Politika

Ekonomike

ppt-Minir Shaqiri

1-SHKOLLAT E MENDIMIT EKONOMIK MBI ROLIN E SHTETIT

NE EKONOMI

a-Doktrina Liberale dhe

b-Intervencioniste
1.1-doktrina liberale
Themelues jan Adam Smith dhe David Rikardo. Karakteristika t
ksaj shkolle jan. Mosndrhyrja e shtetit n ekonomi, Konkurrenca
e lir n ekonomi,dhe se n ekonomi vepron nj dor e padukshme.
Sipas Smithit individin dhe kapitalistin e nxisin pr tu marr me
aktivitet ekonomik: egoizmi, afiniteti, dshira pr liri, shprehia e
puns dhe afiniteti pr tregti.
1.2-doktrina intervencioniste
Themelues sht Xhon Kejnzi i cili ishte pr ndrhyrjen e shtetit n
ekonomi. Karakteristikat e ksaj doktrine jan. Se nuk duhet
mbshtetur n dorn e padukshme, Intervenimi shtetror sht i
domosdoshm pr sukses kundr krizs n ekonomi dhe n vend t
dors s padukshme rekomandohet dora politike ( e shtetit).

 2-TIPET MODELET E SISTEMEVE EKONOMIKE

M karakteristike sot jan:
Modeli Amerikan, Gjerman, Japonez, Suedez,
Sistemi administrativo-komandues dhe
ish modeli i shteteve socialiste-kinez-rus.
3-BARTSIT E EKONOMIS S APLIKUESHME - Jan:
1-Organet shtetrore, organet publike-juridike
2-Organizatat ndrkombtare dhe
3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet).
3.1-organet shtetroreN emr t shtetit udhheqin organet shtetrore t cilat aprovojn dispozita
t ndryshme dhe sigurojn aplikimin e tyre.
Organet ligjvense krijojn norma juridike dhe nj pjes ktyre normave
rregullojn marrdhniet ekonomike.
Organet administrative kujdesen pr realizimin e tyre dhe n kuadr t
ktyre organeve vend t rndsishm zn qeveria me resort e veta.
3.2-organet publikejuridike
Kryejn funksione publike n fush t ekonomis dhe jan:
Odat ekonomike dhe Bursat

 odat ekonomike
Harmonizoj interesat e veanta t antareve t saj me
interesat e shoqris. Ku shteti me an t disa dispozitave
t veanta ju beson kryerjen e disa punve odave ekonomike.
Formohen me qllim t ekonomis dhe pjesve te saj.
Dallojm dy lloje t odave ekonomike.
a) Odat ekonomike Evropiane-kontinentale (kan karakter juridikopublik, formohen me ligj dhe antarsimi sht i obligueshm) dhe
b) Odat ekonomike anglo-saksone (jan t karakterit juridiko-privat
dhe antarsimi sht i vullnetshm).

Bursat
Jan tregje t prhershme n t cilat veprojn rregulla dhe uzansa t
veanta. N burza punt mund t i lidhin vetm antart e saj, dhe
punt kryhen prmes ndrmjetsve (senzalve). Shitblerja mund t
kryhet vetm prmes mostrave t mallrave.
Punt n bursa lidhen; a) Prompte (menjher) dhe me b) Termin.
Themelimi i bursave bhet me ligj.

3.3-organet politike
Partit q jan n pushtet nprmjet parlamentit dhe ministrive
angazhohen n realizimin e programeve t tyre ekonomike.
Sindikata sht forma m masovike e organizimit t puntoreve.
3.4-trupat operative (firmat dhe ndrmarrjet)
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik e cila
prodhon t mira ose kryen shrbime t caktuara pr nevojat e tregut dhe duke
bartur rrezikun afarist me qllim t realizimit t fitimit dhe qllimeve tjera konform
me kushtet dhe mundsit q i ofron sistemi ekonomik i vendit.

Format m t rndsishme organizative t ndrmarrjeve jan;

a-Ndrmarrjet n pronsi publike- Me t cilat menagjon shteti dhe jan n
pronsi t tij.
b-Ndrmarrjet private- Q jan n pronsi private dhe
c-Ndrmarrjet e prziera Q bashkohen n forma t ndryshme pr t ngritur
efikasitetin dhe fitimin.
Sot n ekonomin e tregut format m t zakonshme t ndrmarrjevefirmave
jan:
a-ndrmarrjet e pavarura individuale
b-shoqria m prgjegjsi t pakufizuar
c-shoqria me prgjegjsi t kufizuar
d-shoqrit aksionare
e-shoqrit komanditore

 a-ndrmarrjet-firmat e pavarura individuale

Formohen nga personat fizik t cilt njherit jan edhe pronar t
firms. Kto ndrmarrje zakonisht jan t vogla dhe kryesisht formohen
si shrbime dhe m pak si prodhuese.
Karakteristikat jan.
Pronari sht edhe menaxher i firms,
t punsuarit jan zakonisht antar t familjes, pronari merr vendime
dhe bn vetfinancim, pronari disponon me fitimin dhe prgjigjet pr
obligimet ndaj shtetit. N kuadr t ktij lloji t ndrmarrjeve forma m e
shpesht sht mikrondrmarrjet apo micro-enterprise.
Mikrondrmarrjet jan kategori e re dhe formohen n kuadr t familjes
dhe motiv kryesor kan punsimin e antarve t familjes dhe sigurimin e
ekzistencs.

b-shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare)

Kjo shoqri bhet me marrveshje n mes t anuarve dhe t gjith
prgjigjen pr obligimet n mnyr solidare dhe q t gjith jan t
barabart.

 c-shoqria m prgjegjsi t kufizuar

Kjo themelohet n baz t marrveshjes n mes t
anuarve t shoqris t cilt bashkojn pun
dhe mjetet me qllim t formimit t nj t
prbashkt . Me rastin e bashkimit n kapitalin
themelues shuma e anuarve nuk sht e thn
t jet e barabart pra secili prej tyre merr pjes
me shum t caktuar sipas interesit q shpreh
pr kt shoqri. Prgjegjsit e anuarve ndaj
obligimeve jan t kufizuara varsisht nga vlera
e avancuar e mjeteve financiare.

d-shoqrit aksionare
Paraqesin formn organizative me t madhe q formohen
me bashkimin e shum kapitaleve individuale n nj kapital
t prbashkt q quhet kapitali aksionar. Me kt rast aksionarve u jepen letra me
vler q quhen aksione me t ciln prcaktohet vlera nominale e aksionit dhe e
drejta n pjesmarrje t fitimit (Dividents). Po ashtu ofron m shum mundsi t
marrjes s kredive sepse ekziston mundsia m e madhe e kthimit t kredis n
krahasim me ndrmarrjet private. Avansimi i kapitaleve aksionare n shoqrit
aksionare bhet me blerjen e aksioneve n tregun e burzs.
do aksion ka edhe vlern e vet q mund t jet nominale (t prcaktuar me rastin e
blerjes) pastaj vlern e tregut (t prcaktuar n baz t oferts dhe krkess).
Aksionart mund t marrin fitimin n dy forma a) nprmjet dividents q do t thot
se poseduesit e aksioneve pr do aksion marrin nj shum t caktuar nga shoqria
aksionare dhe b) nprmjet riinvestimit q do t thot se shoqria aksionare mund t
mos e shprndaj fitimin por ta investoj n fonde kryesore q n t ardhmen tu
shtohen fitimet aksionarve. Si rrjellim i ksaj kemi rritjen e mimeve t aksioneve
me q rast poseduesit marrin edhe nj shtes plus prve dividents e q ky fitim
quhet fitimi nga kapitali aksionar. Dividenta si e ardhur nga aksioni nuk sht e ditur
q m par sepse vlera e saj varet nga suksesi afarist i shoqris aksionare.

 e-shoqria komanditore
Kjo paraqet formn e przier t ndrmarrjeve
dhe prbehet prej dy lloj aksionesh: t
brendshm dhe t jashtm. Aksionart e
brendshm udhheqin dhe prgjigjen pr
detyrimet e kompanis dhe jan komplementar
dhe t jashtmit nuk marrin pjes drejtprdrejt
n udhheqje dhe afarizm por gzojn t
drejtn n marrjen e fitimit t ndrmarrjes.
Format m t larta t organizimit t
ndrmarrjeve n fazn monopolistike t
kapitalizmit jan. Kartelet, Trustet, Koncernet,
Koorporatat, Holdingu etj.

 Kartelet
Paraqet formn m t hershme dhe me t
thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve kapitaliste
n shoqri aksionare ( monopole). N kartele ndrmarrjet e
bashkuara formalisht mbajn statusin e pavarsis. N kartele
bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t realizimit t
qllimeve t tyre afariste. Marrveshjet kryesore n mes t tyre
jan. Karteli pr kufizimin e mimeve, karteli pr kufizimin e
prodhimit, karteli pr ndarjen e tregjeve dhe Karteli pr
shfrytzimin e patentave dhe licencave.
Trustet
Paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n
nj ndrmarrje t prbashkt me qllim t vnies s monopolit
n treg. Politika dhe rezultatet afariste ktu pr dallim nga
Kartelet, ktu shkrihen n trust. Trusti udhheq n interes t t
gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n t. Dhe pr dallim nga
karteli fitimi i ndrmarrjeve derdhet n fondin e akumulimit t
tr trustit.

 Koncernet
Me rastin e bashkimit t ndrmarrjeve n koncerne ato humbasin
plotsisht pavarsin e tyre. Prparsi e ktyre formave m t larta t
bashkimit t ndrmarrjeve sht s ktu bashkohen ndrmarrjet nga
deg t ndryshme dhe n kt mnyr arrijn fitime t larta.
Korporata
Forma e re sht pas lufts s dyt botrore dhe u zhvillua n vendet
me t zhvilluar kapitaliste. Kan statusin e personit juridik dhe paraqesin
form t organizimit t shtetit n ekonomi ose t kryerjeve t punve
publike dhe andaj kuptohet jan n pronsi t shtetit. psh. KEK-u etj.
Holdingu
Paraqet shoqri e cila aktiven e vet ka vetm aksionet e shoqrive t
tjera. Holdingu kryen veprimtari financiare q sht n interes t
shoqrive q i kontrollon dhe udhheq me to. Shoqria holding mjetet e
saja i plason n nj numr m t madh t shoqrive aksionare dhe n
seciln prej tyre disponon me kontroll t aksioneve.

4-SISTEMI BANKAR
Bankat jan organizata ekonomike t cilat merren me : pranimin dhe ruajtjen e
parave t gatshme, huazimin e parave, n ndrmjetsimin n qarkullim e
pagesave dhe marrjen dhe dhnien e kredive pr klient t tyre. N do shtet
sistemi bankar prbhet nga dy nivele. Niveli i par , banka qendrore dhe niveli i
dyt- t gjitha llojet e tjera t bankave.
4.1. banka qendrore (emetuese)
N krye t sistemit bankar t do vendi qndron banka qendrore dhe sht i
vetmi institucion financiar dhe z vendin kryesor n sistemin financiar t vendit
prkats. Funksionet m t rndsishme t saj jan: E drejta pr t emetuar
para n monedha dhe kartmonedha, mbikqyr punn e bankave komerciale,
bn linensimin e bankave komerciale, ruajtjen dhe depozitimin e metaleve
fisnike dhe paraqitet n rolin e arks shtetrore. Bankn qendrore e drejton
guvernatori.
4.2. bankat e nivelit t dyt
Parashihen me dispozita ligjore dhe i nnshtrohen banks qendrore. Mund t
jen private dhe shtetrore, formohen me lejen e banks qendrore dhe pr
themelimin e tyre nevojitet q themeluesi t siguroj nj shum t kapitalit
themeltar q e cakton banka qendrore.

 5. ORGANIZATAT NDRKOMBTARE BARTSE T

EKONOMIS S APLIKUESHME JAN:

a-Organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

b-Organizatat ndrkombtare jasht prbrjes s OKB-s.
c-Organizatat ndrkombtare t shteteve n zhvillim.
5.1- organizatat ndrkombtare n kuadr t OKB-s.

Kshilli ekonomik-social
sht organ i OKB-s dhe ndihmon pr nj mirqenie dhe
stabilitet m t madh. Kshilli studion dhe jep rekomandime
pr shtje ndrkombtare nga lmi i kulturs, arsimit,
shndetsis dhe shtjeve tjera ekonomike-sociale.

 Banka ndrkombtare pr zhvillim dhe rindrtim

sht formuar pr dy qllime: pr rindrtimin e vendeve t
shkatrruara nga lufta dhe Jep investime n zhvillimin ekonomik
t vendeve t pazhvilluara. Banka punon n principin e shoqris
aksionarve dhe prbhet nga organet: kshilli i guvernatorve dhe
kshilli ekzekutiv.
Fondi monetar ndrkombtar
sht institucion i specializuar i OKB-s dhe fushveprimi i tij sht,
shtjet monetare dhe financiare pr vendet antare. Detyrat e tij jan:
stabilizimi i valuts nacionale, heqja e kufizimeve revizore n pagesat
ndrkombtare dhe krijimi i marrdhnjeve n mes t valutave t
vendeve.

Organizata ndrkombtare e puns

Selin e ka n Gjenev dhe qllimi i saj sht q me marrveshje
ndrkombtare t siguroj kushte m t mira t puns dhe pozit m t
mir t puntorve. Andaj studion dhe jep rekomandime pr vendet
antare .Antare jan shtetet t cilat e pranojn statusin e saj.

 Konferenca e KB-s pr tregti dhe zhvillim

Nuk sht organizat ku antart do t jen ngusht
t lidhur me obligime t caktuara andaj edhe rezultatet e
ksaj organizate jan modeste. N mbledhjet e saja
debatohet pr problemet n tregtin ndrkombtare dhe
zhvillimin e shpejtuar t ekonomive t prapambetura.
Organizata e KS-s pr zhvillim industrial
Kjo organizat zhvillon aktivitet n lmin e industrializimit t
shteteve t pazhvilluara.

Organizata e KS-s pr bujqsi dhe ushqim

Selin ka n Rom dhe detyrat e saja jan: T ndikoj n
rritjen e shpejt t prodhimtaris bujqsore n shtetet e
pazhvilluara dhe prmirsoj ushqimin e popullsis n kto
shtete.

 Marrveshja e prgjithshme
mbi dogann dhe tregtin
Paraqet marrveshje mbi principet e politiks
tregtare ndrkombtare dhe tregtis multilaterale
dhe bazohet n kto parime;
Pranimi i vullnetshm i rregullave n prparimin e
tregtis ndrkombtare,
Shtetet antare pranojn klauzuln e favorizimit me
t lart,
Zvoglimi i barrierave n tregtin e jashtme me
biseda dhe respektimi i tregtis s drejt( tarifat
dhe barrierat tregtare te jen sipas marrveshjes).

 6-ORGANIZATAT NDRKOMBTARE
JASHT PRBRJS S OKB-S.
Organizata pr zhvillim ekonomik dhe bashkpunim
Prfshin 24 shtetet m t zhvilluara perndimore dhe sht nj
prpjekje pr integrim ekonomik. SHBA kishte dalur me nj program
pr rindrtimin e Evrops pas lufts s dyt dhe kjo ndihm kishte pr
qllim pengimin e ndikimit politik t BRSS, forcimin e aleatve dhe
krijimin e partnerve gjegjs.
Bashksia ekonomike evropiane
Apo unioni evropian sht formuar n Rom nga 6 shtetet m t
zhvilluar t Evrops perndimore. Qllimet e krijimit jan realizimi i
bashkimit t madh t popujve t Evrops.
Unioni ekonomik monetar
Me krijimin e tij sht parapar krijimi i sistemit monetar evropian ku n
vitin 2002 EURO hyn n prdorim dhe bhet valut legale zyrtare n
unionin evropian.

 Politika e prbashkt bujqsore

Unioni evropian paguan mbi 50 miliard
subvencione bujqsore.
Politika e prbashkt tregtare
N marrveshje t formimit t unionit theksohet se
shtetet antare deshifrojn t kontribuojn n: n
zhvillim harmonik t tregtis botrore, zvoglimin
apo heqjen e barrierave doganore dhe nxjerrjen e
rregullave t prgjithshme t konkurrencs.
Politika sociale-Shtetet antare t unionit jan
pajtuar mbi nevojn e prmirsimit t kushteve t
jets dhe puns s puntoreve.

 7-QLLIMET N EKONOMIN E APLIKUESHME

Nnkuptojm nj gjendje t ardhshme e cila dshirohet t
arrihet dhe e cila ndryshon nga tanishmja e cila arrihet me
aksion t prbashkt dhe t dobishm te t gjitha
subjekteve.
7.1 sistemi i prgjithshm i qllimeve prfshin :
Qllimet materiale-prodhuese, qllimet ekonomike-sociale
dhe qllimet Politiko-sociale.

8. INSTRUMENTET DHE KUPTIMI I TYRE

Instrumentet kan shum kuptime si jan madhsi ekonomike, jan element i
sistemit institucional dhe jan mjete me t cilat kryhet nj apo m shum detyra.
N kt drejtim me rndsi jan Detyrat dhe Masat.
8.1 detyra
sht gjendje e dshiruar apo rrug drejt s cils duhet ecur> Si m t
rndsishme jan: Punsimi, stabilizimi, prmirsimi n bilancin e pagesave,
zgjerimi i prodhimit, etj.

8.2 masat
sht prdorimi i instrumenteve n moment t caktuar me qllim t kryerjes s
nj apo m shum detyrave si : zvoglimi i tatimit n t ardhura ose aprovimi i
buxhetit dhe Heqja e ndonj mase.
8.3-klasifikimi i instrumenteve
Sipas profesorit Kirchen jan dy grupe kryesore:
Instrumentet n analizat ekonomike dhe Instrumentet n teorin ekonomike.

8.4- instrumentet n analizat ekonomike ndahen n pes grupe:

1-instrumentet nga grupi i financave publike
Kan t bjn me t hyrat dhe t dalat publike t shtetit dhe saldon e tyre.
Shumica e instrumenteve veprojn automatikisht e disa sipas nevojs ndoshta
nj her n vit. N kuadr t ktij grupi bjn pjes instrumentet e politiks
fiskale ( doganat, akcizat, tatimet, taksat e ndryshme etj). Te kto instrumente
me rndsi sht afati , nuk guxohet t vonohet n aplikimin e tyre.
2-instrumentet kredito-monetare
M kto intervenohet n zhvillimin ekonomik duke e prcjell masn e paras
n qarkullim dhe duke u dhn kredi subjekteve ekonomike dhe firmave private
me kushte t volitshme. Kto instrumente shteti i ndrmerr n mnyr t
befasishme dhe jan t fshehura.

3-kurset devizore-(valutore)
Jan instrumente te forta , bjn ndryshime t fuqishme n ekonomi kombtare
dhe ndikojn n mnyr motive pasi shprehin raportin m valutat e tjera dhe n
rast t degradimit paraqitet rreziku i humbjes n valutn nacionale. Ndryshimi i
kursit shkakton rritjen e mimeve dhe ndryshime n shprndarjen e t
ardhurave.
4-instrumentet e kontrollit direket
Sipas natyrs kto jan instrumente te fuqishme dhe shkaktojn efekte t
shpejta dhe shfrytzohen n kohra t krizave n mnyr q n afate t shkurta
ti zgjidhin problemet e grumbulluara ekonomike. Jan m pak efikase n afate t
gjata.
5-Reforma E Sistemit
Kto instrument jan prezent n katr grupet e mhershme dhe me ndihmn e
tyre reformohet sistemi dhe ndrrohet struktura e tij. Dhe e gjith kjo bhet me
an t ndryshimeve ligjore.

8.5-instrumentet n teorin ekonomike-Po ashtu jan pes grupe me rndsi;

1-instrumentet e njohjes
Shfrytzohen n prgatitjen e vendimeve sidomos n momente t vshtira ekonomike dhe
sociale si pas lufts. Me an t ktyre instrumenteve qeverit dshirojn t shprndajn
racionalist burimet e rralla. Si m t rndsishme n kt drejtim jan: tabelat input-output dhe
e balancave ekonomike, me t cilat pasqyrohet aktiviteti ekonomik i t gjitha subjekteve.
2-instrumenti intervenues
Pr kah natyra jan kompleks dhe globale psh , kufizimi i kredive ku shteti dshiron t ndihmoj
ndonj deg t ekonomis apo t ruaj standardin jetsor. Pr kah karakteri jan Buxhetor dhe
Monetar. me politikn buxhetore preken te hyrat apo t dalurat e shtetit.
3-instrumente internacionale
Kto rregullojn marrdhniet ekonomike n tr shtetin por edhe brenda regjionit t tij me
qllim t lehtsohet qarkullimi i mallrave, kapitalit etj.
4-instrumentet strukturale
Kto e ndryshojn bazn e funksionimit t ekonomis kombtare dhe strukturs s tij.
5-instrumentet e politiks ekonomike vijuese
Kto instrumente shrbejn pr vendosjen n afat t shkurt t gjendjes e cila ka devijuar nga
parimet e caktuara ekonomike. Dhe m s shpeshti prdorn n bujqsi, industri etj.

9. ZGJEDHJEN DHE SELEKSIONIMIN E INSTRUMENTEVE

E bjn subjektet e politiks me qllim t arrihen ndryshime t caktuara n jetn
sociale.
9.1-gjat seleksionimit t instrumenteve
Duhet pasur parasysh dy an: Ana politiko-sociale sepse aplikimi i tyre mund t i
sjell n pozit t pavolitshme ekonomike dhe sociale dhe Ana teknike.
9.2-prdorimi i instrumenteve
Duhet pasur parasysh faktet si jan; far sht intensiteti i instrumenteve, kur
duhet t prdorn dhe si t kuptohet komplimentariteti i tyre.
9.3-Fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku e tregon suksesin apo
dshtimin e saj sht rrethi ( ambienti i caktuar).
Rrethi ka dy kuptime:
Rrethi fizik(hapsir e caktuar fizike)dhe rrethi shoqror-ekonomik (trsia e
marrdhnieve prodhuese) si pasoje e veprimtarive ekonomike t njerzve.

10- EKONOMIA KOMBTARE

E prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik
q kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda
kufijve t shtetit t caktuar dhe t cilt gjenden nn juridiksionin e tij.
10.1 struktura e ekonomis kombtare
Pr analiza m t prafrta sht e nevojshme q ekonomia kombtare t ndahet n
njsi m t vogla dhe mundsisht n pjes sa m homogjene q kan elemente t
prbashkta. Kjo ndarje bhet baz t parimit: a) Teknologjik b) institucional dhe c)
funksional.
a-parimi teknologjik
N baz t ktij parimi lmenjt kryesor ekonomik jan: Industria e
xehetaria,Bujqsia dhe peshkimi, Pylltaria, Ekonomia e ujrave, ndrtimtaria,
Komunikacioni, Tregtia, Hoteliria dhe turizmi, Zejtaria.
b-sipas parimit institucional kemi:
Ndrmarrje, ekonomi shtpiake, institucionet a administrats s prgjithshme,
ekonomia fshatare dhe Subjekte t tjera.
c-sipas parimit funksional kemi:
Sektorin e prodhimtaris, T hyrat dhe t dalat e popullsis, T hyrat dhe te dalat e
lmenjve joprodhues, konsumi personal dhe i prbashkt, sektori i investimeve dhe
Sektori i marrdhnieve me botn.

10.2-sektori i prodhimtaris
Ky sektor prfshin bilancin kryesor t rrjellave ekonomike n ekonomin kombtare
dhe prmes tij pasqyrohet outputi dhe inputi i lmenjve prodhues t ekonomis
kombtare.
10.3-t hyrat dhe t dalat e popullsis
Ky sektor tregon nivelin e standardit jetsor t popullsis prkatsisht fuqin blerse
t popullsis si krkes agregate dhe sistemin e shprndarjes te t ardhurave
kombtare.
10.4-t hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues
Ky sektor pasqyron t hyrat dhe t dalat publike t shtetit destinimin dhe shpenzimin
e tyre. Nga veprimi dhe niveli i ktij sektori varet edhe zhvillimi i shrbimeve t
prgjithshme dhe t prbashkta si dhe niveli i standardit t prgjithshm shoqror.

10.5-konsumi personal dhe i prbashkt

Prmes tij shprehet niveli i standardit t popullsis , kurse prmes konsumit t
prbashkt shprehet standardi i prgjithshm shoqror.
10.6 sektori i investimeve
Investimet si faktor material paraqesin bazn n t ciln mbshtetet zhvillimi aktual
dhe perspektiv i ekonomis.
10.7-sektori i marrdhnieve me botn
Ky sektor pasqyron bilancin e transaksioneve ekonomik t vendit me ekonomit e
vendeve t tjera t bots. Prmes tij pasqyrohet importi dhe eksporti i mallrave dhe
shrbimeve.

11.-BEGATIA E PRODHUAR
Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri nse ato t mira jan t
dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne a) Fondet kryesore dhe b) fondet xhiruese.
11.1-fondet kryesore
Funksionin barts t zhvillimit ekonomik t do vendi e kan fondet kryesore e n kuadr t tyre fondet prodhuese. N fondet
prodhuese bjn pjes mjetet pr prodhim ( fabrikat, ndrtesat, makinat dhe pajisjet) , rrugt dhe instalimet e ndryshme. Fondet
kryesore ndahen n.
A) Fondet kryesore n lmenj ekonomik
B)T mirat publike dhe
C)Lmenj joekonomik.
11.2- format m t rndsishme
Pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese jan: Vlera furnizuese( paraqet vlern furnizuese dhe shpenzimet e transportit dhe
instalimit), Vlera e tanishme (fitohet kur nga vlera furnizuese heqin vlern e harxhuar t amortizimit), Vlera e re (mimi aktual q
ato pajisje kan n treg), Vlera e tregut (vlera q do t arrihet me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n treg).

11.3- fondet xhiruese

Zakonisht nnkuptojm stoqet apo rezervat. Dhe klasifikohen n
A)-rezervat afariste n ndrmarrjet ekonomike ( lndt e para, materiali i repartit dhe konsumues, rezervat e produkteve t
gatshme n depo etj.)
B)-T mirat konsumuese n amvisri (q ndahen n
1- t mirat konsumuese afatgjata psh mobilet, pajisjet ne teknikn e bardh veturat etj,
2- T mirat gjysmafatgjata si psh, veshmbathja dhe 3- t mirat aktuale si psh. Lndt djegse , ushqimore etj.

12.- DALLOJM DY TIPA KRYESOR T SISTEMEVE EKONOMIKESHOQRORE

a) sistemin borgjez( tipi i ekonomis s tregut)
b) sistemin socialist ( tipin e ekonomis s dirigjuar me plan).
13.-MODELI I EKONOMIS S TREGUT
Ekonomia e tregut sipas karakterit sht liberal e n pikpamje teorike mbshtetet
ne teorin e ekuilibrit t prgjithshm. N kt model ligjet ekonomike (oferta dhe
krkesa) veprojn lir. N kto kushte rregullator kryesor i tregut paraqitet oferta
agregate dhe krkesa agregate. Lartsia e mimeve varet nga oferta dhe krkesa.
N qoft se oferta sht m e madhe se krkesa mimi bie dhe anasjelltas nse
krkesa sht m e madhe se oferta mimi ngritt. Prandaj n kushtet e ekonomis
s tregut koordinimin e e aktiviteteve ekonomike ndrmjet subjekteve ekonomike e
bn mekanizmi i tregut, ndrsa nxitjen n ekonomizm e bn interesi individual,
kurse kontrollin e efikasitetit kryen konkurrenca e tregut.

14.- PROCESIN E TRANZICIONIT

Mund ta prkufizojm si periudh kalimtare nga nj shoqri etatiste burokratike me nj
regjim autarkik e nj partiak, n nj shoqri demokratike me pluralizm politik si dhe
kalimi nga ekonomia e dirigjuar dhe me plan n ekonomi t tregut dhe pluralizm t prons.
N kuadr t procesit t tranzicionit procesi i privatizimit parqet hallkn kryesore pa t ciln nuk mund te ken
sukses reformat ekonomike dhe shoqrore. N jetn praktike t vendimeve t cilat kan kaluar apo gjenden
n periudhn e tranzicionit jan zbatuar model t ndryshme t privatizimit dhe nga t gjithat me t
rndsishme jan;
A- Modeli i privatizimit t shpejt prmes konceptit SHOK TERAPIS i njohur me emrin modeli bing-gang.

B- Modeli i privatizimit gradual i njohur me emrin STEP BY STEP q ndryshe quhet hap pas hapi.
Modeli i par sht aplikuar n shumicn e vendeve n tranzicion t cilin e prkrah edhe fondi monetar
ndrkombtar dhe rezultatet jan t shpejta. Mirpo ky model n vendet ku u zbatua e shndrroi procesin e
privatizimit n proces ne vete dhe nuk dha rezultatet e pritura. Pasi q procesi i privatizimit u mundsoi
individve apo grupeve nprmjet partive dhe posteve q n emr t privatizimit t uzurpojn , t plakitin nj
pjes t madhe t pasuris kombtare.
Modeli i dyt , i ashtuquajturi gradual sht zbatuar n m pak vende dhe duke u mbshtetur n prvojn deri
m tani sht treguar m i suksesshm n krahasim me modelin e par dhe po prkrahet m shum . Ky
sistem i ka s paku tri prparsi nga i sistemi i par: 1- s pari v efikasitetin ekonomik dhe aftsin e
ekonomis kombtare me qllim t futjes s saj n tregun botror, 2- S dyti niset nga fakti se ndrrimet e
institucioneve t tregut dhe futja e sistemit t ri t vlerave nuk mund t bhet brenda nats dhe s treti 3- Nuk
e mohon ekzistimin e prons publike apo shtetrore t ndrmarrjeve publike dhe ato me rndsi vitale si psh.
sistemi elektro-energjetik, telekomunikacioni.

13.-PROCESI I PRIVATIZIUMIT
Pr t pasur sukses duhet t ket shum elemente prej t cilave veohen -Rregullativa,
Qasjen ekonomike, Prcaktimi i periudhs kohore, shtjen e prons dhe Zgjidhjen e
modelit te privatizimit.
1-rregullativa juridike
Paraqet varg ligjesh q duhet prgatitur para se t filloj procesi i privatizimit.
2-qasja ekonomike
Ky aspekt paraqet nj reform t prgjithshme ekonomike.
3-prcaktimi I periudhs kohore
Q t ket sukses procesi I privatizimit duhet t prcaktohet periudha kohore pre fillimi I dhe mbarimi I tij.
4-shtja e prons dhe pronsis
Kosova n kt drejtim I ka specifikat e veta sepse duhet prfshir t gjitha koht e Jugosllavis sepse kto
shtete n forma t ndryshme ua morn pronat shqiptarve.

5-zgjidhja e modelit
Paraqet njrn ndr shtjet m t rndsishme. Shtylla e 4 pr ta hequr prgjegjsin vet formoj Agjensionin
e Kosovs pr Mirbesim AKM, N kt mnyr AKM-ja q sht i vetmi institucion ne Kosov q sht
barts pr procesin e privatizimit dhe ky agjension I ka ofruar dy forma pr privatizim. MODELIN SPIN OF
dhe LIKUIDIMIN
Modeli spin of paraqet
Modelin m t pasuksesshm t privatizimit deri m tani q sht zbatuar dhe praktika tregon se ky model ka
dshtuar. Sipas ktij modeli investitori I ri nuk mban kurrfar prgjegjsi pr puntort q kan punuar m
par apo punojn edhe tani n ndrmarrjet me pronsi shoqrore..

14.-SISTEMI DEVIZOR
Paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet , kufizohet ose ndalohet
qarkullimi i mallrave dhe I shrbimeve me botn , t fituarit dhe t disponuarit me
deviza si dhe t gjitha pagesat me botn.. Pr nga forma sistemi devizor mund t
jet i ashpr dhe i Lir.

a- sistemi i ashpr(centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore

rregullohet do qarkullim I mallrave dhe I shrbimeve me botn , do pages dhe
argtim nga bota si dhe fitimi dhe disponimi me deviza. Ky sistem u prgjigjet
vendeve q kan sistem centralist t udhheqs me ekonomi.
b- sistemi i lir devisor-sht ather kur me dispozita ligjore sht e rregulluar
vetm nj pjes e qarkullimit t mallrave dhe shrbimeve , vetm disa pagesa dhe
arktime m botn apo vetm disa forma t fitimit dhe disponimit me deviza.

15-KUPTIMI I DISA SHPREHJEVE Q PRDORN N SISTEMIN E DEVIZAVE.

1-devizatParaqesin para t huaja me t cilat disponon shteti , subjekti juridik apo personi fizik n botn e jashtme.
2-valutaShpreh paran e huaj me t cilat disponon nj vend pa marr parasysh prejardhjen e tyre.
3-kursi revizor
Paraqet mimin apo vlern e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t vendit dhe anasjelltas,
mimin e monedhs s vendit dhe valuts s huaj. Kursi devizor mund t jet direkt dhe indirekt. Kursi
devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht sa njsi monetare t
vendit duhet dhn pr nj njsi t valuts s huaj. Ndrsa kursi devizor indirekt shpreh vlern e njsis s
valuts nacionale ndaj valuts s huaj .
4-tregu revizor
Prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit, n mes t bankave dhe
personave t tjer n kuadr t nj vendi apo ne mes t vendeve t ndryshme.
5- veprimtaria revizore
Paraqet tregtin me mjete te huaja t pagess dhe at t devizave si form e pagess dhe e kambialeve , e
eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare.

16-FAKTORT NGA T CILT VARET EDHE STRUKTURA E TREGUT

Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n strukturn dhe vllimin e tregut si
jan. Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare, Lartsia e t
ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre, Pajisja teknike e tregut, Faktori
subjektiv dhe Komunikacioni.
1-vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare
Madhsia e tregut kombtar varet nga sasia dhe struktura e madhit q ofrohet n
treg nga prodhuesit vendor. Nse vllimi I prodhimit sht i madh , tregu do t jet
m i furnizuar pra oferta do t jet m e madhe dhe anasjelltas. Me kt rast tregu
kombtar do t jet m I pasur edhe pr nga struktura e edhe pr nga
llojllojshmria..

2-lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre

Niveli i t ardhurave kombtare varet nga niveli I zhvillimit t forcave prodhuese t
vendit prkats. Ndrkaq nga lartsia dhe mnyra e shprndarjes funksionale t
ardhurave kombtare varet fuqia blerse e konsumatorve. Lartsia e pagave
paraqet faktor shum t rndsishm q ndikon n madhsin dhe strukturn e
tregut kombtar. Nse pagat jan t larta ather edhe krkesat efektive pr nevojat
pr konsumin personal shprehet drejtprdrejt n rritjen krkess agregate n
ekonomin kombtare.
3-pajisja teknike e tregut
Niveli teknik, prkatsisht furnizimi i tregut me stabilimente t ndryshme teknike,
ndikon n ruajtjen e vlers s prdorimit t mallrave nga aspekti kohor prej momentit
t prodhimit deri te konsumi. Kjo vemas shprehet pr mallrat q kan karakter
sezonal, ku pajisja teknike mundson furnizimin e tregut me prodhime t ndryshme ,
pavarsisht nga sezona e tyre e prodhimit.. Pra niveli I lart I pajisjeve teknike
konsilodon raportin n mes t oferts dhe krkess pa marr pavarsisht prej
zezons s prodhimit t tyre dhe n kt mnyr ruhet stabilizimi I tregut vendor.

 4-faktori subjektiv
Numri dhe struktura e popullsis paraqet faktor t rndsishm n formimin e tregut
kombtar t do vendi. Ndikimi I popullsis n tregun kombtar sht I ndryshm por
ai kryesisht shprehet nprmjet. Numrit t popullsis, Strukturs socio-ekonomike,
Strukturs moshore, gjinore, fetare etj.

5-komunikacioni
Paraqet faktor t rndsishm jo vetm pr tregun kombtar por edhe pr at
botror. Komunikacioni mundson bartjen e mallit prej prodhuesit deri te konsumuesi
pra bhet edhe shprndarja territoriale e t mirave materiale q mundson furnizimin
me mallrat ndryshme viset prkatse t vendit dhe bn balancimin e tregut
kombtar dhe botror.

17-MASAT PR STABILIZIMIN E TREGUT

Masat me t cilat intervenon shteti n stabilizimin e tregut jan t ndryshme dhe me m rndsi jan. Masat
administrative, Masat ekonomike, Masat me karakter afatshkurtr dhe Masat me karakter afatgjat.
1-masat administrative
I ndrmarr shteti me qllim t stabilizimit t tregut kombtar. Ato paraqesin masat me t cilat shteti n mnyr
t drejtprdrejt intervenon n sfern ekonomike prkatsisht n rregullimin e raporteve n mes t oferts
dhe krkess.

2-masat ekonomike
Me an t tyre ndikohet n stabilizimin e tregut. Dhe me an t tyre nuk cenohen te drejtat e subjekteve
ekonomike q ato n mnyr t pavarur ti rregullojn raportet ekonomike n mes veti.
3-masat me karakter afatshkurt
Jan ato me t cilat shteti intervenon n treg prej t cilave menjher , prkatsisht pas marrjes s tyre, mund
t priten efektet e stabilizimit t tregut.
4-masat me karakter afatgjat
Ndikojn n evitimin e shkaqeve t mosstabilitetit t tregut kombtar. Efektet e tyre nuk jan t
menjhershme si ishte rasti te masat me afat t shkurtr por n nj periudhe t gjat kohore ato ndikojn n
stabilizimin e tregut t caktuar.

Masa t tjera q ndikojn n stabilizimin e tregut jan edhe:

Rritja e vllimit t prodhimit, Importi, shfrytzimi i rezervave dhe zvoglimi i mass monetare.
1-rritja e vllimit t prodhimit
Vjen duke shfrytzuar n shkall t madhe kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t puns, rritjen e
turneve t puns etj q ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t destinuara pr treg.
2-importi intervenues
Po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra me kt rast importi e rrit ofertn
efektive dhe prdort me qllim t harmonizimit t raporteve n mes t oferts dhe krkess.
3-shfrytzimi i rezervave
Paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e oferts pra n rritjen e fondeve t mallrave n tregun e
brendshm dhe harmonizimin n mes t oferts dhe krkess.
4-zvoglimi i mass monetare
Paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet rritja e
krkess efektive drejtprdrejt shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr shkaktohet
rregullimi i tregut vendor. Pr ta evituar kt dukuri destabilizuese n tregun kombtar shteti ndrmerr pasa
prkats si sht zvoglimi i paras n qarkullim i cili n radh t par bhet prmes uljeve t politiks
kreditore.

18-KUPTIMI INIVELT JETSOR

Niveli jetsor i nj vendi varet nga shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese t vendit
prkats n nj an dhe n ann tjetr shpreh shkalln sasiore dhe cilsore t
prmbushjes s nevojave materiale dhe jo-materiale t njeriut. Pr prcaktimin e
nivelit jetsor merren tregues t shumt ekonomik e joekonomik dhe ata zakonisht
jan n katr grupe krysore.
A- Treguesit prgjithshm ( ushqimi, veshmbathja, banimi, shndetsia, arsimi etj).
B-Treguesit diferencial.(T ardhurat, mnyra e banimit, mnyra e veshmbathjes etj).
C- Treguesit punues (punsimi apo papunsimi)
D-Treguesit politiko-shoqror (ndikimi i njeriut ne jetn politike, n udhheqje, n
marrjen e vendimeve etj).

19-KONSUMI FINAL
Elementet kryesore jan. Konsumi personal, Konsumi shtetror dhe Investimet.

1-konsumi personal
Mund t themi se konsumi personal parqet konsumin e prgjithshm t popullsis s nj vendi n periudh t
caktuar kohore. Dhe ai prbhet prej dy komponentve kryesore. Prej mjeteve MONETARE dhe prej
konsumit NATYROR. Konsumi personal absorbon pjesn m t madhe te t ardhurave kombtare n do
vend dhe n do shoqri. Fondi i konsumit personal pas heqjes s obligimeve ndaj shoqris dhe obligimeve
t tjera si psh. Tatimi, taksat, kursimet etj. Paraqet krkesn agregate dhe fuqin blerse t popullsis.
Konsumi natyror parqet shpenzimin e t mirave materiale t cilat i prodhon vet individi apo familja dhe ato i
shpenzon pr plotsimin e nevojave te veta dhe t antareve t familjes s vet.
Sa i prket nevojave personale t popullsis mund t ndahen n Parsore ( ushqimi, veshmbathja, banimi etj)
Dytsore (pushimet verore, udhtimet e ndryshme , arktimet etj) Luksoze ( dika ekstra n krahasim me ato
parsore dhe dytsore).
2-konsumi shtetror
Parqet formn e plotsimit t nevojave t popullsis n prgjithsi t ati vendi. Ky konsum i ka dy
komponent kryesore. Konsumi i prbashkt-Me t cilat mjete zhvillohen veprimtarit publike q shrbejn
pr plotsimin e nevojave t prbashkta si shndetsia, arsimi, kultura, shkenca, mbrojtja sociale etj.
Konsumi i prgjithshm
Q e prbjn mjetet e dhna pr veprimtari joprodhuese e q jan t nevojshme pr jetn e prditshme t
popullsis si jan organet shtetrore, administrate, gjyqet , sigurimi, mbrojtja e popullsis etj.
3-Investimet
Nga aspekti i konsumit final paraqesin komponent t rndsishme t ekonomis kombtare . Investimet si
faktor material zn vend t rndsishm n konsumin final t ekonomis kombtare. N prfundim formula e
konsumit final sht C+1+G+BX

20-POLITIKA E TREGTIS S JASHTME

Kuptimi i tregtis s jashtme:
a) kuptimi i ngusht, me kt rast kuptojm eksportin dhe importin
b) kuptimi gjer, q kuptojm pos importit dhe eksportit edhe shrbimet e ndryshme.
Nga aspekti makroekonomik tregtia e jashtme mund t definohet si Kmbim mallrash
dhe shrbimesh t ndryshme t nj vendi me vendet e tjera t bots e cila n vete ka
dy elemente kryesore. EKSPORTIN dhe IMPORTIN.
1-eksporti
Thn n mnyr m t thjesht paraqet shitjen e mallrave dhe t shrbimeve t
ndryshme t nj vendi me vende t tjera t bots. Me an t eksportit nj vend
kmben te mira materiale t cilat jan mbi vllimin e nevojave t popullsis s vendit
dhe bn shrbime t tjera duke i siguruar t ardhura (deviza) vendit t cilat I
shrbejn pr t paguar borxhet ndaj vendeve t tjera.
2-importi
Me import kuptojm blerjen e t mirave materiale dhe t shrbimeve t ndryshme.
Pra prmes ksaj forme t tregtis s jashtme bhet importimi I t mirave materiale
t cilat nuk prodhohen apo nuk mund t prodhohen n vendin prkats. Andaj
importi mundson t bhet furnizimi me t mira materiale deri te t cilat nuk mund t
arrihet n mnyr tjetr.

21-N POLITIKN E TREGTIS S JASHTME PR NGA FORMA

DALLOJM DY SISTEME KRYESORE
a-Sistemin e tregtis s lir
Q paraqet at form t politiks s tregtis s jashtme sipas s cils marrdhniet
ekonomike ndrkombtare zhvillohen n mnyre t lir pa przierjen e shtetit pra
nn veprimin e lir t ligjeve ekonomike.
b-sistemin e proteksionizmit
Q sht I kundrte me sistemin e lir . N sistemin e proteksionizmit shteti marr
masa mbrojtse me qllim t mbrojtjes dhe zhvillimit t ekonomis kombtare.

22- FAKTORT Q E KUSHTZOJN TREGTIN E JASHTME

Jan Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore,
Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit,
Niveli i shpenzimeve t prodhimit. Zhvillimi i komunikacionit etj.
1-Shprndarja e pabarabart e pasurive natyrore
Lendet e para q jan baz materiale e do prodhimi n shoqri jan t shprndara n pikpamje gjeografike
n mnyr jot barabart n bot. Kshtu q t gjitha vendet jan t detyruara disa m pak e disa m shum
t importojn lnd t para nga vendet e tjera.

2-Zhvillimi i pabarabart dhe kushtet e ndryshme t prodhimit

N baz t nivelit t zhvillimit t forcave prodhuese sot ekzistojn shprpjestime t mdha n mes t
vendeve te bots. N kt pikpamje marr n tersi bota sht e ndar dysh, n nj an kemi vendet
industrialist shum t zhvilluara dhe n ann tjetr vendet ekonomikisht jo mjaft t zhvilluara. Vendet e
zhvilluara prodhojn produkte finale ndrsa vendet jot zhvilluar prodhojn prodhime parsore.
3-Niveli i shpenzimeve t prodhimit
Ndarja ndrkombtare e puns ka br t mundshm q ekonomia e nj vendi t paraqitet me prparsit e
saj prodhues n nivel t sektorit. N shum vende ekzistojn firma dhe deg t ndryshme t cilat pr shkak t
madhsis prodhuese realizojn t ardhura t larta apo kan shpenzime t ulta pr njsi t prodhimit. Kjo ju
mundson atyre t jen konkurrent n tregun botror.
4-Zhvillimi i komunikacionit
N fillim ka mundsuar lidhshmrit e rajoneve dhe t vendeve t bots n nj treg botror dhe njherazi ka
shpejtsuar procesin e shkmbimit ndrkombtar t mallrave. Pra komunikacioni bn t mundshm
importimin e mallrave pr t cilat ka nevoj nj vend dhe eksportimin e t mirave materiale t nj vendi n
vendet e tjera.

23- INSTRUMENTET KRYESORE TE POLITIKS S TREGTIS S JASHTME

1-Masat nacionale dhe
2-Masat ndrkombtare.

1-Masat autonome apo nacionale t nj vendi mund t ndahen ne:

Masat organizative dhe
Masat rregullative
MASAT ORGANIZATIVE T POLITIKS S JASHTME PARAQITEN N SISTEME T NDRYSHME SI;

1- sistemi decentralist i organizimit t tregtis s jashtme

Ky sht karakteristik pr vendet e zhvilluara prkatsisht vendet me ekonomi t tregut. Ktu
parimisht i lejohet do subjekti ekonomik t merret me tregti t jashtme nse ai tregon interes
pr kt dje ka leverdi ekonomike.
2- sistemi gjysm centralist i organizimit t tregtis s jashtme
N kto vende me tregti t jashtme kryesisht merren ndrmarrjet shtetrore ( ndonse edhe
private) prmes t cilave shteti zbaton politikn e vet n tregtin e jashtme. Disa prodhime q
kan karakter strategjik apo nacional nuk mund t kmbehen me botn pa dhnn e lejes
speciale t shtetit.
3- sistemi centralist i organizimit t tregtis s jashtme
Si form e tregtis s jasht karakteristik e vendeve socialiste . n kto shtete I tr procesi I
organizimit dhe afarizmin me tregti t jashtme sht prqendruar n duar t shtetit.

24.-MASAT E RREGULLIMIT T TREGTIS S JASHTME

1-Masat me t cilat ndikohet n lartsin e mimeve
N kuadr t ktyre masave jan DOGANAT dhe MASAT JASHTDOGANORE

DOGANAT jan nj lloj i tatimit q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me

prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror pa marr parasysh se
a sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit. Kshtu me pagimin e
dogans malli i jashtm barazohet me mallin e brendshm dhe fiton karakterin e
mallit t brendshm.

Sipas qllimit doganat ndahen:

A- dogana fiskale
Q paraqesin burim financiar mjaft t rndsishm t hyrave publike t shtetit. Mjetet nga dogana i
grumbullon vetm shteti prmes organe t veta dhe q i shrbejn pr plotsimin e nevojave t prgjithshme
dhe t prbashkta t popullsis.
B- doganat ekonomike apo mbrojtse
Kan pr qllim mbrojtjen dhe nxitimin e zhvillimit t ekonomis kombtare. Me dogana ekonomike rritet
aftsia konkurruese e ekonomis se vendit n tregun e brendshm dhe te jashtm.
Sipas origjins s mallrave doganat ndahen;
1- Doganat eksportuese
2-Doganat importuese dhe
3- Doganat transit.
Sipas mnyrs s doganimit kemi;

Doganat ad valorem-(vlersore) q zbatohen n mnyr t barabart dhe njsoj n t gjitha llojet e mallrave
edhe pse mimet e tyre mund t jen t ndryshme. Me kt rast dogana paguhet mbi vlern reale t mallrave
dhe at n prqindje t caktuar.

Doganat specifike
T cilat pr dallim nga doganat sipas vlers , jan m t ndrlikuara
sepse prcaktohen pr do lloj malli ve e ve.

Sipas mnyrs s veprimit doganat dallohen;

Doganat diferenciale
T cilat karakterizohen me qasje t ndryshme t doganimit t mallit varsisht nga cili vend vjen
ai mall, n mnyr t drejtprdrejt apo m ndrmjetsim dhe me far mjetesh t
komunikacionit importohet.
Doganat preferenciale
T cilat n esenc paraqesin dogana diferenciale me tendenc q nj vend apo nj lloj i caktuar
i mallit t favorizohet n krahasim me vendet apo llojin e mallrave t tjera.
Dallohen edhe doganat- ANTI DAMPINGE- q zbatohen ne rastin kur nj vend do t pengoj
apo t prkufizoj dumpingun q nj vend tjetr e zbaton n tregun e brendshm t saj, duke
shitur mallin me mime m t ulta se sa q jan mimet vendore pr prodhimet prkatse.
Masat jashtdoganore
Prfshin instrumentet e politiks monetarekreditore, t politiks fiskale, t tarifave t
komunikacionit etj. N grupin e masave jasht doganore m t rndsishme jan PREMIT q
zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese dhe shum rrall ndrmarrjeve importuese.

MASAT Q NDIKOJN N SASIN E MALLRAVE

Q U NNSHTROHEN TRANSAKSIONEVE T JASHTME.
a- ndalesat
b- sistemi i lejeve dhe

c- kontingjenti
a-ndalesat-paraqesin mas shtetrore t rndsishme t politiks s jashtme me t
ciln ndalohet importi, eksportimi apo transitimi i t gjitha apo disa llojeve t mallrave
dhe q vlen pr t gjitha apo vetm pr disa vende.
b-sistemi i lejeve-Me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit
e mallrave q mund t importohen apo eksportohen.
c-kontigjentet-Paraqesin dispozitat me te cilat lejohet madhsia maksimale e
importit apo e eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.

25.-MASAT NDRKOMBTARE.
Mund t jen m karakter BILATERAL dhe MULTILATERAL.
Si instrument kryesor i politiks s tregtis s jashtme jan
KONTRATAT NDRKOMBTARE EKONOMIKE.
Tek kto kontrata zakonisht hasim kto parime.
Parimi (klauzola) i favorizimit m t madh
N qoft se n kontrat ndrkombtare figuron kjo klauzol do t thot se vendi t
prkats i njihen t gjitha t drejtat, favorizimet dhe koncesionet q i jan dhn n
par cilit do vend tjetr,
parimi preferencial -mundson dhnien e koncesioneve speciale nj vendi n
krahasim me vende tjera,
parimi i tretmanit nacional- Nnkupton q shtetet kontraktuese me rastin e
kontraktimit, qytetart dhe persona juridik t bashk nnshkruesit ti trajtojn pr
disa shtje saktsisht t prcaktuara ashtu si i trajtojn edhe qytetart dhe personat
juridik t vendit t vet.

26-PASQYRA REALE E KMBIMIT NDRKOMBTAR T DO VENDI

PARAQITET PRMES BILANCIT T TREGTIS S JASHTME DHE BILANCIT T
PAGESAVE.
a-bilanci i tregtis s jashtme-Paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj
vendi me vendet e tjera t bots t prfshira n nj periudh t caktuar kohore q
zakonisht merret nj vend kalanderik.
a-bilanci i pagesave-Prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t
shprehura n vler t nj vendi ndaj vendeve t tjera t bots n periudh t caktuar
kohore q po ashtu merret nj vit. Pra bilanci i pagesave paraqet raportin ndrmjet t
hyrave dhe t dalave, prkatsisht kredis ( krkess) q paraqet eksportin dhe
debis ( borxhit) q paraqet importin.

27-KONCEPTI I SOTSHM I SHTETIT T MIRQENIES SOCIALE

Mund t prcaktohet shteti q kujdeset t siguroj nj jetes t prshtatshme
normale pr shtetasit me synimin e arritjes s mirqenies s prgjithshme.
Tri karakteristikat t prbashkta t tij jan.

a- Kryerja e funksionit social pr sigurimin e jetess s prshtatshme t shtetasve

dhe minimizimin e t kqijave apo vuajtjeve.

b- Sistemimi i mjeteve financiare t aprovuara shoqrisht-Kjo shpreh realizimin e

shpenzimeve duke e veuar nivelin e shpenzimeve sociale si reflektim i angazhimit
t shtetit ndaj jetess normale.

c- Shrbime sociale n t gjitha nivelet e strukturs sociale

28-PRCAKTIME T PERSONALITETEVE SHTTRORE

a- Otto von Bismark-Kancelari i par i Gjermanis s bashkuar q konsiderohet
si pionier i hershm i politikave t sigurimeve sociale i cili lidhi fjaln mirqenie me fjaln shtet.
b-Winston eril-I cili dha nj mision t ri politik pr shtetin duke vn theksin n mirqenien
dhe n t drejtat ekonomike dhe sociale t individve q duhet t sigurohen Brenda ktij shteti
dhe kshtu sipas tij do t shmangeshin rreziqet shkatrrimtare q vinin nga socialistt
marksist.
c-Frenklin Ruzvelti-Presidenti i SHBA-ve i cili deklaronte se Qeveria ka detyr te prcaktuar
q t prdor t gjith pushtetin dhe resurset e saj pr t prballur problemet e reja sociale , ti
siguroj personave t drejtn n jetn e tyre ekonomike dhe politike, lirin dhe krkimin e
lumturis.
d- William beverixh-Sipas tij shteti i mirqenies sht ai q vendos t luftoj pes t kqijat e
njerzimit pr arritjen e nj mirqenie t p[prgjithshme ku secili t ket para t mjaftueshme,
shndet t mir, kushte t mira strehimi , arsimim t mir etj.
e- T.h. Marshall-Shquhet pr kontributin q ka dhn n studimin dhe prcaktimin e kategorive
t t drejtave dhe lirive t njeriut.

29-DY TIPARET M THELBSORE T SHTETIT

T MIRQENIES SOCIALE JAN:
A- Ndrhyrja e shtetit n nj shkall apo mas t gjer n sfern e jets ekonomike
dhe sociale dhe kshtu mirqenia sociale behet pjes integrale e funksionit t shtetit
.
B- I dyti ka t bj me evidentimin e kategoris s t drejtave t individit n sfern
ekonomike dhe sociale, me fjal t tjera e drejta sociale si nj e drejt e
padiskutueshme, si nj e drejt natyrore.

30-KOMPONENTT KRYESOR T SHTETIT

T MIRQENIES SOCIALE JAN
a-sigurimi socialApo mbrojtja shoqrore ka t bj me kujdesin, mbrojtjen , sigurimin m prfitime
materiale t shtresave n periudha m kritike t jets s tyre normale, kur ata
gjenden n mes t vshtirsive ekonomike si psh, kur jan t smur, ose t paaft
pr t br pun, n pleqri, fmijt jetim , grat e veja.
b-asistenca socialeE njohur si prfitim i kompensimit social ku futet asistenca ose prfitimi pr veterant
e lufts, ndihma pr fmijt e vegjl, ndihma pr grat shtatzna dhe n prgjithsi
ndihma pr t varfrit.

1-faktori demografik-Ka t bj me raportin midis grup moshave

t reja dhe t vjetra, numrit t grave dhe t burrave, raportin n mes
t smurve dhe te shndoshve dhe midis lindshmris dhe vdekshmris.
Pra tani vdekshmria ka zbritur dhe sht rritur jetgjatsia .
2-faktori ekonomik-N prgjithsi mund t thuhet se zhvillimi i mirqenies eci n
prputhje me fazat apo epokat e zhvillimit ekonomik, t shtimit t prodhimit kombtar
dhe t rritjes s t ardhurave. Sa m t mdha t jen t ardhurat aq m e lart
sht mirqenia dhe e kundrta, kur t ardhurat jan t pakta , t pamjaftueshme
edhe mirqenia nuk sht e mire.
3-faktori politik-N radhn e ndikimit t faktorve sht edhe ai politik q gjen
zbatim prmes programeve t ndryshme t partive politike t cilat prfaqsojn
alternative t ndryshme.
4-faktori i jashtm-S fundi sht faktori i jashtm ose ndrkombtar ai i cili ka t
bj me ndikimet q vendet apo shtetet ushtrojn ndaj njri tjetrit

Pyetje nga Politika Ekonomike

1.
-

Cili sht dallimi n mes doktrines liberale dhe asaj kenjziane?

Pr dallim nga doktrina liberale me perfaqsues Adam Smithin, Xhon Kejnz
ishte pr nderhyrjen-perzierjen e shtetit n ekonomi.
Cilat jan problemet q sot m s shumti e mundojn shoqrin
bashkkohore?
Egziston bindja se tempi i hovshem i zhvillimit ekonomiko-social po shkakton
probleme sociale, papunsi dhe paralajmrohen kriza t reja, kjo shte e
rrezikshme pr kapitalizmm.
Si definohet sistemi ekonomiko-social?
Sistemi ekonomiko-social e shprehim n kuptim t serive t gjra q e
karakterizojn:
a) Prona
b) Prpunimi dhe shfrytzimi i informatave
c) Proqesi i marrjes s vendimeve dhe
d) Rregullat e sjelljes.

2.
-

3.
-

Pyetje nga Politika Ekonomike

3.Cilat jan komponentet e ekonomis se aplikushme.?
1-Organet shtetrore, organet publike-juridike
2-Organizatat ndrkombtare dhe
3-Trupat operative ( firmat dhe ndrmarrjet).

4.Si ndahet begatia e prodhuar.?

Me termin begati nnkuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri
nse ato t mira jan t dobishme pr njeriun. Andaj begatia kombtare
prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Globalisht begatia e prodhuar ndahet ne a) Fondet kryesore dhe b) fondet
xhiruese.

5.ka jan doganat .?

DOGANAT jan nj lloj i tatimit q i paguhet shtetit me t cilin ngarkohet malli me
prejardhje t vendit apo t jashtm, i cili kalon kufirin shtetror pa marr parasysh se a
sht fjala pr mallin e importuar, t eksportuar apo transit. Kshtu me pagimin e
dogans malli i jashtm barazohet me mallin e brendshm dhe fiton karakterin e mallit
t brendshm