Dr.

Musli Vrbani

TEXHVIDI

SHKENCA E T LEXUARIT (KNDUARIT) T PRPIKT T

KURANIT

Kaanik, 2008

Dr. Musli Vrbani

SHKENCA E TEXHVIDIT

Recenzent:
Dr. Lulzim Esati

Korrektor:
Burim Bunjaku

Radhitja kompjuterike,
Kopertina dhe dizajni grafik:
Mumin Shehu

Shtypi:
Verana, Prishtin

Kaanik, 2008

T drejtn e ribotimit e rezervon botuesi

HYRJE
Profesioni i msuesit sht prej profesioneve m fisnike, ndrsa
profesioni i msimit t Kuranit fisnik sht edhe m madhshtore. Msuesit
dhe edukatort e fes Islame jan njerzit m t graduarit dhe profesioni i
tyre sht m i muari, dhe m meritori, sepse pr kt Muhamedi a.s. ka
thn:
M i miri prej jush sht ai, i cili mson Kuranin dhe pastaj i
mson t tjert.
Kt punim modest dhe kt vepr ia kushtoj vllezrve t mi,
kolegve e hoxhallarve, t cilt me prkushtim e kan marr detyrn pr
tua msuar t tjerve fen, q Kurani t lexohet me prpikri, dhe nxnsit
e studentt t mos e lexojn Kuranin gabimisht e me t meta.
T lexuarit e Kuranit dhe mnyra e metodologjia e tij sht e
veant, e cila na ka ardhur brez pas brezi, duke filluar prej sehabve r.a., e
ata prej t Drguarit t Allahut s.a.v.s., e ai prej Xhibrilit. Pr kt arsye
sht obligim prmbajtja e rregullave t leximit t Kuranit (Tertil) me
prpikri, duke u bazuar n urdhrin e Zotit t Lartmadhruar:

...

Ve rettilil kurane tertila.

... Dhe lexo Kuranin rrjedhshm me prpikri.
(El-Muzemmil, 4)
Qllimi i tertilit sht q kuptimi i fjals t deprtoj n mendje, n
zemr dhe n shpirt. Me nj fjal, q njeriu t kuptoj domethnien dhe
piksynimin e fjals s Allahut.
- Kjo shkenc sht prej shkencave m fisnike, sepse merret me
studimin e librit t Allahut.
Prej momentit kur ka zbritur Kurani e deri m sot, t gjith dijetart
jan pajtuar se sht vaxhib leximi i Kuranit me texhvid.
Ka dallim t madh n mes t atij, i cili e kryen punn me precizitet,
prpikri dhe atij, i cili e kryen punn jo preciz, me joprpikri dhe me
neglizhenc. Kshtu do prodhim i cili nuk sht kualitativ nuk e pranojn
njerzit dhe largohen, dhe nuk ndiejn interesim fare.
Ata t cilt tregojn interesim t madh me fjal e vepr dhe tregojn
angazhim t madh n precizitetin dhe prpikrin e leximit, ata sjellin freski
n zemra, lumturi n shpirtra, afrim n fjaln e Allahut, ata sjellin dobi, dhe
ata presin shprblim, dhe knaqsi prej Allahut.
3

Texhvidi Prpikria n fjal dhe n t folur, duhet t ket t njjtin

interesim si n t vepruar, sepse fonetika e shkronjave sht shkenc, e cila
ka rregulla, ligje dhe dispozita.
Muhamedi a.s. e dgjonte me vmendje dhe prkushtim t plot kur
Xhibrili ia lexonte atij Kuranin, pastaj Muhamedi a.s. e lexonte Kuranin
dhe e sqaronte shkronj pr shkronj, duke e qartsuar seciln shkronj,
duke qartsuar seciln cilsi, duke u prqendruar n seciln shkronj sa e
meriton, duke i renditur shkronjat n fjal,e fjalt n fjali e kshtu me radh,
po ashtu Muhamedi a.s. ndalej n fund t ajetit, ajet pas ajeti, po ashtu e
zgjaste shkronjn aty ku nevojitej t zgjatej, dhe e shkurtonte aty ku duhej t
shkurtohej. Ky ka qen Tertili Texhvidi i Muhamedit a.s.
Shpresoj q, edhe mua edhe ju, Allahu t na bj prej atyre q e
lexojn Kuranin e msojn at dhe menjher i msojn tjert pr ta lexuar
me prpikri, q t arrijm gradn e atyre, q Allahu i ka ngritur m s larti,
pra me pejgambert, me t sinqertit, me dshmort, me t mirt, sepse nuk
ka shoqri m t mir se shoqria me ta.
Muhamedi a.s. e ka lexuar Kuranin ulur, n kmb, i shtrir, duke
ecur, i hipur n mjet qarkullues, me abdest dhe pa abdest.
Muhamedi a.s. ka pasur dshir ta dgjonte leximin e Kuranit prej
tjerve. Transmeton Buhariu dhe Muslimi se Ibni Mesudi r.a. ka thn se
Muhamedi a.s. m tha: M lexo Kuran. Ndrsa ai i ka thn: - Po si t t
lexoj Kuran, kurse ty t sht zbritur?! Muhamedi a.s. ka thn: Vrtet
un dshiroj t dgjoj prej tjerve (si e lexojn). Ibni Mesudi ka lexuar
suren En-Nisa, deri sa ka arritur te ajeti:

(En-Nisa, 41)
Muhamedi a.s. i ka thn: Deri ktu mjafton! Kur e ka shikuar Ibn
Mesudi r.a., e ka pa se si Muhamedit a.s. i pikonin lott prej syve t tij.
Qllimi i tertilit - dhe t lexuarit me prpikri, dhe me
vmendje sht q kuptimi i fjalve t arrij n mendje, n zemr, dhe n
shpirt, q njeriu ta kuptoj plotsisht fjaln e Allahut t Lartmadhruar.
Texhvid prpikri n shkronja, prpikri e zrit t shkronjave.
Xhezairiu thot: Dijetart si jan interesuar pr adhurim ndaj Allahut pr
t kuptuar domethnien e Kuranit dhe praktikumin e ligjeve t tij, ashtu
jan interesuar pr adhurim n ekzekutimin e shkronjave, vendosjen e tyre
n vendin e tyre, cilsit e tyre, pr t mos iu shmangur aspak theksimit t
drejt t tyre.
Texhvidi sht stolia e Kuranit (Hilijetil Kuran).
4

KAPITULLI I PAR
HYRJE N SHKRONJAT E KURANIT

ELIFI

Elifi sht shkronja e par e alfabetit arab. Kjo shkronj fillon t

theksohet prej fundit t fytit dhe n t njejtn koh i tr fyti duhet t jet i
lir.

( hemze) dhe ( elif) jan nj shkronj dhe e zvendsojn njra- tjetrn.

Nse mbi ( ) elif vendoset
viza , ather lexohet sikurse zanorja
e.

Shembull:

e
Nse nn

i.

( ) elif vendoset viza , ather lexohet sikurse zanorja

Shembull:

i
Nse mbi

( )

zanorja u.
Shembull:

, ather lexohet sikurse

elifit vendoset shenja

viza mbi shkronj quhet El-Fethatu dhe lexohet

viza nn shkronj quhet El-Kesretu dhe lexohet

e.
i.

kjo shenj mbi shkronj quhet Ed-Dametu dhe lexohet

Vrejtje: Kjo rregull vlen te t gjitha shkronjat.

u.

SUKUNI
Es-sukun do t thot heshtje, qetsi.
Kur mbi elifin
6

( ) , vendoset Es-sukun

ather lexohet .

Shembull:

Lexo:

u u

Vrejtje: Sukuni shkruhet n mes dhe n fund t fjals q do t thot nuk

shkruhet n fillim t fjals. Pra, gjithmon fjala fillon me njrn prej
zanoreve tjera E I U.

HEMZEJA

Hemzeja sht motrzim i Elifit ( ) .

Ndonjher edhe elifi

Shembull:

( ) edhe

Hemzeja (

) shkruhen s bashku.

Ndonjher Hemzeja

shkruhet n vete dhe e zvendson elifin.

Ndryshe Hemzeja edhe quhet Elifi i Shkurtuar.

Pr dallim nga Elifi, Hemzeja ndonjher shkruhet s bashku me
bashtinglloren Jaun ( ) dhe va-un ( ) dhe ather kur ta merr
kuptimin e shkronjs i dhe u.

ZANORET E GJATA
Veori e gjuhs arabe sht se prbhet prej zanoreve t dyfishta,
rrespektivisht prej zanoreve t gjata dhe zanoreve t shkurta.
Si kemi prmendur, zanoret e shkurta jan:
El-Fethatu.
El-Kesretu.
Ed-Dametu.
8

Es-Sukun.
Shembuj t zanors s shkurt me shkronjn elif ( ) :

Shembuj t zanors s shkurt me hemze ( ) :

e
i
u

Nse mbi Elif ( ) vendoset Elifi i shkurt, ather lexohet zanore a e

gjat:

Aa
Aa
Aa
Aa
Aa
Nse nn Elif ( ) vendoset zanorja e shkurt s bashku me shkronjn
- Jaun, ather lexohet i e gjat:

ii

ii

Nse mbi Elif (

ii

) vendoset shenja

ii

ii

e cila quhet dametun dhe i

bashkangjitet shkronja vaun, ather lexohet u e gjat:

Uu
Uu
Uu
Uu
Uu
E njejta rregull vlen edhe pr El-Hemzetu ( ) e cila sht motrzim i
Elifit, por e njejta rregull vlen edhe pr t gjitha shkronjat e alfabetit arab
t cilat do ti msojm radhazi.
Shembull:
9

Ii

Ii

Ii

Ii

Ii

Aa

Aa

Uu

Aa

Uu

Aa

Uu

Aa

Uu

Uu

__ __ __

TENVINI

TENVINI (Nunimi) sht shenj e cila shkruhet gjithmon n fund t

fjals dhe asnjher nuk vjen n filim apo n mes. Ndryshe edhe quhet
dyfishim i zanores n t shkruar por jo n t lexuar.
Shembull:
Shkronja ( ) Elif me El-Fethatu __ __lexohet E. Ndrsa nse ia shtojm
edhe nj El-Fethatu lexohet

Krahaso:
Shkronja (

En.

Krahaso:
in

in

in

__ __lexohet U.
lexohet Un.

) Elif me Ed-Dametu

shtojm edhe nj Ed-Dametu

10

en
en
en
e
e
e
) Elif me El-kesretu ____ lexohet i. Ndrsa nse ia shtojm

dhe nj El-Kesretu lexohet in.

Shkronja (

i
Ndrsa nse ia

in

en

un

un

un

un

en

un

in

TENVINI

In

In

Un

Un

Un

En

In

In

En

En

In

Un

En

11

Un

En

En

En

In

En

In

Un

In

Un

Un

Vrejtje: Tenvini (Nunimi) shkruhet gjithmon vetm n fund t

fjals.

TESHTIDI

____

(Prforcuesi Dyfishuesi)

___ TESHDID do t thot prforcues, shtrngues apo dyfishues.

N gjuhn shqipe: Prsritja e shkronjs L e formon shkronjn LL.
Prsritja e shkronjs R e formon shkronjn RR.
Ndrsa n gjuhn arabe t gjitha shkronjat i nnshtrohen prsritjes,
prforcimit apo dyfishimit e cila bhet nprmjet TESHDIDIT ( ).
Teshtidi shkruhet mbi shkronj, dhe ather ajo shkronj sht e dyfisht
dhe prforcohet.

N kt fjal ka ardhur

zvendsohet me TESHTID.

Shembull:
sukun dhe

me

( B-ja) me El-Fethatu, ather njra prej tyre hiqet dhe

Eb-be be

sht prmalluar Prmallimtar

Eb-be be

Kulloss

Kullos

Me prmallimtarin

Vrejtje: Teshtidi shkruhet vetm n mes dhe n fund

t fjals.

Shkronja B theksohet duke i bashkuar buzt

dhe duke lshuar frymmarrje me hund.
12

( B-ja)

Kullosa

Prmallimtarin

Buu

Bii

Ebbun

Baa

Bu

Bun

Bi

Be

Bin

Ben

Baba i babs s babs Baba i babs Babn Babs

Baba

Baba n der A sht baba? N der

Dera
Me babn



Baballart
Babai
Babai im
Baba sht kthyer



Ka refuzu
Refuzoni
Refuzo
Refuzo






(ju)

Ka refuzu

(gj.f.)

Jeni refuzuar ju

Jan refuzuar (ata dy)

Kan refuzuar

sht refuzuar

Kan refuzuar (ata dy)

Shkronja -T theksohet duke e prekur qiellzen e

eprme me majn e gjuhs dhe duke lshuar frym edhe prej
gojs (prej mesit t dhmbve) dhe duke liruar frymmarrje
me hund.
13

Tuu

Tii

Bette

Taa

Tu

Ti

Te

Tin

Ten

Tun

Je penduar
Je penduar
Jam penduar
A je penduar?
Pendohu




(gj.f.)

Jan penduar (ato dyja)

sht penduar (ajo)

sht penduar

Pendohem

Pendueset

Pendohuni

Jan penduar

Pendoheni (ju dyja)

Pendohesh
Pendohuni
Pendohu (gj.f.)

Ka dhn
Vjeni
Bjerni
vjen

(gj.f.)

Vjen (ajo)

(ju dy)

Kan ardhur (ato dyja)

TH

Ka ardhur (ajo)

Jepni

Shkronja -TH theksohet duke e prekur fort majen e

gjuhs me dhmbt e prparm dhe duke liruar frym nga
hunda.1

Vrejtje: Dallimi ndrmet shkronjs dhe qndron te pikat; pra me nj pik sht
shkronja ( B), me dy pika shkronja ( T) dhe me tri pika sht shkronja ( Th).

14


Thuu

Thii

Thaa

Bethun

Thu

Thi

The

Th

Thun

Thin

Then

Forcoje
E kan forcuar (ata dy)
E forcoj
E ka forcuar
(vrtetu)

E forcoj mir
A jeni duke e forcuar mir
E forcoj mir
I forcuar mir

Forcone
E kan forcuar E kan forcuar
Jeni duke forcuar mir
(ata dy)

E ka shprbly
E ka msuar mir

Mobilje

Trimat

XH

U ul mir

Shkronja -XH theksohet duke i afruar dhmbt dhe

duke e prekur mesin e qiellzs s eprme me mesin e
gjuhs.

Xhuu

Xhii

Xhaa

Xhu

Thexhxhun

Xh

Xhun

Xhi

Xhin

Xhe

Xhen
15

I dha prgjigjen
Jeni prgjigjur
Prgjigjem
Prgjjigju

E ka pru
Xhybja
Bjere
I jam prgjigjur

Kan ardhur
Kan ardhur
Ka ardhur
A ka ardhur?

Ke ardhur
Kam ardhur
Ke ardhur
Eja

(ata)

(ata dy)

(gj.f.)

Kan ardhur (ata dy) A kan ardhur?

Ka ardhur (ajo) A ka ardhur (ajo)?

Ardhsi

sht ngulitur pr toke E ka zgjedhur Musafir

Kufoma

U frigu

Shkronja H nxirret nga mesi i fytit dhe duke i

shtrnguar nofullat.2

Huu

Hii

Haa

Hu

Hi

Ha

Vrejtje: Shkronja Xh dhe shkronja - H e mesme ndryshojn n mes vete, ngase shkronja
Xh e ka nj pik n brendi t saj.

16

Ehha

Hun

Hin

Han

E doni
E keni dashur
E dua
E ka dashur

sht mbuluar

E ka mbuluar

E mbuloj

Mbulesa

Kokrra

Kryeja haxhin Kryeje haxhin

E kam kryer haxhin

A e ke kryer haxhin?

Haxh

E kan kryer haxhin

Vitet

A e kan kryer haxhin?

Argument

Shkronja -H theksohet nga pjesa e eprme e fytit

dhe duke lshuar ngrthitje t leht.3

Huu

Hii

Haa

Hu

Hi

Ha

Vrejtje: Shkronja Xh dhe shkronja H e rnd ndryshojn n mes vete, ngase shkronja -Xh
e ka nj pik n brendi t saj, ndrsa shkronja - H e rnd e ka nj pik mbi vete.

17

Ehha

Hun

Hin

Han

Vllau i tij
Vllau im
Vllaut
Vllaut
Vllau

Me motrn time
Motra ime
Motra
Me vllaun

T kqijat

T kqijat

E keqe

E keqe

sht prishur

Me t kqijat

Me t shkatrruarin

Me t keqin

I shkatrruari

sht shkatrruar

Shkronja -D theksohet duke e prekur vijn e

dhmbve dhe t qiellzs me majn e gjuhs.

18

Duu

Dii

Daa

Du

Di

De

Haddun

Dun

Din

Den

Kafsh

E edukoni

Edukator

Sjelljet

Sjellja (Edukata)

Kam filluar

A keni filluar?
Fillo
Ka

filluar

Ariu

Me njrin

Njrin

Njri

Nj

E kam b t re
E gjej
Bne t re
I ri
Gjyshi im
Gjyshi

Kufiri
Cakto

Caktoni

Kam caktuar

Kufiri

DH

Shkronja -DH theksohet duke i afruar dhmbt (por

jo me i ngjitur) dhe duke futur gjuhn n mes tyre.4

Vrejtje: Shkronja ( D) e leht dhe shkronja ( Dh) e leht ndryshojn n mes vete nga ajo se
shkronja Dh e ka nj pik.

19

Dhuu

Dhaa

Dhu

Dhi

Dhe

Dhii

Hudhdhin Dh

A kur?

Ujq

Merre (gj.f.)

Kjo

Dhun

Dhin

Dhen

Pra

Kur

Kur

Ujku

Mickoja

I dyshimt (i pasigurt)

E ka largu

E kan marr

Merreni (ju)

Merreni (ju dy)

Merre

E merr (ti)
E ke marrur
E ke marr
E kam marr

(gj.f.)

Nj kurban e keni prer

E prej
E ka prer

Nj kurban

E kam prer

Shkronja -R theksohet duke e prekur me majn e

gjuhs pjesn e mesme t qiellzs. sht tingull gjuhor
20

Ruu

Rii

Berrun

Ndoshta

(shum her)

Raa

Ru

Ri

Re

Run

Zoti im

Rin

Zoti im

Ren

Shiko

Kan dshiruar
Kam dshiruar
Dshiron
Dshiroj Ka dshiruar

kuptoj

Prgjigju

I prgjigjem

Prgjegje (replika)

Fqiu
Ftohje (akull)
sht ftohur
Trashgon
Trashgoj

Me t mirin
I mir
T mir
Ka
b mir

Mirsi

Shkronja -Z theksohet duke prekur gjuhn me dhmbt e

prparm.5
5

Vrejtje: Shkronja ( R) dhe ( Z) ndryshojn mes vete nga ajo se shkronja ( Z) e ka nj pik.

21


Zuu

Zii

Zaa

Izzun

sht shtuar

Zu

Zun

Ka shtuar

Shtoj

Zi

Ze

Zin

Zen

Shto

Ke vizituar (gj.f.) Ke vizituar (gj.m) Kam vizituar A ke vizituar? Ka vizituar

Vizito

Pjeszs
Pjeszs
Pjes
sht lejuar E ka Lejuar?




E kan vizituar
E ka par
A e kan lejuar
? A e kan lejuar?
(ata dy)

Ka shtuar
Zeburi
Me vizitorin Kan vizituar
(ata dy)

Shkronja -S theksohet duke takuar majn e gjuhs

me dhmbt dhe duke liruar frym.

Suu

Sii

Saa

Desse

22

Su

Si

Se

Sun

Sin

Sen

Nj e gjashta
E shtun
Shkaqet
Shkak

U b keq

E keqe

Sureja

Fshehtsit

E keqe

E keqe

Lavdroni

Bjerni n sexhde

Fshehtsit

Fshehtsi

E ka lavdruar
Mjegullat
Magjia

Bn sexhde

Sexhdeja

Ka b sexhde

Me msuesin
Kan msuar Kan msuar
Msimin
Ka msu
(ata dy)

SH

23

Shkronja -Sh theksohet duke e takuar qiellzn me mesin e gjuhs dhe

duke liruar frymn nga hunda.6

Shuu

Shii

Shaa

Shu

Hashshun

Sh

Shun

Shi

Shin

She

Shen

Prgzo
T rinjt
I ri
U b i ri

Lng (pierje)
Pi
Nj qorb
Ka pir

Kan pir

Dshiron

Kam pir

Kam dshiruar

Ke dshiruar

A ke pir?

Ka dshiruar

Forcoheni

I fort

Forcoje

Fortsi

M e fort Forcohu

Vrejtje: Shkronja (S) dhe (Sh) ndryshojn n mes veti se shkronja S sht pa pika ndrsa
shkronja Sh i ka tri pika.

24

Sinjalizoj
Prgzues

Ka sinjalizu
Konsultimin
Njeri

Shkronja -S theksohet duke e takuar fort majn e

gjuhs me mesin e dhmbve t prparm dhe duke liruar
frym nga hunda.

Suu

Sii

Hassa

Saa

Su

Sun

Si

Sin

Sa

San

Durimtar

Duroni

Shok

Durimtar

Ka duru

Gjuaj

Ka gjuajtur

Kan duruar
Kam duruar
Duro
Durim

Shok
sht b
Duroni

Gjoksi im

Gjoksi

Pengesa

Ka pengu

Me shokun

Pjesa ime

Lakmues
(briri)

Pjesa

Posaqrisht

Shpiun

Ka lakmuar
E ka ngulitur
Suri
Forma

Shkronja -D theksohet duke taku fort pjesn m t

madhe t harkut t gjuhs me pjesn m t madhe t qiellzs
apo t pjess mbi dhmbt e eprm bile duke prekur edhe
rrnjt e dhmbve t eprm.7

Duu

Dii

Daa

Dun

Din

Dan

Seddun

Du

Di

Da

I kan mshu
I kam ra
Bjeri
I sht ra I ka mshu (ra)

E rame
7

Jan rrahur

Iu kan ra

I kan ra (ata dy)

I ke ra (gj.f.)

Vrejtje: Shkronja S e rnd dhe shkronja D e rnd ndryshojn n mes vete vetm se
shkronja D e rnd e ka nj pik.

Me sjellsin

Sjellsi

I bn dm

I dmshm

Dm

Dreka

Sakrifikues

Ka sakrifikue

Ka ndriuar E kundrta

Varri

Taksa

Knaqu (gj.f.)

I frkuar

Knaqu
(ata dy)

Jan knaqur
I knaqur

Jan knaqur

Shkronja -T theksohet duke mbledhur gojn dhe me

tr gjuhn duke prekur gjysmharkun e qiellzs dhe duke
lshuar frym nga fyti.

Tuu

Tu

Ti

Ta

Tii

Hattun

Dboni

Taa

Tun

Tin

Tan

Dbimin

Dbim

E ka dbu

U paraqit

Dbimin
Jan dbuar
Jan dbuar
Me dbuesin
Dbues

Tuba
Ke b mir
Ke b mir Ka b mir Kam b mir Bn mir

Ka fluturuar
Fluturoj
Fluturo
Fluturon
Fluturuesi

Bn zemrgjersi
Me zemrgjrin
I gjr
Shtrirje
Shtrirje

(ata dy)

(pem e xhenetit)

(gj.f.)

Hapat
Kam prekur
Tregoni zemrgjersi

DH

Bni zemrgjersi

Shkronja -DH theksohet duke e mbledhur gojn

dhe me tr gjuhn me e prekur gjysmharkun e dhmbve t
eprm dhe duke lshuar frym nga hunda.8

Dhuu

Dhii

Dhaa

Dhu

Dhji

Dha

Vrejtje: Shkronja T e rnd dhe shkronja Dh e rnd ndryshojn n n mes veti vetm se
shkronja Dh e rnd e ka nj pik.

Hadhdhun

Dh

Dhun

Dhin

Dhan

Hiss (pjess)
Hiss (pjess)
Hise (pjes)
Kshillo

Ndales
Pjesa ime
Fatlum
Fatet

Me ndaluesin
Jam ndaluar
Ndales
Ndalsi
E ka ndaluar

Me ndaluesin

Ndalues

Ndaloj

Ndalon

E kam ndaluar
E ke ndaluar (gj.f.)
E ke ndaluar
E kam ndaluar
A

Shkronja A theksohet prej mesit t fytit duke e

mbajtur gojn hapur dhe duke e shtnguar.

Uu

Ii

Aa

Deii

Un

Premto (gj.f.)

In

Premtoni

Premtoni (ju dy)

An

Premto

Numro
Ka numruar
Ka numruar
Numrat

I bhet ibadet
sht pregaditur
Pregadit
Pregaditje E kam pregaditur

I ke b ibadet
Ke b ibadet
Kam b ibadet I bj ibadet A i bn ibadet





(gj.f.)

Rob

Rob

Robrit e mi

Robrit

Bni ibadet

Thirre
Ibadeti im
N ibadet
Ibadetqoret
Rob


Ka bler

Blej

Thirr

Lere

sht larguar E ka larguar

Shkronja - G theksohet prej pjess s eprme t

fytit dhe duke liruar frym nga laringu.9

Guu

Gii

Gaa

Gu

Beggi

Gun

Gi

Gin

Ga

Gan

sht humbur

Ka humbur

Humb

sht tradhtuar

Tradhtu

Nesr

Lufttar
Ka luftuar
Ka shikuar
Shpella I ka ndihmuar

Perndimi i diellit
I vetmuar
sht humbur
Shko n gurbet


sht uritur

sht shtuar me bim

E ka tejkalu me t kqia
Mbulesa

E ka pluhuros

Shprlarja e gojs

Pluhuri

I uritur

Vrejtje: Shkronja Ajn dhe shkronja Gajn ndryshojn n mes vete nga ajo se Gajni e ka
nj pik.

Ka humbur (ajo)
Dshiroj

Me kriminelin

Dshironi

Shkronja F theksohet duke i shtrnguar

dhmbort e eprm me buzn e poshtme dhe duke liruar
frym nga hunda.

Fuu

Fii

Uffun

Tregon

Ka fituar

Faa

Fu

Fun

Fin

Fito

Fe

Fen

Ka prfituar
Miu
Ka fituar
Ka kaluar

Kam fituar

Fi

Fiton

Fitoj

Kan ikur
Ikja
Ik
Ka ikur




E ka veuar
Ve e ve
Personin
Personit
Person

E kan tejkaluar me komoditet

E kan tejkaluar me komoditet (ata dy)

Komoditet

Rreshtat

Cilsit

Rreshtat
E ka lakuar

Rreshti

Cilso

Kan lakuar (ata dy)

Kan lakuar

Lakues

Shkronja K theksohet prej mesit t fytit dhe duke

shtrnguar gojn dhe hundn.

Kuu

Kii

Kaa

Ka

Kun

Hakkun

Ndoshta

I fuqishm

Vrtetim

Lexo

Ki

Ku

Kin

Ruane veten

Ruaje vetetn (gj.f.)

Kan

Ruaje veten

I fuqishm

E ka caktu

Rob

E ka shijuar

Shijo

T drejtat
Kan vrtetu
E drejta ime E ka drejtu E drejt
(ata dy)




T drejatat e mia
drejt

Dakiki

Mielli

Me t drejt

Me e

Jan furnizuar
Kan furnizu
Furnizimi im
Furnizim E ka furnizuar

(ata dy)

Vllau im

Vllau

Vshtirsi

E vshtir

E ka ndar

E ka fundosur
Fundoset
fundosur E ka fundosur

Jan fundosur

sht

Shkronja -K theksohet duke e qelur gojn pjesrisht

dhe duke shtrnguar pjesn e eprme t fytit dhe duke e
prekur me pjesn e mesme t gjuhs.

Kuu

Kii

Kaa

Ku

Ki

Ke

Sekke

Kun

Kin

Ken

Ke shkruar
Shkrimtar
sht br obligim
Libr
Ka
shkruar







Libri im
Librat
Kam shkruar
Shkruaj
A t shkruaj?

Pabesimtari ka mohuar
Rrenacak
Rrenacak
Rrenacak Ka rrejtur

Nder
Me e fisnikruar
Fisnik
Shum
sht shumuar

Fatkeqsi
Falndero
Falnderues
Falnderuar


N ruku

Bjer n ruku

Bjen n ruku

Ka ra n ruku

Ju bni idhujtari
Kan b idhujtari
Idhujtari
I ka b shok

Shkronja L theksohet duke prekur me pjest

ansore t gjuhs pjesn e qiellzs dhe duke lshuar frym
nga t dy ant e dhmbve.

Luu

Lii

Laa

Lu

Li

Le

Del-le

Lun

Lin

Len

Babiloni
sht lagur Dijamanti Mirpo Brthama
Recito A t recitoj?

Hna e re

E kam lejuar

E lejuar

E ka zgjedhur

Zgjedhje

Ndoshta

Argument
Trgo argument
Analiz
Dashamir

Hjeke sht shtrejtuar sht dridhur
Trmeti Ka rrshqitur E ka nnmuar

Hija
E ka hijsu
Ndeze
E ka mangsu
Humbje
Ka humbur

Ka matur
Ka thn
Ha (gj.f.)
Thuar (gj.f.)
Ha
Thuaj

Ke thn Kam thn Kan ngrn (ata dy) Kan thn (ata dy) Kan
ngrn Kan thn

Shkronja M theksohet duke i bashkuar buzt plotsisht dhe duke

liruar frym nga fyti..

Muu

Mii

Thumme

Maa

Mu

Mun

Mi

Me

Min

Men

E kam plotsuar
E plot
E ka plotsu Keni vdekur
Me ka
Ose

Prpara
Udhheqs
Nna e nns
Nna

Falnderues sht falnderu Ahmedi E ka falnderu Frytet

Ather ktu Pastaj

Shkatrrim sht shkatrruar E ka shkatrru Gjaku

Shok i ngusht Pllumbi

E ka meremetu Meremetim
Rra
Ka gjuajtur E ka nnqmu Nnqim

E ka ofendu
Ndiej er
E ka ndi ern E ka prekur Helm Grup
(tubim njerzish)

Agjroni

Agjroj
Agjroni
Ka
agjruar

Agjro

Shkronja N theksohet duke e prekur mesin e

qiellzs me majen e gjuhs (paragjuhn) dhe duke e mbajtur
frymn n ekujlibr.

Nuu

Nii

Inne

Naa

Nu

Nun

Ni

Ne

Nin

Nen

Vrtet un Vrtet un Vrtet ne Vrtet ne Vrtet ne Vrtet Nse
Nse

Kemi besu
Prej kujt
Ju (gj.f.)
Ti (gj.f.)
Ju
Ju dy
Ti

Prej juve Prej neve Ndrtonie A me ndrtu Ndrtes Djemt Dy djemt Djali im Djali

Ndriques

Drita

Zjarri

Djali i djalit

Pr lajmin E ka lajmru Lajm

Ka arritur

Zbritje

E kemi zbritur

E zbresim

sht zbritur E ka
zbritur

Besoni

Besojm

Jan lejuar

Leje

Leje

Nuha a.s. Trashgojm

Lexojm

menduri

Xhint
Xhini

Embrioni
sht mendur

Shkronja V theksohet duke i bashkuar buzt dhe

duke trhjekur frym nga fundi i fytit dhe duke e liruar nga
mesi i buzve.

Vuu

Vii

Vaa

Pas

Vu

Ka trashgu

Ve

Kavvi
V
Vun
Vin
Ven

Trashgimtar

Vi

Tevrati

Tek

Briri

Ose

Ai sht nj

sht b obligim Obligim E ka b obligim Gjatsi E ka gjetur

Davudi
N lugin
Lugina
Dshirojm
Dshiroj Ka dshiru

sht shtuar Peshorja Peshuesi Ka peshu Kan transmetu Kan transmetu Transmeto

Barazo
Vesveseli
Ai i cili fut huti
Vesvese

E forcojm
Forcat
Forcoje
E ka kryer
Tepruesi E ka tepru

Dritat

Ndrio
Populli

Ngjyra
Gjumi

H-
Shkronja - H theksohet duke e ulur gjuhn posht
dhmbve t poshtm kshtu q gjuha trhiqet n trsi
ndrsa prej pjess s poshtme dhe thellsis s fytit t del
frym tinglluese.

Huu

Haa

Hu

Hi

He

Hii

Behhe

Hun

Hin

Hen

Aty afr
Atje
Ktu
Ato
Ajo
Ata
Ata dy
Ai

Breng
Me ato
Vrtet ato
Prej tij
?A

I tij

Me t

Me at

E ka krijuar

Te ai

E kemi b

E ka b

Me bujarin
Bujar
Dhurues
I ka dhuru atij

I kam dhn rast asaj E ka urdhru

E ke krijuar
Iksi
Ka
ikur

I dshirojm
E dshiroj
E dshirojm
Me kthy E ka kthy E ka kthy

Jepi rast
Mir se na keni ardhur E ka profesionalizu E ka
at

at

at

at

at

ato

)(shans

lehtsu at Familje

Shkronja J theksohet nga pjesa e eprme e fytit duke takuar pjesn

e poshtme t gjuhs me qiellzn e eprme..

Juu

Jii

Ejjun

Jaa

Ju

Ji

Jun

Je

Jin

Jen

Duart tona Dy duart e mia
Pun dore Duart e mia Para dy duarve t tij Dora

Ajete

Cila prej tyre Cili prej tyre Cili nga ne Me cilin

Cilin

Ciln

Cili

Prshndetje
I vdekur I bn t vdesin
I ngjall Prshndetni
I Gjall

Jeni prshndetur

Ju prshndesim T prshndesim E kemi ngjallur E kemi ngjall

Ajet
sht shtuar Shtes
Zejdi
Transmeton
sht transmetuar

Dy ajete

42

Dit

E stolisim

E stolisi

sht stolisur

E ka stolisur

I but
I Prgjithmonshm
Vera
Miku
E ka frigu at

E ka shpjegu

Udhheqsi

Udhheqsi im

Me udhheqsin

Udhheqsin

)Atyre (gj.f.
)Atyre (dyjave
Asaj
Atyre
)Atyre (dyve
Atij





Ty

)Juve (dyve

Juve

Mua

Neve

) (1

) (3

) (2

) (4

)(5

43

)(2

(
1
)

) (3








)(5

) (4








)(6

44

KAPITULLI I DYT
BURIMI DHE ARGUMENTIMI RRETH
SHKENCS S TEXHVIDIT

THEMELUESI I SHKENCS S TEXHVIDIT

N praktik texhvidin e ka vendosur Muhamedi a.s., i cili e ka
pranuar prej Xhibrilit, i cili e ka pranuar prej Levhi Mhfudhit nga Zoti i
Lartmadhruar, pastaj prej Muhamedit a.s. leximin e kan pranuar sehabt,
prej tyre e kan pranuar tabiint deri sa gjenerat pas gjenerate ka ardhur
deri tek ne.
Sa i prket asaj se kush sht shkruesi i par n kt shkenc, pra pr
ti shkruar rregullat n teori kan dhn mendime t ndryshme.
Thuhet se i pari, i cili i ka shkruar rregullat n teori sht Halil Ibn
Ahmed El-Ferahidi, thuhet se sht Ebul Esved Ed-Duelij, thuhet se sht
Hafsa Bin Umer Ed-Devrij. Ravij i Imamit Ebi Amr El-Basriju, dhe thuhet
se rregullat i kan shkruar ekspertt e leximit (Eimetul Kurra).
Vlera Absolutisht sht shkenca m e lavdruara, sepse merret me
studimin dhe praktikumin e leximit t fjals s Allahut.
shtjet shtjet bazore me t cilat kuptohen, pastaj shtjet tjera
sekondare.10

10

Alfabeti fonetik ndrkombtar sht hartuar m 1888 nga Shoqata Ndrkombtare e

Fonetiks (Alphabet Phonetikue International A.P.I.).
Prpjekjet e para pr shqyrtimin e problemeve t fonetiks s shqipes standarde n
shqipri fillojn n vitet gjashtdhjet. M 1963 botohet teksti i universitetit Fonetika e gjuhs
shqipe, kurse n vitin 1970 teksti Hyrje n gjuhsi.
Nj kapitull i veant u sht kushtuar problemeve t fonetiks dhe n disertacionin
kushtuar zanoreve dhe bashktinglloreve t s folmes s qytetit t shkodrs1971.
do shkronj ka vlern e nj foneme. A.P.I.-ja prdor prve shenjave q shnojn
tinguj ose fonema t ndryshme edhe shenja t tjera q shnojn theksat e tipave t ndryshm,
gjatsin, pushimet, ndryshimet melodike etj.

48

DISPOZITAT DHE BURIMET

Msimi dhe studimi sht farz kifaje, ndrsa leximi pasi t msohen
rregullat sht farz ajn pr secilin lexues t Kuranit. Pr kt argument kemi
Kurnin, sunetin dhe Ixhmain.

Argument nga Kurani:

...

Ve rettilil kurane tertila.

... Dhe lexo Kuranin rrjedhshm me prpikri.
(El-Muzemmil, 4)
Forma urdhrore tregon se sht vaxhib.

Argument nga suneti:

Ebu Hurejre r.a. transmeton se e kan dgjuar t Drguarin e Allahut s.a.v.s.
duke thn: Allahu n asnj shtje nuk e ka lejuar t Drguarin s.a.v.s. q
ta zbukuroj zrin m shum, se sa kur t kndoj Kuranin, ta lexoj
rrjedhshm dhe qart.
(Muttefekun alejhi)
sht e vrtetuar nga Umi Selmete r.a. se forma, mnyra dhe
specifika e Muhamedit a.s. ka qen se e kndonte Kuranin shkronj pr
shkronje, duke sqaruar dhe shpjeguar me prpikri seciln shkronj.
(Tirmidhiu thot se ky hadith sht hasen sahih)

Ixhmai:
Asnjher nuk sht dshmuar nga i Drguari i Allahut s.a.v.s. as nga
sehabet nga tabiint, e as nga ekspertt m t njohur t Kuranit se (ata) e
kan lejuar Kuranin pa hundorzim aty ku sht hundorzimi, pa zgjatim
aty ku sht zgjatimi, apo pa rregulla t texhvidit, t cilat jan t njohura.
Kshtu, pra, jan pajtuar Ixhmai dhe at unanimisht se nuk lejohet leximi i
Kuranit pa texhvid.
Haram sht nse lexuesi e lexon Kuranin gabimisht me qllim.
Nse lexuesi me harres ose pa dije e lexon gabim, nuk ka mkat,
mirpo nse gabon duke mos qen i interesuar t msoj, ather nuk mund
ti ik mkatit, ndrsa duke msuar gabon rastsisht apo deri sa ti msoj
rregullat nuk ka mkat.

49

RREGULLAT E LEXUESIT T KURANIT

Rregullate e lexuesit t Kuranit jan dy llojesh:
1. Rregullat dhe edukata e prgjithshme, pra, t cilat duhet t jen n t
gjitha kohrat;
2. Rregullat dhe sjelljet posarisht gjat leximit t Kuranit.
E para: Rregullat dhe edukata e prgjithshme
Lexuesi duhet ta kuptoj Allahun, t jet falnderues i Tij, ti mbshtetet dhe
t krkoj ndihm prej Tij, t shpresoj takimin me T, ta kujtoj dhe t jet
gjithmon i prgatitur pr vdekje, t friksohet prej mkateve t tij, por edhe
t shpresoj se do ti falen gabimet dhe gjithmon t mendoj mir pr
Allahun.
(Ehrexhehu Muslim)
Zoti e mshiroft Abdullah bin Mesudin, i cili ka thn:
Lexuesi i Kuranit duhet t dij pr natn deri sa tjert flejn, dhe
pr ditn deri sa ata nuk agjrojn, pr t qajturit deri sa tjert qeshin, pr
heshtjen deri sa t tjert pshpritin, pr drejtsin deri sa tjert tradhtojn,
dhe pr pikllimin deri sa t tjert gzohen.
E dyta: Rregullat posarisht gjat leximit t Kuranit
Rregullat t cilat kan t bjn posarisht me leximin e Kuranit jan:
T jet i pastr prej dy papastrtive: papastrtis s vogl dhe t
madhe, sepse leximi i Kuranit sht m i vlefshm se dhikri, ndrsa i
Drguari i Allahut nuk ka dshiruar t bj dhikr pa qen i pastr. Nse
lexon pa abdest lejohet dhe pr kt jan pajtuar t gjith dijetart, por n
pyetje sht se m e vlefshme sht me abdest, sepse sht vrtetuar se
Muhamedi a.s. nuk e ka ndaluar leximin e Kuranit pa abdest, por e ka
ndaluar leximin e Kuranit duke qen xhunub, pra prej papastrtis s
madhe. Muhamedi a.s. ka lexuar Kuran edhe me abdest edhe pa abdest
vetm e vetm pr t treguar se nj gj e till lejohet. Ndrsa pr at i cili
sht xhunub dhe pr femrn me menstruacione ndalohet pr t lexuar
Kuran qoft edhe nj ajet apo qoft edhe nj pjes e ajetit, por pr ta lejohet
t shikojn mushafin.

50

RREGULLAT E DGJUESIT T KURANIT

Rregullat e dgjuesit t Kuranit jan:
1. T heshturit e plot dhe t dgjuarit me vmendje, sepse Zoti i
Lartmadhruar ka thn:

Kur lexohet Kur'ani, ju dgjojeni at (me vmendje) dhe heshtni, n

mnyr q t fitoni mshir.
(El-Earaf, 204)
2. Me zemr pr tu prqendruar dhe t gjitha ndjenjat e dgjimit, dhe
tjerat t jen t orientuara n lexim, dhe t lihen pas shpine t gjitha
veprimtarit tjera, si: lvizjet e panevojshme, t luajturit me dika, t
folurit me dik tjetr, t pirit duhan, etj. etj.
3. T vshtruarit dhe t analizuarit e domethnieve, dhe qllimeve t
ajeteve.
4. Kur t dgjon ajetin e mshirs, t jet i lumtur dhe t prgzoj; e
kur t dgjoj ajetin e dnimit, t krkoj mbrojtje prej dnimit; kur
t dgjoj ajetin e duas, t bj lutje; e kur t dgjoj ajetin e
pendimit, t pendohet; kur t dgjoj ajetin e sexhdes, t bj sexhde.
5. T qaj kur t dgjoj Kuranin ose t nxis veten pr t qar, duke u
nnshtruar, duke u mallngjyer, duke u piklluar, sepse pikllimi
shpie n qajtje. Muhamedi a.s. ka thn: Vrtet ky Kuran ka
zbritur me pikllim, pra pikllohuni dhe qani, e nse nuk mund t
qani, ather nxiteni veten pr t qajtur me pikllim. Zoti i
Lartmadhruar i ka prshndetur dhe i ka lavdruar ata t cilt qajn
prej leximit t Librit t Tij, kur tregon pr pejgambert: Vrtet,
atyre, t cilve u sht dhn dituri para tyre kur u sht lexuar
atyre, kan ra me ball n sexhde menjher duke thn:
Lavdrimi t takon vetm Ty o Zoti yn, pasi q premtimin q e
ke dhn Ti o Zoti yn, sht ve i plotsuar. Kshtu ata
gjunjzohen, bien n sexhde, qajn dhe u forcohet bindja dhe
devotshmria.
Po ashtu Zoti i Lartmadhruar ka thn:
Kur u lexohen atyre ajetet e Gjithmshirshmit menjher bien n
sexhde dhe qajn.
N nj ajet tjetr thot:
51

Dhe kur dgjojn at ka iu sht zbritur t Drguarit, i sheh

syt e tyre skuqen dhe bhen gjak prej asaj se e kuptojn t vrtetn.
Pra Zoti i Lartmadhruar i ka lavdruar ata, t cilt qajn kur e
dgjojn Fjaln e Tij. Pr kt arsye dijetart kan thn: Vaxhib sht pr
lexuesin, q me zemr e me mendje t lexoj, sepse ai lexon Fjalt e Allahut.
Kush lexon dhe nuk lexon me zemr e me mendje, nuk vshtron dhe nuk
analizon, sht sikur t mos kishte lexuar fare.
Muhamedi a.s. ka thn:
Dy sy nuk i prek zjarri: Syrin, i cili qan prej friks s Allahut, dhe
syrin, i cili e kalon kohn duke ruajtur n luft n rrugn e Allahut. Si dhe
ka thn: Nuk mund t deprtoj zjarri n njeriun, i cili qan prej friks s
Allahut, ashtu si nuk mund t kthehet (deprton) qumshti n gji. Nuk mund
t bashkohen kurr pluhuri i rrugs s Allahut me tymin e zjarrit t
xhehenemit.
(Ehrexhehu Tirmidhiu)
Po ashtu ka thn:
Zjarri e ka t ndaluar ti djeg syt, t cilt prgjaken (prloten)
prej friks s Allahut. Zjarri e ka t ndaluar ti djeg syt, t cilt vzhgojn
n rrug t Allahut. Zjarri e ka t ndaluar ti djeg syt, t cilt nuk shikojn
gjrat, t cilat i ka ndaluar Allahu.
(Ehrexhehu Nesaiu)
Sahabt, tabiint dhe etbei tabiint jan shembulli m i mir se si
duhet dgjuar Kurani, si duhet ruajtur, si duhet qndruar n vendin kur
lexohet Kurni, si duhet heshtur, si duhet t dgjohet me vmendje, si duhet
analizuar ajetet me analiz t thell, duke qen t bindur thell se at ka e
dgjojn sht fjal e Krijuesit t botve, t ciln e ka zbritur nprmjet
shpirtit besnik (Xhibrili) te m i miri i pejgamberve, i cili e ka ngulitur n
zemr, e ka prcjell me gjuhn e tij dhe e ka kumtuar shpalljen te umeti i tij
me fjal t qarta, shkronja t prpikta, saktsisht ashtu si ia ka msuar
Xhibrili, sa q nuk ka shtuar asnj tingull, po ashtu nuk e ka munguar asnj
tingull, asnj shprehje.
Kurani ka:
30 xhuza
60 hizba
240 pjes t hizbave
114 sure
6236 ajete
77437 fjal
323671 shkronja
52

Jan transmetuar shum hadithe n lidhje me shtjen e Kuranit, t

cilat tregojn vlern, rndsin dhe lartsin e tij. Po i prmendim disa prej
tyre:
Kurani sht emaneti i Zotit tek robrit e Tij, prandaj duhet q do
musliman ta shikoj dhe t lexoj, t paktn pesdhjet ajete prej Kuranit.
N hadith tjetr Muhamedi a.s. ka thn:
Duhet q besimtari t mos vdes pa msuar, sa do pak, nga Kurani,
ose t jet n rrugn e msimit t tij.
Duhet q ti kushtojm interesim t madh rregullave t leximit t
Kuranit, sepse Zoti i Lartmadhruar n Kuranin Fisnik ka thn:
Ata, t cilve u kemi dhn librin, e lexojn me vmendje dhe
prpikri ashtu si sht, ata e besojn at (Kuranin).
T shtojm edhe kt se, Kurani sht sofr, t ciln Allahu e ka
shtruar n mesin e njerzve nprmjet Pejgamberit ton - Muhamedit a.s.,
me qllim q njerzit t prfitojn prej tij. Muhamedi a.s. ka thn:
M i miri tek ju sht ai q e mson Kuranin e pastaj ua mson dhe
t tjerve.

53

EMRAT E KURANIT
Zoti i Madhruar, me diturin e Tij absolute dhe t pakufishme, librin
e Tij e ka emruar me emra t ndryshm. Prej ktyre emrave po prmendim
si vijon:
1. KURAN -

Vrtet, ky Kuran tregon mbi beni israilt pr t gjitha (shtjet) pr

t cilat jan konfrontuar (dhe jan prar).
(En-Neml, 76)

2. FURKAN -
Furkan sht infinitiv i foljes ( Fereka), q do t thot me nda, e
q ka kuptimin - Libri q ndan dhe dallon t vrtetn nga e pavrteta; t
keqen nga e mira etj.:

I Lartmadhruar sht Ai (Allahu), q ia zbrit Furkanin robit t tij

(Muhamedit), q t bhet pr tr botn pejgamber (kshillues)
(El-Furkan, 1)

3. KITAB -
Kitab d.m.th. libr q ka kuptim Libri i Allahut.

Falnderimi i takon vetm Allahut q ia zbriti robit t vet Librin

dhe n t nuk (lejoi) t bhet kurrfar shtrembrimi.
(El-Kehf, 1)

4. DHIKR -
Dhikr do t thot prkujtues, vrejtje, prkujtim, prmend.

Dhe ky sht Prkujtimi (Kurani) i bekuar (t cilin) e kemi zbritur (at), e

ju jeni, q at po e kundrshtoni?
(El-Enbija, 50)

5. TENZIJL -
Tenzil do t thot zbritje.
54

.

E, vrtet ai (Kurani) sht Zbritje e Zotit t botve. E ka zbritur
(nprmjet) t Shpirtit Besnik.
(Esh-Shuara, 192-193)

6. VAHJ -
Vahj do t thot frymzim, shpallje, informim i sekretit, lajmrim
i t panjohurs, tregim i t fshehts.

Thuaj padyshim un ju kshilloj (ju trhjeq vrejtjen) vetm me

VAHJIN (shpallje) ... .
(El-Enbija, 45)

7. KASAS -
Kasas do t thot rrfim, tregim.

Vrtet ky (Kuran) sht Tregim (Kasas) i vrtet.

(Ali Imran, 62)

9. RUH -

...

Ja kshtu ne ta shpallim ty Kuranin (RUHIN) me urdhrin Ton.

(Shura, 52)

CILSIT E KURANIT
55

Prpos emrave t Kuranit, Kurani sht specifik e karakterizuar

me cilsi mrekulluese ku tregohet mrekullia e Kuranit edhe n baz t
cilsive. Po i prmendim cilsit e Kuranit:
1. MUBIN -
Mubin do t thot i qart, i hapt.

...

Kta jan ajetet e Kuranit dhe librit t hapt (t qart). (Hixhr, 1)

2. NUR -
Nur do t thot drit.

O ju njerz sigurisht ju ka ardhur argumenti prej Zotit Tuaj dhe ju kemi

zbritur dritn (Kuranin) e qart.
(En-Nisa, 174j)
3. HAK -
Hak do t thot e sigurt, e vrtet, e pamohueshme.

Dhe at t ciln ta kemi shpallur Ne, ty prej Librit sht e vrtet (HAK
e sigurt dhe e pamohueshme).
(Fatir, 31)
4. ARABIJUN -

Kurani n gjuhn (e pastr) arabe pa pasur kurrfar shtrembrimi

n t me qllim q ata (t jen t devotshm) t frikohen. (Ez-Zumer, 28)
5. AZIZ -
Aziz do t thot i fort, i fuqishm.

Vrtet ata q mohuan (Kuranin) pr kshillat pasi u erdhn atyre, ndrsa

vrtet ai (Kurani) sht Libr i fort dhe i fuqishm (Fusilet, 41)
6. MEXHID -
Mexhid do t thot i lartsuar dhe i falnderuar, famlart.

Por gjithsesi sht Kuran famlart.

(El-Buruxh, 21

ALFABETI I GJUHS ARABE

Fjalia prbhet prej fjalve, e fjalt formohen prej shkronjave t
vokalizuara dhe t pavokalizuara.
56

Sikurse fjala vendformulim ka gojn (vendin), ashtu edhe shkronja e

ka vendformimin, vendzrimin apo vendartikulimin n vend t posam t
gojs.
Ai i cili dshiron t msoj texhvidin duhet ta msoj mir theksimin
e shkronjave me t cilat formohet fjala.
Vaxhib e kemi q ta msojm seciln shkronj ve e ve, ta msojm
se prej ku formohet, si formohet, cilat jan cilsit e posame t secils
shkronj.
Alfabeti i gjuhs arabe ka 28 shkronja.
Alfabeti fillon me shkronjn hemze dhe prfundon me
shkronjn Jaun .
Prpos ksaj jan edhe tri zanoret e gjata t prmbledhura n fjaln ,
pra Elifi, Vavun dhe Jaun.
Renditjen e shkronjave e ka br gjuhtari i njohur i quajtur Nas bin
Asi mel-Lejthi.
Thuhet se renditja nuk sht br n baz t vendartikulimit apo
cilsive, por n baz t forms dhe shkrimit.

SHKRONJAT E GJUHS S KURANIT

Shkronjat e gjuhs s kuranit jan:
57

 El-Elif

2
3

El-Bau

Et-Tau

El-Hau

6
7

Eth-Thau
El-Xhijmu
El-Hau

15

Ed-Dadu

16
17

18

19

29
21

El-Fau

El-Kafu

22

El-Kafu

23

El-Mimu

10

Ed-Dalu

Edh-Dhalu

Er-Rau

24

11

Ez-Zau

25

12

13

14

8
9

Es-Sijnu

Esh-Shijnu

Es-Sadu

26

Et-Tau
Edh-Dhau

El-Ajnu

El-Gajnu

El-Lamu

En-Nunu

El-Vavu

27

28

El-Hau
El-Jau

58

SHENJAT E SHKRONJAVE
Shkronjat e alfabetit prej hemzes e deri te Ja-un shoqrohen me
njrn prej shenjave apo simboleve t cilat duhet t msohen q s bashku
me ta t theksohen mir.
Nr.
1.
2.

Shenja

Emrtimi
El-Fet-hatu
El-Kesretu

3.

Ed-Dametu

4.

Es-Sukun

8.

9.

Teshtidi me el-kesretu

10.

Teshtidi me el-dametu

11.

Teshtidi me tenvin fet-hatani

12.

Teshtidi me tenvin kesretani

13.

Teshtidi me tenvin dametani

5.
6.
7.

Fet-hatani
Kesretani
Dametani
Teshtidi me el-fet-hatu

Shembull

Sa i prket cilsive, vendartikulimit t shkronjave me ndihmn e

Zotit dhe dshirn e Tij do ti shpjegojm m von.

59

APARATI I ZRIMIT
DHE QENDRA E GJUHS SHT N MENDJE
Pr dallim nga kafsht dhe gjallesat tjera, njeriu veohet me logjik
mendje t zhvilluar e cila i ka mjetet (organet) e saja t cilat kan t bjn
me gjuhn.
Qendrat e gjuhs jan:
1. Qendra e logjiks, e cila dirigjon dorn pr t shkruar;
2. Qendra e logjiks s t folurit, e cila dirigjon fytin, gjuhn dhe gojn.
3. Qendra e t lexuarit (knduarit Kiraetu), e cila i sqaron dhe i
prcjell shenjat e shkruara n prmjet syve n mendje;
4. Qendra e t dgjuarit, e cila i pranon valt e zrit (t cilat i prcjell
veshi).
Zri prcaktohet dhe definohet nprmjet dy shtjeve:
1. Vendosjes, pozicionimin e gjuhs n vende t ndryshme t gojs, dhe
2. Ndryshimin e forms, dhe pozicionin e buzve.
Ai i cili dshiron t theksoj shkronjn duhet t saktsoj
vendartikulimin e secils shkronj n gojn e tij dhe duhet ti dij mir
pjest e artikulimit t shkronjave, t cilat duhet t kombinohen me rastin e
formimit t zrit t shkronjs.

Aparati i zrimit prbhet prej:

1. Pjesve t lvizshme
a. Gjuhs,
b. Gurmazit (gabzherri)
c. Tejzat e zrit (litart)
2. Pjesve t lvizshme:
a. Dhmbve dhe qiellzs s eprme,
b. Dhmbve dhe qiellzs s poshtme (hablil veride),
c. Hunda (zgavra e hunds).
3. Gryka dhe Zbraztia prej gojs deri n thellsi t fytit.

60

Kemi pes vendartikulime kryesore, t cilat i kan vendartikulimet

dytsore t shkronjave:
1. gryka ku artikulohen tri zanoret e gjata:
2. Fyti ku artikulohen shkronjat:
3. Gjuha ku artikulohen shkronjat, t cilat jan 18:

4. Buzt ku artikulohen shkronjat, t cilat jan 4:
5. Zgavra e hunds ku formohet tingulli i quajtur gune dhe me
teshtid, po ashtu edhe me teshtid.

61

KAPITULLI I TRET

VENDSHPRTHIMET
(VENDARTIKULIMET) E SHKRONJAVE

VENDSHPRTHIMET (VENDARTIKULIMET) E
SHKRONJAVE
Harf (
) gjuhsisht do t thot ana e nj shtje.

Harf (
) n terminologji do t thot: zri, fonema e prqndruar n

pikshprthim (vend-dalje) i prcaktuar ose i paprcaktuar.
Mahrexh (

) gjuhsisht do t thot vendshprthim.

Mahrexh (
) n terminologji do t thot: vendi (pika) e daljes

(shprthimit) t shkronjs prej ku dallohet zri (i shkronjs) prej shkronjave
tjera.
Vendartikulimi (Mahrexh) i prcaktuar preciz sht fonem zri i
prqndruar n vend t posam prej vendeve kryesore t artikulimit si p.sh.
prej fytit, gjuhs ose buzve.
Vendartikulimi jo i prcaktuar preciz (Mahrexh el-Mukader) sht
fonema, zri i cili nuk sht i prqndruar n vend t posam prej vendeve
kryesore t artikulimit t fytit, gjuhs ose buzve dhe as nuk prundon n
ndonj pik t veant. Pr kt arsye kto shkronja e lejojn n vete
shkurtimin apo zgjatimin e tyre. N kt bjn pjes tri zanoret e gjata ,
dhe . Sh.:

- - -

Alfabeti i gjuhs arabe ka 28 shkronja dhe pas tyre edhe tri zanoret e
gjata , dhe .
Pjesa drmuese e dijetarve jan t mendimit se jan 17 vendartikulime.

VENDET PREJ KU ARTIKULOHEN SHKRONJAT

64

Si kemi prmendur edhe m hert n gjuhn arabe vendet prej ku

artikulohen shkronjat jan 17, dhe kjo sipas mendimit t shumics s
dijetarve t Texhvidit.
Vendet e shkronjave n prgjithsi klasifikohen n pes vende, e ato jan:
1.
2.
3.
4.
5.

Grklani (Gurmazi),
Fyti,
Gjuha,
Buzt dhe
Hunda.

GRYKA (THELLSIA PREJ BUZVE DERI N

65

FUND T FYTIT)

Xhevf do t thot zbrazti, pra tr zbraztia e gojs dhe fytit, apo

tr thellsia e fytit.
Gryka (xhevfi) sht hapsira e gjatsis prej fillimit t fytit deri n hapjen e
buzve.
Nga gryka burojn tri zanoret e gjata, me fjal tjera: Elifi i
pavokalizuar ( ) , vavi i pavokalizuar ( ) dhe Ja-i i pavokalizuar ( ) .
Shart sht te kto shkronja q tiu paraprijn atyre zanoret e
shkurtra, ndra vet t jen t pavokalizuara:

( )

( )

( )

Shkronjat e gryks nuk kan prkufizim, por ato kan ajrim t

brendis s gojs dhe fytit, pra zri duhet t kaloj tr zbraztirn e gojs
dhe t fytit pa hasur n ndonj penges. Pra, lirimi nuk ndalet n ndonj pik
t caktuar, por sht zgjatim i zrimit.
Kto shkronja kan specifik at se:
- Elifi ngritet, lartsohet,
- Jaun trgiqet, ngrihet teposht,
- Vavun paraqitet, as nuk ngritet, e as nuk trhiqet. Duhet ditur se
Vavi zgjatues del prej gryks, ndrsa vavi josgjatues del prej bashkimit t
buzve.
Kto shkronja quhen shkronja grykore, zrore apo ajrore.

GJUHA
66

Gjuha i ka 10 vendshprthime prej ku artikulohen 18 shkronjat.

Mirpo ato 10 vendartikulime jan:
1. Fillimi i shpins s gjuhs, me hapsirn e gurmazit ku edhe paralel
sht fundi i qiellzs. Nga ky vend artikulohet shkronja . Kjo
shkronj quhet shkronja e gurmazit (Harf Lehevije).
2. Shpina e gjuhs, me hapsirn e gurmazit ku edhe paralel sht
laringu. Nga ky vend artikulohet shkronja . Edhe kjo shkronj
quhet shkronj e gurmazit (Harf Lehevije).
3. Mesi i gjuhs, paralel me kupoln e lart qiellzore. Nga ky vend
artikulohen shkronjat dhe . Kto shkronja quhet
shkronja trupore apo trungore (Huruf Shexherije), sepse i tr mesi i
trupit t gjuhs merr pjes n artikulimin e ktyre shkronjave.
4. Ansoret gjuhs, s bashku me dhmballt e djatht apo t majt, t
cilat formojn shkronjn . Pra, ose ansori i gjuhs me
dhmballt e djatht, ose ansori i gjuhs me dhmballt e majt.
Mirpo m leht dhe m shum prdoret ansori i gjuhs me
dhmballt e majt.
5. Maja e shpins s gjuhs, s bashku me dhmbt shkyes ose m
mir t themi me pjesn e qiellzes s dhmbve shkyes. Nga ky
vend artikulohet shkronja .
6. Maja ansore e gjuhs, por m posht se vendi ku artikulohet
shkronja . sht vendi ku artikulohet shkronja .
7. Maja e shpins s gjuhs me mbshtjellsin e dhmbve t
prparm sht vendi ku formohet apo artikulohet shkronja .
8. Shpina e gjuhs me qiellzn e eprme, sht vendi ku artikulohen
shkronjat dhe . Ndryshe kto shkronja quhet Huruf
Nutije, sepse artikulohen prej vendit ku prfundon hapsira e fytit.
9. Maja e gjuhs paralel me fillimin e qiellzs s poshtme dhe qiellzs
s eprme. sht vendi ku artikulohen shkronjat dhe
. Ndryshe kto shkronja quhen Huruf Eslije, sepse artikulohen prej
67

lvozhgs s gjuhs apo m mir t themi prekjen precize dhe t

mpreht t gjuhs.
10. Shpina e gjuhs s bashku me qiellzn e eprme. sht vendi ku
artikulohen shkronjat dhe . Kto shkronja quhen Huruf
Luthevije Shkronja mbshtjellsoro-dhmbore, sepse shpina e gjuhs
mbshtetet n mbshtjellsin e dhmbve gjat artikulimit t ktyre
shkronjave.

FYTI
Fyti sht organi i zrimit prej ku artikulohen gjasht shkronja, q quhen
shkronja fytore, e ato jan: dhe .
Fyti ndahet n tri pjes:
1. Fundi i fytit;
68

2. Mesi i fytit dhe

3. Fillimi i fytit.
1. Fundi i fytit
Fundi i fytit sht vendi ku artikulohen dy shkronja dhe .
Kto dy shkronja jan edhe shkronjat e para, t cilat fillojn prej brendsis
s gjoksit.
2. Mesi i fytit
N mes t fytit artikulohen shkronja dhe .
3. Fillimi i fytit
Pas shkronjave buzore dhe gjuhore ku fillon pjesa e par e fytit, pra nga goja
artikulohen shkronja dhe .
Kto shkronja quhen shkronjat e fytit (harful halkiji).

HUNDA RRNJA E HUNDS

Nuk jan vetm goja, fyti dhe gjuha aparate t zrimit t shkronjave,
por aparat i zrimit sht edhe rrnja e hunds (Hajshum).
Zri, i cili formohet prej rrnjs s zgavrs s hunds ndryshe edhe
quhet Gune-tun. Nse zgavrat e hunds shtrngohen dhe mbyllen nuk
formohet tingull, por patjetr duhet t jen t lira.
Gune sht e patjetrsueshme pr shkronjn dhe .
Gune nuk sht shkronj e cila ka form t veten t tejdukshme, por sht
cilsi shkronjeje. Pra, zgavra e hunds sht: vendartikulim i shkronjs
69

dytsore, vendartikulim i Ihfas (fshehjes) s , vendartikulim i Idgamit

dhe Iklabit.

BUZT
Buzt marrin pjes n dy vendartikulime, e ato jan:
1. Shtrati i buzve;
2. Vendbashkimi i buzve.
1. Nga shtrati i buzs s poshtme me dhmbort e eprm ku artikulohet
shkronja ( f).
2. Vendartikulimi mes buzve ku bjn pjes:
70

shkronja
shkronja dhe
shkronja e me zanore t shkurtr.

Vrejtje:
Shkronja dhe shqiptohen duke i mbyllur buzt, ndrsa shkronja
duke i mbajtur pak si t hapura.

LLOJET E VENDARTIKULIMIT T SHKRONJAVE

Pjesa drmuese e dijetarve jan t mendimit se jan 17
vendartikulime t shkronjave.
Vendartikulimet ndahen n:
- Vendartikulime t prgjithshme dhe
- vendartikulime t veanta.
Vendartikulimet e prgjithshme jan pes:
1. Gryka,
2. Thellsia e fytit,

e cila ka
e cila ka

1 vendartikulim
3 vendartikulime
71

3. Gjuha,
4. Buzt,
5. Zgavra e hunds,

e cila ka
e cila ka
e cila ka
Gjithsejt

10 vendartikulime
2 vendartikulime
1 vendartikulim
17 vendartikulime

Kshtu biem n prfundim se vendartikulimet e prgjithshme jan 5, ndrsa

t veantat jan 17.
Vendartikulim i veant quhet vendartikulimi, i cili nuk ka m shum se nj
vendartikulim prej t cilit n brendi artikulohen nj e m shum shkronja.
P.sh.: Vendartikulim i prgjithshm quhet thellsia e fytit, e cila degzohet
pastaj n 3 vendartikulime ku n secilin vendartikulim burojn nga dy
shkronja.
Pra, fillimi i fytit ku burojn
mesi i ku burojn
fundi i fytit ku burojn

MEHARIXH EL-HURUF

72

][

][

.
.
.

.
.

) (

))
((

73

)

. (

.



.

.
74

-
[

75

[
]

] [

SHKRONJAT
Kurani prbhet prej sureve, suret prej ajeteve, ajetet prej fjalve,
fjalt prej shkronjave. Pra shkronja sht njsia m e vogl e Kranit fisnik.
Shkronjat prbhen prej zanoreve, me fjal tjera i bashkngjitet
zanorja, ose sukuni (jozanori).
Muhamedi a.s. i ka thn Musa El-Esharij:
O Musa m sht dhn tingulli (fonema) prej tingujve (fonemave)
t Davudit.
(Buhariu n Sahihun e tij)
Shkronjat jan dy llojesh:
1. Shkronja kryesore (parsore) dhe
2. Shkronja Sekondare (dytsore).
1. Shkronjat kryesore jan 29 shkronjat e njohura n alfabet.
2. Shkronjat dytsore jan shkronjat, t cilat burojn prej mesit t dy
vendartikulimeve ose prej dy cilsive (hollsimit-trashsimit).
Shkronjat sekondare (dytsore) jan:
a. Elifi i errsuar (Elif museheletun). Kjo fonem as nuk sht hemze e
plot, as elif i plot, por mes i tyre. P.sh.:

76

b. Elifi mumal. Ky sht elifi - mes elifit - dhe , as nuk sht elif
i plot, as e plot. P.sh.:

c. Shkronja e przier n fonemn e shkronjs . P.sh.:

Kiraeti i Hamzs
-

Shkronja

e przier n shkronjn . P.sh.

- Fonemohet n mes t kesres dhe dames, pra n mes t

Kjo te disa lexues, prpos Hafss.
-

Elifi i trash. Elifi i cili vjen pas shkronjave t rnda:

Shkronja e trash:

Lexohet trash edhe pse parsore sht shkronja

ajo lexohet LL .

Shkronja e fshehur:

Shkronja

e fshehur:

dhe .

77

- Disa dijetar shkronjn LL, - N t fshehur dhe - M t fshehur,

nuk i konsiderojn shkronja dytsore.
SQARIM:
Shpina e gjuhs (pjesa e prparme ose e prapme) her-her i
largohet qiellzs e her-her i afrohet. Nga kto lvizje prcaktohet shkalla e
hapjes s tingujve.
N nyjtimin e tingujve pjes t ndryshme t gjuhs afrohen me pjes
t ndryshme t qiellzs, t dhmbve ose alveolave. Her-her ka mbyllje t
astit t ndjekura nga nj shprthim i organeve t t folurit e her-her ka
afrim t organeve q formojn nj shteg. Gjithsesi n t gjitha rastet kemi t
bjm me n penges q duhet kaprcyer.
Roli i majs s gjuhs sht gjithashtu i rndsishm. N qoft se
maja e gjuhs zbret drejt alveolave dhe dhmbve t poshtm, nyjtimi quhet
dorsal ose shpinor, pr arsye t rolit aktiv q luan n kt rast shpina e
gjuhs, her e ngritur e her e ulur. Kur maja e gjuhs ngrihet drejt
alveolave t dhmbve t siprm, kemi t bjm me nyjtim apikal ose major.
Kur maja e gjuhs ngrihet sipr dhe kthehet prapa kemi nyjtim retrofleks
ose kakuminal.
Kur buzt jan t rrumbullakuara dhe t zgjatura formojn nj
rezonator plotsues midis dhmbve dhe buzve t quajtur rezonatori buzor
q shrben pr t formuar tinguj t buzorzuar ose buzor.
Kur njerithi ulet dhe nj pjes e ajrit kalon nga hapsira e hunds
formohet nj rezonator tjetr i quajtur rezonatori hundor.
Zanoret dhe bashktinglloret
Tingujt e shqipes standarde sipas tipareve t tyre nyjtimore mund t
klasifikohen n dy grupe kryesore, n zanore dhe bashktingllore.
Mnyra e kalimit t rryms s ajrit prmes glots prbn bazn pr
ndarjen e tingujve n zanore e bashktingllore.
Kur tejzat e zrit jan t puqura dhe glota sht e mbyllur dhe rryma
e ajrit kalon prmes saj dhe dridh tejzat e zrit n mnyr ritmike, prftohet
z ose ton laringal.
Kur tejzat e zrit jan t larguara dhe glota sht e hapur dhe rryma
e ajrit kalon pa i dridhur tejzat e zrit prftohet zhurm laringale.
Toni laringal ose zhurma laringale mund t kalojn lirisht ose t
ndeshin nj penges n kanalin e zrit.
Zanore jan tingujt, pr nyjtimin e t cilve toni laringal kalon
lirshm n kanalin e zrit, pa ndeshur n ndonj penges, kurse
bashktingllore, jan tingujt pr nyjtimin e t cilve toni ose zhurma
78

laringale ndesh n nj penges t plot ose t pjesshme dhe kaprcimi i

pengess formon bashktinglloret. Prania ose mungesa e nj pengese gjat
kalimit t rryms s ajrit sht, pra, ajo q prcakton dallimin ndrmjet
zanoreve dhe bashktinglloreve.
Veorit nyjtimore t zanoreve
Veoria nyjtimore themelore e zanoreve sht kalimi i lir i rryms s ajrit
duke filluar q nga hapsirat e nnlaringut. Gjat nyjtimit t zanoreve,
rryma e ajrit, e prodhuar nga lkundjet periodike t tejzave t zrit, kalon
npr faring dhe goj pa hasur ndonj penges. Modifikimi i vetm q mund
ti bhet rryms s ajrit sht rezonanca, do me thn prforcimi i disa
frekuencave t pjesshme nga rezonatort.
Funksionet e organeve t t folurit
Gjat frymmarrjes normale dhe gjat nyjtimit t bashktinglloreve t
shurdhta, si rezultat i lvizjeve t aritenoideve, tejzat afrohen ose largohen
dhe hapin glotn. Rryma e ajrit kalon pa prodhuar ndonj tingull.
Kur flasim ato jan shum t tendosura dhe rryma e ajrit i bn t
dridhen. Kto dridhje t tejzave t zrit t tendosura formojn tingullin t
cilin e quajm z ose ton laringal.
Me tejzat e zrit t afruara dhe t tendosura formohen zanoret dhe
bashktinglloret e tingullta (sonore). Kur tejzat e zrit jan t afruara, por
jo t tendosura, kemi t bjm me pshpritje.

79

80

KAPITULLI I KATRT
CILSIT (TIPARET) E SHKRONJAVE

CILSIT (TIPARET) E SHKRONJAVE

Shkronjat jan sikurse njerzit, disa jan t fort e t fuqishm, disa
jan t dobt e disa jan mesatar.
Cilsit jan ato, q e dallojn njrin prej tjetrit. Kshtu edhe
shkronjat dallohen njra prej tjetrs n baz t cilsive.

Pr shembull, t marrim fjaln

dhe
. Shohim se kur ta
artikulojm e artikulojm sikurse me u ndal n tok t that, ndrsa
kur ta artikulojm e artikulojm sikurse t rrshqitet n tok me balt.
N prgjithsi jan 17 cilsi t shkronjave, t cilat ndahen n cilsi t
kundrta dhe n cilsi t veanta. do shkronj m s paku duhet ti ket 5
cilsi dhe t jet e larguar nga pes cilsi tjera. Prpos ksaj, disa kan edhe
nj cilsi m tepr, pra 6 cilsi, e ndonjri, edhe dy cilsi m tepr, pra 7
cilsi.

CILSIT
Cilsit e shkronjave jan 17, mirpo Ibn Xhezeri thot se jan 18
cilsi t shkronjave. Disa mendojn se jan 15 cilsi dhe nuk e kan
konsideruar cilsi Ismatin (ngulmuesen), Idhlakin (rrshqitsuesen), lejinin
(butsuesen).
Disa kan thn jan mbi 40 cilsi, duke shtuar cilsi tjera.
Cilsit jan dy llojesh:
1. Cilsi vetanake dhe t prgjithmonshme, t cilat asnjher nuk
humbin prej shkronjs.
2. Cilsi jovetanake, q do t thot paraqiten n disa raste dhe humbin
n disa raste, si p.sh. trashgimi i shkronjs .
Cilsit vetanake jan dy llojesh:
1. Cilsi kundrvnse,
2. Cilsi t posame.

83

Cilsit vetanake kundrvnse (kontradiktore) t shkronjave jan 5, q do

t thot se secila cilsi e ka prball cilsin tjetr, e cila i kundrvihet, e ato
jan:
1. El-Hemse, e kundrta e saj Xhehri
fshehtazi
haptazi
fshehtzuese
haptzuese.
2. Esh-Shidet, e kundrta e saj err-Rrehave
Fortsim
lirim
Fortsuese
liruese.
3. El-Istila, e kundrta e saj Istifal
Ngritje
zbritje
Lartsim
ultsim
Zlartsuese
zulse
4. El-Itbak, e kundrta e saj Infitah
Ngjitje
shkputje
Ngjitse
shkputse.
5. El-Idhlak, e kundrta e saj Ismat
Rrshqitje
ngulmim
Rrshqitse
ngulitse.
Cilsit vetanake jokundrvnse (jokontradiktore) jan:
1. Safire - shushulluese, fishklluese, mprehtsuese;
2. Kalkale - dridhtuese, tronditse, vibratuese;
3. El-Lijn - zbutsuese, lehtsuese;
4. El-Inhiraf - lajkatuese;
5. Et-Tekrir - prsritse;
6. Et-Tefeshij - zhurmuese, shkaprderdhse;
7. El-Istitale - strzgjatuese.

84

CILSIT KONTRADIKTORE
1. a) HEMSE SHURDHT
Hemse do t thot z i heshtur, i mbyllur, i fshehur.
Zoti i Lartmadhruar thot:
Nuk dgjon z, pos nj pshpritje t thembrave t kmbve.
N Terminologji hemse do t thot: t vazhduarit e fryms apo m
mir frymmarrjes pas theksimit t shkronjs, pr shkak t prkufizimit dhe
pr shkak t dobsimit t zrit nga vendartikulimi.
Shkronjat e hemses jan:

Disa nga shkronjat e hemses jan m t fuqishme e disa m t dobta.
M e fuqishmja sht shkronja , sepse kjo shkronj prpos cilsis s
hemses ka edhe cilsi t tjera, t cilat jan t fuqishme si ISTILA
(Zlartsuese) SAFIR (Fishklluese). Pas saj vjen shkronja , pastaj
dhe e pastaj t tjerat me radh, ndrsa e fundit sht .
Kto shkronja quhen MEHMUSE, sepse jan t dobta, pra bhet
prkufizimi i shkronjs n brendi t vendartikulimit, dhe nuk mund t
fuqizohen, sepse pengohet zrimi dhe frymmarrja me vet shkronjn.
Dihet ka dallim n mes t zrimit dhe fryms.
FRYMA sht ajri, i cili del prej laringut (mesit t arterjeve t zrit) pa i
dridhur arteriet e zrit dhe pa formuar tingull.
ZRI sht ajri, i cili del prej arterieve t zrimit (mesit t arterjeve t
zrit) me dshir dhe i dridh dy arteriet e zrit, ashtu q formohet z si
sht zri i shkronjave t fytit dhe zanoreve t gjata.

Kur t bhet shkronja hemse e

85

shurdht vazhdon frymmarrja, ndrsa

prkufizohet shkronja.

Kur t bhet shkronja xhehr -

e zshme, mbyllet dera e frymmarrjes

pr shkak t fuqis t ciln e ka zri.

1. b) EL XHEHR T ZSHME
Xhehr do t thot: elje, hapje - pra z i fuqishm n t
shprehur t shkronjs.
N TERMINOLOGJI do t thot: mbyllja e ders s frymmarrjes n
momentin e artikulimit t shkronjs pr shkak t fuqis q ka zri.
Shkronja e Xhehrit (t zshme) jan 19, pra ka mbesin prej shkronjave t
hemses:

Shkaku: Kto shkronja quhen t zshme, sepse kan fuqi n vetvete,
fuqi n organin e nyjtimit; kto shkronja nyjtohen s bashku me zrin e
fuqishm duke qen glota e mbyllur dhe rryma e ajrit kalon prmes saj dhe i
dridh tejzat e zrit.
Disa shkronja jan m t hapura (t zshme) se tjerat, si p.sh.
shkronja sht m e hapur (m e zshme) se shkronja .
Vrejtje: N gjuhn shqipe shkronjat e zshme jan: [b, d, gj, g, x, xh, v, dh,
m, n, nj, j, l, ll, r, rr].
Shkronjat shurdhuese jan: [p, t, q, k, c, , f, th, s, sh, h].

HEMSE EL XHEHR FSHEHTSIMI DHE HAPSIMI

86

Mnyra e kalimit t rryms s ajrit prmes glots prbn bazn pr

ndarjen e tingujve n zanore e bashktingllore.
Kur tejzat e zrit jan t puqura dhe glota sht e mbyllur, dhe rryma
e ajrit kalon prmes saj, dhe dridh tejzat e zrit n mnyr ritmike, prfitohet
z ose ton laringal. Kjo cilsi quhet XHEHR - e Zshme.
Kur tejzat e zrit jan t larguara dhe glota sht e hapur, dhe rryma e
ajrit kalon pa i dridhur tejzat e zrit prfitohet zhurm, pshprim laringale.
Kjo cilsi quhet Hemse Shurdhuese.

2. a) ESH-SHIDETUN - SHTRNGUESE
Esh-Shidedu gjuhsisht do t thot fortsi.
N terminologji do t thot: Rezervimi i zrit gjat shqiptimit n shkronj,
me qllim q t forcohet shkronja kur t shprthen n vendnyjtim.
Shkronjat ESH-SHIDETU SHTRNGUESE jan tet. Ato jan:

( )
Kto shkronja quhen t forta, sepse shkronja forcohet dhe mbshtetet
fort n vendartikulimin e tij.
Shkronja m e forta sht .
Shkaku: Kto shkronja jan t forta, pr shkak t shtrngimit t shkronjs n
vendartikulim deri n momentin kur t shprthen shkronja gjat nyjtimit.

2. b) ERREHAVETU - LIRUESE
Err-Rrehave gjuhsisht do t thot e leht, e but, e lir.
N terminologji do t thot: kalimi i zrit pa penges gjat shqiptimit t
shkronjs pr shkak se mbshtetja n vendnyjtim nuk sht e fort, por e
but, e leht dhe e dobt, dhe zri sht i prkufizuar n shkronj.
Shkronja Rehavetu jan 16. Ato jan:
(zanoret e gjata) +

Shkaku: Quhen kto shkronja liruese pr shkak t lehtsis dhe dobsis s
mbshtetjes s tyre n vendnyjtim, dhe nuk forcohet, as nuk shtrngohet
87

pr t rezervuar z q fonema t shqiptohet s bashku me shkronjn, por

lirshm del edhe fryma, edhe zri i shkronjs, si p.sh.
Vrejtje: do shkronj liruese ka nevoj pr nj pjes kohe n t ciln
pjes kohe duhet t kaloj fonema (zri) i tingullit - sh:

Kjo sqarohet m mir n praktik.

3. a) ISTILA NGRITSE, ZLARTSUESE

ISTILA do t thot ngritje, lartsim.
N Terminologji Istila do t thot: Ngritja e majs s gjuhs lart n qiellz
kur t theksohet shkronja.
Kto shkronja jan 7:

Gjat artikulimit t ktyre shkronjave zri ngritet lart.
Rnditja e shkronjave pr nga lartsimi apo ngritja e zrit jan: ,
pastaj , pastaj , pastaj , pastaj , pastaj , pastaj
.
Gjuha mund t lviz drejt pjess s prparme t gojs duke formuar
nj hapsir t madhe rezonance n pjesn e prapme. Mirpo, me rastin e
ISTILAS qllimi sht q maja e gjuhs t ngritet lart n qiellz q t
formohet nj hapsir m e madhe rezonance n pjesn e prapme, q t
formohet ton laringal m i lart.
Kur ngritet maja e gjuhs lart n qiellz padyshim se edhe mesi i
shpins s gjuhs ngritet, mirpo shkronjat , , dhe nuk
jan shkronja t Istilait, edhe pse gjuha ngritet lart, por ngritet mesi i
gjuhs, e jo maja e gjuhs.
Me rastin kur maja e gjuhs ngrihet drejt alveolave t dhmbve t
siprm kemi t bjm me ISTILAIN e q ky nyjtim quhet apikal ose
major.

3. b) ISTIFAL ULSE - ZBRITSE

ISTIFAL do t thot ulje, zbritje.
88

N Terminologji Istifal do t thot: Zbritja e gjuhs posht ku e ka vendin n

goj, gjithmon kur t theksohet shkronja.
Shkronjat e Istifalit jan 21:

Me rastin kur maja e gjuhs zbret drejt alveolave dhe dhmbve t
poshtm kemi t bjm me ISTIFALIN e q ky nyjtim quhet dorosal ose
shpinor.
Kur t ngritet gjuha quhet shkronj zlarte - Musteal, ndrsa kur t
zbritet gjuha quhet shkronj zulte - Istifale. Gjithsejt jan:
7 shkronja zlarte,
21 shkronja zulte.

4. a) ITBAK PRMBYLLSE, NGJITSE

ITBAK do t thot ngjitje prmbyllje. N Terminologji ngjitja e nj
pjese t gjuhs apo pjess m t madhe t gjuh me qiellzn e eprm, me
rastin e artikulimit t shkronjs. Kto shkronja jan:

Gjat theksimit t ktyre shkronjave prkufizohet zrimi n ansoret dhe n
majn e gjuhs me qiellzn e eprme.
Renditja e shkronjave t Itbakit pr nga fuqia e ngjitjes s gjuhs sht:
Shkronja sht m e forta dhe m prmbyllsja, pastaj me radh vjen
shkronja , pastaj , dhe fundit shkronja .
me e forta pastaj , pastaj , pastaj .

4. b) INFITAH HAPSUESE, SHKPUTSE

Infitah do t thot: Ndarje, mosprputhje, hapje.
N terminologji do t thot: Mosbashkngjitja e gjuhs me qiellzn e eprm,
n mnyr q t mos bllokohet zri n mes tyre gjat artikulimit t
shkronjs.
Shkronjat e Infitahit jan 25, me zanoret e gjata:

( zanoret e gjata) +
INFITAH gjuhsisht do t thot hapje, ndarje, qelje.
89

Infitah n terminologji do t thot: Ndarja apo t larguarit (formimi i

hapsirs) e gjuhs sa m shum prej kupols qiellzore n momentin e
shqiptimit (artikulimit) t shkronjs pr tu mos u bllokuar apo pr tu mos
prkufizuar zri mes tyre.
Shkronjat e Infitahit jan 25, s bashku me zanoret e gjata:

Dallimi mes ISTIFALIT (Zbritsueses) dhe INFITAHIT
(Hapsueses)
Istifal sht zbritja e majs s gjuhs sa m posht nofulls s
poshtme q sa m shum me iu larguar kupols s qiellzs.
Ndrsa, te Infitah-i mjafton vetm t larguarit (mosgjitja) e gjuhs
prej kupols s qiellzs, edhe pse gjuha ngritet lart prej nofulls s poshtme.
Tipari i ifitahit sht m e prgjithshme se tipari i istifalit. Andaj mund t
thuhet se do shkronj e istifalit sht, n t njjtn koh, edhe e infitahit,
ndrsa do shkronj e infitahit nuk sht edhe e istifalit. P.sh. shkronjat
jan shkronja t ifitahit, por jan edhe t istilait.

SHKRONJAT E ALFABETIT

90

Mustefil (zulsuese)

Mustealijetun (zlartsuese)

Shkronjat tjera
T gjitha shkronjat
hapje e plot

Munfetihatun
(Hapsuese)

Mutabakatun
(Prmbyllse)

Hapje e pjesrishme

Dallimi mes Istilait (Ngjitses qiellzore) dhe Itbakit

(ngjitses prmbyllse)
ISTILA do t thot ngitja e majs s gjuhs lart n qiellz, duke
ln nj shteg, pra i afrohet qiellzs, mirpo nuk ngjitet, por e len nj
shteg.
Ndrsa, ITBAK do t thot ngritja e majs s gjuhs lart n qiellz
dhe duke e ngjitur plotsisht majn e gjuhs me kupoln e qiellzs. Pra,
Itbaki sht shkall shum m e fort se Istlai, sepse tek tipari i istilait nuk
sht e domosdoshme ngjitja e gjuhs me qiellzn, ndrsa tek tipari i Itbakit
sht e domosdoshme ngjitja e gjuhs me qiellzn.
do shkronj e Itbakit sht edhe e Istilas, ndrsa do shkronj e
Istlas nuk sht e Tibakit, dhe sa m shum q ngjitet gjuha lart n
kupoln e qiellzs, aq m shum forcohet dhe shtrngohet hapsira e prapme
e zrit, dhe forcohet shkronja e Itbakit.
Cilsia e Itbakit i prcjell kto shkronja is n t lidhur t tyre me
shkronjat tjera, si n t ndalur, si me sukun, si me zanore, mirpo kur t jen
me sukun dhe me teshttid duhet t jet m e theksuar.

5. a) IDHLAKI - RRSHQITSE
IDHLAK gjuhsisht do t thot mprehtsi gjuhsore, ose maja e gjuhs.
Idhlak n terminologji do t thot: shpejtsimi, rrshqitsimi, dhe lehtsimi i
shqiptimit (artikulimit) t shkronjs pr shkak se del prej majs s gjuhs ose
prej buzve. Shkronjat e Idhlakit jan 6:
91


Quhen majore (kep-ore) pr shkak se nj pjes e tyre artikulohen prej majs
s gjuhs si jan dhe pjesa tjetr prej majs s buzve, si
jan
dhe . Andaj duhet pasur kujdes q gjat artikulimit t
tyre t mos ngatrrohen apo t mos przihen njra me tjetrn.

5. b) ISMAT - NGULLMUESE
ISMAT gjuhsisht do t thot mosshpejtim, ngecje, ndalje.
Ismat n terminologji do t thot ngecja, vshtirsimi i artikulimit t
shkronjs pr shkak t artikulimit t saj larg majs s gjuhs.
Shkronjat e Ismatit jan t vshtira pr gjuhn, ndrsa shkronjat e
Idhlakit jan t lehta pr gjuhn, pr kt arsye, n gjuhn arabe do fjal e
cila ka m shum se tri bashktingllore, ka edhe ndonj shkronj t
Idhhlakit, sepse po ti kishte fjala prej 4 shkronjave e m shum, vetm
shkronjat e Ismatit do t theksoheshin me vshtirsi t madhe.
Nse fjaln prej 4 shkronjave ose e shkronjave e hasim n gjuhn
arabe dhe nuk e ka ndonj shkronj prej shkronjave t Idhlakit, menjher e
kuptojm se ajo fjal nuk sht arabe, por fjal e huaj, pra fjal e huazuar,
ose e arabizuar.
Shkronjat e Ismatit jan t gjitha shkronjat tjera, pos shkronjave t
Idhlakit.
Kundrvniet (dallimet me vler funksionale) n sistemin e
bashktinglloreve t shqipes standarde prcaktohen nga mnyra e nyjtimit
(formimit), ku prfshihen shkalla e ngushtimit t pengess, pjesmarrja e
tejzave t zrit dhe rezonatori hundor, si edhe vendi i nyjtimit (formimit).

Tiparet q shrbejn pr krijimin e ktyre kundrvnieve ose tiparet

dalluese t sistemit t bashktinglloreve t shqipes standarde jan kto:
p
92

Mbylltore
E shurdht
Buzore

/p ~ f/
/p ~ b/
/p ~ t/, /p ~ c/, /p ~ /, /p ~ q/, /p ~ k/

b
m
f
v
t
d
th
dh
c
x
n
s
z

Mbylltore
E zshme
Buzore
Gojore
Hundore
Buzore
Frkimore
E shurdht
Buzore
Frkimore
E zshme
Buzore
Mbylltore
E shurdht
Dhmbore
Mbylltore
E zshme
Dhmbore
Frkimore
e shurdht
dhmbore
Frkimore
E zshme
Dhmbore
Mbylltore
E shurdht
Alveolare
Mbylltore
E zshme
Alveolare
Hundore
Alveolare
Frkimore
E shurdht
Alveolare
Frkimore
E zshme
Alveolare
Mbylltore

/b ~ v/,
/b ~ p/,
/b ~ d/, /b ~ x/, /b ~ xh/, /b ~ gj/, /b ~ g/,
/b ~ m/,
/m ~ b/,
/m ~ n/, /m ~ nj/,
/f ~ p/,
/f ~ v/,
/f ~ th/, /f ~ s/, /f ~ sh/, /f ~ h/,
/v ~ b/,
/ v ~ f/,
/ v ~ dh/, / v ~ z/, / v ~ zh/, / v ~ j/,
/t ~ th/,
/t ~ d/,
/t ~ p/, /t ~ c/, /t ~ /, /t ~ q/, /t ~ k/,
/d ~ dh/,
/d ~ t/,
/d ~ b/, /d ~ x/, /d ~ xh/, /d ~ gj/, /d ~ g/,
/th ~ t/,
/th ~ dh/,
/th ~ f/, /th ~ s/, /th ~ sh/, /th ~ h/,
/dh ~ d/,
/dh ~ th/,
/dh ~ v/, /dh ~ z/, /dh ~ zh/, /dh ~ j/,
/c ~ s/,
/c ~ x/,
/c ~ p/, /c ~ t/, /c ~ /, /c ~ q/, /c ~ k/,
/x ~ z/,
/x ~ c/,
/x ~ b/, /x ~ d/, /x ~ xh/, /x ~ gj/, /x ~ g/,
/n ~ x/,
/n ~ m/, /n ~ nj/,
/s ~ c/,
/s ~ z/,
/s ~ f/, /s ~ th/, /s ~ sh/, /s ~ h/,
/z ~ x/,
/z ~ s/,
/z ~ v/, /z ~ dh/, /z ~ zh/, /z ~ j/,
/ ~ sh/,
93

xh
sh
zh
q

E shurdht
Paraqiellzore
Mbylltore
E zshme
Paraqiellzore
Frkimore
E shurdht
Paraqiellzore
Frkimore
E zshme
Paraqiellzore
E shurdht
Qiellzore
Mbylltore
E zshme

/ ~ zh/,
/ ~ p/, / ~ t/, / ~ c/, / ~ q/, / ~ k/,
/xh ~ zh/,
/xh ~ /,
/xh ~ b/, /xh ~ d/, /xh ~ x/, /xh ~ gj/, /xh ~ g/,
/sh ~ /,
/ sh ~ zh/,
/sh ~ f/, /sh ~ th/, /sh ~ s/, /sh ~ h/,
/zh ~ xh/,
/zh ~ sh/,
/zh ~ v/, /zh ~ dh/, /zh ~ z/, /zh ~ j/,
/q ~ gj/,
/q ~ p/, /q ~ t/, /q ~ c/, /q ~ /, /q ~ k/,
/gj ~ j/,
/gj ~ q/,

qiellzore
gojore
Hundore
Qiellzore
Frkimore
Qiellzore

/gj ~ b/, /gj ~ d/, /gj ~ x/, /gj ~ xh/, /gj ~ g/,
/gj ~ nj/,
/nj ~ gj/,
/nj ~ m/, /nj ~ n/,
/j ~ gj/,
/j ~ v/, /j ~ dh/, /j ~ z/, /j ~ zh/,

Mbylltore
E shurdht
Prapaqiellzore
E zshme
Prapaqiellzore
Mbylltore
Frkimore
prapaqiellzore
Ansore
Dhmbore

/k ~ h/,
/k ~ g/,
/k ~ p/, /k ~ t/, /k ~ c/, /k ~ /, /k ~ q/,
/g ~ k/,
/g ~ b/, /g ~ d/, /g ~ x/, /g ~ xh/, /g ~ gj/,
/g ~ k/,
/h ~ k/,
/h ~ f/, /h ~ th/, /h ~ s/, /h ~ sh/,
/ll ~ d/, /ll ~ dh/,
/ll ~ l/,
/l ~ x/, /l ~ z/, /l ~ n/, /l ~ r/, /l ~ rr/,
/l ~ ll/,

gj
nj
j

k
g
h
ll
l
r
rr
94

Ansore
alveolare
Dridhse
Njdridhse
Dridhse
shumdridhse

/r ~ x/, /r ~ z/, /r ~ n/, /r ~ l/,

/r ~ rr/,
/rr ~ x/, /rr ~ z/, /rr ~ n/, /rr ~ l/,
/rr ~ r/,

a
y
u
o

E hapur
E prparme
buzore
E prparme
E mbyllur
E mesme
E mesme
qendrore

/a ~ /,
/y ~ u/,
/y ~ i/.
/u ~ y/,
/u ~ o/.
/o ~ u/.
/ ~ a/,
/~ e/.

TIPARET JOKUNDRVNSE T SHKRONJAVE

Tiparet jokundrvnse t shkronjave jan:
1. SAFIRE
SHUSHULLUESE,
FISHKLLUESE,
MPREHTSUESE;
2. KALKALE - DRIDHTUESE, TRONDITSE, VIBRATUESE;
95

3.
4.
5.
6.
7.

EL-LIJN - ZBUTSUESE, LEHTSUESE;

EL-INHIRAF - LAJKATUESE;
ET-TEKRIR - PRSRITSE;
ET-TEFESHIJ - ZHURMUESE, SHKAPRDERDHSE;
EL-ISTITALE - STRZGJATUESE.

1. ES-SAFIR MPRETSIA E TINGULLIT

FISHKLLUESE (Shushulluese) - PIPZUESE
Safir do t thot z, tingull, i cili buron prej gojs s kafshve kur t
pin uj.
96

N terminologji do t thot tingulli apo zri i buruar prej shkronjave t

caktuara (safir), i cili deprton fuqishm n aparatin e t dgjuarit (vesht).
Shkronjat e t Safirit jan tri:
1. - za-un,
2. - sin-un,
3. - sad-un.
Quhen shkronja Safirije pr arsye se s bashku me shkronjn del nj
z shtes, i cili i ngjason zrit t shpendve.
1. P.sh. Shkronja - i ngjason zrit t pats .
2. Shkronja - i ngjason zrit t karkalecit .
3. Shkronja - i ngjason zrit t blets .
Kategorit e shkronjave t Safirit, pr nga aspekti i fuqis s shkronjs,
jan tri:
1. Kategoria e par, m e fuqishmja sht shkronja .
2. Kategoria e dyt, ku bn pjes shkronja , sepse ka hapje m t
madhe.
3. Kategoria e tret, ku bn pjes shkronja .
Prpos ktij kategorizimi kemi edhe ndarje tjetr t shkronjave t Safirit, e
ato jan:
E para: Kur shkronja e Safirit sht dyfishuar, pra me teshtid, sht m e
forta. P.sh.:



E dyta: Kur shkronja e Safirit sht me sukun (e pavokalizuar) Safiri sht
m i vogl. P.sh.:


E treta: Kur shkronja e Safirit sht me vokale Safir sht m i vogli. P.sh.:

97

Mnyra e artikulimit: Shkronjat e Safirit artikulohen prej majs s gjuhs

dhe dhmballve t poshtm. Patjetr duhet t prkufizohet dhe mprehet
artikulimi duke shtrnguar vendartikulimin, dhe duke ln vetm nj zgavr
t vogl prej ku del zri.
Gabimet e artikulimit t Safirit:
1. Mosprikufizimi i zrit n vendartikulim, por lejimi i shprndarjes s
zrit, e n at rast bhet tefesh.
2. Mosformimi i zgavrs s vogl, ashtu q zri del tepr i fort.

2. KALKALE
DRIDHSIM, TRONDITJE, VIBRIM,
TRINGLLUESE
Kalkale do t thot lvizje, dridhje, tronditje.
Kalkale n terminologji do t thot t dridhsh, t tronditsh fuqishm zrin e
shkronjs s pavokalizuar n vendartikulimin e tij sa, q t kuptohet shum i
qart.
98

Ndryshe quhet z shtes, i cili formohet pr shkak t shtrngimit dhe

lirimit t menjhershm.
Shkronjat, t cilat bhen kalkale (dridhen) jan pes:
1.

2.
3.
4.
5.

Shembuj t kalkales

Gabimet gjat formimit t Kalkales

Disa e lexojn Subihan fjaln sub-hane
Halekkana fjaln halekna,
Mirpo Kalkale nuk anon as n ketra, as n fet-ha.
- Gjat ndaljes s Kalkales, n fjaln ku para shkronjs s fundit sht
zanore e gjat, formohet edhe nj shkronj shtes:
-

Shkaku i kalkales: sht bashkimi i dy tipareve t plota, shtrngimi i plot
(shide) dhe lirimi i plot (rehave) me sukunin e shkronjs, gj, q prodhon
tronditje t plot n aparatin e t folurit dhe nevojitet prpjekje e madhe pr
ti sqaruar q t dy tiparet, pra tubimin e fort t zrit dhe t ajrit n t njjtn
koh.
Si bhet kalkaleja?
Esenciale te artikulimi i shkronjave sht q t bhet bashkimi i organeve
lvizse t shkronjave me organet jo lvizse t aparatit t t folurit kur t
jen me sukun. Kalkale as nuk sht cilsi e shkronjs me cilsi t plot, as
cilsi e shkronjs me vokale (zanore) t plot, por sht mes i tyre, sepse as
nuk bhet hapje e plot e gojs dhe e buzve, as bashkim i plot i buzve, as
99

zbritje e plot e gjuhs n drejtim t nofulls s poshtme, por bhet vetm

dridhje dhe tronditje.

Renditja e veprimeve pr t prodhuar cilsin e kalkales

1. Para rezonancs s ajrit, i cili del jasht formimit t zrit, formohet
nj penges, e cila mbshtet n vendartikulim, e cila penges rezulton
bllokimin e zrit t shkronjs dhe ajrit s bashku, pra n t njjtn
koh.
2. Shtrngimi sa m i fort i ksaj pengese pr ta bllokuar ajrin.
3. Hapja e pengess n mnyr automatike dhe t befasishme, e cila
shpie te shkaprderdhja e menjhershme e ajrit t bllokuar pas
bllokimit, e cila prodhon z t fort dhe t thekshm.

Te kalkale m prparsi sht q t dridhet dhe t jet m afr fethas.

Disa kan dhn mendime se:
nse para kalkales sht fetha bhet kalkale m afr fethas. P.sh.:

nse para kalkales sht dame, bhet kalkale m afr dames. P.sh.:

nse para kalkales sht kesre, bhet kalkale m afr kesres. P.sh.:

Disa kan thn shikohet zanorja pas kalkales, e jo para saj, e pastaj
prshtatet.

SHKALLT E KALKALES (TRINGLLIMIT)

N baz t shkronjave t cilat munden t jen m t forta ose jo m t forta,
kemi tri shkall (kategori) t kalkales, e ato jan:
1. Shkalla e par
Ktu bn pjes shkronja , e cila e ka edhe theksin, por edhe kalkalen

(dridhjen) m t fortn. P.sh.:

2. Shkalla e dyt

100

N kt shkall bn pjes shkronja , e cila kalkalen (dridhjen) e ka

t mesme. P.sh.:

3. Shkalla e tret
N kt shkall bjn pjes tri shkronjat tjera t cilat e kan
dridhjen (kalkalen) m t dobt. P.sh.:

Prpos ksaj ndarje kemi edhe ndarjen tjetr t kalkales, e ato jan tri
kategori:
1. Kategoria e par
N kt kategori bn pjes shkronja e dyfishuar n t ciln ndalemi gjat t
lexuarit. Kjo dridhje sht m e fuqishmja. P.sh.:

2. Kategoria e dyt
N kt kategori bn pjes shkronja n t ciln ndalemi gjat t lexuarit:

3. Kategoria e tret
N kt kategori bn pjes shkronja me sukun n mes t fjals ku nuk

guxojm t ndalemi. P.sh.:

3. EL-LIJN-i ZBUTSUESE LEHTSUESE

EL-LIJN gjuhsisht do t thot lehtsuese, zbutsuese.
EL-LIJN n terminologji do t thot: Artikulimi i shkronjs prej
vendartikulimit t tij me lehtsi t madhe, pa e ngarkuar gjuh fare.
Shkronjat e Lijnit jan shkronja dhe me sukun, me kusht q para
tyre t jet zanorja e shkurt fet-ha. P.sh.:

Dallimi mes shkronjave t Lijnit dhe t zanoreve t gjata
N rend t par duhet t themi se shkronjat e Lijnit dhe zanoret
(shkronjat) e gjata i kan t gjitha cilsit e njjta.
101

Cilsit e shkronjave t Lijnit jan: Xhehr, rehave, istifal, infitah,

ismat, el-lijn.
Cilsit e zanoreve t gjata jan: Xhehr, rehave, istifal, infitah, ismat,
el-lijn.
Q t dy llojet e shkronjave i nnshtrohen rregullit t zgjatimit se jan
t lehta.
Mirpo ndryshojn n disa shtje tjera:
1. Ndryshojn n vendartikulim, sepse dy shkronjat e Lijnit e kan
vendartikulimin e prcaktuar, pra shkronja e ka vendartikulim
mesin e gjuhs, ndrsa shkronja ka bashkimin e buzve, kurse
zanoret e gjata dhe vendartikulim e kan tr hapsirn e fytit,
pra jan t lira dhe t paprcaktuara.
2. Shkronjat e Lijnit jan t buta vetm nse vazhdon leximi, ndrsa
kalojn, transformohen n shkronja t gjata nse ndalet leximi n
fjal dhe pas tyre sht shkronja me sukun. P.sh:
, ndrsa shkronjat e gjata dhe jan t gjata, si n t ndalur ashtu
edhe n t vazhduar t leximit.
3. Zgjatimi i shkronjave t Lijnit humbet gjat t vazhduarit t leximit,
ndrsa shkronjat e gjata zgjaten edhe n t vazhduar edhe n t ndalur
t leximit. Pr kt arsye zgjatimi i Linit i takon kategoris m t
dobt n renditje.
4. Shkronjat e Lijnit jan me sukun, ndrsa para tyre jan zanoret, kurse
zanoret e gjata jan me sukun, ndara para tyre qndron zanorja e

ngjashme me ta. P.sh.:

4. EL-INHIRAF LAJKATUESE

INHIRAF do t thot anim, lakim, shtrembrim, shmangie etj.

INHIRAF n terminologji do t thot: T marrsh shkronjn prej
vendartikulimit t tij, dhe t mnjanuarit e saj deri te vendartikulimi i
shkronjs tjetr.
Shkronjat e Inhirafit jan dy: - (ra-un) dhe - (lam-un).
Shkronja - lami anon prej cilsis s fortsis n mes, e nuk
shkon n cilsin e lirimit t plot, pra cilsi n mes t dy cilsive.
Shkronja - ra-un sht shkronj, e cila artikulohet prej vendit t
, e cila sht shkronja m e afrta nga lart e deri te shkronja .

102

5. TEKRIR PRSRITSE
TEKRIR do t thot prsritje.
TEKRIR n terminologji do t thot: T dridhurit e majs s gjuhs n
momentin e artikulimit t shkronjs.
Shkronja e tekririt sht shkronja , sepse sht shkronj e
ndrmjetme: mes shkronjave shidde (t shtrnguara) dhe rehave (t liruara).
Duhet pasur kujdes gjat prsritjes, posarisht kur sht n pyetje
shkronja me sukun, ose me teshtid.
Gjat artikulimit t shkronjs tekrir, nevojitet t formohet nj
zgavr e vogl, ashtu q, as t mos shkoj zrimi n trsi, e as t mbyllet
zrimi n trsi, kshtu t formohet PRSRITJA e plot. Pra, as e tepruar, as
e mngt. P.sh.:

6. TEFESHI SHPRNDARJE,
SHKAPRDERDHSE, ZHURMIMI
Tefeshi do t thot shprndarje, prhaje, gjrim.
N terminologji Tefeshi do t thot: Shprndarja, prhapja, zgjrimi i zrit t
shkronjs n brendi t gojs.
Tefeshi bhet vetm nj shkronj, e ajo sht shkronja .
Shprndarja apo zgjerimi i shkronjs n brendi t gojs bhet
deri n at mas sa t i afrohet vendartikulimit t shkronjs .
Disa dijetar e konsiderojn edhe shkronjn shkronj t
Tefeshis, dhe thon se zri i ksaj shkronje prhapet apo zgjerohet deri te
shkronja ( Lamit).
Disa t tjer i kan konsideruar shkronja t tefeshis edhe shkronjn
dhe .
Shkallt e Tefeshis jan tri:
103


1. Kur sht me teshtid



2. Kur sht me sukun
3. Kur sht e vokalizuar

7. ISTITALE - STRZGJATUESE
Istitale do t thot zgjatim, zgjerim, shtrirje.
Istitale n terminologji do t thot: Zgjatja dhe zgjerimi i gjuhs gjat
artikulimit t shkronjs , prej njrs an e deri n ann tjetr, deri sa ti
afrohet vendartikulimit t shkronjs .
Shkronja e Istitales sht vetm shkronja .
Cilsia e Istitales n shkronjn duhet t prshkruhet gjat artikulimit
sikur t jet e vokalizuar, sikur t jet me sukun, mirpo kur t jet me sukun
duhet t jet m e qart. P.sh.:

Pse ndodh Istitale n shkronjn ?

Vendi i shkronjs prfshin vij t gjat, ajo prfshin edhe
dhmballt, duke filluar nga ana e majt dhe e djatht e gjuhs. Kur gjuha
ngrihet gjat artikulimit t shkronjs ( Dad), t dyja ant e gjuhs
bashkohen me dhmballt dhe bhet tubimi i ajrit, ather zri zgjatet dhe
zgjerohet si pasoj e ngushtimit t venddaljes n t gjitha ant.
104

RENDITJA E SHKRONJAVE SIPAS FORTSIS

Shkronjat e alfabeti pr nga aspekti i fortsis apo dobsis ndahen n 5
lloje.
Shkronja ose mundet ti ket t gjitha cilsit e forta, ose jo. Nse i
ka t gjitha cilsit e forta quhet shkronja m e forta, por nse shkronja ka
disa cilsi t dobta disa t forta, ather shikohet; nse pjesa m e madhe e
cilsive jan t forta quhet shkronj e fort; nse pjesa m e madhe e cilsive
jan t dobta, quhet shkronj e dobt. Por, nse shkronja i ka t barabarta
cilsit e forta me cilsit e dobta, quhet shkronj mesatare; nse i ka t
gjitha cilsit e dobta, quhet shkronj m e dobta. Pra, nga kjo q tham,
shkronjat jan pes llojesh:
1. Shkronja t forta;
2. Shkronja m t forta;
3. Shkronja t dobta;
4. Shkronja m t dobta;
5. Shkronja mesatare.
Lloji i par: Shkronja, e cila i ka t gjitha cilsit e forta, ajo shkronj sht
- Taun dhe absolutisht sht shkronja m e forta.
Lloji i dyt: Shkronjat, tek t cilat cilsit e forta dominojn mbi cilsit e
dobta quhen t forta, e ato jan tet:
105

, , , , ,
, .
Lloji i tret: Shkronjat, t cilat cilsit e dobta dominojn mbi cilsit e
forta quhen shkronja t dobta, e ato jan dhjet:

, , , , , ,
, , , .
Lloji i katrt: Shkronjat, t cilat i kan t barabarta cilsit e forta me
cilsit e dobta quhen shkronja mesatare, e ato jan pes:

, , , , .
Lloji i pest: Shkronjat, t cilat i kan t gjitha cilsit e dobta quhen
shkronja m t dobta, e ato jan shtat:
, , , , dhe tri zanoret e gjata:

- me fet-ha para saj; - me dame para saj; dhe

- me

kesre para saj.

Prej t gjitha cilsive t shkronjave shohim se disa jan t forta, disa
t dobta. Pr kt arsye disa shkronja jan t fuqishme, disa t dobta. Pra,
shkronja e merr fuqin n baz t cilsive t saj t forta apo t dobta. Pr
kt arsye shohim se shkronja - Taun sht shkronja e cila i ka n vete t
gjitha cilsit e forta dhe sht m e fuqishmja , ndrsa sht shkronja, e
cila n vete i ka t gjitha cilsit e dobta, dhe sht shkronja m e dobta.
Ndrsa shkronjat tjera jan n mes t ktyre dy shkronjave:

............................................................
...................
do shkronj, m s paku, i ka 5 cilsi.
Shkronja sht shkronja e cila ka 7 cilsi dhe maksimumi i cilsive
sht 7. Pra, disa shkronja i kan 5 cilsi, disa 6 dhe disa 7 cilsi. Tani
angazhohu q secils shkronj ve e ve tia tubosh t gjitha cilsit.
1. Shkronjat e forta jan: dhe .
2. Shkronjat m t forta, n kt grup bn pjes shkronja, e cila i ka t
gjitha cilsit e forta, e n kt grup bn pjes shkronja .
3. Shkronjat e dobta jan shkronjat, t cilat n vete dominojn cilsit e
dobta, e ato jan: , , , , , , , ,
shkronja dhe me zanore dhe t buta.
106

4. Shkronja m t dobta quhen shkronjat t cilat n vetvete posedojn t

gjitha cilsit e dobta. N kt grup bjn pjes shkronjat: , ,
dhe .
N kt grup bjn pjes edhe shkronjat t cilat prpos t cilsive t
dobta kan vetm nj cilsi t fort, p.sh. tri zanoret e gjata. Pra, mund
t themi se n kt grup bjn pjes shtat shkronja.
M e dobta e t gjitha shkronjave sht shkronja .
5. Shkronjat mesatare quhen shkronjat, t cilat cilsit e dobta jan t
barabarta me cilsit e forta.
Shkronjat mesatare jan pes: ( ) , , , dhe
.

SHKRONJAT ME CILSI T FORTA DHE

SHKRONJAT ME CILSI T DOBTA
Sipas fortsis ose dobsis, cilsit e shkronjave ndahen n:
1. Cilsi t forta,
2. Cilsi t dobta.
Cilsit e forta jan njmbdhjet:
1. El-Xhehr (Hapsuese),
2. Esh-Shidet (Fortsuese),
3. El-Istila (Ngritsuese),
4. El-Itbak (Prmbyllse),
5. Es-Safir (Shushulluese),
6. El-Kalkale (Tringlluese),
7. El-Inhiraf (Lajkatuese),
8. Et-Tekrir (Prsritse),
9. Et-Tefeshi (Zhurmuese),
10. El-Istitale (Strgjatuese),
11. El-Hafa (Errsuese).
Cilsit e dobta jan gjasht:
1. El-Hemse (Fshehtsuese),
107

2.
3.
4.
5.
6.

Er-Rehave (liruese),
El-Istifal (Zultsuese),
El-Infitah (Shkputse),
El-Lijn (E but),
El-Hufa (E fsheht).

108

Nr. i cilsive

Shkronja

Cilsit t cilat nuk cilsohen as t forta, as t dobta, por t mesme, e

ato jan:
1. Cilsia Idhlak (Rrshqitse),
2. Cilsia el-Ismat (Ngulitse),
3. Cilsia el-Tevesut (Mesatare).

Sqarimi i saj
1

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

6
5
5

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Fshehtsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Fshehtsuese

liruese

Zlartsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Tronditse

Tronditse

Tronditse

Haptsuese

Mesatare

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Lajkatuese

Haptsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Shushulluese

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Shushulluese

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Shprndarse

Fshehtsuese

liruese

Zlartsuese

Ngjitsuese

Rrshqitse

Shushulluese

Haptsuese

liruese

Zlartsuese

Ngjitsuese

Rrshqitse

Strgjatuese

Haptsuese

Fortsuese

Zlartsuese

Ngjitsuese

Rrshqitse

Tronditse

Haptsuese

liruese

Zlartsuese

Ngjitsuese

Rrshqitse

Haptsuese

Mesatare

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Haptsuese

liruese

Zlartsuese

Shkputse

Ngulitse

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Haptsuese

Fortsuese

Zlartsuese

Shkputse

Ngulitse

Fshehtsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

Mesatare

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Haptsuese

Mesatare

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Haptsuese

Mesatare

Zultsuese

Shkputse

Rrshqitse

Fshehtsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Pr
sri
tse

Tronditse

Lajkatuese

109

110

Haptsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Haptsuese

liruese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

T buta

Cilsit
Dobsuese

Haptsuese dhe fotsuese

Zultsuese dhe shkputse

Haptsuese, fortsuese dhe

tronditse

Zultsuese dhe shkputse

Fortsuese
Fortsuese
Haptsuese, Fortsuese dhe
Tronditse
Haptsuese, Fortsuese dhe
Tronditse
Zlartsuese
Haptsuese, fortsuese dhe
tronditse
Haptsuese
Haptsuese, lajkatuese dhe
prsritse
Haptsuese dhe Fishklluese

Zultsuese, shkputse dhe

fshehtsuese
Fshehtsuese, liruese,
zultsuese dhe shkputse
Zultsuese dhe shkputse
Fshehtsuese, liruese,
zultsuese, dhe shkputse
Fshehtsuese, liruese dhe
haptsuese
Zultsuese dhe haptsuese
liruese, zultsuese dhe
shkputse
Mesatare, zultsuese dhe liruese

Fishklluese

liruese, zultsuese dhe

shkputse
Fshehtsuese, liruese,
zultsuese dhe shkputse

Zhurmuese

Fshehtsuese, liruese,
zultsuese dhe shkputse

Ngritsuese, prmbyllse dhe

fishklluese
Haptsuese, gritsuese
prmbyllse dhe
strzgjatuese
Haptsuese, fortsuese,
Ngritsuese, Prmbyllse dhe
Tronditse

Fshehtsuese dhe liruese

liruese

Haptsuese, gritsuese,
prmbyllse
Haptsuese

Haptsuese dhe ngritsuese

liruese dhe shkputse

______ ______

Fshehtsuese, liruese,
zultsuese dhe shkputse
Shkputse

Haptsuese, fortsuese,
zlartsuese dhe tronditse

Cilsit as
fortsuese
as
dobsuese

Nr. i cilsive

Shkronjat

Cilsit
Fortsuese

ngulitse

Rrshqitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

liruese

_______

Mesatare, zultsuese, liruese

5
Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

111

Fortsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Haptsuese

Fshehtsuese, zultsuese,
shkputse
Mesatare, zultsuese dhe
shkputse
Mesatare, zultsuese dhe
shkputse
Mesatare, zultsuese dhe
shkputse
Fshehtsuese, liruese,
zultsuese dhe shkputse
liruese, zultsuese, shkputse
dhe butsuese
liruese, zultsuese dhe
shkputse
liruese, zultsuese, shkputse
dhe butsuese
liruese, zultsuese, shkputse
dhe butsuese
liruese, zultsuese, shkputse
dhe butsuese

Ngulitse

Rrshqitse

Rrshqitse

Rrshqitse

Ngulitse

Ngulitse

Ngulitse

5
5

Ngulitse

Ngulitse

Zanoret e gjata ( dhe ) kan 5 cilsi:

El-Xhehr
Haptsuese

Err-Rrehave
liruese

El-Istifal
Zultsuese

El-Infitah
Shkputse

El-Ismat
Ngulitse

Tipare dalluese t sistemit t bashktinglloreve t shqipes standarde

jan kto:
112

Shkronjat

P
B
M
F
V
T
D
Th
Dh
C
X
N
S
Z

Xh
Sh
Zh
Q
Gj
Nj
J
K
G
H
Ll
L
R
Rr
A
Y
U
O

CILSIT
Mbylltore
Mbylltore
Hundore
Frkimore
Frkimore
Mbylltore
Mbylltore
Frkimore
Frkimore
Mbylltore
Mbylltore
Hundore
Frkimore
Frkimore
Mbylltore
Mbylltore
Frkimore
Frkimore
E shurdht
Mbylltore
Hundore
Frkimore
Mbylltore
E zshme
Frkimore
Ansore
Ansore
Dridhse
Dridhse
E hapur
E prparme
E prparme
E mesme
E mesme

E shurdht
E zshme
Buzore
E shurdht
E zshme
E shurdht
E zshme
e shurdht
E zshme
E shurdht
E zshme
Alveolare
E shurdht
E zshme
E shurdht
E zshme
E shurdht
E zshme
Qiellzore
E zshme
Qiellzore
Qiellzore
E shurdht
Prapaqiellzore
prapaqiellzore
Dhmbore
alveolare
Njdridhse
shumdridhse

Buzore
Buzore

Gojore

Buzore
Buzore
Dhmbore
Dhmbore
dhmbore
Dhmbore
Alveolare
Alveolare
Alveolare
Alveolare
Paraqiellzore
Paraqiellzore
Paraqiellzore
Paraqiellzore
qiellzore

gojore

Prapaqiellzore
Mbylltore

buzore
E mbyllur
qendrore

DISA CILSI T TJERA T SHKRONJAVE

113

1. HAFA ERRSIMI
Hafa do t thot errsim.
Hafa n terminologji do t thot: T errsuarit e zrit kur t artikulohet
shkronja.
Shkronjat e Hafas jan 4:
- Elifi zgjatues,
- Ja-u zgjatues dhe
- Vav-un zgjatues.
Shkaku i emrtimit: Quhen t fshehta, pr arsye se shkronja iu paraprin,
ndrsa kta renditen pas shkronjs n thellsi.
Shkronjat (zanoret) e gjata
Shkronjat e gjata jan shkronjat m t fshehta, sepse vendartikulimi i
prcaktuar i tyre nuk sht n nj vend t kufizuar, me fjal tjera, kto jan
shkronja t rezonancs s ajrit q do t thot artikulohen prej ajrit t
thellsis s gryks dhe zri i shkronjs fshihet pas shkronjs pr ta liruar
shkronja pengesn e vet.
Minimumi i zanores s gjat sht dy vokale (dy shkronja) dhe po t
mos ishte kjo gjatsi fjala do t merrte kuptim tjetr. P.sh.:
- (thn, ka thn)



(le t thot urdhrori)

(u ka ndihmuar atyre pr ti dhn uj bagtive) -

(i ka kundrshtuar ato dhe nuk u ka ndihmuar me i dhn uj bagtive) -

Shkronja e leht
Shkaku i emrtimit t ksaj shkronje e fsheht sht se, kjo shkronj t
gjitha cilsit i ka t dobta dhe artikulohet prej fundit t fytit.
Hafa Errsimi sht cilsi e dobsis s shkronjs
Artikulimi i shkronjs me sukun sht m e vshtir se sa me zanore. P.sh.:

2. GUNE - HUNDORZIMI
114

Gune gjuhsisht do t thot zri shtes zbukurues, i cili del prej thellsis
shunds.
Gune n terminologji do t thot: zri shtes i bashkngjitur n trupin e
shkronjs dhe , i cili del prej zgavrs s hunds, pa pasur lidhje me
vendartikulimin e shkronjs dhe . Pra, ka lidhje me shkronjn, ndrsa
nuk ka lidhje me vendshkronjn.
Shkronjat e Gunes jan shkronjat dhe .
Pse themi se sht pjes prbrse e shkronjs ?
Shkronja prbhet prej dy pjesve t cilsive t kundrta.
- Njra pjes sht pjesa e cilsis s shtrngimit (shides);
- Nj pjes sht pjesa e cilsis s lirimit (rehaves).
Pjesa e fortsis dhe shtrngimit (Shidet) sht bashkimi i buzve n
at mas, sa q nuk lejohet nga aty t del z absolutisht.
Pjesa e hapjes dhe e lirimit sht zgavra e hunds prej nga zri i
hundorzimit del me lehtsi dhe butsi.
Rezultat i ktyre dy pjesve sht formimi i cilsis mesatare t
shkronjs dhe . Kur t artikulohet shkronja dhe , ajri del prej
tejzave t zrit dhe shprndahet n dy vendartikulime n t njjtn koh, pra
del zri i shkronjs prej dy vendshprthimeve n t njjtn koh
(hundorzimi).
Cilsia e gunes s nunit ( ) me teshtid duhet t jet m e plot se cilsia e
gunes s mim-it ( ) me teshtid; cilsia e hundorzimit (gunes) s nunit
duhet t jet m e plot se cilsia e hundorzimit (gunes) s mimi-it ( ) .
Kohsia e hundorzimit (gunes) duhet t jet sa dy zanore.

sht nuni, i cili lexohet, si n t vazhduar t leximit, si n t ndalur

t leximit.

N Gune nuk bn pjes gjuha n zrim.

Nuni me sukun, me shkronjn bhet si n trup t fjals, si n
kufirin mes dy fjalve, ndrsa tenvini vetm n kufirin me s dy fjalve.

Shenja e Iklabit n mus-haf sht shkronja e vogl mbi ose n

vend t tenvinit t shkronjs, e cila ka prpara shkronjn .

REZONANCA HUNDORE
115

Gjat nyjtimit t zanoreve njerithi (avula) mund t jet i ngritur dhe

rryma e ajrit t kaloj nga goja, por mund t ndodh q t ulet, dhe nj pjes
e rryms s ajrit t kaloj nga zgavra e hunds duke formuar nj rezonator
hundor.

KATEGORIT E HUNDORZIMIT (GUNES)

Disa dijetar kan dhn mendim se Gune (hundorzimi) ka tri kategori:
Kategoria e par (m e fuqishmja) hundorzimi i teshtidit,
Kategoria e dyt ( e mesmja) hundorzimi i bashkngjitjes,
Kategoria e tret (dobta) hundorzimi i fshehjes (Ihfas).
Ndrsa pjesa m e madhe e dijetarve mendojn se jan 5 kategori t
gunes s Ihfas:
1. Kategoria e dhe me teshtid, pa marr parasysh a jan n trup t
fjals, apo n kufirin mes dy fjalve. P.sh.:

,
,

,


,

,

2. Kategoria e dyt, kur bhet bashkngjitje e mangt, q do t thot

shkrirja e shkronjs dhe mbetja e cilsis. P.sh.:

3. Kategoria e tret e hundrzimit, kur t bhet fshehja (Ihfa-ja) ose

Iklabi. P.sh.:

Sa i prket kohzgjatjes duhet t jet e njjt, mirpo ndryshon vetm

n fortsi t zrit t hundorzimit.
4. Kategoria e katrt, kur shkronja dhe jan me sukun dhe
artikulohen kart, pra jan Idh-har. Kjo nga arsyeja se shkronja
dhe n vete e kan cilsin e hundorzimit. P.sh.:

5. Kategoria e pest sht kategoria m e dobta, kur shkronja dhe

jan t vokalizuara.

116









,
.
Prpos ksaj, dijetart e mvonshm i kan konsideruar edhe kto dyja t
fundit kategori t guns.
Disa tjer parashohin 6 kategori
M e fuqishmja sht teshtidi n trup t fjals n t 6 format, pastaj teshtidi
n kufirin mes dy fjalve n t 6 format, pastaj idgami jo i plot, pastaj
Ihfaja, pastaj Idhhari, pastaj gune e vokalizuar.

Suretu Ja sin ( ) - Idhhar, jo Ihfa:



.

Suretul Kalem ( ) - Idhhar, jo Ihfa:

Bhet Idgam i mangt te shkronja dhe , sepse mbetet nj pjes

e gjurms s nunit ( ) me sukun apo i tenvinit kur t bhet bashkngjitja
(Idgami) te kto dy shkronja.
Bhet Idgam i plot te shkronja , , dhe , sepse nuk
mbetet asnj pjes e gjurms s ( ) me sukun apo i tenvinit kur t bhet
bashkngjitja (Idgami) te kto katr shkronja.
Pra, i kemi 2 raste t Idgamit t mangt dhe 4 raste t Idgamit t
plot.
Nuk ka dyshim se Idgami bilagune sht Idgam i plot dhe sikurse
Idgami meal gune ndodh vetm n kufirin mes dy fjalve.
Shkronjat e gunes me teshtid jan me teshtid dhe me teshtid.
Shkronjat gunes me teshtid vijn n dy forma:
Forma e par n trup t fjals;
Forma e dyt n kufirin mes dy fjalve.
Forma e par sht kur shkronja dhe me teshtid vijn n trup t fjals
q, prpos teshtidit, kan fet-han, kesre ose damen pra, ather i kemi 6
forma:
E para: nuni me teshtid dhe me fet-ha

E dyta: nuni me teshtid dhe me kesra

E treta: nuni me teshtid dhe me dame

E katrta: mimi me teshtid dhe me fet-ha

E pesta: mimi me teshtid dhe me kesra

E gjashta: mimi me teshtid dhe me dame

117

Ndrsa sa i prket shkronjat e gunes me teshtid n kufirin me dy

fjalve, q do t thot teshtidi dhe gune vjen n pyetje vetm nse i
ndrlidhim fjalt n lexim, ndrsa nse ndalemi n fjaln e par humbet
gune dhe teshtidi.
Ather i kemi 6 forma:
4 format, pra me teshtid dhe me teshtid kur bhet ndrlidhja e fjalve
dhe dy forma tjera:

1. kur humb teshtidi pr shkak t ndaljes, p.sh.:

2. kur sht me formn e Lamit shques te shkronja , p.sh.:

Tek nuni - dhe mimi - me teshtid duhet q hundrzimi t bhet i
hapur (idhhar), e jo i mbyllur, n gjatsi prej dy vokaleve (shkronjave) dhe
secili prej tyre quhet shkronja e hundorzuar me teshtid.
Gune pjesa m e thell dhe m e largta e zgavrs s hunds. P.sh.:

...

Idhhari i para shkronjs dhe duhet t jet m e qarta:

SHKALLT E GUNES
Shkallt e gunes jan:
- Gune me teshtid (i shkronjs s dyfishuar);
- Gune me mudgam (i ngjitjes);
118

;)Gune me ihfa (i fshehjes

Gune me sukun (i shkronjs s pavokalizuar).

Shumica gabojn kur nuk e bjn idhharin aty ku duhet br idhharin

(n shkronjn prkatse) dhe nuk e bjn idgamin aty ku duhet t bhet
Idgami.

119

)
(

)
(

SHKRONJA L - ( LAMI)
Cilsit
Xhehrij
Hapsuese
Shkronja
Shkronja

Mutevesit Mustefil
Munfetih Mudhlik
Munharif
Mesatare
Znaltsuese Hapsuese Rrshqitse Lajkatuese
- L ose vjen me zanore, ose me sukun.
me sukun sht 5 llojesh:

E para: Shkronja t shquarsis;

E dyta: Shkronja e foljes;
120

E treta: Shkronja e pjeszs;

E katrta: Shkronja e emrin, dhe
E pesta: Shkronja e urdhrorit.

RREGULLAT E SHKRONJS ( LAM)

1. SHKRONJA E SHQUARSIS
IDHHARI KAMERIJE
Nse ( lami) shques e pason njra prej 14 shkronjave, t cilat
quhen shkronjat e IDHHAR KAMERIJE, ather sht vaxhib idhhari
(kndimi i qart) i Lamit -
Quhet IDHHAR KAMERIE (qartsi hnore), sepse kur t theksohet n fjal
duhet t paraqitet e qart ashtu si paraqitet hna me yjet e tjer n qiell kur
sht qielli i kthjellt.
SHKAKU I IDHHARIT sht se Lami me kto shkronja sht i
largt edhe pr nga vendartikulimi edhe pr nga cilsit:

()
()
()
()
()
()
()

()
()
()
()
()
()
()

LAMI (JO SHQUES) SHEMSIJE (IDGAMI
SHEMSIJE)
IDGAMI SHEMSIJE

Nse shques e pason njra prej 14 shkronjave tjera t cilat

quhen shkronjat e IDGAM SHEMSIJE sht vaxhib mosleximi
(mosshqiptimi) i Lamit, sepse ajo shkrihet dhe shndrrohet n shkronjn
paraprake e cila dyfishohet.
121

Quhet IDGAM SHEMSIJE (Shkrirje dhe humbje diellore), sepse n

fjal nuk duhet t paraqitet fare n t lexuar, edhe pse ekziston n t shkruar
ashtu si nuk paraqiten yjet dhe hna kur prcllon dielli n mes t dits.
Pra, Lami i ngjason yllit, ndrsa 14 shkronjat tjera diellit.
Shkronjat e Lamit (jo shques) Shemsije jan 14:

SHKAKU I IDGAMIT Lami humbet dhe shkrihet n njrn prej

ktyre 14 shkronjave pr arsye se, ose sht e prafrt, ose sht
prngjashme me kto shkronja, ose e njjt me shkronjn .

()
()

()

()

()

()
()

()
()
()
()
()
()
()

FJALA E ALLAHUT -
Rrnja e fjals

122

sht

Elifi i cili ka qen n fjal sht anuluar n t shkruar dhe kjo sht
br me vendimin unanim t t gjith dijetarve. 11
Hidajetul Kari, fq. 206
Pastaj ka deprtuar lami shques dhe sht br

Pastaj sht anuluar - hemzeja dhe sht br

.
Pastaj sht br bashkngjitja e Lamit shques me lamin e dyt i
trupit t fjals, pastaj pr shkak t rregullit Bashkngjitja e shkronjave t
njjta sht br

2 LAMI I FOLJES
Lami i Foljes quhet Lami me sukun, i cili vejn n folje, pa marr
para sysh se a sht folja e kohs s kaluar, e kohs s tashme, e kohs s
tashme dhe t ardhme, apo e foljes urdhrore.
Sh. Folja e kohs s kaluar:

Sh. Folja e kohs s kaluar:

Sh. Folja e kohs s kaluar:

Lami i foljes ka dy rregulla dispozita:

E para: Shkrihet (Idgam);
E dyta: Kndohet qart (Idhhar).

E PARA: IDGAMI I LAMIT T FOLJES

Kur pas lamit me sukun t foljes vjen shkronja ose ,
ather bhet shkrirja dhe bashkngjitja e Lamit me sukun t foljes, n
dhe bhet si me teshdit Lami ose bashkngjitja me dhe bhet si me
teshtid - R- ja, p.sh.:

11

Hidajetul Kari, fq. 206.

123

SHKAKU I IDGAMIT Lami shkrihet dhe bashkngjitet me Lamin
tjetr ose me shkronjn R, pr arsye se sht e njjt ose e
prafrt me shkronjn R

E DYTA: IDHHARI I LAMIT T FOLJES

N t gjitha shkronjat tjera, pos dhe bhet Idhhar, pra
kndohet qart.

LAMI I URDHRORIT
Lami i urdhrorit sht Lami shtes i trupit t fjals dhe pas saj koha
e ardhme (Mudari) me kusht q ti paraprij shkronj ose . P.sh.:

Ose
, p.sh.:
Bhet idhhar.

3. LAMI I PJESZS

Lami i pjeszs quhet Lami i cili vjen me pjesz dhe at vjen

vetm me dy pjesza, e ato jan: pjesza dhe .
Nse do shkronj e alfabetit, prpos Lamit dhe Ra-ut, pason
lamin e pjeszs, ather sht vaxhib Idhhari, pra kndimi i qart i
shkronjs Lamit.
Nse pas Lamit t pjeszs pason shkronja ose , ather
vaxhib sht Idgami, prpos n nj rast ku bhet sekte. P.sh.:

sekte
124

Shkronja vjen edhe pas pjeszs

P.sh.:

, edhe pas pjeszs

Shkronja vjen pas pjeszs

pjeszs

P.sh.:

, por asnjher nuk vjen pas

Shkak i Idgamit sht prafrsia apo prngjashmria q ka shkronja

me shkronjn .

(sekte)

Vaxhib sht q Lami i pjeszs t shqiptohet qart pas t

gjitha shkronjave, prpos pas shkronjave Lamit dhe Ra-ut
P.sh.:

Vaxhib sht q Lami t bashkngjitet nse pas saj vjen Lami dhe
Ra-u. P.sh.:

Prjashtim nga kjo rregull bn gjat sektes n nj rast t veant n Kuran,

dhe at n suretul (El-Mutafifin, ...) :

( sekte)
125

126

127

4. LAMI I EMRIT
Lam i emrit quhet shkronja L - me sukun, e cila sht prjes
prbrse e fjals dhe gjithmon sht n mes t fjals. P.sh.:

Theksimi i qart i Lamit n kto raste sht vaxhib.

5. LAMI I URDHRORIT
Lam i urdhrorit quhet shkronja L - me sukun, e cila nuk
sht pjes prbrse e fjals, por sht shkronj shtes q deprton n
urdhrorin e foljes s kohs s ardhme, me kusht q gjithmon para saj t
jen parafjalt:

. Nse nuk sht ndonjra prej ktyre

dhe
parafjalve, ather sht Lam i urdhrorit, por pa sukun, pra Lami ather
sht me zanoren el-kesretu. P.sh.:

Shembuj t Lamit t urdhrorit me sukun:

128

-
-

me sukun). Rregull: sht vaxhib idhhari (shqiptimi i qart i shkronjs
Zanoret e gjata nuk vijn pas lamit t urdhrorit pr t mos u takuar dy
sukuna.
, ather nuk fillohet me sukun, Nse fillohet prej shkronjs L -
por me el-kesre.
;Lami i foljes i ka dy rregulla: Idhhar dhe Idgam
;Lami i emrit i ka dy rregulla: Idhhar dhe Idgam
Lami i pjessz i ka dy rregulla: Idhhar dhe Idgam.
Shembuj t Idhharit dhe t Idgamit t Lamit:

)(El-Ahzab, 35

) (2
) (1

) (4
) (3



)

) (6
) (5

(
9
)

(
8
)

(
7

(
11
)

(
10
)

) (13












) (12

) (14
)



) (15

) (18



) (17

(16

)(19




)(Et-Tekvir, 1-19

129

130

131

TEFHIMI (TRASHSIMI, RNDIMI) DHE

TERKIKI (HOLLIMI, LEHTSIMI)
Shkronjat, prpos q kan cilsi t rritjes apo zbritjes s zrit, ndahen
edhe n shkronja t cilat trashen dhe hollohen gjat shqiptimit t tyre.
Shkronjat e alfabetit jan tri llojesh:
1. Shkronjat q gjithmon jan t trasha q zmadhohen, e ato jan:
, , , , , dhe
2. Shkronjat t cilat holltsohen gjithmon, e ato jan t gjitha
shkronjat tjera, si dhe - elifi n disa raste, prpos shkronjave
( dhe ) dhe shkronjave dhe .
3. Shkronjat t cilat ndonjher trashsohe dhe ndonjher
hollsohen, e ato jan tri:
- elifi
- Lami dhe
ra-un

132

SHKRONJAT E RNDA DHE T TRASHA

)(TEFHIM

1.

Shkronjat, t cilat zmadhohen dhe trashsohen (shkronjat e Tefhimit) jan

shtat:

Ndrsa kategorit e trashsimit t tyre jan 5, ato do ti ilustrojm n skemn
n vijim:

Kategoria

Vokali

Kategoria e par

Me fet-ha
Pas fet-hs
Elifi

Kategoria e dyt

Me fet-ha
pa elif

Kategoria e tret

Me dame

Kategoria e katrt

Me sukun

Kategoria e pest

Me kesre

133

Shembuj

,






,



,

,
,

,

,
, ,
,
,



, ,
,

, ,

,

,

,


,

,
, ,

, ,

,
,

,
,

do shkronj, varsisht se a sht e vokalizuar apo e pavokalizuar,

apo vokales s shkronjs para saj, ka kategori t veanta.
- Nse shkronja sht me sukun i ka 5 kategori:
Kategoria e I - sht m e fuqishmja, dhe bhet kur shkronja sht me fet-ha
dhe me elif:

Kategoria e II sht shkronja e rnd me fet-ha, por pa elif:

Kategoria e III sht shkronja e rnd me dame:

Kategoria e IV sht shkronja e rnd me sukun:

134

Kategoria e V sht shkronja e rnd me kesre:

Shkronja me fet-ha sht kategoria m e fuqishmja, seps fet-ha n

krahasim me damen ngritet gjuha m lart kur t artikulohet.

KATEGORIT E SHKRONJAVE T RNDA

(FORTA)
Kategoria e I e shkronjave kalkale m e fuqishmja:
Kategoria e II e shkronjave , sepse sht mustetil;
Kategoria e III e shkronjave , sepse sht safir;
Kategoria e IV e shkronjave
-
Kategoria e V e shkronjave -
Kategoria e VI e shkronjave -
Kategoria e VII e shkronjave -
Sa i prket kategorizimit t fortsis pr seciln shkronj:
Kategoria e I m e fuqishmja sht shkronja me fetha dhe pas saj elifi.
P.sh.:

135

Disa dijetar i kan prcaktuar kategorit e shkronjs s rnd,
kshtu:
E para, shkronja e rnd me fet-ha dhe, e cila ka edhe elifin, pastaj shkronja
e rnd vetm me fet-ha, pastaj shkronja e rnd me dame, e cila para saj ka
dame ose me sukun, e cila para saj ka fe-ha, pastaj shkronja e rnd me
sukun, e cila para saj ka kesra, pastaj shkronja e rnd me kesra.
Shkronja e rnd me teshtid sht m e fort se shkronja e rnd pa
dhe

, sepse teshtidi tregon fortsin, pra

teshtid, p.sh.:
dyshkronjsin e njjt t prnjhershm dhe kjo e bn m t fort, dhe m
t fuqishm.

2. SHKRONJAT E LEHTA DHE T HOLLA

(TERKIKI)
Shkronja t lehta jan shkronjat e Istifalit, prpos Elifit t but - ,
Lamit - dhe shkronjs Ra - .
Elifi nse para tij sht nj shkronj e fort, ather kndohet rnd:

Nse para saj sht nj shkronj e leht, ather elifi kndohet leht:

3. SHKRONJAT T CILAT NDONJHER JAN T

RNDA E NDONJHER JAN T LEHTA
Shkronjat t cilat ndonjher trashsohen e ndonjher hollsohen jan tri:
1. Elifi
136

2. Lami dhe
3. Raun

1. SHKRONJA Elif -
Specifikat e shkronjs Elif - jan:

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Shkronja Elif - nuk cilsohet as shkronj e trash as shkron e holl,

por ajo kndohet trash ose holl varsisht ka sht para saj:
Kndohet holl nse shkronja para elifit sht e holl. P.sh.:

Kndohet trash, nse shkronja me fet-ha para elifit sht e trash. P.sh.:

,





,

2. SHKRONJA Lam -
Specifikat e shkronjs Lam

- jan:

137

Haptsuese Mesatare Zultsuese Shkputse Rrshqitse Lajkatuese

N vend se t quhet tefhim (trash) shkrinja Lam - quhet
shkronj e taglidhit.
Kndohet trash n fjaln e Allahut, kur para saj sht fet-hatun ose
dametun:

,

Kndohet holl nse para fjals s Allahut sht kesretun:

,
,


,


,

3. SHKRONJA - r

Shkronja - ra-un sht e vetmja shkronj e cila i ka 7 cilsi:

138


Prsritse

Lajkatuese

Rrshqitse

Shkputse

Zultsuese

Mesatare

Haptsuese

Shkronja - ra-un kndohet rnd n 8 raste:

1. Kur sht me fethatun:

Prjashtim bn vetm ajeti, n t ciln - ra-un lexohet holl (leht):

2. Kur sht me sukun para saj sht fetha:

,
,

3. Kur sht me sukun arid, para saj sukuni, ndrsa para sukunit fetha
apo elifi si zanore e gjat:

,
,

4. Kur sht me dame-tun:

- n fillim t fjals:

-

n mes t fjals:

- n fund t fjals:

ndrsa, kur t ndalemi me sukun pr shkak t prfundimit t fjals i

nnshtrohet rregullave t sukunit.
5. Kur sht me sukun, ndrsa para saj sht dame-tun:

6. Kur t jet me sukun arid dhe para saj sukuni, t cilit suni i paraprin
dame-ja:
-

ose vavu, zanore e gjat:

,

139

7. Kur t jet me sukun rrnjsor, para saj sht kesre-tun, ndrsa pas ra-ut me sukun pason ndonjra prej shkronjave t forta t rnda:

,


,

8. Kur sht me sukun rrnjsor, ndrsa para saj sht kesre rrnjsore:

,


,

Shkronja - ra-un kndohet leht n 4 raste:

1. Kur sht me kesre-tun:

,
,

, ...

2. Kur sht me sukun rrnjsor, ndrsa para saj sht kesra, ndrsa nuk
pason pas R me sukun ndonjra prej shkronjave t rnda-forta:

,
,

3. Kur t jet me sukn arid, para saj sukuni, ndrsa para atij sukuni
kesre-tun:
4.

,
,

Kur t jet me sukun, ndrsa para saj sht zanorja e gjat - jaun:

Ose Lijn:

E treta:
Lejohet edhe trash edhe holl, por m mir t kndohet holl.

1. Nse ndalemi n fjalt:

- lejohen t dy
format pr shkak se n kto fjal ka ndodh anulimi retorik dhe sht
anuluar shkronja - ja-un.
2. Nse ndalemi n fjaln

140

3. Nse ndalemi n fjalt:

)(Hud, 81

)(El-Hixhr, 65

)(Ed-Duhan, 23

)(Ta Ha, 77

)(Esh-Shuara, 52

N t gjitha kto raste lejohet edhe trash edhe holl, por m mir
- ra-un. t kndohet holl, nse ndalemi n t. sht q shkronja
Lejohet edhe trash edhe holl, por m mir sht t kndohet trash.
Nse ndalemi n fjaln:

141

HEMZEJA
Kemi dy lloje t hemzeve:
1. Hemzeja ndrlidhse dhe
2. Hemzjeja jondrlidhse (e prer).

1. HEMZEJA NDRLIDHSE
Specifikat:

142

Haptsuese

Fortsuese

Zultsuese

Shkputse

Ngulitse

Fillimi i do fjale patjetr duhet t jet me sukun ose me zanore.

Hemzeja ndrlidhse mund t jet me el-fetah-tu, me ed-dame-tu dhe me elkesret; ndrsa, asnjher nuk mund t jet me sukun, asnjher nuk vjen n
mes t fjals ose n fund t fjals, por vetm n fillim.
Hemzeja ndrlidhse mund t vjen n:
a. Hemzeja ndrlidhse n Folje,
b. Hemzeja ndrlidhse n emra dhe
c. Hemzeja ndrlidhse n pjesza.

a. HEMZEJA NDRLIDHSE N FOLJE

Hemzeja ndrlidhse n folje mundet t jet:
1.
2.
3.
4.
5.
1.

N foljen e kohs s kaluar pesbashtingllorshe;

N foljen e kohs s kaluar gjashtbashktingllorshe;
N foljen urdhrore t kohs s kaluar;
N foljen urdhrore t kohs s kaluar gjashtbashktingllorshe;
N foljen urdhrore t kohs s kaluar tribashktingllorshe.
Hemzeja ndrlidhse n foljen e kaluar pesbashtingllorshe:

143

2. Folja e kohs s kaluar gjashtbashktingllorshe

3. Folja urdhrore pesbashktingllorshe

4. Folja urdhrore e kohs s kaluar gjashtbashktingllorshe

5. Hemzeja ndrlidhse n foljen e kohs s kaluar

tribashktingllorshe

144

b. HEMZEJA NDRLIDHSE N EMRA:

Hemzeja ndrlidhse vjen n emra t rregullt dhe jo t rregullt.

2. a) Hemzeja ndrlidhse n emra t rregullt kndohet me kesretun

2. b) Hemzeja ndrlidhse n emra jo t rregullt poashtu kndohet me

kesretun, p.sh.:

c. HEMZEJA NDRLIDHSE N PJESZA

Sa i prket pjeszave, hemzeja nuk merr pjes n ndrlidhjet e tyre, prpos
n tri raste:
145

Rasti i par: Hemzeja ndrlidhse me Lamat mevsule:

Rasti i dyt: Hemzeja ndrlidhse n Lamat shtes t domosdoshm.
Rasti i tret: Hemzeja ndrlidhse n Lamat shtes jo t domosdoshm.
Shembuj t hemzes ndrlidhse me Lamat mevsul, me Lamat shtes
t domosdoshm dhe Lamat shtes jo t domosdoshm.

Hemzeja ndrlidhse me Lamat mevsule

)3. a

Hemzeja ndrlidhse me Lamat shtes t

domosdoshme:

Hemzeja ndrlidhse me Lamat shtes jo t

domosdoshme:

)3. b

)3. c

146

DISPOZITAT E HEMZES NDRLIDHSE

Hemzeja ndrlidhse ndonjher:
- Kndohet me el-kesretun;
- Kndohet me ed-dametun dhe
- Kndohet me el-fethatun.
Hemzeja ndrlidhse gjithmon sht me el-kesretun:
a) N emra;
b) N foljet tribashtingllorshe kur shkronja e tret e foljes
sht me el-kesretun;
c) N folje kur shkronja e tret e foljes sht me el-fethatun.
a) Hemzeja ndrlidhse gjithmon sht me el-kesre n emra.
b)
Hemzeja ndrlidhse gjithmon sht me kesre n
foljet tribashktingllorshe kur shkronja e tret e foljes sht me kesre:

-



-

c) kur shkronja e tret e foljes sht me fetha, si p.sh.:

- Hemzeja
ndrlidhse
kndohet
me
kesretun
edhepse
bashktingllorja e tret sht me dametun, mirpo dametun nuk sht
rrnjsore, por e rastit, sepse n esenc ka qen dashur t jet me kesretun.
T ktij lloji jan 4 folje n Kuran:

147


a) Folja

Sad, ...
b) Folja

Ahkaf, ...

Ta Ha, ...
c) Folja

Safat, ...
d) Folja

Junus, ...
Rrnja e ktyre foljeve ka qen:

Shkak i paraqitjes s ktyre formave t foljeve sht kshtu, pr arsye

se nse urdhron nj njeri e urdhron kshtu:

Nse urdhron dy njerz urdhron kshtu:

Pr kt arsye themi se kesretu sht zanore rrnjsore, ndrsa
dametun sht e rastit.
2. Hemzeja ndrlidhse kndohet me ed-dametu n foljen
urdhrore tri bashktingllorsh kur bashktingllorja e fundit sht
me zanoren ed-dametu:

148

3. Hemzeja ndrlidhse kndohet me el-fethatu ather kur te ajo

ndrhyn Lami.
Kur takohen hemzeja ndrlidhse me hemen pyetse n nj fjal,
ather eliminohet n trsi hemzeja ndrlidhse edhe mbetet vetm
hemzeja pyetse. Sepse hemzeja ka pasur rolin pr t filluar folja me zanore,
mirpo hemzeja pyetse ve e ka zanoren el-fethatu, pyetse, prandaj edhe
ajo nuk ka nevoj t qndroj pran saj.
T ksaj natyre jan 7 fjal n Kuran:

1)

1. Bekare, ...

2)

2. Merjem, ...

3. Sebe, ...

3)



4)

4. Safat, ...

5)
5. Sad, ...

6)
6. Sad, ...

7)

7. Munafikun, ...
N fillim ka qen dasht t jet:
1. Bekare, ...

1)
.................................................

149

2. Merjem, ...
3.

2)
...................................................

3) ..................................................
Sebe, .....

4)
..................................................

4. Safat, .......

5)
..................................................

5. Sad, .......

6)

....................................................

6. Sad, ...

7)


............................................

7. Munafikun, ...

Pra kan qen dy hemze, e para hemzeja pyetse me fethatu, ndrsa

e dyta hemzeja ndrlidhse me el-kesretu. Kshtu q sht eliminuar
hemzeja ndrlidhse, dhe ka mbetur hemzeja pyetse.
Shnim me rndsi:
Kur t takohen hemzeja pyetse me hemzen ndrlidhse n nj fjal, mirpo
pas hemzes ndrlidhse sht Lami, ather sht e domosdoshme
(vaxhib)q t mos eliminohet hemzeja ndrlidhse, pr t mos u przier
forma pyetse me formn treguese.
Kjo form ka ardhur n tri fjal:
Dy her n Suretul Enam:

Junus

En-Neml





Dy her:

Quhet zgjatim i dallimit (ferk), sepse dallon formn pohuese prej asaj
pyetse.
Shnim:
150

Ather shkronja L kndohet me el-kesretu dhe tejkalohet hemzeja

ndrlidhse

2. HEMZEJA JONDRLIDHSE ( E PRER)

Hemzetul Kati (hezeja e prer) vjen n fillim t fjals me el-fethatu,
me el-kesretu dhe me ed-dametu, ndrsa nuk vjen me sukun, por mund t
vjen n mes t fjals me el-fethatu, me ed-dametu, me el-kesretu dhe me essukun, por mund t vjen edhe n fund t fjals.
Sa i prket hemzetul kati (hemzs jondrlidhse, por t prer), ajo
gjithmon lexohet dhe nuk eliminohet, edhepse vjen pas hemzes pyetse, si
p.sh.:

Mirpo edhe pse nuk vjen pas hemzes pyetse prap se prap nuk
eliminohet, si p.sh.:

Shnim:

N nj fjal - n suretu Fusilet bhet kndimi i pjesrishm

i hemzes dhe elifit, pra trhiqet zanorja n brendi. Kjo mnyr sht vaxhib.

151

152

KAPITULLI I PEST
MAKTU VEL MEVSUL
(FJALT E NDARA DHE TOGFJALSHI),
ITHBATI DHE HADHFI
(T SHKRUARIT DHE ANULIMI)

MAKTU VEL MEVSUL

FJALT E NDARA DHE TOGFJALSHI
Esenciale sht q fjalt gjithmon t shkruhen t ndara, mirpo
ndodh q pr arsye t ndryshme ndonjher fjalt ngjiten me njra-tjetrn
dhe bhen si nj fjal e vetme. Pra, mvetsimi i fjalve sht primare,
ndrsa bashkngjitja e fjalve sekondare. Nga kjo mund t vijm n
prfundim se:
Kur dy fjal jan t shkruara t ndara njra me tjetrn ather gjat
leximit mund t ndalemi edhe n t parn, por edhe n t dytn, mirpo kur
dy fjal jan t bashkngjitura njra me tjetrn ather nuk guxojm t
ndalemi n fjaln e par, por vetm n t dytn.
Nga ky rregull bn prjashtim rasti i fjalve (
) n
suretu Isra, edhe pse fjalt jan t ndara sipas Hafss, nuk lejohet ndalja n
fjaln , por patjetr duhet t kalohet n
e pastaj t ndalemi.
Edhe pse kjo natyr ka t bj me shkruesit e Kuranit, shkenca e
texhvidit bn vetm sqarimin te lexuesi i Kuranit pr t ditur mnyrn e
leximit n ato fjal, andaj themi se 42 fjal n Kuran jan t cilat ngjiten
ose nuk ngjiten me njra-tjetrn.

LLOJET E NDARJES S FJALVE ME TJETRN

DHE BASHKNGJITJA ME NJRA-TJETRN
Fjalt, pr ka ndarja ose bashkngjitja ndahen n tet lloje:
LLOJI I PAR: Fjalt t cilat ndahen njra me tjetrn gjithmon, ato jan:
a) Fjala

me fjaln

(El-Bekaretu, 144)

(El-Bekaretu, 150)
- Kto dy fjal n kt form vijn vetm dy her n Kuran dhe at n
suretul Bekare.

b) Fjala me fjaln

(El-Enam, ...)

(El-Beled, 7)
- Prpos ktyre dy rasteve, kto fjal nuk vijn afr njra me tjetrn.
155

c) Fjala me fjaln
(En-Nur, ...)
(En-Nexhm, ...)

d) Fjala me fjaln

Fjala me premr vetor, ose me lidhjen gjinore. P.sh.:

(Isra, ...)
e)

LLOJI I DYT - Fjalt t cilat ngjiten njra me tjetrn gjithmon:

a) Fjala ( -
)
P.sh.:

me
b) Fjala


(El-Mutaffifin, 3)
c) Fjala



me

(El-Mutaffifin, 3)

d) Lami shques

e) Fjala vrejtse me fjalt tjera

f) Thirrori
me fjalt tjera
g) Fjala me

h) Fjala
me fjaln

156

...

i) Fjala me formn pyetse

(Et-Tarik, 5)

j) Fjala
me premrin vetor

k) Fjala me fjaln

(El-Kasas, ...)

l) Fjala

me fjaln
(El-Hixhr, ...)

m) Fjala me fjaln

n) Fjala

(En-Nisa, ...)
o) Fjala
(El-Bekare, ...)

p) Fjala
q) Fjala

r) Fjala

me fjaln
s) Fjala
me fjaln

LLOJI I I TRET
Shkruesit e Kuranit kan dhn mendime t ndryshme, mirpo anon
m shum mendimi i shkruarjes s fjalve t ndara.
N kt lloj bn pjes vetm nj fjal:
157

Fjala me fjaln
(Sad, ...)

LLOJI I KATRT
N disa vende shkruesit i kan shkruar fjalt e ndara unanimisht,
ndrsa n disa vende tjera shkruesit kan dhn mendime t ndryshme, por
anon shkruarja e fjalve ndaras.
N kt lloj bn pjes vetm nj fjal:

Fjala
me fjaln

sht shkruar ndaras

(El-Earaf, ...)

(Err-Rrad, ...)

(Sebe, ...)
Shkruesit kan dhn mendime t ndryshme vetm n nj vend, por
anon mendimi i t shkruarit ndaras:
(El-Xhin, ...)
N Kuran kto fjal nuk shkruhen pran njra-tjetrs, prpos n kto
4 raste.
LLOJI I PEST
Fjalt t cilat n disa vende shkruhen t ndara, ndrsa n disa vende
tjera shkruhen t bashkngjitura, pr t cilat, pr t gjitha rastet, jan pajtuar
shkronjsit e Kuranit.
N kt lloj bjn pjes tet fjal:
a) Fjala me fjaln

Vetm n nj vend shkruhen t ndara:
(Err-Rrad, ...)

N t gjitha rastet tjera shkruhen kto dy fjal t bashkngjitura, si p.sh.:

b) Fjala me fjaln

Vetm n nj vend shkruhen t ndara:
(El-Earaf, ...)
N t gjitha rastet tjera shkruhen, kto dy fjal, t bashkngjitura, si p.sh.:
158

c) Fjala me fjaln

Vetm n nj vend shkruhen t bashkngjitura:
(Hud, ...)


Shkruhen ndaras n t gjitha rastet tjera:

d) Fjala
me fjaln

N dy vende n Kuran jan t shkruara t bashkngjitura:
(El-Kehf, ...)

(El-Kijameh, ...)


N rastet tjera kto dy fjal jan t shkruara ndaras, si p.sh.:

e) Fjala
me fjaln
N katr vende n Kuran jan t shkruara t bashkngjitura:

(Ali Imran, ...)

(El-Ahzab, ...)



(El-Hadid, ...)


(El-Haxh, ...)

Prpos ktyre rasteve, n raste tjera shkruhen ndaras, si p.sh.:

Fjala
me fjaln

f)
Vetm n dy vende shkruhen ndaras:
(El-Gafir, ...)


(Edh-Dharijat, ...)

N rastet tjera shkruhen t bashkngjitura, si p.sh.:

g) Fjala gjinore me fjaln tjetr
Shkruhet ndaras n 4 vende n Kuran:

159




(El-Kehf, ...)

(El-Furkan, ...)

(El-Mearixh, ...)




(En-Nisa, ...)

N rastet tjera shkruhen t bashkngjitura, si p.sh.:

(El-Lejl, ...)
LLOJI I GJASHT
Fjalt t cilat unanimisht jan t pajtimit q n disa raste ti shkruajn
t bashkngjitura, n disa raste tjera ti shkruajn t ndara, mirpo n disa
raste kan dhn mendime t ndryshme, por anon mendimi i shkruarjes s
atyre fjalve ndaras.
Kto fjal jan katr:
- Fjala me fjaln

(El-Earaf, 105)

(El-Earaf, 169)
(El-Earaf, 118)

Prpos ktyre rasteve n rastet tjera shkruhen t ngjitura, si p.sh.:

LLOJI I SHTAT
160

...

Fjalt, t cilat shkruhen ndaras unanimisht n disa vende, t

bashkngjitura unanimisht n disa vende, ndrsa pr rastet tjera kan dhn
mendime t ndryshm, por anon mendimi t jen t shkruara t
bashkngjitura.
a) Fjala
me fjaln

N nj vend shkruhen ndaras dhe pr kt jan pajtuar t gjith:

(Err-Rrum, ...)





Kan dhn mendime t ndryshme pr n nj vend, por anon mendimi t
jen t bashkngjitura:
(En-Nahl, ...)





N t gjitha rastet tjera kto dy fjal bashkngjiten sipas mendimit
unanim. P.sh.:

b) Fjala
me fjaln

Pr n dy vende jan pajtuar t gjith shkruesit e Kuranit q t shkruhen
ndaras:

(El-Haxh, ...)

(Lukman, ...)

Pr n nj vend kan dhn mendime t ndryshme, por anon mendimi

q t jen t bashkngjitura:

(El-Enfal, ...)

Ndrsa n t gjitha rastet tjera shkruhen t bashkngjitura sipas

mendimit unanim:

Fjala
gjinore me fjaln

mevsulije

c)
T gjith shkruesit e Kuranit jan pajtuar q n dy vende t shkruhen
ndaras:

(En-Nisa, ...)


Err-Rrum, ...)

161

N nj vend ka dhn mendime t ndryshme, por anon mendimi i shkruarjen

ndaras:
(El-Munafikun, ...)

N t gjitha rastet tjera shkruhen t bashkngjitura, si p.sh.:

d) Fjala
gjinore me fjaln
mevsulije dhe pyetse
T gjith shkruesit e Kuranit jan pajtuar q n nj vend t shkruhen ndaras:
(Esh-Shuara, ...)





N dhjet vende kan mendime t ndryshme, por anon mendimi i
shkruarjes ndaras:
(El-Bekare, ...)

(El-Vakiatu, ...)

N t gjitha rastet tjera shkruhen t bashkngjitura, si p.sh.:

(En-Nahl dhe El-Xhathije, ...)

(En-Nisa, ...)

e) Fjala
me fjaln

N dy vende n Kuran shkruhen t bashkngjitura dhe kjo sipas mendimit
unanim:


(El-Bekare, ...)


(En-Nahl, ...)
162

Pr n tre vende n Kuran shkruesit e Kuranit kan dhn mendime

t ndryshme, por anon mendimi q ato t jen t shkruara ndaras:

(El-Ahzab, ...)

N t gjitha rastet tjera shkruhen t ndara. P.sh.:

(El-Muxhadele, ...)

me fjaln
e) Fjala

T gjith jan pajtuar q t shkruhen ndaras n nj vend:

(Ibrahim, ...)

Pr n katr vende kan dhn mendime t ndryshme, por anon

mendimi q t jen t bashkngjitura:
(En-Nisa, ...)

(El-Muminin, ...)


(El-Mulk, ...)



(El-Earaf, ...)

Prpos ktyre rasteve n t gjitha rastet tjera t gjith jan pajtuar t

shkruhen t bashkngjitura:
(Merjem, ...)




LLOJI I TET
Fjalt pr t cilat, pr n disa vende, t gjith jan pajtuar t shkruhen
ndaras, pr n disa vende t gjith jan pajtuar t shkruhen t bashkngjitura,
pr n disa vende kan dhn mendime t ndryshme, por anon mendimi t
shkruhen ndaras, pr n disa vende tjera prap kan dhn mendime t
ndryshme, por anon mendimi t jen t bashkngjitura.
Fjala

me fjaln
T gjith jan pajtuar q t jen t bashkngjitura, p.sh.:
(El-Bekare, ...)

(El-Earaf, ...)

Pr n nj vend kan dhn mendime t ndryshme, por anon mendimi

t jen t ndara:
163

(El-Bekare, ...)

Pr n nj vend tjetr kan dhn mendime t ndryshme, por anon

mendimi t jen t bashkngjitura:

(El-Bekare, ...)



N t gjitha vendet tjera shkruhen ndaras:

Kto jan 42 fjalt e ndara n tet lloje, pr t cilat jan pajtuar t

gjith dijetart.

ITHBATI DHE HADHFI

(T SHKRUARIT DHE ANULIMI)
N gjuhn arabe kemi dy lloje t shkronjave: shkronjat e shndosha
dhe shkronjat e smura. Shkronjat e smura jan tri: dhe , ndrsa
t gjitha shkronjat tjera jan t shndosha.
do lexues i Kuranit e ka vaxhib t dij formn e leximit, sa i takon
leximit t ndonj shkronjeje kur t ndalet apo mosleximi i asaj shkronjeje
nse nuk ndalet n at fjal. Po ashtu duhet ditur ka sht eliminuar n t
shkruar, vetm se duhet cekur ktu kemi t bjm me tri shkronjat:
dhe si pjes t fjals, se pr shkronja tjera jo.

RASTET E T SHKRUARIT DHE T ANULUARIT

T ELIFIT

1. N 8 raste sht e domosdoshme q Elifi - t lexohet ashtu si

sht e shkruar nse ndalemi, ndrsa nse nuk ndalem, por e
vazhdojm leximin, ather Elifi - nuk lexohet fare:
164

1. a) do her kur Elifit - i paraqitet fjala e cila sht me sukun,

ather dy sukunat kontaktojn njra me tjtrn, n t vazhduar t leximit nuk
lexohet Elifi - si zanore e gjat, por fjala lexohet me zanore t shkurtr.
P.sh.:

nse ndalet leximi n kt fjal lexohet Elifi , nse vazhdohet leximi eliminohet Elifi - , me fjal tjera nuk

1. b) N fjaln

lexohet. P.sh.:

Mirpo, n tre vende Elifi -

sht eliminuar n t shkruar,

prandaj nse ndalet leximi n at fjal ather nuk lexohet Elifi Kto tre raste n Kuran jan:

1. (En-Nur, ...)

(Err-Rrahman, ...)

2. (Ez-Zuhruf, ...)
3.

1. c) Elifi lexohet n t ndalur t leximit, ndrsa nuk lexohet nse

vazhdohet leximi: P.sh.:
(El-Ahzab, 10)

(El-Ahzab, 17)

(El- Insan, 15)

(El-Ahzab, 66)

) n ajetin vijues t ksaj sureje nuk

Elifi i fjals s dyt (



lexohet edhe n rast t ndaljes edhe n rast t vazhdimit.
1. d) Elifi lexohet n t ndalur t leximit, por nuk lexohet n t
vazhduar t leximit, si zvendsimi i nunit - prforcues:
(Jusuf, ...)

165

(El- Elalek, ...)

1. e) Elifi lexohet n t ndalur, ndrsa nuk lexohet n t vazhduar t

leximit kur t jet zvendsuesi (Bedel) i tenvinit. P.sh.:

1. f) Nuk lexohet n t vazhduar t leximit, lexohet n t ndalur te fjala

:

1. g) Nuk lexohet n t vahduar t leximit, lexohet n t ndalur te

premri vetor :

3. h) Nuk lexohet n t vazhduar t leximit, lexohet n t ndalur te fjala

:

Mosleximi i Elifit n t ndalur edhe pse n t shkruar ekziston.

Nuk lexohet elifi n t ndalur edhe pse sht i shkruar, pra kjo i
ngjason sikurse t vazhduarit e leximit edhe pse ndalemi n fjaln:

(El-Furkan, ...)

(El-Ankebut, ...)

(En-Nexhm, ...)

(Hud, ...)

Pra, tenvini shndrrohet n zanore t shkurt, jo n zanore t gjat si

n raste tjera.
Lejohet edhe leximi i Elifit, por edhe mos leximi n t vazhduar t
leximit te fjala n suretu Ed-Dehr.
2. RASTET E T SHKRUARIT DHE T ANULUARIT T JA-UT

166

2. a) Rastet kur shkronja sht eliminuar n t shkruar, prandaj

edhe nuk lexohet pasi q nuk sht e shkruar edhe pse n rregulla sintaksore
konsiderohet i cili ekziston n mendje si rregull:

1. -

2. b) sht eliminimi pr t mos lejuar takimin e dy sukunave. P.sh.:

( )

.


2. c) Lejohet leximi n fjaln n t ndalur, por edhe lejohet

mosleximi:

LEXIMI I SHKRONJS N T NDALUR,

MOSLEXIMI N T VAZHDUAR
2. d) Shkronja lexohet ashtu si sht e shkruar nse ndalem n at
shkronj, ndrsa nse e vazhdojm leximin nuk e lexojm fare. Kjo nga
shkaku se nse vazhdohet leximi bien ndesh dy sukuna, pra sukuni i
shkronjs dhe i shkronjs pasuese. P.sh.:

167

Hadiril mesxhidil Haram Hadirij

(Mehalis-sajdi)

- ( Mehalij)
(Gajre mugjizil-lah) - ( Gajre
mugjizij)
(Il-la atirr-Rrahmani abda)
(vel mukimis-salate)

(Il-la eta)

( vel
mukimij)
( Muhlikij)

(Muhlikil kura)

3. LEXIMI I SHKRONJS - vavun N T NDALUR,

MOSLEXIMI N T VAZHDUAR T LEXIMIT
sht vaxhib q shkronja t lexohet nse n at shkronj
ndalemi, dhe sht e shkrua, ndrsa nse sht e eliminuar n t shkruar
ather nuk e lexojm. P.sh.:
(jemhullah) - ( jemhuu)
(Xhabus-sahrate)
168

-
( Xhabuu)

Vetm se n pes raste n Kuran sht eliminuar para se t shkruhet

n mushaf, andaj nse ndalemi nuk e lexojm, edhe pse n mendje, n
sintaks ekziston:
(Esh-Shura) -

(El-Kamer)
-

(Et-Tahrim)





-

(El-Alek)



-

(El-Isra)

169

KAPITULLI I GJASHT
ZGJATIMI DHE JOZGJATIMI I ZANOREVE

ZANORET
Zanoret jan dy llojesh:
1. Zanoret e shkurtra dhe
2. Zanoret e gjata.
1. ZANORET E SHKURTA KASR
Zanoret jan dy llojesh:
1. Zanoret e shkurta dhe
2. Zanoret e gjata.
Zanoret e shkurta, apo Kasr
Kasr do t thot pengim, ndalim, prkufizim,
Mosleximi i shkronjs sa dy vokale e m shum,
Pra, nuk do t thot shkurtim absolut, por shkurtim nn
dy vokale. P.sh.

Kul Sum
Zanorja e shkurt sht esenciale dhe do zanore tjetr jo e shkurt duhet ta
ket shkakun dhe arsyen e zgjatjes.

Sal-li Kad

do shkronj e cila n vetvete ka fet-hatun, damen ose kesren, dhe

nuk ka dika tjetr, ajo shkronj lexohet me zanore t shkurt.
Haram sht q zanorja e shkurt t lexohet gjat. Nse ndodh q zanorja e
shkurt t kndohet e gjat, n t shumtn e rasteve fjala e ndryshon
rrnjsisht kuptimin dhe merr kuptim t fjals tjetr, apo kuptim t kundrt
t fjals.

Plotsimi i Zanoreve
173

- Zanorja - u - nuk konsiderohet e plot, por mbetet e mangt nse

nuk bhet bashkimi i buzve, kshtu shkronja e cila e ka kt zanore nuk
mund t theksohet e plot.
- Zanorja - i - (kesret-un) nuk kndohet e plot, por jet e mangt,
nse goja nuk hapet lirshm.
Zanorja e shkurt sht zanorja m e rndsishme n t folurn e
gjuhs arabe.

ZANORET E GJATA
174

ZGJATJET NATYRORE (MEDI TABIIJ)

Med gjuhsisht do t thot zgjatim, shtim.
Zoti i Lartmadhruar thot: Dhe ju shton juve me pasuri e fmij
N terminologji MED do t thot: zgjatja e zrit n tri shkronjat
zgjatuese ( dhe )kur t shoqrohen me hemze ose me sukun.
Kur n fjal st shkronja prej shkronjave t zgjatimit ( dhe )t
paraprir me fetha, dame ose kesre, dhe nuk e pason hemzeja ose sukuni
quhet zgjatim natyror MEDI TABIIJ.
Quhet natyror se njeriu natyrshm e zgjat; as nuk e zgjat shum dhe as nuk
e shkurton. P.sh.:

Jekuulu Kiile Kaale

Zgjatimi i zrit m shum se sa nevojitet te shkronja dhe te zanorja e
rndomt.
Zanoret e gjata jan:
Elifi i pavokalizuar me kusht q para saj t jet fet-ha.

Vavi i pavokalizuar me kusht q para saj t jet kesretun -

Jaun i pavokalizuar me kusht q para saj t jet kesretun Kto dijetart i kan prfshir n nj fjal:

Kto tri shkronja jan shkronjat m specifike, shkronjat m t

elifi, pastaj Ja-un, pastaj
fshehta. M e fshehta sht
Vavi.
Zanoret e gjata ( dhe ) kan 5 cilsi:
El-Xhehr
Haptsuese

Err-Rrehave
Zbutsuese

El-Istifal
Zultsuese

El-Infitah
Shkputse

El-Ismat
Ngulitse

Zgjatja natyrore zgjatet dy vokale.

Quhet natyrore, sepse as nuk zgjatet shum, por n t njjtn koh nuk
shkurtohet apo nuk mangsohet nga zgjatimi i natyrshm i zrimit:
175


Suu muu Sum

Kuu luu Kul

Jekuulu Kiile Kaale

Lii

Shekuur Jekuulu

Gafuur

Li

Kiile

Rabii
Rabi

Saa raa

Eliim

Innii
In

Kaale
Kad

Kitaab

Kaale

Nga shembujt e prmendur kuptojm se:

Shkronja e cila prpos zanores s shkurt ( __ ___ _____ _____ ) ka edhe

ndonjrn prej tri zanoreve t gjata ( dhe )kndohet gjat sa dy vokale
dhe quhet zgjatje natyrore q n gjuhn arabe quhet MEDI TABIIJ (Zgjatim
Natyror).
Rregull:
Medi Tabiij pra zgjatja natyrore sht obliguese vaxhib, sepse pr t jan
pajtuar t gjith ekspertt e leximit t Kuranit (Kurrat).
- Nse kndohet shkurt zanorja e gjat sht haram.
Shart sht t mos ket pas zanoreve t gjata hemze apo sukun.

LLOJET E ZANOREVE T GJATA

Medi Tabiij (zgjatja natyrore) ndahet n dy lloje:
1. Medi Tabiij i shkronjs,
176

2. Medi Tabiij i fjals.

1. Medi Tabiij i shkronjs
N kto shkronja bjn pjes 5 shkronja t fillimit t sureve, e ato jan:

Quhet medi tabiij i shkronjs pr arsye se pas shkronjs nuk ka hemze apo
sukun, pr dallim nga zgjatimi natyror i fjals ky zgjatim bhet pa marr
parasysh a vazhdojm leximin apo jo.

Po kshtu ndodh edhe me fjalt:

N Kuran MEDI TABIIJ I SHKRONJS vjen n 21 raste:

7 her shkronja ,
2 her shkronja , Jasin, Merjem;
4 her shkronja , Taha, Shura;
2 her shkronja , Merjem, Taha;
6 her shkronja , Junus, Hud, Jusuf, Rad, Ibrahim, Hixhr.

Pra, gjithsejt njzet e nj her.

2. Medi Tabiij i fjals
Medi Tabiij i fjals vjen n tri forma:
1. Forma e par: Kur zgjatimi bhet si n vazhdimin e leximit ashtu
edhe n rast t ndaljes s leximit

2. Forma e dyt: Kur zgjatimi bhet n rast t ndaljes s leximit,

ndrsa shkurtohet n rast t vazhdimit t leximit, p.sh.:

177

3. Forma e tret: Kur zgjatet Medi Tabiij nse e vazhdojm leximin,

ndrsa zgjatet m shum (zgjatje jonatyrore) nse ndalemi, p.sh.:

N kto raste, pra Medi Tabiij n esenc nuk humbet, por mund t
zgjatet, q do t thot prej zgjatimit natyror kalohet n zgjatim jonatyror:
- 2 vokale,
- 4 vokale,
- 6 vokale.

ZGJATJA JONATYRORE
Zgjatja jonatyrore bhet ose pr shkak t hemzes, ose pr shkak t
sukunit. Me zgjatje jonatyrore kemi pr qllim zgjatimin m shum se dy
vokale.
Hemzeja sht shkaktar i tre zgjatimeve, e ato jan:
1. Zgjatimi i prngjitur- mutasil (n mes t fjals),
178

2. Zgjatimi i prndar - munfasil (n mes dy fjalve kufirin n mes dy

fjalve),
3. Zgjatimi i zvendsimit - bedel.
Sukuni sht shkaktar i dy zgjatimeve tjera, e ato jan:
1.
Zgjatimi i domosdoshm (Lazim),
2.
Zgjatimi i paraqitjes s nevojs apo rastit (Arid).

1. MEDI MUTASIL
ZGJATJE NDRFJALORE (PRNGJITUR)
Ather kur pas njrs prej zanoreve t gjata ( dhe ) pason
hemzeja bhet togimi i zanoreve t njjta, zgjatim jonatyror dhe quhet MEDI
MUTASIL ZGJATIM I PRNGJITUR. P.sh.:

Shaaaae

Semaaaae

Maaaaun

Saaaae

Xhaaaaekum

Siiiie

Tebuuuue

Xhaaaae

Xhiiiie

Suuuue

- Medi Mutasil zgjatet 4 dhe 5 vokale.

- Medi Mutasil zgjatet edhe 6 vokale kur t jet Medi Mutasil arid
lisukun, hemzeja dhe elifi.
- sht zgjatje e domosdoshme (VAXHIB) dhe nuk lejohet assesi t
shkurtohet.
- Pra, gjithmon kur njra prej zanoreve t gjata dhe pas tyre hemzeja
gjendet n nj fjal quhet Medi Mutasil:

...

...

179

Shkak i zgjatimit sht hemzeja.

Shart sht q zanorja e gjat dhe hemzeja t jet n nj fjal.
Zgjatimi ndrfjalor (Medi Mutasil) sht vaxhib.
sht vaxhib pr arsye se t gjith ekspertt e leximit t Kuranit jan
pajtuar pr t.
Shkak sht zgjatimi jonatyror se hemzeja sht shkronja e fuqishme
e fort, ndrsa zanoret e gjata jan t lehta dhe bhet zgjatimi pr ta
prforcuar t dobtn pr arsye se e forta e ka afr t dobtn.

Lexuesi duhet ti zgjat t gjitha medi mutasilt njsoj. Pr shembull,

nse n fillim t leximit e zgjat medi mutasilin 4 vokale, ather deri n
fund t leximit gjithnj e zgjat 4 vokale, ndrsa nse n fillim t leximit
medi mutasilin e zgjat 5 vokale, ather deri n fund t leximit gjithnj i
zgjat 5 vokale; Nuk lejohet q disa MEDIMUTASIL t zgjaten 4 vokale e
disa tjer 5 vokale, edhe pse kjo nuk sht haram as mekruh, por sht e
paplqyer te Kurrat (ekspertt e leximit t Kuranit) dhe n dis-harmoni me
prpikrin e leximit:

...

...

Medi Mutasil bhet zgjatja e saj 4 vokale dhe 5 vokale kur hemzeja
sht n mes t fjals ose kur hemzeja sht n fund t fjals dhe leximi
vazhdon n fjaln tjetr. Ndrsa nse hemzeja sht n fund t fjals dhe
leximi prfundon n hemze, ather bhet zgjatja 6 vokale.

2. MEDI MUNFASIL
-

ZGJATJE JASHTFJALORE (E PRNDAR)

Sikurse te zgjatja e prngjitur ashtu edhe te fjala e prndar shkaktar i

zgjatimit jonatyror sht Elifi , ky zgjatim sht zgjatim n kufirin mes
dy fjalve.
180

Ather kur pas njrs prej zanoreve t gjata ( dhe ) vjen

elifi ( ) bhet zgjatim jonatyror dhe quhet ZGJATIM I PRNDAR - MEDI
MUNFASIL. P.sh.:

,

,

,


.

Pra, medi munfasil sht kur zanorja e gjat sht n fund t fjals s
par, ndrsa hemzeja n fillim t fjals s dyt.
Nse ndalemi n fund t fjals s par dhe nuk e vazhdojm leximin
kthehet n baz dhe kndohet 2 vokale, pra zgjatje natyrore.


- Medi munfasil zgjatet 4 vokale

-

sht zgjatje e lejuar, pr arsye se Kurrat ekspertt e leximit t

Kuranit e kan zgjatur dy vokale, disa 4, disa 5, disa edhe 6 vokale.
Pra, gjithmon kur njra prej zanoreve t gjata gjindet n fund t
fjals dhe pas asaj fjale fillon fjala vijuese me elif ( ) quhet MEDI
MUNFASIL.

Nse ndalemi n fund t fjals s par dhe nuk e vazhdojm leximin,

kndohet dy vokale, pra si zgjatje natyrore, sepse n kt rast i humb shkaku
(hemzeja).
Nse ndalemi n shkronjn e cila e ka rolin e premrit vetor
(Damire) humb edhe gjatsia natyrore (medi tabiij) n trsi, sepse
ndrpritet lidhja e fjalve, e n t njjtn koh edhe shkaku.
Shkaku se kndohet dy vokale sht se hemzeja sht n nj fjal
tjetr, e n rast t ndaljes hemzeja nuk bashkngjitet, por mbetet n fjaln
tjetr dhe zanorja e gjat mbetet e vetme, si zgjatje natyrore, q do t thot
se rikthehet n baz, pra si zgjatje natyrore.

181

Nse bhet ndalja n fjaln e par, ather zgjatja bhet zgjatje
natyrore. Vetm se duhet pasur parasysh se te fjalt me premr vetor nuk ka

zgjatje po ashtu nuk lejohet ndalja te fjalt e ngjitura

, sepse n
tradit kto dy fjal jan b si nj fjal dhe nuk ndahen.
Nuk lejohet q disa her medi munfasilin t zgjatet dy vokale e
herve tjera 4 vokale, dhe herve tjera 5 vokale.
Vaxhib sht barazimi i Medi munfasilit me Medi Mutasilin, nse
medi munfasili zgjatet 4 vokale, ather edhe medi mutasili 4 vokale, nse
medi munfasili zgjatet 5 vokale, ather edhe medimunfasili zgjatet 5
vokale, e jo 4 vokale.

.....

]
182

[]

[]

) (

:
:

[

] [
]

)() (

] [

/


/






[
]
.

-

][

3. EL-LIJN - E BUT
El-lijn do t thot lehtsi, butsi.
El-lijn do t thot artikulimi i shkronjs n vendin e tij me lehtsi, me
butsi, pa shtrngim dhe pa preokupim t gjuhs.
t

183

dhe Shkronjat e Lijnit (e lehta dhe t buta) jan

palokalizuara (me sukun) me kusht q para tyre t jet fet-ha. P.sh.:

Dallimi n mes zanoreve t gjata dhe Lijnit:

1. Shkronjat e Linit burojn prej mesit t gjuhs ( ) dhe buzve (),
ndrsa zanoret ( ) prej fillimit t gojs e deri n thellsi t
fytit.
2. Shkronjat e Lini aktivizohen si Lijn dhe zgjatet vetm nse ndalemi
n at fjal, ndrsa nse vazhdohet leximi nuk zgjatet. Pr sa i prket
zanoreve t gjata ( ) ato edhe n t ndalurit e fjals, edhe n t
vazhduarit nuk e humbin rregullin (gjatsin dhe Lijnin).
3. Shkronjat e Lijnit jan me sukun, ndrsa para kan zanoren fet-ha e
cila nuk sht e prafrt ,
, ndrsa zanoret e gjat duhet ti
ken zanoret e prafrta .
Dallimi n mes t shkronjave t gjata dhe shkronjave t buta sht se:
Zanoret e gjata kan kto cilsi:

Haptsuese
lirues
Zultsuese
Shkputse
Shkronjat e buta ( t Linit) kan nj cilsi m shum:

Haptsuese lirues

Zultsuese Shkputse

Ngulitsuese

Ngulitsuese Butsuese

Nga skema shihet se zanoret e gjata dhe shkronjat e buta ( dhe )

kan t njjtat cilsi, prpos q shkronjat e buta kan nj cilsi m tepr, e
ajo sht cilsia e butsis.

4. MEDI ARID LI SUKUN

ZGJATIMI (AKSIDENCIAL) I SHKAKTUAR PREJ
SUKUNIT
184

Esenciale n kndim t Kuranit sht t fillohet me hapje t zrit me

ndonjrn prej zanoreve t shkurta, e ato jan ____ ____ ____

(El fet-

hatu, ed-dametu, el-kesretu) dhe esenciale sht, q prf undimi t bhet me

mbyllje t fjals shkronja posedon zanoret e shkurta.
T ndalurit, pra, bhet me sukun.
Kur pas ndonjrs prej zanoreve t gjata ( ) vjen sukuni jo
rrnjsor (sukuni pr shkak t ndaljes) bhet zgjatje jonatyrore dhe quhet
MEDI ARID. P.sh.:

Medi aridi sht tri llojesh:

- Gjat 6 vokale,
- Mesm 4 vokale,
- Shkurt 2 vokale.

MEDI ARIDI sht i lejuar, pra edhe pse lejohet t kndohet 2 vokale,

m mir sht t zgjatet 4 ose 6 vokale.

- Zgjatet dy vokale pr arsye se kthehet n esencn e tij, n medi tabiij,
po t vazhdonte leximi.
- Zgjatet 4 vokale, pra mes i medi tabiijut dhe medi lazimit.
- Zgjatet 6 vokale pr shkak t bashkimit t dy sukunve, pra sukunit
t shkronjs s fundit dhe sukunit t zanores s gjat.
Pra, Medi Aridi lexohet:
shkurt 2 vokale si Medi Tabii;
lexohet 4 vokale, sepse sukuni nuk sht i prhershm, si
medi lazm, pra i ngjason Medi Tabiijut n t vazhduar dhe i ngjason
Medi Lazimit n t ndalur.
Quhet Medi Arid, sepse paraqitet (lexohet) sukuni kur t bhet t
ndalurit e leximit, ndrsa humbet (nuk lexohet) sukuni, nse leximi
vazhdohet.

LLOJET E MEDI ARIDIT

Medi aridi sht 6 llojesh:
1. Medi arid lisukun

185

Mutasil arid li sukun

El bedel arid li sukun, p.sh.:

2. Elijnul arid li sukun

3.
4.

5. Medi arid li sukun me shkronjn

t gjinis femrore, p.sh.:

6. Medi arid li sukun e premrit vetor damir , p.sh.:

1. LLOJET E MEDI ARIDIT T SUKUNIT ASNJNS

Me Medi Arid t Sukunit Asnjns kemi pr qllim zgjatimin pr
shkak t ndaljes me sukun i cili sukun sht i zhveshur prej t gjinis
femrore, pre t premrit vetor, prej Medi Linit, Medi Aridit dhe prej
Medi Mutasilit.
Medi aridi zgjatohet pr shkak t ndaljes me sukun por edhe pse
ndalemi me sukun fjala n fund ose mundet t jet n:
2 N rasn gjinor (mexhrur) me kesre,
3 N rasn emror ose (merfu) me dame,
1 N rasn kallzore (mensub) me fet-ha.
1. Kur fjala sht n rasn kallzore (mensub) me fet-ha MEDI ARID

ka 3 forma t zgjatimit:
1. shkurt -

2. mesm -

3. gjat -

2. Kur fjala sht n rasn gjinore (mexhrur) me kerre, MEDI ARIDI ka

ka 4 forma t zgjatimit:

1. shkurt -
,

2. mesm -
,

3. gjat -
,
4. shkurt me revm, pra nse e kndojm shkurt, ather kesren e
kndojm t prgjysmuar -
.
3. Kur fjala sht n rasn emrore (merfu) me dame MEDI ARIDI ka 7
forma zgjatimit:
186

1. shkurt,
2. mesm, me sukun t plot
3. gjat.
1. shkurt,
2. mesm
3. gjat

me ishmam bashkngjitja e buzve pas artikulimit t sukunit

1. shkurt me revm (gjysm zanore), pra nse e kndojm shkurt, ather

e kndojm duke e mbajtur vokalin gjysm t shqiptuar.

REVM - KRKES
N aspektin terminologjik do t thot theksimin e zanores me z t
ult aq sa e dgjon i afrti e jo i largti.
Revmi, posarisht, sht pr kesren dhe damen.
Ishmam do t thot bashkimi i buzve pas sukunit.
Ishmami, posarisht, sht pr damen, pra kur dame nuk lexohet, por
ndalemi n sukun, i cili m par ka qen dame.
Qllimi sht pr t sinjalizuar zanoren e bashktingllores, po t
kishte vazhduar leximi. Pra, Revmi sht pr dgjim, Ishmami pr shikim.
Revmi sinjalizon pjesrisht zanoren. Ishmami sinjalizon vokalin e zanores
po t kishte vazhduar leximi.

187

T NDALURIT ME ISHMAM
Ishmam quhet bashkimi i buzve pas shqiptimit t sukunit, por pa lshuar z
me qllim q ai i cili e shikon e sheh se i ka bashkuar buzut, ndrsa ai i cili
nuk dgjon nuk vren asgj.
T ndalurit me Ishmam nnkupton bashkimin e buzve pas sukunit,
por pa u vonuar duke ln nj vrim t vogl mes tyre dhe duke mos lshuar
z, sa q e sheh shikuesi dhe nuk e dgjon dgjuesi.
Ishmami sht 4 llojesh:
1.
2.

Ishmami si ishte definicioni;

Bashkimi i buzve paralel me bashkimin e shkronjave, si p.sh.

. Pra bhet bashkimi i buzve paralel me sukunin e nunit t par dhe para
bashkngjitjes s nunit t dyt. Ky lloj Ishmami sht sikur Ishmami n
fund t shkronjs, vetm se n kt rast bhet n mes t fjals.
3.
Ishmami i shkronjs me shkronj. Kjo do t thot przierja e fonems
me nj fonem tjetr, sikurse przierja e fonems s shkronjs me
fonemn shkronjs ( sipas kiraetit t Hamzs ()) .
4.
Ishmami i zanores me zanore, kjo do t thot przierja e fonems s
zanores s kesre me dame, si n rastin ( sipas kiraetit t Kesaiut dhe
Hishamit).

PENGESAT E REVMIT DHE ISHMAMIT

Ekzistojn raste kur nuk lejohet Ishmami dhe Revmi, q do t thot
se ndalja bet vetm me sukun t plot, e ato jan:
1. Kur shkronja e fundit sht me sukun rrnjsor, q do t thot se edhe
n t vazhduar t leximit lexohet sukuni, si p.sh.:

2. Kur t jet aridi formal. P.sh.:

188

N kto raste nuk lejohet Ishmami dhe revmi pr arsye se:

ka qen me sukun t plot,

fjala
fjala
ka qen me sukun t plot,

fjala
ka qen me sukun t plot,

me

kur sht br takimi i dy sukunave sht br lidhja e fjalve dhe fjala

me sukun n t vazhduar e ka marr formn

, fjala

sukun, n t vazhduar e ka marr formn

ndrsa nse ndalemi,
kthehet n esencn e saj me sukun. Pra, edhe pse ndalemi me sukun arid
(formal), sukuni sht sukun i plot rrnjsor i shkronjs.
3. Kur t jet shkronja e fundit me fetha, si p.sh.:

4. Kur t jet shkronja e fundit

e rrumbullakt e gjinis femrore, sh:

Kur lejohet ndalja edhe me sukun t plot edhe me revm?

Lejohet ndalja me sukun t plot dhe me revm kur shkronja e fundit e
fjals sht me kesretu:

Lejohet ndalja me sukun t plot, me Ishmam dhe me revm kur
shkronja e fundit e fjals sht me dame:

2. MEDI LIJN ARID LI SUKUN
ZGJATJA E BUT

Nse gjat leximit bhet ndalja, ndrsa para shkronjs s fundit

ndodhet shkronja e leht ( ) dhe ( ), ather bhet zgjatje e but dhe
quhet MEDI LIJN.
Pra, ather kur takohen dy sukuna, sukuni i shkronjs ( ) ose ()
dhe sukuni pr shkak t ndaljes:

Nse vazhdohet leximi dhe nuk bhet ndalja, ather nuk bhet
zgjatje, por lexohet vetm si sukun.
Ky zgjatim i but mund t bhet n tri mnyra:
- Gjat, pra 6 vokale,
- Mesm, 4 vokale,
- Shkurt, 2 vokale.
Zgjatimi dy vokale sht m i preferuari.
Te medi lijni zgjatja bhet n vet shkronjn.

189

Quhet Lijn pr arsye se nse i paraqitet zanores s gjat sukuni n vazhdim

zgjatet, ndrsa nse i humbet sukuni n vazhdim shkurtohet.
- Nse para sukunit arid fjala ka qen me fet-ha, ather medi lijni
kndohet shkurt, mesm dhe gjat:

- Nse para sukunit arid fjala ka qen me kesre, ather medi lijni
kndohet shkurt, mesm, gjat dhe revm:
-

Revmi bhet vetm nse kndohet shkurt.

- Nse para sukunit arid fjala ka qen me dame, ather medi lijni
kndohet shkurt, mesm dhe gjat:
shkurt, mesm, gjat me ishmam,
shkurt me revm

Zgjatimet kan emrtime t ndryshme, mirpo q t gjith jan

degzime t gjatimit natyror (ESLIJ) dhe jonatyror (FERIJ):
MEDI AVED (I KOMPENSIMIT)
Ky zgjatim bhet vetm n t ndalur, ndrsa nse vazhdohet leximi
nuk bhet zgjatim fare, por kndohet shkurt (Kasr). Ky zgjatim ndodh pr
shkak t tendinit, sepse kur t ndalet leximi nuk lexohet tendini fare, e pr ta
kompensuar ia bashkngjisim sukuni zanores s gjat dhe e kndojm dy
vokale:

FORMA TJERA T ZGJATIMIVE

MEDI SILE (ZGJATIMI PR SHKAK T NGJITJES S
FJALS PREMRIT VETOR)
sht zgjatim i cili vetm paramendohet se sht aty zanorja e gjat
ose zanore e gjat kur t jet premri vetor i vets s tret njjs.
190

Zgjatet dy vokale. P.sh.:

.
.

-






-

MEDI SILE ndahet n:

- Medi sile sugra
- Medi sile kubra.

SILE SUGRA
h nuk ka Sile Sugra sht ather kur pas premrit vetor
hemze. P.sh.:

sht zanorja e gjat apo sukuni, nuk - Nse para premrit vetor
zgjatet dy vokale, por kndohet shkurt. P.sh.:

Prjashtimi n kt rregull bhet n suretul Frkan:

nuk zgjatet, por kndohet - Nse bhet lidhja e fjalve, ather

shkurt. P.sh.:

- sht me sukun

nuk zgjatet: Nse nuk sht premr vetor

.
191

dhe Nuk zgjatet edhe te fjalt:

SILE KUBRA ZGJATIMI I MADH

Nse shkronja h n rolin e premrit vetor ka zanore para saj
dhe pas saj vjen hemzeja, ather kalon prej zgjatimit t dy vokaleve n
zgjatim katr vokalesh dhe pes vokalesh, por lejohet t kndohet edhe dy
vokale, pra kndohet si medi munfasil. P.sh.:

Medi sile, pra zgjatimi bhet vetm me rastin e vazhdimit t leximit,

ndrsa me rastin e ndaljes nuk kndohet gjat dy vokale, por bhet ndalja me
sukun. P.sh.:

.
.

,

, .

Vrejtje:
N disa mushafa do premri vetor me dame i vendoset i vogl,
me kesre i vendoset e vogl: ,

- MEDI FERK (zgjatimi i dallimit)

Ferk do t thot dallim, pr t dalluar formn lajmrues me formn
pyetse, ather e zgjasim aq shum (6 vokale) edhe pse sht hemzetul
vesli (i cili hemze bn lidhjen, e gjat lidhjes krkon shkurtimin, pra jo
zgjatimin n kto raste, obligohet q sa m shum t zgjatet:

- MEDI TEMKIN ZGJATIMI I SHKOQITJES

Kur dy ( va, va) ose dy ( jaun, jaun) pran njra-tjetrs pr t

mos i bashkngjitur, ather e zgjasim pr ti dalluar.

- MEDI TEADHIME ZGJATIMI I MADHRIMIT

Ndryshe quhet zgjatim i hiperbolizimit, pra kur t jet fjala
, pra

shkronja edhe pse ka zanore t shkurt fet-hatun, e kndojm gjat t

zgjaturit e teprt mund ta bjn vetm profesionalistt.
192

N esenc fet-hatun kndohet shkurt, mirpo t fjala e Allahut, edhe

pse sht fet-hatu nuk e kndojm shkurt, por e kndojm gjat pr t
demonstruar zshm madhshtin e Zotit.

MEDI ARID I LIJNIT

Kur para shkronjs s fundit n t ciln ndalemi me sukun ndodh
shkronja dhe ( shkronjat t Lijnit) bhet zgjatimi jo natyror i Lijnit
q quhet MEDI ARIDI I LIJNIT:

Zgjatet: 2 vokale,
4 vokale,
6 vokale.
Revmi si vazhdimi
Nse te shkronjat e Lijnit kndohet dy vokale, ather te zgjatimet tjera
(Medi MUNFASIL) zgjatet 2 vokale, 4 vokale, 6 vokale.
Medi MUTASIL zgjatet 4 vokale, 6 vokale.
Nse Medi Lijni zgjatet 6 vokale, ather Medi Munfasili, Medi
Mutasili, Medi Aridi zgjaten 6 vokale, e nuk lejohet t zgjaten m pak,
sepse zgjatimet jan m t forta se Medi Lijni, prandaj zgjatimi m i dobt
nuk zgjatet m shum se zgjatimi m i fort.
Nse ndodh q lexuesi te Medi Munfasili zgjatet 2 vokale, nuk
lejohet q Medi Lijni t zgjatet m shum se dy vokale. Nse te Medi
Munfasili dhe Medi Mutasili e zgjat 4 vokale, ather Medi Lijni nuk mund
t zgjatet m shum se 4 vokale.

193

Nse te Medi Munfasili, Medi Mutasili dhe Medi lazmi e zgjat 6

vokale, ather te Medi Lijni mund t ndalet dhe ta zgjat 6 vokale; 4 vokale
dhe 2 vokale.

NDALJA KUR SHKRONJA E FUNDIT E KA

SUKUNIN RRNJSOR
Sukuni rrnjsore ose sukuni n shkronjs zbutsuese sht sukuni i
cili vjen n shkronjn e cila sht n fund t fjals, por pa shkronj
zgjatsuese para saj, lexohet sukuni si n t ndalur t leximit si n t
vazhduar:

N t gjitha kto raste lexohet vetm me sukun t plot dhe nuk

lejohet as Ishmami as Revmi.

ARIDI ASNJANS (MUTLAK)

Aridi Mutlak (sukuni akcidencial asnjans) quhet ather kur paraqitet
sukuni arid (pazanoshmria e akcidencialit) pa zanore t gjat, pa shkronj
zbutse, pa t gjinis femrore, dhe pa t premrit vetor.

Aridi asnjans kur para sukunit fjala ka qen me fetha si p.sh.:

. Lexohet vetm me sukun t plot, pasi q shkronja e


fundit sht fetha dhe nuk lejohet Revmi dhe Ishmami.
194

Aridi asnjans kur para sukunit fjala ka qen me kesrse si p.sh.:

lexohet me sukun t plot dhe Revm.

- Aridi asnjans kur para sukunit fjala ka qen me dame si p.sh.:

lexohet me sukun t plot, me Ishmam dhe me Revm.

5. SUKUNI ARID ME - T T GJINIS

FEMRORE PA PASUR PARA SAJ ZANORE T
GJAT
N Kuran ndodh q t ndalemi me sukun n fjaln kur ajo fjal
prfundon me - T e gjinis femrore, por para saj nuk ka zanore t
gjat, si p.sh.:


n t gjitha kto raste ndalja






bhet vetm me sukun t plot. Pasi q - T e gjinis femrore
shndrrohet n - H.
Nse sht - T e shtrir e gjinis femrore, ather
prpos me sukun t plot lejohet t lexohet me Ishmam dhe me
Revm. P.sh.:

lexohet me sukun t plot me Ishmam dhe me Revm. Ndrsa
kur t jet me kesre, si p.sh.
lexohet me sukun t plot

dhe me Revm.

- H E PREMRIT VETOR
Dallimi n mes t premrit vetor - H dhe - H t gjinis
femrore sht:
1. E para - H e premrit vetor lexohet si n t vazhduar si n t
ndalur, ndrsa e gjinis femrore lexohet n t vazhduar, kurse
n t ndalur t leximit.
195

2. E para - H e premrit vetor sht emr, e dyta

femrore sht pjesz shtes.

e gjinis

3. E para - H e premrit vetor sht e palakuar, e dyta

gjinis femrore sht e lakuar.

4. E para - H e premrit vetor tregon vetm gjinin mashkullore, e

dyta tregon vetm gjinin femrore.
Dijetart kan dhn mendime t ndryshme rreth asaj se si t bhet
ndalja te premri vetor - H:
Mendimi i par: kndohet shkurt, mesm dhe gjat, por vetm me
sukun t plot dhe nuk bhet Ishmami dhe remi.
Mendimi i dyt: Nse damiri - H sht me kesra kndohet
shkurt, mesm, gjat me sukun t plot dhe revm nse kndohet shkurt.
Nse damiri - H sht me dame, ather kndohet n 7 forma:
shkurt, mesm, gjat me sukun t plot; shkurt mesm gjat me Ishmam; dhe
shkurt me revm. Pra, damir e pranon remin dhe Ishmamin.
Mendimi i tret: Nse para damirit sht shkronja - J e gjat
ose dame, ather kndohet shkurt, mesm dhe gjat me sukun t plot dhe
nuk e pranon Ishmamin dhe Revmin, si p.sh.:

Nse para damirit sht elifi zgjatues, ather lejohet n 7 mnyra:

1. Shkurt me sukun t plot;
2. Mesm ;
3. Gjat;
4. Shkurt me Ishmam;
5. Mesm me Ishmam;
6. Gjat me Ishmam;
7. Shkurt me Revm.

Mendimi i tret sht m i plqyeshmi.

196

3. MEDI MUTASILI ARID I SUKUNIT

(ZGJATIMI NDRFJALOR I SUKUNIT
AKSIDENCIAL)
Gjithmon gjat leximit n fund t fjals ndalemi me sukun.
T ndalurit me sukun shkakton medi aridin, pasi q para shkronjs me sukun
ndodhen njra prej zanoreve t gjata ose .
Kur kemi sqaruar se medi mutasilin e shkakton , ather n t
njjtn koh na paraqiten dy rregulla t cilat i formulojm n nj rregull, e
ajo sht MEDI MUTASILI ARID I SUKUNIT.
DEFINICIONI:

Kur sukuni arid sht n shkronjn hemze dhe shkronja e para fundit
sht ndonjra prej zanoreve t gjata ( ose ) , ather bhet MEDI
MUTASIL ARID I SUKUNIT.

Zgjatet 4, 5 dhe 6 vokale

Kur medi mutasilit i ndrhyn Medi Arid li sukuni, ather n

zgjatimin e saj paraqiten kto mnyra t leximit:
1. Kur t jet me fetha, si p.sh.:

zgjatet n tri mnyra:

me sukun t plot 4 vokale;
me sukun t plot 5 vokale;
me sukun t plot 6 vokale;
Ktu kemi tri mnyrat e zgjatimit, por pa Revm dhe Ishmam.
2. Kur t jet me kesre, si p.sh.:

zgjatet n 5 mnyra:
me sukun t plot 4 vokale;

197

me sukun t plot 5 vokale;

me sukun t plot 6 vokale;
me revm 4 vokale;
me revm 5 vokale;

Ktu kemi tri mnyrat e zgjatimit dhe plus dy tjerat me revm.

3. Kur t jet me dame, si p.sh.:
zgjatet n 8 mnyra:
me sukun t plot 4 vokale;
me sukun t plot 5 vokale;
me sukun t plot 6 vokale;
me Ishmam 4 vokale;
me Ishmam 5 vokale;
me Ishmam 6 vokale;
me Revm 4 vokale;
me Revm 5 vokale.
Ktu kemi tri mnyrat e zgjatimit dhe plus 5 mnyrat tjera me revm dhe
Ishmam pr shkak t takimit t dy shkaqeve, pra edhe shkakut sukun, por
edhe shkakut hemze.

KUR LEJOHET SUKUNI I PLOT DHE ISHMAMI

Kur shkronja e fundit sht me el-kesretu ( ___ ), ather lejohet me

sukun t plot dhe revm, ndrsa nuk lejohet me ishmam P.sh.:

KUR LEJOHET SUKUNI I PLOT REVM DHE ISHMAMI

Kur shkronja e fundit sht me ed-dametu ( ____ ) , ather lejohet

me sukun t plot, me revm dhe me ishmam. P.sh.:

198

T NDALURIT ME ISHMAM
ISHMAM dot t thot t bashkuarit e buzve pas shqiptimit t sukunit, por
pa u vonuar, dhe n t njjtn koh me ln nj vrim t vogl mes tyre.
ISHMAMI bhet kur shkronja e fundit sht me kerre ose me dame,
ndrsa nuk bhet kur shkronja e fundit sht me fet-ha.
Ishmami sht 4 llojesh:
1. Bashkimi i buzve si u lartprmend.

2. Bashkimi i buzve n mes t fjals me rastin e ajetit Kuranor:

,
pra bhet bashkimi i buzve n sukunin e nunit t par dhe para
bashkngjitjes me nunin tjetr.
3. Ishmami i shkronjs me shkronjn tjetr.
4. Ishmami i zanores me zanore tjetr.

QLLIMI I ISHMAMIT DHE REVMIT GJYSMZANORE

Qllimi i remvit sht pr ti sinjalizuar dgjuesit zanoret t cilat i ka
fjala nse ndalet leximi, sepse nse vazhdohet leximi dgjuesi e kupton
zanoren.
Ndrsa, me rastin e ishmamit, qllimi sht pr ti treguar shikuesit se, cila
zanore sht po t kishte vazhduar leximi.

KUR NUK LEJOHET ISHMAMI DHE REVMI

Ekzistojn rastet kur nuk lejohet ishmami dhe remi, e ato jan:
1.
Kur shkronja e fundit e ka sukunin rrnjsor. P.sh.:

199

Pr arsye se ishmami dhe remi jan pr t treguar zanoret, e jo pr sukunin.

2. Pasi q zanorja fet-hatun ( __ ) sht zanore q nse pak shqiptohet,
shqiptohet e tra, pra nuk mundet q t dal vetm nj e treta e shqiptimit,
ather nuk lejohet q t bhet ishmami dhe remi kur fjala e fundit ka pas
fet-hatun ose ka qen n rasn kallzore. Pra, n ato raste kndohet me
sukn t plot. P.sh.:
-

Kusht sht q rasa kallzore t mos jet me tenvin.

3. Kur fjala e fundit sht me shkronjn t gjinis femrore, e n

rast t ndaljes shndrrohet n H. P.sh.:

Pra, pasi q ka humbur dhe sht zvendsuar me H, nuk ka ka

t sinjalizohet apo t tregohet me ishmam ose me revm.
Ndryshe nga shkronja T e gjinis femrore kur shkronja e fundit
sht shkronja jo e gjinis femrore, ather bhet ishmami dhe revmi.
P.sh.:

4. Aridu Shekli formal:

MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN

KALLZORE

1. Zgjatet 4 vokale, sepse sht MEDI MUTASIL dhe ARID.

2. Zgjatet 5 vokale, sepse sht MEDI MUTASIL dhe
3. Zgjatet 6 vokale, sepse kalon n rolin e sukunit rrnjsor (LAZIM),
pra hemzeja prforcohet me sukunin dhe bhen shkaktar t dyfisht.

MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN GJINORE

1. Zgjatet 4. 5 dhe 6 vokale me sukun t plot;
2. Zgjatet 4 dhe 5 vokale me revm:
200





MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN EMRORE
1. Zgjatet 4, 5 dhe 6 vokale me sukun t plot;
2. Zgjatet 4, 5 dhe 6 vokale me ishmam;
3. Zgjatet 4 dhe 5 vokale me reum.

4. EL-BEDEL ARID I SUKUNIT (ZVENDSUESI

AKSIDENCIAL I SUKUNIT)
Kur para sukunit arid ndodhohet njra prej zanoreve t gjata dhe
ktu jan zgjatime t hemzes, ather bhet zgjatimi jo natyror q quhet EL
BEDEL ARID I SUKUNIT. Shembull:

Zgjatet 2, 4 dhe 6 vokale.

5. MEDI ARIDI I SUKUNIT TE h

femrore

e gjinis

Shkronja e rrumbullakt nuk lexohet nse n t bhet ndalja apo

pushimi i leximit. Si p.sh.:

-

-

-





Zgjatet shkurt mesm dhe gjat me sukun t plot dhe nuk lejohet
reumi apo ishmami pr arsye se po t kishte vazhduar leximi nuk do t ishte
lexuar , por . Ky sht shkaku pse nuk lexohet me revm ose me
ishmam.
201

6. MEDI ARIDI I SUKUNIT T H S PREMRIT

Kur pas ndonjrs prej zanoreve t gjata sht premri hu ,
mirpo pr shkak t ndaljes bhet h me sukun (e pavokaliuar). P.sh.:

Kurr nuk bhet revm dhe ishmam nse ndalemi n shkronjn h

t premrit.
Dallimi mes premrit vetor dhe gjinis femrore:
E para: lexohet edhe n t vazhduar, edhe n t ndalur, ndrsa e
gjinis femrore nuk lexohet nse vazhdohet leximi.
E dyta: damire vjen gjithmon pr gjinin mashkullore, ndrsa e
gjinis femrore vjen gjithmon pr gjinin femrore.

1.

FORMA TJERA T ZGJATIMIVE

MEDI SILE

sht zgjatim i cili vetm paramendohet se sht aty zanorja e gjat

ose zanore e gjat kur t jet premri vetor i vets s tret njjs.
- Zgjatet dy vokale.
MEDI ARIDI sht tri llojesh:
Gjat - 6 vokale sikurse Medi Lazim, sepse bashkohen dy sukuna: sukuni i
zanoreve t gjata dhe sukuni pr shkak t ndalimit dhe pr shkak se sukuni i
ndalimit i gjason sukunit rrnjsor q zgjatet 6 vokale.
Mesm - 4 vokale, sepse bashkohen dy sukuna: sukuni i zanoreve t gjata
dhe sukuni pr shkak t ndalimit, pr shkak se ky sukun sht degzor, i
rastit, pra jo rrnjsor, mund t zgjatet m pak se 6 vokale, pra 4 vokale.
202

Shkurt - 2 vokale, pr arsye se kthehet n esencn (bazn) e tij zgjatje

natyrore po t vazhdonte leximi. Pra, nuk shikohet n sukun t ndalimit, por
n ndalje pa shikuar a ka sukun apo jo.
SHEMBUJ T MEDI ARIDIT:

5. ZGJATIMI I DEGZUAR (DYTSOR)

MEDI LAZIM ZGJATIMI I DOMOSDOSHM
Kur pas ndonjrs prej zanoreve t gjata vjen sukuni rrnjsor ( , ) bhet
zgjatje (togimi i zanoreve t njjta) jonatyrore e domosdoshme, pa marr
parasysh se a ndalemi n lexim apo jo, dhe quhet MEDI LAZIM. P.sh.:

- Zgjatet 6 vokale gjithmon prpos n suretu Merjem zgjatja e

shkronjs ( - ajn) dhe suretu Shura ku mund t zgjatet 6 vokale, por mund
t shkurtohet n dy vokale.
- MEDI LAZM sht zgjatje e domosdoshme ( VAXHIB) dhe haram
sht nse shkurtohet.
203

- Quhet LAZM pr arsye se, u ndalm apo e vazhduam leximin,

patjetr duhet t zgjatet 6 vokale.
Shkaku:
Takimi i dy sukunave, pra zanorja e gjat e pa vokalizuar n esenc quhet
zanore me sukun dhe shkronja tjetr me sukun poashtu e pavokalizuar
kshtu q vendin e dy sukunave e zen gjatimi i zrit.
Medi Lazm sht dy llojesh:
- i fjalve dhe
- i shkronjave.
Pastaj Medi Lazm i fjalve ndahet n:
- Medi Lazm i fjalve t lehta dhe
- Medi Lazm i fjalve t rnda.
Medi Lazm i shkronjave ndahet n:
- Medi Lazm i shkronjave t lehta dhe
- Medi Lazm i shkronjave t rnda.

MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I

FJALVE
Nse pas zanoreve t gjata ( dhe ) pason skuni rrnjsor

brenda fjals quhet Medi Lazm i fjals. P.sh.:

Medi Lazm i fjals sht dy llojesh:
1. MEDI LAZM I FJALVE T RNDA dhe
2. MEDI LAZM I FJALVE T LEHTA.

1. MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I

FJALVE T RNDA
Quhet Medi Lazm i fjalve t rnda sepse pas zanoreve t gjata ( dhe
)pason teshtidi. P.sh.:

204

Zgjatet 6 vokale pr kt jan pajtuar t gjith.

Fjala
:
- Nse ndalemi n kt fjal dhe nuk e vazhdojm leximin, ather
shndrrohet si me sukun

- Sukun i plot dhe revm:
- Sukun i plot, revm dhe ishmam:

2. MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I

FJALVE T LEHTA
Nse pas zanoreve t gjata ( dhe ) pason sukuni rrnjsor jo
me teshtid bhet medi lazm i fjalve t lehta. Kjo ndodh vetm dy her n
Kuran: n suretu Junus ajeti 51 dhe 91 -

Quhet Medi Lazm i fjalve t lehta pr arsye se n fjal nuk ka
teshtid dhe as bashkngjitje - idgam.

MEDI LAZIM HARFIJ

ZGJATIMI I DOMOSDOSHM I SHKRONJAVE
Bhet ather kur pas shkronjs alfabetike ndodhet harfimed zanorja
e gjat e cila bashkngjitet me shkronjn e njjt. P.sh.:

Medi Lazm i shkronjave sht dy llojesh:

1. Medi Lazim i shkronjave t lehta;
2. Medi Lazim i shkronjave t rnda.

205

MEDI LAZIM HARFIJ MUHAFEF ZGJATIMI I

DOMOSDOSHM SHKRONJORE E LEHT

Quhet i shkronjs s leht, sepse kur t shqiptohet shkronja n t
shqiptuar paraqitet zanorja e gjat e cila kur t prfundon shqiptimi ndodhet
sukuni rrnjsor e jo teshtidi apo idgami. P.sh.:

Medi Lazim i shkronjave gjithmon vjen n fillim t sureve,

asnjher n mes apo n fund t sureve dhe jan t prmbledhura n fjaln

:

.

-

Kto 8 shkronja n Kuran vijn n 44 raste:

Shkronja vjen vetm 1 her, n suretu Merjem.
Shkronja
vjen vetm 17 her: n fillim t suretul-Bekare,

Ali
dhe

Imran, El-Earaf, Junus, Hud, Jusuf, Err-Rrad, Ibrahim, El-Hixhr,

El-Ankebut, Err-Rrum, Lukman dhe Es-Sexhde.
Shkronja vjen vetm 2 her: N fillim t suretu Merjem

Esh-Shura.
- Shkronja vjen vetm
5 her: N fillim t sures EshShuara,
El-Kasas, En-Neml, Jasin dhe Esh-Shura.
- Shkronja vjen vetm 13 her: N fillim t suretul Bekare,
Ali
Imran, Earaf, Junus, Hud, Jusuf, Err-Rrad, Ibrahim, El-Hixhr, El206

suretu

Ankebut, Err-Rrum, Lukman dhe Es-Sexhde.

Shkronja vjen vetm 1 her, n suretu Nun.
Shkronja vjen vetm
2 her: n suretu Esh-Shura dhe
Kaf.

Shkronja vjen vetm 3 her: n fillim t suretulEaraf, Merjem dhe Sad.

Gjithsejt 44 her.

Medi Lazim Harfij Muthekal vjen n 10 raste;

Medi Lazim Harfij Shebhe Muthekal vjen n 4 raste.
T gjitha kto shkronja zgjaten 6 vokale, prpos n dy raste
mund t zgjatet mesm, pra 4 vokale.
Shkronjat tjera zgjaten dy vokale prpos elifit, i cili prbhet prej tri
bashktinglloreve dhe , mirpo shkronja e mesme nuk sht prej
zanoreve t gjata.
N fillim t sureve jan 5 shkronja t alfabetit t cilat zgjaten me
zgjatje natyroer (Medi Tabiij) e ato jan:

Pra mund t prfundojm se shkronjat e alfabetit arab n fillim t

sureve munden t jen:
- Shkronjat t cilat nuk zgjaten fare
-

Shkronja t cilat zgjaten 2 vokale

Skronja t cilat zgjaten ose 4, ose 6 vokale-
Shkronja t cilat zgjaten 6 vokale

207

2. MEDI LAZM HARFIJ MUTHEKAL - ZGJATIMI

I DOMOSDOSHM SHKRONJORE E RND
Quhet zgajtim i shkronjs s rnd, sepse kur t shqiptohet shkronja
nt shiptuar paraqitet zanorja e gjat e cila kur t prfundoj prfundon
shqiptimi ndodhet teshtidi apo idgami, e jo sukuni rrnjsor. P.sh. Lami n
zgjatet 6 tone.

MEDI LAZIM
SHEBHE BILMUTHEKAL
-

I ngjashm me t rndn vjen vetm n 4 vende n Kuran:

Shkronja n suretu Merjem dhe Esh-Shura:
Shkronja n suretun-Neml dhe Esh-Shura:

sht i ngjashm me t rndat, sepse paraqitet nj lloj vshtirsie n

shqiptim t shkronjs dhe n zgjatim t saj, pra duhet t bhet Ihfaja e
nunit pas nj zgjatimi t gjat.
N shumicn e librave t texhvidit kt e konsiderojn prej Medi
Lazim Harfij Muhafef, sepse Medi Harfij Muthekal e konsiderojn vetm
ather kur pas zgjatimit t shkronjs bhet Idgami (bashkngjitja) me
shkronjn tjetr, mirpo ktu nuk ka bashkngjitje, por ne e konsiderojm t
arsyeshme pr t treguar n kt rast se Ihfaja i gjason Idgamit.

N surete Ali Imran sht mir q t prfundohet leximi n ajetin

, e pastaj t fillohet , me qllim q t mos formohet zanore e
gjat e Elifit te fjala Allah.
208

N suretu Ja sin dhe Nun, nse ndrlidhen ajetet m e

vlefshme sht q t lexohet Nuni n fund t ajetit, por mundet edhe t
bhet bashkngjitja e tyre me vavin e ajetit tjetr.

SHKAQET E ZGJATIMIT DYTSOR

Jan dy shkaqe t zgjatimit dytsor:
1. Shkaku fjalor;
2. Shkaku kuptimor.
1. SHKAKU FJALOR sht ather kur pas zanores s gjat vjen
hemzeja ose sukuni, sepse kto dy shkaqe jan shkaqe t zgjatimit jonatyror
prej atij natyror.
2. SHKAKU KUPTIMOR sht ather kur lexuesi ka pr qllim
hiperbolizimin e mohimit ose vrtetsis. P.sh.:

Nuk lejohet zgjatimi i hiperbolizimit pr do lexues, por kt e bjn

vetm ata t cilt kan njohuri t thell n mnyrat e kiraeteve, sepse mund
t ndodh przierja e mnyrave (turuk), e kjo sht haram, ose mekruh.
Zgjatimi dytsor ka tri rregulla:
Vaxhib sht posarisht pr Medi Mutasilin;
I lejuar sht pr Medi munfasilin, bedelin, sukunin arid;
Lazim sht posarisht pr Medi lazimin.

209

SUKUNI ARID SUKUNI AKSIDENCIAL PA

ZGJATIM
Sukuni arid min gajri medi mutlak quhet sukuni arid pa vokale t
gjata, pa H, e gjinis femrore, pa H, e premrit vetor dhe pa
shkronj t Lijnit ( , ) .
- Rregulli: Nse para t lexuarit me sukun ka qen me fetha, kndohet
vetm me sukun t plot:

- Nse para t lexuarit me sukun ka qn me ketra, kndohet me sukun

t plot,por edhe me revm:

-
-

- Nse para t lexuarit me sukun ka qen me dametu, kndohet me

sukun t plot, me revm, me ishmam:

1. Me sukun t plot
ehad vetm sukun i plot.
2. Me revm -
ehad u gjysmzanorja u quhet revm

3. Me ishmam -
ehad sukuni i plot + mbyllja e buzve e
menjhershme quhet ishmam.

210

SHKRONJA ME SHTRATIN E RRUMBULLAKT

LEXOHET H , E CILA TREGON GJININ
FEMRORE DHE RREGULLAT E SAJ
Fjalt e Kuranit t cilat prfundojn me e gjinis femrore jan
tri llojesh:
Lloji i par: e gjinis femrore pr t ciln t gjith dijetart
jan pajtuar pr njjsin e saj.
Lloji i dyt: e gjinis femrore pr t ciln t gjith dijetart
jan pajtuar pr shumsin e saj.
Lloji i tret: e gjinis femrore pr t ciln dijetart kan dhn
mendime t ndryshme.
LLOJI I PAR:
Rregulli i ndaljes n fjaln kur shkronja e fundit sht e gjinis
femrore pr t ciln jan pajtuar t gjith dijetart se sht njjsi.
Esenciale sht q e gjinis femrore n fund t fjals shndrrohet n
H nse bhet ndalja, pa marr parasysh ka ka para saj. P.sh.:

...

...



...

...

...

Ndrsa, nse pas s gjinis femrore vjen premri vetor, ather ndalja
bhet te premri vetor. P.sh.:

Prjashtim nga ky rregull bhet n 41 vende n Kuran t prsritura 13 fjal

n t cilat fjal nuk bhet ndalja me - H , por me ( ) .
LLOJI I DYT:
e gjinis femrore pr t ciln t gjith dijetart jan pajtuar pr
shumsin, dhe nuk ka t bj me gjinin femrore dhe at gjithmon vjen
kur sht n pyetje shumsi i rregullt.
N t gjitha kto raste ndalja bhet me , pra ( T-ja)
shndrrohet n ( H). P.sh.:

211



-

...



-

Nse sht n pyetje si n rastin nuk bhet ndalja as me
, as me , por ndalja bhet me premrin vetor , e jo n fjaln
.
LLOJI I TRET:
Jan fjalt t cilat prfundojn me ose me , por pr t
cilat dijetart kan dhn mendime t ndryshme se a ka pr qllim njjsin
apo shumsin. Ato jan 7 fjal q me prsritje n Kuran jan t shkruara n
12 vende:
1. Fjala

. Pr n 4 vende dijetart kan dhn mendime t
ndryshme se a ka pr qllim njjsin apo shumsin:
ENAM, 115
JUNUS, 33
JUNUS, 69
MUMINUN, 6
Prpos ktyre 4 vendeve pr t gjitha rastet tjera t ksaj fjale jan
pajtuar se sht njjs si p.sh.:

2. Fjala .
Pr n dy vende dijetart kan dhn mendime t ndryshme se a ka pr
qllim njjsin apo shumsin:
Jusuf
Jusuf
3. Fjala
.

Fatir



Prpos ktij rasti n t gjitha rastet tjera t gjith dijetart jan t
pajtimit se ka pr qllim shumsi:

4. Fjala .
5. Fjala .
212

SUKUNI ARID ME ( - H) e gjinis femrore pa zanore t gjat:

Por, nse sht e shtrir, ather bhet:

Sukun i plot
-
Revm
Ishmam
Sukun i plot



Revm

SUKUNI ARID N SHKRONJN T PREMRIT

VETOR
Pr ndaljen me lukunin arid t shkronjs
dijetart kan dhn tre mendime:

te premri vetor

Mendimi i par: ndalja bhet vetm me sukun t plot, p.sh.:

Mendimi i dyt: nse sht me kesre, si p.sh.

, lejohet ndalja me sukun
t plot dhe me Ishmam. Nse sht me dame lejohet me sukun t plot, me
Ishmam dhe me revm.
Mendimi i tret: Nse sht me kesre dhe para saj me kesre, si p.sh.
dhe nse sht me dame dhe para saj me dame, si p.sh.

, ather
lejohet ndalja vetm me sukun t plot dhe nuk lejohet Ishmami dhe Revmi.
213

Ndrsa nse sht me dame dhe para saj me fetha, si p.sh.

sukun para saj, si p.sh.
Ishmam dhe Revm.

, ose me

, ather lejohet ndalja me sukun t plot, me

MEDI BEDELI ZGJATIMI ZVENDSUES

Zanoret e gjata jan dhe , mirpo motrzimi i ( ) sht (
) hemzeja, pra kur pas hemzes ( ) pason njra prej ktyre zanoreve t gjata
( dhe ), ather bhet togimi i zanoreve t njjta. Togimin i
zanoreve t njjta e bjm zgjatim natyror, dhe quhet MEDI BEDEL
(Zvendsues i zgjatimit).
Pra, Bedel sht ather kur takohen dy hemze me zanore: e para e
vokalizuar, ndrsa e dyta me sukun: ather e dyta shndrrohet n shkronj
zgjatuese, pra bhet togimi i dy zanoreve.
- Nse para hemzes sht fetha, shndrrohet n zanore t gjat:
( aa)
- Nse para hemzes sht kesre shndrrohet n zanore t gjat:
-

Nse para hemzes sht dame shndrrohet n zanore t gjat:

Ky lloj zgjatimi sht vaxhib t zgjatet vetm dy vokale.

214

- Mirpo, nse pas shkronjs shndrruese vjen hemzeja n trup t fjals

bhet Medi Muttasil. P.sh.:

- Nse pas shkronjs shndrruese vjen hemzeja n kufirin mes dy
fjalve bhet medi munfasil, p.sh.:

- Nse pas shkronjs shndrruese vjen sukuni arid, ather kndohet

shkurt, mesm, gjat.
2 vokale -

4 vokale -

6 vokale -

Rrnja e fjals


sht
, pra dy hemze, Hemzeja e par
me fet-ha, ndrsa hemzeja e dyt me sukun, ather sukunin e zvendson
Elifi dhe bhen dy shkronja t njjta, t cilat zvendsohen n nj shkronj
t gjat

.
, pra dy hemze: hemzeja e par
Rrnja e fjals sht
me dame, ndrsa hemzeja e dyt me sukun, ather sukunin e zvendson
elifi dhe bhen dy shkronja t njjta t cilat zvendsohen n nj shkronj t
gjat .
Rrnja e fjals

sht
, pra dy hemze: hemzjeja e
par me kesre, ndrsa hemzeja e dyt me sukun, ather sukunin e
zvendson elifi dhe bhen dy shkronja t njjta t cilat zvendsohen n nj
shkronj t gjat

.
Zgjatimi i MEDI BEDELIT sht zgjatim i lejuar.
Zgjatet sa dy vokale, por edhe mund t shkurtohet. P.sh.:

Shart sht q hemzeja t jet n ball t fjals dhe para ndonjrs

prej tri zanoreve t gjata.

Nse hemzeja sht n trup (mes) t fjals dhe pas saj sht njra prej
zanoreve t gjata, kndohet gjat, pra zgjatje natyrore dhe quhet
Bedel (zvendsues) vetm formalisht apo mund t quhet ngjasim i
medi bedelit, si p.sh. fjalt:
215

Medi bedeli bhet n 7 mnyra:

1. Sukun i plot 2 vokale
2. Sukun i plot 4 vokale
3. Sukun i plot 6 vokale
4. Ishmam
2 vokale
5. Ishmam
4 vokale
6. Ishmam
6 vokale
7. Revm
2 vokale

rruga tedeli

KATEGORIT E ZGJATIMEVE
Jan dy shkaqe t zgjatimeve jonatyrore, e ato jan:
- hemzeja ( ) dhe
-

sukuni (

).

Varsisht nga shkaku zgjatimet munden t jen:

- Zgjatime m t fuqishme dhe
- Zgjatime m t dobta.
do her kur shkaku sht m i fuqishm, ashtu edhe zgjatimi sht
m i fuqishm.
do her kur shkaku sht m i dobt, ashtu edhe zgjatimi sht m i
dobt.
Sukuni rrnjsor si shkak i zgjatjes sht m i fuqishm se hemzeja
shkaktare.
1.
2.
3.
4.
5.

Renditja e zgjatjeve sht kshtu:

MEDI LAZM m e fuqishmja,
MEDI MUTASIL ,
MEDI ARID,
MEDI MUNFASIL dhe
MEDI BEDELI.

1. MEDI LAZM sht zgjatimi m i fuqishmi pr arsye se shkaktar

sht sukuni si n t ndalurit e leximit ashtu edhe n t vazhduarit, dhe se
shkaqet jan n t njjtn fjal, ose n t njjtn shkronj.
216

sht e domosdoshme zgjatja 6 vokale tek t gjith dijetart e leximit t

Kuranit.
2. MEDI MUTASIL sht zgjatim i rangut t dyt, pr arsye se hemzeja
si shkaktar dhe zanoret e gjata jan n nj fjal. Dijetart jan t pajtimit q
t zgjatet m shum se zgjatja natyrore, pra nuk lejohet shkurtimi n dy
vokale edhe pse disa e parashohin 4 vokale, e disa t tjer 5 vokale.
3. MEDI ARID I SUKUNIT sht zgjatim i rangut t tret, sepse
shkaktari Sukuni Arid sht n t njjtn fjal me zanoret e gjata, pra sukuni
nuk sht rrnjsor, q do t thot nse vazhdohet leximi kthehet rregulli n
baz, pra n zgjatje natyrore (dy vokale). Ky zgjatim pr kt arsye sht i
lejuar t jet i shkurt (dy vokale), i mesm (4 vokale) dhe i gjat (6 vokale).
4. MEDI MUNFASILI sht zgjatim i rangut t katrt, sepse shkaku
hemzeja (elifi) nuk sht n t njjtn fjal, por n fjaln tjetr. Medi
Munfasili lejohet t shkurtohet 2 vokale.
5. MEDI BEDELI sht zgjatim i rangut t pest.
Nuk lejohet zgjatimi i barabart kur t jen n t njjtin ajet zgjatimi i
fuqishm me t dobtin. P.sh. nuk lejohet q medi munfasil t zgjatet pes
vokale, ndrsa medi mutasil katr vokale, sepse n at rast rangu m i dobt
sht zgjatur m shum se rangu m i fuqishm.
Nga ky rregull rezultojn shtjet si vijojn:
1. Nse shkurtohet medi aridi n 2 vokale, lejohet medi mutasili 4 dhe 5
vokale, kjo nga shkaku se minimumi i medi mutasilit sht 4 vokale, dhe po
ashtu minimumi i medi aridit sht 2 vokale, ndrsa lejohet 5 vokale sepse
sht m i fuqishm se medi aridi dhe nuk ka kurrfar pengese.
2. Nse medi aridi kndohet 4 vokale, lejohet, q medi mutasili t
zgjatet 4 vokale dhe 5 vokale.
- Zgjatet medi mutasili 4 vokale se barazohet me medi aridin.
- Zgjatet medi mutasili 5. 6 vokale se sht m i fuqishm se medi
aridi.
3. Nse zgjatet medi aridi 5 ose 6 vokale, ather nuk lejohet q medi
aridi t zgajtet m pak se 5 ose 6 vokale sepse kjo sht gjatsia m madhe e
mundshme.
217

4. Nse kndohet medi mnfasili 2 vokale lejohet q medi aridi t

kndohet 2 dhe 4 vokale, po ashtu e dhe medi smutasili.
5. Nse medi munfasili kndohet 4 vokale, lejohet medi aridi 4 vokale
edhe medi mutasili 4 vokale, q t barazohen t gjitha zgjatimet, por
lejohet q medi mutasili t zgjatet 5 vokale, pra m shum se medi
munfasili dhe medi aridi, pr arsye se medi mutasili sht aridi m i
fuqishm se ata t dy, por lejohet q edhe medi aridi t nivelizohet se
sht m i fuqishm se medi munfasili dhe m i dobt se medi
mutasili, pra medi aridit i lejohet deri n nivelizim t medi mutasilit,
e m shum jo.
6. Nse medi munfasili zgjatet 5 vokale, ather medi mutasili dhe medi
lazmi nuk lejohet t zgjaten m pak se 5 vokale, sepse ather do t
ndodhte q m e dobta t zgjatet m shum se m e fuqishmja.
N fund t kuptojm se:
- nse jan n ajet vetm medi munfasilat, zgjaten njsoj,
- nse jan medi mutasilt, zgjaten njsoj, pra e para duhet t
nivelizohet me t dytn.
- nse jan vetm medi lazim-at, zgjaten njsoj.

218

TAKIMI I DY ZGJATIMEVE N T NJJTIN VEND

Nse n nj fjal, apo n dy fjal, n t njjtn koh ndodhen dy
shkaqe, njri m i fort, tjetri m i dobt, ather veprohet sipas rregullit t
t fortit; nse jan dy shkaqe dhe jan t forta, por njri sht m i fort se
tjetri, veprohet sipas rregullit t m t fortit. P.sh.:

Fjala n suretu El-Maide

N kt fjal ndodhen dy shkaqe:

Shkaku i par: sht elifi i harfi medit, pra zgjatimi i Medi bedelit
zvendsuesit ( ) .
Shkaku i dyt: sht sukuni rrnjsor pas harfimedit, i cili zgjatet si n t
vazhduar si n t ndalur t leximit).
Shkaku i par sht m i dobt se shkaku i dyt, bile m fort, ather medi
bedeli bie nga rregulli dhe mbetet vetm Medi Lazimi.
Fjala


n suretu Rrahman

Nse ndalemi n kt fjal ndodhen dy shkaqe:

Shkaku i par: sht sukuni rrnjsor pas zanores s gjat (si n t ndalur,
ashtu edhe n t vazhduar t leximit). Kjo do t thot Medi Lazim.
Shkaku i dyt: sht sukuni i ndalimit.
Shkaku i par sht m i fuqishm se shkaku i dyt. Pr kt arsye nse
ndalemi, nuk ndalemi me sukunin arid, por me zgjatjen e domosdoshme
Medi Lazim.
Njsoj sht edhe me fjaln
n suretu En-Nisa.
219

 jan dy shkaqe:
N fjaln
Shkaku i par: Hemzeja e cila sht zvendsuar, pra Medi Bedeli.
Shkaku i dyt: Pas zanores s gjat sht prap hemzeja e cila e bn vaxhib
Medi Mutasil.
Shkaku i par (Medi Bedeli) sht i dobt, ndrsa i dyti i fort, kshtu
q veprohet me t fortin, pra me Medi Mutasilin dhe zhvleftsohet shkaku i
par (Medi Bedeli).
Njsoj sikur n kt fjal n suretu El-Mumtehine fjala .
Fjala
Shkaku i par: sht hemzeja e cila shkakton Medi Bedelin.
Shkaku i dyt: sht elifi i cili shkakton Medi Munfasilin.
Shkaku i par sht i dobt, ndrsa i dyti i fort, kshtu q veprohet me t
fortin, pra nuk zgjatet Medi Bedeli, por zgjatet Medi Munfasili.

Fjala

N t ndalur n kt fjal paraqiten dy shkaqe:

Shkaku i par: Pas zanores s gjat sht hemzeja, e cila shkakton Medi
Mutasilin.
Shkaku i dyt: Pasi bhet ndalja me hemze, bhet ndalja me sukun, q do t
thot bhet zgjatja Medi Arid Lisukun.
Shkaku i par (hemzeja) sht m i fuqishm. Pr kt arsye nuk
lejohet ndalja dy vokale si bhet n rastet tjera n zgjatimin e Medi Aridit,
por vetm Medi Mutasil.

Fjala

N t ndalur n kt fjal paraqiten dy shkaqe:

Shkaku i par: sht hemzeja, e cila shkakton Medi Bedelin.
Shkaku i dyt: sht sukuni Arid i cili shkakton Medi Aridin, pasi q bhet
ndalja. Ather nuk vlen rregulli i Medi Bedelit, por vetm i Medi Aridit,
pasi q Medi Aridi sht m i fort se Medi Bedeli.
220

T NDALURIT N FUND T FJALS

T ndalurit n fund t fjals mund t jet:
1. me sukukun t plot,
2. me ishmam,
3. me revm,
4. me hadhf dhe
5. me ibdal.

1) ME SUKUKUN T PLOT
Parsore (rrnjsore) sht, q gjithmon leximi t prfundon me sukunin e
plot t shkronjs s fundit, pr arsye se fillimi bhet me zanore.

2) T NDALURIT ME REVM,
Revm do t thot dobsimi i zrit t vokales deri n at mas sa q i afrti e
dgjon, ndrsa i largti nuk mund ta dgjon.
Disa dijetar kan thn se remi sht t shqiptuarit e nj t trets s
zanores me z t ult deri n at mas sa, q e dgjon i afrti, e jo i largti.
Duhet ditur se remi sht posarisht pr te zgjatimi jonatyror i
shkurt, pra zgjatimi dy vokale i Medi Aridit, sepse n kt rast i ngjason
vazhdimit t leximit e jo t ndalurit.
Revmi bhet:
- n rasn emrore, p.sh.



- n rasn gjinore, p.sh.

Revmi nuk bhet n rasn kallzore (me fet-ha).
Revmi bhet vetm me rastin e t ndalurit t leximit, e jo me rastin e
vazhdimit t leximit.
Revmi bhet vetm n fund t fjals, prjashtim bn vetm fjala n

suretu jusuf ku remi bhet n mes t fjals:

221

N esenc kjo fjal ka qen

, por sht br dyfishimi i
nunit dhe nevojitet me rastin e sukunit t par t nunit t kndohet revm.

Fjala n t ciln ndalemi gjat leximit sht dhjet llojesh:

LLOJI I PAR sht prfundimi i fjals, i cili ka sukunin rrnjsor, si p.sh.:

Rregulli: Ndalja bhet e njjt sikurse edhe vazhdimi i leximit bhet i njjt:

LLOJI I DYT - Kur prfundimi i fjals sht me tenvin.

- nse tenvini sht i rass kallzore, pra En ( ) , ather tenvini
zvendsohet me elif, pra me zgjatim n t ndalur. P.sh.:

nse tenvini sht i rass emrore __ __ose i rass gjinore __ __,

tenvini eliminohet n trsi, sikurse t mos ekzistonte fare dhe ndalja bhet
me sukun n shkronjn e fundit t fjals. P.sh.:

LLOJI I TRET Kur shkronja e fundit e fjals sht me zanoren FET-

HATU ____ , nuk lejohet mnyr tjetr, pos:

- shkurt, 2 vokale me sukun t plot,
- mesm, 4 vokale me sukun t plot, dhe
- gjat, 6 vokale me sukun t plot,
pra, nuk lejohet REVMI dhe ISHMAMI. P.sh.:

Shnim ________________________
222

 Kur shkronja e fundit e fjals sht me zanoren DAMETU __ __,

ndalja lejohet n shtat forma:
1. Shkurt
me sukun t plot,
2. Mesm
me sukun t plot,
3. Gjat
me sukun t plot,
4. Shkurt
me ishmam,
5. Mesm
me ishmam,
6. Gjat
me ishmam,
7. Shkurt me rum, pra rumi bhet vetm nse ndalemi te Medi Aridi
shkurt, ndrsa nse e kndojm gjat nuk lejohet t ndalurit me rum,
sepse rumi i ngjason vazhdimit t leximit dhe pse ndalemi dhe
sikurse po t vazhdonte leximi nuk lejohet pos shkurt dy vokale,
ashtu nse kndohet shkurt vjen n radh rumi. P.sh.:

Kur shkronja e fundit e fjals sht me zanoren KESRETU __ __,

ndalja bhet vetm n 4 forma:
1. Shkurt me sukun t plot,
2. Mesm me sukun t plot,
3. Gjat me sukun t plot, dhe
4. Shkurt me Reum.
P.sh.:
Shnim: Nse sht kesretu binai

- Nse bhet ndalja e Medi Lijnit me Rum duhet ta dim se nuk bhet
zgjatje fare, pra sikurse gjat vazhdimit t leximit ku nuk ka zgjatim dy
vokalesh, por vetm shkurt nj vokale, ndrsa nse bhet zgjatimi dy
vokalesh te MEDI LINI, ather nuk lejohet t bhet Rumi.
-

Nse shkronja e fundit sht me tevin, pa marr parasysh me __ __

apo __ __, ather eliminohet tenvini dhe bhet Rumi vetm pr kesre apo
pr damen, e jo pr tenvinin.

223

LLOJI I KATRT Kur shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht hemze

( ), ndrsa para saj sht zanorja e gjat e q quhet MEDI MUTASIL, pra
bhet m e fuqishme se MEDI ARID.

- nse vokali i hemzes ( )sht fet-ha ____ , ndalja bhet n tri

forma:
E para: Mesm, 4 vokale.
E dyta: M shum se mesm, 5 vokale.
Pra, si bhet zgjatimi n t vazhduar t leximit ashtu bhet zgjatimi n t
ndalur t leximit.
E treta: Gjat, 6 vokale, mirpo n kt rast ky zgjatim quhet MEDI ARID
LI SUKUN dhe nuk quhet MEDI ARID. P.sh.:

Nse shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht hemze ( )

me kesre ( __ ) __, ndalimi bhet n pes forma:

E para Mesm, 4 vokale, me sukun t plot,
E dyta M shum se mesm, 5 vokale, me sukun t plot,
E treta Mesm, 4 vokale, me Rum,
E katrta M shum se mesm, 5 vokale, me Rum,
E gjashta Gjat, 6 vokale, me sukun t plot, pra nse bhet zgjatimi 6
vokale nuk lejohet Rumi, sepse ky zgjatim nuk lejohet n t vazhduarit t
leximit, por vetm n t ndalur. P.sh.:

Nse shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht hemze ( ) me

dametun __ __, ndalimi bhet n 8 forma:

E para Mesm, 4 vokale, me sukun t plot,
E dyta M shum se mesm 5 vokale, me sukun t plot,
E treta Mesm 4 vokale, me Rum,
E katrta M shum se mesm, 5 vokale me rum,
E pesta Mesm, 4 vokale, me ishmam,
E gjashta M shum se mesm 5 vokale, me ishmam,
E shtata Gjat, 6 vokale, me sukun t plot,
E Teta Gjat, 6 vokale, me ishmam.
224

LLOJI I PEST Kur shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht i

dyfishuar (me teshtid), ndrsa para saj sht zanorja e gjat e q quhet MEDI
LAZIM.

- Nse shkronja e dyfishuar sht me el-fet-ha-tun, kndohet gjat,

vetm 6 vokale dhe me sukun t plot, ndrsa nuk lejohet RUMI dhe
ISHMAMI. P.sh.:

- Nse shkronja e dyfishuar sht me el-kesretun, kndohet gjat,

vetm 6 vokale, por lejohet edhe me sukun t plot dhe me Rum. P.sh.:

- Nse shkronja e fundit e dyfishuar sht me ed-dametu kndohet

gjat, 6 vokale, por lejohet me sukun t plot, me ishmam dhe me Rum.
P.sh.:

LLOJI I GJASHT Kur shkronja e fundit ku ndalemi sht e

premrit vetor, pra shtes e fjals s vets s par t gjinis
mashkullore.
Ktu nuk bn pjes e rrnjs s fjals, apo e cila sht pjes
prbrse e fjals, si p.sh.:

e premrit vetor ka shtat forma:

Forma e par Kur para saj sht zanorja e gjat e vavun pa marr
parasysh a sht edhe shkronja e Linit apo jo. P.sh.:

225

Forma e dyt Kur para saj sht zanorja e shkurt e dametu. P.sh.:

Forma e tret Kur para saj sht zanorja e gjat Jaun pa marr
parasysh a sht Lin apo jo. P.sh.:

Forma e katrt Kur para saj sht zanorja e shkurt kesre. P.sh.:

Forma e pest Kur para saj sht zanorja e gjat elif. P.sh.:

Forma e gjasht Kur para saj sht sukuni i vrtet. P.sh.:

Forma e shtat Kur para saj sht el Fet-hatu. P.sh.:

LLOJI I SHTAT - Kur shkronja e fundit ku ndalemi sht me ndonjrn

prej zanoreve t shkurta, dhe para saj nuk ka t premrit vetor, as
zanore t gjat, e as shkronj t Linit.
- Nse sht me zanoren e shkurt el fet-hatu, ather ndalja bhet
vetm me sukun t plot dhe nuk lejohet Rumi dhe Ishmami:

- Nse sht me zanoren e shkurt ed-dametu lejohen tri format:

me sukun t plot, me rum dhe me ishmam:

226





- Nse sht me zanorn e shkurt el-kesretu lejohen dy format:
me sukun t plot dhe me rum. P.sh.:

Ky lloj ndalimi quhet sukuni arid i t ndalurit.

LLOJI I TET Kur shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht e

gjinis femrore e cila pr shkak t ndaljes shndrrohet n ( H).
Kjo shkronj vjen n dy forma:
Forma e par: Nse para saj sht elifi ( ) . P.sh.:

Lejohet t zgjatet:
- shkurt, 2 vokale, me sukun t plot,
- mesm, 4 vokale, me sukun t plot,
- gjat, 6 vokale, me sukun t plot.
Forma e dyt: Nse nuk ka para saj elif ( ) . P.sh.:

N kto raste bhet vetm shndrrimi i shkronjs ( T ) n ( H) dhe

nuk lejohet as rumi, as ishmami, sepse zanorja ka qen pjes prbrse e
shkronjs ( T ) e jo e shkronjs ( H ).
Mirpo, n 13 fjal ku shkronja ( T ) e rrumbullakt sht
shkruar me ( T ) t shtrir t zgjatur, lejohet edhe rumi edh ishmami,
sepse zanorja sht pjes e shkronjs ( T ).
LLOJI I NNT Kur shkronja e fundit e fjals ku ndalemi ka qen me
sukun t plot, mirpo pr shkak t lidhjes, nuk jan shkruar dy sukuna
(sukuni i shkronjs s fundit t fjals s par me sukunin e shkronjs s par
227

t fjals s dyt), por sht zvendsuar me zanoren e ngjitjes s fjalve.

P.sh.:

Nse bhet ndalja n kto fjal, ndalja bhet vetm me sukun t plot
dhe nuk lejohet as Rumi, as Ishmami, sepse esenciale ka qen sukuni i plot,
ndrsa shtes apo sekondare zanorja.

LLOJI I DHJET Kur shkronja e fundit e fjals ku ndalemi sht

shkronja " " e shumsit. P.sh. fjala:

N kt rast nuk lejohet as ishmami, as rumi, por vetm t ndalurit

me sukun t plot.

PRFUNDIM
228

Nga e gjith ajo ka treguam m lart, kuptojm se Rumi dhe Ishmami

nuk bhen n shkronjn e fundit t fjals e cila sht me fet-hatun __ __.

Nuk bhet Rumi n zanoren el-fet-hatu, sepse zanorja el-fet-hatu
sht zanore e shpejt n theksim dhe nse nj pjes e zanores theksohet,
theksohet zanorja e plot.
Nuk bhet Ishmami n zanoren el-fet-hatu, sepse bashkimi i buzve
pas sukunit sinjalizon damen, e jo fet-hatun.
- Rumi dhe Ishmami nuk bhen n shkronjn t t gjinis
femrore e cila shndrrohet n h pr shkak t ndaljes.
- Rumi dhe ishmami nuk bhen n shkronjn - m t shumsit.
- Rumi dhe ishmami nuk bhen n zanoren, e cila paraqitet vetm pr
shkak t takimit t dy sukunave.
- Ishmami nuk bhet n zanoren me el-kesretu, sepse bashkimi i
buzve sinjalizon el-dametun, ndrsa zanorja el-kesretu tregon gjinoren.
- Rumi bhet n zanoren me el-kesretu dhe zanoren me el-dametu,
sepse q t ey zanoret jan t rnda dhe me Rum mund t sinjalizohen.

229

KAPITULLI I SHTAT
NUNI ME SUKUN (SHKRONJA Nun E
PAVOKALIZUAR) DHE TENVINI (DYZANORSHI)

NUNI ME SUKUN DHE TENVINI

Cilsit e shkronjs - Nun jan:
Rrshqitse Shkputse Ultsuese

Mesatare

Haptsuese

Shkronja - nun mundet t jet:

me sukun

me vokale ( _____ _____ _____ ) ,

- n mes t fjals, dhe

- n fund t fjals.
Ne do t flasim vetm pr nunin me sukun (t pavokalizuar).
Nuni me sukun (i pavokalizuar) paraqitet n emra, folje dhe pjesza:
- N emra
- N folje

- N pjesza

Nunin me sukun kemi pr qllim jo nunin me sukun i cili ndodhet brenda
teshtidit, p.sh.




As nunin me zanore ose t vokalizuar, p.sh.:


As nunin i cili sht me zanore n fund t fjals, por bhet me
sukun vetm pas ndaljes e q quhet sukuni arid i shkronjs. P.sh.:

-



Tenvini sht dyfishimi i zanoreve i cili shkruhet vetm n fund t
fjals dhe at n fund t fjals e cila tregon emr e jo folje. Disa dijetar e
kan prshkruar se tenvini e prcjell emrin deri n fund nse kalon apo
vazhdon m tutje, ndrsa nse ndalet leximi nuk e prcjell emrin. Q do t
thot se tenvini sht zrim (fonim) i nunit me sukun, i cili vjen n fund t
fjals p.sh.:
pra, prfundimi sht me nun me sukun por ne
-
nuk e shkruajm, por vetm e mbajm n mendje dhe e lexojm
nun me
sukun.
233

Tenvini i ka tri zanore t dyfishta, pra dy dametun, dy kesretun dhe

dy fethatun. Prfundimi sht me nun me sukun, por ne nuk e shkruajm.
Sikurse edhe njeriu i cili sillet me njerzit tjer n baz t raporteve
me tjert: ndonjher ndahet n vete, veohet dhe largohet nga t tjert,
ndonjher bashkohet me t tjert dhe bhet si nj trup, ndonjher fshihet
prej t tjerve, ashtu ndonjher e ndryshon personalitetin e tij dhe bhet
sikur person tjetr. Ashtu edhe nuni i palokalizuar dhe tenvini sillet me
shkronjat e tjera t alfabetit prej hemzes e deri te Janun.
Pra, gjendja e tij ndryshon varsisht se me ciln shkronj sht n raport:
- ndonjher ndahet, veohet dhe nuk bashkohet me disa shkronja,
- ndonjher bashkohet me shkronjat tjera dhe bhet trup me to,
- ndonjher e fsheh personalitetin para shkronjave tjera,
- ndonjher shndrrohet trsisht n personalitet (shkronj) tjetr.
Pra, rregullat e nunit me sukun dhe tenvinit jan:
1. Idh-hari (t knduarit e plot dhe rrjedhshm),
2. Idgami (t bashkngjiturit dhe t asimiluarit),
3. Iklabi (t shndrruarit, disimilimit), dhe
4. Ihfa-ja (t fshehurit).

1. IDHHARI
IDHHAR do t thot qart, thekshm dhe rrjedhshm.
N terminologji do t thot: Shqiptimi i shkronjs sa m qart, sa m
thekshm dhe sa m rrjedhshm.
234

Shkronjat e IDHHARIT jan 6: Hemze ( ) , haun ( ) , ajnun ( ) ,

Haun ( ) , gajni ( ) dhe Haun ( ) .
Nse para nunit me sukun apo tenvinit gjendet ndonjra prej 6
shkronjave t fytit (
) , patjetr nuni me sukun duhet t
shqiptohet rrjedhshm dhe i plot.

Gjat idhnarit shqiptimit t rrjedhshm duhet pasur kujdes q, as t

mos bhet kalkale, as idgam, as sekte (ndrprerje), por me saktsi shqiptim
t plot dhe t rrjedhshm t nunit.
Idhhari ka tri kategori:
Kategoria e lart Shqiptimi para hemzes dhe shkronjs
Kategoria e mesme Shqiptimi para Ajnit dhe Haut
Kategoria e ult Shqiptimi para hajnit dhe Haut
Idhhari i nunit me sukun mund t vjen n trup t fjals dhe n kufirin
mes dy fjalve, ndrsa Idhhari i tenvinit vjen vetm n kufirin mes dy
fjalve. Nga kjo vijm n konkludim se Idhhari vjen n 18 raste, q do t
thot 12 raste t nunit me sukun dhe 6 t tenvinit.

(
)
(

()

()

()

()

235

)
(
)
(
)
(
)
(
)

()

()

(
)
()

()

()

()

()

Shkak i Idhharit sht se nuni me sukun dhe tenvini artikulohen

prej majs s gjuhs, ndrsa shkronjat grmazore prej thellsis s fytit, pra
pasi nuk kan gjra t prbashkta shqiptohet nuni me sukun dhe tenvini
qart.
Sikurse shenjat e komunikacionit, kur nj shenj tregon ndalu ,
ndrsa ndonj shenj ndalim parkingu, ashtu edhe Idhhari e ka shenjn
e shenja e saj sht koka e shkronjs , pa pik. sh.

Ndrsa kur t jet tenvini i cili bhet Idhhar, ather dy fethatun, dy

kesretun dhe dy dametun jan paralel.

( _____ _____ _____ ) ,

2. IDGAMI - BASHKNGJITJA
236

IDGAM do t thot deprtim i dikaje n dika.

N terminologji do t thot: Deprtimi i shkronjs me sukun n shkronjn
me zanore ashtu, q bhen nj shkronj e prforcuar si me teshtid. N kt
rast kemi t bjm deprtimin e nunit me sukun apo tenvinit n shkronjn
me zanore ashtu, q shkrirja e saj shndrrohet n shkronjn n vijim.
Shkronjat n, t cilat deprton, shkrihet dhe shndrrohet nuni me sukun jan:

-
-

-


-


-

-

Idgami sht dy llojesh:

- Idgami meal guneh / hundrzore /,
- Idgami bila guheh / hundrzore /.
Fusnot:

Asimilimi Asimilimi sht ndrrimi fonetik q pson nj zanore ose

bashktingllore n kontakt me nj tjetr brenda nj fjale, n kufirin midis dy fjalve ose si
rezultat i rnies s ()-s s patheksuar. Tingulli q shrben si asimilues i nj tingulli tjetr, i
transmeton ktij t fundit, plotsisht ose pjesrisht, njrin ose disa prej tipareve t tij nyjtimore.

2. a) IDGAMI MEAL GUNEH

BASHKNGJITJA DHE SHNDRRIMI I HUNDRZUAR

237

Kur n fund t fjals ndodhet nuni me sukun apo tenvini dhe

menjher n fjaln tjetr njra prej katr shkronjave ( ) , ather
bhet deprtimi shkrirja dhe bashkngjitja e tyre n shkronjn paraprake.
Kjo shkrirje dhe bashkngjitje quhet Idgamu meal gune (shkrirje dhe
shndrrim dhe bashkngjitje e hundruar). P.sh.:

Shkrirja dhe bashkngjitja bhet n at mnyr sa q formohet nj

tingull i kndshm i cili duhet t buroj nga fyti dhe t kaloj n fortsin e
hunds (Hajshumit).
- GUNEH duhet t shqiptohet me fortsin e hunds, e jo me zrimin e
gjuhs.
- Zgjatja e idgamu meal guneh duhet t jet dy vokale.
- Idgamu meal guneh ndryshe edhe quhet idgami i mangt pr arsye se
mbetet pjesrisht nuni me sukun apo tevini. Pra, Ruhet karakteri hundor i
bashktinglloreve.
Shkak i bashkngjitjes sht ngjashmria, afrsia dhe njllojshmria
e ktyre shkronjave me nunin me sukun (t pavokalizuar) dhe tenvinit.
1. Se sht i njjt me shkronjn - n ;
238

2. Se sht i prngjashm me shkronjn - m, si n vendartikulim, si

n hundorzim, si n t gjitha cilsit tjera;
3. Se sht i prafrt me shkronjn - v dhe - j, si nga
vendartikulimi, si nga cilsit.
Shenja e Idgamit n Mushaf sht vendosja e teshtidit mbi
shkronj.
sht kusht te idgami q shkronjat e idgamit t jen n fjal t
ndryshme, q do t thot: nse kto shkronja jan brenda fjals ku sht nuni
me sukun nuk bhet idgam si sht rasti n mes t fjals, por sht vaxhib
(e domosdoshme) t kndohet nuni me sukun rrjedhshm, dhe quhet Idhhar
asnjns (qartsi e plot). Pra, Idhhar asnjans (mutlak) P.sh.:
P.sh. po t bhej Idgami n

fjaln do t merrte kuptimin

e q ka krejt domethnie tjetr.

Ky lloj i Idhharit quhet Idhhar asnjans pr arsye se kemi katr lloje t
Idhharit dhe pr t dalluar prej tyre. Llojet e Idhharit jan:
1. Idhhari Halkij (Fytor);
2. Idhhari Kamerij (Hnor);
3. Idhhari Shefevij (Buzor) dhe
4. Idhhari Mutllak (Asnjans).
Shenja e ktij lloji t Idhharit sht se shkronja me sukun dhe shkronja
ose jan n trup t fjals shenja e Idhharit asnjans nuk sht
elipsoide, por plotsisht e rrumbullakt.
N Kuran ekzistojn dy raste ku dijetart kan dhn dy mendime:
1. Dijetart t cilt mendojn se bhet idgam si n rastet tjera;
2. Dijetart t cilt mendojn se nuk bhet idgam, por idhhar, duke u
arsyetuar se dhe jan shkronja t alfabetit t cilat edhe
pse mund t ngjiten me ajetin vijues ato konsiderohen sikur t ishim
ndalur e pastaj t vazhdojm. Kto dy raste jan:

2




1
2

Sipas mendimit t par lexohet:

Jasiiiin. vel Kuranil Hakim.
Nuuuun vel Kalemi ve ma jesturun.
239

Sipas mendimit t dyt lexohet:

Jasiiiiv vel Kuranil hakim.
Nuuuuv vel kalemi ve ma jesturun.

2. b) IDGAMI BILA GUNEH - ASGJSIMI

BASHKNGJITJA E HUNDRZUAR (GOJOR)
Kur n fund t fjals ndodhet nuni me sukun apo tenvini dhe
menjher n fillim t fjals tjetr njra nga bashktinglloret ( dhe ) ,
ather bhet deprtimi, shkrirja dhe bashkngjitja n shkronjn paraprake.
Kjo shkrirje dhe bashkngjitje quhet Idgamu bila guneh, q do t
thot shkrirje e plot dhe pa mbetjen e pjesshme t nunit me sukun apo
teminit, por bhet plotsisht e dyfishuar (me teshtid), respektivisht
e dyfishuar (me teshtid). P.sh.:

240

Ky Idgam sht i plot, q do t thot: Humbet karakteri hundor i shkronjs

dhe ruhet karakteri gojor i shkronjs pasuese.
Ky idgam sht i plot.
Pr dallim nga idgamu meal guneh, ky idgam nuk mbahet sa dy
vokale, por m shkurt, pra sa nj vokal.
sht kusht te Idgami bila guneh q shkronjat t jen n fjal t
ndryshme q do t thot nse kto shkronja jan brenda fjals ku sht
nuni me sukun nuk bhet idgam, por bhet idhhar i plot.
Sikurse te Idgami mealgune edhe te Idgami bilagune shkak i
bashkngjitjes sht ngjashmria, afrsia dhe njllojshmria e ktyre dy
shkronjave me nunin me sukun (t pavokalizuar) dhe tenvinin.
Prfundim:
Idgami sht dy llojsh:
1. Idgami mealgune (Idgami i hundorzuar);
2. Idgami bilagune (Idgami i johundor).
Prpos ksaj kemi edhe ndarjen tjetr, i cili sht dy llojesh:
1. Idgami Kamil (I plot);
2. Idgami Nakis (Jo i plot).

3. IKLABI SHNDRRIMI, TJETRSIMI

DISIMILIMI
IKLAB do t thot shndrrim apo konvertim.
Shkronja e cila e shkakton IKLABIN sht shkronja pas nunit me sukun
apo tenvinit.
Pra, kur pas nunit me sukun apo tenvinit vjen shkronja , bhet
shndrrimi i nunit me sukun n shkronjn dhe quhet IKLAB.
Shndrrimi i sukunit dhe tenvinit n shkronjn , pastaj edhe
fshehja me hundorzim sht vaxhib.
Pr ta shndrruar shkronjn n nevojiten tutre hapa t
njpasnjshm:
1. Shndrrimi i nunit me sukun apo tenvinit n t plot n t
shqiptuar, jo n t shkruar.
241

2. Shkronjn t shndrruar para shkronjs t fshihet duke i ln

buzt e elura pak.
3. T formohet tingulli hundor (guneh) deri sa sht duke u fshehur
shkronja , sepse cilsi e shkronjs sht tingulli gjysm
hundor (guneh), pastaj plotsisht plotsisht t bashkohen buzt n
shqiptimin e shkronjs .
Pr dallim nga Idgamu meal guneh dhe Idgamu bila guneh, Idgami bhet
edhe n nj fjal, por edhe n lidhje t dy fjalve, pra n trup t fjals dhe n
kufirin n mes dy fjalve. P.sh.:

N trup t fjals


-

N kufirin mes dy fjalve

IKLABI mbahet (tingllon) sa dy vokale dhe bhet me zrim hundor (meal

guneh). P.sh.:

Shkak i iklabit: Afrsia e shkronjs dhe tenvinit me shkronjn .

Shkaku tjetr: sht ajo se, vetm me nj angazhim dhe prpjekje t vogl
mund t shndrrohet dhe tenvini n , e pastaj me nj prpjekje t
vogl bhet fshehja se sa po t bhej shqiptimi i qart (Idhhar) apo
bashkngjitje (Idgam).
Shkak tjetr: Sepse sht vshtir t bhet bashkngjitje (Idgam), q do t
thot se prej me sukun t kalohet drejtprsdrejti n shkronjn , po
ashtu sht vshtir t kndohet rrjedhshm (Idhhar), sepse me sukun
artikulohet me gjuh dhe me prekje t qiellzs, ndrsa shkronja me
bashkimin e buzve. Pr kt arsye shndrrohet n , pastaj shkronja
fshihet para , sepse ather bhen t prafrta.

Shenja e Iklabit sht t vendosurit e shkronjs ( ) t vogl mbi

shkronjn ose paralel me tenvinin (n) , me fjal tjera zvendsm t njrs
vokal t tendinit.
242

Fusnot:
N gjuhn shqipe ndodh shndrrimi i nj shkronje n nj shkronj tjetr si
sht rasti: vner vrer; rn rr.

4. IHFAJA - FSHEHTSIMI
IHFA do t thot fshehje.
Kur pas nunit me sukun apo tenvinit ndodhet njra prej 15
shkronjave (
) , ather bhet fshehja e nunit me sukun ose e tenvinit dhe quhet
IHFA.
N rastin e Ihfas, nuni me sukun nuk asimilohet, as nuk asgjsohet,
as nuk shkrihet, as nuk shndrrohet n ndonj shkronj tjetr, por mbahet n
vetvete e fshehur dhe duke lshuar tingull.
Pas shkronjave t Idh-harit, idgamit dhe shkronjs s iklabit, 15
shkronjat e Ihfas shkaktojn Ihfan.
Shkaku
nuni me sukun nuk sht i prafrt n artikulim sikurse shkronjat e
Idgamit, por edhe nuk jan shum t largta n vendartikulim sikurse
shkronjat e idh-harit, prandaj as nuk shkrihet (si n Idgam), por as nuk
shqiptohet shum rrjedhshm si n Idh-har. Pr kt arsye do shkronj e
Ihfas sa m shum i afrohet nunit me sukun, i afrohet Idgamit, ndrsa sa m
shum i largohet nunit me sukun, i afrohet idh-harit.
Mnyra
T shqiptuarit e nunit me sukun dhe t tenvinit:
1. As Idgam (shkrirje), as Idh-har (shqiptim i plot), por shqiptim duke
e ruajtur edhe shkronjn, edhe cilsin e shkronjs, pra humbja e
shqiptimit t shkronjs, e jo cilsis.
2. Nuni nuk mbshtetet fort n gjuh si duhet dhe si e ka vendin.
3. T mos bhet nuni si me teshtid.
243

Ihfaja e nunit me sukun apo tenvinit mbahet dy vokale.

IHFAJA (fshehtsimi) sht tri llojesh:
- Ihfaja e shkalls m t lart, ku bjn pjes shkronjat: dhe
. Kto shkronja jan m t afrta me nunin me sukun dhe tenvinin pr
kt arsye edhe shkalla sht m e larta.
- Ihfaja e shkalls s ult, ku bjn pjes shkronjat dhe .
Kto shkronja jan m t largta me nunin me sukun dhe tenvinin.
- Ihfaja e shkalls s mesme, ku bjn pjes 11 shkronja tjera t cilat
as nuk jan shum t largta, as nuk jan shum t afrta.
Ihfaja vjen n 45 raste t cilat prsriten, sepse 15 shkronja n tre raste sht
e barabart me 45 raste.

(
)
(
)
(
)
()
(
)
()
()
(
)
(
)
()
244

(
()
)
(
()
)
()
()

()
()

()
()

()
()
()

()
()
()

()

()

()

(
)
(
)
(
)
(
)
(
)

)
()

()

(
)
()

()

()

()

()

()

()

Ihfaja e nunit me sukun quhet Ihfa e vrtet, sepse fshehet plotsisht

n krahasim me Ihfat e rasteve tjera. Pra, nuk sht Ihfa buzore, gjithashtu
humbet shkronja - n me sukun n trsi dhe i mbetet vetm
hundorzimi, i cili e tregon at, po ashtu kjo Ihfa bhet n trup t fjals dhe
n kufirin mes dy fjalve, ndrsa Idgami me dy llojet e tij bhet vetm n
kufirin mes dy fjalve.
Quhet Ihfa e plot sepse pr kt jan pajtuar t gjith dijetart.
- Ihfaja sht mes i Idgamit dhe Idhharit, pra as nuk shqiptohet
rrjedhshm n trsi, e as nuk humbet dhe shkrihet n trsi.
Shenja e Ihfas n Mushaf - Kur nuni nuk ka kurrfar shenje q
do t thot sht e zhveshur prej fardo shenje tregon se duhet t bhet Ihfa
(fshihet). Tenvinat pa teshtid tregojn se bhet Ihfa.
Shumica gabojn ather kur duhet t kndohet rrjedhshm nuk e
kndojn rrjedhshm, kur duhet t bhet Ihfa nuk e bjn Ihfa dhe kur duhet
t bhet Idgam nuk e bjn Idgam.

DALLIMI MES IHFAS DHE IDGAMIT

245

Ekziston dallimi mes Ihfas (fshehjes) dhe Idgamit bashkngjitjes pr

shkaqet n vijim:
1. IHFAJA nuk ka teshtid, ndrsa IDGAMI kur t jet i plot sht si
me teshtid.
2. IHFAJA sht n vet shkronjn e fshehur. Ndrsa IDGAMI kalon n
shkronjn paraprake, pr kt arsye thuhet sht fshehur shkronja (te
Ihfaja) para shkronjs , ndrsa te IDGAMI thuhet shkronja
iu ka bashkangjitur dhe sht shkrir n shkronjn .
3. IHFAJA bhet brenda fjals dhe n mes t dy fjalve, jo brenda
fjals, ndrsa IDGAMI bhet vetm n mes t dy fjalve, jo brenda
fjals.
Vrejtje:
Duhet pasur kujdes q gjuha t mos e prek qiellzn me rastin e
Ihfas s nunit.
Duhet pasur kujdes q gjat fshehjes t mos kalohet n zgjatim t

, apo
shkronjs. P.sh.
t kndohet
t



kndohet
.

T bhet dallimi i ihfas para shkronjs dhe , dhe para
dhe , q do t thot se te shkronja m e rnd (f.v. dhe
) t bhet me fshehtsuese se sa te shkronjat e lehta dhe
e kshtu me radh.

DALLIMI MES NUNIT ME SUKUN DHE TENVINIT

Tenvini do t thot dyfishim i zanoreve, pra dy fet-ha, dy dame ose
dy kesre, ndrsa nuni me sukun sht bashktingllore e jodyfishuar.
Pes shtje dallojn nunin me sukun prej tenvinit:
E Para: Nuni me sukun sht shkronj rrnjsore prej shkronjave t
alfabetit, ndrsa tenvini sht shkronj (shenj) shtes.
E dyta: Nuni me sukun sht i vendosur edhe n t theksuar dhe n t
shkruar, ndrsa tenvini sht i vendosur n t theksuar, e jo n t shkruar.
246

E treta: Nuni me sukun theksohet n t ndalur dhe n t vazhduar t leximit,

ndrsa tenvini theksohet n t vazhduar kurse humbet n t ndalur t leximit.
E katrta: Nuni me sukun vendoset n emra, folje, pjesza dhe fjal
ndihmse, ndrsa tenvini vendoset vetm n emra, dhe
E pesta: Nuni me sukun vendoset edhe n mes edhe n fund t fjals, ndrsa
tenvini vendoset vetm n fund t fjals.

RREGULLAT E MIMIT ME SUKUN

Rahave
Haptsuese

Tevessut
Mesatare

Istifal
Zultsues
e

Infitah
Shkputse

Idhlak
Rrshqitse

Mimi me sukun quhet mimi i pavokalizuar i cili sukun mbetet si n t

vazhduar t leximit si n t ndalurit, i cili sht rrnjsor ose shtes, i cili
vjen n trup t fjals dhe n trup t fjals.
- Pra, mimi me sukun i cili nuk sht i teshtidit si p.sh.
as i

, as vokalizimi arid (i paraqitjes s rastit) si

, as sukuni (pavokalizimi) pr shkak

p.sh.

t ndaljes, si p.sh.
.




vokalizuar si p.sh.

Sukun do t thot i qet, i palvizshm i pavokalizuar, i pushuar.

Sikurse nuni me sukun apo tenvini q i nnshtrohen disa rregullave para
shkronjave tjera, ashtu edhe mimi me sukun (
) ka tri rregulla:

247

1. IHFA T fshehurit e shqiptimit t saj.

Kur pas shkronjs
, ather me sukun vjen shkronja
(mijmi) fshihet dhe quhet Ihfa buzore.
Ihfaja e mimit bhet vetm n kufirin mes dy fjalve dhe asnjher nuk
bhet n trup t fjals.
: para Shembuj t Ihfas s

.



.

.
.








.




.

.







.
.

.


.



.

.
.

- b jan t - m dhe Shkaku i Ihfas sht se shkronja

prngjashme edhe pr nga vendartikulimi edhe pr nga cilsit.
n fund t fjals s par, Ihfaja bhet vetm kur t jen shkronja
ndrsa shkronja n fillim t fjals s dyt.
248

Quhet Ifha buzore sepse q t dy shkronjat artikulohen prej buzve

pr tu dalluar nga ihfaja e fytit.
Shkronja
me sukun fshihej para 15 shkronjave, ndrsa
me
sukun fshihet vetm para shkronjs .
Shkronja
sht fshehje e vrtet, ndrsa shkronja
me
sukun nuk mund t quhet fshehje e vrtet e plot , pr kt arsye edhe quhet
Ihfa Shefevij (Fshehje Buzore).
Shenja e saj n mus-haf sht mosshnimi i shenjs - sukunit mbi
shkronjn .
Disa e lejojn q t kndohet qart edhe para .
2. IDGAMI Deprtimi dhe bashkngjitja e saj.
Kur shkronja e vokalizuar vjen pas shkronjs t pavokalizuar,
ather paraqitet nevoja e bashkngjitjes s vogl e q quhet Idgami Sagir.
P.sh.:

.
.

Disa dijetar e quajn edhe Idgamu bigune:

.










.

Ndryshe edhe quhet Idgam mithlejn sagir (Idgam i vogl i

shkronjave t njjta).
Quhet Idgam i vogl pr arsye se nuk ka ndonj vshtirsi pr ti
bashkngjitur dhe pr ti br si me teshtid.

249

3. IDHHAR Shqiptimi i qart i saj.

Kur t gjitha shkronjat tjera pos shkronjs dhe shkronjs vijn
pas shkronjs t pavokalizuar sht e domosdoshme (vaxhib) q
t shqiptohet rrjedhshm dhe quhet Idhhar shefevij (Shqiptim i qart
buzor).
Quhet Idhhar Shefevij (Shqiptim i qart buzor), sepse 26 shkronjat
tjera, disa jan: gjuhore, disa jan fytore, disa jan grykore dhe buzore, t
gjitha jan shum t largta pr nga vendartikulimi, pr kt arsye duhet t
qartsohet artikulimi me buz.
Po ashtu quhet Idhhar Shefevij pr arsye se shqiptimi i qart i shkronjs
- n para shkronjave fytore quhet Idhhar Halkij (qartsi fytore).
Pra, shkronja sht e largt edhe pr nga vendartikulimi, por edhe pr
nga cilsia me kto shkronja, prpos shkronjs dhe .
Idhhari m i forti i mimit me sukun duhet t jet idhhari para
shkronjs dhe , sepse kan afrsi.
Nse themi se edhe shkronja sht buzore, arsyetimi sht se
shkronja sht shkronj e dobt buzore, ndrsa sht shkronj e
fort buzore, kurse rregull sht q e forta t mos iu bashkngjitet t
dobts .
Po ashtu shkronja e pavokalizuar nuk i bashkngjitet shkronjs
q t mos ngatrrohet te dgjuesi me Idgamin e nunit me sukun. Pr kt
arsye edhe para shkronjs duhet t bhet Idhhar i fort, d.m.th. shqiptim i
qart shum i fort.
250

( Kur t bhet Idhhari i mimit
duhet ) para shkronjs
kujdesur q t mos bhet ndrprerje (sekte). Mbahet dy vokale.
Idhhari Shefevij i mimit bhet si n trup t fjals ashtu edhe n
kufirin mes dy fjalve, sepse Idhhari i tij sht vaxhib.
Ajeti 19, suretu Jasin sht shembull tipik, i cili n vete prfshin rregullat e
i idhharin, Ihfan dhe Idgamin.

Idhhar Ihfa
Idhhar Idgam
me shkronjat Idhhari bhet pa marr parasysh se, a sht shkronja
tjera n nj fjal apo n dy fjal:

.




-

-

,

-

251

-
-
-

-




-
-

-
-
-

-
-
-

-


-
-

-

- .
Shkaku i Idhharit t para 26 shkronjave pr shkak t largsis s tyre n
vendartikulim, sepse vendartikulimi i shkronjs - m jan buzt, ndrsa
vendartikulimet e shkronjave tjera ose fyti (fillimi, mesi dhe fundi) ose gjuha
(fillimi, mesi dhe ansoret, dhe maja)
Idhhari Shefevij vjen 44 raste, sepse 26 shkronja prej tyre 18
shkronja vijn n trup t fjals dhe n kufirin mes dy fjalve, q do t thot
36 raste, dhe 8 shkronja nuk vijn me shkronjn - m n trup t fjals, por
vetm n kufirin mes dy fjalve.
Vrejtje:
Shkronja dhe shkronjat dhe jan shkronja t
prafrta (mutekaribani, mutegjanisani).
Mundet q lexuesit, pa dshirn e tij, ti shkoj goja dhe t bj
Ihfan e mimit ( ) te shkronjat dhe , kshtu q dgjuesi t
252

mendoj se sht Ihfa, sikurse fshihet shkronja para tyre. Pr kt arsye

dijetart e kan br vaxhib q, posarisht tek kto dy shkronja ( dhe
) tu kushtohet rndsi t posame n Idhharin e shkronjs para ktyre
dy shkronjave.
Ashtu sikurse shkronja nuk fshihet, as nuk bhet Idgam n
kto dy shkronja edhe pse e kan nj vendartikulim, por pr t dalluar
Idgamin e para shkronjs q dgjuesi t mos mendoj se ka qen
para Idgamit, por - m .
Po ashtu, nuk bhet Idgami n shkronjn , sepse shkronja
sht e fuqishme, e fort, ndrsa shkronja sht e dobt dhe rregull
sht q e fuqishmja t mos bashkngjitet n t dobtn.

RREGULLAT E MIMIT DHE NUNIT ME TESHTID

N esenc teshtidi nuk e lejon Idgamin dhe gunen, formimin e
tingullit me zgavr hundore.
Teshtidi mundet me qen:
- i rrnjs s fjals,
- i bashkngjitjes s shkronjave pr shkak t ndonj rregulli.
Pr dallim nga shkronjat tjera mimi dhe nuni me teshtid
ndryshojn se:
- Vaxhib sht tngullimi hundor dhe mbajtja e tyre n gjatsi prej dy
vokaleve:
-

.
.
.
.
.
.

Formimi i tingullit hundor (gune) mundet me qen n brendi t fjals.

.
.
.
.

- N rast bashkimi t dy fjalve kur shkronja e fundit e fjals par

sht e njjt me t parn shkronj t fjals s dyt:

sht e shkruar

Lexohet

(dy vokale)

(dy vokale)

. .





.

.


.



253

254

255

KAPITULLI I TET
RAPORTET E SHKRONJAVE MES VETE

1.

MUTEMATHILEJN SHKRONJAT E
NJJTA

Mutemathilejn do t thot i njjt n emrtim, n t shkruar, n t

shqiptuar, n cilsi dhe n do aspekt. Pra, kur dy shkronja jan t njjta
edhe n emrtim edhe n artikulim, edhe n cilsi, si p.sh.: dy ; dy ;
dy ; dy , e kshtu me radh.
Kjo bashkngjitje sht dy llojesh:
E para: Idgam mithlejn sagir meal gune (Bashkngjitja e shkronjs s
njjt me vetshkronjn e njjt me tingull hundor. Ky lloj bashkngjitje vjen
te dy shkronja ( dhe ) dhe vetm kufirin mes dy fjalve dhe asnjher
nuk bhet n trup t fjals. P.sh.:

E dyta: Idgamu mithlejn bila gune (Bashkngjitja e shkronjs me

vetshkronjn pa hundrzim.
Ky lloj bashkngjitje vjen te t gjitha shkronjat tjera n kufirin mes fjalve
dhe n trup t fjals. P.sh.:
1. N kufirin mes fjalve

2. N trup t fjals

Idgami i vetshkronjs sht vaxhib.

Idgami (bashkngjitja) e vetshkronjave nuk bhet n dy raste:
1. Kur bhet sekte (pauz - jofrymmarrje) pasi q vet pauza (sekteja)
e ndan shqiptimin e shkronjs prej vet shkronjs tjetr:

- Shkronja e fjals bashkngjitet me e fjals s dyt, kjo

nse bhet ndrprerje (paz) e zrit, e jo ndrprerja e frymmarrjes.
- Nse nuk bhet ndrprerja (pauza) e zrit n kufirin mes ktyre dy
fjalve, ather bhet bashkngjitja (idgam).
Q t dyja mnyrat jan t lejuara sipas Kiraetit t Hafss.

259

2. Kur shkronja sht zanore e gjat, ndrsa vetshkronja n fjaln tjetr

sht e vokalizuar. Kjo nga arsyeja e mos-humbjes s zgjatimit (meditabis),
i cili sht vaxhib. P.sh.:

- Po t bhej bashkngjitje ather zanorja e gjat do t humbte dhe do

t shndrrohej n zanore t shkurt.
Shkronjat e njjta kan tri rregulla, e ato jan:

RREGULLAT E SHKRONJAVE T NJJTA

Shkronjat e njjta i kan tri rregulla, e ato jan:
1. Bashkngjitja e vogl;
2. Jobashkngjitja e madhe;
3. T njjtat asnjanse (neutrale).
Shkronjat e njjta mund t vijn apo mund t takohen njra me tjetrn
n tri mnyra:
MNYRA E PAR Kur dy shkronja t njjta takohen njra me tjetrn dhe
e para sht me sukun e dyta me vokale, si p.sh.:

MNYRA E DYT Kur dy shkronja t njjta takohen me njra tjetrn dhe

q t dyja jan t vokalizuara, si p.sh.:

MNYRA E TRET Kur dy shkronja t njjta takohen me njra tjetrn

dhe e para sht e vokalizuar, ndrsa e dyta me sukun, pra e kundrta e t
pars. P.sh.:

Nga vet mnyra e takimit t shkronjave t njjta njra me tjetrn,

shkronjat e njjta jan tri llojesh:
1. MUTEMATHILANI SAGIR (I VOGL);

260

2. MUTEMATHILANI KEBIR (I MADH);

3. MUTEMATHILANI MUTLAK (ASNJANSE).

1.

BASHKNGJITJA E VOGL

Kur dy shkronja t njjta vijn njra pas tjetrs: e para me sukun (e

pavokalizuar), ndrsa e dyta e vokalizuar, ather bhet bashkngjitja e
vogl (Sagir). P.sh.:

Quhet bashkngjitje e vogl (e leht) pr arsye se, pasi q e para

sht me sukun ( e pavokalizuar), ndrsa tjetra e vokalizuar me nj prpjekje
shum t vogl bhet bashkngjitja e tyre.
Bashknjgjitja bhet edhe kur dy shkronjat e njjta jan n trup t
fjals, edhe kur jan n kufirin mes dy fjalve.

2. JOBASHKNJGITJA E MADHE (KEBIRE)

261

Kur shkronjat e njjta ndodhen pran njra-tjetrs dhe q t dyja jan

t vokalizuara, ather kndohen rrjedhshm dhe qart e q quhet KEBIR.
Kjo ndodh n 17 shkronja, e ato jan:
P.sh.:
1 -
2 -

-3

5



6


7



8


9




10

11




12


13



14

15





16

17

- Vaxhib sht Idhhari te t gjith ekspertt, prpos Susit.

Prjashtim n kt rregull, pra nuk bhet idhhar vetm n dy raste n
Kuran:

1.

N esenc kjo fjal sht

pra, dy nuna t vokalizuara.
Kjo fjal mund t lexohet n dy mnyra:

-

- Revm.

-

- Idgami i nunit t par, pra shkrirja e nunit t par me Ishmam.
2.

262

N esenc kjo fjal sht

, pra dy nuna t vokalizuara, mirpo
nuni i par sht shkrir dhe i sht bashkngjitur t dytit, dhe sht br
teshtid.
Shkronja dhe zanorja e gjat nuk konsiderohen t njjta,
sepse shkronja vendartikulim ka buzt, ndrs zanorja e gjat
vendartikulim ka tr grykn. Pra, nuk jan t njjta.
Kjo mnyr vjen n 17 raste. P.sh.:

Quhet T NJJTAT E MADHE pr arsye se shum vshtir sht

kalimi npr shkronja t njjta pran njra tjetrs t cilat jan t vokalizuara.

3. T NJJTAT ASNJANSE (NEUTRALE)

Kur dy shkronja t njjta, e para sht e vokalizuar, ndrsa e dyta me sukun,
quhet e njjta asnjanse (neutrale) MUTEMATHILANI MUTLAK dhe q t
dyja kndohen rrjedhshm. P.sh.:

263

N kt rast vaxhib sht Idhhari i shkronjave t njjta.

LLOJI I PAR Kur shkronja e par sht me sukun, ndrsa e dyta me
vokale, quhet SAGIR (i vogl) dhe sht vaxhib idgami (bashkngjitja e
tyre). Quhet SAGIR (i vogl) pr arsye se pr bashkngjitjen (IDGAMIN)
e tyre nuk nevojitet mund i madh, por n t lexuar shum leht me mund t
vogl bhen si me qen me teshtid. P.sh.:

Nga ky rregull bn prjashtim kur shkronja e par sht e

pavokalizuar, por e ka rolin e shkronjs s gjat, pra nuk bhet Idgami i tyre.
P.sh.:

Po ashtu nga ky rregull bn prjashtim nj rast i veant n Kuran,

kr - H-ja e par sht me sukun, ndrsa - H-ja e dyt sht e
vokalizuar, por bhet SEKTE (jo ndalim i plot i kndimit, por ndalim
frymzimi). Ky rast sht n Suretul Haka-tun:
( sekte)

MITHLEJN
Lloji
Mithlani Sagir
Mithlani Kebir
264

Shart-Kusht
e para me sukun
e dyta me vokale
t dyjat me vokale

Rregulli
Vaxhib
Idgami
Lejohet Idgam
dhe

Idhhar

Mutlak

e para me vokale
e dyta me sukun.

Vaxhib
Idhhari

.
.

2. MUTEKARIBANI - PRAFRTAT
- Mutekaribani quhen dy shkronja, t cilat jan t prafrta pr nga
cilsia dhe vendartikulimi; ose t prafrta pr nga vendartikulimi, jo pr
nga cilsia; ose t prafrta pr nga cilsia, jo pr nga vendartikulimi.
Pra, jan shkronja t cilat ndryshojn pr nga vendartikulimi, por jan t
prafrta, sepse njra sht n fund t nj vendartikulimi, ndrsa tjera n
fillim t vendartikulimit tjetr.
Pra, vijm n prfundim se munden me qen:
a. dy shkronja t prafrta edhe pr nga cilsia, edhe pr nga
vendartikulimi. P.sh. shkronja dhe .
Kto dy shkronja jan prej ansorve t gjuhs dhe i kan t gjitha cilsit e
njjta, prpos q shkronja e ka nj cilsi m shum (shtes), e ajo cilsi
sht cilsia e Tikrarit (prsritjes). Pra:
- shkronja artikulohet prej majs s gjuhs;
- shkronja artikulohet prej majs ansore t gjuhs.
265

Nse bjm nj vshtrim shohim se maja e gjuhs dhe ansori i gjuhs jan
t prafrta, vetm se shkronja e ka cilsin e Tikrarit (prsritjes).

b. dy shkronja, t cilat jan t prafrta pr nga vendartikulimi, e jo pr

nga cilsia. P.sh. shkronja dhe .

Fshehtsuese -

Haptsuese -

liruese -
Fishklluese -

Zultsuese -

Haptsuese -

Fortsuese -
Trondits -
Zultsuese -
Shkputse -

Si po shihet kto dy shkronja n tri cilsi dallojn me vete ndrsa n dy

cilsi tjera jan t njjt.
Shkronja dhe vendartikulohen prej ansorve t gjuhs, mirpo
artikulohet prej ansorve dhe fundit t qiellzs s eprme, ndrsa shkronja
artikulohet prej ansorve t gjuhs dhe mes dhmbve (pra, prej
dhmbve t eprm dhe t poshtm), pra nuk jan t prafrt pr nga cilsia.
c. dy shkronja, t cilat jan t prafrta pr nga cilsia, e jo pr nga
vendartikulimi. P.sh. shkronja dhe .
Shkronja artikulohet prej mesit t gjuhs dhe qiellzs s eprme,
ndrsa artikulohet prej ansorve t gjuhs dhe mes dhmbve (t
eprm dhe t poshtm), pra nuk jan t prafrta pr nga vendartikulimi, por
jan t prafrta pr nga cilsia, sepse secila prej tyre i ka nga 6 cilsi, me
pes prej tyre jan t prbashkta, e nj jo.
Afrsia e cilsis s shkronjs dhe .

266


: -
.
: .
: -
.
: .
: -
.
: . : -
.

.
: .

Pra, shihet se katr cilsi i kan t njjta, ndrsa vetm n nj cilsi dallojn.
Pr kt arsye quhen shkronja t prafrta (Mutekarribani).

LLOJET E SHKRONJAVE MUTEKARIBANI T

PRAFRTA
Llojet e shkronjave Mutekarribani t prafrta jan:
Lloji i par:
1. T prafrta n vendartikulim dhe cilsi, aq afr njra-tjetrs jan n
cilsi, aq sa nuk e kan vetm nj cilsi t njjt, ndrsa t gjitha cilsit
tjera i kan t njjta. P.sh. shkronja dhe .

2. T prafrta n vendartikulim, jo t prafrta n cilsi, q do t thot

se cilsit i kan shum t ndryshme me njra-tjetrn. P.sh. shkronja dhe

. Shembull:




3. T prafrta n cilsi, ndrsa t largta pr nga vendartikulimi. Sa i
prket cilsive ndryshojn vetm n nj cilsi. P.sh. shkronja dhe .

267

4. T prafrta n vendartikulim, ndrsa jan n prputhshmri n

cilsi. P.sh. shkronja me shkronjn . Shembull:

Shkronja me shkronjn . P.sh.:

Shkronja me shkronjn ( t vokalizuar). P.sh.:

Shkronja dhe ( t vokalizuara) me ( ) Elifin. P.sh.:

Nga ajo q tham m lart, shkronjat e prafrta jan n pes mnyra:

E para: Kur t jen t prafrta edhe pr nga cilsia edhe pr nga
vendartikulimi, sikurse shkronja me ; shkronja me .
Shkronja me shkronjn jan t prafrta pr nga vendartikulimi, t
prafrta pr nga cilsit, por dallojn vetm n nj cils, se shkronja
sht Shedit (fortsuese), ndrsa shkronja sht Rehave (liruese).
E dyta: Kur t jen t prafrta pr nga vendartikulimi, ndrsa nuk i kan
cilsit e njjta apo t prafrta. P.sh.: shkronja me dhe shkronja
me .
E treta: Kur t jen t prafrta pr nga cilsia, por jan t largta pr nga
vendartikulii, si: shkronja me dhe shkronja me .
E katrta: Kur jan t prafrta pr nga vendartikulimi dhe i kan t gjitha
cilsit e njjta. P.sh.: shkronja me dhe shkronja me .
E pesta: Kur jan t largta pr nga vendartikulimi dhe i kan t gjitha
cilsit e njjta. P.sh.: shkronja dhe , shkronja me , shkronja
me , shkronja me , shkronjat dhe me elifin ( ) .
Shkronjat Mutekaribani (e prafrta) jan tri llojesh:
1. MUTEKARIBANI SAGIR,
2. MUTEKARIBANI KEBIR,
3. MUTEKARIBANI MUTLAK.

268

LLoji i par: Kur shkronja e par sht me sukun, ndrsa pran saj sht
shkronja e dyt e prafrt me vokale, quhet Sagir. P.sh.:

-


me
- me
Lloji i dyt: Kur dy shkronjat e prafrta jan me vokale quhen Kebir.
P.sh.:

Bhet Idhhar (shqiptimi i qart) i shkronjave.

Lloji i tret: Kur shkronja e par sht me vokale, ndrsa e dyta e prafrt
me sukun quhet asnjanse (mutlak).

Sipas tarikut Hirzit pr rastet n vijim bhet Idgam:

Llji i par:
a) Kur e para sht me sukun, kurse e dyta me vokale.
Edhe pse jan t prafrta bhet idhhar i shkronjave. Prjashtim bn:
shndrrimi i n , pra shkronja trsisht shkrihet dhe shndrrohet
n . P.sh.:

-


-

Nga t gjitha ajetet e Kuranit vetm n nj vend ndodhet q pr

shkak t sektes (pauzimit frymor) q nuk shkrihet n :

( sekte)

269

b) Shndrrimi i shkronjs n , ku shkronja shndrrohet n

. P.sh.:

-
-

Sipas Hafss bhet bashkngjitja e plot (Idgam Kamil), ndrsa sipas tjerve
bashkngjitje jo e plot (Idgam nakis).
Shndrrimi i n dhe i n nuk ndodh.
Kur dy shkronja t prafrta qndrojn pran njra-tjetrs, e para e
pavokalizuar (me sukun), e dyta e vokalizuar, ather e para shkrihet dhe
shndrrohet n t dytn:
a. Shkronja shkrihet dhe shndrrohet n . P.sh.:

-
-

b. Shkronja shkrihet dhe shndrrohet n . P.sh.:

-
-

c. Shkronja shkrihet dhe shndrrohet n . P.sh.:

-
-

270

E para me sukun e, E para dhe e dyta E para me vokale,

e dyta me sukun.
dyta me vokale.
me vokale.
Mutlak
Sagir
Kebir
Mithlani
Mutekaribani
Mutexhanisani
Mutebaidani

IDGAMI sht t bashkngjiturit e shkronjave dhe t shqiptuarit nj

shkronj e vetme.
IDGAMI MITHLEJN bhet kur dy shkronjat jan t njjta, pra si n cilsi
ashtu edhe n vendartikulim.
- N kt rast Idgami sht vaxhib.
IDGAMI MUTEKARIBEJNI bhet kur dy shkronja jan t prafrta pr
nga cilsia dhe pr nga vendartikulimi.

- N kt rast Idgami sht i lejuar:


IDGAMI MUTEXHANISEJN bhet kur dy shkronja jan t nj
vendartikulimi, por ndryshojn nga cilsia.

3. SHKRONJAT E NJLLOJTA
271

MUTEXHANISEJN
MUTEXHANISEJN quhen shkronjat, t cilat e kan nj vend t
prbashkt t artikulimit, mirpo ndryshojn pr nga cilsia.
Pa marr parasysh shkronjat a jan brenda fjals (

) apo n fjal t ndryshme, rezultojn rregullat n vijim:

Shkronjat e njllojta (mutexhanisejn) takohen n mes vete n tri

mnyra:
E para: Takimi me distanc t vogl (sagir).
E dyta: Takimi me distanc t madhe (kebir).
E treta: Tamimi me distanc t mesme (mutlak).

E para: MUTEXHANISEJNI SAGIR - Takimi i shkronjave t

njllojta me distanc t vogl (sagir).
Takimi i shkronjave me distanc t vogl (Mutexhanisejni Sagri)
sht tri llojesh:
Lloji i par: Shkronjat e njllojta mutexhanisejn pr t cilat t gjith
dijetart jan pajtuar se bhet bashkngjitje (Idgam) dhe at me shkronjat n
vijim:
Idgami i shkronjs n - Sagire Bashkngjitja e leht dhe e vogl:
- Kur shkronja sht me sukun dhe pason shkronja e vokalizuar,
ather shkronja shkrihet dhe shndrrohet n prshkak t afrsis
q kan n artikulim, sepse edhe edhe jan shkronja t prekjes s
qiellzs me maje t gjuhs. P.sh.:
a)

b)

272

Idgami i shkronjs n :

ose Idgami i shkronjs n :

Sa i prket shkronjs

me sukun dhe kur pas saj vjen shkronja

gjithmon bhet Idhhar, prpos q shkronja

e tronditjes (kalkale) apo t vibrimit. p.sh.

me sukun e humb cilsin

Kjo nga shkaku se shkronja e rnd nuk lejohet q t shndrrohet n

shkronj t leht. Njsoj edhe te shkronjat tjera bhet Idhhar. Si p.sh.:
c) Idgami i shkronjs n

d) Idgami i shkronjs n

:
:

N kto fjal vaxhib sht Idgami (bashkngjitja) pr shkak t

njllojshmris.

Loji i dyt: Shkronjat e njllojta (mutexhanisejn), t cilat takohen me

distanc t vogl, pra e para me sukun, ndrsa e dyta e vokalizuar, pr t
cilat dijetart kan dhn mendime t ndryshme Idhhar dhe Idgam.
N kt lloj bn pjes takimi i shkronjs me ku shkronja
bhet Idgam me shkronjn , por jo sipas Hafss.

Sipas tarikit t Hirzit bhet Idhhar, ndrsa sipas tarikit t Tibes bhet
Idhhar dhe Idgam.
Kjo sht sa i prket shndrrimit t shkronjs n , ndrsa
shkronja nuk shndrrohet n nse shkronja sht me sukun, ndrsa
pas saj sht shkronja e vokalizuar, por bhet Ihfa (t fshehurit) e
shkronjs . p.sh.:

Lloji i tret: Takimi i shkronjave t njllojta n distanc t vogl (sagir),

pra kur e para sht me sukun, ndrsa e dyta e vokalizuar, por q kndohet
rrjedhshm (Idhhar) e nuk bashkngjiten (nuk bhen Idgam). P.sh.:

Kto shkronja quhen mutexhanisejn sipas mendimit Mutexhanisejn

(t njllojta) quhen edhe kur dy shkronja i kan cilsit e njjta edhe pse
ndryshojn pr nga vendartikulimi, si sht rasti:

273

E dyta: MUTEXHANISEJNI KEBIR - Takimi i shkronjave t

njllojta me distanc t madhe (kebir).
Takimi i shkronjave t njllojta (mutexhanisejn) me distanc t
madhe quhet kur e para sht e vokalizuar dhe poashtu shkronja n vijim
sht e vokalizuar. Pr kt jan pajtuar dijetart se bhet Idhhari i tyre.
P.sh.:

Te t gjith dijetart vaxhib sht Idhhari i tyre.

- Bhet Idhhar tepr i qart (i madh).

E treta: MUTEXHANISEJNI MUTLAK - Takimi i shkronjave t

njllojta me distanc mesatare apo asnjanse (mutlak)
Takimi i shkronjave t njllojta (mutexhanisejn) me distanc
mesatare apo asnjanse (mutlak) quhet kur dy shkronja t njllojta jan
pran njra tjetrs, mirpo e para sht e vokalizuar, ndrsa e dyta me sukun.
Sh. shkronja me .
T gjith Kurrat jan t pajtimit se vaxhib sht rrjedhsimi
(Idhhari) i tyre. P.sh.:

N t gjitha kto raste bhet rrjedhsimi apo qartsia mesatare, pr shkak se

e para sht e vokalizuar, ndrsa e dyta e pavokalizuar.
Po ashtu shkronja me shkronjn .
Po ashtu shkronja me shkronjn jan t prafrta pr nga
cilsit, por ndryshojn pr nga vendartikulimi. Shkronja sht prej
fundit t gjuhs, ndrsa shkronja sht prej fillimit t gjuhs.
Shkronja me shkronjn . P.sh.
Jan t prafrta pr nga cilsit, por t largta pr nga vendartikulimi.
Shkronja prej ansorve t gjuhs, ndrsa shkronja prej buzve.
274

Pr shkronjat t cilat i kan t gjitha cilsit e njjta, mirpo ose jan

t prafrt n vendartikulim ose jan t largta pr nga vendartikulimi,
dijetart i kan dhn dy mendime:
- Mendimi i par, ato jan t llojit Mutekaribejn.
- Mendimi i dyt, ato jan t llojit Mutexhanisejn.
Dy shkronja t cilat jan t prafrta pr nga vendartikulimi dhe t gjitha
,
cilsit i kan t njjta. P.sh. shkronja me shkronjn , p.sh.

ose shkronja me shkronjn . P.sh.

Dy shkronja t cilat jan t largta pr nga vendartikulimi, por q i
kan cilsit e njjta jan:

1. Shkronja me shkronj . P.sh.


2. Shkronja me shkronjn ose me . P.sh.

Shkronja me shkronjn .

N kt rast bhet rrjedhsimi i shkronjs b - para shkronjs ,

sikurse edhe n rastet n vijim:
Idhhar (qart)

Idhhar (qart)
Pra, sikurse rregullat e shkronjave t njjta (Mutemathilani) ashtu
edhe shkronjat Mutexhanisejni jan tri llojesh:
a. Mutexhanisejni Sagir (i vogl)
b. Mutexhanisejni Kebir (i madh)
c. Mutexhanisejni Mutllak (absolut).
1. Mutexhansiejni Sagir sht tri llojesh:
Lloji i par: Shkronjat mutexhanisejn, pr t cilat t gjith dijetart jan
pajtuar se bhet bahshkngjitje Idgam.
a. Idgami i shkronjs n pa marr parasysh a jan n nj fjal
apo n dy. P.sh.:

275

b. Idgami i shkronjs n .
ose Idgami i skronjs n .

c. Idgami i shkronjs n .
Lloji i dyt: Idgami i shkronjs s par n t dytn, por jo sipas Hafss. N
Kuran kemi vetm nj rast t till ku bhet.
Idgami i shkronjs n .

Sipas tarikit t Hirzit n kto dy raste t fundit bhet Idhhar, ndrsa sipas
tarikit t Tibes Idhhar dhe Idgam.12

Lloji i tret: Prpos ktyre dy llojeve shkronjat mutexhanisejn kur bhet

Idhhar e jo Idgam edhe pse e para sht me sukun e dyta e vokalizuar. P.sh.:

Kto shkronja quhen Mutexhanisejn sipas mendimit se

Mutexhanisejn sht edhe kur dy shkronja i kan cilsit e njjta, ndrsa
ndryshojn pr nga vendartikulimi, si sht rasti:

12

N gjunn shqipe, ndrrimi kryesor i bashktinglloreve sht qiellzorizimi, domethn,

kalimi n nj bashktingllore qiellzore: k > q, g > gj, ll > j, l > j, r > j, po edhe ndrrime t
tjera si: s > t, rr > r, k > s, nj > n.
Qiellzorizime t bashktinglloreve:
k > q: mik/miq, ujk/ujq, peshk/peshq, fik/fiq, rrezik/rreziqe etj.;
g > gj: zog/zogj, murg/murgj, gardh/gjerdhe, i vogl/t vegjl, djeg/dogja etj.;
ll > j: shekull/shekuj, mashkull/meshkuj, krcyell/krcej, pyll/pyje etj.;
l > j: kal/kuaj, muskul/muskuj, fle/fjeta etj.;
r > j: flamur/flamuj, lepur/lepuj, bir/bij etj.;
s > t: shes/shet, flas/flet, shkas/shket etj.;
rr > r: nxjerr/nxora, tjerr/tora, mar/mora etj.

276

MUTEXHANISEJN IDHHAR (Qart idhhar)

-

Shembull, shkronja dhe shkronja , vendartikulimin e kan ansorin e
gjuhs dhe prfundimin e qiellzes s eprme, mirpo ndryshojn pr nga
cilsit, sepse shkronja ka 6 cilsi, ndrsa shkronja ka 5 cilsi. Ata t
prbashkta i kan 4 cilsi, ndrsa ndryshojn n tjerat.

- xhehr, shide, istifal, infitah, ismat, kalkale;

- hemse , shide, istifal, infitah, ismat, _______

277

)SKEMA E SHKRONJAVE T NJLLOJTA (MUTEXHANISEJN

Shkronjat

Skrirja dhe
shndrrimi i t
pars n t
dytn.

Lejohet
Idgami, por
edhe Idhhari.
Idhhari

me
me
me
me

me
me
me
me

Shkronjat tjera

. P.sh.: n e. Idgami i shkronjs

. P.sh.: n f. Idgami i shkronjs

278

Idgami i shkronjs n ; n dhe ; n sht idgam i

plot (Kamil), sepse bashkngjitja bhet n shkronj dhe n cilsi, pra testid
i plot, ndrsa sa i prket Idgamit t n sht Idgam i mangt
(Nakis), sepse bashkngjitja bhet n shkronj, e jo n cilsi t shkronjs,
sepse t gjith dijetart jan pajtuar se cilsia e ITBAKIT (prmbyllses) t
t mbetet n fjal, pra shkronja sht e fort, ndrsa shkronja e
dobt, e, e forta nuk shkrihet n t dobtn n trsi, po mos t ishin
shkronjat mutexhanisejn nuk do t bhej idgami fare, pra kto dy shkronja
jan t nj vendartikulimi, ndrsa nuk i kan cilsit e njjta.
Sa i prket Idgamit t shkronjs n n fjaln
dijetart jan pajtuar pr shkrirje dhe bashkngjitje, mirpo disa kan dhn
mendim se duhet t mbetet cilsia e shkronjs , ndrsa t tjert kan
dhn mendim se bhet Idgam i plot, pra humb edhe shkronja, edhe cilsia.
Pra, q t dy vexhhet (mnyrat) jan t lejuara.
Dijetart jan pajtuar pr t mbetur cilsia e shkronjs ( Itbaki), e
jo cilsia e shkronjs ( Istilai), sepse cilsia Itbak sht m e fort se
cilsia Istila, kshtu q kan dashur ta ruajn cilsin m t fort.

4. MUTEBAIDEJN T LARGTA
Mutebaidejni quhen shkronjat t cilat jan t largta njra me tjetrn pr nga
vendartikulimi dhe poashtu kan cilsi t kundrta. P.sh.:
279

Shkronja sht shkronj buzore, ndrsa shkronja

shkronj e fytit. P.sh.:



Apo shkronja me hemzen . P.sh.:

Apo shkronja me . P.sh.:

Apo shkronja me . P.sh.:


Apo shkronja me . P.sh.:

Apo shkronja me . P.sh.:

sht

N kto raste vaxhib sht idhhari i shkronjs me sukun dhe assesi

nuk guxon t fshihet, t shkrihet apo t bashkngjitet.
Shkronjat t cilat jan t largta me njra-tjetrn (Mutebaidejn) kan
tri rregulla:
E para: Idhhari sagir (qartsia e vogl);
E dyta: Idhhari kebir (qartsia e madhe);
E treta: Idhhari mutllak (qartsia e mesme), pra qartsia n mes t
qartsis s vogl dhe qartsis s madhe.
1. Rregulla e par Idhhari sagir (qartsia e vogl).
Shembull i pavokalizuar me shkronjat e fytit:

Mutebaidejni Sagir (Qartsia e vogl) bhet Idhhar n t gjitha

rastet, prpos n dy raste bhet Ihfa dhe at:
a) Kur pas nunit me sukun (t pavokalizuar) vjen shkronja dhe
b) Kur pas nunit me sukun (t pavokalizuar) vjen shkronja .
2. Rregulla e dyt Idhhari kebir (qartsia e madhe).
P.sh. shkronja me hemzen ( ) :

3. Rregulla e tret Idhhari mutllak (qartsia e mesme).

P.sh.: Shkronja me shkronjn , ose me :

280

Prjashtim nga tri rregullat bn kur e pavokalizuara qndron

para dhe edhe pse jan t largta i pavokalizuar bhet ihfa
(fshihet) dhe nuk kndohet qart:

- Rregull e rendsishme
Nse n mes shkronjave qndron nj vend i zbrazt (ndonj shkronj
tjetr), e cila n at rast nuk sht n mes t atyre dy shkronjave quhen
MUTEBAIDANI.
Nga kjo konkludojm se:
6 shkronjat e fytit me 18 shkronjat e gjuhs jan MUTEBAIDANI. Sepse fyti
sht nj vendartikulim, ndrsa gjuha vendartikulim tjetr. Prpos ka cekm
m lart me dhe , dhe me dhe .
Po ashtu shkronjat e fytit me shkronjat e buzve jan MUTEBAIDANI.
281

Sepse fyti sht vendartikulim, buzt jan vendartikulim, ndrsa ata i ndan
gjuha. Po ashtu shkronjat e gjuhs me shkronjat e buzve jan shkronja
MUTEBAIDANI, sikurse jan shkronjat e fytit.
do dy shkronja kur t takohen njra me tjetrn duhet shikuar:
- a jan prej nj vendartikulimi;
- a jan prej dy vendartikulimeve.
Nse jan prej dy vendartikulimeve, ather jan shkronja t prlargta
MUTEBAIDANI. Mirpo ktu bn prjashtim shkronja me dhe
shkronja me .
Kur t takohen shkronja me ose me , ose kur t takohen
shkronja me ose me , kto quhen shkronja t prafrta
(MUTEKARIBANI) edhe pse jan prej dy vendartikulimeve, mirpo
vendartikulimet jan shum afr njra-tjetrs prej dy pjesve t gojs. Pra,
shkronja dhe artikulohen prej fillimit t fytit nga goja, ndrsa
dhe artikulohen prej fundit t gjuhs, e cila sht shum afr prej fillimit
t fytit nga goja, se n fund t gjuhs fillon fundi i fytit. Vetm nga ky shkak
me dhe quhen Mutekaribani, po ashtu edhe me dhe quhen
Mutekaribani.
Nse shkronjat jan prej nj vendartikulimi (pjes t gojs), nse nuk
ka distanc t largt mes tyre, quhen Mutekaribani.

PRFUNDIM I RAPORTEVE T SHKRONJAVE

Nga e gjith ajo ka prmendm t shkronjat dhe rapotet e tyre mes
vete mund t prfundojm se:
1. Shkronjat, t cilat kan nj vendartikulim dhe t gjitha cilsit e
njjta jan MUTEMATHILANI (shkronja t njjta).
2. Shkronjat, t cilat kan nj vendartikulim, ndrsa nuk i kan cilsit e
njjta jan MUTEXHANISANI.
3. Shkronjat, t cilat jan t prafrta edhe pr nga vendartikulimi, edhe
pr nga cilsit; ose jan t prafrta n vendartikulim, e jo pr nga cilsit;
ose jan t prafrta pr nga cilsit, e jo pr nga vendartikulimi, jan
MUTEKARIBANI.
4. Shkronjat, t cilat jan t largta pr nga vendartikulimi dhe kan
cilsi t kundrta jan MUTEBAIDANI.
282

5. Pr shkronjat, t cilat i kan cilsit e njjta edhe t prafrta n

vendartikulim, ose jan t largta n vendartikulim, dijatart kan dhn dy
mendime:
Mendimi i par: Jan shkronja Mutekaribani.
Mendimi i dyt: Jan shkronja Mutexhanisani.
Sa i prket raporteve t shkronjave mes vete si mutemathilejni, si
mutekaribejni, si mutegjanisejni, si mutebaidejni, ndahen n: Sagir (t
vogl), kebir (t madhe) dhe mutlak (asnjanse).
Mithlejni Sagir (t njjtat e vogl) bhet Idhhar dhe Idgam.
Mutebaidejni Sagir (t largtat e vogl) bhet Idhhar dhe Ihfa.
Mutexhanisejni Sagir (t njllojtat e vogl) bhet Idhhar, Ihfa dhe
Idgam.
Mutekaribejni Sagir (t prafrtat e vogl) bhet Idhhar, Ihfa, Idgam
dhe Iklab.
Ndrsa, sa i prket kebir (t madhe) dhe mutlak (asnjanse), si te
shkronjat mithlejn, si te shkronjat mutebaidejn, si te shkronjat
mutexhanisejn, si te shkronjat mutekaribejn, gjithmon bhet Idhhar.

283

KAPITULLI I NNT
RREGULLAT E FILLIMIT DHE T
PRFUNDIMIT T LEXIMIT

EL-VAKF VEL IBTIDA

(T NDALURIT DHE T FILLUARIT E LEXIMIT)
T ndalurit (vakfi) dhe rifillimi (ibtidai) i leximit sht prej shtjeve
m t rndsishme t texhvidit t cilat duhet ti dij lexuesi i Kuranit.
Nuk ka vendndalje n Kuran ku sht vaxhib, q do t thot bn
mkat lexuesi nse nuk ndalet, po ashtu n Kuran nuk ka vendndalje haram,
por ndalja dhe rifillimi varet prej lexuesit t Kuranit se ka ka pr qllim n
at vendndalje, apo n at rifillim t leximit. Ajo ka sht sunet sht se
Muahmedi a.s. na ka msuar pr tu ndalur n fund t ajetit.
T ndalurit e leximit mundet t jet n fund t surs, n fund t ajetit,
n mes t surs, n mes t ajetit, ndrsa nuk lejohet n mes t fjals.
Rifillimi gjithmon bhet me shkronj e cila ka vokale, e jo me
shkronj me sukun (t pavokalizuar), po ashtu edhe ndalja nuk bhet me
vokale, por me sukun.

DALLIMI N MES NDALJES (VAKFIT), SEKTES

DHE PRFUNDIMIT
Ndalim (vakf) i leximit quhet ndrprerja e prkohshme e
frymmarrjes dhe leximit me qllim q t vahdohet prej aty, ose t prsritet
ndonj fjal para vendit t ndalimit.
Ndalimi bhet n fund t ajetit si dhe n mes t ajetit, por nuk bhet
n mes t fjals.
Sekte do t thot heshtje dhe n terminologji quhet ndrprerja e zrit
prkohsisht, me fjal tjera jo ndalim i trsishm i frymmarrjes, por
mbajtje e frymmarrjes s mbetur, e cila ka qen e aktivizuar gjat leximit,
me qllim t vazhdimit t leximit.
Sekteja bhet n fund t fjals.
Kat (prfundimi i leximit) do t thot ndrprerja e leximit deri n
leximin e ardhshm, deri n leximin e hers tjetr, pra ndrprerja e leximit e
kalimit n nj veprim tjetr, pra sht ndalimi i t lexuarit, kur pr fillimin e
leximit t srishm krkohet leximi i ISTIADHES.
287

N librin NESHR sht transmetuar nga Abdullah bin Ebi Ebil

Hudhjl se Nse ndonjri nga ju fillon t lexoj nj ajet, mos ta ndrpres
n trsi leximin pa e prfunduar ajetin n trsi. Mirpo si shihet kjo
nuk ka t bj pr ajetet n prgjithsi, pra nuk lejohet n mes t ajetit t
ndrpritet leximi pa marr parasysh n namaz apo jasht namazit.
Ibn Ebi Hudhejli n Neshrin e tij thot: E kan urryer mekruh t
lexoj nj pjes t ajetit e t mos e lexoj pjesn tjetr. Dihet mirfilli se
Abdullah Ibn Ebi Hudhejli ka qen tabiin dhe thnia e ti E kan urryer ka
pasur pr qllim sahabt r.a.

MEDHHEBET E DIJETARVE PR VAKFIN (T

NDALURIT E LEXIMIT) DHE IBTIDAN (T
FILLUARIT E LEXIMIT)
Sa i prket t ndalurit dhe fillimit t leximit dijetart kan dhn kto
mendime:
NAFI Ai ka lejuar vakfin (ndaljen) varsisht prej llojit t ndaljes.
Ndalja e mir, fillimi i mir, ka t bj varsisht nga trsia dhe
domethnia e ajetit t Kuranit.
IBN KETHIRI E ka dhn mendimin se ndalja duhet br vetm n fund
t ajetit.
IBN AMRI ndalej n fund t ajetit dhe thoshte se pr mua kjo sht m e
plqyeshme.
ASIM KESAIJU E zgjidhnin kompletimin e domethnies n ajet.
XHEZERIJU ishte i mendimit se i tr Kurani sht si nj sure n vete,
dhe nuk e shihte ndonj ndalim t caktuar, pr kt arsye mund t lidhet n
lexim (t bashkngjitet) nj sure me nj sure tjetr.

288

T NDALURIT SUNET
Ky lloj i t ndalurit sht t ndalurit e Xhibrilit.
N kt lloj bjn pjes 10 vende t t ndaluarit:
1. (El-Bekare, ...), 2. (El-Bekare, ...), 3. (Ali Imran, ...), 4. (Hud, ...),
5. (Jusuf, ...), 6. (Err-Rrad, ...), 7. (En-Nahl, ...), 8. (Es-Sexhde, ...),
9. (En-Naziat, ...), 10. (El-Kadr, ...).
N disa libra, t ndalurit sunet e parashohin edhe n 7 vende tjera:
1. ...
2. ...
3. ...
4. ...
5. ...
6. ...
7. ...

Muhamedi a.s. gjithmon sht ndalur n fund t ktyre pjesve t

ajeteve, pr kt arsye edhe t ndalurit n kto vende quhet t ndalurit sunet.

T NDALURIT E DOMOSDOSHM
289

N esenc t ndalurit sht e lejuar deri sa mos t ndodh dika q

obligon t ndaluarit, ose e pengon t ndaluarit.
Llojet e t ndalurit jan:
1. IHTIBARI E USHTRIMIT t ndalurit pr t pyetur nxnsin, pra
pr tia treguar nxnsit shkakun e t ndalurit, si p.sh. shkronja e
rrumbullakt apo e zgjatur ose pr t treguar shkrimin e Uthmanit
r.a.
Rregull: I lejuar.
2. IDTIRARIJU I DETYRIMIT kur e detyrojn rrethanat lexuesin, si
p.sh. t teshurit, t kollurit, etj. etj.
Lejohet n do fjal.
3. INTIDHARIJU ALTERNATIVS sht t ndalurit n fjalt pr t
cilat dijetart kan dhn mendime t ndryshme t ndalurit n ato
vende.
4. IHTIJARIJ I ZGJEDHJES kur lexuesi ndalet n fjal t ciln e
zgjedh vet.
Lejohet nse n at fjal prfundon kuptimi i plot i fjalis.
VAKFI IHTIJARIJ ndahet n 6 lloje:

NDALJA
290

N Kuran ekzistojn 6 lloje t ndaljeve, e ato jan:

1. T NDALURIT E PLOT, APO T OMOSDOSHM

Quhet kshtu pr shkak se n at fjal prfundon kuptimi dhe ka
shkputje t plot me tekstin n vijim. T ksaj natyre jan t ndalurit kur
pfundon tregimi apo shpjegimi i asaj shtjeje. Pjesa m e madhe e ktij
lloji t ndalurit sht n fund t ajeteve.

Shenja e ktij lloji t ndalimit sht mimi - , mirpo ky lloj mimi

ndryshon prej mimit mimi - t iklabit.
Shembull:

...



T ndalurit n fjaln


sht i domosdoshm.

(En-Am, 36)

2. T NDALURIT E MJAFTUESHM
Quhet ndalja q bhet n fjaln n t ciln fjal lejohet t ndalurit,
por edhe t vazhduarit e leximit, megjithse prparsi ka t ndalurit.
Shembull:

(En-Nisa, 23)

T ndalurit n fjaln


Nnat e juaja sht t ndalurit e

mjaftueshm.
Shenja: T vendosurit e shenjs . Pra, lejohet t ndalurit dhe t
vazhduarit, por t ndalurit ka prparsi.

3. T NDALURIT E LEJUAR
291

T ndalurit e lejuar sht kur ede t ndalurit edhe lejuarit jan t nj

rangu, e nuk peshon njra ndaj tjetrs, por jan t barabarta. P.sh.:

(El-Kehf, 13)
N fjaln
sht i lejuar t ndalurit, por edhe i lejuar
vazhdimi dhe nuk ka prparsi njra ndaj tjetrs.
Shenja: T vendosurit e shenjs .

4. T NDALURIT E MIR
T ndalurit e mir sht t lejuarit e t ndalurit dhe t vazhduarit, por
prparsi ka vazhdimi. P.sh.:

(El-Enam, 17)

Shenja: T vendosurit e shenjs

5. T NDALURIT E NDRLIDHS
.

Kto dy shenja . .
. . gjithmon n mushaf vendosen pran
njra tjetrs n nj ajet, dhe n dy fjal pran njra tjetrs. Nse bhet ndalja
n fjaln e par, patjetr duhet t vazhdohet leximi n fjaln n vijim. N t
kundrtn humbet kuptimi. Nse nuk bhet ndalja n fjaln e par lejohet
ndjalja n fjaln e dyt. P.sh.:

(El-Bekare, 2)

6. T NDALURIT E NDALUAR
Kur n Kuran sht e vendosur mbi fjal shkronja , q do t
thot Jo- mos u ndal, sht e ndaluar t ndalurit e leximit, edhe pse shenja
sht e vendosur edhe n fund t ajeteve. Ktu kemi pr qllim t
vendosurit n mes t ajetit.

T FILLUARIT E LEXIMIT
292

T filluarit dhe t rifilluarit e leximit munden t jen:

- Rifillim i mir,
- Rifillim i keq.
Rifillmi i mir i leximit sht kur rifillohet prej prfundimit t plot t fjalis
ose t mjaftueshm.
Rifillimi i keq i leximit sht kur rifillohet n fjalt:
El-meful bih,
El-hal,
Et-temjiz,
El-meatuf,
El-bedel, e t ngjashme me kto.
Rifillimi m i keqi sht kur rifillohet me fjalt e pakuptimta ose me fjalt t
cilat marrin kuptim t kundrt, si p.sh.:

........
........

........



.......


.......
.......

PRFUNDIMI I LEXIMIT

293

Prfundimi, apo ndrprerje e leximit quhet ather kur lexuesi i

Kuranit kalon prej leximit t Kuranit n nj veprim tjetr t jets, q do t
thot nuk e vazhdon leximin pa e kryer at veprim.
Ndrsa n terminologji t texhvidit quhet: Kur prfundohet ajo pjes
e leximit t Kuranit dhe nse pas nj kohe rifillohet leximi duhet t fillohet
me pjesn e ajetit - FESTEIDH BILAHI MINESH SHEJTANI RRAXHIM
Prfundimi i leximit nuk bhet n mes t ajetit, por n fund t ajetit.
sht transmetuar nga Abdullah bin Ebi Hudhejli se ka thn: Kur ta
lexon ndonjri prej jush ndonj ajet mos ta ndrpres pa e prfunduar n
trsi. Nga ky ether kuptohet se si n namaz ashtu edhe jasht namazit
ajeti prfundohet n trsi, e jo n mes.
Abdullah bin Ebi Hudhejli sht prej Tabiinve dhe ai ka thn: E
kan urryer (mekruh) Sahabt pr t lexuar nj pjes t ajeti e t mos lexohet
pjesa tjetr e ajetit.

T NDALURIT N FORMN, MNYRN SI E

KRKON NDALIMI
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

T ndalurit bhet n 9 mnyra:

T ndalurit me Sukun (t pavokalizuar),
me Revm (gjysmzanore),
me Ishmam (gjysmzanore),
me Ibdal (zvendsim zvendsimi i tenvinit me zanore t gjat),
me hadhf (eliminim eliminimi i tenvinit n trsi),
me Idgam,
me Ithbat,
me Nakl,
me Ilhak.

Do ti shpjegojm 5 mnyrat e t ndalurit t leximit:

1. T NDALURIT ME SUKUN
sht t ndalurit me sukun t plot, pra ather kur fjala ka fetha,
kesra ose dame.
2. T NDALURIT ME REVM
294

sht t ndalurit duke e theksuar pjesrisht zanoren, pra kombinim i

sukunit me zanoren, ashtu q i afrti e kupton zanoren e i largti.
Pra, me revm ndalemi kru fjala prfundon me kesre, dame, me fetha
dhe mexhrur.
3. T NDALURIT ME ISHMAM (bashkimbuzsh)
sht t bashkuarit e buzve pas theksimit t sukunit. Ndalemi me
Ishmam kur fjala prfundon me dame, ose sht n rasn kallzore.
4. T NDALURIT ME IBDAL (zvendsim)
Zvendsimi i tenvinit me zanoren e gjat:

Nse sht nuk ka Ibdal:

5. T NDALURIT ME HADHF (asimilim)

Eliminimi i tenvinit n trsi:

KATEGORIT E LEXIMIT
295

1.

- ET-TERTIL

Prpikria e fjalve theksimi dhe plotsimi i shkronjave, ashtu q

secils shkronj ti prkushtohet n mnyr absolute, seciln shkronj t
artikulohet prej vendit t tij dhe t tingulloj si e krkon. Pra, duke shikuar
seciln cilsi t shkronjs, seciln veanti t shkronjs; duke e konstruktuar
shkronjn ashtu q t dallohet prej shkronjave tjera; q teshtidat t mbahen
sa duhet, hemzet t theksohen si duhet, gunnet t bhen si duhet dhe sa
duhet, zanoret sa duhet, Idhharin si duhet, Idgamin si duhet, Ihfan si duhet;
shkronja t kndohet trash kur duhet t kndohet trash, ndrsa t kndohet
holl kur duhet knduar holll; shkurtimi i zanores kur duhet shkurtuar, ndrsa
t zgjaturit kur duhet zgjatur; t ndalurit kur duhet pr tu ndalur, ndrsa
mosndalja kur nuk duhet ndalur; mosndalja shum n theksimin e sukunave;
mosdridhja shum e shkronjs r - ; mosmbajtja as shum, e as pak e
gunneve t nunave.
Kjo sht mnyra e cila i ka zbritur Kurani Muhamedit a.s. Kjo
sht edhe urdhr kuranor:

...

Ve rettilil kurane tertila.

... Dhe lexo Kuranin rrjedhshm me prpikri.

(El-Muzemmil, 4)
2.

- ET-TAHKIK

sht kndimi i Kuranit sikurse tertili me t gjitha specifikat q u

than, vetm se n kt form t kndimit nevojitet q prqendrimi t jet
m i madh dhe leximi duhet t jet shum m i ngadalshm se te tertili. Kjo
form e leximit preferohet kur profesori (shejhu) ua mson formn e leximit
nxnsve. Me fjal tjera, kjo sht forma e shpjegimit dhe sqarimit t secils
rregull n mnyr praktike dhe t veant. Pr kt form t leximit Zoti i
Lartmadhruar n Kuranin fisnik thot:
Atyre q u kemi dhn librin, e loxojn at me vrtetsi
prqendrim dhe prpikri (haka) t plot. Ata me t vrtet besojn n
t.
(El-Bekare, 121)
3. - EL-HADR

296

sht kndimi i Kuranit sikurse tertili, duke iu prmbajtur t gjitha

rregullave, prjashtim bn vetm ajo se kndimi i till bhet m i shpejt.
Edhe pse themi kndimi sht m i shpejt, prapseprap sht e
domosdoshme prmbajtja e rregullave t artikulimit t shkronjave me t
gjitha specifikat e tyre, mbajtja e Ihfaveve, gunneve, shkurtimi i zanoreve t
gjata, sepse nse mangsohet dika prej rregullave, cila do rregull e
domosdoshme oft, sht haram.
4.

- ET-TEDVIR

sht kndimi i Kuranit mesatar, pra mes tertilit dhe hadrit.

T gjitha kategorit e leximit jan t lejuara.

EL-ISTIADHE
297

T gjith dijetart jan t pajtimit se kndimi i ISTIADHES sht e

ligjsuar (rregull) para se t fillohet leximi i Kuranit, duke u bazuar n
ajetin kuranor:

(En-Nahl, 98)
Dijetart kan kan dhn dy mendime rreth asaj se ISTIADHE a
sht vaxhib apo mendub:
- Pjesa drmuese e dijetarve (xhumhur) jan t mendimit se sht
Mendub.
- Nj pjes e dijetarve jan t mendimit se sht vaxhib.
ISTIADHE ka forma t ndryshme, e ato jan:


1.










2.

3.

Ka edhe forma tjera t cilat nuk e shohim t arsyeshme ti prmendim n

kt rast.

Mnyra e ISTIADHES fshehtazi apo haptazi

1. Mustehab sht q Istiadhe t kndohet haptazi (me z) nse leximi
bhet haptazi (me z), kur t tjert e dgjojn.
2. Mustehab sht q Istiadhe t kndohet fshehtazi (pa z) n kto
raste:
a) Kur leximi bhet n heshtje;
b) Kur leximi bhet me z, por sht i vetmuar lexuesi;
c) Kur leximi bhet n namaz, qoft i vetmuar, qoft Imam me xhemat,
oft n namazet ku leximi bhet me z (aksham, jaci dhe sabah),
qoft n namazet ku leximi bhet pa z;
d) N tubim ku lexohet dhe studiohet Kurani dhe ai nuk sht fillimtar
i atij leximi.

BISMILAHI
298

Kndimi i BISMILAHIT n fillimi t do sureje, prpos suretut

Tevbe, sht vaxhib.

Mnyrat e kndimit t ISTIADHES dhe BISMILAHIT para leximit

t Kuranit jan:
1. Kndimi i Istiadhes, ndrprerja, e pastaj Bismilahi. Kjo sht mnyra
m e mir;
2. Kndimi i Istiadhes, ndrprerja, e pastaj Bismilahi s bashku me
fillimin e sures;
3. Kndimi i Istiadhes s bashku me Bismilahin, ndrprerja, e pastaj
fillimi i sures;
4. Kndimi i Istiadhes s bashku me Bismilahin dhe fillimin e sures.
Nse lexuesi fillon kndimin prej fillimit t suretul Tevbe (Beraetu),
ku nuk sht Bismilahi, lejohen dy mnyrat:
a)
Kndimi i Istiadhes, ndrprerja dhe fillimi i sures pa e
knduar Bismilahin;
b)
Kndimi i Istiadhes dhe fillimin e sures s bashku, pa
ndrprerje.
Nse lexuesi fillon kndimin n mes t sures lejohet kndimi i
Bismilahit, por lejohet edhe moskndimi i Bismilahit. Mirpo, transmetohet
se Imam Shatibia ka urdhruar q pas Istiadhes t kndohet Bismilahi n
ajetet ku fillon si p.sh.: Allahu la ilahe il-la hu, Ve indehu mefatihul
gajbi, Ilejhi juredu ilmus-saati etj. Sepse pas Istiadhes bashkngjitja e
ktyre ajeteve nuk prshtatet, por merr kuptim jo t mir.
Kuptimi i Eudhu Bil-lahi-t do t thot: Mbshtetem dhe krkoj
strehim dhe mbrojtje te Allahu nga shejtani i Mallkuar.

Formula e fjals:
Eudhu bil-lahi





minesh-shejtanirr-rraxhim, lexuesi e fillon kshtu duke u bazuar n ajetin
Kuranor:

(En-Nahl, 98)
Rregull: Kndimi i Istiadhes sht mustehab, disa thon se sht vaxhib.
Rregull: Sunet sht q lexuesi t thot Istiadhen n heshtje nse lexuesi
lexon n heshtje vetm ose me xhemat n namaz, prpos ktyre dy rasteve
mustehab sht t kndohet me z, posarisht n manifestime.
299

Nuk lejohet q lexuesi n fund t sures t kndoj Bismilahi

rrahmani rrahim, pastaj t hesht nj koh, e mandej ta filloj suren, pr
arsye se dgjuesi mund t mendoj se Bismilahi sht pjes e fundit e
sures.

DISPOZITA E NDRLIDHJES S SUREVE

Prpos n suretut Tevbe (Beraetun), n t gjitha suret tjera ndrlidhja
e sureve bhet n tri mnyra:
Mnyra e par: Ndalimi n fund t sures dhe fillimi me Bismilah dhe duke
u ndalur n fund t Bismilahit, e pas ndaljes vazhdohet leximi. P.sh. n fund
t suretut-Duha:

pastaj ndalet dhe lexon

pastaj ndalet dhe lexon

Mnyra e dyt: Ndalimi n fund t sues dhe bashkngjitja e Bismilahit me

fillimin e ajetit t sures n vijim. P.sh.:

pastaj ndalet dhe lexon:

Mnyra e tret: Bashkngjitja e ajetit t fundit me Bismilahin dhe me ajetin

e par t sures n vijim. P.sh.:

Ndrsa sa i prket ndrlidhjes s sureve El-Enfal me Tevbe

(Beraetun) lejohen tri mnyra:
Mnyra e par: Ndalimi n fund t suretul-Enfal, marrja frym lirisht dhe
fillimi i suretut-Tevbe (Beraetun) pa e knduar Bismilahin:

marrja frym lirisht, dhe fillimi i suretut-Tevbe:

300

Mnyra e dyt: Brja sekte. Pra, ndalimi i leximit e jo ndrprerja e

frymmarrjes. Q nnkupton, ndrlidhja me Sekte (pauzim frymor).

sekte (pauzim frymor) dhe vazhdojm:

Mnyra e tret: Bashkngjitja e ajetit t fundit t suretul-Enfal me fillimin e

par t ajetit t suretut-Tevbe (Beraetun):

( 75)

(1)

Nse kndimi fillon n mes t sures pra lejohen dy mnyra:

Mnyra e par: Kndimi i Istiadhes, ndrprerja, pastaj fillimi i kndimit t
ajetit.
Mnyra e dyt: Kndimi i Istiadhes dhe fillimi i ajetit, pa ndrprerje mes
tyre.
Nga kjo kuptojm se n mes t sures lejohet 6 mnyrat, e ato jan:
4 t parat;
2 t dytat.
Ndrsa sa i prket fillimit t leximit n mes t suretut-Tevbe, dijetart kan
dhn dy mendime:
Mnyra e par: Kndimi i Istiadhs, ndrprerja, pastaj fillimi i kndimit t
ajetit.
Mnyra e dyt: Kndimi i Istiadhs dhe fillimi i ajetit pandrprer mes tyre.
Nga kjo kuptojm se n mes t sures lejohen 6 mnyrat, e ato jan:
- 4 t parat;
301

- 2 t dytat.
Ndrsa sa i prket fillimit t leximit n mes t suretut-Tevbe (Beraetun).
Dijetart kan dhn dy mendime:
Mendimi i par: Kndimi i Istiadhs dhe fillimi i ajetit n mes t sures pa e
knduar Bismilahin si n fillim t sures.
Mendimi i dyt: Kndimi i Istiadhs dhe fillimi i ajetit n mes t sures duke
knduar edhe Bismilahin, sepse Bismilahi nuk kndohet vetm n fillim t
sures, ndrsa n mes t surs lejohet.
Ekzistojn katr mnyra t kndimit kur bhet lidhja e sureve:
E para: Kndimi - Eudhu bil-lahi ... , e bn nj pauz;
kndimi i Bismil-lahi-t ..., e bn nj pauz;
fillimi i sures.
Kjo sht mnyra m e vlefshme.
E dyta: Kndimi - Eudhu bil-lahi ... , e bn nj pauz;
kndimi i Bismil-lahi-t dhe fillimi i sures pa ndrprerje.
E treta: Kndimi i Eudhu bil-lahi-t dhe Bismilahi-t pa ndrprerje, pauza,
pastaj fillimi i sures.
E katrta: Kndimi i Eudhu bil-lahi-t, Bismilahi-t dhe fillimi i sures, q t
trija pa ndrprerje.
Sa i prket kndimit t sureve, me fjal tjera n kufirin mes dy sureve
kemi tri mnyra:
E para: Eudhubilahi, pauz, Bismilahi, pauz, fillimi i sures.
E dyta: Eudhubilahi, pauz dhe Bismilahi me fillimin e sures pa ndrprerje.
E treta: Eudhubilahi, Bismilahi dhe fillimi i sures, pra t gjitha kto pa
ndrprerje.
Nuk lejohet fundi i sures t bashkngjitet me Bismilahin e t bhet
nj pauz, pra ndrprerje e shkurtr. Se kjo ndikon, q dgjuesi t mendoj
302

se Bismilahi sht ajet i fundit i sures. Nndrsa Bismilahi kndohet vetm n

fillim t sures.

MNYRAT E FILLIMIT T SURETUL ALI IMRAN

Fillimi i ajetit t par t suretu Ali Imran Elif, Lam, mim dhe lidhja
me ajetin e dyt bhet n trijan tri:

2




1

E para: Me sukun t plot duke e zgjatur Mimin 6 vokale.

E dyta: Duke e vokalizuar Mim-in me fetha pr t mos lejuar takimin e dy
sukunave, pra duke e knduar Mim-in 6 vokale, duke e vazhduar leximin me
ajetin e dyt.
E treta: Duke e vokalizuar Mim-in me fetha, por n kt rast duke e zgjatur
dy vokale dhe vazhdohet me ajetin e dyt.
Nse bhet bashkngjitja e suretul Bekare me Ali Imran, ather na
paraqiten 9 mnyra.
Por, nse prpos nnt mnyrave gjat bashkimit t dy sureve
dshirohet q t kndohet vetm suretu Ali Imran, ather na paraqiten tri
mnyrat e siprprmendura, pra gjithsejt 12 mnyra.

MNYRAT E LEXIMIT T SURETUL-ENFAL ME

SURETUT TEVBE (BERAETUN)
NDRPRERJA Prfundimi i suretul-Enfal, pauz dhe fillimi i suretutTevbe.
SEKTEJA Prfundimi i suretul-Enfal, pushim frymor dhe fillimi i suretutTevbe.
NGJITJA E SURES Ngjitja e fjals s fundit, t ajetit t fundit t suretulEnfal, me fillimin e suretut-Tevbe: ...
...


M e vlefshmja sht sipas renditjes, pra ndrprerja, pastaj sekteja, pastaj
ngjitja e sures.
303

SEXHDEJA E LEXIMIT
Transmetohet nga Buhariu se kur i Drguari i Allahut s.a.v.s. e
kndonte suen (me fjal tjera) ku i shte sexhdeja, binte n sexhde dhe s
bashku me t edhe sehabt bnin sexhde. N fikh kjo sexhde quhet
Sexhdetu Tilaveti (sexhdeja e leximit).
Ruknet (pjest kryesore) e sexhde s leximit:
- Nijeti,
- tekbiri Allahu Ekber,
- nj sexhde,
- ulja pas sexhdes, pra pas tekbirit, dhe
- Selami.
Sexhdeja sht vaxhib (obligative) si pr at i cili e lexon ajetin e
sexhdes ashtu edhe pr at i cli e dgjon. Kjo sexhde ka pr qllim nderim,
respekt, adhurim dhe nnshtrim vetm Allahut xh.sh., e askujt tjetr, ndrsa
n ann tjetr pr tiu kundrvn shejtanit.
Muhamedi a.s. ka thn:
Kur njeriu lexon ajetin e sexhdes dhe bjen n sexhde, shejtani ik dhe
largohet dhe largohet duke qajtur dhe duke thn: Mjer pr mua, njeriu u
urdhrua pr sexhde dhe ai ra n sexhde, me ka e fiton xhenetin, ndrsa un
jam urdhruar, por kam refuzuar, pr ka edhe do t hudhem n zjarr.
Ajetet e sexhdes jan:
1. Earaf, 206

2. Err-Rread, 15

3. En-Nahl, 49-50

( 49)

(50)

4. El-Isra, 107-109

304

)(107











)

(108



)(109

5. Merjem, 58

6. El-Haxh, 18

7. El-Furkan, 60

8. En-Neml, 25

9. Es-Sexhde, 15

10. Sad, 24

11. El-Fussilet, 37-38

305

) (37

)(38

12. En-Nexhm, 62

13. El-Inshikak 21
14. El-Alak, 19

Si kemi cekur m lart sexhdetu tilaveti vaxhib sht te Imami Ebu Hanife,
sunet te Imami Shafiij, Maliku dhe Ibn Hambeli.
Sexhdeja bhet n mes t dy tekbirave:
1. Tekbiri,
2. Tesbihi ose duaja,
3. Tekbiri i ngritjes nga sexhdeja
- Pra n sexhde tri her thuhet: Subhane Rabbijel Eala ose edhe
bhet duaja:

Poashtu edhe kjo dua sht e plqyeshme (Methur) sht gjurmuar
prej t parve:

DISA RREGULLA T CILAT DUHET PASUR
PARASYSH SIPAS HAFSS
306

1. E ka knduar leht hemzn e dyt:

ndrsa n t gjitha rastet tjera jo.

- elifin: - ra-un dhe 2. E ka knduar leht

e ka lejuar t kndohet edhe me reum edhe me ishmam.

3.

4. E ka lejuar edhe Idh-har edhe Idgam n fjalt:

5. T kndohet edhe me fetha, por edhe me dame ajetin 53 n sureturr

Rrum:

6. T zgjaturit e premrit vetor:

n fjalt e , por edhe 7. Lejohet q t kndohet edhe

ajeteve:

8. N katr vende t Kuranit bhet sekte (pauzim frymor), e jo pauzim
i trsishm:
1. Suretul Kehf:

) (1

)Sekte (pauzim frymor

307

2. Suretu Jasin:
)Sekte (pauzim frymor

3. Suretu Kijame:
Sekte (pauzim frymor)

4. Suretu Mutaffifin:
Sekte (pauzim frymor)

AFATI M I GJATI PR T LEXUAR KURANIN

Shum hadithe jan transmetuar se Muhamedi a.s. vazhdimisht ka
thirr, ka nxitur dhe ka kshilluar q Kurani t lexohet pr tri dit; pr 5
dit; pr 7 dit, pr 10 dit, pr 15 dit, pr 20 dit, pr nj muaj, e m s
shumti 40 dit.
Abdullah Ibn Umeri transmeton se Muhamedi a.s. e ka urdhruar pr
ta lexuar Kuranin pr 40 net, dhe pastaj (pasi ka krkuar edhe m shum
Abdullah Ibn Umeri ) ka thn pr 7 net.
Ka gjetur mbshtetje hadithi i Lejthi, prej tij te Muxhahidi se nj njeri
i ka thn Muhamedit a.s.:
mendon pr at i cili e lexon Kuranin pr shtat dit? Muhamedi a.s. i ka
thn: Kjo sht vepr e t afrmve. O i Drguar i Allahut, por dikush e
lexon pr 5 dit. Kjo sht vepr e t sinqertve. Dikush e lexon pr 3
dit. Kjo sht vepr e pejgamberve.
Ky sht angazhim dhe prpjekje e vrtet. Kt vshtir sht ta
bni, vetm nse jeni durimtar t fort, dhe nse lexoni vazhdimisht edhe
natn q ndonjri e fillon suren e par dhe mendjen e ka e ka n Kuran
derisa t arrij n suren e fundit. O i Drguar i Allahut, bhet po t lexohet
m pak se tri dit? sht prgjigjur: Jo. Kush dshiron t lexoj, le t
lexoj leximin m t vlefshmin.
Thuhet se Othmani r.a. e lexonte Kuranin pr 7 dit.
Othmani r.a. e lexonte Kuranin pr 7 dit:
Natn e Xhumas e lexonte Suretul Bekare deri n suren El-Maide;
E shtun: Prej suretul Enam deri n suretu Hud;
E diel: Prej suretu Jusuf deri n suretu Merjem;
E Hn: Prej suretu Ta ha deri n suretul Kasas;
E Mart: Prej suretu Ankebut, deri n suretu Sad;
308

;E Mrkur: Prej suretuz- Zumer, deri n sureturr-Rrahman

E Enjte: Prej suretul-Vakiatu, deri n suretun-Nas.

DUA












.
(Transmeton Ebul Kasim Taberaniu n Muaxhem el-Kebir,
)me sened nga i Drguari i Allahut

309

TEKBIRI, TEHLILI DHE TAHMIDI

Tebir quhet fjala Allahu Ekber.
Tehlil quhet fjala La ilahe il-lallah.
Tehmid quhet fjala Ve lil-lahil hamd.
Duke filluar nga suret Ved-Duha dhe deri n suretun-Nas. do fillim
t sures sht mir q para bismilahit t thuhet Tekbiri, Tehlili dhe Tehmidi.
1.
2.
3.
4.
5.

Mnyrat e ngjitjes s Tekbirit, Tehlilit dhe Tehmidit n mes vete jan:

Vetm tekbiri Allahu Ekber.
Tehlili me Tekbirin La ilahe il-lallah vall-llahu ekber, tahlili pa
zgjatim.
Tehlili me Tekbirin, Tehlili me zgjatim.
Tehlili me tekbirin dhe Tahmidin, pa e zgjatur Tehlilin.
Tehlili me Tekbirin dhe Tahmidin duke e zgjatur Tehlilin n fjaln
Allahu.

Fusnot:

Nuk zgajtet premri vetor (damiri) nse nse ngjitet me suren tjetr n suret ElBejjinetu dhe Ez-Zelzele nse kndohet tekbiri, e kjo nga shkaku q t mos ndodh takimi i dy
sukunave.

310

LLOJET E GABIMEVE GJAT LEXIMIT T

KURANIT
Gjat leximit t Kuranit lexuesi mund t bj gabime.
Gabimet n Kuran mund t jen gabime t patolerueshme (lehnul xhelij), q
do t thot gabim i qart dhe i madh dhe, po ashtu mund t jen gabime t
tolerueshme (lehnul hafij), q do t thot jan gabime q shum pak hetohen
dhe nuk e prishin kuptimin e leximit, por ndryshojn vetm konstruktin e
leximit.
Prej gabimeve t mdha jan:
T prishurit e kuptimit, ose ndryshimi i plot i kuptimit, si
p.sh.:

ose t knduarit me kuptim plotsisht t kundrt:

q do t thot se n vend q t thuhet katastrofa e madhe, t lexohet

prsosmria e madhe.
Po ashtu prej gabimeve t mdha jan:
Mosgjatja e zanoreve t gjata:
-

Mosleximi i qart i shkronjave t qarta;

mosbashkngjitja kur duhet br bashkngjitja;

shkurtimi i Medi Lazimit;

kndimi i shkronjs trash kur sht e holl, ose kndimi i

shkronjs holl kur sht e trash;
ndalja n vendet e ndaluara.
311

Gabim i tolerueshm (lehnul hafij), i cili gabim nuk hetohet n

shikim t par sht:
Gabim n prsosmrin e rregullave. Kt lloj t gabimit e
kuptojn vetm t specializuarit.
P.sh: Mosgjatja plotsisht e zanoreve t gjata, apo mospraktikimi plotsisht i
cilsive, por pjesrisht.

NAMAZI PAS PERSONIT I CILI BN GABIM T

MADH DHE T QART
Nuk lejohet leximi me gabim t qart, e nse bhet kjo sht mkat,
po ashtu nuk lejohet namazi pas tij.
Ndrsa sa i prket gabimit t tolerueshm (Lehnul Hafij) namazi pas
personit t till lejohet dhe namazi sht i pranueshm.
Shum nga xhemati m kan treguar se nj koh t gjat nuk e kan
knduar n namaz ELHAMDU LIL-LAHI, por ELHAMDU RILLAHI, pra n vend t L sht knduar me R.
Poashtu edhe nuk e kan knduar MUSTEKIM por
MUSTEKIN, pra n vend t M sht knduar me N.
Kjo sht LAHN XHELIJ (gabim i patolerueshm), dhe nse sht
br me qllim namazi prishet. Edhe pse n gjuhn shqipe, pr shkak t
afrsis q kan kta dy shkronja lejohet q n vend t pluhun pluhur
apo n vend t prehn lejohet t thuhet prehr.
N gjuhn shqipe: PLUHUN PLUHUR
PREHN PREHR.

312

- -


313

] [

[
]

314

)) ((
))
((

...

315

[
]
]
[
:
.

:
.
.

.

-

...
...

...

:
+
.


)) ((
.

.
.
. . .
.

.

.


.


.

.
.

.



.

.

316

.


-

.



.

.
.

.

.

.



-

317

...

318

319

LITERATURA E KONSULTUAR
Tejsirurr-Rrahman fi texhvidil Kuran. Autor: Sead Abdul Hamid.
Botues Darut Takva lin-Neshri vet-Tevzi.
Ahkam Kiraetil Kuran. Autor: Muhamed El-Husarij. Botues:
Metabi Sheriketu Shemerlij.
Ahkamu Texhvid ve Fedailul Kuran. Autor: Muhamed Mahmud
Abdul Alim. Botues: Sheriketu Shemerlij.
Mualim Et-Texhvid el-xhedid mea tuhfetul etfal vel gilman fi
texhvidil Kuraan. Autor: Shejh Sulejman El-Xhemzeriju. Botues:
Mektebul Kuran.
El-Amid fi Ilmi Texhvid. Autor: Shejh Muhamed Ali Besse.
Botues: El-Mektebetu El Ez-herije.
Fonetika e gjuhs shqipe. Autor: Bahri Beci, Tiran 2004.
El-Burhan fi texhvidil Kuran. Autor: Muhamed Sadik ElKumhaviju, Kajro 1956.
shtje t sinonimis n gjuhn shqipe. Autor: Shefkije Islamaj,
Prishtin 1985.
Pamundsia e prkthimit t Kuranit. Autor: Dr. Musli Vrbani.
Lexo shkruaj dhe mso shkronjat e Kuranit. Autor: Dr. Musli
Vrbani.

320

LIBRAT E AUTORIT (Dr. Musli Vrbanit)

1. Besimi n Zotin
2. Melaqet e Zotit
3. Besimi n Librat e Zotit
4. Pejgambert e Zotit
5. Besimi n Ditn e Kijametit
6. Besimi n Kaderin e Zotit
7. Tregime nga jeta e Muhamedit a.s.
8. Fikhu i Namazit
9. Fikhu i Zekatit
10. Fikhu i Agjrimit
11. Fikhu i Haxhit
12. Emrtoni fmijt tuaj me emra t bukur
13. Dshmort e 9 Prillit n Rakoc dhe Lagje t Re
14. Shkruaj, lexo dhe mso shkronjat e Kur'anit
15. Nata e dhndris
16. Fadil aka Komandant Sharri
17. Dita e vdekjes dhe e varrimit
18. (Pa)mundsia e prkthimit t Kuranit.
19. Dshiroj t jem ai q nuk duhet t jem.
20. Texhvidi Shkenca e t lexuarit (knduarit) t prpikt t Kuranit.
PRKTHIMET NGA GJUHA ARABE
1. Kshilltari fisnik pr djem dhe vajza (nga autori Muhamed Sajim);
2. Islami dhe Politika (nga autori Jusuf Kardavi);
3. Mrekullit numerike n Kur'anin Fisnik (nga autori Abdurrezak Nufel);
4. Pr Kushtetutn Islame (nga autori Dr. Muhamed Sejid Ahmed El
Musejer);
5. Kryesore n terminologjin e Hadithit (nga autori Abduhu Abas El-Velidi)
6. Vlera e kohs (nga autori Amr Halid);
7. Vllazria muslimane (nga autori Amr Halid);
8. Vllazria n islam dhe zemra e shndosh (nga autori Amr Halid);
9. Pendimi (nga autori Amr Halid);
10. Pasojat e mkateve (nga autori Amr Halid);
11. Vendosmria n rrugn e Allahut (nga Amr Halid);
321

12. Mjetet e vendosmris n rrugn e Allahut (nga Amr Halid);

13. Shkurtimi i thonjve n dritn e sunetit dhe mjeksis (nga autort Ebul
Vefa Abdul Ahar dhe Jahja Nasir).
PRMBAJTJA:
KAPITULLI I PAR
HYRJE N SHKRONJAT E KURANIT ....................................................................... 5

KAPITULLI I DYT
BURIMI DHE ARGUMENTIMI RRETH SHKENCS S TEXHVIDIT ................. 43
THEMELUESI I SHKENCS S TEXHVIDIT ................................................................. 45
DISPOZITAT DHE BURIMET ........................................................................................... 46
RREGULLAT E LEXUESIT T KURANIT ..................................................................... 47
RREGULLAT E DGJUESIT T KURANIT ................................................................... 48
EMRAT E KURANIT ........................................................................................................ 51
CILSIT E KURANIT ..................................................................................................... 53
ALFABETI I GJUHS ARABE .......................................................................................... 54
SHKRONJAT E GJUHS S KURANIT .......................................................................... 56
SHENJAT E SHKRONJAVE .............................................................................................. 20
APARATI I ZRIMIT DHE QENDRA E GJUHS SHT N MENDJE ...................... 57

KAPITULLI I TRET
VENDSHPRTHIMET (VENDARTIKULIMET) E SHKRONJAVE ........................ 59
VENDSHPRTHIMET (VENDARTIKULIMET) E SHKRONJAVE .............................. 61
VENDET PREJ KU ARTIKULOHEN SHKRONJAT ....................................................... 62
GRYKA (THELLSIA PREJ BUZVE DERI N FUND T FYTIT) ............................. 63
GJUHA ................................................................................................................................. 64
FYTI ..................................................................................................................................... 66
HUNDA RRNJA E HUNDS ........................................................................................ 67
BUZT ................................................................................................................................. 68
LLOJET E VENDARTIKULIMIT T SHKRONJAVE ..................................................... 69
SHKRONJAT ....................................................................................................................... 73

KAPITULLI I KATRT
CILSIT (TIPARET) E SHKRONJAVE ..................................................................... 77
CILSIT (TIPARET) E SHKRONJAVE .......................................................................... 79
CILSIT ............................................................................................................................. 79
CILSIT KONTRADIKTORE ......................................................................................... 81
1. a) HEMSE T SHURDHT .................................................................................. 81
1. b) EL XHEHR T ZSHME ................................................................................. 82
HEMSE EL XHEHR FSHEHTSIMI DHE HAPSIMI ................................................. 83
2. a) ESH-SHIDETUN SHTRNGUESE ..................................................................83
2. b) ERREHAVETU LIRUESE ............................................................................. 83
3. a) ISTILA NGRITSE, ZLARTSUESE ....................................................... 84
3. b) ISTIFAL ULSE ZBRITSE ....................................................................... 85
4. a) ITBAK PRMBYLLSE, NGJITSE ............................................................ 85

322

4. b) INFITAH HAPSUESE, SHKPUTSE ....................................................... 85

- Dallimi mes ISTIFALIT (Zbritsueses) dhe INFITAHIT (Hapsueses) .................. 86
- Dallimi mes Istilait (Ngjitses qiellzore) dhe Itbakit (ngjitses prmbyllse) ......... 87
5. a) IDHLAKI RRSHQITSE ............................................................................... 88
5. b) ISMAT NGULLMUESE .................................................................................. 88
TIPARET JOKUNDRVNSE T SHKRONJAVE .................................................. 92
1. ES-SAFIR MPRETSIA E TINGULLIT FISHKLLUESE (Shushulluese)
PIPZUESE ............................................................................................................ 93
2. KALKALE - DRIDHSIM, TRONDITJE, VIBRIM, TRINGLLUESE ............. 95
- SHKALLT E KALKALES (TRINGLLIMIT) .............................................. 97
3. EL-LIJN-i ZBUTSUESE LEHTSUESE .......................................................... 98
4. EL-INHIRAF LAJKATUESE ............................................................................... 99
5. TEKRIR PRSRITSE ................................................................................... 99
6. TEFESHI SHPRNDARJE, SHKAPRDERDHSE, ZHURMIMI ...................100
7. ISTITALE STRZGJATUESE ............................................................................ 101
RENDITJA E SHKRONJAVE SIPAS FORTSIS .......................................................... 102
SHKRONJAT ME CILSI T FORTA DHE SHKRONJAT ME CILSI
T DOBTA ....................................................................................................................... 104
DISA CILSI T TJERA T SHKRONJAVE ................................................................... 110
1. HAFA ERRSIMI ................................................................................................ 110
2. GUNE HUNDORZIMI ...................................................................................... 111
- REZONANCA HUNDORE .................................................................................... 112
- KATEGORIT E HUNDORZIMIT (GUNES) ................................................... 112
- SHKALLT E GUNES ........................................................................................... 115
SHKRONJA L - ( LAMI) ............................................................................................ 117
RREGULLAT E SHKRONJS ( LAM) ....................................................................... 117
1. SHKRONJA ( LAM) E SHQUARSIS IDHHARI KAMERIJE ......................... 117
- LAMI (JO SHQUES) SHEMSIJE (IDGAMI SHEMSIJE) .................................... 118
- FJALA E ALLAHUT .........................................................................
.............
119
2. LAMI I FOLJES ............................................................................................................. 119
E para: IDGAMI I LAMIT T FOLJES .................................................................. 120
E dyta: IDHHARI I LAMIT T FOLJES ................................................................ 120
LAMI I URDHRORIT ........................................................................................... 120
3. LAMI I PJESZS ................................................................................................ 121
4. LAMI I EMRIT ................................................................................................................124
5. LAMI I URDHRORIT .................................................................................................. 124
TEFHIMI (TRASHSIMI, RNDIMI) DHE TERKIKI (HOLLIMI, LEHTSIMI) ..........127
1. SHKRONJAT E RNDA DHE T TRASHA (TEFHIM) ........................................... 128
KATEGORIT E SHKRONJAVE T RNDA (FORTA) ............................................ 130
2. SHKRONJAT E LEHTA DHE T HOLLA (TERKIKI) ............................................... 131
3. SHKRONJAT T CILAT NDONJHER JAN T RNDA E NDONJHER
JAN T LEHTA ................................................................................................................ 132
1. SHKRONJA Elif - ................................................................................................. 132
2. SHKRONJA Lam - .......................................................................................... 133
3. SHKRONJA - r .................................................................................................
134
HEMZEJA ............................................................................................................................ 138

323

1. HEMZEJA NDRLIDHSE .......................................................................................... 138

a. HEMZEJA NDRLIDHSE N FOLJE ................................................................. 138
b. HEMZEJA NDRLIDHSE N EMRA ................................................................. 141
c. HEMZEJA NDRLIDHSE N PJESZA ............................................................. 141
DISPOZITAT E HEMZES NDRLIDHSE ...................................................................... 143
2. HEMZEJA JONDRLIDHSE ( E PRER) ................................................................. 148

KAPITULLI I PEST
MAKTU VEL MEVSUL (FJALT E NDARA DHE TOGFJALSHI),
ITHBATI DHE HADHFI (T SHKRUARIT DHE ANULIMI) ................................... 149
MAKTU VEL MEVSUL FJALT E NDARA DHE TOGFJALSHI .......................... 151
LLOJET E NDARJES S FJALVE ME TJETRN DHE BASHKNGJITJA ME
NJRA-TJETRN ............................................................................................................... 151
ITHBATI DHE HADHFI (T SHKRUARIT DHE ANULIMI) ......................................... 162
RASTET E T SHKRUARIT DHE T ANULUARIT T ELIFIT ................................... 162
2. RASTET E T SHKRUARIT DHE T ANULUARIT T JA-UT - ................... 165
LEXIMI I SHKRONJS N T NDALUR, MOSLEXIMI N T VAZHDUAR ... 166
1) LEXIMI I SHKRONJS - vavun N T NDALUR, MOSLEXIMI N T
VAZHDUAR T LEXIMIT .................................................................................. 167

KAPITULLI I GJASHT
ZGJATIMI DHE JOZGJATIMI I ZANOREVE ............................................................ 169
ZANORET ........................................................................................................................... 171
1. ZANORET E SHKURTA KASR ................................................................................ 171
ZANORET E GJATA .......................................................................................................... 173
ZGJATJET NATYRORE (MEDI TABIIJ) ........................................................................ 173
LLOJET E ZANOREVE T GJATA .................................................................................. 175
ZGJATJA JONATYRORE .................................................................................................. 177
1. MEDI MUTASIL ZGJATJE NDRFJALORE (PRNGJITUR) ............................... 177
2. MEDI MUNFASIL - ZGJATJE JASHTFJALORE (E PRNDAR) ........................ 179
3. EL-LIJN - E BUT ....................................................................................................... 182
4. MEDI ARID LI SUKUN ................................................................................................. 183
ZGJATIMI (AKSIDENCIAL) I SHKAKTUAR PREJ SUKUNIT...................................... 183
LLOJET E MEDI ARIDIT.................................................................................................... 184
REVM KRKES ............................................................................................................. 186
T NDALURIT ME ISHMAM ............................................................................................186
PENGESAT E REVMIT DHE ISHMAMIT ........................................................................ 187
2. MEDI LIJN ARID LI SUKUN, ZGJATJA E BUT ....................................................... 188
FORMA TJERA T ZGJATIMIVE MEDI SILE (ZGJATIMI PR SHKAK T
NGJITJES S FJALS PREMRIT VETOR) ................................................................. 189
SILE SUGRA ....................................................................................................................... 190
SILE KUBRA ZGJATIMI I MADH ................................................................................. 190
- MEDI FERK (zgjatimi i dallimit) .............................................................................. 191
- MEDI TEMKIN ZGJATIMI I SHKOQITJES ..................................................... 191
- MEDI TEADHIME ZGJATIMI I MADHRIMIT ................................................ 191
MEDI ARID I LIJNIT ............................................................................................ 192
NDALJA KUR SHKRONJA E FUNDIT E KA SUKUNIN RRNJSOR ........................ 193
ARIDI ASNJANS (MUTLAK) ......................................................................................... 193
5. SUKUNI ARID ME - T T GJINIS FEMRORE PA PASUR PARA SAJ
ZANORE T GJAT ........................................................................................................... 194

324

 - H E PREMRIT VETOR .........................................................................................

194
3. MEDI MUTASILI ARID I SUKUNIT (ZGJATIMI NDRFJALOR I SUKUNIT
AKSIDENCIAL) .................................................................................................................. 196
KUR LEJOHET SUKUNI I PLOT DHE ISHMAMI ........................................................ 197
KUR LEJOHET SUKUNI I PLOT REVM DHE ISHMAMI ........................................... 198
T NDALURIT ME ISHMAM ........................................................................................... 198
QLLIMI I ISHMAMIT DHE REVMIT GJYSMZANORE ........................................ 198
KUR NUK LEJOHET ISHMAMI DHE REVMI ................................................................ 199
MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN KALLZORE .................................... 200
MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN GJINORE ........................................... 200
MEDI MUTASIL ARID I SUKUNIT N RASN EMRORE ......................................... 200
4. EL-BEDEL ARID I SUKUNIT (ZVENDSUESI AKSIDENCIAL I SUKUNIT) 200
5. MEDI ARIDI I SUKUNIT TE h e gjinis femrore ......................................... 201
6. MEDI ARIDI I SUKUNIT T H S PREMRIT ............................................. 201
1. FORMA TJERA T ZGJATIMIVE MEDI SILE .................................................... 202
5. ZGJATIMI I DEGZUAR (DYTSOR) MEDI LAZIM ZGJATIMI I
DOMOSDOSHM ............................................................................................................... 203
MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I FJALVE ........................................ 204
1. MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I FJALVE T RNDA ...... 204
2. MEDI LAZM (ZGJATIMI I DOMOSDOSHM) I FJALVE T LEHTA ....... 205
MEDI LAZIM HARFIJ - ZGJATIMI I DOMOSDOSHM I SHKRONJAVE .................. 205
MEDI LAZIM HARFIJ MUHAFEF ZGJATIMI I DOMOSDOSHM
SHKRONJORE E LEHT ................................................................................................... 206
2. MEDI LAZM HARFIJ MUTHEKAL - ZGJATIMI I DOMOSDOSHM
SHKRONJORE E RND .................................................................................................. 208
MEDI LAZIM SHEBHE BILMUTHEKAL ........................................................................ 208
SHKAQET E ZGJATIMIT DYTSOR ............................................................................... 209
SUKUNI ARID SUKUNI AKSIDENCIAL PA ZGJATIM ............................................. 210
SHKRONJA ME SHTRATIN E RRUMBULLAKT LEXOHET H , E CILA
TREGON GJININ FEMRORE DHE RREGULLAT E SAJ .......................................... 211
SUKUNI ARID N SHKRONJN T PREMRIT VETOR ..................................... 214
MEDI BEDELI ZGJATIMI ZVENDSUES ................................................................. 215
KATEGORIT E ZGJATIMEVE ....................................................................................... 217
TAKIMI I DY ZGJATIMEVE N T NJJTIN VEND .................................................... 220
T NDALURIT N FUND T FJALS ............................................................................ 222
1) ME SUKUKUN T PLOT ................................................................................... 222
2) T NDALURIT ME REVM, .................................................................................. 222

KAPITULLI I SHTAT
NUNI ME SUKUN (SHKRONJA NUN E PAVOKALIZUAR) DHE TENVINI
(DYZANORSHI) ............................................................................................................. 233
NUNI ME SUKUN DHE TENVINI .................................................................................... 235
1. IDHHARI ................................................................................................................. 237
2. IDGAMI - BASHKNGJITJA ............................................................................... 239
2. a) IDGAMI MEAL GUNEH - BASHKNGJITJA DHE SHNDRRIMI I
HUNDRZUAR .................................................................................................................. 240
2. b) IDGAMI BILA GUNEH ASGJSIMI - BASHKNGJITJA E HUNDRZUAR
(GOJOR) .............................................................................................................................. 243
3. IKLABI SHNDRRIMI, TJETRSIMI DISIMILIMI ............................................. 244

325

4. IHFAJA FSHEHTSIMI ............................................................................................. 246

DALLIMI MES IHFAS DHE IDGAMIT ......................................................................... 248
DALLIMI MES NUNIT ME SUKUN DHE TENVINIT ................................................... 249
RREGULLAT E MIMIT ME SUKUN ................................................................................ 250
1. IHFA T fshehurit e shqiptimit t saj .................................................................. 251
2. IDGAMI Deprtimi dhe bashkngjitja e saj ....................................................... 252
3. IDHHAR Shqiptimi i qart i saj .......................................................................... 253
RREGULLAT E MIMIT DHE NUNIT ME TESHTID ...................................................... 256

KAPITULLI I TET
RAPORTET E SHKRONJAVE MES VETE .................................................................. 259
1. MUTEMATHILEJN SHKRONJAT E NJJTA ................................................ 261
RREGULLAT E SHKRONJAVE T NJJTA ................................................................... 262
1. BASHKNGJITJA E VOGL ....................................................................................... 263
2. JOBASHKNJGITJA E MADHE (KEBIRE) ............................................................... 264
3. T NJJTAT ASNJANSE (NEUTRALE) .................................................................. 266
2. MUTEKARIBANI PRAFRTAT ................................................................. 268
LLOJET E SHKRONJAVE MUTEKARIBANI T PRAFRTA ................................ 270
3. SHKRONJAT E NJLLOJTA MUTEXHANISEJN .................................................. 275
E para: MUTEXHANISEJNI SAGIR - Takimi i shkronjave t njllojta me
distanc t vogl (sagir) ...................................................................................................... 275
E dyta: MUTEXHANISEJNI KEBIR - Takimi i shkronjave t njllojta me
distanc t madhe (kebir) .................................................................................................... 277
E treta: MUTEXHANISEJNI MUTLAK - Takimi i shkronjave t njllojta me
distanc mesatare apo asnjanse (mutlak) ............................................................................ 277
MUTEXHANISEJN IDHHAR (Qart idhhar) .....................................................................281
4. MUTEBAIDEJN T LARGTA ................................................................................. 284
PRFUNDIM I RAPORTEVE T SHKRONJAVE ........................................................... 287

KAPITULLI I NNT
RREGULLAT E FILLIMIT DHE T PRFUNDIMIT T LEXIMIT ....................... 289
EL-VAKF VEL IBTIDA - (T NDALURIT DHE T FILLUARIT E LEXIMIT) ......... 291
DALLIMI N MES NDALJES (VAKFIT), SEKTES DHE PRFUNDIMIT ................... 291
MEDHHEBET E DIJETARVE PR VAKFIN (T NDALURIT E LEXIMIT) DHE
IBTIDAN (T FILLUARIT E LEXIMIT) ........................................................................ 292
T NDALURIT SUNET ..................................................................................................... 293
T NDALURIT E DOMOSDOSHM ............................................................................... 294
NDALJA .............................................................................................................................. 295
1. T NDALURIT E PLOT, APO T OMOSDOSHM ......................................... 295
2. T NDALURIT E MJAFTUESHM ...................................................................... 295
3. T NDALURIT E LEJUAR .................................................................................... 296
4. T NDALURIT E MIR ......................................................................................... 296
5. T NDALURIT E NDRLIDHS .......................................................................... 296
6. T NDALURIT E NDALUAR ............................................................................... 296
T FILLUARIT E LEXIMIT .............................................................................................. 297
PRFUNDIMI I LEXIMIT ................................................................................................. 298
T NDALURIT N FORMN, MNYRN SI E KRKON NDALIMI ......................... 298

326

1. T NDALURIT ME SUKUN .............................................................................. 298

2. T NDALURIT ME REVM ................................................................................. 299
3. T NDALURIT ME ISHMAM (bashkimbuzsh) ................................................. 299
4. T NDALURIT ME IBDAL (zvendsim) ........................................................... 299
5. T NDALURIT ME HADHF (asimilim) .............................................................. 299
KATEGORIT E LEXIMIT ............................................................................................ 300
1. - ET-TERTIL ...............................................................................................
300
2. - ET-TAHKIK ............................................................................................
300
3. - EL-HADR .....................................................................................................
301
4. - ET-TEDVIR ..............................................................................................
301
EL-ISTIADHE ..................................................................................................................... 302
Mnyra e ISTIADHES fshehtazi apo haptazi ...................................................................... 302
BISMILAHI ......................................................................................................................... 303
DISPOZITA E NDRLIDHJES S SUREVE ................................................................... 304
MNYRAT E FILLIMIT T SURETUL ALI IMRAN ...................................................... 307
MNYRAT E LEXIMIT T SURETUL-ENFAL ME SURETUT
TEVBE (BERAETUN) ........................................................................................................ 307
SEXHDEJA E LEXIMIT ..................................................................................................... 308
DISA RREGULLA T CILAT DUHET PASUR PARASYSH SIPAS HAFSS .............. 310
AFATI M I GJATI PR T LEXUAR KURANIN ......................................................... 312
DUA ..................................................................................................................................... 313
TEKBIRI, TEHLILI DHE TAHMIDI ................................................................................. 314
LLOJET E GABIMEVE GJAT LEXIMIT T KURANIT .............................................. 315
NAMAZI PAS PERSONIT I CILI BN GABIM T MADH DHE T QART ............... 316
LITERATURA E KONSULTUAR ..................................................................................... 323
LIBRAT E AUTORIT DHE PRKTHIMET ...................................................................... 324

DONATOR: Q.I.SH. SHTUDGART, GJERMANI.

327