1

YAPAY ZEKA
Robotlar ile bebekler arasndaki benzerlikler

ABD'nin en nemli teknoloji kurumu MIT'de gelitirilen Cog ve

Ksmet adl iki android'in zerinde almalarn srdren bilim
adamlar,

geliim

psikolojisi

asndan

robotlar

ile

bebekler

arasnda ok byk bir benzerlik olduunu ileri sryor.

6 yl nce Massachusetts Institute of Technology'den Rodney
Brooks bakanlnda bir grup bilim adam, 2 yanda bir ocuun
zeksna sahip Cog adnda bir android (insan eklinde robot)
yarattlar.

Cog'u

gelitirirken,

uralarnn

sonunda

karlaacaklarn

bilmiyorlard.

Ancak

biri

her

ne

yapay

ile
zek

(Artifi cial intelligence- AI) konusunda uzman olan bilim adamlar, 6

yl sonra geliimsel psikoloji dalnda uzman kesildiler.
Bugn

ekibin

alt

laboratuvar,

bilimsel

almalarn

yapld bir ortamdan ok, oyuncaklarla dolu bir oyun odasna

benziyor. Ekip elemanlar zamanlarnn ounu Cog ve ''kuzeni''
Ksmet ile oynayarak geiriyor. Cog ve Ksmet'in en byk zellii,
kk

ocuk

temsilcileri

davranlar

olmalar.

sergileyen

Brooks'a

gre

iki

yeni

tip

yandaki

robotlarn
bir

ilk

ocuun

zeksna sahip bir robot retmek iin en iyi yntem, robota yeni
domu bir bebein doal yeteneklerini vermek ve bu yeteneklerin
gelimesi iin uygun zemini hazrlamak.
Cog ve Ksmet'i izleyenler, bu robotlarn yalnzca motorlar ve
bilgisayar

yazlmlar

ile

kontrol

edildiine

inanmakta

biraz

zorlanyor. evresini kefetmeye alan Cog, kafa, kol ve torsodan

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

oluan basit bir android deil; bir makinenin kesik ve mekanik

yrnden farkl olarak kayar gibi kesintisiz bir ekilde yryor.
Ve baklar bir nesneden dierine kayarken ban insan gibi
arkaya atyor.

Yapay Zek
Ksmet, Cog'dan daha inandrc. Yalnzca bir kafadan ibaret
olmasna

karn,

yz

hatlar

kuzenine

gre

daha

anlaml

ve

duygusal tepkileri daha belirgin. Gzkapa, kulak ve dudak ilavesi

ile daha sevimli bir grne sahip olan Ksmet, olaylar karsnda
aknlk, endie, znt ve merak gibi bir dizi tepki verebiliyor.
nsan zeksna sahip robot retimi iddial ve cesaret isteyen
bir alma. AI aratrmaclarnn pek ou, grme veya koku alma
gibi tek bir duygu zerinde younlamay tercih ederken, Brooks
ve

ekibi

sabit

fi kirli

robot

reticilerinden

farkl

bir

yaklam

benimsediler. Brooks, 1980'li yllarda robot bcek projesi zerinde

alrken bile ''merkezi beyin'' fi krine tmyle kar kyordu.
Brooks'un hedefi , akll davranlarn basit ve birbirinden bamsz
sistemler

arasndaki

ibirliinden

doduunu

kantlamakt.

rnein Cengiz ad verilen alt bacakl robot basit bir kontrol

mekanizmasna
yryebiliyordu.

sahip
Bunun

olduu
iin

halde,

kontrol

sabit

mekanizmasn

admlarla
ayarlamak

yeterli gelmiti.
Brooks,

basit

davranlarnn

bir

sistem

gelitirilebilecei

hiyerarisi
fi krini

kurarak

ortaya

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

att.

robotlarn
rnein

nndeki engelleri hissetmesi iin Cengiz'e byk takld. Bu arada

bacaklar arasndaki haberleme sistemi o ekilde dzenlendi ki
robot

sanki

nndekini

sezmi

gibi

engele

taklmadan

yryebiliyordu.
Brooks, radikal uygulamalar ile AI konusundaki geleneksel
yaklam

tmyle

ykt.

Geleneksel

yaklam,

zeky

kurallar

erevesinde kodlanabilir bir sorun olarak ele alyordu. Bu da

zeknn

bilgisayar

program

gibi

yklenebilecei

anlamna

geliyordu. Geleneksel yaklamda yntem uydu: Robota ne tr bir

ortamda yaayacaksa o ortam ile ilgili program ykleniyordu; bu
ortamda yaamak iin gerekli olan temel direktifl er veriliyor ve
robotun
Brooks'a

akll

bir

gre

yaratk

robota

gibi

iinde

davranmas
yaayaca

bekleniyordu.

ortam

ile

ilgili

Oysa
bilgi

yklemek gereksizdi; robotun akll davranlar sergilemesi iin

iinde yaayaca ortama girmesi ve evresi ile etkileim iine
girmesi yeterliydi.

Drt Gz
Halihazrda

Cog,

birbirinden

bamsz

bilgisayar

kontroll

sistemlerin bir bileimi. Gzleri 4 adet kamera oluturuyor. kisi

yan gr salarken, yksek znrlkl, dar al n gr iin
dier iki kamera devreye giriyor. Kameralarn drd de yuvalarnn
iinde, insan gzleri gibi hareket ediyor. Ayrca kafas, boynu,
kollar ve elleri hareketli. itme sistemi sesin geldii yn tespit
edebiliyor.
bulunuyor.

Robotta

basit

Motorlarnn

bir
pek

denge

ve

dokunma

ounda

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

pozisyon

duygusu

da

sensorlar

bulunduu iin Cog ''vcudunun'' geri kalan ksmnn nerede

olduunu biliyor. Scaklk ve basn lerler de Cog'u ar sya ve
basnca kar koruyor.
te bu temel sistemler birbirine baland zaman Cog akll
davranlar sergiliyor. Halihazrda, Cog insanlarn yzn bulup,
kiinin

kendisine

bakp

bakmadn

syliyebiliyor;

hereketleri

seziyor, kafa hareketlerini kopya edebiliyor.

Cog'u kendinden nceki bcek robotlardan ayran nemli
fark,

yaratl

nedeninde

ve

ynteminde

yatyor.

Brooks

ve

ekibinin bu robotu retmekteki amac, karmak ve gelimi bir

sistem

yaratmaktan

ok,

spesifi k

insan

davranlarnn

kopyalanabiyleceini kantlamakt.
Cog

gz

temas

beceriyor.

nce,

olduunu

seziyor.

olmadn

yan

taraf

Hareket

anlamaya

yararlanyor.

kurabiliyor

Cog'un

ve

gren

gzleri

halindeki

alyor.
gzleri

bunu

iin

bulur

aamada

yaknlarda

nesnenin

Bunun

yz

ile

birka

bir
bir

bulmaz

yz

biri
olup

algoritmden
bunu

yksek

znrlkl bir grnt haline getiriyor. kinci aamada baka bir

ablondan yararlanarak yz grnts iinde gzleri aryor. Btn
bu sre iinde robot canl bir yaratk izlenimi uyandryor.
Bilim

adamlar

Cog'un

geliiminde

''sosyal

etkileim''

konusunun ne denli nemli olduunu ortaya koydular. renme

olgusunun bir paras olan sosyal etkileim zellikle ocuun
yetimesinde ok nemli bir rol oynuyor. ocukluk dneminde
yava

yava

renilir.

Ebeveynin

istekleri

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

ve

beklentileri

arlatka, ocuun yetenekleri yava yava geliir. Bu kademeli

yaklamda en nemli unsur sosyal etkileimdir. te bu noktada
Cog'un reticileri byk bir engelle kar karya kalyorlar. Cog ile
iletiim

kurmak

gereklemesinin

isteyen
ne

denli

bilim
zor

adamlar,

olduunun

bu

isteklerinin

bilincindeler.

nk

Cog'un evresi ile iletiim kurabilmesi iin hem karsndakinin

niyetini hem de kendi niyetini alglayabilmesi gerekir.
Ksmet projesinin mimarlarndan Cynthia Breazeal bu soruna
zm getirmeye alyor. Breazeal'e gre bebekler dardan
grndkleri kadar basit olmadklar izlenimini uyandrr; sanki ok
ey biliyorlardr ve bunu gizleme ihtiyac duyuyorlardr. Kald ki
geliimsel psikologlar, kk bebeklerin kendilerini ifade etmek
iin

yalnzca

yararlandn

doutan
ileri

gelen

sryor.

birka

Oysa

anlatm

ebeveynler,

eklinden
bebeklerinin

davranlarnn altnda derin anlamlar olduu kansndadr.

Ebeveynler, bebeklerinin nasl olduunu yz ifadelerinden ve
karttklar

seslerden

anlamaya

alrlar.

Eer

bebek

iinde

bulunduu koullardan honut ise, ebeveynler gsterdikleri ilginin

dzeyini sabit tutarlar. Yok eer bebekleri huzursuz ve koullardan
honut deilmi gibi davranyorsa ebeveyn ilgi dzeyini arttrr; bu
yolla ocuun ilgisini yeniden kazanmaya alr. Ebeveynlerinin
tepkilerindeki

tutarllk,

ocuklara

ebeveynlerini

nasl

kullanacaklarn retir. Bu etkileim, renme asndan iki taraf

iinde ideal bir ortam yaratr.

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

Cog'un

kuzeni

Ksmet,

ite

bu

grlerden

yola

karak

gelitirildi. ''Ksmet, yetikinlerin kk ocuklarla iliki kurma

yntemlerinden yararlanarak gelitirildi'' diye konuan Breazeal,
''Duygusal antaj konusunda Ksmet ok becerikli. Eer istedii
eyi yapmazsanz suratn asyor ve mutsuz oluyor. Yok

eer

istediklerini yaparsanz sizi bir glck ile dllendiriyor ve sizinle

ilgileniyor'' diyor.
Ksmet zerinde denenen davran
Cog'a

monte

ediliyor.

kilinin

grme

sistemleri
sistemleri

daha
de

sonra

birbirine

benziyor; ikisi de hareketi fark ediyor ve

Robotlar;
* aryor
* zlyor
* Merak ediyor
* Sosyal etkileime giriyor
yzleri ayrt ediyor. Ksmet'te ayrca bir de motivasyonal
sistem bulunuyor. Bu sistem robotun mutlu olmasn ve ilgisinin
srekli olmasn salyor. Uyarlma ve sosyalleme gibi drtlerin
ve bu drtleri tatmin eden davranlarn biraraya gelmesinden
oluan sistem, drtlerin younluu ile yakndan ilgili; drtler
karlksz kalrsa younluu artyor, tatmin edilirse younluu
azalyor.
Bylece, Ksmet yalnz kalrsa sosyalleme drts artyor.
Surat aslyor, yanndan geen herkese taklarak ilgisini ekmeye
abalyor.

Gr

alanna

giren

herhangi

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

bir

birinin

yzn

yakalarsa, gz temas kurup sosyalleme ihtiyacn gideriyor. Ne

var

ki

etkileim

dozu

normalin

zerine

karsa

sosyalleme

drts ar tatmin oluyor ve robot yine mutsuz oluyor.

Buna benzer bir olgu Ksmet'in ''uyar''drts ile ilgili olarak
da ortaya kyor. Uyar drts bilim adamlarnn ''oyun'' dedikleri
bir

davran

ekli

ile

dengeleniyor.

Oyun

davran,

Ksmet'in

favori oyuncuklarndan biri olan oyuncak trtln ortaya kmasyla

tetikleniyor. Ksmet ile oyuncak trtln ilikisi yle: Tek bana
braklan

Ksmet

mutsuz

oluyor.

Bu

arada

oyun

dzeni

ak

konumuna getiriliyor. Ayn anda oyuncak trtl sraya sraya

Ksmet'in nnden geiyor. Uyarlma drts tatmin olan Ksmet
yine mutlu oluyor. Ancak trtl daha hzl bir ekilde Ksmet'in
nnden geerse, robot sklmaya balyor. Trtl ok hzl bir
ekilde sramaya devam ederse sknt fkeye dnyor veya
robot gzlerini kapayp uyku moduna geiyor. Bu deneme srasnda
Ksmet'i izleyenler, robotun mutlu olmas iin trtl onun istedii
hzda nnden geirme eilimi gsteriyor. Bu da ebeveyn ile ocuk
arasndaki karlkl etkileimin ne ekilde gelitiini gsteriyor.
Halihazrda Ksmet ve Cog projesi ok nemli bir noktaya
gelmi durumda. Bu projenin amac stn teknoloji ile donatlm
bir

robot

kademeli

yaratmak
bir

deil;

ekilde

nihai

arttrarak

hedef

Cog'un

yeteneklerini

davranlarndaki

izlemek.

Reyhan Oksay
DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999

gelimeyi

New Scientist 22 Mays 1999

http://www.cumhuriyet.com.tr/

DERLEYENMURAT BAYHAN, 1999