+252% $.$Ŭ1 ( :, (5 ĉ7'202: &+ Z Elementami Zoonoz: 32'5 ('67$1,6á$:$ WINIARCZYKA, %, 1, (:$ 5ĉ' ., (GO, Wyd.2 Popr

&+252%<=$.
$1(
=:,(5=7'202:<&+
Z ELEMENTAMI
ZOONOZ
32'5('67$1,6$:$ WINIARCZYKA
,=%,*1,(:$*5'=.,(GO,
WYD.2 POPR.
63,675(&,
&+252%<%<'$ Jan PXG]LVNL ..................................................................... 11
PRYSZCZYCA ............................................................................................................ 11
K6,*2686=.............................................................................................................. 18
Z$5$=$38&1$%<'$ ............................................................................................ 25
G8=2:$7$&+252%$6.5<%<'$ ........................................................................ 28
W*/,. .................................................................................................................... 32
L(37263,52=$%<'$ ............................................................................................... 37
PARATUBERKULOZA .................................................................................................. 40
B58&(/2=$%<'$ ................................................................................................... 43
C+252%$07:,.2:$%<'$ ................................................................................. 47
G58/,&$%<'$ .....................................................................................................49
E1=227<&=1$%,$$&=.$ %<'$ ............................................................................ 55
POSOCZNICA KRWOTOCZNA %<'$ ........................................................................... 61
Z$.$1(=$3$/(1,(126A I TCHAWICY 2757%<'$(IBR/IPV) ........................ 65
Z$5$=$5=6,67.2:$%<'$ .................................................................................. 71
WIRUSOWA BIEGUNKA BYD$,&+252%$%21/UZOWYCH .................................... 75
G%&=$67$(1&()$/23$7,$%<'$ ......................................................................... 79
Z$.$(1,$:<:2$1(3RZEZ SALMONELLE ............................................................ 84
Z$.$(1,$:<:2$1(35ZEZ Escherichia coli 8&,(/7 J. Osek ......................... 88
G5=<%,&$6.51$%<'$ 6:RRV]\Q .................................................................. 93
&+252%<0$<&+35=(UWACZY 6WDQLVDZ:LQLDUF]\N ....................... 101
P2050$<&+35=(8:$CZY .............................................................................. 101
G25&=.$DOLINY RIFT ........................................................................................ 103
CHOROBA NIEBIESKIEGO -=<.$ ............................................................................. 105
O63$2:,(&,.= ................................................................................................... 107
NIESZTOWICA ......................................................................................................... 110
D<=(17(5,$-$*1,7 ............................................................................................. 113
BEZTLENOWCOWA ENTEROTOKSEMIA OWIEC ........................................................... 115
Z$.$1(0$57:,&2:(=$3$/(1,(:752%< ....................................................... 118
O%5=.=2/,:< .................................................................................................. 119
PARASZELESTNICA TRAWI(&$ OWIEC .................................................................... 122
ENZOOTYCZNE RONIENIE 2:,(&,.= ..................................................................... 124
KAMPYLOBAKTERIOZA OWIEC ................................................................................. 127
BRUCELOZA OWIEC ................................................................................................. 130
G25&=.$Q .......................................................................................................... 133
SALMONELLOZA OWIEC ........................................................................................... 135
LISTERIOZA ............................................................................................................. 138
CHOROBA BORNASKA .............................................................................................. 142
CHOROBA SKOKOWA ............................................................................................... 145
TR=6$:.$2:,(& ................................................................................................. 148
PASTERELOZA ......................................................................................................... 150
CHOROBA maedi/visna ............................................................................................ 153
GRUCZO/$.2:$7238&82:IEC ...................................................................... 156
Z$3$/(1,(67$::,0=*88.= ....................................................................... 158

&+252%<:, Zygmunt Pejsak ...................................................................... 163
P205./$6<&=1<:, ........................................................................................ 163
A)5<.$6.,3205:, ...................................................................................... 169
PRYSZCZYCA .......................................................................................................... 173
C+252%$3&+(5=<.2:$:, ............................................................................ 175
P&+(5=<.2:(=$3$/(1,E JAMY USTNEJ ............................................................... 177
ENTEROWIRUSOWE ZAPALENI(0=*8,5'=(1,$ .................................................... 178
CHOROBA AUJESZKYEGO ....................................................................................... 181
ROZRODCZO-2''(&+2:<=(63&+252%2:<:,............................................. 186
Z$.$(1,$3$5:2:,5862WE ................................................................................ 190
Z$.$(1,$527$:,5862:E ................................................................................... 191
KORONAWIRUSOWE ZAPALE1,(2'.$,-(/,7:, ............................................ 193
EPIDEMICZNA BIEGUNKA ......................................................................................... 196
G5<3$:, ........................................................................................................... 198
Z$.$(1,$.2521$:,586(038&1<0 ................................................................ 200
Z$.$(1,$&,5.2:,562:E .................................................................................... 201
R<&$ .................................................................................................................. 202
BRUCELOZA ............................................................................................................ 206
LEPTOSPIROZA ........................................................................................................ 209
LISTERIOZA ............................................................................................................. 215
G58/,&$ ............................................................................................................... 216
MIKOPLAZMOWE ZAPALENI(38& .......................................................................... 219
Z$.$1(=$1,.2:(=$3$LENIE NOSA .................................................................... 222
STREPTOKOKOZA .................................................................................................... 225
PLEUROPNEUMONIA ................................................................................................ 227
Z$.$(1,$:<:2$1(35ZEZ Actinobacillus suis ................................................. 231
Z$.$(1,$:<:2$1(35ZEZ Haemophilus parasuis ............................................ 232
DYZENTERIA ........................................................................................................... 233
SPIROCHETOZA ....................................................................................................... 241
ROZROSTOWE ZAPALENIE JELIT ............................................................................... 242
SALMONELLOZA...................................................................................................... 244
K2/,%$.7(5,2=$3526,T ...................................................................................... 247
C+252%$2%5=.2:$ ........................................................................................... 250
B(=0/(&=12323252'2WA ............................................................................... 252
W<6,.2:(=$3$/(1,(1$6.5.$ ........................................................................ 255
Z$.$1(0$57:,&2:(=$PALENIE JELIT U PROS,7 .............................................. 256
T(&:, ............................................................................................................ 258
CHOROBY KONI 6WDQLVDZ:RRV]\Q ................................................................ 263
A)5<.$6.,3205.21, ...................................................................................... 263
P&+(5=<.2:(=$3$/(1,E JAMY USTNEJ ............................................................... 267
A1(0,$=$.$1$.21, .......................................................................................... 269
NOSACIZNA............................................................................................................. 274
EPIZOOTYCZNE ZAPALENI(1$&=<&+211<&+ .................................................... 280
W5=2'=,(-&(=$3$/(1,(1$&=</,0)$7<&=1<CH ............................................ 284
8
O757.21, ............................................................................................................ 285
Z$.$1(=$PALENIE MACICY KLACZY .................................................................... 286
W,5862:(=$3$/(1,(7TNIC KONI ....................................................................... 288
Z$.$1(=$3$/(1,(-$0<1262:(-,38&.21I ................................................... 293
INFLUENZA KONI ..................................................................................................... 299
CHOROBY GRYPOPODOBNE KONI ............................................................................. 307
BRONCHOPNEUMONIA ENZO27<&=1$5(%,T ....................................................... 312
Z2=< .................................................................................................................... 314
A.7<12%$&</2=$5(%,T ................................................................................... 318
R2'2.2.2=$5(%,7 ........................................................................................... 321
S$/021(//2=$5(%,7 ........................................................................................ 324
T(& ..................................................................................................................... 327
CHOROBA BORNASKA KONI ..................................................................................... 333
Z$.$1(=$3$/(1,$0=GU I RDZENIA KONI ......................................................... 337
G5=<%,&$6.51$.21, ......................................................................................... 344
&+252%<36: 6WDQLVDZ:LQLDUF]\N ............................................................ 349
N26:.$36: ..................................................................................................... 349
Z$.$1(=$3$/(1,(:752%<836: .................................................................. 355
W&,(./,=1$ -PXG]LVNL6:LQLDUF]\N ......................................................... 359
Z$.$1(=$3$/(1,(7&+$:,&<,26.5=(/,36W .................................................. 369
H(53(6:,52=$36: ............................................................................................. 372
PARWOWIROZA ....................................................................................................... 377
KORONAWIROZA ..................................................................................................... 383
ROTAWIROZA .......................................................................................................... 384
KAMPYLOBAKTERIOZA ........................................................................................... 385
SALMONELLOZA...................................................................................................... 387
KOLIBAKTERIOZA J. Osek ..................................................................................... 390
LEPTOSPIROZA ........................................................................................................ 393
BRUCELOZA ............................................................................................................ 399
BORELIOZA ............................................................................................................. 401
ERLICHIOZA ............................................................................................................ 405
ERLICHIOZA TROMBOCYTARNA ............................................................................... 407
&+252%<.27: Zbigniew *UG]NL .............................................................. 411
B,$$&=.$.27: ................................................................................................ 411
P$1/(8.23(1,$.27: ......................................................................................... 427
KATAR KO7:........................................................................................................ 433
SYNDROM NIEDOBORU IMM812/2*,&=1(*2.27: .............................................. 441
Z$.$(1,$.2521$:,5862:(.27: .................................................................. 450
Z$.$1(=$3$/(1,(275=(:1(-.27: ............................................................... 451
KORONAWIRUSOWE ZAPALE1,(-(/,7.27: .......................................................... 463
C+/$0<',2=$.27: ........................................................................................... 465
H(02%$5721(/2=$.27: .................................................................................. 471
G58/,&$36:,.27: ....................................................................................... 476
DERMATOFITOZA, *5=<%,&$675=<*&$36:,.27: ........................................ 484
:$1,(-6=(=2212=<3$62<71,&=( -HU]\/*XQGDFK$QGU]HM%
Sadzikowski ............................................................................................................... 497
TOKSOPLAZMOZA ................................................................................................... 497

GIARDIOZA ............................................................................................................. 502
KRYPTOSPORYDIOZA ............................................................................................... 503
SARKOCYSTOZA ...................................................................................................... 504
OPISTORCHOZA ....................................................................................................... 506
DIFYLOBOTRIOZA.................................................................................................... 507
TASIEMCZYCA, Taenia saginata .............................................................................. 508
TASIEMCZYCA, Taenia solium ................................................................................. 510
W*5=<&$/8'=, .................................................................................................. 511
B%/2:,&$32:2'2:$NA PRZEZ LARWY Echinococcus granulosus ..................... 512
B%/2:,&$:,(/2-$02:$.................................................................................... 513
W21,&$ .............................................................................................................. 514
TOKSOKAROZA ....................................................................................................... 517
Z(63/$5:<:'58-&(-6.51(- .................................................................... 518
INDEKS RZECZOWY ............................................................................................ 519
10
&+252%<%<'$
Pryszczyca
(DF aphthae epizooticae, ang. foot and mouth disease)
Pryszczyca MHVW]DNDQZ\VRFH]DUDOLZLJRUF]NRZFKRURE]ZLHU]W
SDU]\VWRNRS\WQ\FKRGXHMG\QDPLFHV]HU]HQLDVL:MHMSU]HELHJXSRMDZLDM
VL SFKHU]\NL L QDGHUNL QD ERQLH OX]RZHM MDP\ XVWQHM Z V]SDU]H L QD
NRURQFHUDFLF]QHMRUD]QDVNyU]HVWU]\NyZ3U\V]F]\FDXZDDQDMHVW]DQDjJURQLHMV] FKRURE ]ZLHU]F -HM ZyVWSLHQLH ZVWU]\PXMH Z znacznym
VWRSQLXKDQGHOZVNDOLZLDWD2EUyW]ZLeU]WDPLSURGXNWDPL]ZLHU]FHJR
SRFKRG]HQLDQDVLHQLHP]DURGNDPL]NUDMyZZNWyU\FKZ\VWSXMHSU\V]F]yFDOXESURZDG]RQHVV]F]HSLHQLDSU]HFLZNRSU\V]F]\F\MHVW]QDF]QLHXWUXdQLRQ\OXE]DPNQLW\
ETIOLOGIA&KRURESRZRGXMHZLUXVQDOHF\GRURG]LQ\Picornaviridae
rodzaj Aphtovirus :LUXV SU\V]F]\F\ Z\ND]XMH VWDELOQR Z S+ 9.
W URGRZLVNXS+SRQLHMLSRZ\HMXOHJDLQDNW\ZDFML.ZDV\IRVIRURZ\
siarkowy, cytU\QRZ\RFWRZ\PUyZNRZ\RUD]VXEVWDQFMHDONDOLF]QHWDNLHMDN
ZJODQVRGXXJVRGRZ\LQDNW\ZXMZLUXVVWRVXQNRZRV]\ENRQSXJ
VRGRZ\ 1D2+ Z FLJX PLQXW\ :LUXV SU\V]F]\F\ Z\ND]XMH GR GX
RSRUQR QDF]\nniki fizyczne. TemSHUDWXUD&LQDNW\ZXMHJRSR24
godzinach, temperatura 60& ]DELMD SR PLQXWDFK QDWRPLDVW Z
& JLQLH QDW\Fhmiast. W temperaturze & Z VWDQLH OLRILOL]RZQ\P
]DUD]HN ]DFKRZXMH ]DNDQR SU]H] ZLHOH ODW : JOHELH L VLHUFL ]ZLHU]W
zachowXMH ]DNDQR SU]H] PLeVLF Z SDV]\ 4 PLHVLF\ Z NDOH L
gnojowicy GQL 3URPLHQLRZDQLH VRQHF]QH LQDkW\ZXMH JR Z FLJX
PLQXW3HNORZDQLHZG]HQLHVROHQLHVNyUQLHLQDNW\ZXMH]DUD]ND=DNDQR
V]SLNXNRVWQHJRVWZLHUG]DVLMHV]F]HSRGQLDch.
=QDQ\FK MHVW VHURW\SyZ ZLUXVD SU\V]F]\F\: A, O, C, SAT1, SAT2,
6$7 L $VLD : REUELH VHURW\SyZ ]LGHQW\ILNRZDQR SRQDG SRGWySyZ 3RG]LD WHQ RSLHUD VL QD REVHUZDFMDFK SRF]yQLRQ\FK QD ]ZLHU]WDFK
immunizowanych, okazaR VL ERZLHP H XRGSRrnianie jednym podtypem
QLH]DEH]SLHF]DR]ZLHU]WSU]HG]DNDHQLHPLnnym podtypem wirusa.
EPIZOOTIOLOGIA. Pryszczyca DWDNXMH]ZLHU]WDSDU]\VWRNRS\WQHE\GR
GRPRZHRZFHNR]\ZLQLHD]SU]HXZDF]\ZROQR\Mcych bizony, bawo\XEU\MHOHQLHLPSDODNXGX']LNLHZLQLH\MFHZEXV]XPRJVWDQRZL
12
&+252%<%<'$
naturalny rezerZXDU ]DUD]ND 1D ]DNDHQLH ZUDOLZ\ MHVW WDNH F]RZLHN

:LUXVPRH]DNDDVRQLHZLHOEG\LMHH
Pryszczyca Z\VWSXMHHQGHPLF]QLHZZLNV]RFLNUDMyZ$IU\NLZQLHNWy
U\FK UHMRQDFK $]ML (XURS\ :VFKRGQLHM $PHU\NL 3Rudniowej. Szczepy
W\SyZ $ 2 & Z\VWSXM Z $PHU\FH 3RXGQLRZHM L (XURSLH ] 7XUFM
ZF]QLH W\S\ $ 2 & L $VLD na Bliskim Wschodzie, typy O, A, C
i Asia 1 ZFHQWUDOQHMLSRXGQLRZR-wschodniej Azji, O, A, i C w AmeU\FH3yQRFQHM2$&6$76$7 w Afryce zachodniej i centralnej,
O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3 Z $IU\FH ZVFKRGQLHM L SRXGQLRZHM
PryszF]\FDQLJG\QLHZ\VWSLDQD,VODQGLL
2EUyW]ZLHU]WDPLLSURGXNWDPLSRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJR]W\FKUHJLoQyZPRHVWZDU]D]DJURHQLHSU]HQLHVLHQLDZLUXVDSU\V]F]\F\ GRUHMRQyZ
ZROQ\FKRGFKRURE\LWRQDGXHRGOHJRFL3U\V]F]\FD permanentnie powraca do EuroS\ R F]\P ZLDGF] RJQLVND VWZLHUG]RQH ZH :RV]HFK Z
1993 roku, w Grecji w latach 1994 i 1996, AlEDQLL %XJDULL 0DFHGRQLL Z
URNX : 3ROVFH RVWDWQLD HSL]RRWLD SU\V]F]\F\ PLDD PLHMVFH Z ODWDFK
1959 ] QDMZLNV]\P QDVLOHQLHP ]DFKRUoZD Z ODWDFK 9621964. W
latach 1968-1971 zarejestrowano w Polsce 10 ognisk pryszczycy. ZachoroZDQLDZURNXSRZRGRZDQHE\\SU]H]W\S23RGNRQLHFURNX
stwierdzono w Polsce pojedyncze ogniska powodowane przez typ C. W
URNXSRMDZL\VLZ3ROVFH ]achorowania spowodowane przez typ A.
$QDORJLF]QHW\S\ZLUXVDZ\VWSRZD\Z3ROVFHZODWDFK1968. Ostatnie ognisko choroby w Polsce stwierdzono w 1971 roku. Spowodowane ono
E\RSU]H]W\S2
:URNXX]QDMF(XURS]DUHJLRQZROQ\RGSU\V]F]\F\ZSURZadzoQR ]DND] V]F]HSLH SU]HFLZNR QLHM ,PSRUW ]ZLHU]W RJUDQLF]RQR ZyF]QLHGRNUDMyZX]QDQ\FK]DZROQHRGFKRURE\ZNWyU\FKQLHZ\NRQ\ZaQRV]F]HSLHFRQDMPQLHMRGPLHVLF\
2VWDWQLH EDGDQLD Z\ND]D\ SRMDZLHQLH VL QRZHJR V]F]HSX Z REUELH
podtypu A wirusa. Wyizolowano go po raz pierwszy w Iranie w 1996 roku,
a QDVWSQLHZ7XUFMLL$UPHQLLZURNX'DQHWHZVND]XMH]DJURHQLH
SU\V]F]\FMHVWGOD(XURS\FLJOHGXH
:LUXV PRHSU]HQRVL VLSU]H] NRQWDNW EH]SRUHGQLOXE ]DSRUHGQLcWZHP SURGXNWyZ ]ZLHU]FHJR SRFKRG]HQLD WDNLFK MDN MDN PLVR POHNR
nasienie, zaURGNL 0RJ JR SU]HQRVL OXG]LH SWDNL SRMD]G\ SU]HGPLRW\ L
RG]LH NWyUH PLD\ NRQWDNW ]H ]ZLHU]WDPL ]DNDRQ\PL OXE FKRU\PL .LeUXQNLV]HU]HQLDVLHSL]RRWLLZVND]XMHZLUXVPRHSU]HQRVLVL]ZLDWUHP
i opadami deszczu.
=DNDRQHLFKRUHQDSU\V]F]\F ]ZLHU]WDZ\GDODMZLUXV]Z\G\FKDQ\P
SRZLHWU]HP]Z\G]LHOLQDPLLZ\GDOLQDPLRUJDQL]PXRUD]]HVNyU\=ZLHU]
WD UHNRQZDOHVFHQFL V QRVLFLHODPL QDZHW SU]H] ODWD Z SU]\SDGNX E\GD
GRPRZHJRLODWZSU]\SDGNXEDZRyZDIU\NDVNLFK8WU]\PXMHVLRQZ
JDUGOHLPRHZNDGHMFKZLOLVWDVLSU]\F]\QQRZHJRRJQLVNDFKRURE\
Pryszczyca
13
:\ND]DQR REHFQR ZLUXVD SU\V]F]\F\ Z QDVLHQLX EXKDMyZ QD F]WHU\ GQL

przHGSRMDZLHQLHPVLREMaZyZNOLQLF]Q\FKFKRURE\:\VWSRZDRQWDNH
ZQDVLHQLXSU]H]GQLSRXVWSLHQLXREMDZyZNOinicznych.
2SLVDQRL]RODFMZLUXVDSU\V]F]\F\ ]QDSOHWNDRUD]VNyU\EXKDMyZXRdpornionych przeciwko pryszczycy, a WDNH RG EXKDMD XRGSDUQLDQHJR NWyU\
XOHJ HNVSR]\FML QD ]DNDHQLH V]F]HSHP WHUeQRZ\P L X NWyUHJR Z\VWSL\
DJRGQHREMDZ\NOLQLF]QHFKRURE\-HGQDNHQDMZLNV]H]DJURHQLHVWZDU]D
QDVLHQLH EXKDMyZ SREUDQH RG ]DNDRQ\FK ]ZLHU]W SU]HG Z\VWSLHQLHP
REMDZyZ NOLQLF]Q\FK RUD] QDVLHQLH EXKDMyZ XRGSRUQLRQ\FK NWyUH PLD\
konWDNW ]H ]ZLHU]WDPL FKRU\PL :LUXV SU\V]F]\F\ MHVW REHFQ\ Z POHNX Z
RNUHVLH SU]HG Z\VWSLHQLHP REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L Z WUDNFLH LFK WUZania,
przy czym miano wirusa w mleku jest wysokie.
PATOGENEZA:LUXVZQLNDGRRUJDQL]PXSU]H]ERQ\OX]RZHJyUQ\FK
RGFLQNyZ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR L XNDGX RGGHFKRZHJR 0LHMVFHP MHJR
pierwotQHJR QDPQDDQLD VL MHVW SUDZGRSRGREQLH MDPD QRVRZR-JDUGRZD
'URJOLPI\LNUZLZLUXVGRFLHUDGRZV]\VWNLFKWNDQHNRUJDQL]Pu zwierzcia.
2NUHV LQNXEDFML FKRURE\ WUZD ]D]Z\F]DM GR GQL 3U]HFLZFLDD
w SU]\SDGNDFK ]DNDHQDWXUDOQ\FK SRMDZLDM VL MX GQLD SR ]DNDHQLX
RVLJDMV]F]\WZGQLXLVSDGDMZRNUHVLHGQL6WRW]ZSU]HFLwFLDDZF]HVQHQDOHFHGRNOasy IgM1HXWUDOL]XMRQHV]F]HS\KRPRORJLFzQHLKHWHURORJLF]QHZLUXVD3U]HFLZFLDDQDOHFHGRNODV\,J* pojaZLDMVL
po 10GQLDFKRVLJDMV]F]\WZRNUHVLHGQL3U]HFLZFLDDWHQHXWUDOL]uMZLUXV RUD]ELRUXG]LDZ2:':\ND]XMRQH]QDF]QLHZLNV]VSHFyILF]QRZVWRVXQNXGRSRV]F]HJyOQ\FKW\SyZLSRGW\SyZQLSU]eFLZFLDD
IgM6WDQRGSRUQRFLQD]DNDHQLHXWU]\PXMHVLRNRRURNXD ZQLHNWyU\FK
przypadNDFKPRHWUZDQDZHWURNX.
OBJAWY KLINICZNE. &KRURED ]DF]\QD VL JRUF]N RVRZLHQLHP EUakiem apetytu. NaVWSQLH SRMDZLDM VL SFKHU]H UyQHM ZLHONRFL QD ERQLH
OX]RZHMMDP\JERZHMQDNRURQFHUDFLFLZV]SDU]HPLG]\UDFLF]QHM3Uodukcja mleka gwaWRZQLH VSDGD : REUELH MDP\ XVWQHM WR MHVW QD ERQLH
OX]RZHM M]\ND SRdQLHELHQLD G]LVH SROLF]NyZ VWZLHUG]D VL SFKHU]H
Z\SHQLRQHVRPNRZRyW\PS\QHP3FKHU]H PRJE\REHFQHUyZQLH
QDERQLHOX]oZHMRWZRUyZQRVRZ\FKLOX]DZLF\QDVWU]\NDFKLQLHNLHGy
QDVNyU]HZymienia.
=DFKRURZDOQR Z\QRVL =HMFLD PLHUWHOQH X E\GD GRURVHJR
]GDU]DMVLU]DGNR1DWRPLDVWXFLHOWPRJQDVWSRZDQDJOHEH]MDNLFhNROZLHN SRSU]HG]DMF\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK -HGQ\P ] charakteU\VW\F]Q\FKREMDZyZMHVWREILWHlinienie i kulawizna3U]HVWSRZDQLH]QRJL
QDQRJLF]VWHREOL]\ZDQLHQR]GU]\VZ\UD]HPEROeVQRFLZREUELHUDFLF
LMDP\JERZHM
:RNUHVLHNLONXJRG]LQSFKHU]HQDM]\NXSNDMWZRU]FRZU]RG]HQLD
R\ZRF]HUZRQ\PGQLHNWyUHPRJNUZDZL%RQDOX]RZDV]\ENRXOHJD
14
&+252%<%<'$
UHJHQHUDFMLLSRNLONXGQLDFKRGGR]ZLHU]WDSU]\MPXMSRNDUPQRrPDOQLH ODGHP SR QDGHUFH MHVW S\WNLH ]DJELHQLH L ELDDZH XWU]\PXMFH
VLQDZHWGRSyURNXSR]EDZLRQHEDUZQLNDPLHjVFH1LHNLHG\]GDU]DMVL
]DNDHQLDZWyUQHSFKHU]\LQDGHUHNSURZDG]FHGRZyNQLNRZR-ropnych,
U]HNRPRERQLF]\FK ]PLDQ FR RSyQLD SURFHV JRMHQLD 3FKHU]H w okolicy
UDFLFSRSNQLFLX]UHJX\XOHJDM]DNDHQLXFRZNRQVHNZHQFMLGRSURZadza do kulawizn i uszkod]HQLDUDFLF1LHNLHG\WUZDHREQLHQLHZ\GDMQRFL
POHNDLQLHSRGQR PRJE\QDVWpstwem przebycia pryszczycy.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3FKHU]H LQDGHUNL QDERQLHOu]RZHMMDP\JERZHMNRURQNLUDFLFZV]SDU]HPLG]\UDFLF]QHMVW\SRZHGOD
WHMFKRURE\7XSRSNQLFLXSFKHU]\WZRU]\VLMDNJG\E\NLHV]RQNDJG\
RGZDUVWZLRQ\QDERQHNSR]RVWDMHZSRVWDFLVNOHSLHQLDQDGQDGHUN1DdHUNSRNU\ZDEUXQDWQ\OXEEUXQDtno-yW\VWUXS3R]DJRMHQLXQDGHUHNL
RGSDGQLFLXVWUXSyZSR]RVWDMELaDZH]DJELHQLDXWU]\PXMFHVLGRSy
URNX3U]\]ROLZ\PSU]HELHJXSU\V]F]\F\REVHUZuMHVLGRF]VWRQDJH
]HMFLD PLHUWHOQH E\GD FLHOW Ny] ZL 2EUD] VHNF\MQ\ MHVW QLetypowy,
ERZLHPMHHOLSDGQLH]ZLHU]SR]RUQLH]GURZHSRGF]DVVHNFMLQLHVWZLHUG]D
VLSUDZLHDGQ\FK]PLDQ2JyOQ\]DVWyM\OQ\LVNU]HS\NUZLZOHZHMNRPoU]HVHUFDZVND]XMQDRVWUHXV]NRG]HQLHPLQLDVHUFRZHJR1LHNLHG\ PL
VLHVHUFRZ\QLHZ\ND]XMHDGQ\FK]PLDQ:LQQ\FKSU]\SDGNDFKZ\VWSXM
FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ V]F]HJyOQLH Z FLDQLH OHZHM NRPRU\SU]HJURG]LH
VHUFRZHM Z SRVWDFL PD\FK V]DU\FK RJQLVN QDSU]HPLHQQH Z\VWSRZDQLH
MDQLHMV]\FKLFLHPQLHMV]\FKSyOQDGDMF\FKVHUFXFKDUDNWHU\VW\F]Q\W\JUyVRZDW\ Z\JOG RNUHOany mianem cor tigrinum. W takich przypadkach w
worNX RVLHUG]LRZ\P ]ELHUD VL GXD LOR S\QX 5]DGNR VWZLHUG]D VL Z
PLQLX VHUFRZ\P ZLNV]H RJQLVND R EDUZLH V]DUHM LOXE V]DUH SODP\ :
SR]RVWD\FKQDU]GDFKQLHREVHUZXMHVL]PLDQanatomopatologicznych.
ROZPOZNAWANIE. :NDG\PSU]\SDGNXOLQLHQLDVL]ZLHU]WQDOH\Z
SLHUZV]\P U]G]LH SRGHMU]HZD SU\V]F]\F. Podczas badania jamy ustnej
REVHUZXMHVL]XV]F]DQLHQDERQNDSFKHU]\]M]\NDDSRGQLP\ZRF]Hrwone wJELHQLD5yZQLHZSU]\SDGNXNXODZL]Q\QDOH\]ZUyFLXZDJQD
RNROLFHV]SDU\PLG]\UDFLF]QHMLRNROLFNRURQHN6WZLHUG]HQLHSFKHU]\Z
Z\PLHQLRQ\FKPLHMVFDFKRUD]QDVNyU]HVWU]\NyZLVNyrze wymienia nasuwa
SRZDQH SRGHMU]HQLH SU\V]F]\F\ -HOL ]DFKRURZDQLD Z\VWSXM X UyQ\FK
JDWXQNyZ]ZLHU]WSDU]\VWRNRS\tQ\FKE\GRZLQLHRZFHNR]\GLDJQR]D
MHVWSUDZLHSHZQD2VWDWHF]QHUR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXODERUDWoU\MQ\PSUyEHNWNDQHNLZ\ND]DQLXZQLFKDQW\JHQXZLUXVDSU\V]F]\F\. NajOHSV]\PPDWHULDHPGREDGDQLDMHVWQDERQHNSFKHU]\OXES\Q]SFKHU]\
3\QSRELHUDVL]DSRPRFVWU]\NDZNL]LJDQDERQHN]SNQLW\FKS
FKHU]\ZLORFLRNRRJ]PLHMVFMDNQDMPQLHM]DQLHF]\V]F]RQ\FK]DFKoZXMF ZDUXQNL MDRZRFL 3UyENL QDERQND SRZLQQ\ E\ XPLHV]F]RQH Z
S\QLHWUDQVSRUWRZ\PRVNDG]LHJOLFHURO0EXIRUIRVIRUDQRZ\S+
Pryszczyca
15
7,2 Z UyZQ\FK REMWRFLDFK -HOL 0 EXIRU IRVIRUDQRZ\ QLH MHVW

GRVWSQ\ PRQD JR ]DVWSL ]Z\N\P3%6 OXESRGRHP GR KRGRZOL koPyUHN SU]\ F]\P LVWRtQH MHVW DE\ S+ PLHV]DQLQ\ JOLFHURO 3%6 E\R Z
zakresie 7,21LH]ZRF]QLHSRSREUDQLXSUyENLSRZLQQ\]RVWDXPLHVzF]RQH Z FKRGQL OXE ]DPURRQHL w takim stanie dostarczone do laboratoULXP-HOLQLHMHVWPROLZHSREUDQLHS\QXOXEQDERQND]SFKHU]\DOWHrQDW\ZQ\PUyGHPZLUuVDPRHE\NUHZZ\G]LHOLQDJDUGRZR-SU]H\NRZD
X SU]HXZDF]\ L Z\PD]\] JDUGD X ZL3U]\ ]ROLZ\PSU]HELHJX SU\VzF]\F\ Z\FLQNL PLQLD VHUFRZHJR OXE NUHZ SDGHJR ]ZLHU]FLD VWDQRZL
PDWHULDGREDGDQLDODERUDWRU\MQHJR2EHFQRDQW\JHQyZZLUXVDSU\V]F]yF\ Z SREUDQ\FK SUyENDFK Z\NU\ZD VL Z RGF]\QLH ZL]DQLD GRSHQLDF]D
(OWD) lub testem ELISA z zastosowaniem surowic specyficznych dla 7
VHURW\SyZ ZLUXVD 6WRVRZDQH V UyZQLH WHFKQLNL Z\NU\ZDMFH ZLUXVRZ\
NZDVQXNOHLQRZ\MDNQDSU]\NDGUHDNFMDSROLPHUy]DFMLDFXFKRZHM (PCR)
lub hybrydyzacja in situ 2SUDFRZDQR VSHF\ILF]QH SULPHU\ GOD 3&5 NWyUH
XPROLZLDMUyQLFRZDQLHVLHGPLXVHURWySyZJHQRW\SyZZLUXVDSU\V]F]\F\
3RP\OQREDGDQLDZGXHMPLHU]H]DOH\RGMDNRFLSUyEHNGRVWDUF]RQ\FK
GREDGDQLD-HOLEH]SRUHGQLHEDGDQLHSUyEHNZRGF]\QLHZL]DQLDGRSH
niacza QLH MHVW PROLZH Z\NRQXMH VL SDVD Z KRGRZOL NRPyrek tarczycy,
QHUNL FLHOFLD OXE ZUDOLZ\FK OLQLL FLJ\FKL EDGD S\Q ] KRGRZOL Z 2:'
lub ELISA QDREHFQRZLUXVDSU\V]F]\F\,]RORZDQ\Zirus podlega identyfikacji w RGF]\QLH ZL]DQLD GRSHQLDF]D OXE VHURQHXWUDOL]DFML z zastosowaQLHPVXURZLFVSHF\ILF]Q\FKGODVHURW\SyZ0RQDZ\NRQDSDVDQD7GQLRZ\FK P\V]NDFK :\MWNRZR VWRVXMH VL SUyE ELRORJLF]Q ] X\FLHm
GX\FK ]ZLHU]W 6WZLHUG]HQLH DQW\JHQyZ ZLUXVD SU\V]F]\F\ Z SUyENDFK
SU]HVDQ\FK GR EDGDQLD MHVW Z\VWDUF]DMF\P SRWZLHUG]HQLHP SU\V]F]\F\
Tradycyjnym teVWHP MHVW 2:' MHGQDNH Z ZLHOX ODERUDWRULDFK ]RVWD RQ
]DVWSLRQ\ WHVWHP (/,6$ NWyU\ Z\ND]XMH ZLNV] VSHF\ILF]QR
a DQW\NRPSOHPHQWDUQH ZaFLZRFL EDGDQHM SUyENL QLH PDM ZS\ZX QD
wynik.
%DGDQLHVHURORJLF]QHPRHE\SRPRFQHZGLDJQR]RZDQLXSU\V]F]\F\
-HGQDNH MHJR ZDUWR GLDJQRVW\F]QD RJUDQLF]RQD MHVW Z SU]\SDGNX VWRVoZDQLD V]F]HSLH 5yZQLH Z UHMRQDFK HQGHPLF]QHJR Z\VWSRZDQLD SU\VzF]\F\ ZDUWR EDGDQLD VHURORJLF]QHJR MHVW RJUDQLF]RQD ERZLHP Z\QLN GoGDWQLPRHE\HIHNWHPSU]HE\FLDZF]HQLHMV]\FKLQIHNFML:\ND]DQLHVSHFyILF]Q\FK SU]HFLZFLD PD ZDUWR GLDJQRVW\F]Q X ]ZLHU]W QLH XRGSRUQLanych SU]HFLZNR SU\V]F]\F\ L Z SU]\SDGNX Z\VWSRZDQLD SFKHU]\ QD EoQDFK OX]RZ\FK OXE Z V]SDU]H PLG]\UDFLF]QHM 7HVWDPL VWRVRZDQ\PL Z
diagnostyce serologicznej pryszczycy jest test seroneutralizacji (SNT) oraz
ELISA 7HVW (/,6$ ]DOHFD 2,( GR EDGDQLD E\GD Z REURFLH KDQGORZ\P
617MHVWWHVWHPVHURW\SRZRVZRLVW\PZ\PDJDGREU]HZ\SRVDRQHJRODEoUDWRULXPDZ\QLNX]\VNXMHVLSR-3 dniach. ELISA jest testem szybszym i
EH]SLHF]QLHMV]\PJG\GRMHMZ\NRQDQLDX\ZDVLLQDNW\ZRZDQ\FKDQW\Je-
16
&+252%<%<'$
QyZ ZLUXVD SU\V]F]\F\ 2EHFQR SU]HFLZFLD GOD ZLUXVD SU\V]F]\F\ Z Vurowicy krwi wskazuje na kontakt z wirusem i PROLZRQRVLFLHOVWZD
P26732:$1,(. Pryszczyca MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX
i SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(:LUXVSU\V]F]\F\SU]eQRVL VL SU]H] NRQWDNW EH]SRUHGQL SRPLG]\ ]ZLHU]WDPL ]D SRUHGQLctwem proGXNWyZ WDNLFK MDN PLVR POHNR QDVLHQLH :HNWRUHP PRH E\
F]RZLHN ]ZLHU]WD GRPRZH L G]LNLH SWDNL URGNL WUDQVSRUWRZH RG]LH
czynniki atmosferyczne (wiatr, opady). Podstawowym zatem elementem
w ]ZDOF]DQLXSU\V]F]\F\MHVWSU]HUZDQLHF\NOXV]HU]HQLDVLZLUXVDSRSU]H]
wyeliminowaQLH VWRVRZQHJR RJQLZD :RNy RJQLVND SU\V]F]\F\ XVWDQDZLD
VLVWUHI]aSRZLHWU]RQNWyUDREHMPXMHREV]DUR SURPLHQLXNPDZRNy
strefy zapowieWU]RQHMXVWDQDZLDVLVWUHI]DJURRQZNWyUHMSURZDG]LVL
FLV REVHUZDFM VWDQX ]GURZLD L NRQWURO UXFKX ]ZLHU]W OXE SRGHMPXMH
V]F]HSLHQLH SLHUFLHQLRZH V]F]HSLRQN RGSRZLDGDMF NRPSR]\FM DQW\JeQRZ L]RORZDQ\P V]F]HSRP *ERNR VWUHI\ ]DJURHQLD Z\QRVL SU]yQDMPQLHM NP :VWU]\PDQLH UXFKX ]ZLHU]W MHVW MHGQ\P ]H VNXWHF]QLHjV]\FK VSRVREyZ RJUDQLF]DQLD HSL]RRWLL 2JUDQLF]D VL WH UXFK OXG]L
:VWU]\PXMH VL ZV]HONLH WDUJRZLVND Z\VWDZ\ VSG\ VNXS\ Z\V\NL ]ZLeU]W:RJQLVNXZNWyU\PVWZLHUG]RQR]DFKRURZDQLDXERMRZLSRGGDMHVL
ZV]\VWNLH]ZLHU]WDSDU]\VWRNRS\WQHDE\RJUDQLF]\LORZLUXVDZ\GDODQeJR GR URGRZLVND SU]H] ]DNDRQH FKRUH ]ZLHU]WD : ognisku choroby
XERMRZL SRGGDMH VL UywQLH ZV]\VWNLH ]ZLHU]WD SDU]\VWRNRS\WQH NWyUH
PLD\EH]SRUHGQLOXESRUHGQLNRQWDNW]H]ZLHU]WDPLFKRU\PLOXE]DNDonymi. ZwieU]WD ] RJQLVND SU\V]F]\F\ PRJ ]RVWD XVXQLWH MHG\QLH SU]\
pomocy transportu mechanicznegR GR Z\]QDF]RQHM U]HQL Z FHOX QLe]ZRF]QHJR XERMX 5]HQLD PRH E\ ]ORNDOL]RZDQD QDMGDOHM Z UHMRQLH ]aJURRQ\P=DNZDV]DQLHMDNLHUR]ZLMDVLZPLQLDFKSRXERMXZSURFHVLH
GRMU]HZDQLDWXV]\VNXWHF]QLHLQDNW\ZXMHZLUXV*URQHVRGSDG\U]HQLDQH
LNRFLV]SLNJG]LH]PLDQDS+]DNZDV]HQLHQLHQDVWSXMH7NDQNLWHPuV] E\ RJU]HZDQH Z FHOX LQDNW\ZDFML WHUPLF]QHM ZLUusa. Mleko w rejonie,
w NWyU\P Z\VWSLD SU\V]F]\FD SRZLQQR E\ SRGGDQH REUyEFH WHUPLF]QHM
3URZDG]L VL WH GH]\QIHNFM RVyE EH]SoUHGQLR REVXJXMF\FK ]ZLHU]WD
SRPLHV]F]HGOD]ZLHU]WURGNyZWUDQVSRUWX7DNLHSRVWSRZDQLHZUHMoQLH]DSRZLHWU]RQ\PL]DJURRQ\PSURZDG]LGRSU]HUZDQLDDFXFKDHSL]oRW\F]QHJR L MHVW HNRQRPLF]QLH X]DVDGQLRQH Z UHJLRQDFK Z NWyU\FK SU\VzF]\FDZ\VWSXMHVSoradycznie. Natomiast w rejonach, gdzie pryszczyca wyVWSXMH HQGHPLFzQLH EDUG]LHM RSDFDOQH HNRQRPLF]QLH MHVW SRGHMPRZDQLH
V]F]HSLH6]F]HSLRQNLPRJE\PRQR-, dwu-WUyM- OXEZLHORZDQH3LHUwV]H V]F]HSLHQLH ]DSHZQLD RGSRUQR X SU]HXZDF]\ QD RNUHV RNRR 3-6
mieVLF\ .ROHMQH GDZNL V]F]HSLRQNL XRGSRUQLDM E\GR QD RNUHV RNRR
URNX QDWRPLDVW RGSRUQR X RZLHF WUZD PLHVLF\ : SU]ySDGNX GXHJR
]DJURHQLD SU\V]F]\F V]F]HSLRQN podaMH VL WU]\NURWQLH Z FLJX URNX
Pryszczyca
17
W UHJLRQDFKRPD\P]DJURHQLXZSLHUZV]\PURNXV]F]HSLVLE\GRGZuNURWQLH D QDVWSQLH GRV]F]HSLD UD] Z URNX 3U]HFLZFLDD PDWF]yne, nabyte

GURJVLDU\PRJXWU]\P\ZDVLXFLHOWSU]H]RNUHVGRPLHVLF\LPRJ
LQWHUIHURZD ]H V]F]HSLRQN 6WG SLerwV] GDZN V]F]HSLRQNL ]DOHFD VL
SRGDZDZZLHNXPLHVLF\:LHOHNUDMyZXWU]\PXMHUH]HUZDQW\JHQyZ
LQDNW\ZRZDQ\FK L ]DJV]F]RQ\FK ZLUXVyZ SU\V]F]\F\ UyQ\FK VHURW\SyZ
na wypadek wybuFKX FKRURE\ -HVW WR W]Z UH]HUZD HSL]RRW\F]QD 1DOH\
QDGPLHQLHZVSyF]HVQHV]F]HSLRQNLQLHFKURQLZ SHQLSU]HGSU\V]F]yF MHOL QLH SRGD VL WU]HFK GDZHN V]F]HSLRQNL :LUXV SU\V]F]\F\ PRH
QDPQDDVLZMDPLHJDUGRZHMX]ZLHU]WQLHZSHQL]DEH]SLHF]onych.
-HOL FKRURED Z\VWSLD Z UHJLRQLH GRWG ZROQ\P RG pryszczycy,
w NWyU\PQLHSURZDG]RQRV]F]HSLHSURILODNW\F]Q\FKL]DVWRVRZDQRRSLVaQH URGNL DGPiQLVWUDF\MQH WDNL UHJLRQ PRH ]RVWD X]QDQ\ SRQRZQLH ]D
ZROQ\ZV]HPLHVLF\SR]DELFLXRVWDWQLHJR]ZLHU]FLDFKRUHJROXESRGHjU]DQHJRR]DNDHQLHSU]\F]\P SRZLQLHQE\VWRVRZDQ\PRQLWRULQJVHUROogiczny pryszczycy.
-HOL FKRURED Z\VWSLD Z UHJLRQLH GRWG ZROQ\P RG SU\V]F]\F\
w NWyU\PSURZDG]RQHE\\V]F]HSLHQLDSURILODNW\F]QHL]DVWRVRZDQRURGNL
adPLQLVWUDF\MQH RSLVDQH SRZ\HM WDNL UHJLRQ PRH X]\VND VWatus regionu
ZROQHJR RG SU\V]F]\F\ SR PLHVLFDFK RG ]DELFLD RVWDWQLHJR ]ZLHU]FLD
choUHJR SRGHMU]DQHJR R ]DNDHQLH DOH GRSLHUR SR PLHVLFDFK MHOL QLH
Z\ELWR]ZLHU]WSDU]ystokopytnych w strefie zapowietrzonej.
:\W\F]QH 2,( ]RERZL]XM ZDG]H ZHWHU\QDU\MQH SRV]F]HJyOQ\FK NUaMyZGRRFHQ\U\]\NDNWyUHPRHZL]DVL]ZSURZDG]DQLHPQDWHU\WRULXP
GDQHJRNUDMX]LQQ\FKNUDMyZ
GRPRZ\FKLZROQR\MF\FKSU]HXZDF]\
QDVLHQLDE\GDLZL
]DURGNyZE\GDLZL
PLVDZLHHJRRGSU]HXZDF]\GRPRZ\FKLZROQR\MF\FK
SURGXNWyZSRFKRG]F\FKRGSU]HXZDF]\GRPRZ\FKLZROQR\MF\FK
SU]H]QDF]RQ\FKGRVSR\FLDGODF]RZLHND\ZLHQLD]ZLHU]WSU]HWZyrVWZDSU]HP\VRZHJR
SURGXNWyZSRFKRG]F\FKRGSU]HXZDF]\GRPRZ\FKLZROQR\MF\FK
przeznaczonych do SU]HWZRU]HQLDZSU]HP\OHIDUPDFHXW\F]Q\P
QLHMDRZ\FKSURGXNWyZELRORJLF]Q\FK
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. =DFKRURZDQLD X OXG]L V
VSRUDG\F]QH 1DMF]FLHM GRFKRG]L GR QLFK SRGF]DV WUZDQLD HSL]RRWLL
u E\GD =DNDHQLH V]HU]\ VL SU]H] VSR\ZDQLH VXUowego mleka
i EH]SRUHGQLNRQWDNW]H]PLDQDPLVNyUQ\PLFKRU\FK]ZLHU]WQSSRGF]DV
GRMHQLD 2NUHV LQNXEDFML Z\QRVL NLOND GQL *yZQ\P REMDZHP V EROHVQH
SFKHU]\NL QDZDUJDFKG]LVDFKSROLF]NDFKLEU]HJDFKM]\NDU]DG]LHMQD
VNyU]HGRQLVWySWZDU]\VSRMyZNDFK3NDMFHSFKHU]\NLRGVDQLDMS\t-
18
&+252%<%<'$
NLH QDGHUNL NWyUH SU]\ ]DNDeQLDFK ZWyUQ\FK PRJ SU]HNV]WDFD VL Z

WUXGQR JRMFH VL RZU]RG]HQLD 2SLVDQ\P ]PLDQRP PRJ WRZDU]\V]\
REMDZ\ RJyOQH Z SRVWDFL JRUF]NL EyOX JRZ\ RVDELHQLD WUXGQRFL
w SR\NDQLX OLQRWRNX = UHJX\ GRFKRG]L GR VDPRZ\OHF]HQLD SHQ\ SoZUyW GR ]GURZLD QDVWSXMH SR 2 tygodniach. Rozpoznanie pryszczycy
u OXG]L MHVW PROLZH QD SRGVWDZLH ]QDMRPRFL V\WXDFML HSL]RRW\F]QHM
i charakterystycznego obrazu klinicznHJR3RWZLHUG]HQLHPWUDIQRFLGLDJQozy jest izolacja i identyfikacja wirusa na hoGRZOLNRPyUNRZHM
.VLJRVXV]
(DF pestis bovum, ang. cattle plaque)

.VLJRVXV] SRPyU E\GD MHVW RVWU Z\VRFH PLHUWHOQ FKRURE E\GD
GRPRZHJRLEDZRyZSRZRGRZDQSU]H]PRUELOOLZLUXV. Owce, kozy, wolno
\MFHSU]HXZDF]HVUyZQLHZUDOLZHQD]DNDHQLH&KRUREDFKDUDNWHUy]XMHVLJRUF]NS\WNLPLRZU]RG]HQLDPLQDERQLHOX]RZHMG]LVHM]yNDSROLF]NyZSRGQLHELHQLDWZDUGHJR2EMDZRPW\PWRZDU]\V]\VXURZLF]\
OXEOX]RZR-URSQ\Z\FLHN]QR]GU]\LZRUNDVSRMyZNRZHJRRUD]VLOQDELegunka.
ETIOLOGIA. WLUXVNVLJRVXV]X QDOH\GRU]GXMononegavirales, rodziny
Paramyxoviridae, podrodziny Paramyxovirinae, rodzaju Morbillivirus. Obecnie
rodzaj Morbillivirus obejmuje pL ZLUXVyZ RGU\ F]RZLHND NVLJRVXV]X,
QRVyZNL SVyZSRPRUXPD\FKSU]HXZDF]\QRVyZNLIRN (od 1988 roku).
Surowice pr]HFLZNRQRVyZFHSVyZLRGU]HOXG]L]RERMWQLDMZLUXVNVLJosuszu in vitro L QD RGZUyW VXURZLFH SU]HFLZ NVLJRVXV]RZL QHXWUDOL]XM
wirusy odry i noVyZNL
:LULRQ\ ZLUXVD NVLJRVXV]X V SOHRPRUILF]QH PDM NV]WDW VIHURLGDOQ\
o UHGQLF\ 100QPOXENV]WDWGXJLHMQLFL]Z\SXVWNDPL:URGRZLVNX
ZLOJRWQ\PZLUXVMHVWZUDOLZ\QDRJU]HZDQLHLZLDWR'REU]HSU]H\ZDZ
URGRZLVNX R QLVNLHM L Z\VRNLHM ZLOJRWQRFL 6]\ENR QDWRPLDVW WUDFL ]DND
QR Z URGRZLVNX R ZLOJRWQRFL Z]JOGQHM 6 2SRUQR ZLUXVD QD
F]\QQLNLIL]\F]QHLFKHPLF]QHMHVWQLH]QDF]QD*QLFLHSRZRGXMHV]\ENMHJR
LQDNW\ZDFMZ]ZRNDFK]ZLHU]WZZDUXQNDFKWURSikalnych wirus ginie w
FLJX NLONX JRG]LQ : QDZR]LH QD FLDQDFK L SRGoJDFK SRPLHV]F]H GOD
]ZLHU]W ZLUXV SU]H\ZD QLH GXHM QL JRG]LQ\ : PLVLH SRGGDQ\P
SURFHVRZL GRMU]HZDQLD EDUG]R V]\ENR WUDFL ]DNDQR QDWRPLDVW Z PLVLH
VRORQ\POXE]DPURRQ\PSU]H\ZDNLONDPLHVLF\:yVXV]RQHVNyU\E\GD
QLHV]DNDQH:LUXVZ\WU]\PXMHRJU]HZDQLHZWHPSeraturze +&SU]H]
PLQXW D Z WHPSHUDWXU]H & SU]H] PLQXW 'REUH G]LDDQLH
odkaDMFHZ\ND]XMHIHQRO, formalina oraz 4% krezol.
.VLJRVXV]
19
6]F]HS\ ZLUXVD NVLJRVXV]X UyQL VL ]MDGOLZRFL LQZD]\MQRFL

i tropizmem tkankowym.
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED Z\VWSXMH HQGHPLF]QLH Z $IU\FH QS
w (WLRSLL L SRXGQLRZ\P 6XGDQLH RUD] Z SRXGQLRZHM $]ML Z 3DNLVWDQLH
i prawdopodobnie w Sri Lance. Zachodnia Azja jest w zasadzie wolna od
NVLJRVXV]X, aOHPRJZyVWSRZDRNUHVRZHHQ]RRWLH3RGNRQLHFXELHJHJR
ZLHNXREVHUZRZDQRZ$IU\FHSDQ]RRWLHZ\FKRG]FH](U\WUHLL6XGDQXZ
NLHUXQNX ]DFKRGQLP D GR EU]HJyZ $WODQW\NX L QD SRXGQLH GR 3U]\OGND
'REUHM 1DG]LHL 3RPyU E\GD SRMDZL VL Z %UD]\OLL Z roku i
w $XVWUDOLLZURNX]E\GHPLPSRUWRZDQ\P]$]ML:3ROVFHNVLJoVXV]SRMDZLVLSR]DNRF]HQLXZRjQ\ZURNX6]HU]\VLJyZQLHSR
SUDZHM VWURQLH :LV\ 1DMZLNV]H QDVLOHQLH ]DFKRURZD UHMHVWURZDQR Z
ZRMHZyG]WZDFK ZVFKRGQLFK .VLJosusz Z\JDV Z 3ROVFH ZLRVQ
roku.
%\GRXGRPRZLRQHLEDZR\VZUDOLZHQD]DNDHQLHZLUXVHPNVLJosuszu LWRWHJDWXQNL]ZLHU]WRGSRZLHG]LDOQHV]DXWU]\P\ZDQLHVLHSL]ootii. W rejonach endemicznych zachorowania dRW\F] ]ZLHU]W RNUHORQHM
JUXS\ ZLHNRZHM %\GR GRURVH MHVW RGSRUQH SR SU]HFKRURZDQLX OXE XRdSRUQLDQLX V]F]HSLRQN FLHOWD V FKURQLRQH SU]H] SU]eFLZFLDD ]DZDUWH Z
VLDU]H1DMZUDOLZV]HQD]DNDHQLHMHVWPRGHE\GRZZLHNXRNRRURNX
Ostatnio wskazXMH VL QD PDH SU]HXZDF]H MDNR DOWHrnatywny rezerwuar
ZLUXVD Z\ND]DQR ERZLHP PROLZR EH]SRUHGQLHM WUDQVPLVML ZLUXVD ]
byGDQDRZFHLNR]\LQDRGZUyW1DNVLJRVXV]PRJFKRURZDUyZQLH
ZLHOEG\:$]MLZLQLHGRPRZHFKRUXMSR]DNDHQLXZLUXVHP NVLJRVuV]X0RJRQH]DNDDVL]MDGDMFRGSDG\E\GOFH1DWRPLDVWZLQLHKRGoZDQH Z (XURSLH QLH FKRUXM FKRFLD V ZUDOLZH QD ]DNDHQLH ZLUXV
QDPQDDVLZLFKRUJDQL]PLHLMHVWZ\GDODQ\GRURGRZLVND2GURNX
znane jest na terenie zachodniej AfU\NLSRMFLHSRPRUXPa\FKSU]HXZDF]\
(peste de petits ruminants 7HUPLQHP W\P RNUHODQH V ]DFKRURZDQLD PD\FK
SU]HXZDF]\SRZRGRZaQHSU]H]V]F]HS\ZLUXVDNVLJRVXV]XNWyUHXWUDFL\
zdROQR]DNDDQLDEyGDGURJQDWXUDOQ
:LUXV SU]HQRV]RQ\ MHVW ]H ]ZLHU]FLD QD ]ZLHU] SRSU]H] DHUR]RO
a ]DWHP ]ZLHU]WD PXV] VWD EOLVNR VLHELH DE\ WUDQVPLVMD PRJD GRM GR
skutNX 3U]HQRV]HQLH ZLUXVD SU]H] NDUPZRG GR SLFLD QDVWSXMH U]DGNR
Najc]FLHM UyGHP ]DNDHQLD MHVW QRZR ZSURZDG]RQH GR VWDGD ]ZLHU]
.RQWDNWSRUHGQLZHNWRU\ELRORJLF]QHQLHRGJU\ZDMUROLZWUDQVPLVML]DNaHQLD FKRFLD L]RORZDQR ZLUXV NVLJRVXV]X RG PXFK UyQ\FK JDWXQNyZ
PrzySXV]F]DVLHZLUXVPRHMHG\QLHSU]H\ZDZRUJDQL]PDFKPXFKLQLH
QDPQDDVL:LUXVQLHSU]HQLNDSU]H]QLHXV]NRG]RQVNyUL ERQOX]RZ
SU]HZRGX SRNDUPRZHJR :LHORNURWQH SUyE\ ]DNDHQLD GRXVWQHJR Z SHQL
ZUDOLZHJR E\GD QLH XGDZD\ VL 1DWRPLDVW VNXWHF]QH MHVW ]DNDHnie doVSRMyZNRZH L SU]H] GURJL RGGHFKRZH :\GDODQLH ZLUXVD SU]H] ]ZLHU]WD
20
&+252%<%<'$
NWyUHSU]H\\]DNDHQLHWUZDRNRRW\JRGQLLW\ONRZ\MWNRZRPRHWUZD
GRW\JRGQL3RW\PRNUHVLHRUJDQL]PXZDOQLDVLFDkowicie od wirusa i
VWDMHVLRGSRUQ\QDSRZWyUQH]DNDHQLHGRNRFD\FLD=MDZLVNRQRVLFLHlstwa i siewstwa nie wyVWSXMH
PATOGENEZA:LUXVZQLNDGRRUJDQL]PXSRSU]H]ERQ\OX]RZHJyrQ\FK RGFLQNyZ XNDGX RGGHFKRZHJR 0LHMVFHP MHJR SLHUZRWQHJR QDPQaDQLDVLVPLJGDNL SRGQLHELHQQHLSRGXFKZRZHRUD]]DJDUGRZHZ]\
FKRQQH=PLHMVFSLHUZRWQHJRQDPQDDQLDZLUXVGRVWDMHVLGRNUZLRELHJX
JG]LH]DNDDJyZQLHNRPyUNLMHGQRMGU]DVWH:LUHPLDZ\VWSXMHQDGR
GQLSU]HGSRMDZLHQLHPVLREMDZyZNOLQLF]Q\FK:LUXVQDPQDDVLGDOHMZ
tkance limfoidalnej, ERQDFK OX]RZ\FK SU]HZRGX SRNDUPRZHJR L XNDGX
RGGHFKRZHJR F]QLH ] SXFDPL 1LH QDPQDD VL Z Py]JRZLX QHUNDFK
VHUFX 1D VNXWHN XV]NRG]HQLD QDF]\ ZRVRZDW\FK GRFKRG]L GR PDrtwicy
QDERQNyZERQOX]RZ\FKLSRZVWDZDQLDQDGHUHN1DREU]HXQDGHUHN
wyG]LHOD VL ZyNQLN WZRU]F ERQ\ U]HNRPH =PLDQ\ WH V]F]eJyOQLH Z
REUELH MDP\ JERZHM V FKDUDNWHU\VW\F]QH GOD NVLJRVXV]X 3RQLHZD
]PLDQ\GRW\F]ERQOX]RZ\FKSRMDZLDVLELHJXQNDNWyUDSRZRGXMHV]\bkie odwodnLHQLH RUJDQL]PX SURZDG]L GR FLNLFK ]DEXU]H Z NUHQLX L
]HMFLDPLHUWHOQHJR:PRPHQFLHSRMDZLHQLDVLSU]HFLZFLDPLDQRZLUXVD
ZQDU]GDFKFKRUHJR]ZLHU]FLDJZDWRZQLHVSDGD'XJRRNUHVXZLUHPLL
]DOH\RGV]F]HSXZLUXVDLRGSRUQRFL]ZLHU]FLD&KRUH]ZLHU]WDZ\GDODM
wirus ze wszystkimi wydzielinami i Z\GDOLQDPLRUJDQL]PXDJyZQLH]ZyG]LHOLQ ZRUND VSRMyZNRZHJR QRVD L ] NaHP :\GDODQLH ZLUXVD WUZD Z
RNUHVLHJRUF]NRZ\PLSU]H]NLONDGQLSRXVWSLHQLXJoUF]NL
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubaFMLZDKDVLRGGRGQLL]DOH\
RG]MDGOLZRFLV]F]HSX&KRUREDSU]HELHJDZWU]HFKSRVWDFLDFKRVWUHMSoronnej, bezobjawowej. KlaV\F]Q\ NVLJRVXV] REMDZLD VL RVWU JRUF]N
QDGHUNDPL Z MDPLH JERZHM ]DSDOHQLHP RGND L MHOLW ELHJXQN RGZRdniHQLHPL]HMFLHPPLHUWHOQ\P
1DSDGJRUF]NLMHVWQDJ\EH]ZLGRF]Q\FK]PLDQQDERQDFKOX]RZ\FK
: GUXJLP GQLX FKRURE\JRUF]ND RVLJD GR q& &KRUH]ZLHU] MHVW
QLHVSRNRMQHDQDVWSQLHVWDMHVLDSDW\F]QHOX]DZLFDMHVWVXFKDZRV Qastroszony RGGHFK SU]\VSLHV]RQ\ :\GDMQR POHF]QD JZDWRZQLH VSDGD
:LGRF]QH ERQ\ OX]RZH V ]DF]HUZLHQLRQH 2EMDZRP W\P WRZDU]\V]\
RVDELHQLHDNQLHQLDLSU]HXZDQLD
1DGHUNL QD ERQDFK OX]RZ\FK MDP\ JERZHM GUyJ RGGHFKRZ\FK
i XNDGX PRF]RZR-SFLRZHJR SRMDZLDM VL SR 5 dniach od wyVWSLHQLD
JRUF]NL =PLDQRP W\P WRZDU]\V]\ REILWH OLQLHQLH 1DGHUNL SRZLNV]DM
VL L SRNU\ZDM JUXE\P yWDZ\P QDORWHP REXPDU\FK NRPyUHN 0DV\
QHNURW\F]QH QDGHUHN Z MDPLH QRVRZHM WZRU] OX]RZR-URSQ Z\G]LHOLQ
o nieprzyjemn\P ]DSDFKX *RUF]ND XWU]\PXMH VL ]ZLHU]WD Z\ND]XM
]ZLNV]RQH SUDJQLHQLH L F]VWR RGGDM U]DGNL ND %LHJXQND doprowadza
.VLJRVXV]
21
V]\ENR GR RGZRGQLHQLD RUJDQL]PX &LHPQREU]RZ\ ND R QLHSU]\MHPQHM

ZRQL ]DZLHUD REILW GRPLHV]N OX]X PDV Qekrotycznych i krwi. Oddech
VWDMH VL FLNL EROHVQ\ &KRUH ]ZLHU]WD VWRM ] RSXV]F]RQ JRZ RF]\
PDM]aSDGQLWHJU]ELHWXNRZDWRZ\JLW\:LNV]R]ZLHU]WSDGDZUyG
REMDZyZELegunki w okresie 6GQLRGZ\VWSLHQLDFKRURE\8]ZLHU]t,
NWyUHSU]H\\UHNRQZDOHVFHQFMDWUZDNLONDW\JRGQL8NUyZFLDUQ\FKQaVWSXMH SRURQLHQLH : RNUHVLH LQNXEDFML VWZLHUG]D VL OHXNRF\WR], a
w okresie objaZyZNOLQLF]Q\FKREVHUZXMHVLVLOQOHXNRSHQL OLPIRSHQL
NWyUD XWU]\PuMH VL GR PLHUFL ]ZLHU]FLD :UD] ] Z\VWSLHQLHP ELHJXQNL
wzrasta liczba hematokrytowa.
)RUPSRURQQNVLJRVXV]X FHFKXMHDJRGQDELHJXQND. Brak jest zmian
QDGHUNRZ\FKZMDPLHJERZHM3RPyUE\GDPRHSU]HELHJDEH]REMDZoZRLZyZF]DVW\ONREDGDQLHVHURORJLF]QHZVND]XMHQDSU]HE\FLH]aNDHQLD
8 E\GD Z SHQL ZUDOLZHJR QD ]DNDHQLH URNRZDQLH MHVW QLHSRP\OQH
W SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD ELHJXQNL ] UHJX\ QDVWSXMH ]HMFLH PLHUWHOQH
SU]\ F]\P ZVSyF]\QQLN PLHUWHOQRFL X E\GD Z\VRNRPOHF]QHJR ZDKD VL
od 95 do 99%, wobec 50XE\GDUDVSU\PLW\ZQ\FK
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE VXJHUXMNVLJRVXV]FKRFLDQLHV
SDWRJQRPRQLF]QH 3RGREQH ]PLDQ\ PRQD ]DRbVHUZRZD SU]y wirusowej
ELHJXQFH E\GD L FKRURELH ERQ OX]RZ\FK %9'-MD =ZRNL ]ZLHU]W
SDG\FK]SRZRGXNVLJRVXV]X Z\ND]XMRGZRGQLHQLHLZ\FKXG]HQLH2NoOLFD RGE\WX MHVW SREUXG]RQD NDHP 1D ERQLH OX]RZHM MDP\ JERZHM ZidocznHVRJQLVNDPDUWZLF\LSRZLHU]FKRZQHQDGHUNL ]QDORWDPLZyNQLND
/RNDOL]XMVLRQH]D]Z\F]DMQDZeZQWU]QHMVWURQLHZDUJLGROQHMVSRGQLHM
VWURQLH M]\ND SRGQLHELHQLX WZDrG\P %RQD OX]RZD RGND MHVW ]DSDOQLH
zmieniona i wykazuje VLOQH QDFLHF]HQLH 6WZLHUG]D VL OLF]QH Z\EURF]\Q\ L
QDGHUNLSRNU\WHEUXQDWQ\PL]oJDPLZyNQLND%RQDOX]RZDMHOLWFLHQNLFK
MHVW VLOQLH SU]HNUZLRQD ] SXQNFLNRZDW\PL Z\EURF]\QDPL *UXGNL FKRQQH
VLOQLH ]DF]HUZLHQLRQH REU]NH %RQD OX]RZD MHOLWD JUXEego wykazuje
SU]HNUZLHQLD REU]N RUD] OLF]QH Z\EURF]\Q\ L RJQLVND PDUWZLF\ =RJL
ZyNQLNDSRNU\ZaMFHERQOX]RZMHOLWDJUXEHJRQDGDMMHMZ\JOGMDNE\
SRV\SDQHMRWUEDPL:ZWURELHL OHG]LRQLHZ]DVDG]LHQLHPD]PLDQSDWoORJLF]Q\FK 3FKHU]\N yFLRZ\ VLOQLH SRZLNV]RQ\ Z\SHQLRQ\ yFL ]
Z\QDF]\QLHQLDPLZERQLHOX]RZHM:\QDF]\QLHQLDNUZDZHLQDGHUNL ZyVWSXMUyZQLHZERQDFKOX]RZ\FKJyUQ\FKGUyJ RGGHFKowych, krtani i
SU]H\NX %DGDQLH KLVWRSDWRORJLF]QH Py]JRZLD XMDZQLD UR]VLDQH RNRRQaczyniowe nacieki limfocytarne. Pod wsierdziem w lewej komorze serca, pod
nasierdziem podstawy serca i Z]GXQDF]\ZLHFRZ\FKVWZLHUG]DVLOLFzne wybroczyny.
: SUHSDUDWDFK KLVWRSDWRORJLF]Q\FK ] Z]yZ FKRQQ\FK REVHUZXMH VL
]DQLN OLPIRF\WyZ L REHFQR NRPyUHN RJURPQ\FK ] ZHZQWU]F\WRSOD]PDW\F]Q\PLLZHZQWU]MGURZ\PLFLDNDPLZWUWRZ\PL
22
&+252%<%<'$
ROZPOZNAWANIE : UHJLRQDFK HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD GLDJQo]XMHVLNVLJRVXV]QDSRGVWDZLHZ\ZLDGXRUD]REMDZyZNOLQLF]Q\FKL zmian

anatomopatologiF]Q\FK3U]\SDGNLPDVRZ\FK]DFKRURZDRGXHMG\QDPiFH V]HU]HQLD VL NWyU\P WRZDU]\V] ]PLDQ\ QD ERQDFK OX]RZ\FK JZD
towna biegunka LZ\VRNDPLHUWHOQRQDVXZDMSRGHMU]eQLHSRPRUXE\GD
/HNDU]HZHWHU\QDULLLZDFLFLHOH]ZLHU]WSRZLQQLE\ZLDGRPLPROLZRFL
Z\VWSLHQLD SRPRUX L RERZL]NX ]JDV]DQLD ]DFKRURZD 3U]\SDGNL SRGHjU]HQLD R NVLJRVXV] ZyVWSXMFH QD REV]DUDFK GRWG ZROQ\FK RG FKRURE\
SRZLQQ\E\SRWZLHUG]RQHEDGDQLHPODERUDWRU\MQ\PNWyUHREHMPXMHZ\Nazanie w tkankach cKRUHJR ]ZLHU]FLD REHFQRFL DQW\JHQyZ ZLUXVRZ\FK L
U]DG]LHML]RODFMLLGHQW\ILNDFMZLUXVD3DGH]ZLHU]WDQLHVWDQoZLGREUHJR
PDWHULDX GR EDGDQLD ODERUDWRU\MQHJR SRQLHZD LFK WNDQNL ]DZLHUDM PD
LORZLUXVDOXEQLHPRQDJRZRJyOHZ\NU\=ZLHU]ta w stadzie, w kty
U\PZ\VWSL\]DFKRURZDQLDSRZLQQ\E\]EDGDQHNOLQLF]QLH1DOH\Z\VeOHNFMRQRZDGRRVREQLNyZ]JRUF]NQDGHUNDPLZERQLHOX]RZHM
MDP\ JERZHM L ELHJXQN =ZLeU]WD RGZRGQLRQH QLH V GREU\P UyGHP
PDWHULDX GR EDGDQLD ODERUDWoryjnego. Od wybranych zwieU]W SRELHUD VL
NUHZQDVXURZLFLNUHZQD('7$Z\PD]\]ZRUNDVSRMyZNRZHJRQHNUoW\F]QWNDQN]QDGHUHN]MDP\JERZHM:\PD]\]ZRUNDVSRMyZNRZHJR
QDOH\ XPLHFL Z 3%6 QD F]DV WUDQVSRUWX 1DOH\ GRNRQD XERMX GZyFK
]ZLHU]W L SREUD Z]\ FKRQQH OHG]LRQ L PLJGDNL :\FLQNL QDGHUHN
ERQ\OX]RZHMMDP\JERZHMZ\FLQNLZ]yZFKRQQ\FKPLJGDNyZOeG]LRQ\QDOH\SREUDWDNHGRIRUPDOLQ\ w celu wykonania badania histoloJLF]QHJR 3UyENL SRZLQQ\ E\ QLe]ZRF]QLH SU]HVDQH GR ODERUDWRULXP
diagnostycznego. Podstawowym odczynnikiem diagnostycznym jest surowiFD DQW\ZLUXVRZD 8]\VNXMH VL M XRGSRUQLDMF NUyOLND V]F]HSHP <DPDQoXFKL1DNDPXUD,,,6]F]HSWHQQLH]DELMDNUyOLNDDSRZRGXMHZ\WZRU]HQLH
przeciwcia $QW\JHQ ZLUXVD NVLJRVXV]X Z\NU\ZD VL Z WNDQNDFK ]ZLHU]W
FKRU\FKWHFKQLNSU]HFLZVREQHMLPPXQRHOHNWURIRUH]\OXERGF]\QHPSUHFySLWDFMLZHOXDJDURZ\P,PPXQRHOHNWURIRUH]DMHVWWHFKQLNF]XOV]DZ\QiNL X]\VNXMH VL Z FLJX PLQXt. Do wykrywania antygenu wirusowego w
WNDQNDFK]ZLHU]WFKRU\FKPRHE\VWRVRZDQDLPPXQRIOXRUHVFHQFMD-HOL
LPPXQRHOHNWURIRUH]DLSUHF\SLWDFMDZHOXDJDURZ\PGDG]Z\QLNQHJDW\wQ\VSRU]G]DVLHNVWUDNW]Z]yZFKRQQ\FKLEDGDZRGF]\QLHZL]DQLD
GRSHQLDF]D (OWD-HOL2:'Z\SDGQLHWDNHQHJDW\ZQLHSU]\JRWRZXMH
VL]DZLHVLQOHG]LRQ\LPLJGDNyZL]DNDDZUDOiZHE\GROXENR]\
Okres obserwacji trwa 3 tygodnie. %DGD VL UyZQLH IUDNFM OHXNoF\WyZ
]HEUDQ\FK]SUyENLNUZLFKRUHJR]ZLHU]FLDSREUDQHMQD('7$=DZLHVLQ
OHXNRF\WyZ ]DNDD VL SLHUZRWQ KRGRZO NRPyUHN QHUNL FLHOFLD 3R 3GQLRZHMLQNXEDFMLKRGRZOHXWUZDODVLZDFHWRQLHLEDGDZWHFLHLPPXQofluorescencji SRUHdniej.
5R]SR]QDQLHUyQLFRZHSRZLQQRXZ]JOGQLDZLUXVRZELHJXQNE\GD
LFKRUREERQOX]RZ\FK (bovine viral diarrhoea mucosal disease, BVD-MD),
.VLJRVXV]
23
SRPyU PD\FK SU]HXZDF]\ (peste-des-petite ruminant, PPR SU\V]F]\F

i JRZLF E\GD. BVD-MD jest szeroko rozpowszechnione u domowych
i ZROQR\MF\FKSU]HXZDF]\3RGHMU]HQLH%9'-0'SRWZLHUG]DVLEDGaQLHPODERUDWRU\MQ\P335Z\VWSXMHZ$IUyce w rejonach Sahary oraz na
%OLVNLP:VFKRG]LH:LUXV\NVLJRVXV]XL335Z\ND]XMSRNUHZLHVWZR:
NUDMDFKZNWyU\FKRELHFKoURE\Z\VWSXMUyZQROHJOHRERZL]NRZRQDOH\
Z\NRQD WHVW\ XPROLZLDMFH ]UyQLFRZaQLH REX W\FK ZLUXVyZ -HGQ\P ]H
VSRVREyZ LFK RGUyQLHQLD MHVW ]DNDHQLH GRURVHJR E\GD ,VWQLHM WDNH
testy laboratoryjne umoOLZLDMFHUyQLFRZaQLHZLUXVyZNVLJRVXV]XL335
6 WR (/,6$ z wykorzystaQLHP SU]HFLZFLD PRQRNORQDOQ\FK GOD ELDND 1
REX ZLUXVyZ RUD] WHVW DFXFKRZHM UHDNFML SROLPHU\]DFML (RT-PCR). Test
RT-PCR wykorzystuje uniwersalne startery dla regionu wysoce konserwaW\ZQHJR JHQX IRVIRSURWHLQ\ NWyUH XPROLZLDM ZyNU\FLH PRUELOLZLUXVyZ
RUD]RGUEQH]HVWDZ\VWDUWHUyZGODVHNZHQFMLJHQXELDNDIX]\MQHJRVSHFyficzne dla wirusa NVLJosuszu i wirusa PPR.
Pryszczyca FHFKXMHVLQDG]Z\F]DMV]\ENLPV]HU]HQLHPVLQLVNPLHrWHOQRFL L ]PLDQDPL Z REUELH UDFLF *RZLFD ]D Z\VWSXMH VSRUDG\F]QLH
QLHV]HU]\VLREVHUZXMHVL]PWQLHQLDURJyZNL
Badanie serologiczne rzadko jest stosowane w celu potwierdzenia zakaHQLDZLUXVHPNVLJRVXV]X SRQLHZDF]DVSRWU]HEQ\GR]EDGDQLDSDUVXUoZLFMHVW]E\WGXJL-HVWRQRSU]\GDWQHSU]\RFHQLHLPPXQRJHQQRFLV]F]eSLRQHN L HIHNW\ZQRFL SURJUDPyZ SURILODNW\cznych. Test seroneutralizacji
FHFKXMH VL Z\VRN F]XRFL QDWRPLDVW WHVW SUHF\SLWDFML Z HOX DJDURZ\P
PD]QDF]QLHPQLHMV]F]XRDOHMHJR]DOHWMHVWSURVWRWDZ\NRQDQLD1DjSURVWV]PHWRGVWZLHUG]HQLDREHFQRFLSU]HFLZFLDXE\GDMHVWWHVWKDPoZDQLD KHPDJOXW\QDFML +, HU\WURF\WyZ PDS\ SU]H] ZLUXV RGU\ F]RZLHND,
ERZLHPZLUXV\WHWMRGU\F]RZLHNDLNVLJRVXV]XPDMZVSyOQHDQW\JHQ\
Opracowano test ELISA do wykryZDQLD DQW\JHQX L SU]HFLZFLD GOD ZLUXVD
NVLJRVXV]X7HVW(/,6$MHVW]DOHFDQ\SU]H]2,(GREDGDQLDE\GDZREUoFLHPLG]\QDURGRZ\P
P26732:$1,(.VLJRV]XV]MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOeJDMFRERZLzNRZL]JDV]DQLDOLVWDA OIE).
3U]\ SRMDZLHQLX VL NVLJRVXV]X na terenach wolnych wszelkie leczenie
E\GD SRGHMU]DQHJR R FKRURE MHVW ]DEURQLRQH :V]\VWNLH ]ZLHU]ta chore
SRGOHJDMEH]NUZDZHMHOLPLQDFMLLXQLHV]NRGOLZLHQLX.UDMHZNWyU\FKNVL
gosusz nie Z\VWSXMH FKURQL VZRMH WHU\WRULD ]DND]XMF LPSRUWX \ZHJR
E\GD]UHJLRQyZHQ]RRW\F]QHJRZ\VWSRZDQLDFKRURE\.VLJosusz PRH
E\ ]DLPSRUWRZDQ\ ZUD]]H]ZLHU]WDPL HJ]RW\F]Q\PL GRRJURGyZ]RROoJLF]Q\FK2VWDWQLWDNLSU]\SDGHNPLDPLHMsce w Rzymie w 1951 roku, kiedy
WRZSURZDG]RQRNVLJRVXV]GRRJURGX]RRORJLF]QHJR]DQW\ORSDPLLPSRrWRZDQ\PL ]H ZVFKRGQLHM $IU\NL 3RQLHZD ZLUXV SU]HQRVL VL Z NRQWDNFLH
EH]SRUHGQLP PROLZH MHVW SU]HUZDQLH Dcucha epizootycznego poprzez
24
&+252%<%<'$
QDRHQLH FLV\FK U\JRUyZ ]RRVDQLWDUQ\FK 2]QDF]D WR HOLPLQDFM ZV]\VtNLFKRVREQLNyZSRGHMU]DQ\FKLLFKVSDOHQLHOXESRJU]HEanie.

:$IU\FHRGODWGRODWNVLJRVXV]SRZRGRZDF\NOLF]QHHSi]RRWLH G]LHVLWNXMFH VWDGD E\GD L ZROQR \MF\FK SU]HXZDF]\ : URNX
19ZSURZDG]RQRGRPDVRZHJRVWRVRZDQLDV]F]HSLRQN%\WRSURJUDP
JP-15 NRRUG\QRZDQ\ SU]H] RUJDQL]DFMH PLG]\QDUodowe jak FAO i OIE.
3URJUDP WHQ VSRZRGRZD ]QDF]QH RJUDQLF]HQLH ZyVWSRZDQLD NVLJRVXV]X
ZODWDFKVLHGHPG]LHVLW\FK-HGQDNHZSRRZLHODWFKRURED]QyZSRMaZLD VL Z WURSLNDOQHM F]FL $IU\NL : URNX NUDMyZ DIU\NDVNLFK
UHMHVWURZDR Z\VWSRZDQLH SRPRUX E\GD QD LFK WHU\WRULXP = SRPRF
)$2ZURNXZGURRQRQRZ\SURJUDm, nazwany Pan African Rinderpest
Campaign 3URJUDP WHQ NRQFHQWURZD VL QD ]ZDOF]DQLX NVLJosuszu i na
Z]PRFQLHQLX VXE ZHWHU\QDU\MQ\FK Z NUDMDFK ]DJURRQ\FK FKRURE
(IHNWHP W\FK G]LDD E\R RJUDQLF]HQLH ]DVLJX Z\VWSRZaQLD NVLJRVXV]X
GR QDVWSXMF\FK NUDMyZ 6XGDQ (WLRSLD 8JDQGD .HQLD : URNX
HNVSHUFL )$2 ]DSURSRQRZDOL V]F]HSLRQN ]DZLHUDMF V]F]HS 5%2. jako
MHG\QV]F]eSLRQNSU]HFLZNRNVLJRVXV]RZLZVNDOLZLDWD:SDG]LHUQLNu
)$2 X]QDR H HUDG\NaFMD SRPRUX E\GD MHVW WHFKQLF]QLH PROLZD L
HNRQRPLF]QLHX]DVDGQLRQD)$2L2,(]SRPRF8QLL(XURSHMVNLHMSU]HdVWDZL\ SURJUDP HUDG\NDFML SRPRUX E\GD Z VNDOL ZLDWD Global Rinderpest
Eradication Programme, GREPNWyU\VNDGDVL]NLONXSRGSURJUDPyZREHjPXMF\FKVZRLP]DVLJLHPUyQHUHJLRQ\ZLDWD
$IU\N3DQ$IULFDQ5LQGHUSHVW&DPSDLJQ, PARC),
]DFKRGQL $]M :HVW $VLD 5LQGHUSHVW Eradication Programme, WAREC),
SRXGQLRZ $]M 6RXWK $VLD 5LQGHUSHVW (UDGLFDWLRQ &DPSDLJQ 6AREC).
6$5(&SU]HZLG\ZD]DNRF]HQLH]ZDOF]DQLDNVLJRVXV]X w roku 1995.
2,( ]DNDGDR WUyMVWRSQLRZH SRVWSRZDQLH Z FHOX X]QDQLD NUDMX ]D
wolQ\ RG NVLJRVXV]X 3LHUZV]\ HWDS SU]HZLG\ZD PDVRZH XRGSRUQLDQLH
E\GD RUD] Z]PRFQLHQLH VXE\ ZHWHU\QDU\MQHM L SU]\JRWRZDQLH MHM GRSUoZDG]HQLD VWDHJR PRQLWRULQJX V\WXDFML HSL]RRW\F]QHM 3URZDG]LR GR HWDSX
GUXJLHJRZNWyU\PNUDMRNUHODQ\E\MDNRZDUXQNRZRZROQ\RGNVLJRVuszu. Na tym etapie zaprzestawano stosowania szczeSLHQDWRPLDVWJyZQ\
QDFLVNNDG]LRQRQDPRQLWRURZDQLHV\WXDFMLZ]DNUHVLHZ\VWSRZDQLDSRPoUXE\GD-HOLNUDMNWyU\RVLJQVWDWXVNUDMXZDUXQNRZRZROQHJRRG choURE\ QLH ]DUHMHVWURZD SU]\SDGNX NOLQLF]QHJR NVLJRVXV]X Z RNUHVLH SU]ynajmniej trzech lat po zaprzestaniu stosowania szczepionki LSU]HV]HG SoP\OQLH ZHU\ILNDFM GRNRQDQ SU]H] VSHFMDOLVWyZ ]HZQWU]Q\FK PyJ E\
uznany za wolny oGNVLJRVXV]X3RGZyFKNROHMQ\FKODWDFKMHOLQLHZyNU\ZDQRSU]HFLZFLDX]ZLHU]WQLHXRGSRUQLDQ\FKLSRSRZWyUQHMZHU\ILNaFML V\WXDFML HSL]RRWLRORJLF]QHM SU]H] VSHFMDOLVWyZ ] ]HZQWU] NUDM PyJ ]oVWDX]QDQ\]DZROQ\RGZLUXVDNVLJRVuszu.
.VLJRVXV]
25
Programem *5(3]DU]G]D6HNUHWDULDWNWyU\MHVWDJHQGZLDWRZHM2rJDQL]DFML :\\ZLHQLD L 5ROQLFWZD )$2. Centrala FAO (Sekretariat GREP)

NRRUG\QXMHSURJUDP\ORNDOQH3$5&6$5(&L:$5(&SURZDG]FNRQVXltacje, ZVSRPDJDMF HNVSHUW\]DPL RUJDQL]XMF SURGXNFM L GRVWDZ\ V]F]epionki. Zidentyfikowano ogniVNDHQGHPLF]QHJRZ\VWSRZDQLDNVLJRVXV]X.
6WR
SRXGQLRZ\ 6XGDQ VNG HSL]RRWLD V]HU]\ VL Z NLHUXQNX SyQRFQHM
Ugandy,
w zachodniej Azji WR UHJLRQ Z NWyU\P ]ELHJDM VL JUDQLFH ,UDNX
,UDQXL7XUFMLGUXJLPUHMRQHPHQGHPLF]QHJRZ\VWSRZDQLDNVLJRVXV]X
w zachodniej Azji jest Jemen,
ZSRXGQLRZHM$]MLJG]LHNVLJRVXV]Z\VWSXMHHQGHPLF]QLHZ,QGLL6UL
Lance i Pakistanie.
6\WXDFMD HSL]RRW\F]QD NVLJRVXV]X Z FHQWUDOQHM $]ML QLH MHVW ZDFLZLH
PRQLWRURZDQD L DQL )$2 DQL 2,( QLH G\VSRQXM ZLDU\JRdnymi danymi.
3RQLHZDZLHOHUHJLRQDOQ\FKNDPSDQLL]ZDOF]DQLDSRPRUXE\GDSURZDG]onych pod QDG]RUHP )$2 SU]\QLRVR SR]\W\ZQH UH]XOWDW\ )$2 Z\GDR
QRZH LQVWUXNFMH GOD NUDMRZ\FK VXE ZHWHU\QDU\MQ\FK ]DFKFDMFH ZDG]H
ORNDOQHGRHUDG\NDFMLNVLJRVXV]X*yZQ\PHOHPHQWHPDNFMLMHVWVWRVRZaQLHV]F]HSLHLZDFLZHPRQLWRURZDQLHZ\VWSowania zachRURZD1DOH\
]ZUDFD XZDJ QD WU]\ ' WR MHVW Z\FLHN ] QR]GU]\ Gischarge ELHJXQN
(diarrhoea L ]HMFLD PLHUWHOQH X E\GD Geath). Istotnym elementem GREP
MHVW HSLGHPLRORJLD PROHNXODUQD NVLJRVuV]X VWRVRZDQD QD VNDO ZLDWRZ
EDGDMFD]DOHQRFL SRPLG]\SRV]F]HJyOQ\PLHSL]RRWLDPLSRSU]H]FKDUDkWHU\VW\NV]F]HSyZZLUXVRZ\FK]X\FLHPWHFhnik biologii molekularnej. W
W\PFHOX)$2SRZRDRZLDWRZH5HIHUHQF\jne Laboratorium dla Pomoru
%\GDZ,QVWLWXWHRI$QLPDO+HDOWKZ3LUEULJKWZ:LHONLHM%U\WDQLi. 2 czerwFD URNX )$2 RJRVLR QRZ\ SURJUDP PLG]\QDURGRZ\ Emergency
Prevention System (EMPRES) for Transboundary Animal and Plant Pests and DiseasesNWyU\EG]LHZVSRPDJDSURJUDP*5(3V]F]HJyOQLHZF]FLGRW\F]
FHMSUHZHQFMLNVLJRVXV]XLSU]\JRWRZ\ZDQLDSODQyZJRWRZRFLQDZ\SDGHN
Z\VWSLeQLDSRPRUXE\GD
=DUD]DSXFQDE\GD
DF pleuropneumonia contagiosa bovum, ang. contagious bovine

pleuropneumonia)
=DUD]D SXFQD E\GD (contagious bovine pleuropneumonia CBPP MHVW RVWU
SRGRVWUOXESU]HZOHNFKRUREE\GDZ SU]HELHJXNWyUHMZ\VWSXMHZykQLNRZH ]DSDOHQLH SXF VXURZLF]R-ZyNQLNRZH ]DSDOHQLH RSXFQHM REU]N
SU]JUyGPLG]\SFKHU]\NRZ\FK
ETIOLOGIA. &KRURE SRZRGXMH Mycoplasma mycoides subspecies mycoides SC ELRW\SZ\VWSXMF\XE\GD$QW\JHQRZRSRGREQHV]F]HS\RNUe-
26
&+252%<%<'$
ODQHMDNRIRUPD/&large coloniesVWZLHUG]DVLXNy]ZNUDMDFKZNWyU\FK

]DUD]DSXFQDE\GDQLHZ\VWSXMH)RUP6&small coloniesPRQDRGUyQL
RG IRUP\ /& QD SRGVWDZLH ZDFLZRFLELRFKHPLF]Q\FK L] W\P ]ZL]DQHM
PRUIRORJLL NRORQLL SRGF]DV Z]URVWX QD SRGRDFK Mycoplasma mycoides subspecies mycoides 6&Z\ND]XMHSOHRPRUIL]P:PRG\FKKRGRZODFKZ\VWSuM RUJDQL]P\ QLWNoZDWH UR]JD]LDMFH VL Z VWDU\FK KRGRZODFK SU]\MPXM
kszWDW ]LDUQLDNRZDW\ Mycoplasma mycoides MHVW EDUG]R ZUDOLZD QD F]\QQLNL
URGRZLVND3R]DRUJDQL]PHPJRVSRGDU]DXOHJDV]\ENRLQDNW\ZDFML:\VuV]DQLHRUD]URGNLGH]\QIHNXMFHV]\ENRLQDNW\ZXMGUREQRXVWUyMZWHPSeUDWXU]HGR&]aFKRZXMH\ZRWQRSU]H]RNUHVPLHVLF\
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED]QDQDMHVWRG;9,,,ZLHNX*yZQ\PJoVSRGDU]HP X NWyUHJR Z\VWSXMH Mycoplasma mycoides subspecies mycoides SC
(MmmSCVSU]HXZDF]HE\GRMDNL1LHNWyUHJDWXQNLSU]HXZDF]\\M
FH Z $IU\FH V RdSRUQH QD ]DNDHQLH 0PP6& 6SRUyG G]LNR \MF\FK
SU]HXZDF]\W\ONREL]RQ\DPHU\NDVNLHZ\ND]XMZUDOLZR QD]DNDHQLH
CBPP Z\VWSXMH Z $IU\FH ] Z\MWNLHP MHM SRXGQLRZHM F]FL na Bliskim
:VFKRG]LH Z ,QGLL 1HSDOX L ]DFKRGQLHM F]FL &KLQ &KRURED Z\VWSXMH
endePLF]QLHZRNUHORQ\FKUHMRQDFK+LV]SDQLL3RUWXJDOLLL:RFK
PATOGENEZA. =DNDHQLHQDVWSXMHSRSU]H]ZG\FKDQLH]DNDQHJRDHUo]ROX6]HU]HQLHVLFKRURE\ZVWDG]LHMHVWSRZROQHLQDVWSXMHSRSU]H]NRnWDNWEH]SRUHGQLSRPLG]\]ZLHU]WDPL6]F]HJyOQUROZWUDQVPLVML]DNaHQLD RGJU\ZDM ]ZLHU]WD QRVLFLHOH ]DUD]ND 6 WR QDMF]FLHM RVREQLNL So]RUQLH ]GURZH NWyUH PDM Z SXFDFK XPLHMVFRZLRQH RJQLVNR ]DNDHQLD
RWRUELRQHZyNQLNLHP0PP6& PRHSU]eWUZDZWDNLFKRJQLVNDFKSU]H]
ZLHOH PLHVLF\ = F]DVHP ZyNQLNRZD WRUHEND PRH SND FR SRZRGXMH
siewstwo mikoplazm z wydychanym powietrzem (aerozolem).
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji wynosi zazwyczaj 3 do 6 tygodni,
MHGQDNHPRHZ\GX\VLGRF]WHUHFKPLHVLF\
3U]\SRVWDFLRVWUHMVWZLHUG]DVLJRUF]NWUZDMF10 dni, brak apetyWXSU]\VSLHV]RQHRGG\FKDQLHGHSUHVM:NUyWFHSRMDZLDVLVXFK\EROHVQ\
NDV]HO NWyU\ QDVLOD VL D ]ZLHU] SU]\MPXMH FKDUDNWHU\VW\F]Q SRVWDZ ]
Z\FLJQLWJRZZ\JLW\PXNRZDWRJU]ELHWHPLRGVWDZLRQ\PLRGWXRZLD
RNFLDPL:\GDMQRPOHF]QDMHVWREQLRQD:PLDUSRVWSRZDQLDFKRURE\
REMDZ\ QDVLODM VL ]ZLHU]WD FKXGQ SRMDZLDM VL REU]NL FLHSRWD weZQWU]QD Z]UDVWD GR & D WWQR L RGGHFK\ XOHJDM ]QDF]QHPX SU]yVSLHV]HQLX :VNDQLN ]HM PLHUWHOQ\FK SU]\ SRVWDFL RVWUHM &%33 PRH
GRFKRG]LGRPLHUQDVWSXMH]Z\NOHZRNUHVLHW\JRGQLRGZ\VW
SLHQLDSLHUZV]\FKREMDZyZFKRURE\=ZLHU]WDNWyUHSU]HFKRURZD\RVWU
SRVWD&%33VVDEHZ\QLV]F]RQH0RJRQHE\QRVLFLHODPLPLNRSOD]P
MmmSC.
=DUD]DSXFQDE\GD
27
&]FLHM Z\VWSXMH SRVWD SRGRVWUD L SU]HZOHND Objawy kliniczne V

]QDF]QLHDJRGQLHMV]HLPRJE\QLH]DXZDRQH=D]Z\F]DMMHVWWRSRGZ\
V]HQLHFLHSRW\ZHZQWU]QHMQLH]QDF]QDXWUDWDNRQG\FMLDREMawy ze strony
XNDGXRGGHFKRZHJRPRQD]DREVHUZRZDSRZyVLNX
8FLHOWZZLHNXGRPLHVLF\&%33 Z\VWSXMHMDNR]DSDOHQLHVWaZyZ]
NXODZL]Q=DMW\VWDZMHVWREU]N\
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W ostrej postaci CBPP ZSXFDFK
Z\VWSXMFHFK\FLNLHJR]DSDOeQLDZyNQLNRZHJR3XFDQDSU]HNURMXPDM
FKDUDNWHU PDUPXUNRZDW\ Z\ND]XM REU]N L ]DEDUZLHQLH RG UyRZHJR GR
ciemnoczerwRQHJR 3U]HJURG\ PLG]\]UD]LNRZH V ]QDF]QLH ]JUXELDH :
MDPLH RSXFQRZHM ]QDMGXMH VL GXD LOR Z\VLNX RSXFQD SRNU\WD MHVW
VWU]SNDPLZyNQiND5HJLRQDOQHZ]\FKRQQHVSRZLNV]RQHREU]NH
z ogniskami martwicy.
: SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK QHNURW\F]QLH ]PLHQLRQD WNDQND SXFQD
XOHJDRWRUELHQLXWZRU]FRJQLVNDRUHGQLF\GRFP
2JQLVNDPRJRWZLHUDVLGRRVNU]HOLSU]H]FRQDVWSXMHZ\GDODQLHPikoplazm. NieNLHG\RWRUELRQHRJQLVNDXOHJDMUHVRUSFML
ROZPOZNAWANIE. BadaniH NOLQLF]QH L VHNF\MQH QLH GDM SRGVWDZ GR
rozpoznania CBPPPRJMHG\QLHVXJHURZDSRGHMU]HQLH&%33'HF\GXMFH
MHVWEDGDQLHODERUDWRU\MQH3U]\\FLRZRGREDGDQLDODERUDWRU\MQHJRSRELHUD
VL Z\PD]\ ] QRVD Z\G]LHOLQ RVNU]HORZR-SFKHU]\NRZ S\Q ] MDP\
RSXFQRZHM SRQDNXFLX FLDQ\ NODWNL SLHUVLRZHM Z QDMQLV]\P PLHMVFX SoPLG]\VLyGP\PLyVP\PHEUHPS\QVWDZRZ\3R]HMFLXPLHUWHOQ\PGR
badania laboratoU\MQHJRSRELHUDVLSUyENL]PLHQLRQHMWNDQNLSXFQHMZ]\
FKRQQHUyGSLHUVLRZHS\QRSXFQRZ\S\QVWDZRZ\3RQLHZDNRQFHntracja mikoplazm Z SDWRORJLF]QLH ]PLHQLRQ\FK WNDQNDFK PRH ]QDF]QLH
UyQL VL Z\QLNQHJDW\ZQ\ WHVWX L]RODFMLQLH ]DZV]H GRVWDUF]D ZDFLZHJR
UR]SR]QDQLD=DOHFDVLQDF]DVWUDQVSRUWXGRODERUDWRULXPXPLHFLSUyENL
WNDQHNZS\QLHWUDQsSRUWRZ\PGODVWZRU]HQLDGREU\FKZDUXQNyZSU]H\FLD
GODPLNRSOD]PLSU]HFLZG]LDDQLDUR]ZRMRZLIORU\EDNWHU\MQHM6WGS\QWDNL
SRZLQLHQ]DZLHUDZ\FLJ]VHUFDEH]SHSWRQXLJOLNR]\Z\FLJXGUR
GRZHJR 20% surowicy, 0,3% agaru, 500 jm/ml penicyliny, octan talu
3UyENL SRZLQQ\ E\ SU]HFKRZ\ZDQH Z & MHOL RNUHV SU]HFKoZ\ZDQLD Z\QRVL NLOND GQL OXE Z WHPSHUDWXU]H SRQLHM & MHOL RNUHV
przechoZ\ZDQLDMHVWGXV]\
LaboratoULXPGLDJQRVW\F]QHZ\NRQXMHSUyEL]RODFMLPLNRSOD]P X\ZaMF VWRVRZQ\FK SRGR\ 0RQD Z\NRQ\ZD WHVW LPPXQRIOXRUHVFHQFML
Z\NRU]\VWXMF UR]PD]\ SDWRORJLF]QLH ]PLDQLRQ\FK WNDQHN QD V]NLHNDFK
podstawowych.
'R SRV]XNLZDQLD DQW\JHQyZ PLNRSOD]P Z S\QLH ] MDP\ RSXFQRZHM
VWRVXMHVLWHVWSUHF\SLWDFMLZHOXDJDURZ\P-HGHQ]DQW\JHQyZ galaktyna wydzielany przez mikoplazmy wykD]XMH GX VWDELOQR L PRH E\
28
&+252%<%<'$
wykrywany nawet w skrawkach tkanek utrwalonych w formalinie. Taki test

wykoQXMHVLZRNUHVLH3 dni.
:EDGDQLDFKVHURORJLF]Q\FKZ\NRU]\VWXMHVLRGF]\QZL]DQLDGRSHQLacza NWyU\ Z\NU\ZD SU]HFLZFLDD 0PP6& X ]ZLHU]W FKURQLF]QLH ]DNDonych. Ostatnio opracowano test ELISA GRRNUHODQLDREHcQRFLSU]HFLZFLD
MmmSC.
P26732:$1,(. =DUD]DSXFQDE\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXL
podlegajF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD $ 2,( : 3ROVFH VWRVXMH VL
SRVWSRZDQLHUDG\NDOQH]PLHU]DMFHGRV]\ENLHMOLNZLGDFMLRJQLVNFKRURE\
Polega ono na zabijaniu i nieszkodliwym usuwaniu wszystkich chorych i
SRGHMU]DQ\FK ]ZLHU]W : UDPDFK SURILODNW\NL WHJR VFKRU]HQLD RERZL]XMH
]DND] LPSRUWX E\GD ] NUDMyZ Z NWyU\FK Z\VWSXMH ]DUD]D SXFQD E\GD
%DUG]RGXH]DJURHQLHVWZDU]DMGXJRWUZDOLVLHZF\]arazka. W krajach, w
NWyU\FKFKRUREDZ\VWSXMHVWDFMRQDUQLHVWRVXMHVLXRGSRUQLDQLHF]\QQH
Guzowata choUREDVNyU\E\GD
(ang. lumpy skin disease, LSD)
-HVW WR FKRURED ZLUXVRZD Z SU]HELHJX NWyUHM REVHUZXMH VL JRUF]N
WZDUGH FLOH RJUDQLF]RQH JX]\ Z VNyU]H Z\QLV]F]HQLH SRZLkszenie w
]yZFKRQQ\FKREU]NVNyU\3RGREQH]PLDQ\PRJZ\VWSRZDZPL
QLDFK V]NLHOHWRZ\FK RUD] ERQDFK OX]RZ\FK SU]HZRGX SRNDUPRZHJR L
XNDGX RGGHFKRZHJR &KRURED U]DGNR SRZRGXMH ]HMFLD PLHUWHOQH 6WUDW\
ekonRPLF]QH SRZVWDM JyZQLH QD VNXWHN RJUDQiF]HQLD SU]\URVWyZ PDV\
FLDD]PQLHMV]RQHMZ\GDMQRFLPOHF]QHMLXV]NoG]HQLDVNyU\
ETIOLOGIA. *X]RZDWFKRUREVNyU\SRZRGXMHZLUXV QDOHF\GRUodziny Poxviridae, rodzaju Capripoxvirus, RNUHODQ\ WDNH MDNR ZLUXV neethling.
Wirus pox SRZRGXMF\JX]RZDWFKRUREVNyU\E\GDMHVWDQW\JHQRZRLGHnW\F]Q\ ] ZLUXVHP RVS\ RZLHF L Ny] -HGQDNH JHRJUDILF]QH Z\VWpowanie
FKRURE\JX]RZDWHME\GDQLHSRNU\ZDVL ]Z\VWSRZDQLHPRVS\XRZLHFL
Ny]FRVXJHUXMHHcapripoxvirus E\GDQLH]DNDDRZLHFLNy]LQLHSU]HQRVL
VL Z REUELH ]ZLeU]W W\FK JDWXQNyZ 2EVHUZXMH VL QDWRPLDVW NU]\RZ
RGSRUQRSRPLG]\W\PLZLUXVDPL:LUXV/6' Z\VWSXMHZMHdnym tylko
VHURW\SLH 7DN MDN LQQH SRNVZLUXV\ MHVW RSRUQ\ QD F]\QQLNL URGRZLVND
=DFKRZXMHVWDELOQR ZS+GRD SU]HFKRZ\ZDQLHZWHPSHUDWXU]H
& SU]H] RNUHV GQL QLH SRZRGXMH REQLHQLD MHJR PLDQD ]DNDQHJR
W Z\VXV]RQHM VNyU]H ]DFKRZXMH ]DNDQR SU]H] FR QDMPQLHM GQL Z
]DNDRQ\FKWNDQNDFKZWHPSHUDWXU]H& SU]H]PLHVLF\Z &
SU]H\ZDSRQDGODW:ZDUXQNDFKODERUDWRU\MQ\FKZLUXVQDPQDDVLZ
hoGRZODFK NRPyUHN FLHOW RZLHF NUyOLNyZ Z ILEUREODVWDFK NXU]\FK, linii
FLJHM%+.-LZERQLHNRVPyZNRZR-RPRF]QLRZHM]DURGNyZNurzych.
*X]RZDWDFKRUREDVNyU\E\GD
29
EPIZOOTIOLOGIA. *X]RZDWDFKRUREDVNyU\E\GD ]DQRWRZDQD]RVWDD

SR UD] SLHUZV]\ Z URNX QD WHUHQLH =DPELL : URNX GRWDUD do
BotVZDQ\LGRSRXGQLRZHM$IU\NLJG]LH]DFKRURZDRPLOLRQyZ]ZLHU]W
:URNXSRMDZLDVLZ.HQLL:URNX]DFKRURZDQLDZyVWSL\Z
Sudanie, w 1974 w Nigerii i w 1977 w Mauretanii, Mali, Ghanie i Liberii.
Epizootie w latach 1981 REM\ VZ\P ]DVLJLHP 7DQ]DQL .HQL
=LPEDEZH6RPDOL.DPHUXQSRZRGXMF]HMFLDPLHUWHOQH]ZLeU]W
'R URNX FKRURED Z\VWSRZDD W\ONR Z $IU\FH QD REV]DUDFK SU]\OeJ\FK GR 6DKDU\ : URNX ]GLDJQR]RZDQR MHM Z\VWSLHQLH Z (JLSFLH
3R]D$IU\NFKRUREVZLHUG]RQRW\ONRUD] w Izraelu w 1989 roku. ChoFLD QLH SoWZLHUG]RQR WHJR ODERUDWRU\MQLH FKRURED PRH Z\VWSRZD Z
LQQ\FKNUDMDFK%OLVNLHJR:VFKRGX2SUyF]$IU\NL NRQW\QHQWDOQHMFKRURED
SRMDZLDVLQD0adagaskarze.
1D]DNDHQLHZLUXVHP/6' ZUDOLZHMHVWW\ONRE\GR7UDQVPLVMDZirusa
QDVWSXMHJyZQLHSU]H]RZDG\3UDZGRSRGREQLHRZDG\NXMFR-VVFHQS
PRVNLW\SU]HQRV]JRPHFKDQLF]QLHLWDGURJDWUDQVPLVMLMHVWLVWRWQLHjV]DQL
EH]SRUHGQL NRQWDNW SRPLG]\ ]ZLHU]WDPL &KRURED V]HU]\ VL V]\ENR
=DFKRURZDOQR]QDF]QLHZ]UDVWDZZLOJRWQHMSRU]HURNXLZQLVNRSRRoQ\FK ZLOJRWQ\FK UHMRQDFK FR ]DSHZQH ZLH VL ] ZLNV] DNW\ZQRFL
RZDGyZ QD W\FK REV]DUDFK 6]HU]HQLH VL LQIHNFML ]ZL]DQH MHVW ] UXFKHP
zwieU]W DOH E\\ WH SU]\SDGNL Z\VWSLHQLD FKRURE\ JX]RZDWHM E\GD QD
IHUPDFK SRRRQ\FK Z ]QDF]QHM RGOHJRFL RG ]DUHMHVWURZDQ\FK RJQLVN
FKRURE\3UDZGRSRGREQLHE\RWRHIHNWHPSU]HPLHV]F]HQLDVLRZDGyZ:
NUDMDFK Z NWyU\FK JX]RZDWD FKRURED VNyU\ E\GD Z\VWSXMH HQGemicznie,
okresoZR QLHUHJXODUQLH FR NLOND ODW SRMDZLDM VL HSL]RRWLH *yZQ\P Ue]HUZXDUHP ZLUXVD MHVW E\GR DOH V GRZRG\ H MHVW RQ REHFQ\ UyZQLH Z
populacji byGDZROQR\MFHJRZ$IU\FH
8ZDDVLHLVWQLHMHSRWHQFMDOQDPROLZRZ\VWSLHQLDFKRURE\JX]owatej E\GDSR]D$IU\NZLQQ\FKUHMRQDFKZLDWD
PATOGENEZA. 3UDZGRSRGREQLH Z PLHMVFDFK XNXFLD RZDGyZ L ZSUoZDG]HQLDZLUXVDSRZVWDMZVNyU]HJX]NL6WRSLH]DDZDQVRZDQLDFKRURE\
]DOH\RGUDV\E\GDLV]F]HSXZLUXVDSRZRGXMFHJR]DFKRURZDQLD%\GRR
delikatQHMFLHQNLHMVNyU]HSU]HFKRURZXMH]QDF]QLHFLHM-HGQDNHZREU
ELHWHMVDPHMUDV\E\GDREVHUZXMHVL]QDF]QUyQLFZRVREQLF]HMZUDOiZRFLERZLHPVWZLHUG]DVLUyQHQDVLOHQLHSU]HELHJXFKRURE\ od zakaH VXENOLQLF]Q\FK GR ]HM PLHUWHOQ\FK :LUXV SRZRGXMF\ JX]RZDW
choUREVNyU\E\GDQLHSU]HQRVLVLQDF]RZLHND
OBJAWY KLINICZNE. 2VWUDSRVWDFKRURE\FHFKXMHVLJRUF]NSRQDG
&NWyUDXWU]\PXMHVLSU]H]W\G]LH1LHRNUHORQRMDNGXJRZZDUXnNDFK]DNDHQDWXUDOQ\FKWUZDRNUHVLQNXEDFML8VWDORQRMHG\QLHHSRPL
G]\ ZSURZDG]HQLHP ZLUXVD D Z\VWSLHQLHP JRUF]NL XS\ZD 9 dni. U
]ZLHU]W ]DNDRQ\FK HNVSHU\PHQWDOQLH RNUHV LQNXEDFML Z\QRVL GQL 3U]y-
30
&+252%<%<'$
SXV]F]DVLHZZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKRNUHVLQNuEDFMLPRHZ\QRVLGR
4 tygodni. ZwLHU]WDQLHFKWQLHSRUXV]DMVLQLHPDMDSHW\WXREVHUZXMHVL
Z]PRRQHOLQLHQLHZ\S\Z]QR]GU]\LZRUNDVSRMyZNRZHJR:\GDjQR
POHF]QD MHVW ]QDF]QLH ]UHGXNRZDQD 3RMDZLHQLX VL ]PLDQ JX]RZDW\FK QD
VNyU]HWRZDU]\V]\SRGZ\V]HQLHFLHSRW\ZHZQWU]QHM*X]NLRUHGQLF\RG
GRFPSRMDZLDMVLQDJOHQDFDHMVNyU]H]QDVLOeQLHPQDJRZLHZRNy
nozdrzy i oczu, karku, gruczole mlekowym, okolicy krocza, moszny. Guzki
PDMNRQV\VWHQFM]ELWUHJXODUQ\NV]WDWSHQHWUXMZV]\VWNLHZDrVWZ\VNyU\
LVRWRF]RQHVWUHISU]HNUZLHQLD6LHUQDJX]NDFKMHVWQDVWURV]RQD:]\
FKRQQH SRZLHU]FKRZQH V SoZLNV]RQH NRF]\Q\ REU]NH *X]NL QD
ERQDFK OX]RZ\FK RF]X QRVD MDP\ JERZHM SURVWQLF\ VNyU]H JUXF]RX
POHNRZHJR QDU]GDFK UR]URGF]\FK XOHJDM RZU]RG]HQLRP ] NWyU\FK ZyS\ZDZ\G]LHOLQD]DZLHUDMFDZLUXV:\G]LHOLQDZRUNDVSRMywkowego i nosa
VWDMHVLOX]RZR-URSQDF]HPXPRHWRZDU]\V]\]DSDOHQLHURJyZNL*X]NL
PRJZ\WZRU]\VLWDNHZMDPLHJERZHMPLQLDFKWFKDZLF\SU]HZRG]LH
SRNDUPRZ\P JyZQLH Z WUDZLHFX RUD] Z SXFDFK SoZRGXMF ZWyUQH
]DSDOHQLH SXF : SU]HELHJX JX]RZDWHM FKRURE\ VNyU\ E\GD X FLDUQ\FK
samic obserwowano poronieniaSU]\F]\PVNyUDSRGXUyZQLHE\DSRNUyWDJX]NDPL8EXKDMyZMDNRQDVWSVWZRSU]HE\FLD JX]RZDWHMFKRURE\VNyU\
E\GDPRHZ\VWSLWUZDDOXESU]HPLMDMFDQLHSRGQR. Proces zdrowieQLDMHVWGXJLV]F]eJyOQLHJG\]DNDHQLHSU]HELHJDRFLNR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1DSU]HNURMXJX]NLVNyUQH]DZLeUDMV]DUR-UyRZHPDV\]QHNURW\F]Q\PUG]HQLHP7NDQNLSRGVNyUQHQDFLeF]RQHVVXURZLF]\PS\QHPR]DEDUZLHQLXF]HUZRQ\P:REUD]LHKLVWRSaWRORJLF]Q\P JX]HN Z\SHQLRQ\ MHVW DPRUILF]Q\PL ]RJDPL PDUWZLF]\PL
6WZLHUG]D VL ]DF]RSRZDQLH \ UR]URVW ILEUREODVWyZ QDFLHNL RNRRQaczyQLRZH QD REU]HX JX]NyZ :eZQWU]F\WRSOD]DPW\F]QH FLDND ZWUWRZH V
ZDQ\P HOHPHQWHP GLDJQRVW\F]Q\P 6WZLHUG]D VL MH Z NRPyUNDFK HSLWelialnych, makrofagach, limfocytach.
ROZPOZNAWANIENIE. 1DMV]\EV] PHWRG SRWZLHUG]DMF ]DNDHQLH
SRNVZLUXVHPRZLHFLJX]RZDWFKRUREVNyU\E\GDMHVWZ\ND]DQLHZHOHkWURQRZ\P PLNURVNRSLH WUDQVPLV\MQ\P W\SRZ\FK ZLULRQyZ ZLUXVD RVS\ Z
PDWHULDOHSRFKRG]F\P]ELRSVMLJX]NyZOXEZVWUXSDFK:DQ\PHOHPHntem diagnozy jest badanie klinLF]QHNWyUHZVND]XMHQDXRJyOQLRQJX]RZDW
FKRUREVNyU\NWyUHMWRZDU]\V]\SRZLNV]HQLHZ]yZFKRQQ\FK powierzFKRZQ\FK0DWHULDGREDGDQLDODERUDWRU\MQHJRSRZLQLHQSRFKRG]L]JXzNyZVNyUQ\FKSU]\\FLRZRELRSVMD]PLDQREVHUZRZDQ\FKZSXFDFKRUD]
w]DFK FKRQQ\FK 0DWHULD QDOH\SREUD Z RNUHVLH SLHUZV]HJR W\JRGQLD
SR Z\VWSLHQLX REMDZyZ NOiQLF]Q\FK FKRFLD ZLUXV PRQD Z\ND]D GR
GQL3UyENLGREDGDQLDKLVWRSDWRORJLF]QHJRJX]NLZUD]]SU]\OHJDMFWNDnNSRELHUDVLGRIRrmaliny:LUXVPRQDL]RORZD]OHXNRF\WyZNUZL
LZW\PFHOXQDOH\NUHZSREUDQDDQW\NRDJXODQW3UyENLGREDGDQLDZLUu-
31
sologiczQHJRPRJE\SU]HFKRZ\ZDQHZWHPSHUDWXU]H&QLHGXHMQL
GZDGQL-HOLF]DVWUDQVSRUWXGRODERUDWRULXPMHVWGXV]\QDOH\MH]DPUo]LLSU]HVDQDVXFK\PORG]LH$QW\JHQSRNVZLUXVD RZLHFPRQDLGHQW\IiNRZDZ]DNDRQ\FKKRGRZODFKNRPyUNRZ\FKPHWRGLPPXQRIOXRUHVFHncji lub immunRSHURNV\GD]RZ7HVWLPPXQRG\IX]MLZHOXDJDURZ\PZ\Na]XMH PQLHMV] F]XR 0HWRGD Western blotting wykrywaMFD DQW\JHQ 3
wirusa LSD MHVWF]XDLVZRLVWDDOHGURJDLWUXGQDGRZ\NRQDQLD Seroneutralizacja uznawana jest za najbardziej wiarygodny test serologiczny. PonieZD RGSRUQR QD]DNDHQLHSRNVZLUXVHP RZLHF ZLUXV /6' MHVW JyZQLH
W\SX NRPyUNRZHJR WHVW VHURQHXWUDOL]DFML QLH MHVW Z\VWDUF]DMFR F]X\ GR
identyfikacji zwieU]W NWyUH PLD\ NRQWDNW ] ZLUXVHP QLH SU]HFKRURZD\
NOLQLF]QLHLZ\ND]XMQLVNLHPLDQDSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMcych. Sklonowanie
JHQXGODELDND3ZLUXVD/6'LRWU]\PDQLHUHNRPELQRZDQHJRELDND3
otwoU]\R PROLZR RSUDFRZDQLD F]XHJR Z\VRFH VSHF\ILF]QHJR WHVWX
ELISA do diagnostyki serologicznej LSD.
Pokswirus RZLHFUyQLVLRGSDUDSRNVZLUXVDNWyU\SRZRGXMHJUXGNRZH
]DSDOHQLHMDP\JERZHMXE\GD5yQLVLWHRGZLUXVDSVHXGRRVS\, ale nie
PRQD JR RGUyQL RG ZLUuVD RVS\ ZDFLZHM (cow poxvirus) i wirusa ospy
rzekomej (vaccinia virus2EDRVWDWQLRZ\PLHQLRQHZLUXV\SRZRGXMRVS u
E\GDDOHQLJG\QLHGRFKRG]LGRXRJyOQLHQLD]DNDHQLDLFKRUREDQLHZ\Na]XMH WHQGHQFML GR V]HU]HQLD VL Z stadzie. W warunkach laboratoryjnych
pokswirus owiec SRZRGXMF\JX]RZDWFKoUREVNyU\E\GDQDPQDDVLZ
KRGRZODFKNRPyUHNE\GDRZLHFLNy]SU]\F]\PQDMZ\V]HPLDQDRVLJD
Z KRGRZOL NRPyUHN MGHU MDJQLFLD 1DPQDDMF VL SRZoduje charakterystyczny efekt cytopatyczny oraz pojaZLHQLHVLZHZQWU]F\WRSOD]PDW\F]Q\FK
FLDHN ZWUWRZ\FK : W\P Z]JOG]LH UyQL VL RG ZLUXVD mammillitis (wirus
Allerton NWyU\ MHVW KHUSHVZLUXVHP :LUXV mammillitis (bovine herpesvirus 2,
BHV2 QDPQDDMF VL Z KRGRZOL NRPyUHN SRZRGXMH SRZVWDZDQLH V\QFiWLyZ L ZHZQWU]MGURZ\FK FLDHN ZWUWRZ\FK %+9 SRZRGXMH X E\GD
zaNDHQLDVNyU\RFKDUDNWHU]HJERNLFKRZU]RG]H
P26732:$1,(. *X]RZDWDFKRUREDVNyU\E\GD jest zwalczana z urz
GXLSRGOHJDRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(3UyE\MHMOHF]HQLDSR]oVWDM EH] UH]XOWDWyZ 'R ]ZDlczania choroby w rejonach enzootycznego
Z\VWSRZDQLD VWRVRZDQR V]F]HSLRQNL zawierajFH \Z\ DWHQXRZDQ\ ZLUXV
LSD. W Kenii wykorzystyZDQRGRXRGSRUQLDQLDE\GDV]F]HSZLUXVDRVS\
RZLHF :V]\VWNLH EDGDQH GRWG V]F]HS\ ZLUXVD RVS\ RZLHF PDM MHGQR
ZVSyOQHPLHMVFHDQW\JHQRZHWDNH]ZLHU]WDNWyUHSU]HFKRURZD\]DNDeQLHMHGQ\PV]F]HSHPVRSRUQHQD]DNDHQLHLQQ\PLV]F]HSDPL2GSRUQR
SRLPPXQL]DFMLXWU]\PXMHVLSUDZGRSRGREQLHSU]H]FDH\FLH]ZLHU]FLD
W opracowywaniu jest szczepionka rekombLQRZDQD NWyUD ]DZLHUDDE\
pokswirus owiec ] ZNORQRZDQ\P JHQHP ZLUXVD SRPRUX E\GD NVLJRVuszu 7DND V]F]HSLRQND ]DSHZQLDDE\ RGSRUQR MHGQRF]HQLH SU]HFLZNR
32
&+252%<%<'$
JX]RZDWHMFKRURELHVNyU\E\GDLSRPRURZLE\GDSR jednokrotnym podaniu.
:JOLN
DFanthrax, ang. Anthrax; splenic fever)

:JOLN MHVWFKRURE]DNDQL]DUDOLZSU]HELHJDMF]D]Z\F]DMZSostaci posocznicy. ChaUDNWHU\VW\F]Q MHM FHFK MHVW REU]N OHG]LRQ\ oraz
surowiczo-NUZRWRF]QH QDFLHNL Z WNDQFH F]QHM SRGVNyUQHM L SRG ERQDPL
VXURZLF]\PL &KRURED Z\VWSXMH QDMF]FLHM X ]ZLHU]W UROLQRHUQ\FK
U]DG]LHMXZV]\VWNRHUQ\FKLPLVRHUQ\FKRUD]XF]RZLHND
ETIOLOGIA. &KRURESRZRGXMHODVHF]NDZJOLND, Bacillus anthracis, NWyUD
QDPQDD VL Z ZDUXQNDFK WOHQRZ\FK QLH PD U]VHN L QLH Z\ND]XMH UXFKX
EDUZL VL JUDPGRGDWQLR : UR]PD]DFK ] NUZL L QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK
FKRU\FK ]ZLHU]W ODVHF]NL ZJOLND XNDGDM VL SRMHG\QF]R OXE Z NUyWNLH
DFXV]NLVNDGDMFHVL]GZyFKOXEWU]HFKNRPyUHNEDNWHU\MQ\FK3RQLeZD OaVHF]NL ZJOLND PDM NV]WDW F\OLQGU\F]Q\ GXJR 10 P UHGQLF
11,5 P L Z\ND]XM SU]HZHQLH Z URGNX NRPyUNL EDNWHU\MQHM SU]HWR
XRRQH Z DFXV]NL SU]\SRPLQDM RG\J EDPEXVD : KRGRZODFK QD VWa\FK SRGRDFK L S\QQ\FK SR\ZNDFK WZRU] GXJLH DFXV]NRZDWH XJUuSRZDQLD:DQ]GLDJQRVW\F]QHJRSXQNWXZLG]HQLDFHFKODVHF]HNZJOLND
jest zdolQR GR WZRU]HQLD RWRF]HN. Bacillus anthracis wytwarza otoczki w
RUJDQL]PLH ]ZLHU]FLD 8ZDD VL MH ]D HOHPHQW RFKURQQ\ SU]HFLZ VLRP
obronnym orJDQL]PX : URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P SU]\ GRVWSLH WOHQX Z
temperaturze 12&LGRVWDWHF]QHMZLOJRWQRFLODVHF]NLZJOLNDZ\WZDU]aM RZDOQH OHFH SRURGNX NRPyUNL EDNWHU\MQHM ]DURGQLNL. U chorego na
ZJOLN ]ZLHU]FLD MDN UyZQLH Z QLH RWZoU]RQ\FK ]ZRNDFK ]DURGQLNL Qie
Z\WZDU]DM VL 3RVWDFLH ZHJHWDW\ZQH Bacillus anthracis V EDUG]R RSRUQH QD
G]LDDQLHQLVNLFKWHPSHUDWXU:WHPSHUDWXU]H&JLQSR15 minuWDFK3U]\SURFHVLHJQLFLDODVHF]NLZJOLNDJLQF]VWRMXSRXS\ZLH28
JRG]LQ 6RN RGNRZ\ ]DELMD MH Z FLJX 20 minut. Wysuszona krew
]ZLHU]FLDFKRUHJRQDZJOLNPRHE\]DNDQDSU]H]PLHVLFLGXHM3eklowanie niszczy formy weJHWDW\ZQHSRXS\ZLHPLHVLFD
/DVHF]NL ZJOLND V ZUDOLZH QD ZV]\VWNLH URGNL GH]\QIHNXMFH 1DWomiast zarodniki (przetrwalnikiNWyUH]DZV]HPRJE\REHFQHSRRWZDUFLX
]ZRN]ZLHU]FLDFKRUHJRQDZJOLNVRGSRUQHQDUyQHZS\Z\URGRZiVND :\VXV]HQLH QLH QLV]F]\ LFK Z RJyOH PRJ ]DFKRZ\ZD ]GROQR GR
namnDDQLD L SDWRJHQQR QDZHW GR ODW : JQRMRZLF\L QDZR]LH ]aFKRZXMW]GROQRSU]H]ZLHOHPLHVLF\:NRPSRVWRZDQ\PQDZR]LHJG\
temperatura weZQWU]RVLJD&JLQSRGQLDFK: UR]NDGDMFHM
VLNUZL SU]HWUZDOQLNL ]DFKRZ\ZD\]GRlQR GR QDPQDDQLDMHV]F]HSR
:JOLN
33
ODWDFKDZ]LHPLSRODWDFK%H]SRUHGQLHZLDWRVRQHF]QH]DELMDMHSR
JRG]LQDFKJRUFHVXFKHSRZLHWU]HRWHPSeraturze 120&QLV]F]\
MHSRJRG]LQDFK6RNRGNRZ\QLHQLV]F]\SU]HWUZDOQLNyZODVHF]NLZ
glika$QLSHNORZDQLHPLVDDQLVXV]HQLHDQLVROHQLHQLH]DELMDSU]HWZDOQiNyZ Bacillus anthracis URGNL GH]\QIHNF\MQH ]DELMDM ]DURGQLNL GRSLHUR SR
GXV]\PG]LaDQLXLZ]DOHQRFLRGLFKVWHQLD
EPIZOOTIOLOGIA. : ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK V]F]HJyOQLH ZUDOLZH QD
]DNDHQLH V ]ZLHU]WD UROLQRHUQH 6WG QDMF]FLHM FKRUXM RZFH NR]\
E\GRLNRQLH:JOLN Z\VWSXMHUyZQLHXG]LNR\MF\FK]ZLHU]WUROLQoHUQ\FK%DUG]RZUDOLZHQD]DNDHQLHVEDZR\ZLHOEG\DQW\ORS\RVLH
ZLQLHSV\ VVWRVXQNRZRPDRZUDOLZHLFKRUXMU]DGNR8SWDFWZDGoPRZHJR SU]\SDGNL ZJOLND V U]DGNLH 0yV]\ ZLQNL PRUVNLH NUyOLNL V
V]F]HJyOQLH ZUDOLZH L XOHJDM SR]DMHOLWoZHPX ]DNDHQLX SU]\ F]\P okres
inkubacji wynosi 1GQL7UXGQLHMGRFKRG]LGR]DNDHQLDW\FK]ZLHU]W per
os.
=DNDHQLHQDVWSXMHSRSU]\MFLX]DURGQLNyZ ]SDV]OXEZRGGRSLFLD
5]DGNR ]GDU]DM VL SU]\SDGNL EH]SRUHGQLHJR SU]eniesienia choroby ze
]ZLHU]FLD QD ]ZLHU] 3LHUZRWQ\P UyGHP ]DNDHQLD V ]ZRNL ]ZLHU]W
SDG\FK ] SRZRGX ZJOLND RUD] Z\GDOLQ\ FKRU\FK ]ZLHU]W =DVDGQLF]H
]QDF]HQLH GOD HSL]RRWLRORJLL ZJOLND PD ]MDZLVNR Z\WZaU]DQLD ]DURGQLNyZ
przez Bacillus anthracis0RJRQHSo]RVWDZDZ]LHPLSU]H]NLONDG]LHVLWODW
E\ Z\SXNLZDQH SU]H] ZRG\ SRGVNyUQH ]DNDD SDVWZLVND L ]ZLHU]WD ]
QLFKNRU]\VWDMFH6WGZNUDMDFKZNWyU\FKOLF]QHSU]\SDGNLZJOLNDZ\VW
SXM Z FLHSHM SRU]H URNX PXVL E\ VLOQH ]DNDHQLH ]LHPL &]VWR ZJOLN
Z\VWSXMHHQGHPLF]QLHZRNUHORQHMRNROLF\D]DNDDMVL]ZLHU]WDGRPoZHJyZQLHQDSDVWZLVNX1LHNLHG\SRRSDGDFKMHVLHQQ\FKOXEZLRVHQQ\FK
JG\ SR]LRP ZyG JUXQWRZ\FK MHVW Z\VRNL PRH QDVWSRZD Z\P\ZDQLH
]DUD]NyZ ] JEV]\FK ZDUVWZ JOHE\ L ]ZLHU]WD NRU]\VWDMFH ] SDVWZLVND
XOHJDM]DNDHQLX-HOLVWZLHUG]LVL]DFKRURZDQLDQDZJOLNX]ZLHU]WGoPRZ\FKQDOH\XVWDOLZZ\ZLDG]LHF]\SDVWZLVNRQDNWyU\PZ\SDVDQHV
]ZLHU]WDQLHMHVWSRGPoNHF]\WHMHJRUHMRQQLHMHVWSRGPRN\DOERF]\
NLONDW\JRGQLOXEGQLZF]HQLHMQLHE\R]DODQHQDVNXWHNZ\VRNLHJRSR]LoPXZyGJUXQWRZ\FK6\WXDFMWZ]QDF]Q\PVWRSQLXSRJDUV]DVsiedztwo
JU]HERZLVND]ZLHU]WOXEUDNDUQL
5yZQLHZ\GDOLQ\FKRU\FK]ZLHU]WPRJ]DQLHF]\V]F]D]LHPL:SoVRF]QLFRZHMSRVWDFLFKRURE\ODVHF]NLZJOLND wydaODQHV]NDHPPRF]HP
L OLQ 1LHEH]SLHF]HVWZR UR]SU]HVWU]HQLDQLD ZJOLND VWDQRZL UywQLH
FLHNL]JDUEDUQL
=DURGQLNLZJOLND PRJE\REHFQHZSDV]\]HEUDQHM]SDVWZLVNDNWyUH
XOHJR]DNDHQLX
PATOGENEZA. 3U]HELHJFKRURE\ZGXHMPLHU]H]DOH\RGZUDOLZRFL
JDWXQNRZHMLRVREQLF]HMRUD]GURJL]DNDHQLD=DURGQLNLGRVWDMVLGRRUJa-
34
&+252%<%<'$
QL]PX ]D SRUHGQLFWZHP ]DNDRQHM SDV]\ : ERQLH OX]RZHM JDUGD Z

ERQLHOX]RZHMMHOLWQDPQDDMVLLZ]DOHQRFLRGLQWHQV\ZQRFL]DNDeQLD OLF]ED ]DURGQLNyZ L VL REURQQ\FK RUJDQL]PX DOER ]DNDHQLH XOHJD
ograniF]HQLXDOERODVHF]NLZJOLND SU]HGRVWDMVL GRXNDGXOLPIDW\F]QHJR
XNaGXNUZLRQRQHJRJG]LHQDPQDDMFVLSRZRGXMSRVRF]QLF. Prowadzi
WRGRV]\ENLHJRSRJRUV]HQLDVWDQX]GURZLD]DNDRQHJR]ZLHU]FLDL]HMFLD
PLHUWHOQego.
OBJAWY KLINICZNE. :HGXJ2,(SU]\MPXMHVLHRkres inkubacji w
glika Z\QRVLGQL-HGQDNHZ]DOHQRFLRGOLF]E\SU]\MW\FKSU]HWUZDOQiNyZPRHRQXEyGDLNRQLZ\QRVLRNRRGQL8RZLHFSLHUZV]HREMDZ\
PRJ Z\VWSL MX SR JRG]LQDFK :JOLN przebiega nadostro, ostro lub
SRGRVWUR : SRVWDFL QDGRVWUHM ZJOLND ]ZLHU]WD SDGDM QDJOH EH] MDNLFhNROZLHNREMDZyZZVWSQ\FK7DNLSU]HELHJVFKRU]HQLDREVHUZXMHVL]Z\NOH
QDSRF]WNXHSi]RRWLL1LHNLHG\SR]RUQLH]GURZH]ZLHU]WDSDGDMQDJOHQD
SDVWZLVNXZUyGREMDZyZGUJDZHND]QDWXUDOQ\FKRWZRUyZFLDDZ\GREyZDVLNUHZ
: SRVWDFL RVWUHM L SRGRVWUHM VWZLHUG]D VL Z]URVW FLHSRW\ FLDD GR
&GXHJRVWRSQLDRVDELHQLHL]DEXU]HQLDZLDGRPRFL2EMDZRPW\P
WRZDU]\V]\ XWUDWD DSHW\WX 3RMDZLD VL NUZDZD ELHJXQND 0RF] UyZQLH
PRH ]DZLHUD GRPLHV]N NUZL 2GGHFK MHVW Z]PoRQ\ SU]\VSLHV]RQ\
Z\GDMQR POHF]QDGUDVW\F]QLHVSDGDSU]HXZDQLHXVWDMH7UXGQRFLRGGeFKRZHQDVLODMVLL]ZLHU]SDGDQDVNXWHNXGXV]HQLD:Uynych miejscach
FLDD V]F]HJyOQLH QD V]\L L NODWFH SLHUVLRZHM Z\VWSXM REU]NL 2EMDZRP
W\PWRZDU]\V]\]DSDOHQLHJDUGD LREU]NNUWDQL3U]HG]HMFLHPPLHUWHOQ\P
z odbytnicy wydalana jest krew o zabarwieniu ciemnobrunatnym (barwa
G]LHJFLXDOERNUZLVW\]PLHV]DQ\]HVWU]SNDPLWNDQHNND=Z\NOH ]HMFLH
PLHUWHOQHQDVWSXMHSR36 godzinach, w podostrych przypadkach po 3
GQLDFK1DG]Z\F]DMU]DGNR]GDU]DMVL]DFKoURZDQLDSU]HZOHNHWUZDMFH
2PLHVLFHZNWyU\FKGRPLQXMF\PREMDZHPMHVWSRVWSXMFHZ\FKXG]enie.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ VHNF\MQH RGSRZLDGDM Wypowemu obrazowi posocznicy =H ZV]\VWNLFK QDWXUDOQ\FK RWZRUyZ FLDD
Z\S\ZD FLHPQRF]HUZRQD QLHNU]HSQFD ODNRZDWD NUHZ. Wybroczyny wyVWSXMZHZV]\VWNLFKQDU]GDFKZHZQWU]Q\FK:WNDQFHSRGVNyUQHMSRG
ERQDPL VXURZLF]\PL REVHUZXMH VL NUZDZH SRGELHJQLFLD L JDODUHWRZDWH
QDFLHNL :]\ FKRQQH V VLOQLH SRZLNV]RQH V]F]HJyOQLH Z UHMRQDFK RdpowiadajF\FKQDFLHNRPJDODUHWRZDW\PWNDQHNSRGVNyUQ\FKOHG]LRQDMHVW
SRZLkszona, miazga ciemnoczerwona, papkowatej konsystencji, torebka
VLOQLHQDSLWDPRHXOHJDSNQLFLX:WUREDLQHUNLVSRZLNV]RQH]ZyURGQLDHPLV]RZR:RGNXLMHOLWDFKFLHQNLFKERQDOX]RZDMHVWREU]
ND VLOQLH SU]HNUZLRQD XVLDQD OLFzQ\PL Z\EURF]\QDPL 1LHNLHG\ X E\GD
REVHUZXMHVLW]ZZJOLNPLHMVFRZ\V]F]HJyOQLHZSU]ySDGNXSU]HZOHNHJR
:JOLN
35
SU]HELHJX:yZF]DVVWZLHUG]DVLSRZLNV]HQLHNLONXZ]yZFKRQQ\FKZ
VVLHG]WZLH]PLHQLRQHJRRGFLQNDMHOLW
ROZPOZNAWANIE. 3RGHMU]HQLH ZJOLND QDVXZDM SU]\SDGNL FKRURE\ R
JZDWRZQ\PSU]HELHJX]NUZDZLHQLDPL]RWZRUyZFLDD.DG\SU]\SDGHN
SRGHMU]HQLDSRZLQLHQE\SRWZLHUG]RQ\EDGDQLHPODERUatoryjnym. Pobranie
PDWHULDX SRZLQQR RGE\ZD VL Z RNUHORQ\P GR]Zolonym miejscu, np.
EH]SRUHGQLR QD JU]HERZLVNX OXE Z ]DNDG]LH XW\OL]DF\jQ\P 3U]\\FLRZR
QDOH\ SREUD L SU]HVD GR VWRVRZQHJR ]DNDGX KLJLHQ\ ZHWHU\QDU\MQHM
QDVWSXMFHPDWHULD\
kilka prHSDUDWyZPD]DQ\FKQDV]NLHNDFKSRGVWDZRZ\FK]NUZLSREUaQHM]\\MDU]PRZHMOXE\\XV]QHMDZSU]\SDGNXVHNFMLLPLV]XOedziony,
NUHZZSUREyZFHLNUHZQDZDFLHZSUREyZFH]DPNQLWHMPRFQRNRrkiem zbitym z waty.
2G ]ZLHU]WSDG\FKOXESRGGDQ\FKXERMRZLSRELHUDVLSUyENL]HOeG]LRQ\ -HOL SURFHV JQLOQ\ SRVXQ VL GDOHNR QDOH\ SREUD L SU]HVD GR
ODERUDWRULXPZV]F]HOQ\PRSDNRZDQLXNDZDHNNRFLOXENDZDHNVNyU\QS
XFKR3UyENLGREDGDQLDSRZLQQ\E\V]F]HOQLHRSDNRZDQHLGREU]HR]Qakowane.
Laboratorium diagnostyczne bada preparaty krwi i wykonuje badanie
hodowlane. Stwierdzenie w preparatach mazanych laseczek lub otoczek
SRWZLHUG]D ]DNDHQLH Bacillus anthracis -HOL PDWHULD MHVW ZLH\ KRGRZOD
lDVHF]HN ZJOLND QLH SU]HGVWDZLD ZLNV]HJR SUREOHPX 2EHFQR ODVHF]HN
SRWZLHUG]D VL EDGDMF SUHSDUDW\ PLNURVNRSRZH ] X]\VNDQ\FK KRGRZOL L
RNUHODMFZDFLZRFLELRFKHPLF]QHZyizolowanego drobnoustroju.
Odczynem pomocniczym w diagnostyce wJOLND jest odczyn precypitacji
Ascoliego -HGQDNH Z SU]\SDGNX UR]NDGX JQLOQHJR ]ZRN Z SU]\SDGNX
VNyU VXURZ\FK VROoQ\FK MHVW WR ]DVDGQLF]\ RGF]\Q GLDJQRVW\F]Q\ ,VWRW
odczynu jest powstaZDQLH ]PWQLHQLD Z PLHMVFX ]HWNQLFLD VL GRGDWQLHM
SU]HFLZZJOLNRZHMVXURZLF\RGSRUQRFLRZHM]DQW\JeQHPZJOLNRZ\P
0HWRGDOWHUQDW\ZQMHVWWHVW3&5 (Polymerase Chain Reaction) reakcja
SROLPHU\]DFMLDFXFKRZHMNWyUDZ\NU\ZDREHFQRPDWHULDXJHQHW\F]QHJR
Bacillus anthracis w materiale patoloJLF]Q\P 7HQ WHVW ]RVWD RSUDFRZDQ\
JyZQLHGRFHOyZPLOLWDUQ\FKMDNRHBacillus anthracis PRHE\Z\NRU]ystaQ\MDNRSRWHQFMDOQDEURELRORJLF]QD.
-DNR WHVW\ VHURORJLF]QH GR RNUHODQLD REHFQRFL L HZHQWXDOQLH PLDQD
SU]HFLZFLD X ]ZLHU]W HNVSRQRZDQ\FK QD ]DNDHQLH OXE XRGSRUQLDQ\FK
SU]HFLZNR ZJOLNRZL VWRVXMH VL RGF]\Q DJOXW\QDFML, odczyn precypitacji w
HOXDJDURZ\P, test hemaglutynacji biernej lub test ELISA.
P26732:$1,(. :JOLN MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJDMF
RERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(3RVWZLHUG]HQLXFKRURE\QDOH\FKoUHLSRGHMU]DQH]ZLHU]WDRGL]RORZD:\GDOLQ\W\FK]ZLHU]WVSU]WX\Za-
36
&+252%<%<'$
Q\GRLFKREVXJLSRZLQQ\E\SRGGDQHGH]\QIHNFML8EyM]ZLHU]WSRGHjrzanych jest QLHGR]ZRORQ\DE\QLHUR]VLHZD]DURGQLNXMFHJRBacillus anthracis L QLH GRSXFL GR VNDHQLD URGRZLVND ]HZQWUzQHJR =ZRNL ]ZLHU]W
SDG\FK SRZLQQ\ E\ VSDORQH SRGGDQH REUyEFH WHUPLF]QHM OXE JERNR
pogrzebane. Zdejmowanie sNyU\ MHVW ]DEURQLRQH 0LVR L POHNR SRGHMU]aQ\FK R ZJOLN ]ZLHU]W QLH PRH E\ X\WH Z KDQGOX 0LHMVFH Z NWyU\P
SU]HE\ZDRFKRUH]ZLHU]MDNUyZQLHFDRERUQDOH\RGND]L]DSRPoF VWRVRZQ\FK URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK XJ VRGRZ\, 3% woda utleniona, 5% formalina NZDV QDGRFWRZ\ SRG QDG]RUHP XU]GRZHJR
OHNDU]D ZHWHU\QDULL 6XURZLFD SU]HFLZZJOLNRZD VWRVRZDQD F]QLH ] DQWybiotykami (penicylina, streptomycyna, tetracyklinaVVNXWHF]QyPLURGNLHPL
w leczeniu tej choroby.
3RVWSRZDQLH ]DSRELHJDZF]HSROHJDQDHOLPLQDFMLPROiZRFL]DNDDQLD
VL E\GD =ZLHU]WD QLH XRGSRUQLDQH SRZLQQ\ E\ KRGRZDQH ] GDOD RG
pastwisNV]F]HJyOQLHSRGPRN\FK1LHQDOH\SU]H]QDF]DVLDQD]WDNLFKN
GR\ZLHQLD]ZLHU]W
: LPPXQRSURILODNW\FH ZJOLND VWRVXMH VL V]F]HSLRQNL ]DZLHUDMFH ]arodniki Bacillus anthracis 3U]\ LFK SU]\JRWRZ\ZDQLX QDOH\ EUD SRG XZDJ
ZDFLZRFLV]F]HSXRUD]MHJR]MDGOLZRBacillus anthracis PRHZ\VWSRZD
w trzech formach: typ I (S zjadliwy), typ II (niezjadliwy), typ III (R
niezjadliwy). Tylko szczepy wyWZDU]DMFH RWRF]N QD SRGRX DJDURZ\P ]
GZXZJODQHP L Z REHFQRFL &22 Z\ND]XM ]MDGOLZR : SRSXODFML WDNLFK
GUREQRXVWURMyZZ\VWSXMWHQLH]MDGOLZHIRUP\SRUHGQLHW\SX,,3RSXOacja Bacillus anthracis zawsze zaZLHUDIRUP\5W\S,,,SRQLHZDHZROXXMRQH
z form typu I (S). W koFRZHMID]LH]DNDHQLDLFKRURE\WXSU]HG]HMFLHP
PLHUWHOQ\P Z RUJDQL]PLH ]ZLHU]FLD Z\VWSXM IRUP\ 5 EDNWHULL ZJOLND
1DWRPLDVW SDWRJHQQR Bacillus anthracis ZLH VL EH]SRUHGQLR ] GZRPD
czynnikami: zdolQRFL GR QDPQDDQLD VL Z RUJDQL]PLH L ]GROQRFL GR
produkcji toksyny=MDGOLZRODVHF]HNZJOLNDMHVW]NROHLIXQNFMVWRVXQNX
IRUP 6 GR 5 L ]GROQRFL GR SURGXNFML WRNV\Q\ 'R SURGXkcji szczepionki
X\ZDQ\ MHVW V]F]HS DWHQXRZDQ\ 6WHUQ % OXE ). Szczepionka powinna
]DZLHUDFRQDMPQLHM]DURGQLNXMF\FKNRPyUHNBacillus anthracis.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Choroba ma charakter zaZRGRZ\1D]DNDHQLHQDUDHQLVOXG]LHPDMF\NRQWDNW]FKRU\PLQDZ
glik zwierztaPLSURGXNWDPLLFKSRFKRG]HQLDZHQDNRFLNUHZLWSRUD]
]LHPL ]DQLHF]\V]F]RQ ]DURGQLNDPL WHJR ]DUD]ND 'R JUXS\ Z\VRNLHJR
ryzyka zakaHQLD VL W\P ]DUD]NLHP ]DOLF]D VL REVXJ IHUP KRGRZODQ\FK
lekarzy weteU\QDULL SUDFRZQLNyZ ]DWUXGQLRQ\FK SU]\ VRUWRZDQLX ZHQ\
1DMF]FLHM GR ]DNDHQLD GRFKRG]L SU]H] VNyU U]DG]LHM GURJ LQKDODF\MQ
OXEDOLPHQWDUQ2NUHVLQNXEDFMLZDKDVLRGGRGQL:SU]\SDGNXJG\
ZURWDPL]DNDeQLDMHVWVNyUDZJOLNUR]ZLMDVLMDNRW]ZF]DUQDNURVWD. W
PLHMVFXZWDUJQLFLDODVHF]HNZJOLND SRMDZLDMVLSODPNLLSFKHU]\NLNWyUH
:JOLN
37
SR ]GUDSDQLX SRNU\ZDM VL FKDUDNWHU\VW\F]Q\P F]DUQ\P VWUXSHP 7NDQNL

ZRNy VWUXSD SRNU\WH V SFKHU]\NDPL L XOHJDM QLHEROHVQHPX QDFLHF]HQLX
Zmianom mieMVFRZ\PWRZDU]\V]\JRUF]NDEyOJRZ\SRZLNV]HQLHUHJLoQDOQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK QLHNLHG\ GRFKRG]L GR SRVRF]QLF\ i zapalenia
RSRQ Py]JRZ\FK 3R ]DNDHQLX LQKDOaF\MQ\P UR]ZLMD VL ]DSDOHQLH SXF
QDWRPLDVWZQLNQLFLH]DUD]NDGURJDOLPHQWDUQREMDZLDVLNUZDZELHJXnN PLHUWHOQR ZUyG OXG]L QLH OHF]RQ\FK FKRUXMF\FK QD SXFQ IRUP
ZJOLND VLJDMHVWQLV]DZSRVWDFLMHOLWRZHMLZ\QRVLRNRRQLH
SU]HNUDF]D SU]\ F]DUQHM NURFLH 'R EDGD ODERUDWoryjnych pobiera
VL NUHZ L Z\PD]\ ]H ]PLDQ VNyUQ\FK /DVHF]N ZJOLND PRQD Z\ND]D
EH]SRUHGQLR EDGDQLHP PLNURVNRSRZ\P Z UR]PD]DFK NUZL RUD] L]oORZD
QDSR\ZNDFKEDNWHULRORJLF]Q\FKOXE]ZLHU]WDFKODERUDWRU\MQ\FK:OHF]eQLXZJOLNDOHNLHP]Z\ERUXVSHQLF\OLQ\.
=DSRELHJDQLHSROHJDJyZQLHQD]ZDOF]DQLXFKRURE\X]ZLHU]W:VNa]DQDMHVWUyZQLHGoNDGQDNRQWURODVXURZFyZ]ZLHU]FHJRSRFKRG]HQLDD
]ZDV]F]D LPSRUWRZDQHM ZHQ\ 3RQDGWR ]DOHFD VL SU]HVWU]HJDQLH ]DVDG
higieny L EH]SLHF]QHM SUDF\ Z W\P VWDUDQQ WRDOHW L GH]\QIHNFM UDQ :
NUDMDFKJG]LHZJOLNZ\VWSXMHVWRVRZDQHVXOXG]L]JUXSZ\VRNLHJRU\]yka szczepienia ochronne.
Leptospiroza E\GD
DFLDQJleptospirosis)
-HVWWR]DNDQDL]DUDOLZDFKRUREDSU]HELHJDMFVXENOLQLF]QLHOXERbMDZLDMFD VL yWDF]N KHPRJORELQXUL, poronieniami L URG]HQLHP VDER

\ZRWQ\FKFLHOW.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Leptospiroza powodowana jest przez
spirochety zaliczane do rodzaju Leptospira 1D SRGVWDZLH Z\QLNyZ EDGD
DJOXW\QDFMLNU]\RZHMZ\UyQLRQRVHURJUXS ZREUELHURG]DMXLeptospira,
REHMPXMF\FKSUDZLHVHURW\SyZ=DNDHQLDOHSWRVSLUDPLVQRWRZane na
FD\P ZLHFLH MHGQDNH QLHZLHOND OLF]ED VHURW\SyZ Z\VWSXMH HQGHPLF]QLH
ZGDQ\PNUDMXF]\UHJLRQLH-HVWUHJXH RNUHORQ\VHURW\S]aadaptowany
MHVWGR]ZLHU]WGDQHJRJDWXQNX8E\GDZZLHOXUHJLRQDFKZLDWDZ\VWSuMH JyZQLH Leptospira hardjo. Serotyp Leptospira pomona Z\VWSXMH JyZQLH X
ZLDOHMHVWUyZQLHGRF]VWRSU]\F]\Q]DNDHZ$PHU\FH3yQRFQHM
3RQDGWRE\GRXOHJD]DNDHQLXSU]H]V]HUoNRUR]SU]HVWU]HQLRQHX]ZLHU]W
ZROQR\MF\FKV]F]HS\QDOHFHGRVHURW\SXL. grippotyphosaUyGHPFKoURE\ V ]ZLHU]WD FKRUH L Eezobjawowi siewcy, Z\GDODMF\ ]DUD]HN ] PoF]HPPOHNLHPLQDVLHQLHP%UDPZHMFLDOHSWRVSLU GRZUDOLZHJRRUJDQi]PXMHVWXV]NRG]RQDVNyUDERQ\OX]RZHZW\POX]yZNDSRFKZ\LVSoMyZNL 'R ]DNDHQLD PRH UyZQLH GRFKRG]L QD GURG]H DOLPHQWDUQHM So-
38
&+252%<%<'$
SU]H] VSR\FLH POHND OXE ZRG\ ]DQLHF]\V]F]RQHM QS PRF]HP ]DNDRQ\FK

]ZLHU]WRUD]SRSU]H]LQVHPLQDFMNUyZ]DNDRQ\PQDVLHQLHP2EVHUZDFMH
NOLQLF]QHSRWZLHUG]DMH Leptospira hardjo SU]HQRVLVLGURJSFLRZ/HpWRVSLU\L]RORZDQR]QDVLHQLDEXKDMyZ]DNDRQ\FK]aUyZQRQDWXUDOQLHMDNL
HNVSHU\PHQWDOQLHRUD]Z\ND]DQRWUDQVPLVMW\FKGUREQRXVWURMyZQDZUDOiZH MDyZNL SR SRNU\FLX OXE XQDVLHQLDQLX 1LHNWyU]\ DXWRU]\ XZDDM H
pomimo mROLZRFL WUDQVPLVML OHSWRVSLU ]D SRUHGQLFWZHP LQVHPLQDFML
nieEH]SLHF]HVWZR SU]HQLHVLHQLD W\FK GUREQRXVWURMyZ MHVW VWRVXQNRZR
QLHZLHONLHQDVNXWHNUR]FLHF]DQLDQDVLHQLDLUHGXNFMLOLF]E\OHSWRVSLUZGDwFHRUD]G]LNLGRGDWNRZLDQW\ELRW\NyZGRUR]U]HG]alnika nasienia.
PATOGENEZA3RSU]HQLNQLFLXOHSWRVSLU do organizmu gospodarza doFKRG]LGRUR]ZLQLFLDVLOHSWRVSLUHPLLSRGF]DVNWyUHM]DUD]NLREHFQHVZH
NUZL L QDU]GDFK PLV]RZ\FK : FLJX QDVWSQ\FK GQL QDUDVWDMFH
miano swoiVW\FK SU]HFLZFLD SRZRGXMH HOLPLQDFM OHSWRVSLU ] NUHQLD L
nastSXMH LFK RVLHGODQLH VL Z NDQDOLNDFK NUW\FK QHUHN L WNDQNDFK XNDGX
rozrodF]HJRVDPLFLVDPFyZ
2EHFQR L. hardjo VWZLHUG]RQR Z QDU]G]LH UR]URGF]\P VDPLF FLDrnych, saPLFQLHFLDUQ\FKRUD]EXKDMyZMDNRQDVWSVWZR]DNDHQLDQDWXUDlQHJR8EXKDMyZOHSWRVSLU\ L]RORZDQR]QHUHNJUXF]RyZSFKHU]\NRZ\FK
QDMGU]\LMGHU1DSRGVWDZLHW\FKRbVHUZDFMLZ\VXQLWRVXJHVWLHQDU]G
UR]URGF]\LXNDGPRF]RZ\WRPLHMVFDQDMF]FLHM]DVLHGODQHSU]H]OHSWRVSiry.
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji wynosi od 4 do 10 dni. Kliniczne
UR]SR]QDQLH MHVW WUXGQH ERZLHP FKRURELH QLH WRZDU]\V] DGQH SDWRJQoPRQLF]QHREMDZ\:VWDGDFKE\GDZNWyU\FKOHSWRVSLUR]DZ\VWSXMe enzoRW\F]QLH]UHJX\SU]\ELHUDSRVWDXWDMRQ6HURW\S L. hardjo Z\VWSXMHHn]RRW\F]QLHXE\GDZ:LHONLHM%U\WDQLLSU]\F]\P]DNDHQLHZLHVLWDP]
GZRPD V\QGURPDPL NOLQLF]Q\PL EH]POHF]QRFL oraz poronieniami, porodami przedwczesnymiURG]HQLHPVLPDUWZ\FKOXEVDE\FKFLHOW5RQLHQLD
V Z\UDQLHM ]D]QDF]RQ\P REMDZHP SU]\ ]DNDHQLDFK VSRZRGowanych
przez L. pomona. NastSXMRQH]Z\NOHSRW\JRGQLDFKRG]DNDHQLDOXE
ZWU]HFLPWU\PHVWU]HFL\2EVHUZRZDQRVH]RQRZHQDViOHQLD]DNDHRUD]
SRURQLHQDWOH]DNDHQLDOHSWRVSLUDPL
8 FLHOW FKRURED F]FLHMSU]HELHJD Z SRVWDFL NOLQLF]QHM 2EVHUZXMH VL
ZyZF]DV VNRN FLHSRW\ ZHZQWU]QHM FLDD GR -& RUD] RbMDZ\ RJyOQH
WDNLHMDNEUDNDSHW\WXLRVRZLHQLH:]DOHQRFLRGVHURW\SXOHSWRVSLU PRJ
UR]ZLMDVLREMDZ\yWDF]NL, hemoglobinurii i anemii.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE:RVWURSU]HELHJDMF\FKSU]\SDdNDFK X FLHOW ]PLDQ\ VHNF\MQH V RGELFLHP REUD]X NOLQLF]QHJR 7ZRU] MH
Z\EURF]\Q\ Z ERQDFK OX]RZ\FK ]DyFHQLH WNDQHN L QDU]GyZ RUD] QLeGRNUZLVWR 1DU]G\ PLV]RZH V REMWH ]PLDQDPL ]Z\URGQLHQLRZ\PL
'RW\F]\WR]ZDV]F]DQHUHNNWyUHVSRZLNV]RQHEODGHOXEV]DUHLSRNU\WH
LeptospirR]DE\GD
39
Z\EURF]\QDPL : PLV]X ZWURERZ\P SRG WRUHEN PRJ WZRU]\ VL

drobne ogniska nekrotyczne.
8 SRURQLRQ\FK SRGyZ VWZLHUG]D VL ZLNV] LOR F]erwono podbarZLRQHJRS\QXZMDPDFKFLDDLJDODUHWRZDWHQDFLHF]HQLDZWNDQFHSRGVNyrnej.
ROZPOZNAWANIE leptospirozy RSLHUDVLQD]QDMRPRFLV\WXDFMLHSL]ootycznej, objawach klinicznych i badaniach laboratoryjnych. Diagnostyka
laboratoryjna polega na wykazaniu leptospir ZWNDQNDFKEDGDQ\FK]ZLHU]W
OXEVZRLVW\FKSU]HFLZFLDZLFKVXURZLF\
:SU]\SDGNDFKSU]HELHJDMF\FKRVWURGREDGDSRELHUDVLZ\FLQNLQaU]GyZ ZHZQWU]Q\FK WDNLFK MDN QS ZWURED SXFD Py]J RUD] S\Q\
ustroMRZH NUHZ POHNR S\Q Py]JRZR-UG]HQLRZ\ S\Q RWU]HZQRZ\
W SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK L EH]REMDZRZ\FK QDMOHSV]\P PDWHULDHP V
WNDQNLQHUHNXNDGXUR]URGF]HJRLPRF]
Test immunofluorescencji ]X\FLHPVSHF\ILF]Q\FKNRQLXJDWyZSR]ZDOD
QD V]\EN GLDJQR] 5yZQLH GREU]H QDGDMH VL RQ GR EDGDQLD PDWHULDX
poEUDQHJRSU]\\FLRZRMDNLSRPLHUWQLH
/HSWRVSLU\ PRQD Z\NU\ EDGDMF PLNURVNRSRZR S\Q\ XVWURMRZH
w FLHPQ\P SROX 0HWRGD WD GDMH V]F]HJyOQLH GREUH HIHNW\ JG\ Lch miano
w EDGDQHM SUyEFH MHVW Z\VRNLH /HSWRVSLU\ Z\ND]XM UXFK PDM W\SRZ\
NV]WDW]KDF]\NRZDWR]DJLW\PLNRFDPLVDEREDUZLVLEDUZQLNDPLDQLOiQRZ\PLLGRV\GREU]HPHWRGLPSUHJQDFMLVUHEUHP
=HZ]JOGXQDZ\VRNLNRV]WGLDJQRVW\NLPHWRGKRGRZOL i izolacji oraz
EUDN SRZWDU]DOQRFL WHVWyZ VHURORJLF]Q\FK ]DVWRVRZDQR WHFKQLN K\EU\Gyzacji NZDVyZ QXNOHLQRZ\FK ] X\FLHP VSHF\ILF]Q\FK VRQG 3RUyZQXMF
UH]XOWDW\ UyQ\FK WHVWyZ Z\NU\ZDQLD Leptospira hardjo-bovis Z PRF]X E\GD
Z\ND]DQRHKRGRZODLL]RODFMDE\DPeWRGRQDMQLV]HMF]XRFLWHFKQLND
immunofluorescencji Z\ND]\ZDD SRUHGQL F]XR D QDMF]XOV] PHWRG
E\DK\EU\G\]DFMD.
1DMF]FLej stosowanym testem w diagnostyce leptospirozy XE\GDMHVW
test aglutynacji mikroskopowej 0$ =D PLDQR SU]\MPXMH VL QDMZ\V]H
UR]FLHF]HQLHVXURZLF\DJOXW\QXMFHFRQDMPQLHM\Z\FKEDNWerii. Miana w rozcieF]HQLX GOD RNUHORQ\FK VHURW\SyZ PRJ ZVND]\ZD QD
ZF]HQLHMV]H ]DNDHQLH OHSWRVSLUDPL 6WRVRZQLH GR 0LG]\QDURGRZHJR
Kodeksu ZoosaQLWDUQHJRNWyU\RNUHODZDUXQNLREURWX]ZLHU]WDPL
miano to wskazuje na potencjalne zakaHQLH ]ZLHU]FLD OHSWRVSLUDPL
W ZLHOXNUDMDFK8QLL(XURSHMVNLHMEXKDMHZ\ND]XMFHPLDQRZWHFLHDJOutynacji mikroskopowej w rozcieF]HQLX QLH PRJ E\ ZSURZDG]RQH
GRVWDFMLXQDVLHQLDQLD3RPLPRQLVNLHMF]XRFLQLHPROLZRFLUR]UyQLHQLD
przeciwcLDSRV]F]eSLHQQ\FKRGSU]HFLZFLDZ\WZDU]DQ\FKMDNRQDVWSVWZR
]DNDHQLDRUD]QLHPROLZRFLZ\NU\ZDQLDQRVLFLHOLOHSWRVSLU, test aglutynacji
&+252%<%<'$
40
PLNURVNRSRZHMVSHQLDUROWHVWXUHIHUHQF\MQHJRZGLDJQRVW\FHOHSWospirozy
E\GD
P26732:$1,E. Leptospiroza E\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXL
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(Zastosowanie w praktyce
streptomycyny czy tetracyklin do eliminacji leptospir QLH MHVW Z SHQL VNuteczne. Zwalczanie leptospirozy E\GDSROHJDQDRFKURQLHVWDGSU]HGZSUowadzaniem zakaRQ\FK ]ZLHU]W 'R VWDGD QDOH\ ZSURZDG]D Z\F]QLH
]ZLHU]WDVHUROogicznie ujemne. Buhaje w stacjach unasieniania nie powinny
E\ XRGSRUQLDQHSU]HFLZNR OHSWRVSLUR]LH2EHFQLHVWRVRZDQH WHVW\ VHUROogiczne nie odUyQLDM]ZLHU]WXRGSRUQLDQ\FKRG]DNDRQ\FKQDWXUDOQLH
3RPLPRHMHGQRF]HVQHVWRVRZDQLHDQW\ELRW\NyZLLPPXQoprofilaktyki
swoistej z X\FLHP V]F]HSLRQHN X]QDZDQHMHVW ]D QDMVNXWHF]QLHjV] PHWRG
zwalczania leptospirozy X NUyZ WR WDNLH SRVWSRZDQLH QLH MHVW ZDFLZH
V]F]HJyOQLH ZREHF EXKDMyZ Z VWDFMDFK XQDVLHQLDQLD %XKDMH ZSURZadzane
do stacji unasieniania nie moJ Z\ND]\ZD GRGDWQLHM UHDNFML VHURORJLF]QHM
/HSWRVSLU\ SU]H\ZaM Z UR]FLHF]RQ\P QDVLHQLX 'RGDWHN SHQLF\OLQ\ i
streptomycyny do nasienia zapobiega transmisji leptospir GRSRJRZLDH
skiego.
ElLPLQDFMDEXKDMyZRZ\VRNLHMZDUWRFLJHQHW\F]QHMQDSRGVWDZLHZ\Qiku badania serologiczQHJR EXG]L NRQWURZHUVMH :\ND]DQR QS H QDVLHQLH
EXKDMD NWyU\ E\ VLHZF OHSWRVSLU z moczem i pozytywnym seroreagentem
QLHSU]HQRVLR]DNDHQLDQDMDyZNLSRLQVHPLQDFML1LHNWyU]\EDGDF]HVXJeUXMHXWU]\P\ZDQLHVLSU]HFLZFLDZVXURZLF\EXKDMyZZLHVL]REHcQRFL OHSWRVSLU Z S\QLH Py]JRZR-rdzeniowym. Tam bowiem leptospiry
E\\VWZLHUG]DQHQDZHWSRURNXRG]DNaHQLDEXKDMD 6WGWHRSUDFRZDQLH
F]XOV]\FK WHVWyZ VHURORJLF]Q\FK XPROLZLDMF\FK RGUyQLHQLH EXKDMyZ
]DNDRQ\FKQDWXUDOQLHRGV]F]HSLRQ\FKZFHODFKSURILODNW\F]Q\FKRUD]GoGDWHNDQW\ELRW\NyZGRQDVLHQLDVWDQRZL\E\VNXWHF]Q\VSRVyERJUDQLF]HQLD
transmisji leptospir zDSRUHGQLFWZHPLQVHPLQDFML
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz OHSWRVSLUR]DSVyZ
Paratuberkuloza
DFenteritis paratuberculosis, ang. Johne's disease)

Paratuberkuloza, czyli choroba Johnego, jest chronicznym przerostowym
zapaleniem jelit Z\VWSXMF\P X SU]HXZDF]\ SRZRGRZDQ\P SU]H] Mycobacterium paratuberculosis.
ETIOLOGIA. &KRURE SRZRGXMH Mycobacterium paratuberculosis NWyU\ MHVW
SUWNLHP ZLHORSRVWDFLRZ\P %DUZL VL JUDPGRGDWQLR Z\ND]XMH ]QDF]
RSRUQR QD WUDNWRZDQLH NZDVDPL 'XJR SUWND Z\QRVL GR Pm,
Paratuberkuloza, inaczej choroba Johnego
41
a V]HURNR 0,5 PP 3UWHN -RKQHJR Z\ND]XMH ]QDF]QLH Z\V]H Z\PaJDQLDZ]URVWRZHZSRUyZQDQLX]SUWNLHPJUXOLF\. Nie ma otoczki ani nie
Z\WZDU]D ]DURGQLNyZ : RUJDQL]PLH ]ZLHU]FLD QDPQDD VL ZHZQWU]NoPyUNRZR Z NRPyUNDFK QDERQNRZDW\FK L NRPyUNDFK ROEU]\PLFK NWyUH
pojaZLDM VL Z PLHMVFX ORNDOL]DFML ]DNDHQLD Mycobacterium paratuberculosis
SU]H\ZDSU]H]PLHVLF\ZZRG]LHGHVW\ORZDQHM'UREQRXVWUyML]ROowano
]H VNUDZNyZ MHOLW SU]HFKRZ\ZDQ\FK Z ZRG]LH U]HF]QHM SU]H] GQL
NamnaDVLSRRNUHVLH-PLHVLF]QHJRSU]HFKRZ\ZDQLDZWHPSHUDWXU]H
& L & RUD] SR PLHVLFDch w WHPSHUDWXU]H & : ZLOJRWQ\P
kale Mycobacterium paratuberculosis SU]H\ZD GQL :\ND]XMH RSRUQR
wysokiego stopnia na penicyliQ.
EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRUXMHE\GRRZFHNR]\UHQLIHU\
ZLHOEG\ &KRURE -RKQHJR RSLVDQR X ZLHOX SU]HXZDF]\ KRGRZDQ\FK Z
RJURGDFK]RRORJLF]Q\FK=ZLHU]WDODERUDWRU\MQHVVWRVXQNRZRRSRUQHQD
]DNDHQLH Mycobacterium paratuberculosis DOH GRPLQLRZH SRGDQLH GX\FK
GDZHN GUREQRXVWURMX PRH SRZRGRZD REU]N UHJLRQDOQ\FK Z]yZ
FKRQQ\FK]LDUQLQLDNLRJQLVNDPDUWZLF]HLURSQLHZPLHMVFXLQLHNFML2SLVaQRFKRUREXNRQLZLMHOHQL
=DNDHQLHQDVWSXMHper os SRSU]H]NRQWDNW]NDHP]DQLHF]\V]F]RQNaHP SDV] SDVWZLVNR SU]HGPLRW\ SLHOJQDFML ]ZLHU]W :\GDODQLH ]arazka
QDVWSXMHJyZQLH]NDHPZRNUHVLHPLHVLF\SR]DNDHQLX Mycobacterium paratuberculosis PRHZ\GDODVL]POHNLHPLWGURJ]DNDDMVLFLHOWD
3RWZLHUG]RQRUyZQLHSU]HQRV]HQLHUyGPaFLF]QH]DNDHQLD0RGHFLHOWD
PRQD ]DND]L SRGDMF GRXVWQLH GXH GDZNL Mycobacterium paratuberculosis.
:yZF]DVREMDZ\NOLQLF]QHZyVWSXMZZLHNXGRPLHVLF\3RGVNyUQH
wprowadzenie Mycobacterium paratuberculosis nie prowadzi do rozwoju procesu
NOLQLF]QHJR 2EVHUZXMH VL MHG\QLH PLHMVFRZ PDUWZLF NWyUD XOHJD VWRpQLRZHM UHVRUSFML 'R\OQH SRGDQLH EDNWHULL ]ZLHU]WRP Z ZLHNX ODW QLH
Z\ZRXMH Z\VWSLHQLD REMDZyZ NOLQLFznych, ale Mycobacterium paratuberculosis
PRQDL]RORZD]LFKXNDGXOLPIaW\F]QHJRSRODWDFKRG]DNDHQLD
3R]DNDHQLXGURJGRXVWQEDNWHULHGRVWDMVLSU]H]XV]NRG]HQLDEoQ\OX]RZHMMHOLWGRZDUVWZ\ZDFLZHMNRVPNyZMHOLWRZ\FKL]RVWDMWXVIagocytowane pU]H] NRPyUNL VLDWHF]NL 1DVWSQLH QDPQDDM VL VUyGNRPyrNRZR ]DNDRQH NRPyUNL ]QDF]QLH SRZLNV]DM VZRM REMWR D MGUR]ostaMH]HSFKQLWHQDREU]HHNRPyUNL.RPyUNLREXPLHUDMXZDOQLDMFEDNWeULH NWyUH ] NROHM DWDNXM NROHMQH NRPyUNL 'RFKRG]L Z WHQ VSRVyE GR QaJURPDG]HQLD VL PDNURIDJyZ Z\SHQLRQ\FK EDNWHULDPL QDMSLHUZ Z NRVmkach, a naVWSQLHZZDUVWZLHZDFLZHMERQ\OX]RZHMMHOLW
OBJAWY KLINICZNE I ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =DNDRQHL
FKRUH ]ZLHU] WUDFL NRQG\FM MHVW Z\FKXG]RQH :\FKXG]HQLH SRVWSXMH
powoli, towarzyszy mu biegunka QDMSLHUZ SU]HU\ZDQD D QDVWSQLH FRUD]
F]VWV]DDGRFLJHM1DMZLNV]H]PLDQ\VWZLHUG]DVLZMHOicie cienkim
42
&+252%<%<'$
przerostowe zapalenieFLDQDMHOLWDMHVW]JUXELDDNUH]NDREU]NDQaczynia
OLPIDW\F]QH]JUXELDHZ]\FKRQQHNUH]NRZHSRZLNV]RQH%RQDOX]oZDZ\ND]XMHyWDZH]DEDUZLHQLHMHVWEODGDLNUXFKDDSU]\W\PVLOQLHSoIDGRZDQD : ZWURELH QLHNLHG\ Z\VWSXM SRMHG\QF]H V]DURELDH RJQLVND
PDUWZLF]HZLHONRFL]LDUQDSURVD
+LVWRSDWRORJLF]QLHVWZLHUG]DVLQDJURPDG]HQLHPDNURIDJyZ w warstwie
ZDFLZHM MHOLW FR SRZRGXMH VSDV]F]HQLH NRVPNyZ MHOLWRZ\FK 0DNUofagi
Z\SHQLRQH V NZDVRRSRUQ\PLSUWNDPL : Z]DFK FKRQQ\FK REVHrwuje
VLVNXSLVNDNRPyUHNQDERQNRZDW\FKRUD]PDUWZLFL]ZDSQLHQLD%DGDQLH
KLVWRSDWRORJLF]QH ZWURE\ XMDZQLD REHFQR PD\FK ]LDUQLQLDNyZ zbudoZDQ\FK]PDNURIDJyZRUD]NRPyrek olbrzymich.
ROZPOZNAWANIE. Paratuberkuloza QLH PRH E\ ]GLDJQR]RZDQD QD
SRGVWDZLH REMDZyZ NOLQLF]Q\FK 0DNURVNRSRZHEDGDQLH MHOLW QLH GDMH UywQLH SRGVWDZ\ GR UR]SR]QDQLD FKRURE\ -RKQHJR :\PDJDQH MHVW EDGDQLH
ODERUDWRU\MQH NWyUH REHMPXMH EDGDQLH UR]PD]X NDX SUyE L]RODcji
i KRGRZO Mycobacterium paratuberculosis ] NDX SRV]XNLZDQLH EDNWHU\MQHJR
DNA w kale, badanie serologiczne oraz badanie sekcyjne i histoptologiczne.
Do badania histopatologicznego pobiera si Z\FLQNL ERQ\ OX]RZHM MHOLW
VSRU]G]D UR]PD]\ L EDUZL PHWRG =LHKO-Neelsena 2EHFQR ZLHORMGU]aVW\FK NRPyUHN ROEU]\PLFK /DQJKDQVD ZVND]XMH QD ]DNDHQLH Mycobacterium
paratuberculosis %DGDQLH KRGRZODQH WUZD GuJR JG\ Z]URVW EDNWHULL MHVW
powolny (5 do 14 tygodni).
Opracowano sondy molekularne DNA do wykrywania bakteryjnego maWHULDXJHQHW\F]QHJRZPDWHULDOHSDWRORJLF]Q\P6WRVXMHVLUyZQLHUHDNFM
DFXFKRZHMUHDNFMLSROLPHU\]DFML (PCRGRZ\NU\ZDQLDPDWHULDXJHQHW\Fznego bakterii.
Testami serologicznymi powszechnie stosowanymi w diagnostyce paraWXEHUNXOR]\VRGF]\QZL]DQLDGRSHQiacza, test ELISA oraz test precypiWDFMLZHOXDJDURZ\P.
:\NRQXMH VL UyZQLH WHVW QDGZUDOLZRFL SyQHM SRGDMF UyGVNyUQLH
0,1 ml ptasiej tuberkuliny PPD lub joniny Z RNROLFH V]\L *UXER IDGX
VNyUQHJRPLHU]\VLZRNUHVLHJRG]LQSRZSURZDG]HQLXDOHUJHQX:]URVW
JUXERFLIDGXVNyUQHJRRPPLZLFHMOXEZ\VWSLHQLHUR]ODQHJRREU]NX
ZPLHMVFXLQLHNFMLSRWZLHUG]DLVWQLHQLHQDGZUDOLZRFLW\SXSyQHJR.
P26732:$1,(. Paratuberkuloza MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(=ZDOF]DQLH i zapobiegaQLH SROHJD QD HOLPLQDFML ]H VWDGD ]ZLHU]W Z\ND]XMF\FK GRGDWQLH Z\QLNL
EDGDVHURORJLF]Q\FK LDOHUJLF]Q\FKWHVWyZUyGVNyrnych.
%UXFHOR]DE\GD
43
Bruceloza E\GD
DF brucellosis bovum; abortus infectiosus; ang. bovine brucellosis;

infectious abortion)
Bruceloza E\GD (choroba BangaMHVW]DNDQDLZ\VRFH]DUDOLZD2EMaZLD VL SRURQLHQLHQLDPL Z ]DDZDQVRZDQHM FL\ ]DWU]\PDQLHP R\VND i
]DEXU]HQLDPLSRGQRFLXVDPLFLVDPFyZ
ETIOLOGIA. %UXFHOR]E\GDSRZRGXMHJywnie Brucella abortus, rzadziej
Brucella melitensis LZ\MWNRZRBrucella suis-HVWWRPDDJUDPXMHPQDSDHF]ND
OXENRNRSDHF]NDNWyUDE\WXMHZHZQWU]NRPyUNRZRZ tkankach gospodaU]D:LNV]RV]F]HSyZWHUHQRZ\FKBrucella abortus jest trudna do hodowli,
QDSRGRDFKEDNWHU\MQ\FKZWHPSHUDWXU]H38q&URQLHSRZROLLZ\PDJD
atmosfery CO2 (51LHNLHG\L]RODFMDSDHF]HNBrucella z zastosowaniem
Z]ERJDFRQ\FKSRGR\QDPQDDQLDZVWSQHJR]DjPXMHGRV]HFLXW\JRGQL
Brucella abortus MHVWV]HURNRUR]SRZV]HFKQLRQDZZLHFLHLZ\VWSXMHZRPLX
(1RGPLDQDFKRNUHODQ\FKMDNRELRZDU\1DMF]FLHMRGE\GDL]ROXMH
VLELRZDU%LRZDU\LZ\VWSXMZ$IU\FHL$zji, 2 i 4 (obok biowaru 1)
w obu Amerykach.
EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Bruceloza E\GD Z\VWSXMHQDFD\P
ZLHFLH:LHOHNUDMyZZGUR\RVNXWHF]Q\SURJUDPMHM]ZDOF]DQLDXZDOQLDMF
SRJRZLH E\GD RG ]DNDHQLD 3U]\NDGHP PRH WX E\ $XVWUDOLD .DQDGD
Izrael, Japonia, Austria, Szwajcaria, Dania, Finlandia, Norwegia, Szwecja,
1RZD=HODQGLD:3ROVFHZODWDFKVLHGHPG]LHVLW\FKUHDOL]RZDQRSUogram
]ZDOF]DQLD EUXFHOR]\ NWyU\ GRSURZDG]LZ FLJX ODW GR XZROQLHQia poJRZLDE\GDRGWHMFKRURE\
=DNDHQLHSU]HQRV]RQHMHVW]HVWDGDGRVWDGDJyZQLH]DSRUHGQLctwem
]DNDRQ\FK ]ZLHU]W .URZ\ Z\GDODM GR URGRZLVND GXH PDV\ ]arazka
w okresie poronienia. Zarazek wydalany jest okresowo z mlekiem pr]H]FD\
RNUHV ODNWDFML 0RF] L ND PRJ UyZQLH ]DZLHUD EUXFHOH Brucella abortus
SU]H\ZD GR PLeVLF\ Z SRURQLRQ\P SRG]LH GR PLHVLF\ Z NDOH
moczu, gnojowicy, do 2PLHVLF\ZPRNUHMJOHELHZ]DOHQRFi od temperatury otoczenia i ekspozycji na promieQLRZDQLHVRQHF]QH Brucella abortus
ginie w temperaturze 60qC po 30 minutach, w temperaturze 85qC po 5 minutach i w temperaturze 100qC natychmiast. Lizol, alkohol etylowy, alkohol
propylowy, kwas karbolowy Z\ND]XM GREUH ZDFLZoFL GH]\QIHNF\MQH Z
stosunku do bruceli.
%\GR XOHJD ]DNDHQLX QDMF]FLHM SR VSR\FLX ]DQLHF]\V]F]RQHM NDUP\
LOXE ZRG\SROL]DQLX ]DNDRQHJR R\VND SRURQLRQHJR SRGX 1LHNWyU]\
DXWRU]\XZDDMHEUXFHOHPRJZQLNDGRRUJDQL]PX]ZLHU]FLDSRSU]H]
XV]NRG]RQ L QLH XV]NRG]RQ VNyU JUXF]RX POHNRZHJR RUD] NRF]\Q
ZaNDRQHEXKDMHZ\GDODMEUXFHOH]QDVLHQLHP
44
&+252%<%<'$
3R ]DNDHQLX X NUyZ FLDUQ\FK UR]ZLMD VL ]DSDOHQLH R\VND, czego

efektem jest poronienie ]UHJX\ZPLHVLFXFL\-HOLQDZHWQLHQDVW
SL SRURQLHQLH ]DNDRQH NURZ\ Z\GDODM SDHF]NL ] R\VNLHP ] wodami
SRGRZ\PLL]Z\S\ZHP]SoFKZ\:]DNDHQLDFKSU]HELHJDMF\FKRVWUR
EUXFHOHVREHFQHZZLNV]RFLZ]yZFKRQQ\FK
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV LQNXEDFML MHVW UyQLH GXJL L F]VWR WUXGQ\
GRRNUHOHQLD3U]\MPXMHVLHPRHRQZ\QRVL180 dni, ale notowano
przypadki poronienia po 193 GQLDFK 3R ]DNDHQLX ] UHJX\ QDVWSXMH
NUyWNRWUZD\Z]URVWFLHSRW\ZHZQWU]QHMNWyU\ZVWDGDFKNUyZJG\]DNaHQLHGRW\F]\SRMHG\QF]\FK]ZLHU]WE\ZDQLHGRVWU]HJDQ\
1DMZDQLHMV]\PREMDZHPNOLQLF]Q\P]DNDHQLDBrucella abortus jest poronienie0RHRQRQDVWSLZNDG\PRNUHVLHFL\MHGQDNQDMF]FLHMPLG]\
DPLHVLFHP1LHNLHG\FLHOWDURG]VLZSUDZLGRZ\PWHUPLQLHLSDGaMZNUyWFHSRSRURG]LH3RURQLHQLD]DF]\QDMVLF]VWRRGREMDZyZ]ZLaVWXQRZ\FK SRURGX NWyU\P WRZDU]\V] REMDZ\ SURFHVyZ zapalnych tocz
F\FK VL Z GURJDFK URGQ\FK : SU]HNUZLRQHM ERQLH OX]RZHM SRFKZ\
VWZLHUG]DVLF]HUZRQDZHJUXGNLZLHONRFL]LDUQDSURVD=SRFKZ\Z\S\ZD
V]DURELD\ OXE F]HUZRQRV]DU\ OX]RZ\ OXE OX]RZR-ropny bezwonny wyFLHN .ROHMQH FLH PRJ SU]HELHJD SUDZLGRZR DOH WH PRJ QDVWSL
poronienia : VWDG]LH SR IDOL SRURQLH REVHUZXMH VL RNUHV\ VSRNRMX ]
pojeG\QF]\PLSU]\SDGNDPLSRURQLHNWyUHSRSHZQ\PRNUHVLHQDVLODMVL
znoZX%DUG]RF]VWRMHVWWR]ZL]DQH]ZSURZDG]HQLHPQRZ\FK]ZLHU]W
GRVWDGD2EMDZRPW\PWRZDU]\V]\QLHSRGQR i powtarzanie rui. Po poroQLHQLXF]VWRPDPLHMVFH]DWU]\PDQLHR\VND]ZWyUQ\PEDNWHU\MQ\P]DSaOHQLHPPDFLF\FRPRHSURZDG]LGRWUZDHMQLHSRGQRFL
:SU]HELHJX]DNDHQLDBrucella abortus, ]ZDV]F]DZNUDMDFKWURSLNDOQ\FK
Z\VWSXM]DSDOHQLDVWDZyZJyZQLHVNRNRZHJRLQDGJDUVWNRZHJR1LHNLeG\VWZLHUG]DVL]DSDOHQLDSRFKHZHNFLJQRZ\FKLNDOHWHNPD]LRZ\FK oraz
SRGVNyUQHURSQLH.
8 EXKDMyZ Z SU]HELHJX EUXFHOR]\ Z\VWSXMH MHGQRVWURQQH OXE REuVWURQQH ]DSDOHQLH MGHU QDMGU]\ L SFKHU]\NyZ QDVLHQQ\FK. W QDU]GDFK
W\FK WZRU] VL RJQLVND PDUWZLFRZH L URSQLH ZLHONRFL RU]HFKD ODVNRZHJR
Intensywny przeURVW WNDQNL F]QHM Z SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK SURZDG]L
GR]QDF]QHJRREU]NXMGHULQDMGU]\, co powoduje poZLNV]HQLHREZRGX
moszny.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6WZLHUG]DVLRVWUH]DSDOHQLHPDFicy NWyUH Z\ND]XMH WHQGHQFM GR SU]HMFLD Z SRVWD FKURQLF]Q 1LHNWyUH
NRW\OHGRQ\R\VNDSRNU\ZDOHSNLEH]ZRQQ\Z\VLNLPDMRQHNRORUyWoV]DU\QDVNXWHNORNDOQHMPDUWZLF\2EV]DU\R\VNDSRPLG]\NRW\OHGRQDPL
VREU]NHL]JUXELDH
=PLDQ\VHNF\MQHXSRURQLRQ\FKSRGyZQLHWZRU]FKDUDNWHU\VW\F]QHJR
REUD]X=D]Z\F]DMVWZLHUG]DVLUyQHJRVWRSQLDREU]NWNDnki podsNyUQHM
%UXFHOR]DE\GD
45
RUD] REHFQR NUZLVWHJR S\QX SU]HVLNRZHJR Z NODWFH SLHUVLRZHM L MDPLH

RWU]HZQRZHM:WUREDPRHE\SRZLNV]RQDR]DEDUZLHQLXSRPDUDF]oZREU]RZ\P:NODWFHSLHUVLRZHMREVHUZXMHVLREHFQRS\QX]DZLHUDM
FHJR ZyNQLN D Z SXFDFK RJQLVND PDUWZLFze. Zmianom tym towarzyszy
SRZLNV]HQLH UHJLRQDOQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK 1LHNLHG\ REVHUZXMH VL
REU]NL]JUXELHQLHSSRZLQ\
:MGUDFKLQDMGU]DFKVWZLHUG]DVLRJQLVNDPDUWZLFRZHLURSQLHZLHlNRFLRU]HFKDODVNRZHJRRUD]LQWHQV\ZQ\SU]HURVWWNDQNLF]QHM.
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne i wywiad epizootyczny oraz zmiaQ\ SDWRORJLF]QH Z SRURQLRQ\P SRG]LH QDVXZDM SRGHMU]HQLH EUXFHOR]\
0XVL RQR E\ SRWZLHUG]RQH EDGDQLHP EDNWHULRORJLFznym i serologicznym.
:\ND]DQLHSDHF]HNEUXFHOD ZSRURQLRQ\PSRG]LHR\VNXOXEZ\G]LHOLQLH
SRFKZ\ VWDQRZL Z\VWDUF]DMFH SRWZLHUG]HQLH %DGDQLH Pikrobiologiczne
PRHE\X]XSHQLRQHEDGDQLHPVHURORJLF]Q\P,]RODFMDGUREQRXVWURMXQD
SRGRDFK EDNWHULRORJLF]Q\FK MDN UyZQLH RNUeOHQLH JDWXQNX L ELRZDUX
SRZLQQRE\SU]HSURZDG]RQHZSU]\SDGNXZ\VWSRZDQLDSRURQLHZVWaG]LH'REDGDQLDEDNWHULRORJLF]QHJRQDOH\QLH]ZRF]QLHSU]HVDFD\SoURQLRQ\SyG]PLHQLRQHF]FLR\VNDOXEZLH\Z\FLHN]PDFLF\3RQDGWR
PDWHULDHPGREDGDQLDEDNWHULRORJLF]QHJRPRHE\PDVWDZRZDQDVLHQLH
Z\G]LHOLQD REU]N\FK SRFKHZHN FLJQoZ\FK ]DZDUWR URSQL 2VWDWQLR
RSUDFRZDQR WHVW DFXFKRZHM SROLPHU\]DFML '1$ (polymerase chain reaction,
PCRGRZ\NU\ZDQLDSDHF]HNEUXFHODZPDWHULDOHSDWRORJLFznym.
:EDGDQLXVHURORJLF]Q\PVWRVXMHVLRGF]\QNZDQHMDJOXW\QDFMLS\Wowej (OKAP NWyU\ MHVW RGSRZLHGQLNLHP rose bengal plate agglutination test
(RBPT), buffered plate agglutination test (BPAT). Odczyn ten stosowany jest jako
test przesiewowy (screening) i przy badaniu poszczegyOQ\FKRVREQLNyZ:yQLN GRGDWQL X]\VNDQ\ Z W\P WHFLH SRZLQLHQ E\ SRWZLHUG]RQ\ Rdczynem
ZL]DQLD GRSHQLDF]D (OWD) lub testem immunoenzymatycznym ELISA.
=DUyZQR 2:' MDN L (/,6$ PRJ E\ UyZQLH X\ZDQH MDNR WHVW\ VFUeenLQJRZHRUD]WHVW\SRWZLHUG]HQLD7HVWDJOXW\QDFMLZ\ND]XMHPQLHMV]F]uRLVSHF\ILF]QRZVWRVXQNXGRWHVWyZ2:'L(/,6$LQLHMHVW]DOHFDQ\
MHOLWHVW\SRWZLHUG]HQLD2:'L(/,6$QLHVGRVWSQH3RQDGWRZVHUologiczQHM GLDJQRVW\FH EUXFHOR]\ E\GD VWRVXMH VL RGF]\Q DQW\JOREXOLQRZ\
Coombsa (OAGNWyU\Zykrywa aglutyniny niekompletne oraz odczyn z 2merkaptoetanolem (OME NWyU\ HOLPLQXMH SU]HFLZFLDD ,J0 2SUyF] ZyPLHQLRQ\FKVWRVRZDQDMHVWWHSUyEDSLHUFLHQLRZD]POHNLHPNWyUX\ZD
VL GR EDGDQLD SU]HVLHZRZHJR L PRQLWRURZaQLD VWDWXVX ]DNDH EUXFHOD Z
stDGDFKE\GDPOHF]QHJR3RQDGWRZGLDJQRVW\FHEUXFHOR]\PRHE\VWosowany test alergiczny ]X\FLHPEUXFHOLQ\ antygenu brucela do iniekcji
UyGVNyUQ\FK
P26732:$1,(. Bruceloza E\GD MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L
SRGOHJDMF REoZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( =ZDOF]DQLH SROHJD QD
46
&+252%<%<'$
UHDOL]DFML RERZL]NRZ\FK SURJUDPyZ NWyU\FK HJ]HNZRZDQLH QDOH\ GR

3DVWZRZHM6XE\:HWHU\QaU\MQHM2EUyW]ZLHU]WRGE\ZDVLQDSRGVWDZLe
ZLDGHFWZD ]GURZLD ]ZLHU]W RUD] ZLDGHFWZD PLHMVFD SRFKRG]HQLD SU]\
F]\P]ZLHU]PXVLE\R]QDNRZDQHZVSRVyEWUZD\.UDMX]QDQ\]DZROQ\
RGEUXFHOR]\WRWDNLZNWyU\PIHUPKRGXMF\FKE\GRMHVWZROQHRG
tej choroby (negatywne badanie serologic]QH EUDN SRURQLH Z RNUHVLH
ostatnich trzech lat) i przy corocznym serologicznym badaniu jednej trzeciej
SRSXODFMLE\GDVWZLHUG]DVLQLHZLFHMQL]ZLHU]WUHDJXMF\FKVHUologicznie dodatnio.
6WDGRZROQHRGEUXFHOR]\WRWDNLHZNWyU\P
nie ma zwiHU]WV]F]HSLRQ\FKSU]HFLZNREUXFHOR]LH
DGHQ RVREQLN QLH Z\ND]\ZD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK FKRURE\ SU]H] FR
QDMPQLHMRVWDWQLFKPLHVLF\
ZV]\VWNLH]ZLHU]WDZZLHNXSRZ\HMPLHVLF\E\\GZXNURWQLHEDGane serologicznie (OKAP, OWD, ELISA) z wynikiem negatywnym,
GR VWDGD QLH ZSURZDG]D VL ]ZLHU]W EH] ZDQ\FK ZLDGHFWZ ]GURZLD
SRWZLHUG]RQ\FKSU]H]XU]GRZHJROHNDU]DZHWHU\QDULL
6WDGRSRGHMU]DQHR]DNDHQLHWRVWDGRZNWyU\P
X ]ZLHU]W VWZLHUG]RQR REMDZ\ FKDUDNWHUystyczne dla brucelozy np.
poronienia,
SRWZLHUG]RQR EDGDQLHP ODERUDWRU\MQ\P EUXFHOR] D FKRUHJR RVREQLND
XVXQLWR ]H VWDGD DOH QLH XNRF]RQREDGD ODEoratoryjnych wszystkich
]ZLHU]WZVWDG]LH
VWDGR XWZRU]RQR ] RVREQLNyZ SRFKRG]F\FK ze stad nie uznanych za
wolne od brucelozy,
E\GRSRFKRG]L ] LPSRUWX L QLH XNRF]RQR MHV]F]HEDGD GLDJQRVW\Fznych.
=ZLHU]WD SRFKRG]FH ]H VWDG SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLH PRJ E\
VSU]HGDQHZ\F]QLHQDXEyM
$E\XWU]\PDVWDWXVNUDMXZROQHJRRGEUXFHOR]\QDOH\SURZDG]LVHUoORJLF]QHPRQLWRURZDQLHE\GDZ\NRQXMFEDGDQLDREHMPXMFHZURNX
SRJRZLDZZLHNXSRZ\HMPLHVLF\-HHOLSU]H]RVWDWQLHODWDNUDMSo]RVWDZD XU]GRZR ZROQ\ RG EUXFHOR]\ EDGDQLD VHUROoJLF]QH PRJ E\
wykonywane co dwa lata.
W przypadku stwierdzenia wyniku dodatniego w badaniu serologicznym
]DOHFDVLQDVWSXMFHSRVWSRZDQLH
FKRUH ]ZLHU]SRGOHJD WUZDHPX R]QDNRZDQLX L MDN QDMV]\EFLHM MHVW HOiPLQRZDQH]HVWDGDDSREUDQ\SRXERMXPDWHULDQDOH\SU]HVDSRVD
FHPGRXU]GRZego laboratorium diagnostycznego,
SR]RVWDH ]ZLHU]WD Z VWDG]LH QDOH\ EDGD VHURORJLF]QLH Z WHVWDFK
OKAP, OWD, ELISA ]X\FLHPVXURZLF\LPOHNDGZXNURWQLHZRGVW
pie 8 tygodni,
%UXFHOR]DE\GD
47
GR FKZLOL X]\VNDQLD Z\QLNyZ QHJDW\ZQ\FK Z NROHMQ\FK GZyFK EDGaQLDFKVHURORJLF]Q\FK]ZLHU]WDGHQRVREQLNQLHPRHE\VSU]HGDQ\Z

celu hodowli,
VWDQRZLVNR QD NWyU\P E\WRZDR ]DNDRQH ]ZLHU] QDOH\ RF]\FL L
odND]L
ZSU]\SDGNXVWZLHUG]HQLDEUXFHOR]\X]ZLHU]WLQQ\FKQLE\GRJDWXnNyZ QDOH\ SREUD PDWHULD GR EDGDQLD RG FDHJR SRJRZLD E\GD L
SU]HVDGRXU]GRZHJRODERUDWRULXPGLDJQRVW\F]QHJR
]ZLHU]W ]H VWDG SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLH QLH QDOH\ GRSXV]F]D GR
ZVSyOQ\FKSDVWZLVNRUD]ZRdRSRMyZ
POHNR]WDNLHJRJRVSRGDUVWZDQDGDMHVLGRVSR\FLDW\ONRSRSU]HJRWowaniu.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 3RQLHZD GUREQRXVWURMH ]

rodzaju Brucella SRZRGXM ]DNDHQLD X F]RZLHND QDOH\ ]DFKRZD GDOHNR
LGFRVWURQRSRGF]DVEDGDQLDSRURQLRQeJRSRGXRUD]PDWNL&]RZLHN
]DNDD VL SRSU]H] NRQWDNW ] FKRU\PL NURZDPL LFK Z\GDOLQDPL L Z\G]LHOinami lub przez picie mleka zawieraMFHJR GUREQRXVWUyM : W\P RVWDWQLP
SU]\SDGNX PRQD ]DSRELHJD ]DNDeQLX SRSU]H] SDVWHU\]DFM POHND 3DWU]
WDNH EUXFHOR]DRZLHFLSVyZ
Choroba mWZLNRZDE\GD
DF campylobacteriosis genitalis bovis, ang. bovine genital campylobacteriosis; bovine venereal campylobacteriosis)
-HVWWR]DNDQDL]DUDOLZDFKRUREDXNDGXUR]URGF]HJRREMDZLDMFDVL
]DEXU]HQLDPLSRGQRFLLSRURQLHQLDPL.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRURE SRZRGXMH Campylobacter fetus
subsp. venerealis'UREQRXVWURMHQDOHFHGRURG]DMXCampylobacter PDMNV]WDW
FLHQNLFKVSLUDOQLH]JLW\FKEDNWHULL GXJR GR PP L V]HURNR
do 08 PP:\ND]XMEDUG]RV]\ENLLFKDUDNWHU\VW\F]Q\SRVWSRZR-zwrotny
UXFK G]LNL GXJLHM SRMHG\QF]HM U]VFH 5]VND WD PRH E\ QLHNLHG\ GZX-,
WU]\NURWQLHGXV]DQLVDPDEDNWHULD%DNWHULDWDPDFLHSRVWDHDQW\JHQ\
VRPDW\F]QH 2 FLHSRFKZLHMQ\FK DQW\JeQyZ RWRF]NRZ\FK K i antygen
U]VNRZ\ + %DNWHULH WH Z\WZDU]DM HQGRWRNV\Q\ NWyUH ZSURZDG]RQH Go\OQLH SRZRGXM SRURQLHQLD X FLDUQ\FK NUyZ 'UREQRXVWURMH EDUZL VL
JUDPXMHPQLH'REU]H]QRV]QLVNLHWHPSHUDWXU\PRJE\SU]HFKRZ\Zane
ZVWDQLH]OLRILOL]RZDQ\P:FLyFHPWZLNSU]H\ZDRNRRGQLWHPSHUaWXUD & ]DELMD JR Z FLJX NLONX PLQXW -HVW EDUG]R ZUDOLZ\ QD SURPLeQLRZDQLHVRQHF]QHLRJyOQLHGRVWSQHURGNLGH]\nfekcyjne.
48
&+252%<%<'$
:SURZDG]HQLH V]WXF]QHJR XQDVLHQLDQLD V]F]HSLH ]apobiegawczych

RUD]SURJUDPyZ]ZDOF]DQLD]QDF]QLHRJUDQLF]\RUR]SU]HVWU]HQLHQLHCampylobacter fetus subsp. venerealis -HGQDNH Z ZLHOX NUDMDFK VWDQRZLQDGDO JyZQ\
czynnik etiologiczny zDEXU]H Z UR]URG]LH X E\GD 1D SU]\NDG EDGDQLD
SRQDGEXKDMyZSU]HSURZDG]RQHZ$rgentynie w latach 19661981
Z\ND]D\REHFQRCampylobacter fetus XRVREQLNyZ
1DWXUDOQ\P PLHMVFHP E\WRZDQLD W\FK GUREQRXVWURMyZ MHVW XNDG URzURGF]\E\GD8EXKDMD]DVLHGODMOX]yZNRG]LSUFLDOX]yZNQDSOHtNDLNRFRZ\RGFLQHNFHZNLPRF]RZHM8NUyZLMDyZHN]DNDHQLHORNDOL]uMHVLZERQLHOX]RZHMSRFKZ\V]\MNLPDFLF]QHMPDFLF\LMDMRZRGyZ
OBJAWY KLINICZNE. 8 NUyZ REVHUZXMH VL OX]RZR-ropne zapalenie
PDFLF\NWyUHMHVWSU]\F]\QZF]HVQHJR]DPLHUDQLDLUHVRUSFMLSRGyZQLeregularne ruje i poronienia.
=DNDHQLH X EXKDMD SU]HELHJD EH]REMDZRZR 1LH REVHUZXMH VL DQL
zmian anatomopatologicznych, ani histoSDWRORJLF]Q\FK DQL DGQ\FK ]DEuU]H Z QDVLHQLX =DQRWRZDQR Z\V]\ RGVHWHN QRVLFLHOL ZUyG EXKDMyZ Z
ZLHNXSRZ\HMODW:LHVLWRQDMSUDZGRSRGREQLHM]ZLNV]OLF]E]aFK\NyZ L NU\SW Z ERQLH OX]RZHM SUFLD L QDSOHWND VWDUV]HJR EXKDMD FR
stwarza koU]\VWQLHMV]HZDUXQNLGRXWU]\P\ZDQLDVLGUREQoXVWURMyZ
ROZPOZNAWANIE. 2G EXKDMyZ SRELHUD VL GR EDGD ]HVNURELQ OXE
Z\SXF]\Q\ ERQ\ OX]RZHM QDSOHWND L QDVLHQLH D RG NUyZ OX] SRFKZRZ\
OXEPDWHULDELRSV\MQ\]V]\MNLPDFLF\RUD]SRURQLRQ\SyG2GF]\Q immunofluorescencji (IFTMHVWV]HURNRVWRVRZDQ\GRV]\ENLHJREH]SRUHGQLHJR
Z\NU\ZDQLDREHFQRFLCampylobacter fetusDOHQLHUyQLFXMH C. subsp. venerealis
od C. subsp. fetus,)7UyQLFXMHnatomiast Campylobacter fetus od Campylobacter
sputorum subsp. bubulus3RQLHZDEDNWHULH]URG]DMXCampylobacter VW\SRZyPLGREQRXVWURMDPLPLNURDHURILOQ\PLLQLHWROHUXMSR]LRPXWlenu zawartego
ZSRZLHWU]XSUybNLGREDGDQLDODERUDWRU\MQHJRSRZLQQ\E\XPLHV]F]RQH
w warunkach mikroaerofilnych, np.: 3,5% O2, 10% CO2 i 86,5% N2. WielNLP SRVWSHP E\R RSUDFRZDQLH Z]ERJDFRQ\FK SRGR\ WUDQVSRUWRZ\FK,
NWyUHXPROLZLDMSU]H\FLHDQDZHWQDPQDDQLHCampylobacter fetus podczas
transportu.
3RGRVWDUF]HQLXGRODERUDWRULXPZ]ERJDFRQHSRGRDWUDQVSRUWRZHLnNXERZDQHVZ&SU]H]GQLDQDVWSQLHZ\NRQXMHVLSU]esiew na agar
]DZLHUDMF\ Z\FLJ ] VHUFD NUHZ EDUDQL L DQW\ELRW\NL 3RGHMU]DQH NRORQLH
EDGDVLWHVWDPLELRFKHPLF]Q\PLOXERGF]\QHPLPPXQRIOXRUHVFHQFML. Morfologicznie Campylobacter fetus WR PDH JUDPXMHPQH ]DJLWH OXE VSLUDOQH SaHF]NLNUWNLZ\ND]XMFHXQLNDOQ\UXFKUubowy.
'X\P SUREOHPHP GOD ODERUDWRULyZ V]F]HJyOQLH UHIHUHQF\MQ\FK MHVW
NODV\ILNDFMDLLGHQW\ILNDFMDV]F]HSyZ Campylobacter. Obecnie wraz z zastosoZDQLHP UHDNFML SROLPHU\]DFML DFXFKRZHM (PCR SRMDZL\ VL QRZH PROiZRFLZ]DNUHVLHZykrywania Campylobacter fetus w nasieniu.
&KRUREDPWZLNRZDE\GD
49
=QDF]F\P SRVWSHP Z GLDJQRVW\FH FKRURERWZyUF]\FK V]F]HSyZ P

twika, jak i w zwalczaniu chRURE\PWZLNRZHME\DRSUDFRZDQDLZSURZaG]RQDSU]H]$GOHUDZ'DQLLSUyEDELRORJLF]QDQDMDyZNDFK2ND]aDVLRQDGLDJQRVW\F]QLHQLH]PLHUQLHVNXWHF]QDLVWDDVLLVWRWQ\PHOHPHnWHP SURJUDPX OLNZLGDFML FKRURE\ PWZLNRZHM X E\GD Z 'DQLL 0HWRGD ta
E\DUyZQLHVWRVRZDQDZ3ROVFHZODWDFKVLHGHPG]LeVLW\FK
P26732:$1,(. &KRURED PWZLNRZD E\GD MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]
XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( =DVDGQLF]\P
elementem zwalczania jest izolacja stad zdroZ\FKRG]DNDRQ\FKHOLPLQDFMD
krycia, wprowadzenie inseminacji, produkFMD QDVLHQLD RG EXKDMyZ ZROQ\FK
RG ]DNDHQLD 63) RUD] LPPXQRSURILODNW\ND VZRLVWD 6WRVRZDQLH V]F]epionki PRHVWDQRZLHOHPHQWNDPSDQLLSURILODNWycznej lub zwalczania choURE\PWZLNRZHM:\ND]DQRHV]F]HSLHQLHEXKDMyZ]DSRELHJDLFK]DNDeQLX:3ROVFH OLF]QHSU]\SDGNL FKRURE\PWZLNRZHMXEXKDMyZZVWacjach
XQDVLHQLDQLD XGDR VL ]OLNZLGRZD SR ]DVWRVRZDQLX LQDNW\ZRZDQHM V]F]epionki opracowanej w =DNDG]LH3URILODNW\NL1LHSRGQRFL,QVW\WXWX:HWeU\QDULL Z 6ZDU]G]X 7\ONR EXKDMH ZROQH RG ]DNDHQLD Campylobacter fetus
subsp. venerealis PRJ E\ ZSURZadzane do stacji unasieniania, a okresowe
EDGDQLHFDHJRSRJRZLDGDQHMVWaFML]DSHZQLDXWU]\PDQLHEXKDMyZZVWDQLH
ZROQ\PRG]DNDHQLD63)
: OHF]HQLX ]DNDRQ\FK EXKDMyZ NUyZ RUD] MDNR GRGDWHN GR QDVLHQLD
VWRVXMHVLDQW\ELRW\NLQDMF]FLHMVWUHSWRP\F\Q. ZalecDQHVZOHZ\GRQapletkowe dihydrostreptomycyny UyZQROHJOH ] RJyOQ\P MHM VWRVRZDQLHP
Dobre rezultaty daje skojarzone podawanie streptomycyny i szczepionki. W
celu eliminacji Campylobacter fetus GRGDMHVLUyQHNRPELQDFMHDQW\ELRW\NyZ
GR QDVLHQLD S\QQHJR OXE PURoQHJR :\ND]DQR H LQNXEDFMD QDVLHQLD Z
WHPSHUDWXU]H & SU]H] PLQXW SR GRGDQLX SHQLF\OLQ\, streptomycyny,
linkomycyny i spektinomycyny UHGXNRZDDOLFzEEDNWHULL Campylobacter fetus
SRQLHMSURJXZ\NU\ZDOQRFLZHZV]\VWNLFKEDGDQ\FKSUybkach nasienia.
*UXOLFD E\GD
Dc. i ang. tuberculosis)

*UXOLFD MHVW]DNDQL]DUDOLZ]UHJX\SU]HZOHNFKRURESU]HELHJaMF ] WZRU]HQLHP VL VZRLVW\FK ]LDUQLQLDNyZ ]ZDQ\FK JUX]HNDPL JUXOiczymi, w tkankach i narzGDFK1DJUXOLFPRJFKRURZDZV]\VWNLHVVDNL
]F]RZLHNLHPZF]QLHDWDNHSWDNL
ETIOLOGIA. :HWLRORJLLJUXOLF\]ZLHU]WGRPRZ\FKRGJU\ZDMUROWU]\
W\S\SUWNyZSUWHNE\GOF\ Mycobacterium bovisSUWHNOXG]NL Mycobacterium tuberculosis LSUWHNSWDVL Mycobacterium avium*UXOLFE\GDSRZo-
50
&+252%<%<'$
GXMH SUWHN E\GOF\ &HFKXMH JR ZLNV]\ ]DNUHV FKRURERWZyUF]RFL Z SoUyZQDQLX]SUWNLHPOXG]NLPLSUWNLHPSWDVLPJG\Z\VWpuje jako czynnik
Z\ZRXMF\]DFKRURZDQLDXF]RZLHNDSVDNRWDZLQLRZF\NR]\NRQLD
'XZUDOLZRQD]DNDHQLHMycobacterium bovis Z\ND]XM]ZLHU]WDODERUaWRU\MQH ZLQND PRUVND L NUyOLN 'UREQRXVWURMH ] URG]DMX Mycobacterium to
SDHF]NLRNV]WDFLHSURVW\POXEOHkNR]DJLW\PRZ\PLDUDFK4,0 u 0,3
0,5 PP 1D VNXWHN GXHM ]DZDUWRFL VXEVWDQFML ZRVNRZ\FK L WXV]czowych
SUWNLZ\ND]XMGXRSRUQRQDG]LDDQLHNZDVyZLDONRKROXDWDNHZLHOX
innych substancji chemicznych i rozpuszczalniNyZ 2EHFQR VXEVWDQFML
ZRVNRZ\FK L WXV]F]RZ\FK SRZRGXMH H SUWNL WUXGQR EDUZL VL EDUZQikami anilinowymi. Dopiero podgrzanie poZRGXMH ZQLNQLFLH EDUZQLND GR
GUREQRXVWURMXJG]LH]RVWDMHWUZDOH]ZL]DQ\WDNHWUDNWowanie kwasami i
DONRKROHPQLHSRZRGXMHMHJRXVXQLFLD6WGSRFKRG]LQD]ZDSUWNLNZDVooporne.
3UWNLJUXOLF\Z\ND]XMGXRSRUQRQDF]\QQLNLURGRZLVND:NDOH
E\GOF\P QD FH ]DFKRZXM ]DNDQR SU]H] GQL Z Z\VXV]RQ\FK ZyG]LHOLQDFKZFLHPQ\FKPLHMVFDFKREyUGRDQDZHWGQL%H]SRUHdQLHSURPLHQLHVRQHF]QHLQDNW\ZXMSUWNL ZSU]HFLJXJRG]LQQDWomiast
rozproszone ZLDWRVRQHF]QHZRNUHVLHGQL:OX]LHSXFQ\PSUWNL
JLQSRGQLDFK3RGJU]DQLHPOHNDGR&]DELMDSUWNLSRPLQuWDFK=HURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKQDMVNXWHF]QLHMG]LDDMUR]WZyUIRUPDOLQ\,
3UR]WZRU\URGNyZRGNDDMcych zawieUDMF\FKFKORUXJVRGRZ\.
EPIZOOTIOLOGIA. 6SU]\MDMFH ZDUXQNL QS FKyZ RERURZ\ GXD ZyGDMQRPOHF]QDZ\PLDQD]ZLHU]WSRPLG]\JRVSRGDUVWZDPLSRZRGRZa\
HJUXOLFDE\GD E\DVLOQLHUR]SU]HVWU]HQLRQDZZLNV]RFLSDVWZHXURSHjVNLFK 1D REV]DUDFK REX $PHU\N $IU\NL L $]ML QD WHUHQDFK 5RVML JUXOLFD
E\GD Z\VWSRZDD VSRUDG\F]QLH 6]F]HJyOQLH GRWNQLWH FKRURE E\R SoJRZLHGX\FKJRVSRGDUVWZPOHF]Q\FK&]VWRWOiZR]DFKRURZDZ]UDVWDD
z wiekiHP]ZLHU]W8E\GDSRGREQLHMDNX F]RZLHND]DNDHQLHZZDUXnNDFK QDWXUDOQ\FK QDVWSXMH SU]H] NRQWDNW EH]SRUHGQL OXE SRUHGQLR SoSU]H] NRQWDNW ] ]DQLHF]\V]F]RQ\PL SU]HGPLRWDPL NUyZ ]DNDRQ\FK
Z\ND]XMHSLHUZRWQHRJQLVNRJUXOLF]HZSXFDFKFRZVNazuje na aeroJHQQ
GURJWUDQVPLVMLSUWNyZSU]\F]\PZFKRZLHRERURZ\PJyZQURORdJU\ZD ]DNDHQLH NURSHONRZH RUD] ZG\FKDQLH NXU]X ]DZLHUDMFHJR SUWNL
JUXOLF\=DNDHQLHDHURJHQQHXFLHOWZ\VWSXMHU]DGNRLGRW\F]\QDMZ\HM
1% zwierzW : SU]\SDGNX JUXOiF\ PDFLF\ FLHOWD ]DNDDM VL Z RNUHVLH
\FLDSRGRZHJR3UWNLGRVWDMVLSU]H]\SSRZLQoZGRZQNRZ\FK
Z]yZFKRQQ\FKZWURE\LGRZWURE\JG]LHSRZRGXMSRZVWDQLHRJQLVN
SLHUZRWQ\FK 2EHFQLH ]DFKRURZDQLD E\GD QD JUXOLF ZyVWSXM U]DGNR
:SURZDG]RQHSURJUDP\EDGDQLDE\GD]X\FLHPUyGVNyUQHJRWHVWX DOHrgicznego LHOLPLQDFMD]ZLHU]W]DNDRQ\FKVSRZRGRZD\RJUDQLF]enie liczby
]ZLHU]W UHDJXMF\FK GRGDWQLR GR SR]LRPX SRQLHM :UyG NUaMyZ
*UXOLFDE\GD
51
ZROQ\FKRGJUXOLF\]QDMGXMHVL3ROVNDQDSRGVWDZLHZ\QLNyZWXEHUNXOLQizacji od 1975 r.).

PATOGENEZA. 3UWNLJUXOLF\SRZRGXMZPLHMVFXRVLHGOHQLDVLVZRLVWH
]DSDOHQLH SROHJDMFH QD JURPDG]HQLX VL WNDQNL ]LDUQLQowej w formie gru]HNDJUXOLF]HJR&KDUDNWHU\VW\F]QHJUX]HNLVHIHNWHPWRF]HQLDVLSURFeVX Z\WZyUF]HJR 1D VNXWHN VDEHJR XNUZLHQLD L RGG]LD\ZDQLD SUWNyZ
JUX]HHNXOHJDVHURZDFHQLX:]ZL]NX]WZRU]HQLHPVLQDREZRG]LHOLFzQ\FK NRPyUHN QDERQNRZ\FK JUX]HHN SRZLNV]D VL ]RVWDMH RWRF]RQ\
WNDQN ]LDUQLQRZ D MHJR URGHN XOHJD ]ZDSQLHQLX =PLDQRP JUXOLF]\P
PRJ WRZDU]\V]\ SURFHV\ Z\VLNRZH NWyUH GRPLQXM ]DUyZQR Z RNUHVLH
SLHUZRWQ\FKREMDZyZFKRUREowyFKZSXFDFKFLHOWLPRGHJRE\GDMDNL
ZHZF]HVQ\PXRJyOQLHQLX
Zapalne odczyny tkankowe Z PLHMVFX ZQLNQLFLD SUWNyZ RNUHODQH V
mianem ogniska pierwotnego. Lokalizacja tych ]PLDQ ZVND]XMH QD GURJ
]DNDHQLD /RNDOQ\ RGF]\Q ]DSDOQ\ ]H VWURQ\ WNDQNL RUD] ]PLDQ\
w SU]\QDOHQ\FKZ]DFKFKRQQ\FKRNUHODVLPLDQHP]HVSRXSLHUZRWQego =GDU]D VL H QDVWSXMH UHDNFMD ]H VWURQ\ Z]yZ FKRnnych, a brak
RJQLVNDSLHUZRWQHJR:yZF]DVWDNL]HVSyRNUHODVLMDNRSLHUZRWQ\QLH]uSHQ\-HOLSURFHV]DSDOQ\QLHUR]ZLMDVLGDOHMQDVWSXMHRWRUELHQLHLSU]eURQLFLH ]HVSRX SLHUZRWQHJR WNDQN F]Q RUD] MHJR ]ZDSQLHQLH -HOL
MHGQDNVL\REURQQHRUJDQL]PXVVDEHGRFKRG]LGRXRJyOQLHQLDVLSURFeVX ]DNDHQLD 3RQLHZD XRJyOQLHQLH WR QDVWSXMH MDNR HIHNW ]DNDHQLD SLHrZRWQHJRQRVLQD]ZXRJyOQLHQLDZF]HVQHJR3UWNL ]RJQLVNDSLHUZRWQHJR
V]HU]VLGURJQDF]\OLPIDW\F]Q\FKL NUZLRQRQ\FK: miejscach, w kty
U\FKVLRVLHGODMZ\ZRXMQRZHRJQLVNDJUXOLF]HQSZSXFDFKQHUNDFK
OHG]LRQLHLZWURELH-HOL]PLDQ\JUXOLF]HVUR]VLDQHZZLHOXQaU]GDFKL
PDM]EOLRQ\VWRSLH]DDZDQVRZDQLDPyZLVLRRVWUHMJUXOLF\SURVywkowej : WDNLP VWDGLXP PRH GRFKRG]L GR ]HMFLD PLHUWHOQHJR XERMX ]
NRQLHF]QRFL DOER SURFHV SDWRORJLF]Q\ XOHJD VSRZROQLHQLX D ]ZLeU]WD
Z\GDMVLE\]GURZH-HGQDNHJUX]HNLJUXOLF]H]DZLHUDMF]\QQHSUWNL
nLHMHVWWR]DWHPVWDQZ\]GURZLHQLD:WDNLFKSU]\SDGNDFKSUyEDWXEHUNXOiQRZDPRHZ\SDGDQHJDW\ZQLH-HOLZW\PVWDGLXPGRMG]LHGRUHLQIHNFML
]DNDHQLH SRZWyUQH PRH UR]ZLQ VL JUXOLFD RNUHVX SRSLHUZRWQHJR.
CecKXMHMEUDN]PLDQJUXOLF]\FKZZ]DFKFKRQQ\FKDUR]ZLMDVLSUoFHV JUXOLF]\ Z ZLHOX QDU]GDFK -HVW WR SU]HZOHND JUXOLFD QDU]GRZD.
UyGHP UHLQIHkFML PRH E\ ]DNDHQLH ]HZQWU]QH QDGNDHQLH DOH WH
PRH QDVWSL UHDNW\ZDFMD L Z\VLHZ SUWNyZ ] GRW\FKF]DV QLHF]\QQ\FK
RJQLVN ]DNDHQLD SLHUZRWQHJR L ZywF]DV PyZL VL R ]DRVWU]HQLX SURFHVX
JUXOLF]HJR 0RH RQ SRVWSRZD Z WDNLFK SU]\SDGNDFK EDUG]R V]\ENR L
MHVWWRJUXOLFDJDORSXMFDNWyUHMWRZDU]\V]VLOQH]PLDQ\Z\VLNRZH=DMWD
tkanka ulega martwicy skrzepoZHM D QDVWSQLH SLHUZRWQHPX VHURZDFHQLX
3RQLHZD Z VWDGLXP W\P PRJ SRZVWDZD QRZH QDMF]FLHM SURVyZNRZH
52
&+252%<%<'$
ogniska w innych narzGDFKGODWHJRQRVLQD]ZXRJyOQLHQLDSyQHJR0RJ

PXWRZDU]\V]\JZDWRZQHREMDZ\NOiniczne.
OBJAWY KLINICZNE. 5yQLVLRQHZ]DOHQRFLRGPLHMVFDOokalizacji
SURFHVXJUXOLF]HJR&HFKFKDUDNWHU\VW\F]QFKRURE\MHVWSU]HZOHN\SU]eELHJF]VWRFKDUDNWHU\VW\F]QHREMDZ\NOLQLF]QHQLHZ\VWSXMSoPLPRGR
]DDZDQVRZDQHJR SURFHVX FKRURERZHJR WRF]FHJR VL Z ZLHOX QDU]GDFK
ZHZQWU]Q\FK3U]\JUXOLF\SXFZ\VWSXMHNDV]HOQDVLODMF\VLSU]\]PLaQDFKWHPSHUDWXU\RWRF]HQLDOXESRXFLQLFLXWFKDZLF\SU]\ZHMFLXGRNODWNL
SLHUVLRZHMDWDNHGXV]QRLREMDZ\OHNNLHJR]DSDOHQLDSXF:]DDZDQVoZDQ\FKSU]\SDGNDFKJUXOLF\SXFZ]\FKRQQHUyGSLHUVLRZHV]QDF]QLH
SRZLNV]RQH L PRJ EORNRZD GURJL RGGHFKRZH SU]H\N QDF]\QLD NUZLoQRQHUyGSLHUVLD
-HOL ]DMW\ MHVW SU]HZyG SRNDUPRZ\ REVHUZXMH VL EyOH NRONRZH RUD]
QDSU]HPLHQQLH ELHJXQN L ]DSDUFLD : ]DDZDQVoZDQ\FK VWDGLDFK JUXOLF\
GRFKRG]LGRVNUDMQHJRZ\QLV]F]HQLDL]DEXU]HRGGHFKRZ\FK
8 NUyZ JUXOLFD PRH ORNDOL]RZD VL Z XNDG]LH UR]URGF]\P %DUG]R
F]VWRZF]DVLHVHNFMLVWZLHUG]DVL ]PLDQ\JUXOLF]HZZ]DFKFKRQQ\FK
oskrzeORZ\FKUyGSLHUVLRZ\FK]DJDUGRZ\FK
:WUDNFLHXRJyOQLHQLDSURFHVXJUXOLF]HJRVWZLHUG]DVLZ\VRNLFLJ
JRUF]N : SU]HELHJX SU]HZOHN\P RNUHV\ JRUF]NRZH Z\VWSXM QDSU]ePLHQQLH]GXV]\PLRNUHVDPLEH]JRUF]NRZ\PLSU]\F]\PF]VWRJoUF]ND
Z\VWSXMHW\ONRZLHF]RUHP
-DN MX ZVSRPQLDQR JUXOLFD SXF REMDZLD VL W\ONR VXFK\P NUyWNLP
NDV]OHPNWyU\QDVLODVLSRZ\SLFLX]LPQHMZRG\7RZDU]\V]\PXZ\GDODQLH
OX]XRVNU]HORZHJR2GGHFKVWDMHVLSU]\VSLHV]RQ\LXWUXGQLRQ\2VXFKiZDQLHP VWZLHUG]D VL ]DRVWU]HQLH V]PHUX RVNU]eORZHJR 0RJ Z\VWSL
V]PHU\ JZLGFH ZLV]F]FH FKDUF]FH 2SXNLZDQLHP VWZLHUG]D VL VWuPLHQLD-HOL]DMWDMHVWRSXFQDPRQDZyVXFKDWDUFLDERQVXURZLF]\FK
Z rozwojem choroby duszQRVWDMHVLWDNGXDHRGGHFKVWDMHVLU]F\
L]ZLHU]WDSDGDM
*UXOLFZRUNDRVLHUG]LRZHJRFKDUDNWHU\]XMV]PHU\WDUFLDLVDERVyV]DOQHWRQ\VHUFD8EXKDMyZZ\VWSXMHJUXOLFDQDMGU]D w postaci niebolesnego gu]DNWyU\PRHUR]V]HU]DVLQDMGUR
*UXOLFJUXF]RXPOHNRZHJR WUXGQR]GLDJQR]RZDQDSRGVWDZLHEDGaQLDNOLQLF]QHJR3URVyZNRZHJUX]HNLSRZVWDHZWUDNFLHXRJyOQLHQLDZF]esnego QLHV]UHJX\QDPDFDOQH1DWRF]F\VLSURFHV]DNDHQLDJUXOLF]HJR
Z Z\PLHQLX ZVND]XMH SRZLNV]HQLH QDGZ\PLHQLRZ\FK Z]yZ FKRQQ\FK
: ]DDZDQVRZDQ\FK VWDGLDFK ]DNDHQLD PRQD VWZLHUG]L REHFQR WZDrG\FK QLHEROHVQ\FK JX]yZ Z WNDQFH JUXF]RX POHNRZHJR =DDPaQLH VL
RGSRUQRFLSRZRGXMHUR]OHJHVHURZDFHQLDGX\FKREV]DUyZWNDQNLZ\PLeQLD RUD] VLOQ\ REU]N L EROHVQR Z]yZ FKRQQ\FK QDGZ\PLHQLRZ\FK
Rozpoznanie potwierdza wykazaQLHREHFQRFLSUWNyZ w mleku.
*UXOLFDE\GD
53
*UXOLFD centralneJRXNDGXQHUZRZHJR Py]JRZLDRSRQPy]Jowych,

UG]HQLD NUJRZHJR REMDZLD VL VWDQDPL ONRZ\PL QLHSHZQ\P FKRGHP
UXFKDPLSU]\PXVRZ\PLGUJDZNDPLNORQLF]Q\PLRJyOQ\PRWSLeniem.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W c]DVLHVHNFMLVWZLHUG]DVLREHcQR JX]yZ JUXOLF]\FK Z\SHQLRQ\FK PDVDPL VHURZDW\PL Z UyQ\FK QaU]GDFK RUJDQL]PX 1LHNLHG\ JUX]HNL JUXOLF]H XOHJDM PDUWZLF\ URSQHM
2JQLVNR SLHUZRWQH Z SXFDFK SU]yELHUD SRVWD JX]D ZLHONRFL Rd ziarna
IDVROL GR SLFL ]ORNDOL]RZDQHJR QD EU]HJX SDWyZ JyZQ\FK 3URFesowi
WHPX WRZDU]\V]\ ]D]Z\F]DM SRZLNV]HQLH UHJLRQDOQ\FK Z]yZ FKRnnych,
NWyUH Z\ND]XM SURPLHQLVWH VHURZDFHQLH OXE ]DZLHUDM PDH ]VHURZaFLDH
OXE]ZDSQLDHJX]NL
W ostrej postDFLJUXOLF\W]ZJUXOLF\SURVyZNRZHMWNDQNDSXFQDMHVW
XVLDQDOLF]Q\PLJUX]HNDPL
*UXOLFD ERQVXURZLF]\FK Z\VWSXMHZUyQ\FKSRVWDFLDFKMDNRSHUOicaZNWyUHMERQ\VXURZLF]HXVLDQHVUyQHMZLHONRFLJX]DPLZ\ND]XMFyPLFHQWUDOQHVHURZDFHQLHLZDSQLHQLHMDNRJUXOLFDQDFLHNRZDZNWyUHMQD
ERQDFKVXURZLF]\FKVREHFQHJUXEHQDORW\PDMFHWHQGHQFMGRVHURZacenia; jako JUXOLFD QDFLHNRZD UR]ODQD Z NWyUHM JUXEH WZDUGH ZDUVWZ\
]VHURZDFLD\FKPDV]Z\EURF]\QDPLSRNU\ZDMERQ\VXURZLF]H
-HOL SURFHV GRW\F]\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR SURVyZNRZH RJQLVND
gruOLF]H VWZLHUG]D VL Z NRFRZ\P RGFLQku jelita biodrowego albo jelita
F]F]HJRRUD]ZS\WNDFK3H\HUDLNUH]NRZ\FKZ]DFKFKRQQ\FK
=PLDQ\RFKDUDNWHU]HSURVyZNRZ\PPRJZ\VWSRZDZNRU]HQerek.
3U]\JUXOLF\QDU]GyZUR]URGF]\FKQDMGU]HMGURMHVWVLOQLHSRZLkszone,
na przekroju stwierG]D VL REHFQR VHURZDFLHMF\FK RJQLVN *UXOLFD proVyZNRZDPRHGRW\F]\PDFLF\
*UXOLF JUXF]RX POHNRZHJR FHFKXMH REHFQR OLF]Q\FK JUX]HNyZ
JUXOLF]\FKZWNDQFHZ\PLHQLD:VWDGLDFKEDUG]LHM]DDZDnsowanych wyst
SXMWZDUGHJX]\
=PLDQ\ JUXOLF]H PRJ Z\VWSRZD Z RURGNRZ\P XNDG]LH QHUZoZ\PNRFLDFKPLQLDFKVNyU]H
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD Z\QLNDFK EDGDQLD NOLQLF]QHJR L SoZV]HFKQLH VWRVRZDQHJR WHVWX DOHUJLF]QHJR QDGZUDOLZRFL SyQHM UydVNyUQHM SUyELH WXEHUNXOLQRZHM 3RPLHUWQLH RFHQLD VL ]PLDQ\ VHNF\MQH L
pobiera do badania bakteriologiczQHJR]PLHQLRQH Z]\ FKRQQH L Z\FLQNL
QDU]GyZZHZQWUznych.
3UyED WXEHUNXOLQRZD 2F]\V]F]RQ WXEHUNXOLQ 33' ZVWU]\NXMH VL
UyGVNyUQLHLRGF]\WXMHZ\QLNSRGQLDFK7HVWWXEHUNXOLQL]DFML SRUyZQDwczej XPROLZLDVWZLHUG]HQLHF]\]ZLHU]MHVW]DNDRQHMycobacterium bovis, czy
WH UHDNFMD Z\VWSLD MDNR QDVWSVWZR NRQWDNWX ]ZLHU]FLD ] LQQ\PL W\SDPL
SUWNyZ:W\PFHOXSRGDMHVLZGZDUyQHPLHMVFDV]\LRGOHJR15
FPWXEHUNXOLQE\GOFLSWDVL ZGDZFHQLHZLNV]HMQLSRMHGQRVWHN
54
&+252%<%<'$
PLG]\QDURGRZ\FK,VWRWQ\MHVWVSRVyEZ\NRQDQLDWXEHUNXOLQL]DFML8PoG\FK]ZLHU]WXNWyU\FKQLHPDGRVWDWHF]QLHGXRPLHMVFDWXEHUNXOLQL]DFM
Z\NRQXMHVLSRREXVWURQDFKV]\LZURGNRZHMF]FL*UXERIDGXVNyrQHJR PLHU]\ VL SU]HG LQLHNFM WXEHUNXOLQ\ L SR JRG]LQDFK :\QLN WHVWX
XZDDQ\ MHVW ]D QHJDW\ZQ\ MHOL UyQLFD RGF]\WyZ SRPLDUX JUXEoFL IDGX
VNyUQHJR QLH SU]HNUDF]D PP D Z UHMRQLH ZVWU]\NQLFLD WXEHUNXOLQ\ QLH
Z\VWSL\ DGQH ]PLDQ\ Z SRVWDFL REU]NX UR]ODQHJR Z\VLku, martwicy,
VWDQX]DSDOQHJRQDF]\FKRQQ\FK:\QLNWHVWXWXEHUNXOLQowego X]QDMHVL
]DZWSOLZ\MHOLUyQLFDRGF]\WXSRPLDUyZJUXERFLIDGXZ\Qosi 24 mm.
:\QLN WHVWX WXEHUNXOLQRZHJR X]QDMH VL ]D GRGDWQL MHOL UyQLFD RGF]\WX
SRPLDUyZ JUXERFL IDGX VNyUQHJR MHVW ZLNV]D QL PP LOXE Z\VWSXMH
UR]ODQ\REU]NZ\VLNRGF]\QPDUWZLF]\VWDQ]DSDOQ\QDF]\FKRQQ\FKZ
rejonie iniekcji tuberkuliny.
: RFHQLH WHVWX SRUyZQDZF]HJR ] WXEHUNXOLQ E\GOF L SWDVL Z\QLN
X]QDZDQ\MHVW]DGRGDWQLMHOLUyQLFDRGF]\WyZJUXERFLIDGXVNyrnego dla
WXEHUNXOLQ\E\GOFHMZ\QRVLZLFHMQLPPZVWRVXQNXGRZ\QLNXX]\VNanego z tubeUNXOLQSWDVL5HDNFMDZWSOLZDMHVWZyZF]DVJG\RGF]\WSUyE\
UyGVNyUQHMGODWXEHUNXOLQ\E\GOFHMMHVWGRGDWQLDUyQLFDRGF]\WyZSRPLaUXJUXERFLIDGXVNyUQHJR]WXEHUNXOLQE\GOFMHVWZLNV]DR4 mm w
SRUyZQDQLX ] RGF]\WHP JUXERFL IDGX VNyUQHJR Z PLHMVFX ZVWU]\NQLFLD
tuberkuliny ptasiej. Wynik odczytu tuberkulinizacji SRUyZQDZF]HM uznawany
jest za negaW\ZQ\MHOLRGF]\WWHVWX]WXEHUNXOLQE\GOFMHVWQHJDW\ZQ\OXE
gdy wynik testu z tuberkulina byGOFMHVWGRGDWQLLUyZQ\OXEPQLHMV]\RG
RGF]\WXUHDNFML]WXEHUNXOLQSWDVL7DNLQWHUSUHWDFM]DOHFDMSU]HSLV\8QLL
EuroSHMVNLHM ]DZDUWH Z G\UHNW\ZLH 5DG\ QU ((& 2SUyF] WHVWX
tuberkuOLQL]DFMLUyGVNyUQHMRSLV\ZDQHVQRZHWHFKQLNLMDNWHVWRGSRUQRFL
NRPyUNRZHM WHVWSUROLIHUDFMLOLPIRF\WyZ), badanie interferonu gamma oraz
test ELISA.
2EHFQR Mycobacterium bovis ZSUyENDFK PDWHULDXNOLQLF]QHJROXESoEUDQHJRSRPLHUWQLHPRHE\Z\ND]DQDVWRVRZQ\PLWHFKQikami barwienia i
RJOGDQLHP SUHSDUDWyZ Z PLNURVNRSLH OXE PLNURELROogicznym badaniem
KRGRZODQ\PWHVWL]RODFMLSUWNyZ).
5HDNFMD DFXFKRZHM SROLPHU\]DFML (PCR PRH E\ Z\NRU]\VWDQD GR
wykrywania DNA Mycobacterium bovis. Amplifikowany jest fragment genu
V]RNX WHUPLF]QHJR OXE IUDJPHQW VHNZHQFML SRZWDU]DMF\FK VL LQVHUFML (IS
986, IS 1081)UDJPHQW\WHVFKDUDNWHU\VW\F]QHGODMycobacterium tuberculosis,
ale stosuMF3&5QLHPRQDRGUyQLMycobcterium tuberculosis od Mycobacterium
bovis.
P26732:$1,(. *UXOLFD E\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRdOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( /HF]HQLD QLH SURZDG]L VL.
.OLQLF]QLH FKRUH ]ZLHU]WD RUD] ]ZLHU]WD X NWyU\FK WHVW WXEHUNXOLQL]DFML
UyGVNyUQHM Z\SDG GRGDWQLR SRGGDMH VL XERMRZL ] NRQLHF]QRFL 1DOH\
*UXOLFDE\GD
55
FKURQLVWDGDSU]HGZSURZDG]HQLHP]ZLHU]W]DNDRQ\FK:W\PFHOXVWoVXMHVLWXEHUNXOLQL]DFMUyGVNyUQ3RQLHZD]ZLHU]WDUHDJXMFHGRGDWQLR
PRJZNDGHMFKZLOLVWDVLVLHZFDPL]DUD]NyZQDOH\QLH]ZRF]QLHXVuQMH]HVWDGDOXEQLHZSURZDG]DGRVWDGDMHOLUHDNFMDGRGDWQLDZ\VWSLD
u E\GDZRNUHVLHNZDUDQWDQQ\
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. *UXOLFD MDNRFKRUREDF]owieka znana jest od bardzo dawna. Natomiast informacje o zachorowaniach
zwieU]WVRZLHOHSyQLHMV]H$GRXELHJHJRVWXOHFLDQLHZL]DQRJUXOLF\
]ZLHU]W]]DFKRURZDQLDPLOXG]L:URNX9LOOHPLQZ\ND]DPROLZR
SU]HQRV]HQLDJUXOLF\MDNRFKRURE\]DNDQHM]F]RZLHNDQD]ZLHU]:
URNX5REHUW.RFKRGNU\SDHF]NJUXOLF\FRSR]ZROLRQDXVWDOHQLHSU]yF]\QRZHJR]ZL]NXPLG]\JUXOLFF]RZLHNDL]ZLHU]W
%\GR MHVW QDWXUDOQ\P UH]HUZXDUHP L UyGHP ]DNDHQLD Mycobacterium
bovis GODF]RZLHND=DUD]HNSU]HQRV]RQ\MHVW]DSRUHGQLFWZHPQLHSDVWHUy]RZDQHJRPOHNDRGFKRU\FKNUyZ3UWHNE\GOF\VWDQRZL]QDF]QH]DJUReQLH GODSHUVRQHOX ODERUDWRULyZ GLDJQRVW\F]Q\FK L EDGDZF]\FK2NUHV LQNubacji wynosi od 4 tygodni do kilku lat. Objawy kliniczne XOXG]LPRJE\
WDNLH VDPH MDN Z SU]\SDGNDFK ]DNDH Z\ZR\ZDQ\FK SU]H] M. tuberculosis.
=PLDQ\SLHUZRWQHORNDOL]XMVLQDMF]FLHMZV]\MQ\FKZ]DFKFKRQQ\FK
NWyUH XOHJDM SRZLNV]HQLX 'R QDMF]FLHM Z\VWSXMF\FK REMDZyZ ]DOLF]D
VLJRUF]NXWUDWPDV\ FLDDEROHVQRLWNOLZR XFLVNRZMDP\EU]XVzQHM ]PLDQ\ Z NRFLDFK L VWDZDFK XNDG]LH PRF]RZR-SFLRZ\P L RSRQDFK
Py]JRZ\FK : ]DMW\FK Z]DFK FKRQQ\FK L WNDQNDFK GRFKRG]L GR WZoU]HQLDVLWNDQNL]LDUQLQRZHMNWyUDXOHJDVHURZDFHQLXLZDSQLHQLX&KRURED
QLH UR]SR]QDQD L QLH OHF]RQD SURZDG]L SRZROL GR Z\QLV]F]HQLD L PLHUFi.
1RWRZDQH V QDZURW\ LQIHNFML SR GXJLFK RNUHVDFK UHPLVML 5R]SR]QDQLH
JUXOLF\ X OXG]L RSLHUD VL QD Z\QLNDFK WHVWX UyGVNyUQHM WXEHUNXOLQL]DFML
RUD]Z\NU\FLXLLGHQW\ILNDFMLSUWNyZ ZZ\NU]WXVLQLHPRF]XS\QLH Py]Jowo-UG]HQLRZ\P ]D SRPRF EDGDQLD PLNURVNRSRZHJR KRGRZODQHJR L PeWRGELRORJLLPROHNXODUQHM:OHF]HQLXJUXOLF\OXG]LVWRVXMHVLFKHPLRWHUapeutyki, np. izoniazyd ']LHFL L PRG]LH V]F]HSL VL SURILODNW\F]QLH UydVNyUQLHV]F]HSLRQN BCG.
'DQH HSLGHPLRORJLF]QH ZVND]XM H F]VWRWOLZR Z\VWSRZDQLD ]DNaHXURERWQLNyZQDIHUPDFKKRGXMF\FKE\GRMHVWZ\V]DQLZRNUJDFK
PLHMVNLFK6WGMHGQ\P]UH]XOWDWyZ]ZDOF]HQLDJUXOLF\XE\GDE\VSDGHN
liczby zachoURZDOXG]LQDJUXOLF
(Q]RRW\F]QDELDDF]NDE\GD
(ang. enzootic bovine leukosis)
56
&+252%<%<'$
(Q]RRW\F]QD ELDDF]ND E\GD (EBL MHVW ZLUXVRZ QRZRWZRURZ FKoURE XNDGX OLPIRUWHWLNXODUQHJR SU]HELHJDMF ]D]Z\F]DM VXENOLQLF]QLH ]
SU]HZOHNOLPIRF\WR] lub w postaci limfosarkomy.
ETIOLOGIA. :LUXVSRZRGXMF\HQ]RRW\F]QELDDF]NE\GD%/9) zoVWDVNODV\ILNRZDQ\MDNRRQNRUQDZLUXVW\SX& ZREUELHURG]LQ\Retroviridae.
&]VWND ZLUXVRZD ]EXGRZDQD MHVW ] MHGQRQLFLRZHJR 51$ QXNOHRSURWeiny
S ELDND NDSV\GX S UG]H ZLULRQX WUDQVPembranowej glikoproteiny
JSJOLNRSURWHLQ\RWRF]NRZHMJSRUD]HQ]\PyZZW\PRGZURWQHMWUDnskryptazy. Prowirusowy DNANWyU\MHVWV\QWHW\]RZDQ\]XG]LDHPRGZURtnej transkryptazy wirusowej ulega iQWHJUDFML GR MGURZHJR '1$ NRPyUHN
JRVSRGDU]DJG]LHSR]RVWDMHSU]H]FD\RNUHV\FLDRVREQLF]HJR:LUXVZyND]XMHGXZUDOLZRQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJR:WHPSHUDWurze 56q&JLQLHZFLJXPLQXW:POHNXRJU]DQ\PGRqC przez 1 minuWOXESoddanym rutynoZHMSDVWHU\]DFMLUyZQLHXOHJDLQDNW\ZDFML2WRF]ND
%/9 ]DZLHUD OLSLG\ FR SRZRGXMH H MHVW RQ ZUDOLZ\ QD UR]SXV]F]DOQLNL
orgaQLF]QH:LUXVZ\VWSXMHZSRVWDFLMHGQHJRVHURW\SX-DNGRW\FKF]DVQLH
Z\ND]DQR SRNUHZLHVWZD DQW\JHQRZHJR SRPLG]y wirusem enzootycznej
biaDF]NL E\GD L ZLUXVDPL ELDDF]HN Z\VWSXMF\FK X ]ZLHU]W GRPRZ\FK
LQQ\FK JDWXQNyZ :yND]DQR QDWRPLDVW H %/9 PD SRGREQH ZDFLZRFL
strukturalne, funkcjoQDOQHDPRHQDZHWZVSyOQHGHWHUPLQDQW\DQW\JHQRZH
]ZLUXVHPELDDF]NL F]RZLHND]DNDDMF\POLPIocyty 70RHZLDGF]\WR
RW\PH%/9LZLUXVELDDF]NL 7-OLPIRF\WDUQHMF]RZLeka Z\ZRG]VL]H
ZVSyOQHJRSQLD*HQRP%/9QLH]DZLHra sekwencji charakterystycznych dla
RQNRJHQyZ.
EPIZOOTIOLOGIA. :LUXVZ\VWSXMHJyZQLHXE\GDGXHJR2ZFHXOeJDMZSUDZG]LH]DNDHQLX%/9DOHVWRQLH]Z\NOHU]DGNLH]GDU]HQLDZ\QiNDMFHUDF]HM]SU]\SDGNRZHJRZQLNQLFLD ZLUXVDLQLHPDM]ZL]NX]MHJR
NUHQLHP X ]ZLHU]W WHJR JDWXQNX :\QLNL GRW\FKF]DVRZ\FK EDGD QLH
poWZLHUG]L\WUDQVPLVML%/9QDF]RZLHNDD]DWHPPRQDSU]\MH%/9
QLHVWDQRZL]DJURHQLDGOD]GURZLDF]RZLHND
BLV jest szeroko rozpowszHFKQLRQ\ZSRSXODFMLE\GDQDFD\PZLHFLH
&KRUREDWDZ\VWSXMHZZLHNXSRZ\HMGZyFKODW]QDMZLNV]\PQDVLOHQLHP
w wieku 5ODW6MHGQDNNUDMHQS6]ZDMFDULDJG]LHGRWGQLHVWZLHUG]oQRHQ]RRW\F]QHMELDDF]NL E\GD:$XVWULL+RODQGLLLQD:\VSach BrytyjVNLFKF]VWRWOLZRZ\VWpowania choroby jest niska.
6WUDW\HNRQRPLF]QH]SRZRGXFKRURE\VJyZQLHVNXWNLHPRJUDQLF]H
ZREURFLH]ZLHU]WDPLLKRGRZOL]ZLHU]W]DNDRQ\FK&]VWRWOLZRZ\VW
SRZDQLD HQ]RRW\F]QHM ELDDF]NL E\GD Z IRUPLH JX]RZDWHM QLH MHVW GXD L
VWUDW\SRZVWDH]WHJRW\WXXQLHVHNRQRPLF]QLH]QDF]FH
UyGHP FKRURE\ V ]DNDRQH ]ZLHU]WD 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L SoSU]H]ZSURZDG]HQLH]DNDRQ\FKOLPIRF\WyZDQLHZROQHJRSR]DNRPyUNoZHJRZLUXVD=DNDHQLHPRHE\SU]HQLHVLRQHSRSU]H]GRXVWQHOXEGRQo-
57
VRZH SRGDQLH QRZRQDURG]RQ\P FLHOWRP OLPIRF\WyZ]DNDRQHJR RVREQiNDMHGQDNRZRQLHZV]\VWNLHFLHOWDNWyU\PSRGDQROLPIRF\W\ XOHJDM]DNaHQLXZLDGF]\WRLWDGURJD]DNDHQLDMHVWVWRVXQNRZR PDRHIHktywna.

1DWRPLDVWZSURZDG]HQLHVUyGVNyUQHQDZHWPD\FKGDZHNPDWHULDX]DND
QHJRGRSURZDG]DGRVNXWHF]QHJR]DNDHQLD1DWHMSRGVWDZLHZQLoVNXMHVL
H RZDG\ NXMFR-VVFH RUD] HNWRSDVR\W\ PRJ RGJU\ZD LVWRWQD URO Z
WUDQVPLVML]DNDHQLD=DNDHQLHZVWDG]LHV]HU]\VLJyZQLHSRSU]H]XUD]\
zabiegi chirurgiczne, pobieranie krwi, podawanie szczepionek, kolczykowaQLHWDWXRZDQLH]DQLHF]\V]F]RQ\PLQDU]G]LDPL
:LUXVWUDQVPLWRZDQ\MHVWGURJKRU\]RQWDOQSU]\F]\PWHPSRV]HU]eQLD VL ]DNDHQLD Z VWDG]LH MHVW Z PDH : ]asadzie BLV QLH SU]HQRVL VL
GURJJHQHW\F]QDOHVGRZRG\QDZHZQWU]PDFLF]QHSU]HND]\ZDQLH]DNaHQLD :\ND]DQR ERZLHP H FLHOW XURG]RQ\FK SU]H] ]DNDRQH
matNLE\R]DNDRQHMXZFKZLOLSRURGX'URJDWDQLHMHVWMHGQDNXZDDQD
]DLVWRWQ\VSRVyEXWU]\P\ZDQLD]DNDHQLDZVWDG]LH&LHOWDRGPDWHN]DNaRQ\FKNWyUHQLHXOHJ\]DNDHQLXZHZQWU]PaFLF]QHPXPRJ]DNDDVL
QDVNXWHNSU]\MPRZDQLDVLDU\LOXEPOHNDNWyUH]DZLHUDM]DNDRQHOLPIRFyty&LHOWDVFKURQLRQHSU]HG]DNDeQLHPWDNGXJRMDNGXJRXWU]\PXMVL
XQLFKSU]HFLZFLDDVLDURZH]UHJX\MHVWWRRNRRPLHVLF\SRSRURG]LH
Rozprzestrzenienie BLV Z VWDGDFK E\GD POHF]QHJR MHVW Z\V]H QL Z
VWDGDFKE\GDRSDVRZHJR 7DNHZUHMRQDFKWURSLNDOQ\FKLVXEWURSLNDlnych
UR]SU]HVWU]HQLHQLH %/9 MHVW ZLNV]H QL Z VWUHILH NOLPDWX XPLDUNRZanego.
6XJHUXMHVLHWDNL UR]NDGF]VWRWOLZRFL]DNDH%/9ZLHVL]F]VtV]\P Z\VWSRZDQLHP RZDGyZ NXMFR-VVF\FK Z UHMRQDFK WURSLNDlnych i
subtropikalnych.
: SU]\SDGNX HQ]RRW\F]QHM ELDDF]NL E\GD ZDFLZLH QLH SRZLQQR VL
PyZL R ]DFKRURZDOQRFL Z NODV\F]Q\P ]QDF]HQLX WHJR VRZD ERZLHP Z
ZLNV]RFLSU]\SDGNyZVWZLHUG]DVLW\ONRVHURNRQZHUVML]aNDHQLHWUZDH
Rozprzestrzenienie wLUXVD Z VWDGDFK Z GDQ\P NUDMX UyQL VL ]QDF]QLH Z
]DOHQRFLRGVWDGD:W\PVDP\PNUDMXPRJZ\VWSRZDVWDGD]HZVSy
F]\QQLNLHPUR]SU]HVWU]HQLHQLD]DNDHQLD-90% oraz stada wolne od zakaHQLD 5R]ZyM IRUP\ JX]RZDWHMELDDF]NL ]DOH\ RG ZLHOX F]\QQLNyZ PLQ
RGZDFLZRFLZLUXVDFHFKJHQHW\F]Q\FKJRVSRGDU]DF]\QQLNyZLPPXQoORJLF]Q\FK DOH MDN GRWG QLH RNUHORQR Z MDNL VSRVyE L Z MDNLP VWRSQLX
F]\QQLNL WH ZDUXQNXM UR]ZyM JX]RZDWHM SRVWaci EBL ,VWQLHM dowody na
SRGDWQR JHQRPX %/9 na muWDFMH L WR VXJHUXMH H Z\VWSLHQLH SRVWDFL
JX]RZDWHM (%/ PRH E\ Z\QLNLHP SRMDZLHQLD VL EDUG]LHM RQNRJHQQHM
formy wirusa enzoRW\F]QHM ELDDF]NL E\GD. Nie bez znaczenia jest wiek
]ZLHU]WERZLHPSRVWDJX]RZDWD(%/U]DGNRZ\VWSXMHXE\GDZZLHNX
SRQLHMODWDREHFQRSU]HFLZFLD%/9QLH]DSRELHJDUR]ZRMRZLJX]RZaWHM SRVWDFL FKRURE\ 5yZQLH F]\QQLNL JHQHW\F]QH RGJUyZDM SHZQ URO
SRQLHZDREVHUZDFMHWHUHQRZHZVND]XMHSHZQHOLQLHE\GDF]FLHM]DSaGDMQDJX]RZDWSRVWDHQ]RRW\F]QHMELaDF]NLQLLQQH2VWDWQLRZ\ND]DQR
58
&+252%<%<'$
NRUHODFMSRPLG]\RGSRUQRFLQD]DNDHQLHDDQW\JHQDPLXNDGX]JRGQoFLWNDQNRZHME\GD (BoLA).
PATOGENEZA. 3RZQLNQLFLXGRRUJDQL]PX]ZLHU]FLDZLUXVUR]SRF]yna cykl replikacji w limfocytachNWyU\GRSURZDG]DGRSDWRORJLF]QHJRQLeNRQWURORZDQHJR UR]SOHPX WNDQNL OLPIRUHWLNXODUQHM *yZQ\PL NRPyUNDPL
GRFHORZ\PLVOLPIRF\W\ B. W okreVLHSLHUZV]\FKNLONXW\JRGQLZLUXV]DNDD
OLPIRF\W\LPRHE\UHL]RORZDQ\]OLPIRF\WyZ NUZLREZRGRZHMSRPLG]\
D W\JRGQLHP SR ]DNDHQLX 6WRSLH ]DNDQRFL OLPIRF\WyZ NUZL UyQL
sL ]QDF]QLH Z ]DOHQRFL RG ]ZLHU]FLD 3R NLONX OXE NLONXQDVWX GQLDFK
PRQD Z\NU\ REHFQR VSHF\ILF]Q\FK GOD %/9 SU]HFLZFLD =DNDRQH
zwieU] PRH SURGXNRZD SU]HFLZFLDD GOD NLONX ELDHN ZLUXVRZ\FK DOH
QDMZDQLHjV]DMHVWRGSRZLHGQDELDNo strukturalne rdzenia wirusa p24 i
MHGQ ] JOLNRSURWHLQ RWRF]NRZ\FK JS 3U]\MPXMH VL H RGSRZLHG
immunoloJLF]QDZVWRVXQNXGRELDNDJSSRZRGXMHQHXWUDOL]DFMZLUXVD
3U]HFLZFLDD QHXWUDOL]XMFH QLH HOLPLQXM %/9 ] RUJDQL]PX ]ZLHU]FLD Soniewa ZLUXV Z\VWSXMH Z SRVWDFL SURZLUXVRZHJR '1$ ]LQWHJURZDQHJR ]
PDWHULDHP JHQHW\F]Q\P NRPyUHN JRVSoGDU]D =DUyZQR ]DNDHQLH MDN L
REHFQRVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDXWU]\PXMVLSU]H]FDH\FLH]ZLHU]
FLD SU]\ F]\P SUDZGRSRGREQLH QDMREILWV]\P UyGHP Zirusa jest krew.
Wirus wyVWSXMHUyZQLHZVLDU]HRUD]ZPOHNXL]ZL]DQ\MHVW]]DZDUW\PL
WDPOLPIRF\WDPL%DGDQLDOLQ\PRF]XQDVLHQLDNDXZ\G\FKDQHJRSRZLeWU]D Z\ND]D\ VSRUDG\F]Q REHFQR ZLUXVD HQ]RRW\F]QHM ELDDF]NL E\GD
lub antygenu BLV.
BLV w postaci prowirusa wbudowywany jest w przypadkowych miejVFDFKJHQRPXJRVSRGDU]DDOHSURGXNWJHQyZ%/9PRHDNWyZRZDJHQ\
NRPyUNRZH Z PLHMVFDFK GRV\ RGOHJ\FK RG PLHMVFD LQWHJUDFMi prowirusa,
GRSURZDG]DMFGR]ROLZHMWUDQVIRUPDFMLNRPyUHN.
OBJAWY KLINICZNE. 3RF]WNRZR]DNDHQLH%/9 F]VWR]ZL]DQHMHVW]
SU]HPLMDMF OLPIRF\WR] NWyUD NOLQLF]QLH MHVW QLH]DXZDDQD :\VWSXM
UyZQLH ]DEXU]HQLD Z Z\WZDU]DQLX LPPXQRJOREXOLQ V]F]HJyOQLH ,J0. Na
W\PHWDSLHQLHREVHUZXMHVLREQLHQLDZ\GDMQRFLPOHF]QHM]DEXU]HSRdQRFL=DNDHQLX%/9WRZaU]\V]\SU]HZOHNDOLPIRF\WR]DNWyUDGRW\F]\
]ZLHU]W 2VREQLNL ] SU]HWUZD OLPIRF\WR] ]DFKRZXM VL NOLQLFznie
QRUPDOQLHQLHZ\ND]XMDGQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FK
: SRVWDFL NOLQLF]QHM ]DVDGQLF]\P REMDZHP MHVW SRZLNV]HQLH Z]yZ
FKRQQ\FK OXE LFK JUXS : ]DOHQRFL RG XPLHMVFRZLHQLD VL UR]URVWyZ
ELDDF]NRZ\FKREVHUZXMHVLUyQHREMDZ\0RJWRE\WUXGQRFLZSRyNDQLXZ\WU]HV]F]JDNLRF]QHMGXV]QRNXODZL]QD, zaburzenia pracy serca,
zaburzenia trawienia, zDEXU]HQLDQHXURORJLF]QHVSDGHNZ\GDMQRFLPOHF]QHM
EUDNDNQLeQLDXWUDWDPDV\FLDDRJyOQDVDERRWSLHQLHLLQQH8ZDDVL
HSU]HZOHNDOLPIRF\WR]DLIRUPRZDQLHJX]yZELDDF]NRZ\FKZDUXQNRZaQHVRGG]LHOQ\PLF]\QQLNDPLJHQHW\F]Q\PLNWyUHPDMWHQGHQFMGRVNRMa-
59
U]RQHJRZ\VWSRZDQLDDOHSoVWDOLPIRVDUNRP\ QLHMHVW]MDZLVNLHPF]VW\P
w przeELHJX]DNDHQLD%/9.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3RGF]DV VHNFML SDG\FK ]ZLHU]W
VWZLHUG]D VL SRZLNV]HQLH MHGQHJR OXE ZLFHM SRZLHU]FKRZQ\FK Z]yZ
FKRQQ\FK:W\PVWDGLXP]UHJX\Z\VWSXMJX]\ZREUELHNUH]NLMHOLWoZHM Z SR]DRWU]HZQRZ\FK Z]DFK FKRQQ\FK 5R]URVW NRPyUHN PLD]JL
ELDHM OHG]LRQ\ SRZRGXMH MHM SRZLNV]HQLH GRSURZDG]DMFH QLHNLHG\ GR
SNQLFLDWRUHENLL]HMFLDPLHUWHOQHJRQDVNXWHNVNUZDZLHQLDZHZQWU]QeJR -HOL QLH PD ]DDZDQVoZDQ\FK ]PLDQ SDWRORJLF]Q\FK Z REUELH WNDQNL
OLPIDW\F]QHMQLH]EGQHMHVWGRNDGQHEDGDQLHDQDWRPRSDWRORJLF]QH&]VWR
PRQDVWZLHUG]L]PLDQ\ZVHUFXV]F]HJyOQLHZSUDZ\PSU]HGVLRQNX6WR
]PLDQ\ZSRVWDFLJX]RZDWHMOXEUR]ODQ\FKQDFLHNyZ,QQ\PPLHMVFHPORNaOL]DFML JX]yZ ELaDF]NRZ\FK MHVW WUDZLHQLHF VWZLHUG]D VL WH RZU]RG]HQLD
jelit, guzy w macicy. W nerNDFKREVHUZXMHVLOLF]QHV]DURELDHQDMF]FLHM
RVWUR RGFLQDMFH VL JX]\ -HOL SU]\\FLRZR Z\VWSRZD\ SRUDHQLD OXE
REMDZ\ QHXURORJLF]QH QDFLHF]HQLD OLPIRF\WDUQH Z\VWSXM Z XNDG]LH QHrwowym.
ROZPOZNAWANIE. 2EHFQLH GLDJQRVW\ND HQ]RRW\F]QHM ELDDF]NL E\GD
RSLHUD VL QD Z\NU\ZDQLX ]DNDHQLD %/9 i stwierdzeniu limfosarkomy. W
ODWDFK Z\ND]DQLH SU]HZOHNHM OLPIRFytozy E\R ZVNDQLNLHP ]DNDHQLD
VWDGD%/9:ODWDFKWHVWKHPDWRORJLF]Q\]RVWD]DVWSLRQ\WHVtami serologiczQ\PLZNWyU\FKVWRVRZDQ\MHVWDQW\JHQZLUXVDHQ]RRW\F]QHMELDDF]NL
byGD GRZ\NU\ZDQLDSU]HFLZFLD%/9=DOHFDQ\PLSU]H]2,(LXU]GRZR
uznanymi w wielu krajach metoGDPL V LPPXQRG\IX]MD Z HOX i metoda
immunoenzymatyczna ELISA:\NRQXMHVLMHXE\GDZZLHNXSRZ\HM
PLHVLF\7HVW\WHVWRVRZQHVGREDGDQLDSRV]F]HJyOQ\FK]ZLHU]W0DWHULaHPGREDGDVVXURZLFDNUZi i mleko. Do wykrywania niskich koncentracji
SU]HFLZFLD QS Z SUyENDFK POHND Z SXORZDQ\FK VXURZLFDFK POHNX GoVWDUF]DQ\PGR]OHZQLVWRVXMHVLPHWRG\RGXHMF]XRFLGRNWyU\FKQDOH\
ELISA i test radioimmunologiczny.
8QDWXUDOQLH]DNDRQHJRE\GDSLHUZV]HSU]HFLZFLDDZ\NU\ZDOQHZWeVWDFK VHURORJLF]Q\FK SRMDZLDM VL SR PLHVLFDFK FKR Z QLHNWyU\FK
SU]\SDGNDFKGRSLHURSRODWDFK1DOH\SRGNUHOLHZ]ZL]NX]ODWHQtQ\P FKDUDNWHUHP ]DNDH ZLUXVHP ELDDF]NL E\GD NWyUH SU]HELHJDM EHzREMDZRZR L EH] GDMFHM VL ]PLHU]\ UHDNW\ZQRFL Lmmunologicznej oraz
RNUHVRZ\P]DQLNLHPSU]HFLZFLDVZRLVW\FKWHVW\VHUoORJLF]QLHPRJGDZD
Z\QLNL IDV]\ZLH XMHPQH 3RGREQLH MDN Z LQQ\FK FKRUREDFK rezultaty fa
V]\ZLH XMHPQH PDM PLHMVFH X ]ZLHU]W EDGDQ\FK Z RNUHVLH RNRRSRURGoZ\P:\ND]DQRHXSHZQHJRRGVHWND]ZLHU]WQLHZ\ND]XMF\FKSU]HFLwFLDLSRFKRG]F\FK]QDWXUDOQLH]DNDRQ\FKVWDGPRQDVWZLHUG]LSURZirusowe DNA w leukocytach=GUXJLHMVWURQ\QDOH\VLVSRG]LHZDRGF]yQyZIDV]\ZLHGRGDWQLFKNWyUHPRJZ\VWSRZDXFLHOW]ZDV]F]DGR
60
&+252%<%<'$
mieVLFD LFK \FLD SRVLDGDMF\FK VZRLVWH SU]HFLZFLDD PDWF]\QH QDE\WH ]

VLDU:W\FKSU]\SDGNDFKEDUG]RSU]\GDWQHVWHFKQLNLELRORJLLPROHNXODrQHM]ZDV]F]DWHFKQLND3&5NWyUHZ\NU\ZDMZLUXVRZ\'1$]LQWHJURZDQ\
ZNRPyUNDFKJospodarza1LHVRQHMHGQDNRILFMDOQLH]DDNFHSWRZDQDSU]H]
OIE MDNRXU]GRZHPHWody diagnostyczne.
Ponadto BLV REHFQ\X]ZLHU]W]DNDRQ\FKZSRVWDFLSURZLUXVRZHJR
'1$PRHE\Z\NU\W\QDGURG]HL]RODFMLZKRGRZOLOLPIRF\WyZ obwodoZ\FK 2EHFQR F]VWHN UHWURZLUXVD stZLHUG]D VL SRG PLNURVNRSHP HOHktronowym lub wykrywa antygeny BLV w testach immunologicznych, np.
metodami radioimmunologicznymi, testem ELISA, testem precypitacji w
HOXDJDURZ\P8]ZLHU]WXNWyU\FKVWZLHUG]RQRJX]\ELDDF]NRZHSURwiUXV %/9 PRQD Z\NU\ WHVWHP 3&5 OXE PHWRG K\EU\G\]DFML ] X\FLHP
RGSRZLHGQLFK VRQG 0RQD Z\NRQD NRNXOW\ZDFM NRPyUHN JX]yZ ] KoGRZONRPyUHNQHUNL SRGXRZF\DQaVWSQLHZ\ND]DREHFQR %/9OXE
DQW\JHQyZ%/9
P26732:$1,(. (Q]RRW\F]QDELDDF]NDE\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]
XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]Jaszania (lista B OIE). Zwalczanie
SROHJD QD L]RORZDQLX L EH]Z]JOGQ\P HOiminowaniu z hodowli wszystkich
nosicieli wirusa. Dlatego podstawowym elementem programu EBL jest
EDGDQLH VHURORJLF]QH FDHJR VWDGD : 3ROVFH Z SU]\SDGNX VWZLHrdzenia
Z\QLNyZ GRGDWQLFK X SRQDG RVREQLNyZ QDVWSXMH OiNZLGDFMD FDHJR
VWDGD3U]\QLV]\FKZVNDQLNDFK]DNDH]DOHFDVLL]RODFMLXEyM]DNDoQ\FK ]ZLHU]W %DGDQLD VHURORJLF]QH SU]HSURZDG]D VL FR PLHVLF\
HOLPLQXMF OXE L]ROXMF NDGRUD]RZR ]ZLHU]WD ] GRGDWQLPL Z\QLNDPL GoVSRGDUVWZRX]QDMHVL]DZROQHRGFKRURE\MHHOLQLHZ\NU\WRMHM w okresie
ostatnich 2 lat, uzyskano 2-krotnie ujemny wynik badania serologicznego,
NWyU\PREMWRFDHSRJoZLHZZLHNXSRZ\HMODWLZ\NRQDQRMHZRNUHVLH
RVWDWQLFKPLHVLF\]SU]HUZPLG]\EDGDQLDPLQLHPQLHMV]QLPLeVLFHDla uznania regionu, NUDMX]DZROQ\RGELDDF]NLE\GDZ\PDJDQHMHVW
DE\ SRJRZLH IHUP E\R ZROQH RG ]DNDHQLD %/9. Dla utrzymania
WHJRVWDWXVXQLH]EGQHMHVWFRURF]QHVHURORJLF]QHEDGDQLHSoJRZLD
=DSRELHJDZF]R]DOHFD VL ZDFLZH SRVWSRZDQLH KLJLeniczne w trakcie
]DELHJyZ OHNDUVNR-weterynaryjnych, takich jak pobieranie krwi, szczepienia
SURILODNW\F]QH ]DELHJL FKLUXUJLF]QH SRQLHZD SU]HQLHVLenie nawet bardzo
QLHZLHONLHM LORFL NUZL ]H ]ZLHU]FLD QD ]ZLHU] PRH VNXWHF]QLH UR]SU]eVWU]HQLD]DNDHQLHZVWDG]LH3RZLQQRVLUyZQLH]ZDOF]DRZDG\NXMFRVVFHSRMDZLDMFHVLRNUHVRZRQDIHrmie.
3RVRF]QLFDNUZRWRF]QDE\Ga
61
3RVRF]QLFDNUZRWRF]QDE\GD
DF septicaemia haemorrhagica bovum; pasteurellosis bovum, ang.
pasteurellosis; haemorrhagic septicaemia of bovines; haemorrhagic

septicaemia
-HVWWRJRUF]NRZDZ\VRFHPLHUWHOQD]DNDQDL]DUDOLZDFKRUREDEDkWHU\MQDSU]HELHJDMFDZSRVWDFLSRVRF]QLF\:\ZRXMMRNUHORQHVHURW\S\
Pasteurella multocida. 0RQD M RGWZRU]\ HNVSHUyPHQWDOQLH QD ]ZLHU]WDFK
ZUDOLZ\FKX\ZDMFF]\VWHMKRGRZOLW\FK]DUD]NyZ1LHQDOH\MHMXWRVaPLD]]DNDeQLDPLZWyUQ\PLZ\ZRDQ\PLSU]H]LQQHVHURW\S\ P. multocida,
NWyUHZLNDM]DNDHQLDSLHUZRWQHZLUXVRZHDQL]HVFKRU]HQLDPLRNUHODQymi mianem shipping fever JRUF]NDWUDQVSRUWRZD.
ETIOLOGIA. &KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]EDNWHULHPasteurella multocida, QDOHFHGRVHURW\SyZ%$]MDL($IU\ka). P. multocida MHVWNUyWN
]LDUQLDNRSRGREQ SDHF]NR UR]PLDUDFK u 1,25 Pm. Nie wykazuje ruFKX EDUZL VL JUDPXMHPQLH QLH ]DURGQLNXMH : UR]PD]DFK ] QDU]GyZ
weZQWU]Q\FK ]ZLHU]W SDG\FK EDUZLRQ\FK ENLWHP PHW\OHQRZ\P EDUZL
VL GZXELHJunowo. P. multocida QDPQDD VL Z ZDUXQNDFK WOHQRZ\FK Z
tempeUDWXU]H & Z FLJX JRG]LQ QD RJyOQLH GRVWSQ\FK SRGRDFK
EDNWHULRORJLF]Q\FK 2EHFQLH SU]\MWR GZD NU\WHULD ZHGXJ NWyU\FK SU]eSURZDG]DVLWySRZDQLHV]F]HSyZ P. multocida-HGQ\P]QLFKVZDFLZRFL
antygenu kapsularnego W\SRZDQLH ZHGXJ &DUWHUD GUXJLP QDWRPLDVW ZaFLZRFL DQW\JHQX VRPDW\F]QHJR (typowanie ZHGXJ 1DPLRND L 0XUDWD).
2NUHODQLH VHURW\SX RGE\ZD VL QD SRGVWDZLH Z\QLNyZ EDGDQLD REX W\FK
DQW\JHQyZ ZJ V\VWHPX NODV\ILNDFML 1DPLRND-Carter i Carter-Heddleston.
6WG VHURW\S D]MDW\FNL RNUHODQ\ GDZQLHM MDNR % REHFQLH RNUHODQ\ MHVW
jako B:2, a seroW\SDIU\NDVNL(REHFQLHZ\VWSXMHMDNR(
Pasteurella multocida Z\ND]XMH GX ZUDOLZR QD F]\QQLNL URGRZLVND
]HZQWU]QHJR:NDOHZHNUZLZZRG]LHZ]LHPL]DFKRZXMH]MDGOLZR
3 tygodnie. Na wybiegach w bezSRUHGQLP SURPLHQLRZDQLX VRQHF]Q\P
JLQLHZFLJXW\JRGQL7HPSHUDWXUD&V]\ENRLQDNWyZXMHGUREQRXVWUyM
W stanie zliofilizowanym, gG\RVDQLDF]HPMHVWPOHNRRGWXV]F]RQH Pasteurella multocida ]DFKRZXMH\ZRtQRSU]H]RNRRODW
6NXWHF]QLH QLV]F] JR IRUPDOLQD, chloramina, Pollena J-. UR]WZyU
fenolu, 1% sublimat, kwasy, zasady.
EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. 1D]DNDHQLHP. multocida, Z\VWSXM
FHSUDZLHQDFD\PZLHFLHZUDOLZHMHVWE\GRGRPRZHZLQLHRZFHNR]\
NRQLHEDZR\]HEXEL]RQ\MHOHQLHGDQLHOHUHQ\MDNLZLHOEG\3U]\SDGNL
posocznicy krwotocznej staQRZL SU]\NDG NODV\F]QHM ]DUD]\ L FHFKXM VL
HSL]RRW\F]Q\PSU]HELHJLHP1DMF]FLHMREVHUZXMHVLMHZNUDMDFKWURSLNDlQ\FKLVXEWURSLNDOQ\FKPLHrWHOQR SU]\WHMIRUPLHNOLQLF]QHMZDKDVLRG
62
&+252%<%<'$
70 do 100%. Choroba rozprzestrzeniona jest w Indiach, Sri Lance, Laosie,

na Filipinach, w Chinach, AmeU\FHURGNRZHML3RXGQLRZHMZ$IU\FHQS
Tanzania). Sporadyczne przySDGNL ]DFKRURZD ]DQRWRZDQR ZH :RV]HFK
Grecji, Hiszpanii, Portugalii, Polsce, Rumunii oraz w krajach arabskich.
&]\QQLNDPLXVSRVRELDMF\PLGRZ\VWSLHQLD]DFKRURZDVJRUFDZLlJRWQD SRUD URNX DOH WDNH ]LPQR ZLOJR SU]HFLJL QDJD ]PLDQD NOLPDWX
QDJD]PLDQDSRJRG\]DJV]F]HQLH]ZLHU]WUyGHPFKRURE\VQRVLFLHOH
X NWyU\FK ]DUD]HN SU]HE\ZD Z PLJGDNDFK ERQLH OX]RZHM QRVD L JDUGD
=DUD]DPRHZ\EXFKD]DXWRLQIHNFMLLSyQLHMV]HU]\VLGURJDFXFKRZRNRQWDNWRZ =DNDHQLH QDVWSXMH GURJD NURSHONRZ OXE GRXVWQLH SRSU]H]
MDP QRVRZR-JDUGRZ PLJGDNL L MHOLWD 1DVWSQLH X ZUDOLZ\FK ]ZLHU]W
dochodzi do posocznicy L ]HMFLD PLHUWHOQHJR Z FLJX -2 dni, wskutek
UR]ZLMDMFHMVLHQGRWRNVHPLL. P. multocida Z\GDODQDMHVW]]DNDRQHJRRUJaQL]PX ]H OLQ L Z\GDOLQDPL .ROHMQH SDVDH SRSU]H] ZUDOLZH ]ZLHU]WD
potJXM]MDGOLZR]DUD]ND
OBJAWY KLINICZNE. &KRUREDPRHSU]HELHJDQDGRVWURRVWURLSRGoVWUR2NUHVZ\OJania wynosi 12 dni, rzadziej 2GQL:HZQWU]QDFLHSRWD
FLDDSRGQRVLVLGR&WWQRVWDMHVLSU]\VSLHV]RQHRGGHFKS\WNL
2EMDZRPW\PWRZDU]\V]\VLOQHRVDELHQLH=ZLHU]WDWUDFDSHW\WQLHSU]eXZDMGUDVW\F]QLHVSDGDZ\GDMQRPOHF]QD
:SRVWDFLMHOLWRZHMSRMDZLDVLELHJXQNDND]DZLHUDOX]VWU]S\ZykQLNDLGRPLHV]NNUZL0RHWDNHZ\VWSLNUZDZ\Z\S\Z]QR]GU]\RUD]
krwawy mocz.
: SRVWDFL REU]NRZHM REVHUZXMH VL WDNH REU]N WNDQNL SRGVNyUQHM
RNROLF\JRZ\NUWDQLV]\LDGRZSXVWXGRNODWNLSLHUVLRZHM=ZLHU]WDOH
] Z\FLJQLW JRZ L Z\SURVWRZDQ V]\M FLNR FKUDSOLZLH RGG\FKDMF
1LHNLHG\REU]NUR]SU]HVWU]HQLDVLQDNRF]\Q\SU]HGQLH=ZRUNyZVSoMyZNRZ\FK Z\S\ZD REILW\ Z\FLHN VXURZLF]\ 1D ZLGRF]Q\FK ERQDFK
OX]RZ\FKSRMDZLDMVLSXQNFLNRZDWHZ\EURF]\Q\=ZLeU]WDJLQQDVNXWHN
XGXV]HQLD 8 NUyZ FLDUQ\FK F]VWR QDVWSXMH SRUonienie. W przebiegu
QDGRVWU\PLRVWU\P]ZLHU]WDSDGDMZFLJX2 dni.
3RVWDSXFQDSU]HELHJD]REMDZDPLNUXSRZHJR]DSDOHQLDSXFLRSXcQHM2EMDZHPZ\VXZDMF\PVLSLHUZV]\SODQMHVWVXFK\EROHVQ\NDV]HO=
nozdrzy Z\GRVWDMHVLSLHQLVW\QLHNLHG\]GRPLHV]NNUZLZ\FLHN%DGDQLHP
RVXFKRZ\P VWZLHUG]D VL VWXPLHQLD V]PHUX RVNU]HORZHJR RUD] V]PHU\
WDUFLDOLVWNyZRSXFQHMZREUELHVWXPLHQLDV]PHUXRVNU]HORZHJR2GGHFK
jest utrudniony, przyspieszony, powierzchowny. PRMDZLDVLNUZDZDELHJXnka=HMFLHPLHUWHOQHQDVWSXMHSRGQLDFK=ZLHU]WDNWyUHSU]H\\W
SRVWD ]DNDHQLD QLH ZUDFDM GR SHQHJR ]GURZLD L Z\ND]XM SU]HZOHNH
zapalenie oskrzeli i jelit.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przebiegu nadostrym wybroF]\Q\LSRGELHJQLFLDNUZDZHVWZLHUG]DVLZHZV]\VWNLFKQDU]GDFKLSRG
3RVRF]QLFDNUZRWRF]QDE\Ga
63
ERQDPL VXURZLF]\PL : SU]HVWU]eQLDFK PLG]\HEURZ\FK SRG RSXFQ

SXFQ Z\VWSXM SDVPRZDWH Z\OHZ\ NUZDZH : ZWURELH L Z QHUNDFK
VWZLHUG]D VL ]Z\URGQLHQLH PLV]RZH OHG]LRQD QLH MHVW REU]ND QDWoPLDVWSRMDZLDVLREU]NMHOLWRZ\FKZ]yZFKRQQ\FKLERQ\OX]RZHMMHOLW
: SRVWDFL RVWUHM RSUyF] VLOQHM Z\EURF]\QRZRFL REVHUZXMH VL JDODUetowate bursztynowo-yWH QDFLHNL WNDQNL SRGVNyUQHMJRZ\ NUWDQL Vzyi we
ZSXFLH GR NODWNL SLHUVLRZHM RUD] Z UyGSLHUVLX :]\ FKRQQH UyGSLHrVLRZH V SRZLNV]RQH PDUPXUNRZDWH QD SU]HNURMX *DODUHWRZDW\ QDFLHN
VWZLHUG]DVLXSRGVWDZ\M]\ND%RQDOX]RZDJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FK
MHVW VLOQLH SU]HNUZLRQD ]SRGELHJQLFiami krwawymi i rozlanymi wybroczyQDPL : RVNU]HODFK VWZLHUG]D VL REHFQR SLHQLVWHJR S\QX ] GRPLHV]N
NUZL 5R]OHJH Z\QDF]\QLHQLDREVHUZXMH VL SRGRSXFQSXcQ L RSXFQ
FLHQQRUD]ZRVLHUG]LXLSRGQDVLHUG]LHP/LF]QHVWU]SNLZyNQLNDSRZoGXM]URVW\REXOLVWNyZRSXFQHMRUD]ZRUNDRVLHUG]LRZHJR]RSXFQSXcQ1LHNLHG\VRQHWDNUR]OHJHHZySHQLDMGROQF]NODWNLSLHUVLRZHM
:SXFDFKVWZLHUG]DVLRJQLVNDPDUWZLF]HZUyQ\FKVWDGLDFK]ZWURELHQLD
od czerwonego do szarego, przez co SXFDQDSU]HNURMXSU]\MPXMREUD]
marmurkowaty. W jamie klatki piersiowej obecny jest surowiczoZyNQLNRZ\Z\VLN
-HOLSURFHVGRW\F]\MHOLWVWZLHUG]DVLNUZRWRF]QH]DSDOHQLHMHOLWFLHQNLFK
LJUXE\FKRUD]Z\VLNRZH]DSDOHQLHRWU]HZQHM
ROZPOZNAWANIE. PRGHMU]HQLH NOLQLF]QH SDVWHUHOR]\ SRZLQQR E\ Sotwierdzone badaQLHP ODERUDWRU\MQ\P 'R EDGDQLD Z\V\D VL ]PLHQLRQH
F]FLQDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK Z\VLN ] MDP FLDD NUHZ ] VHUFD -HGQDNH
krew z serca poZLQQD E\ SREUDQD QLH SyQLHM QL NLOND JRG]LQ SR ]HMFLX
PLHUWHOQ\P]ZLeU]FLD-HOL]ZRNLOHD\NLONDJRG]LQQDOH\SREUDNR
GXJ EH] WNDQHN WRZDU]\V]F\FK /DERUDWRULXP SU]HSURZDG]D EDGDQLH
PLNURELRORJLF]QH SREUDQ\FK SUyEHN 5XW\QRZD GLDJQRVW\ND ODERUDWRU\MQD
VWRVXMH QDVWSXMF SURFHGXU SRVWSRZDQLD SUyENL RG ]ZLHU]FLD FKRUeJRSDGHJR szczepienie myszek obserwacja myszek izolacja drobQRXVWURMyZRGSDG\FKPyV]HNQDSRGRDFKEDNWHULRORJLF]Q\FK badanie
mikroskopowe WHVWDJOXW\QDFMLV]NLHNRZHM]HVSHF\ILF]QVXURZLF
P26732:$1,(. PoVRF]QLFDNUZRWRF]QDE\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ
] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( 6WRVRZDQLH
DQW\ELRW\NyZ VXURZLF SU]HFLZSDVWHUeOR]RZ\FK Z OHF]HQLX MHVW PROLZH
aczkolwiek nie praktykowane. :UDPDFKSURILODNW\NLRJyOQHM]DOHFDVLSU]eVWU]HJDQLH RSW\PDOQ\FK ZDUXQNyZ \ZLeQLD L XWU]\PDQLD ]ZLHU]W 6WRVXMH
VL V]F]HSLHQLD SURILODNW\F]QH ] X\FLHP V]F]HSLRQNL inaktywowanej adsorERZDQHM QD HOX ZRGorotlenku glinu lub zawierajFHM DGLXZDQW ROHMRZ\
6]F]HSLRQNLDGVRUERZDQHQDHOXZRGRURWOHQNXJOLQX]DSHZQLDMRGSRUQR
na okres 3PLHVLF\DV]F]HSLRQNL]DGLXZDQWHPROHMRZ\PQDRNUHV9
PLHVLF\=DOHFDVLFoURF]QHSRGDZDQLHGDZNLSU]\SRPLQDMFHM
64
&+252%<%<'$
=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD,%5,39
65
=DNDQH]DSDOHQLHQRVa i tchawicy
RWUW E\GD DF exanthema coitale vesiculosum

s. pustulosum, ang. infectious pustular balanoposthitis, IPB, IBP;
(pol.
syn.
infectious bovine rhinotracheitis/infectious pustular vulvovaginitis,

IBR/IPV
:LUXV\SRZRGXMFH]DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\XE\GD (IBR), p
FKHU]\NRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMVURPXLSRFKZ\ XNUyZ (IPV), poronieniaSFKHU]\NRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMSUFLDLQDSOHWNDXEXKDMyZ
(IPB, IBP FKRFLD Z\ZRuM VFKRU]HQLD UyQ\FK XNDGyZ L QDU]GyZ
Z\ND]XMZLHOHZVSyOQ\FKFHFK1DOHRQHGRURG]LQ\Herpesviridae, podrodziny Alphaherpesvirinae, rodzaju Varicellovirus LRNUHODQHVMDNRKHUSHVZLUXV
E\GDW\S (bovine herpesvirus 1, BHV 1WZRU]FJUXSQD]\ZDQbovid herpesvirus %+9:F]HQLHMZLUXV\ SRZRGXMFHZ\HMZ\PLHQLRQHVFKRU]enia okreODQRPLDQHPZLUXV,%5,39VWRVRZQLHGRREMDZyZNOLQLF]Q\FK
]DNDHQLDVWZLHUG]DQ\FKXFKRU\FK]ZLeU]W
ETIOLOGIA. BHV 1 jest typowym przedstawicielem rodziny Herpesviridae*HQRPZLUXVRZ\]DZLHUDGZXQLFLRZ\'1$NWyU\NRGXMHELDHN
strukWXUDOQ\FK $QDOL]D UHVWU\NF\MQD ZLUXVRZHJR '1$ SR]ZDOD Z\UyQL
trzy podtypy BHV 1: podtypy 1 i 2a (IBR-podobne) i podtyp 2b (IPVSRGREQ\ 3RGW\S E FHFKXMH VL PQLHMV] ]MDGOLZRFL Z SRUyZQDQLX ]
podtypem 1. NiezaleQLHRGUyQLFZEXGRZLHJHQRPX%+9Z\VWSXMH
jako jeden typ antygenowy.
Wiriony BHV 1 PDM RWRF]N NWyUD ]DZLHUD OLSLG\ L GODWHJR Z\ND]XM
RQHGXZUDOLZRQDURGNLGH]\QIHNF\MQH5R]WZRU\1D2+
fenolu F]ZDUWRU]GRZ\FK ]DVDG DPRQLRZ\FK LQDNW\ZXM ZLUXV
IBR/IPV Z FLJX NLONX VHNXQG )RUPalina w 5% roztworze zabija BHV 1
w F]DVLH MHGQHM PLQXW\ NZDV QDGRFWRZ\ Z FLJX JRG]LQ\
W URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P ZLUXV SU]H\ZD GQL Z RNUHVLH ]LPRZ\P
w pomieszczeniach natomiast 5 GQL Z ]DOHQRFL RG WHPSHUDWXU\
W WHPSHUDWXU]HSRZ\HM&ZLUXVXOHJDLQDNW\ZDFMLZFLJXNLONXVHNXQG
w temperatuU]H & SR GQLDFK 1LVNLH WHPSHUDWXU\ NRQVHUZXM JR
SRQLHM & ZLUXV ]DFKRZXMH ]DNDQR SU]H] EDUG]R GXJL F]DV D Z
&SU]H]URN:LUXVMHVWVWDELOQ\ZS+9,0.
EPIZOOTIOLOGIA. BHV 1 jest szeroko rozpowszechniony w populacji
E\GD QD ZLHFLH 3URJUDP\ ]ZDOF]DQLD ]DNDH W\P ZLUXVHP ZGURRQH Z
Danii i SzwajcaULLGRSURZDG]L\GRXZROQLHQLDSRJRZLDE\GDW\FKNUDMyZ
RG]DNDH3U]HFLZFLDDGODZLUXVD%+9VWZLHUG]DVLWDNHXZLHOXJaWXQNyZ ]ZLHU]W ZROQR\MF\FK DOH REMDZ\ NOLQLF]QH ]DNaHQLD REVHUZXMH
VLW\ONRXE\GDGRPRZHJR,39 i IPB ]QDQHVZ(XURSLHRGVWXOHFL-HdQDNH]DZDFLZ\UH]HUZXDUZiUXVDXZDDQHVSU]HXZDF]HZROQR\MFH
Z$IU\FHDWDNHZRJURGDFK ]RRORJLF]Q\FK3U]\SXV]F]DVLHZLUXVNU\
66
&+252%<%<'$
ZSRSXODFMLZROQR\MF\FKSU]HXZDF]\Z$IU\FHRGWDNGXJLHJRF]DVXH
wytwoU]\ VL SHZLHQ VWDQ V\PELRW\F]QHM UyZQRZDJL LPPXQRELRORJLF]QHM
SRPLG]\ PDNUR- L PLNURRUJDQL]PHP 3RQLHZD E\GR GRPRZH F]VWR
wySDVDQHMHVWQDSDVWZLVNDFKQDNWyU\FKSU]HE\ZDMUyZQLHZROQR\MFH
SU]HXZaF]H GRFKRG]L GR NRQWDNWX L WUDQVPLVML ZLUXVD QD E\GR GRPRZH
BHV 1 izolowano od kleszF]\0RJRQHE\QRVLFLHODPLZLUXVDSU]H]GXJL
F]DVDQDZHWPyZLVLH%+9PRHQDPQDDVLZNOHVzczach.
3U]\MPXMHVLHE\GR]JHQLWDOQIRUP]DNDHQLD%+9, importowaQH](XURS\GR86$ZODWDFK]DZORNRZLUXV GR$PHU\NL 3yQRFQHM
7DP ZLUXV ]QDOD] GREUH ZDUXQNL SDVDRZDQLD Z JyUQ\FK GURJDFK RGGeFKRZ\FK E\GD RSDVRZHJR 6WZLHUG]DQH Z ODWDFK VFKRU]HQLD JyUQ\FK
GUyJ RGGHFKRZ\FK ,%5 X PRGHJR E\GD RSDVRZHJR KRGRZDQHJR Z
ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK SRZRGRZDQH E\\ SU]H] ZLUXV %+9 : ODWDFK
QDVWSQ\FK VFKRU]HQLH ,%5 ]DZOHF]RQH ]RVWDR GR (XURS\] E\GHP LmSRUWRZDQ\P]$PHU\NL3yQRFQHM
:LUXV\ QDOHFH GR URG]LQ\ Herpesviridae Z\ZRXM ]DNDHQLD ODWHQWQH,
NWyUH ORNDOL]XM VL JyZQLH Z NRPyUNDFK ]ZRMyZ QHUZRZ\FK QS ]ZRMX
QHUZX WUyMG]LHOQHJR 8WU]\PXM VL RQH SU]H] FDH \FLH ]ZLHU]FLD SU]\
F]\PRNUHVRZRSRGG]LDDQLHPF]\QQLNyZVWUHVRZ\FKGRFKRG]LGRUHDkW\ZDFMLUHSOLNDFMLLVLHZVWZDZLUXVD6LHZVWZXQLHWRZDU]\V]REMDZ\NOLQLFzQH QDWRPLDVW ]DNDDM VL NROHMQH RVREQLNL :LUXV ]DZOekany jest do stada
ZUD]]FKRU\PLOXEEH]REMDZRZR]DNDRQ\PL]ZLHU]WaPL:REUELHVWDGD
V]HU]\ VL QD GURG]H NRQWDNWX EH]SRUHGQLHJR GURJ DHURJHQQ SRSU]H]
NU\FLH L V]WXF]Q LQVHPLQDFM ]DNDRQ\P QDVLHQLHP %+9 jest wirusem
QDMF]FLHML]RORZDQ\P ]QDVLHQLD EXKDMyZ RUD] SRUHGQLRSRSU]H]]DQLeczyszF]RQ\VSU]W
BHV 1 przenoszony jest przez:
]ZLHU]WDNWyUHXOHJ\]DNDHQLXQLHZ\ND]XMREMDZyZNOLQLF]Q\FKDOH
VVLHZFDPLZLUXVD
]ZLHU]WDXNWyU\FKPLDQRSU]HFLZFLD%+9 REQL\RVLGRV]RGR
UHLQIHNFMLZLUXVQDPQDDVLZNRPyUNDFKERQ\OX]RZHMJyUQ\FKRdFLQNyZ XNDGX RGGHFKRZHJR SU]H] V]HUHJ GQL QLH SRZRGXMF DGQ\FK
obMDZyZNOLQLF]Q\FK
]ZLHU]WD]DNDRQHODWHQWQLHXNWyU\FKGRFKRG]LGRUHDNW\ZDFMLLViewstwa w przypadku stresu,
]ZLHU]WDFLHOWDXNWyU\FK]DQLNDELHUQDRGSRUQRVLDURZD
Wirus IBR/IPV PRHQDPQDDVLZJyUQ\FKRGFLQNDFKXNDGXRGGeFKRZHJR RVLJDMF PLDQR 7,5 TCID50 QLH SRZRGXMF DGQ\FK REMDZyZ
klinicznych. IBR SRZRGXMHQDMZLNV]HVWUDW\HNRQRPLF]QHZKRGRZOLE\GD
LRFHQLDVLHMHVWGUXJLPVFKRU]HQLHPZZLHFLHFRGRF]VWRWOLZRFLZyVWSRZania.
67
PATOGENEZA. 1D]DNDHQLH%+9 ZUDOLZHMHVWE\GRZNDG\PZLeku. Wirus wnika pU]H] ERQ OX]RZ MDP\ QRVRZHM L JyUQ\FK GUyJ RGGeFKRZ\FKQDPQDDMFVLGRZ\VRNLFKPLDQZPLHMVFXZQLNQLFLD=DNDHQLH
SU]HQRVL VL QD ERQ OX]RZ ZRUND VSRMyZNRZHJR L GURJ ZyNLHQ QHrZRZ\FKZLUXVGRFLHUDGR]ZRMXQHUZXWUyMG]LHOQHJR1DW\PHWDSLH ]DNDeQLDPRHZ\VWSRZDZLUHPLD
-HOLZLUXVZQLNDSU]H]ERQOX]RZXNDGXUR]URGF]HJRQDPQDDVL
Z NRPyUNDFK ERQ\ OX]RZHM SU]HGVLRQND SRFKZ\ SRFKZ\ ZDFLZHM D X
VDPFyZZNRPyUNDFKERQ\OX]RZHMZRUNDQDSOHWNRZHJR6WGGRFLHUDGR
]ZRMyZ NU]\RZ\FK JG]LH GRFKRG]L GR ]DNDHQLD ODWHQWQHJR NRPyUHN
nerZRZ\FK0DWHULDJHQHW\F]Q\%+9SR]RVWDMHZQHXURQDFKWZRU]F\FK
]ZRMH QHUZRZH SUDZGRSRGREQLH SU]H] FDH \FLH ]ZLHU]FLD 6WUHV MDN QD
SU]\NDG WUDQVSRUW SRUyG PRH SRZRGRZD UHDNW\ZDFM ]DNDenia latentQHJRF]HJRHIHNWHPMHVWRNUHVRZHVLHZVWZR:SU]\SDGNXEXKDMyZNU\M
F\FKNURZ\OXESURGXNXMF\FKQDVLHQLHZVWDFMDFKXQDVLHQLDQLDWDNLVWDQMHVW
QLHGRSXV]F]DOQ\%XKDMH]DNDRQHODWHQWQLHPRJE\VLHwcami wirusa BHV
1 (IBR/IPV)QLHZ\ND]XMFSU]\W\PDGQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKFKRUoby, a przechowywanie nasienia w niskich temperaturach stwarza dobre waUXQNL GR SU]HyZDQLD ZLUXVD 1DWRPLDVW WUDQVIHU ]DURGNyZ QLH SRZRGXMH
niebezpieczestwa transmisji BHV 1.
=DNDHQLHSRZRGXMHLQGXNFMSU]HFLZFLDLVW\PXOXMHRGSRUQRNRPyrNRZ3U]\MPXMHVLHRGSRZLHGLPPXQRORJLF]QDXWU]\PXMHVLHSU]H]FDH
\FLH ]ZLHU]FLD FKRFLD RFKURQD SU]HG SRZWyUQ\P ]DNDHQLHP QLH WUZD
GXJRL]ZLHU]PRH]DND]L VLSRZWyUQLH&LHOWDRWU]\PXMSU]HFLZFLDD
PDWF]\QH]VLDULPRJRQHXWU]\P\ZDVLGRPLHVLF\DQDZHWLGXHM
3R XVWSLHQLX REMDZyZ ]DNDHQLD SLHUZRWQHJR L SRPLPR Z\WZRU]HQLD
SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XMF\FK ]ZLHU]WD SR]RVWDM QRVLFLHODPL %+9
(IBR/IPV) SU]H]FDH\FLH]DNDHQLHODWHQWQH
OBJAWY KLINICZNE. Angielska nazwa wskazuje na najbardziej typowe
REMDZ\FKRURE\:SU]\SDGNX]DNDQHJR]DSDOHQLDQRVDLWFKDZLF\ (IBR),
SR RNUHVLH LQNXEDFML WUZDMF\P GQL SRMDZLD VL VXURZLF]\ Z\S\Z ]
QRVD L ] ZRUND VSRMywNRZHJR OLQLHQLH JRUF]ND EUDN DSHW\WX GHSUHVMD
&LHSRWDFLDDSRGQRVLVLSRZ\HM&1DERQLHOX]RZHMMDP\QRsoZHM SRMDZLDM VLSFKeU]\NL Z\SHQLRQH VXURZLF]\P S\QHPR MDVQRyWHM
EDUZLH3RNLONXGQLDFKZ\S\Z]QRVDLZRUNDVSRMyZNRZHJRSU]HFKRG]LZ
OX]RZR-ropny. Zmiany opryszczkowe SU]HNV]WDFDM VL Z RJQLVND QHNUotyczne pokrytHELDDZ\PQDORWHP]XV]F]RQHJRQDERQND=PLDQ\WHSU]eFKRG] Z RZU]RG]HQLD SRNU\WH ZDUVWZ ZyNQLND NWyU\ WZRU]\ SVHXGoPHPEUDQ\ :yNQLN PRH ]DP\ND GURJL RGGHFKRZH FR SRZRGXMH H
choUH ]ZLHU]WD RGG\FKDM SU]H] MDP JERZ %RQ\ OX]RZH ZRUNyZ
spojywNRZ\FK V ]DF]HUZLHQLRQH F]HPX WRZDU]\V]\ Z\FLHN QD SRF]WNX
surowiczo-OX]RZ\ D QDVWSQLH OX]RZR-URSQ\ =ZLHU]WD SRZUDFDM GR
68
&+252%<%<'$
zdrowia w okresie 4W\JRGQL8VDPLFFLDUQ\FKPRHQDVWSLSRURQLenie8NUyZZRNUHVLHODNWDFMLREVHUZXMHVLVSaGHNZ\GDMQRFLPOHF]QHM

:QLHSRZLNDQ\FKSU]\SDGNDFKFKRUREDWUZD10 dni. Drobnoustroje
z rodzaju Pasteurella PRJ SRZRGRZD SRZLNDQLD DWDNXMF QLV]H RGFLQNL
GUyJRGGHFKRZ\FK:yZF]DVSU]HELHJFKRURE\MHVW]QDF]QLH FLszy.
:UD]]QDVLHQLHPZLUXVSU]HQRVLVLQDNURZ\LMDyZNLSRZRGXMFS
FKHU]\NRZH ]DSDOHQLH ERQ\ OX]RZHM VURPX L SRFKZ\ (IPV), endometritis,
powtarzanie rui, poronienia. Pierwsze objawy kliQLF]QH ,39 Z\VWSXM X
NUyZZGQLSRNU\FLXSRLQVHPLQDFMLQDVLHQLHP]DZLHUDMF\PZLUXVOXE
SRNRQWDNFLH]RVREQLNLHP]DNDRQ\P=PLDQ\RSU\V]F]NRZH ORNDOL]XMVL
QDERQLHOX]RZHMW\OQHJRRGFLQNDSRFKZ\7RZDU]\V]\LPREU]NLSU]eNUZLHQLHERQ\OX]RZHM6URPMHVWREU]N\OX]RZDZ\G]LHOLQD]DQLHF]\VzF]DRJRQ=ZLHU]WDVQLHVSRNRMQHF]VWRQDSLQDMVLGRRGGDZDQLDPoczu, co wskazuje na EROHVQRZRNROLF\NURF]D&LHSRWDZHZQWU]QDZDKD
VL RG GR & Objawy kliniczne XWU]\PXM VL SU]H] 14 dni, po
F]\PERQDOX]RZDSRFKZ\SRNU\ZDVLQRZ\PQDERQNLHP:PLHMVFDFK
SFKHU]\NyZ SR]RVWDM MHGQDN ]DF]HUZLHQLRQH ZyQLRVRFL ZLHONRFL HEND
V]SLONL0RJRQHXWU]\P\ZDVLSU]H]ZLHOHW\JRGQLXOHJDMFVLOQLHjszemu
SU]HNUZLHQLX Z SU]\SDGNX UHLQIHNFML =PLDQ\ WH V Z\QLNLHP UHDNFML QDdZUDOLZRFL W\SX SyQHJR =ZLHU]WD PRJ ]DFKRZ\ZD DSHW\W Z WUDkcie
trwania choroby. Poronienie spowodowane przez wirus BHV 1 najczFLHM
]GDU]DVLZSU]HELHJX,%53RQDGWRZSU]HELHJXF]\QQHJR]DNDHQLDZyVWSXMSRURQLHQLD endometritis i powtarzanie rui. Poronienia zaobserwowno
po raz pieUZV]\XNUyZV]F]HSLRQ\FKV]F]HSLRQN,%5,39ZNWyUHMZLUXV
QLHE\GRVWDWHF]QLHDWHQXRZDQ\&]VWR]GDU]DVLHSRUonienie QDVWSXMH
w okresie 35 do 105 dni po przechoroZDQLXSLHUZRWQHJR]DNDHQLD%+9
3RURQLRQ\SyGZ\ND]XMHFHFKy autolizy, jest barwy brunatnej i zmacerowaQ\:\ND]DQRH%+9QDPQDDVLZNRW\OHGRQDFKSRZRGXMFREXPDrFLHSRGX
Objawy kliniczne IPV XEXKDMyZRJUDQLF]DMVLGRERQ\OX]RZHMQaSOHWNDRUD]SUFLDLPDMSRGREQ\FKDUDNWHUMDNSU]\,39XNUyZ1DERQHN
ERQ\OX]RZHMSUFLDVSUDZLDZUDHQLHMDNE\E\SRV\SDQ\RWUEDPL2NUHV
UHNRQZDOHVFHQFMLMHVWGXJLJG\QDVNXWHNREVNDNLZDQLDVLEXKDMyZLRFLeUDQLDSUFLD]PLDQ\]DQLNDMSRZROL2JUDQLF]DWRZLVWRWQ\VSRVyEPROiZRX\WRZDQLDEXKDMDMDNRUR]SRGQLNDLXWUXGQLDOXEZUF]XQLePROLZLD
pobieranie nasienia w stacjach unasieniania.
8FLHOW]DNDHQLH%+9 PRHSU]HELHJD]H]PLDQDPLQHNURW\F]Q\PL
ZMHOLWDFKLQDU]GDFKZHZQWU]Q\FKMeningoencephalitis REVHUZRZDQHXFLHOW
MHVWSRZRGRZDQHSU]H]LQQ\KHUSHVZLUXVRNUHODQ\REHFQLHMDNRKHUSHVZiUXVE\GDW\S (BHV 5).
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przypadku IBR ERQ\ OX]RZH
JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK V ]DF]HUZLHQLQH REU]NH 6WZLHUG]D VL Qa-
69
JURPDG]HQLHOX]RZR-URSQHMZ\G]LHOLQ\RUD]ERQ\U]HNRPRZyNQLNRZHZ
JyUQ\FKRGFLQNDFKGUyJRGGHFKRZ\FK:ERQDFKOX]RZ\FKNUWDQLLWFKaZLF\ REHFQH V Z\EURF]\Q\ =DWRNL RNRRQRVRZH PRJ E\ Z\SHQLRQH
Z\VLNLHP +LVWRORJLF]QLH VWZLHUG]D VL REU]N ERQ\ Ouzowej i nacieki
OLPIRF\WDUQH Z ZDUVWZLH ZDFLZHM :H ZF]HVQ\FK VWDGLDFK ]DNDHQLD Z
NRPyUNDFKZ\VWSXMFLDNDZWUWRZH&oZGU\HJRW\SX$. Zmiany zapalne
ORNDOL]XMVLWDNHZNRPyUNDFK]ZRMXQHUZXWUyMG]LHOQHJRRUD]ZRURdNRZ\PXNDG]LHQHrwowym.
: SU]\SDGNX ]DMFLD XNDGX SRNDUPRZHJR VWZLHUG]D VL UR]OHJH QDdHUNL LRZU]RG]HQLDZERQDFKOX]RZ\FKSROLF]NyZZDUJG]LVHSRGQLebiHQLD WZDUGHJR RUD] Z SU]H\NX SU]HGRGNDFK L WUDZLHFX : MHOLWDFK
Z\VWSXMH VWDQ ]DSDOHQLD QLH\WRZHJR 2JQLVND PDUWZLF]H VWZLHUG]D VL Z
NSNDFK3H\HUDLZWURELH
-HOLSURFHV]DNDHQLDORNDOL]XMHVLZXNDG]LHUR]URGF]\PVWZLHUG]DVL
zapalenie bRQ\ OX]RZHM VURPX SRFKZ\ L V]\MNL PDFLF]QHM X VDPLF D X
VDPFyZ ]DSDOHQLH ERQ\ OX]RZHM QDSOHWND L SUFLD =PLDQ\ SDWRORJLF]QH
PDM FKDUDNWHU SFKHU]\NyZ Z\SHQLRQ\FK VXURZLF]\P S\QHP 6 RQH
UR]VLDQHSRFDHMERQLHOX]RZHM:SyQLHMV]\FKVWDGLDFK ]DNDHQLDERQD
OX]RZD SUFLD Z\JOGD MDN SRV\SDQD RWUEDPL 3URFHV ]DNDHQLD PRH
REHMPRZD PDFLF L ZyZF]DV Z\VWSXMH endometritis 1DWRPLDVW X VDPFyZ
UR]ZLMDVLVWXOHMND.
W przypadku poronienia QDWOH]DNDHQLD%+9 zmiany anatomopatoORJLF]QH GRW\F] SRGX :WURED Z\ND]XMH yWH ]DEDUZLHQLH EU]HJL V
]DRNUJORQH Z PLV]X Z\VWSXM RJQLVND QHNURW\F]QH : NRU]H QHUHN
VWZLHUG]DVLOLF]QHZ\EURF]\Q\
-HOL ]DNDHQLH ]ORNDOL]RZDR VL Z XNDG]LH QHUZRZ\P Z Py]JRZLX
REVHUZXMHVLRNRRQDF]\QLRZHQDFLHNLRUD]FLDNDZWUWRZHZNRPyUNDFK
nerwowych i astrocytach.
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne QDVXZDM SRGHMU]HQLH ]DNDHQLD
BHV 1DOHRVWDWHF]QHUR]SR]QDQLHPRQDSRVWDZLSRZ\NRQDQLXEDGD
ODERUDWRU\MQ\FK,]RODFMDLLGHQW\ILNDFMDZLUXVDLOXEVWZLHUG]HQLHREHFQRFL
VSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDSRWZLHUG]DM]DNDHQLH%+9'REDGDQLDODEoUDWRU\MQHJRSRELHUDVLZ\PD]\]QRVDZ\PD]\OXESRSXF]\Q\XVDPLF
z pochwy, u VDPFyZ ] QDSOHWND :\PD]\ SRZLQQ\ E\ SREUDQH Z MDN
QDMZF]HQLHMV]HMID]LH]DNDHQLD:DQHMHVWDE\SRGF]DVSRELHUDQLDZ\Pa]yZ LQWHQV\ZQLH SRFLHUD ZDFLNLHP R ERQ OX]RZ -HOL SRELHUD VL SoSXF]\Q\SRZLQQRVLX\ZDMDRZHJRUR]WZRUXIL]MRORJLFznego lub PBS.
:\PD]\QDOH\XPLHFLZS\QLHGRKRGRZOLNRPyUHNS\Q+DQNVD(aJOH
DOXEZ3%6VFKRG]LGRWHPSHUDWXU\&LQLH]ZRF]QLHGRVWDUF]\GR
laboratorium diagnostycznego. Podczas sekcji do badania laboratoryjnego
SRELHUDVLZ\FLQNLERQOX]RZ\FKPLJGDNLZyFLQNLSXFZ]\FKRQQH
RVNU]HORZH = SRURQLRQHJR SRGX SRELHUD VL ZWURE SuFD OHG]LRQ
70
&+252%<%<'$
-HGQDNHZID]LHSRURQLHQLD ZLUXV]DZDUW\ZSRG]LHMHVWMX]LQDNW\ZRZDQ\
i test izolacji wypada negatywnie. W takim SU]\SDGNXGREU\PPDWHULDHPGR
L]RODFMLZLUXVDMHVWRysko.
-HOLZVWDG]LHZ\VWSXMSU]\SDGNL]DFKRURZDQDOH\SRELHUDGREaGDQLDSUyENLRG]ZLHU]W]JRUF]NLW\SRZ\PLREMDZDPLNOLQLF]Q\PL6WG
QDMOHSLHM ]EDGD NOLQLF]QLH NLOND RVREQLNyZ Z UyQ\P ZLHNX &]VWR MHGyQ\P REMDZHP ]DNDHQLD MHVW Z\VRND JRUF]ND 7DNLH ]ZLeU]WD Z\GDODM
RJURPQH LORFL ZLUXVD L WR RG QLFK QDOH\ SRELHUD PDWeULD GR EDGDQLD
=ZLHU]WDODWHQWQLH]DNDRQH Z\GDODMZLUXVSR]DG]LDDQLXF]\QQLNyZ streVRZ\FKF]HPXQDMF]FLHMQLHWRZDU]\V]DGQHREMawy kliniczne.
:\PD]\SRZLQQ\E\LQWHQV\ZQLHZ\WU]VDQHZFHOXHOXFMLZLUXVDSR]oVWDZLRQHQDPLQXWDQDVWSQLHRGZLURZDQHSU]\ u g przez 10 miQXW3UyENLWNDQHNSRGGDMHVLKRPRJHQL]DFMLZS\QLHGRKRGRZOLNRPyUHN
dla uzyskania 1020% zawiesiny i wiruje przy 1500 u g przez 10 minut.
8]\VNDQHPDWHULD\VXGRWHVWyZL]RODFMLZLUXVD. Izolacja z nasienia buhaMyZ MHVW VWRVXQNRZR WUXGQD JG\ QDVLHQLH ]DZLHUD HQ]\my i inne czynniki
WRNV\F]QH GOD KRGRZOL NRPyUHN RUD] KDPXMFH UHSOiNDFM ZLUXVD 3RPLPR
RSUDFRZDQLD Z\VRFH F]X\FK L VSHF\ILF]Q\FK WHFKQLN GLDJQRVW\F]Q\FK Wakich jak immunoelektronomikroskopia, reakcja PCR i hybrydyzacja ] Xyciem sond molekularnychZGDOV]\PFLJXZ\NU\ZDQLHZLUXVD%+9 opieUDVLQDMHJRL]RODFMLZKRGRZOLNRPyUHN i serologicznej identyfikacji.
'R L]RODFML ZLUXVD PRQD X\ZD SLHUZRWQ\FK KRGRZOL NRPyUHN QHUNL
OXEMGHUFLHOFLDOXEKRGRZOLNRPyUHNOLQLLFLJ\FKQS Madin-Darby bovine
kidney (MDBK) lub hodowli kRPyUHNWFKDZLF\:\L]RORZDQ\ZLUXVLGHQWyILNXMH VL Z WHFLH LPPXQRIOXRUHVFHQFML, immunoperoksydzowym lub seroneutralizacji ]PRQRZDOHQWQVXURZLFRGSRUQRFLRZOXESU]HFLZFLDDPL
PRQRNORQDOQ\PL7HVWL]RODFMLSR]ZDODZ\NU\ZLUXV %+9 obecny w nasieniu w koncentracji 1-5 TCID50 .
2EHFQR ZLUXVD Z QDVLHQLX PRQD UyZQLH Z\NU\ZD SRGDMF JR Go\OQLHLGRQRVRZRFLHOWRPUHDJXMF\PVHURORJLF]QLHQHJDW\ZQLHZVWRVunku
do wirusa BHV 1 D QDVWSQLH EDGD SRMDZLDQLH VL X QLFK SU]HFLZFLD Z
okresie 3 i 5 tygodni po inokulacji.
%DGDQLHVHURORJLF]QHZ\NRQXMHVLZFHOX
SRWZLHUG]HQLDHWLRORJLLRVWUHJRSURFHVXNOLQLF]QHJRZW\PFHOXEDGDVL
MHGQRF]HQLH SDU VXURZLF SREUDQ RG WHJR VDPHJR ]ZLHU]FLD Z ID]LH
ostrej i w okresie rekonwalescencji; stwierdzenie serokonwersji albo czteURNURWQ\ OXE ZLNV]\ Z]URVW PLDQD SU]HFLZFLD ZVND]XMH QD ]DNDHQLH
wirusem BHV 1;
Z\ND]DQLDHEDGDQH]ZLHU]QLHMHVW]DNDRQHODWHQWQLHZLUXVHP%+9;
RNUHOHQLDVWRSQLDUR]SU]HVWU]HQLHQLDZLUXVD%+9 w stadzie/populacji
]ZLHU]W
]ZDOF]DQLDLPRQLWRURZDQLD]DNDH%+9;
71
badawczym do oceny odpowiedzi immunologicznej po podaniu

szczepionki L]DNDHQLXNRQWUROQ\P
1DMF]FLHM WHVW VHURQHXWUDOL]DFML (SNT L UyQH RGPLDQ\ WHVWX (/,6$
VWRVXMHVLGRZ\NU\ZDQLDSU]HFLZFLD3RQLHZDODWHQFMD%+9 MHVWQDVWpVWZHP ]DNDHQLD W\P ZLUXVHP ]DWHP VWZLHUG]HQLH REHFQRFL SU]HFLZFLD
MHVW X\WHF]Q\P L ZLDUyJRGQ\P ZVNDQLNLHP QRVLFLHOVWZD %+9 .DGH
]ZLHU]XNWyUHJRVWZLHUG]RQRREHFQRSU]HFLZFLDXZDDQHMHVW]DQRViciela wirusa i potencjalnego VLHZF -HG\Q\PL Z\MWNDPL V PRGH FLHOta,
NWyUHQDE\\SU]HFLZFLDD]VLDURGSRUQRELHUQDLQLH]DNDRQHRVREQLNL
NWyU\PSRGDQRV]F]HSLRnN LQDNW\ZRZDQ
P26732:$1,(. =DNDQH ]DSDOHQLH QRVD L WFKDZLF\ RWUW E\GD) jest
FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD %
2,( : SU]HELHJX FKRURE\ VWRVXMH VL DQW\ELRW\NL R V]HURNLP VSHNWUXP
G]LDDQLD SU]HFLZG]LDDMF ZWyUQ\P LQIHNFMRP EDNWHU\MQ\P XNDGX RGGeFKRZHJR&KRFLDLVWQLeMHQDZLHFLHZLHOHV]F]HSLRQHN]DZLHUDMF\FKZLUXV
BHV 1 \Z\DWHQXRZDQ\]DELW\V]F]HSLRQNL podjednostkowe, szczepionki
GHOHF\MQH W]Z PDUNHURZH QLH ]DOHFD VL LFK VWRVRZDQLD 6]Fzepienia boZLHP QLH ]DSRELHJDM ]DNDHQLRP ZLUXVHP WHUHQRZ\P QLH ]DSoELHJDM
VLHZVWZXX]ZLHU]W]DNDRQ\FKODWHQWQLHDQLHU]DGNRVDPHV]F]HS\DWHQuRZDQH ]DZDUWH Z V]F]HSLRQNDFK \Z\FK SRZRGXM ]aNDHQLH ODWHQWQH L
poronienia XNUyZ1DMOHSV]\PUR]ZL]DQLHPMHVWKodowla i utrzymywanie
ZVWDG]LHRVREQLNyZZRlQ\FKRG]DNDHQLDZLUXVHP%+9:DUXQHNWHQ
VSHQLDM]ZLHU]WDUHDJXMFHVHURORJLF]QLHQHJDW\ZQLHZWHVWDFKVHURQHXWUalizacji lub ELISA. 3URZDG]HQLHWDNLFKHOLWDUQ\FKVWDGZ\PDJDFLVHJRSU]eVWU]HJDQLD ]DVDG KLJLHQ\ L SU]HSLVyZ REURWX ]ZLHU]WDPL L QDVLHQLHP RUD]
EDGDQLD VHURORJLF]QHJR FDHJR SRJRZLD ]ZLHU]W Z GDQHM KRGRZOL SU]yQDMPQLHM UD] Z URNX :V]\VWNLH ]ZLHU]WD ZSURZDG]DQH GR VWDGa powinny
E\EDGDQHVHURORJLFznie dwukrotnie w okresie kwarantanny i tylko osobniki
reaguMFHQHJDW\ZQLHPRJ]RVWDZSURZDG]RQHGRVWDGD
=DUD]DU]VLVWNRZDE\GD
(pol. syn. trichomoniaza, trichomonadoza DF trichomoniasis,
ang.
bovine venereal trichomoniasis)

&KRURED U]VLVWNRZD MHVW FKRURE NU\FLD SRZRGRZDQ SU]H] SLHUZRtniaka Trichomonas foetus2EMDZLDVLQLHSRGQRFLSRURQLHQLDPL i ropomaciczem.
ETIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMHU]VLVWHNE\GOF\ Trichomonas foetus. Jest
to pierwotniak z JURPDG\ZLFLRZFyZ Mastigiophora (FlagellataU]GX Trichomonadina &KDUDNWHU\]XMH VL NV]WDWHP JUXV]NRZDWR-wrzecionowatym, o
72
&+252%<%<'$
]DRNUJORQHMSU]HGQLHMLRVWUR]DNRF]RQHMW\OQHMF]FLFLDD: preparatach
ZLHR SREUDQ\FK ] Z\G]LHOLQ\ ]DSDOQHM XNDGX UR]URdF]HJR SU]HZDDM
IRUP\Z\GXRQHRUR]PLDUDFK25 u 510 Pm. RzVLVWNLUR]PQDDMVL
SU]H] SRG]LD EH]SRUHGQL Z]GX GXJLHM RVL FLDD 2GF]\Q DJOXW\QDFML
SR]ZDOD QD Z\UyQLHQLH WU]HFK VHURW\SyZ Trichomonas foetus: belfast, manley i
brisbane. Szczep belfast Z\VWSXMH JyZQLHZ (XURSLH $IU\FH L 86$ V]F]HS
brisbane JyZQLHZ$XVWUDOLLDV]F]HSmanley MDNGRW\FKF]DV]RVWDVWZLHrdzony w kilku tylko przypadkach.
EPIZOOTIOLOGIA. Trichomonas foetus ]DNDD JyZQLH E\GR DOH PRH
Z\VWSRZD WDNH X ZL NRQL L MHOHQL 3LHUZRWQLDN MHVW SU]HQRV]RQ\ QD
NURZ\ SU]H] ]DNDRQHJR EXKDMD OXE SU]H] QDVLHQLH ]DZLHUDMFH U]VLVWNL
&KRUREDZ\VWSXMHQLHW\ONRZNUDMDFK7U]HFLHJRZLDWDDOHWDNHZNUDMDFK
Z\VRNRUR]ZLQLW\FK86$$IU\ND3RXGQLRZDSRZRGXMF]QDF]QHVWUDW\
ZKRGRZOLE\GD:3ROVFHZODWDFKVWZLHUG]DQRZ\VWSRZDQLHU]VLVWND
XGREXKDMyZZZRMHZyG]WZLHE\GJoskim oraz u 12,8 do 31,8%
EXKDMyZZ 3ROVFH SRXGQLRZHM0RQDSU]yMHGRURNXZ3ROVFH
FKRURE U]VLVWNRZ GRWNQLW\FK E\R RNRR EXKDMyZ 6]\ENL UR]ZyM
XQDVLHQLDQLD ]QDF]QLH RJUDQLF]\ URzprzestrzenienie tej choroby. W latach
1971 F]VWRWOLZR SR]\W\ZQ\FK UR]SR]QD FKRURE\ U]VLVWNowej w
3ROVFHZ\QRVLD0,003%.
PATOGENEZA. Trichomonas foetus \MH JyZQLH Z ZDUXQNDFK EH]WOHQoZ\FK1LHPDPLWRFKRQGULyZLF\WRFKURPXFRF]\QLJRZUDOLZ\PQDZyVRNLHVWHQLDWOHQX
3U]\OHJDQLHLF]HQLHVLSDVR\WD]NRPyUNDPLJRVSRGDU]DX]QDMHVL]D
ZDQ\HWDSZLQZD]MLSLHUZRWQLDNDTrichomonas foetus SU]\NOHMDVLGRNRPy
UHN]DSRPRFZLWNLFDNRPyUNLW\OQ\PZ\VWSHPDNVRVW\OX6XURZLFD
E\GOFD]DZLHUDMFDVSHF\ILF]QHSU]HFLZFLDD]DSRELHJDSU]\OHJDQLXSDVR\WD
GRNRPyUHNDJOXW\QXMHJRLXQLHUXFKDPLD3U]\OHJDQLXSDVR\WDGRNRPy
UHNSU]HFLZG]LDDMJyZQLHIUDNFMHVXURZLF\]aZLHUDMFH,J*8ZDDVL
H LQKLELFMD SU]\OHJDQLD Trichomonas foetus GR NRPyUHN Jospodarza przez
DQW\VXURZLF E\GOF PRH VWDQRZL ZDQ\ PHFKDQL]P SU]HFLZG]LDDMF\
kolonizacji i inwazji paso\WD
Trichomonas foetus PRH SRZRGRZD GHVWUXNFM NRPyUHN JRVSRGDU]D
'HVWUXNFMD HQ]\PDW\F]QD RGE\ZD VL ]D SRUHGQLFWZHP HQ]\PyZ K\drolitycznych wydzieODQ\FK SU]H] SLHUZRWQLDND WDNLFK MDN NZDQH K\GUROD]\,
NZDQDIRVIDWD]D i beta-N-acetyl-glukozaminidaza. Enzymy te VSRFKRG]enia lizosomalnego. Ekstrakty lizosomalne z Trichomonas foetus ]DZLHUDMUywQLHQHXUDPLQLGD]NWyUDZ\ND]XMHG]LDDQLHF\WRWRNV\F]QH
2GSRZLHG LPPXQRORJLF]QD MHVW ZDQ\P RJQLZHP Z SURFHVLH LQZD]ML
SDVR\WD :\ND]DQR H SU]HFLZFLDD L GRSHQLDF] ELRU LVWRWQ\ XG]LD Z
SURFHVLHLQDNW\ZDFMLU]VLVWNyZ
73
OBJAWY KLINICZNE3LHUZRWQLDNRVLHGODVLXEXKDMDQDERQLHOX]oZHMZRNyRG]LSUFLD8EXKDMyZZZLHNXODWUR]ZLMDVLVWDQWUZaHJR QRVLFLHOVWZD L VWDQRZL RQH UyGR ]DNDHQLD GOD NUyZ .RORQL]DFMD
QDU]GX SFLRZHJR EXKDMD SU]H] Trichomonas foetus QLH SRZRGXMH ]DEXU]H
VSHUPDWRJHQH]\DQLQLHXSROHG]D]GROQRFLGRNU\FLD:RVWUHMID]LHLQZD]ML
REVHUZXMHVLXEXKDMDDJRGQ\VWDQ]DSDOQ\ERQ\OX]RZHMSUFLDLQDSOHtNDNWyU\NOLQLF]QLHDWZRSU]HRF]\&KURQLF]QLH]DNDRQHEXKDMHQLHZ\Na]XMDGQ\FKNOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRURE\8NUyZZHZVWSQHMID]LH]DNaHQLD Z\VWSXMH ]DSDOHQLH SRFKZ\ D X ]ZLHU]W FLDUQ\FK SLHUZRWQLDN
przemieszczDVLGRV]\MNLPDFLF\LGRPDFLF\SRZRGXMFVWDQ]DSDOQ\Ryska i wczesne poronienie w 1 W\JRGQLX FL\ 3RURQLHQLX WRZDU]\V]\
wyFLHNOX]RZR-URSQ\]SRFKZ\:]DNDRQ\PVWDG]LHXNUyZVWZLHUG]DVL
QLHUHJXODUQRF\NOXSFLRZHJR Z\S\Z\]GUyJURGQ\FKRUD]VWDQ\]DSDOQH
ERQ\OX]RZHMPDFLF\,QZD]MDTrichomonas foetus PRHNRHJ]\VWRZDXWHJR
samego osobQLND]FKRUREPWZLNRZ3RSU]HE\FLXLQZD]MLLSRURQLHQLX
NURZ\]UHJX\QDE\ZDMRGSRUQRFL
ROZPOZNAWANIE &KRFLD REMDZ\ NOLQLF]QH X NUyZ PRJ VXJHURZD
LQZD]MU]VLVWNDRVWDWHF]QGLDJQR]SRGHMPXMHVLSRZ\ND]DQLXREHFQoFL Trichomonas foetus ZSUyENDFKSRELHUDQ\FK]ZRUNDQDSOHWNRZHJREXKaMyZOXESRFKZ\MDyZHNLNUyZ,QZD]MDU]VLVtNyZXEXKDMyZPDFKDUDNWHU
]DNDHQLD WUZDHJR /LF]ED SLHUZRWQLDNyZ Z Z\G]LHOLQLH MHVW PDD 7U]HED
EDGD Z\G]LHOLQ ] QDSOHWND NLONDNURWQLH 3UybNL GR EDGDQLD SRELHUD VL Z
WDNL VDP VSRVyE MDN SU]\ FKRURELH PWZLNRZHM E\GD :\VRFH ZLDU\JRGQ
PHWRGGLDJQRVW\Ni trichomoniazy XEXKDMDMHVWWHVW$GOHUD]X\FLHPG]LeZLF]HM MDyZNL 3R XS\ZLH GQL RG ZSURZDG]HQLD SUyENL ] ZRUND
naSOHWNRZHJREXKDMDGRSU]HGQLHMF]FLSRFKZ\MDyZNLSRELHUDVLOX]]
szyjki macicznej i wykonuje badanie KRGRZODQH /LF]ED SLHUZRWQLDNyZ Z
OX]LHSRFKZoZ\PNUyZXOHJDGR]QDF]Q\PZDKDQLRP=DOHFDVL]DWHP
DE\SUyENLGREDGDQLDODERUDWRU\MQHJRSRELHUD19 dni po pokryciu lub
QDNLONDGQLSU]HGNROHMQUXM:\ND]DQRHQDMRGSRZLHGQLHMV]\PPDWHULaHP GR GLDJQRVW\NL WULFKRPRQLD]\ X NUyZ MHVW OX] Z\G]LHOLQD V]\MNL Pacicznej.
3UyENLZ\G]LHOLQ\]ZRUNDQDSOHWNRZHJROXEV]\MNLPDFLF]QHMLSochwy
SREUDQHGRS\QXIL]MRORJLF]QHJRSRZLQQ\E\GRVWDUF]RQHGRODEoratorium
ZFLJXNLONXJRG]LQ=DOHFDVLSRELHUDQLHSUyEHNGRSRGRDWUDQVSRUWoZHJRSRQLHZDU]VLVWHNMHVWEDUG]RZUDOLZ\QDF]\QQLNL URGRZLVND]eZQWU]QHJR 3UyENL SREUDQH GRS\QX IL]MRORJLF]QHJR ] GRGDWNLHP SRGoZHM VXURZLF\ FLHOFHM WUDQVSRUWRZDQH Z WHPSHUDWXU]H qC i bez doVWSX
ZLDWDSRZLQQ\GRWU]HGRODERUDWRULXPZFLJXHJRG]LQ
8NUyZ]URSRPDFLF]HP SRZLQQRVLEDGDZ\G]LHOLQPDFLF\JG\]aZLHUDRQDGXLORSLHUZRWQLDNyZ3RSRURQLHQLXSLHUZRWQLDN]QLND]GUyJ
URGQ\FK Z FLJX JRG]LQ 'REU\P PDWHULDHP GREDGDQLD MHVW R\VNR L
74
&+252%<%<'$
ZRG\ SRGRZH RUD] ]DZDUWR MDP\ XVWQHM L RdND SRGX 6]F]HJyOQLH

WUH RGND SRGX SRURQLRQHJR QD VNXWHN LQZD]ML U]VLVWND ]DZLHUD GX
OLF]ESDVR\WyZ
:FHOXZ\NRQDQLDEDGDQLDPLNURVNRSRZHJRNURSOEDGDQHJRPDWHULDX
umiHV]F]D VL V]NLHNX SRGVWDZRZ\P L RJOGD EH] SU]\NU\FLD SRG PD\P
SRZLNV]HQLHP -HOL ]DREVHUZXMH VL SLHUZRWQLDNL NURSO QDNU\ZD VL
V]NLHNLHP QDNU\ZNRZ\P L EDGD SRG GX\P SRZLNV]HQLHP Trichomonas
foetus PDNV]WDWJUXV]NRZDW\GXJR 25 PPV]HURNR15 Pm, trzy
ZLWNLZF]FLJRZRZHMRUD]IDOXMFERQSU]HFKRG]FZF]FLW\OQHMZ
ZLWN6]NLHOHWZHZQWU]Q\ aksostyl ZF]FLW\OQHMNRPyUNLSLHUZRtQLDND IRUPXMH V]W\OHWRZDW Z\SXVWN =DSHZQLD RQ NRPyUFH SLHUwotniaka
RGSRZLHGQL V]W\ZQR : ZLH\FK SUHSDUDWDFK U]VLVWHN Z\ND]XMH LQWHnV\ZQ\ QLHUHJXODUQ\ UXFK -HOL EH]SRUHGQLH SUHSDUDW\ PLNURVNRSRZH QLH
Z\NDREHFQRFLU]VLVWNDZ\NRQXMHVLEadanie hodowlane.
3RGRD GR QDPQDDQLD SLHUZRWQLDNyZ ]DZLHUDM SHSWRQ Z\FLJ GUR
GRZ\VXURZLFPDOWR]OXEJOXNR]EXIRU\LDQW\ELRW\NL1LHNWyUH]QLFK
PDMGRGDWHNDJDUX3RLQRNXODFMLSRGRDSU]HWU]\P\ZDQHVZWHPSHUDWurze 37qC przez okres 7GQLLZW\PF]DVLHEDGDQHVNLONDNURWQLHPLNUosNRSRZR 3URZGRSRGRELHVWZR Z\KRGRZDQLD U]VLVWND RG ]DNDRQego
EXKDMDRNUHODVLQDGR
'R EDGD VHURORJLF]Q\FK stosowany jest test ELISA NWyU\ Z\NU\ZD
SU]HFLZFLDD GOD Trichomonas foetus Z SOD]PLH QDVLHQLD L Z\SXF]\QDFK ] Qapletka.
P26732:$1,(. =DUD]D U]VLVWNRZD E\GD MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]
XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(%XKDMHSU]H]Qaczone do stacji unasienianiDSRZLQQ\SRFKRG]L]HVWDGZROQ\FKRG]DNDeQLD:RNUHVLHNZDUDQWDQQ\SRZLQQ\E\EDGDQH3-krotnie mikroskopowo
oraz 23-krotnie testem hodowli Trichomonas foetus. Buhaje w stacjach unasieniania poZLQQ\ E\ NRQWURORZDQH FR PLHVLF\ $QW\ELRW\NL ]DZDUWH Z
rozrzedzalniNXQDVLHQLDQLHLQDNW\ZXMU]VLVWNyZ-HOLXEXKDMDZ\NU\MHVL
LQZD]M Trichomonas foetus FD\ ]DSDV MHJR ]DPURRQHJR QDVLHQLD SRZLQLHQ
E\]QLVzczony.
:LUXVRZDELHJXQNDE\GDLFKRUREDERQOX]RZ\FK
75
Wirusowa biegunka E\GDLFKRUREDERQOX]RZ\FK

(ang. bovine viral diarrhoea mucosal disease, BVD-MD)
Wirusowa biegunka E\GDLFKRUREDERQOX]RZ\FK jest trudna do zdiaJQR]RZDQLD &HFKXMH VL ]PLDQDPL ]DSDOQR-PDUWZLFRZ\PL Z ERQLH OX]oZHMSU]HZRGXSRNDUPRZHJRLSRZRGXMHGXHVWUDW\ZKRGRZOLE\GDZ\QiNDMFH]REQLHQLDPOHF]QRFLURQLHXERMyZ]NRQLHFzQRFLLQLVNLHMRFHQ\
PLVD
ETIOLOGIA. &KRURE Z\ZRXMH ZLUXV QDOHF\ GR URG]LQ\ Flaviviridae,
rodzaju Pestivirus 2SUyF] ZLUXVD %9'-MD, do rodzaju Pestivirus QDOH\
wirus klasyF]QHJR SRPRUX ZL (CSFV) oraz wirus choroby granicznej
owiec (BDV :LUXV\ WH Z\ND]XM UyQ\ VWRSLH SRNUHZLHVWZD DQW\JHQoZHJR 3RV]F]HJyOQH V]F]HS\ ZLUusa BVD-0' V VSRNUHZQLRQH ]H VoE
FKRFLD VWRSLH WHJR SRNUHZLHVWZD MHVW UyQ\ GOD UyQ\FK V]F]HSyZ :
WUDNFLH QDPQDDQLD ]DUD]ND Z KRGRZOL NRPyUNRZHM VWZLHUG]RQR Z\VWSoZDQLHGZyFKELRW\SyZELRW\SXF\WRSDW\F]QHJRLELRW\SXQLHF\WRSDW\F]Qego. Pierwszy SRZRGXMH ZDNXROL]DFM F\WRSOD]P\ NRPyUHN S\NQR] MGHU
NRPyUNRZ\FK RUD] REXPLHUDQLH NRPyUHN Z WUDNFLH QDPQDDQLD GUXJL
QDPQDD VL L SDVDXMH ZUD] ] NRPyUNDPL KRGRZOL QLH SRZRGuMF Z QLFK
DGQ\FK]PLDQ:LUXV%9'-MD zawiera jednoniciowy kwas rybonukleinowy o doGDWQLHM SRODUQRFL RWRF]RQ\ RWRF]N OLSLGRZ 2EHFQR RWRF]NL
ZDUXQNXMH ZUDOLZR ZLUXVD QD UR]SXV]F]DOQLNL RUJDQLF]QH WDNLH MDN HWHU
FKORURIRUPRUD]GH]RNV\FKRODQVRGX&KRFLDZLUXV%9'-0'XZDDQ\MHVW
]D W\SRZ\ SDWRJHQ E\GD PRQD JR VWZLHUG]L WDNH X RZLHF Ny] ZL L
G]LNR \MF\FK SU]HXZDF]\ JyZQLH X VDUHQ : warunkach terenowych
F]VWR]DNDHQLRPXOHJDMZLQLHFRZ]QDF]Q\PVWRSQLXXWUXGQLDGLDJQoVW\N NOaV\F]QHJR SRPRUX ZL 3UHSDUDW\ MRGRIRURZH ]ZL]NL IHQRORZH
aldehydy oraz podchloryn sodu SRZRGXMLQDNW\ZaFMZLUXVD%9'-MD. W
URGRZLVNX]HZQWU]Q\PSU]H\ZDGQLZWHmSHUDWXU]H& 7 dni, w
temperaturze pokojowej JRG]LQ\ZWHPSHUDWXU]H&L&RGSowiednio 35 dni i 35 minut.
EPIZOOTIOLOGIA. Wirus BVD-MD Z\VWSXMHSRZV]HFKQLHZSRSXODFML
E\GD QD FD\P ZLHFLH %DGDQLD VHURORJLF]QH E\GD Z 3ROVFH Z\ND]D\ H
]ZLHU]WPDSU]HFLZFLDDGODWHJRZLUXVDDZLFPXVLDR]HWNQVL]
tym patogHQHPDOERZRNUHVLH\FLDSRGRZHJRDOERSRXURG]HQLX
PATOGENEZA. =DNDHQLHZLUXVHP%9'-MD PRHQDVWSRZDQDGUoG]H EH]SRUHGQLHM OXE SRUHGQLHM -HJR UyGHP MHVW OLQD Z\G]LHOLQD
z ZRUNDVSRMyZNRZHJRZ\G]LHOLQD]QRVDPRF]RUD]ND]DNDRQ\FK]ZLeU]W8NDGRGGHFKRZ\LSU]HZyGSRNDUPRZ\VWDQRZLGURJ]DNDHQLDZ
waUXQNDFKQDWXUDOQ\FK:LUXVPRHE\SU]HQRV]RQ\SU]H]VNDRQNDUP
QDU]G]LDQDVLHQLH]DURGNLSUHSDUDW\ELRORJLF]QHV]F]epionkiGRNWyU\FK
76
&+252%<%<'$
przyJRWRZ\ZDQLD X\ZDQR ]DQLHF]\V]F]RQHM VXURZLF\ FLHOFHM 5yQRURdQR REVHUZRZDQ\FK IRUP NOLQLF]Q\FK ]DNDHQLD ]ZL]DQD MHVW ] ZLekiem
]ZLHU]WGURJZHMFLDZLUXVDLMHJRELRW\SHP
=DNDHQLDVXENOLQLF]QHVWDQRZLXGRURVHJRE\GD90% wszystkich
]DNDHW\PZLUXVHP:yZF]DVREMDZ\NOLQLF]QHVEDUG]RVaERZ\UDRQH
OXELFKEUDNDMHG\Q\PV\PSWRPHPVVWDQ\JRUF]NRZHOHXNRSHQLDLSoMDZLDQLHVLSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FK
Wirusowa biegunka E\GDSU]HELHJDMDNR]DNDHQLHRVWUHLGRW\czy zwieU]W VHURORJLF]QLH QHJDW\ZQ\FK L LPPXQRNRPSHWHQWQ\FK QDMF]FLHM Z
wieNXPLHVLF\GRODW2NUHV LQNXEDFMLZ\QRVL7 dni. Potem pojawia
VL SU]HPLMDMFD JRUF]ND L OHXNRSHQLD :LUHPLD XWU]yPXMH VL GR GQL
W VWDG]LH ]ZLHU]W FKRU\FK PRH SRMDZLD VL ELHJXQND 7\SRZ\ GOD WHM
SRVWDFL MHVW Z\VRNL ZVNDQLN ]DFKRURZDOQRFL ] QLVNLP RGVHWNLHP ]HM
PLHUWHOQ\FK 3U]HFLZFLDD QHXWUDOL]XMFH SRMDZLDM VL Z RNUHVLH 4 tygodni.
8 QRZR QDURG]RQ\FK FLHOW MHOL XOHJQ ]DNDHQLX Z RVWDWQLP RNUHVLH
ci\PRHUR]ZLQVLFLNLH]DSDOHQLHMHOLWSURZDG]FHGR]HMFLDPLHrtelnego.
Wirus BVD-MD Z\ND]XMH G]LDDQLH LPPXQRVXSUHV\MQH. Efektem tego
MHVW ]ZLNV]RQD SRGDWQR QD ZWyUQH LQIHNFMH EDNWHU\MQH Zirusowe, pierwotniacze i mikoplazmowe.
&HFK FKDUDNWHU\VW\F]Q ZLUXVD %9'-MD MHVW Z\ZR\ZDQLH ]DNDH
WUZD\FK =ZLHU]WD ] W SRVWDFL FKRURE\ Z\ND]XM LPPXQRWROHUDQFM w
stosunku do wirusa BVD-0'LVJyZQ\PUyGHP]DNDHQLDZVWDG]LH:
SyQLHMV]\P ZLHNX PRJ ]DFKRURZD QD PLHUWHOQ FKRURE ERQ OX]owych QDVNXWHNQDGNDHQLDKRPRORJLF]Q\PV]F]eSHP:LUXVU]DGNR]DNDD
SRG\ NUyZ VHURGRGDWQLFK 0DWF]\QH SUzeciwciaD VNXWHF]QLH FKURQL SyG
SU]HG ]DNDHQLHP GURJ WUDQVSODFHQWDUQ ,mPXQRWROHUDQFMD L ]DNDHQLH
WUZDHUR]ZLMDMVLMDNRQDVWSVWZR]DNDHQLDV]F]HSHPQLHF\WRSDWRJHQQ\P
VHURQHJDW\ZQHMPDWNL FLDUQHMLSRGXZ SLHUZV]\PRNUHVLHFL\GR
dni) 'RWG QLH XGDR VL RNUHOL Z MDNLP PRPHQFLH FL\ PXVL QDVWSL
]DNDHQLH DE\ UR]ZLQD VL LPPXQRWROHUDnFMD NWyUHM QDVWSVWZHP MHVW
]DNDHQLH WUZDH 6XJHUXMH VL H PRH WR QDVWSL SRPLG]\ D
GQLHPFL\=ZLHU]WDWUZDOH]DNDRQHQLH PDMVSHF\ILF]Q\FKSU]eFLZFLD
QHXWUDOL]XMF\FKZLUXV%9'-0'QLHZ\ND]XMNOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRUoE\QDWRPLDVWWUZDOHZ\VWSXMHXQLFKZLUHPLDLVWDOHZ\GDODMZLUXV %9'0'GRURGRZLVND3U]\MPXMHVLHLPPXQRWROHUDQFMDJRVSRGDU]DZVWoVXQNX GR ]DNDDMFHJR V]F]HSX MHVW Z\VRFH VSHFyILF]QD 2]QDF]D WR H
]ZLHU]WD ]DNDRQH GDQ\P V]F]HSHP V ]GROQH GR RGSRZLHG]L LPPXQROogicznej na heterologiczne antygenowo szczepy.
=DNDHQLHZGQLXFL\PRHGRSURZDG]LGRREXPDUFLDSRGX,
D QDVWSQLH GR SRURQLHQLD lub mumifikacji :\GDOHQLH SRGX QDVWSXMH Z
RNUHVLH GR NLONX PLHVLF\ SR ]DNDHQLX =DNDHQLH SRGX SRPLG]\ D
:LUXVRZDELHJXQNDE\GDLFKRUREDERQOX]RZ\FK
77
GQLHP FL\ PRH WDNH E\ SU]\F]\Q ZDG ZURG]RQ\FK WDNLFK MDN
PDRPy]JRZLH QLHGRUR]ZyM PyGNX ]Z\URGQLHQLH WRUELHORZDWH Py]Jowia ZRGRJRZLH QLHSHQD PLHOLQL]DFMD ZyNLHQ QHUZRZ\FK UG]HQLD NUJowego]DPD]Z\URGQLHQLHVLDWNyZNL, zapalenie nerwu wzrokowego, mikroftalmia, aplazja grasicy VNSH RZRVLHQLH Z\\VLHQLD RSynienie wzrostu i
rozwoju QLHGRUR]ZyM SXF QLHGRUR]ZyM V]SLNX NRVWQHJR RSyQLRQ\ URzZyMNRFL.
'UXJIRUP]DNDHQLDZLUXVHP%9'-MD Z\VWSXMFXE\GDZZLHNX
PLHVLF\GRODWMHVWFKRUREDERQOX]RZ\FK7DSRVWD]DNDHQLDZ\VW
pXMHVSRUDG\F]QLHGRDOHFHFKXMHMFLNLSU]HELHJLZ\VRNLZVNDQLN
PLHUWHOQRFLGR2EHFQLHSU]\MPXMHVLHFKoUREDERQOX]RZ\FK
GRW\F]\ ]ZLHU]W WUZDOH ]DNDRQ\FK QLHF\WRSDWRJHQQ\P V]F]HSHP ZLUXVD
BVD-0'JG\XOHJQRQHQDGNDHQLXELRWypem cytopatycznym tego sameJRZLUXVD-HOLQDGNDHQLHZ\ZRXMHV]F]HSKHWHURORJLF]Q\ZyZF]DVXNDG
immunologiczQ\]ZLHU]FLDZ\WZDU]DSU]HFLZFLDDGODW\SXQDGNDDMFHJRL
]ZLHU]QLHZ\ND]XMHREMDZyZNOLQLF]Q\FKFKoroby.
OBJAWY KLINICZNE. W postaci osWUHM]DNDHQLDREVHUZXMHVLEUDNDkQLHQLD RVRZLHQLH RVDELHQLH JRUF]N 41,0q& SU]\VSLHV]HQLH WWQD L
RGGHFKyZ : MDPLH JERZHM QD ERQLH OX]RZHM OX]DZLF\ SROLF]NyZ
EU]HJyZ G]LVH M]\ND L SRGQLHELHQLD WZDUGHJR SRMDZLDM VL QDGHUNL.
0RJRQHZ\VWSRZDWDNHQD]HZQWU]QHMVWURQLHQR]GU]\LZMDPLHQoVRZHM QD ERQLH OX]RZHM VURPX RUD] QD VNyU]H VWU]\NyZ 2EMDZRP W\P
PRH WRZDU]\V]\ ZRGQLVWD ELHJXQND, co doprowadza do odwodnienia.
&KRUH]ZLHU]REILFLHOLQLVLLWUDFLNRQG\FM2SLVDQHREMDZ\Z\VWSXMX
75]DNDRQ\FK]ZLHU]W&]VWRREVHUZXMHVLOX]RZR-ropny wyciek z
QR]GU]\L ]DZLHQLH : V]SDU]H PLG]\UDFLF]QHM Z\VWSXM QDGHUNL L]ZLeU]WDQLHFKWQLHVLSRUXV]DM0RJZ\VWSoZDNXODZL]ny. We wczesnym
RNUHVLHFKRURE\VWZLHUG]DVL]QDF]QHJRVWRSQLDOHXNRSHQL=HMFLHPLHrWHOQHPRHQDVWSLSRPLG]\GQLHPSRZ\VWSLHQLXNOLQLF]Q\FKRbMDZyZ ]DNDHQLD 1LHZLHONL RGVHWHN ]ZLHU]W SU]H\ZD ]DNDHQLH RVWUH L
choroba SU]HFKRG]L Z ID] SU]HZOHN NWyU FHFKXMH XWUDWD PDV\ FLDD
SRVWSXMFH Z\FKXG]HQLH L Z\QLV]F]HQLH %LHJXQND PRH E\ FLJD OXE
SU]HU\ZDQD 3RMDZLDM VL WDNH Z\\VLHQLD URJRZDFHQLH VNyU\ Z RNROicy
V]\LQLHJRMFHVLUDQ\QDVNyU]HNURF]DQDSOHWNDVURPXV]SDU\PLG]\UaFLF]QHM3U]HZOHNDNXODZL]QD MHVWZ\QLNLHP]DSDOHQLDEODV]NLL]QLHNV]WDFeQLD UDFLF =ZLHU]WD ] SU]HZOHND SRVWDFL FKRURE\ PRJ SU]H\ GR
PLHVLF\=HMFLHPLHUWHOQHMHVWZ\QLNLHPRVDELHQLDLZyFLHF]HQLD
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. %DGDQLHPVHNF\MQ\PVWZLHUG]DVL
QDGHUNL ZMDPLHJERZHMLSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PZMDPLHQRVRZHMZ
RNROLFDFKVURPXLNURF]DDWDNHZSU]e\NXNVLJDFKWUDZLHFXLMHlitach.
&] RGZLHUQLNRZDWUDZLHFDMHVWREU]NDLSU]HNUZLRQD7UHMHOLWMHVW
78
&+252%<%<'$
FLHPQD ZRGQLVWD RUD] PD ]DSDFK ]JQLOL]Q\ : MHOLWDFK VWZLHUG]D VL FHFK\
zapaOHQLDQLH\WRZHJR
ROZPOZNAWANIE 3RGHMU]HQLH ]DNDHQLD FLHOW ZLUXVHP %9'-MD
mRJQDVXZDWDNLH REMDZ\NOLQLF]QHMDNURG]HQLHVLVDE\FKFLHOWSRGDtQ\FK QD ZWyUQH LQIHNFMH JyZQLH XNDGX RGGHFKRZHJR L SU]HZRGX SRNDrPRZHJR Z\VWSRZDQLH X QLFK ZDG ZURG]RQ\FK RSyQLHQLH Z]URVWX RUD]
]ZLkV]RQ\ZVNDQLN]HMPLHUWHOQ\FKZSLHUZV]\PURNX\FLD
'LDJQRVW\ND ODERUDWRU\MQD REHMPXMH Z\NU\ZDQLH SU]HFLZFLD ZLUXVD
BVD-MD RUD]Z\NU\ZDQLHZLUXVDMHJRDQW\JHQyZOXENZDVXQXNOHLQRZego. W przypadku podejrzenia o BVD-0' EDGDQLX VHURORJLF]QHPX QDOH\
SRGGDFDHVWDGRZFHOXRJUDQLF]HQLDOLF]E\]ZLHU]WGREDGDQLDZLUXVROoJLF]QHJR -HHOL Z\NU\MH VL ]ZLHU]W UHDJXMF\FK VHURORJLF]QLH GRGDtQLR SUDZGRSRGRELHVWZR Z\VWSRZDQLD Z VWDG]LH ]DNDH WUZD\FK jest
PDH-HOLZ\QLNEDGDQLDVHURORJLF]QHJRZ\SDGSR]\W\ZQLHXRVREQiNyZQDOH\SU]\MHZVWDG]LHV]ZLHU]WDWUZDOH]DNDRQHVLHMFHZLUXV
BVD-0' FD\ F]DV %DGDQLH ZLUXVRORJLF]QH SU]HSURZDG]D VL Z FHOX ZyNU\FLD WDNLFK RVREQLNyZ NWyUH QaVWSQLH XVXZD VL ]H VWDGD 6WDQGDUGRZR
przeprowadzD VL WHVW L]RODFML ZLUXVD L RGF]\Q LPPXQRIOXRUHVFHQFML lub
immunoSHURNV\GD]RZ\ GR LGHQW\ILNDFML DQW\JHQyZ ZLUXVRZ\FK 'RGDWQL
Z\QLNEDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJRQDOH\SRWZLHUG]LSRRNRRW\JRGQLDFK
aby wyNOXF]\SU]HPLMDMFZLUHPL:\VWSXMHRQDSR]DNDHQLX]ZLHU]WZ
SHQLLPPXQRNRPSHWHQWQ\FKNWyUHZPRPHQFLH]DNDHQLDQLHPLD\VSHFyficznych dla wirusa BVD-0'SU]HFLZFLD%DGDQLHVHURORJLF]QHMDNUyZQLH
Z\ND]DQLH REHFQRFL DQW\JHQyZ ZLUXVRZ\FK PRQD Z\NRQD WDNH ]D SomRFWHVWX(/,6$2VWDWQLRZGLDJQRVW\FHLUyQLFRZDQLXV]F]HSyZ%9'0' VWRVXMH VL WHFKQLNL ELRORJLL PROHNXODUQHM QS polymerase chain reaction
(PCR).
P26732:$1,(. Wirusowa biegunka E\GD L FKRURED ERQ OX]RZ\FK
nie naOH\GRFKRUyEOLVW\$L%2,(1DOH\HOLPLQRZD]HVWDGDRVREQLNL
WUZDOH]DNDRQHEGFHVLHZFDPLZLUXVD'OD]DEH]SLHF]HQLDVWDGDZV]\VtNLH]ZLHU]WDZSURZDG]DQHGRVWDGDSRZLQQ\E\EDGDQHZFHOXZ\NOXF]eQLD ]DNDHQLD WUZDHJR 0RQD VWRVRZD XRGSRUQLDQLH V]F]HSLRQN LQDNWyZRZDQ]ZLHU]WUHDJXMF\FKVHURORJLF]QLHQHJatywnie.
*EF]DVWDHQFHIDORSDWLDE\GD
79
(pol. syn. FKRUREDV]DORQ\FKNUyZ, ang. bovine spongiform encephalopathy, BSE)

-HVWWRSU]HZOHNDPLHUWHOQDFKRUREDQHXURORJLF]QDGRURVHJRE\GDZ
NWyUHMSU]HELHJXGRFKRG]LGR]Z\URGQLHQLDJEF]DVWHJR ZREUELHVWUXNWXU
Py]JRZ\FK =DOLF]DQD MHVW RQD GR JUXS\ W]Z SDVDRZDOQ\FK WUDQVPLV\jnych) encefalopatii transmissible spongiform encephalopathies (TSEsF]QLH]
LQQ\PL SRGREQ\PL FKRUREDPL Z\VWSXMF\PL X ]ZLHU]W L OXG]L WDEHOD
:VSyOQ FHFK W\FK MHGQRVWHN MHVW EUDN VSecyficznej odpowiedzi ze strony
XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR JRVSRGDU]D Z SRVWDFL SURGXNFML SU]HFLZFLD OXE
XF]XORQ\FKOLPIRF\WyZ RUD]EDUG]RGXJLRNUHVLQNXEDFML
Tab. 1. *UXSDFKRUyERNUHODQ\FKMDNRJEF]DVWHHQFHIDORSDWLH
-HGQRVWNDFKRURERZDZ\VWSRZDQLH
Gospodarz
ScrapieSRZV]HFKQDZQLHNWyU\FKNUDMDFKQDZLHFLH
owce, kozy
=DNDQD HQFHIDORSDWLD QRUHN (TME Z\VWSXMH U]Ddnorki
NRPLHUWHOQRGRURV\FK]ZLHU]WZQLHNWyU\FKSU]\SDdkach dochodzi do 100%
Kuru SRMDZLD VL U]DGNR ZF]HQLHM F]VWR QRWRZDQH X
F]RZLHN
prymitywnych plemion Papua na Nowej Gwinei
Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD), Z\VWSXMH QD
FD\P ZLHFLH ] F]VWRWOLZRFL SU]\SDGHN QD PLOLRQ F]RZLHN
rocznie
Syndrom Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera (GSS),
rodzinna forma choroby CJD Z\VWSXMH U]DG]LHM QL F]RZLHN
przypadNyZQDPLOion rocznie
&KURQLF]QD FKRURED Z\QLV]F]DMFD (CWD), notowana
RMHOH
w USA (Colorado i Wyoming)
PLHUWHOQD URG]LQQD EH]VHQQR (fatal familial insomnia,
F]RZLHN
FFI)
*EF]DVWD HQFHIDORSDWLD NRWyZ (feline sponigiform encephakot
lopathy, FSE)
Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba (vCJD), Z\VWSuF]RZLHN
je w Wielkiej Brytanii, Francji, Irlandii
Data wykazania zaka

QRFL
1936
1965
1966
1968
1981
1983
1991
?
1996
ETIOLOGIA. 6SRUyGNLONXKLSRWH]QDWHPDWHWLRORJLLSDVDRZDOQ\FKHncefalopatii (TSEsREHFQLH]DQDMEDUG]LHMSUDZGRSRGREQX]QDMHVLWHRUL

3UXVLQHUD ZHGXJ NWyUHM FKRURE\ WH Z\ZR\ZDQH V SU]H] SULRQ\ EGFH
DQRUPDOQ\PL]DNDQ\PLF]VWNDPLELDNRZ\PL3U3 scSRVLDGDMF\PL]GRlQRSU]HNV]WDFDQLDQRUPDOQHJRELDNDSrionowego (PrPcZELDNRSDWROogiczne (PrPsc). Zmiana ta nie dotyczy sekwenFML DPLQRNZDVyZ DFXFKD
SROLSHSW\GRZHJR W\ONR NRQIRUPDFML WMVWUXNWXU\ SU]HVWU]HQQHMELDND .oPyUNRZHELDNRSULRQRZH3U3cPDNV]WDWVSLUDOQ\KHOLVDQDWRPLDVW3U3sc
&+252%<%<'$
80
jest VSDV]F]RQ VWUXNWXU IDGRZ .RQVHNZHnFM ]PLDQ\ NRQIRUPDFML

ELDND MHVW MHJR Z\ELWQD RSRUQR QD F]\QQLNL UoGRZLVND ]HZQWU]QHJR
&]VWNL 3U3sc ]DFKRZXM \ZRWQR Z WHPSHUDWurze wrzenia i w suchym
JRUF\PSRZLHWU]XRWHPS&1LHZUDOLZHVWDNH QDG]LDDQLHNZaVyZXJyZSURPLHQL89RUD]HQ]\PyZGHJUDGXMF\FKELDNDLNZDV\QuNOHLQRZH:]DNRSDQ\FK]ZRNDFKSULRQ\]DFKRZXM]DNDQRSU]H]GZD
lata, natoPLDVWXOHJDMF]FLRZHMLQDNW\ZDFMLSR-minutowej ekspozycji na
tempeUDWXU&SU]\FLQLHQLXEDUyZ
EPIZOOTIOLOGIA. BSE Z\VWSXMH X E\GD GRURVHJR QDMF]FLHM Z
wieku 4ODWEH]Z]JOGXQDUDVLSH'UXJLV]F]\W]DFKRURZDREVHrZXMHVLZZLHNXODW&KRURED]RVWDD]GLDJQR]RZDQDSRUD]SLHUZV]\Z
Wielkiej Brytanii w listopadzie 1986 roku na podstawie histopatologicznego
baGDQLDPy]JRZLD:FLJXQDVWSQ\FKODWUR]SU]HVWU]HQLDVLZ:LHONLHM
%U\WDQLLSU]\MPXMFFKDUDNWHUHSL]RRWLLLSRZRGXMFSRZDQHVWUDW\HNRQoPLF]QH $QDOL]D ]DSLVyZ Z NVLNDFK NOLQLF]Q\FK XMDZQLD H SLHUZV]H
]DFKRURZDQLD]REMDZDPLQHXURORJLF]Q\PLRGSRZLDGDMF\PL%6(Z\VWSoZD\Z:LHONLHM%U\WDQLLZNZLHWQLX
1DMZ\V] OLF]E ]DFKRURZD ]DQRWRZDQR Z :LHONLHM %U\WDQLL Z URNX
SU]\SDGNL L 2JyHP Z ODWDFK 1999 w
:LHONLHM%U\WDQLL]GLDJQR]RZDQRSU]\SDGNyZ%6(:\VWSRZDQLH
FKRURE\ZLQQ\FKNUDMDFK(XURS\LZLDWDMHVWQDVWSXMFH
Kraj
Liczba przySDGNyZ
Kraj
Liczba przypadNyZ
Szwajcaria
333
Niemcy
Irlandia
426
:RFK\
Portugalia
367
Oman
Francja
80
Kanada
Holandia
Dania
Belgia
10
Falklandy
Luksemburg
1LH ]DQRWRZDQR SU]\SDGNyZ WHM FKRURE\ Z $XVWULL )LQODQGLL *UHFML

Norwegii, Hiszpanii, Szwecji, Afryce, Australii, Nowej Zelandii, Ameryce
3RXGQLRZHM6WDQDFK=MHGQRF]RQ\FK2GURNXREVHUZXMHVLV\VWHPaW\F]Q\VSDGHNOLF]E\]DFKRURZD:URNXZ:LHONLHM%U\WDQLL]DUHMeVWURZDQR SU]\SDGNyZ %6( 3URJQR]\ ZVND]XM H HSizootia BSE
QDMSUDZGRSRGREQLHM]DNRF]\VLRNRRURNX:HGug statystyk MiniVWHUVWZD5ROQLFWZD:\\ZLHQLDL5\ERyZVWZD:LHONLHM%U\WDQLLQDG]LH
81
stycznia 1998 choUREDGRWNQDIHUPE\GD]F]HJR

WRIHUP\E\GDPOHF]QHJRD IHUP\E\GDRSDVRZHJR2dVHWHNVWDGE\GDGRWNQLtych BSE w Wielkiej Brytanii wynosi 36,7%. Ponad
SU]\SDGNyZ %6( GRW\F]\R E\GD XURG]RQHJR Z :LHONLHM %U\WDQLL
3U]\MPXMHVLHSU]\SDGNL%6(XE\GDURG]LPHJRZ\VWSXMFHZNUDMDFK
poza WielN%U\WDQLE\\QDMSUDZGRSRGREQLHMZ\QLNLHPZSURZDG]HQLD do
W\FKNUDMyZDOER\Z\FK]ZLHU]WDOERSDV]\]:LHONLHM%U\WDQLL]DZLHUDM
cej czynnik BSE.
PATOGENEZA. Badania epizootiologiczne BSE Z\ND]D\HF]\QQLN]aNDQ\ SU]HQRV]RQ\ MHVW SU]H] PF]NL PLVQR-kostne z owiec lub b\GD
GRGDZDQH GR NRQFHQWUDWyZ SDV]RZ\FK MDNR X]XSHQLHQLH ELDNRZH )XQkFMRQXMGZLHKLSRWH]\RGQRQLHZ\VWSLHQLD%6(ZSRSXODFMLE\GD3LHUwV]D]DNDGDH]DFKRURZDQLDE\\Z\QLNLHPZQLNQLFLDF]\QQLNDZ\ZRXM
cego scrapie u owiec do pRSXODFML E\GD DGDSWDFML GR QRZHJR JRVSRGDU]D
QDVWSQLH]DZ\QLNLHPNUHQLDWHJRF]\QQLNDZREUELHSRSXODFMLE\GD
'UXJDQDWRPLDVWPyZLH]DFKRURZDQLDQDJEF]DVWHQFHIDORSDWLZ\VW
SRZD\XE\GDZF]HQLHMOHF]QLHE\\GLDJQR]owane. W pewnym okresie,
QDVNXWHN]ZLNV]RQHMHNVSR]\FMLOLF]EDSU]\SDGNyZ]DF]DURVQ3U]\jPXMH VL H NRQFHQWUDFMD F]\QQLND ]DNDQHJR QLH E\D Z\VRND DOH E\GR
POHF]QHZLHOXIHUPZ:LHONLHM%U\WDQLLSRGGDQHE\RHNVSR]\FMLSU]H]ZLHOH
lat. Brak pewnego dowodu na WRF]\F]\QQLN]DNDQ\PRHSU]HQRVLVLZ
warunNDFK QDWXUDOQ\FK EH]SRUHGQLR ] NURZ\ QD NURZ F]\OL F]\ LVWQLHMH
przenoV]HQLHKRU\]RQWDOQH*G\E\QLHPLDRWRPLHMVFDZJUZFKRG]LRE\
Z\F]QLH]DNDHQLH]DSRUHGQLFWZHPPF]HNPLVQR-kostnych, zawieraj
F\FK F]\QQLN ]DNDQ\ %6( ,VWQLHM QDWRPLDVW SRUHGQLH GRZRG\ H %6(
PRHSU]HQRVLVLGURJZHUW\NDOQWM]PDWNL QDSRWRPVWZR:ZDUXnNDFK GRZLDGF]DOQ\FK XGDMH VL SU]HQLH %6( QD ]GURZH E\GR SRSU]H]
GRQRVRZH GR\OQH OXE GRXVWQH SRGDQLH KRPRgenizatu myzgowia krowy
FKRUHMSU]\F]\PRNUHVLQNXEDFMLMHVWGXJLLZ\QRVL2 lata. Do niedawna
SU]\MPRZDQRHF]\QQLN%6( REHFQ\MHVWXFKRU\FK]ZLHU]WZPy]JRZLX
JDNDFKRF]Q\FKVLDWNyZNDUG]HQLXNUJRZ\PLNRFowym odcinku jelita
ELRGURZHJR7NDQNLWHMDNRVWZDU]DMFHV]F]HJyOQH]DJURHQLHQLHSRZLQQ\
GRVWD VL GR DFXFKD \ZLHQLRZHJR F]RZLHND 7HVW\ L]RODFML ] X\FLHP
P\V]HN QLH Z\ND]D\ REHFQRFL F]\QQLND %6( Z PLQLDFK JUXF]ROH POeNRZ\P L POHNX -HGQDNH WUXGQR RNUHOL F]XR WHVWX L]RODFML F]\QQLND
%6(JG\ZUDOLZRP\V]HNUyQ\FKOLQLLPRHVL]QDF]QLHUyQL2VWDtnie badania wykonane w Wielkiej Brytanii na zlecenie Ministerstwa RolnicWZD :\\ZLHQLD L 5\ERyZVWZD Z\ND]D\ REHFQR F]\QQLND %6( SR]D
centralQ\P XNDGHP QHUZRZ\P WM Z ]ZRMX QHUZX WUyMG]LHOQHJR ]ZRMDFK
grzbieWRZ\FK QHUZyZ F]XFLRZ\FK RUD] Z V]SLNX NRVWQ\P 6]F]HJyOQLH WD
RVWDWQLD LQIRUPDFMH PRH E\ QLHSoNRMFD Z NRQWHNFLH Z\NRU]\VW\ZDQLD
NRFL ZoRZ\FK GR SURGXNFML HODW\Q\ VSR\ZF]HM :\ND]DQR ERZLHP H
82
&+252%<%<'$
]DELHJLVWRVRZDQHZSURFHVLHSURGXNFMLHODW\Q\QLHLQDNW\ZXMZDFLZRFL
]DNDQ\FKF]\QQika BSE.
1LHMHVWZ\MDQLRQHZMDNL VSRVyEF]\QQLN]DNDQ\76(GRVWDMHVLGR
Py]JRZLD MHOL ]RVWDQLH ZSURZDG]RQ\ GR RUJDQL]PX F]RZLHND F]\ ]ZLeU]FLD]SRNDUPHP:HGXJMHGQHM]KLSRWH]NOXF]RZUROZSU]HQRV]HQLX
F]\QQLND 76( GR Py]JX RGJU\ZDM OLPIRF\W\ B. Jako potwierdzenie tej
KLSRWH]\SU]\WDF]DVLZ\QLNLEDGDZNWyU\FKZ\ND]DQRHP\V]NLSR]EaZLRQH OLPIRF\WyZ % E\\ RSRUQH QD ]DNDHQLH F]\QQLNLHP scrapie podawaQ\PGURJSR]DPy]JRZ
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji BSE wynosi od 2 do 8 lat. KliQLF]QHREMDZ\FKRURE\QDVLODMVLSRZROLDLFK]DRVWU]HQLHF]VWRPDPLHjsce w nDVWSVWZLHRGG]LD\ZDQLDF]\QQLNyZVWUHVRZ\FKQSSRWUDQVSRUFLH
8FKRU\FK]ZLHU]WREVHUZXMHVL]PLDQ\Z]DFKRZDQLXONOLZRSU]HF]uOLF ]JU]\WDQLH ]EDPL DJUHV\ZQR F]VWR Z WUDNFLH GRMX QDGPLHUQH
oblizyZDQLH QRVD L WXRZLD QLHIL]MRORJLF]QH SRVWDZ\ QLHQDWXUDOQ SR]\FM
JRZ\LXV]XGUHQLDPLQLRZHF]RFKUDQLHVLEUDNNRRUG\QDFMLUXFKRZHM
koF]\Q W\OQ\FK VDER NRF]\Q QDGPLHUQ\ ]DNUHV UXFKyZ QLH]ERUQR
FKRGX]DOHJDQLHLSRUDHQLD2EMDZRPW\PWRZDU]\V]\SRVWSXMcy spadek
kondycji XWUDWD PDV\ FLDD SRPLPR ]DFKRZDQHJR DSHW\WX L VSDGHN POHFzQRFL6WDGLXPNOLQLF]QHFKRURE\PRHWUZDGRNLONXPLHVLF\5RNRZDQLH
w kaG\PSU]\SDGNXZ\VWSLHQLD%6(MHVWQLHSRP\OQH=HMFLHPLHUWHOQH
nastSXMH]Z\NOH ZRNUHVLHPLHVLF\RGZ\VWSLHQLDSLHUZV]\FKREMDZyZ
klinicznych.
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne GDM SRGVWDZ MHG\QLH GR SRGHjrzenia BSE3RWZLHUG]HQLHSRGHMU]HQLDX]\VNXMHVLZRSDUFLXRSRPLHUWQH
EDGDQLH KLVWRSDWRORJLF]QH WNDQNL Py]JRZHM =PLDQ\ SDWRORJLF]QH GRW\F]
EH]SRUHGQLRFHQWUDOQHJRXNDGXQHUZRZHJRLPDMFKDUDNWHUGHJHQHUDF\jQ\ %DGDQLHP PLNURVNRSRZ\P SUHSDUDWyZ KLVWRORJLF]Q\FK Py]JRZLD
VWZLHUG]DVLZDNXROL]DFMZRNyMGHUNRPyUHNQHUZRZ\FK substancji szarej (status spongiosus) oraz bujanie tkanki glejowej (gliosis). Badaniem histochePLF]Q\P WNDQNL Py]JRZHM Z\Na]XMH VL QLHNLHG\ REHFQR VSHF\ILF]Q\FK
]RJyZRNUHODQ\FKPLDQHPDP\ORLGX-HVWWRNlasyczny obraz, jaki obserZXMHVLZFKRUREDFK]JUXS\SDVDRZDOQ\FKHQFHIDORSDWLLF]RZLHNDL]ZLeU]W -DNR WHVW X]XSHQLDMF\ Z GLagnostyce BSE stosowane jest badanie w
PLNURVNRSLH HOHNWURQRZ\P NWyUH SR]ZDOD QD XZLGRF]QLHQLH FKDUDNWHUyVW\F]Q\FKZyNLHQek obecnych w koPyUNDFKPy]JRZLD]ZLHU]WFKRU\FKQD
TSEsRNUHODQ\FKPLDQHPscrapie associated fibrils (SAF3RQDGWRSU]\X\FLX
PHWRG LPPXQRKLVWRFKHPLF]Q\FK RUD] WHFKQLN LPPXQREORWLQJX PRQD
wyNU\ZDZPy]JXREHFQRELDND3U3c opornego na trawienie enzymami
proteolitycznymi (PrPsc0HWRG\WHZ\NRU]\VWXMSU]HFLZFLDDNWyUHZ\NUyZDMXQLNDOQ\IUDJPHQWELDNRZ\FKDUDNWHU\VW\F]Q\GODELDND3U3 sc. W diaJQRVW\FHJEF]DVW\FKHQFHIDORSDWLLXOXG]LSRGHMPRZDQHVSUyE\]DVWRVo-
83
wania badania EEG i rezonansu magnetycznego. Obecnie nie ma jednak

UXW\QRZ\FK WHVWyZ XPROLZLDMF\FK SU]\\FLRZH UR]SR]QDZDQLH 76(V Z
stadium przedklinicznym.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PLVWRWQ\P]ZDV]F]DZHZFzesnych stadiach
FKRURE\ NLHG\ REMDZ\ NOLQLF]QH PRJ E\ PDR VSHF\ILF]QH QDOH\
XZ]JOGQL ZFLHNOL]Q OLVWHULR] NHWR] KLSRPDJQH]HPL i zaburzenia
metaboliczne.
P26732:$1,(. *EF]DVWDHQFHIDORSDWLDE\GD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ
] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( : NDG\P
SU]\SDGNX]DFKRURZDE\GD]REMaZDPLQHXURORJLF]Q\PLQDOH\Z\NRQD
EDGDQLHODERUDWRU\MQHZNLHUXQNXZFLHNOL]Q\L%6(=ZLHU]WD]REMDZDPL
QDVXZDMF\PLSRGHMU]HQLH%6(WU]HEDRGL]RORZDRGVWDGD3RZWyUQHEDGaQLHNOLQLF]QHSU]HSURZDG]DVLSRGZyFKW\JRGQLDFK-HOLREMDZ\FKRUREowe stwierdzone podc]DVSLHUZV]HJREDGDQLDXWU]\PXMVLOXEQDVWSLRLFK
SRJELHQLH]ZLHU]QDOH\XSLSRGDMFOHWDOQGDZNEDUELWXUDQyZ&eOHPWDNLHJRSRVWSRZDQLDMHVW]JDG]HQLH]ZLHU]FLDEH]RWZLHUDQLDXNDGX
NUZLRQRQHJR RUD] ]DFKRZDQLH QLH QDUXV]RQHJR Py]JRZLD do badania
laboUDWRU\MQHJR -HOL ]ZLHU] SDGQLH Z RNUHVLH GZyFK W\JRGQL SRPLG]\
pierwV]\PDGUXJLPEDGDQLHPLVWQLHMHGXHSUDZGRSRGRELHVWZRHWRQLH
%6(E\RSU]\F]\QREVHUZRZDQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK3RVWZLHUG]HQLX
zgoQX SRELHUD VL JRZ L GRVWDUF]D QLH]ZRF]QLH GR ODERUDWRULXP &D
WXV] ]ZLHU]FLD SoGHMU]DQHJR R %6( QDOH\ VSDOL OXE JERNR ]DNRSD
6WDQRZLVNRZNWyU\PSU]HE\ZDRSRGHMU]DQH]ZLHU]RUD]PLHMVFHZNWy
rym pobierano maWHULDGREDGDQLDSRZLQQ\E\RGNDDQH01D2+OXE
2,55% SRGFKORU\QHPVRGXSU]H]JRG]LQ\1DU]G]LDX\ZDQHGRZ\jPRZDQLDPy]JRZLDQDOH\Z\MDRZLZWHPSHUDWurze 133q&SRGFLQLHQLHP
EDUyZ SU]H] PLQXW OXE RGND]L 0 1D2+ Z]JOGQLH 5%
podchlorynem sodu przez 24 godziny.
: OLSFX U U]G :LHONLHM %U\WDQLL ZSURZDG]L ]DND] VWRVRZDQLD
ELDNDSU]HXZDF]\MDNRGRGDWNXGRNRQFHQWUDWyZSDV]RZ\FKSU]H]QDF]oQ\FK GOD SU]HXZDF]\ ] QDG]LHM QD SU]HUZDQLH DFXFKD HSL]RRW\F]QHJR
-HGQDNH Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK SU]HFLWQ\ RNUHV LQNXEDFML %6( wynosi
4 ODW : HWLRORJLL QDWXUDOQLH Z\VWSXMF\FK SU]\SDGNyZ %6( LVWRWQ URO
PRHRGJU\ZDMDNVLZ\GDMHWUDQVPLVMDSR]LRPDSLRQRZDRUD]SUHG\VSo]\FMH JHQHW\F]QH 6WG Z SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD %6( OLNZLGDFML XOHJD FDH
VWDGRRUD]SRWRPVWZR]ZLHU]WXNWyU\FK]GLDJQR]owano BSE.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. :LRVQUSRMDZLDVL
nowa forma choroby Creutzfeldta-Jakoba (new variant of Creutzfeldt-Jakob
diseasevCJD3RQLHZD]DFKRURZDQLDZ\VWSL\SUDZLHZ\F]QLHZ$nglii,
w 10 lat po wybuchu epidemii BSE X E\GD SU]\MPXMH VL H]RVWD\ RQH
84
&+252%<%<'$
Z\ZRDQHSU]H]F]\QQLNLQIHNF\MQ\%6(+LSRWH]W]GDMVLSRWZLHUG]D
prowadzone akWXDOQLHEDGDQLDGRZLDGF]DOQH
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]VDOPRQHOOH
DFsalmonellosis, ang. paratyphoid fever; salmonellosis)

=DNDHQLDSDHF]NDPLSalmonella QDMF]FLHMZ\VWSXMXFLHOWLPRGHJR
E\GD 0RJ RQH SU]HELHJD Z IRUPLH QDGRVWUHM RVWUHM L SU]HZOHNHM :
formie nadostrej i ostrej dominuje posocznica, natomiast w formie przewleNHM]DNDHQLHORNDOL]XMH VLZSRV]F]HJyOQ\FKQDU]GDFK.OLQLF]Q\PREMaZHP]DNDHMHVWELHJXQND]DSDOHQLDSXF]DSDOHQLDVWDZyZDXFLDUQ\FK
NUyZWDNHSRURQLHQLD.
ETIOLOGIA&KRUREZ\ZRXMJyZQLHVHURZDU\ Salmonella dublin, Salmonella enteritidis i Salmonella typhimurium2SUyF]Z\HMZ\PLHQLonych, szereg
LQQ\FKVHURZDUyZPRHE\SU]\F]\Q]DFKRURZDXE\GDQSS. virchov, S.
derby, S. oranienburg, S. newport, S. agona3DHF]NL]JUXS\Salmonella QDOHGR
rodziny Enterobacteriaceae 6 WR SDHF]NL JUDPXMHPQH QLH ]DURGQLNXMFH
PDMFHU]VNL
EPIZOOTIOLOGIA. Salmonelle Z\VWSXM QD FD\P ZLHFLH *yZQ\PL
UH]HUZXDUDPL V F]VWR QLH Z\NU\FL VLHZF\ OXG]LH ]ZLHU]WD GRPRZH
i ZROQR\MFH:\GDODQH]NDHPOXG]LL]ZLHU]WVDOPRQHOOH zanieczyszczaM RWRF]HQLH 3DHF]NL PDM ]GROQR GXJRWUZDHJR XWU]\P\ZDQLD VL L
QDPQDDQLDZURGRZLVNX]HZQWU]Q\P6]F]HJyOQLHZ FLHSHMSRU]HURNXZ
miejVFDFKNRQFHQWUDFML]ZLHU]WIHUPDLOXG]LRVLHGODPRHGRFKRG]LGR
JZDWRZQHJRQDPQRHQLDVLW\FKGUREQRXVWURMyZS. typhimurium wystpuje
XZLHOXJDWXQNyZ]ZLHU]WQDWRPLDVWVHURZDU S. dublin JyZQLHXE\GD
DOH VWZLHUG]DQR JR WDNH X RZLHF L ZL 6SRUDG\F]QLH VHURZDU WHQ PRH
pRZRGRZD]DFKRURZDQLDX GURELXNRQLDWDNHX]ZLeU]WZROQR\MF\FK
S. typhimurium MHVW F]VWR SU]\F]\Q WRNV\NRLQIHNFML SRNDUPRZ\FK X F]oZLHND X NWyUHJR SRZRGXMH SU]HPLMDMFH XVWSXMFH VDPRLVWQLH ]DEXU]HQLD
RGNRZR-jelitowe. S. dublin rzadko bywa przyF]\Q ]DNDH X F]RZLHND
DOHLFKSU]HELHJMHVWEDUG]RJURQ\JG\SU]\MPXMSRVWDSRVRF]QLF\, ko
F]FHMVLQLHU]DGNR]HMFLHPPLHUWHOQ\P
PATOGENEZA1DMEDUG]LHMSRGDWQHQD]DNDHQLHVFLHOWDLPRGHEyGRS. dublin ZQLNDGRVWDGDQDMF]FLHMZUD]]QRZRZSURZDG]DQ\PL]ZLeU]WDPL NWyUH V EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL ]DUD]ND 1RVLFLHOH Z\GDODM
SDHF]NL Salmonella ] NDHP PRF]HP L Ouzem z nosa. Siewstwo salmonelli
XWU]\PXMH VL SU]H] NLOND W\JRGQL EG QDZHW PLHVLF\ SR XVWSLHQLX REMaZyZ FKRURERZ\FK 8 GRURVHJR E\GD SR SU]HFKRURZDQLX ]DNDenia i
XVWSLHQLXREMDZyZNOLQLF]Q\FKVLHZVWZRXWU]\PXMHVLSU]H]GXJLHODWDD
85
QDZHWSU]H]FDH\FLH/HF]HQLHDQW\ELRW\NDPLQLHGoprowadza do SHQHJR
XZROQLHQLD RG ]DNDHQLD ,VWQLHMH SHZLHQ RGVHWHN ]ZLHU]W Z ]DNDRQ\P
VWDG]LH NWyUH RNUHOD VL PLDQHP XNU\W\FK QRVLFLHOL 8 WDNLFK ]ZLHU]W SaHF]NL Salmonella ORNDOL]XM VL Z SFKHU]\NX yFLRZ\P QLH V Z\GDODQH ]
NDHP L SU]H] WR EDGDQLHEDNteriologiczne wymazu z odbytu wypada negatywnie. Stan ukrytego nosicielstwa jest nie]Z\NOHJURQ\JG\ZZDUXQNDFK
VWUHVX ]ZLHU]WD VWDM VL DNW\ZQ\PL VLHwcami zarazka. Zanieczyszczona
FLyNDSDV]DQDU]G]LDGRSLHOJQDFML]ZLeU]WNLSDVWZLVNDLwodopoje
VWDMVLSRUHGQLPUyGHP]DNDHQLDGODRVREQLNyZE\WXMF\FKZVWDG]LH
=DFKRURZDQLD R FKDUDNWHU]H HQ]RRWLL Z\VWSXM QD WHUHQDFK UR]OHZLVN
ZRGQ\FK RUD] QDZRRQ\FK FLHNDPL SoODFK NWyUH X\ZDQH V QDVWSQLH
MDNRSDVWZLVND=DNDHQLHQDVWSXMH QDMF]FLHMper osDOHPRHRGE\ZDVL
WDNHGURJDHURJHQQ&LHOWDPRJ]DNDDVLZHZQWU]PDFLFznie.
3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX per os salmonelle Z ZLNV]RFL JLQ Z oGNX:MHOLWDFKXZDOQLDQDMHVWFLHSRFKZLHMQDHQGRWRNVynaNWyUDZFKDQLD
VL GR NUZL L OLPI\ 3R]RVWDH EDNWHULH GRVWDM VL GR GDOV]\FK RGFLQNyZ
SU]HZRGXSRNDUPRZHJRJG]LHQDPQDDMVLXV]NDG]DMFFLDQMHOLW0R
OLZH MHVW ZQLNDQLH W\FK GUREQRXVWURMyZ GR RUJDQL]PX SU]H] SLHUFLH JDrGRZ\3RXRJyOQLHQLXVL]DNDHQLDSRMDZLDMVLREMDZ\NOLQLF]QH:SU]eELHJX ]DNDH SDHF]NDPL Salmonella ]DUD]NL PRJ VL RVLHGOD Z SXFDFK
3RVWD]DNDHQLDZNWyU\PGRPLQXMREMDZ\NOLQLF]QH]HVWURQ\SXFRNUeODVLPLDQHPSQHXPRSDUDW\IXVXLZ\VWSXMHRQDJyZQLHXFLHOWZZLHNX
GRPLHVLF\
OBJAWY KLINICZNE2NUHVZ\OJDQLDWUZDGQLSU]\]DNDHQLXGoXVWQ\P&LHOWDPRJSDGDZRNUHVLHNLONXJRG]LQMHOLUR]ZLQLHVLQDGoVWUDSRVWD]DNDHQLD&]FLHMMHGQDN UR]ZLMDVLSRVWDRVWUDOXESU]HZOeNDNWyUDWUZDRGNLONXGQLGRNLONXW\JRGQL:\VWSXMWHSU]\SDGNLGuJRWUZDHM ELHJXQNL ] QDVWSRZ\P VLOQ\P RGZRGQLHQLHP L Z\FKXG]eniem
FKRUHJR ]ZLHU]FLD 3RVWD RVWUD SU]HELHJD ZUyG REMDZyZ SRVRcznicy.
&LHOWD V RVSDH RVDELRQH OH REVHUZXMH VL GXHJR VWRSQLD RWSLHQLH
&LHSRWD FLDD MHVW SRGZ\V]RQD RGGHFK L WWQR SU]\VSLeszone. Objawom
W\P PRH WRZDU]\V]\ VDED ELHJXQND -HOL ]ZLHU] QLH SDGQLH ]DNDHQLH
SU]HFKRG]L Z SRVWD SU]HZOHN Z NWyUHM GRPLQXM ]PLDQ\ Z SRV]F]HJylQ\FK QDU]GDFK -HOL GRPiQXM REMDZ\ ]HVWURQ\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR
NDPRHE\UR]U]HG]RQ\REDUZLHyWDZHMOXEZ\VWSXMHVLOQDZRGQLVWD
ELHJXQND ] GRPLHV]N Zyknika i pasePNDPL NUZL .D ] GRPLHV]N NUZL
VWZLHUG]DVLF]VWRZSU]HELHJXVDOPRQHOOR]\ V]F]HJyOQLHXPRG\FKFLHOW
Biegunka SRZRGXMH V]\ENLH RGZRGQLHQLH ]ZLHU]FLD F]HPX WRZDU]yszy
]QDF]QHJRVWRSQLDRVDELHQLH
W postaci SXFQHM]DNDHQLDZ\VWSXMHNDV]HORGG\FKDQLHVWDMHVLSU]eSRQRZHZ\GHFKMHVW]QDF]QLHSU]HGXRQ\&LHOZ\ND]XMHGXHJRVWRSQLD
RVDELHQLH3RVWDSXFQDSQHXPRSDUDW\IXVXMHVWF]VWRGLDJQR]RZDQDMDNR
86
&+252%<%<'$
EURQFKRSQHXPRQLD JG\ REMDZ\ NOLQLF]QH Z SU]\SDGNX REX VFKRU]H V

takie same.
3RVWDVWDZRZD UR]ZLMDVLMDNRVFKRU]HQLHSyQH3URFHVHP]DSDOQ\P
REMWH V QDMF]FLHM VWDZ\ NRODQRZH L VNRNRZH 1LHNLHG\ REMDZRP W\P
toZDU]\V]\yWDF]ND jako rezultat uszkodzenia wWURE\
6WRVXQNRZR VSRU\ RGVHWHN FLHOW Z VWDG]LH XOHJD ]DNDHQLX EH]REMDZoZHPX : ]DVDG]LH QLH VRQH UR]SR]QDZDQH FK\EDH WRZDU]\V] LP QaSU]HPLHQQLHZ\VWSXMFHRNUHV\JRUF]NRZH]XWUDWDSHW\WXLRNUHV\EH]JoUF]NRZHNLHG\VWDQ]GURZLDQLHZ\ND]XMHRGVWSVWZRGQRUP\
=DNDHQLH S. dublin X E\GD GRURVHJR U]DGNR SU]HELHJD Z SRVWDFL NOiQLF]QHM 1DMF]FLHM V WR ]DNDHQLD EH]REMDZRZH 0RH MHGQDN QD VNXWHN
]DDPDQLD RGSRUQRFL Z\VWSL IRUPD RVWUD ]DNDHQLD ] QDJ\PL ]HMFLDPL
PLHUWHOQ\PL &]FLHM ]DFKRURZDQLD SU]\ELHUDM SRVWD RVWU ] Z\VRN JoUF]NOXESRGRVWUDOERSU]HZOHN]VLOQXSRUF]\ZELHJXQN.DZywF]DV MHVW FXFKQF\ ZRGQLVWR-NUZLVW\ ]H VWU]SDPL ZyNQLND :\GDMQR
POHF]QDJZDWRZQLHVSDGD]ZLHU]WUDFLVL\ LNRQG\FMLSDGDZUyGREMaZyZZ\FKXG]HQLD.URZ\FLDUQHPRJSRURQLSRPLG]\DPLHVL
FHPFL\QDMF]FLHMRNRRPLHVLFD
:]DNDHQLDFKSRZRGRZDQ\FKSU]H]S. typhimurium i S. enteritidis rozwija
VLQDMF]FLHMSRVWDMHOLWRZD7RZDU]\V]\MHMZ\VRNDJRUF]NDVLOQDNUZawa biegunka NWyUHM QDVWSVWZHP MHVW VLOQH RGZRGQLHQLH L Z\FKXG]HQLH S.
typhimurium PRHUyZQLHORNDOL]RZDVLZSXFDFK'RW\F]\WRV]F]HJyOQLH
PRG\FKFLHOWLZyZF]DV REMDZ\NOLQLF]QHSU]\SRPLQDMEURQFKRSQHXPoQL:DFLZHUR]SR]QDQLHMHVWPROLZHGRSLHURSRZ\NRQDQLXEDGDODEoratoryjnych.
2GVHWHN ]HM PLHUWHOQ\FK ZDKD VL Z ]DOHQRFL RG ZLHNX ]ZLHU]W L
URG]DMX GUREQRXVWURMX SRZRGXMFHJR ]DNDHQLD = UHJX\ X FLHOW MHVW RQ
Z\VRNL LRVLJDZDUWR 8VWDUV]\FKFLHOW]DNDHQLDVDOPRQHOODPL
SU]HELHJDM MDNR ]DNDHQLD SU]HZOeNH %\GR GRURVH SR SU]HFKRURZDQLX
NOLQLF]Q\PRG]\VNXMHSLHUZRWQPDVFLDDZNUyWNLPF]DVLHDOHZ\GDMQR
mleczna RVLJD W\ONR ZDUWRFL VSU]HG ]DFKRURZDQLD 1LHNLHG\ ]H
Z]JOGXQDVLOQHZ\FKXG]eQLHLGXHRVDELHQLH]ZLHU]FLDNRQLHF]QHVWDMH
VLVNLHURZDQLHJRQDXEyM
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przebiegu nadostrym bardzo
F]VWR QLH VWZLHUG]D VL ]PLDQ SRGFzas badania sekcyjnego. W przebiegu
RVWU\P REVHUZXMH VL ]Z\URGQLHQLH PLV]RZH QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK
wybroczyQ\ SRG QDVLHUG]LHP RSXFQ SRG WRUHEN ZWURE\ Z ZDUVWZLH
NRURZHM QHUHN Z SFKHU]X PRF]RZ\P RUD] QLHNLHG\ Z ERQLH OX]RZHM
oGNDLMHOLW=PLDQRPW\PWRZDU]\V]\SRZLNV]HQLHOHG]LRQ\NWyUHMHVW
Z\UD]HPREU]NXWHJRQDU]GX:]\FKRQQHNUH]NRZHVSRZLNV]one.
:SU]HELHJXSU]HZOHN\PVWZLHUG]DVLRJQLVNDPDUWZLFRZHZZtrobie,
QHUNDFKOHG]LRQLHSXFDFK6]F]HJyOQLHVLOQLHUHDJXMHZWUREDNWyUDPRH
87
Z\ND]\ZD]QDF]QH]Z\URGQLHQLHWXV]F]RZHSU]\MPXMFEDUZyWRJOLQLaVW3FKHU]\NyFLRZ\XOHJDVLOQHPXSRZLNV]HQLXFRF]VWRZVND]XMHZ
jaNLPNLHUXQNXSRZLQQRLUR]SR]QDQLHLEDGDQLHODERUDWRU\MQH
:MHOLWDFKV]F]HJyOQLHZMHOLFLHELRGURZ\PLJUXE\PVWZLHUG]DVL]DSaOHQLHZyNQLNRZR-PDUWZLFRZH3U]\QDOHQHZ]\FKRQQHVSRZLNV]RQHL
QDSU]HNURMXZ\ND]XMPDUPXUNRZDWR
: SXFDFK REVHUZXMH VL QLH\WRZR-URSQH ]DSDOHQLH NWyUH REHMPXMH
JyZQLHSDW\ V]F]\WRZH L GROQ F] SDWyZ SU]HSRQRZ\FK 0LVLH VHrFRZ\Z\ND]XMH]Z\URGQLHQLHPLV]RZHZRUHNRVLHUG]LRZ\PRHE\SoNU\W\VWU]SDPLZyNQLND:yNQLNF]VWRSRNU\ZDVWU]SNDPLERQ\VXUoZLF]HNODWNLSLHUVLRZHMSRZRGXMF]URVW\
=DMWHSURFHVHPFKRURERZ\PVWDZ\VREU]NH, torebki stawowe zgruELDHDS\QVWDZRZ\]PWQLD\
ROZPOZNAWANIE 2SLVDQH REMDZ\ NOLQLF]QH L ]PLDQ\ VHNF\MQH QLH V
QDW\OHSDWRJQRPRQLF]QHDE\XPROLZLD\UR]SR]QDQLHEH]SU]HSURZDG]aQLD EDGDQLD ODERUDWRU\MQHJR 0RJ MHG\QLH QDVXZD SRGHMU]HQLH ]DNDenia
SDHF]NDPL Salmonella 6LOQH SRZLNV]HQLH SFKHU]\ND yFLRZHJR REU]N
OHG]LRQ\ QLH\WRZH ]DSDOHQLH SXF VXJHUXM L SU]\F]\Q ]DFKRURZD V
salmonelle 1DOH\ ]DWHP Z\VD ]PLHQLRQH QDU]G\ ZHZQWU]QH OXE LFK
Z\FLQNL GR EDGDQLD EDNWHULRORJLF]QHJR *yZQLH FKRG]L WX R ZWURE S
FKHU]\NyFLRZ\SuFDQHUNLZ]\FKRQQHPDFLFOHG]LRQRUD]NUHZ
] VHUFD ]ZLHU]W ZLHR SDG\FK OXE GRELW\FK 6DOPRQHOOH URVQ QD SRGoDFK RJyOQLH VWRVRZDQ\FK Z EDNWHULRORJLL =DWHP LFK L]RODFMD ] WNDQHN L
QDU]GyZSDG\FK]ZLHU]WQLHVWZDU]DZLNV]\FKSUREOHPyZRLOHZOHF]eQLXQLHVWRVRZDQRDQW\ELRW\NyZ2G]ZLHU]W\Z\FKGREDGDQLDODERUDWoU\MQHJRSRELHUDVLNDLPRF]OXEZ\PD]\]RGE\WX%DGDQLHZLHRZ\GaORQHJRNDXGDMHZ\QLNEDUG]LHMZLDU\JRGQ\QLEDGDQLHZ\PD]yZ]RGEytu.
: SU]\SDGNX SRURQLH GREDGDQLD SU]HV\D VL OLFLHQLH R\VND ERQ\
SRGRZHZ\G]LHOLQSRFKZRZRUD]Z\FLQNLSXFLWUHRGNDSRURQLoQHJRSoGX-HOLZ\QLNEDGDQLDEDNWHULRORJLF]QHJRMHVWQHJDW\ZQ\QDOH\Z
GZDW\JRGQLHSRSRURQLHQLXSREUDNUHZLZ\VDGREDGDQLDVHURORJLF]Qego. W przypadku stwierdzenia salmonellozy w staG]LHQDOH\SREUDZ\PD]\
]RGE\WXOXESUyENLNDXRGZV]\VWNLFK]ZLHU]WLEDGDQDREHFQRSDeczek Salmonella.
P26732:$1,(. Salmonelloza E\GDMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXL
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDQLHQDOH\GRFKRUyEOLVW\$L%2,(
Chore zwLHU]WDSRGGDMHVLOHF]HQLXVWRVXMFSDUHQWHUDOQLHL per os antybioW\NLSUHSDUDW\VXOIRQDPLGRZHSUHSDUDW\QLWURIXUDQRZHGRF]DVXXVWSLHQLD
biegunki -HGQRF]HQLH QDOH\ VWRVRZD GR\OQH OXE GRRWU]HZQRZH ZOHZ\
S\QyZQDZDGQLDMF\FKGOD Z\UyZQDQLDELODQVXHOHNWUROLWRZHJR&LHOWRPX
NWyU\FKZ\VWSLDELHJXQND ]DPLDVWPOHNDQDOH\SRGDZDFLeSKHUEDWOXE
88
&+252%<%<'$
Z\ZDU]RZVDDOERQDVLHQLDOQX:RNUHVLH]GURZLHQLDSRZROLQDOH\ZSUoZDG]DPOHNRPLeszane z wywarem z owsa.

W FHOXSU]HFLZG]LDDQLD]DZOHF]HQLXFKRURE\QDOH\XQLNDZSURZDG]aQLDGRVWDGD]ZLHU]W]REyUZNWyU\FKZ\VWSRZD\ELHJXQNLWUXGQRFL]
RGFKRZHPFLHOWQDJPLQQHEURFKRSQHXPRQLH
$E\ ]DSHZQL FLHOWRP Z SLHUZV]\P W\JRGQLX \FLD RGSRUQR QDOH\
XRGSRUQLDFLDUQHPDWNLV]F]HSLRQNLQDNW\ZoZDQ
=ZDOF]DQLH VDOPRQHOOR] RSLHUD VL QD Z\NU\ZDQLX QRVLFLHOL-VLHZFyZ L
HOLPLQRZDQLX LFK ]H VWDGD 7UZD\PL VLHZFDPL V RVREQLNL X NWyU\FK WU]yNURWQLH Z RNUHVLH GQL VWZLHUG]RQR REHFQR VDOPRQHlli w kale. Liczba
SREUDNDXPRHE\ZLNV]D=ZLHU]WDZNWyU\FKNDOHQLHVWZLHUG]RQR
REHFQRFL VDOPRQHOOL Z WU]HFK NROHMQ\FK EDGDQLDFK PRJ E\ Z\F]RQH ]
GDOV]\FKEDGD
-HGQRF]HQLH QDOH\ SU]HSURZDG]L GHUDW\]DFM ERZLHP V]F]XU\ F]VWR
VWDQRZL UyGR]DUD]NDGODE\GD1DOH\WDNH]DEH]SLHF]\SU]HGJU\]oQLDPL SDV]H GOD E\GD JG\ PRJ RQH VNDD PLHV]DQNL SDV]RZH L VLDQR
W ]ZL]NX]W\PQDOH\SU]HSURZDG]LWDNHGH]\QIHNFMURGRZLVNDE\WoZDQLD]ZLHU]W
3DHF]NL Salmonella Z\VWSXM SRZV]HFKQLH QD FD\P ZLHFLH L F]VWR
G]LDDQLD ]DSRELHJDZF]H SRGHMPRZDQH Z FHOX LFK HOLPLQDFML QLH SU]\QRV]
spoG]LHZDQ\FKUH]XOWDWyZ
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz salmonelloza owiec
LSVyZ
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Escherichia coli XFLHOW
DF colibacillosum, ang. colibacillosis; Escherichia coli diarrhea; colisepticemia)

Kolibakterioza MHVW ]DNDQ FKRURE FLHOW SU]HELHJDMF ] REMDZDPL
biegunki lub posocznicy.
ETIOLOGIA. =DNDHQLHZ\ZR\ZDQHMHVWSU]ez szczepy z gatunku Escherichia coli QDOHFH GR UyQ\FK VHURW\SyZ 2. 2. 2.
2. Z\WZDU]DMFH RNUHORQH F]\QQLNL NRORQL]acyjne (fimbrie) oraz
enterotoksyny i/lub toksyny shiga (vero). W przypadku formy posocznicowej
podstawowe znaczeQLHPDMEDNWHULHJUXS\VHURORJLF]QHM2.
EPIZOOTIOLOGIA. Kolibakterioza Z\VWSXMH]Z\NOH XFLHOWZZLHNXGR
GQL DOH WH PRH GRW\F]\ RVREQLNyZ VWDUV]\FK 3-tygodniowych (poVWDELHJXQNRZD)RUPDSRVRF]QLFRZDVFKRU]HQLDVWZLHUG]DQDMHVWUywQLH
X ]ZLHU]W PRG\FK GR W\JRGQLD \FLD =DNDHQLH FLHOW L QDVWSXMF\ Z
NRQVHNZHQFMLUR]ZyMNROLEDNWHULR]\MHVWHIHNWHPNRUHODFMLPLG]\SDWo-
89
gennymi szczepami E. coli VWDWXVHP LPPXQRORJLF]Q\P ]ZLHU]FLD RUD]

F]\QQLNDPLURGRZLVNRZ\PL:SU]\SDGNXIRUP\ELHJXQNRZHMGRLQIHkcji dochodzi per os D UyGHP SDWRJHQQ\FK E. coli V LQQH ]ZLHU]WD ]DQLeF]\V]F]RQDEDNWHULDPLNDUPDZRGDOXEFLyND6LHZVWZR]DUD]ND]NDHP
Z\VWSXMFHXR]GURZLHFyZSU]H]NLONDDQDZHWNLONDQaFLHGQLMHVWJyZQ
GURJ ]DNDHQLD LQQ\FK FLHOW : SU]\SDGNX IRUP\ SRVRF]QLFRZHM RSUyF]
]DNDenia per os PROLZH V UyZQLH LQIHNFMH SU]H] XNDG RGHFKRZ\ OXE
pSRZLQ
PATOGENEZA. Forma biegunkowa. Patogenne szczepy E. coli GRVWDMVL
GR MHOLWD FLHQNLHJR L ]DVLHGODM MHJR QDERQHN SRSU]H] DGKH]M ILmbrii do
VZRLVW\FK UHFHSWRUyZ HQWHURF\WyZ 6]F]HS\ RGSRZLHG]LDOQH ]D ELHJXQNL u
FLHOWPDM]Z\NOHILPEULH aGKH]\MQHW\SX).QLHNWyUH]QLFKFHFKuM
VLREHFQRFLILPEULL))OXE&6. Umiejscowione w jelicie bakterie
XZDOQLDM WRNV\Q\ (zwane enterotoksynami) FLHSRVWD 67 RSRUQ QD
WHPSHUDWXU&SU]H]PLQOXEU]DG]LHM FLHSRFKZLHMQ/7, inakW\ZRZDQZ&SU]H]PLQ7RNV\Q\WHZQLNDMGRNRPyUHNQDERQND
jelitowego, aktywuMF F\NOD] JXDQ\ORZ 67 OXE DGHQ\ORZ /7), enzymy
stymuluMFH SURGXNFM RGSRZLHGQLR F*03 L F$03 :\VRNL SR]LRP W\FK
cykliczn\FK QXNOHRW\GyZ SURZDG]L GR KDPRZDQLD G]LDDQLD XNDGX WUDQsSRUWXMRQyZ1DL&OSU]H]ERQ\NRPyUNRZH]PQLHMV]DMFDEVRUSFMHOHkWUROLWyZLZRG\]MHOLWDUH]XOWDWHPF]HJRMHVWELHJXQND sekrecyjna. W przySDGNXJG\Z]DNDHQLXFLHOWELRU XG]LDV]F]HS\XZDOQLDMFHWRNVyQshiga
(vero ELHJXQND MHVW Z\QLNLHP GHVWUXNFML NRPyUHN QDERQND MHOLW L EUakiem
SUDZLGRZHM DEVRUSFML ZRG\ ]H ZLDWD MHOLWD JUXEHJR 'RGDWNRZR ]PLDQ\
GHJHQHUDF\MQHZUyGERQNXQDF]\NUZLRQRQ\FKEGFHHIHNWHPG]LDania toksyny shigaSURZDG]F]VWRGRREHFQRFLNUZLZNDOH
)RUPDSRVRF]QLFRZD6]F]HS\Z\ZRXMFHWSRVWDVFKRU]HQLDZ\ND]uM]GROQRFLLQZD]\MQH:QLNDMF]PLHMVFD]DNDHQLDSU]HZyGSRNDUPowy,
XNDGRGGHFKRZ\SSRZLQDGRNUZLRELHJXQDPQDDMVLZQLPSRZRGuM EDNWHULHPL D QDVWSQLH REMDZ\ SRVRF]QLF\ i endotoksemii. ChoroboWZyUF]HE. coliRERNFHFKLQZD]\MQ\FKPDMUyZQLH]GROQRZ\WZDU]DQLD
kolicyny V, hemolizynyZL]DQLDMRQyZHOD]D]VXURZLF\RUD]ZDFLZRFL
]DSHZQLDMFHLPRFKURQSU]HGIDJRF\WR]&HFK\WHZaUXQNXMPROLZR
DWZHJRZQLNQLFLDEDNWHULLGRXNDGXNUZLRQRQHJRLQDPQDDQLDVLZQLP
RUD]ZQDU]GDFKZHZQWUznych.
,VWRWQUROZSDWRJHQH]LHREXIRUPNROLEDNWHULR]\RGJU\ZDVWDQLPPuQRORJLF]Q\QRZRQDURG]RQ\FKFLHOW:SLHUZV]\FKJRG]LQDFK\FLDDZLF
ZRNUHVLHJG\]ZLHU]MHVWQDMEDUG]LHMSRGDWQHQD]DNDHQLHMHG\QRFKURQ
VWDQRZLSU]HFLZFLDDVLDURZH]ZDV]F]DNODV\,J*'RVWDMVLRQH]MHOLWD
FLHOW GR NUZLRELHJX VWDQRZLF F]\QQLN REURQQ\ SU]HG ]DNDHQLDPL MHOLWowymi i systemowymi patogennymi szczepami E. coli 3U]\MPXMH VL H So-
90
&+252%<%<'$
ziom IgG1 w granicach 5 mg/ml zapewnia cielWRPRFKURQSU]HGUR]Zojem biegunki lub posocznicy na tle E. coli.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLMHVWEDUG]RNUyWNLLZ\QRVLQDMZyHMNLONDJRG]LQ.ROLEDNWHULR]D ZF]\VWHMSRVWDFLZ\VWSXMHX FLHOWZZLHNX
13 dni i dotyczy zwykle 15RVREQLNyZZVWDG]LH8]ZLHU]WVWDUV]\FK
VWRQDMF]FLHMLQIHNFMHPLHV]DQHEDNWHU\MQHLZLUXVRZHURWD- i koronawirusy). Typowym objawem jest biegunkaNWyUDPRHSRMDZLVLMXZSLHUwV]\FK JRG]LQDFKSR XURG]HQLX .D MHVW RGGDZDQ\ Z GX\FK LORFLDFKSaVWRZDW\ D QDVWSQLH ZRGQLVW\ NRORUX yWHJR OXE ELDHJR F]DVDPL ] GoPLHV]N NUZL &]VWH RGGDZDQLH NDX SURZDG]L GR XWUDW\ ZRG\ L HOHNWUROiWyZSRZRGXMFRJyOQHRGZRGQLHQLHLNZDVLFPHWDEROLF]Q.RQVHNZHQFM
V]PLDQ\Z]DFKRZDQLXVLLZ\JOG]LHFLHOWNWyU\FKVNyUDWUDFLHODVW\FzQRZRVMHVWQDVWURV]RQ\JDNLRF]QH]DSDGQLWHUXFK\SRZROQHDPL
QLH EU]XFKD ]ZLRWF]DH 1LHNWyUH ]ZLHU]WD PRJ Z\ND]\ZD JZDtowny
VSDGHNPDV\FLDDGRFKRG]F\GRZFLJX8 godzin od wyVWSLHQLD
SLHUZV]\FK REMDZyZ ELHJXQNL &LHSRWD FLDD MHVW ]Z\NOH QRUPDOQD D Z
dalV]\PSU]HELHJXVFKRU]HQLDPRHGRFKRG]LGRKLSRWHUPLLPLHUWHOQR
FLHOW QLH OHF]RQ\FK PRH Z\QRVL Z ]DOHQRFL RG ]MDGOLZRFL
szczepu E. coliVWDQXLPPXQRORJLF]QHJR]ZLHU]FLDWRZDU]\V]F\FKLQIHNFML
ZLUXVRZ\FKLZDUXQNyZ]RRKLJLHQLF]\FKSRPLHVzF]H
W przypadku infekcji szczepami shigatoksycznymi, objawy kliniczne doW\F] FLHOW VWDUV]\FK ]Z\NOH 8-W\JRGQLRZ\FK ,VWRWQ URO RGJU\ZDM
preG\VSR]\FMHLQG\ZLGXDOQH]ZLHU]WJG\ELHJXQND F]VWRUR]ZLMDVLW\ONR
XNLONXRVREQLNyZZVWDG]LHSRGF]DVJG\LQQHFLHOWDQDZHWSU]HE\ZDMFH]
FKRU\PL QLH Z\ND]XM DGQ\FK REMDZyZ NOLQLFzQ\FK 2EMDZ\ WH Z\VWSXM
WDNH]UyQ\PQDVLOHQLHP RGEDUG]RVDEHMZRGQLVWHMELHJXQNL do barG]R LQWHQV\ZQHML NUZDZHM NRF]FHM VL F]VWR ]HMFLHP PLHUWHOQ\P 3odobnie jak w przypadku zakaHEDNWHULDPLHQWHURWRNV\F]Q\PLSRMDZLDMVL
ZWyUQH REMDZ\ RGZRGQLHQLD FKRFLD ]QDF]QLH PQLHM QDVLORQH 0RJ QDWoPLDVW Z\VWSL REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX QHUZRZHJR ]ZL]DQH ]QHXURWRkV\F]Q\PG]LDDQLHPXZDlnianych toksyn shiga.
2EMDZ\ IRUP\ SRVRF]QLFRZHM V NRQVHNZHQFM QDPQDDQLD VL EDkterii
ZH NUZL L QDU]GDFK ZHZQWU]Q\FK ]DLQIHNRZDQ\FK FLHOW 2NUHV LQNubacji
wynosi zwykle 3 JRG]LQ L F]DV WHQ FKDUDNWHU\]XMH VL EUDNLHP REMaZyZ
NOLQLF]Q\FK1DVWSQLHFLHOWDWUDFDSHW\WSRMDZLDVLGHSUHVMDVDERUHDJXM
QDERGFH]HZQWU]QHZ\ND]XM]DEXU]HQLDZLDGRPRFLLREMDZ\SLF]NL
&HFK FKDUDNWHU\VW\F]Q MHVW UyZQLH WDFK\NDUGLD : NRFRZ\P VWDGLXP
PRHZ\VWSLRGGDZDQLHOX]RZHJRUR]ZRGQLRQHJRNDXPLHrWHOQRZ
formie osWUHMMHVWEDUG]RZ\VRNDLEH]OHF]HQLDGRFKRG]LGR]DNDoQ\FK ]ZLHU]W : SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK SRZLNDQLHP V ]DSDOHQLD
staZyZLRSRQPy]JRZ\FK
91
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1DVLOHQLH]PLDQ]DOH\RGVWadium

i formy choroby. W przypadku postaci biHJXQNRZHM ]ZRNL V ]Z\NOH RdZRGQLRQHDRNROLFHRGE\WXLRJRQD]DEUXG]RQHNDHP=PLDQ\ZSU]HZoG]LH SRNDUPRZ\P GRW\F] MHOLW FLHQNLFK NWyU\FK ERQD OX]RZD Z\ND]XMH
REMDZ\ ]DSDOHQLD QLH\WRZHJR OXE NUZRWRF]QHJR 1DF]\QLD NUH]NL V VLOQLH
przekrwione. CzVWR EUDN MHGQDN ]PLDQ PDNURVNRSRZ\FK Z REUELH SU]eZRGX SRNDUPRZHJR L LQQ\FK QDU]GyZ +LVWRSDWoORJLF]QLH VWZLHUG]D VL
GHVWUXNFM NRPyUHN QDERQND L ]DQLN NRVPNyZ MHOLWRZ\FK Z SU]\SDGNX
LQIHNFML V]F]HSDPL VKLJDWRNV\F]Q\PL =DNDHQLD EDNWHULDPL HQWHURWRNVyczQ\PL QLH SRZRGXM SRGREQ\FK GHJHQHUDFML HQWHURF\WyZ FKRFLD Z FL
V]\FKSU]\SDGNDFKPRHGRFKRG]LGRXV]NoG]HQLDNRVPNyZMHOLWRZ\FK
:IRUPLHSRVRF]QLFRZHMNROLEDNWHULR]\PRQDVWZLHUG]LREHFQRZyEURF]\Q QD SRZLHU]FKQL ZRUND RVLHUG]LRZHJR SRZLNV]HQLH OHG]LRQ\
REU]N L SU]HNUZLHQLH SXF 2EMDZ\ RGZRGQLHQLD ]Z\NOH QLH ZyVWSXM
3U]\SDGNL FKURQLF]QH WHM SRVWDFL FKRURE\ FHFKXM VL UyZQLH REHFQRFL
ZyNQLNDZVWDZDFK
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD REMDZDFK NOLQLF]Q\FK ZLHNX FKRU\FK
FLHOW]PLDQDFh sekcyjnych, ale przede wszystkim na badaniach bakterioloJLF]Q\FK,FKFHOHPMHVWZ\ND]DQLHREHFQRFLZNDOHFLHOWZ]DZDUWoFLMHOLW
FLHQNLFKZZ\PD]DFK]RGE\WXIRUPDELHJXQNRZDOXEZHNUZLLQDU]GDFK
ZHZQWU]Q\FK IRUPD SRVRF]QLFRZD FKRURERWZyUFzych szczeSyZ E. coli.
&HOHPW\FKEDGDMHVWUyZQLHZ\NOXF]HQLHREHFQRFLLQQ\FKEDNWHULLFKoURERWZyUF]\FK D ]ZDV]F]D ] URG]DMX Salmonella. W izolowanych z postaci
biegunkowej szczepach E. coli RNUHOD VL REHcQR ILPbrii adhezyjnych,
]Z\NOHSU]\X\FLXWHVWXDJOXW\QDFML]SU]HFLZFLDDPLSROL- lub monoklonalQ\PL'REDGDZNLHUXQNXHQWHURWRNV\QLWRNV\Q\ shiga F]VWRZ\NRU]\VWuje
VLREHFQLHPHWRG\RSDUWHQD3&R lub hybrydyzacji PDWHULDXJHQHW\F]QHJR
badanych E. coli ]H ]QDNRZDQ\PL VRQGDPL '1$ :\ND]DQLH REHFQRFL
EDNWHULL R ZVSRPQLDQ\FK F]\QQLNDFK FKRURERWZyUF]\FK Z SRF]HQLX ]
objaZDPLNOLQLF]Q\PLLZLHNLHPFKRU\FKFLHOWSrzemawia jednoznacznie za
GLDJQR] : SU]\SDGNX SRVWDFL SRVRF]QLFRZHM L]RODFMD E. coli ] QDU]GyZ
ZHZQWU]Q\FK FLHOW MDN UyZQLH Z\NRQDQLH GRGDWNRZ\FK EDGD ODERUDWoU\MQ\FKZNLHUXQNXR]QDF]HQLDVHURW\SX]GROQRFLZ\WZDU]DQLDKHPROL]\Q\
lub kolicyny VSR]ZDODQDRNUHOHQLHHWLROogii schorzenia.
P26732:$1,(. : OHF]HQLX SU]\F]\QRZ\P VWRVXMH VL DQW\ELRW\NRWeUDSL VNXWHF]Q ]ZDV]F]D Z SU]\SDGNX R]QDF]HQLD in vitro OHNRRSRUQRFL
Z\L]RORZDQ\FKV]F]HSyZE. coli'REUHZ\QLNLRVLJDVLSRGDMFDPRNV\FyOLQHQURIORNVDF\QQHRP\F\Q OXEJHQWDP\F\Q6NXWHF]QRZ\ND]XMWH
apramycyna i sulfonamidy/HF]HQLHREMDZRZHREHMPXMHUHK\GUDFMRGZRdQLRQ\FK FLHOW NWyUD SU]\QRVL Z\UDQH HIHNW\ MX SR 2 godzinach od
SRGDQLDHOHNWUROLWyZ:]DOHQRFLRGQDVLOHQLDELHJXQNL, stopnia poZVWDHM
NZDVLF\ L ZDJL FLHOFLD QLH]EGQH PRH E\ SRGDQLH per os 2 OG]LH
92
&+252%<%<'$
S\QX QDZDGQLDMFHJR, zawieraMFHJR ZJODQ\ 1D &O L JOXNR]. Korzystny

HIHNW Z\ZLHUD WH UyZQRF]HVQ\ GR\OQ\ ZOHZ QS S\QX 5LQJHUD. W przypadku formy SRVRF]QLFRZHM NROLEDNWHULR]\ QLH]EGQH MHVW UyZQLH X\FLH
OHNyZ SU]HFLZZVWU]VRZ\FK ] GRSDPLQ lub noraGUHQDOLQ oraz podanie
SUHSDUDWyZ RGSRUQRFLRZ\FK ]DZLHUDMF\FK SU]HFLZFLDD E\GOFH ]ZDVzcza klasy IgG.
Zapobieganie. 3RGVWDZ SURILODNW\NL QLHVZRLVWHM V VWZRU]HQLH ZaFLZ\FK ZDUXQNyZ ]RRKLJLHQLF]Q\FK Z W\P UyZQLH SU]HVWU]HJDQLH ]DVDG
VDQLWDUQ\FKSURZDG]F\FKGRUHGXNFMLOLF]E\SDWRJHQQ\FKE. coli ZURGRZisku; (2) zapewnienLHFLHOWRPZDFLZHJRSREUDQLDGREUHMMDNRFLRZRVLDU\
]ZDV]F]D ZSLHUZV]\FK 3 godzinach po urodzeniu. Wysoki poziom odSRUQRFLRZ\FKLPPXQRJOREXOLQMDNLWGURJ]RVWDQLHRVLJQLW\ZVXURZiF\ FLHOW VNXWHF]QLH ]DEH]SLHF]D SU]HG UR]ZRMHP IRUP\ MHOLWowej oraz posocznicowej kolibakteriozy.
3URILODNW\ND VZRLVWD RSLHUD VL QD LPPXQL]DFML NUyZ FLDUQ\FK V]F]eSLRQNDPL]DZLHUDMF\PLLVWRWQHZSDWRJHQH]LHVFKRU]HQLDDQW\JHQ\XRGSRrQLDMFHD]ZDV]F]DILPEULH F5, F17 i F41. Preparaty takie, podawane zwykle
GZXNURWQLHLW\JRGQLHSU]HGRFLHOHQLHPLQGXNXMZ\VRNLSR]LRPSU]eFLZFLD VXURZLF]\FK X LPPXQL]RZDQ\FK NUyZ ,PPXQRJOREXOLQ\ WH WUDQsSRUWRZDQH V QDVWSQLH GR JUXF]RX POHNRZHJR D VWG SRELHUDQH ] VLDU
SU]H]QRZRQDURG]RQHFLHOWD0ROLZHMHVWWHELHUQHXRGSRUQLDQLHFLHOWZ
FLJX JRG]LQ RG XURG]HQLD VZRLVW\PL SU]HFLZFLDDPL DQW\ILmbrialnymi,
L]RORZDQ\PL]VXURZLF\LPPXQL]RZDQ\FKNUyZOXESRFKRG]cymi z jaj kur
szczepionych preparatami E. coli z fimbriami F5, )OXE)7HQVSRVyE
SRVWHSRZDQLDFKRFLDQLHHOLPLQXMH]DNDHQLD]QDF]QLHRJUDQiF]DELHJXQN
Brak natomiast skutecznej swoistej metody zapobiegania posocznicowej
SRVWDFL NROLEDNWHULR]\ FLHOW : W\P SU]\SDGNX SRGVWDZRZH ]QDF]HQLH PD
profilaktyka niHVZRLVWDDV]F]HJyOQLHZDFiZHSREUDQLHSU]H]FLHOWDGREUHM
MDNRFLRZRVLDU\NUyZ
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Istotnym problemem jest
nosicielVWZR X E\GD VKLJDWRNV\F]Q\FK V]F]HSyZ E. coli (STEC NWyUH V
czynnikiem ]DNDQ\P V]HUHJX VFKRU]H X OXG]L 'R ]DNDHQLD F]RZLHND
PRH GRFKRG]L SU]H] EH]SRUHGQL NRQWDNW ] E\GHP OXE F]FLHM na
skutek spo\FLD]DLQIHNRZDQHJRZWUDNFLHXERMXLREUyENLPLVDZRRZHJR
OXEWHSU]H]Z\SLFLHVXURZHJRPOHND]DZLHUDMFHJREDNWHULe z grupy STEC.
6]F]HS\WDNLH PRJSRZRGRZDXOXG]LUR]ZyMQDVWSuMF\FKVFKRU]H
krwotocznego zapalenia jelita grubego (HC KHPROLW\F]QHJR ]HVSRX
mocznicowego (HUS L PDRS\WNRZHM SODPLF\ ]DNU]HSRZHM (TTP). Za
Z\VWSLHQLHW\FKVFKRU]HRGSRZLHG]LDOQHVEH]SRUHGQLRSDWRJHQQHEDkterie (w przypadku syndromu HC) lub wytwarzana przez nie toksyna shiga (w
przySDGNX +86 L 773 .UZRWRF]QH ]DSDOHQLH MHOLWD JUXEHJR FHFKXMH VL
wystpieniem biegunkiSRF]WNRZRVHNUHF\MQHMSU]HFKRG]FHMQDVWSQLHZ
93
NUZDZWUZDMF]Z\NOHGQL2EVHUZXMHVLUyZQLHEyOe brzucha, goUF]N RUD] ]PLDQ\ ]DNU]HSRZH Z QDF]\QLDFK NUZLRQRQ\FK RNUQLF\

ZeVSy +86 VWDQRZL ]Z\NOH SRZLND +& L Z\VWSXMH JyZQLH X
G]LHFLLRVyEVWDUV]\FKSRZRGXMFZSU]\SDGNyZ]HMFLDPLHUWHOQH
6FKRU]HQLH FKDUDNWHU\]XMH VL QLHZ\GROQRFL L XV]NRG]HQLHP QHUHN WURmERF\WRSHQL L DQHPL hemoOLW\F]Q 0DRS\WNRZD SODPLFD ]DNU]HSRZD
773F]\VL]ZF]HQLHMV]\PUR]ZoMHP+86LGRW\F]\RVyEGRURV\FK
bardzo rzadko dzieci. Ten syndrom chorobowy cHFKXMREMDZ\QHXURORJLFzne, uszkodzenia nerek, anemia i trombocytopenia. Zmiany zakrzepowe
stwierG]DVLZQDF]\QLDFKNUZLRQRQ\FKWU]XVWNLVHUFDQHUHNQDGQHUF]\L
my]JX PLHUWHOQR MHVW ]Z\NOH Z\VRND ]ZDV]F]D X RVyE Z SRGHV]\P
wiekX L VLJD GR : SU]\SDGNX VWZLHUG]HQLD X OXG]L ]DNDHQLD V]F]eSDPL 67(& QLH]EGQH MHVW SURZDG]HQLH GRFKRG]HQLD HSLGHPLRORJLF]QHJR
XVWDODMFHJRUyGRLQIHNFML:EDGDQLDFK WDNLFKVWRVXMHVLREHFQLHQRZoF]HVQH PHWRG\ DQDOL]\ '1$ L]RORZDQ\FK V]F]HSyZ E. coli SR]ZDODMFH
RNUHOLVWRSLHSRNUHZLHVWZDJHQRW\SRZHJRWHVWRZDQ\FKEDNWHULL=DMPuMHVLW\PQRZDJDPLNURELRORJLL epizootiologia molekularna.
*U]\ELFDVNyUQDE\GD
DFdermatomycosis bovum, ang. cattle ringworm)

=DNDQDFKRUREDE\GDFHFKXMFDVLSU]HZOHN\PSU]HELHJLHPLFKDUDkWHU\VW\F]Q\PL]PLDQDPLQDVNyU]H:\VWSXMHZHZV]\VWNLFKNUDMDFKV]F]eJyOQLH Z EXNDFLDUQLDFK Z\FKRZODQLDFK FLHOW L GX\FK fermach. Jest to
REHFQLH MHGQD ] QDMF]FLHM VSRW\NDQ\FK FKRUyE VNyUQ\FK E\GD $WDNXMH
E\GREH]Z]JOGXQDUDVLZLHNEDUG]LHMMHGQDNSRGDWQHQD]DFKRURZDQLH
V]ZLHU]WDPRGH:\VWSRZDQLHLSU]HELHJJU]\ELF\]DOHRGSRU\URNX
ZDUXQNyZRUD]PHWRG FKRZXL\ZLHQLD:QDV]\FKZDUXQNDFKNOLPDW\FzQ\FK SU]\ WUDG\F\MQ\FK PHWRGDFK FKRZXZLNV]H MHMQDVLOHQLH Z\VWSXMH Z
okresie zimowym. W bukaciarniach oraz w nowo tworzonych stadach pojaZLD VL PRH Z UyQ\FK SRUDFK URNX : RERUDFK ZROQRZ\ELHJRZ\FK ]
SRZRGXGXHMHNVSR]\FMLQD]DDNHQLHNRQWDNWRZHJU]\ELFHV]HU]VLV]\bFLHMLSRZRGXMZLNV]HVWUDW\QLZFKRZLHVWDEXODF\MQ\P%DUG]RLVWRWQ\P
F]\QQLNLHPXVSRVDELDMF\PGRZ\VWSRZDQLDJU]\ELFVNyUQ\FKMHVWQLHZaFLZH\ZLHQLHDV]F]HJyOQLHQLHGRERU\NDURWHQyZ)H&XL=Q1LHRGSoZLHGQLH SRPLHV]F]HQLD L QDGPLHUQH LFK ]DJV]F]HQLH RUD] QLHSHQRZDUWoFLRZH\ZLHQLHSRZRGXMREQLHQLHUH]\VWHFML]ZLHU]WLU]XWXMQDFLV]\
przebieg procesu chorobowego.
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. *U]\ELFD VNyUQD E\GD Z\ZR\ZDQD MHVW
JyZQLHSU]H]Trichophyton verrucosum SU]\SDGNyZNWyUHPXprzypisuje
VLGDOHNRLGFDGDSWDFMGRWHJRJDWXQNX]ZLHU]W=H]PLDQJU]\ELF]\FK
94
&+252%<%<'$
izolowano RGE\GDWDNHT. mentagrophytes, T. equinum, T. violaceum, Microsporum canis oraz M. gypseum. 'HUPDWRILW\WHSRZRGXM]Z\NOe zachorowania nie
PDMFH WHnGHQFML GR HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD =DNDHQLH Z\ZRDQH
przez Trichophyton verrucosum V]HU]\ VL GURJ NRQWDNWRZ L XWU]\PXMH VL
stacjonarQLHZJRVSRGDUVWZDFKGRNWyU\FK]RVWDQLH]DZOHF]RQH'HUPDWRILW
ten wykazuje daleko idFH SU]\VWRVRZDQLH GR SDVR\WQLF]HJR WU\EX \FLD
CechuMH VL SRZROQ\P Z]URVWHP QD SRGRDFK V]WXF]Q\FK VWRVXQNRZR
XERJ PRUIRORJL VHJPHQWRZDQD JU]\EQLD L FKODP\GRVSRU\ RUD] EUDNLHP
owocQLNyZ $UWURVSRU\ T. verrucosum zawarte w stUXSDFK OXE ZH ZRVDFK
PRJSRLFKRGSDGQLFLXLGRVWDQLXVLGRURGRZLVND]HZQWU]QHJRSU]e\ZDZSRPLHV]F]HQLDFKL]DFKRZ\ZDLQZD]\jQRSU]H]SRQDGURNX
3LHUZRWQ\PLJyZQ\PUyGHP]DUDHQLDV]ZLHU]WDFKRUHNWyUHPoJUR]VLHZDDUWURVSRU\V]F]HJyOQLHZMDZQ\PRNUHVLHFKRURE\3RXVWSLeQLXREMDZyZNOLQLF]Q\FKQRVLFLHOVWZRLVLHZVWZRPRHXWU]\P\ZDVLGR
W\JRGQLDZRNUHVLH]LPRZ\PQDZHWGRPLHVLF\1DOH\VLOLF]\]PR
OLZRFL ]DZOHF]HQLD L UR]VLHZDQLD FKRURE\ SU]H] JU\]RQLH UHdnio 35%
P\V]\ SROQ\FK MHVW QRVLFLHODPL VSRU GHUPDWRILWyZ %DUG]R LVWRWQ URO Z
V]HU]HQLX JU]\ELF\ Z\ZRDQHM SU]H] T. verrucosum odJU\ZDM ]DSRZLHWU]RQH
RERU\VSU]WLURGNLWUDQVSRUWX. W sporadycznych infekcjach T. mentagrophytes, Microsporum canis L LQQ\PL JDWXQNDPL GHUPDWRILWyZ SLHUZRWQH UyGR
]DNDHQLDVWDQRZL]UHJX\LQQH]ZLHU]WDD]ZDV]F]DSV\NRW\MDNUywQLHOXG]LH
&]\QQLNDPLSU]\F]\QLDMF\PL VLGRUR]SU]HVWU]HQLDQLDJU]\ELFVNyUQ\FK
E\GDPRJE\HNWRSDVR\W\VNyU\ZLHU]ERZFHZV]R\ZV]\RUD]ENLL
PXFK\3DVR\W\WHSU]HQRV]JyZQLHQDRGQyDFKVSRU\JU]\ED=ZLHU]WD
zaataNRZDQH SU]H] WH RZDG\ RGF]XZDM ZLG L RFLHUDM VL R SU]HJUody,
FLDQ\RUD]RE\FRXDWZLDLQZD]MHGHUPDWRILWyZGRVNyU\
:QDWXUDOQ\FKZDUXQNDFKGR]DNDHQLDGRFKRG]LSU]H]ZWDUFLHVSRUZ
QDVNyUHN6WGRJQLVNDJU]\ELF]HSRZVWDMJyZQLHZPLHMVFDFKQDUDRQ\FK
na otarcia i drobne skaleczenia. Dermatofity cechuje wybitne powinowactwo
GRNHUDW\Q\6SRU\SRZQLNQLFLXZQDVNyUHNOXERNROLFPLHV]NDZRVRZeJRSF]NXMLZ\WZDU]DMUR]JD]LRQHQLWNLJU]\EQLNWyUHREILFLHSU]HUDVWDM
QDVNyUHNEGRSODWDMZRV\ZIRUPLHVLDWHF]NLLZUDVWDMZQLH3URGXNowane przy tym enzymy keratolityczne i proGXNW\SU]HPLDQ\PDWHULLJU]\EyZ
Z\ZLHUDMVLOQHG]LDDQLHGUDQLFHFRSURZDG]LGRPLHMVFRZ\FKRGF]\QyZ
]DSDOQ\FKLKLSHUNHUDWR]\QDVNyUND*URPDG]F\VLZ\VLNVXURZLF]\VNOHMD
SU]HURVHNRPyUNLQDVNyUNDLWZRU]VLFKDUDNWHU\VW\F]QHVWUXS\1DVNXWHN
SURFHVyZ ]DSDOQ\FK Z RNROLF\ PLHV]ND ZRVRZHJR Z\SDGDM ZRV\ OXE Z
Z\QLNXXV]NRG]HQLDLFKVWUXNWXU\SU]H]JU]\EQLDPLVL]Z\NOH WXSU]\
SRZLHU]FKQLVNyU\8E\GDT. verrucosum QLHDWDNXMHURJyZLUDFLF
OBJAWY KLINICZNE. 8 E\GD Z\UyQL PRQD ]DVDGQLF]H SRVWDFLH
NOLQLF]QH FKRURE\ JERN VWUXSLDVW RSU\V]F]NRZDW L VWU]\JF 3RVWD
*U]\ELFDVNyUQDE\GD
95
JERNDVWUXSLDVWDMHVWQDMEDUG]LHMFKDUDNWHU\VW\F]QDLQDMF]FLHMVSRW\Nana.
3LHUZV]\PREMDZHPVGUREQHJX]NRZDWHQDFLHNLZVNyU]HSRNU\WHQDVWUoV]RQ\P ZRVHP 1D RJy V RQH VDER ZLGRF]QH L PRQD MH Z\F]X SU]\
SU]HVXZDQLXUNSRVNyU]H:W\FKPLHMVFDFKSRZVWDMSyQLHMRNUJHOXE
RZDOQHEH]ZRVHSODP\SRNU\WHV]DURELDDZ\PLUyQHMJUXERFLRGGR
FP D]EHVWRZDW\PL VWUXSDPL :\VWSXM RQH JyZQLH QD VNyU]H JRZ\
V]\LRSDWNDFKSRODGNDFKZRNROLF\QDVDG\RJRQDU]DG]LHMDWDNowana jest
VNyUD JU]ELHWX 6NyUD SRGEU]XV]D L GROQ\FK RGFLQNyZ NRF]\Q REMWD MHVW
procesePFKRURERZ\PW\ONRVSRUDG\F]QLHZJU]\ELF\XRJyOQLRQHM2JQLVND
Z RNROLF\ RF]X PRJ VL ]OHZD GDMF FKDUDNWHU\VW\F]Q\ REUD] ]ZDQ\ IeQRPHQHPRNXODURZ\P8EXKDMyZSURELHUyZSLHUZV]HRJQLVNDSRMDZLDM
VLZRNROLF\NU]\RZHM:PLDUWUZDQLDSURFHVXRJQLVNDWHUR]OHZDMVL
F]F ]H VRE WDN H PRJ REHMPRZD QLHUD] SRDFLH VNyU\ 3RVWD
RSU\V]F]NRZDW FKDUDNWHU\]XMH Z\VWSRZDQLH RZDOQ\FK ]DF]HUZLenionych
OXEVLQDZ\FKOHNNRZ\QLHVLRQ\FKQDGSRZLHU]FKQLVNyU\Z\NZLWyZSRVLaGDMF\FK QD REU]HX OLF]QH Z\SHQLRQH VXURZLF]\P S\QHP SFKHU]\NL
0RQDMREVHUZRZDQDVDERRZRVLRQ\FKSDUWLDFKVNyU\ZRNROLF\]ZLHrFLDGD POHF]QHJR QD Z\PLHQLX L PRVzQLH =PLDQ\ WH PRJ SRMDZLD VL
UyZQRF]HQLH ] RJQLVNDPL VWUXSLDVW\PL Z LQQ\FK RNROLFDFK FLDD 3RVWD
poZLHU]FKRZQDVWU]\JFDFHFKXMHVLFKDUDkWHU\VW\F]Q\PLRNUJ\PLRVWUR
]DU\VRZDQ\PL EH]ZRV\PL SODPDPL EH] VLOQLHM ]D]QDF]RQHJR RGF]\QX ]aSDOQHJR]HVWURQ\VNyU\SR]DPLHUQ\PXV]F]HQLHPVLQDVNyUND:\VWSXMH
VSRUDG\F]QLH SU]HGH ZV]\VWNLP X ]ZLHU]W GRURV\FK R GREUHM NRQG\FML D
ZLF EDUG]LHM RSRUQ\FK QD ]DNDeQLH 8 PRG\FK FLHOW ]PLDQ\ JU]\ELF]H
PRJWZRU]\JUXEHRWUELDVWHQDORW\RWDF]DMFHNROLFLHRWZyUMDP\XVWQHM
FRXWUXGQLDSRELHUDQLHSRNDUPXVWDHJRL]Z\NOHSURZDG]LGRFKDrDFWZD
PosWD NOLQLF]QD JU]\ELF\ QLHMHVW ]DOHQDRG JDWXQNX GHUPDWRILWD JG\
WHQ VDP ]DUD]HN X MHGQHJR ]ZLHU]FLD PRH Z\ZRD MHGQRF]HVQLH SRVWD
VWUXSLDVW L RSU\V]F]NRZDW ]DOHQLH RG ORNDOL]DFML SURFHVX FKRURERZHJR
&KRURED PD WHQGHQFM GR SU]HELHJX SU]HZOHNHJR 'RW\F]\ WR ]ZDV]F]D
SRVWDFLVWUXSLDVWHM3U]\SRMHG\QF]\FKRJQLVNDFKEUDNMHVWRGF]\QyZQDWXU\
RJyOQHMMHOLMHGQDN]PLDQ\UR]OHZDMVLLGRFKRG]LGRJU]\ELF\XRJyOQLoQHM X FLHOW L EXNDWyZ REVHUZXMH VL REQLHQLH R RN D SyQLHM
nawet zahaPRZDQLHSU]\URVWyZPDV\FLDD]DXNUyZGRURV\FKF]FLRZ
OXEFDNRZLWXWUDWPOHF]QRFLRUD]]DEXU]HQLDUXL
3R]DZOHF]HQLXJU]\ELF\GRJRVSRGDUVWZZROQ\FK]DFKRURZXM]ZLHU]
WD Z UyQ\P ZLHNX ] W\P H X GRURV\FK GRPLQXMH SRVWD VWU]\JFD
powier]FKRZQD QDWRPLDVW X PRG\FK SRVWD VWUXSLDVWD JERND :
QDVWSQ\FK ODWDFK FKRUXM SUDZLH Z\F]QLH ]ZLHU]WD PRGH :VNDQLN
zachoURZDOQRFL MHVW ]DOHQ\ RG F]\QQLNyZ URGRZLVNRZ\FK L REHMPRZD
PRH RG GR SRJRZLD :\V]H ZVNDQLNL ]Z\NOH SRQDG 50%,
VWZLHUG]DVLZEXNDFLDUQLDFKJG]LH]ZLHU]WDWU]\PDVZGX\FKJUXSDFKL
] UHJX\ GR MHGQRVWURQQLH \ZL 8 F]FL ]ZLHU]W QDZHW Z JRVSRGDr-
96
&+252%<%<'$
VWZDFK ZLHR ]DNDRQ\FK QLH Z\VWSXM REMDZ\ PLPR EH]SRUHGQLHJR

kontaktu z choryPL 7XPDF]\ WR PRQD QLHZUDOLZRFL QD ]DNDHQLH
SLHUZRWQHEGSU]HE\FLHPWULFKRILWR]\ZSRVWDFLVXENOLQLF]QHM6SRUDG\FzQLH JU]\ELFD PRH Z VWRVXQNRZR NUyWNLP F]DVLH RSDQRZD FDH SRJRZLH
]ZDV]F]D Z RNUHVLH MHJR DNOLPDW\]DFML EG Z F]DVLH GXJLHJR WUDQVSRUWX
Przebieg cKRURE\MHVW]UHJX\Z\ELWQLHSU]HZOHN\VDPRLVWQHXVWSRZDQLH
REMDZyZZ]DOHQRFLRGLFKQDVLOHQLDLNRQG\FML]ZLHU]WQDVWSXMHSRD
QLHUD]GRSLHURSRPLHVLFDFK-HG\QLHZOHFLHX]ZLHU]WNRU]\VWDMF\FK]
SDVWZLVNOXE\ZLRQ\FK]LHORQNDPLMXSR 6W\JRGQLDFKVVDPRZ\OHF]enia.
3R SU]HFKRURZDQLX WU\FKRILWR]\ Z Z\QLNX ]DNDHQLD QDWXUDOQHJR SRMaZLDVLRGSRUQR8R]GURZLHFyZSU]\UHLQIHNFMLDOERZRJyOHQLHGRFKoG]L GR Z\VWSLHQLD PDNURVNRSRZR ZLGRF]Q\FK RJQLVN DOER UR]ZLMDM VL
pojedyncze zPLDQ\ NWyUH VDPRLVWQLH ]DQLNDM SR OXE W\JRGQLDFK 2dSRUQR QDE\WD Z WULFKRILWR]LHMHVW XZDUXQNRZDQD JyZQLH PHFKDQL]PDPL
REURQQ\PLW\SXNRPyUNRZHJRL]Z\NOHMHVWVNRUHORZDQD]SRMDZLHQLHPVL
alergii infekcyjnej.
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUD VL QD EDGDQLu mikroskopowym zeskrobiny
SREUDQHM ]H ZLH\FK RJQLVN JU]\ELF]\FK : F]DVLH ]GURZLHQLD NLHG\ ZiGRF]QH MHVW MX NUXV]HQLH VL L RGSDGDQLH VWUXSyZ EDGDQLH PLNRORJLF]QH
PRH GD Z\QLN QHJDW\ZQ\ =HVNURELQ SR ]DODQLX .2+ OXE 1D2+
QD S\WFH 3HWULHJR L Oekkim ogrzaniu po 10 PLQXWDFK UR]GUDEQLD VL
LJDPL SUHSDUDF\MQ\PL Z\V]XNXMH QDMOHSLHM SRG OXS [ SRMHG\QF]H
VWU]SNLQDVNyUNDOXENLNXW\ZRVyZSRNU\WHELDDZ\POXEV]DU\PQDORWHP
XPLHV]F]D QD V]NLHNX SRGVWDZRZ\P Z NURSOL JOLFHU\Q\ OXE 1D2+
SU]\NU\ZDV]NLHNLHPQDNU\ZNRZ\PLRJOGDSRGPD\P[DQDVWSQLH
UHGQLP [ SRZLNV]HQLHP Z PLNURVNRSLH SU]\ RSXV]F]RQ\P NRQGHnVRU]H GOD ]ZLNV]HQLD NRQWUDVWX : JU]\ELF\ VWZLHUG]D VL REHFQR RZDlQ\FK yWDZR IOXRU\]XMF\FK WZRUyZ DUWURVSRU\ XRRQ\FK Z SRVWDFL
DFXV]NyZOXEPDFKSDNLHWyZZQDVNyUNXLZ]GXGXJLHMRVLZRVD
&HOHPR]QDF]HQLDURG]DMXLJDWXQNXGHUPDWRILWD]HVNURELQQLHSRGGDQ
G]LDDQLXXJXZ\VLHZDVLQDSRGRHVWDH6DERXUDXGD]GRGDWNLHPFKOoramfenikolu i aktydionu (cykloheksymidu) odpowiednio 0,05 i 0,5 g/l podRD &KORUDPIHQLNRO KDPXMH Z]URVW EDNWHULL D DNW\GLRQ UR]ZyM SOHQL VaSURILW\F]Q\FK NWyU\PL ]HVNURELQD MHVW ] UHJX\ ]DQLHF]\V]F]RQD .DG
SUyENSRVLHZDVLSU]\QDMPQHMQDSRGR\]NWyU\FKF]LQNXEXMHVL
w temp. 25&DF]C. T. verrucosum URQLHSRZROLZSHQLZ\NV]WD
FRQH NRORQLH X]\VNXMH VL GRSLHUR SR 6 tygodniach. Inne dermatofity
URVQ]QDF]QLHV]\EFLHMKRGRZOHT. mentagrophytes, Microsporum canis otrzymuMH VL SR 8 dniach. Powierzchnia kolonii T. verrucosum MHVW ELDRV]DUDZD
mF]\VWDSRIDGRZDQDREU]HJXIDOLVW\P1LHNWyUHV]F]HS\URVQZSRVWDFL
skyrzastej, o bDUZLHRVRVLRZHMOXEF\WU\QRZHM6SyGNRORQLLMHVWEH]EDUZQ\
*U]\ELFDVNyUQDE\GD
97
lub ma odFLHRVRVLRZ\:PLNURKRGRZOLZ\VWSXMOLF]QHFKODP\GRVSRU\
XRRQHZSRVWDFLGXJLFKUR]JD]LRQ\FKDFXV]NyZ,QQHHOHPHQW\PRrfologiczne, takie jak makro- i mikrokonidia spotyka sLU]DGNR
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL ZLHU]E ZV]RRZLF,
ZV]DZLF RUD]HJ]HP\SRFKRG]HQLDDOLPHQWDUQHJRZLHU]EFHFKXMQLHUHJuODUQHZ\NZLW\NURVW\Z\VLNVXURZLF]\RUD]VLOQ\ZLG. Ten ostatni objaw
WRZDU]\V]\ UywQLH ZV]RRZLF\ L ZV]DZLF\ Z NWyU\FK MHGQDN ]Z\NOH EUDN
odczynu zapalneJR]HVWURQ\VNyU\QDWRPLDVWSRMDZLDMVLUyQHMZLHONRFL
Z\\VLHQLD]ZDV]F]DQDJRZLHLV]\LZLHU]EPRQDZ\NOXF]\EDGaniem
PLNURVNRSRZ\P ]HVNURELQ\ QDWRPLDVW ZV]RRZLF L ZV]DZLF SU]H] GoNDGQHRJOG]LQ\]ZLHU]FLD
P26732:$1,(. : WHUDSLL WULFKRILWR]\ E\GD VWRVXMH VL PLHMVFRZR
SUHSDUDW\ IXQJLF\GQH RUD] ZDNF\QRWHUDSL DWHQXRZDQ\PL OXE LQDNW\ZRZanymi szczepionkami. StosXMH VL QDVWSXMFH OHNL SU]HFLZJU]\ELF]H ] JUXS\
imidazoli:
PD)XQJLGHUP ]DZLHUDMFNORWULPD]RO,
S\Q)XQJLGHUP UyZQLH]NORWULPD]ROHP
Clinafarm VSUD\]DZLHUDMFD enilkonazol.
0DFLVPDUXMHVLDOHNDPLS\QQ\PLRSU\VNXMHRJQLVNDJU]\ELF]HLVNy
UZRNyQLFKZSURPLHQLXRNRRFPFRGQLVWRVRZQLHGRZVND]D
SURGXFHQWDOHNX/HF]HQLHPLHMVFRZHMHVWEDUG]RXFLOLZHLSUDFRFKRQQH
W praNW\FHVWRVRZDQHE\PRHMHG\QLHZPD\FKJRVSRGDUVWZDFKZFKoZLHVWDEXODF\MQ\P:GX\FKIHUPDFK]ZDV]F]DSU]\FKRZLHJUXSRZ\PZ
NODWNDFK VWRVXMH VL RSU\VNLZDQLH ]ZLHU]W URGNDPL IXQJLF\dnymi (0,5%
Fungiderm UR]WZyU ZRGQ\ 3ROOHQD -. lub Mycophyt). Preparat MyFRSK\W ]DZLHUD DQW\ELRW\N SU]HFLZJU]\ELF]\ QDWDP\F\Q o szerokim spekWUXPG]LDDQLDQDFKRURERWZyUF]HGHUPDWofity.
W osWDWQLFKODWDFKFRUD]V]HUV]H]DVWRVRZDQLHZOHF]HQLXJU]\ELFVNyrQ\FK ]QDMGXMH VZRLVWD ZDNF\QRWHUDSLD : 3ROVFH QD VNDO NRPHUF\MQ SUoGXNRZDQD MHVW V]F]HSLRQND LQDNW\ZRZDQD SRG QD]Z %RYLWULFKRYDF ,,,
ceFKXM VL GREU\PL ZDFLZRFLDPL LPPXQRJHQQ\PL 6]F]HSLRQN W Z
FHODFK OHF]QLF]\FK SRGDMH VL GRPLQLRZR SU]\ SRMHG\QF]\FK RJQLVNDFK
dwukrotnie, a przy znacznym rozprzestrzenieniu zmian trzykrotnie co
10GQLZGDZNDFKGRPOZ]DOHQRFLRGZLHNX]ZLeU]FLD3RNLONX
dniach po iniekcji szczepionki obserZXMHVLZ\VDG]HQLHLVWQLHMF\FKLGR
F]VWRZ\V\S\ZDQLHVLEGF\FKZID]LHLQNXEDFMLRJQLVNJU]\ELF]\FK=ZyNOHSRGUXJLHMGDZFHV]F]HSLRQNLREMDZ\VWRSQLRZRXVWSXM:DNF\QRWHUapia grzybic jest znaF]QLHWDV]DPQLHMSUDFRFKRQQDLGDMHOHSV]HZ\QLNLQL
OHF]HQLHPLHMVFRZH8]ZLHU]WSRGGDQ\FKZDNF\QRWHUDSLLQLHPDQDZURWyZ
FKRURE\ : JU]\ELF\ XRJylnionej lub zaawansowanej po 34 dniach po
iniekcji szczepionki wskazane jest miejscowe zastosowanie leku fungicydneJR Z FHOX SU]\VSLHV]HQLD OHF]HQLD 8E\WNL SRZVWDH SR RGSDGQLFLX JEo-
98
&+252%<%<'$
NLFK VWUXSyZ VPDUXMH VL PDFL WUDQRZ 3R XNRF]HQLX NXUDFML QDOH\
przeproZDG]LSU]HJOG]ZLHU]WLXVXQUHV]WNLVWUXSyZNWyUHPRJGXJR
XWU]\P\ZD VL QD RGUDVWDMF\FK ZRVDFK : W\FK SU]\SDGNDFK ]DOHFD VL
opyleQLHFDHMSRZLHU]FKQLVNyU\URGNLHPIXQJLF\GQ\P3RPLHV]F]HQLDZ
NWyU\FK SU]HE\ZD\ ]ZLHU]WD QDOH\ GRNDGQLH RF]\FL L RGND]L 3%
roztworem preparatu Lysoformin 3000 lub Desoform).
Zapobieganie. :FHODFK]DSRELHJDZF]\FKVWRVXMHVLV]F]HSLRQNL atenuRZDQHOXELQDNW\ZRZDQH6]F]HSLRQN%RYLWULFKRYDF,, SRGDMHVLGZXNURtnie co 1014 dni w dawkach od 5 do 7 ml. OdporQRSRV]F]HSLHQQDSRMaZLDVLSRPLG]\DW\JRGQLHPSRGUXJLHMGDZFHLXWU]\PXMHVLSU]H]
GR PLHVLF\ :\QLNL V]F]HSLH V Z GXHM PLHU]H ]DOHQH RG PHWRG\
FKRZXL\ZLHQLD:JRVSRGDUVWZDFK]DSRZLHWU]RQ\FK]ZDV]F]DZEXNaciarniach, u kilku pURFHQW]ZLHU]WV]F]HSLRQ\FKPRJZ\VWSLSRMHG\QF]H
RJQLVNDJU]\ELF]HNWyUHVDPRLVWQLH]DQLNDMSR5 tygodniach.
:]ZDOF]DQLXJU]\ELF\QLH]DOHQLHRGV]F]HSLHV]F]HJyOQXZDJQDOe\ ]ZUyFL QD OLNZLGDFM QDGPLHUQHM ZLOJRWQRFL SRPLHV]F]H RUD] ]DpewQLHQLHSHQRZDUWRFLRZHMSDV]\]DZLHUDMFHMRGSRZLHGQLSR]LRPNDURWHQyZ
=Q&XL)H2GNDDQLHVNyU\]ZLHU]WZ\OHF]RQ\FKVSU]WXRUD]SRPLHVzF]HLQZHQWDUVNLFKPDMFHQDFHOXGHZDVWDFMVSRUJU]\ELF]\FKZLQQRE\
SU]HSURZDG]DQHEDUG]RGRNDGQLH6SRry T. verrucosum, SRGREQLH]UHV]WMDN
LQQ\FKGHUPDWRILWyZVEDUG]RRSRUQHQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QeJR FR VSUDZLD H JU]\ELFD E\GD PD WHQGHQFMH GR VWDFMRQDUQHJR XWU]\PyZDQLD 'OD ]DSRELHHQLD ]DZOHF]HQLX WULFKRILWR]\ GR Jospodarstw wolnych
RG WHM FKRURE\ QDOH\ ZV]\VWNLH QRZR ZSURZDG]aQH ]ZLHU]WD SRGGD tygodniowej kwarantannie. W czasie kwarantanny obVHUZXMHVL]ZLHU]WDL
Z SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD FKRURE\ SU]HSURZDG]D VL OHF]HQLH L V]F]HSLHQLD
2EUyW E\GHP ZVWU]\PXMH VL Z RNUHVLH WUZDQLD FKoroby i przez dalsze 6
W\JRGQLSRZ\OHF]HQLXZV]\VWNLFK]ZLHU]WLRGNDHQLXNRFRZ\P
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. *U]\ELFD VNyUQD E\GD jest
FKRURE RG]ZLHU]F 6]F]HJyOQLH QDUDHQL QD ]DNDHQLH V SUDFRZQLF\
obVXJL L OHNDU]H ZHWHU\QDULL 7ULFKRILWR]D X KRGRZFyZ E\GD Z\ZRDQD
przez T. verrucosum MHVWSU]\NDGHPGHUPDWR]\Z\QLNDMFHM]EH]SRUHGQLHJR
NRQWDNWXF]RZLHND]FKRU\P]ZLHU]FLHP6]DFXMHVLHZUHMRQDFKZLHjVNLFKGRSU]\SDGNyZGHUPDWRILWR]\XOXG]LMHVWSRFKRG]HQLD]ZLHU]
FHJR .OLQLF]QLH WULFKRILWR]D FHFKXMH VL Z\VWSRZDQLHP RZDOQ\FK JEoNLFK RJQLVN ]DSDOQ\FK /HF]QLF]R VWRVXMH VL FD JDP URGNyZ IXQJLF\dQ\FKZSRVWDFLS\QyZ]DV\SHNNUHPyZLPDci. W celach profilaktycznych
]DOHFD VL VWRVRZDQLH RG]LH\ RFKURQQHM UNDZLF L F]HSNyZ SU]\ SUDF\ ]
zakaRQ\PE\GHPRUD]GEDRRKLJLHQRVRELVW
3LPLHQLFWZR
*U]\ELFDVNyUQDE\GD
99
Dinter Z., Morein B.: Virus infections of ruminants. Elsevier Science Publishers B.V., Amsterdam,
Oxford, New York, Tokyo 1990.
%HHU-&KRURE\]DNDQH]ZLHU]WGRPRZ\FKPWRiL, Warszawa 1980.
Report of the Session of the Europaean Commision for the Control Foot-and-Mouth Disease, FAO,
Rome, 79 April 1990.
5RVDQRZVNL.&KRURE\]DNDQHQDU]GyZUR]URG]F]\FKE\GD3:5L/3R]QD
Geering W.A., Forman A.J., Nunn M.J.: Exotic diseases of animals. Australian Government Publishing Service Canberra, 1995.
Beran G.W.: Rabies and infections by rabies-related viruses: 307357 I Handbook of Zoonozes,
Section B: Viral. Edited by Gerge Beran, CRC Press, 1994.
Allworth A., Murray K., Morgan J.A.: Human cases of encephalitis due to a lyssavirus recently identified in fruit bats. Communicable Diseases Intellgence (Australia) 20, 1996.
Manual od standards for diagnostic tests and vaccines. Office International des Epizooties List A
and B diseases of mammals, birds and bees. Wyd. III, 1997.
International Animal Health Code mammals, birds and bees. Office International des Epizooties.
Wyd. VIII, 1999.
Blood D.C., Radostitis O.M., Henderson J.A., Arundel J.H., Gay C.C.: Veterinary Medicine 2. Wyd.
VI, Bailliere Tindall, London 1983.
Howard J.L.: Current veterinary therapy. W.B. Saunders Company, Philadelphia, London, Toronto,
Mexico City, Rio de Janeiro, Sydney, Tokyo, Hong Kong 1986.
100
CHOROBY
0$<&+35=(8:$&=<
3RPyUPD\FKSU]HXZDF]\
(peste des petits ruminants)
3RPyU PD\FK SU]HXZDF]\ ]ZDQ\ WH NVLJRVXV]HP U]HNRP\P MHVW

RVWUZLUXVRZFKRUREPD\FKSU]eXZDF]\RSU]HELHJXJRUF]NRZ\P]
REMDZDPLZ\S\ZyZ]QRVDLRF]X]DSDOHQLDMDP\XVWQHMELHJXQNL i zapaleQLDSXF
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest wirus RNA z rodzaju Morbillivirus z rodziny Paramyxoviridae :\ND]XMH SRGRELHVWZR DQW\JHQRZH GR
ZLUXVyZNVLJRVXV]XQRVyZNL SVyZ LRGU\OXG]NLHM3U]\SXV]F]DVLHMHVW
mutantem i pochodzi od wirusa zawartego w szczepionce przeciw pomoroZLE\GD
EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREDZ\VWSXMHZ$IU\FH,QGLDFK3DNLVWDQLHQD
3yZ\VSLH$UDEVNLPL%OLVNLP:VFKRG]LH1D]DNDHQLHQDWXUDOQHZUDOLZH
VRZFHLNR]\JD]HOHLMHOHQLH'RW\FKF]DVQLHVWZLHUG]RQRFRVWDQRZLUe]HUZXDUZLUXVDGOD]ZLHU]WXGRPRZLRQ\FKLG]LNLFK=DNDHQLHQLHSU]HQoVLVLQDF]RZLHND&LV]\SU]HELHJFKRURE\REVHUZXMHVLXNy]:VNDQLN
zachoURZDOQRFL QD WHUHQDFK HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ ZDKD
VLRGGRPLHUWHOQRXNy]LRwiec wynosi odpowiednio 5585% i
1DMEDUG]LHMSRGDWQHQD]DNDHQLHVMDJQLWDLNROWDZZLHNXPLeVLF\SRXWUDFLHRGSRUQRFLVLDURZHMUyGHP]DNDHQLDVFKRUH]ZLeU]WD
Z\GDODMFHZLUXV ]HZV]\VWNLPL Z\GDOLQDPLLZ\G]LHOLQDPL:LUXV ZQika do
orJDQL]PX SU]H] ERQ OX]RZ XNDGX RGGHFKRZHJR VSRMyZHN L MDP\
XVWQHM =DUD]D V]HU]\ VL GURJ DHURJHQQ ]D SRUHGQLFWZHP ]DNDRQHJR
aerozolu.
PATOGENEZA 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX ZLUXV UR]SU]HVWU]HQLD VL
SR FD\P XVWURMX 6]F]HJyOQLH LQWHQV\ZQLH UHSOLNXMH Z WNDQNDFK XNDGX
RGGHFKRZHJRSRNDUPRZHJRLOLPIDW\F]QHJR=DNDRQHNRPyUNLW\FKXNaGyZ XOHJDM PDUWZLF\ 'R F]VWR SU]HELHJ NRPSOLNRZDQ\ MHVW ZWyUQ\PL
zakaHQLDPLZ\ZRDQ\PLSU]H]SDVWHUHOH LSDHF]NLE. coli.
102
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
OBJAWY KLINICZNE2NUHVLQNXEDFMLWUZDRGGRGQLUHGQLR5
GQL&KRUREDPDSU]HELHJRVWU\JyZQLHXNy]=DF]\QDVLXWUDWDSHW\WX
RVRZLHQLHP RUD] JRUF]N & 7RZDU]\V]\ WHPX SU]HNUZLHQLH ERQ Ou]RZ\FK L VXFKR OX]DZLF\ 3RF]WNRZR SRMDZLD VL VXURZLF]\ Z\S\Z ]
RF]XLQRVDNWyU\ZNUyWNLPF]DVLHVWDMHVLOX]RZR-ropny i nadaje wydyFKDQHPX SRZLHWU]X LQWHQV\ZQ JQLOQ ZR 5yZQRF]HQLH ERQD OX]RZD
MDP\ XVWQHM XOHJD SU]HNUZLHQLX SRNU\ZD VL QDGHUNDPL L XOHJD PDUWZLF\
Opisane zmiany umiejVFDZLDMVL]ZDV]F]DQDGROQHMZDUG]HLG]LVDFKD
Z FLV]\FK SU]\SDGNDFK UR]V]HU]DM VL QD SRGQLHELHQLH SROLF]NL L M]\N
:\QLNLHPW\FK]PLDQMHVWREILWHOLQLHQLHVL]ZLHU]FLD1LHFRSyQLHMGR
F]DVLNUZDZDELHJXQND, kWyUDGRSURZDG]DGRVLOQHJRRGZRGQLHQLDLRVaELHQLD-HMUH]XOWDWHPMHVWUyZQLHVSDGHNREMWRFLSOD]P\Soziomu sodu i
SRWDVX :VSyLVWQLHMFH ]DSDOHQLH SXF REMDZLD VL GXV]QRFL NDV]OHP
U]HQLDPLLEU]XV]Q\PW\SHPRGG\FKDQLDPLHUQDVWSXMHZFLgu pierwszeJRW\JRGQLDWUZDQLDREMDZyZNOLQLF]Q\FK
:SRVWDFLSRGRVWUHMNWyUDF]FLHMZ\VWSXMHZUyGRZLHFSU]HELHJMHVW
SRGREQ\ ] W\P H REMDZ\ V VDELHM ]D]QDF]RQH PLHUWHOQR MHVW GXR
QLV]D ZLNV]R ]ZLHU]W SRZUDFD GR ]GURZLD Z FLJX GZyFK tygodni.
3U]HFKRURZDQLHSR]RVWDZLDZ\VRNRGSRUQRWUZDMFGRNRFD\FLD
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =ZRNL SDG\FK ]ZLHU]W V RdZRGQLRQH Z\QLV]F]RQH L ]DQLHF]\V]F]RQH NDHP ELHJXQNRZ\P Z RNROLF\
odbyWX =PLDQ\ VHNF\MQH ]DVDGQLF]R SU]\SRPLQDM WH NWyUH Z\VWSXM X
E\GD Z SU]HELHJX NVLJRVXV]X 3U]HGH ZV]\VWNLP GRW\F] SU]HZRGX SoNDUPRZHJR %RQD OX]RZD MDP\ XVWQHM JDUGD SU]H\NX MHVW ]PLHQLRQD
]DSDOQLHSRNU\WDQDGHUNDPLRZU]RG]HQLDPLLRJQLVNDPLPDUWZLF\8E\WNL
ZERQLHOX]RZHMVS\WNLHLRVWURRGJUDQLF]RQHRGQLH]PLHQLRQHMWNDQNL
PDM MaVQRF]HUZRQH GQR NWyUH SU]\ GXV]\P SU]HELHJX FKRURE\ PRH
SU]\ELHUD EDUZ ELDRUyRZ : REUELH MHOLW JUXE\FK MHOLWD OHSHJR L
SURVWQLF\ Z\VWSXM SDVPRZDWR XRRQH Z\EURF]\Q\ SRUyZQ\ZDQH ] SaVPDPLQDVNyU]H]HEU\3XFDREMWHVVWDQHP]DSDOQ\PREU]NHWFKDZLFD
i oskrzela wySHQLRQH SLHQLVW\P S\QHP JyUQH GURJL RGGHFKRZH SRZ\HM
NUWDQL SRNU\WH OX]RZR-URSQ\P Z\VLNLHP :]\ FKRQQH L OHG]LRQD V
SRZLNV]RQH0LNURVNRSRZR ZQDERQNXSU]HZRGXSRNDUPRZeJRLXNDGX
RGGHFKRZHJR VWZLHUG]D VL NRPyUNL V\QF\WLDOQH L ZHZQWU]SOazmatyczne
FLDNDZWUWRZH
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD GR FKDUDNWHU\VW\F]Q\P SU]HELHJX
FKRURE\ L ]PLDQDFK VHNF\MQ\FK :\NRQDQLH WHVWyZ ODERUDWRU\MQ\FK MHst
QLH]EGQH GR Z\NOXF]HQLD NVLJRVXV]X 3U]\\FLRZR PDWHULD GR EDGD
SRZLQQRVLSRELHUDZRVWUHMID]LHFKRURE\NLHG\REMDZ\NOLQLF]QHVZyUDQH 6WDQRZL JR Z\PD]\ ]H VSRMyZHNQRVD SROLF]NyZ LSURVWQLF\RUD]
NUHZ 3RPLHUWQLH SRELHUD VL Z]\ FKRQQH NUH]NRZH L UyGSLHUVLRZH
Z\FLQNLSXFOHG]LRQ\LRGFLQHNMHOLWDJUXEHJR$QW\JHQZLUXVRZ\Z\NU\ZD
3RPyUPD\FKSU]HXZDF]\
103
VL Z VXSHUQDWDQFLH KRPRJHQDWX SREUDQ\FK WNDQHN SU]\ SRPRF\ RGF]\QX

SUHF\SLWDFMLZHOXDJDUR]RZ\PLWHVWHP(/,6$&]VWNLZLUXVRZH]DZDUWH
Z EDGDQ\P PDWHULDOH PRQD XZLGRF]QL Z PLNURVNRSLH HOHNWURQRZ\P
,]RODFML ZLUXVD GRNRQXMH VL QD ZUDOLZ\FK ]ZLHU]WDFK GRZLDGF]DOQ\FK
NR]\RZFHOXEMHGQRZDUVWZRZ\FKKRGRZODFKNRPyUHNQHUNLPDS\9ERO poprzez zakaHQLHLFKKRPRJHQDWHPEDGDQ\FKWNDQHN'REDGD
serologicznych VWRVXMH VL WHVW LPPXQRHOHNWURIRUH]\ SU]HFLZSUGRZHM WHVW
ELISARGF]\QSUHF\SLWDFMLZHOXDJDUR]RZ\PLSRUHGQLRGF]\QXLPPunofluorescencji7HVWXMHVLSDU\VXURZLFSREUDQ\FKZRNUHVLHV]F]\WRZHJR
nasilenia objaZyZNOLQLF]Q\FKLW\JRGQLHSyQLHM&]WHURNURWQ\Z]URVW
miana przeFLZFLDX]QDMHVL]DZ\QLNGRGDWQL
P26732:$1,(. 3RPyUPD\FKSU]HXZDF]\ MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]
XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(:SU]\SDGNDFK
]DZOHF]HQLDGRNUDMXRGQLHMZROQHJRVWRVXMHVLUDG\NDOQHURGNLF]QLH]
Z\ELFLHP]ZLHU]WDWDNHF]\FLVLLGH]\QIHNXMHSRPLHszczenia oraz wybiegi. Podstawowym zaleceniem profilakW\F]Q\PMHVW]DND]LPSRUWX]ZLHU]W
]REV]DUyZREMW\FKW]DUD]1DWHUHQDFKMHMHQ]RRW\F]QHJRZ\VWSowania
FKRUH]ZLHU]WDVL]RORZDQHLOHF]RQH3RGDMHVLVXURZLFRGSRUQoFLRZ
SU]HFLZNVLJRVXV]RZLE\GDS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHLDQW\ELRW\NLRV]HUoNLPVSHNWUXPG]LDDQLD3URIiODNW\F]QLHV]F]HSLVL4-PLHVLF]QHMDJQLWDL
NROWD 6WRVXMH VL V]F]HSLRQN SU]HFLZ NVLJRVXV]RZL E\GD 2VWDWQLR
opracowano na embrionalnych koPyUNDFK QHUNL NR]LHM DWHQXRZDQ V]F]eSLRQN 2GSRUQR RFKURQQD SR DSOLNDFML WHJR ELRSUHSDUDWX XWU]yPXMH VL
przez okres jednego roku.
*RUF]ND'ROLQ\5LIW
(ang. Rift Valley fever; enzootic hepatitis)

-HVWWR]DNDQDL]DUDOLZDRVWUDLSU]HELHJDMFD]Z\VRNJRUF]NFKoURED SU]HXZDF]\ SU]HQRV]RQD SU]H] VWDZRQRJL &HFKXMH M NUyWNL RNUHV
inkuEDFMLZ\VRNDPLHUWHOQRQRZRURGNyZLURQLHQLD.
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest wirus z rodzaju Phlebovirus
QDOHF\GRURG]LQ\Bunyaviridae-HJRJHQRPWZRU]WU]\VHJPHQW\MHGQRQiciowego, negatywnie spolaryzowanego RNA. Izolowane dotychczas szczepy
VVHURORJLF]QLHMHGQROLWHUyQLVLQDWRPLDVWVWRSQLHP]MDGOLZRFLZREHF
ZUDOLZ\FK]ZLHU]W
EPIZOOTIOLOGIA. :\VWSRZDQLH FKRURE\ RJUDQLF]RQH MHVW GR NRQWyQHQWXDIU\NDVNLHJR5H]HUZXDUHPZLUXVDMHVWE\GRLPDHJU\]RQLH=DUazek przenoszony jest przez moskity. Szerzeniu choroby sprzyja tygodniowy
RNUHVZLUHPLLX]DNDRQ\FK]ZLHU]W:LUXVREHFQ\MHVWZPOHNXLSRURQLo-
104
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
Q\FKSRGDFK1DVLOHQLH]DFKRURZDQRWRZDQHMHVWZRNUHVDFKQDMZLNV]HM
DNW\ZQRFL PRVNLWyZ Z SRU]H GHV]F]RZHM 1DMZ\V] ZUDOLZR QD ]DNaHQLHZ\ND]XMRZFHNR]\LE\GRLQQHJDWXQNLVPQLHMSodatne.
PATOGENEZA. Po wprowadzeniu wirusa do organizmu gospodarza
SU]H]SDVR\WXMFHJRQDQLPVWDZRQRJDGRFKRG]LZNUyWNLPF]DVLHGRZiUHPLL =DUD]HN Z\ND]XMH V]F]HJyOQ\ WURSL]P GR NRPyUHN ZWURE\ ,QWHnsywna replikacja w hepatocytach doprowadza do ich martwicy i niewydolnoFLZtrobowej.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLMHVWEDUG]RNUyWNLLZ\QRVLRNRR
JRG]LQ3RW\PF]DVLHZ\VWSXMHZ\VRNDJRUF]NDJZDWRZQLHUR]ZLMDM
VL]DEXU]HQLDNRRUG\QDFMLUXFKyZLREMDZ\]DSDFL0RGH]ZLHU]WDJLQZ
FLJXJRG]LQ:UDOLZRQDLQIHNFMLQDVLOHQLHSU]HELHJXNOLQLF]QHJR
VRGZURWQLHSURSRUFMRQDOQHGRZLHNX:VNDQLNPLHUWHOQRFLPRHVLJD
ZUyGMDJQLWSRQLHMW\JRGQLD\FLDLGRZUyGFLHOW8FL
DUQ\FK VDPLF GRFKRG]L GR URQLH PLHUWHOQR X GRURV\FK RZLHF PRH
ZDKDVLZJUDQLFDFKDXE\GDQLHSU]HNUDF]D
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :REUD]LHVHNF\MQ\PZLGRF]QHV
SU]HGHZV]\VWNLPUR]OHJHRJQLVNDPDUWZLFRZHZZWURELH Ponadto obserZXMH VL SU]HNUZLHQLH ELHUQH L Z\EURF]\QRZR Z PLQLX VHUFRZ\P Z
]DFKFKRQQ\FKOX]yZFHSU]HZRGXSRNDUPRZHJRLZRUHF]NXyFLRZ\P
OHG]LRQDLZ]\FKRQQHVSRZLNV]RQH0LNURVNRSRZRVWZLHUG]DVLZ
KHSDWRF\WDFKNZDVRFKRQQHFLDka wWUWRZH.
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUDVLQDSU]HELHJXNOLQLF]Q\PFKRURE\URQLenia, roG]HQLH PDUWZ\FK MDJQLW L FLHOW Z\VRND PLHUWHOQR Z SLHUZV]\P
W\JRGQLX \FLD L ]PLDQDFK VHNF\MQ\FK RJQLVND PDUWZLF\ Z ZWURELH 3otwierdzeniem rozpoznanLDVSR]\W\ZQHZ\QLNLEDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJRL
VHURORJLF]QHJR'RL]RODFMLZLUXVDSRELHUDVLZRNUHVLHZLUHPLLSHQNUHZ
OeG]LRQLZWURE+RPRJHQDWHPSREUDQHJRPDWHULDX]DNDDVLP\V]\
chomiki, 12-GQLRZH MDJQLWD ]DURGNL NXU]H L KRGRZOH NRPyrkowe. AntyJHQ ZLUXVRZ\ PRH E\ Z\ND]DQ\ PHWRGDPL LPPXQRIOXRUHVFHQFML w mroRQ\FKVNUDZNDFKZWURE\OHG]LRQ\LPy]JX6ZRLVWHSU]HFLZFLDDPRQD
Z\ND]DRGF]\QHPVHURQHXWUDOL]DFML MXZGQLX]DNDenia. Inne testy wyNU\ZDMMHSR7 dniach. Zalecany jest odczyn ELISA. Na terenach enzoRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ Z GLDJQRVW\FH UyQLFRZHM QDOH\
XZ]JOGQLFKRUREZHVVHOEURQVNFKRUREQLHELHVNLHJRM]\Na i enterotokVHPL.
P26732:$1,(. *RUF]ND'ROLQ\5LIWMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GX
LSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(:NUDMDFKZROQ\FKRG
FKRURE\RERZL]XMH]DND]VSURZDG]DQLD ]$IU\NLZUDOLZ\FKQDWFKRURE
]ZLHU]WLSURGXNWyZSRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJR=DOHFDVLUyZQLHU\JRUyVW\F]QHSU]HVWU]HJDQLHSU]HSLVyZVDQLWDUQR-weterynaryjnych w obrocie han-
GoUF]ND'ROLQ\5LIW
105
GORZ\P ] W\P REV]DUHP D ]ZDV]F]D SU]HFLZG]LDDQLH SU]\SDGNRZHPX

przeniesieniXPRVNLWyZLLQQ\FKVWDZRQRJyZ:$IU\FH]ZDOF]DQLHWHMFKoURE\SROHJDQDRJUDQLF]DQLXSRSXODFMLPRVNLWyZLLPPXQRSURILODNW\FHVZoLVWHM :UDOLZH ]ZLHU]WD V]F]HSL VL FRURF]QLH %LRSUHSDUDW\ DWHQXRZDQH
zawieraMFH V]F]HS SDVDRZDQ\QD P\V]DFK LQGXNXM WUZD RGSRUQR MX
po jedQ\P W\JRGQLX RG LPPXQL]DFML 1LH V RQH MHGQDN ]DOHFDQH X VDPLF
FLDUQ\FK]HZ]JOGXQDPROLZRZ\ZR\ZDQLDXQLFKUoQLH
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. :LUXV JRUF]NL 'ROLQ\ 5LIW
Z\ZRXMH X OXG]L RVWUR SU]HELHJDMF FKRURE JRUF]NRZ NWyUD PRH
proZDG]LGR]DSDOHQLDPy]JXL]PLDQZRF]DFK*UXSZ\VRNLHJRU\]\ND
WZRU]OXG]LHSUDFXMF\]RZFDPLOHNDU]HZHWHU\QDULLLSUDFRZQLF\ODERUDWoULyZ GLagnostyczno-EDGDZF]\FK UyGHP ]DUD]ND GOD F]RZLHND V RZFH L
E\GR &KRURED SU]HQRV]RQD MHVW SU]H] PRVNLW\ V]HU]\ VL UyZQLH SU]H]
NRQWDNWEH]SRUHGQL]FKRU\PL]ZLHU]WDPLSRURQLRQ\PLSRGDPL]DNDoQ\PLWNDQNDPLLGURJLQKDODF\MQ=DUD]HNZQLNDGRRUJDQL]PXSU]H]UDQ\L
inne uszkodzeQLD VNyU\ RUD] ZSURZDG]DQ\ MHVW SU]H] XNXFLD PRVNLWyZ
2NUHVLQNXEDFMLZ\QRVLRGGRGQL&KRUREDREMDZLDVLJRUF]NRVWU\P
EyOHP JRZ\ PLQL VWDZyZ L IRWRIREL 1LHNLHG\ GRFKRG]L GR ]DSDOHQLD
Py]JX ]DSDOeQLD VLDWNyZNL L OHSRW\ OXE QDZHW RVWUHM Z\EURF]\QRZRFL L
PLHUFL1DVWSVWZHPSU]HE\FLDFKRURE\PRJE\WUZDHXV]NRG]HQLDRND
Potwierdzenie rozpoznania wymaga izolacji wirusa z krwi lub wykonania
testu seroneutralizacji : ]DSRELHJDQLX ]DNDHQLD X OXG]L ]ZUDFD VL XZDJ
QD ZDFLZ L NRPSOHWQ XW\OL]DFM ]ZRN SDG\FK ]ZLHU]W RUD] QD SU]estrzeganie zasad bezpiecznej pracy w laboratoriach diagnostycznych i przyJRWRZXMF\FK ELRSUHSDUDW\ : UHMRQDFK HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD WHM
FKRURE\ OHNDU]\ ZHWHU\QDULL L SUDFRZQLNyZ ODERUDWRULyZ V]F]HSL VL V]F]epionkami inaktywowanymi.
&KRUREDQLHELHVNLHJRM]\ND
(ang. blue tongue)
-HVWWR]DNDQDQLH]DUDOLZDJRUF]NRZDFKoroba owiec, a w mniejszym

VWRSQLX LQQ\FK SU]HXZDF]\ 3U]HELHJD ] REMDZDPL QLH\WRZHJR zapalenia
ERQOX]RZ\FKMDP\JERZHMLQRVDRUD]NXODZL]QZ\ZRDQ]DSDOHQLHP
koronki racic.
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHP Z\ZRXMF\P FKRURE V ZLUXV\ 51$ ] Uodziny Reoviridae, z rodzaju Orbivirus 'R LFK QDPQDDQLD VWRVXMH VL ]arodki
NXU]HLOLQLHFLJHNRPyUHN%+.21, VERO RUD]P\VLHNRPyUNL/=H]ZLeU]W ODEoUDWRU\MQ\FK ZUDOLZH V NUyOLNL LP\V]\ :LUXV\ WH Z\VWSXM Z
RGPLDQDFK VHURW\SRZ\FK NWyUH QLH VW\PXOXM Z RUJDQL]PLH JRVSRGDU]D
krz\RZHMRGSRUQRFLRFKURQQHM6RQHEDUG]RRSRUQHQDF]\QQLNLIL]\No-
106
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
FKHPLF]QH L SRZV]HFKQLH VWRVRZDQH URGNL GH]\QIHNF\MQH WDNLH MDN XJ

sodowy F]\ ZDSQR SDORQH 1LH XOHJDM LQDNW\ZDFML Z PDWHULDOH SDWRORJLFzQ\PSRGF]DVJQLFLDLSU]H\ZDMZVWDQLHZ\VXV]RQ\PSU]H]ZLHOHPLHVLF\
=HURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKQDMDNW\ZQLHMQLV]F]MHSUHSDUDW\MRGRIorowe.
EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRURED Z\VWSXMH QD ZV]\VWNLFK
NRQW\QHQWDFK:3ROVFHGRW\FKF]DVMHMQLHUHMHVWURZDQR1D]DNDHQLHQDjbarG]LHMZUDOLZHVRZFH%\GRLNR]\PRJFKRURZDZUyGVDERZ\UaRQ\FKREMDZyZOXESU]HFKRG]LQIHNFMVXENOLQLF]QLH8]DNDRQHJRE\GD
UR]ZLMD VL ZLUHPLD NWyUD WUZD 90 dni. Wirusy choroby niebieskiego
M]\NDDWDNXMNUZLQNLF]HUZRQHLXWU]\PXMVLZQLFKDGRLFKNDWDEROLFzQHJRUR]SDGX%\GRXZDDQHMHVW]DUH]HUZXDUWHJRZLUXVD=G]LNLFKSU]eXZaF]\QDMEDUG]LHMSRGDWQHVVDUQ\.RQWDNWEH]SRUHGQLQLHRGJU\ZDUROL
Z V]HU]HQLX VL FKRURE\ =DUD]HN SU]HQRV]RQ\ MHVW SU]H] NRPDU\ od
zwieU]WEGF\FKZRNUHVLHZLUHPLLQD]ZLHU]WD]GURZH&KRUREDSRMDZLD
VLVH]RQRZRZRNUHVLHOHWQLPZF]DVLHQDMZLNV]HMDNW\ZQRFLELRORJLF]QHM
koPDUyZ
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji choroby trwa od 3 do 10 dni. NaWHQLHREMDZyZNOLQLF]Q\FKLSU]HELHJFKRURE\V]PLHQQH1LH]DOHQLHRG
IRUP\NOLQLF]QHMFKRURED]DF]\QDVLJRUF]N&GRNWyUHMZSRVWDFL
RVWUHMGRF]DVLEUDNDSHW\WXRVRZLHQLHLXWUDWD NRQG\FML=HZ]JOGXQD
UR]ZLMDMF\ VL VWDQ ]DSDOQ\ MDP\ XVWQHM GRFKRG]L GR OLQLHQLD VL -]\N,
ERQD OX]RZD RNROLF\ JDUGD L SR]RVWDHM F]FL MDP\ XVWQHM V REU]NH
SRF]WNRZR ]DF]HUZLHQLRQH SyQLHM VWDM VL VLQH QD VNXWHN SU]HNUZLenia
ELHUQHJR L SRNU\ZDM VL S\WNLPL RZU]RG]HQLDPL = RWZRUyZ QRVRZ\FK
Z\S\ZD OX]RZR-URSQD Z\G]LHOLQD NWyUD NU]HSQF WZRU]\ VWUXS\ 7NDQND
SRGVNyUQD Z F]FL WZDU]RZHM JRZ\ D ]ZDV]F]D Z RNROLF\ ZDUJ MHVW
REU]ND=DSDOHQLHPLQLNRF]\QNRURQNLLWZRU]\ZDUDFLFMHVWSU]\F]\Q
NXODZL]Q\ V]W\ZQHJR FKRGX L ]]XFLD SXV]NL UDFLFRZHM ,QIHNFMD FLDUQ\FK
owiec SRPLG]\DW\JRGQLHPFL\SURZDG]LGRSRURQLHOXEGHIRUPaFMLSRGyZXNWyU\FKVWZLHUG]DVLZRGRJRZLH LG\VSOD]MVLDWNywki. Przy
]DZOHF]HQLXFKRURE\GRVWDGDZSHQLZUDOLZHJRZVNDQLN]DFKRURZDOQoFLPRHVLJDDPLHUWHOQRGR
3RGRHPVSRUDG\F]QLHZ\VWSXMF\FKREMDZyZXE\GDVUHDNFMHDOHrgiczne X]ZLHU]WPDMF\FKZF]HQLHMV]\NRQWDNW]ZLUXVHPFKRURE\QLHELeVNLHJR M]\ND 2EUD] NOLQLF]Q\ FKDUDNWHU\]XMH VL Z\VWSRZDQLHP ]PLDQ
SFherzykowych i wrzoG]LHMF\FKZERQLHOX]RZHMMDP\XVWQHMLQDVNyU]H
RUD]SU]HF]XOLFVNyU\
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. : ERQLH OX]RZHM MDP\ XVWQHM
VWZLHUG]D VL VLQLF L REHFQR RZU]RG]H 3RG ERQDPL VXURZLF]\PL L QD
poZLHU]FKQL ZLHOX QDU]GyZ ZLGRF]QH V Z\EURF]\Q\ :\VWSXM RQH ]H
V]F]HJyOQLH GX UHJXODUQRFL X SRGVWDZ\ WWQLF\ SXFQHM QD NRQLXV]NX
107
VHUFD L Z ERQLHOX]RZHM ZDF]D 7NDQND SRGVNyUQD F]FL WZDU]RZHM MHVW

QDFLHF]RQDJDODUHWRZDW\PS\QHPDVNyUDNRURQNLREMWDVWDQHP]DSDOQ\P
ROZPOZNAWANIE. 6H]RQRZR SRMDZLDQLD VL L FKDUDNWHU\VW\F]QH RbMDZ\ NOLQLF]QH V Z\VWDUF]DMF SRGVWDZ UR]SR]QDQLD QD WHUHQDFK HQ]oRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ : LQQ\FK UHMRQDFK NDGRUD]RZH SRGHjU]HQLH R ]DFKRURZDQLH QD W FKRURE Z\PDJD SRWZLHUG]HQLD Qa drodze
izolacji i identyfikacji wirusa. W przypadku wybuchu epizootii konieczne jest
UyZQLHRNUeOHQLHVHURW\SyZZLUXVDELRUF\FKZQLHMXG]LD3U]\\FLRZR
GREDGDODERUDWRU\MQ\FKSRELHUDVLNUHZQDKHSDU\Q]NWyUHMRG]\VNXMH
VLHOHPHQW\PRUIRW\F]QHL]DZLHV]DSRSU]HSXNDQLXZUR]WZRU]HVROLIL]MoORJLF]QHM OXE LQQ\P S\QLH L]RWRQLF]Q\P 3RPLHUWQLH SRELHUD VL Z\FLQNL
ZWURE\ V]SLNX NRVWQHJR OHG]LRQ\ Z\EUDQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK L Py
]JX NWyUH Z VWDQLH VFKRG]RQ\P OHF] QLH ]DPURRQ\P SU]HV\DQH V GR
pracowni diagnostyczQHM 3LHUZRWQHM L]RODFML ZLUXVD GRNRQXMH VL ]DNDDMF
KRPRJHQDWHP SREUDQHJR PDWHULDX ]DURGNL NXU]H ZUDOLZH RZFH OXE KoGRZOH NRPyUHN 8]\VNDQH V]F]HS\ SU]HQRVL VL QDVWSQLH QD KRGRZOH NoPyUNRZH L LGHQW\ILNXMH ]D SRPRF RGF]\nu immunofluorescencji lub immunoenzymatycznego. Do rutynowego wykrywania swoistych dla wirusa
SU]HFLZFLDZVXURZLF\]ZLHU]WVWRVXMHVLRGF]\QSUHF\SLWDFMLZHOXDJarowymZL]DQLD dopeniacza i ELISA'RRNUHODQLDSU]HFLZFLDVZRLVW\FK
GODSRV]F]HJyOQ\FKVHURW\SyZZLUXVDZ\NRU]\VWXMHVLRGF]\QVHURQHXWUDOizacji3U]HFLZFLDDSUHF\SLWXMFHLQHXWUDOL]XMFHSRMDZLDMVLZ-14 dni po
]DNDHQLX L XWU]yPXM VL SU]H] ZLHOH ODW QDWRPLDVW SU]HFLZFLDD ZLFH
GRSHQLDF]SRMDZLDMRW\G]LHSyQLHML]DQLNDMZSU]HFLJX-PLHVLF\
P26732:$1,(. &KRUREDQLHELHVNLHJRM]\ND jest FKRURE]ZDOF]DQ]
XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(1LHRSUDFRZDQR
swoistego leczenia tej jednostki chorobowej. W zwalczaniu choroby stosuje
VL LPPXQRSURILODNW\N VZRLVW 8\ZD VL V]F]HSLRQHN \Z\FK DWHQXRZaQ\FK ]DZLHUDMF\FK VHURW\S ZLUXVD DNWXDOQLH Z\ZRXMFHJR ]DNDHQLH QD
GDQ\PREV]DU]H8QLNDVLV]F]HSLRQHNSROLZDOHQWQ\FK]HZ]JOGXQDPR
OLZR X]MDGOLZLHQLD VL WZRU]F\FK M V]F]HSyZ QD GURG]H VHJUHJDFML L UeNRPELQDFML 6DPLFH V]F]HSL VL FRURF]QLH QD W\JRGQLH SU]HG kryciem.
2GSRUQR ELHUQDSU]HND]DQDZUD]]SU]HFLZFLDDPLVLDURZ\PLFKURQLQoZR QDURG]RQH MDJQLWD SU]H] SLHUZV]H PLHVLFH LFK \FLD 1LH ]DOHFD VL
V]F]HSLHQLDMDUHNLPDFLRUHNZSLHUZV]HMSRRZLHFL\]HZ]JOGXQDPR
OLZR Z\VWSLHQLD SRURQLH L GHIRUPDFML SRGyZ = XZDJL QD PROLZR
Z\VWSLHQLD QDGZUDOLZRFL QLH ]DOHFD VL UyZQLH V]F]HSLHQLD W\PL V]F]eSLRQNDPLE\GD
2VSDRZLHFLNy]
(DF variola ovina, ang. sheep pox and goat pox)
108
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
-HVW WR RVWUD ]DNDQD L Z\VRFH ]DUDOLZD FKRURED PD\FKSU]HXZDF]\

SU]HELHJDMF]FKDUDNWHU\VW\F]Q\PLZ\NZLWDPLQDVNyU]HLREMDZDPLRJylnymi.
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHP SU]\F]\QRZ\P V HSLWHOLRWURSRZH ZLUXV\

z rodzaju Capripoxvirus, QDOHFHGRURG]LQ\Poxviridae:UyGQLFKZ\UyQLD
VLV]F]HS\NWyU\FK]MDGOLZRRJUDQLF]DVLW\ONRGRRZLHFLV]F]HS\DWDNuMFH WDN RZFH MDN L NR]\ :V]\VWNLH NUFH ZLUXV\ PDM EDUG]R ]EOLRQH
ZDFLZRFLELRORJLF]QHLIL]\NRFKePLF]QH6VSRNUHZQLRQHDQW\JHQRZR]
ZLUXVHPJX]RZDWHMFKRURE\VNyU\E\GD1DPQDDMVLRQHQDKRGRZODFK
koPyUHNMGHUQHUHNLVNyU\MDJQLWLNy]Z\ZRXMFSR14 dniach efekt
F\WRSDW\F]Q\ : ]DNDRQ\FK NRPyrNDFK WZRU] ZHZQWU]SOD]PDW\F]QH
FLDNDZWUWRZHNWyUHPRQDZ\NU\ZDSU]\SRPRF\RGF]\QXLPPXQRIOuorescencji lub rutynowym barwieQLHPKHPDWRNV\OLQLHR]\Q:LUXV\WHV
UHGQLR RSRUQH QD F]\QQLNL UoGRZLVND ]HZQWU]QHJR V]\ENR JLQ SRG
ZS\ZHP ZLDWD L SURPLHQLRZDQLD XOWUDILROHWRZHJR 5R]WZRU\ VRG\
kaustycznej, 2% fenolu i 1% formaliny LQDNW\ZXMMHZFLJXPLQXW\
EPIZOOTIOLOGIA. 2VSDRZLHFLNy] Z\VWSXMHHQGHPLF]QLHZ$Iryce,
$]MLLQD%OLVNLP:VFKRG]LH:3ROVFHRVWDWQLHSU]\SDGNL]DFKRURZDRdnotowano w 1950 roku. Choroba zawlekana jest do stad wolnych wraz z
ZSURZDG]HQLHP]DNDRQ\FK]ZLHU]W:LUXVUR]SU]HVWU]HQLDVLSU]H]NRnWDNW EH]SRUHGQL L SRUHGQLR SU]H] ]DQLHF]\V]F]RQ SDV] VXURZH VNyU\
ZHQLLQQHSURGXNW\SRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJRDWDNHSU]H]REVXJ'R
]DNDeQLDGRFKRG]LUyZQLHQDGURG]HDHURJHQQHMLSU]H]XV]NRG]RQVNyU
:VNDQLNPLHUWHOQRFLZDKDVLZJUDQLFDFKQLHNLHG\PRHVLJD
]ZDV]F]DZUyGMDJQLW'XHVWUDW\PRJZyVWSLUyZQLHZUyGMDUHNZ
SU]\SDGNDFKRVWUHJR]DNDHQLDZ\PLHQLD8Ny]REVHUZXMHVLDJRGQLHMV]\
przebieg.
PATOGENEZA. 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX ZLUXV UR]SU]HVWU]HQLD VL
SRFD\PRUJDQL]PLHLMHVWREHFQ\ZHZV]ystkich tkankach. Jego replikacja w
QDVNyUNX L VNyU]H ZDFLZHM Z\ZRXMH SRMDZLHQLH VL FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK
Z\NZLWyZ:LUXVRVLJDVZRMHQDMZ\V]HPLDQRZRUJDQL]PLHSRPLG]\D
GQLHPRG]DNDHQLD1DMZLFHMMHVWJRZOLPILHLQDERQNXSFKHU]\NyZ
MRHE\Z\GDODQ\]POHNLHP
OBJAWY KLINICZNE. 3R RNUHVLH LQNXEDFML WUZDMF\P RG GR GQL
SRMDZLDM VL REMDZ\ RJyOQH WDNLH MDN JRUF]ND Z JUDQLFDFK &
XWUDWDDSHW\WXRVRZLHQLHSU]\VSLHV]HQLHWWQDLRGGHFKyZ]DSDOHQLHVSRMy
wek i wyciek surRZLF]\DQDVWSQLHOX]RZR-ropny z oczu i nosa. Na tym
HWDSLH FKRURE\ PRH GRFKRG]L GR SDGQL ZUyG MDJQLW MHV]F]H SU]HG
pojawieQLHPVLZ\NZLWyZVNyUQ\FK8SR]RVWD\FK]ZLHU]WSRRNRRGZX
GQLDFK WUZDQLD REMDZyZ RJyOQ\FK QD VNyU]H JRZ\ Z\PLHQLX mosznie,
2VSDRZLHFLNy]
109
ZHZQWUzQHM VWURQLH XG Z\VWSXM RJQLVND ]DF]HUZLHQLHQLD NWyUH SR 3

GQLDFKSU]HNV]WDFDMVLZJX]NLRUHGQLF\RNRRFP]OHNNR]DSDGQL
W\P URdkiem. Po kolejnych 3 GQLDFK Z PLHMVFDFK JX]NyZ UR]ZLMDM VL
SFKHU]\NLNWyUHSNDMFRGVDQLDMQDGHUNL7H]NROHLSRNU\ZDMVLVWUuSDPL 5HJHQHUDFMD QDERQND SRZRGXMH WZRU]HQLH VL ELD\FK OHNNR ZNO
V\FKEOL]QNWyUHXZLGDF]QLDMVLSRRGSDGQLFLXVWUXSD&KRUREDWUZDRG
GRW\JRGQL2SUyF]]PLDQVNyUQ\FKGRFKRG]LGR ]DMFLDGUyJRGGHFKoZ\FKLXNaGXSRNDUPRZHJR:Z\QLNXWHJRPRHSRMDZLVLGXV]QRL
Z\S\Z SLHQLVWHM OLQ\ ] MDP\ XVWQHM : WUDNFLH WUZDQLD FKRURE\ PRH GoFKRG]LGRURQLHOXEURG]HQLD]DNDRQ\FKUyGPaFLF]QLH\Z\FKMDJQLW]
UR]ZLQLW\PL QD VNyU]H objawami ospowymi. Mianem czarnej ospy RNUHOD
VLFLNL] UHJX\PLHUWHOQ\SU]HELHJFKRURE\NWyUHPXWRZDU]\V]\Z\EUoF]\QRZRZVNyU]HLERQDFKOX]RZ\FKFLHPQH]DEDUZLHQLHS\QXSFKeU]\NyZNUZLRPRF], krwawa biegunka i krwotoczQ\Z\S\Z]QRVD
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. : FLNLP SU]HELHJX ]PLDQ\
VNyUQH UR]V]HU]DM VL QD OX]yZN MDP\ XVWQHM JDUGD WUDZLHFD NUWDQL
SRFKZ\LWFKDZLF\3XFDREMWHVQLH\WRZ\P]DSDOHQLHPF]VWR z szaroELD\PLRJQLVNDPLZLHONRFL]LDUQDJURFKXGRRU]HFKDODVNRZHJR
ROZPOZNAWANIE. : UHMRQDFK Z\VWSRZDQLD FKRURE\ UR]SR]QDQLH
PRQDRSU]HQD]QDMRPRFLV\WXDFMLHSL]RRW\F]QHMRUD]FKDUDNWHU\VW\F]Q\P
Z\JOG]LH L UR]ZRMX ]PLDQ VNyUQ\FK ]ZDV]F]D LFK Vtadium grudkowego.
0DHWUXGQRGRVWU]HJDOQHZ\NZLW\PRQDVWZLHUG]LGRNDGQ\PRPDF\ZaQLHPVNyU\'LDJQR]SRWZLHUG]DVLODERUDWRU\MQLHZSU]\SDGNDFKNRQLHFzQRFLZ\NOXF]HQLDQLHV]WRZLF\'REDGDSRELHUDVLSU]\\FLRZRZSLHUwszym tygodniu trwania choURE\ ELRSWDW FDHM VNyU\ QDWRPLDVW SRPLHUWQLH
Z\FLQNLSXF+RPRJHQDWDPLW\FKWNDQHN]DNDDVLKRGRZOHNoPyUHNLSR
NLONX GQLDFK LGHQW\ILNXMH VL ZLUXVD RGF]\QHP LPPXQRIOXRUHVFHQFML lub
barZLHQLHP QD REHFQR FLDHN ZWUWRZ\FK :LUXVD RVS\ PRQD RGUyQL
RGQLHV]WRZLF\]DSRPRFWHVWXLPPXQRG\IX]MLOXEZPLNURVNRSLHHOHNWUoQRZ\PZ\NRU]\VWXMFUyQLFHZLFKZLHONRFL:LHONRZLUXVDRVS\Z\QRVL
300QPSRGF]DVJG\ZLUXVQLHV]WRZLF\PDRGGRQP=EDGD
serologicznych GR Z\NU\ZDQLD VZRLVW\FK SU]HFLZFLD VWRVXMH VL SRUHGQL
test immunofluorescencji i odczyn seroneutralizacji. Za pozytywne miana w
RGF]\QLH LPPXQRIOXRUHVFHQFML L VHURQHXWUDOL]DFML X]QDMH VL RGSRZLednie
UR]FLHF]HQLDVXUowic od 1:500 do 1:5000 oraz od 1:5 do 1:500.
P26732:$1,(. 2VSD MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF
RERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(:NUDMDFKJG]LHFKRUREDQLHZ\VW
SXMHVWRVXMHVLUDG\NDOQHURGNL ZMHM]ZDOF]DQLX3ROHJDMRQHQDZ\ELFLX
FDHJRVWDGDZNWyU\PVWZLHUG]RQR]DNDHQLHW\PZLUXVHPRUD]JUXQWRwQ\PRF]\V]F]DQLXLRGNDDQLXSRPLHV]F]HLZ\ELHJyZ3RQDGWRRERZL]uMH]DND]VSURZDG]DQLDRZLHFLNy]]NUDMyZJG]LHRVSDZ\VWSXMHRUD]U\Jorystyczne przestrzHJDQLHNZDUDQWDQQ\SU]\LPSRUFLH]LQQ\FKREV]DUyZ:
110
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
NUDMDFK REMW\FK FKRURE SURZDG]L VL SODQRZ LPPXQRSURILODNW\N VZoLVW 2EHFQLH QD ZLDWRZ\P U\QNX GRVWSQH V V]F]HSLRQNL ]DELWH L \ZH
DWHQXRZDQH :HGXJ 2,( ZLNV]R ]DUHMHVWURwanych szczepionek stymuluMH SHQ NU]\RZ RGSRUQR FKURQLF SU]HG ]DNDHQLHP ZV]\Vtkimi
szczepami capripoxvirus 2GSRUQR SR V]F]HSLHQLX ELRSUeSDUDWDPL \Z\PL
WUZDFRQDMPQLHMURNQDWRPLDVWSU]\X\FLXV]F]HSLRQHN]DELW\FKQLHGXHM
QLPLHVLF\'RXRGSRUQLDQLDSU]HFLZNRRVSLHPRQDUyZQLHX\DWeQXRZDQHMV]F]HSLRQNLSU]HFLZNRJX]RZDWHMFKRURELHVNyU\E\GD
Niesztowica
(pol. syn. ektyma ]DNDQH NURVWNRZH ]DSDOHQLH VNyU\, DF ecthyma
contagiosum, ang. contagious pustular dermatitis; soremouth)

Niesztowica MHVW]DNDQL]DUDOLZFKRURERZLHFLNy]SU]HELHJDMF
]H]PLDQDPLVNyUQ\PLZSRVWDFLJUXGHNLNURVWNWyUHQDMF]FLHMORNDOL]XM
VLQDZDUJDFK
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym choroby jest wirus niesztowicy
QDOHF\GRURG]DMX Parapoxvirus, z rodziny Poxviridae. Cechuje go silny troSL]P GR NRPyUHN QDERQNRZ\FK -HJR JHQRP ]EXGRZDQ\ MHVW ] '1$
,PPXQRORJLF]QLH MHVW ]UyQLFRZDQ\L Z\VWSXMH Z FR QDMPQLHM V]HFLX RdPLDQDFK 0RQD JR QDPQDD QD RZFDFK NR]DFK ]DURGNDFK NXU]\FK L
hodowODFK NRPyUNRZ\FK Jest wybitnie oporny na wysychanie, w takim
VWDQLHPRHSU]H\ZDSRQDGODW3RZV]HFKQLHVWRVRZDQHURGNLGH]\nIHNF\MQHV]\ENRJRQLV]F]
EPIZOOTIOLOGIA. Niesztowica Z\VWSXMHZV]G]LHWDPJG]LHSURZDG]L
VL KRGRZO RZLHF : 3ROVFH ]RVWDD VWZLHUG]RQD SR UD] SLHUZV]\ Z
URNX2SUyF]RZLHFLNy]ZUDOLZHMHVWE\GRLG]LNR\MFHSU]HXZacze, w
W\P NDULEX L ZLHOEG\ &KRUXM RZFH ZV]\VWNLFK UDV 8 Ny] REVHUZXMH VL
FLV]\SU]HELHJNOLQLF]Q\QLXRZLHF1DMEDUG]LHMSRGDtne na ]DNDHQLHV
MDJQLWDSRPLG]\DPLHVLFHP\FLD&KRUREDSRMDZLDVLVH]RQRZRQD
SU]HRPLHODWDLMHVLHQL]ZDV]F]DSU]\VXFKHMSRJRG]LH:VWDG]LHV]HU]\VL
SU]H]NRQWDNWEH]SRUHGQLLSRUHGQLRSU]H]]DQLHF]\VzF]RQSDV]VSU]W
(kolczykownica HPDVNXODWRU L OXG]L UyGHP L UH]HUZXDUHP FKRURE\ V
RZFHLNR]\]FKURQLF]QLHXWU]\PXMF\PLVL]PLDQDPLVNyUQ\PL:VNDQLN
]DFKRURZDOQRFLPRHVLJDQDWRPLDVWPLHUWHOQRMHVWQLVNDLZDKD
VL Z JUDQLFDFK 3U]HFKRURZDQLH SR]RVWDZLD GXJR XWU]\PXMF VL
RGSRUQR ODWD NWyUD MHGQDN QLH MHVW SU]HND]\ZDQD GURJ VLDURZ L
ODNWRJHQQ'ODWHJRMDJQLWDV]DZV]HZUDOLZHQD]DNDHQLH=DUD]HNPRH
VLXWU]\P\ZDODWDPLZVWDG]LHG]LNLQoVLFLHORPLGXJLHMSU]H\ZDOQRFLZ
strupach rozsianych na pastwisku i w owczarniach.
Niesztowica
111
PATOGENEZA. %UDP ZHMFLD ]DUD]ND MHVW XV]NRG]RQD VNyUD :LUXV

ZQLNDGRNRPyUHNQDERQNDVNyU\LV]HU]\VLZREUELHWHMZDUVWZ\-HJR
UHSOLNDFMD Z\ZRXMH UHDNFMH QDGZUDOLZRFL W\SX SyQHJR ] REU]NLHP L
LQILOWUDFMQHXWURILOLLED]RILOL:Z\QLNXW\FKSURFHVyZSDWRORJLF]Q\FKGoFKRG]LGRPDUWZLF\L]XV]F]DQLDVL]DMW\FKNRPyUHNZDUVWZ\QDERQNoZHMLOHFHMSRGQLZDUVWZ\EURGDZNRZDWHMVNyU\:LGRF]QH]PLDQ\VNyrQHUR]ZLMDMVL SU]HFKRG]FNROHMQRSU]H]VWDGLDSODPHNJUXGHNSFKHU]yNyZNURVWLVWUXSyZ
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLWUZDRGGRGQLUHGQLR8
GQL=XZDJLQDORNDOL]DFM]PLDQVNyUQ\FKZ\UyQLDVLQLHNLHG\SRVWDFLH
NOLQLF]QH ZDUJRZ NRF]\QRZ L SFLRZ 3LHUZV]H RJQLVND ]DSDOQH SRMaZLDMVLSRREXVWURQDFKJUDQLF\SU]HMFLDERQ\OX]RZHMZVNyUZ]GX
NUDZG]L ZDUJ L Z NWDFK XVW 6WG ]PLDQ\ UR]V]HU]DM VL GDOHM QD VNyU
SROLF]NyZQRVDQLHNLHG\QDERQOX]RZMDP\XVWQHMD]ZDV]F]DSRliczNyZ L ZRNy G]LVH : RNROLFDFK REMW\FK RGF]\QHP ]DSDOQ\P PRQD
zaobserZRZDWZRU]HQLHVLSFKHU]\NyZNWyUHSU]HNV]WDFDMVLZNURVW\
SNDM L RGVDQLDM QDGHUNL SRNU\ZDMFH VL F]DUQREUXQDWQ\PL VWUXSDPL
NajczFLHMMHGQDNVWZLHUG]DVLNOLQLF]QLHVWUXS\RUHGQLF\RGGRFP
NWyUHPRJVL]OHZD]HVRESRNU\ZDMFMHGQROLFLHZLNV]HREV]DU\VNyU\
ZmieQLRQHFKRURERZRPLHMVFDVEROHVQHLZUDOLZHQDXFLVN:FLJX4
tygodni doFKRG]LGR]XV]F]DQLDVLVWUXSyZLQDVWSuje restitutio ad integrum
EH] WZRU]HQLD VL EOL]Q 8 FKRU\FK MDJQLW GRFKRG]L GR SRJRrV]HQLD VL
NRQG\FMLLXWUDW\PDV\FLDD]HZ]JOGXQDWUXGQRFLZSRELHUDQLXSRNDUPX
spowoGRZDQHEROHVQRFLZREUELHMDP\JERZHM
W pRVWDFL SFLRZHM ]PLDQ\ ORNDOL]XM VL QD ZDUJDFK VURPRZ\FK L QaSOHWNX 8 VDPLF PRH GRFKRG]L SoQDGWR GR ]DSDOHQLD VNyU\ Z\PLHQLD L
ZHZQWU]QHMSoZLHU]FKQLXG:W\FKSU]\SDGNDFKUyGHP]DNDHQLDPRH
E\FKRUHVVFHMDJQL8WU\NyZZFLNLPSU]HELHJXPRHGRFKRG]LGR
JURPDG]HQLDVLS\QXZZRUNXPRV]QRZ\P
3RVWDNRF]\QRZFHFKXMHWZRU]HQLHVL]PLDQQDNRURQNDFKSFLQLZ
V]SDU]H PLG]\UDFLFRZHM 2FLHUDQLH VL ]ZLeU]W VSRZRGRZDQH ZLGHP
SU]\VSLHV]DSNDQLHSFKHU]\NyZLNURVW:WyUQHLQIHNFMHEDNWHU\MQHRGVoQLW\FKQDGHUHNSURZDG]GRSURFHVyZURSQ\FKNXODZL]Q\RUD]SRZLND
ZSRVWDFL]DQRNFLF\=D]Z\F]DMFKRUREDPDSU]HELHJDJRGQ\
%DUG]R U]DGNR PRH SRMDZLD VL ]ROLZD SRVWD QLHV]WRZLF\ ] XRJylQLHQLHP SURFHVX FKRURERZHJR L ]DMFLHP XNDGu pokarmowego lub oddechowego.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. : U]DGNLFK ]ROLZ\FK SU]\SDdNDFK RZU]RG]HQLD Z\VWSXM Z OX]yZFH MDP\ QRVRZHM L JyUQ\FK GURJDFK
RGGHFKRZ\FK3U]\]DMFLXSU]HZRGXSRNDUPRZHJRQDGHUNL VWZLHUG]DVL
ZOX]yZFHSU]H\NXWUDZLHFXLMHOLWDFKFLHQNLFK
112
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
ROZPOZNAWANIE. DJRGQ\LFKDUDNWHU\VW\F]Q\SU]HELHJNOLQLF]Q\FKoURE\QDVXZDMZVWSQHUR]SR]QDQLHFKRURE\3RWZLHUG]HQLHPGLDJQR]\MHVW
wykazaQLH ZLUXVD Z S\QLH NURVW SU]\ SRPRF\ PLNURVNRSX HOHNWURQRZHJR
lub stwieUG]HQLH VZRLVW\FK SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XMF\FK Z VXURZLFDFK
R]GURZLHFyZ WHVWHP LPPXQRG\IX]ML Z HOX DJDUR]RZ\P OXE RGF]\QHP
ZL]DQLHP GRSHQLDF]D 'HILQLW\ZQ\P SRWZLHrdzeniem rozpoznania jest
XGDQH ]DNDHQLH RZLHF OXE NUyOLNyZ ]aZDUWRFL NURVW SFKHU]\NyZ OXE
]DZLHVLQ VWUXSyZ : UR]SR]QDQLX UyQiFRZ\P QDOH\ Z\NOXF]\ RVS
RZLHFNWyUDSU]HELHJD]PRFQR]D]QDF]RQ\PLREMDZDPLRJyOQ\PLLZ\VoNLPZVNDQiNLHPPLHUWHOQRFL
P26732:$1,(. W przypadku wybuchu choroby w stadzie, kiedy jej
rozprzesWU]HQLHQLH MHVW MHV]F]H QLHZLHONLH FKRUH V]WXNL L]ROXMH VL L OHF]\
ZmieQLRQH PLHMVFD PRQD SG]ORZD UR]WZRUHP MRG-JOLFHU\Q\ MRG\Q ]
dodatNLHPSLRNWDQLQ\OXELQQ\PLUR]WZRUDPLURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FK
MiejVFRZR VWRVRZDQH V UyZQLH PDFL ] DQW\ELRW\NDPL 3U]\ XRJyOQLHQLX
choURE\DQW\ELRW\NLSRGDMHVLSDUHQWHUDOQLH1LH]DOHFDVLREHFQLH]U\ZDQLD
VWUXSyZSRQLHZDWHQ]DELHJZ\GXDF]DVJRMHQLD:VND]DQHMHVWSRGDZaQLH PLNNLHM L DWZR VWUDZQHM NDUP\ : SU]\SDGNDFK UR]OHJ\FK ]PLDQ Z
ERQLHOX]RZHMMDP\XVWQHMXMDJQLWGREUHZ\QLNLGDMHVWRVRZDQLH]DELHJyZ
NULRFKLUXUJL Z NRPELQDFML ] GLDWHUPL 3R]RVWDH ]ZLHU]WD QLH Z\ND]XMFH
REMDZyZ FKRURERZ\FK SRGGDMH VL V]F]HSLHQLX SURILODNW\F]QHPX 3URGukowana w Polsce szczepionka przeciwko niesztowicy o nazwie Contivac jest
OLRILOL]DWHP\ZHJRDWHQXRZDQHJRZLUXVDQDPQRRQHJRQDQDERQNXVNyU\
MDJQLW3UHSDUDWWHQSRGDZDQ\MHVWPHWRGVNDU\ILNDFMLVNyU\SU]\SRPRF\
DSOLNDWRUD-DJQLWDPRJE\V]F]HSLRQHMXRGGQLD\FLDRZFHFLarne
QDMSyQLHMGR8. tygodnia przed wykotem. Owce uzykuMRGSRUQRZ
GQLX SR V]F]HSLHQLX -HGQRNURWQD LPPXQL]DFMD Z FLJX URNX FKURQL SU]HG
zachorowaniem. W stadach, gdzie choroba utrzyPXMH VL HQ]RRW\F]QLH
QLH]EGQH MHVW V]F]HSLHQLH Z RGVWSDFK 8-PLHVLF]Q\FK 5yZQRF]HQLH
]DOHFDVLRF]\V]F]DQLHLELHFHRGNDDQLHSRPLHV]F]HZNWyU\FKSU]HEyZD\]DNDRQHRZFH-GQLRZNZDUDQWDnQGODQRZR]DNXSLRQ\FKV]WXNL
XVXZDQLH ] RWRF]HQLD ZV]HONLFK PDWHULDyZ L SU]HGPLRWyZ NWyUH PRJ
XV]NDG]DSRZRNL]HZQWU]QH]ZLHU]W&KRUoEX]QDMHVL]DZ\JDVSR
XS\ZLHW\JRGQLRGFKZLOLXVXQLFLDOXEZ\Oeczenia ostatniej chorej owcy i
SU]HSURZDG]HQLDNRFRZHJRRF]\V]F]DQLDLRGNDDQLDRZF]DUQLUR]WZorem sody kaustycznej.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(KA. 1D ]DNDHQLH QDUDHQL V
JyZQLHOXG]LHSLHOJQXMF\FKRUHMDJQLWDLSUDFRZQLF\U]HQLPDMF\NRnWDNW ]H VNyU L ZHQ 0LHMVFHP ZQLNQLFLD ZLUXVD V XV]NRG]HQLD VNyU\
Okres inkubacji u ludzi wynosi od 3 do 6 dni. Po tym czasie w miejscu zakaHQLD ]Z\NOH QD GRQL OXE SU]HGUDPLHQLXSRMDZLDM VL SRMHG\QF]H EROHVQH
]DF]HUZLHQLHQLDLZLG1DVWSQLHWZRU]VLJUXGNLLNURVW\=PLDQ\XWU]y-
Niesztowica
113
PXMVLRGGRW\JRGQLURGNRZDF] NURVWHN]DSDGDVLLGRFKRG]L
GR VF]HQLD VL S\QX Z\VLNRZHJR :WHG\ ]GDU]DM VL ZWyUQH LQIHNFMH
bakteryjne.
:]DSRELHJDQLX]DOHFDVLSU]HVWU]HJDQLH]DVDGKLJLHQ\D]ZDV]F]DPyFLHUNSRNRQWDkcie z owcami.
:OHF]HQLXVWRVXMHVLRVRQRZRDQW\ELRW\NL,QIHNFMDZ\JDVDVDPRLVWQLH
Dyzenteria MDJQLt
(pol. syn. biegunka MDJQLWDF dysenteria agnorum, ang. lamb dysente-
ry)
-HVWWRRVWURSU]HELHJDMFH]DSDOHQLHMHOLW]REMDZDPLELHJXQNL LZ\VRN
PLHUWHOQRFL
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPSU]\F]\QRZ\PVODVHF]NLClostridium perfringens
typu B NWyUH SURGXNXM WRNV\Q\ D, E i H :\VWSXM RQH XELNZLWDUQLH Z
JOHELH L SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P ]ZLHU]W ]GURZ\FK =DURGQLNL tych laseF]HNGXJRSU]H\ZDMZJOHELH
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED Z\VWSXMH JyZQLH Z (XURSLH $]ML &HnWUDOQHM L 3RXGQLRZHM $IU\FH ,QIHNFMH Z\ZRDQH ODVHF]NDPL C. perfringens
typu C PDMZLNV]H]QDF]HQLHZ$XVWUDOLLL$PHU\FH3yQRFQHM1DMEDUG]LHM
ZUDOLZH V 4-GQLRZH MDJQLWD X NWyU\FK SU]HELHJ FKRURE\ MHVW V]\ENL L
FLNL'R]DNDHQLDGRFKRG]LGURJSRNDUPRZSRSU]H]VSR\FLH]DNDoQHMJOHE\OXENDX]DQLHF]\V]F]DMFHJRZ\PL:RNUHVLHZ\NRWyZ choroba
PRHVLV]HU]\LREHMPXMH]ZLeU]WDGR-W\JRGQLD\FLDPLHUWHOQR
ZUyGFKRU\FKMDJQLWVLJD1DMZLksze nasilenie dyzenterii przypada
QD FKRGQH SRU\ URNX 5R]ZRMRZL FKRURE\ VSU]\MD GXH ]DQLHF]\V]F]HQLH
URGRZLVNDODVHF]NDPLGRNWyUHJRGRFKRG]LSU]\GX\P]DJV]F]HQLXPaFLRUHN Z SRURGyZNDFK -DJQLWD RG SDG\FK PDWHN NDUPLRQH SUHSDUDWDPL
POHNR]DVWSF]\PLVV]F]HJyOQLHQDUDRQHQDLQIHNFMW\P]arazkiem.
PATOGENEZA. C. perfringens typu B QDPQDD VL Z SU]HZRG]LH SRNDrPRZ\P L SURGXNXMH EHWD WRNV\Q R ZDFLZRFLDFK QHNURW\]XMF\FK GOD
QDERQNDMHOLWRZHJR(IHNWHPMHMG]LDDQLDMHVWNUZotoczne zapalenie jelit z
RZU]RG]HQLHP LFK ERQ\ OX]RZHM %HWD-WRNV\QD MHVW ZUDOLZD QD G]LDDQLe
WU\SV\Q\NWyUHMQLHZ\VRNLSR]LRPXQRZRURGNyZMHVWGRGDWNRZRSRJELany przez inhibitory siarowe.
,PPXQRORJLD NORVWULGLyZ %LDND L SROLVDFKDU\G\ FLDQ\ NRPyUNRZHM
oraz toksyny NORVWULGLyZ SRZRGXM SRMDZLHQLH VL SU]HFLZFLD RFKURQQ\FK
3R]LRPVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDNODV\,J* dodatnio koreluje ze swoistym
VWDQHP RGSRUQRFL SU]HFLZNR W\P ]DNDeQLRP :VSRPQLDQH SU]HFLZFLDD
ELRU XG]LD Z RSVRQL]DFML NRPyUHN EDNWeryjnych fagocytowanych przez
114
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
neutrofile lub QHXWUDOL]XMWRNV\Q\&]DVWUZDQLDRGSRUQRFLQLH]RVWDSUeF\]\MQLHRNUHORQ\V]F]HJyOQLHZFKRUREDFKRQDGRVWU\PLRVWU\PSU]HELeJXNRF]F\PVLPLHUFL2JyOQLHPRQDSU]\MHLPPXQL]DFMD]ZLHU]W

ZSLHUZV]\PURNXLFK\FLDMHVWQLH]EGQDQDREV]Drach enzootycznych.
OBJAWY KLINICZNE. :\VWSRZDQLHG\]HQWHULLFHFKXMHVLQDJ\PLSDdQLFLDPL4-GQLRZ\FKMDJQLWEH]DGQ\FKREMDZyZ]ZLDVWXQRZ\FKSU]eELHJ QDGRVWU\ &]FLHM VSRW\NDQD MHVW MHGQDN IRUPD RVWUD SRGF]DV NWyUHM
REVHUZXMH VL XWUDW FKFL GR VVDQLD L REILW ZRGQLVW ELHJXQN F]VWR ]
GRPLHV]N NUZL &KRUH MDJQLWD SU]\MPXM SRVWDZ ] XNRZDWR Z\JLW\P
JU]ELHWHPVSRJOGDMQDERNLFLDDSU]HFLJDMVLLDRQLHSREHNXM3oUXV]DMVL]WUXGHP]RSXV]F]RQJRZQDV]HURNRUR]VWDZLRQych i ugi
W\FK Z VWDZDFK NRF]\QDFK .D RGGDZDQ\ MHVW Z EROHVQ\P QDSLFLX :
FLJXJRG]LQRGSRMDZLHQLDVLREMDZyZGRFKRG]LGR]DOHJDQLDSLF]NLL
PLHUFL 8 VWDUV]\FK MDJQLW G\]HQWHULD Z IRUPLH SU]HZOHNHM PRH PDQLIeVWRZDVLXWUDWFKFLGRVVDQLDLEROHVQRFLMDP\EU]XV]QHM
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =ZRNL SDGHJR MDJQLFLD SREUuG]RQH V NDHP Z RNROLF\ RGE\WX L RJRQD 1DMEDUG]LHM FKDUDNWHU\VW\F]Q
]PLDQMHVWNUZRWRF]QH]DSDOHQLHMHOLW]RZU]RG]HQLDPLOX]yZNL=PLHQLRQH
RGFLQNLMHOLWVEarwy niebiesko-SXUSXURZHMLSU]\SRPLQDM]PLDQ\]DZDoZH ]ZL]DQH ]H VNUWHP MHOLW : MDPLH RWU]HZQRZHM VWZLHUG]D VL QDGPLDU
S\QXVXURZLF]HJR3RGZVLHUG]LHPLQDVLHUG]LHPREHFQHVZ\EURF]\Q\
ROZPOZNAWANIE. 3RGVWDZ UR]SR]QDQLD MHVW FLNR SU]HELHJDMFa
krwotoczna biegunka X NLONXGQLRZ\FK MDJQLW L FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\
VHNF\MQH'REDGDQLDEDNWHULRORJLF]QHJRSRELHUDVLFKRUobowo zmienione
RGFLQNL MHOLW : EDUZLRQ\FK UR]PD]DFK WUHFL MHOLW ZLGRF]QH V OLF]QH JUamdodatnie laseczki, a ZILOWUDWDFKWUHFLVWZLHUG]DVLZ\VWSowanie toksyny.
P26732:$1,(. = Z\ERUX VWRVXMH VL LPPXQRWHUDSL i immunoprofiODNW\N : SUDNW\FH X\ZD VL WRNVRLGyZ ]DZLHVLQ EDNWHU\MQ\FK L VXURZLF
RGSRUQRFLRZ\FK3UHSDUDW\ swoiste oparte na C. perfringens typu B Z\ZRXM
NU]\RZ\ HIHNW RFKURQQ\ SU]HFLZ ]DNDHQLRP W\SHP & *ZDWRZQ\ SU]eELHJ ] UHJX\ XGDUHPQLD SUyby leczenia. Zalecane jest podawanie swoistej
surowicy anty C. perfringens i penicyliny:SU]\SDGNXZ\EXFKX]DFKRURZD
na dyzenWHUL ZV]\VWNLH FLDUQH PDWNL SRZLQQ\ E\ SRGGDQH V]F]HSLHQLX
LQWHUZHQF\MQHPXZFHOXSRGQLHVLHQLDVZRLVWHMZDUWRFLRFKURnnej ich siary.
:NUDMXGRVWSQ\MHVWSUHSDUDWCloprevac CNWyU\VWRVXMHVLZGDZFHPO
SRGVNyUQLH : SLHUZV]\FK GZX W\JRGQLDFK WUZDQLD FKRURE\ SU]HG UR]ZiQLFLHP VL RGSRUQRFL SRV]F]eSLHQQHM ZV]\VWNLP MDJQLWRP D ]ZDV]F]D
QRZRQDURG]RQ\PSRGDMHVLVXURZLFDQW\WRNV\F]QSRGVNyUQLHZGDZFH
2 PO $OWHUQDW\ZQLH PRQD SRGDZD MDJQLWRP SRF]HQLH SHQLF\OLQ\
krystalicznej i prokainowej w dawce 3000050000 j.m./kg m.c. lub amoksyF\OLQ R SU]HGXRQ\P G]LDDQLX Z GDZFH PJNJ PF L SRZWyU]\ Z
'\]HQWHULDMDJQLW
115
razie potr]HE\DE\]DEH]SLHF]\]ZLeU]WDZFD\PRNUHVLHLFKZUDOLZRFL
QD]DNDHQLH
&KRUH MDJQLWD OHF]\ VL SRQDGWR REMDZRZR 3U]HFLZG]LDD VL RGZRdQLHQLXLRJyOQLHZ]PDFQLDSRGDMFS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHZGDZFHPO
JOXNR] 5% w dawce PO:VSRPDJDVLDNFMVHUFDLRGG\FKDQLHZVWU]yNXMFNDUGLDPLGOXENRIHLQZGDZFHPOVF=DSRELeJDZF]RV]F]HSLVL
MDUNL V]F]HSLRQN &ORSHUYDF & GZXNURWQLH Z RGVWSLH PLHVLFD WDN HE\
GUXJDLQLHNFMDSUHSDUDWXE\DZ\Nonana na 23 tygodnie przed porodem. W
QDVWSQ\FK ODWDFK SRGDMH VL MHdQRUD]RZR GDZN SU]\SRPLQDMF QD 2
tygodnie przed porodem.
:X]XSHQLHQLXWHJRSRVWSRZDQLD]DOHFDVLFRURF]QGH]\QIHNFMSoPLHV]F]H IRUPDOLQ L SU]HVWU]HJDQLH Z\PRJyZ ]RRKLJLHQLF]Qych, w
W\PXWU]\P\ZDQLHF]\VWRFLLRGSRZLHGQLHMWHPSHUDWuU\ZSRURGyZNDFK
Beztlenowcowa enterotoksemia owiec
(pol. syn. FKRUREDPLNNLHMQHUNL, DF enterotoxaemia anaerobica ovis,

ang. pulpy kidney disease; overeating disease)
(QWHURWRNVHPLDMHVWNODV\F]QRVWURSU]HELHJDMFWRNVHPLRZLHF]Rbjawami biegunki, konwXOVMLLQLHGRZDGyZ
ETIOLOGIA. (QWHURWRNVHPLD Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] WRNV\Q HSVLORQ
SURGXNRZDQSU]H]C. perfringens typu D. Laseczka C. perfringens Z\VWSXMHZ
przewodzie pokarmoZ\PZLHOXSU]HXZDF]\:JOHELHSU]H\ZDGRURNX
EPIZOOTIOLOLGIA. &KRURED Z\VWSXMH QD FD\P ZLHFLH 3RZRGXMH
GXHVWUDW\ZVWDGDFKRZLHFUHSURGXNF\MQ\FKZ\SDVDQ\FKQDSDVWZLVNDFKL
ZUyGRZLHFU]HQ\FK2NRR]ZLHU]WZVWDG]LHPRHE\QRVLFLHODmi
laseczek C. perfringens typu D, a do 90% populacji owiec ma swoiste dla tego
]DUD]NDSU]HFLZFLDD=DFKRURZDOQRQLHSU]HNUDF]DQDWRPLDVWPLHrWHOQRVLJD1DMEDUG]LHMZUDOLZHVMDJQLWDSRPLG]\DW\JoGQLHP\FLDSRFKRG]FHRGZ\VRNRPOHF]Q\FKPDWHNZ\SDVDQ\FKQDPoG\FKLV]\ENRURVQF\FKSDVWZLVNDFK=aFKRURZDQLDSRMDZLDMVLSR14
GQLDFKRGZ\SG]HQLDVWDGDQDSDVWZLVND1DHQWHURWRNVHPL ]DSDGDMUywQLH RGVDG]RQH MDJQLWD R EDUG]R GREUHMNRQG\FML \ZLRQH SDV] Z\VRNoELDNRZLZ\VRFHHQHUJHW\F]QGXD]DZDUWRUXW\]ERRZHM=DFKRZuMRQHSRGDWQRQD]DFKRURZDQLHGRPLHVLFD\FLD8V]WXNU]Hnych
FKRUREDSRMDZLDVLZRNUHVLHSU]HMFLDQDLQWHQV\ZQH\ZLHQLH(QWHURWRkVHPLDNy]SU]HELHJDSRGREQLHZ\VWSXMHUyZQLHXV]WXNGRURV\FK
PATOGENEZA. 6SRZROQLRQ\ SDVD WUHFL Z SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P
XVSRVDELDGRQDPQDDQLDVLC. perfringens i akumulacji toksyn. Dzieje siWR
SU]\QDJ\PSU]HMFLXQDVNDUPLDQLHUXW\]ERRZHMXMDJQLWRGVDG]RQ\FK
116
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
OXE SRELHUDQLX GX\FK LORFL POHND SU]H] MDJQLWD VVFH 7RNV\QD HSVilon
Z\ZRXMHELHJXQN]ZLNV]DMFSU]HSXV]F]DOQROX]yZNLMHOLWRUD]G]LDD
VW\PXOXMFRDQDVWSQLHGHSUHV\MQLHQDFHQWUDOQ\V\VWHPQHUZRZ\5R]OHJH
XV]NRG]HQLDUyGERQNDQDF]\QLRZHJRVSU]\F]\QJURPDG]HQLDVLS\QX
Z\VLNRZHJRZNRPyUNDFKSU]HVWU]HQLDFKPLG]\NRPyUNRZ\FKLRNRRQaF]\QLRZ\FKVHUFDSXFLPy]JX
OBJAWY KLINICZNE. W formie nadostrej jagnLWD NWyUH ZF]HQLHM QLH
Z\ND]\ZD\DGQ\FKREMDZyZSDGDMZFLJX12 godzin. NieNLHG\PRQD
]DREVHUZRZDXWUDWDSHW\WX]LHZDQLHRWSLHQLHLGHSUHVM:SU]\SDGNDFK
R SU]HELHJX RVWU\P PLHU SRSU]HG]RQD MHVW SRGQLHFHQLHP EUDNLHP NRRrG\QDFML UXFKyZ NRQZXOVMDPL L SLHQLVW\P Z\S\ZHP ] MDP\ XVWQHM 3U]\
nieFROHMV]\PSU]HELHJXZREUD]LHNOLQLF]Q\PSRMDZLDVLELHJXQND. Chore
]ZLHU]WD]DWDF]DMVLNUFVLZNyNR ]DSLHUDMVLJRZRFLDQQaVWSQLH]DOeJDM]JRZRGFK\ORQQDERNLNXW\RZL*LQZUyGREMDZyZ
NRQZXOVMLOXEPLHUSRSU]HG]RQDMHVWNUyWNLPRNUHVHPSLF]NL8FKRU\FK
V]WXNGRURV\FKREVHUZXMHVLRGVWDZDQLHRGVWDGDWUXGQRFLZSRUXV]DQLX
VL ]DWDF]DQLH S\WNL QLHUHJXODUQ\ RGGHFK L QDdPLHUQH OLQLHQLH 2Ejawy
QHUZRZH Z SRVWDFL NRQZXOVML ]JU]\WDQLD ]EDPL L GUHQLD PLQLRZHJR
wystSXMQLHUHJXODUQLH:NRFRZHMID]LHQRWXMHVLZ\VRNLSR]LRPFXNUX
we krwi (8PPROOLJOXNR]XUL'RPLHUFLGoFKRG]L]Z\NOHZFLJX
godzin od pojawieQLDVLSLHUZV]\FKR]QDNFKRUoby.
8 Ny] GRPLQXMF\P REMDZHP MHVW ELHJXQND. W formie nadostrej zwieU]WDSDGDMZFLJXGQLWUZDQLDFKRURE\FHFKXMFHMVLJRUF]NqC,
NRQZXOVMDPLLELHJXQN)RUPDRVWUDWUZDGRGQL:SRVWaci chronicznej,
NWyUD PRH WUZD NLOND W\JRGQL ELHJXQND Z\VWSXMH RNUHVRZR NRndycja
]ZLHU]WSRJDUV]DVLGRFKRG]LGRDQHPLL i wyniszczenia.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :]ZRNDFK]ZLHU]WSDG\FKQaJOH QLH VWZLHUG]D VL XFKZ\WQ\FK ]PLDQ SDWRORJicznych. W formie ostrej,
SRGQDVLHUG]LHPLZVLHUG]LHPZLGRF]QHVZ\EURF]\Q\ZRUHNRVLHUG]LRZ\
Z\SHQLRQ\ MHVW S\QHP EDUZ\ VRPNRZHM 3XFD V REU]NH OX]yZND
przeZRGX SRNDUPRZHJR MHVW SU]HNUZLRQD 6NyUD EDUG]R V]\ENR VLQLHMH SR
PLHUFL ZHQD GDMH VL DWZR Z\VNXE\ZD : SUHSDUDWDFK KLVWRSDWRORJLFzQ\FK Py]JX PRQD VWZLHUG]L Z\VWSRZDQLH V\PHWU\F]QLH XRRQ\FK RbV]DUyZZ\EURF]\QREU]NyZLUR]PLNDQLD3RPLHUFLGRFKRG]LGRV]\bNLHJR DXWROLW\F]QHJR UR]PLNDQLD QHUHN :DUVWZD NRURZD QDU]GX VWDMH VL
PLNNDEU\MRZDWDLSU]\ELHUDF]HUZRQR-szare zabarwienie. Nie jest to jednak
UHJXODUQLH VWZLHUG]DQD ]PLDQD L EDUG]R U]DGNR Z\VWSXMH X FLHOW L Ny] 8
Ny]VWZLHUG]DVLNUZRWRF]QR-martwicowe zapalenie jelit.
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUDVLQDZ\ZLDG]LHEDGDQiu klinicznym, zmiaQDFK VHNF\MQ\FK L EDGDQLX EDNWHULRORJLF]Q\P =QDPLHQQH MHVW Z\VWSLHQLH
QDJ\FKSDGQLZUyGREMDZyZNRQZXOVMLXMDJQLW\ZLRQ\FKZ\VRNRZ
Beztlenowcowa enterotoksemia owiec
117
glowodaQRZSDV]'REDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SREUDMHOLWD]DUD]
SRPLHUFLQLHSyQLHM QLSRJRG]LQDFK,FKWUHSRVLHZDVLQDSRGoD KRGRZODQH Z FHOX L]RODFML ]DUD]ND 3RQDGWR SU]\JRWRZXMHVL] WHJRVaPHJRPDWHULDXEDUZLRQHSUHSDUDW\PD]DQHLV]XNDJUDPGRGDWQLFKODVHF]HN
testem ELISA lub odczynem neutralizacjLQDP\V]NDFKZ\NU\ZDVLWRNV\Q
epsilon. Badania biochePLF]QH PRF]X L NUZL V SRPRFQH Z Z\NOXF]HQLX
hipomagnezemii, hipokalcemii]DWUXFLDFLRZHJR (ketonuria), polioencefalomalacji (brak hiperglikePLL L JOXNR]XULL3U]\ QDJ\FK SDGQLFLDFKMDJQLW
QDOH\Z\NOXF]\EDGaQLHPEDNWHULRORJLF]Q\PRVWUSDVWHUHOR] LSRVRF]QLF
wywoDQ Haemophilus agni 3RQDGWR Z GLDJQRVW\FH UyQLFRZHM XZ]JOGQLD
VLZFLHNOL]Q]DWUXFLHRRZLHPLSU]HaGRZDQLHZDF]D
P26732:$1,(. /HF]HQLH RZLHF MHVW PDR VNXWHF]QH ]H Z]JOGX QD
JZDWRZQ\SU]HELHJFKRURE\-HG\QLHXNy]]DOHFDQDMHVWDQW\WRNV\Qa (przeFLZNRMDGRZLHSVLORQZGDZFHSRPOGZDUD]\G]LHQQLHZSRF]HQLX]
doustnym podawaniem sulfadimidyny w dawce 220 mg/kg m.c. lub penicyliny NU\VWDOLF]QHMLSURNDLQRZHMZGDZNDFKSRMPNJPFNDGej. W
raPDFK WHUDSLL ZVSRPDJDMFHM SRGDMH VL UR]WZyU JOXNR]\ GR\OQLH Z
dawce 25POQDRZFOXENR]LSREXG]DVLRURGNLDNFMLVHUFDLRGGyFKDQLD LQLHNFM NRIHLQ\ w dawce 2 PO QD V]WXN : JUXSLH MDJQLW
odsaG]RQ\FK PRQD RJUDQLF]D OLF]E ]DFKRURZD SRSU]H] ]PQLHMV]HQLH
LORFL VNDUPLDQ\FK NRQFHQWUDWyZ SDV]RZ\FK OXE V]F]HSLHQLH ZV]\VWNLFK
]ZLHU]W WRNVRLGHP : PRPHQFLH Z\EXFKX FKRURE\ MDJQLWD ] Z\JDV
RGSRUQRFL VLDURZ RWU]\PXM DQW\VXURZLF L WRNVRLG D SR PLHVLFX SoQRZQLHWRNVRLG-DJQLWDVVFHZZLHNXW\JRGQLV]F]HSLVLWRNVoidem i
SRZWDU]DSRPLHVLFX-DUNLV]F]HSLVLQDVWSQLHFRPLHVLF\:UHMRQDFK
HQ]RRW\F]QHJRXWU]\P\ZDQLDVLLQQ\FKFKRUyEEH]WOHQRZFRZ\FKV]F]HSLenie SU]HSURZDG]D VL Z GZX HWDSDFK 1D ZVWSLH V]F]HSLRQN SRGDMH VL
PDHM JUXSLH ]ZLHU]W L Z SU]\SDGNX GREUHM MHM WROHUDQFML GRNRQXMH VL LmPXQL]DFMLSR]RVWDHMF]FLVWDGD=DSRELHJDZF]RZSLHUZV]\PURNXMDJQL
WDV]F]HSLVLMXZGQLX\FLDSRWHPSRPLHVLFXDQDVWSQLHFRPLeVLF\ -DUNL L PDFLRUNL V]F]HSL VL GZXNURWQLH WRNVoLGHP D Z QDVWSQ\FK
latach jednorazowo na 46 tygodni przed wykotami. Owce szczepione przez
NROHMQHODWDQDE\ZDMZ\VRNLHMRGSRUQRFLXWU]yPXMFHMVL GRNRFD\FLD
RVREQLF]HJR6]F]HSLRQNLSU]HFLZHQWHURWRNVHPLLPRJZ\ZR\ZDORNDOQH
RGF]\Q\]DSDOQHZPLHMVFXSRGDQLD=W\FKZ]JOGyZ]DOHFDVLZ\NRQ\ZaQLH LQLHNFML QD V]\L EOLVNR SRGVWDZ\ XFKD 8 Ny] F\UNRZ\FK V]F]HSLRQNL
wstrzykuMHVLZIDGSRZHZQWU]QHMVWURQLHRNFLD:3ROVFHGRVWSQDMHVW
krajowa szczepionka Pervac 6]F]HSLHQLH FLDUQ\FK RZLHF W\P SUHSDUDWHP
SRGVNyUQLHZGDZFHPOQD4 tygodnie przed terminem porodu stymuluje u nich wysoki poziom przecLZFLD DQW\WRNV\F]Q\FK NWyUH HIHNW\ZQLH
SU]HND]\ZDQHVZUD]]VLDUMaJQLWRP
118
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
=DNDQHPDUWZLFRZH]DSDOHQLHZWURE\
DF hepatitis infectiosa necrotica, ang. infectious necrotic hepatitis)

-HVWWRRVWUDWRNVHPLDRZLHFZ\VWSXMFDF]DVDPLXFLHOWU]DGNRXZL
i koni.
ETIOLOGIA. Czynnikiem etiologicznym choroby jest laseczka Clostridium
novyi typu B. :\VWSXMHRQDZJOHELHLSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PUROLQRHrFyZ PRH E\ REHFQD QD VNyU]HL MHVW SRWHQFMDOQ\P F]\QQLNLHP ]DNDDM
F\P UDQ\ =DUD]NL WH Z IRUPLH QLHDNW\ZQHM PRJ SU]HE\ZD UyZQLH Z
ZWURELH]GURZ\FK]ZLHU]WJG]LHGRVWDMVL]MHOLWOXE ]JOHE]DQLHF]\VzF]DMFNDUPDWZRSRZVWDMFHIRUP\SU]HWUZDOQikowe C. novyi W\SX%V
RSRUQHQDG]LDDQLHZLHOXSUHSDUDWyZGH]\QIHNF\jnych, np. 5% fenolu i 10%
formaliny V]\ENR QDWRPLDVW XOHJDM LQDNW\ZDFML SRG ZS\ZHP URGNyZ
XWOHQLDMF\FKWDNLFKMDNQSSRdchloryn wapnia.
EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREDUR]SU]HVWU]HQLRQDMHVWQDFD\PZLHFLHZH
ZV]\VWNLFKPLHMVFDFKJG]LHKRGXMHVLRZFHLZ\VWSXMSU]\ZU\*yZQ\P
MHMUyGHPVSDVWZLVND]DQLHF]\V]F]RQH NDHPSRFKRG]F\PRG]ZLHU]W
QRVLFLHOL:LNV]RSU]\SDGNyZSRMDZLDVLODWHPLZF]HVQMHVLHQL&KoURED Z\JDVD ] FKZLO Z\VWSLHQLD XMHPQ\FK WHPSHUDWXU 1DMZ\V] ZUDOiZRFLQD]DFKoURZDQLHFHFKXMVL4-OHWQLHGREU]HRG\ZLRQH]ZLHU]WD
:VNDQLN]DFKRURZDOQRFLZ\QRVL=DNDHQLH]DZOHNDQHMHVWGRJRVSodarstwa wraz z wprowadzonymi nosicielami oraz poprzez bezobjawowo
choruMFH G]LNLH ]ZLHU]WD L SWDNL &KRURED PRH SRMDZLD VLQD WHUHQDFK
zaleZRZ\FKJG]LH]DUD]NLGRFLHUDMZUD]]QDQLHVLRQJOHE
PATOGENEZA. %DNWHULH QDPQDDM VL ZPDUWZLFRZ\FK REV]DUDFK Z
WURE\ Z\ZRDQ\FK SU]H] ZGUyZN SU]\ZU L SURGXNXM WRNV\Q\ *yZQ
UROZSDWRPHFKDQL]PLHWHMFKRURE\RGJU\ZDWRNV\QDD. Jest ona odpowiedzialna za procesy martwicowe, us]NRG]HQLDPLQLDVHUFRZeJRUyGERQND
QDF]\LQDJPLHU]ZLHU]FLD
OBJAWY KLINICZNE. =D]Z\F]DM ]ZLHU]WD SDGDM QDJOH ZUyG VDER
UR]ZLQLW\FK REMDZyZ ,QQH RGVWDM RG VWDGD PDM S\WNLH L V]\ENLH RGGeFK\*RUF]NDZDKDVLZJUDQLFDFK41qC, czaVDPLSRMDZLDVLSU]HF]XOiFD:NRFRZHMID]LHFKRURE\RZFH]DOHJDMRSLHUDMFVLQDPRVWNXLSDGaMZFLJXNLONXQDVWSQ\FKJRG]LQ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =ZRNLXOHJDMV]\ENLHPXUR]NaGRZL=QRVDPRHZ\FLHNDSRGEDUZLRQDNUZLSLDQD1DMEDUG]Lej charakWHU\VW\F]QH V V]DURyWH QHNURW\F]QH RJQLVND Z ZWURELH GR F]VWR
XVLDQH Z]GX GUyJ ZGUyZHNSDVR\WyZ 3RZV]HFKQLH Z\VWSXMH UywQLH
SRZLNV]HQLH ZRUND RVLHUG]LRZHJR NWyU\ Z\SHQLRQ\ MHVW VRPNRZ\P
S\QHP RUD] ]ZLNV]RQD LOR S\QX Z MDPLH RSXFQRZHM L RWU]HZQRZHM
119
1LHNLHG\ SRG QDVLHUG]LHP L ZVLHUG]LHP ZLGRF]QH V Z\EURF]\Q\ 3NDQLH

ZoVRZDW\FKQDF]\SRGVNyUQ\FKMHVWSU]\F]\Q]DFLHPQLHQLDVNyU\
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUD VL QD LQIRUPDFMDFK ] Z\ZLDGX REMDZDFK
klinicznych i sekcyjnych. Do bDGDQLD EDNWHULRORJLF]QHJR SRELHUD VL SoPLHUWQLHZWURELZ\NRQXMHSUHSDUDW\RGFLVNRZH]RJQLVNPDUWZLFRZ\FK
Potwierdzeniem rozpoznania jest izolacja C. novyi i wykazanie toksyny w
]PLHQLRQ\FK REV]DUDFK ZWURE\ S\QLH RtrzewQRZ\P OXE ]DZDUWRFL MHOLW
(ELISA : ZWURELH RZLHF F]VWR Z\VWSXM QLHSDWRJHQQH V]F]HS\ W\FK
EH]WOHQRZFyZ
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ Z\NOXF]\ IDVFLROR] NWyUD PRH
Z\VWSRZD UyZQRF]HQLH -HM SU]HELHJ MHVW jednak wolniejszy (23 dni), z
objawami utraty apetytu i depresji. W czasie sekcji wiGRF]QHVSU]\ZU\SRG
WRUHENZWURE\DZPLV]XNDQD\LFKZGUyZHN1DNRU]\]DNDQHJR
PDUWZLFRZHJR]DSDOHQLDZWURE\ SU]HPDZLDMQDGostry SU]HELHJ ]QDJ\PL
]HMFLDPL PLHUWHOQ\PL L W\SRZH ]PLDQ\ SDWRORJLF]QH Z EDGDQLX SRPLHUtQ\P3RQDGWRWU]HEDZ]LSRGXZDJLQQH]DNDHQLDEH]WOHQRZFDPLHQWeURWRNVHPLDREU]N]ROLZ\LZJOLN5R]VWU]\JDMFHMHVWEDGDQLHPLNURELologiczne.
P26732:$1,(. /HF]HQLH SROHJDMFH QD SRGDZDQLX Z\VRNLFK GDZHN
penicyliny MPNJ PF MHVW W\ONR PROLZH X E\GD JG]LH SURFHV
FKRURERZ\WUZDGXHM=DSRELHJDQLHSROHJDQD]PQLHMV]DQLXOLF]E\OLPaNyZ Lymnaea spp NWyUH V \ZLFLHODPL SRUHGQLPL SU]\ZU L ]ZDOF]DQLX
IDVFLROR]\XRZLHFSRSU]H]SRGDZDQLHRGSRZLHGQLFKOHNyZ:FHOXRJUDQiF]HQLDSRSXODFMLOLPDNyZGRNRQXMHVLPeOLRUDFMLQDZRHQLDSDVWZLVNRUD]
VWRVXMH VL PROXVNDF\G\ 'REU RFHQ X]\VND UR]WZyU VLDUczanu
PLHG]LZIRUPLHRSU\VNyZNJKDSDVWZLVNDOXEUR]WZyUUR]S\ODQ\]
VDPRORWyZZLORFLNJKD5yZQRF]eQLH]DOHFDQDMHVWL]RODFMD]ZLHU]WRG
NDXLURZyZRUD]SRMHQLHZRG]HVWXGQLOXEZRGRFLJX2GPRW\OLF]anie
SU]HSURZDG]D VL GZXNURWQLH Z URNX QD MHVLH L ZLRVQ 8]XSHQLHQLHP
WHJRSRVWSRZDQLDMHVWDNW\ZQDLPPXQL]DFMDWRNVoidem C. novyi. Szczepienie
w trakcie trwania choroby doprowadza do zmniejV]HQLD PLHUWHOQRFL Z
FLJXW\JRGQL:]DJURRQ\FKJRVSRGDUVWZDFKRZFHV]F]HSLVLSURILODkW\F]QLH GZXNURWQLH Z RGVWSDFK 6-tygoGQLRZ\FK : QDVWSQ\FK ODWDFK
V]F]HSL VL W\ONR MDJQLWD L V]WXNL QRZR ZSURZDG]DQH GR VWDGD ] LQQ\FK
WHUHQyZ 6]F]eSLHQLD QDMOHSLHM Z\NRQD ZF]HVQ\P ODWHP 6W\PXOXMH RQR
GXJRWUZDRdSRUQR
2EU]N]ROLZ\
DFoedema malignum, ang. malignant oedema)
120
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
-HVW WR RVWUD F]VWR PLHUWHOQD FKRURED NUyZ NRQL RZLHF Ny] L ZL
FHFKXMFDVLPLHMVFRZ\PREU]NLHP]DSDOQ\PZPLHMVFXZQLNQLFLD]DUDzNDLRJyOQWRNVHPL
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPSU]\F]\QRZ\PXRZLHFLNy]V]D]Z\F]DMOaseczki Clostridium septicum NWyUH F]VWR Z\VWSXM Z WRZDU]\VWZLH LQQ\FK
JDWXQNyZ]URG]DMXClostridium (C. chauvoei, C. perfringens, C. novyi typu A, C.
sordelli).
EPIZOOTIOLOGIA. =DUD]HN Z\VWSXMH Z WUHFL MHOLWRZHM X OXG]L L]ZLeU]W UyGHP LQIHNFML MHVW JOHED ]DQLHF]\V]F]RQD ]DURGQLNDPL EH]WOHQowFyZ =DURGQLNL W\FK ODVHF]HN SU]H\ZDM Z URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P GR
NLONX ODW :UDOLZH V ]ZLHU]WD ZV]\VWNLFK JDWXQNyZ L Z NDG\P ZLHNX
&KRURED Z\VWSXMH VSRUDG\F]QLH X SRMHG\QF]\FK V]WXN 5R]ZLMD VL MDNR
LQIHNFMDSU]\UDQQD=DNDHQLXXOHJDMUDQ\VSRZRGRZDQHXUD]DPLNDVWUDFM
VWU]\QLHKLJLHQLF]Q\PLLQLHNFMDPLLSRURGHP
OBJAWY KLINICZNE. :NLONDJRG]LQOXEGQLSR]DNDHQLXUDQ\SRMDZLaMVLREMDZ\RJyOQHWDNLHMDNEUDNDSHW\WXZ\VRNDJRUF]NDRUD]PLHMVFoZ\FLDVWRZDW\REU]NNWyU\PDWHQGHQFMGRV]\ENLHJRSRZLNV]DQLDVL]H
Z]JOGXQDWZRU]F\VLLLQILOWUXMF\WNDQNSRGVNyUQLRWDF]DMFHPLQLH
Z\VLN ]DSDOQ\ 0LQLH Z W\FK PLHMVFDFK ]PLHQLDM ]DEDUZLHQLH QD V]DUH
F]HUZRQH FLHPQREU]RZH OXE F]DUQH Z ]DOHQRFL RG JDWXQNX ]DUD]ND
*URPDG]HQLHVLJD]X]DOH\RGJDWXQNXEH]WOHQRZFyZELRUF\FKXG]LDZ
SURFHVLH ]DSDOQ\P 3U]\ ]DNDHQLDFK C. novyi W\SX $ JD] QLH WZRU]\ VL
2EVHUZXMH VL QDWRPLDVW JRUF]N & VDER GUHQLH PLQL L LFK
V]W\ZQR
2VWU\ REU]N JRZ\ X EDUDQyZ Z\ZR\ZDQ\ SUDZLH ]DZV]H SU]H]
szczepy C. novyi W\SX $ WZRU]\ VL SR ]DNDHQLX UDQ ]DGDQ\FK Z WUDNFLH
ZDONL 3RMDZLD VL Z RNROLF\ RF]X QDVWSQLH UR]V]HU]D VL QD WNDQN SRdVNyUQJRZ\LV]\L
=DNDHQLHUDQSRSRURGRZ\FK SU]HELHJDZUyGREMDZyZRVWUHMWRNVHPLL
]H]QDF]Q\PREU]NLHPVURPXF]HUZRQREU]RZ\PZ\FLHNLHP]SRFKZ\L
NRF]\VLPLHUFLZFLJX48 godzin.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ SRPLHUWQH Z WNDQNDFK
]DFKRG] EDUG]R V]\ENR V]F]HJyOQLH Z FLHS\FK SRUDFK URNX 6NyUD QDG
REU]NLHPREMWDMHVW]PLDQDPL]JRU]HOLQRZ\PL6XURZLF]\OXEJDODUHWRZDW\
S\QREU]NRZ\JURPDG]LVLJyZQLHZWNDQFHSRGVNyUQHMLWNDQFHF]QHM
PLG]\PLQLRZHM &HFKXMH JR QLHSU]\MHPQD ZR L ]D]Z\F]DM NUZLVWH ]aEDUZLHQLH2EU]NJRZ\XEDUDQyZVFKRG]LF]VWRSRV]\LZGyGRMDP\
NODWNL SLHUVLRZHM L PRH REHMPRZD SXFD 'R EDGD EDNWHULRORJLFznych
SRELHUDVLPDWHULD]RJQLVND]DSDOQHJR
ROZPOZNAWANIE. 3RGVWDZVREMDZ\NOLQLF]QH]PLDQ\VHNF\MQHLEadanie bakteriologiczne. BaUG]RSU]\GDWQHMHVWEH]SRUHGQLHZ\ND]DQLHREHc-
2EU]N]ROLZ\
121
QRFLODVHF]HN]URG]DMXClostridium ZSUHSDUDWDFKPLNURVNRSRZ\FKZ\VLNX
LZ\FLQNyZPLQL:UR]SR]QDQLXODERUDWRU\MQ\PQDOH\Z]LSRGXZDJ
IDNWLQWHQV\ZQHJRSRPLHUWQHJRSU]HQLNDQLDNORVWULGLyZ]MHOLWWyizolowaQLH LFK ] WNDQHN ]ZLHU]FLD PDUWZHJR RG FR QDMPQLHM JRG]LQ QLH MHVW
istotnym faktem diagnostycznym.
P26732:$1,(. 2EU]NL RSUDFRZXMH VL FKLUXUJLF]QLH Z FHOX RGSUoZDG]HQLD Z\VLNX L XPROLZLHQLD SU]HP\FLD WNDQHN UR]WZRUHP ZRG\
utlenionej lub FKORUDPLQ\:SLHUZV]HMID]LHFKRURE\GXHGDZNLSHQicyliny OXE DQW\ELRW\NX R V]HURNLP VSHNWUXP PRJ GDZD SHZQH HIHNW\
=DOHFDQH MHVW QDVWU]\NLZDQLH ]PLDQ DQW\ELRW\NDPL .RU]\VWQ\ ZS\Z PD
doGDWNRZHZF]HQLHQLHVWHU\GRZ\FKOHNyZSUzeciwzapalnych podawanych
dwa razy dziennie.
Zapobieganie polega na przestrzeganiu zasad higieny i szczepieniach proILODNW\F]Q\FK V]F]HSLRQNDPL VNRMDU]RQ\PL ]DZLHUDMF\PL DQW\JHQ\ C. chauvoei i C. septicum. W rejonach endemiczQ\FK ]DOHFD VL V]F]HSLHQLH ]ZLHU]W
SU]HGZV]\VWNLPL]DELHJDPLNUZDZ\PL6DPLFHFLDUQHSRZLQQRVLV]F]eSLSRUD]SLHUZV]\QDW\JRGQLHSU]HGZ\NRWDPL1DE\WDSU]H]QLHRGSRrQR WUZD SU]H] FDH \FLH RVREQLF]H L MHVW SU]HND]\ZDQD GURJ VLary na
SRWRPVWZR6]F]HSLHQLHRZLHFSRQLHMMHGQHJRURNX\FLDVW\PXOXMHNUyWNoWUZDRGSRUQR
122
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
3DUDV]HOHVWQLFDWUDZLHFDRZLHF
(pol. syn. bradsot, DF gastromycosis ovis, ang. braxy)

-HVWWRRVWUD]DNDQDOHF]QLH]DUDOLZDFKRUREDRZLHFFKDUDNWHU\]XMFD
VL]DSDOHQLHPFLDQ\WUDZLHFDWRNVHPLLZ\VRNLPZVNDQLNLHPPLHUWHlQRFL
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest C. septicum&KRURERWZyUF]R]DUD]NDGHWHUPLQRZDQDMHVWZ\G]LHODQLHPF]WHUHFK
WRNV\Q]NWyU\FKDOIDRG]LDDQLXOHWDOQ\PPD]QDF]HQLHGHF\GXMFH&KoUREDSRMDZLDVLJyZQLHSyQMHVLHQLL]LPSU]\PURQHMSRJRG]LH$WaNXMH ]ZLHU]WD Z UyQ\P ZLHNX SRF]ZV]\ RG PLeVLFD \FLD 'RURVH
]ZLHU]WD Z UHMRQDFK HQ]RRW\F]Q\FK V RGSRUQHQD WR ]DNDHQLH &KRURED
Z\VWSXMH Z (XURSLH $XVWUDOLL OHF] EDUG]R U]DGNR Z 3yQRFQHM $PHU\FH
:VNDQLNPLHUWHOQRFLZUyG]ZLHU]WFKRU\FKPRHVLJD
PATOGENEZA. =DSDOHQLH F]HSFD Z\ZRDQH VSR\FLHP SU]H] RZFH
]PDU]QLWHMWUDZ\OXELQQHMNDUP\XPROLZLDZQLNDQLHLQDPQDDQLHNORVWUiGLyZRUD]SURGXNFMWRNV\Q
OBJAWY KLINICZNE SRMDZLDMVLQDJOH:UyGFKRU\FK]ZLeU]WNWyUH
RGVWDM RG JUXS\ REVHUZXMH VL ]XSHQ\ EUDN DSHW\WX RVRZLHQLH L Z\VRN
JRUF]N GR q& = MDP\ QRVRZHM L JERZHM Z\S\ZD yWDZ\ SLHQLVW\
Z\VLN 3RZRNL EU]XV]QH PRJ E\ Z]GWH RZFH ]DOHJDM ] REMDZDPL
SLF]NLLSDGDMZFLJXNLONXJRG]LQ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W tkanNDFK SDG\FK RZLHF GoFKRG]L EDUG]R V]\ENR GR UR]ZRMX SURFHVyZ JQLOQ\FK : WNDQFH F]QHM
SRGVNyUQHMVWZLHUG]DVLJDODUHWRZDWHQDFLHNLFLDQDWUDZLHFDMHVWREU]ND
SU]HNUZLRQD ELHUQLH ] RJQLVNDPL PDUWZLFRZ\PL L RZU]RG]HQLDPL ERQ\
OX]oZHM=DVWyMNUZL ZLGRF]Q\MHVWWDNHZOX]yZFHMHOLW
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUDVLMHQDFKDUDNWHU\VW\F]Q\FK]PLDQDFKVHkcyjnych, fakcie wystSRZDQLDZRNUHVLHPUR]yZRUD]QDL]RODFML C. septicum
ze zmian w przewodzie pokarmowym. Klostridia PRQDZ\L]RORZ]SU]eNURMXFLDQ\WUDZLHFDMDNUyZQLH]NUZL ]VHUFDLLQQ\FKQDU]GyZ%aGDQLHEDNWHULRORJLF]QHSRZLQQRE\Z\NRQDQHZFLJXJRG]LQ\RGPLHUFL
]ZLHU]FLD3U]HMHG]HQLH]ERHPZ\ZRXMHORNDOQHRJQLVND]DSDOQHZF]HpFX L ZDF]X OHF] QLH Z WUDZLHFX 2G ]DNDQHJR PDUWZLFRZHJR ]DSDOHQLD
ZWUoby UyQLEUDGVRWEUDN]PLDQZZWURELH
P26732:$1,(. =XZDJLQDJZDWRZQ\SU]HELHJFKRURE\OHF]HQLHMHVW
QLHVNXWHF]QH : GDMF\FK VL SU]HZLG]LH V\WXDFMDFK ]ZLNszonego ryzyka
Z\VWSLHQLD FKRURE\ PRQD Z UDPDFK QLHVZRLVWHJR ]DSRELHJDQLD SRGDZD
NLONDNURWQLHZRGVWSDFK10-GQLRZ\FKSRF]HQLHSHQLF\OLQ\ krystalicznej
i prokainowej w dawce 30000-MPNJPF.DGHJRUDQDSU]HGZ\j-
3DUV]HOHVWQLFDWUDZLHFDRZLHF
123
FLHP QD ]PDU]QLWH SDVWZLVND QDOH\ QDNDUPL RZFH GREU\P NRZ\P

VLDQHP3URILODNW\F]QLHV]F]HSLVLRZFHSHQNXOWXU C. septicum inaktywoZDQ IRUPDOLQ GZXNURWQLH Z RGVWSLH GZyFK W\JRGQL .UDMRZ\ SUHSDUDW
Closeptivac nDZHWSRMHGQRNURWQ\PSRGDQLXZGDZFHPOQDRZFVW\PuOXMH RGSRUQR FDNoZLFLH KDPXMF XSDGNL =ZRNL SDG\FK QD EUDGVRW
RZLHFSRZLQQ\E\VSalone lub zakopane po uprzednim potraktowaniu ich
tlenkiem wapnia, wapQHP FKORURZDQ\P OXE IRUPDOLQ 3U]HSURZDG]ona w
WHQVSRVyEXW\OL]DFMD]ZRNSU]\F]\QLDVLGRGHZDVWDFML]DUD]NDZURGRZiVNX ]PQLHMV]DMF Z WHQ VSRVyE SUDZGRSRGRELHVWZR QDZURWX HQ]RRWLL Z
kolejnych sezonach.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. =DNDHQLD EH]WOHQRZFRZH
UR]SRZV]HFKQLRQHVQDFD\PZLHFLHXVVDNyZSWDNyZLU\E'ODF]RZLeka najniebezSLHF]QLHMV]H V ]DNDHQLD SU]\UDQQH ]DURGQLNDPL NORVWULGLyZ
REU]N JD]RZ\ WHF L ]DWUXFLD SRNDUPRZH : SLHUZV]\P SU]\SDGNX
GRFKRG]L GR ]DNDHQLD JERNLFK UDQ JOHE ]DQLHF]\V]F]RQ RGFKRGDPL
zwierzW UROLQRHUQ\FK : GUXJLP SU]\SDGNX UyGHP ]DWUXFLD MHVW QLHKiJLHQLF]QLHSR]\VNDQD\ZQRSRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJR3URGXNW\VSR\wF]H ]DZLHUDMFH ]DURGQLNL C. perfringens VWDM VL QLHEH]SLHF]QH GOD ]GURZLD
ludzNLHJR JG\ QLH V SU]HFKRZ\ZDQH Z ORGyZFH 1LHZLHONLH MHVW U\]\NR
bezpoUHGQLHJR SU]HQLHVLHQLD ]DNDHQLD ]H ]ZLHU]FLD QD F]RZLHND 2NUHV
LQNXEDFMLREU]NX]ROiZHJRZ\QRVLRGNLONXJRG]LQGRNLONXGQLWFDRG
GQLGRGQLD]DWUXFLHUR]ZLMDVLSR 6JRG]LQDFKRGVSR\FLD]DQLeF]\V]F]RQHM\ZQRFL3U]\]DQLHF]\V]F]HQLXUDQ\ODVHF]NDPLWFDREVHUZuMHVLXOXG]LEROeVQ\VNXUF]PLQLLV]F]NRFLVN2EU]N]ROLZ\ objawia
VLJRUF]NWRNVHPLEROHVQ\PREU]NLHPUR]V]HU]DMF\PVLRGEU]HJyZ
rany i sztywQRFL NDUNX 7NDQNL REMWH SURFHVHP ]DSDOQ\P FLHPQLHM L
XOHJDM PDUWZLF\ RUD] GRFKRG]L GR JURPDG]HQLD VL Z QLFK JD]X =DWUXFLH
SRNDUPRZH PDQLIHVWXMH VL NLONXGQLRZ\PL ]DEuU]HQLDPL RGNRZRjelitowymi z wymiotami i biHJXQN%DGDQLHEDNWHULRORJLF]QHMHVWSU]\GDWQH
w rozpoznawaniu tych zakaH W\ONR Z SU]\SDGNX L]RODFML C. perfringens z
]DNDRQHM\ZQRFL1LHOHF]RQ\REU]N]ROLZ\MHVWVFKRU]HQLHPPLHUWHlQ\P:VNDQLNPLHUWHlQRFLSU]\WFXNV]WDWXMHVLZJUDQLFach 3090%.
3RVWSRZDQLHSU]\]DNDHQLDFKSU]\UDQQ\FKSROHJDQDFKLUXUJLF]Q\PRSUacowaniu ogniska zapalnego oraz stosowaniu penicyliny i surowicy antytokV\F]QHM 2EMDZ\ ]DWUXFLD SRNDUPRZHJR XVWSXM VDPRLVWQLH : ]DSRELHJaQLX ]ZUDFD VL uwaJ QD SU]HVWU]HJDQLH ]DVDG KLJLHQ\ Z W\P QD GRNDGQ
WRDOHWUDQ:V]\VWNLHG]LHFLV]F]HSLRQHVUXW\QRZRSU]HFLZNRWFRZL:
SU]\SDGNDFKJG\HNVSR]\FMDQD]DNDHQLH C. tetani ma miejsce po 10 latach
RGRVWDWQLHMLPPXQL]DFMLPRQDSRZWyU]\LQLHNFMWRNVRLGXSU]HFLZWFoZHJROXESRGDVXUoZLFSU]HFLZWFRZ
124
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
Enzootyczne ronienie RZLHFLNy]
(DF abortus enzooticus ovium, ang. enzootic ovine abortion)

-HVWWR]DNDQDFKRUREDZ\VWSXMFDQDFD\PZLHFLHPDQLIHVWXMFDVL
URQLHQLDPL D Z PQLHMV]\P VWRSQLX URG]HQLHP VL VDE\FK MDJQLW L SU]Hdwczesnymi porodami.
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest Chlamydia psittaci6WR]aUD]NL NV]WDWXNXOLVWHJRRUHGQLF\QP1LHUR]PQDDMVLQDSo\ZNDFK EDNWHU\MQ\FK QDPQDDM VL QDWRPLDVW Z ZRUHF]NX yWNRZ\P
]DURGNyZNXU]\FKLQDKRGRZODFKNRPyUHN7HRVWDWQLHQDGDMVL]ZDVzF]D GR L]RODFML QRZ\FK V]F]HSyZ ] PDWHULaX ]DNDQHJR 6SRUyG OLF]Q\FK
OLQLLNRPyUNRZ\FKQDMF]FLHMZ\NRU]\VWyZDQHV0F&R\, BEM i BHK. Ze
]ZLHU]W ODERUDWRU\MQ\FK ZUDOLZH QD ]DNDHQLH V P\V]\ ]DNDHQLH GRQoVRZH L ZLQNL PRUVNLH ]DNDHQLH GRRWU]HZQRZH &KODP\GLH QLH V ]E\W
RSRUQH QD ZDUXQNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR : VWDQLH Z\VXV]RQ\P SU]e\ZDMZQLPGRW\JRGQL6]\ENRXOHJDMLQDNW\ZDFMLZJQLMF\FKWNDQNDFK
:UDOLZHVQDSRFKRGQHIHQRlu LIRUPDOLQ
EPIZOOTIOLOGIA. =DZOHF]HQLH FKRURE\ GR VWDGD QDVWSXMH SR ZSUoZDG]HQLX]DNDRQ\FK]ZLHU]WSFLHVNLHM6LHZVWZRFKODP\GLLPDPLHMVFH
QDW\G]LHSU]HGLSU]H]GZDW\JRGQLHSRURQLHQLX=DNDone owce wydalaM
]DUD]HN GR URGRZLVND ZUD] ] Z\FLHNDPL] SRFKZ\ EoQDPL SRGRZ\PL L
SRURQLRQ\PLSRGDPL,QIHNFMDV]HU]\VLGURJDOLPHnWDUQLLQKDODF\MQ:
VWDGDFK Z NWyU\FK VL RQD SRMDZLD HQ]RRW\F]QLH QLH Z\NOXF]RQH MHVW URzSU]HVWU]HQLDQLHVL]DUD]NDGURJNU\cia. Po zawleczeniu zakaHQLDGRVWDGD
objawy kliniczne enzootycznego ronienia Z\VWSXM Z RNUHVLH QDVWSQ\FK
Z\NRWyZ:SLHUZV]\PURNXWUZDQLDFKRURE\RNRRRZLHFPRHUoQL:QDVWSQ\FKODWDFKOLF]EDSRURQLHVSDGDGRLURQLWylko pierZRUyGNL1DWHUHQDFKJG]LH]DNDHQLHZ\VWSXMHHQGHPLF]QLHPRJZ\VW
SL ]DNDHQLD XWDMRQH D GR UR]ZRMX LQIHNFML GRFKRG]L SR REQLHQLX UH]ystencji.
PATOGENEZA. %UDP ZHMFLD L SHQHWUDFML ]DUD]ND MHVW MDPD QRVRZRJDUGRZD NU\SW\ PLJGDNyZ L QDEonek jelitowy. Dalej zarazek rozprzeVWU]HQLDVLGURJNUZLRQRQ3R]DSRGQLHQLXXVDPLFFLDUQ\FK]DUD]HN
ZQLND GR SRGX L R\VND 5RQLHQLH jest wynikiem zmian nekrotycznych i
]XV]F]DQLD VL QDERQND HQGRPHWULXP 3U]\ FL\ EOLQLDF]HM ]GDU]D VL
nieUD] H W\ONR MHGQR MDJQL MHVW ]DNDRQH ,QIHNFMD SRGX MHVW ]GDU]HQLHP
ZWyUQ\PLQLHRGJU\ZDJyZQHMUROLZUR]ZRMXFKRURE\
OBJAWY KLINICZNE ronienie URG]HQLH VDE\FK MDJQLW OXE SU]Hdwczesne porody w ostatnim miesiFX FL\ 2ZFH ]DNDRQH QD SRF]WNX
FL\URQLSRGNRQLHFWHMVDPHMFL\WHNWyUHXOHJ\]DNDHQLXSRGNRQLHF
WUZDQLDFL\URQL]Z\NOHSRGNRQLHFQDVWSQHMFL\MDJQLWDVDPLFH]DNa-
(Q]RRW\F]QHURQLHQLHRZLHFLNy]
125
RQH UyGPDFLF]QLH URQL SRG NRQLHF SLHUZV]HM FL\ R\VNR XOHJD zaWU]\PDQLX Z QLHZLHONLP RGVHWNX SRURQLH 'R F]VW\P QDVWSVWZHP
ronienia MHVW ]DSDOHQLH PDFLF\ 0DUWZH SRG\ PRJ E\ SU]HQRV]RQH Z
PDFLF\JG]LHF]DVDPLXOHJDMPXPLILNDFML przed ich wydaleniem. Takie owce
szybko WUDF NRQG\FM L PRJ SDGD 3R]D W\PL SU]\SDGNDPL FKRURED QLH
PDZLNV]HJRZS\ZXQDRZFHPDWNL8WU\NyZZ\VWSXMH]DNDHQLHQDU]
GyZSFLRZ\FKLZ\GDODQLHFhlamydii ZUD]]QDVLHQLHPNWyUH]DZLHUDGXH
LORFLOHXNRF\WyZ6NXWHF]QRNU\FLDW\PLWU\NDPL jest zmniejszona.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =DSDOHQLH R\VND MHVW QDMF]FLHM
Z\VWSXMF]PLDQ&KDUDNWHU\]XMHVLRQRZ\VWSRZDQLHPRJQLVNPDUWZiFRZ\FK Z OLFLHQLDFK =PLHQLRQH OLFLHQLH V EDUZ\ FLHPQRF]HUZRQHM OXE
gliQLDVWHM L PDM PD]LVW NRQV\VWHQFM 2EU]HD W\FK ]PLDQ V SU]HNUZLRQH
1DWNDQNDFKREMW\FKSURFHVHP]DSDOQ\PVWZLHUG]DVLyWHOXEV]DURyWH
naloty.
3RURQLRQHSRG\VSUDZLGRZHMZLHONRFLLPRJE\SRNU\WHNDF]NoZDW\PQDORWHPRNRORU]HJOLQ\3U]\VNyURZDQLXQaSRW\NDVLZ\EUoczyny i
REU]NLZSRGVNyUQHMWNDQFHF]QHM:MDPDFKFLDDJURPDG]LVLZLNV]D
LOR F]HUZRQR ]DEDUZLRQHJR S\QX SU]HVLNRZHJR :]\ FKRQQH V
REU]NHLSRZLNV]RQH
ROZPOZNAWANIE. 1DOH\Z]LSRGXZDJV\WXDFMHSL]RRW\F]QZyVWSRZDQLH SyQ\FK URQLH REHFQR ]PLDQ PDrtwicowych w wydalonych
R\VNDFKZNWyU\FKVWZLHUG]DVLFKODP\GLH:SUHSDUDWDFKRGFLVNRZ\FK]
OLFLHQLEDUZLRQ\FKPHWRG*LHPV\ ZLGRF]QHVSRMHG\QF]HOXE]DJUHJRZaQH FLDND HOHPHQWDUQH w postaFL PD\FK F]HUZRQ\FK NURSHF]HN Z\UDQLH
ZLGRF]Q\FKQDQLHELHVNLPWOHNRPyUHN:VNUDZNDFKPURRQ\FK]H]PLeQLRQ\FK NRW\OHGRQyZ L WNDQNL PLG]\NRW\OHGRQRZHM F]HUZRQH FLDND HOePHQWDUQH Z\VWSXM Z F\WRSOD]PLH 'R RGUyQLHQLD SRGREQ\FK PRUIROogLF]QLH FLDHN HOHPHQWDUQ\FK FKODP\GLL L ULNHWVML C. burnetii w preparatach
RGFLVNRZ\FK L VNUDZNDFK KLVWRORJLF]Q\FK VWRVXMH VL WHVW LPPXQRIOXRUescencji ]SU]HFLZFLDDPLPRQRNORQDOQ\PL0eWRGQDMSHZQLHMV]OHF]PDR
SU]\GDWQ]SUDNW\F]QHJRSXQNWXZLG]HQLDMHVWL]RODFMDLLGHQW\ILNDFMD]DUDzND:W\PFHOXSRELHUDVLSUyENLERQSRGRZ\FKSXFLZWURE\SRURQLoQHJRSRGXZ\PD]\]SRFKZ\LUR]FLHUHPW\FKWNDQHN]DNDD]DURGNL
NXU]H OXE OLQLH NRPyUNRZH 5etrospektywne rozpoznanie moQD XVWDOL
UyZQLH SR Z\ND]DQLX Z]URVWX PLDQD SU]HFLZFLD Z SDU]H VXURZLF SREUaQ\FKZWUDNFLHWUZDQLDURQLHLZWU]\W\JRGQLHSyQLHM3U]eFLZFLDDPRQD
Z\NU\ZDUyZQLHZVXURZLF\SRGX2GF]\QZL]DQLDGRSHQLDF]D wykrywa antygen grupowy rodzaju Chlamydia =D PLDQR SR]\W\ZQH X]QDMH VL
UR]FLHF]HQLHEDGDQHMVXURZLF\UyZQHOXEZ\V]HRG:V]\VWNLH Fhlamydie ]DZLHUDMVZRLVW\Uodzajowo lipopolisacharyd (LPS). Antygen LPS ma
tU]\ GRPHQ\ DQW\JHQRZH ] NWyU\FK W\ONR MHGQD MHVW VZRLVWD GOD chlamydii,
SRGF]DVJG\GZLHSR]RVWDHUHDJXMNU]\RZR]OLSRSROLVDFKDU\GDPLEDNWHULL
126
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
gramujemnych. Nowoczesne testy ELISA ]DZLHUDMW\ONRSU]HFLZFLDDPonoklonalne dla swoistych eSLWRSyZ /36 FKODP\GLL FR GDMH PROLZR ZyHOLPLQRZDQLDRGF]\QyZNU]\RZ\FK]EDNWHULDPLJUDPXMHmnymi.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\Z\NOXF]\URQLHQLD Z\ZRDQH]DNaHQLDPLCampylobacter sp., Brucella ovis i Coxiella burnetii.
P26732:$1,(. Enzootyczne ronienie RZLHFMHVWFKRURE]DOLF]DQGR
OLVW\%2,(&]VWRWOLZRSRURQLHXZUDOLZ\FKPDFLRUHNPRQD]QDF]QLH
REQL\SRSU]H]GZXNURWQHSRGDQLHZSRRZLH WUZDQLDFL\ZRGVWSLH
W\JRGQL GXJR G]LDDMF\FK SUHSDUDWyZ WHWUDF\NOLQRZ\FK 7HWUDF\NOLQ\ V
UyZQLH ]DOHFDQH GOD ]DNaRQ\FK MDJQLW L RZLHF NWyUH SRURQL\ ,]RODFMD
URQLF\FK RZLHF QD RNUHV W\JRGQL XVXZDQLH Z\GDORQ\FK R\VN RUD]
KLJLHQDSRSUDZLDMHIHNW\SRVWSRZDQLDSU]HFLZHSizootycznego.
3URILODNW\F]QLH VWRVXMH VL V]F]HSLRQNL inaktywowane, przygotowane na
]DURGNDFKNXU]\FKOXEKRGRZODFKNRPyUNRZ\FK6]F]HSLRQNSRGDMHVLZ
LORFLPOSU]HGNU\FLHPOXEQDSRF]WNXFL\:]DOHQRFLRGLVWQLHMFHM
V\WXDFML HSL]RRW\F]QHM NROHMQH V]F]HSLHQLD SRZWDU]D VL Z RGVWSLH 3 lat.
3RPLPRV]F]HSLHZ]DNDRQ\PVWDG]LHREVHUZXMHVLVLHZVWZR]DUD]NyZ
*yZQHELDNR PHPEUDQRZH 0203 major outer membrane protein) stanowi
VNDGX ERQ\ ]DUD]ND :L]DQLH SU]HFLZFLD SU]H] HSLWRS\ WHJRELDND
QHXWUDOL]XMHZDFLZRFLFKRURERWZyUF]H]DUD]NDL XPROLZLDUyQicowanie
VHURZDUyZ2GSRUQRKXPRUDOQDRGJU\ZDUROZURQLHQLDFKXRZLHFERZ
tym przypadku chlamydie UR]SU]HVWU]HQLDMVLGURJKHPDWRJHQQ:SU]ySDGNX]DNDHRJUDQLF]RQ\FKGRERQOX]oZ\FKSU]HFLZFLDDZ\WZDU]DQH
SU]HFLZNR 0203 V PDR HIHNW\ZQH 8ZDD VL H LQWHUIHURQ JDPPD
ktyU\PDZDFLZRFLFKODP\GLRVWDW\F]QHPRHRGJU\ZDUROZRGSRUQRFL
oFKURQQHM =H Z]JOGX QD EUDN UHDNFML NU]\oZ\FK SRPLG]\ HSLWRSDPL
RFKURQQ\PLQD0203ZLHOXVHURZDUyZVXJHUuMHVLSRWU]HERSUDFRZDQLD
V]F]HSLRQHNVZRLVW\FKGODQDMZDQLHMV]\FKVeURZDUyZWHJR]DUD]ND
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Psitakoza (ornitoza) wywo\ZDQD SU]H] C. psittaci MHVW V]HURNR UR]SU]HVWU]HQLRQD QD FD\P ZLHFLH
/XG]LH]DNDDMVLSRSU]H]ZG\FKDQLHNXU]X]NDXLSLyUSWDNyZJRELH
SDSXJL LQG\NL NDF]NL JVL C. psittaci PRH SU]H\ Z NXU]X SU]H] NLOND
miesLF\6]F]HS\SRFKRG]FHRGNUyZRZLHFNy]LLnQ\FKVVDNyZU]DGNR
Z\ZRXMFKRUREXOXG]L1LHPQLHMMHGQDNQRWRZDQHV]DSDOHQLDVSRMyZHN
u personelu laboratoryjnego oraz ronienia u kobiet po kontakcie z materiaHP ]DNDQ\P OXE URQLF\PL RZFDPL 5]DGNR REVHUZXMH VL SU]HQRV]HQLH
SWDVLFK L RZF]\FK V]F]HSyZ FKODP\GLL ] F]RZLHND QD F]RZLHND *UXS
wysokiego ryzyka zaNDHQLDVLFKODP\GLDPLVWDQRZLSUDFRZQLF\NXUQLNyZ
L LQQ\FK ]DNDGyZ SU]HWZyUVWZD VSR\ZF]HJR Z EUDQ\ GURELDUVNLHM VWDFMi
kwarantannowych i lekarze weterynarii. Okres inkubacji u ludzi wynosi 415
GQL3RW\PF]DVLHUR]ZLMDMVLWUZDMFHNLONDGQLREMDZ\JUypopodobne w
SRVWDFLJRUF]NLEyOXJRZ\VWDZyZLPLQL1LHNLHG\]DNaHQLHWRPRH
127
SU]HELHJD MDNR DW\SRZH ]DSDOHQLH SXF ]DSDOHQLH PLQLD VHUFRZHJR lub

]DSDOHQLHZWURE\LZyZF]DVWUZDNLONDW\JRGQL:OHF]HQLXVWRVXMHVLDQWybiotyki z grupy tetracyklin LHU\WURP\F\Q:UDPDFKRJyOQHJR]apobiegania
FKRURELH ]DOHFD VL FLDUQ\P NRELHWRP XQLNDQLH NRQWDNWX ] RZFDPL Z
RNUHVLH Z\NRWyZ ]ZDV]F]D QD WHUHQDFK HQ]RRW\F]QHJR XWU]\P\ZDQLD VL
W\FK ]DNDH 6]F]HJyOQH URGNL RVWURQRFL L]DVDG\ EKS PXV] E\SU]estrzegane w laboratoriach badawczo-GLDJQRVW\F]Q\FK ]DMPXMF\FK VL FKOamydiami.
Kampylobakterioza owiec
(DF campylobacteriosis, ang. ovine genital campylobacteriosis)
-HVW WR ]DNDQD FKRURED REMDZLDMFD VL URQLHQLDPL Z GUXJLHM SRRZLH
FL\
ETIOLOGIA. &KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] Campylobacter fetus subsp.
fetus i C. jejuni lub C. coli. 6 WR JUDPXMHPQH EDNWHULH URVQFH Z ZDUXQNDFK
PLNURDHURILOQ\FK 2G]QDF]DM VL ZUDOLZRFL QD G]LDDQLH SURPLHQL VoQHF]Q\FKZ\VXV]DQLHLSRZV]HFKQLHVWRVRZDQHURGNLGH]\QIHNF\MQH7Hmperatura 60q&QLV]F]\MHZFLJXNLONXPLQXW6]\ENRJLQZPDWHULDOHSochodzenia zwLHU]FHJR
EPIZOOTIOLOGIA. Campylobacter fetus subsp. fetus razem z C. jejuni i C. coli
SRMHG\QF]R E\\ L]RORZDQH ] PDVRZ\FK SRURQLH X RZLHF :\PLHQLRQH
JDWXQNL W\FK EDNWHULL UyQL VL DQW\JHQRZR L QLH Z\VWSXMHSRPLG]\ QLPL
odSRUQRNU]\RZD*yZQ\PUyGHP]DNDHQLDVRZFHQRVLFLHOHNWyUH
Z\GDODM]DUD]HN]NDHPSRSU]HE\W\FKLQIHNFMDFKSU]HZRGXSRNDUPRZeJRZRUHF]NDyFLRZHJROXESRURQLHQLX ZUD]]ZRGDPLLERQDPLSRGow\PL RUD] ] SRURQLRQ\P SRGHP 5R]SU]HVWU]HQLDQLH ]DUD]ND Z JUXSLH
RZLHFQDVWSXMHGURJSRNDUPRZSU]H]SRELHUDQLH]DNDRQHMZRG\SDV]\L
FLyNLZNWyUHM]DUD]NLSU]H\ZDMSU]H]W\G]LHC. jejuni i C. coli VV]HURNR
UR]SU]HVWU]HQLRQH Z URGRZLVNX L PRJ E\ SU]\F]\Q ]DEXU]H]H VWURQ\
SU]HZRGX SRNDUPRZHJR X ZLHOX JDWXQNyZ ]ZLHU]W =RVWD\ RQH Z\RVRbQLRQH ] SUyEHN WUHFL MHOLWRZHM ]GURZ\FK ]ZLHU]W JRVSRGDUVNLFK GURELX
G]LNLFK]ZLHU]WLSWDNyZ'UREQRXVWURMHWHL]RORZDQRUyZQLH]NDXELegunkowegR FLHOW L RZLHF :\EXFK\ FKRURE\ ELHJXQNRZHM UHMHVWURZDQR Z
VWDGDFK MDJQLW RGVDG]DQ\FK L MaJQLW PLVQ\FK :VNDQLN ]DFKRURZDOQRFL
ZDKD VL RG GR FLDUQ\FK RZLHFZ VWDG]LH QDWRPLDVW PLHUWHOQR
ZUyGURQLF\FKRZLHFMHVWQLVNDLZ\QRVLRGGR5%. Po przebytym ronieQLX ]ZLHU]WD QDE\ZDM RGSRUQRFL NWyUD XWU]yPXMH VL FR QDMPQLHM ODWD
Dlatego masowe ronienia Z\VWSXM W\ONR Z MHGQ\P VH]oQLH Z\NRWyZ SR
]DZOHF]HQLXFKRURE\GRVWDGD:QDVWSQ\FKODWDFKPRJSRMDZLDVLSRMe-
128
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
dyncze ronienia u nie szczepionych owiec remontowych wprowadzanych do

VWDGD*yZQ\PUH]HUZXDUHP]DUD]NDVSUDZGRSodobnie dzikie ptaki.
PATOGENEZA. Okres inkubacji liczony od momentu wprowadzenia zaUD]ND GR RUJDQL]PX Z\QRVL RG GR W\JRGQL 'R\OQH ZVWU]\NQLFLH C.
jejuni FLDUQ\P RZFRP Z\ZRXMH X QLFK SR 12 dniach poronienie. Po
VSR\FLX ]DNDRQHM SDV]\OXE ZRG\ GRFKRG]L GR SU]HMFLRZHM EDNWHULHPLL L
LQIHNFMLR\VNDRUD]SRGX8WU\ND]DUD]HNRVLHGODVLZQDSOHWNXMGUDFKL
QDMGU]DFK
OBJAWY KLINICZNE. =DNDRQHRZFHURQLZFLJXRVWDWQLFK8 tygoGQLFL\SRSU]HG]DMF\FKSRUyGOXEURG]VDER\ZRWQHMDJQLWDZHZaFLZ\P WHUPLQLH = UHJX\ QLH REVHUZXMH VL V\PSWRPyZ ]EOLDMFHJR VL
ronieniaOHF]XSHZQHMOLF]E\RZLHFPRHE\RQRSRSU]HG]RQHZ\FLHNLHP
]SRFKZ\LREU]NLHPVURPX2ZFHV]\ENRZUDFDMGR]GURZLDSRURQLHQLX,
]DFKRG]ZFLZQDVWSQHMUXLLURG]]GURZHMDJQLWD1LHREVHUZXMHVL
XQLFKUyZQLHLQQ\FK]DEXU]HSRGQRFL1LHNLHG\SRURQLHQLXGRFKRG]L
GR]DSDOHQLDPDFLF\FRZNRQVHNZHQFMLPRHSURZaG]LGRQLHSRGQRFLD
ZVNUDMQ\FKSU]\SDGNDFKGRSDGQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3RGF]DV VHNFML SRGyZ V]F]HJylQLH X W\FK SRURQLRQ\FK NUyWNR SU]HG ZDFLZym terminem porodu, w w
WURELHVWZLHUG]DVLV]DUHRJQLVNDQHNURW\F]QHRUHGQLF\2 cm. Zazwyczaj
SRG\ V REU]NH D MDP\ FLDD Z\SHQLRQH F]HUZRQDZ\P S\QHP %RQ\
SRGRZH V UyZQLH REU]NH L Z\ND]XM ]PLDQ\ JQLOQH D Z OLFLHQLDFK
wyVWSXMEODGHogniska martwicowe.
ROZPOZNAWANIE. :VWSQGLDJQR]PRQDSRVWDZLQDSRGVWDZLHVyWXDFML HSL]RRW\F]QHM 3RG XZDJ ELHU]H VL URQLHQLD w ostatnim trymestrze
FL\URG]HQLHVLVDER\ZRWQ\FKMDJQLWRUD]Z\VWSRZDQLHRJQLVNPDrtwicowych w ZWUREDFKSRURQLRQ\FKSRGyZ2JQLVNDQHNURW\F]QHZZ
WURELH V SDWRJQRPRQLF]QH OHF] Z\VWSXM W\ONR Z SU]\SDGNyZ 'R
EDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKSRELHUDVLR\VNRZ\FLHNL]SRFKZ\LWUHWUaZLHFD SRGX 2G VDPFyZ SRELHUD VL SRSXF]\Q\ ] QDSOHWND W preparatach odciskowych lub mazanych barwionych prostymi metodami stwierdza
VL REHFQR VPXN\FK Z\JLW\FK JUDPXMHPQ\FK EDkterii. Potwierdzeniem
rozpoznania jest izolacja i identyfikacja zarazka.
Kampylobakterioza powinna by ]UyQLFRZDQD ] FKODP\GLR] NWyUD
SU]HELHJD ZUyG SRGREQ\FK REMDZyZ L PRH Z\VWSRZD MDNR ]DNDHQLH
WRZDU]\V]FH6]\ENDGLDJQR]DMHVWQLH]EGQDGRRFKURQ\UHV]W\VWDGD
P26732:$1,(. 3RSUDZDKLJLHQ\XWU]\PDQLD]ZLHU]WVWRVRZDQLHDnW\ELRW\NyZLSURILODNW\F]QHV]F]HSLHQLD]UHJX\Z\VWDUF]DMGRRSDQRZDQLD
choroby.
5RQLFHRZFHSRZLQQ\E\RGL]RORZDQHZUD]]ZSURZDG]HQLHPRVWUHJR
U\JRUX KLJLHQLF]QHJR XZ]JOGQLDMFHJR XVXZDQLH SRURQLRQ\FK SRGyZ L
Kampylobakterioza owiec
129
Z\FLHNyZ]GUyJURGQ\FK:PLDUPROLZRFL]GURZH]ZLHU]WDSRZLQQ\
E\SU]HQLHVLRQHGRF]\VW\FKSRPLHV]F]H]QLH]DNDRQFLyNLNDUPLRQH
QLH]DNDRQSDV]LZRG1DOH\XQLNDZSURZDG]DQLDRZLHF]HVWDGJG]LH
FKRUREDZ\VWSXMH3RGREQLH]ZLHU]WD]]DSRZLHWU]RQ\FKJRVSRGDUVWZQLH
SRZLQQ\E\Z\SG]DQHQDSDVWZLVNDLZ\ZRRQHQDVSG\LWDUJRZLVND
'RPLQLRZH SRGDQLH SHQLF\OLQ\ ]H VWUHSWRP\F\Q przez 5 kolejnych
GQL]PQLHMV]DVWUDW\]ZL]DQH]URQLHQLHP'UREQRXVWURMH]URG]DMX Campylobacter VSRQDGWRZUDOLZHQDFDUEDGR[GLPHWULGD]ROHU\WURP\F\Q, amokV\F\OLQ W\OR]\Q JHQWDP\F\Q QHRP\F\Q i tetracykliny. Dodawanie do
paszy oksytetracykliny przez ostatnie 7W\JRGQLFL\Z]QDF]Q\PVWRSQLX
]DSRELHJD SRURQLHQLRP 3U]\ DQW\ELRW\NRWHUDSLL QDOH\ PLH QD XZDG]H
XQLNDWRZ ]GROQR GUREQRXVWURMyZ Campylobacter GR QDE\ZDQLD JHQyZ
oporQRFL QD DQW\ELRW\NL RG EDNWHULL JUDPGRGDWQLFK L SU]HND]\ZDQLH LFK
LQQ\PGUREQRXVWURMRPZREUELHZasnego rodzaju.
=DSRELHJDZF]RRZFHSRZLQQ\E\V]F]HSLRQHQDNUyWNRSU]HGNU\FLHP
RUD] GUXJL UD] SR GUXJLP PLHVLFX FL\ : QDVWSQ\FK ODWDFK V]F]HSLHQia
SRZWDU]D VL W\ONR UD] SR GUXJLP PLHVLFX FL\ : LPPXQRSURILODktyce
URQLH X RZLHF X\ZDQH V V]F]HSLRQNL SROLZDOHQWQH ]DZLHUDMFH Z VZ\P
VNDG]LHC. jejuni, C. psittaci, C. fetus i S. dublin.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. :LNV]RJDWXQNyZEDNWHULL
Campylobacter MHVWVZRLFLH]ZL]DQD]HVZRLPJRVSRGDU]HPQLHPQLHMMHGQDN
PROLZH V NU]\RZH ]DNDHQLD JyZQLH SU]H] VSR\ZDQLH SRNDUPyZ ]aZLHUDMF\FKWH]DUD]NL:\ND]DQRHLVWQLHMHFLVDNRUHODFMDSRPLG]\W\PL
]DNDHQLDPL X OXG]L D VWD\P LFK SRE\WHP Z JRVSRGDUVWZLH KRGRZODQ\P
1DMZDQLHjV]\P UyGHP LQIHNFML C. jejuni GOD F]RZLHND MHVW VXURZH POHNR
NUyZLNy]1LHXZDDVLDE\REHFQRWHJR]DUD]NDZPOHNXE\D]ZL]aQD ] ]DNDHQLDPL Z\PLHQLD 'RVWDMH VL RQ Uaczej do niego przypadkowo
ZUD] ] NDHP SRFKRG]F\P RG ]DNDRQ\FK RVREQLNyZ :V]\VWNLH JDWXQNL
Z\ZRXMFH URQLHQLD X RZLHF PRJ E\ SU]\F]\Q ELHJXQNL, bakteriemii,
URQLHQLDLRNRRSRURGRZHMVHSV\XF]RZLHND
130
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
Bruceloza owiec LNy]
(DF brucellosis, ang. ovine epididymitis; caprine and ovine brucello-
sis)
-HVWSU]HZOHNFKRUREZ\ZR\ZDQSU]H]EDNWHULH]URG]DMX Brucella i
FKDUDNWHU\]XMFVLSRURQLHQLDPL]DWU]\PDQLHPR\VND]DSDOHQLDPLMGHUL
najdrzy oraz WZRU]HQLHPVLURSQL
ETIOLOGIA. Bruceloza owiec Z\ZR\ZDQDMHVWSU]H]B. ovis i B. melitensis,
X Ny] SU]H] B. melitensis 6 WR JUDPXMHPQH SDHF]NL NWyUH Z\PDJDM GR
swego Z]URVWX ZDUXQNyZ PLNURDHURILOQ\FK DWPRVIHUD &22). IndywiGXDOQHJDWXQNLLELRZDU\LVWRWQH]NOLQLF]QHJRLHSLGHPLRORJLF]QHJRZ]JOGX
identyILNRZDQHVZRSDUFLXRLFKZUDOLZRQDEDUZQLNLWLRQLQDIXNV\QD
]DVDGRZD DJOXW\QDFM ]H VZRLVW\PL VXURZLFDPL ]GROQR Z\WZDU]DQLD
siarkoZRGRUXLOL]SU]H]IDJL:URGRZLVNX]HZQWU]Q\PPRJSU]H\ZD
GRURNX6ZUDOLZHQDZLNV]RURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKX\ZDQ\FKZ
powszechnie stoVRZDQ\FKVWHQLDFK
EPIZOOTIOLOGIA. 1D EUXFHOR] ZUDOLZH V JyZQLH NURZ\ ZLQLH
RZFH NR]\ L SV\ %DUG]R U]DGNR VWZLHUG]DQD MHVW X NRQL &KRURED F]VWR
SU]HELHJD EH]REMDZRZR 5R]SU]HVWU]HQLRQD MHVW QD FD\P ZLHFLH %DUG]R
rzadko poMDZLDVLZ3ROVFH
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]B. ovis (ovine epididymitis). UyGHPFKRURE\V
samce wyGDODMFHEUXFHOHZUD]]QDVLHQLHP2NUHVRZHVLHZVWZRB. ovis PRH
WUZDSU]H]ODWDOXEGXHM6]HU]HQLHVL]DNDHQLDPLG]\VDPFDPLSU]eE\ZDMF\PLZMHGQ\PVWDG]LHGRNRQXMHVLQDGURG]HNRQWDNWXEH]SRUHdQLHJR Z WUDNFLH REZFKLZDQLD REOL]\ZDQLD L DNW\ZQRFL KRPRVHNVXDlnej.
=DUD]NL PRJ E\ SU]HQRV]RQH ] VDPFD QD VDPFD UyZQLH ]D SRUHGQLcWZHPVDPLF\ZVSyOQLHNU\WHMZWUDNFLHMHGQHJRRNUHVXUXMRZHJR1DMZ\V]\
ZVNDQLN]DFKRURZDlQRFLQRWXMHVLZUyGGRMU]D\FKVDPFyZ:VWDGach,
JG]LH OLF]ED ]DNDRQ\FK WU\NyZ SU]HNUDF]D REVHUZXMH VL ]QDF]QH
zaEXU]HQLDSRGQRFL6DPFHVEDUG]LHMZUDOLZHQD]DNDHQLHQLVDPLFHX
NWyU\FK LQIHNFMD ] UHJX\ QLH XWU]\PXMH VL GXHM QL GZD F\NOH UXMRZH
$NW\ZQH]DNDHQLHNWyUHU]DGNRZ\VWSXMHXVDPLFUR]ZLMDVLSRNRQWDkcie z zakaRQ\PL WU\NDPL 'RFKRG]L ZyZF]DV GR URQLH L URG]HQLD VDER
\ZRtQ\FKMDJQLW=DUD]HNZ\GDODQ\MHVWSRURQLHQLX ]R\VNLHPZRGDPL
SRGRZ\PLLPOeNLHP=DNDRQHSDVWZLVNDQLHVWDQRZLLVWRWnego elementu
w transmisji zarazka.
=DNDHQLD Z\ZRDQH SU]H] B. melitensis (caprine and ovine brucellosis) Uy
GHPLQIHNFMLV]ZLeU]WDFKRUHLQRVLFLHOH&KRURED]DZOHNDQDMHVWGRVWDGD
wraz z nowo zakupionymi chorymi owcami. DalszHMHMUR]ZOHNDQLHQDVWSuje przez chore samce, konWDNW\ QD SDVWZLVNDFK NRU]\VWDQLH ] ZVSyOQ\FK
GUyJ L ZRGRSRMyZ =DNDHQLH V]HU]\ VL JyZQLH GURJ DOLPHQWDUQ DOH
moOLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH GRVSRMyZNRZH NU\MQH L SU]H] XV]NRG]RQ
Bruceloza owiec
131
VNyU=HZ]JOGXQD]QDF]QRSRUQRB. melitensis QDZDUXQNLURGRZLVND

]HZQWU]QHJR WDNLH ZHNWRU\ MDN ]DNDRQDZRGD SDV]D L FLyND PDM GXH
]QDF]HQLH Z UR]SU]HVWU]HQLDQLX VL ]DUD]ND Z VWDG]LH &KRURED Z\ZRXMH
ronienia ZPLHVLFXFL\Dcuch zaNDHZVWDG]LHSRGWU]\P\ZDQ\MHVW
SU]H]WUZD\FKVLHZFyZ=DUDzNLREHFQHVZZ\FLHNXSRFKZRZ\PSU]H]
PLHVLFHSRURQLHQLX, z mlekiem wyGDODQHVSU]H]ZLHOHODW
PATOGENEZA. %UXFHOH SR ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX Z\ZRXM EDNWeULHPLQDVWSQLHRVLHGODMVLZZ]DFKFKRQQ\FKQaU]GDFKSFLRZ\FKL
Z\PLHQLX8VDPFyZORNDOL]XMVLZQDMGU]DFKZ\ZRXMFLFKVWDQ]DSDOQ\
LZNRQVHNZHQFMLREQLHQLHSRGQRFL8VDPLF]DUD]NLORNDOL]XMVLZRyVNX Z\ZRXM MHJR VWDQ ]DSDOQ\ NWyU\ XSROHG]D RG\ZLDQLH SRGX 6NXtkiem tego dochodzi do roQLHOXEMDJQLWDXURG]RQHZHZDFLZ\PWHUPLQLH
PDMQLHGRZDJLZ\ND]XMPD\ZRtQR8Ny]EDNWHULHPLDPRHWUZD
ZLHOH PLHVLF\ LQIHNFMD PDFLF\ XWU]\PXMH VL GR PLeVLF\ D Z JUXF]ROH
mlekowym przez lata.
OBJAWY KLINICZNE. =DNDHQLDXRZLHFZ\ZRDQHSU]H]B. ovis. RezulWDWHPWHMLQIHNFMLV]DEXU]HQLDSRGQRFLXWU\NyZFRVWDQRZLJyZQSU]yF]\QVWUDWHNRQRPLF]Q\FKSRZRGRZDQ\FKWFKRURE2GF]DVXGRF]DVX
REVHUZXMHVLXVDPic zapalenia macicy, poronienia LRNRRSRURGRZPLHrWHOQR MDJQLW 3RGVWDZRZH REMDZ\ X WU\NyZ ]ZL]DQH V ]H ]PLDQDPL
Z\VWSXMF\PLZQDMGU]DFKRVRQNDFKMGHULZMGUDFK&KRUREDSU]HELeJD ] UHJX\ SU]ewlekle, niemniej jednak notoZDQH V UyZQLH SU]\SDGNL
RVWUHM SRVWDFL 8 WU\NyZ SLHUZV]\P ]DXZDDOQ\P ]DEXU]HQLHP PRH E\
]QDF]QH SRJRUV]HQLH MDNRFL QDVLHQLD NWyUH ]DZLHUD OHXNRF\W\ L SDHF]NL
bruceli. 3RSU]HE\FLXEDNWHULHPLLNWyUDPRHE\QLH]DXZDRQDSRMDZLDM
VLZ\F]XZDOQH SDOSDF\MQLH]PLDQ\QDQDMGU]DFKLRVRQNDFKMGHU3RZLkV]HQLH MGHU PRH E\ MHGQR- OXE GZXVWURQQH : QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK
palpacyjnie wyczuwalne zmiany utrzyPXM VL SU]HMFLRZR 1LH]DOHQLH RG
WHJR F]\ ]DNDHQLH SU]HELHJD ] Z\UDnie zaznaczonymi objawami, czy bez
QLFKGRWNQLWHQLPVDPFHVVLHZFDPLLZ\GDODMEUXFHOH]QDVLHQLHP&KRUH
tryki zaFKRZXMOLELGR
=DNDHQLDZ\ZRDQHB. melitensis*yZQ\PREMDZHPVURQLHQLD 515%
FLDUQ\FK PDWHN L SRGNOLQLF]QH zapalenia wymion. Poronienia masowe
Z\VWSXM Z SLHUZV]\P URNX SR ]DZOHF]HQLX FKRURE\ Z ODWDFK NROHMQ\FK
PDMFKDUDNWHUVSRUDG\F]Q\LGRWyF]W\ONRQRZRZSURZDG]DQ\FKGRVWDGD
Ny]5]DGNRGRFKRG]LGR]DSDOeQLDVWDZyZMGHUSU]HZOHNHJREURQFKLWXL
zapalHQLDURJyZNLVSRZRGRZDQHJR]DNDHQLHPB. melitensis.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3U]\]DNDHQLDFKB. ovis typowym,
UHJXODUQLHSRZWDU]DMF\PVLREMDZHPXWU\NyZMHVWWRUELHORZDWHUR]V]HU]eQLH QDMGU]D Z\SHQLRQHJR ]DJV]F]RQ\P QDVLHQLHP 2VRQNL XOHJDM SoJUXELHQLX D JURPDG]F\ VL ZyNQLN SRZRGXMH LFK VNOHMDQLH 'RFKRG]L GR
WUZDHJRZyNQLNRZHJR]DQLNXMGHUR\VNDRGVDPLFURQLF\FKV]PLe-
132
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
QLRQH]DSDOQLH%RQDNRVPyZNRZDSRNU\WDMHVWVPXNDPLURS\DZOLFLeQLDFKWZRU]VLGUREQHRJniska martwicowe.
ROZPOZNAWANIE. 2SLHUDVLQD]QDMRPRFLV\WXDFMLHSL]RRW\F]QHMEadaniu klinicznym, bakteriologicznym, serologicznym i alergicznym. KliniczQ\PLV\PSWRPDPLVXJHUXMF\PLEUXFHOR]VVWZLHUG]DQHSDOSDF\MQLH]PLaQ\QDPRV]QLHWU\NyZURQLHQLa VDPLFFLDUQ\FKL]DFKRUowania u ludzi. Do
EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FK SRELHUD VL POHNR QDVLHQLH WNDQNL SRURQLRQHJR
SRGX]ZDV]F]D]DZDUWRWUDZLHFDZRG\LERQ\SRGRZH3UyENLPOHND
PRQD SRGGD ZLURZDQLX Z FHOX ]DJV]F]HQLD GUREQXVWURMyZ 3LHUZV]\P
NURNLHP Z LGHQW\ILNDFML SDHF]HN EUXFHOD jest wyka]DQLH LFK REHFQRFL Z
UR]PD]DFK WNDQHN OXE S\QyZ XVWURMRZ\FK EDUZLRQ\FK QS PHWRG =LHKO1HHOVHQ 7HQ VDP PDWHULD SRVLHZD VL QD VHOHNW\ZQH SR\ZNL EDNWHULROogiczne i inkubuje w warunkach mikroaerofilnych. Identyfikacji wyizolowaQ\FKEDNWHULLGRNRQXMHVLZRSDUFLXRLFKPRUIRORJLDNW\ZQRLPPXQoORJLF]QZWHFLHDJOXW\QDFML]PRQRVSHF\ILF]Q\PLVXURZLFDPLLSU]HFLZFLaDPLPRQRNORQDOQ\PLRUD]EDGDQLDELRFKHPLczne. Przy mocno zanieczyszF]RQ\PPDWHULDOHGRL]RODFMLEUXFHOLX\ZDVLZLQHNPRUVNLFKOXEP\V]\
Siewcy B. ovis PRJE\]LGHQW\ILNRZDQLSU]\SRPRF\EDGDKRGRZODQ\FK
QDVLHQLD.LONXNURWQHEDGDQLHMHVWQLH]EGQHGRZ\V]XNDQLDVLHZFyZRkresowych. IdenW\ILNDFM ]DUD]ND Z QDVLHQLX PRQD SU]HSURZDG]L RGF]\QHP
immunofluorescencji8\WHF]QHWHZ\GDMHVLE\EDGanie mikroskopowe
UR]PD]yZEDUZLRQHMVSHUP\'RUR]SR]QDQLDVHURORJLF]QHJRSURZDG]RQego przy uzdrawianiu stada oraz kwalifikowaniu zwieU]WZSURZDG]DQ\FKGR
VWDGD VWRVRZDQH V RGF]\Q\ (/,6$ i OWD. Miano badanej surowicy w
2:' UyZQH L Z\V]H RG XZDD VL]D GRGDWQLH D ]D ZWSOLZH 'R
EDGD SU]HVLHZRZ\FK ]DOecany jest odczyn NZDQHM DJOXW\QDFML S\WRZHM.
:VND]DQLD NODV\F]QHJR RGF]\QX DJOXW\QDF\MQHJR X PD\FK SU]HuZDF]\ V
PDR ZLDU\JRGQH : RSDUFLX R VWRVRZDQH WHVW\ VHURORJLF]QH QLH PRQD
RGUyQL ]DNDH Z\ZRDQ\FK SRV]F]HJyOQ\PL JDWXQNDPi Brucella i powodowanych przez Yersinia enterocolitica W\SX8PROLZLDWRUyGVNyUQ\WHVW
alergiczny Z\NRQ\ZDQ\QDVNyU]HV]\LOXEIDGXRJRQRZHJRXNy]LQDGRlnej powiece oka oZLHF8RVREQLNyZ]DNDRQ\FKZPLHMVFXUyGVNyUQHJR
ZVWU]\NQLFLDPg bruceliny SRMDZLDVLEROHVQ\REU]NL]DF]HUZLHQLHQLH
3U]\ EUDNX PLHMVFRZ\FK RGF]\QyZ DOHUJLF]Q\FK QD EUXFHOiQ VWDGR XZDD
VLZROQHRGWHJR]DNDHQLDQDWRPLDVWQDZHWSRMHG\QF]HUHDNFMHGRGDWQLHV
ZVND]DQLHPGRSU]HJOGXVHUoORJLF]QHJRFDHJRVWDGD
P26732:$1,(. Bruceloza owiec LNy]MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GX
L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( =DVDdniczym elementem programu zwalczania brucelozy owiec jest zapoELHJDQLH V]HU]HQLX VL
LQIHNFMLSRPLG]\WU\NDPL&KURQLVLPRGHVDPFHQLHGRSXV]F]DMFGRLFK
kontaktu ze starymi samcami ani samicami przez nie krytymi. W Polsce
choroba zwalczana jest z ur]GXPeWRGDUDG\NDOQ3ROHJDRQDQDRNUHVRZHM
Bruceloza owiec
133
VHURORJLF]QHM NRQWUROL RZLHF D V]F]HJyOQLH WU\NyZ L HOLPLQRZDQLX VHURUeDJHQWyZSR]yW\ZQ\FK:1RZHM=HODQGLLVWRVRZDQHMHVWV]F]HSLHQLHWU\NyZ

dwoma dawkami zabitej szczepionki opartej na szczepie B. ovis. W Afryce
3RuGQLRZHMV]F]HSLVLRGVDG]DQHWU\NLDWHQXRZDQV]F]HSLRQNRSDUWQD
B. melitensis.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Bruceloza OXG]L RNUHODQD
PLDQHP IDOXMFHM JRUF]NL MHVW SRZDQ\P SUREOHPHP =DNDQH GOD F]oZLHND V B. abortus, B. melitensis, B. suis, B. canis SRFKRG]FH RG NUyZ Ny]
RZLHF ZL NDULEX L SVyZ 6SRUyG Z\PLHQLRQ\FK JDWXQNyZ B. melitensis
FHFKXMH VL QDjZ\V] ]MDGOLZRFL L LQZD]\MQRFL GOD OXG]L *RUF]NRZD
FKRUREDZ\ZRDQDSU]H]QLPDRVWU\LGXJLSU]HELHJ:IRUPLHSU]HZOeNHM PRH GRFKRG]L GR WZRU]HQLD VL URSQL :\VWSXMH JyZQLH Z W\FK
rejonach, gdzie zakaHQLD B. melitensis SRMDZLDM VL HQ]RRW\F]QLH X Ny] L
RZLHF'RJUXS\QDMZ\V]HJRU\]\ND]DOLF]DVLOXG]LREVXJXMF\FKJRVSoGDUVWZDKRGRZODQHNy]LRZLHFRUD]OHNDU]\ZHWHU\QDULL6]F]HJyOQLHQLHEHzSLHF]Q\MHVWNRQWDNW]H]ZLHU]WDPLZRNUHVDFKSRURGyZLURQLH kiedy to
GXHLORFL]DUD]NDGRVWDMVLGRURGRZLVNDRUD]ZF]DVLHVWU]\\=DJUoHQLVUyZQLHPLHV]NDF\ZQDMEOLV]\PVVLHG]WZLHNWyU]\PRJ]DNDD
VL GURJ LQKDODF\MQ ZG\FKDMF EUXFHOH QLHVLRQH ] GURELQDPL NXU]X 'R
zakaHQLDGRFKRG]LUyZQLH GURJSRNDUPRZSU]H]VSR\ZDQLHVXURZHJR
POHNDLVHUDRG]DNDRQ\FK]ZLHU]WRUD]SU]H]EH]SRUHGQLNRQWDNW]ZydzieliQDPL L Z\GDOLQDPL W\FK ]ZLHU]W 1D ]DNDHQLH QDUDHQL V ]ZDV]F]D
OHNDU]HZHWHU\QDULLXG]LHODMF\NURZRPSRPRF\ZF]DVLHSRURGXLZ\NRnuMF\ ]DELHJL SRSRURGRZH WDNLH MDN RGNOHMDQLH R\VND L SXNDQLH GUyJ URdQ\FKSRGF]DVOHF]HQLDVWDQyZ]DSDOQ\FK(OHPHQWDPLVSU]\MDMF\PL]DNDeQLX V Z W\FK SU]\SDGNDFK ZyVRNLH VWHQLH EUXFHOL Z Z\G]LHOLQDFK GUyJ
rodnych i w woGDFK SRGRZ\FK RUD] SU]HGXRQ\ NRQWDNW EH]SRUHGQL
F]RZLHND]H ]ZLHU]FLHP : SRGREQ\ VSRVyE ZLQLH PRJRGJU\ZD URO
UyGD]DNDHQLD3DWU]WDNHbruFHOR]DE\GDSVyZ
*RUF]ND4
(DF pneumorikettsiosis, ang. Q-fever)

-HVW WR FKRURED ]DNDQD L ]DUDOLZD SU]HELHJDMFD ]D]Z\F]DM Z IRUPLH
EH]REMDZRZHM8RZLHFLNy]PRHGRFKRG]LGRSRURQLH
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym choroby jest riketsja Coxiella
burnetii. JeVW WR REOLJDWRU\MQ\ ZHZQWU]NRPyUNRZ\ SDVR\W ]DOLF]DQ\ GR
rodziny Rickettsiaceae=DUD]HNQDPQDDVLQDKRGRZODFKNRPyUHNOXE8GQLRZ\FK]DURGNDFKNXU]\FK-HVWRSRUQ\QDZDUXQNLURGRZLVND]HZQWUzQHJRZNWyU\PPRHSU]H\ZDPLHVLFDPL7HPSHUDWXUDqC zabija go w
FLJX VHNXQG :UDOLZ\ MHVW QD HWHU UR]WZyU DONRKROX OL]RO,
podchloryn sodu i pary formaliny.
134
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
EPIZOOTIOLOGIA. 2EHFQRC. burnetii VWZLHUG]RQRXZLHOXJDWXQNyZ

VVDNyZVWDZRQRJyZSWDNyZXGRPRZLRQ\FKLG]LNLFKZHZV]\VWNLFKUHMoQDFK ZLDWD =H ]ZLHU]W GRPRZ\FK ZUDOLZH QD LQIHNFM V JyZQLH SU]eXZDF]H L ]ZLHU]WD PLVRHUQH &KRURED REMDZLDMFD VL SRURQLHQLDPL
Z\VWSXMHMHGQDNW\ONRXRZLHFLNy]-HMUyGHPVFKRUHRZFHD]ZDVzF]DLFKPOHNRZRG\SRGRZHLR\VNR=DNDHQLHV]HU]\VLGURJDOLPHnWDUQSU]H]VSR\FLHPOHNDR\VNDERQSRGRZ\FKOXEZ\G]LHOLQ]GUyJ
URGQ\FK GURJ LQKDODF\MQ SRSU]H] ZG\FKDQLH DHUR]ROX ]DZLHUDMFHJR ]aNDQHF]VWNLRUJDQLF]QHSRZVWDHSRZ\VFKQLFLXZ\PLHQLRQHJRPDWHULDX
patologicznego oraz przez kontakt bezSRUHGQL =DUD]NL SU]HQRV]RQH V
UyZQLHSU]H]NOHV]F]H=DNDHQLHZVWDG]LHPRHSU]\ELHUDIRUPODWHQWQ
i uakW\ZQLDVLZRNUHVLHSRURGyZNLHG\WRGRFKRG]LGRZ\GDODQLDGX\FK
iloFL]DUD]NDGRURGRZLVND
OBJAWY KLINICZNE. 'REU]H XGRNXPHQWRZDQH V MHG\QLH URQLHQLD u
RZLHFLNy]:\VWSXMRQHZGUXJLHMSRRZLHFL\
ROZPOZNAWANIE. MateriDHPGREDGDODERUDWRU\MQ\FKVSRURQLRQH
SRG\ R\VND Z\FLHNL ] GUyJ URGQ\FK VLDUD L POHNR =DUD]HN PRH E\
wykazany badaniem mikroskopowym w rozmazach pobranych tkanek barZLRQ\FK IXNV\Q ]DVDGRZ L ENLWHP PHW\OHQRZ\P OXE ]LHOHQL
malachitow :\VWSXMH Z SRVWDFL UyRZR ]DEDUZLRQ\FK SDHF]NRZDW\FK
FLDHNQDQLHELHVNLPOXE]LHORQ\PWOH0RUIRORJLF]QLHSRGREQ\MHVWGRFKOaP\GLL L EUXFHOL : VWDGDFK JG]LH FKRURED Z\VWSLD Z IRUPLH URQLH C.
burnetii PRH E\ L]RORZDQD ] R\VN SR SRURG]LH IL]MRORJLF]Q\P RUD] ]
POHND L SXF QLH Z\ND]XMF\FK XFKZ\WQ\FK ]PLDQ DQDWRPopatologicznych.
'ODWHJR VWZLHUG]HQLH F]\QQHJR ]DNDHQLD Z\PDJD GRGDWNowo wykonania
EDGDQLD VHURORJLF]QHJR 6ZRLVWH SU]HFLZFLDD PRQD Z\ND]D ]D SRPRF
RGF]\QXZL]DQLDGRSHQLDF]D, immunofluorescencji SRUHGQLHMPLNURDJOutynacji i testem ELISA3U]HFLZFLDDZLFHGRSHniacz o mianie w zakresie
RGGRZLDGF]RGDZQRSU]HE\W\P ]DNDHQLXQDWRPLDVWRG
GR ZVND]XM QD ZLHR SU]HE\WH ]DNDHQLH : ZWSOLZ\FK SU]\SDdNDFK L]RODFM GUREQRXVWURMX SU]HSURZDG]D VL QD ]DURGNDFK NXU]\FK OXE
ZLQNDFKPRUVNLFK
P26732:$1,(. *RUF]ND4 MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOeJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD QLH QDOH\ GR FKRUyE OLVW\ $ L % 2,( :
3ROVFH ZV]\VWNLH ]ZLHU]WD FKRUH L SRGHMU]DQH R ]DNDHQLH SRZLQQ\ E\
Z\ELWH REUyW ]ZLHU]W Z UHMRQLH ]DSRZLHWU]RQ\P ZVWU]\PDQ\ L QDRRQ\
RERZL]HNGH]\QIHNFMLSRPLHV]F]HLURGNyZWUDQVSRUWX:UHMRQDFKZyVWSRZDQLDWHMFKRURE\ZLPPuQRSURILODNW\FHVZRLVWHMVWRVXMHVLFRURF]QH
szczepienia inaktywowanymi biopreparatami uzyskanymi na zarodkach kuU]\FK:QLHNWyU\FKV]F]HSLRQNDFKXywanych w zapobieganiu ronieniom u
owLHFNy]LE\GDC. burnetii F]RQDMHVW]FKODP\GLDPL
*RUF]ND4
135
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Choroba u ludzi przebiega z

UHJX\EH]REMDZRZR2VWUH]DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]C. burnetii PDQLIHVWXM
VLREMDZami grypopodREQ\PLWDNLPLMDNJRUF]NDRJyOQHRVDELHQLHEyOH
JRZ\QLHNLHG\Z\VWSXMHUyZQLH]DSDOHQLHSXF:SU]\SDGNDFKSU]HZOeN\FK REVHUZXMH VL ]DSDOHQLH ZWURE\ L SU]HZOHNH ]DSDOHQLD ZVLHUG]LD
5yQLFH Z SU]HELHJX FKRURE\ X F]RZLHND Z\QLNDM ] XFKZ\WQ\FK Uynic
JHQHW\F]Q\FKSOD]PLGyZSRV]F]HJyOQ\FKV]F]HSyZWHJR]DUD]ND*yZQ\P
UyGHPLQIHNFMLGODF]RZLHNDVSU]HXZDF]H1D]DNDHQLHVLW\PGURbQRXVWURMHPQDUDHQLVJyZQLHOXG]LHEH]SRUHGQLROXESRUHGQLRNRQWDkWXMF\VL]FKRU\PL]ZLHU]WDPL'RJUXS\U\]\ND]DOLF]DVLOHNDU]\ZHWHUyQDULL REVXJ IHUP RZF]\FK SHUVRQHO ]DNDGyZ PLVQ\FK L ODERUDWRULyZ
EDGDZF]\FKSURZDG]F\FKHNVSHU\PHQW\QDRZFDFK=DNDHQLHSU]HQRVLVL
QDOXG]LGURJLQKDODF\MQSRSU]H]ZG\FKDQLHNXU]XSRZVWDHJR]Z\VFKQL
t\FKZ\G]LHOLQLZ\GDOLQXNDGXUR]URGF]HJR]DNDRQ\FKSU]Huwaczy oraz
GURJSRNDUPRZ]DSRUHGQLFWZHPQLHJRWRZDQHJRPOHND:\VRNDSDVWeU\]DFMD LQDNW\ZXMH ]DNDQR ]DUD]ND 2VWDWQLR ZVND]uMH VL QD PROLZR
]DNDHQLDRGNRWD,VWQLHMHPROLZRV]F]HSLHSURILODktycznych.
Salmonelloza owiec
(DF salmonellosis ovium, ang. salmonella abortion in sheep)
Salmonelloza, inaczej paratyfus owiec, jest zakaQ FKRURE FKDUDNWHUy]XMFVLURQLHQLDPLURG]HQLHPVDER\ZRWQ\FKMDJQLWL]DSDOHQLDPLSXF
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHP HWLRORJLF]Q\P V JUDPXMHPQH SDHF]NL Salmonella abortus ovis &HFKXM VL RQH VWRVXQNRZR GX SU]H\ZDOQRFL Z UodRZLVNX ]HZQWU]Q\P 0RJ QDPQDD VL Z ZDUXQNDFK WOHQRZ\FK L Pikroaerofilnych, w zakresie temperatur od 8 do 45qC i przy pH w granicach
48. Salmonelle VRSRUQHQDZ\V\FKDQLH:NXU]XVXFK\PNDOH]DFKRZXM
\ZRWQR SU]H] NLOND ODW :\ND]XM ZUDOLZR QD WHPSHUaWXU\ SRZ\HM
&LXOHJDMLQDNW\ZDFMLSRGF]DVSURFHVXSDVWHU\]DFML
EPIZOOTIOLOGIA. S. abortus ovis MHVW]DDGDSWRZDQDGRRZLHFLNU\W\lNRZREUELHWHJRJDWXQNX]ZLHU]WUyGHP]DUD]NDV]DNDRQH zwierz
WD 5H]HUZXDUHP SDHF]HN VDOPRQHOOL Z VWDG]LH V EH]REMDZRZR ]DNDRQH
VDPLFH ,QIHNFMD V]HU]\ VL JyZQLH GURJ SRNDUPRZ SU]H] SRELHUDQLH
]DNDRQHMZRG\SDV]\LFLyNL6DOPRQHOOH Z\GDODQHVGRURGRZLVND]eZQWU]QHJR]NDHP oraz w trakcie ronienia ]SRGHPR\VNLHPLZ\SyZDPL ] GUyJ URGQ\FK =DUD]HN PRH E\ UyZQLH SU]HQoszony w trakcie
DNWX NU\FLD ]DNDRQ\P WU\NLHP =DZOHF]HQLH FKRURE\ GR VWDGD RGE\ZD VL
SU]H]ZSURZDG]HQLH]ZLHU]WFKRU\FKOXEQRVLFLHOi. Czynnikami wyzwalaj
F\PL FKRURE V VWUHVRU\ WDNLH MDN EG\ \ZLHQLD L XWU]yPDQLD FLDUQ\FK
136
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
RZLHF ZVSyLVWQLHQLH LQQ\FK FKRUyE ]HZDUXQNL DWPRVIHU\F]QH 1DMZLkV]HQDVLOHQLHURQLHZ]DNDoQ\FKVWDGDFKSU]\SDGDQDPLHVLFH]LPRZH

PATOGENEZA. Po pU]HGRVWDQLX VL GR SU]HZRGX SRNDUPRZHJR SaHF]NLVDOPRQHOOLQDPDDMVLZMHOLWDFKFLHQNLFKZQLNDMGRLFKERQ\Ou]RZHMLUHJLRQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FK1DW\PHWDSLH]DNDHQLHPRHVL
]DWU]\PD EH] XFKZ\WQ\FK REMDZyZ 'DOV]\ MHJR UR]ZyM ]DOH\ RG VWatusu
immuQRORJLF]QHJR L ZLHNX JRVSRGDU]D ZDUXQNyZ \ZLHQLD L XWU]\PDQLD
G]LDDMF\FK VWUHVRUyZ L FHFK ZLUXOHQFML ]DUD]ND DGKH]\Q\ HQWHURWRNV\Q\).
Salmonelle PRJ XQLND QLHNRU]\VWQHJR GOD QLFK G]LDDQLD VZRLVW\ch przeFLZFLD G]LNL ]GROQRFL SU]HyZDQLD Z IDJROL]RVRPDFK PDNURIDJyZ. Przy
REQLRQHM UH]\VWHQFML JRVSRGDU]D VDOPRQHOOH SU]HDPXM EDULHU MHOLWRZ
SU]HQLNDMGRNRPyUHNXNDGXVLDWHF]NRZR-UyGERQNRZHJRZtroby i wraz
]QLPLRVLJDMNUHQLH:NRQVHNZHQFMLWHJRPRHUR]ZLQVLSRVRF]Qica, zapaOHQLH MHOLW OXE PRH GRM GR URQLHQLD %DNWHULH WH QDPQDDM VL Z
R\VNXDQDZHWPRJZQLNDGRSRGXZ\ZoXMFMHJRPLHU8WU\NyZ
PRJORNDOL]RZD VLZMGUDFK3RSU]HFKRUoZDQLX]DUD]NL RVLHGODMVLZ
Z]DFKFKRQQ\FKZWURELHOHG]LRQLHLZoUHF]NXyFLRZ\PLPRJE\
RNUHVRZR Z\GDODQH ] NDHP =DG]LDDQLH VWUHVRUyZ PRH Z\]ZDOD X W\FK
]ZLHU]WSHQRREMDZRZFKRUoE
OBJAWY KLINICZNE. Okres iQNXEDFMLZDKDVLRGGRW\JRGQL2ZFH
URQLRGPLHVLFDFL\5RQLHQLH poprzedzone jest objawami zwiastunoZ\PLZSRVWDFLXWUDW\DSHW\WXRWSLHQLDLNUZLVWHJRZ\FLeku z pochwy. Po
Z\GDOHQLXSRGXGRFKRG]LGR]DWU]\PDQLDR\VNDZWyUQ\FK]DNDHEDNWeU\MQ\FKL]DSDOHQLDPDFLF\2ZFHPRJUyZQLHURG]LZHZDFLZ\PF]DVLH
DOHZyZF]DVQRZRQDURG]RQHMDJQLWDVVDEHLJLQZFLJXSLHUZV]HMGoE\ 1LHNLHG\ SU]H\ZDM NLOND QDVWSQ\FK GQL OHF] SDGDM ZNUyWFH ] REMaZDPL]DSDOHQLDSXF:]DNDRQ\PVWDG]LHSRMDZLDMVLUyZQLHXLQQ\FK
RZLHFQLH]DOHQLHRGZLHNXSU]\SDGNLRFLNLPSRVRF]QLFRZ\PSU]HELHJX
z zajFLHPXNDGXRGGHFKRZHJR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE X URQLF\FK RZLHF Z\VWSXM Z
PDFLF\6WRRJQLVND]DSDOQHLPDUWZLFRZHZZDUVWZLHPLQLRZHM2EVHrZXMH VL WH ]DSDOHQLH MDMRZRGyZ L ]Z\URGQLHQLH QDU]GyZ PLV]RZ\FK
3RURQLRQH SRG\ PRJ E\ QLe ]PLHQLRQH &]DVDPL LFK WNDQND SRGVNyUQD
MHVWVXURZLF]RQDFLHF]RQDDV]QXUSSRZLQRZ\REMW\]DSDOHQLHPZyNQikowym. W jamach FLDD JUoPDG]L VL ]ZLNV]RQD LOR S\QX VXURZLF]RZyNQLNRZHJR:MHOLWDFKFLHnNLFKVWZLHUG]DVL]DSDOHQLHQLH\WRZHZ]\
FKRQQHLOHG]LRQDXOHJDMREU]NRZLL]QDF]QHPXSoZLNV]HQLX:WURED
MHVW ]Z\URGQLDD ] ELDRV]DU\PL RJQLVNDPL PDUWZLFowymi. PRG ERQDPL
VXURZLF]\PLLZERQDFKOX]RZ\FKPRJZ\VWSLZ\EURF]\Q\
ROZPOZNAWANIE. Podejrzenie salmonellozy QDVXZDM V\WXDFMD HSL]oRW\F]QD Z\VWSRZDQLH URQLH Z GUXJLHM SRRZLH FL\ L ]PLDQ\ VHNF\MQH
Salmonelloza
137
5R]SR]QDQLHSRWZLHUG]DVLEDGDQLDPLODEDURWRU\MQ\PL'REDGDEDNWHULoORJLF]Q\FK SRELHUD VL FD\SyG OXE Z\FLQNL MHJR QDU]GyZR\VNR L ZyS\Z\]GUyJURGQ\FK2GF]\QDJOXW\QDFMLWUDNWRZDQ\MHVWMDNRWHVWSU]HVLewowyXPROLZLDMF\GRNRQDQLHRJyOQHMRFHQy epizootycznej stada w zakreVLH Z\VWSRZDQLD ]DNDHQLD 0LaQD XZDD VL ]D GRGDWQLH QDWRPLDVW
RG GR ]D ZWSOLZH .UHZ GR EDGD VHURORJLF]Q\FK powinno
poELHUDVLSR3 tygodniach po wykotach lub ronieniuMHGQDNQLHSyQLHM
QL SR W\JRGQLDFK 6]F]HSLHQLD QLH NROLGXM ] UR]SR]QDQLHP VHURORJLFznym. W diagnoVW\FH UyQLFRZHM QDOH\ XZ]JOGQL SR]RVWDH URQLHQLD WD
]DNDQHJR
P26732:$1,(. 6DOPRQHOOR]DRZLHFQLHMHVWFKRUREZ\V]F]HJyOQLRQ
QD OLFLH $ L % 2,( : SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD URQLH QD ZLNV] VNDO X
]ZLHU]W FKRU\FK L SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLH QDOH\ VWRVRZD DQW\ELRW\NL
GREUDQH QDSRGVWDZLH DQW\ELRJUDPX 'RGDWHN ZLWDPLQ L SUHSDUDWyZ PLQeUDOQ\FKG]LDDUyZQLHNRU]\VWQLH&LDUQHPDFLRUNLQDF]DVSRURGXSRZLnQ\E\SU]HQLHVLRQHGRSRURGyZHNNWyUHQDOH\F]\FLLGH]\QIHNRZDQD
ELHFR3RUoQLRQHSRG\R\VNDLZ\S\Z\]GUyJURGQ\FKXQLHV]NRGOLZLD
VL SU]H] ]ODQLH URGNLHP GH]\QIHNF\MQ\P L ]DNRSDQLH OXE VSDOHQLe. W ramach profilaktyki swoistej prowadzonej w stadach uzdrawianych wszystkie
owce szczeSL VL GZXNURWQLH Z RGVWSLH GQL V]F]HSLRQNDPL ]DELW\PL
:DUXQNLHPVNXWHF]QRFLV]F]HSLHMHVWREHFQRVHURW\SXVDOPRQHOOLZ\ZoXMFHJRFKRUREZELRSUHSDUDFLHLUyZQRF]HVQHSU]HVWU]HJDQLH]DVDGKLJLeny. StoVRZDQHVUyZQLHDXWRV]F]HSLRQNL2ZFHNRWQHPRQDV]F]HSLMX
RG SRRZ\ FL\ : SURILODNW\FH RJyOQHM QDOH\ SU]HVWU]HJD ]DVDG ZDFiZHJR \ZLHQLD GRNRQ\ZD ]DNXSyZ ]ZLHU]W W\ONR ]H VWDG ZROQ\FK RG
salmonellozy ]DFKRZXMF WHUPLQ\ NZDUDQWDQQ\ VWRSQLRZR SU]\]Z\F]DMD
]ZLHU]WD GR ]PLDQ\ NDUP\ RF]\V]F]D L RGNDD URGNL WUDQVSRUWX SoPLHV]F]HQLDLZ\ELHJLZF]DVLHNU\FLDLSRURGyZHOLPLQRZD]ZLHU]WDFKoUH QRVLFLHOL L V]WXNL FKDUDF]H 'R GH]\QIHNFML VWRVXMH VL ZLNV]R SoZV]HFKQLHX\ZDQ\FKGRWHJRFHOXURGNyZ]Z\MWNLHPURGNyZ]DVDGowych.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$&=2:,(.$. Salmonelle VSU]\F]\Q]aWUX SRNDUPRZ\FK NWyUH SRZV]HFKQLH Z\VWSXM QD FD\P ZLHFLH 6 WR
NRPHQVDOH E\WXMFH X ZV]\VWNLFK ]ZLHU]W L SWDNyZ :\GDODQH V ZUD] ]
kaHP=HZ]JOGXQDSU]\VWRVRZDQLHVLVDOPRQHOOLGRUyQ\FKJDWXQNyZ
JRVSRGDU]\G]LHOLVLMHQDWU]\JUXS\'RSLHUZV]HMJUXS\]DOLF]DVLVZRLVWH
tylko dla ludzi S. typhi i S paratyphi A i C. Druga grupa obejmuje serotypy
]DDGDSWRZDQH GR SRV]F]HJyOQ\FK JDWXQNyZ ]ZLHU]W QS S. abortus ovis
do owiec, S. abortus equi do koni, S. dublin GRE\GDS. cholerae suis
GRZL7U]HFLJUXSWZRU]VHURW\S\Z\ZoXMFHLQIHNFMHWDNXF]RZLHND
MDNL]ZLHU]W S. typhimurium Z\VWSXMHQDFD\PZLHFLHLMHVWMHMW\SRZ\P
przedstawicielem.
138
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
%H]SRUHGQLH NRQWDNW\ SRPLG]\ UyQ\PL ]ZLHU]WDPL L F]RZLHNLHP

stwaU]DM PROLZR PLG]\JDWXQNRZHM WUDQVPLVML UR]PDLW\FK VHURW\SyZ
zarazka. CoUD] F]FLHM RGQRWRZXMH VL ]DNDHQLD HJ]RW\F]Q\PL V]F]HSDPL
W\FK SDHF]HN 7UDILDM RQH GR SDV] ZUD] ] PF]NDPL PLVQR-kostnymi,
ktyUH]UHJX\VNDUPLDQHVZIHUPDFKWU]RG\FKOHZQHMLNXUQLNDFKDFXFK
]DNDH SRGWU]\P\ZDQ\ MHVW QDVWSQLH SU]H] VLHZVWZR ]DUD]NyZ ] NDHP
]DQLHF]\V]F]DQLH MDM NDHP L ]DNDHQLD DOLPHQWDUQH : WHQ VSRVyE ZLeprzowLQD PLVR GURELRZH MDMD L LFK SU]HWZRU\ VWDQRZL JyZQH UyGR
]DNDHGODF]RZLHNDW\PLGUREQRXVWURMDPL6DOPRQHOOH PRJE\Z\G]Lelane wraz z mlekiem w fazie ostrej choroby, niemniej jednak do zanieczyszF]HQLD POHND W\PL SDHF]NDPL GRFKRG]L QDMF]FLHM SR XGRMX 1LHZDFLZH
SU]HFKRZ\ZDQLH L QLHZ\VWDUF]DMFD REUyEND FLHSOQD W\FK URGNyZ VSR\wF]\FK XPROLZLD QDPQDDQLH VL Z QLFK SDHF]HN VDOPRQHOOL 'R LQIHNFML
salmonelODPL X F]RZLHND PRH GRFKRG]L SRSU]H] NRQWDNW EH]SRUHGQL
Zarejestrowano zakaHQLD X OXG]L D ]ZDV]F]D X G]LHFL NWyUH GRNDUPLD\
V]WXF]QLHFKRUHMDJQLWD:LQVW\WXFMDFKX\WHF]QRFLSXEOLF]QHMQSZV]SiWDODFK ]DNDHQLH V]HU]\ VL SRPLG]\ OXGPL QD GURG]H NRQWDNWX EH]SoUHGQLHJR 2NUHV LQNXEDFML Z\QRVL 72 goG]LQ\ :\VWSLHQLH REMaZyZ
X]DOHQLRQHMHVWRGGDZNLGUREQRXVWURMyZZ\ZRXMF\FKWR]DNDHQLH1Djbardziej typowym symptomem jest wodnista biegunka WUZDMFD NLOND GQL
RGZRGQLHQLHEyOZRNROLF\MDP\EU]XV]QHMLXPLDUNRZDQDJRUFzka. Rzadko
dochodzi do posocznicy L WZRU]HQLD VL URSQL 2EMDZ\ PDM WHnGHQFM GR
VDPRLVWQHJR XVWSRZDQLD 3U]\SDGNL PLHUWHOQH ] SRZRGX RGZRGQLHQLD L
SRVRF]QLF\ ]GDU]DM VL U]DGNR ]D]Z\F]DM X QLHPRZOW L OXG]L VWDUV]\FK
2SUyF] W\SRZ\FK]DWUX L ]DEXU]HoGNRZR-MHOLWRZ\FK RSLVDQR VNyUQ
SRVWD VDOPRQHOOR]\ &HFKXM M NURVWRZDWH ]PLDQ\ QD VNyU]H UN REVHrZRZDQH X OHNDU]\ ZHWHU\QDULL RGELHUDMF\FK SoURG\ L Z\NRQXMF\FK LQQH
]DELHJLSRRQLF]HXE\GD,VWRWQ\PLZLHOFH kontrowersyjnym problemem
]ZL]DQ\P]VDOPRQHOOR]DPL]ZLHU]WMHVWLFKOHF]HQLHSU]\SRPRF\DQW\ELoW\NyZ 0DVRZH GRGDZDQLH DQW\ELRW\NyZ GR SDV]\ Z FHODFK OHF]QLF]\FK L
profilaktycznych jest przyczyQ SRZVWDZDQLD V]F]HSyZ RSRUQ\FK NWyUH
przeniesione na czRZLeNDPRJVSUDZLDRJURPQHWUXGQRFLWHUDSHXW\F]QH
3RGVWDZRZH]DVDG\]DSRELHJDQLD]DNDHQLRPVDOPRQHOOR]RZ\PSROHJDMQD
przestrzegaQLXSU]HSLVyZVDQLWDUQR-ZHWHU\QDU\MQ\FKZ]DNDGDFKSU]HP\VX
VSR\ZF]HJR SRZV]HFKQHM HGXNDFML R KLJLHQLH SU]HFKRZ\ZDQLa i przyrz
G]DQLD SRWUDZ 1DOH\ V]F]HJyOQLH ]ZUyFL XZDJ QD GRNDGQH JRWRZDQLH
PLVDRUD]SU]HFKRZ\ZDQLHJRZORGyZNDFKZWDNL VSRVyEDE\QLHGRSuFL GR SU]\SDGNRZHJR ]DQLHF]\V]F]HQLD VDOPRQHOODPL 3DWU] WDNH
salmoQHOOR]DSVyZ
Listerioza
(DF listeriosis ovium, ang. circling disease; listeriosis)
Listerioza
139
Listerioza MHVWFKRURE]DNDQSU]HXZDF]\D]DVDGQLF]RRZLHFNWyUD
przebiega z objawami zHVWURQ\RURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJRSRVRF]QiFLURQLHQLDPL
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest Listeria monocytogenes, graPGRGDWQLD SDHF]ND SU]\SRPLQDMFD ZRVNRZFD Uy\F\ 5RQLH GREU]H QD
SRGRDFK ] NUZL Z ZDUXQNDFK WOHQRZ\FK L PLNURDHURILOQ\FK WZRU]F
E\V]F]FH NRORQLH /LVWHULH Z\VWSXM XELNZLWDUQLH Z URGRZLVNX ]ZLHU]W
0RQDMHSRZV]HFKQLHL]RORZD]RGFKRGyZ]ZLeU]F\FKLOXG]NLFKJOHE\
FLHNyZ SRZLHU]FKQL ZRG\ UROLQ MDN UyZQLH ]H FLDQ EXG\QNyZ JospoGDUVNLFK =DUD]HN MHVW RSRUQ\ QD ZDUXQNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR :
Z\VXV]RQ\PNDOHPRHSU]H\ZDNLONDODW'XJRXWU]yPXMHVLUyZQLHZ
ZLHU]FKQLFKZDUVWZDFKJOHE\DQDZHWPRHVLWDPQDPQDDSU]\REHFQoFL VXEVWDQFML RUJDQLF]Q\FK Z SU]HG]LDOH Wemperatur od 0,4qC do 45qC i
]DNUHVLH S+ SRPLG]\ L Listeria monocytogenes reprezentowana jest
SU]H]VHURW\SyZ]NWyU\FKEDELPDM]QDF]HQLHNOLQLF]QH
=MDGOLZH V]F]HS\ XZDOQLDM KHPROL]\Q OLVWHULROL]\Q 2 L QDPQDDM VL Z
makrofagach i monocytach.
EPIZOOTIOLOGIA. Listerioza Z\VWSXMHZHZV]\VWNLFKNUDMDFKZLDWDD
]ZDV]F]D Z NOLPDFLH XPLDUNRZDQ\P Z $PHU\FH 3yQRFQHM (XURSie i
$XVWUDOLL:QDV]HMV]HURNRFLJHRJUDILF]QHMSRMDZLDVLVH]RQRZRRGJUXdQLD GR PDMD 1DMF]VWV] IRUP MHVW ]DSDOHQLH Py]JX NWyUH Z\VWSXMH X
]ZLHU]W SRZ\HM PLHVLFD \FLD 5RQLHQLD PRJ GRW\F]\ SRMHG\QF]\FK
V]WXNF]FLHMMHGQDN]GDU]DMVLPDVRZHURQLHQLD obejmuMFHRNRR
NRWQ\FK PDFLRUHN )RUP SRVRF]QLFRZ QRWXMH VL JyZQLH X MDJQLW Z
SLHUZV]\P RNUHVLH \FLD =DUa]HN PRH E\ L]RORZDQ\ ] NDX L Z\G]LHOLQ\
QRVRZHM ]GURZ\FK ]ZLHU]W :\VWSRZDQLH FKRURE\ MHVW FLOH ]ZL]DQH ]
QLHZDFLZ\P \ZLHQLHP RZLHF D ]ZDV]F]D ]H VNDUPLDQLHP NLV]RQHN /isterie obecQHZNLV]RQNDFKPRJVLZQLFKQDPQDDZSU]\SDGNXJG\S+
Z]URQLHSRZ\HMNU\W\F]QHMZDUWRFL5,5. Nawet w dobrze przygotowanych pryzmach zdar]DMVLWDNLH PLHMVFD6RQHSRNU\WHSOHQLL]QDMGXM
VL]D]ZyF]DMZEU]HQ\FKZDUVWZDFKNLV]RQNLPDMF\FKNRQWDNW]]LHPLL
SRZLHWU]HP .LV]RQNL V QLH W\ONR UyGHP ]DNDHQLD DOH UyZQLH F]\QQiNLHPRVDELDMF\PUH]\VWHQFMRUJDQL]PX3U]\GXJRWUZD\PVNDUPLDQLXWHM
SDV]\ GRFKRG]L GR VXENOLQLF]QHM NZDVLF\ ]Z\URGQLHQLD Ou]yZNL ZDF]D L
RVDELHQLD DNW\ZQRFL IDJoF\WDUQHM NRPyUHN HUQ\FK FR Z HIHNFLH XDWZLD
QDPQDDQLH VL ]DUD]ND 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L GURJ SoNDUPRZ SU]H]
SREUDQLHSDV]\OXEFLyNLPRFQR]DQLHF]\V]F]RQHMOLVWHULDPL=DFKRURZania
]REMDZDPL]DSDOHQLDPy]JXPRJSRMDZLVLSR4 tygodniach od wproZDG]HQLD NLV]RQNL : W\P SU]\SDGNX EUDP ZHMFLD ]DUD]ND PRJ E\
XV]NRG]HQLD ERQ\ OX]RZHM MDP\ XVWQHM SU]H] NWyUH OLVWHULH SU]HQLNDM GR
]DNRF]H QHUZX WUyMG]LHOQHJR 8 MDJQLW PRH GoFKRG]L GR ]DNDHQLD
140
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
UyGPDFLF]QHJRSU]H]SSRZLQOXEZUD]]POHNLHPVXENOLQLF]QLH]DNDonych samic.
PATOGENEZA. 3RSU]HGRVWDQLXVLGRMHOLW]DUD]NLZQLNDMGURJHQGoF\WR]\GRNRPyUHNQDERQNDMHOLWRZHJR1DW\PHWDSLHLQIHNFMDPRHSU]eELHJD EH]REMDZRZR ] Z\GDODQLHP GUREQRXVWURMyZ GR URGRZLVND ZUD] ]
NDHP : PRPHQFLH SU]HDPDQLD EDULHU\ MHOLWRZHM L GRVWDQLD VL GR NUZL
UR]SRF]\QDVLRNUHVEDNWHULHPLZWUDNFLHNWyUHMOLVWHULHPRJSRMDZLDVL
ZPOHNX8FLDUQ\FKVDPLFGRFKRG]LZW\PF]DVLHGR]DNDHQLDR\VNDL
SRGX-HHOLLQIHNFMDPDPLHMVFH ZSLHUZV]\PRNUHVLHFL\WRUR]ZLMDMFH
VL ]PLDQ\ PDUWZLFRZH L Z\VLNRZH Z R\VNX GRSURZDG]DM Z FLJX
W\JRGQLGRSRURQLH6DPLFH]DNDRQHZGUXJLHMSRRZLHFL\URG]PDrWZHOXEVDER\ZRWQHMDJQLWDXNWyU\FKUR]ZLMDVLSRVRF]QLFD'RPy]JX
]DUD]HN GRFLHUD QDMF]FLHM ZyNQDPL QHUZyZ WUyMG]LHOQHJR WZDU]RZHJR L
M]\NRZR-JDUGRZHJR
OBJAWY KLINICZNE. &KRUREDPRHSU]HELHJDZSRVWDFLSRVRFznicoZHMDQJLQRZHMPy]JRZHMQHUZRZHMLMDNRURQLHQLD. Bardzo rzadko mo
QD REVHUZRZD Z\VWSLHQLH ZV]\VWNLFK Z\PLHQLRQ\FK IRUP NOLQLF]Q\FK
jednoF]HQLH
3RVWDPy]JRZDZ\VWSXMHQDMF]FLHMFKRZVNDQLN]DFKRURZDOQRFLL
]DUD]HPPLHUWHOQRFLZDKDVLZJUDQLFDFKRGGR1DMEDUG]LHMZUD
OLZHQDWIRUPFKRURE\VRZFHSRPLG]\F]ZDUW\PDGZXQDVW\PPLHVL
FHP\FLD&KRUHRZFHRGVWDMRGVWDGDVRWSLDHDSyQLHMVHQQH&LHSoWD ZHZQWU]QD FLDD Z\QRVL RG & GR & :UyG QDMF]FLHM REVHrZRZDQ\FKREMDZyZZ\OLF]DVLVNUFHQLHJRZ\QDERNLNXW\RZLNUFHQLH
VLZNyNRLEUDNNRRUG\QDFMLUXFKRZHMMHGQRVWURQQH]PQLHMV]HQLHZUDOiZRFLQDEyOLSRUDHQLDWZDU]\PDQLIHVWXMFHVLRSDGQLFLHPZDUJLLMHGQego ucha. NiedoZDG\ PLQL XFKZ\ XSROHG]DM F]\QQRFLSRELHUDQLD SoNDUPX L XFLD =ZLHU]WD QLH PRJ VDPH VNRU\JRZD SR]\FML JRZ\ NWyUD
MHVW RGJLWD QD ERN L NX W\RZL RSLVWKRWRQXV). Mocno zaczerwieniona,
REU]NDLSRNU\WDZ\G]LHOLQOX]RZR-rRSQVSRMyZNDZUD]]QDVWU]\NDQL
]DF]HUZLHQLRQ URJyZN WZRU] WDN ]ZDQH NUyOLF]H RF]\ NWyUH UD]HP ]
SR]RVWD\PLREMDZDPLF]VLZGRFKDUDNWHU\VW\F]Q\REUD]:SyQLHjV]HM ID]LH REVHUZXMH VL DWDNVM i zalegDQLH &KRURED WUZD RNRR GQL QLH
GXHM QL W\G]LHL NRF]\ VLPLHUFL Z Z\QLNX QLHZ\GROQRFL RGGHFKowej.
Ronienia X RZLHF FLDUQ\FK Z\VWSXM MX RG GUXJLHJR PLHVLFD FL\
'RW\F] JyZQLH PRG\FK PDFLRUHN 3R SRURQLHQLX GR F]Vto dochodzi
GR]DWU]\PDQLDR\VND]DSDOHQLDPDFLF\LNLONXGQLRZHJRNUZLVWHJRZ\SyZX]SRFKZ\=DWU]\PDQLHSRGXPRHVNRF]\VLSRVRF]QLFLPLHUFL
VDPLF\ 1D QLHNWyU\FK IHUPDFK FKRURED F]DVDPL XWU]\PXMH VL SU]H] NLOND
lat.
Listerioza
141
3RVWDSRVRF]QLFRZDZ\VWSXMHXQRZRQDURG]RQ\FKMDJQLWOXEVDPLF]
]DWU]\PDQ\PSRGHP&HFKXMHVLJRUF]N&&]DSDOHQLHPVSoMyZHNXWUDWFKFLGRVVDQLDRWSLHQLHPZ\FKXG]HQLHPLELHJXQN
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :IRUPLHPy]JRZHMEDGDQLHPKistopatologicznym mRQD Z\ND]D REHFQR PLNURURSQL Z WNDQFH Py]JX L
UG]HQLX SU]HGXRQ\P OLF]QH SURVyZNRZH QDFLHNL OHXNRF\WDUQH L JOHMRKiVWLRF\WDUQH 3\Q Py]JRZR-UG]HQLRZ\ MHVW PWQ\ D RSRQ\ SU]HNUZLRQH
%RQ\ OX]RZH QRVD L VSRMyZHN V ]DF]HUZLHQLRQH L REU]NH 2JQLVkowe
]PLDQ\ QHNURW\F]QH Z\VWSXM Z ZWURELH OHG]LRQLH L PLQLX VHUFRZ\P
]ZDV]F]DXSRURQLRQ\FKSRGyZL]ZLHU]WSDG\FKZVNXWHNSRVRF]QLF\.
=DGRFKDUDNWHU\VW\F]QHXSRURQLRQ\FKSRGyZX]QDMHVLPDHyWH
ogniska martwicy w ZWURELHLQDGHUNL ZWUDZLHFX3RQDGWRWNDQNDSRdVNyUQDWDNLFKSRGyZMHVWREU]NDDZMDPDFKFLDD]ELeUDVL]ZLNV]RQD
LORS\QX8VDPLFVWZLHUG]DVL]DSDOHQLHPDFLF\LRyska.
ROZPOZNAWANIE. -HJRSRGVWDZVWDQRZLGDQH]Z\ZLadu (skarmianie
NLV]RQNDPL VH]RQRZR FKDUDNWHU\VW\F]QH REMDZ\ NOLQLF]QH SRVWD QHrZRZD RVWUH ]DSDOHQLH VSRMyZHN MHGQRVWURQQH SRUDHQLH XFKD L ]PLDQ\
VHNF\MQH'REDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKSRELHUDVLPy]JLSRURQLRQHSRG\
NDPRF]POHNRZ\S\Z\ ]SRFKZ\7NDQNPy]JRZQDNWyUHMZ\NRQXMH
SRVLHZ\EDNWHULRORJLF]QHZFHOXL]RODFML]DUD]NDQDOH\SU]HFKRZ\ZDNLONaQDFLHGQLZWHPSHUDWXU]HFKRGQLLKRPRJHQL]oZDSU]HGSRVLHZHP
Potwierdzeniem rozpoznania jest badanie histopatologiczne (nacieki
komyUHNPRQRF\WDUQ\FKLQHXWURILOL mikroropnie) i izolacja L. monocytogenes ]Py]JRZLDOXEQDU]GyZZHZQWU]Q\FK
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL ]DWUXFLH FLRZH (ketoQXULDUR]PLNDQLHPy]JX OHSRWDLZFLHNOL]Q.
P26732:$1,(. :3ROVFHOLVWHULR]DMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXL
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDQLHILJXUXMHQDOLFLH$L%2,($QWybiotykiem z wyboru w leczeniu i profilaktyce listeriozy jest penicylina prokainowa w dawce 50 000 j.m./kg m.c. przez 714 dni lub penicylina prokainoZD]GHEHF\OLQ co 10GQL3U]\Z\UDQLHUR]ZLQLW\FKREMDZDFKNOLQLFzQ\FK]ZLHU]WDSDGDMSRPLPROeczenia. ZaOHFDQHMHVWZ\F]HQLHNLV]RQHNL
UROLQRNRSRZ\FK ] \ZLHQLD RZLHF -HHOL MHVW WR QLHPROLZH QDOH\ SU]yQDMPQLHMXVXQ]SU\]P\]HSVXWHF]FL:SU]\JRWRZDQLXNLV]RQHNGREU]H
MHVWX\ZDGRGDWNyZSRSUaZLDMF\FKIHUPHQWDFML]ZUDFDXZDJDE\LOR
pRSLRXQLHSU]HNUDF]DDPJSRVSDOHQLXNJVXFKHMPDV\1DOH\SRGaZDGREUHVLDQRLSDV]HWUHFLZHEHWD-karoteny). W profilaktyce swoistej w
3ROVFHX\ZDQDMHVWLQDNW\ZRZDQDRSDUWDQDNUDMRZ\FKV]F]HSDFKL. monocytogenes, szczepionka o nazwie Listeriovac =DOHFD VL M GR F]\QQHJR XRdSRUQLDQLD RZLHF RG PLHVLFD \FLD Z ]DJURGDFK ]DJURRQ\FK OLVWHULR]
6]F]HSLRQNSRGDMHVLGZXNURWQLHZRGVWpach 14-dniowych w dawce 5 ml,
SRGVNyUQLH
142
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Postacie kliniczne listeriozy

OXG]L L ]ZLHU]W V SRGREQH 8 OXG]L FKRURED Z\VWSXMH VSRUDG\F]QLH OXE
PRJ SRMDZLD VL OLF]QLHMV]H ]DFKRURZDQLD ] REMDZDPL ]H VWURQ\ UyQ\FK
QDU]GyZ SR ]MHG]eQLX SURGXNWyZ VSR\ZF]\FK ]DNDRQ\FK OLVWHULDPL
6]F]HJyOQLH QLHEHzSLHF]Q\ MHVW VHU 8ZDD VL H ]DUD]NL WH GRVWDM VL GR
\ZQRFL Z SURFHVLH MHM RWU]\P\ZDQLD 5\]\NR ]DFKRURZDQLD SR VSR\FLX
WDNLFK URGNyZ \ZQoFLRZ\FK Z\QLND UyZQLH ]H V]F]HJyOQHM ]GROQRFL
WHJRGUREQRXVWURMXGRQDPQDDQLDVLZWHPSHUDWXU]HFKRGQL&1DjEDUG]LHM ZUDOLZH V SRG\ QRZRURGNL OXG]LH VWDU]\ OXE ] QLHGRERUDPL
LPPXQRORJLF]Q\PL 6XURZH POHNR SRFKRG]FH RG NUyZ ] VXENOLQLF]Q
EDNWHULHPL D]ZDV]F]DRGRZLHFLNy]NDUPLRQ\FKMHGQRVWURQQLHNLV]RnNDPLPRHE\UyZQLHUyGHPWHMLQIHNFML&KRURED]DF]\QDVLRGQDJeJR SRMDZLHQLD VL JRUF]NL EyOX JRZ\ QXGQRFL L Z\PLRWyZ SR F]\P
PRJUR]ZLQVLREMDZ\]DSDOHQLDRSRQPy]JRZ\FKSRVRF]QLF\, zapaleQLD ZVLHUG]LD L PLHMVFRZH URSQLH 8 FLDUQ\FK NRELHW PRH GRFKRG]L GR
URQLH OXE URG]HQLD PDUWZ\FK SRGyZ =DUD]HN PRH SU]HNUDF]D EDULHU
R\VNDLZ\ZR\ZDXSRGyZ]DSDOHQLHSXF8SRURQLRQ\FKLPDUWZ\FK
SRGyZVWZLHUG]DVL]LDUQLQLDNoZDWH]PLDQ\LURSQLHZZWURELHVNyU]HL
LQQ\FKQDU]GDFK2SLV\ZDQHV]PLDQ\VNyUQHRFKDUDkterze grudkowym i
NURVWNRZ\PQDUNDFKOHNDU]\ZHWHU\QDULLPDMF\FKNRntakt z przypadkami
URQLH RZLHF RUD] ]DSDOHQLH VSRMyZHN X IDUPHUyZ 3RZV]HFKQ\P ]MDZiskiem u ludzi jest bezobjawowe nosicielstwo i siewstwo listeriL]NDHP
Choroba bornaska
(DF polioencephalomyelitis non purulenta infectiosa, ang. borna disease)
-HVW WR ]DNDQD L ]DUDOLZD FKRURED RZLHF L NRQL SU]HELHJDMFD ] REMaZDPL]HVWURQ\FHQWUDOQHJRXNDGXQHUZRZHJR
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\PMHVWQLH]DNODV\ILNRZDQ\GRDdnej grupy, neurotropowy wirus choroby bornaskiej BDV (Borna disease virus).
JegRV]F]HS\UHSUH]HQWRZDQHVSU]H]MHGHQW\SDQW\JHQRZ\DOHPRJUy
QL VL ]MDGOLZRFL =DUD]HN FHFKXMH VL ]QDF]Q RSRUQRFL QD ZDUXQNL
URGRZLVND ]HZQWU]QHJR 3U]Hywa od 1 do 3 lat w stanie wysuszonym.
=DFKRZXMH]MDGOLZRZPOHNXSU]H]RNRRPLHVLFHZZRG]LHZRGRFL
JRZHMSU]H]PLHVLFDZUR]NDGDMF\PVLPRF]XGRW\JRGQL:WHPSeUDWXU]H&JLQLHZFLJXPLQXW6NXWHF]Q\PLURGNDPLGH]\QIHNF\MQyPLVSUHSDUDW\FKORURZHLIRUPalina.
EPIZOOTIOLOGIA. Nieznany jest dotychczas rezerwuar zarazka i drogi
MHJR NUHQLD Z URGRZLVNX :LDGRPR H VSRUyG ]ZLHU]W GRPRZ\FK
ZUDOLZHQD]DNDHQLHVRZFHNRQLHNUyOLNLLNRW\DZUyG]ZLHU]WG]LNLFK
Choroba skokowa
143
VDUQ\ &KRURED QRWRZDQD MHVW QD WHUHQLH 1LHPLHF L $XVWULL :\VWSXMH VWacjonDUQLH L HQ]RRW\F]QLH SU]HZDQLH Z GROLQDFK U]HN =DFKRURZDQLD SRMaZLDMVLVH]RQRZRRGOXWHJRGRF]HUZFDRVLJDMFVZyMV]F]\WZPDMX=
RUJDQL]PX ZLUXV MHVW Z\GDODQ\ QD GXJR SU]HG Z\VWSLHQLHP SLHUZV]\FK
REMDZyZFKRURERZ\FK]Z\G]LHOLQQRVDOLQPoczem i mlekiem. ChoroED V]HU]\ VL GURJ LQKDODF\MQ 1D ]DNDHQLH ZUDOLZH V RZFH Z NDG\P
ZLHNX MHGQDN NOLQLF]Q\ SU]HELHJ FKRURE\ VSRW\ND VL X V]WXN SRZ\HM
mieVLFD\FLD=DFKRURZDOQRMHVWQLHZLHONDZJUDQLFDFKRGGRDOH
ZLNV]RFKRrych sztuk pada.
PATOGENEZA. %UDP ZHMFLD ZLUXVD V ERQ\ OX]RZH JyUQ\FK GUyJ
RGGHFKRZ\FK ]ZDV]F]D QD RGFLQNX QRVRZ\P 6WG ZLUXV ZGUXMH GR
RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR GURJ REZRGRZ\FK ZyNLHQ QHUZRZ\FK
ZakaHQLHUR]V]HU]DVLZRUJDQL]PLHRGURGNRZRUyZQLHWVDPGURJ
Wirus choroby bornaskiej (BDV DWDNXMH X ]ZLHU]W XNDG UENRZ\ OLmELF]Q\ NLHUXMF\ SRGVWDZRZ\PL PHFKDQL]PDPL ]DFKRZDQLD WDNLPL MDN
pobieranie pokarmu, przyjmowanie wody, reakcje obronne, reakcje agresji,
SRSGSFLRZ\=DGDQLHPWHJRXNDGXMHVWUyZQLHDQDOL]DLLQWHJUDFMDERG
FyZ]HURGRZLVND]HZQWU]QHJR
OBJAWY KLINICZNE. Przypuszczalny okres inkubacji wynosi od 4 tygoGQLGRPLHVLF\1DWHUHQDFKHQ]RRW\F]Q\FK]DNDHQLXPRHXOHJDQDZHW
GR ]ZLHU]W : REUD]LH NOLQLF]Q\P QD F]RR Z\VXZDM VL ]PLDQ\ Z
]DFKRZDQLX L ]DEXU]HQLD ZLDGRPRFL ] QDSU]HPLHQQLH Z\VWSXMF\PL VWaQDPLGHSUHVMLLSRGQLHFHQLD=HVWDZREMDZyZLLFKQDVLOHQLH]PLHQLDMVL]
URNXQDURN&KRUHRZFHRGVWDMRGVWDGDVWDMVLDJUHV\ZQHOXERERMWQH
ZREHFSVyZSDVWHUVNLFKPDMREQLRQHDNQLHQLH*RUF]NDQLHZ\VWSXMH
OXEMHVWXPLDUNRZDQD:SyQLHMV]\PF]DVLHSRUDHQLDJDUGDLM]\NDXSoOHG]DM SRELHUDQLH SRNDUPX =ZLHU]WD ]D]Z\F]DM VWRM RWSLDH ] RSXVzF]RQJoZZ\ND]XMQDGZUDOLZRQDERGFHGRW\NRZHL]RSyQLHQLHP
UHDJXM QD ERGFH DNXVW\F]QH 3RUXV]DM VL FKZLHMQLH F]DVDPL XSDGDM L
SRQRZQLH VL SRGQRV] : RNUHVDFK SREXG]HQLD REVHUZXMH VL SDUFLH GR
SU]RGXZSDGDQLHQDSU]HV]NRG\LUXFK\PDQHRZH:NRFRZHMID]LH]ZLeU]WDOHZ\ND]XMF]DQLNRGUXFKyZPLQLRZ\FKLRGUXFKXUHQLFRZHJR
3RQDGWR PRQD VWZLHUG]L EODGR EURGDZNL QHUZX Z]URNRZHJR L SU]eNUZLHQLH GQD RND :UyG W\FK REMDZyZ GRFKRG]L GR SDGQL Z FLJX 3
W\JRGQLRGPRPHQWXSRMDZLHQLDVLSLHUZV]\FKREMDZyZklinicznych.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1LH VWZLHUG]D VL XFKZ\WQ\FK
]PLDQ PDNURVNRSRZ\FK 1LHNLHG\ Z\VWSXMH SU]HNUZLHQLH L REU]N RSRQ
Py]JoZ\FK &KDUDNWHU\VW\F]Q\ REUD] KLVWRSDWRORJLF]Q\ PRQD QDWRPLDVW
zaobVHUZRZD Z SUHSDUDWDFK WNDQNL Py]JRZHM D ]Zaszcza w substancji
V]DUHMURJX$PPRQDLRSXV]NDFKZFKRZ\FK&HFKXMHJRSU]HGHZV]\Vtkim
QLHURSQH ]DSDOHQLH Py]JX L UG]HQLD ] OLPIRF\WDUQ\PL L KLVWLRF\WDUQ\PL Qa-
144
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
FLHNDPL RNRRQDF]\QLRZ\PL : MGUDFK NRPyUHN ]ZRMRZ\FK Z\VWSXM

kwaVRFKRQQHFLDNDZWUWRZHJoest-Degena.
ROZPOZNAWANIE ZVWSQH RSLHUD VL QD GDQ\FK ] Z\ZLDGX V\WXDFML
epizootycznej i objawach klinicznych. Potwierdzeniem rozpoznania jest
GRGDWQLZ\QLNEDGDQLDKLVWRSDWRORJLF]QHJRLSUyEDELROoJLF]QDQDNUyOLNDFK
NWyUH]DNDDVLUR]FLHUHPPy]JXSDG\FK]ZLeU]W6WRVRZDQ\MHVWUyZQLH
odczyn immunofluorescencji : GLDJQRVW\FH UyQiFRZHM QDOH\ Z\NOXF]\
OLVWHULR]GLSORNRNR] LZFLHNOL]Q.
P26732:$1,(. W waUXQNDFKSROVNLFKFKRUH]ZLHU]WDSRZLQQ\SRdOHJDOLNZLGDFML1LHSURZDG]LVLDGQHJRVZRLVWHJR]DSRELHJDQLD1DWHUeQDFK JG]LH FKRURED Z\VWSXMH ]DOHFD VL OHF]HQLH REMDZRZH Z SU]\SDGNX
FHQQ\FKV]WXN]XZDJLQDPROLZRVDPRZ\OHF]HQLD:LPPXQRSURILODNtyFHVWRVXMHVLWHODSLQL]RZDQV]F]HSLRQN.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 2VWDWQLR ZVND]XMH VL QD
PROLZ\]ZL]HNSRPLG]\ZLUXVHPFKRURE\ERUQDVNLHM%'9) a chorobami psychicznymi u ludzi. Badania serologiczne Z\ND]D\XRVyEFLHUSLF\FK
QDVFKL]RIUHQLLQHUZLFHONRZHREHFQRVZRLVW\FKSU]HFLZFLDSU]HFLZNR
%'9 3RQLHZD ZLUXV REHFQ\ MHVW Z Z\G]LHOLQDFK L Z\GDOLQDFK FKRU\FK
]ZLHU]WLVWQLHMHPROLZR]DNDHQLDF]RZLHNDSU]H]NRQWDNWEH]SRUHGQL
OXEGURJLQKDODF\MQSRSU]H]ZG\FKDQLHZ\VFKQLWHJRZLUXVDQLHVLRQHJR]
F]VWNDPLNXU]X2VWDWQLR]ZUDFDVLXZDJQDNRW\MDNRSRWHQFMDOQHUyGR
infekcji. Stwierdzono bowiem na terenie Wielkiej Brytanii, Austrii i Szwecji
Z\VWSRZDQLHVZRLVW\FKSU]HFLZFLDDQW\%'9XW\FK]ZLeU]WFKRUXMF\FK
z objawami ze strony centralnego systemu nerwowego.
Choroba skokowa
145
Choroba skokowa
(pol. syn. HQ]RRW\F]QH ]DSDOHQLH Py]JX, DF encephalomyelitis ovis,

ang. louping ill)
Choroba skokowa MHVWRVWU\P]DSDOHQLHPPy]JXLUG]HQLDRZLHFSU]eELHJDMF\P ] REMDZDPL JRUF]NLQLH]ERUQRFL UXFKX NRQZXOVMDPLL SRUaHQLDPL
ETIOLOGIA. WirXV FKRURE\ VNRNRZHMQDOH\ GR URG]DMX Flavivirus. Jest
RQVSRNUHZQLRQ\DQW\JHQRZR]ZLUXVDPLNOHV]F]RZHJR]DSDOHQLDPy]JXX
OXG]L Z\VWSXMFHJR Z XPLDUNRZDQHM VWUHILH NOLPDW\F]QHM QD SyNXOL Sy
QRFQHM Z W\P URGNRZRHXURSHMVNLHJR L URV\MVNLHJR ]DSDOHQLD Py]JX
1DPQDD VL Z ]DURGNDFK NXU]\FK L OLF]Q\FK OLQLDFK NRPyUNRZ\FK -HVW
ZUDOLZ\ QD F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR Z NWyU\P V]\ENR JLQLH
Roztwory 1XJXVRGRZHJROXEIHQROX QLV]F]ZLUXVDZFLJX5
minut.
EPIZOOTIOLOGIA. (Q]RRW\F]QH ]DSDOHQLH Py]JX Z\VWSXMH QD :yVSDFK %U\W\MVNLFK Z 1RUZHJLL +LV]SDQLL %XJDULL QD REV]DU]H E\HJR
=ZL]NX 5DG]LHFNLHJR L Z SRXGQLRZHM $IU\FH : 3ROVFH ]DFKRURZDQLD R
SRGREQ\P SU]HELHJX VWZLHUG]RQR Z SREOLX GX\FK NRPSOHNVyZ OHQ\FK
1D ]DNDHQLH ZUDOLZH V UyQH ]ZLHU]WD JRVSRGDUVNLH L F]RZLHN MHGQDN
objawy kliniczQHUR]ZLMDMVL]DVDGQLF]RXRZLHF:LUXVL]RORZDQRUyZQLH
RGVDUHQMHOHQLLG]LNLFKSWDNyZ&KRUREDZ\VWSXMHQDREV]DUDFKE\WRZania kleszczy Ixodes ricinus LSRMDZLDVLVH]RQRZRQDZLoVQZNZLHWQLXLPDMX
RUD] SyQ\P ODWHP Z VLHUSQLX L ZU]HQLX SRGF]DV Z]PRRQHM DNW\ZQRFL
ELRORJLF]QHM W\FK VWDZRQRJyZ -HOL FKRURED SRMDZLD VL SR UD] SLHUZV]\
FKRUXMRZFHZNDG\PZLHNX1DWHUHQDch jej enzootycznego utrzymywaQLDVLZVNDQLN]DFKRURZDOQRFLZDKDVLRGGRL]DOH\RGZLHNX
]DNDRQ\FK ]ZLHU]W VWDQX LFK RG\ZLHQLD L XWU]\PDQLD Z\VWSRZDQLD Lnnych choUyE RUD] F]\QQLNyZ VWUHVRZ\FK WDNLFK MDN ]LPQR F]\ WUDQVSRUW
oraz od aktyZQRFL NOHV]F]\ :LNV]R GRURV\FK RZLHF Z WDNLFK VWDGDFK
Z\ND]XMH Z\VRNL VWRSLH RGSRUQRFL QD ]DNDHQLH D VLDUD ZLHORUyGHN Z
SHQL FKURQL MDJQLWD SU]H] SLHUZV]H WU]\ PLHVLFH LFK \FLD WDN H V RQH
odSRUQHZSLHUZV]HMZLRQLH-DJQLWDSR]RVWDZLRQH w tym samym stadzie
VWDMVLZUDOLZHQD]DNDHQLHQDVWSQHJRURNXZUDOLZHVUyZQLHMDJQL
WDRGMDUHNLQRZRZSURZDG]RQH]ZLHU]WD]LQQ\FKVWDG*yZQ\PUH]HrZXDUHP]DUD]NDD]DUD]HPZHNWRUHPMHJRWUDQVPLVMLZREUELHZUDOLZ\FK
RVREQLNyZVNOHV]Fze I. ricinusNWyUHQDE\ZDMZLUXVDZUD]]NUZLSRELHUaQ Z WUDNFLH SDVR\WRZDQLD QD ]ZLHU]FLX EGF\P Z ID]LH ZLUHPLF]QHM
]DNDeQLD:LUXV\ORNDOL]XMVLZOLQLDQNDFKEH]NUJRZFDLVSU]HQRV]RQH
QDLQQ\FKJRVSRGDU]\QLHVQDWRPLDVWSU]HND]\ZDQHWransowarialnie. ZakaHQLHPRHE\SU]HQRV]RQHSRSU]H]LQLHNFMH]DQLeF]\V]F]RQZLUXVHPLJ
&]RZLHN QDWRPLDVW PRH ]DNDD VL GURJ NUoSHONRZ :LUXV Z\GDODQ\
146
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
jest z mlekiem owiec w okresie wiremii, lecz z niewiaGRP\FKSRZRGyZQLH

SU]HQRVLVLQDVVFH MDJQLWD
PATOGENEZA. 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX \ZLFLHOD ZLUXV QDPQDD
VLZUHJLRQDOQ\FKZ]DFKFKRQQ\FKSU]HFKRG]LGRNUZLRELHJXZ\ZRuMF ZLUHPL L GRVWDMH VL GR FHQWUDOQHJR V\VWHPX QHUZRZHJR :\VWSLHQLH
REMDZyZ NOLQLF]Q\FK XZDUXQNRZDQH MHVW UR]OHJRFL XV]NRG]H WNDQNL
QHUZRZHM 3RMDZLDM VL RQH SU]\ LQWHQV\ZQHM UHSOLNDFML ZLUXVD NWyUD GoSURZDG]DGRRVWUHJR]DSDOHQLDFDHMVWUXNWXU\RURGNRZHJRXNDGXQHUZoZHJR]H]PLDQDPLPDUWZLFRZ\PLSQLDPy]JX
OBJAWY KLINICZNE. &KRURED FHFKXMH VL GZXIDzowym przebiegiem
JRUF]NL 3LHUZV]\ VNRN WHPSHUDWXU\ ZHZQWU]QHM FLDD GR q& QDVWSXMH
po 24-GQLRZ\PRNUHVLHLQNXEDFML7RZDU]\V]\PXXWUDWDDSHW\WXLRVDELeQLH3RXS\ZLHW\JRGQLDJRUF]ND]DQLNDLQDVWSXMH]QDF]QDSRSUDZDVWDQX
RJyOQHJR8F]FL]ZLHU]WZ\VWSXMHGUXJLVNRNWHPSHUDWXU\ZUD]]SRMaZLHQLHP VL REMDZyZ QHUZRZ\FK &KRUH RZFH RGVWDM RG VWDGD VWRM ]
wyFLJQLW JRZ L GUF\PL PLQLDPL QRVD L ZDUJ 'UHQLH FD\FKSDUWLL
PLQLPRQDREVHUZRZDQDJRZLHV]\LLWXRZLX1DMEDUG]LHj typowym
obMDZHPRGNWyUHJRZ\ZRG]LVLQD]ZDFKRURE\MHVWVNDF]F\FKyGRZLHF
Z\QLNDMF\]QDSLFLDLV]W\ZQRFLPLQL]ZDV]F]DW\OQ\FKNRF]\QLRNoOLF\ V]\L 1LHNLHG\ Z\VWSXM QLHGRZDG\ L SRUDHQLD NRF]\Q : GDOV]HM
fazie przebiegu choroby zwieU]WDZSDGDMQDSU]HV]NRG\OXEVWRM]DSLHUaMF VL JRZ R FLDQ 3yQLHM ]DOHJDM ] REMDZDPL NRQZXOVML SRUDH L
wyNRQXMSU]\PXVRZHUXFK\S\ZDFNLH3RGQLDFKGRFKRG]LGRPLHUFL
3U]\OHMV]\PSU]HELHJXPRHGRM ZFLJX3 tygodni do samowyleczeQLD:IRUPLHQDGRVWUHMMDJQLWDPRJSDGDZFLJXMHGQHJRGQLDEH]DdQ\FKXFKZ\WQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1LH VWZLHUG]D VL PDNURVNRSRZR
DdQ\FK ]PLDQ %DGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P PRQD Z\ND]D QLHURSQH
]DSDOHQLH Py]JX L UG]HQLD ] QDFLHNLHP NRPyUHN MHGQRMGU]DVW\FK ZRNy
QDF]\ NUZLRQRQ\FK 'R EDGDQLD ]PLDQ PLNURVNRSRZ\FK Z\V\D VL ZyFLQNLWNDQNLQHUZRZHMXWUZDORQHZIRUPDOLQLHQDWRPLDVWGREDGDZLUXVologicznych w 30% glicerolu.
ROZPOZNAWANIE RSLHUDVLQDGDQ\FK]Z\ZLadu, sytuacji epizootioloJLF]QHMZ\VWSRZDQLHNOHV]F]\GXHREV]DU\OHQHVH]RQRZRLREMDZDFK
klinicznych (dwufazowa JRUF]NDVSRVyESRUuV]DQLDVL3RWZLHUG]DVLMH
SRSU]H] Z\ND]DQLH VZRLVW\FK SU]HFLZFLD QHXWUDOL]DF\MQ\FK RGF]yn seroneutralizacjiZVXURZLF\NUZLLS\QLHPy]JRZR-rdzeniowym. Wykazanie
VZRLVW\FK SU]HFLZFLD NODV\ ,J0 odczynem zahamowania hemaglutynacji
ZVND]XMH QD DNWXDOQLH SU]HELHJDMFH ]DNDHQLH 3U]HFLZFLDD QHXWUDOL]XMFe
SRMDZLDM VL X ]DNDRQ\FK RZLHF SR SLHUZV]\P RNUHVLH JRUF]NRZ\P
0RQDUyZQLH]DNDDGRPy]JRZRP\V]NLNUZLJRUF]NXMF\FKRZLHFOXE
Choroba skokowa
147
UR]FLHUHP Py]JX V]WXN SDG\FK -HHOL Z LQRNXORZDQ\P PDWHULDOH SDWROogicznym obecny jest wirus choroby skokowej, to m\V]\]DFKRURZXMDZLFK
Py]JDFK VWZLHUG]D VL EDGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P ]PLDQ\ QLHURSQHJR
]DSDOHQLD .UyWNL L JRUF]NRZ\ SU]HELHJ RGUyQLD FKRURE VNRNRZ od
choURE\NXVRZHM L]DWUXUROLQQ\FK7HF ]FKDUDNWHU\VW\F]QV]W\ZQRFL
NRF]\Q ZLH VL ] UHJX\ ]H VNDOHF]HQLDPL L GUREQ\PL ]DELHJDPL FKLUXrJLF]Q\PL=DWUXFLHFLRZH LQLHGREyUZDSQLD Z\VWSXMHZRNUHVLHRNRRSoURGRZ\P L SU]HELHJD EH]JRUF]NRZR : GLDJQRVW\FH UyQLFRZHM QDOH\
poQDGWRXZ]JOGQLURSQLHUG]HQLDNUJRZHJRQLHGREyUPLHG]LFHQXUR] i
UR]PLNDQLHPy]JX.
P26732:$1,(. 1LH VWRVXMH VL VZRLVWHJR OHF]HQLD FKRURE\ VNRNRZHM
RZLHF:ZDUXQNDFKSROVNLFKZV]\VWNLHSU]\SDGNLWHMFKRURE\SRZLQQRVL
]ZDOF]D PHWRG UDG\NDOQ &KRUH ]ZLHU]WD XV\SLD VL D ]ZRNL QLV]F]\
1DOH\XQLNDZ\SDVDQLDRZLHFZRNROLFDFKOHQ\FK:NUDMDFKJG]LHFKoURED Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH SU]\ OHMV]\P L GXV]\P SU]HELHJX PRQD
poGDZDRZFRPWUDQNZLOL]HU\LXPLHV]F]DMHZPLHMVFDFK]DFLHPQLRQ\FK
Do profilaktyki swoistej stosowana jest obecnie zabita szczepionka z wirusa
namQRRQHJR QD OLQLDFK NRPyUNRZ\FK 3RGDMH VL M SyQ MHVLHQL OXE
ZF]HVQZLRVQQDPLHVLFSU]HGVSRG]LHZDQDNW\ZQRFLNOHV]F]\6]F]eSLVLJyZQLHMDUNLUHPRQWRZHRUD]MDUNLZGUXJLHMSRRZLHFL\=G]LDD
ZVSRPDJDMF\FK ]DOHFD VL UyZQLH RVXV]DQie pastwisk i stosowanie akaryF\GyZ
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Choroba skokowa PRH
SU]HQLHVLQDOXG]LPDMF\FKNRQWDNW]FKRU\PLRZFDPL:JUXSLHZ\VoNLHJRU\]\ND]QDMGXMVLSUDFRZQLF\RZF]DUQLSHUVRQHOODERUDWRU\MQy pracuMF\]PDWHULDHPSDWRORJLF]Q\PSRFKRG]F\PRGFKRU\FKRZLHFD]ZDVzcza lekarze weterynaULLZ\NRQXMF\VHNFMHSDG\FKQDWFKRURERZLHF,QQL
OXG]LH PRJ ]DNDD VL SRSU]H] VSR\ZDQLH Vurowego mleka od owiec i
Ny]EGF\FKZID]LHZLUHPLL2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\XOXG]LZDKDVLRG
GRGQL:WUDNFLHMHMSU]HELHJXZ\VWSXMREMDZ\OHNNLHMJU\S\LOHNNLHJR
]DSDOHQLD RSRQ Py]JRZ\FK = UHJX\ GRFKoG]L GR SHQHJR Z\OHF]HQLD
niemniej jednak zdarzaM VL SU]\SDGNL PLHUWHOQH OXE WUZDH XSROHG]enie
QLHNWyU\FKIXQNFMLXNadu nerwowego.
148
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
7U]VDZNDRZLHF
(pol. syn. FKRUREDNXVRZD, DF paraplegia enzootica, ang. scrapie)

-HVW WR Z\ELWQLH SU]HZOHND FKRURED RZLHF FHFKXMFD VL QLH]ERUQRFL
UXFKRZ SU]HF]XOLF ZLGHP VNyU\ FKDUDNWHU\VW\F]Q\P V]W\ZQ\P FKoGHPSRUDHQLDPLL]HMFLDPLPLHUWHOQ\PL
ETIOLOGIA. =DF]\QQLNSU]\F]\QRZ\FKRURE\NXVRZHM XZDDVLSULony NWyUH V QLHSUDZLGRZR VIDGRZQ\PL JOLNRSUoteinami membranowymi
PrP (prion proteinZ\VWSXMF\PLQRUPDOQLHZNRPyUNDFKQHUZRZ\FK&KoURERWZyUF]D IRUPD WHJR ELDND 3U3sc PD ]GROQR SU]HNV]WDFDQLD SUDZiGRZ\FKF]VWHF]HN3U3ZSDWRORJLF]QH5yQLFDZVWUXNWXU]HREXRGPLDQ
WHJRELDNDSROHJDQDW\PHVWUXNWXUDELDNDSUDZLGRZHJRPDNRQILJXUDFM
D-KHOLNDOQ SRGF]DV JG\ MHJR RGPLDQD SDWRORJLF]QD SU]\ELHUD XSRU]GNowanie EWDN]ZDQHMSRIDGRZDQHMNDUWNL3ULRQ\PRJ E\XWU]\P\ZDQHL
SDVDoZDQHQDOLQLDFKNRPyUNRZ\FKL]ZLHU]WDFKGRZLDGF]DOQ\FK%LDNR
prionu jest oporne na trawienie enzymami proteolitycznymi i wybitnie oporQH QD F]\QQLNL IL]\F]QH L FKHPLF]QH SDWU] WDNHJEF]DVWD HQFHIDORSDWLD
E\GD
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED NXVRZD Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH Z :LHlNLHM%U\WDQLLRGODW6WG]RVWDD]DZOHF]RQDZUD]]LPSRUWHPRZLHFOXE
mF]HNPLVQR-NRVWQ\FKSRFKRG]F\FKRGFKRU\FK]ZLHU]WGRQLHNWyU\FK
NUDMyZ HXURSHMVNLFK $PHU\NL 3yQRFQHM $XVWUDOLL 1RZHM =Hlandii, Indii,
-DSRQLL L QD %OLVNL :VFKyG -HVW SU]HQRV]RQD GURJ SLRQRZ ] PDWNL QD
poWPRVWZR SRGF]DV WUZDQLD FL\ OXE Z RNUHVLH SRVWQDWDOQ\P 2EVHUZXMH
VLWHQGHQFMGRXWU]\P\ZDQLDVLFKRURE\ZSHZQ\FKOLQLDFKJHQHW\F]Q\FK
ZREUELHVWDGD7UDQVPLVMDF]\QQLNDSULRQRZHJRPRHQDVWSRZDUyZQLH
GURJSR]LRPSRSU]H]]MDGDQLHR\VNRGV]WXNFKRU\FKUyGHPFKRURE\
VUyZQLHPF]NL PLVQR-NRVWQHSRFKRG]FHRGRZLHFLNUyZSDG\FKZ
wyniku infekcji prionowej.
PATOGENEZA. 3R ]DNDHQLX DOLPHQWDUQ\P SULRny UHSOLNXM Z NRPyrNDFK XNDGX VLDWHF]NRZR-UyGERQNRZHJR D ]ZDV]F]D Z PLJGDNDFK
Z]DFK FKRQQ\FK ]DJDUGRZ\FK L Z MHOLWDFK QDVWSQLH SU]HQLNDM GR LnQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK L OHG]LRQ\ 'R RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR
GRFLHUDM GURJ ZyNLHQ QHUZRZ\FK 2EMDZ\ FKRURERZH V VNXWNLHP QaJURPDG]HQLDVLELDNDSULRQRZHJRLZRGQLF]NRZ\FK]PLDQ]Z\URGQLHQLoZ\FK Z NRPyUNDFK VXEVWDQFML V]DUHM RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR
*OLNRSURWHLQDELDNDSULRQRZHJR]DZV]HREHFQDMHVWZQRUPDOQHMNRPyUFH
nerZRZHM ,QIHNFMD F]\QQLNLHP SULRQRZ\P SRFLJD ]D VRE PRG\ILNDFMH
SRWUDQVODF\MQHWHJRELDNDNWyUHSRZRGXMHVWDMHVLRQRRSRUQHQDG]LaDQLHSURWHD]LXOHJDDNXPXODFML3ULRQ\Z\ZRXMFSURFHVSDWRORJLF]Q\QLH
LQGXNXMRGF]\QX]DSDOQHJRLRGSRZLHG]L]HVWURQ\XNDGXLPPXQRORJLFz-
7U]VDZNDRZLHF
149
QHJR 'XJR RNUHVX LQNXEDFML L VWRSLH ZUDOLZRFL V XZDUXQNRZDQH

HNVSUHVM SRMHG\QF]HJR JHQX 6LS (Scrapie incubation period 8 ]DNDRQ\FK Z
RNUHVLHRNRRQDWDOQ\P RZLHFF]VWHF]NLSULRQyZVZ\NU\ZDOQHGRSLHURSR
8 mieVLFDFK \FLD Z RURGNRZ\P XNDG]LH QHUZRZ\P PRQD MH Z\NU\
RNRRGUXJLHJRURNX\FLDQDWRPLDVWREMDZ\NOLQLF]QHVWZLHUG]DVL]D]ZyF]DM Z WU]HFLP URNX \FLD 3ULRQ\ REHFQHV Z Py]JX UG]HQLX NUJowym,
Z]DFKFKRnQ\FKZWNDQFHMHOLWLOHG]LRQLHFKRU\FKRZLHFSDWU]WDNH
JEF]DVWDHQFHIDORSDWLDE\GD
OBJAWY KLINICZNE. 5R]ZyMFKRURE\MHVWEDUG]RSRZROQ\LVNU\W\*oUF]ND QLH Z\VWSXMH 3LHUZV]H REMDZ\ SRMDZLDM VL ]D]Z\F]DM X V]WXN Z
wieku 3 ODW L SU]HG]LHODQH V NLONXW\JRGQLRZ\PL RNUHVDPL VSRNRMX 3oF]WNRZRFKDUDNWHU\]XMHMHQDGPLHUQDUHDNW\ZQR QDF]\QQLNL URGRZLVND
zeZQWU]QHJR EH]FHORZH UXFK\ JRZ L GUJDZNL XV]X :\VWSXM UyZQLH
]PLDQ\ Z ]DFKRZDQLX WDNLH MDN QS DWDNRZDQLH SVyZ pasterskich czy szarRZDQLH QD ]DPNQLW EUDP : PLDU SRVWSX SURFHVX SDWRORJLF]QHJR
UR]ZLMDMVLGZDQDMLVWRWQLHMV]HGODREUD]XNOLQLF]QHJRREMDZ\DPLanowicie
ZLGLEUDNNRRUG\QDFMLUXFKyZ:Z\QLNXRFLHUDQLDVLGUDSDQLDLVNXEaQLD]EDPLGRFKRG]LGRXWUDW\ZHQ\LXV]NRG]HVNyU\ZPLHMVFDFKREM
W\FKZLGHP 1LHNLHG\ REVHUZXMHVLNUZLDNL QDXV]DFKLREU]NVNyU\QD
F]FLWZDU]RZHMJRZ\6DPRXV]NRG]HQLDVNyU\PRQDSRQDGWRVWZLHrG]L
QDSU]HGQLFKNRF]\QDFKLXQDVDG\RJRQD'UDSDQLHRZLHFSR zadzie wyZRXMHXQLFKRGUXFK\VNXEDQLDZHQ\LGUHQLH=ZLHU]WDZ\ND]XMFKDUDkWHU\VW\F]Q\V]W\ZQ\NRJXFLFKyGXQRV]FZ\VRNRSU]HGQLHNRF]\Q\7\OQH
NRF]\Q\ V FLJQLWH ]ZLHU]WD ]PXV]RQH GR UXFKX F]VWR SRW\NDM VL
&KRUH V]WXNL VWRM RSLHUDMF VL R SU]HGPLRW\ OXE FKZLHM VL L VSUDZLDM
wraHQLHVHQQ\FK2ZFHPRJWUDFLUyZQRZDJLXSDGD1DSDGNRQZXOVML
ZWHMID]LHFKRURE\PRHSURZDG]LGRPLHUFL'RFKRG]LGR]PLDQ\JRVX
NWyU\VWDMHVLGUF\:SyQLHMV]\PRNUHVLHREVHUZXMHVLV]\ENLH PF]eQLH ]ZLHU]W L GRFKRG]L GR ]DOHJDQLD SRF]WNoZR QD PRVWNX SyQLHM QD
ERNX]Z\SURVWRZDQ\PLNRF]\QDPL=HVWDZREMDZyZNOLQLF]Q\FKXLQGyZLGXDOQHJR]ZLHU]FLDMHVW]UyQLFRZDQ\L]DOH\RGMHJRUDV\V]F]HSXSULoQRZHJRLF]\QQLNyZURGRZLVNRZ\FK7DNQSX]ZLHU]W]HZLGHPREMaZ\QLH]ERUQRFLUXFKRZHMPRJZRJyOHVLQLHSRMDZLLQDRGZUyW.RnG\FMD ]ZLHU]W QD RJy MHVW GREUD QDWRPLDVW SU]HG PLHUFL REVHUZXMH VL
XWUDW PDV\ FLDD .OLQLF]Q\ SU]HELHJ FKRURE\ WUZD RG W\JRGQLD GR NLONX
PLHVLF\ L]DZV]HNRF]\VLPLHUFL:ZLHOXSU]\SDGNDFKQLe ]DXZDDVL
NLHG\GRFKRG]LGRV]\ENLHJRUR]ZRMXQLH]ERUQRFLUXFKRZHMLPLHUFL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ VHNF\MQH RJUDQLF]DM VL
GRXV]NRG]HVNyU\VSRZRGRZDQ\FKRFLHUDQLHPVLLGUDSDQLHP. U niekty
U\FK V]WXN VWZLHUG]DQR UR]V]HU]HQLH WUDZLHFD 'R EDGD KLVWRSDWRORJLFzQ\FK SRELHUD VL EH]SRUHGQLR SR PLHUFL FD\ Py]J L UG]H NUJRZ\ ]
brzusznymi zwojami nerwowymi i konserwuje w formalinie. Badaniem mi-
150
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
NURVNRSRZ\PVNUDZNyZKLVWRORJLF]Q\FKEDrwionych rutynowo HE stwierG]DVLZVXEVWDQFMLV]DUHMZDNXROL]DFMNRPyUHNQHUZRZ\FKLJURPDG]HQLH

VL]RJyZDP\ORLGRZ\FK%UDNMHVW]PLDQ]DSDOQ\FKLGHPLHOinizacyjnych.
ROZPOZNAWANIE. :UR]SR]QDQLXXZ]JOGQLDVLV\WXDFMHSL]RRW\FzQ LPSRUW ]ZLHU]W ] WHUHQyZ HQGHPLF]Q\FK REMDZ\ NOLQLF]QH ZLG
QLH]ERUQR UXFKRZD SRUDHQLD Z\VRND PLHUWHOQR L ]PLDQ\ KLVWRSDWoORJLF]QHZDNXROL]DFMDQHXURQyZVXEVWDQFMLV]DUHM:\ND]DQRHNVSHU\PHnWDOQLHHXQLHNWyU\FKRZLHF]NOLQLF]QIRUPFKRURE\NXVRZHj nie rozwiMDM VL FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ ZDNXROL]DF\MQH 'Oatego brak tych zmian
QLHPRHE\SRGVWDZZ\NOXF]HQLDWHMFKRURE\:GLDJQRVW\FHUyQLFRZHM
QDOH\ Z]L SRG XZDJ FKRURE VNRNRZ, inwazje paVR\WyZ ]HZQWUznychFKRURE$XMHV]N\]DWUXFLHFLRZH LQDGZUDOLZRQDZLDWR. Choroba skokowa atakuje oZFHZNDG\PZLHNXPDFKDUDNWHU\VW\F]Q\]estaw
REMDZyZ QHUZRZ\FK NUyWNL L RVWU\ SU]HELHJ &KRURED $XMHV]N\ U]DGNR
Z\VWSXMH X RZLHF L UyZQLH PD RVWU\ SU]HELHJ =PLDQ\ VNyUQH NWyU\P
WRZDU]\V]\ZLGZ]DSDOHQLXVNyU\]ZL]DQ\P]QDGZUDOLZRFLQDZLatR
ORNDOL]XMVLQDEH]ZRV\FKMHMSDUWLDFK:]DWUXFLXFLRZ\PEUDNZLGXL
Z\VWSXMHNHWRQXULD3RGREQHREMDZ\PRJZyVWSLSR]DWUXFLXXELQHP.
P26732:$1,(. &KRURED ]ZDOF]DQD MHVW ] XU]GX PHWRG UDG\NDOQ L
SRGOHJDRERZL]NRZL]JDV]DQLDQLHILJXUXMHQDOLFLH$L%2,(:HGXJ
2,(]DOHFDVLZ\ELMDQLHFD\FKOLQLLRZLHFOXEFD\FKVWDGLZV]\VWNLFK]ZLeU]WPDMF\FK]QLPLMDNiNROZLHNNRQWDNW(NVSRUWLLPSRUWRZLHFPRHVL
RGE\ZD W\ONR ]H VWDG ZROQ\FK RG FKRURE\ RG ODW SDWU] UyZQLH
JEF]DVWDHQFHIDORSDWLDEyGD
Pastereloza
(DF pasteurellosis ovium, ang. pasteurellosis)
Pastereloza RZLHFLNy]MHVWFKRUREEDNWHU\MQSU]HELHJDMF]REMDZami ze VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR SRVRF]QLF\ X EDUG]R PRG\FK MDJQLW
zapalenia wymienia i endotoksemii XMDJQLWRGVDG]RQ\FK
ETIOLOGIA. *yZQ\PF]\QQLNLHPZ\ZRXMF\PFKRUREMHVWPasteurella
haemolytica, rzadziej Pasteurella multocida. Szczepy P. haemolytica reprezentowane
VSU]H]ELRW\S\$L7NWyUHG]LHOLVLQDVHURW\S\ZRSDUFLXRUyQLFHDQWygenowe ich polisacharyGyZ SRZLHU]FKQLRZ\FK %LRW\S A reprezentowany
SU]H] VHURW\SyZ L]oORZDQ\ MHVW ] ZLNV]RFL SU]\SDGNyZ ]DSDOH SXF
SRVRF]QLF\ MDJQLW VVF\FK L mastitis jarek. Biotyp T obejmujcy 4 serotypy
Z\ZRXMHSRVRF]QLF LSDVWHUHOR] XNDGRZRVWUDHQGRWRNVemiaXMDJQLW
RGVDG]RQ\FK %DNWHULH QDOHFH GR URG]DMX Pasteurella V ZUDOLZH QD ZLkV]RX\ZDQ\FKURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FK*LQZWHPSHUDWurze 60&
Pastereloza
151
3DVWHUHOH ZFKRG] Z VNDG IORU\ EDNWHU\MQHM QDWXUalnie zasieGODMFHM ERQ\

OX]RZH XNDGX RGGHFKRZHJR 0RQD MH L]RORZD ] PLJGDNyZ L ERQ\
OX]RZHMQRVRJDUG]LHOLRG]GURZ\FKRZLHFLNy]6WRSLHUR]SU]estrzenienia
EH]REMDZRZHJR QRVLFLHOVWZD Z VWDG]LH L URG]DM NUF\FK VHURW\SyZ ]PLeQLDM VL 1DMZ\V] LOR QRVLFLHOL W\FK EDNWHULL QRWXMH VL ZLRVQ L MHVLHQL
RUD]WDPJG]LHFKRUREDZ\VWSLD:]URVWRZLRGVHWND]ZLHU]WRGNWyU\FK
PRQDL]RORZDWHEDNWHULHWRZDU]\V]\UyZQLHGRPinacja jednego serotypu.
EPIZOOTIOLOGIA. Pastereloza MHVW FKRURE ZDUXQNRZR ]DNDQ QD
NWyU PRJ ]DSDGD RZFH L NR]\ Z NDG\P ZLHNX $NW\ZDFMD L SU]HMFLH
staQX LQIHNFML GR NOLQLF]QLH MDZQHJR SURFHVX FKRURERZHJR QDVWSXMH SRG
ZS\ZHP OLF]Q\FK VWUHVRUyZ 1DMEDUG]LHMSRGDWQH QD UR]ZLQLFLH VL]DNaHQLDVMDJQLWDGRGUXJLHJRPLHVLFD\FLDLPDFLRUNLZRNUHVLHRNRRSRUoGRZ\P&KRUREDZ\VWSXMHFD\URNMHGQDNQDMZLNV]HMHMQDVLOHQLHSU]\SaGD QD FKRGQH VH]RQ\ ZLRVHQQ\ L MHVLHQQ\ &]\QQLNDPL SUHG\VSRQXMF\PL
GR]DFKRURZDVQLHZDFLZHZDUXQNLXWU]\PDQLDGXH]DJV]F]HQLH]ZLeU]W XERJLH Z ZLWDPLQ\ L PLQHUD\ \ZLHQLH ]D ZHQW\ODFMD SU]HFLJL HNsSR]\FMDQD]SRJRGVWUHV]ZL]DQ\]SU]HSGDPLLWUDQVSRUWHP=JURPaG]HQLHRZLHFQDRNUHVVWU]\\OXENU\FLDZMHGQRPLHMVFHRUD]GXH]DUREaF]HQLHUyZQLH]ZLNV]DMLFKSRGDWQRQD]DNDHQLH:DUXQNLNOLPDW\F]QH
Z\ZLHUDM QDMZLNV]\ ZS\Z QD RZFH SU]HE\ZDMFH QD SDVWZLVNDFK 3R
uzjaGOLZLHQLXVLEDNWHULHPRJSU]HQRVLVL]H]ZLHU]FLDQD]ZLHU]GURJ
NRQWDNWRZ:yZF]DVEUDPZHMFLDMHVWXNDGRGGechowy lub pokarmowy.
'R F]VWR SDVWHUHOH ZWyUQLH ZLNDM LQIHNFMH SLHUZRWQH Z\ZRDQH SU]H]
wirusy parainfluenzy- DGHQRZLUXV\ OXE PLNRSOD]P\ 0LG]\ D PLeVLFHP \FLD D ]ZDV]F]D SR SU]HMFLX MDJQLW QD LQQ Z\VRNRNDORU\F]Q
pDV]REVHUZXMHVLQDJHSDGQLFLDZ\ZRDQHLnIHNFMVHURW\SDPLELRW\SX
7 =DNDHQLH SU]HQRV]RQH MHVW QD Z\PL SUDZGRSRGRbQLH SU]H] ]DNDRQH
VVFHMDJQLWD
PATOGENEZA. Pasteurella haemolytica PRHVDPRLVWQLHZ\ZRDFKRURE
tylko u baUG]RPRG\FKMDJQLW5R]ZLQLFLHVLNOLQLF]Q\FKREMDZyZ]DNaHQLD X VWDUV]\FK ]ZLHU]W XZDUXQNRZDQH MHVW ]DLVWQLHQLHP F]\QQLNyZ Zy]ZDODMF\FK 8]MDGOLZLRQH V]F]HS\ Z\G]LHODM OHXNRWRkV\Q NWyUD VZRLFLH
XV]NDG]DNRPyUNLXNDGXELDRNUZLQNRZHJRRZF\NR]\LE\GD3ROLVDFKarydy otoczkowe SUHF\SLWXM VXUIDNWDQW SXFQ\ L XPROLZLDM DGKH]M P. haemolytica GRQDERQNDSXF
8 MDJQLW RGVDG]RQ\FK PRH GRFKRG]L GR SDVWHUHOR]\ XNDGRZHM :
W\PSU]\SDGNXV]F]HS\ELRW\SX7NWyUHNRORQL]XMPLJGDNLSU]HGRVWDMVL
SR X]MDGOLZLHQLX GR NUZL RUD] OLPI\ L UR]QRV]RQH V QDVWSQLH GR UyQ\FK
naU]GyZJG]LHSUROLIHUXMFZ\ZRXMRVWUWRNVHPL:SXFDFKSURZDG]L
to GRWZRU]HQLDVL]DWRUyZ
OBJAWY KLINICZNE. :\EXFK ]DFKRURZD QD SDVWHUHOR] ma miejsce
]D]Z\F]DMSRRNRRW\JRGQLDFKRG]DG]LDDQLDVWUHVX&KRUREDUR]SRF]y-
152
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
QDVLZVWDG]LHQDJ\PLXSDGNDPLRZLHF]ZDV]F]DMDJQLW1DVWSQLHSojawiDM VL REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR =DDWDNRZDQH ]ZLHU]WD

wyka]XMEUDNDSHW\WXVRVRZLDHLPDMJRUF]NZJUDQLFDFK&
3RMDZLDVLGXV]QRZ\S\Z]QRVDLNDV]HO2EMDZ\WHQDVLODMVLSRUuFKX'RPLHUFLPRHGRFKRG]LZWUDNFLHpierwszej doby trwania choroby,
F]FLHMMHGQDNSRWU]HFKGQLDFK8RZLHFNWyUHSU]H\MRVWUSRVWD]DF]yQDMVLUR]ZLMDV\PSWRP\FKURQLF]QHJR]DSDOeQLDSXF&HFKXMHMHSU]HGH
ZV]\VWNLP ]DRVWU]HQLH V]PHUyZ RVNU]HORZ\FK L SRMDZLHQLH VL U]H ZLlgotn\FK :VNDQLN PLHUWHOQRFL ZUyG W\FK RZLHF MHVW QLHZLHONL QLHPQLHM
MHGQDN]XZDJLQDZ\QLV]F]HQLHVRQHNLHURZDQHQDXEyM
3RVWD XNDGRZD FKRURE\ SU]HELHJD JZDWRZQLH 'RWNQLWH QL RZFH ]
UHJX\]QDMGRZDQHVPDUWZH1LHNLHG\PRQD]DREVHUZRZDQDJe wyst
SLHQLH RWSLHQLD NWyUH Z FLJX NLONX JRG]LQ SURZDG]L GR NUDFRZHJR ZyF]HUSDQLDSRMDZLHQLDVLSLHQLVWR-NUZLVWHJRZ\S\ZX]QRVDLPLHUFL3U]\
]DMFLXSRMHG\QF]\FKRUJDQyZFKRUREDUR]ZLMDVLZROQLHMLPRQDREVHrZRZD REMDZ\ EGFH VNXWNLHP ]DEurzenia ich funkcji. Rokowanie w tych
SU]\SDGNDFKSRPLPRSRGMWHJROHF]HQLDMHVWQLHSRP\OQH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3RG ZV]\VWNLPL ERQDPL VXURZiF]\PLLZHZV]\VWNLFKERQDFKOX]RZ\FKZLGRF]QHVZ\EURF]\Q\:RNy
osierG]LD JURPDG]L VL JDODUHWRZDW\ QDFLHN : MDPLH RSXFQRZHM ]ELHUD VL
QDGPLHUQDLORS\QXVXURZLF]HJR:SXFDFKVWZLHUG]DVL]PLDQ\RFKaUDNWHU]H]DSDOHQLDNUXSRZHJR6RQHSRZLNV]RQHREU]NHLSRNU\WHZyEURF]\QDPL:IRUPLHFKURQLF]QHMOLVWNL RSXFQHMXOHJDM]OHSLHQLXZyNQiNLHPDZWNDQFHSXFQHMZ\VWSXMOLF]QHURSQLH+LVWRSDWRORJLF]QLHVWZLHrG]DVLPDUWZLFSFKHU]\NyZSXFQ\FKREU]NWNDQNL PLdzyzrazikowej i
]XV]F]DQLHQDERQNDRVNU]HORZHJR:SDVWHUHOR]LHXNaGRZHMSXFDQLHV
]PLHQLRQH]DSDOQLHVWZLHUG]DVLQDWRPLDVWREU]NZ\EURF]\Q\SRGRSXcQRZHLSLHQLVW\Z\VLNZRVNU]HODFK7RZDU]\V]WHPX]PLDQ\NUZRWRF]QHL
PDUWZLFRZH Z SRVWDFL RJQLVN L RZU]RG]H Z PLJGDNDFK Z]DFK FKRnQ\FK JDUGRZ\FK RUD] OX]yZFH JDUGD SU]H\NX L WUDZLHFD +LVWRSDWROogicznie mRQD VWZLHUG]L ]DWRU\ Z PD\FK QDF]\QLDFK NUZLRQRQ\FK 3oPLHUWQLH GR EDGD KLVWRSDWRORJLF]Q\FK L EDNWHULRORJLFzQ\FK SRELHUD VL
Z\FLQNL ] FKRURERZR ]PLHQLRQ\FK SXF 3U]\ SRGHMU]HQLX HQGRWRNVHPLL
QDOH\UyZQLHSREUDPLJGDNLZWUREL]PLHQLRQEoQOX]RZJDUGDL
SU]H\NX
W ROZPOZNAWANIU QDOH\ XZ]JOGQL REMDZ\ NOLQLF]QH ]PLDQ\ VHkF\MQH L Z\QLN EDGDQLD EDNWHULRORJLF]QHJR : GLDJQR]LH UyQLFRZHM QaOH\
Z]L SRG XZDJ FKRURE PDHGL DGHQRPDWR] L SDVR\WQLF]H VFKRU]HQLD
SXFNWyUHZRGUyQLHQLXRGSDVWHUHOR]\SU]HELHJDM]QDF]QLHZROQLHM=aNDHQLDHaemophilus agni, Z\ZRXMFHSRVRF]QLF LSDGQLFLDMDJQLWRGUyQLD
od pasterelozy szybsze szeU]HQLH VL Z VWDG]LH L Z\V]D PLHUWHOQR :
Pastereloza
153
SU]\SDGNXZ\VWSLHQLDHQGRWRNVHPLL QDOH\Z]LSRGXZDJHQWHURWRNHPL
na tle C. perfringens.
P26732:$1,(. W przypadku wybXFKXFKRURE\]ZLHU]WD]REMDZDPL
NOLQLF]Q\PL L SRGHMU]DQH R]DNDHQLH L]ROXMH VL L OHF]\ SRGDMF DQW\ELRW\NL
wybrane na podstawie antybiogramu. Zalecany jest ceftiofur w dawce 0,5
mg/kg. Powszechnie stosowana jest penicylina i oksytetracyklina RSU]HGuRQ\P G]LDDQLX PJNJ 0RQD UyZQLH ]DVWRVRZD DPRNV\F\OLQ z
kwasem klawulanowym. Tetracykliny SRGDMHVLSDUHQWHUDOQLHOXE]ZRGGR
picia przez 7GQL'REUHUH]XOWDW\GDMHWHUDSLDZVSRPDJDMFDNWyUDSROeJD QD UyZQRF]HVQ\P SRGDQLX QD SoF]WNX OHF]HQLD QLHVWHU\GRZ\FK OHNyZ
przeciwzapalnych, np. kwasu acetylosalicylowego 'XV]D DSOLNDFMD W\FK
URGNyZ PRH SRZRGRZD RZU]RG]eQLD RGND OXE ]DEXU]HQLD QHUNRZH
: SURILODNW\FH RJyOQHM QDOH\ XQLND OXE VWDUD VL HOLPLQRZD ZV]\VWNLH
RNROLF]QRFL Z\]ZDODMFH SRWHQFMD FKRURERWZyUF]\ SDVWHUHOL -HHOL MHGQDN
Z\VWSL GDMFH VL SU]HZLG]LH ]DJUReQLH FKRURE ]DOHFD VL SRGDZDQLH
ZV]\VWNLP ]ZLHU]WRP ] JUXS\ SRGZ\V]RQHJR U\]\ND WHWUDF\NOLQ, domi
QLRZRZGDZFHPJNJPF:UD]LHSRWU]HE\GDZNPRQDSRZWyU]\
SR GQLDFK : SURILODNW\FH VZRLVWHM VWRVXMH VL V]F]HSLRQNL NWyU\ch skuWHF]QRMHVWUyQD$E\]ZLNV]\RFKURQMDJQLWV]F]HSLVLMHGRGDWNRZR
SUHSDUDWDPL]DZLHUDMF\PLZLUXVSDUDLQIOXHQ]\-3.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$&=2:,(.$. =DNDHQLHXOXG]LQDVWSXMH
SRSRNVDQLDFKL]DGUDSDQLDFK]DGDnych przez psy i koty. W miejscu zranieQLDUR]ZLMDVLZFLJXJRG]LQVWDQ]DSDOQ\5]DGNRGRFKRG]LGRSRZVWaQLDZW\PPLHMVFX]PLDQURSQ\FKLSRMDZLDQLDVLREMDZyZRJyOQ\FK:LHOH
SVyZ L NRWyZ MHVW QRVLFLHODPL SDVWHUHOL NWyUH Z\G]LHODQH V ZUD] ]H OLQ
&KDUDNWHU\VW\F]Q FHFK WHM LQIHNFML MHVW Z\VWSLHQLH QLHSURSRUFMRQDOQLH
duHJRPLHMVFRZHJREyOXLVWDQX]DSDOQHJRZVWRVXQNXGRZLHONRFLUDQ\
Choroba maedi/visna
(pol. syn. SRVWSRZH]DSDOHQLHSXF; wisna, DF pneumonia interstitialis progressiva, ang. progressive pneumonia; visna)
-HVW WR SU]HZOHND ]DNDQD FKRURED RZLHF Z\ZR\ZDna przez wirusy
SRZROQH 0RH SU]\ELHUD SRVWD SRVWSRZHJR ]DSDOHQLD SXF maedi) lub
]DSDOHQLDRSRQPy]JRZ\FKPy]JXLUG]HQLDvisna:MHMSU]HELHJXPRJ
UyZQLHZ\VWSLREMDZ\]DSDOHQLDVWDZyZLZ\PLHQLD
ETIOLOGIA. :LUXV\Z\ZRXMFHFKRUREmaedi/visna VQLHRQNRJHnnymi
retrowirusami owiec, zaliczanymi do podrodziny Lentivirinae. PowoduMRQH
154
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
WUZDHLQIHNFMH]OLPIRSUROLIHUDF\MQ\PL]PLDQDPLZSXFDFKJUXF]ROHPOeNRZ\PPy]JXLVtawach.
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED ]RVWDD VWZLHUG]RQD SR UD] SLHUZV]\ Z
$IU\FH3RXGQLRZHML86$2EHFQLHZ\VWSXMHZHZV]\VWNLFKSDVWZDFK]
rozwiQLWKRGRZORZLHF]Z\MWNLHP$XVWUDOLL1RZHM=HODQGLL,VODQGLLL
)LQODQGLL:URNX]RVWDDUR]SR]QDQDZ3ROVFH=H]ZLHU]WJRVSRGDrVNLFKW\ONRRZFHLNR]\VSRGDWQHQD]DNDHQLH2EVHUZXMHVL]UyQLFRZaQ SRGDWQR QD WH ZLUXV\ SRPLG]\ UDVDPL L OLQLDPL JHQHW\F]Q\PL RZLHF
UyGHPZLUXVDV]DNDRQHRZFH&KRUREDMHVW]DZOHNDQDGRVWDGDZUD]]
zakupem ]ZLHU]W NWyUH V EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL 1LH ]XSHQLH So]QDQH V GURJL V]HU]HQLD VL ]DUD]ND :LDGRPR H MDJQLWD ]DNDDM VL Z
trakFLHSRURGXGURJODNWRJHQQOXESU]H]NRQWDNWEH]SRUHGQL]FKRU\PL
RZFDPL 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH UyGPDFLF]QH :VSyLVWQLHMFD
LQIHNFMD UHWURZLUXVDPL Z\ZRXMF\PL DGHQRPDWR] sprzyja szybszemu szeU]HQLX VL ZLUXVD maedi/visna NWyU\ Z\GDODQ\ MHVW ] REILFLH SURGXNRZDQ\P
Z\VLNLHP SXF &]\QQLNLHP SUHG\VSoQXMF\P GR Z\VWSLHQLa choroby
PRHE\RVDELHQLHRZLHFSRGXJLFKSU]HSGDFK&KRUXMQDMF]FLHMRZFH
w wieku 2 ODW 3RVWD NOLQLF]QD SRMDZLD VL ZyZF]DV JG\ ZVNDQLN URzSU]HVWU]HQLHQLD ]DNDHQLD Z VWDG]LH SU]HNUDF]D PLHUWHOQR ZUyG
]ZLHU]WFKRU\FKVLJD6WUDW\JRVSRGDUF]H]SRZRGX]DNDHQLDZLUusem maedi/visna Z\QLNDM ] ]DEXU]H SRGQRFL L PQLHMV]HM ZDJL QRZRURdNyZ3RQDGWRZ]ZL]NX]H]PLDQDPLFKRURERZymi w gruczole mlekowym
L PQLHMV] SURGXNFM POHND GRFKRG]L GR ]DKDPRZDQLD SU]\URVWyZ ZDJoZ\FKMDJQLW ZSLHUZV]\PRNUHVLHLFK\FLD
PATOGENEZA. 3RGRHP SURFHVX FKRURERZHJR V ]DEXU]HQLD Z RdSRZLHG]LLPPXQRORJLF]QHMZ\ZRDQHLQIHNFMOHQWLZLUXVRZ3RZQLNQLFLX
GRRUJDQL]PXZLUXVORNXMHVLZPRQRF\WDFK i makrofagach, gdzie po cyklu
UHSOLNDF\MQ\PZEXGRZXMHVLGRJHQRPXW\FKNRPyUHNZSRVWDFLSURZLUusa 3HUPDQHQWQD HNVSUHVMD ELDHN ZLUXVRZ\FK QD SRZLHU]FKQL ]DDWDNRZaQ\FK NRPyUHN L VW\PXODFMD XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR GRSURZDG]D GR Kiperplazji limfocyWyZ:RNy]DDWDNRZDQ\FKPDNURIDJyZ WZRU]VLZSuFDFK Py]JX JUXF]ROH POHNRZ\P VWDZDFK Z]DFK FKRQQ\FK L ZRNy
QDF]\NUZLRQRQ\FK]DSDOQHQDFLHNLNRPyUHNMHGQRMGU]astych. Lokalizacja
W\FK]PLDQ]DOH\RGUDV\ RZLHFLZDFLZRFLZLUXVD3U]\V\QGURPLHmaedi
UR]ZLMD VL UyGPLV]RZH ]DSDOHQLH SXF ] SRVWSXMF\P SRZLNV]DQLHP
LFKZLHONRFLLPDV\:\QLNLHPWHJRMHVWQLHGRWOHQLHQLH:V\QGURPLHYisna
]DSDOQ\QDFLHNOLPIRF\WDUQ\JURPDG]LVLZRSRQDFKLVXEVWDQFMLELDHMPy
zgu. Rezultatem ataku immunologiczneJR QD ]DNDRQH NRPyUNL QHUZRZH
HNVSRQXMFHQDVZHMSRZLHU]FKQLDQW\JHQ\ZLUXVRZHMHVWSURFHVLFKGHPLHOinizacji. Podobne zmiany naciekowe wystSXMZJUXF]ROHPOHNRZ\P
OBJAWY KLINICZNE. W obu syndromach chorobowych proces ich rozwoju jest powolny i skryty. W postaci maedi SRF]WNRZRREVHUZXMHVLDSDWL
Choroba maedi/visna
155
LSRZROQHFKXGQLFLHRZLHF1DVWSQLH]DF]\QDUR]ZLMDVLGXV]QR2ZFH
SR]RVWDM]DVWDGHPQLHNWyUH]QLFKXSDGDMSRGZS\ZHPZ\VLNX]ZL]aQHJR ] SU]HSGDPL : ]DDZDQVRZDQHM SRVWDFL OH ] Z\FLJQLW V]\M L
V]HURNRRWZDUWMDPXVWQRUD]FLNRG\V]=F]DVHPRGGHFKPRHVWaZD VL FKDUF]F\ &]VWR RGGHFKyZ Z VSRF]\QNX Z]UDVWD GR
PLQXW 3U]HZDD W\S RGG\FKDQLD EU]XV]QHJR : SU]\SDGNDFK ZWyrQ\FK ]DNDH EDNWHU\MQ\FK PRHSRMDZLD VL JRUF]ND Z\FLHN ]RWZRUyZ
QRVRZ\FKLNDV]HO2SLVDQHREMDZ\UR]ZLMDMVLQDSU]HVWU]HQLNLONXPLHVL
F\ L QLHXFKURQQLH SURZDG] GR PLHUFL : V\QGURPLH Yisna zaatakowane
]ZLHU]WDRGVWDMRGVWDGD]HZ]JOGXQDDWDNVM2EVHUZXMHVLXQLFK]DEuU]HQLD FKRGX SROHJDMFH QD QDGPLHUQHM HNVSUHVML Z\NRQ\ZDQ\FK UXFKyZ
SRW\NDQLXVLDQDZHWXSDGDQLX7HREMDZ\ZPLDUXS\ZXF]DVXSRJELaM VL 'RFKRG]L GR GUHQLD PLQL WZDU]RZ\FK L SU]HNUFDQLD JRZ\ QD
MHGQ VWURQ =H Z]JOGX QD XSROHG]RQ ]GROQR SURVWRZDQLD NRczyn
FKRUH RZFH RSLHUDM VL QD VWDZDFK VNRNRZ\FK : SU]HELHJX FKRURE\ ZyVWSXMUyZQLHRNUHV\UHPLVML1LHPQLHMMHGQDNFKRUREDSURZDG]LGRSRUaH L PLHUFL 8 QLHNWyU\FK RZLHF SR WU]HFLHM OXE SyQLHMV]HM ODNWDFML PRH
GRFKRG]LGR]DMFLDZ\PLHQLD8OHJDRQRSRZLNV]HQLXLVWDMHVLUyZQoPLHUQLHWZDUGHSRGF]DVJG\VWU]\NLVPLNNLHLREZLVH=DWRNLVWU]\NRZH
Z\SHQLRQH V QLHZLHON LORFL POHND :LNV]R RZLHF Z ]DNDRQ\P VWaG]LHQLHZ\ND]XMHDGQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK6]WXNLWDNLHVQRVLFLHODPL
OHQWLZLUXVD L VWDQRZL UyGR LQIHNFML GOD SR]RVWa\FK ]ZLHU]W 1LHNWyU]\
QRVLFLHOHQLHZ\WZDU]DMSU]HFLZFLD
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE:ZLNV]RFLSU]\SDGNyZ]PLDQ\
VHNF\MQHZLGRF]QHVZSXFDFKNWyUHW\ONROHNNR]DSDGDMVLSRRWZDUFLX
NODWNL SLHUVLRZHM 6 RQH EDUZ\ V]DURF]HUZRQHM OXE V]DURQLHELHVNLHM 4NURWQLHSRZLNV]RQHNRQV\VWHQFMLJXPRZDWHMQDSU]HNURMXVXFKH2SLVDQH
]PLDQ\ GRW\F] FD\FK SXF : VNUDZNDFK SUHSDUDWyZ KLVWRSDWRORJLF]Q\FK
VWZLHUG]D VL ]PLDQ\ W\SRZH GOD UyGPLV]RZHJR ]DSDOHQLD SXF Z W\P
]QDF]QHSRZLNV]HQLHSU]HJUyGPLG]\SFKHU]\NRZ\FK]QDFLHNLHPOLPIoF\WyZ L PDNURIDJyZ. Towarzyszy WHPX ]DQLN SFKHU]\NyZ SXFQ\FK 1LeNLHG\ PRQD VWZLHUG]L ]DSDOHQLH Z\PLeQLD NWyUH FHFKXMH UyGPLV]RZ\
QDFLHN OLPIRF\WDUQ\ ] ]DQLNLHP WNDQNL JUXF]RRZHM : ]PLDQDFK Py]JoZ\FKZ\VWSXMF\FKSU]\V\QGURPLHvisna w preparatach histopatologicznych
VWZLHUG]DVLGHPLHOLQL]DF\MQH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLD]QDFLHNDPLOLPIoF\WyZLPDNURIDJyZ=PLDQ\ORNDOL]XMVLZLVWRFLHELDHM
ROZPOZNAWANIE. Podejrzenie choroby maedi/visna QDVXZDM GDQH ]
wywiadu, sytuacja epizootiologiczna i REMDZ\ NOLQLF]QH ZROQR UR]ZLMDMFD
VL GXV]QR Z\QLV]F]HQLH QLHGRZDG\ L SRUDHQLD ]DSDOHQLD VWDZyZ L
Z\PLHQLD 3RWZLHUG]HQLHP UR]SR]QDQLD V SR]\W\ZQH Z\QLNL EDGDKLVWopatologicznych i serologicznych. Skrawki histologiczne przygoWRZXMH VL ]
SRPLHUWQLHSREUDQ\FKZ\FLQNyZSXFmaediPy]JXLUG]HQLDvisna), wy-
156
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
PLHQLD L VWDZyZ : SU]\SDGNDFK ZWSOLZ\FK GRNRQXMH VL L]RODFML ZLUXVD

3U]\\FLRZR GR EDGD ZLUXVRORJLF]Q\FK SRELHUD VL OHXNRF\W\ NUZL REZoGRZHM OXE POHND D SRPLHUWQLH Z\FLQNL QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK 0DWHULD
KRGXMH VL Z REHFQRFL NRPyUHN LQG\NDWRURZ\FK QS ILEUREODVWyZ VSORWX
QDF]\QLyZNLMDJQLW,GHQW\ILNDFMLZLUXVDGRNRQXMHVLZRSDUFLXRSRMDZLaMF\ VL HIHNW F\WRSDW\F]Q\ RUD] SU]\ SRPRF\ WHVWyZ LPPXQRHQ]\PDW\Fznych. W badaniach seURORJLF]Q\FKQDMF]FLHMX\ZDQ\PWHVWHPMHVWRGF]\Q
SUHF\SLWDFMLZHOXDJDUR]RZ\PL(/,6$6HURNRQZHUVMDX]DNDRQ\FK]ZLeU]W PRH QDVWSRZD SR NLONX PLHVLFDFK RG ]DNDHQLD 2EHFQR VZoLVW\FKSU]HFLZFLDZLDGF]\RWUZD\P]DNDHQLXLQosicielstwie lentiwirusa.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\Z\NOXF]\DGHQRPDWo]NWyUDUyQLVL
od maedi/visna NUyWV]\PSU]HELHJLHPREILW\PZ\S\ZHP]QRVDLRGPLHnQ\PREUD]HPKLVWRSDWRORJLF]Q\PSXF3DVR\WQLF]H]DSDOHQLDSXF manifeVWXMVLSU]HZOHN\PNDV]OHPLGXV]QRFLRUD]WU]HV]F]HQLaPLQDGSDWDPL
przeponowymi.
P26732:$1,(. Choroba maedi/visna RZLHF MHVW ]ZDOF]DQD ] XU]GX L
SRGOHJD RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWa B OIE). Zasadniczym elementem
SRVWSRZDQLD MHVW HOLPLQDFMD ]ZLHU]W ] REMDZDPL NOLQLF]Q\PL L OLNZLGDFMD
FD\FK OLQLL RZLHF 1D WHUHQDFK JG]LH FKRURED Z\VWSXMHSU]HSURZDG]D VL
coroczne badania serologiczne i likwiduje zwierzWDUHDJXMFHGRGDWQLRZUD]
]LFKSU]\FKyZNLHPSRQLHMMHGQHJRURNX\FLD6HURQHJDW\ZQHRZFHWU]\PD
VLZL]RODFMLRG]ZLHU]WLOXG]LPDMF\FKEH]SRUHGQLNRQWDNW]H]ZLHU]
WDPL]DNDRQ\PL6WDGRX]QDMHVL]DZROQHRGFKRURE\SRX]\VNDQLXGZX
kolejQ\FKXMHPQ\FKEDGDVHURORJLF]Q\Fh ZRGVWSLHMHGQHJRURNX1RZR
]DNXSLRQHRZFHZSURZDG]DQHGRVWDGDSRZLQQ\SRFKRG]LW\ONR]RZF]Drni wolnych od choroby.
*UXF]RODNRZDWRSXFXRZLHF
(pol. syn. DGHQRPDWR]DSXF, ang. sheep pulmonary adenomatosis)

$GHQRPDWR]DMHVW]DNDQ\PJUXF]RODNRUDNLHPSXFRZLHFU]DG]LHMNy]
SU]HELHJDMF\P]REMDZDPLSU]HZOHNHJRSRVWSXMFHJR]DSDOHQLDSXF
ETIOLOGIA. 8ZDDVLe czynnikiem przyczynowym adenomatozy jest
UHWURZLUXVW\SX%L''RZRG]WHJRXGDQHSUyE\]DNDDQLDRZLHFEH]NoPyUNRZ\PKRPRJHQDWHPSXFRG]ZLHU]WFKRU\FK]DZLHUDMF\PUHWURZiUXV\ 8 GRURV\FK RVREQLNyZ FKRURED UR]ZLMD VL SR NLONX PLHVLFDFK OXE
latacKQDWRPLDVWXMDJQLWRNUHVLQNXEDFMLVNUDFDVLGR-W\JRGQL8GDR
VLWDNHGRWFKDZLFRZH]DNDHQLHMDJQLWS\QHP]QDGKRGRZOLNRPyUNRZHM
retrowirusa = QRZRWZRURZR ]PLHQLRQ\FK SXF UHJXODrnie izolowany jest
UyZQLHKHUSHVZLUXV6XJHUXMHVLHMHJRREHFQRMHVW]ZL]DQD]UHDNWyZDFM]DNDHODWHQWQ\FKLQLHPD]ZL]NXSU]\F]\QRZR-skutkowego z ade-
157
QRPDWR]:VND]XMQDWR]DNDHQLDHNVSHU\PHQWDOQHNWyUHRJUDQLF]DMVL
W\ONRGRKLVWLRF\WyZSXFLSU]HELHJDMEH]REMDZRZRRUD]V]Hrokie rozprzeVWU]HQLHQLHSU]HFLZFLDWHJRZLUXVDZUyGVWDGZNUajach, gdzie choroba nie
Z\VWSXMH
EPIZOOTIOLOGIA. : ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK QD DGHQRPDWR] FKRUXM
JyZQLH RZFH .R]\ V ]QDF]QLH PQLHM SRGDWQH QD WR ]DNDHQLH &KRURED
wysWSXMH QD FD\P ZLHFLH Z ZLNV]RFL SDVWZ R LQWHQV\ZQHM KRGRZOL
RZLHF]Z\MWNLHP$XVWUDOLLL1RZHM=HODQGLL:3ROVFHFKRURERSLVDQRSR
UD]SLHUZV]\ZURNX=HZ]JOGXQDWRHUR]SR]QDZDQLHDGHQRPDWozy oparte jest na badaniu klinicznym i sekcyjnym, trudno faktycznie oszacoZD F]VWRWOLZR MHM Z\VWSRZDQLD UyGHP FKRURE\ MHVW FKRUH ]ZLHU]
3U]\SXV]F]D VL H UHWURZLUXV SU]HQRVL VL Z VWDG]LH GURJ NURSHONRZ D
]QDF]QH ]DJV]F]HQLH ]ZLHU]W ]ZLNV]DMFH F]VWRWOLZR NRQWDNWyZ EHzSRUHGQLFK VSU]\MDV]HU]HQLXVL]DNDHQLD
PATOGENEZA. :LUXV DWDNXMH SQHXPRF\W\ Z W\P NRPyUNL VHNUHF\MQH
SURGXNXMFHVXUIDNWDQW=DNDRQHNRPyUNLXOHJDMWUDQVIRUPDFMLQRZRWZoURZHMLQDGPLHUQLHSUROLIHUXMWZRU]FZ ZLHWOHWHUPLQDOQ\FKRVNU]HOLNyZ
polipowate ro]URVW\ 1DGPLHUQD LOR Z\G]LHOLQ\ SURGXNRZDQHM SU]H] WH
NRPyUNL D ]ZDV]F]D ELDND SU]\SRPLQDMFHJR VXUIDNWDQW MHVW F]\QQLNLHP
Z\ZRXMF\PPLJUDFMLJURPDG]HQLHVLPDNURIDJyZ ZRNyRJQLVNSURFHVX
patologicznego.
OBJAWY KLINICZNE. OkUHVLQNXEDFMLFKRURE\MHVWEDUG]RGXJLSLHUwV]H REMDZ\ SRMDZLDM VL X V]WXN SRZ\HM GUXJLHJR URNX \FLD 1DMF]FLHM
VWZLHUG]DVLMHX4-OHWQLFKRZLHFZ\MWNRZRXQLHVSHQDURF]Q\FK5HMeVWURZDQR UyZQLH QDJ\ Z\EXFK FKRURE\X MDUHN SRG NRQLHFRNUHVX FL\
1D F]RR Z\VXZDM VL SRVWSXMFH ]DEXU]HQLD ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKoZHJR QDVLODMFH VL SR Z\VLNX 2EVHUZXMH VL SU]\ W\P NaV]HO GXV]QR L
wyciek surowiczo-OX]RZ\ ] RWZRUyZ QRVRZ\FK 1DG SXFDPL RVXFKLZaQLHP VWZLHUG]D VL ZLOJRWQH U]HQLD QLHNLHG\ V RQH V\V]DOQH ] ZLNV]HM
RGOHJRFL1DVLOHQLHW\FKREMDZyZMHVWZSURVWSURSRUFMRQDOQHGRUR]OHJoFL UR]URVWX QRZRWZRURZHJR Z SXFDFK&KDUDNWHUyVW\F]Q FHFK FKRURE\
MHVW ]ZLNV]RQD Z\G]LHOQLF]R QDERQND RGGHFKoZHJR L JURPDG]HQLH VL
obfitHM LORFL S\QX Z GURJDFK RGGHFKRZ\FK 8QLHVLHQLH W\lQ\FK NRF]\Q L
REQLHQLHJRZ\SRZRGXMHZ\S\ZSLHQLVWR-OX]RZHMZyG]LHOLQ\]RWZRUyZ
QRVRZ\FK = FKZLO UR]ZLQLFLD VL REMDZyZ NOLQLF]Q\FK REVHUZXMH VL
VWRSQLRZXWUDWPDV\FLDDDGRVWDQXFKDUDFWwa. W kocowej fazie stan
]ZLHU]WPRHXOHJDSRJRUV]HQLXZZ\QLNXGRF]DQLDVLZWyUQ\FKLQIHkFMLEDNWHU\MQ\FKD]ZDV]F]DSDHF]HNSDVWHUeli. Choroba trwa kilka tygodni
OXEPLHVLF\LNRF]\VLPLHUFL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Makroskopowe zmiany sekcyjne
ZLGRF]QHVZNODWFHSLHUVLRZHM3XFDVSRZLNV]RQHLPDMZLNV]PDV
158
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
3REU]XV]QHMVWURQLHSDWyZXPLHMVFRZLRQHVV]DUHOLWHJX]RZDWHUR]URVW\
QRZRWZRURZH Z\UDQLH RGG]LHORQH ZDHP GHPDUNDF\MQ\P RG VVLHGQLHM
QRUPDOQHM WNDQNL SXF 1D SU]HNURMX VWZLHUG]D VL Z RVNU]HODFK L WFKDZLF\
REHFQR SLHQLVWHJR Z\VLNX : ]DDZDQVRZDQ\FK SU]\SDGNDFK ]PLDQ\
zaSDOQH REHMPXM RSXFQ 0RJ Z\VWSL GRGDWNRZH ]PLDQ\ ]ZL]DQH ]
ZWyUQ\PL ]DNDHQLDPL EDNWHU\MQ\PL : SUHSDUDWDFK KLVWRSDWRORJLF]Q\FK
widocznH MHVW Z SFKHU]\NDFK SXFQ\FK EXMDQLH NRPyUHN QDERQND V]eFLHQQHJR L ZDOFRZDWHJR Z RVNU]HOLNDFK WZRU]HQLHVL ] NRPyUHN QDERnNRZ\FK SRGREQ\FK GR SROLSyZ VWUXNWXU D Z JX]DFK QRZRWZRURZ\FKRdNDGDQLHVLUR]VLDQHMOX]DNRZDWHMWNDQNL
ROZPOZNAWANIE choURE\ RSLHUD VL QD ]QDMRPRFL V\WXDFML HSL]ootycznej, objawach klinicznych i zmianach sekcyjnych. W diagnozie pomocQD MHVW SUyED SROHJDMFD QD XQLHVLHQLX W\OQ\FK NRF]\Q GR JyU\ SU]H] FR
Z]PDJDMVLREMDZ\GXV]QRFLLZ\S\Z]RWZRUyZQRVRZ\FK
P26732:ANIE. $GHQRPDWR]DMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRdOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD QLH QDOH\ GR FKRUyE OLVW\ $ L % 2,(
=DOHFDQDMHVWHOLPLQDFMDRZLHF]REMDZDPLNOLQLF]Q\PLRUD]Z\ELMDQLHFD\FK
OLQLL Z NWyU\FK FKRURED Z\VWSLD : ]DSRELHJDQLX RJyOQ\P QDOH\ SU]eVWU]HJDSU]HSLVyZVDQLWDUQR-ZHWHU\QDU\MQ\FKZW\PXQLND]DNXSyZ]ZLeU]W QD WHUHQDFK JG]LH Z\VWSXMH DGHQRPDWR]D QLH SRL RZLHF ZH ZVSylQ\FK ZRGRSRMDFK D WDNH QLH SU]HWU]\P\ZD Z MHGQ\P SRPLHV]F]HQLX
]ZLHU]W]GURZ\FKLSRGHMU]anych R]DNDHQLH
=DSDOHQLHVWDZyZLPy]JXXNy]
(ang. caprine arthritis encephalitis syndrome, CAE)

-HVWWRFKRUREDZLUXVRZDNy]FHFKXMFDVLREMDZDPL ]DSDOHQLDVWDZyZ
SXF Z\PLHQLD RUD] ]DSDOHQLD Py]JX Z SRVWDFL SRVWSXMF\FK QLHGRZaGyZ : SU]HELHJX FKURQLF]Q\P GRFKRG]L GR VWRSQLRZHJR Z\QLV]F]HQLD
RUJDQL]PXZZLNV]RFLSU]\SDGNyZ]DNDHQLHPDFKarakter bezobjawowy.
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym syndromu jest wirus zapalenia
VWDZyZ L Py]JX Ny] (CAEV, caprine arthritis encephalitis virus QDOHF\ GR
podrodziny Lentivirinae Z REUELH URG]LQ\ Retroviridae :LUXV\ WH Z\ND]XM
SRNUHZLHVWZR]ZLUXVDPLFKRURE\maedi/visna i ludzkim wirusem niedoboru immunologicznego (human immunodeficiency virus 1, HIV 1). Charakteryzuje
MHGXJLRNUHVLQNXEDFMLL]GROQRGRZ\ZR\ZDQLD]DNDHWUZa\FKNWyUH
XWU]\PXMVLGRNRFD\FLD:LULRQ&$(9PDRWRF]NOLSLGRZDLQIRrmacja JHQHW\F]QDRMHJRVWUXNWXU]HLZDFLZRFLDFKELRORJLF]Q\FK]DSLVDQD
159
jest w jednoniciowym RNA. Wirus CAEV nie wykazuje cech zaNDQRFLGOD

F]RZLHND
EPIZOOTIOLOGIA. 3LHUZV]\ RSLV FKRURE\ Ny] ] REMDZDPL ]H VWURQ\
XNDGX QHUZRZHJR R GRPQLHPDQHM HWLRORJLL Zirusowej (viral leukoencephalomyelitis of goats, VLGXND]DVLZURNXZ86$3yQLHMRSXEOLNRZDQR
doniesienia o przySDGNDFK ]DSDOH VWDZyZ ]PLDQ Z SXFDFK L JUXF]ROH
POHNRZ\PZ\ZR\ZDQ\FKSUzez ten sam czynnik (CAEV:HGXJ REHcQHJR VWDQX ZLHG]\ FKRURED Z\VWSXMH ] QLeZLHONLPL Z\MWNDPL QD FD\P
ZLHFLH :UDOLZH V QD QL RZFH ZV]\VWNLFK UDV L RE\GZX SFL %DGDQLD
serologiczne Z\ND]D\HZ(XURSLe i USA ponad 65% populacji tych zwieU]W Z\ND]XMH SU]HFLZFLDD DQW\-&$(9 1DMZLNV]H UR]SU]HVWU]HQLHQLH LnIHNFMLREVHUZXMHVLZVWDGDFKNy]POHF]Q\FKFR]ZL]DQHMHVW]LFKZLkV]XZDUXQNRZDQJHQHW\F]QLHSRGDWQRFL*yZQ\PUyGHPLQIHNFMLMHVW
siaUDLPOHNRZ\G]LHODQHSU]H]WUZDOH]DNDRQHNR]\.ROWD]DNDDMVLZ
okreVLHQRZRURGNRZ\PSRSU]H]VVDQLH]DNDRQHMVLDU\LPOHND7UDQVPLVMD
ZLUXVDPRHWHRGE\ZDVLZVSRVyESRUHGQLSRSU]H]VSU]W]DQLHF]\VzF]RQ\ ]DNDRQ\P POHNLHP OXE MDWURJHQQLH SRSU]H] LQLHNFMH LJDPL ]DQLeF]\V]F]RQ\PLNUZLFKRU\FK]ZLHU]W1LHZ\ND]DQRGRW\FKF]DVPROLZRFL
]DNDeQLD UyGPDFLF]QHJR OXE Z WUDNFLH SU]HFKRG]HQLD SRGX SU]H] GURJL
URGQHVDPLF\=QDF]Q\RGVHWHN]ZLHU]WVHURSR]\W\ZQ\FK]DNaDVLWUZDOH
Z QDMZF]HQLHMV]\P RNUHVLH \FLD )RUPD NOLQLF]QD LQIHNFML SRMDZLD VL Z
NLONDPLHVLF\OXENLONDODWSyQLHM8]QDF]QHJRRGVHWNDRVREQLNyZ]DNDoQ\FKREMDZ\NOLQLF]QHQLHUR]ZLMDMVLF]\QQLNLZ\]ZDOaMFHQLHV]QDQH
PATOGENEZA. Makrofagi mleka lub siary zawieUDMFH ZLUXV SU]HQLNDM
SU]H] OX]yZN MHOLW 1DVWSQLH LQIHNFMD UR]QRV]RQD MHVW SR FD\P RUJDQi]PLHSU]H]NRPyUNLMHGQRMGU]DVWH:NROHMQHMID]LH]DNDHQLDGRFKRG]LGR
ZEXGRZDQLDPDWHULDXJHQHW\F]QHJRZLUXVDGRDSDUDWXJHQHW\F]QHJRNRPy
rek gospodarza w postaci prowirusa 2NUHVRZD DNW\ZQR UHSOLNDF\MQD
ZLUXVD Z\ZRXMH SURFHV\ OLPIRSUROLIHUDF\MQH ]ZDV]F]D Z SXFDFK QDF]yQLyZFHRNDZ\PLHQLXLERQDFKPD]LRZ\FK
OBJAWY KLINICZNE. =DNDHQLHZ\ZRDQHSU]H]&$(9 PRHSU]HELegD Z SRVWDFL ]DEXU]H QHXURORJLF]Q\FK X PRG\FK NROW RUD] ]DSDOH
staZyZXVWDUV]\FKNy]
3RVWDQHUZRZD:\VWSXMHRQDJyZQLHXNROWZZLHNX4 miesicy.
8FKRU\FK]ZLHU]WREVHUZXMHVLSRVWSXMFHRVDELHQLHQLHGRZDG\NR
F]\QW\OQ\FKWUXGQRFLZHZVWDZDQLXLNXODZL]Q\:PLDUUR]ZRMXSUocesu
FKRURERZHJR GRFKRG]L VWRSQLRZR GR SRUDH ZV]\VWNLFK NRF]\Q :yPLHQLRQHREMDZ\XWU]\PXMVLRGNLONXGQLGRNLONXW\JRGQL&KRUH]ZLHU]
WD ]DFKRZXM DSHW\W L SUDJQLHQLH D LFK VWDQ RJyOQ\ QLH XOHJD SRJRUVzeniu.
Objawy kliniczne V Z\QLNLHP ]DSDOHQLD UG]HQLD NUJRZHJR Z\ZRanego
SU]H]ZLUXV XV]NRG]HQLHQHUZyZNRQWUROXMF\FKIXQNFMH PRWRU\F]QHNR
F]\Q W\OQ\FK %DGDQLDPL ODERUDWRU\MQ\PLQLH VWZLHUG]D VL ]PLDQ Z Synie
160
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
Py]JRZR-rdzeniowym i we krwi. U starsz\FKNy]REUD]NOLQLF]Q\MHVW]Uy

QLFRZDQ\LSU]\SRPLQDREMDZ\QHUZRZHZ\VWSXMFHZSU]HELHJXOLVWeriozy
RWSLHQLHNUFHQLHVLZNRRSU]HFK\ODQLHJRZ\SRUDHQLHQHUZXWZaU]RZHJR]DOHJDQLH]SU]\PXVRZ\PLUXFKDPLZLRVRZ\PL
3RVWD VWDZRZD :\VWSXMH X ]ZLHU]W Z ZLHNX 2 lat, nasilenie objaZyZMHVW]UyQLFRZDQH)RUPDWDFHFKXMHVLSRVWSXMFNXODZL]QREU]
NLHPEROHVQRFLLV]W\ZQRFLVWDZyZRUD]WNDQNLRNRRVWDZRZHM=Z\NOH
]DDWDNRZDQHVVWDZ\QDGJDUVWNRZHLSFLQRZe. Prowadzi to do ograniczeQLD LFK UXFKRPRFL FKRG]HQLH QD QDGJDUVWNDFK L ]DOHJDQLD ,OR S\QX
VWDZRZHJR]ZLNV]DVLSU]\ELHUDRQEDUZF]HUZRQREUXQDWQPD]PQLHjV]RQ OHSNR L ]DZLHUD GX LOR NRPyUHN MHGQRMdrzastych. Opisanym
objwom towarzyszy stopniowa utrata kondycji i pogorV]HQLH VL MDNRFL
RNU\Z\ ZRVRZHM %DGDQLHP KHPDWRORJLF]Q\P QLH VWZLHUG]D VL ]PLDQ LOoFLRZ\FK L MDNRFLRZ\FK ZH NUZL REZRGRZHM 5DGLRORJLFzQLH ZLGRF]QH V
UR]OHJH]ZDSQLHQLDWNDQHNPLNNLFKRWDF]DMF\FKVWDZ\LSUROLIHUDFMDERQ\
PD]LRZHM 8 F]FL]ZLHU]W ]PLDQ\ PRJ E\ VDER QDVLORQH LRJUDQLF]DM
VL GR SU]HMFLRZHM EROHVQRFL VWDZyZ QLHFKFL GR UXFKX L VSDdku masy
FLDD
,QQH V\QGURP\ NOLQLF]QH 8 RVREQLNyZ SR]\W\ZQ\FK Z WHVWDFK VHUROoJLF]Q\FKUR]ZLMDVLUyGPLV]RZH]DSDOHQLHSXFNWyUHU]DGNRZ\UDDVL
MDZQ\PLREMDZDPLNOLQLF]Q\PLXNROW1DWRPLDVWXV]WXNGRURV\FKPRJ
SRMDZLD VL REMDZ\ QDVLODMFHM VL ] F]DVHP GXV]QRFL 8 GRURV\FK VDPLF
REVHUZXMHVL]DSDOHQLHJUXF]RXPOHNRZHJR]QDFLHNDPLNRPyUek jednoj
GU]DVW\FK Z WNDQFH JUXF]RRZHM 2NUHOD VL MH PLDQHP ]HVSRX WZDUGHJR
Z\PLHQLD 'RFKRG]L GR EH]POHF]QRFL Z\PL MHVW REU]PLDH L WZDUGH 8
ZLHOX Ny] SR XVWSLHQLX RVWU\FK REMDZyZ ]DSDOHQLD QDVWSXMH ]QDF]QH
]PQLHMV]HQLHPOHF]QRFL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ VHNF\MQH QDMZ\UDQLHM ]a]QDF]RQH V Z ]DMW\FK VWDZDFK &KDUDNWHU\]XMH MH ]JUXELHQLH WRUHEHN L
]QDF]Q\UR]URVWNRVPNyZPD]LRZ\FK:SU]HELHJXSU]HZOHN\PREVHUZXMH
VLRGNDGDQLHVROLZDSQLRZ\FKZFLJQDFKLNDOHWNDFKPD]LRZ\FK:]aawansoZDQ\FKVWDQDFKZL]DGDLFKU]VWNLVWDZRZHXOHJDMXV]NRG]HQLXD
ZRNyVWDZXWZRU]VLZ\URODNRVWQH3XFD]DMWHUyGPLV]RZ\PSUoFHVHP ]DSDOQ\P V WZDUGHM NRQV\VWHQFML ] OLF]Q\PL PD\PL ELD\PL RJQiVNDPL %DGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P PRQD VWZLHUG]L Z WNDQNDFK PLkNLFK VWDZyZ PLV]X SXF UG]HQLX NUJRZ\P L SQLX Py]JX QDFLHF]HQLD
NRPyUHN MHGQoMGU]DVW\FK 3RQDGWR Z WNDQFH QHUZRZHM Z\VWSXM SURFHV\
demielinizacyjne.
ROZPOZNAWANIE RSLHUDVLQDREMDZDFKNOLQLF]Q\FKLEDGDQLXKLVWRSatologic]Q\PUG]HQLDNUJRZHJRRUD]SQLDPy]JX:SU]\SDGNDFKSU]HELegaMF\FK]W\SRZ\PLREMDZDPL]DSDOHQLDVWDZyZGREDGDQLDELHU]HVLSU]y\FLRZRS\QVWDZRZ\QDWRPLDVWSRPLHUWQLHSUyENLFKU]VWHNVWDZRZ\FKL
161
NRPyUHN ERQ\ PD]LRZHM 3REUDQ\P PDWHULDHP SDWRORJLF]Q\P ]DNDD VL

KRGRZOH RGSRZLHGQLFK NRPyUHN D QDVWSQLH LGHQW\ILNXMH VL Z\L]RORZDQ\
V]F]HSZLUXVDSU]\SRPRF\RGF]\QyZVHURORJLF]Q\FKOXEPLNURVNRSXHOHkWURQRZHJR%DGDQLHODERUDWRU\MQHS\QXVWDZRZHJRMHVWSRPRFQHZZ\NOuF]HQLX]DNDHLQQ\PLEDNWHUiami, chlamydiami i mikoplazmami'REDGD
SU]HVLHZRZ\FKX\ZDQHVRGF]\Q\VHURORJLFzne takie jak test precypitacji w
HOXDJDUR]RZ\PL(/,6$%DGDVLVXURZLFHLPOHNR6ZRLVWHSU]HFLZFLDD
dla wirusa CAE poMDZLDMVLZVXURZLF\NROW]DNDRQ\FKSRSRURG]LHSR
410 tygoGQLDFK1LHPQLHMMHGQDNSU]HFLZFLDDVWZLHUG]DQHSU]HGXS\ZHP
WU]HFLHJR PLHVLFD \FLD PRJ E\ SRFKRG]HQLD VLDURZHJR ,QWHUSUHWXMF
wyniki odF]\QyZ VHURORJLF]Q\FKQDOH\ PLH QD XZDG]H IDNW H REHFQR
VZRLVW\FKSU]HFLZFLDZLDGF]\W\ONRRLVWQLHMF\P]DNDHQLXZLUXVHP&$(
QDWRPLDVW QLH MHVW GRZRGHP QD ]ZL]HN SU]\F]\QRZR-VNXWNRZ\ SRPLG]\
Z\VWSXMF\PLREMDZDPLFKRURERZ\PLDW\P]DNDHQLHP3R]LRPSU]HFLwFLD Z EDGDQ\FK S\QDFK XVWURMowyFK MHVW ] UHJX\ QLH]E\W Z\VRNL L PRH
]DQLNDZNRFRZHMID]LHFKRURE\-HVWRQMHGQDNZ\VRNLLDWZRZ\NU\ZDlQ\ Z VLDU]H 2GUyQLHQLH &$(9 RG LQQ\FK VSRNUHZQLRQ\FK ZLUXVyZ ]
podrodziny Lentivirinae ]ZDV]F]D RG ZLUXVD Fhoroby maedi/visna wymaga
zastosowania techniki Western blot.
P26732:$1,(. =DSDOHQLH VWDZyZ L Py]JX X Ny] MHVW FKRURE ]ZDlF]DQ]XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,('RW\Fhczas nie opracowano leczenia przyczynowego i swoistych szczepionek. W
SU]\SDGNXZ\VWSLHQLDIRUP\QHUZRZHMGoNRQXMHVL]Z\NOHHXWDQD]MLSU]\
IRUPLH VWDZRZHM VWDQ RJyOQ\ ]ZLHU]W PRQD SRSUDZL SRSU]H] ZDFLZ
NRUHNW UDFLF ]DSHZQLHQLH JUXEHM ZDUVWZ\ FLyNL L SRGDZDQLH OHNyZ SU]eciwzapalQ\FK=DOHFDQHVSUHSDUDW\QLHVWHU\GRZHWDNLHMDNIHQ\OEXWD]RQ lub
kwas acetylosalicylowy 3U]\ NRPSOLNDFMDFK EDNWHU\MQ\FK UyGPLV]RZHJR
]DSDOHQLDSXFOXEZ\PLHQLDQDOH\SRGDZDRGSRZLHGQLRGREUDQHDQW\ELotyki.
:GX\FKJRVSRGDUVWZDFKSRZLQQRVLG\GRXZROQLHQLDVWDGDRGWHM
LQIHNFML0RQDWRX]\VNDSRSU]H]EDGDQLHVHURORJLF]QHZV]\VWNLFKV]WXNL
HOLPLQDFM SR]\W\ZQ\FK VHURUHDJHQWyZ %DGDQLH WDNLH SRZWDU]D VL FR
mieVLF\
-HHOL ] SU]\F]\Q HNRQRPLF]Q\FK QLH OLNZLGXMH VL ZV]\VWNLFK ]ZLHU]W
VHURORJLF]QLH SR]\W\ZQ\FK QDOH\ Z\G]LHOL ]ZLHU]WD ]GURZH L WZRU]\
stado wolne od CAE:\PDJDWRGRNDGQHMNRQWUROLSRURGyZRUD]QDW\FhPLDVWRZHML]RODFMLNROWRGPDWHN.ROWDNDUPLVLPURRQVLDUSRFKoG]FRGVDPLFVHURORJLF]QLHQHJDW\ZQ\FKOXEVLDUSRGJU]HZDQGRC
SU]H]JRG]LQ1DVWSQLHGRRNUHVXRGVDG]DQLDPRGHNROWDSR]RVWDZLD
VLZL]RODFMLLNDUPLPOHNLHPNURZLPOXESURGXNWDPLPOHNR]DVWpczymi. W
ZLHNX PLHVLF\ L SyQLHM RNUHVRZR EDGD VL MH VHURORJLF]QLH HOiPLQXMF
wszystkie osobniki z wynikami dodatnimi. Po utworzeniu nowego stada,
162
&+252%<0$<&+35=(8:$&=<
wolnego od CAE, pozostawione pierwotnie starsze sztuki serologicznie

po]\W\ZQHQDOH\V\VWHPDW\F]QLHOLNZLGRZD
P,0,(11,&7:2
Aiello S. E., Mays A. (red.): The Merck veterinary manual. Eighth ed. Merck&CO, INC. Whitehouse
Station, N.J., USA 1998.
%HHU-UHG&KRURE\]DNDQH]ZLHU]WGRPRZ\FKPWRiL, Warszawa 1980.
Bell J.C., Palmer S.R. Payne J.M.: The zoonoses, infections transmitted from animals to man. Edward
Arnold, A division of Hodder Staughton, London 1988.
Boden E. (ed.): Sheep and goat practice. Bailliere Tindall, London 1991.
&NDD6UHG&KRURE\RZLHFPWRiL, Warszawa 1981.
Coetzer J.A.W., Thomson G.R., Tustin R.C.: Infections diseases livestock. Oxford University Press
1994.
&\JDQ=0&KRURE\EH]WOHQRZFRZH]ZLHU]WWyd. AR, Lublin 1991.
Howard J.L. (ed.): Current veterinary therapy 3: Food animal practice, W.B. Saunders Company,
Philadelphia 1993.
Hugh-Jones M.E., Hubbert W.T., Hagstad H.V.: Zoonoses: recognition, control, and prevention.
Iowa State University Press, Ames 1995.
Informator o lekach weterynaryjnych. &HZHW:DUV]DZD
International Animal Health Code mammals, birds and bees. Office International des Epizooties.
Wyd. VIII, 1999.
Larski Z7UXV]F]\VNL0=DU\VPLNURELRORJLLZHWHU\QDU\MQHM:\G$572OV]W\Q
Linklater K.A., Smith M.C.: Colour atlas of diseases and disorders of the sheeps and goat. Wolfe
Publishing, Mosby Year Book Europe Ltd., London 1993.
Manual od standards for diagnostic tests and vaccines. Office International des Epizooties List A
and B diseases of mammals, birds and bees. Wyd. III, 1997.
Martin W.B., Aitken I.D.: Diseases of sheeps, Blackwell Science Ltd., 3 rd ed., Philadelphia 2000.
Melling M., Alder M.: Sheep and Goat Practice 2, W.B. Saunders Company Ltd., 1998.
Radostits O. M., Blood D. C., Gay A.: Veterinary medicine, a textbook of the diseases of cattle, sheep,
pigs, goats and horses. Eighth ed., Bailliere Tindall, London 1994.
&+252%<:,
3RPyUNODV\F]Q\ZL
(DF pestis suum, ang. classical swine fever)

3RPyUNODV\F]Q\ZL MHVW]DNDQLEDUG]R]DUDOLZFKRURER]UyQicowanym obrazie klinicznym. W formie ostrej przebiega w postaci posocznicy NUZRWRF]QHMQDWRPLDVWIRUP\SRGRVWUHLSU]HZOHNHFHFKXMVLV]HUoN
JDP REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L ]PLDQ SDWRORJLF]Q\FK ]ZDV]F]D ]H VWURQ\
XNDGXSRNDUPRZHJRLRGGHFKRZHJRNWyU\PWRZDU]yV]\Z\EURF]\QRZR
:SU]HELHJXSRPRUXPRHUyZQLHGRFKRG]LGR]DEXU]HZUR]URG]LH
ETIOLOGIA. 3RPyUNODV\F]Q\ZL (CSFMHVWFKRURE]DNDQL]DUD
OLZ Z\ZR\ZDQ SU]H] ZLUXV SRPRUX NODV\F]QHJR ZL (CSFV) z rodziny
Flaviviridae rodzaju Pestivirus 1DOH\ GR ZLUXVyZ PRQRksenicznych. Innymi
VRZ\ ZUDOLZH QD QLHJR V W\ONR ]ZLHU]WD ] Uodziny Suidae W]Q ZLQLD
domowa (Sus scrofa domestica), dzik (Sus scrofa ferus RUD] ZLQLH DIU\NDVNLH
(Phacochoerus africanus, Potamochoerus porus i Hylochoerus meinertzhageni). DrobnoXVWUyMWHQMHVWFLOHVSRNUHZQLRQ\]ZLUXVHPFKRURE\JUDQLF]QHMRZLHF oraz
wirusem choURE\ERQOX]RZ\FKLELHJXQNLE\GD 0DWHULDHPJHQHW\F]Q\P
CSFV jest jednoniciowy, pozytywnie spolaryzowany RNA.
=NODV\F]Q\FKURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKQDMVNXWHF]QLHMV]\PMHVWURzWZyUVRG\UFHMNWyU\]DELMD]DUD]HNZFLJXJRG]LQ\=HURGNyZGH]\nIHNF\MQ\FK QRZHM JHQHUDFML Z\PLHQL QDOH\ SUHSDUDW\ NWyU\FK G]LDDQLH
RSLHUD VL QD Z\G]LHODQLX ZROQHJR FKORUX +DODPLG 1%, Clorina 2%) oraz
SUHSDUDW\ RSDUWH QD ED]LH DOGHK\GyZ $OGHNRO 0,51,0%, Agrosteril 1,0%);
efektywny w inaktywacji wirusa CSF MHVWUyZQLH9LUNRQ 2%.
EPIZOOTIOLOGIA. 3U]\ W\SRZHM SRVWDFL SRPRUX ZL ]DVDGQLF]\P
UyGHP ]DUD]\ V ]ZLHU]WD FKRUH QD SRPyU RUD] ]ZLHU]WD EGFH VL Z
okUHVLHZ\OJDQLDFKRURE\1LHPQLHMV]HQLHEH]SLHF]HVWZRVWDQRZLZLQLH
EGFHZRNUHVLHXWDMRQ\PFKRURE\&]VWSU]\F]\QE\ZDMWDNHSURGXkW\ PLVQH L RGSDGNL SRXERMRZH SRFKRG]FH RG ]ZLHU]W X NWyU\FK QLH
rozSR]QDQR SRPRUX ]D \FLD DQL SR XERMX UyGHP ]DNDHQLD PRJ E\
G]LNLLWR]DUyZQRSU]H]EH]SRUHGQLNRQWDNWMDNWHSRUHGQLRSU]H]]ELeUDQ]SyOSDV]NWyUDXOHJD]DNDHQLXSU]H]FKRUHG]LNLNXNXU\G]D]LHmQLDNLWUDZ\0LVRXSRORZDQHJRG]LNDOXEVNyUDQLHMHGQRNURWQLHE\\SU]yF]\Q ]DZOHF]HQLD FKRURE\ 3RQDGWR LVWQLHMH QLHEH]SLHF]HVWZR ]DNDHQLD
164
&+252%<:,
SRPRUHPSRSU]H]LQVHPLQDFM:LUXV\SRPRUXVWZLHUG]DVLZOHXNRFytach,
NWyUHVREHFQHZQDVLHQLX]DNDRQ\FKNQXUyZ
PATOGENEZA. Wirus CFS po QDPQRHQLX VL JyZQLH Z NRPyUNDFK
UyGERQNDQDF]\LXNDGXOLPIDW\F]QHJRSRRNRRJRG]LQDFKSU]HFKoG]LGRNUZLJG]LHREVHUZXMHVLSU]HMFLRZNUyWNRWUZDZLUHPLZF]DVLH
NWyUHMGRFLHUDGRZLHOXQDU]GyZ2NRR6 dni po intensywnym namnaDQLXVLZQDU]GDFKSRQRZQLHSU]HGRVWDMHVLGRNUZiobiegu, gdzie pozoVWDMHDGRPLHUFL]ZLHU]FLDObjawy kliniczne oraz zmiany anatomopatoORJLF]QH ]DOHQH V RG WHJR Z NWyU\P ] QDU]GyZ GRV]R GR LVWRWQHJR
XV]NRG]HQLD WNDQHN 3U]HFLZFLDD SRMDZLDM VL SR RNRR 30 dniach po
infekcji i zazwyczaj w t\PRNUHVLHREVHUZXMHVL]DQLNDQLHZLUXVDZNUZLoELHJX 0D RQ WDNH ]GROQR SU]HNUDF]DQLD EDULHU\ R\VNRZHM L ]DNDDQLD
SRGyZ 0RH E\ UyZQLH VLDQ\ ZUD] ] Z\G]LHOLQDPL L Z\GDOLQDPL MX Z
okresie inkubacji choroby.
OBJAWY KLINICZNE. Zgodnie z danymi opublikowanymi w roku 1984
SU]H] 2,( UR]UyQLD VL QDVWSXMFH SRVWDFLH SRPRUX NODV\F]QHJR ZL
W\SRZ PRH PLH SU]HELHJ QDGRVWU\ RVWU\ OXE SRGRVWU\ FKURQLFzQ L
SRVWDDW\SRZ
7\SRZD SRVWD SRPRUX -HVW RQD Z\ZRDQD SU]H] Z\VRFH ]MDGOLZH
szczepy wirusa CSF=DSDGDMQDQLZLQLHZUDOLZHQLH]DOHQLHRGZLHNX
F]\WHLQQ\FKXZDUXQNRZD2NUHVZ\OJDQLDWUZDRGGQLGRW\JRGQL
3LHUZV]\P REMDZHP NOLQLF]Q\P MHVW SRGZ\V]HQLH FLHSoW\ FLDD NWyUD Z
FLJXGQLSR]DNDHQLXRVLJQPRHQDZHW&MHGQDkHQDMF]FLHM
Z\QRVLRQDRNRR&
Przebieg nadostry. 2SUyF] FLJHM JRUF]NL & VWZLHUG]D VL
takie objaZ\RJyOQHMDNQLHFKGRUXFKXSRVPXWQLHQLHXWUDWDDSHW\WXRUD]
zabuU]HQLDZNUHQLXNWyU\FKZ\QLNLHPMHVWFLNLVWDQRJyOQ\]ZLHU]FLD
2EMDZ\ FKRURERZH QDVLODM VL V]\ENR 8 ]ZLHU]FLD SRMDZLD VL FKZLHMQ\
FKyGQLHGRZDG\DZNRFXSRUDHQLHNRF]\QLPLHUZFLJX2 dni po
]DFKRURZDQLX 3U]\F]\Q PLHUFL VWDQRZLF]VWR SRUDHQLH F]\nQRFLVHUFD
lub RURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJR'RSDGQL]ZLHU]WGRFKRG]L]UHJu\PLG]\DGQLHPSR]DNDHQLX
3U]HELHJ RVWU\ L SRGRVWU\ Z\VWSXMH ]GHF\GRZDQLH F]FLHM RG SRVWDFL
nadostrej. Objawy kliniczne FKRURE\QDUDVWDMSRZROLZLQLHZ\ND]XMQLeFKGRUXFKXSU]HZDQLHOHLSLQLH]DNRSXMVL]Z\NOHZVRP1D
ZRDQLHUHDJXMVDERDSRVSG]HQLXSRGFKRG]GRNRU\WDDOHMHG]EDrG]R PDR SU]HZDQLH SLM 2EMDZRP W\P WRZDU]\V]\ Z]URVW ZHZQWU]QHM
FLHSRW\FLDDNWyUDSU]HMFLRZRPRHREQLDVLGRQRUP\ ]ZDVzcza
SU]\SRGRVWU\PSU]HELHJXFKRURE\SU]HU\ZDQ\W\SJRUF]NL3RSHZQ\P
F]DVLH SRMDZLDM VL REMDZ\ NOLQLF]QH Z\UDDMFH VL XV]NRG]HQLHP VNyU\
widoczQ\FKERQOX]RZ\FKRUD]SRV]F]HJyOQ\FKQDU]GyZZHZQWU]Q\FK
3RPyUNODV\F]Q\ZL
165
: VNyU]H SRZVWDM ]PLDQ\ Z SRVWDFL SU]HNUZLH Z\EURF]\Q RUD] RJUDQiF]RQ\FKRJQLVNPDUWZLF\6]F]HJyOQLHFKDUDNWHU\VW\F]QHVUyQHMZLHONRFL

Z\EURF]\Q\ 6WZLHUG]D VL MH QDMF]FLHM Z PLHjVFDFK Z NWyU\FK VNyUD MHVW
FLHQNDLPLNNDQLHNLHG\MHGQDNZ\VWSXMWHZVNyU]HJU]ELHWX3RMDZLDVL
UyZQLH REU]N SRZLHN D ]H V]SDU SRZLHNRZ\FK Z\GRVWDMH VL Z\S\Z
ktyU\]DV\FKDZSU]\URGNRZ\PNFLHRNDOXEVNOHMDSRZLHNL
:SRF]WNRZ\PRNUHVLHFKRURE\REVHUZXMHVLF]VWR]DSDUFLDSRNWy
U\FKQDVWSXMHGXJRWUZDDOXESU]HU\ZDQa biegunka.DMHVWZWeG\S\QQ\
V]F]HJyOQLH FXFKQF\ NRORUX V]DUR-zielono-yWHJR OXE Z SU]\SDGNX Gomieszki krwi F]HNRODGRZHJR &]DVHP SRMDZLDM VL UywQLH Z\PLRW\
]ZDV]F]DZSRF]WNRZ\FKVWDGLDFK&6).
2NRR GUXJLHJR W\JRGQLD FKRURE\ Z\VWSXM ]QDF]QH ]DEXU]HQLD F]\nQRFL XNDGX RGGHFKRZHJR 3RMDZLD VL ZWHG\ OX]RZR-ropny wyS\Z ]
QRVD NWyU\ XWUXGQLD RGG\FKDQLH &]DVHP ] RWZRUyZ QRVRZ\FK Z\GRVWDMH
VLNUHZ&KRUH]ZLHU]WDNDV]ORUD]Z\ND]XMREMDZ\]QDFzQHMGXV]QRci.
1LHNLHG\RSLVDQHREMDZ\Z\VXZDMVLQDSODQSLHUZV]\LPRJE\SU]\F]yQPLHUFL
1LHU]DGNRVWZLHUG]DQ\PV\PSWRPHPWHMSRVWDFLSRPRUXPRJE\RbMDZ\ QHUZRZH D Z V]F]HJyOQRFL NRQZXOVMH QLH]ERUQR UXFKyZ QLHGoZDG\LSRUDHQLHW\OQ\FKF]FLFLDD'RPLHUFL]ZLHU]WGRFKRG]L]UHJu\ PLG]\ D GQLHP SR ]DNDHQLX : FKOHZQL GRWNQLWHM &6) panuje
charakterystyczna cisza.
&KURQLF]QD SRVWD SRPRUX :\ZR\ZDQD MHVW SU]H] V]F]HS\ UHGQLR
]MDGOLZHOXEZ\VWSXMHMDNRQDVWSVWZRRVWUHJo przebiegu choroby, po kty
U\P QDVWSXMH F]FLRZ\ SRZUyW GR QRUP\ L NROHMQH SRJRUV]HQLH VWDQX
]GURZRWQHJRNRF]FHVLZLHORNURWQLHSDGQLFLHP]ZLHU]FLD2SLVywana
IRUPD FKRURE\ ]ZL]DQD MHVW ]H VWD\P OXE RNUHVowym siewstwem wirusa
RUD] RVDG]DQLHP VL NRPSOHNVyZ LPPXQRORJLF]Q\FK w nerkach i innych
QDU]GDFK 2NRR ZL ]DNDRQ\FK UHGQLR ]MDGOLZ\PL V]F]HSDPL
ZLUXVD &6) L SU]HFKRG]F\FK SRVWD FKURQLF]QSRPRUX JLQLH] REMDZDPL
tySRZ\PLGODSRVWDFLRVWUHM0RHWR ZVND]\ZDHZDFLZRFLRVREQLF]H
]DNDRQ\FK]ZLHU]WGHF\GXMZSHZQ\PVWRSQLXRSU]HELHJX]DNaHQLD
'R W\SRZ\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK WHM SRVWDFL SRPRUX ]DOLF]\ QDOH\
Z\QLV]F]HQLHRJyOQHRUJDQL]PXUDF]HMQLH]QDF]QHSRGZ\V]HQLHWHPSHUDWuU\ ZHZQWU]QHM ] RNUHVRZ\PL MHM QDZURWDPL GR QRUP\ D QDZHW SRQLHM
QRUP\]PLHQQ\DSHW\WNDV]HOQDSU]HPLHQQLHZ\VWSXMFHELHJXQNL i zaparFLD2EMDZRPW\PWRZDU]\V]\QLHGRNUZLVWRVNyUDVWDMHVLEODGDLSRNU\WD
strupowatym wypryskiem. NiejedQRNURWQLHNUyWNRSU]HGPLHUFLGRFKRG]L
GRQLH]ERUQRFLUXFKyZLSRUDHQLDW\OQ\FKF]FLFLDDDWDNHGR]QDF]QeJRZ]URVWXZFFZHZQWU]QDFLHSRWDFLDD&KDUDNWHU\VW\F]Q\PV\PSWoPHPFKRURE\XQLHNWyU\FKZLVNRQZXOVMH:NLOka godzin, maksymalnie
w 2GQLSyQLHMGRFKRG]LGRPLHUFL]ZLHU]W
166
&+252%<:,
$W\SRZDSRVWDSRPRUX=DVDGQLF]SU]\F]\QWUXGQRFLZGLDJQostyce
L]ZDOF]DQLXWHM]DUD]\ZLMHVWPDRFKDUDNWHU\VW\F]Q\MHMSU]HELHJZ\Zo\ZDQ\V]F]HSDPLUHGQLRLPDR]MDGOLZ\PL.
7\SRZFHFKWHMSRVWDFLSRPRUXMHVWPLQEDUG]RZROQHUR]SU]HVWU]eQLDQLH VL ]DUD]\ Z VWDG]LH RUD] VWRVXQNRZR GXJL ER VLJDMF\ PLHVLF\
RNUHVMHMLQNXEDFMLRSLV\ZDQRSU]\SDGNL XMDZQLDQLDVLQLHGRZDGXW\lnych
NRF]\Q X -PLHVLF]Q\FK ]ZLHU]W XURG]RQ\FK SU]H] PDFLRU\ ]DNDRQH
EH]REMDZRZRPDR]MDGOLZ\PV]F]HSHPZLUXVD&6)6]F]HS\WDNLHEGFH
SU]\F]\QDW\SRZHMSRVWDFLSRPRUXQDPQDDMVLW\ONRZQLHNWyU\FKWNDnNDFKD]DNDRQHQLPLZLQLHZ\GDODMZLUXVZ]QDF]QLHPQLHMV]\FKLORFLDFK
QLZSU]\SDGNXLQIHNFMLV]F]HSDPLZSHQL]MDGOiwymi.
.OLQLF]QLH PDR SDWRJQRPRQLF]QH REMDZ\ DW\SRZHM SRVWDFL &6) uwiGDF]QLDMVLJyZQLHXSURVLWLZDUFKODNyZ1DOHGRQLFKJRUFzka, brak
apetytu, zahamowanie wzrostu, okresowo poMDZLDMFD VL ELHJXQND. U poV]F]HJyOQ\FK ]ZLHU]W REVHUZXMH VL SRUDHQLD L NRQZXOVMH : QLHNWyU\FK
RJQLVNDFK&6)]DNDHQLHQLHSRZRGXMHZ\VWSLHQLDREMDZyZNOLQLF]Q\FK
&KDUDNWHU\VW\F]Q\P V\PSWRPHP RPDZLDQHM SRVWDFL SRPRUX V ]DEurzenia ZUR]URG]LHXZLGDF]QLDMFHVLZQDVWSVWZLHUyGPDFLF]QHJR]DNaHQLD SRGyZ .RQVHNZHQFM WHUDWRJHQQ\FK ZDFLZRFL ZLUXVD &6) jest
REQLHQLH VL SOHQQRFL ORFK VWDGD SRGVWDZRZHJR QD VNXWHN REXPLHUDQLD
SRGyZSRURQLHL]HMPLHUWHOQ\FKSURVLWZNUyWFHSRXURG]HQLX
:DQ\PV\PSWRPHPDW\SRZHJRSU]HELHJXSRPRUXPRHE\Uodzenie
VL SURVLW ] REMDZDPL ZURG]RQHM GUF]NL NWyUHM SU]\F]\Q MHVW QLHGRUo]ZyM Py]JX VSRZRGRZDQ\ ZHZQWU]PDFLF]Q\P ]DNDHQLHP SRGyZ 1aOH\SRGNUHOLHZ\PLHQLRQ\PREMDZRPFKRURERZ\PXSURVLWQLHWRZaU]\V]]ZyNOHDGQHREMDZ\NOLQLF]QHXLFKPDWHN
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Zmiany sekcyjne w przebiegu poPRUXVZ\MWNRZR]UyQLFRZDQHL]DOHRGV]F]eSXNWyU\PZLQLH]RVWD\
]DNDRQH
3RVWD QDGRVWUD 8 ]ZLHU]W NWyUH JLQ SU]HG Z\VWSLHQLHP REMDZyZ
klinicznych lub po kilku godzinach trwania choroby zmiany makroskopowe
PRJZRJyOHQLHZ\VWSL
3RVWDRVWUDLSRGRVWUD8ZLFKRUXMF\FKGXHMSRZ\HMGQLRbVHUZXMH VL ]PLDQ\ FKDUDNWHU\VW\F]QH GOD RVWUej posocznicy 1DMZF]HQLHM
VWZLHUG]DVLSRZLNV]HQLHLSU]HNUZLHQLHZ]yZFKRQQ\FK1DJURPDG]eQLHVLZQLFKZLNV]HMLORFLNUZLQHNQDGDMHLPFKDUDNWHU\VW\F]Q\PDUPXrNRZDW\ Z\JOG SDWRJQRPRQLF]QH ]PLDQ\ Z\VWSXM JyZQLH Z Z]DFK
FKRQQ\FKREZRGRZ\FKZ]\FKRQQHSR]DJDUGRZHV]\MQHSRGNRODQowe, krezkowe i okoRRGE\WRZH
3XQNFLNRZDWH OXE ZLNV]H Z\EURF]\Q\ REVHUZXMH VL Z ERQDFK OX]oZ\FK SRG WRUHEN L Z ZDUVWZLH NRURZHM QHUHN RUD] SRG ERQDPL VXURZiF]\PL:\VWSXMRQHWDNHF]VWRZERQLHOX]RZHMSFKHU]DPRF]RZHJR
3RPyUNODV\F]Q\ZL
167
RUD]MHOLWJUXE\FKLQDJRQL0RJSRMDZLDVLUyZQLHZSXFDFKWU]XVWFH
VNyU]H L LQQ\FKQDU]GDFK =PLDQ\ Z\EURF]\QRZH PDMFH Z\JOG Z\V\SNL
V]NDUODW\QRZHM VWZLHUG]D VL JyZQLH Z VNyU]H XV]X QD ZHZQtrznej poZLHU]FKQLXGRUD]ZRNROLF\OGZLRZHMLRSDWNRZHM
:RGNXZ\EURF]\Q\SRZVWDMJyZQLHZRNROLF\GQDU]DG]LHM]DZ
LQQ\FK MHJR F]FLDFK : SyQLHMV]\FK RNUHVDFK FKRURE\ SRMDZLDM VL Z
ERQLH OX]RZHM RGND RJUDQLF]RQH OXE UR]ODQH ]PLDQ\ dyfteroidalne,
SU]HFKRG]FH Z PDrWZLFRZH XOHJD PDUWZLF\ ERQD OX]RZD MHVW Z\UDQLH
odgraniczona od otoF]HQLDLDWZRGDMHVLRGG]LHOLRGWNDQHNSRGRD
:MHOLWDFKFLHQNLFKVWZLHUG]DVLREU]NJUXGHNFKRQQ\FKRUD]]DSDOeQLH QLH\WRZH : MHOLWDFK JUXE\FK SRMDZLDM VL QDMSLHUZ SU]HNUZLHQLD L
]PLDQ\ ]DSDOQH ERQ\ OX]RZHM D RNRR F]ZDUWHJR GQLD FKRUoE\ UyZQLH
Z\EURF]\Q\ =D]QDF]D VL WH REU]N JUXGHN FKRQQ\FK 3H\HUD Z URGNX
NWyU\FK SRZVWDMH PDUWZLFD :VNXWHN ]DSDOHQLD G\IWHUoidalnego w miejscu
W\P WZRU] VL EXWRQ\ NWyUH SU]\ GXV]\P WUZDQLX FKRURE\ SU]\MPXM
FKDUDNWHU\VW\F]QNRQFHQWU\F]QEXGRZVSRZRGRZDQRNUHVRZ\PRGNaGDQLHPVLZyNQLNDZRNyREXPDUHMWNDQNLUHGQLFDEXWRQyZZDKDVLZ
granicach 1 FP 3RF]WNRZR V RQH NRORUX F]HUwonego i brunatnego,
SyQLHMVWDMVLEUXQDWQR]LHORQH%XWRQ\Z\VWSXMJyZQLHZMHOLFLHOepym
RUD] Z SRF]WNRZHM F]FL RNUQLF\ &KDUDNWHU\VW\F]QH GOD SRPoru
ZLVOLF]QHZ\EURF]\Q\LNUZRWRF]QH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMSURVtnicy
oraz zmiany krZRWRF]QH Z Z]DFK FKRQQ\FK RNRRRGE\WRZ\FK 'R
zmian patognomonicznych dla CSF ]DOLF]\ QDOH\ ]DZD\ EU]HQH Z OeG]LRQLHNWyUDPRHUywQLHXOHFREU]NRZL
&KDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ VWZLHUG]D VL UyZQLH Z QDU]GDFK XNDGX
PRF]RZHJR 1DOH GR QLFK SRMHG\QF]H OXE OLF]QH Z\EURF]\Q\ SRGWRUHbNRZHRUD]ZZDUVWZLHNRURZHMQHUHN-HOLMHVWLFKGXRZ\JOGQHUHNSU]ySRPLQDSVWUSRZLHU]FKQLLQG\F]HJRMDMD3RGREQHZ\EURF]\Q\VWZLHUG]L
PRQDZPLHGQLF]NDFKQHUNRZ\FKZPRF]RZRGDFKRUD]ZSFKHUzu moF]RZ\P =PLDQ\ Z QHUNDFK SRMDZLDM VL Z SU]HELHJX SRPRUX ]QDF]QLH
F]FLHMQLZLQQ\FKQDU]GDFK'DQHHSL]RRWLRORJLF]QHZVND]XMH
QHUHN SRFKRG]F\FK RG ZL ]DNDRQ\FK RPDZLDQ\P ZLUXVHP Z\ND]XMH
wymienione zmiany.
:XNDG]LHRGGHFKRZ\PVWZLHUG]DVLQDMF]FLHMZ\EURF]\Q\L]PLDQ\
]DSDOQHZSXFDFK=PLDQ\ZW\PQDU]G]LHZLNDQHVF]VWRSU]H]SDVWerele NWyUH Z\ZRXM FKDUDNWHU\VW\F]Q\ REUD] NUZRWRF]QR-ZyNQLNRZHJR
]DSDOHQLDSXFSRF]RQHJR]WZRU]HQLHPVLRJQLVNPDUWwicowych, obrz
NLHP WNDQNL F]QHM PLG]\]UD]LNRZHM RUD] ZyNQLNRZ\P ]DSDOHQLHP
RSXFQHM6WRVXQNRZRF]VWRZ\EURF]\Q\REVHUZRZDQHVZQDJRQLFKoU\FK]ZLHU]W:PLQLXVHUFRZ\PVWZLHUG]DVLF]DVDPLSU]HNUZLHQLHRUD]
zwyURGQLHQLHPLV]RZH
1DOH\ SRGNUHOL H QDZHW SU]\ W\SRZHM SRVWDFL SRPRUX ]PLDQ\ DQaWRPRSDWRORJLF]QH QLH XMDZQLDM VL ZH ZV]\VWNLFK QDZHW SUHG\OHkcyjnych
168
&+252%<:,
QDU]GDFK3U]\MPXMHVLH]PLDQ\ZQHUNDFKZ\VWSXMMDNZVSRPQLDQR
XZLSRPRURZ\FKZ\EURF]\Q\QDQDJRQLXZybroczyny na
VNyU]H X Z\EURF]\Q\ Z SFKHU]X L Z SXFDFK X ]D ]DZD\ QD
OHG]LRQLHW\ONRX]ZLHU]W
3RVWD FKURQLF]QD =ZL]DQD MHVW ]Z\NOH ]H ]QDF]Q\P Z\FKXG]HQLHP
]ZLHU]W 6NyUD SRNU\WD VWUXSRZDW\P Z\SU\VNLHP MHVW ]JUXELDD L SRIDGowana poprzecznie wzglGHPRVLFLDD
6]F]HJyOQLH F]VWR VWZLHUG]D VL ]PLDQ\ Z SXFDFK RUD] Z SU]HZRG]LH
SRNDUPRZ\P : ]DOHQRFL RG F]\QQLNDZLNDMFHJR WNDQND SXFQD PRH
]DZLHUD RJQLVND PDUWZLFRZH NWyUH V RWRF]RQH L SU]HURQLWH WNDQN
F]QPDUWZDNL).
: SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P ]PLDQ\ Z\VWSXM JyZQLH Z MHOLWDFK JUuE\FK:MHOLFLHOHS\PRUD]ZRNUQLF\VWZLHUG]DVLVWDUHSDVNLHVWRVXnNRZR GXH EXWRQ\ R ]DFLHUDMFHM VL MX EXGRZLH NRQFHQWU\F]QHM :\EUoF]\Q\VWZLHUG]DVLZZRUHF]NXyFLRZ\P
DR EDUG]LHM FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK ]PLDQ ]DOLF]\ QDOH\ SU]HNUZLHQLH L
REU]NZ]yZRNoRRGE\WRZ\FKSU]HNUZLHQLHPy]JXL]PLDQ\]DSDOQHZ
SXFDFK8SURVLW]DNDRQ\FKUyGPDFLF]QLHVWZLHUG]LPRQDQLHGRUR]ZyM
PyGNX. Inne zmiaQ\VHNF\MQHZ\UDRQHV]Z\NOHEDUG]RVDERLZ\VWSuMMHG\QLHXQLeOLF]Q\FK]ZLHU]W
:SU]\SDGNX]DNDHQLDZLV]F]HSDPLPDRLUHGQLR]MDGOLZ\PLSRGaQLHDQW\ELRW\NyZSURZDG]LPRHGRNUyWNRWUZDHMSRSUDZ\VWDQX]GURZLD
ROZPOZNAWANIE. 7\SRZSRVWD&6) PRQDVWRVXQNRZRDWZRURzSR]QD QD SRGVWDZLH RSLVDQ\FK XSU]HGQLR FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK REMDZyZ
NOLQLF]Q\FK L ]PLDQ VHNF\MQ\FK 1LH]DOHQLH RG WHJR QDOH\ SU]eSURZDG]L
badanie laboratoryjne w kierunku izolacji wirusa lub wykrycia antygenu wiruVRZHJROXEWHVWZLHUG]HQLDREHFQRFLVZRLVW\FKSU]HFLwFLD
0DWHULD SDWRORJLF]Q\ SU]H]QDF]RQ\ GR EDGD ODERUDWRU\MQ\FK SRELHUD
VL RG ]ZLHU]W Z\ND]XMF\FK REMDZ\ FKRURE\ JRUF]ND XELW\FK GLDJQoVW\F]QLH OXE ZLHR SDG\FK GR JRG]LQ 1DMZDFLZV]\P PDWHULDHP V
PLJGDNLSLHUZV]\QDU]GZNWyU\PGRFKRG]LGRQDPQDDQLDVLZLUXVDL
ZNWyU\PXWU]\PXMHVLRQQDMGXHMZ]\FKRQQHXFKZRZHOHG]LRQDL
QHUNL : SU]HZOHN\FK L QLHW\SRZ\FK SU]\SDGNDFK FKRURE\ ZVND]DQH MHVW
SU]HVDQLH GR EDGD UyZQLH NRFRZHJR RGFLQND MHOLWD ELRGURZHJR RUD]
Py]JX
3REUDQ\PDWHULDZLQLHQE\PROLZLHQDMV]\EFLHMGRVWDUF]RQ\ZWHUPoVLH]ORGHPGR]DNDGXUR]SR]QDZF]HJR1LHQDOH\JR]DPUDD
Do wczesnego wykrywania CSFV EDUG]R SU]\GDWQH V SUyENL SHQHM
NUZL 'R EDGD QDOH\SU]HVDRNRR PO NUZL SREUDQHM GRSUREyZHN ]
KHSDU\QOXE]ZHUVHQLDQHPVRGX('7$ZSURSRUFMLPJ('7$PO
krwi.
3RPyUNODV\F]Q\ZL
169
'REDGDVHURORJLF]Q\FK QDOH\SU]HVDVXURZLFZLORFLRNRRPO
W FHOX RNUHOHQLD VWDWXVX ]GURZRWQHJR QLH]QDQHJR VWDGD QLH]EGQH MHVW
SU]HEDGDQLHRGSRZLHGQLHMOLF]E\SUyEHNVXUowic.
Uznanymi i rekomendowanymi przez OIE laboratoryjnymi metodami
UR]SR]QDZF]\PLV
Z\NU\ZDQLH REHFQRFL DQW\JHQyZ ZLUXVD SRPRUX &6)9 PHWRG LmPXQIOXRUHVFHQF\MQ (IF]]DVWRVRZDQLHPSU]HFLZFLDPRQRNORQDOQ\FK
wykrywanie antygenu CSFV ]]DVWRVRZDQLHPSU]HFLZFLDPRQRNORQDlQ\FK]QDNRZDQ\FKSHURNV\GD] (IPMA);
Z\NU\ZDQLHNZDVXQXNOHLQRZHJRZLUXVDPHWRG3&5;
Z\NU\ZDQLHVZRLVW\FKSU]HFLZFLDGODZLUXVDWHVWDPLVHURQHXWUDOL]DFML w
NRPELQDFML]WHFKQLNLPPXQRIOXRUHVFHQF\MQ (IFOXESHURNV\GD]RZ
(NPLA).
P26732:$1,(. 3RPyUNODV\F]Q\ZL MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]
GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(:3ROVFHRERZL]uMH FDNRZLW\ ]DND] V]F]HSLH 3RPyU ]ZDOF]DQ\ MHVW Z\F]QLH PHWRGDPL
DGPLQLVWUDF\MQ\PL SROHJDMF\PL JyZQLH QD Z\ELMDQLX ]ZLHU]W FKRU\FK L
SRGHMU]DQ\FKR]DNDHQLDRUD]GH]\QIHNFMLLSU]HVWU]HJDQLX]DU]G]HVDQitarno-weter\QDU\MQ\FK .UDM X]QDMH VL ]D ZROQ\ RG &6) MHHOL QLH VWZLHrG]RQR SU]\SDGNyZ WHM FKRURE\ Z RNUHVLH RVWDWQLFK GZyFK ODW 0RH RQ
Z\QRVLW\ONRPLHVLF\JG\&6)]ZDOF]DVLPHWRGDPLDGPLQLVWUDF\jnymi
RUD] VWRVXMH V]F]HSLHQLD OXE W\ONR V]H PLHVLF\ MHHOL &6) ]ZDOF]D VL
Z\F]QLHPHWRGDPLDGPLQLVWUDF\MQ\PL
$IU\NDVNLSRPyUZL
(DF pestis africana suum, ang. african swine fever)

$IU\NDVNL SRPyU ZL (ASF MHVW EDUG]R JURQ ]DNDQ L ]DUDOLZ
FKRURE ZL R Z\VRNLP ZVNDQLNX PLHUWHOQRFL 3RMDZLDMFH VL Z MHM
SU]HELHJXREMDZ\NOLQLF]QHL]PLDQ\VHNF\MQHZ\ND]XMGXHSRGRELHVWZR
do ostrej postaci SRPRUXNODV\F]QHJRZL
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMHZLUXV DIU\NDVNLeJRSRPRUXZL (ASFVNWyU\MHVWMHG\Q\PSU]HGVWDZLFLHOHPURG]LQ\W]Z
ZLUXVyZ$6)-like. Nie jest on spokrewniony z wirusem pomoru klasycznego
ZLRGNWyUHJRUyQLVLDQW\JHQRZRLLPPXQRORJLF]QLH2SRUQRZLUXVD
$6)QDWHPSHUDWXUF]\QQLNLFKHPLF]QHRUD]QDLQQHZDUXQNLURGRZLVNoZH MHVW GXD : FKRG]RQ\P PLVLH FKRU\FK ZL VWZLHUG]RQR ]DNDQ\
wirus SR PLHVLFDFK Z V]SLNX NRVWQ\P SR PLHVLFDFK ZH NUZL SU]eFKRZ\ZDQHM Z WHPSHUDWXU]H SRNRMRZHM ]DUD]HN ]DFKRZ\ZD ]DNDQR
przez 1018 tygodni, w kale 11 dni. WeGXJ LQQ\FK DXWRUyZ ZLUXV QLH
170
&+252%<:,
WUDFLZDFLZRFL]DNDQ\FKZWHPSHUDWXU]H&SU]H]Oat, a w temperatuU]H SRNRMRZHM SU]H] PLHVLF\ = SU]\WoF]RQ\FK GDQ\FK Z\QLND H Z

QLVNLHMWHPSHUDWXU]HMHVWRQ\ZRWQ\L]MDGOLZ\SU]H]NLONDODWFLHSRQDWoPLDVWQLV]F]\JRV]\ENRZWHPSHUDWXU]H &ZLUXV JLQLHSRPLQDZ
WHPSHUDWXU]H&SRPLQXWDFK1DMVLOQLHMG]LDDQD]DUD]HNUR]WZyU
VRG\UFHMOWHJRUR]WZRUXX\W\QDP2 powierzchni boksu zabija wirus w
rozS\ORQHM Z\VFKQLWHM NUZL Z FLJX JRG] QDWRPLDVW UR]WZyU Z
W\FKZDUXQNDFKQLHQLV]F]\ZLUXVD2EHFQLH]DOHFDQ\PURGkiem dezynfekcyjnym w zwalczaniu ASF jest Virkon 6:LUXVMHVWUyZQLHRSRUQ\
QDZDUXQNL URGRZLVNRZHDV]F]HJyOQLHQDZ\V\FKDQLHLJQLFLH1DWHUHQLH
+LV]SDQLLVWZLHUG]RQRREHFQR]DNDQeJRZLUXVDZ]DJURGDFKZNWyU\FK
wybito zwiHU]WD PLHVLFH ZF]HQLHM :H NUZL SU]HFKRZ\ZDQHM Z FKRdQ\PLFLHPQ\PSRPLHV]F]HQLXXWU]\P\ZD\ZRWQRSU]H]ODWDZJQLM
F\FK]ZRNDFKSR]RVWDZLRQ\FKZWHPSHUDWXU]HSRNRMRZHMSU]H]18 tygoGQL]DZOHG]LRQLH]DNRSDQHMZ]LHPLSU]H]GQL
PATOGENEZA. 3R ZWDUJQLFLX GR RUJDQL]PX ZLUXV GURJ QDF]\
NUZLRQRQ\FKLOLPIDW\F]Q\FKGRVWDMHVLZSLHUZV]HMNROHMQRFLGRNoPyUHN
OXE WNDQHN GR NWyU\FK PD V]F]HJyOQH SRZLQRZDFWZR PLJGDNL Z]\
FKRQQH QHUNL OHG]LRQD 7DP QDPQDD VL LQWHQV\ZQLH ponownie wraca
GRXNDGXNUZLRQRQHJRJG]LHXWU]\PXMHVLDGRPLHUFL]ZLHU]FLD=MaZLVNXWHPXWRZDU]\V]\Z]URVWZFFRUD]LQQHRJyOQHREMDZ\ Objawy kliniczne L QDWHQLH SU]HELHJX FKRURE\ ]DOH RG WHJR MDNLH QDU]G\ XOHJ\
uszkodzeniu.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV LQNXEDFML FKRURE\ Z\QRVL SU]HFLWQLH 9
GQLDOHPRHE\NUyWV]\OXEGXV]\ Z]DOHQRFLRGVWRSQLD]MDGOLZRFL
]DUD]ND1DMGXV]\F]DVZ\OJDQLDFKRURE\WRGQL3LHUZV]\PREMawem
NOLQLF]Q\P MHVW Z]URVW ZHZQWU]QHM FLHSRW\ FLDD GR 41& NWyUemu
jednak LQDF]HMQLZSU]\SDGNXSRPRUXNODV\F]QHJRZL nie towaU]\V]LQQHV\PSWRP\*RUF]NXMFHZLQLHPDMQDRJyDSHW\WSRUXV]DM
VL QRUPDOQLH L W\ONR QLHNWyUH Z\ND]XM REMaZ\ SRGQLHFHQLD OXE GXR OH
6WDQWDNLXWU]\PXMHVLprzez 34 dni, tj. do momentu spadku weZQWU]QHM
FLHSRW\ FLDD :WHG\ REVHUZXMH VL LQQH REMDZ\ NOLQLF]QH NWyUH V]\ENR
QDVLODMVLLSRZRGXMPLHU]ZLHU]WZFLJXNLONXOXEU]DG]LHM kilkunastu dni.
'R QDMF]FLHM VSRW\NDQ\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK SR VSDGNX JRUF]NL L
SRSU]HG]DMF\FKPLHUFKRU\FK]ZLHU]WQDOHVLQLFDVNyU\XV]XEU]XFKDL
ERNyZ FLDD GUREQH Z\EURF]\Q\ Z VNyU]H GXV]QR SLHQLVW\ Z\S\Z ]
QRVDZ\S\Z]ZRUNDVSRMyZNRZHJRELHJXQND F]VWR]GRPLHV]NNUZL
wymLRW\ RUD] QLHGRZDG ]DGX 8 QLHNWyU\FK ZL ]DNDRQ\FK V]WXF]QLH
obserwowano objawy nerwowe w postaci podniecenia, drgaZHN PLQL L
$IU\NDVNLSRPyUZL
171
NXUF]yZ NORQLF]QR-WRQLF]Q\FK 0DFLRU\ SURQH ] UHJX\ URQL %RQ\ SoGRZHLVNyUDSRGyZZ\ND]XMF]VWRZ\EURF]\Q\LNUZDZe wylewy.

3U]HELHJ FKRURE\ MHVW SUDZLH ] UHJX\ RVWU\ U]DG]LHM QDGRVWU\ NLHG\
]ZLHU]WD SDGDM QDJOH EG SR NUyWNLP RNUHVLH FKRURE\ 3RVWD SRGRVWUD
OXESU]HZOHNDZ\VWSXMU]DG]LHM]ZDV]F]DZSLHUZV]\FKODWDFKV]HU]HQLD
VL]DUD]\ZNUDMXGRW\FKF]Ds wolnym. Tam, gdzie zaraza trwa co najmniej
NLONDODWNUDMHDIU\NDVNLH+LV]SDQLD3RUWXJDOLDOLF]ED]DFKRURZDSRGoVWU\FKLSU]HZOHN\FK]ZLNV]DVL
:SRVWDFLSU]HZOHNHMFKRUREDWUZDGQLLNRF]\VLPLHrFLOXE
niekiedy wyzdrowieniem. ChorHZLQLHVZ\FKXG]RQHF]HJRQLHVWZLHUG]D
VLZSU]HELHJXRVWU\P2EVHUZXMHVLQDSU]HPLDQRNUHV\SRSUDZ\LSRJRrV]HQLDVWDQX]GURZLDREMDZ\]DSDOHQLDSXFLRSXFQHMVWDZyZLSRFKHZHN
FLJQRZ\FKRNUHVRZELHJXQNRUD]SRMHG\QF]HRJQLVNDPDUWZLF\VNyU\
PLHUWHOQR Z DIU\NDVNLP SRPRU]H ZL Z ]DOHQRFL RG VWRSQLD
]MDGOLZRFL]DUD]NDLSRVWDFLFKRURE\Z\QRVLFKRU\FK]ZLHU]W
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =H Z]JOGX QD V]\ENL SU]HELHJ
FKRURE\]ZRNLZLSDG\FKQD$6) QLHVZ\FKXG]RQH]Z\MWNLHPSU]ySDGNyZSU]HZOHN\FKOHF]URELZUDHQLHREU]N\FK6WHQLHSRPLHUWQH
RUD]UR]NDGJQLOQ\QDVWSXMHV]\ENRWRWHVHNFMDSRZLQQDE\Z\NRQDQDZ
NUyWNLPF]DVLHSRPLHUFL]ZLHU]W
6NyUDPDPLHMVFDPL]DEDUZLHQLHVLQRF]HUZRQH (cyanosis) oraz usiana jest
GUREQ\PLZ\EURF]\QDPL:RNROLF\QDWXUDOQ\FKRWZRUyZJRZ\Zidoczne
VODG\Z\S\ZyZNRRRGE\WX]D ODG\ELHJXQNL.
: MDPDFK FLDD Z\VWSXMH ]ZLNV]RQD LOR S\QX Z\VLNRZHJR NRORUX
yWRUyRZHJRQDVNXWHNGRPLHV]NLNUZLLZyNQLND]DSRGERQDPLVXUoZLF]\PLSRNU\ZDMF\PLUyQHQDU]G\D]ZDV]F]DMHOLWRFLHQNLHZLGRF]QH
VGUREQHOXEZLNV]HZ\EURF]\Q\3RQDGWRVWZLHUG]DVLVLOQHSU]HNUZLenie
ERQ\OX]RZHML]JUXELHQLHFLDQRNUQLF\REU]NLQDFLHF]HQLHVXURZLF]H
w okoOLF\ SRGOGZLRZHM SDFKZLQRZHM L RGNRZR-ZWURERZHM REU]N L
QDFLHF]HQLH WNDQNL PLG]\]UD]LNRZHM Z ZWURELH RUD] Z\EURF]\Q\ SRGQasierdziowe.
1DMEDUG]LHM FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ Z\VWSXM Z OHG]LRQLH Z]DFK
cKRQQ\FK QHUNDFK L VHUFX OHG]LRQD XOHJD 4-NURWQHPX SRZLNV]HQLX L
VLOQHPXSU]HNUZLHQLXXSRQDGFKRU\FKZLSU]\ELHUDMFNRORUFLHmQRQLHELHVNLOXEF]DUQ\0LV]QDU]GXQDSU]HNURMXMHVWUR]PLN\SU]HSoMRQ\NUZLNRORUXSUDZLHF]DUQHJREUDN XZ\SXNODMF\FKVLJUXGHNFKRnnych. Czasami opiVDQH ]PLDQ\ GRW\F] W\ONR F]FL QDU]GX SR]RVWDD ]D
PLD]JD OHG]LRQ\ PRH Z\ND]\ZD PDH EU]HQH RJQLVND NUZRWRF]QH ]aZD\ :]\ FKRQQH V SRZLNV]RQH L Z\ND]XM EG Z\EURF]\Q\ EG
krwawe wylewy. 1DMVLOQLHM]PLHQLRQHV ]D]Z\F]DM Z]\ FKRQQHRGND
ZWURE\LNUH]NL6RQHEDUG]RSRZLNV]RQHQDSU]HNURMXFLHPQRF]HUZRQH
lub czarne, o zatartej budowie, podobne raczej do skrzepu krwi. W nerkach
widoczne jest przekrwienie kory, pojedyncze lub liczne wybroczyny i wylewy
172
&+252%<:,
NUZDZHSRGWRUHENRUD]ZPLHGQLF]NDFKQHrNRZ\FK:VHUFXVWZLHUG]DVL
XFKRU\FKZLZ\EURF]\Q\OXENUZDZHZ\OHZ\SRGQDVLHUG]LHPRUD]
pod wsierdziem.
:SU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PREVHUZXMHVLF]VWR]DSDOHQLHNUZotoczne
ERQ\ OX]RZHM RGND ] RJQLVNDPL RZU]RG]H L PDUWZLF\ QD MHM IDGDFK
RUD] VNU]HS NUHZ Z WUHFL SU]HZRGX SRNDUPRZHJR RVWUH QLH\WRZH OXE
NUZRWRF]QH ]DSDOHQLH ERQ\ OX]RZHM MHOLWD FLHQNLHJR NWyUHPX WRZDU]\V]
OLF]QHZ\EURF]\Q\SRGERQVXURZLF]RUD]]QDF]QHgo stopnia przekrwieQLHL]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMMHOLWDOHSHJRLRNUQLF\SU]HELHJDMFHF]VWR
z licznymi wybroczynami, przekrwieQLHP L REU]NLHP ERQ\SRGOX]RZHML
NUZDZ\PL Z\OHZDPL Z SU]\QDOHQ\FK Z]DFK FKRQQ\FK =PLDQ\ Z MHOitach w postaci butoQyZ Z RVWU\FK LSRGRVWU\FK SU]\SDGNDFK$6) nie wyVWSXMPRQDMHQDWoPLDVWVWZLHUG]LZSU]HZOHN\PSU]HELHJXFKRURE\
ROZPOZNAWANIE. Najtrudniejszym problemem w rozpoznawaniu tereQRZ\P MHVW RGUyQLHQLH DIU\NDVNLHJR SRPRUX ZL RG NODV\F]QHgo. PodVWDZ SRGHMU]HQLD R $6) MHVW RVWUD L V]\ENR V]HU]FD VL SRVWD FKRURE\
SRZRGXMFD SUDZLH SDGQLFLD UyQ\FK JUXS ZLHNRZ\FK ZL 3RGHjU]HQLHMHVWW\PEDUG]LHMX]DVDGQLRQHMHHOLGRW\F]\]ZLHU]WRWU]\PXMF\FK
odpadki kuchenne i poXERMRZH EG JG\ FKOHZQLD ]QDMGXMH VL Z SREOLX
ZLHONLFKRURGNyZOXEZDQ\FKOLQLLNRPXQLNDF\MQ\FK
%DGDQLDODERUDWRU\MQHLSUyEDELRORJLF]QDZNLHUXQNX$6) wykonywane
V Z\F]QLH Z 3DVWZRZ\P ,QVW\WXFLH :HWHU\QDU\MQ\P Z 3XDZDFK 'R
izolDFMLZLUXVDLZ\NU\FLDDQW\JHQXQDMEDUG]LHMQDGDMHVLOHG]LRQDPLJGDNL
LSHQDNUHZSREUDQDGRSUREyZHN]('7$OXEKHSDU\Q0RJE\UywQLHX\WHLQQHWNDQNLSXFZ]yZFKRQQ\FKQHUHNLV]SLNXNRVWQHJR
'REDGDQDOH\SREUDMDRZRZ\FLQNLOHG]LRQ\RPDVLHRNRRJRG
FR QDMPQLHM ZL SDG\FK OXE ]DELW\FK SRGHMU]DQ\FK R $6) w daleko
UR]ZLQLWHM RVWUHM SRVWDFL :VND]DQH MHVW Z\VDQLH Z\FLQNyZ OHG]LRQ\ RG
ZLNV]HMOLF]E\ZLJG\]ZLNV]DWRV]DQVHZ\L]RORZDQLDZLUXVDLUR]po]QDQLDFKRURE\1DU]G\SRZLQQ\E\SU]HVDQHV]\ENRZGREU\PVWDQLH
: W\P FHOX SREUDQH SRV]F]HJyOQH WNDQNL QDOH\ ZR\ GR RGG]LHOQ\FK
ZRUHF]NyZIROLRZ\FKDQDVWSQLHGRWHUPRVX]ORGHP0DWHULDELologiczny
SU]H]QDF]RQ\ GR EDGDQLD ZLQLHQ E\ VFKRG]RQ\ DOH QLH ]DPURony. Do
SU]HV\DQHJR PDWHULDX QDOH\ GRF]\ GDQH HSL]RRWLRORJLF]QH NOLQLF]QH L
sekcyjne. Rozpoznanie laboratoryjne polega na izolacji wirusa lub wykryciu
MHJRPDWHULDXJHQHW\F]QHJRWHFKQLN3&5. W przypadku podejrzenia pierwszych ognisk ASF przeSURZDG]DVLSUyEELRORJLF]Q
3UyENLNUZLGRVHURORJLF]Q\FKEDGDLPPXQRHQ]\PDW\F]Q\FK(/,6$)
ZLQQ\ E\ SREUDQH RG ZL FKRUXMF\FK GXJR OXE RG ZL SRGHMU]DQ\FK
NWyUH XSU]HGQLR PLD\ VW\F]QR ]H ]ZLHU]WDPL ]DNDRQ\PL OXE SRGHMU]aQ\PLR]DNDHQLHZLUXVHP$6).
$IU\NDVNLSRPyUZL
173
P26732:$1,(. $IU\NDVNL SRPyU ZL MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]

XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(2GSRZLHG]LDlnym za zwalczanie DIU\NDVNLHJRSRPRUXZLMHVWUHMRQRZ\OHNDU]ZHWHUyQDULLIXQNFMRQXMF\ZUDPDFK3DVWZRZHM,QVSHNFML6DQiWDUQHM']LDDRQZ
LPLHQLX*yZQHJR,QVSHNWRUD:HWHU\QDULLLPRHXSRZDQLOHNDU]\ZHWeU\QDULLGRZ\NRQ\ZDQLDF]\QQRFLZMHJRLPLHQLX=ZDOF]DQLHASF prowadzi
VL M Z\F]QLH PHWRGDPL DGPLQLVWUDF\MQ\PL SROHJDMF\PL QD Z\ELFLX
ZV]\VWNLFK V]WXN FKRU\FKL SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLH GH]\QIHNFML L U\JRUyVW\F]Q\P SU]HVWU]HJDQLX SU]HSLVyZ VDQLWDUQR-weterynaryjnych. Dotychczas
nie opracowano szczepionki przeciw ASF.
Kraj uznawany jest za wolny od ASF w przypadku, gdy choroba ta jest
]ZDOF]DQD ] XU]GX RUD] QLH VWZLHUG]RQR MHM RJQLVN Z RNUHVLH RVWDWQLFK
trzech lat.
Pryszczyca
(DF aphthae epizooticae, ang. foot and mouth disease)
Pryszczyca )0'ZLMHVW]DNDQZ\ELWQLH]DUDOLZLRVWURSU]HELeJDMFZLUXVRZFKRURE&HFKXMHMZ\VWSRZDQLHJoUF]NLLWZRU]HQLHVL
SFKHU]\NyZ QD VNyU]H NRURQNL UDFLF Z PQLHMV]\P VWRSQLX QD ZDUJDFK L
M]\NX
ETIOLOGIA. Czynnikiem etiologicznym choroby jest zaliczany do najEDUG]LHM ]DUDOLZ\FK ZLUXV SU\V]F]\F\ z rodzaju Aphtovirus z rodziny Picornaviridae5R]UyQLDVLVLHGHP2$&6$76$76$7$VLDVHURWySyZ WHJR ZLUXVD =DNDHQLH MHGQ\P VHURW\SHP QLH LQGXNXMH RGSRUQRFL
przeciw innym.
EPIZOOTIOLOGIA. 'UREQRXVWUyM WHQ MHVW FKRURERWZyUF]\ SU]HGH
ws]\VWNLP GOD E\GD L ZL 'URJD DHURJHQQD MHVW JyZQ\P VSRVREHP
WUDQVPLVMLZLUXVD&KRUREDV]HU]\VLUyZQLHDOLPHQWDUQLHSRSU]H]]DNDoQHPOHNRPLVRHWF:\ND]DQRHFKRUHZLQLHZ\WZDU]DM]DNDRQ\DeUR]RORNRQFHQWUDFMLZLUXVD-NURWQLHZLNV]HMQLNURZ\LPRJSURGuNRZD8 ]DNDQ\FKF]VWHNZLUXVRZ\FKZFLJXGQLD:UDOLZRZLQD
SU\V]F]\F MHVW]QDF]QLHPQLHMV]DQLE\GD=GDU]DVLH]ZLHU]WDWHQLH
]DSDGDMQDSU\V]F]\FPLPRHZ]DJURG]LHFKRUXMHE\GR:LUXVZUDOLZ\
jest na cieSR:&WUDFL]MDGOLZRZFLJXNLONXGQLZVWDQLHJERNLHJR
zamroHQLDXWU]\PXMHVLSU]H]ODWD
'R LQDNW\ZDFML ZLUXVD )0' V]F]HJyOQLH SU]\GDWQ\ MHVW UR]WZyU
Virkonu=HURdNyZNODV\F]Q\FK]DOHFDQ\MHVW2% NaOH.
PATOGENEZA. :ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FK]DNDHQLHQDMF]FLHMRGE\ZD
VL SU]H] SU]HZyG SRNDUPRZ\ :LUXV QDPQDD VL QDMSLHUZ Z PLHMVFX
174
&+252%<:,
wnikniFLD SRZRGXMF SRZVWDQLH MHGQHJR OXE NLONX SFKHU]\ SLHUZRWQ\FK

NWyUH V]\ENR ]QLNDM :LUXV SRMDZLD VL ZH NUZL RNRR 50 godzin po
LQIHNFML F]HPX WRZDU]\V]\ SRGZ\V]HQLHZFF : W\P RNUHVLH ]QLNDM S
FKHU]H SLHUZRWQH D GUREQRXVWUyM SU]HGRVWDMH VL GR ZUDOLZ\FK WNDQHN
SU]HGHZV]\VWNLPGRERQ\OX]RZHMMDP\XVWQHMVNyU\U\MDLV]SDUPLG]yracicowych, w NWyU\FKSRZRGXMHSRZVWDQLHW\SRZ\FKSFKHU]\3RZ\WZoU]HQLX VL SFKHU]\ ]DUD]HN SoQRZQLH SU]HGRVWDMH VL GR NUZL D ] QL GR
PLQLDVHUFRZHJRLGRPLQLV]NLHOHWRZ\FKZNWyU\FKZ\ZRXMH]PLDQ\
zapalne i zwyrodnieniowe.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV Z\OJDQia choroby trwa od kilkunastu goG]LQGRGQL:W\PRNUHVLHZFFZ]UDVWDX]DNDRQ\FKZLGRFRQDjPQLHM & &KDUDNWHU\VW\F]Q\P REMDZHP FKRURERZ\P V SFKHU]H SoMDZLDMFHVLQDNRURQLHLSLWNDFKUDFLFZVNyU]HGROQHMF]FLNRczyn, ryja,
Z ERQLHOX]RZHM MDP\ XVWQHM L Z SU]\SDGNX ORFK NDUPLF\FKQD JUXF]ROH
POHNRZ\P =DNDRQH ZLUXVHP SU\V]F]\F\ SURQH ORFK\ PoJ URQL 1LH
GRZLHG]LRQR QDWRPLDVW PROLZRFL SU]HFKRG]HQLD ZLUXVD SU\V]F]\F\ przez
R\VNR3FKHU]H F]DVDPL R UHGQLF\ FP Z\SHQLRQH V PQLHM OXE EDrG]LHM PWQ\P S\QHP NWyU\ ZVNXWHN GRPLHV]NL NUZiQHN PRH SU]\ELHUD
LFKEDUZ
ROZPOZNAWANIE. 3RMDZLHQLHVLSFKHU]\QDVNyU]HZRNROLFDFKU\MDL
szpar racicoZ\FK ZLQQR VNDQLD GR SRGHMU]HQLD SU\V]F]\F\ : NDG\P
przypadku takiego podejrzeQLD QDOH\ SREUD GR EDGD ZLHH QDERQNL ]
SNQLW\FKSFKHU]\]WDUF]\U\MDOXEUDFLF0DWHULDQDOH\ZR\GRSUoEyZNLLV]F]HOQLH]DNRUNRZDSUREyZNZR\GRWHUPRVX]ORGHPLSU]eVDZUD]]SLVPHPSU]HZRGQLPSU]H]JRFDGR=DNDGX3U\V]F]\F\3I:HWZ=GXVNLHM:ROLXO:RGQD
0HWRGODERUDWRU\MQ]DOHFDQSU]H]2,(GRZ\NU\ZDQLDREHFQRFLZirusa i identyfikacji jego serotypu jest ELISADNFHSWRZDQ\MHVWUyZQLHRdF]\QZL]DQLDGRSHQLDF]D (OWD) oraz PCR. W badaniach serologicznych
rekomendowany jest odczyn seroneutralizacji oraz ELISA.
P26732:$1,(. Pryszczyca MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJaMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD$2,(3U]\]ZDOF]DQLXQDOH\XZ]JOdQLIDNWEUDNXPROLZRFLNOLQLF]QHJRRGUyQLHQLD)0'RGFKRURE\SFKeU]\NRZHM ZL SFKHU]\NRZHJR ]DSDOHQLD MDP\ XVWQHM F]\ WH Z\VLNX S
cherzykowego, dlatego przy SRGHMU]HQLXNWyUHMNROZLHN]W\FKFKRUyEQDOH\
laboratoryjnie wyNOXF]\SU\V]F]\F.
2EHFQLHQDZLHFLHRERZL]XMHZ\F]QLHDGPLQLVWUDF\MQ\VSRVyE]ZDlczania tej choroby.
Kraj uznawany jest za wolny od FMD w przypadku, gdy: choroba uznaQD MHVW ]D ]ZDOF]DQ ] XU]GX Z RNUHVLH RVWDWQLFK PLHVLF\ QLH VWZLHrG]RQR SU]\SDGNyZ ]DFKRUoZD RUD] QLH SURZDG]RQR V]F]HSLH SU]HFLZ
Pryszczyca
175
)0' D WDNH QLH LPSRUWRZDQR ]ZLHU]W ] NUDMyZ ]DSRZLHWU]RQ\FK ZLUusem.

Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz pU\V]F]\FDE\GD
&KRUREDSFKHU]\NRZDZL
(DF morbus vesicularis suum, ang. swine vesicular disease)

&KRURED SFKHU]\NRZD ZL Z\ND]XMH EDUG]R GXH SRGRELHVWZR GR
SU\V]F]\F\ &KDUDNWHU\]XMH VL UyZQLH Z\VWSRZDQLHP SFKHU]\NyZ QD
U\MXERQLHOX]RZHMMDP\XVWQHMNRF]\QDFKLZ\PLHQLX
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHP HWLRORJLF]Q\P FKRURE\ SFKHU]\NRZHM ZL
(SVD) MHVWZLUXV QDOHF\GRURG]LQ\ Picornaviridae, rodzaju Enterovirus. WyND]XMHRQGXRSRrQRQDSRZV]HFKQLHVWRVRZDQHURGNL GH]\QIHNF\MQH
6NXWHF]QR W\FK URGNyZ PRQD Z]PRFQL SRSU]H] UyZQRF]HVQH VWRVowanie GHWHUJHQWyZ=NODV\F]Q\FKURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKQDMVNXWHF]QLHjV]\ MHVW UR]WZyU VRG\ UFHM NWyU\ ]DELMD ]DUD]HN Z FLJX JRG]LQ\ =H
URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK QRZHM JHQHUDFML Z\PLHQL QDOH\ SUHSDUDW\ NWy
U\FKG]LDDQLHRSLHUDVLQDZ\G]LHODQLXZROQHJo chloru (Halamid 1%, Clorina SUHSDUDW\RSDUWHQDED]LHDOGHK\GyZ$OGHNRO 0,51,0%, Agrosteril
HIHNW\ZQ\ZLQDNW\ZDFMLZLUXVD69'MHVWUywQLH9LUNRQ 2%.
ZarazeN]DZDUW\ZPOHNXXOHJDLQDNW\ZDFMLZWHPSHUDWXU]H&ZFLJX
PLQXWZJQRMRZLF\ZWHPSHUDWXU]H&ZSRGREQ\PF]DVLH'R]DELFLD
ZLUXVD Z PLVLH Z\VWDUF]D & 6ROHQLH ZG]HQLH L SHNORZDQLH PLVD QLH
]DELMDM]DUD]ND:LUXV69' jest wyjWNRZRRSRUQ\QDG]LDDQLHF]\QQLNyZ
]HZQWU]Q\FKL]PLHQQHS+
EPIZOOTIOLOGIA. &KRUH ]ZLHU]WD Z\GDODM ZLUXV GR URGRZLVND
JyZQLH]S\QHPL]XV]F]RQ\PLFLDQDPLSFKHU]\NyZ8ORFKLNQXUyZ
PRH GRM GR ]DSDOHQLD RSRQ Py]JRZ\FK L Py]JX =GDU]D VL e wirus
SVD NU\ZURGRZLVNXFKOHZQLSU]H]GXV]\F]DVQLHZ\ZRXMFFKDUDkterystycznych zmian, a choroba wybucha dopiero wtedy, gdy dotrze on do
JUXS\ ZL V]F]HJyOQLH ZUDOLZ\FK QD ]DNDHQLH 'ODWHJR WH Z SU]\SDGNX
stwierdzenia choroby celowe jest poddanie badaniom serologicznym grup
]ZLHU]WXNWyU\FKQLHVWZLHUG]DVLNOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRURE\:\ND]aQLHXQLFKREHFQRFLSU]HFLZFLDZVND]XMHQDGXJoWUZDREHFQR]DUD]ND
w stadzie.
PATOGENEZA. 6NXWNL ]DNDHQLD L UR]ZyM FKRURE\ ]DOH RG GDZNL ]aNDQHMZLUXVD:LUXV69' QDPQDDVLZPLHMVFXZQLNQLFLDZNRPyUNDFK
QDERQNDSRZRGXMFSRZVWDQLHSFKHU]\NyZSLHUZRWQ\FK2NUHVLQNXEDFML
176
&+252%<:,
FKRURE\Z\QRVLRGGRGQL:SU]\SDGNXSU]HDPDQLDRGSRUQRFLPLHjscowej wirus SVD przHGRVWDMH VL GR NUZL ] NWyU UR]SURZDG]DQ\ MHVW SR
FD\PRUJDQL]PLHF]HJRREMDZHPMHVWJRUF]ND:ODG]DW\PGRFKRG]LGR
SRZVWDQLD SFKHU]\ ZWyUQ\FK Z PLHMVFDFK SUHG\OHNF\jQ\FK NWyU\PL V
VNyUDNRURQHNLSRZLHU]FKQLPLG]\UDFLFRZ\FKMDPDXVtna i jej okolice oraz
JUXF]RPOHNRZ\
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV Z\OJDQLD FKRURE\ SFKHU]\NRZHM wynosi
3GQL&KRUXMW\ONRZLQLHLG]LNL:V]\VWNLHLQQH]ZLHU]WDSR]DPoG\PLP\V]DPLSR]RVWDMQLHZUDOLZHQD]DNDHQLHZLUXVHP69'. Choroba
PRH SU]HELHJD ] GRPLQDFM REMDZyZ SFKHU]\Nowych, takich jak przy
SU\V]F]\F\3FKHU]H Z\VWSXMQDWDUF]\U\MRZHMZREUbie jamy ustnej, na
NRURQNDFK L SLWNDFK UDFLF Z RNROLF\ V]SDU\ PLG]\UDFLFRZHM D WDNH Z
VNyU]H UyGVWRSLD L UyGUF]D 8 QLHNWyU\FK RVREQLNyZ V]F]HJyOQLH X PaFLRU SURQ\FK L W\FK NWyUH VL MX RSURVL\ D WDNH X WXF]QLNyZ Z\VWSXM
QLHNLHG\ REMDZ\ QHUZRZH UXFK\ PDQHRZH DWDNRZDQLH L JU\]LHQLH SU]eV]NyG UXFK\ ZLRVXMFH NRF]\Q RUD] SRUDHQLD SURZaG]FH F]VWR GR
PLHUFLZFLJXGQL8QLHNWyU\FKZLFKRUREDSU]HELHJDEH]REMDZoZRDMHG\QLHREHFQR VZRLVW\FKSU]HFLZFLDZVXURZLF\ZLDGF]\RSU]echorowaQLX : RNUHVLH WZRU]HQLD VL SFKHU]\ ZFF Z]UDVWD RG GR
42q&8F]FL]aNDRQ\FKORFKGRFKRG]LGRSRURQLH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Do charakterystycznych zmian
DQDWRPRSDWRORJLF]Q\FK]DOLF]\QDOH\REHFQRSFKHU]\ZVNyU]HRNROLF\
UDFLF SLWHN L V]SDU]H UDFLFRZHM 8 ]ZLHU]W VWDUV]\FK SU]HGH ZV]\VWNLP X
ORFKSFKHU]HPRJSRMDZLDVLUyZQLH ZRNROLF\U\MDZMDPLHJERZHMD
niekiedy XORFKNDUPLF\FK QDJUXF]ROHPOHNRZ\P:PLHMVFXSkQLFLDSFKeU]\SRZVWDMRZU]RG]HQLD
ROZPOZNAWANIE. KOLQLF]QH RGUyQLHQLH SU\V]F]\F\ RG FKRURE\ S
FKHU]\NRZHMMHVW QLHPROLZH :DQ Z W\P DVSHNFLH FHFK UR]So]QDZF]
MHVWWRHZLUXV69' QLHMHVW]DNDQ\GODE\GD
=DVDG\SRELHUDQLDLSU]HV\DQLDPDWHULDXGREDGDVDQDORJLF]QHMDNZ
przypadku pryszczycy.
:UD]LHSRGHMU]HQLDFKRURE\SFKHU]\NRZHMSRELHUDVLPDWHULD]HFLDQ
ZLH\FK SFKHU]\ FR QDMPQLHM J GR MDRZHM SUREyZNL XPLHV]F]RQHM Z
WHUPRVLH ] ORGHP L JRFHP Z\V\D GR =DNDGX %DGDQLD 3U\V]F]\F\ 3D
VWZRZHJR ,QVW\WXWX :HWHU\QDU\MQHJR Z =GXVNLHM :ROL XO :RGQD :
SU]\SDGNX JG\ ]PLDQ\ Z\VWSXM W\ONR Z UDFLFDFK PRQD ]DU]G]L XEyM L
Z\VDGREDGDRGFLWUDFLF0DWHULDGREDGDZLUXVRORJLF]Q\FKZ\V\D
VL W\ONR ZyZF]DV JG\ ]DFKRURZDQLH QLH PD MHGQR]QDF]QHJR ]ZL]NX ]
poSU]HGQLRVWZLHUG]RQ\PRJQLVNLHPFKRURE\SFKHU]\NRZHM
Badania laboratoryjne ukierXQNRZDQHQDZ\NU\FLHL]UyQLFRZDQLHDQWyJHQyZZLUXVDSU\V]F]\F\LFKRURE\SFKHU]\NRZHMSU]HSURZDG]DVL]Zy-
177
korzystaniem odczynu ELISA lub OWD 0LG]\QDURGRZ\ 8U]G GV (Si]RRWLLGRSXV]F]DUyZQLHZ\NRU]\VWDQLHWHFKQLNL3&5. W badaniach serologicznych rekomendowany jest test ELISA oraz seroneutralizacja (SN).
P26732:$1,(. &KRUREDSFKHU]\NRZDZL MHVW]ZDOF]DQD]XU]GXL
SRGOHJDRERZL]NRZL]JDV]DQLDlista A OIE).
Kraj uznawany jest za wolny od SVD w przypadku, gdy choroby tej nie
VWZLHUG]DQRZRNUHVLHRVWDWQLFKGZyFKODW
3FKHU]\NRZH]DSDOHQLHMDP\XVWQHM
(DF stomatitis vesicularis, ang. vesicular stomatitis)

&KRUREDWDSRGREQDMHVWGRSU\V]F]\F\3U]HELHJDDJRGQLHLFKDUDNWHUy]XMH VL SRZVWDZDQLHP SFKHU]\ Z ERQLH OX]RZHM MDP\ XVWQHM L VNyU]H
UDFLF:\VWSXMHJyZQLHXNRQL SRGF]DV JG\ SU\V]F]\FDLFKRUREDSFKerzykowa koni nie atakuje.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Czynnikiem etiologiczym jest wirus
SFKHU]\NRZHJR]DSDOHQLDMDP\XVWQHM E\GDNRQLLZLQDOHF\GRURG]iny Rhabdoviridae &HFKXMH VL EDUG]R V]HURNLP VSHNWUXP ]DNDQRFL 1D
LQIHNFMH QLP ZUDOLZ\ MHVW WDNH F]RZLHN NRPDU\ D QDZHW PXV]ND RZoFyZND5R]UyQLDVLGZDUyQHLPPXQRORJLF]QLHW\S\ZLUXVD New Jersey i Indiana 3LHUZV]\ MHVW EDUG]LHM ]MDGOLZ\ &KRURED UR]ZLQ VL PRH
W\ONR ZWHG\ JG\ MX LVWQLHMFH XV]NRG]HQLH VNyU\ OXE ERQ\ OX]RZHM MDP\
ustnej zaSHZQL ZLUXVRZL EUDP ZHMFLD OXE JG\ ]RVWDQLH RQ ZSURZDG]RQ\
bezpoUHGQLR GR NUZLRELHJX ,VWQLHMH KLSRWH]D H ]DNDHQLH PRH V]HU]\
VLSoprzez owady. Wirus oporny jest na znaczne zmiany pH (znosi pH 4
8OHJDV]\ENLHMLQDNW\ZDFMLSRGZS\ZHP]ZL]NyZIHQRORZ\FKLGHWHrgenWyZ
PATOGENEZA. 3RZQLNQLFLXSU]H]XV]NRG]RQVNyUOXEERQ\OX]owe ZRNROLF\U\MDZLUXV GRVWDMHVLGRRNROLF]Q\FKZ]yZFKRQQ\FKDOH
QLHSU]HFKRG]LGRNUZL:LUHPLDSRZVWDMHMHG\QLHSR]DNDHQLXGR\OQ\P
3FKHU]\NL SRGREQH MDN Z SU]\SDGNX SU\V]F]\F\ ORNDOL]XM VL Jywnie w
MDPLH XVWQHM L QLHNLHG\ QD NRF]\QDFK RUD] Z\PLHQLX 6FKRU]HQLH ] UHJX\
PDSU]HELHJDJRGQ\
OBJAWY KLINICZNE .OLQLF]QLH SFKHU]\NRZH ]DSDOHQLH MDP\ XVWQHM
96 FDNRZLFLH SU]\SRPLQD SU\V]F]\F. Okres inkubacji choroby jest bardzo NUyWNLLZ\QRVL-48 godzin. Pierwszym symptomem jest wzrost w.c.c.,
SRVPXWQLHQLHLSRMDZLHQLHVLSFKHU]\NyZZMDPLHXVWQHMQDM]\NXZDrJDFK U\MX RUD] Z VNyU]H NRURQHN UDFLF L V]SDU\ PLG]\UDFLFowej, a u loch
NDUPLF\FKQDJUXF]ROHPOHNRZ\P:LHONRSFKHU]\NyZMHVW]UyQLFRZaQDLFKUHGQLFDZVNUDjQ\FKSU]\SDGNDFKPRHVLJDFP8WU]\PXMVL
178
&+252%<:,
NUyWNRJG\SNDMSRJRG]LQDFKSR]RVWDZLDMFXE\WNL&KRURELHWRZaU]\V]\ OLQRWRN : VWDG]LH GRWNQLW\P LQIHNFM ]DFKRURZXMH 15% zwieU]W 3U]HFhoURZDQLH LQGXNXMH RGSRUQR QD ]DNDHQLH KRPRORJLF]Q\P
W\SHPZLUXVD3RZUyWGR]GURZLDQDVWSXMHSRRNRRW\JRGQLDFKRG]aFKRURZDQLD8OXG]L]DNDoQ\FKZLUXVHP96REMDZ\NOLQLF]QHSRGREQHV
GRW\FKMDNLHREVHUZXMHVLZSU]HELHJXJU\S\]D]Z\F]DMQLH VWZLHUG]DVL
REHFQRFLSFKHU]\NyZ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Poza bliznami po uszkodzeniach
ERQ\OX]RZHMMDP\XVWQHMRUD]XE\WNDPLVNyU\NRURQHNLHZHQWXDOQLHEOi]QDPLQDZ\PLHQLXQLHVWZLHUG]DVLLQQ\FK]PLDQSDWRORJLF]Q\FK
ROZPOZNAWANIE. KliniF]QH RGUyQLHQLH 96 RG SU\V]F]\F\ L FKRURE\
SFKHU]\NRZHMMHVWQLHPROLZHGODWHJRNRQLHF]QHVEDGDQLDODERUDWRU\MQH
'R EDGD SU]HV\D VL WDNL VDP PDWHULD ELRORJLF]Q\ MDN Z SU]\SDGNX
SU\V]F]\F\ %DGDQLD Z NLHUXQNX96 PXV] E\SU]HSURZDG]RQH Z W\P VamyPODERUDWRULXPZNWyU\PUR]SR]QDMHVLSU\V]F]\F.RQLHF]QHVUywQROHJHEDGDQLDODERUDWRU\MQHZREXW\FKNLHUXQNDFK2EHMPXMRQHV]HUHJ
EDGDZLUXVRORJLF]Q\FKREHFQLHSU]HGHZV]\VWNLP3&5 i ELISA, serologicznych ELISA.
P26732:$1,(. 3FKHU]\NRZH ]DSDOHQLH MDP\ XVWQHM MHVW FKRURE
]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD $ 2,(
Podstawowym zadaniem jest wykluczenie pryszczycy. W leczeniu VS zaleca
VL VWRVRZDQLH URGNyZ DQW\VHpW\F]Q\FK L SUHSDUDWyZ DQW\EDNWHU\MQ\FK
SU]\VSLHV]DMF\FKJRMHQLHVLXE\tNyZSRSFKHU]\NDFK
.UDMPRHE\X]QDQ\]DZROQ\RG96MHHOLFKRUREDMHVW]ZDOF]DQD]
XU]GXRUD]QLHVWZLHUG]RQR]DFKRURZDQDQLZRNUHVLHRVWDWQLFKGZyFK
lat.
(QWHURZLUXVRZH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLD
(DF encephalomyelitis enzootica suum, ang. enterovirus encephalomyelitis)

,VWRWWHMFKRURE\MHVWQLHURSQH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDSU]HELHJaMFH
EH]RREMDZRZR OXE PDQLIHVWXMFH VL SRUDHQLDPL ZLRWNLPL L REMawami ze
VWURQ\FHQWUDOQHJRXNDGXQHUZRZHJRSU]\]DFKRZDQHMZLaGRPRFL
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Enterowirusowe zDSDOHQLH Py]JX L
rdzenia XSU]HGQLR RNUHODQH MDNR FKRURED FLHV]\VND OXE WDOIDVND Teschen/Talfan disease, TTD), jest wyZR\ZDQHSU]H]ZLUXVQDOHF\GRURG]LQ\
Picornaviridae, rodzaju EnterovirusRNUHODQ\ REHFQLHMDNRZLUXV FKRURE\FLeV]\VNLHMLWDOIDVNLHMTeschen/Talfan virus, 779'UREQRXVWUyMWHQMHVWSDWo-
179
JHQQ\ Z\F]QLH GOD ZL X NWyU\FK Z\ZRXMH QLHURSQH ]DSDOHQLH RSRQ

Py]JRZ\FKPy]JXLUG]HQLD:RPDZLDQHMJUXSLHHQWHURZLUXVyZRNUHOoQRVHURW\SyZ1DMZLNV]H]QDF]HQLHRGJU\ZDZ\VRFH]MDGOLZ\VHURW\S
0QLHM ]MDGOLZH V]F]HS\ 779 V SU]\F]\Q FKRURE\ RNUHODQHM NLeG\ MDNR
FKRUREDWDOIDVNDNWyUHMSU]HELHJMHVW]GHF\GRZDQLHEDUG]LHMDJRGQ\=DUa]HN Z\ND]XMH GX RGSRUQR QD F]\QQLNL ]HZQWU]QH : WHPSHUDWXU]H
&LQDNW\ZRZDQ\MHVWSRGQLDFK:JQLMF\PPDWeULDOH]ZRNL ZL
ZLUXV ]DFKRZXMH \ZRWQR SU]H] kilka tygodni. W naZR]LH SU]H\ZD 3
tygodnie. Przy pH 7,5]DFKRZXMHVZRMDNW\ZQRSU]H]V]HUHJJRG]LQ
'R LQDNW\ZDFML ZLUXVD PDR SU]\GDWQD MHVW VWRVRZDQD Sowszechnie soda
UFD=DOHFDQDMHVWQDWRPLDVWIRUPDOLQD lub 2% chloramina. WymienioQHURGNLGH]\QIHNF\MQHLQDNW\ZXMZLUXVZFLJXJodzin.
:ODWDFKSLG]LHVLW\FKHQWHURZLUXVRZH]DSDOHQLHPy]JXGDZQLHMRNUeODQH MDNR FKRURED FLHV]\VND VWDQRZLR LVWRWQ\ SUREOHP HSL]RRW\F]Q\ L
HNRQRPLF]Q\ZUyGKRGRZFyZLSURGXFHQWyZZLQDWHUHQLH3ROVNLSRuGQLRZHM 1DVLOHQLH Z\VWSRZDQLD WHM FKRURE\ VWZLHrdzono po raz drugi na
SRF]WNX ODW RVLHPG]LHVLW\FK W\P UD]HPQD SRudniowym wschodzie. Od
tego czasu rejestrowano jedynie pojedyncze ogniska choroby ciHV]\VNLHM
3UDNW\F]QLHQLJG\ QLHREVHUZRZDQRSU]\SDGNyZHQWHURZLUXVRZHJR]DSDOeQLDPy]JXLUG]HQLDZ]DFKRGQLFKLSyQRFQ\FKUegionach kraju.
PATOGENEZA. :VWSQH QDPQDDQLH VL ]DUD]ND QDVWSXMH Z PLJGD
kach oraz jelitach cienkich i grubych, prawdopodobniHZNRPyUNDFKXNDGX
siateczkowo-UyGERQNRZHJR
8 ZLNV]RFL ]DNDRQ\FK ZL SURFHV FKRURERZ\ ]DWU]\PXMH VL Z WHM
ID]LH L GR Z\VWSRZDQLD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK QLH GRFKRG]L 6WDQ WHQ MHVW
]ZL]DQ\]GXJRWUZD\PZ\GDODQLHPGXHMLORFL]DUD]NDZUD]]NDHm do
RWRF]HQLDRUD]]SRZVWDQLHPRGSRUQRFLNWyUPRQDZ\ND]DVHURORJLFznie.
8SHZQHMJUXS\]ZLHU]W]ZDV]F]D]DNDRQ\FK]MDGOLZ\PV]F]HSHPVeURW\SX779ZLUXVGRVWDMHVLGRNUZL]NWyUGRFLHUDGRUyQ\FKQDU]
GyZZHZQWU]Q\FK3RMDZLDVLZWHG\ Z\VRNDJRUF]NDLLQQHRJyOQHSUodromalne objawy chorobowe, jak apatia i brak apetytu. Po infekcji rdzenia
NUJRZHJR L Py]JX QDVWSXMH RVWDWQLD ID]D ]DNDHQLD Z\UyQLDMFD VL
XV]NRG]HQLHPW\FKQDU]GyZ=Z\NOH]DMW\MHVWQDMSLHUZRGFLQHNOGZLowy rdzeQLDNUJRZHJRFRSRZRGXMHQLHGRZDGLSRUDHQLHNRF]\QW\OQ\FK
RUD] SFKHU]D PRF]RZHJR 3URFHV FKRUREoZ\ GURJ ZVWSXMF PRH
REHMPRZD FRUD] EDUG]LHM GRJRZRZR SRoRQH RGFLQNL UG]HQLD D ZUD] ]
W\P SRZRGRZD SRUDHQLH ZLRWNLH PLQL GDOV]\FK RNROLF FLDD ] NRF]yQDPLSU]HGQLPLZF]QLH:W\PVWDGLXPFKRURE\WUZDMF\PGXV]\F]DV
]ZLHU]WDOHQDERNXLF]VWRZ\NRQXMNRF]\QDPLUXFK\ZLoVRZH
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\WUZDRGNLONXGQLGRNLlNX W\JRGQL 6WDGLXP ZVWSQH SURGUomalne) trwa od kilku godzin do kilku
180
&+252%<:,
GQL : W\P RNUHVLH ]ZLHU]WD WUDF DSHW\W F]DVHP Z\PLRWXM ZLFHM OH
NiekieG\]DXZDDVLMXQLH]ERUQR UXFKyZV]F]HJyOQLHOHNNLQLHGRZDG
]DGX:HZQWU]QDFLHSRWDFLDDSRGQRVLVLGR&OXEQaZHWZ\HM
SWDGLXP SRGQLHFHQLD XWU]\PXMH VL GQL :\VWSXM REMDZ\ EGFH
wyra]HP ]DDZDQVRZDQ\FK ]PLDQ FKRURERZ\FK Z Py]JX 6 WR SU]HGH
wszystkim: skurcze toniczno-NORQLF]QHSRMDZLDMFHVLVDPRLVtQLHDOHGDMFH
VLWHZ\ZRDOXE]LQWHQV\ILNRZDSU]\X\FLXGHOLNDWQ\FKQDZHWERGFyZ
PHFKDQLF]Q\FK OXE VXFKRZ\FK : F]DVLH DWDNX ]ZLHU]WD OH QD ERNX L
Z\NRQXM JZDWRZQH UXFK\ SU]yPXVRZH NRF]\Q 6NXUF]H WRQLF]QRNORQLF]QH PLQL XMF\FK SRZRGuM ]JU]\WDQLH ]EDPL L XELMDQLH OLQ\ Z
SLDQ&]VWRZ\VWSXMHRF]RSOVLZ\JLFLHNUJRVXSD3RXVWSLHQLXDWDNX
]ZLHU]WD OH MDNL F]DV ]PF]RQH DOH SR VSG]HQLX ZVWDM 8 QLHNWyU\FK
ZL VWZLHUG]D VL QLHXVWDQQH NZLF]HQLH 36 godzin), wykonywanie ruFKyZ VNRNRZ\FK QLHNLHG\ VNUW V]\L =GDU]DM VL WH SRUDHQLD PDMFH
MHGQDN FKDUDNWHU VNXUF]RZ\ XVWSXM ]Z\NOH SR SHZQ\P F]DVLH &LHSota
FLDDZW\PRNUHVLHVSDGDVWRSQLRZRGRQRUP\
6WDGLXPSRUDHQQHQLHNLHG\QDVWSXMHEH]SRUHGQLRSRRNUHVLHSURGUoPDOQ\P ] RPLQLFLHP VWDGLXP SRGQLHFHQLD 3RMDZLDM VL Z W\P czasie
trwaHSRUDHQLDZLRWNLHEGFHVNXWNLHP]DDWDNRZDQLDSU]H]ZLUXVUG]HQLD
NUJRZHJR5R]ZyMSRUDHPRHPLHFKDUDNWHUZVWSXMF\OXE]VWSXMF\
3U]\ SRUDHQLX ZLHOX JUXS PLQL ]ZLHU]WD EH]ZDGQLH OH QD ERNX -HOL
SRUDHQLHGRW\F]\JyZQLHNRF]\QW\OQ\FKZLQLHPRJSU]\MPRZDSR]yFMVLHG]FHJRSVD-HOLQDWRPLDVWSRUDRQHVNRF]\Q\SU]HGQLH]ZLHU]WD
VDQHF]NXMQDQDGJDUVWNDFKOXEQDEDUNDFK:PLDUUR]ZRMXFKRURE\SRUaHQLD REHMPXM PLQLH NODWNL SLHUVLRZHM FR MHVW NRPSHQVRZDQH SUDF
WRF]QL EU]XV]QHM ZLDGRPR FKRU\FK ]ZLHU]W MHVW ]DFKRZDQD D ZLHOoNURWQLHZ\ND]XMRQHQDZHWFKGRMHG]HQLD7HPSHUDWXUDFLDDVSDGDSRQiHM QRUP\ PLHU QDVWSXMH QD VNXWHN SRUDHQLD PLQL RGGHFKRZ\FK L
zaEXU]HUHJXODFMLFLHSRW\ZHZQWU]QHM FLDD
%LRUFSRGXZDJF]DVWUZDQLDFKRURE\LQDVLOHQLHMHMREMDZyZUR]Uy
QLDVLF]WHU\SRVWDFLHFKRURE\FLHV]\VNLHM
SRVWDQDGRVWUDSU]\NWyUHMPLHU QDVWSXMHSRXS\ZLHJRG]LQRG
SRMDZLHQLD VL SLHUZV]\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK JLQLH FKRrych
]ZLHU]W
SRVWDRVWUDWUZDMFDGQLJLQSUDZLHZV]\VWNLHFKRUHZLQLH
SRVWDSRGRVWUDFLJQFDVL-GQL]GURZLHMH]Z\NOHRNRR]ZLeU]W
SRVWDSU]HZOHNDNWyUDPRHWUZDPLHVLFDPLPLHUWHOQRQLHSU]ekracza zwykle 20%.
ZjawiskiePFKDUDNWHU\VW\F]Q\PMHVWIDNWHQLHZV]\VWNLHZLQLHZNRMFX
F]\ZJRVSRGDUVWZLHZ\ND]XMREMDZ\NOLQLF]QH]DNDenia.
181
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W zasadzie brak charakterystyczQ\FKGODWHMFKRURE\]PLDQ:DUWRMHGQDN]ZUyFLXZDJQDVWZLHrdzane u

ZLNV]RFLFKRU\FKZLSDG\FKOXEGRELW\FKSU]HNUZLHQLHLREU]NPy
]JX D WDNH RSRQ\ PLNNLHM 6]F]HJyOQLHZ RNROLF\ PyGNX VWZLHUG]D VL
Z\UDQH UR]V]HU]HQLH L Z\SHQLHQLH NUZL QDF]\ Py]JX L MHJR RSRQ :
UG]HQLXNUJRZ\PZLGRF]QHVQLHNLHG\Z\EURF]\ny. Charakterystyczne dla
FKRURE\ FLHV]\VNLHM MHVW SRUDHQLH SFKHU]D PRF]RZHJR L Z\SHQLHQLH JR
]QDF]Q LORFL PRF]X VWZLHUG]D VL UyZQLH Z ZLHOX SU]\SDGNDFK DWRQL
jelit.
3RGVWDZ UR]SR]QDQLD D FLOHM SRGHMU]HQLD R FKRURE V REMDZ\ NOiniczne, ktyUH QDOH\ XZDD ]D GR FKDUDNWHU\VW\F]QH =D GLDJQRVW\F]QLH
LVWRWQ\ QDOH\ XZDD Z NDG\P SU]\SDGNX IDNW ]QDF]Qego wzrostu w.c.c.
ZHZF]HVQ\FKVWDGLDFKFKRURE\DQDVWSQLHMHMVSDGHNSRQLHMJUDQLF\IL]MoORJLF]QHM QDZHW GR & Z PLDU SRJELDQLD VL ]DEXU]H UXFKX 3R
PLHUFL ]ZLHU]FLD VWZLHUG]D VL GR FKDUDNWHU\VW\F]QH Z\SHQLHQLHSFKeU]D]QDF]QLORFLPRF]XPDWRPLHMVFHZVWDGLXPSRUDHnnym na skutek
]DDWDNRZDQLDUG]HQLDNUJRZHJR
ROZPOZNAWANIE FKRURE\ XDWZLD FKDUDNWHU\VW\F]Q\ Rbraz kliniczny.
=D W\SRZ\ X]QD QDOH\ Z\UDQ\ VSDGHN FLHSRW\ FLDD poniHM QRUP\
fizjologicznej ZRNUHVLHSRJELHQLDVL]DEXU]HUXFKX RozVWU]\JDMFH
]QDF]HQLHGODSUDNW\NLPDZ\QLNKLVWRSDWRORJLF]QHJREDGDQLDPy]JXLUG]enia. Do laboratorium najlepiej SU]HVD SU]H] JRFD FD\ Py]J L UG]H Z
RVRQDFK NRVWQ\FK &HORZH MHVW UyZQLH SU]HVDQLH Z\FLnNyZ QDU]GyZ
PLV]RZ\FKMDNRPDWHULDXGRSU]HSURZDG]HQLDRGSRZLHGQLFKEDGDZLUuVRORJLF]Q\FK RUD] HZHQWXDOQHJR Z\NRQDQLD SUyE\ ELRORJLF]QHM QD ]ZLHU]
tach. BarG]RSR\WHF]QH]DUyZQRGODGLDJQRVW\NLMDNL]ZDOF]DQLDFKRURE\
FLHV]\VNLHM PRJ E\ SR]D W\P Z\QLNL EDGDQLD VXURZLF ZL PHWRG Veroneutralizacji1DOH\SDPLWDHPDWHULDELRORJLF]Q\GREDGDKLVWRSDWologicznych winien E\ SU]HVDQ\ Z IRUPDOLQLH QDWRPLDVW GR EDGD
ZLUXVRORJLF]Q\FK Z VFKRG]HQLX 1D SRGVWDZLH EDGD ODERUDWRU\MQ\FK QLH
moQDRGUyQLFKRURE\FLHV]\VNLHMRGFKRURE\WDOIDVNLHMFRREHFQLHQLH
PDMX]QDF]HQLD
P26732:$1,(. Enterowirusowe zapalenie Py]JXLUG]HQLD NUJRZHJR
MHVWFKRURE]ZDlF]DQ]XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD
B OIE).
.UDMPRHE\X]QDQ\]DZROQ\RGRPDZLDQHMFKRURE\JG\QLHVWZLHrdzano jej w okresie ostatnich trzech lat.
&KRURED$XMHV]N\HJR
(DF morbus Aujeszky, ang. $XMHV]N\VGLVHDVH)
182
&+252%<:,
&KRURED$XMHV]N\HJR$'ZLMHVWZLUXVRZ]DNDQL]DUDOLZFKoURE JRUF]NRZ NWyUD PDQLIHVWXMH VL REMDZDPL QHUZRZ\PL L ]H VWURQ\
XNDGXRGGHFKRZHJR2VREQLNLGRURVHSU]HFKRG]LQIHNFMZIRUPLHVXbNOLQLF]QHM X SURQ\FK PDFLRU Z\VWSXM URQLHQLD oraz rodzenie martwych
OXEVDE\FKSURVLW
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Cz\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\P$'MHVWQDOH
cy do rodziny Herpesviridae ZLUXVFKRURE\$XMHV]N\HJR (ADV-HVWRQGR
wytrzyma\ QD G]LDDQLH F]\QQLNyZ IL]\F]Q\FK : RNUHVLH ]LP\]DFKRZXMH
ZDFiwoFL ]DNDQH SU]H] GQL 6WRVXQNRZR GXJR \MH Z PRF]X L
JQRMRZLF\ Z OHFLH GR Z ]LPLH ]D GR 15 tygodni. W temperaturze
pokoMRZHMWUDFLFKRURERWZyUF]RZGQLZ&SRPLQXWDFKZqC
SRPLQXWDFKDZ&QDW\FKPLDVW=HURGNyZGezynfekcyjnych zaleFDQHVPLQOL]RO, 2% fenol i 2% formol RUD]V]HUHJ RJyOQLHGRVWpQ\FKILUPRZ\FKSUHSDUDWyZGH]\QIHNF\MQ\FK
6LHZVWZRZLUXVD$'ZUD]]Z\G]LHOLQDPL]QRVDOLQPOHNLHPLQDVLeniem odgryZD GHF\GXMF URO Z V]HU]HQLX VL FKRURE\ &]VW\P UyGHP
]DUD]NDGODSURVLWVVF\FKMHVWPOHNRORFKFKRU\FKRNUHVZ\GDODQLDZLUXVD
ZUD] ] POHNLHP PRH Z\QRVL NLOND GQL 'R ]DNDHQLD ]ZLHU]W GRFKRG]L
]Z\NOHGURJQRVRZR-JDUGRZ&]\QQLNDPLXWUXGQLDMF\PL]ZDlczanie AD
MHVW PLG]\ LQQ\PL GXD ]DNDQR Z\ZRXMFHJR M ZLUXVD RUD] Z\VWSoZDQLH]DNDHODWHQWQ\FKDFR]DW\PLG]LHRNUHVRZDUHDNW\ZDFMDLVLHZVWZR
F]\QQLND]DNDQHJR
PATOGENEZA. :RUJDQL]PLHODWHQWQLH]DNDRQHMZLQLZLUXVZyVWSXMH
za]Z\F]DM QLH MDNR F]VWND NRPSOHWQD DOH Z SRVWDFL SURZLUXVRZHJR '1$
wbuGRZDQHJRZDSDUDWJHQHW\F]Q\]DLQIHNRZDQHMNRPyUNL3RGZS\ZHP
ERGFyZ VWUHVRJHQQ\FK QD NWyU\FK G]LDDQLH ZLQLH V SRGDtne, dochodzi
GRUHDNW\ZDFMLSURZLUXVRZHJR'1$ZNRPyUNDFK:QDVWSVWZLHRSLVDQeJR SURFHVX SRZVWDM NRPSOHWQH F]VWNL ZLUXVRZH NWyUH QDPQDDM VL Z
NRPyUNDFKLUR]SU]HVWU]HQLDMSRFD\PRUJDQL]PLH:ODG]DW\PGRFKoG]LGRZ\GDODQLDZLUXVDLV]HU]HQLDVL]DNDHZUyGZUDOLZ\FKQDLQIHNFM
ZL :LUXV $' DWDNXMH SU]HGH ZV]\VWNLP JyUQH GURJL RGGHFKRZH JG]LH
UHSOLNXMH VL D QDVWSQLH ZQLND GR QHUZX ZFKRZHJR VNG GRVWDMH VL GR
RURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJRZNWyU\PMHVWMXSUDNW\F]QLHSR]D]DVL
giem wytworzonych przez organizm przeFLZFLD
OBJAWY KLINICZNE. 3U]HGH ZV]\VWNLP QDOH\ SRGNUHOLH WD SRZoGXMFDEDUG]RGXHVWUDW\HNRQRPLF]QHFKRUREDMHVWQLHMHGQRNURWQLHWUXGQD
GRUR]SR]QDQLDNOLQLF]QHJR-HVWWR]ZL]DQH]W\PHZFKOHwniach, gdzie
ZDUXQNLURGRZLVNRZHVGREUHZSURZDG]RQ\ZLUXVPRHNU\w popuODFMLZLEH]REMDZRZR:PRPHQWDFKSRJRUV]HQLDVLZDUXQNyZXWU]\PaQLD]ZLHU]WXQLHNWyU\FK]DNDRQ\FKORFKPRHGRFKRG]LGRSRURQLHOXE
URG]HQLDVLPDUWZ\FKSRGyZDXF]FL]DLQIHNRZDQ\FKSURVLWRUD]ZDr-
&KRURED$XMHV]N\HJR
183
FKODNyZ REVHUZXMH VL PDR FKDUDNWHU\styczne objawy chorobowe jak posmutnienie, brak apetytu, wzrost w.c.c., a niekiedy wymioty lub kaszel. Za]Z\F]DMNRMDU]\VLWR]Z\VWSLHQLHPZaUXQNRZR]DNDQ\FKFKRUyEXNDGX
RGGHFKRZHJRZ]JOGQLHSRJRUV]eQLHPZDUXQNyZURGRZLVNRZ\FKOXEWH
MDNRFLSDVzy.
.UF\ Z SRSXODFML ZL ZLUXV ]DNDD ] F]DVHP FRUD] ZLNV] OLF]E
]ZLHU]WNWyUHZ\GDODMJRGRURGRZLVNDGRSURZDG]DMFGRZ]URVWXMHJR
LORFL FR SU]\ HZHQWXDOQ\P QDGPLHUQ\P ]DJV]F]HQLX OXE QDJ\P SRJRrV]HQLX VL ZDUXQNyZ XWU]\PDQLD PRH GRSURZDG]L GR Z\EXFKX RSLVDQHM
SRQLHMNODV\F]QHMIRUP\FKRURE\
.ODV\F]QH REMDZ\ NOLQLF]QH Z SU]HELHJX $' V]F]HJyOQLH GUDPDW\F]QLH
XZLGDF]QLDM VL X SURVLW 3URVLWD QRZRURGNL V QDMEDUG]LHM ZUDOLZH QD
]DNDHQLHWHQV]F]HJyOQ\RNUHVZUDOLZRFLXWU]\PXMHVLGRRNRRGQLD
\FLD3RRNUHVLHLQNXEDFMLFKRURE\Z\QRV]F\PRGGRGQLSRMDZLDM
VL REMDZ\ NOLQLF]QHSURZDG]FH Z FLJX JRG]LQ GR PLHUFL SURVLW
'RW\SRZ\FKV\PSWRPyZNOLQLF]Q\FK]DOLF]\QDOH\Z]URVWZFF!&
brak koordynacji UXFKyZ ]DEXU]HQLD Z ]DFKRZDQLX RGF]DQLH VL RG LnQ\FK SURVLW Z PLRFLH NRQZXOVMH GUHQLD PLQL RUD] FKDUDNWHU\VW\F]Q\
EH]JRV 5]aG]LHM VWZLHUG]D VL Z\PLRW\ ELHJXQN RUD] GXV]QR 1DOH\
SDPLWDHXZLLQDF]HMQLXLQQ\FKJDWXQNyZ]ZLHU]W, nie stwierdza
VLZLGXPLHUWHOQR MHVWXSURVLW2-tygodniowych; 5070% u
SURVLWVWDUV]\FK8ZDUFKODNyZ12-tygoGQLRZ\FKREVHUZXMHVLSRGREQH
REMDZ\ OHF] PQLHM RVWUH :\VWSXMH ]PQLHMV]RQ\ DSHW\W Z\FLHN ] QRVD
NDV]HONLFKDQLHV]F]NRFLVNSDUFLHJRZEH]JRV3DGQLFLDQLHSU]HNUaF]DM7XF]QiNLPDMZ\VRNWHPSHUDWXURJUDQLF]RQ\DSHW\WZ\S\Z]
QRVD WUXGQRFL Z RGG\FKDQLX QLHNLHG\ ]DEXU]HQLD QHUZRZH 3DGQLFLD
wyQRV] SRQLHM ZLNV]H VWUDW\ VWZLHUG]D VL Z SU]\SDGNX ]DNDH
PLHV]DQ\FK .RQVHNZHQFMH HNRQRPLF]QH Z\QLNDM SU]HGH ZV]\VWNLP ]
zahamowaQLD SU]\URVWyZ PF WXF]QLNyZ L ZDUFKODNyZ Z PQLHMV]\P ]D
VWRSQLX]LFKUDF]HMQLHOLF]Q\FKSDGQL:\ND]DQRHZFKOHZQLDFKODWHQtnie zainfekoZDQ\FK ZLUXVHP $' F]DV WXF]X ZL Z\GXD VL R RNRR
tygodnie. MaFLRU\U]DGNRZ\ND]XMREMDZ\QHUZRZHNLFKDQLHNDV]HOXWUDW
DSHW\WX 1DWRPLDVW REVHUZXMH VL URG]HQLH PDUWZ\FK ]PXPLILNRZanych
SRGyZLGRSRURQLHZFLJXSLHUZV]\FKGQLSR]DNDHQLX5RQLenia PRJE\Z\QLNLHPRJyOQHJR]HJRVWDQX]GURZLDORFKSURZDG]cego
GR ]DEXU]H Z UyZQRZDG]H KRUPRQDOQHM UHJXOXMFHM XWU]\PDQLH FL\ Z
W\P GR XZDOQLDQLD VL GX\FK LORFL NRUW\NRLGyZ lub/i prostaglandyn. Do
poronienia PRH GRM UyZQLH QD VNXWHN ]PLDQ SDWRORJLF]Q\FK Z\ZRaQ\FKSU]H]ZLUXV$'ZR\VNX3RSRURQLHQLXORFK\]WUXGHP]DFKRG]Z
FLPLPRZ]PRoQ\FKREMDZyZUXLNWyUDSRMDZLDVLXQLFKSR14
GQLDFK8NQXUyZQLekiedy stwierd]DVLREU]NMGHU3DGQLFLDZUyGORFK
LNQXUyZQLHSU]HNUaF]DM
184
&+252%<:,
2SLVDQHREMDZ\REVHUZXMHVL]D]Z\F]DMW\ONRXF]FL]ZLHU]W-HVWWR
VSRZRGRZDQH W\P H SHZLHQ RGVHWHN ZL Z W\P ORFK NWyUH ZF]HQLHM
]HWNQ\ VL ] ZLUXVHP ]G\ VL Z VSRVyE QDWXUDOQ\ XRGSRUQL F]HJR
UH]XOWDWHP MHVW ]UyQLFRZDQ\ SU]HELHJ FKRURE\ X SRMHG\QF]\FK ORFK L Z
SRV]F]HJyOQ\FKPLoWDFK:DUWRUyZQLHSDPLWDHREMDZ\NOLQLF]QH$'
]DOH SU]HGH ZV]\VWNLP RG WHJR NWyUH QDU]G\ LVWQLHMH ]PLHQQR WURSi]PX V]F]HSyZ ZLUXVD GR WNDQHN L Z MDNLP VWRSQLX ]PLHQQD ]MDGOLZR
]RVWDQXV]NRG]RQHSU]H]QDPQDDMF\VLZLUXV
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. -HG\Q FKDUDNWHU\VW\F]Q ]PLDQ
VHNF\MQREVHUZRZDQZSU]HELHJXFKRURE\MHVWREHFQRPD\FKZLHONoFLJyZNLV]SLONL]PLDQQHNURW\F]Q\FKNRORUXELDHJRZZWURELHLOHG]LoQLHRUD]Z\UDQ\FKRJQLVNPDUWZLFRZ\FKQDQDJRQL=PLDQ\WHREVHUZXMH
VL]QDF]QLHF]FLHMXPRG\FKSURVLWQLXZLVWDUV]\FK8Soronionych
SRGyZRUD]ZF]HQLHSDG\FKRVHVNyZVWZLHUG]DVLUyZQLHNUZRWRF]QRQHNURW\F]QH RJQLVND Z SXFDFK RUD] Z PLJGDNDFK 3U]\ VHNFMRQRZDQLX
R\VNDREVHUZXMHVLQDMHJRSRZLHU]FKQLPDUWZLF]HRJQLVND
ROZPOZNAWANIE. .OLQLF]QH UR]SR]QDQLH $' PROLZH MHVW W\ONR ZWeG\JG\FKRUREDXMDZQLDVLZJRVSRGDUVWZLHSRUD]Sierwszy i dotyczy mi
G]\LQQ\PLSURVLWVVF\FK=D]Z\F]DMGODSRWZLHUG]HQLDZyVWSRZDQLD$'
NRQLHF]QHMHVWSU]HSURZDG]HQLHEDGDODERUDWRU\MQ\FK
'REDGDZLUXVRORJLF]Q\FKQDMEDUG]LHMSU]\GDWQ\MHVWPy]JDZGDOV]HM
NROHMQRFL PLJGDNL Z\FLQNL SXF L OHG]LRQD ZLHR SDG\FK SUoVLW OXE
ZDUFKODNyZ 0DWHULD GR EDGD SU]HV\D VL Z VFKRG]HQLX QLH QaOH\ JR
]DPUDD 'R EDGD VHURORJLF]Q\FK SRELHUD VL NUHZ RG VWRVRZQHM OLF]E\
]ZLHU]W D X]\VNDQ VXURZLF SU]HND]XMH VL GR Oaboratorium diagnostyczQHJR:SLPLHSU]HZRGQLPQDOH\]D]QDF]\F]\ZFKOHZQLSURZDG]RQHV
V]F]HSLHQLDMHHOLWDNWRMDNLHJRW\SXV]F]HSLRQNDPL
2EHFQRZLUXVDZ\ND]XMHVLQDSRGVWDZLHMHJRL]RODFML%DGDQLDVHUologiczne SU]HSURZDG]D VL SU]\ SRPRF\ WHVWX (/,6$ OXE PHWRG VHURQHutralizacji.
P26732:$1,(. &KRURED$XMHV]N\HJRXZL MHVWFKRURE]ZDOF]DQ
]XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(2PDZLDMFWR
zagaGQLHQLHQDOH\UR]UyQLSRMFLH]ZDOF]DQLDFKRURE\control) i uwalniania (eradication, eliminationVWDGDZLRG]DNDHQLD$'93U]H]SRMFLH]ZDlF]DQLH QDOH\ UR]XPLH SURZDG]HQLH V]HUHJX G]LDD NWyU\FK FHOHP MHVW
likZLGDFMD OXE RJUDQLF]HQLH Z\VWSoZDQLD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK $' RUD]
]PQLHMV]HQLH VWUDW ]ZL]DQ\FK ] REHFQRFL F]\QQLND HWLRORJLF]QHJR WHM
FKRURE\ Z VWDG]LH 8ZDOQLDQLH F]\OL Z\NRU]HQLDQLH $'9 polega na zuSHQHM HOLPLQDFML F]\QQLND SDWogennego ] IHUP\ RNUHORQHJR WHU\WRULXP
NUDMX FDHJR NUDMX F]\ WH NRQW\QHQWX = UHJX\ SURJUDP ]ZDOF]DQLD $'
wyprzeG]DSURJUDPHOLPLQDFMLZLUXVD'ODRVLJQLFLDWHJRFHOXZSURZDG]D
&KRURED$XMHV]N\HJR
185
VL SURJUDP\ V]F]HSLH ] ]DVWRVRZDQLHP RGSRZLHGQLR GREUDQ\FK \Z\FK

lub inaktywowanych szczepionek. Istotnym elementem zwalczania AD jest
UyZQRF]eVQH ZSURZDG]HQLH G]LDD DGPLQLVWUDF\MQ\FK RJUDQLF]DMF\FK
PROLZRFLSU]H\Zania wirusa w stadzie.
2EHFQLHRERZL]XMF]DVDG]ZDOF]DQLD$'MHVWPHWRGDRNUHODQDPLanem szczepienie zwalczanie (vaccination eradication0HWRGDWDRSLHUDVL
na stosowaniu szczepionek delecyjnych SR]EDZLRQ\FKJHQXNRGXMFHJR
HNVSUHVM JOLNRSURWHLQ\ J( 6]F]HSLHQLH ZL WHJR URG]DMX V]F]HSLRQNDPL
XPROLZLD VHURORJLF]QH RGUyQLHQLH ZL V]F]HSLoQ\FK RG ]DNDRQ\FK :
3ROVFH ]DUHMHVWURZDQ\FKMHVWMXNLONDV]F]HSLRQHNGHOHF\MQ\FKSU]\GDWQ\FK
Z SURJUDPDFK ]ZDOF]DQLD $' :UyG QLFK Z\UyQL QDOH\ V]F]HSLRQNL
\ZH L LQDNW\ZRZDQH %H] ZtSOLZRFL V]F]HSLRQNL \ZH V ]GHF\GRZDQLH
F]FLHM ]DOHFDQH QL V]F]HSLRQNL ]DELWH ,VWQLHMH GXD UyQRURGQR ]DVDG
stosowania poszczeJyOQ\FK ELRSUHSDUDWyZ 'RZLDGF]HQLD ] NUDMyZ 8QLL
(XURSHMVNLHMRUD]]86$ZVND]XMHW\ONRLQWHQV\ZQ\SURJUDPV]F]HSLH
stwarza szanse stosunkowo szybkiego (23 lata) uwolnienia chlewni od AD.
Do eliminacji ADV PRQDZ\NRU]\VWDNLONDVSRVREyZ2Z\ERU]HPeWRG\GHF\GXMHVWRSLH]DNDHQLDVWDGDOXEFRPDQDZHWZLNV]H]QDF]HQLH
nasilenie infekcji wirusem AD na danym tHU\WRULXP D WDNH PROLZRFL
ILQDQVRZH SURGXFHQWyZ ZL F]\ WH EXGHWX SDVWZD .ODV\F]Q PHWRG
XZDOQLDQLDIHUP\F]\WHNUDMXRG]DNDH$'9MHVWPHWRGDDGPLQLVWUDF\jQDSROHJDMFDQDSURZDG]HQLXEDGDSU]HJOGRZ\FKZ\NU\ZDQLXVWDG]DLnfekowanych oraz LFKHOLPLQDFMLSRSU]H]OLNZLGDFMZL7 PHWRGPRQD
Z\NRU]\VWD MHG\QLH Z W\FK NUDMDFK JG]LH OLF]ED RJQLVN $' MHVW QLewielka,
G\VF\SOLQDZUyGSURGXFHQWyZWU]RG\FKOHZQHMGXDD]DNUHVXSUDZQLHL
V\VWHPG]LDDQLDSDVWZRZHMVXE\ZHWHU\QDU\MQHMVSrawny i konsekwentny.
3U]\ ZGUDDQLX WHM PHWRG\ NRQLHF]QH MHVW G\sponowanie odpowiednimi
URGNDPLILQDQVRZ\PLQLH]EGQ\PLGRSURZadzenia akcji.
3RZV]HFKQLH XZDD VL H DGPLQLVWUDF\MQD PHWRGD XZDOQLDQLD RNUHOoQ\FKREV]DUyZF]\WHFDHJRNUDMXRG$'SROHJDMFDQDOLNZLGDFML]DLQIeNRZDQ\FK VWDG PRH E\ Z\NRU]\VWDQD MHG\QLH WDP JG]LH RGVHWHN VHURUeDJHQWyZ QLH SU]HNUDF]D DGHQ NUDM (XUoS\ =DFKRGQLHM SR]D :LHON
%U\WDQLL'DQLQLH]GHF\GRZDVLQDZSUowadzenie tej metody uwalniania
stad od AD.
ZgRGQLH ] QDV]\PL SU]HSLVDPL V]F]HSLHQLD SURZDG]L VL Z\F]QLH WDP
JG]LH FKRURED Z\VWSXMH 2GSRZLHGQLR GREUDQ V]F]HSLRQN GHOHF\MQ
nale\VWRVRZDSU]HGHZV]\VWNLPZVWDGDFKRSHQ\PF\NOXSURGXNFML:
tego typu fermach optymalny proJUDPV]F]HSLHSU]HGVWDZLDVLQDVWSXM
FR SRGVWDZRZH XRGSRUQLDQLH VWDGD ORFK L NQXUyZ SROHJD QD GZXNURWQ\P
podaniu szczepionki ZV]\VWNLP ZLQLRP Z RGVWSLH PLeVLFD 1DVWSQLH
FDHVWDGRSRGVWDZRZHQDOH\V]F]HSLFRPLHVLFHQLH]DOHQLHRGVWDQX
IL]MRORJLF]QHJR VDPLF :SURZDG]RQH GR VWDGD ORV]NL L NQXUNL QDOH\ ]aV]F]HSL GZXNURWQLH MZ D SyQLHM FR PLHVLFH :DUFKODNL V]F]HSL VL
186
&+252%<:,
weGXJSURGXFHQWyZZLNV]RFLV]F]HSLRQHNZLW\JRGQLX\FLDOXE
jednokrotnie w 12. tygodQLX \FLD 3R GZyFK ODWDFK UHDOL]DFML WDNLHJR SUoJUDPXQDOH\SREUDRGRGSRZLHGQLHJRRGVHWNDORFKVWDGDSRGVWDZRZHJR
krew i testem ELISA RNUHOL SURFHQW ZL ]DNDRQ\FK : SU]\SDGNX QiVNLHJR ZVNDQLND VHURUeDJHQWyZ EDGDQLRP VHURORJLF]Q\P QDOH\ SRGGD
FDHVWDGRSRGVWDZRZH:V]\VWNLHVDPLFHLNQXU\UHDJXMFHGRGDWQLRWU]HED
SR RGFKRZDQLX SU]H] QLH SURVLW Z\HOiPLQRZD ] KRGRZOL 1DVWSQLH GOD
NRQWURORZDQLDVWDQX]GURZRWQHJRFKOHZQLFRSyURNXQDOH\SRELHUDNUHZ
RGRNUHORQHJRZ]DOHQRFLRGZLHONRFLVWDGDRGVHWNDORFKZFHOXELH
cego kontrolowania statusu zdrowotnego stada. Wszystkie ujawnione seroORJLF]QLH GRGDWQLH RVREQLNL QDOH\ QDW\FKPLDVW HOLPLQRZD ]H VWDGD 3R
Z\HOLPLQRZDQLX]HVWDGDSRGVWDZRZHJRZV]\VWNLFKVDPLF]DNDRQych tereQRZ\PV]F]HSHPZLUXVDFKOHZQLX]QDMHVL]DZROQRG$'
-HVW IDNWHP RF]\ZLVW\P H RG WHJR PRPHQWX V]F]HJyOQLH ZDQH MHVW
niedopuszczenie do ponownego zawleczenia wirusa do chlewni. WprowaG]HQLHGRVWDGDXZROQLRQHJRRG$'ZLODWHQWQLH]DNDRQ\FKMHVWJyZQ
przyF]\QUHLQIHNFML
Rozrodczo-RGGHFKRZ\]HVSyFKRURERZ\ZL
(ang. porcine reproductive and respiratory syndrome)
Rozrodczo-oddHFKRZ\ ]HVSy FKRURERZ\ ZL (PRRS) jest bardzo
JURQFKRURESU]HELHJDMF]REMDZDPL]HVWURQ\XNDGXRGGHFKRZHJRL
]DEXU]HQLDPL Z UR]URG]LH 6\QGURP WHQ PRH SRZRGRZD ]QDF]QH VWUDW\
ekonoPLF]QHZJRVSRGDUVWZDFKRSHQ\PF\NOXSURGXNFML
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Czynnikiem etiologicznym tej choroby
jest PRRSV QDOHF\GRURG]LQ\Arteriviridae2EHFQLHXZDDVLHV]F]HS\
PRRSV izolowane w Europie i w 86$UHSUH]HQWXMGZDUyQHDOHRZVSylQ\PSRFKRG]HQLXSRGW\S\WHJRZLUXVD:\ND]DQRHV]F]HS\DPHU\NDVNLH
UHDJXM NU]\RZR ] VXURZLFDPL ZL ]DNDRQ\FK W\SHP HXURSHMVNLP SRdF]DVJG\V]F]HS\HXURSHMVNLHQLH]DZV]HUHDJXM]VXURZLFDPLDPHU\NDVNimi. JDNZVND]XMQDWRQDMQRZV]HZ\QLNLEDGDZUyGZLUXVyZ]DOLF]DQ\FK
GR 35569 ]QDOH PRQD V]F]HS\ Z\VoFH ]MDGOLZH MDN UyZQLH V]F]HS\
SUDNW\F]QLHQLHSDWRJHQQHXZDDVLUyZQLHHQDSU]HELHJSURFHVX]DNaHQLDPRJZS\ZDLQQHQLHUR]SR]QaQHGRNRFDczynniki.
:LUXVSU]H\ZDGRPLHVLFDZ&QDWRPLDVWZ&SR]RVWDMHVWaELOQ\ SRZ\HM PLHVLF\ 7HPSHUDWXUD & SRZRGXMH MHJRLQDkW\ZDFM Z
FLJXJRG]LQSRGF]DVJG\&ZFLJXPLQXW:LUXVMHVWSRGDWQ\QD
G]LDDQLH W\SRZ\FK URGNyZ GH]\QIekcyjnych, zawierajcych mieszaniny
NZDVyZRUJDQLF]Q\FKLURGNyZSRZLHU]FKQLRZRF]\nQ\FK2EHFQRVWDG
187
]DNDRQ\FK ZLUXVHP 3556 (PRRSV VWZLHUG]D VL ZV]G]LH WDP JG]LH

KRGRZDQHVZLQLH:3ROVFHZURNXSU]HFLZFLDDGODPRRSV wyka]DQR Z RNRR JRVSRGDUVWZ EDGDQ\FK Z W\P NLHUXQNX 2EHFQLH Z
ZLNV]oFL ]DLQIHNRZDQ\FK ZLUXVHP 3556 VWDG ZL SR]D VSRUDG\F]Q\PL
SU]HGZF]HVQ\PL SRURGDPL L ]ZLNV]RQ\PL ]aFKRURZDQLDPL SURVLW QLH
REVHUZXMH VL DGQ\FK FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK NOLQLF]Q\FK REMDZyZ FKRUREowych. W niektyU\FKFKOHZQLDFK]D]Z\F]DMW\FKNWyUHFHFKXMVLZ\VRNLP
poziomem proGXNFMLLZ\V]\PRGUHGQLHJRVWDQGDUGHP]RRKLJLHQLF]Q\P
nie wiadomo z jakich przyczyn straty spowoGRZDQHSU]H]3556VLVWRWQH
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\Z\QRVLRNRR5 dni. W
W\SRZ\PSU]HELHJXFKRURE\XSRV]F]HJyOQ\FKJUXS]ZLHU]WRbjawy PRRS
VUyQHLSU]HGVWDZLDMVLQDVWSXMFR
Lochy W\SRZH REMDZ\ NOLQLF]QH SRGREQH V GR REVHUZRZDQ\FK Z
przebiegu grypy. StwieUG]DVLEUDNDSHW\WXJRUF]NGR&NDV]HORUD]
XWUDW PF 2EMDZ\ FKRURERZH FRIDM VL SR RNRR 7 dniach. Bardzo
FKDUDNWHU\VW\F]Q\PREMDZHPXQLHNWyU\FKVDPLFMHVWVLQLFDXV]XVURPXRUD]
JUXF]RXPOHNRZHJR]PLDQ\WHJRW\SXXWU]\PXMVLZZLNV]RFLSU]\SDdNyZ]DOHGZLHSU]H]NLONDG]LHVLWPLQXWGODWHJRWHSR]RVWDMQDMF]FLHMQLH
]DXZDRQH 7\ONR X QLHOLF]Q\FK VDPLF FKRUoED NRF]\ VL PLHUFL
F] ] W\FK ]ZLHU]W PRH SD EH] XSU]HGQLFK REMDZyZ NOLQLFznych. U
QLHNWyU\FK ORFK REVHUZXMH VL W]Z SyQH URQLHQLD (80 G]LH
FL\ D X ]QDF]QHM OLF]E\SURQ\FK ZL RNRR V\PSWRPDW\FzQH V
przedterminowe porody (107 G]LH FL\ %DUG]R FKDUDNWHUystyczne
MHVWWHURG]HQLHVL]QDF]QHJRRGVHWNDSURVLWPDUWZ\FKQLHZSHQLUR]ZiQLW\FK RUD] PDR yZRWQ\FK 6\PSWRPDW\F]QH MHVW WH WR H Z REUELH
MHGQHJRPLRWXSURVLWDXURG]RQHMDNRPDUWZHVWDQRZLZ\VRNLRGVHWHNDX
ZLHOX QRZRURGNyZ VWZLHUG]D VL REMDZ\ ZURG]RQHM UR]NURF]QRFL : QLeNWyU\FKVWadach u loFKREVHUZXMHVL]DEXU]HQLDUyZQRZDJLFKZLHMQ\FKyG
RUD]SRUDHQLD]]DOHJDQLHP8]QDF]QHJRRGVHWNDVDPLFGRWNQLW\FK]DNaHQLHP SR SU]HFKRURZDQLX 3556 VWZLHUG]D VL Z\VWSLHQLH V\QGURPX
MMA 2NUHV PLG]\SRURGRZ\ XOHJD EDUG]R Z\UDQHPX Z\GXHQLX UHMeVWUXMHVL]QDF]Q\Z]URVWOLF]E\ORFKSRZWDU]DMF\FKUXMVSDGHNVNXWHF]QoFLNU\FLDRUD]RJUDQLF]HQLHOLF]E\]ZLHU]WZ\ND]XMF\FKUXM:IHUPDFKZ
NWyU\FKFKRUREDZ\VWSRZDDHQGHPLF]QLH]DREVHUZRZDQRHORFK\SRNUyte w okresie wystSLHQLDSLHUZV]\FKREMDZyZ3556ZVWDG]LHMDNUyZQLH
EGFHZW\PF]DVLHZGUXJLHMSRRZLHFL\URG]L\PLRW\OiF]HEQLHPDHD
F] SRGyZ E\D ]PXPLILNRZDQD : VSRVyE LVWRWQ\REQiD VL ZVNDQLN
VNXWHF]QRFLNU\FLD
3URVLWDQRZRQDURG]RQHV] UHJX\EDUG]RVDEHF]VWROHQDERNX
Z\NRQXMFUXFK\ZLRVRZH8QLHNWyU\FKPRHZ\VWSRZDREU]NSRZLHN
biegunkaZ\WU]HV]F]JDHNRF]Q\FK]DSDOHQLHSXFRUD]VWDZyZ6WZLHUG]D
VLWDNHZ\UDQHWUXGQRFLZRGG\FKDQLX RGGHFK\V JERNLHLV]\ENLH
188
&+252%<:,
2VHVNLVZUDOLZHQDLQIHNFMHZWyUQH3DGQLFLDZRNUHVLHSU]HGRGVDG]eQLRZ\PVLJDM
8]QDF]QHJRRGVHWNDWXF]QLNyZUHMHVWUXMHVLJU\SRSRGREQHREMDZ\NOiQLF]QHXWU]\PXMFHVLSU]H]RNUHVW\JRGQL1RWXMHVLZyUDQ\Z]URVW
ZVNDQLND PLHUWHOQRFL ] SRZRGX ZWyUQ\FK ]DNDH V]F]HJyOQLH XNDGX
oddechowego (Actinobacillus pleuropneumoniae, Pasteurella multocida, Streptococcus
suis =D]Z\F]DM WDP JG]LH VWZLHUG]D VL SOHuURSQHXPRQL MHGQRF]HQLH
Z\ND]XMH VL REHFQR ZLUXVD 3556 1LH PD ZWSOLZRFL FR GR WHJR H
]DEXU]HQLDZREUELHXNDGXRGGeFKRZHJRVSU]\F]\QZLNV]\FKVWUDWQL
spowodowane zaburzeniami w rozrodzie.
8 NQXUyZ SR]D REMDZDPL RJyOQ\PL REVHUZXMH VL VSDGHN OLELGR L SoJRUV]HQLHMDNRFLQDVLHQLDNWyUHXWU]\P\ZDVLPRHSU]H]RNUHVW\JRGQL
SRLQIHNFML6WZLHUG]DVLWDNHVSDGHNREMWRFLHMDNulatu oraz ograniczenie
\ZRWQRFLSOHPQLNyZLSRMDZLHQLHVL]PLDQPRUIRORJLF]Q\FKZLFKEXGoZLH7HRVWDWQLHPRJXWU]\P\ZDVLGRW\JRGQLSR]DNDHQLX
:FKOHZQLDFK]DNDRQ\FKWUZDOHQLHREVHUZXMHVLLVWRWQ\FKVWUDWZURzURG]LH FR ZVND]XMH QD XWU]\P\ZDQLH VL SHZQHJR SR]LRPX RGSRUQRFL
stada. U loch trwale zainfekowanych przed pokryciem nie dochodzi do
UyGPDFLF]QHJR ]DNDHQLD SRGyZ 1LH REVHUZXMH VL DGQ\FK VNXWNyZ Z
rozURG]LH Z SU]\SDGNX SRQRZQHM LQIHNFML VDPLF\ Z F]DVLH FL\ 8 ORFK
NWyUHSU]HFKRURZD\3556 wirus QLHSU]HNUDF]DEDULHU\R\VNRZHMQLH]aOHQLHRGRNUHVXSURQRFLZNWyU\PGRV]RGRSRQRZQHMLQIHNFML2GSRrQRSR]DNDQDXWU]\PXMHVLXORFKSU]H]FRQDMPQLHMGQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE : HQGRPHWULXP PDFLF\ SDG\FK
macior stwierdzano rozsiane ogniska krwotoczne i martwicze, ogniskowe
]DSDOHQLH R\VND L QDJURPDG]HQLH Z QLP OLF]Q\FK GUREQRXVWURMyZ 1D
JoZLH SRZLHNDFK L NRF]\QDFK SURVLW ]DREVHUZRZD PRQD SRGVNyUQH
REU]NL : PLQLDFK V]NLHOHWRZ\FK L Z PLQLX VHUFRZ\P VWZLHUG]D VL
punkcikowate wybroczyny. W klatce piersiowej i w jamie brzusznej znajduje
VL ]ZLNV]RQD LOR S\QX Z\VLNRZHJR &]VWR REVHrZXMH VL Z\UDQH
Z\SHQLHQLHRVNU]HOL L RVNU]HOLNyZ S\QHP L EH]SRZLHWU]QR SXF 8SUoVLW NWyUH SU]H\\ PRQD KLVWRSDWRORJLF]QLH Z\ND]D ]DSDOHQLH PLQLD
sercowegoQDVLHUG]LDMDNUyZQLH]DSDOHQLHRSRQPy]JoZ\FKLPy]JX
ROZPOZNAWANIE. 3U]HGZF]HVQHSRURG\OXESyQHSRURQLHQLD stwierdzane u znacznego RGVHWND ]ZLHU]W VNDQLDM GR SRGHMU]HQLD 3556. Dla
SRWZLHUG]HQLD OXE Z\NOXF]HQLD REHFQRFL ZLUXVD Z VWDG]LH NRQLHF]QH MHVW
SU]HSURZDG]HQLHEDGDODERUDWRU\MQ\FK
'R EDGD VHNF\MQ\FK KLVWRSDWRORJLF]Q\FK RUD] ZLUXVRORJLF]Q\FK SU]eVD QDOH\ QDVWSXMFH SUyENL ZLHHJR PDWHULDX ELRORJLF]QHJR Z\VLN ]
NODWNL SLHUVLRZHM SURVLW PDUWZR XURG]RQ\FK OXE \ZR XURG]RQ\FK liF]HEQLHPD\FKPLRWyZDWDNHSXFDVHUFHRUD]Py]JW\FK]ZLHU]W:a-
189
FLZHMHVWUyZQLHGRVWDUF]HQLHFD\FKPDUWZ\FKSRGyZ OXESDG\FKQRZoURGNyZ6]F]HJyOQLHFHORZHMHVWSU]HVDQLHGREDGDSUyEHNVXURZLFSREUaQ\FK RG VDPLF NWyUH SU]HFKRURZD\ FKRURE : SU]\SDGNX EDGD VHUROogicznych QDOH\SDPLWDHSU]\RFHQLHV\WXDFML]GURZRWQHMVWDGDNRQieczQHMHVW]EDGDQLHFRQDMPQLHMSUyEHNVXURZLFSREUDQ\FKRGUyQ\FKJUXS
ZLHNRZ\FKZL:UD]LHLQG\ZLGXDOQHJREDGaQLD]ZLHU]WQSMHGQHJROXE
GZyFKNQXUyZZSURZDG]DQ\FKGRVWDGDRELHNW\ZQ\Z\QLNEDGDQLDVHUROoJLF]QHJR X]\VNXMH VL W\ONR ZWHG\ JG\ EDGDQH V SDU\ VXURZLF SREUDQH Z
RGVWSLHRNRRW\JRGQL0DWHULDSU]H]QDF]RQ\GREDGDZLQLHQE\EDrG]RZLH\QLHQDOH\JR]DPUaD
:EDGDQLDFKZLUXVRORJLF]Q\FKZ\NRU]\VWXMHVLWHFKQLNL]RODFMLZirusa,
natomiast rozpoznanie serologiczne przeproZDG]D VL SU]\ ]DVWRVRZaniu
testu ELISA.
P26732:$1,(. Rozrodczo-RGGHFKRZ\ ]HVSy FKRURERZ\ ZL nie
QDOH\ GR FKRUyE OLVW\ $ L % 2,( 1LH]QDQH V GR FKZLOL REHFQHM PHWRG\
XPROLZLDMFH VNXWHF]QH RJUDQLF]HQLH V]HU]HQLD VL 3556 1DMZDQLHMV]\
HOHPHQW Z ]ZDOF]DQLX RPDZLDQHJR ]HVSRX FKRURERZHJR ZL VWDQRZL
RFKURQDVWDGUHSURGXNF\MQ\FKSU]HG]DNDHQLHPSROHJDMFDQDQLHZSURZaG]DQLXGRFKOHZQLZL]DNDRQ\FKZLUXVHP3556
W przypaGNXZ\VWSLHQLD3556 ZFKOHZQLEDUG]RZDQUROZRJUDQiF]DQLXVWUDWRGJU\ZDXWU]\PDQLHMDNQDMOHSV]\FKZDUXQNyZURGRZLVNRZ\FK
ZSRURGyZFHZW\PSU]HGHZV]\VWNLP]DSHZQLHQLHRSW\PDOQHMWHPSHUDWXU\
RWRF]HQLD,VWRWQDMHVWRFKURQDRVHVNyZSU]HGZWyUQ\PL]DNDHQLDPLEDNWeryjnymi m. in. przy pomocy chemioprofilaktyki. PrzedZF]HQLHXURG]RQ\P
SURVLWRP QDOH\ SRGDZD GRRWU]HZQRZR 6XLJORELQ oraz 3-5% roztwory
glukozy SURVLWD ZLQQ\ PLH VWD\ GRVWS GR ]DNZDV]RQHj wody do picia,
celowe jest doustne podanie probiotyNyZ
: FHOX RJUDQLF]HQLD VNDOL VWUDW ]ZL]DQ\FK ] Z\VWSLHQLHP RPDZLDQHM
FKRURE\QDOH\VWZRU]\ZDUXQNL GRMDNQDMV]\EV]HJRQDWXUDOQHJRXRGSRrQLHQLDQLHSURQ\FKORFKLORV]HNZFKRG]F\FKZVNDGVWada podstawowego.
W przypadku wprowadzania do fermy zainfekowanej PRRSV loszek lub
NQXUNyZ ZROQ\FK RG SU]HFLZFLD GOD WHJR ZLUXVD FHORZH MHVW MDN QDMZF]eQLHMV]H QDWXUDOQH LFK ]DNDHQLH D Z QDVWSVWZLH WHJR XRGSRUQLHQLH ]DNuSLRQ\FKZL:W\PFHOXMXZRNUHVLHNZDUDnWDQQ\ZDUWRZSURZDG]LGR
SRPLHV]F]H JG]LHSU]HE\ZDMQDE\WH ]ZLHU]WD NLOND ORFK NWyUHSU]HFKoURZD\ 3556 -HVW V]DQVD H VLHMF RNUHVRZR ZLUXV ]DLQIHNXM ]DNupione
ORV]NL OXE NQXUNL 6DPLF NWyUH SU]HFKRURZD\ 3556 L Z ]ZL]NX ] W\P
RGFKRZD\PDOLF]ESURVLWQLHQDOH\HOLPLQoZD]KRGRZOL
:FKOHZQLDFKGRWNQLW\FK]DNDHQLHPRPDZLDQ\PZLUXVHPX]DVDGQLoQHMHVWV]F]HSLHQLHSURVLWZZLHNXSRZ\HMV]HFLXW\JRGQL7DNLHSRVWSowanie w znacznym stopniu chronLZLQLHSU]HG]DNDHQLDPLLPPXQRVXSUeV\MQ\P ZLUXVHP : 3ROVFH GRVWSQD MHVW V]F]HSLRQND 3RUFLOLV 3556 NWyU
QDOH\ DSOLNRZD ]ZLHU]WRP Z ZLHNX SRZ\HM W\JRGQLD \FLD 8RGSRr-
190
&+252%<:,
QLDQHZLQLHQLHPRJPLHNRQWDNWX]SURQ\PLOochami.
=DNDHQLDSDUZRZLUXVRZH
(ang. porcine parvovirus infection)
=DNDHQLHSDUZRZLUXVRZH 33,MHVWSRZV]HFKQLHZ\VWSXMFZLUXVRZ

FKRURE ZL SRZRGXMF ]DEXU]HQLD Z UR]URG]LH =DVDGQLF]\P MHM VNXtNLHPMHVWREQLHQLHVLSOHQQRFLVWDGDSRdstawowego loch.
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologiczQ\P FKRURE\ MHVW SDUZRZLUXV ZL (PPV :\VWSXMH MHden serotyp tego
ZLUXVD 3DUZRZLUXV ZL FKDUDNWeU\]XMH VL Z\VRN LPPXQRJHQQRFL 3R
]DNDHQLXQDWXUDOQ\PVZRLVWHSU]HFLZFLDDQDSR]LRPLHRFKURQQ\PVWZLHrG]DVLSU]H]RNUHVFRQDjPQLHMGZXQDVWXPLHVLF\=DUD]HNEDUG]RGREU]H
SU]H\ZDZURGRZLVNXFKOHZQL:NRMFDFKMHJRREHFQRZ\ND]DQRQDZHW
PLHVLFH SR XVXQLFLX ] QLFK ]ZLHU]W 1LH VWZLHUG]RQR SRNUHZLHVWZD
DQW\JHQRZHJR PLG]\ 339 D SDUZRZLUXVDPL LQQ\FK JDWXQNyZ ]ZLHU]W L
OXG]L 'UREQRXVWUyM WHQ Z\ND]XMH ]QDF]Q RSRUQR QD G]LDDQLH URGNyZ
dezynfekcyjnych.
'R]DNDHQLD]ZLHU]WGRFKRG]LQDMF]FLHMQDGURG]HLQIHNFMLGRXVWQHM
OXE GRQRVRZHM ,VWRWQ URO Z VLHZVWZLH ZLUXVD RGJU\ZDM UywQLH NQXU\
PPV L]RORZDQR ] LFK HMDNXODWyZ GQL SR GRXVWQ\P ]DNDHQLX Straty
ekonomiczne zwi]DQH ] W FKRURE XZLGDF]QLDM VL MHG\QLH ZWedy, gdy
LQIHNFML XOHJQ ZUDOLZH QD ]DNDHQLH ]DURGNL OXE SRG\ Z RNUHVLH GR
GQLDLFKUR]ZRMX:\VWSRZDQLH339ZFKOHZQL]UHJX\SURZDG]LGRVSDdNX ZVNDQLND SRGQRFL L SOHQQRFL VWDGD SRGVWDZRZHJR UHdnia liczba
SURVLWZPLRWDFK]DLQIHNRZDQ\FKVDPLFPRH]PQLHMV]\VLQDZHWGR
=DNDHQLHLQQ\FKJUXSZLHNRZ\FKZLZ\PLHQLRQ\PF]\QQLNLHPSDWRJHnQ\PQLHZ\ZRXMH]DXZDDOQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FK
OBJAWY KLINICZNE. &KRFLDX]DNDRQ\FKZLZV]\VWNLch grup wiekowych PPV QDPQDD VL LQWHQV\ZQLH L]QDMGXMH VL Z ZLHOX WNDQNDFK QLH
REVHUZXMH VL X QLFK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK -HG\QLH QLHOLF]QL DXWRU]\ GRQoV]HXSURVLWSRLQIHNFML339]GDU]DVLQLHNLHG\EUDNDNQLHQLDSRGZ\
V]RQDFLHSRWDFLDDELHJXQND oraz wymioty.
*yZQH ]PLDQ\ SDWRORJLF]QH SR ]DNDHQLX SDUZRZLUXVHP X ZL SUoQ\FK GRW\F] HVNLHJR XNDGX UR]URGF]HJR L XMDZQLDM VL V]F]HJyOQLH
Z\UDQLHMHHOLGRLQIHNFMLGRFKRG]LZSLHUZV]\FKGZyFKPLHVLFDFKFLy.
2EMDZLD VL WR Z\VWSRZDQLHP QLHUHJXODUQ\FK F\NOL UXMowych na skutek
]DPLHUDQLD ZV]\VWNLFK HPEULRQyZ WRZDU]\V]\ WHPX ZyUDQH ]PQLHMV]HQLH
VL REMWRFL MDP\ EU]XV]QHM PXPLILNDFM SRGyZ URG]HQLHP VL SURVLW
PDUWZ\FK OXEL PDR \ZRWQ\FK QLHZLHON OLF]E SURVLW Z PLRFLH RUD]
=DNDHQLDSDUZRZLUXVRZH
191
REQLHQLHP VL VNXWHF]QRFL NU\FLD OXE LQVHPLQDFML =DNDHQLD SDUZRZLUuVRZHPRJXZLGRF]QLVLSU]\DQDOL]LHSRGQRFLVWDGZ\GXHQLHPRNUHVX

PLG]\UXMRZHJRLPLG]\SRURGRZHJR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 8 ZL ]DNDRQ\FK PPV nie
VWZLHUG]D VL Z ]DVDG]LH DGQ\FK ]PLDQ DQDWRPR- i histopatologicznych.
7DNLH]PLDQ\REVHUZXMHVLW\ONRZWNDQNDFK]DLQIHNRZDQ\FKSRGyZ:yUDDMVLRQH]DKDPRZDQLHPUR]ZRMXSRGyZSU]HNUZLHQLHPLFKWNDQHNL
JURPDG]HQLHPVLS\QXVXrowiczo-NUZLVWHJRZMDPDFKFLDD%DUG]RF]VWR
REVHUZXMHVLSRPLHUWQHFLHPQLHQLHLPXPLILNDFMSoGyZ
ROZPOZNAWANIE. 'R EDGD ZLUXVRORJLF]Q\FK Z FHOX L]RODFML ZLUXVD
QDOH\ SU]HVD SRG\ ]PXPLILNRZDQH R GXJRFL QLH ZLNV]HM QL FP
REXPDUHSU]Hd 70. dniem trwania ci\'REDGDVHURORJLF]Q\FK celowe
MHVWZ\VDQLHNUZLSREUDQHMRGORFKNWyUHXURG]L\PDROLF]HEQHPLRW\OXE
SRG\]PXPLILNRZDQH 1LHFHORZHMHVW SU]eV\DQLH GR EDGD NUZL SREUDQHM
RG]ZLHU]WV]F]HSLRQych przeciw PPV.
P26732:$1,(. :]ZL]NX]W\PH339 Z\VWSXMHSRZV]HFKQLHFeORZH D QDZHW QLH]EGQH MHVW SURZDG]HQLH SURILODNW\NL VZRLVWHM RPDZLDQHM
FKRURE\1DOH\]DWHPXRGSRUQLORV]NLLORFK\RNRRGZDW\Jodnie przed
ich pokryciem.
2EHFQLH Z NUDMX GRVWSQH V GZLH MHGQRZDQH V]F]HSLRQNL przeciw
PPV 3RUFLOLV 3DUYR RUD] 3DUYRMHFW D WDNH GZLH GZXZDQH V]F]HSLRQNL
SU]HFLZ 339 L Uy\F\ 3RUFLOLV (U\ + Parvo oraz Parvoruvax. BioUF SRG
XZDJ F]DV XWU]\P\ZDQLD VL SU]HFLZFLD ELHUQ\FK ORV]NL ZLQQ\ E\ XRdSRUQLRQH SR UD] SLHUZV]\ QLH ZF]HQLHM QL Z ZLHNX SRZ\HM PLeVLF\
6]F]HJyOQLH FHORZH MHVW XRGSRUQLHQLH ORV]HN ZUDOLZ\FK QD LQIHNFM ZSUowadzonych do VWDGD GRWNQLWHJR ]DNDHQLHP .QXU\ QDOH\ XRGSRUQLD
jedQRNURWQLHFRSyURNX
=DNDHQLDURWDZLUXVRZH
(ang. rotavirus infection)
5RWDZLUXV\Z\ZRXMXZLRVWULQIHNFMMHOLWDFLHQNLHJRcharakteryzuMFVLNUyWNLPRNUHVHPLQNXEDFMLEUDNLHPDSHW\WXRVSDRFLLZ\VWSLeniem wodnistej biegunki.

ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologiczQ\PELHJXQHNURWDZLUXVRZ\FKMHVWURWDZLUXVZL:\ND]DQRZ\VWSRZDQLH
VHURW\SyZ * L VHURW\SyZ 3 1DMF]FLHM Z\VWSXMF\PL VHURWypami u
SURVLWV**L*
5RWDZLUXV\ RGJU\ZDMLVWRWQUROZHWLRORJLLELHJXQHNXSURVLWQRZoURGNyZRUD]ZRNUHVLHRGVDG]HQLRZ\P,FKHQWHURSDWRJHQQRMDNRVamo-
192
&+252%<:,
G]LHOQHJRF]\QQLND]GROQHJRZ\ZRDRVWUH]DSDOHQLHRGNDLMHOLW]WRZaU]\V]F\P]DQLNLHPNRVPNyZMHOLWRZ\FK]RVWDDZ\ND]DQDHNVSHU\PHQWDlQLH 0RJ RQH Z\VWSRZD VDPRG]LHOQLH RUD] FR MHVW V]F]HJyOQLH F]VWH
G]LDDM V\QHUJLVW\F]QLH Z LQIHNFMDFK PLHV]DQ\FK ZLNDMF ]DNDHQLD EDNWeU\MQH JyZQLH HQWHURSDWRJHQQ\PL V]F]HSDPL E. coli :SUDZG]LH ZLkV]R
naturalnych pojedynczych infekcji rotawirusowych przebiega subklinicznie
lub towarzyszy im lekka biegunka, to jednDN]HZ]JOGXQDZ\VRNF]VWoWOLZR Z\VWSRZDQLDW\FK]DNDHL]DKDPoZDQLHSU]\URVWyZPFSURVLW
ZWUDNFLHWUZDQLDFKRURE\LUHNRQZDOHVFHQFMLMDNUyZQLH]DRVWU]HQLHSU]eELHJX FKRURE\ Z LQIHNFMDFK PLHV]DQ\FK V X]QDZDQH ]D ZDQ SU]\F]yQ
strat w hodowli trzody chlewnej.
-HOLURWDZLUXV ]RVWDQLH]DZOHF]RQ\GRVWDGDSRUD]SLHUZV]\]DNDHQLH
Z\VWSXMHJyZQLHXSURVLWZSLHUZV]\FKGQLDFK\FLD:]ZL]NX]W\PH
QRZRURGNLQLHPDMRGSRUQRFLVZRLVWHMZVNDQLN]HMPLHUWHOQ\FKPRH
E\ EDUG]R Z\VRNL -HOL EUDN SU]HFLZFLD VLDURZ\FK ZLNV]R ]DNDH
URWDZLUXVRZ\FKSU]HELHJDHQ]RRW\F]QLH3RLQIHNFMLGURJGRXVWQURWDZLUusy ]DNDDMQDERQHNNRVPNyZMHOLWFLHQNLFK:LUXVQDPQDDMFVLSRZRGuMH ]XV]F]HQLH QDERQND FR SURZDG]L GR RGVRQLFLD JEV]\FK ZDUVWZ
WNDQNL NRVPND.RQVHNZHQFM]QLV]F]HQLDNRVPNyZMHOLWRZ\FKV]DEXU]enia w wydzieODQLXZLHOXHQ]\PyZRUD]XSROHG]HQLHWUDZLHQLDLUHVRUSFMLFR
VWDMHVLSU]\F]\QELHJXQNL LRGZRGQLHQLDRUJDQL]PX-HOL]DNDHQLXURWawirusem towarzyszy infekcja E. coliREMDZ\ELHJXQNLJZDWRZQLHQDVLODMVLL
Z]UDVWDRGVHWHN]HMPLHUWHOQ\FK
OBJAWY KLINICZNE. :UyG REMDZyZNOLQLF]Q\FKRPDZLDQHMFKoroby,
XZLGDF]QLDMF\FK VL X SURVLW VVF\FK MX JRG]LQ\ SR ]DNDHQLX
VWZLHUG]D VL GHSUHVM ]DQLN DNQLHQLD RUD] ELHJXQN .D MHVW ZRGQLVW\
EDUZ\ NUHPRZHM GR V]DUHM 2EVHUZXMH VL V]\ENL XE\WHN ZDJL 3R 72
JRG]LQDFK DNQLHQLH SRZUDFD MHGQDNH ELHJXQND PRH VL XWU]\P\ZD Qawet do 710 dni. Objawy kliniczne ]DNDHURWDZLUXVRZ\FKXSURVLWVWDrV]\FKV]GHF\GRZDQLHPQLHMQDVLORQH%LHJXQND QDWOH]DNDHURWDZLUXVoZ\FKPRHXMDZQLDVLXSURVLWRGVDG]RQ\FK
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE 2JUDQLF]RQH V GR MHOLt cienkich,
JG]LHREVHUZXMHVLVNUyFHQLHLGHJHQHUDFMNRVPNyZMHOLWRZ\FK6NUyFHQLH
NRVPNyZZLGRF]QHMHVWJR\PRNLHPXSURVLWZRNUHVLHPLG]\D
GQLHP \FLD : RGNX ]Z\NOH VWZLHUG]D VL REHFQR SRNDUPX 3RRZD
OXE NRFRZHJR RGFLQND MHOLW FLHQNLFKZ\SHQLRQH MHVW PRFQR UR]ZRdQLRQWUHFLSRNDUPRZNRORUXyWHJROXEV]DUHJR8SURVLWSRZ\HM
GQLD \FLD Z ]DVDG]LH QLH VWZLHUG]D VL DGQ\FK ]PLDQ VHNF\MQ\FK ]ZL]aQ\FK]]DNDHQLDPLURWDZLUXVRZ\PL
ROZPOZNAWANIE omawianej choroby na podstawie badania kliniczneJRF]\VHNF\MQHJRMHVWQLHPROLZHNRQLHF]QHVEDGDQLDODERUDWRU\MQH
193
'REDGDZLUXVRORJLF]Q\FKSU]HV\DVLSUyENLNDXSREUDQHRGSURVLW
z objawami biegunki OXE RGFLQNL MHOLW F]F]\FK SREUDQH RG ZLHR SDG\ch
SURVLW0DWHULDELRORJLF]Q\QDOH\SU]HVDGREDGDZVFKRG]HQLXOXEZ
VWDQLH]DPURRQ\P2EHFQRDQW\JHQXZLUXVRZHJRZyNU\ZDVL]D]Z\F]DM
]DSRPRFWHFKQLNL(/,6$.
P26732:$1,(. 2GSRUQR]ZLHU]WQD]DNDHQLDMHVW]ZL]DQD]RdpornRFL PLHMVFRZ F]\OL ] REHFQRFL SU]HFLZFLD Z ZLHWOH MHOLW 0RH
RQDUR]ZLMDVLDNW\ZQLHSRLQIHNFMLZLUXVHPOXEE\SU]HND]ywana biernie
]VLDULPOHNLHPXRGSRUQLDQ\FKVDPLF:DUXQNLHP]DVDdniczym w ochronie
SURVLW SU]HG ]DNDHQLHP MHVW XPROLZLHQLH LP SREUDQLD EH]SRUHGQLR SR
XURG]HQLXRGSRZLHGQLHMLORFLERJDWHMZSU]HFLZFLDDVZRLVWHVLDU\1LHGoSXV]F]DOQH MHVW RJU]HZDQLH VLDU\ SRQLHZD LQDNW\ZXMH RQR SU]HFLZFLDD
skierowane przeciw rotawirusom.
%DUG]R LVWRWQ\P HOHPHQWHP SURILODNW\NL ]DNDH Uotawirusowych jest
RJUDQLF]HQLH PROLZRFL ]DNDHQLD QRZRURGNyZ 'ODWHJR WH ZDQH MHVW
XWU]\PDQLH QDOH\WHM KLJLHQ\ L XQLNDQLH QDGPLHUQHJR ]DJV]F]HQLD ]ZLHU]W
oraz przeprowadzanie skutecznej dezynfekcji, najlepiej preparatami jodofoURZ\PL2GSRUQRODNtogenna stanowi bardzo istotny element w zapobieJDQLX ]DNDHQLRP URWDZLUXVRZ\P X SURVLW 2NUHV ZyG]LHODQLD SU]HFLZFLD
Z VLDU]H PRH E\ ]QDF]QLH SU]HGXRQ\ SRSU]H] GZXNURWQ LPPXQL]DFM
SURQ\FKVDPLFQDLW\JRGQLHSU]HGSRURGHP'REUHHIHNW\X]\VNXMHVL
VWRVXMFV]F]HSLRQN Rotavac-S SU]H]QDF]RQGRSURILODNW\NL ]DNDHURWaZLUXVRZ\FK 6]F]HSLRQND WD ]DZLHUD Z VZRLP VNDG]LH \Z\ DWHQXRZDQ\
V]F]HS URWDZLUXVD ZLVNLHJR 3U]H]QaF]RQD MHVW GR XRGSRUQLDQLD SURVLt
RUD] ORFK SURQ\FK /RFK\ QDOH\ LPPXQL]RZD Z SLHUZV]\P F\NOX GZukrotnie LW\JRGQLHSU]HGSRURGHPLZNDG\PNROHMQ\PF\NOXMHGQokrotnie RNRRW\JRGQLHSU]HGSRURGHP3URVLWDSoFKRG]FHRGORFK
QLHV]F]HSLRQ\FKQDOH\XRGSRUQLDGRXVWQLHQDGUXJLG]LHSRXURG]HQLX
3URVLWD XURG]RQH SU]H] ORFK\ V]F]HSLRQH QaOH\ LPPXQL]RZD NLOND GQL
przed odsadzeniem. Dawka szczepionki GODORFKZ\QRVLPOGODSURVLWZ
przypadku szczepienia doustneJR PO SU]\ V]F]HSLHQLX GRPLQLRZ\P 2
PO 1DOH\ SRGNUHOL H RGSRrQR PLHMVFRZD w jelitach cienkich
RGJU\ZD GHF\GXMF URO Z RFKURQLH RUJDQL]PX SU]HG ]DNDHQLHP KXPoUDOQD RGSRUQR RJyOQD PD ]QDF]HQLH GUXJRU]GQH GODWHJR WH QDMEDUG]LHM
wskazane jest doustne szczeSLHQLHSURVLWZGUXJLPGQLXLFK\FLD
/HF]HQLHSROHJDSU]HGHZV]\VWNLPQDX]XSHQLDQLXHOHNWUROLWyZZRUJaQL]PLHSURVLWSRSU]H]GRRWU]HZQRZHSRGDZDQLHLP3% roztworu glukozy6ROILQXOXELQQ\FKGRXVWQ\FKSUHSDUDWyZQDZDGQLDMcych, np. Hydrodiar.
.RURQDZLUXVRZH]DSDOHQLHRGNDLMHOLWZL
(DF gastroenteritis infectiosa suum, ang. transmissible gastroenteritis)
194
&+252%<:,
:LUXVRZH ]DSDOHQLH RGND L MHOLW 7*( MHVW ]DUDOLZ FKRURE SU]eZRGX SRNDUPRZHJR ZL REMDZLDMF VL Z\PLRWDPL VLOQ ELHJXQN RdZRGQLHQLHP L ]DEXU]HQLDPL PHWDEROLF]Q\PL RUD] Z\VRN PLHUWHOQRFL
RVHVNyZZZLHNXGRGQLD\FLD
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologicznym TGE jest wirus TGEV QDOHF\GRURG]iny Coronaviridae. Do tej samej
URG]LQ\QDOH\ZDULDQWGHOHF\MQ\ZLUXVD7*( wirus PRCV (porcine respiratory coronavirus 6WUDW\ V QDMZLNV]H JG\ GR ]DNDHQLD GRFKRG]L Z RNUesie
RSURV]HZVWDG]LHGRW\FKF]DVZROQ\PRG]DUD]ND:W\PSU]\SDGNXFKoURED PD SU]HELHJ RVWU\ JZDWRZQLH VL V]erzy D ]DLQIHNRZDQH ]ZLHU]WD
Z\GDODM ] NDHP GXH LORFL ]MDGOLZHJR ZLUXVD 'UREQRXVWUyM WHQ ]DNaD
ZV]\VWNLHJUXS\ZLHNRZHZLSRZRGXMFXSDGNLZUyGSURVLWGR
W\JRGQLD\FLD2EHFQLHZ3ROVFHEDUG]RU]DGNRVWZLHUG]DVLRVWUSRVWD
TGE. Coraz F]FLHM UHMHVWURZDQH V MHGQDN PDR W\SRZH SU]\SDGNL HQGemicznej formy TGE.
'R ]DNDHQLD ZL GRFKRG]L GURJ GRXVWQ : FLJX 36 godzin od
ZQLNQLFLDZLUXVDGRRUJDQL]PXZZ\QLNXUHSOLNDFML]DUD]NDZHQWHURF\WDFK
QDERQND ERQ\ OX]RZHM MHOLW GRFKRG]L GR ]XSHQHJR ]DQLNX NRVmNyZ
F]HJR UH]XOWDWHP V ]DEXU]HQLD ZH ZFKDQLDQLX SURZDG]FH GR PLHUFL
noZRURGNyZ ] SRZRGX RGZRGQLHQLD 'R UHJHQHUDFML NRVPNyZ MHOLWRZ\FK
dochodzi po 5GQLDFKWUZDQLDFKRURE\=ZLHU]WDSRZ\HMGQLD\FLD
NWyUH SU]HWUZD\ WHQ RNUHV Z\UDQLH SRZUDFDM GR ]GURZLD : SU]HELHJX
TGE QLHVWZLHUG]RQRVWDQX]DNDHQLDRJyOQHJR
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\MHVWEDUG]RNUyWNL LZyQRVLRNRRJRG]LQ3U]HELHJ 7*( MHVWJZDWRZQ\DF]DV utrzymywania
VL Z VWDG]LH Z\QRVL RNRR GQL &KRURED GRW\F]\ ZV]\VWNLFK JUXS ZL
5RG]FH VL Z PRPHQFLH Z\EXFKX 7*( RVHVNL JLQ 6WDUV]H 4tygodnioZHSURVLWDJZDWRZQLHFKXGQZWHMJUXSLH]ZLHU]WXSDGNLPRJ
VLJD 7XF]QLNL Z\ND]XM QLHZLHON PLHUWHOQR WUDF MHGQDNQD
wadze 10 PDV\ FLDD ] SRZRGX XWUDW\ S\QyZ : WHM JUXSLH ]ZLHU]W
FKRURED UR]SRF]\QD VL RJUDQLF]RQ\P SU]\MPRZDQLHP SRNDUPX QLHNWyUH
ZLQLHZ\PLRWXM:\PLRW\]DQLNDMF]VWRSRMHGQ\PGQLX:7 dni od
wystpienia choroby DSHW\WXZLSRZUDFDGRQRUP\*yZQ\PREMDZHP
infekcji jest biegunka NDV]DUR]LHORQ\FXFKQF\RUD]Z\PLRW\3RQDG
]DFKRURZD ZL QD 7*( QRWXMH VL Z RNUHVLH ]LPRZ\P JUXG]LHNZLHFLH8ORFKNDUPLF\FK]UHJX\REVHUZXMHVLEUDNDSHW\WXELHJXQN
RUD]Z\PLRW\=ZLHU]WDWHWUDFPOHNRRUD]JZDWRZQLHFKXGQ:FKOHwQLDFK SURZDG]F\FK SHQ\ F\NO SURGXNFML QDVWSVWZHP SU]HFKRURZDQLD
TGE moJ E\ ]DEXU]HQLD Z SRGQRFL NWyUH XWU]\PXM VL SU]H] RNRR
KoronawiruVRZH]DSDOHQLHRGNDLMHOLWZL
195
SyURNX*ZDWRZQHPXSRMDZLHQLXVLFKRURE\WRZDU]\V]\SRGREQLHV]\bkie jej zejFLH

5R]SU]HVWU]HQLHQLH VL ]DNDH 35&9 VSRZRGRZDR H ]QDF]QLH F]
FLHM QL SRVWD RVWUD QRWRZDQH V SU]\SDGNL HQ]RRW\F]QHM IRUP\ 7*(,
SU]HELHJDMFH ]H VDER Z\UDRQ\PL OXE QLespecyficznymi objawami kliniczQ\PL7DNLH]DNDHQLDPDMWHQGHQFMGRGXJRWUZaHJRXWU]\P\ZDQLDVLZ
FKOHZQLDFKFRXZDUXQNRZDQHMHVWVWDQHPUyZQoZDJLSRPLG]\]DUD]NLHPL
XNDGHP REURQQ\P XVWURMX (Q]RRW\F]QD SRVWD 7*( QLH SRWZLHUG]RQD
odpowiednimi badaniami laboratoryjnymi uznawana jest niejednokrotnie za
RVWU SRVWD NROLEDNWHULR]\ 3U]\ VWDHM REHFQRFL ZLUXVD 7*( Z VWDG]LH
REMDZ\FKRURERZHVQLHW\SRZH:]ZL]NX]QDE\WQDWXUDOQRGSRUQRFL
ZLNV]RFLORFK]DFKRURZDQLXXOHJDW\ONRF]PLRWyZL W\ONRF]SURVLW
Z PLRFLH &KRUXM JyZQLH ]ZLHU]WD NWyUH XWUDFL\ RGSRUQR ODNWRJHQQ
RUD]SURVLWDQRZRQDURG]RQHNWyUHQLHSREUD\QDOH\WHMLORFLSU]HFLZFLD
]VLDU:WXF]XFKRUXMW\ONRZLQLHSRFKRG]FH]]eZQWU]
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE =Z\NOH RJUDQLF]RQH V GR SU]eZRGX SRNDUPRZHJR RGHN MHVW SU]HZDQLH UR]V]HU]RQ\ L Z\SHQLRQ\
FLW\P POHNLHP &]DVHP REVHUZXMH VL SU]HNUZLHQLH MHJR ERQ\ OX]owej.
:SRF]WNRZ\PRNUHVLHXSURVLWFKRURE\ZLGRF]QHVRJQLVNDNUZaZ\FK Z\OHZyZ Z SU]HSRQRZHM F]FLRGND -HOLWD FLHQNLH ZyJOGDM WDN
MDNE\ E\\ QDGPXFKDQH L ]DZLHUDM yW\ OXE yWR]LHORQ\ SLHQiVW\ S\Q ]H
VWU]SDPLFLWHJRQLHVWUDZLRQHJRPOHNDFLDQDMHOLWFLHQNLFKMHVWSHUJaPLQRZD SU]HZLWXMFD FR VSRZRGRZDQH MHVW ]DQLNLHP NRVPNyZ MHOLWoZ\FK =PLDQ\ Z SXFDFK REVHUZXMH VL W\ONR X ZL ]DNDRQ\FK GRZLDdczalnie.
ROZPOZNAWANIE. 3RMDZLHQLHVLELHJXQNL we wszystkich grupach wieNRZ\FK ZL RUD] SUDZLH VWXSURFHQWRZH SDGQLFLD ZUyG QRZRURGNyZ
SU]HPDZLDM]D TGE.DGRUD]RZRSRGHMU]HQLHQDOH\SRWZLHUG]LODERUatoryjnie.
'R EDGD DQDWRPRSDWRORJLF]Q\FK KLVWRSDWRORJLF]Q\FK ZLUXVRORJLFzQ\FK OXE VHURORJLF]Q\FK QDOH\ SU]HVD ZLHR SDGH SURVLWD ]DPURRQH
Z\FLQNL MHOLW FLHQNLFK OXE SREUDQH ] ERQ\ OX]RZHM MHOLWD F]F]HJR OXE ELoGURZHJR]HVNURELQ\2EHFQLHPRQDV]\ENRZ\NRQDEDGDQLDODERUDWRU\MQH
przy pomocy techniki ELISA RUD] PHWRG SROLPHU\]DFML DFXFKRZHM 57PCR8PROLZLDMRQHRGUyQLHQLH]DNDH7*(9 od PRCV. W przypadku
NLHURZDQLD PDWHULDX GR EDGD WHFKQLN 3&5 Z\VWDUF]DMFH MHVW SU]HVDQLH
SUyEHNNDXSREUDQ\FKRG]ZLHU]WGQLSR]DNDHQLX&HORZHMHVWUywQLHSU]HVDQLHGREDGDVHURORJLF]Q\FK SUyEVXURZLF\ZLNWyUHZ\ND]yZD\REMDZ\FKRURERZH7*( przynajmniej tyG]LHZF]HQLHM8SURV]F]RQH
EDGDQLHGLDJQRVW\F]QHPRQDSU]HSURZDG]LZHZDVQ\P]DNUHVLHRJOGaMF SRG PLNURVNRSHP OXE VLOQ OXS VWDQ NRVmNyZ Z MHOLWDFK FLHQNLFK :
tym celu nLHZLHONLVNUDZHNMHOLWDF]F]HJROXEELRGURZHJRQDOH\]DQXU]\QD
196
&+252%<:,
S\WFH3HWULHJROXEV]NLHNX]HJDUNRZ\PZUR]WZRU]HIL]MRORJLF]Q\POXEZ
ZRG]LH3U]\7*(GRFKRG]LGRFDNRZLWeJR]QLV]F]HQLDNRVPNyZFRMHVW
Z\UDQLH]DXZDDOQH
P26732:$1,(. KoronawirusRZH ]DSDOHQLH RGND L MHOLW X ZL jest
FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD %
OIE). Do dzisiaj nie opracowano metody skutecznej profilaktyki TGE.
6DPRLVWQHPXZ\OHF]HQLXPRQDGRSRPyFSRSU]H]ZSURZaG]HQLHJRGyZNL
SU]\ MHGQRF]HVQ\P REILW\P SRMHQLX ZL 3DUHQHWHUDOQH X]XSHQLDQLH SyQyZPRHSU]\F]\QLVLGRRJUDQLF]HQLDVWUDWZJUXSDFKSURVLWVWDUV]\FK
:VWU]\PXMF OXE RJUDQLF]DMF SRGDZDQLH SDV]\ FKRUXMF\P WXF]QLNRP
PRQD ]PQLHMV]\ VWUDW\ Z WHM JUXSLH ]ZLHU]W : PRPHQFLH Z\VWpienia
7*(ZFKOHZQLQDOH\MDNQDMV]\EFLHMGRSURZDG]LGR]DNDHQLDLSU]HFKoURZDQLD FDHJR VWDGD ZL SRSU]H] SU]HQRV]HQLH NDX FKRU\FK ZL GR
NRU\W ]ZLHU]W NWyUH MHV]F]H QLH ]DFKRURZD\ &KURQLHQLH SRV]F]HJylnych
JUXS]ZLHU]WSU]HG]DNDHQLHPZ\GDMHVLE\EGHP]HZ]JOGXQDEUDN
VNXWHF]QRFL WDNLHJR G]LDDQLD D W\P VDP\P SU]HGXDQLH F]DVX WUZDQLD
FKRURE\ Z FKOHZQL 6LHZVWZR ZLUXVD PRH WUZD GR W\JRGQL FKoFLD
]Z\NOHNRF]\VLSRW\JRGQLDFK
:\WZDU]DQLHRGSRUQRFLSR]DNDQHMUR]SRF]\QDVLRNRRGQLDSRLnIHNFML3RZVWDMFDZZ\QLNXSU]HFKRURZDQLD7*( F]\QQDRGSRUQRPLHjVFRZD SU]HZyG SRNDUPRZ\ FKURQL ]ZLHU]WD SU]HG SRQRZQ\P ]DFKRUoZDQLHP SU]H] RNUHV RNRR Sy URNX 2GSRUQR ELHUQD MHVW SU]HNDzywana
SURVLWRP ZUD] ] VLDU ORFK NWyUH SU]HFKRURZD\ OXE E\\ RGSRZLHGQLR
LPPXQL]RZDQH : VLDU]H RUD] Z PQLHMV]\P VWRSQLX Z POHNX ]QDMGXM VL
swoiste sekrecyjne immunoglobuliny klasy A SIgA. Czynne uodpornianie
loch przyQRVLHIHNW\W\ONRZWHG\MHOL \Z\RVDELRQ\ZLUXV]RVWDQLHSRGDQ\
doustnie lub donosowo.
'RZLHG]LRQR H RSW\PDOQH RJU]HZDQLH FKOHZQL Z RNUHVLH Z\EXFKX
TGE DJRG]L Z SHZQ\P VWRSQLX SU]HELHJ FKRURE\ ELHJXQFH WRZarzyszy
GXDXWUDWDFLHSDDRSUyF]WHJRZLUXV7*(MHVWZUDOLZ\QDZ\V]HWHPSeUDWXU\:OHF]HQLXSU]\GDWQHVSU]HGHZV]\VWNLPSUHSDUDW\QDZDGQLDMFHL
X]XSHQLDMFH XE\WNL HOHNWUROLWyZ 'R ELHFHM GH]\QIHNFML SRPLHVzF]H
SU]\GDWQHVPLQWDNLHSUHSDUDW\MDN9LUNRQ oraz Halamid.
Epidemiczna biegunka
(ang. porcine epidemic diarrhoea)
-HVW WR ]DNDQD L EDUG]R ]DUDOLZD ZLUXVRZD LQIHNFMD SU]HZRGX SRNDrPRZHJRNWyUHMREMDZDPLVZ\PLRW\LELegunka.
*U\SDZL
197
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologicznym PED jest koronawirus PEDVDQW\JHQRZRUyQ\RG7*(9. Szczepy
WHJRZLUXVDL]RORZDQHZUyQ\FKNUDMDFKVVHURORJLF]QLHLGHQW\F]QH]SUototypowym szczepem wirusa PED CV777.
UyGHP]DUD]NDZZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKV]ZLHU]WDFKRUHZ\GDODM
FHJRZQDMZLNV]HMNRQFHQWUDFMLZUD]]NDHP'RUHSOLNDFMLZLUXVDZNoPyUNDFKHQWHURF\WyZGRFKRG]LMXSRJRG]LQDFKRG]DNDHQLD RVHVNyZ
1DMZLNV]LORDQW\JHQXVWZLHUG]DVLJRG]LQSRLQIHNFML:\UDQH
]PLDQ\DWURILF]QHNRVPNyZEGFHZ\QLNLHPLQWHQV\ZQHJRQDPQaDQLDVL
ZLUXVDVWZLHUG]DQRSRXS\ZLHJRG]LQRGFKZLOLZ\VWSLHQLDSLHUZV]\FK
REMDZyZNOLQLF]Q\FK%LHJXnka MHVWZ\QLNLHP]PLDQZNRPyUNDFKQDERnNRZ\FKNRVPNyZSURZaG]F\FKGR]DEXU]HDEVRUSFML
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\WUZDUHGQLR36 goG]LQ X SURVLW VVF\FK L GQL OXE QLHFR GXHM X ZL VWDUV]\FK .OLQLF]Q\
obraz PED MHVW EDUG]R ]EOLRQ\ GR WHJR MDNL REVHUZXMH VL Z SU]HELHJX
TGE2EMDZ\FKRURERZHREVHUZXMHVLX]ZLHU]WZNDGHMJUXSLHZLHNowej, jedQDN QDMZ\V] ]DFKRURZDOQR GR QRWXMH VL ZUyG SURVLW
VVF\FKXNWyU\FKSU]HELHJ ]DNDHQLDMHVWQDMFLV]\MHGQDNZRGUyQLHQLX
RG 7*( SDGQLFLD SURVLW RVHVNyZ V ]GHF\Gowanie mniejsze. Wymioty
oraz ostra, wodnista biegunka GRSURZDG]DMZNUyWNLPF]DVLHGR]QDF]QHJR
RGZRGQLHQLDRUJDQL]PX 2NRR 4. dnia od chwili w\VWSLHQLD]PLDQ NOinicznych, na skutek odwodQLHQLD L UR]ZLMDMFHM VL NZDVLF\ F] SURVLW
JLQLHPLHUWHOQR]UHJX\QLHSU]HNUaF]DLGRW\F]\Z\F]QLHSURVLW
ZZLHNXGRGQLD\FLD
=DFKRURZDOQR ZJUXSLH]ZLHU]WVWDUV]\FK WXF]QLNyZLPDcior
MHVWUyQDDOHSU]HZDQLHGRZ\VRND2EMDZ\VVDELHMZ\UaRQH QL X SURVLW VVF\FK 3R RNRR GQLDFK ]ZLHU]WD ]GURZLHM
8WU]\PXMFD VL MHGQDN MHV]F]H SU]H] SDU GQL V]F]HJyOQLH X WXF]QLNyZ
deSUHVMDLEUDNDNQLHQLDVSU]\F]\QVSDGNXPDV\FLDDJyZQLHZRVWDWQLHM
fazie tuczu.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Makroskopowo zmiany sekcyjne u
SURVLWSDG\FKOXEGRELW\FKZRNUHVLHSHQHJRUR]ZRMXREMDZyZFKRUREoZ\FKVEDUG]RSRGREQHGRREVHUZowanych w przebiegu TGE i oJUDQLF]DM
VL Z JyZQHM PLHU]H GR MHOLW FLHQNLFK ,FK FLDQD MHVW Z\UDQLH ]FLHF]DD
DF]NROZLHNPQLHMSU]H]URF]\VWDQLZSU]\SDGNX7*(5R]GWHSU]HNUZLoQH MHOLWD FLHQNLH V]F]HJyOQLH Z RGFLQNDFK MHOLWD F]F]HJR Z\SHQLRQH V
S\QQWUHFLR]DEDUZLHQLXMDVQRyW\PGR]LHOoQHJR:RGNXSURVLW
VVF\FK VWZLHUG]D VL REHFQR FLWHJR POHND RUD] QLHNLHG\ SRJUXELHQLH
RNROLF\RGZLHrnikowej.
ROZPOZNAWANIE. KRQLHF]QHMHVWSU]HSURZDG]HQLHEDGDODERUDWRU\jQ\FK 'R EDGD LPPXQRIOXRUHVFHQF\MQ\FK QDOH\ SUzeVD SDGH SURVLWD
OXESRGZL]DQHSWOHMHOLWFLHQNLFK
198
&+252%<:,
P26732:$1,( 'RW\FKF]DV QLH RSUDFRZDQR PHWRG SRVWSRZDQLD Z

SU]\SDGNXZ\VWSLHQLD3(''RZLDGF]HQLDWHUHQRZHZVND]XMHGRGDWHN
UR]FLHUXMHOLWSURVLWFKRU\FKQDWFKRUREGRSDV]\FLDrnych loch, na 23
W\JRGQLH SU]HG SRURGHP ]DSRELHJD ]DNDHQLX LFK PLoWyZ 6WRVRZDQLH WHM
VDPHMWHFKQLNLXRGSRUQLDQLDXSR]RVWD\FK]ZLHU]WZSU]\SDGNXZ\VWSLeQLD 3(' Z FKOHZQL SU]\F]\QLDVL GR ]QDF]QHJR VNUyFenia czasu trwania i
V]HU]HQLDVLFKRURE\ZVWDG]LH&KRUXMFHSURVLWDQDOH\QDZDGQLDSRGaMF LP GRRWU]HZQRZR QS JOXNR] ]ZLHU]WD WH PXV] PLH VWD\
GRVWS GR ZRG\ : RNUHVLH Z\EXFKX FKRURE\ QDOH\ U\JRU\VW\F]QLH SU]eVWU]HJDRSW\PDOQ\FK]DVDGKLJLHQ\V]F]HJyOQLHZSRURGyZNDFK&HORZ\P
]H Z]JOGyZ HNRQRPLF]Q\FK Z\GaMH VL UyZQLH ]DSU]HVWDQLH SRGDZDQLD
paszy chorym warchlakom i tucznikom przez okres 23 dni, przy jednoczeVQ\P]DSHZQLHQLXLPVWDHJRGRVWpu do wody.
*U\SDZL
(ang. swine influenza)

Grypa ZL6,MHVWRVWU]DNDQL]DUDOLZFKRURESU]HELHJDMF]
Z\VRN JRUF]N SRVPXWQLHQLHP NDV]OHP GXV]QRFL RUD] Zyciekiem z
oczu i nosa.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRURE Z\ZRXMH SQHXPRWURSRZ\
ZLUXVJU\S\ZLW\SX$ 6,9NWyUHJRG]LDDQLHSDWRJHQQHZ]PDJDQHMHVW
F]VWR SU]H] LQQH ]DUD]NL Actinobacillus pleuropneumoniae, Pasteurella multocida)
RUD] ]H ZDUXQNL URGRZLVNoZH ]LPQR ZLOJR GXD GRERZD DPSOLWXGD
temperatury).
:LUXV\ JU\S\ ]DNODV\ILNRZDQH V GR WU]HFK W\SyZ $ % L & 3RGVWDZ
NODV\ILNDFML V UyQLFH DQW\JHQRZH PLG]\ JyZQ\PL ELDNDPL ZLULRQX WR
]QDF]\ELDNLHP0LQXNOHRSURWHLQ131DMZDQLHMV]\ZSU]\SDGNX]DNaHZLW\S$G]LHORQ\MHVWQDSRGW\S\ZRSDUFLXRZDFLZRFLMHJRDQWyJHQyZ SRZLHU]FKQLRZ\FK neuraminidazy (NA) i hemaglutyniny (HA).
:\UyQLDVLDSRGW\SyZDQW\JHQRZ\FK+$+-H15) i 9 NA (N1-N9).
:HWLRORJLLJU\S\ZLQDMZLNV]HSUDNW\F]QH]QaF]HQLHPDMV]F]HS\+1
NWyUHZ\ZRXMRVWUSRVWDLQIOXHQ]\SRGF]DVJG\V]F]HS\RZ]RU]HDQWyJHQRZ\P+1PDMPQLHMsze znaczenie epizootyczne. W Polsce w gospodarstwach wielkotowaURZ\FK VWZLHUG]D VL W\SRZH SU]\SDGNL JU\S\ QD WOH
]DNDHSU]HGHZV]\Vtkim szczepem H1N1. Grypa Z\VWSXMHMDNRHQ]RRWLD
REHMPXMF Z FLJX GQL FDH VWado; trwa 5 dni, po czyP V]yVWHJRVLyGPHJRGQLDQDVWSXMHQDJH]GURZLHQLHPLHUWHlQRMHVWQLVNDLZ\QRVL
1=HZ]JOGXQD]QDF]Q]PLHQQRDQW\JHQyZZLUXVDDZV]F]HJylQRFLMHJRGZyFKJOLNRSURWHLQSRZLHU]FKQLRZ\FKKHPDJOXW\QLQ\LQHXUDPi-
*U\SDZL
199
QLGD]\ VNXWHF]QR G]LDD SURfilaktycznych jest ograniczona. Straty zwi

]DQH ] Z\VWSLHQLHP JU\S\ Z\QLNDM SU]HGH ZV]\VWNLP ] XWUDW\ RUD] ]DKaPRZDQLDSU]\URVWyZPF5H]XOWDW\ZLHOXEDGDZVND]XMQDXG]LDZLUXVyZ
JU\S\ZLZFKRUobie ludzi.
PATOGENEZA. 'R]DNDHQLDZLUXVHPJU\S\GRFKRG]LGURJDHURJHQQ
=DNDHQLX XOHJDM NRPyUNL QRVD NUWDQL WFKDZLF\ L RVNU]HOL 8V]NRG]RQH ]
SRZRGX UHSOLNDFML ZLUXVD NRPyUNL QDERQND GUyJ RGGHFKRZ\FK VWDM VL
ZURWDPL]DNDHQLDGODZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\MQ\FK6XEVWDQFMHXZDOQLDQH
]]DNDRQ\FKNRPyUHNQDERQNDRUD]]NRPyUHNIDJRF\WXMF\FKF]VWHF]NL
ZLUXVD PRJ VSU]\MD UR]ZRMRZL EDNWHULL SU]HE\ZDMF\FK Z GURJDFK RGGeFKRZ\FK +DPXM RQH UyZQLH IXQNFMH NRPyUHN HUQ\FK PLG]\ LQQ\PL
]GROQRFKHPRWDNW\F]QLIDJRF\WDUQJUDQXORF\WyZ LPDNURIDJyZ.
OBJAWY KLINICZNE. &KRURED UR]SRF]\QD VL ]QDF]Q JRUF]N
42q&RJyOQ\PSRVPXWQLHQLHPQLHFKFLGRMHG]HQLDLGRUXFKX:FD\P
VWDG]LH Z NROHMQ\FK GRWNQLW\FK FKRURE JUXSDFK ZL V\FKD QDSDGRZ\
kaszel, ]ZDV]F]D SR ]PXV]HQLX ]ZLHU]W GR UXFKX OXE UDQR SR ]DGDQLX
SDV]\5yZQRF]HQLH]D]QDF]DMVLREMDZ\GXV]QRFLPLHV]DQHMZ\VWSXMH
]DSDOHQLH VSRMyZHN ZUD] ] Z\VLNLHP VXURZLF]\P NWyU\ Z\S\ZD WDNH ]
QR]GU]\:W\PRNUHVLHZLQLHFKXGQ2EMDZ\FKRURERZHXWU]\PXMVL
GQL L ]DQLNDM WDN V]\ENR MDN SRZVWD\ =DFKRUoZDOQR QD JU\S VLJD
DPLHUWHOQRMHVWQLHZLHONDLPLHFLVL]azwyczaj w granicach 12%.
6WZLHUG]RQRHSURVLWDXURG]RQHSU]H]PDFLRU\NWyUHSU]HFKRUoZD\
LQIOXHQ] ZRNUHVLHFL\E\\PQLHMV]HLQLHNWyUH]QLFKJLQ\8V]NDG]DM
FH G]LDDQLH ZLUXVD QD SRG\ Z\ND]DQR WDNH SR V]WXF]Q\P ]DNDHQLX PaFLRUSURQ\FK$QDORJLF]QHSU]\SDGNLVWZLHUG]DQRSR]DNDHQLXQDWXUDOQ\P
SU]\ F]\P QDMZLNV]H XV]NRG]HQLH SRGyZ L PLHUWHOQR QRZR QDURG]oQ\FKSURVLWZ\VWSRZD\ZPLRWDFKPDFLRUNWyUHSU]HFKRURZD\LQIOXHQ]
w pierwV]\PPLHVLFXFL\
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ZSXFDFKPRJE\ZyZRaQH VDP\P ZLUXVHP DOH EDUG]R F]VWR ]DNDHQLH JU\SRZH SRZLNDQe
MHVWEDNWHU\MQ\P]DSDOHQLHPSXFZNWyU\PPRJEUDXG]LDPLQSDFLRrkowce lub pasterele6WZLHUG]DVL]DF]HUZLHQLHQLHLREU]NERQ\OX]RZHM
WFKDZLF\LRVNU]HOLNWyUDMHVWSRQDGWRSRNU\WDOX]RZZ\G]LHOLQ]DZLHUaMF]XV]F]RQHNRPyUNLQDERQNRZHOLPIRF\W\ LU]VNL0DHRVNU]HOLNLV
Z ZLHOX PLHMVFDFK FDNRZLFLH Z\SHQLRQH OX]HP : V]F]\WRZ\FK VHUFoZ\FKDQLHNLHG\WDNHZSU]HSRQRZ\FKSaWDFKSXFZLGRF]QHVUR]VLDQH
ogniska zapalne koloru ciemnoczerwonoOLZNRZHJR Z NWyU\FK REUELH
WNDQND F]QD PLG]\SFKHU]\NRZD MHVW UR]V]HU]RQD :]\ FKRQQH UydSLHUVLRZHLRVNU]HORZHVSRZLNV]RQH:FLV]\FKSRZLNDQ\FKSU]\SDdNDFKZZ\VLNXRVNU]HOLLWFKDZLF\ZLGRF]QHVVWU]SNLNUZLLZyNQLND]D
w jamie RSXFQRZHM L ZRUNX RVLHUG]LRZ\P ]ZLNV]oQD LOR S\QX L QLWNL
200
&+252%<:,
ZyNQLND =PLDQ\ ]DSDOQHREHMPXM F]VWR SRZLHU]FKQL ]DMW\FK SaWyZ

ROZPOZNAWANIE. 1DJHZ\VWSLHQLH]DFKRURZD]REMDZDPL]HVWUoQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR PRH ZVND]\ZD QD JU\S 3RVWDZLHQie trafnej
GLDJQR]\MHVWPROLZHZW\SRZ\FKSU]\SDGNDFKNLHG\]DFKRURZXMZV]\VtNLH DOERZLNV]R ZL]FKDUDNWHU\VW\F]Q\PLREMDZDPLNOLQLF]Q\PL=GaU]DMVLMHGQDNQLHW\SRZHSU]\SDGNLFKRURE\OXEW\ONREDUG]RSRGREQHGR
grypy. Pewne rozpoznanie chorob\ PRH QDVWSL MHG\QLH QD SRGVWDZLH
Z\QLNyZEDGDODERUDWRU\MQ\FKWML]RODFMLZLUXVDOXEZ\ND]DQLDREHFQRFL
przeciwFLD 'R EDGD ZLUXVRORJLF]Q\FK QDMEDUG]LHM QDGDM VL Z\PD]\ ]
QRVD NWyUH QDOH\ SRELeUD RG ]ZLHU]W QD SRF]WNX FKRURE\ 3U]HV\DQH
pUyENLQLHPRJZ\V\FKDGODWHJRQDMOHSLHMMHGRVWDUF]DGRODERUDWRULXPZ
JOLFHUROX'REDGDVHURORJLF]Q\FK QDOH\SU]HND]DVXURZLFNUZLRG
ZLXNWyU\FKREMDZ\NOiQLF]QHZ\VWSL\FRQDMPQLHMGQLZF]HQLHM
P2673OWANIE -DN GRWG QLH RSUDFRZDQR ]DVDG VZRLVWHJR OHF]HQLD
ZLQLRP QDOH\ ]DSHZQL VXFKH FLHSH OHJRZLVND ZROQH RG NXU]X SRZLeWU]HZRGGRSLFLDRUD]VSRNyM:FHOX]DSRELHHQLDSRZLNDQLRPVWRVRZaQH V URGNL Z\NU]WXQH SRGDZDQH ] SDV] OXE DQW\ELRW\NL EG LQQH OHNL
SU]HFLZEDNWHU\MQH:]ZL]NX]W\PH]DFKRURZDQLDQDJU\SPDM]D]ZyF]DM HWLRORJL ZLHORF]\QQLNRZ ]DVDGQH MHVW ]DVWRVRZDQLH DQW\ELRW\NyZ
KDPXMF\FKUR]ZyMZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\MQ\FK
W wielu krajach Europy w profilaktyce stosowaQHVVZRLVWHV]F]HSLRQNL
(Suvaxyn, Flu-3, Duphar]DZLHUDMFHLQDNW\ZRZDQ\DQW\JHQV]F]HSXQDOeFHJRGRSRGW\SX+16]F]HSLRQNLWH]DZLHUDMDGLXZDQWROHMRZ\3RGaMHVLMHGZXNURWQLHZRGVWSLHW\JRGQL8RGSRUQLDVLSU]HGHZV]\VWNLP
warchlaki.
=DNDHQLDNRURQDZLUXVHPSXFQ\P
(ang. porcine respiratory coronavirus)
=DNDHQLDSXFQ\PNRURQDZLUXVHPSU]HELHJDMFHXZLEHzobjawowo
OXE ]OHNNLPLREMDZDPL ]H VWURQ\ XNDGXRGGHFKRZHJR NRPSOLNXM VHUROoJLF]Q GLDJQRVW\N 7*( L VW\PXOXM SRZVWDQLH NU]\RZHM RdSRUQRFL QD
]DNDHQLDZLUXVHP7*(
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. .RURQDZLUXV SXFQ\ ZL (PRCV QDOH\
do rodziny Coronaviridae i jest antygenowo pokrewny z wirusem TGE. ZaVDGQLF]D UyQLFD PLG]\ W\PL GZRPD ZLUXVDPL ]ZL]DQD MHVW ] GHOHFM Z
genie S genomu PRCV, czego kRQVHNZHQFM MHVW ]UyQLFRZDQ\ WURSL]P
ZLUXVyZ 7*( L 35&9 3LHUZV]\ Z\ND]XMH SRZLQRZDFWZR GR NRPyUHN
*U\SDZL
201
QDERQND SU]HZRGX SRNDUPRZHJR D GUXJL GR NRPyUHN WNDQNL SXFQHM

ZjaGOLZRV]F]HSyZ35&9MHVW]UyQLFRZDQD
:VWDGDFKHQGHPLF]QLH]DNDRQ\FKZLNV]R SURVLW]RVWDMH]DLQIHNoZDQDZRNUHVLHPLG]\DW\JRGQLHP\FLD35&9 QDPQDDVLJyZQLH
Z NRPyUNDFK QDERQND JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK VNG SU]HGRVWDMH VL
VWRSQLRZR GR RVNU]HOL L RVNU]HOLNyZ 2JUDQLF]RQD VSUDZQR ]DLQIHNRZanych PRCV makURIDJyZ SXFQ\FKPRHE\SU]\F]\QREQLRQHMZ\GROQoFL V\VWHPX LPPXQRORJLF]QHJR XNDGX RGGHFKoZHJR .RURQDZLUXV SXFQ\
VLDQ\MHVWGURJDHUR]RORZOXEZUD]]Z\G]LHOLQ]JyUQ\FKGUyJRGGHFKoZ\FKSU]H]RNRRGQLSRLQIHNFML
OBJAWY KLINICZNE. 6WDGR]DNDRQH35&9 PRHQLHZ\ND]\ZDDdQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FK3UDFHGRZLDGF]DOQHGRZRG]HNRQVHNZHnFM LQIHNFML PRH E\ EUDN DSHW\WX RVRZLDR WUXGQRFL Z RGG\FKDQLX
]DKDPRZDQLH SU]\URVWyZ D QDZHW PLHU SURVLW 2EVerwacje terenowe i
EDGDQLDGRZLDGF]DOQHZVND]XMH35&9PRHSRJELDQDWHQLHSURFeVXFKRURERZHJRSU]\]DNDHQLXSDWRJHQQIORUEDNWHU\jQ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6EDUG]R]UyQLFRZDQHRGSUDkW\F]QLH QLH]DXZDDOQ\FK GR Z\VWSXMF\FK ZH ZV]\VWNLFK SDWDFK SXF
drobnych ognisk zapalnych.
ROZPOZNAWANIE. 'REDGDZLUXVRORJLF]Q\FKSU]\GDWQ\MHVWZymaz z
QRVD FKRU\FK SURVLW 'R EDGD VHURORJLF]Q\FK odpowiednia jest surowica
NUZLSREUDQDZNLONDQDFLHGQLSRVWZLHUG]HQLX]DFKRURZD7HFKQLN(/ISA PRQD RGUyQL LQIHNFM ZLUXVHP 7*( RG ]DNDHQLD 35&9. Coraz
F]FLHM GR Z\NU\ZDQLD PDWHULDX JHQHW\F]QHJR 35&9 VWRVXMH VL WHFKQLN
PCR ]Z\NRU]\VWDQLHPZ\PD]yZ]QRVDOXESHnej krwi.
P26732:$1,(. Nie opracowano dotychczas swoistych metod post
powania.
=DNDHQLDFLUNRZLUVRZH
(ang. porcine circovirus infection)

'UREQRXVWUyM WHQ PRH E\ F]\QQLNLHP RGSRZLHG]LDOQ\P lub co najPQLHMZLNDMF\PSURFHV\FKRURERZHZXNDG]LHRGGHFKRZ\P&RUD]ZL
FHM GDQ\FK ZVND]XMH H GUREQoXVWUyM WHQ MHVW QDMF]VWV] SU]\F]\Q W]Z
ZURG]RQHMGUF]NL
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. &LUNRZLUXV ZL (PCV) wyizolowano po
UD]SLHUZV]\QLHRGZLDOH]KRGRZOLOLQLLNRPyUHNZLZZDUXQNDFK in
vitro. &LUNRZLUXV ZL QDPQDD VL SU]HGH ZV]\VWNLP Z PRQRF\WDFK i
makrofagach.
202
&+252%<:,
OBJAWY KLINICZNE6]HUHJDXWRUyZF]\3&9 ze stwierdzanym ostatQLRZGX\FKFKOHZQLDFKXRJyOQLRQ\PSURFHVHPFKRURERZ\PRNUHODQ\P

MDNR ZLHORQDU]GRZ\ SRRGVDG]HQLRZ\ ]HVSy Z\QLVzczenia (post weaning
multisystemic wasting syndrom'RZDQ\FKV\PSWRPyZNOLQLF]Q\FKRPDZLDQHM
FKRURE\ ]DOLF]D VL REMDZ\ GUF]NL 8MDZQLDM VL RQH X QRZRURGNyZ Z
NOLNDJRG]LQSRXURG]HQLXLXWU]\PXMSU]H]NLONDQaFLHNROHMQ\FKGQLMHHOL
SURVLWDQLHSDGQZF]HQLHM]SRZRGXKLSRJOLNHPLL=ZL]DQD]QLSLFzNDMHVWQDVWSVWZHPXWUXGQLHZVVDQLXSU]H]FKRUHRVeski.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W trakcie badania sekcyjnego
VWZLHUG]D VL Z\UDQHSRZLNV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK SU]HNUZLHQLHSXF
SRZLNV]eQLH QHUHN RUD] UyQHJR VWRSQLD ]PLDQ\ ]DSDOQH Z RVNU]HODFK L
oskrzelikach.
ROZPOZNAWANIE 2EHFQLH QLH SURZDG]L VL Z 3ROVFH EDGD UR]So]QDZF]\FK]DNDHZL3&9.
5y\FD
(DF erysipelas suis, ang. erysipelas)

5y\FD ZL MHVW ]DNDQ JRUF]NRZ FKRURE EDNWHU\MQ NWyUD PRH
PLHRVWU\SU]HELHJZIRUPLHSRVRF]QLF\ OXESRNU]\ZNLVNyUQHMRUD]SU]eZOHN\]REMDZDPL]DSDOHQLDVWDZyZOXEZVLHUG]LDQLHNLHG\UyZQLHZ\VW
SXMURQLHQLD XFLDUQ\FKPDFLRU:]ZL]NX]H]PLDQV\VWHPXFKRZXD
WDNH SR ]DSU]HVWDQLX PDVRZ\FK V]F]HSLH ZL DWHQXRZDQ\PL V]F]HSLRnkami przeciw tej chorobie REVHUZXMHVL]PQLHMV]HQLHVNDOL]DFKRURZDZL
QDUy\F
6WRVXQNRZRGXZUDOLZRQD]DNDHQLHZRVNRZFHPZ\ND]XMHF]oZLHNRF]\PQDOH\SDPLWDPLQZWUDNFLHZ\NRQ\ZDQLDEDGDQLDVHNF\jQHJRZLSDG\FK]SRZRGXUy\F\
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologiczQ\PFKRURE\MHVWZRVNRZLHFUy\F\ (Erysipelothrix rhusiopathiae:REUELH
gatunku E. rhusiopathiae ]QDQ\FK MHVW SRQDG W\SyZ Verologicznych oraz
V]F]HS\1QLHZ\ND]XMFHDQW\JHQXW\SRZRVZRLVWHJR:RVNoZLHFUy\F\
REHFQ\MHVWZ]LHPL]DNDRQHMRGFKRGDPL]DLQIHNRZDQ\FKZLOXEQRVLFLHOL
ZRVNRZFD=QDMGXMHVLUyZQLHF]VWRZPLJGDNDFKZL6]DFXMHVLH
XRNRR50% zdrRZ\FKZLVWZLHUG]LPRQDREHFQRZRVNRZFDZ
PLJGDNDFK OXE Z]DFK FKRQQ\FK 2PDZLDQ\ GUREQRXVWUyM MHVW GR
RSRUQ\ QD UyQH F]\QQLNL WDNLH MDN S+ F]\ ZDKDQLD WHPSHUDWXU\ /DWHP
PRHVLXWU]\PDSU]\\FLXZ]LHPLSU]H]NLONDG]LHVLWGQLMHV]F]HGXHM
]LP:PLVLHSHNORZDQ\PZRVNRZLHFSU]H\ZDGRPLHVLF\DZERFz-
5y\FD
203
NX ZG]RQ\P RNRR PLHVLFH 6SRUyG URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK V]F]eJyOQLH VNXWHF]QH Z LQDNW\ZDFML ZRVNRZFD Uy\F\ V IRUPDOLQD, 5%
fenol, 0,1% sublimat.
5y\FD ZL PRH E\ Z\QLNLHP LQIHNFML ]HZQWU]- OXE ZHZQWU]SoFKRGQHM : SLHUZV]\P SU]\SDGNX GRFKRG]L GR ]DNDHQLD ]H URGRZLVND
]HZQWU]QHJR QDMF]FLHM GURJ GRXVWQ 'R NUZL ZRVNRZFH GRFLHUDM ]
PLJGDNyZNSek Peyera lub E\PRH przez uszkodzone miejsca w
ERQLHOX]RZHM2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\WUZD]Z\NOHGQL3U]\]DNDeQLX ZHZQWU]SRFKRGQ\P LVWRWQ URO RGJU\ZD ]PLDQD IORU\ EDNWHU\MQHM Z
MHOLWDFK Z W\P SU]HGH ZV]\VWNLP GHJUDGDFMD SDHF]HN Lactobacillus, co prowadzi do wzrostu pH w przewodzie pokarPRZ\PLRSW\PDOL]DFMLZDUXQNyZ
GR QDPQDDQLD VL ZRVNRZFyZ =DFKoURZDQLH RUD] QDWHQLH SU]HELHJX
FKRURE\]DOHZLVWRWQ\PVWRSQLXRGWU]HFKF]\QQLNyZLORFLL]MDGOLZRFL
ZRVNRZFyZRUD]VWDQXIL]MRORJLF]QeJRLLPPXQRORJLF]QHJRZLQL&KRURED
SRZVWDMHF]FLHMLPDFLV]\SU]HELHJ XZLOH\ZLRQ\FKQDGPLDUZ
JORZRGDQyZ L WXV]F]\ XWU]\P\ZDQ\FK Z ]\FK ZDUXQNDFK URGRZLVNoZ\FKSRWUDQVSRUFLHSU]\QDJ\FK]PLDQDFKFLQLHQLa i temperatury, przede
ZV]\VWNLPZRNUHVLHXSDyZZLQLHNWyUHSU]HFKRURZXMUy\FQDE\ZDM
RGSRUQR QD FDH \FLH QLHVWHW\ V UyZQLH QRVLFLHODPL L VLHZFDPL ZoVNRZFyZ
OBJAWY KLINICZNE. : ]DOHQRFL RG QDWHQLD L F]DVX WUZDQLD REMaZyZNOLQLF]Q\FKUR]UyQLDVLSRVWDQDGRVWURVWULSU]HZOHNUy\F\
3RVWDQDGRVWUDZ\VWSXMHVWRVXQNRZRU]DGNRLGRW\F]\SU]HGHZV]\VtNLPZLVWDUV]\FKRPF80 kg. Praktycznie nie dochodzi do powstania
W\SRZ\FKSODPUy\FRZ\FKZFFVLJD&7XSU]HG QDJ\PSDGQL
FLHP ZLQL GRFKRG]L GR LQWHQV\ZQHJR F]HUZRQRVLQHJR ]DEDUZLHQLD VNyU\
uszu, ryja, podbrzusza i ud.
3RVWDRVWUDSU]HELHJDWDNMDNSRVRF]QLFD&KRUHZLQLHVWDMVLRVRZLaH]DJU]HEXMVLZFLyNWUDFDSHW\W DZFFZ]UDVWDGRqC. Zwykle
MX RG GUXJLHJR GQLD FKRURE\ QD VNyU]H XV]X U\MD NODWNL SLHUVLRZHM L ZeZQWU]QHMVWURQ\XGSRZVWDMVLOQLH]DF]HUZLHQLRQHSODP\3ODP\WH]OHZDM
VLWZRU]FPQLHMOXEEDUG]LHMUR]ODQH]DF]HUZLHQLHQLHVNyU\:SU]ypadku
QLHSRGMFLDOHF]HQLD]DEDUZLHQLHVNyU\SU]HFKRG]LZVLQRF]HUZRQH&LHPQoVLQRF]HUZRQDEDUZDWDUF]\U\MRZHMZLHU]FKRNyZXV]XNRFDRJRQDZLDdF]\ R ]DDZDQVRZDQHM QLHZ\GROQRFL NUHQLD FR QDOH\ X]QD ]D REMDZ
Z\VRFH QLHNRU]\VWQ\ MHOL FKRG]L R GDOV]H URNRZDQLH 0DFLRU\ GRWNQLWH
FKRUREPRJURQLF]DVDPLREVHUZXMHVLNUyWNRWUZDH]DEXU]HQLDZURzURG]LH 8 NQXUyZ ]DNDRQ\FK ZRVNRZFHP Uy\F\ VWZLHUG]D VL RNUesowe
Z\UDQHSRJRUV]HQLHMDNRFLQDVLHQLD
1LHNWyU]\DXWRU]\Z\UyQLDMSRVWDSRNU]\ZNRZUy\F\]FKDUDNWHUystycznymi ]PLDQDPLQDVNyU]H3U]\ZFFZ\QRV]FHMRNRR&ZVNyU]H
JU]ELHWXLQDERNDFKFLDDSRZVWDMZ\UDQHZ\QLHVLHQLDNV]WDWXSURVWRNt-
204
&+252%<:,
QHJR OXE URPERLGDOQHJR UyQHM ZLHONRFL :\NZLW\ V SRF]WNRZR EHzEDUZQHSRF]\PSU]\ELHUDMNRORUMDVQRF]HUZRQ\D SyQLHMFLHPQRF]HUZoQ\LZNRFXILROHWRZ\3RVWDSRNU]\ZNRZDWUZDNUyWNR4 dni, i najcz
FLHMNRF]\VLZ\]GURZLHQLHP1LHNLHG\]WHMSRVWDFLFKRURE\UR]ZiMDVL
SRVRF]QLFDFKDUDNWHU\]XMFDVLUR]ODQ\P]DF]HUZLHQLHQLHPVNyU\
3RVWDSU]HZOHNDZ\VWSXMHZIRUPLH]DSDOHQLDZVLHUG]LDOXE]DSDOenia
VWDZyZ7DIRUPDUy\F\UR]ZLMDVL]Z\NOH]QLHOHF]RQHMOXEQLHSUDZiGRZR
OHF]RQHMSRVWDFLRVWUHM2VWDWQLRFRUD]F]FLHMVXJHUXMHVLHUy\FDSU]eZOHND PRH UR]ZLMD VL WDNH EH] XSU]HGQLHJR ]DFKRURZDQLD ZL QD
RPyZLRQHXSU]HGQLRIRUP\Uy\F\
=DSDOHQLHZVLHUG]LD3LHUZV]\PLREMDZDPLWHMSRVWDFLUy\F\VRVRZLaR L F]FLRZD XWUDWD DSHW\WX 1LHNLHG\ Z ]ZL]NX ] WZRU]HQLHP VL Z
REUELH ]DVWDZNL GZXG]LHOQHM VHUFD NDODILRURZDW\FK ZU]RG]LHMF\FK rozroVWyZ SRZRGXMF\FK FLNLH ]DEXU]HQLD Z NUHQLX GDMH VL ]DXZD\ ]aF]HUZLHQLHQLH XV]X L RGOHJ\FK RG VHUFD F]FL FLDD U\M SRGEU]XV]H XGD
RJRQ3UDZLH]DZV]HXZLFKRUXMF\FK QDSU]HZOHNSRVWDUy\F\RbVHUZXMHVLFKDUDNWHU\VW\F]QHSRNDV\ZDQLHNWyUHF]VWRSURZDG]LGRP\lQHJRUR]SR]QDQLD:UD]]UR]ZRMHPFKRURE\REMDZ\]HVWURQ\XNDGXRdGHFKRZHJR QDVLODM VL D GR PLHUFL ]ZLHU]FLD GRFKRG]L SR NLONX W\Jodniach. Niekiedy zapaleniu wsierdzia towarzyV]Z\QDF]\QLHQLDQDVNyU]H
ZapalenLHVWDZyZ. 7DSRVWDUy\F\XMDZQLDVLQDMF]FLHMXZDUFKOaNyZ
LREMDZLDVLREU]NLHPVWDZyZJyZQLHNRODQRZ\FKELRGURZ\FKOXEQDdJDUVWNRZ\FK &KRUH ZLQLH WUDF DSHW\W GXR OH D ]PXV]RQH GRSRGQoV]HQLDSRUXV]DMVLQLHFKWQLHLNXOHM8FLNLFKZLZ\VWSXMHQDSU]emian silna kulawizna SRV]F]HJyOQ\FKNRF]\Q:NRFRZ\PVWDGLXPFKoURE\ VWDZ\ PRJ FDNRZLFLH ]HV]W\ZQLH 0LPR FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK REMaZyZGRF]VWRFKRUREDWDMHVWUR]SR]QDZDQD]H]QDF]Q\PRSyQLHQLHP
do czegR SU]\F]\QLD VL VXENOLQLF]Q\ SU]HELHJ L ]DFKRUoZDQLD W\ONR F]FL
]ZLHU]W
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3U]\ SRVWDFL QDGRVWUHM PRQDQLH
VWZLHUG]LDGQ\FKFKDUDNWHU\VW\F]Q\FK]PLDQDQDWRPRSDWRORJLF]Q\FK3U]\
postaci ostrej sekcja wykazuje zwykle sinawe lub ciemnofioletowe zabarwieQLHVNyU\:]\FKRQQHVREU]NHVRF]\VWHSU]HNUZLRQHNRORUXFLHmQRF]HUZRQHJR3RGERQDPLVXURZLF]\PLV]F]HJyOQLHQDXV]NDFKVHUFD
SRG QDVLHUG]LHP Z\VWSXM Z\EURF]\Q\ OHG]LRQD MHVW SU]HNUZLRQD OHNNR
SRZLNV]RQD barwy ciemno- lub sinoczerwonej.
&KDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ Z\VWSXM Z QHUNDFK NWyUH V VLOQLH SU]ekrwione, koloru brunatnoczerwonego, w warstwie rdzeniowej niekiedy wyVWSXMZ\EURF]\Q\
3U]\ ]DSDOHQLX ZVLHUG]LD VWZLHUG]D VL NDODILRURZDWH ]JUXELHQLD QDjF]FLHM ]DVWDZNL GZXG]LHOQHM =RJL ZyNQLND WZRU] EURGDZNRZDWH QDUoOD
5y\FD
205
=DSDOHQLHVWDZyZFHFKXMHVLZ\VLNLHPVXURZLF]R-ZyNQLNRZ\PZMaPDFK VWDZRZ\FK 1LHNLHG\ GRFKRG]L GR ]QLHNV]WDFDMFHJR ]DSDOHQLD VWaZyZ]Z\WZRU]HQLHPWNDQNLNRVWQHM

ROZPOZNAWANIE. Przy typowej postaci choroby rozpoznanie kliniczne
QLH QDVWUF]D WUXGQRFL 0RJ VL RQH SRMDZL SU]\SRVWDFL SU]eZOHNHM :
WDNLPSU]\SDGNXGREDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]HVDQDU]G\PL
V]RZHVHUFHZWUREOHG]LRQQHUNLLZ\FLQHNMHOLt cienkich.
P26732:$1,( : FHOX RJUDQLF]HQLD Z\VWSRZDQLD Uy\F\ QDOH\ ]aSHZQLZLQLRPRSW\PDOQHZDUXQNLE\WRZDQLDWMZDFLZH\ZLHQLHKLJLeQ L RGSoZLHGQL PLNURNOLPDW SRPLHV]F]H =H Z]JOGX QD GXJRWUZD
SU]H\ZDOQRZRVNRZFDZURGRZLVNXZW\PSU]HGHZV]\VWNLPZFLyFH
LQDZ\ELHJDFKNRQLHF]QHMHVWRNUHVRZHF]\V]F]HQLHRGNDDQLHLGH]\QVHkFMD SRPLHV]F]H L Z\ELHJyZ GOD ZL 1DOH\ XQLND ZSURZDG]DQLD GR
FKOHZQLZL]RELHNWyZZNWyU\FKVWZLHUG]DVLSU]\SDGNLUy\F\1LHMHdnokrotnie wystSLHQLHWHMFKRURE\VWZLHUG]DQRSRZSURZDG]HQLXGRFKOHZQL
zakupionych loszek lub knurNyZ
:]DSRELHJDQLXVZRLVW\PUy\F\ZLZ\NRU]\VW\ZDQHVZQDV]\PNUaju szczepionki \ZH RVDELRQH 95-2 do stosowania parenteralnego oraz
Orvac GRVWRVRZDQLDGRXVWQHJRDWDNHV]F]HSLRQNLLQDNW\ZRZDQH5XYD[,
Porcilis Ery, Porcilis Ery + Parvo, Parvoruvax i Atrobac. Dwie pierwsze
szczepionki inakW\ZRZDQH V ELRSUHSDUDWDPL MHGQRZDQ\PL GZLH NROHMQH
GZXZDQ\PL SU]HFLZUy\F\LSDUZRZLUR]LHQDWRPLDVW$WUREDF-3 zawieUDZVZRLPVNDG]LHSR]DDQW\JHQDPLZRVNRZFDDQW\JHQ\Pasteurella multocida i Bordetella bronchiseptica. Szczepionka ta zalecana jest przede wszystkim do
VWRVRZDQLDZWXF]DUQLDFKZNWyU\FKVWZLHUG]DQDMHVWQRVRU\MyZND zzzn.
W stadach reprodukcyjnych oraz w chOHZQLDFKWRZDURZ\FKZDUFKODNLQDOH\
V]F]HSLZZLHNXRNRRPLHVLF\6WDGRSRGVWaZRZH]DOHFDVLXRGSRUQLD
UD]QDV]HPLHVLF\QDMOHSLHMV]F]HSLRQNDPLLQDNWywowanymi.
:NUDMDFKUR]ZLQLW\FKUROQLF]RZ]DVDG]LHQLHVWRVXMHVLZSURIilaktyce
\Z\FK V]F]HSLRQHN SU]HFLZ Uy\F\ 1DOH\ XQLND V]F]HSLHQLD SUoQ\FK
ORFKZRVWDWQLPPLHVLFXFL\LZSLHUZV]\FKW\JRGQLDFKSRRSURV]eniu.
6]F]HSLHQLDRFKURQQHORFKPRJQLHNLHG\SURZDG]LGR]DEXU]HZZyVWSRZDQLX UXL 'ODWHJR QDOH\ XQLND V]F]HSLHQLD ZL SU]HFLZ Uy\F\ Z
RNUHVLH SU]HG SRNU\FLHP 8 SHZQHJR RGVHWND ]ZLHU]W QLH GRFKRG]L GR
Z\WZRU]HQLDRGSRUQRFLXWDNLFKZLZ\VWSLPRJSRZLNDQLDSRV]F]epienne.
$QW\ELRW\NLHP ] Z\ERUX Z OHF]HQLX Uy\F\ MHVW SHQLF\OLQD, podawana
GRPLQLRZR=DGRZDODMFHZ\QLNLX]\VNXMHVLUyZQLHVWRVXMFWDNLHDQWybiotyki jak: amoksycylina, ampicylina czy linkomycyna0DRHIHNW\ZQDMHVW
streptomycyna $QW\ELRW\NRWHUDSL QDOH\ NRQW\QuRZD SU]H] NLOND GQL
&HORZHMHVWRGG]LHOHQLHOHF]RQHMZLQLRGSo]RVWD\FK]ZLHU]W:V]\VWNLP
LQQ\P ZLQLRP Z NRMFX ZDUWR SRGD RGSRZLHGQL DQW\ELRW\N Z SRVWDFL Ln-
206
&+252%<:,
iekcji lub doustnie. Ochronnie (2 PO NJ PF D WDNH OHF]QLF]R
ml/1NJPFUyZQRF]HQLH]DQW\ELRW\NLHPPRQDSRGDVXURZLFSU]eFLZUy\FRZ 5KXVLRQRUPLQ : SU]ySDGNX QLHZ\GROQRFL NUHQLD QDOH\
SRGD URGNL QDVHUFRZH :VND]DQD MHVW HOLPLQDFMD FKURQLF]QLH ]DNDRQ\FK
ZL]HVWDGD3RVWDFLHVHUFRZDLVWDZRZDUy\F\ VSUDNW\F]QLHQLHXOHF]DlQH : VWDGDFK Z NWyU\FK SRZWDU]DM VL SU]\SDGNL Uy\F\ ZVND]DQH MHVW
VWRVRZDQLHV]F]HSLRQHN]DELW\FK]DPLDVW\Z\FK
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. :RVNRZLHFUy\F\Z\ZRuMHXOXG]L]DNDHQLDSU]\UDQQH6]F]HJyOQLH]DJURHQL VOHNDU]HZHWHU\QDULL
SUDFRZQLF\ U]HQL ]DNDGyZ XW\OL]DF\MQ\FK L ]DNDGyZ JVWURQRPLF]Q\FK
Ry\FD Z\VWSXMHXOXG]LQDFD\PZLHFLHLZZLHOXNUDMDFK]DOLF]DQDMHVWGR
FKRUyE ]DZRGRZ\FK UyGHP ]DUD]NyZ GOD F]RZLHND V JyZQLH WNDQNL
]ZLHU]WSDG\FKQDUy\F%UDPZHMFLDVUDQ\LLQQHXV]NRG]HQLDVNyU\
]Z\NOHQDUNDFKLSU]HGUDPLHQLX2NUHVLQNXEacji u ludzi wynosi od 2 do 7
GQL3RW\PF]DVLHZPLHMVFXZQLNQLFLD]DUD]NDSRMDZLDVL]DF]HUZLHQLHQLH
REU]NLEyONWyUHUR]SU]HVWU]HQLDMVLQD]HZQWU]0RHGRFKRG]LUywQLHGRJRUF]NLLREU]NXZ]yZFKRQQ\FK=PLHQLRQHFKRURERZRWNDnNLVNyU\REMWHSURFHVHP]DSDOQ\PXOHJDMSROXEW\JRGQLDFKXV]F]HQLX
L QDVWSXMH SRZUyW GR QRUP\ : QLHOLF]Q\FK QLHOHF]RQ\FK SU]\SDGNDFK
dochodzi do posocznicy LSRZLNDZSRVWDFL]DSDOHVWDZyZSDOFRZ\FKL
]DSDOHQLDZVLHUG]LD=DNDHQLXZRVNRZFHPUy\F\]DSRELHJDVLSU]HVWU]eJDMF]DVDGKLJLHQ\SoSU]H]P\FLHUNRUD]X\ZDQLHUNDZLF]HNRFKURQQ\FK
przy pracy z materiDHP]DNDQ\P DZSU]\SDGNDFK]UDQLHGRNRQ\ZDQLH
ZDFLZHMWRDOHW\UDQ :OHF]eQLXVWRVXMHVLLQLHNFMHDQW\ELRW\NyZ]JUXS\
penicylin oraz surowice odporQRFLRZH
Bruceloza
(DFLDQJ brucellosis)
Bruceloza ZL MHVW FKRURE NWyUD SU]HELHJD ]D]Z\F]DM EH]REMDZRZR
-HMUH]XOWDWHPPRJE\QLHSRGQR XVDPLFLVDPFyZURQLHQLD, rodzenie
PDUWZ\FKLPDR\ZRWQ\FKSURVLW
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Bruceloza WU]RG\FKOHZQHMZ\ZR\Zana jest przez Brucella suis ZLQLH PRJ UyZQLH XOHJD ]DNDeniu przez B.
abortus i B. melitensis.
: REUELH B. suis Z\UyQLD VL ELRW\S Z\VWSXMF\ QD FD\P ZLHFLH
biotyp 2 z obszaru zachodniej i centralnej Europy oraz biotyp 3 stwierdzany na terenie obu Ameryk oraz w Azji. W 1994 roku stwierdzono przySDGNLEUXFHOR]\ZNLONXJRVSRGDUVWZDFKUHGQLRWRZDURZ\FKZPolsce.
Bruceloza
207
OBJAWY KLINICZNE. 8ZLEUXFHOR]DSU]HELHJDSU]HZDQLHEH]REMaZyZNOLQLF]Q\FK3RGREQLHMDNXLQQ\FKJDWXQNyZ]ZLHU]WREMDZHPZVNa]XMF\PQDWFKRUREVURQLHQLDNWyUHPRJQDVWSLZNDG\PRNUHVLHD

]ZDV]F]DPLG]\D W\JRGQLHPFL\3RURQLHQLDZF]HVQHZSLHUZV]\P
WU\PHVWU]HFL\]HZ]JOGXQDUHVRUSFM]DPDU\FK]DURGNyZXZLGDF]QLDM
VLZSRVWDFLQLHUHJXODUQ\FKUXLRNRRGQLSRSRNU\FLX0LG]\LQIHkFMDSRURQLHQLHPQDMF]FLHMQLHVWZLHUG]DVLDGQ\FK NOLQLF]Q\FKREMDZyZ
]DNDHQLD8ORFKNWyUHSRURQL\REVHUZXMHVLNUZDZLHQLD]GUyJURGQ\FK
%DUG]R F]VWR Z\VWSXMH ]DSDOHQLH NUJRVXSD ] XV]NRG]HQLHP FKU]VWHN
VWDZRZ\FK8NQXUyZFKDUDNWHU\VW\F]Q\MHVWREU]NMHGQHJROXEREXMGHU
QDMGU]\QLHFK GRNU\FLDEUDNDSHW\WX DSDWLDLJRUF]ND=DUyZQRXVaPLF MDN L NQXUyZ VWZLHUG]D VL RNUHVRZR ]PLDQ\ ]DSDOQH Z VWDZDFK XZidaczniaMFHVLREU]NDPLLEROHVQRFL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. %DGDQLHP VHNF\MQ\P X NQXUyZ
VWZLHUG]D VL Z MGUDFK ]PLDQ\ zapalne i martwicowe oraz ogniska ropne.
=PLDQ\WHJRW\SXGLDJQR]XMHVLUyZQLHZREUELHVWDZyZ8ORFKVWZLHrG]DVLGXOLF]EyW\FKJX]NyZZERQLHOX]RZHMPaFLF\ZZWURELH
OHG]LRQLH L QHUNDFK : EDGDQLX VHNF\MQ\P PRQD WDNH Z\ND]D REU]N
oEHFQRZ\EURF]\QRUD]RJQLVNDPDUWZLF]HZFLDQLHPDFLF\8ZLFKoUXMF\FK QD EUXFHOR] REVHUZRZDQR Z\EUoF]\Q\ Z VNyU]H RUD] REU]N
WNDQNLSRGVNyUQHM1DMEDUG]LHMW\SRZHGODEUXFHOR]\ZLV]PLDQ\RFKaUDNWHU]HJX]NRZDW\PZ\NU\ZDQHXZLNV]RFLFKRU\FK]ZLHU]WRUD]]PLaQ\ ]DSDOQH XNDGX QDF]\QLRZHJR QLHNLHG\ ] REMDZDPL EDUG]R Z\UDQHJR
]ZDSQLHQLDQDF]\
ROZPOZNAWANIE. 3RURQLHQLDZUyQ\FKID]DFKFL\RUD]FKDUDNWHUyVW\F]QHREMDZ\NOLQLF]QHXNQXUyZXDWZLDMGLDJQR]:SU]\SDGNXNDGego poronieniDQDOH\SU]HVDPDWHULDELRORJLF]Q\GREDGDZFHOXZ\NOuF]HQLD EUXFHOR]\ 'R EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FK QDMEDUG]LHM SU]\GDWQH V
NUHZ Z RNUHVLH EDNWHULHPLL Z\PD]\ ] SRFKZ\ SRURQLRQH SoG\ R\VNR
]PLHQLRQHMGUDLZ]\FKRQQH
1DMEDUG]LHMSHZQPHWRGUR]SR]QDZDQLDEUXFHOR]\MHVWL]RODFMDEUXFHOL
]X\FLHPZ\ELyUF]\FKSRGR\GODWHJRJDWXQNXGUREQRXVWURMyZ:\ND]aQRHEH]SRUHGQLDL]RODFMDW\FKGUREQRXVWURMyZ]Z]yZFKRQQ\FKGDMH
WDN VDPR Z\VRNL RGVHWHN SR]\W\ZQ\FK Z\QLNyZ MDN Eadanie serologiczne.
5R]SR]QDQLHVHURORJLF]QHZNLHUXQNXREHFQRFLVZoLVW\FKSU]HFLZFLDMHVW
QDMSURVWV]LQDMF]FLHMVWRVRZDQPHWRGZykrywania omawianej choroby.
=DOHFDQH DNWXDOQLH PHWRG\ GLDJQRVW\NL VHURORJLF]QHM WR RGF]\Q NZDQHM
DJOXW\QDFML S\WRZHM (OKAP RGF]\Q ZL]DQLD GRSHQLDF]D (OWD) oraz
ELISA =H Z]JOGX QD ZDFiZRFL SURNRPSOHPHQWDUQH VXURZLF ZL Z
licznych przypadkach badaniem przy pomocy OWD uz\VNXMH VL Z\QLNL
IDV]\ZLH XMHPQH FR REQLD ZDUWR GLDJQRVW\F]Q WHJR WHVWX 3RPLPR
ZWSOLZHMZDUWRFLGLDJQRVW\FzQHMF]VWRVWRVRZDQPHWRGV]F]HJyOQLHZ
208
&+252%<:,
PLG]\QDURGRZ\PREURFLH]ZLHU]WDPLMHVWRGF]\QDJOXW\QDFML SUREyZNowej (OA).

P26732:$1,(. Bruceloza ZL MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRdOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(1LHSURZaG]LVLMHMOHF]HQLD
1LHPDWHVNXWHF]Q\FKV]F]HSLRQHND]ZLHU]WD]DNDRQHPXV]E\QLezwRF]QLHSRZ\NU\FLXFKRURE\HOLPLQRZDQHDE\QLHGRSXFLGRUR]SU]eVWU]HQLHQLD VL WHM ]RRQR]\ NWyUD GOD OXG]L MHVW ]QDF]QLH EDUG]LHM QLHEHzSLHF]QDQLEUXFHOR]DE\GD. W fermach wielkotowarowych zaNDRQHNQXU\
winQ\ E\ XVXQLWH ]H VWDGD SRGGDQH WU]HELHQLX SR F]\P SU]HND]DQH QD
XEyM/RFK\NDUPLFHSURVLWDPRJSR]RVWDQDIHUPLHZ\F]QLHGRF]DVX
RGVDG]HQLDRGQLFKSURVLWDQDVWSQLHSRGGDQHXERMRZL
8ERMX ZL GRWNQLW\FKEUXFHOR]QDOH\GRNRQD Z U]HQLDch z czynQ\PLRGG]LDDPLVDQLWDUQ\PLOXEZLQQ\FKU]HQLDFKZ\]QDF]RQ\FKGRWHJR
FHOX 3R XERMX SRPLHV]F]HQLD SRZLQQ\ E\ RGNDRQH 3URVLWD RG PDFLRU
]DNDRQ\FKEUXFHODPLPRJE\SU]HND]\ZDQHW\ONRQDWXF]:]ZL]NX]
W\PQDOH\MHWUZDOHR]QDNRZDSU]H]Z\FLFLHWUyMNWDZOHZHMPDRZLQLH
usznej.
: NDG\P SU]\SDGNX SRURQLHQLD Z]JOGQLH XURG]HQLD VL Z PLRFLH
ZV]\VWNLFKSRGyZPDUWZ\FKSRG\MDNUyZQLHNUHZPDFLRU\QDOH\SRdGDEDGDQLXZNLHUXQNXEUXFHOR]\'RF]DVXXVWDOHQLDSU]yczyny poronienia
]ZLHU]WDZLQQRVLWU]\PDZL]RODFMLLQLHQDOH\LFKNU\
3RVWZLHUG]HQLXZEDGDQLXVHURORJLF]Q\PPLDQGRGDWQLFKZLQLHUHDJuMFHGRGDWQLRQDOH\HOLPLQRZD3RQDGWRQDOH\ZVWU]\PDREUyW]ZLHU]
WDPL ] JRVSRGDUVWZD ] Z\MWNLHP WUDQVSRUWyZ GR U]HQL D WDNH SRGGD
XERMRZLZV]\VWNLHPDFLRU\]QDMGXMFHVLUD]HP]VHURSR]yW\ZQPDFLRUZ
SRURGyZFH7U]HEDUyZQLHSU]HSURZDG]LEDGDQLHVHURORJLF]QHQDEUXFeOR]PDFLRUSRNDG\PSRURG]LHZRNUHVLHMHGQHJRF\NOXZ\SURV]HRUD]
NQXUyZ
:V]\VWNLHZLQLHLPSRUWRZDQHPXV]SRFKRG]L]JRVSRGDUVWZZROQ\FK
RG WHM FKRURE\ LE\ ]DRSDWU]RQH Z ZLDGHFWZR ZHWHU\QDU\MQH ZVND]XMFH
HZ\QLNEDGDQLDVHURORJLF]QHJRE\XMHPQ\3RSU]\E\FLXGRNUDMX]ZLHU]
WDWHSRGOHJDMJUDQLF]QHMRGSUDZLHOHNDUVko-weterynaryjnej, po czym kieroZDQH V QD GQL GR Z\]QDF]RQ\FKSXQNWyZ NZDUDntanny. W tym czasie
SRGGDZDQHVEDGDQLXNRQWUROQHPXQDEUXFHOR]2GZ\QLNXEDGDQLDX]aOHQLRQHMHVWGDOV]HSRVWSRZDQLH]H]ZLHU]WDPL:SU]\SDGNXVWZLHUG]HQLD
EUXFHOR]\XZLVSURZDG]RQ\FK]]DJUDQLF\QDOH\X]QD]DSRGHjU]DQR
]DNDHQLH VL FKRURE FD SDUWL ]ZLHU]W OXE W\ONR F] SRFKRG]F RG
MHGQHJRZDFLFLHODL]ZUyFLMHHNVSRUWHURZLOXE]DMHJR]JRGVNLHURZDGR
QDMEOLV]HMU]HQLVSHFMDOQLHGRWHJRZ\]Qaczonej.
Bruceloza
Z$*52(1,(
SVyZ
'/$ ='52:,$ &=2:,(.$.
209
Patrz: bruceloza owiec,
Leptospiroza
(DFLDQJ leptospirosis)
Leptospiroza MHVW EDNWHU\MQ FKRURE ZL SU]HELHJDMF VXENOLQLF]QLH
lub ]REMDZDPL JRUF]NL yWDF]NL, ronieniami oraz rodzeniem martwych i
PDR\ZRWQ\FKSURVLW6WUDW\VSoZRGRZDQHOHSWRVSLUR]F]VLJyZQLH
z zaburzeniami w rozrodzie i odFKRZLH SURVLW :\VWSLHQLH FKRURE\ w
stadzLHZLSURZDG]LGRLVWRtQ\FKRJUDQLF]HZREURFLH
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPZ\ZRXMF\PFKRUREVGUREQRXVWURMH]Jatunku Leptospira interrogansZNWyU\PQDSRGVWDZLHDQW\JHQyZW\SRZRVZoLVW\FKUR]UyQLDVLSRQDGVHURZDUyZVHURW\SyZ8ZLQDMJURQLHjV]HV]DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]VHURZDU\: Leptospira pomona, L. tarassovi i L.
canicola0QLHMV]H]QDF]HQLHPDM]DNDHQLDL. icterohaemorrhagiae, L. sejroe i L.
grippotyphosa.
PATOGENEZA=ZLHU]WD]DNDDMVLSU]HZDQLHGURJGRXVWQLSU]H]
VNyURUD]ZF]DVLHNU\FLD=DUD]NLGRVWDMVLGRNUZLJG]LHV]\ENRQDPQaDMVLLFKREHFQRZ\ND]DPRQDMXSRGQLDFKRGLQIHNFML3RSRMaZLHQLXVLSU]HFLZFLDOHSWRVSLU\ ]QLNDM]NUZLREZRGoZHMLORNDOL]XMVLZ
QHUNDFKJG]LHSU]HE\ZDMSU]H]GXJLRNUHVPLHVLFaPL6WGWHVLHZVWZR
odbywa si JyZQLH ]D SRUHGQLFWZHP PRF]X FKRU\FK ]ZLHU]W OXE EHzobjawowych nosicieli leptospir L WUZD PRH SU]H] V]HUHJ PLHVLF\ FR VWaQRZLSRGVWDZRZHUyGRLQIHNFML
:RUJDQL]PLHSURQ\FKORFKOHSWRVSLU\ SU]HNUDF]DMEDULHUR\VNRZL
]DNDDMSRG\1DLQIHNFMW\PLEDNWHULDPLV]F]HJyOQLHZUDOLZHVSody w
WU]HFLP WU\PHVWU]H FL\ : MHM QDVWSVWZLH GRFKRG]L GR PLHUFL SRGyZ L
przedwczesnego porodu lub poronienia : SU]\SDGNX SU]H\FLD UyGPacicznHJR ]DNDHQLD URG]FH VL SURVLWD V VDEH F]VWR Z\ND]XM REMDZ\
yWDF]NL LSDGDM]D]Z\F]DMZSLHUZV]\FKGQLDFK\FLD
OBJAWY KLINICZNE=DOHRGVHURZDUXVWRSQLDMHJR]MDGOLZRFLRUD]
RG ZLHNX ]DLQIHNRZDQ\FK ZL 5R]UyQLD VL RVWU L SRGRVWU RUD] UHSUoGXNF\MQUR]URGRZSRVWDFKRURE\
3RVWDRVWULSRGRVWUFKDUDNWHU\]XMRGSRZLHGQLRVLOQLHMOXEVDELHMZyUDRQHREMDZ\RJyOQHSRVPXWQLHQLHNUyWNRWUZDDJRUF]NDXWUDWDDSHW\WX
NWyU\PWRZDU]\V]\PRHGQLWUZDMFDELHJunka lub zaparcie i zapalenie
VSRMyZHN3LHUZV]H]DFKRURZXMZVWDG]LH]Z\NOHPRGHZDUFKODNL cz
VWR ZUyG REMDZyZ SU]\SRPLQDMF\FK LQIOXHn] 2EMDZ\ WH XVWSXM SR
NLONXGQLDFKLU]DGNRE\ZDM]DXZDRQH]ZDV]F]DZIHrmach wielkotowa-
210
&+252%<:,
URZ\FK:GX\FKVNXSLVNDFKZLQLH]DNDDMVLZUyQ\PF]DVLHDSRQDdto nie wszystkie zainfekowane osobniNLFKRUXMD]DWHPSU]\EDGDQLXVWDGD

PRQDVWZLHUG]L]DOHGZLHMHGQOXENLONDFKRU\FKOXESRGHMU]DQ\FKRFKoUREZL
:HGXJ ZLNV]RFL DXWRUyZ ZLQLH U]DGNR FKRUXM QD NOLQLF]QLH MDZQ
SRVWD OHSWRVSLUR]\ 3RJOG WHQ RSDUWR QD Z\QLNDFK V]WXF]QHJR ]DNDHQLD
NWyUHSRZRGXMHVDEHLNUyWNRWUZDHREMDZ\FKRURE\
5yZQLHEDGDQLDVHURORJLF]QHLSUyE\L]RODFMLOHSWospir XZLQLHZ\Na]XMF\FKREMDZyZFKRURERZ\FKSU]HPDZLDM]DVWRVXQNRZRF]VWRZ\VW
SXMF\PQRVLFLHOVWZHPLVLHZVWZHPNWyUHWRZDU]\V]LQIHNFMRPR przebiegu
bezobjaZRZ\P : VXURZLFDFK W\FK ]ZLHU]W VWZLHUG]D VL QLHMHGQRNURWQLH
wysokie (tPLDQDSU]HFLZFLDVZRLVW\FKGODLeptospira.
5R]URGF]D SRVWD FKRURE\ 1LHU]DGNR SURQH PDFLRU\ QLH Z\ND]XMFH
GRWG REMDZyZFKRURERZ\FKURQLOXE URG] SURVLWD VDEH NWyUH JLQ SR
uroG]HQLX3RURQLHQLHPD]UHJX\PLHMVFHZNRFRZ\PRNUHVLHFL\Z
W\JSR]DNDHQLX/RFK\URQL]UHJX\MHGHQUD]SRF]\PVWDMVLRGSRrQH QD]DNDHQLH KRPRORJLF]Q\P VHURZDULDQWHP OHSWRVSLU DOH UyZQRF]HQLH
UR]VLHZDMOHSWRVSLU\ wraz z moczem. NajczFLHMURQLORV]NLOXESLHUZLDVtki,
NWyUHQLHVW\ND\VLGRW\FKF]DV]OHSWRVSLUDPL:SURZDG]HQLHGRURGRZLVND
]DNDRQHJR ]GURZ\FK ORV]HN Z PLHVLFX FL\ SRZRGXMH LFK EH]REMaZRZH]DNDHQLHRUD]LQIHNFMLXV]NRG]HQLHSRGyZQDVWpstwem tego jest
tzw. ronienie SyQH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE ]DOHRGSRVWDFLLVWRSQLDQDVLOHQLD
choroby oraz od serowaru leptospirNWyU\Z\ZRD]DNDHQLH:SU]ebiegu
leptospirozy Z\ZRDQHM VHURZDUDPL pomona i tarassovi ]PLDQ\ VHNF\MQH V
EDUG]RRJUDQLF]RQH:SU]\SDGNDFKFLV]\FKXSDG\FK]ZLHU]WRUD]
XSRGyZZ\VWSXMHyWDF]NDZ]\FKRQQHVSRZLNV]RQHLQLHZ\ND]uMREHFQRFLZybroczyn.
:WURED R EDUZLH EUXQDWQHM ] yWDZ\P RGFLHQLHP MHVW ZLHONRFL QRrPDOQHMOXESRZLNV]RQDMGUQDOXERZ\JOG]LHSLHQLVW\P
Nerki QDMF]FLHMEODGHRSRZLHU]FKQLQLHUyZQHMVSRNU\WHOLFznymi
V]DURELD\PL Z\QLRVRFLDPL NWyUH E\ZDM RWRF]RQH UENLHP SU]ekrwienia
obocznego NRORUX F]HUZRQHJR *X]NL WH V ZLGRF]QH UyZQLH QD SoZLHU]FKQLSU]HNURMXQDU]GXQLHNLHG\VWZLHUG]DVLZQHUNDFKZ\EURF]\Q\L
ZLNV]HNUZDZHZ\OHZ\
OHG]LRQD PD SUDZLGRZ ZLHONR QRUPDOQ NRQV\VWHQFM F]DVHP ]awiera podtorebkowe wybrRF]\Q\ 3XFD ]Z\NOH ZyND]XM REU]N D SRG
RSXFQREVHUZXMHVLF]VWRZ\EURF]\Q\
8SRURQLRQ\FKSRGyZVWZLHUG]DVL]Z\NOHQDGPLHUQEODGRVNyU\L
ZLGRF]Q\FK ERQ OX]RZ\FK F]DVHP MHGQDN VNyUD SU]\ELHUD PLHMVFDPL
(podbrzusze) szaroczerwone lub fioletowe zabarwienie, jest grubsza i ciaVWRZDWDWNDQNDF]QDSRGVNyUQDZ\ND]XMHVXURZLF]R-krwiste nacieczenie, a
Leptospiroza
211
Z MDPDFK FLDD VWZLHUG]D VL ]ZLNV]RQ LOR S\QX NRORUX F]HUZRQREUuQDWQHJR3RQDGWRZLGRF]QHVREU]NLZ\EURF]\Q\ZQHUNDFKV]DURF]Hrwone ]DEDUZLHQLHZWURE\RUD]REHFQRZQLHMOLF]Q\FKGUREQ\FKRJQLVN
PDUWZLFRZ\FK NRORUX V]DURELDHJR ]DF]HUZLHQLHQLH ERQ\ OX]RZHM SU]eZRGXSRNDUPRZHJRLSU]HNUZLHQLHLQQ\FKQDU]GyZZHZQWU]Q\FK=PLaQ\WHQLHZ\VWSXM]D]Z\F]DMXZV]\VWNLFKSRGyZZUywnym nasileniu. W
SU]\SDGNDFK URQLH ]D]Z\F]DM VWZLHUG]D VL Z SRURQLRQ\P PLRFLH NLOND
SRGyZ ]PXPLILNRZDQ\FK OXE ]PDFHURZDQ\FK SRGF]DV JG\ LQQH V QD
po]yUQLHXV]NRG]RQH
ROZPOZNAWANIE. 3RGVWDZUR]SR]QDQLDOHSWRVSLUR]\ ZVWDGDFKZL
jest dochodzenie epizootyczne, obraz kliniczny i zmiany sekcyjne oraz wyniNL EDGD VHURORJLF]Q\FK Z\VRNR L G\QDPLND PLDQ L EDNWHULRORJLF]Q\FK
QLHNLHG\QDOH\WDNHXZ]JOGQLSUyEELRORJLF]QQDZLnkach morskich.
PoURQLHQLDZNRFRZ\PRNUHVLHFL\RUD]URG]HQLHVLSURVLWVDE\FK
QLHNLHG\]REMDZDPLyWDF]NLX]DVDGQLDMSRGHMU]HQLHOHSWRVSLUR]\.DGoUD]RZRSRGHMU]HQLHSRWZLHUG]LQDOH\EDGDQLDPLEDNWHULRORJLF]Q\PL0DWeriDGRW\FKEDGDSU]\\FLRZRVWDQRZLNUHZPRF]POHNR.UHZLPOHNR
SRZLQQ\E\SREUDQHZRVWUHMID]LHFKRURE\G]LH.UHZQDOH\SoEUDGRSUREyZHN]DZLHUDMF\FK15 j.m. heparyny3UyENLPRF]XQDMOeSLHM SRELHUD Z 3. tygodniu WUZDQLD FKRURE\ : UD]LH Z\VWSLHQLD REMaZyZ]HVWURQ\XNDGXQHUZRZHJRGREDGDQLDPRQDSU]HV\DSUyENLSynu myzgowo-rdzeniowego.
2G]ZLHU]WSDG\FKSRELHUDVLZ\FLQNLQDU]GyZZHZQWU]Q\FKQHrNDZWUREDOHG]LRQDSRGZL]DQ\SFKHU]PRF]RZ\]]DZDUWRFL0RQD
WH Z FDRFL SU]HV\D SRURQLRQH SRG\ 0DWHULD SRZLQLHQ E\ MDRZR
poEUDQ\GRZ\VWHU\OL]RZDQ\FKZ]JOGQLHZ\JRWRZDQ\FKQDF]\V]NODQ\FK
OXE SODVWLNRZ\FK SRGGDMF\FK VL VWHU\OL]DFML 3UyENL QDOH\ SU]HV\D Z
VWDQLHVFKRG]RQ\P=HZ]JOGXQDGXZUDOLZROHSWRVSLU SRZLQQ\E\
RQH SU]HND]DQH GR ODERUDWRULXP SU]H] JRFD QLH SyQLHM QL Z FLJX
JRG]LQRGSREUDQLD:SU]\SDGNXSUyEHNSRFKRG]F\FKRG]ZLHU]WOHF]onych antybiotykami wyizolowanie zarazka jest praktycznie niemoliwe.
'REDGDVHURORJLF]Q\FK (odczyn aglutynacji lub ELISAQDOH\SU]HVD
SUyENLVXURZLF\ZLORFLPOPONUZLSREUDQHMGRSUREyZHNEH]DQWyNRDJXODQWX.UHZGREDGD PRQDSRELHUDRGRNGQLDFKRURE\: celu
RNUHOHQLDG\QDPLNLQDUDVWDQLDPLDQDSU]HFLZFLDSREUDQLHSRZWDU]DVLSR
810 dniach.
'REDGDVHURORJLF]Q\FK PRQDZ\NRU]\VWDWHPRF]LPOHNRDOHX]yVNLZDQHZ\QLNLPDMMHG\QLe znaczenie orientacyjne.
,QWHUSUHWDFMDZ\QLNyZEDGDVHURORJLF]Q\FK:RNUHODQLXVSRVREXSoVWSRZDQLDSU]\OHSWRVSLUR]LHGXZDJSU]\ZL]XMHVLGRZ\QLNyZEDGD
serologicznych. Stosowany w rutynowej diagnostyce odczyn aglutynacji
mikroskopowej (OAMMHVWX\WHF]Q\]DUyZQRZEDGDQLDFKVWDQX]GURZRtQHJRVWDGMDNLZUR]SR]QDZDQLXFKRURE\V]F]HJyOQLHSU]\MHMRVWU\PSU]e-
212
&+252%<:,
ELHJX X SRV]F]HJyOQ\FK ]ZLHU]W =H Z]JOGX QD GX VZRLVWR 2$0

SU]\MWRHNDGDUHDNFMDGRGDWQLDMHVWQDVWSVWZHPWUZDMFHJRREHFQLHOXE
SU]HE\WHJR]DNDHQLD2DNWXDOQLHWRF]F\PVLXGDQHJR]ZLHU]FLDSURFeVLH FKRURERZ\P ZLDGF]\ Z\VWSRZDQLH Z NROHMQ\FK EDGDQLDFK Z]UDVWDM
cych mian VZRLVW\FK SU]HFLZFLD 3RMaZLDQLH VL Z VWDG]LH FRUD] ZLNV]HM
OLF]E\VHURUHDJHQWyZ X NWyU\FKREVHUZXMH VL Z]URVW SR]LRPX SU]HFLZFLD
ZLDGF]\RV]HU]HQLXVLOHSWRVSirozy w danej populacji.
3U]\MPXMHVLHPLDQDQLVNLHd200) wysWSXMX]ZLHU]WEGF\FKZH
ZF]HVQHM ID]LH DNWXDOQLH WUZDMFHJR ]DNDHQLD DOER X W\FK NWyUH SU]HV]\
]DNDHQLH : WDNLHM V\WXDFML NRQLHF]QH MHVW SRZWyU]HQLH EDGDQLD SR 10
GQLDFK2UR]ZLMDMF\PVLSURFHVLHFKRURERZ\PZLDGF]\Z]URVWPLDQ]D
ich spaGHNOXEXWU]\PDQLHVLQDSRSU]HGQLPSR]LRPLHLQIRUPXMHRSU]HEyW\POXEEH]REMDZRZ\P]DNDHQLX3U]\MPuMHVLHPLDQDZ\VRNLH t400)
ZLDGF] R Z\VWSRZDQLX F]\QQHM OHSWRVSLUR]\. NieNLHG\ Z SRF]WNRZHM
ID]LH]DNDHQLDPROLZHMHVWSRMDZLDQLHVLZQLVNLFKPLDQDFKUHDNFMLNU]yRZ\FK ] UyQ\PL VHURZDULDQWDPL : NROHMQ\FK VWDGLDFK FKRURE\ XOHJDM
RQH]DQLNRZLZ]UDVWD]DPLDQRGODVHURZDULDQWX]aNDDMFHJR
: VWDGDFK REMW\FK V]F]HSLHQLDPL RFKURQQ\PL V]F]HJyOQLH SU]\GDWQ\
jest odczyn hemaglutynacji biernej (OHB). Wynik ujemny OHB w stadzie
V]F]HSLRQ\P R]QDF]D QLHREHFQR Z W\P VWDG]LH RVREQLNyZ ] SU]HFLZFLaDPLNODV\,J0. Jest to jednoznaczne z bUDNLHPQRZ\FK]DNDH
P26732:$1,(. Leptospiroza ZL MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(:RFHQLHVWDQX]GURZRtQHJR GDQHJR VWDGD ELHU]H VL SRG XZDJ V\WXDFM HSL]RRW\F]Q REVHUZDFMH
NOLQLF]QH RUD] Z\QLNL EDGD VHURORJLF]Q\FK : RSDUFLX R WH ZVNDQLNL
ZSURZDG]DVLNODV\ILNDFM]GURZRWQRFLFKOHZQLNWyUDMHVWSRGVWDZZGUoHQLD NRQNUHWQ\FK SURFHGXU L VSRVREyZ SRVWSRZDQLD .ODV\ILNDFMD WD
SU]HGVWDZLDVLQDVWSXMFR
1. Chlewnie wolne od leptospirozy VWRRELHNW\ZNWyU\FK
RG URNX QLH REVHUZRZDQR NOLQLF]Q\FK REMDZyZ OHSWRVSLUR]\ i nie
ZSURZDG]DQRZL]FKOHZQLLQQ\FKQLZROQHRGOHSWospirozy;
w badaniach okresowycKQLHZ\ND]DQRVHURUHDJHQWyZOXELFKOLF]EDQLH
SU]HNURF]\D VWDGD SRGVWDZRZHJR VHURUHDJHQFL FL V QDW\FKPLDVW
XVXZDQL]HVWDGDLQDVWSQLHOHF]HQL
QLHVWRVXMHVLV]F]HSLHSU]HFLZNROHSWRVSLUR]LH
2. Chlewnie uwalniane od leptospirozy VWRRELHNW\ZNWyU\FK
QLHZ\VWSXMNOLQLF]QHREMDZ\OHSWRVSLUR]\;
ZSURZDG]DQHVZLQLHVHURORJLF]QLHXMHPQH]HVWDGZROQ\FKOXEXZDlnianych od leptospirozy;
w badaniach okresowych liczba stwierdzonych serRUHDJHQWyZQLHSU]ekracza 5% stada podstawowego, a z mianami t400 1% stada podsta-
Leptospiroza
213
ZRZHJR SU]\ F]\P OLF]ED VHURUHDJHQWyZ PDOHMH Z NDG\P QDVWSQ\P

badaniu;
GRSXV]F]D VL Z X]DVDGQLRQ\FK SU]\SDGNDFK PROLZR VWRVRZDQLD
V]F]HSLHSU]HFLZNROHSWRVSLUR]LH
3. CKOHZQLH]DJURRQHOHSWRVSLUR]VWRRELHNW\ZNWyU\FK
QLHZ\VWSXMNOLQLF]QHREMDZ\OHSWRVSLUR]\
ZEDGDQLDFKRNUHVRZ\FKOLF]EDVWZLHUG]RQ\FKVHURUHDJHQWyZSU]HNUDF]D
5% stada podstawowego, a z mianami t400 1% stada podstawowego,
SU]\F]\POLF]EDVHURUHDJHQWyZZ]UDVWDZNROHMQ\FKEDGDQLDFK
VWRVXMHVLV]F]HSLHQLDSU]HFLZNROHSWRVSLUR]LH
4. &KOHZQLHL]RORZDQHVWRRELHNW\ZNWyU\FK
VWZLHUG]DVLREMDZ\NOLQLF]QHOHSWRVSLUR]\ QLH]DOHQLHRGOLF]E\VHURUeagentyZLZ\VRNRFLPLDQ
VWRVXMHVLV]F]HSLHQLDSU]HFLZNROHSWRVSLUR]LH
: JRVSRGDUVWZDFK GRVWDUF]DMF\FK ORV]NL L NQXUNL GR IHUP SU]HP\VoZ\FKLKRGRZODQ\FKRUD]ZVWDGDFKE\GDKRGRZODQHJRSURZDG]LVLRNUesowe badania serologiczne w kierunku leptospirozy1LH]DOHQLHRGQLFKZ
UD]LH Z\VWSLHQLD URQLH OXE LQQ\FK REMDZyZ QDVuZDMF\FK SRGHMU]HQLH
OHSWRVSLUR]\XGDQHJR]ZLHU]FLDQDOH\SU]HSURZaG]LEDGDQLHVHURORJLF]QH
LZUD]LHVWZLHUG]HQLDQLVNLFKPLDQSRZWyU]\MHSR-10 dniach.
OkUHVRZHEDGDQLDVHURORJLF]QHXZL]DOHQLHRGNODV\ILNDFML]GURZRtQRFLGDQHMFKOHZQLSU]HSURZDG]DVLQDVWSXMFR
Chlewnie wolne od leptospirozy knury i lochy ze stada podstawowego
EDGD VL SU]\QDMPQLHM UD] Z URNX EDGDQLH PDFLRU SU]HSURZDG]D VL SR
XS\ZLHGQLSRSRURG]LHSURZDG]RQHVEDGDQLDZV]\VWNLFKSLHUZLDVWHN
ZV]\VWNLHORV]NLLNQXUNLKRGRZODQHZZLHNXSRZ\HMPLHVLF\EDGDQHV
bezpoUHGQLRSU]HGVSU]HGD
Chlewnie uwalniane od leptospirozy mDFLRU\EDGDVLSRXS\ZLH
GQL SR NDG\P SRURG]LH SURZDG]L VL EDGDQLH ZV]\Vtkich loszek; knury
X\ZDQHGRNU\FLDQDWXUDOQHJRQDOH\EDGDFRPLHVLFH]DSU]\LQVHPinacji GZDUD]\ZURNXNQXUNLLORV]NLZZLHNXSRZ\HMPLHVLF\QDOH\
EDGDEH]SRUHGQLRSU]HGVSU]HGD
&KOHZQLH]DJURRQHOHSWRVSLUR]LFKOHZQLHL]RORZDQH badaniom serologiczQ\P SRGOHJDM Z ]DVDG]LH W\ONR NQXUNL L ORV]NL SU]H]QDF]RQH QD
UHPRQWZasnego stada podstawowego.
6WRVRZDQLHDQW\ELRW\NyZ:OHF]HQLXOHSWRVSLUR]\ antybiotykiem z wyboru jest streptomycyna=HZ]JOGXQDIDNWZ\GaODQLD]PRF]HPPRHRQD
HIHNW\ZQLH RGG]LD\ZD QD OHSWRVSLU\ umiejscowione w nerkach. Dobre
Z\QLNL]ZDV]F]DZRVWUHMID]LHFKRURE\ GDMHVWRVRZDQLHSRF]HSHQLF\Oiny ze streptoP\F\Q *UXS DQW\ELRW\NyZ QD NWyUH UyZQLH ZVND]XMH VL
SU]\OHF]HQLXOHSWRVSLUR]\VWHWUDF\NOLQ\.
214
&+252%<:,
'ROHF]HQLD]ZLHU]WZ\ND]XMF\FKREMDZ\NOLQLF]QHRUD]VHURUHDJHQWyZ
QDOH\ VWRVRZD GRPLQLRZR UR]WZyU VWUHSWRP\F\Q\ w wodzie lub
UR]WZRU]HIL]MRORJLF]Q\P'DZNDGODZLZ\QRVLPJNJPDV\FLDD
8ZLZ\ND]XMF\FKREMDZ\NOLQLF]QHWDNLHOHF]HQLHVWRVXMHVLSU]Hz 5
GQL =ZLHU]WRP Z\ND]XMF\P MHG\QLH GRGDWQL UHDNFM VHURORJLF]Q VWUHpWRP\F\Q SRGDMH VL SU]H] GQL =ZLHU]WRP NWyUH QLH Z\ND]XM UHDNFML
VHURORJLF]QHMDOHSRFKRG]]SDUWLL]NWyUHMZ\HOLPLQRZDQR]ZLHU]WDFKRUH
lub seroreDJHQWyZ QDOH\ SRGD VWUHSWRP\F\Q GZXNURWQLH ] MHGQRGQLRZ
SU]HUZZGDZNDFKMDNZ\HM
W chlewniach uwalnianych od leptospirozy]DJURRQ\FKLL]RORZDQ\FK
PRQD Z X]DVDGQLRQ\FK V\WXDFMDFK QS SU]\ EUDNX PROLZRFL X\FLD RdpowiednicKV]F]HSLRQHNQLH]DOHQLHRGSURZDG]RQHJROHF]HQLDVWUHSWRPyF\Q ]DVWRVRZD SURILODNW\F]Q\ SURJUDP ] Z\NRU]ystaniem tetracyklin lub
amoksycyliny. Polega on na doustnym podawaniu oxy- lub chlortetracykliny
ZGDZFHJQDWRQSDV]\SU]H]W\JRGQLH1DVWSQLHSU]HU\ZDVLVWosowanie leku na 4 tygodnie i ponownie podaje go przez ten sam czas i w tej
VDPHMGDZFH2PyZLRQ\SURJUDPPRQDSURZDG]LZNLONXSRZWyU]HQLDFK
$PRNV\F\OLQ QDOH\ VWRVRZD Z IRUPLH GRXVWQHM QDMOHSLHM Z ZRG]LH GR
picia lub w paszy zgodnie z zaleceniami producenWyZ
,QQPROLZRFLMHVWSRGDQLHWHWUDF\NOLQ lub amoksycyliny dwa razy w
roku w 4-tygodniowych F\NODFKQSW\JRGQLHZLRVQLW\JRGQLHMHVLeQL
6WRVRZDQLHV]F]HSLRQHN8\ZDQHREHFQLHSUHSDUDW\WR]DZLHVLQ\MHGQeJROXENLONXV]F]HSyZOHSWRVSLUSRGGDQ\FKLQDNW\ZDFMLZWDNLVSRVyEDE\
]DFKRZD LFK LPPXQRJHQQR 6]F]HSLHQLD Z ]QDF]F\P VWRSQLX REQLDM
Z\VWSRZDQLH]DNDHZVWDG]LHLFKURQLSU]HGURQLHQLami. Podstawowym
ZDUXQNLHPVNXWHF]QRFLV]F]HSLRQHNMHVW]JRGQRDQW\JHQRZDVHURZDULDnWyZ OHSWRVSLU ]DZDUW\FK Z SUHSDUDFLH ] W\PL NWyUH VWZLHUG]RQR Z GDQ\P
obiekcie. W zaOHQRFL RG SUHSDUDWX RGSRUQR SRV]F]HSLHQQD WUZD RG
PLHVLF\GRURNX'HF\]MRZSURZDG]HQLXV]F]HSLHSU]HFLZNROHSWRVSiUR]LHSRGHMPXMHNDGRUD]RZRSDVWZRZ\OHNDU]ZHWerynarii.
3RXVXQLFLX]HVWDGD]ZLHU]W]NOLQLF]Q\PLREMDZDPLOHSWRVSLUR]\ i/lub
VHURUHDJHQWyZ QDOH\ Z GDQ\P RELHNFLH GRNDGQLH RF]\FL L RGND]L SoPLHV]F]HQLDZ\ELHJLLVSU]W-HOLZSRPLHV]F]eQLDFKQLHPD]ZLHU]WWRGR
GH]\QIHNFMLQDOH\VWRVRZDWDNLHURGNLMDNXJVRGRZ\, 35% kreolina i
LQQH -HOL QDWRPLDVW RGNDDQLH SURZDG]RQH MHVW Z SRPLHV]F]HQLDFK ]DVLeGORQ\FK WR SU]HSURZDG]D VL MH ] X\FLHP SUHSDUDWyZ EH]SLHF]Q\FK GOD
]ZLHU]WQS9LUNRQ, Halamid.
=DSRELHJDQLXV]HU]HQLDVL OHSWRVSLUR]\ZURGRZLVNXVXUyZQLH]aELHJL GHUDW\]DF\MQH 1DOH\ MH SU]HSURZDG]D ZH ZV]\VWNLFK EXG\QNDFK
danego gospodarstwa i w ich otoczeniu, co najmniej dwa razy w roku, wczeVQZLRVQLSyQMHVLHQL=DELHJLZLQQ\E\Z\NRQ\ZDQHSU]H]Z\VSHFMaOL]RZDQH ILUP\ Z\GDMFH -PLHVLF]Q JZDUDQFM LFK VNXWHF]QRFL 'R W
Leptospiroza
215
SLHQLD JU\]RQL Z SRPLHV]F]HQLDFK PRQDZ\NRU]\VWD NRW\ D Z RWRF]HQLX

budynNyZ SV\ :DUXQNLHP MHVW MHGQDN XQLHPROLZLHQLH LFK NRQWDNWX ]H
zwierzWDPL SR]D REUEHP RELHNWX LQZHQWDUVNLHJo. Przed wprowadzeniem
do goVSRGDUVWZD SV\ L NRW\ SRZLQQ\ E\ SRGGDQH EDGDQLRP NOLQLF]Q\P L
ODERUDWRU\MQ\P ]H V]F]HJyOQ\P XZ]JOGQLHQLHP JUXOLF\EUXFHOR]\ OHSWospirozy LLQZD]MLSDVR\WQLF]\FK
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz OHSWRVSLUR]DSVyZ
Listerioza
(DF listeriosis, ang. Listeriosis; circling disease)
Listerioza MHVWFKRUREQLH]Z\NOHU]DGNRZ\VWSXMFXZLNWyUDPRH
manifHVWRZDVLSRVRF]QLFREMDZDPLQHUZRZ\PLOXEURQLeniami.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. 3U]\F]\QFKRURE\VXZLSDHF]NL
Listeria monocytogenes ,FK REHFQR X ZLMHVW ]D]Z\F]DM Z\QLNLHP]DNDH
mieszanych lub infekcji ZWyUQ\FKZLQLHNOLQLF]QLH]GURZHPRJE\QRVicielami i siewcami listerii. Listerioza PRHE\]RRQR] OXEVDSURQR] (choURE]EUXGX/LVWHULHVEDNWHULDPLZDUXQNRZRFKRURERWZyrczymi.
PATOGENEZA. BUDP ZHMFLD ]DUD]ND MHVW SU]HZyG SRNDUPRZ\ 1D
UR]ZyM]DNDHQLDPDZS\ZQLVNLSR]LRPRGSRUQRFLNRPyUNRZHM. ChoroERWZyUF]ROLVWHULL]ZL]DQDMHVW]HQGRWRNV\Q OLVWHULROL]\Q. U]QDMHVL
H LQWHQV\ZQH ]DNDHQLH SURVLW PRH Z\ZRD X QLFK FKRURE 8 WXF]QiNyZ OXE ]ZLHU]W VWDGD SRGVWDZRZHJR F]\QQLN ]DNDQ\ PRH Z\ND]\ZD
ZDFLZRFLQHXURWURSRZHLSURZDG]LGR]PLDQZPy]JX6SRUDG\F]QLHX
ZLREVHUZXMHVLSRVRF]QLFRZSRVWD listeriozy.
OBJAWY KLINICZNE =DNDHQLH L. monocytogenes zazwyczaj ma przebieg
EH]REMDZRZ\ OXE SRURQQ\ &KDUDNWHU\VW\F]QH REMDZ\ VWZLHUG]D VL SU]HGH
ZV]\VWNLP Z SU]HELHJX QHUZRZHM IRUP\ FKRURE\ 8ZLGDF]QLDM VL RQH Z
postaci ruFKyZ PDQHRZ\FK GUHQLD PLQL RUD] EUDNX NRRUG\QDFML UuFKyZ'RSDGQLFLDZLGRFKRG]L]D]Z\F]DMSRNLONXGQLDFKRGVWZLHUG]eQLD SLHUZV]\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK 1LH UHMHVWURZDQR X ZL SRURQLH
tySRZ\FKGODSU]HELHJXOLVWHULR]\XSU]HXZDF]\
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE =PLDQ\ PDUWZLFRZH Z ZWURELH
XZDDQH V ]D SDWRJQRPRQLF]QH GOD ]DNDH L. monocytogenes. W postaci
poVRF]QLFRZHM Z\VWSXMH NUZRWRF]QH ]DSDOHQLH WFKDZLF\ L RVNU]HOL RUD]
REU]N SXF 1LHNLHG\ VWZLHUG]D VL SXQNFLNowate wybroczyny pod nasierG]LHPLSRGWRUHENQHUHNGUREQHRJQLVNDPDUWZLFRZHZZWURELHLF]DVHP
ZOeG]LRQLHRUD]]ZLNV]RQLORS\QXVXURZLF]HJRZMDPDFKRSXFQRZHM
i osierdziowej.
216
&+252%<:,
ROZPOZNAWANIE OLVWHULR]\ QD SRGVWDZLH REMDZyZ NOLQLF]Q\FK OXE

zmiaQ VHNF\MQ\FK QLH MHVW PROLZH 'R EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FK RG ZL
SRGHMU]DQ\FK R FKRURE L QLH OHF]RQ\FK DQW\ELRW\NDPL QDOH\ SU]HVD
Py]J UG]H NUJRZ\ ZWURE OXE OHG]LRQ %DGDQLD VHURORJLF]QH QLH V
przydatne w rozpoznawaniu listeriozy.
P26732:$1,(. Listerioza MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJaMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDL. monocytogenes MHVWZUDOLZDSU]HGHZV]\VWNLP
QD SHQLF\OLQ. Antybiotyk ten jest lekiem z wyboru w terapii choroby. Konieczne jest stosowanie wysokich dawek tego chemioterapeutyku dla osi
JQLFLDEDNWHULREyMF]HJRVWHQLDOHNXZPy]JX:\OHF]HQLH]DOHQHMHVWRG
V]\ENRFLSRGMFLDWHUDSLL=DVWRVRZDQLHOHNXXZL]REMawami nerwowymi
MHVW ]D]Z\F]DM QLHVNXWHF]QH 'R DQW\ELRW\NyZ SU]\GDtnych w zwalczaniu
listeriozy zaliczana jest erytromycyna oraz kombinacja trimetoprimu z sulfonamidami. W immunoprofilaktyce zalecane jest stosowanie szczepionek
\Z\FK Z 3ROVFH nie ma szczepionek przeznaczonych do zapobiegania
zaNDHQLRPL. monocytogenes XZL
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz listerioza owiec.
*UXOLFD
(DFLDQJtuberculosis)
*UXOLFD odgU\ZDUROSU]HGHZV]\VWNLPMDNR]RonozaFKRUH]ZLHU]WD
PRJ E\ UyGHP ]DNDHQLD GOD OXG]L L RGZURWQLH =PLDQ\ FKRURERZH
RNUHODQH MDNR JUXOLF]H OXE JUXOLF]RSRGREQH X ZL VWZLHUG]D VL ZLHOoNURWQLHF]FLHMQLXE\GD*UXOLFDZ\VWSXMFDXZLU]HQ\FKMHVWSU]yF]\Q ]QDF]Q\FK VWUDW HNRQRPLF]Q\FK :\QLNDM RQH ] NRQLHF]QRFL F]
FLRZ\FK OXE FDNRZLW\FK NRQILVNDW WXV] L QDU]GyZ ZL Z\ND]XMF\FK
]PLDQ\FKRURERZHOXE]]DNODV\ILNRZDQLDPLVDMDNRZDUXQNRZR]GDWQHJR
GRVSR\FLD3UWki OXG]NLLE\GOF\ QDMJURQLHMV]HGOD]GURZLDOXG]LL
]ZLHU]WZyVWSXMXZLEDUG]RU]DGNR.RQVHNZHQWQH]ZDOF]DQLHJUXOLF\
X OXG]L L E\GD VSRZRGRZDR SU]HVXQLFLH UyGH ]DNDHQLD QD SWDFWZR
GRPRZHLURGRZLVNR*UXOLFDZLQDOH\GRFKRUyEFRGRNWyU\FKLVWQLeMH RERZL]HNEDGDQLD SU]\ ZVWDZLDQLX GRFKOHZQL QRZHJR PDWHULDX JHQetycznego.
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. *yZQ\PF]\QQLNLHP
wywoXMF\P ]PLDQ\ JUXOLF]H X ZL MHVW SUWHN SWDVL Mycobacterium avium.
:\VWSXMH RQ Z SRVWDFL VHURW\SyZ VHURW\S RGJU\ZD URO GRPiQXMF
3UWNL JUXOLF\ W\SX SWDVLHJR V V]HURNR UR]SRZV]HFKQLRQH Z SU]yrodzie.
']LNL GXHM RSRUQRFL QD G]LDDQLH F]\QQLNyZ ]HZQWUzQ\FK PRJ przez
GXJLF]DVPLHVLFHSU]HE\ZDZURGRZLVNX:JOHELHZVXFK\PQDZR]LH
*UXOLFD
217
LFLyFHM. avium PRHSU]HE\ZDSU]H]ODWDZVWDQLH]GROQ\PGRZ\ZoDQLDLQIHNFMLXZL&]VW\PUyGHP]DNDHZLMHVWSDV]DRUD]FLyND

:\ND]DQR H w temperaturze 18& RNUHV SU]H\ZDOQRFL SUWNyZ w
WURFLQDFKZ\QRVLGQL3U]\F]\QJUXOLF\ZLPRJE\UyZQLH
SUWNLDW\SRZH
6SRUyGURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKVWRVRZDQ\FKREHFQLHZSUDNW\FHZeWHU\QDU\MQHM VWRVXQNRZR GX SU]\GDWQR Z GHZDVWDFML SUWNyZ kwasoRSRUQ\FK WDNH QD SRZLHU]FKQLDFK VLOQLH ]DQLHF]\V]F]RQ\FK VXEVWDQFMDPL
RUJDQLF]Q\PL PDM SUHSDUDW\ SURGXNRZDQH QD ED]LH NZDVX QDGRFWRZHJR
(Steridial W, KN-10 RUD] SUHSDUDW\ R ]QDF]QHM ]DZDUWRFL DOGHK\GX JOXWarowego lub formaldehydu (Aldekol, Agrosteril, Desoform).
%UDP ZHMFLD SUWNyZ MHVW ]D]Z\F]DM SU]HZyG SRNDUPRZ\ 8 SUDZLH
]DLQIHNRZDQ\FK ZL ]PLDQ\ JUXOLF]H Z SRVWDFL SRMHG\QF]\FK OXE
NLONX RJQLVN VWZLHUG]D VL Z Z]DFK FKRQQ\FK XFKZRZ\FK NUH]NRZ\FK
OXE RNRRJDUG]LHORZ\FK =PLDQ\ WH V]\ENR XOHJDM ]ZDpnieniu i proces
FKRURERZ\ ]RVWDMH RJUDQLF]RQ\ 8 PQLHM QL ZL ]PLDQ\ JUXOLF]H
VWZLHUG]D VL Z Z]DFK FKRQQ\FK RNRRRVNU]HORZ\FK FR ZVND]uMH H
DHURJHQQDGURJD]DNDHQLDWDNHMHVWPROLZD:NDG\PWNDQNRZ\PRJQiVNXJUXOLF]\PSRZVWDMSURFHV\ Z\VLNRZ\L Z\WZyUF]\&KDUDNWHU\VW\FzQ\P V\PSWRPHP SURFHVX Z\VLNRZHJR MHVW VHURZDFHQLH D SURFHVX ZyWZyUF]HJR ZDSQLHQLH 3URFHV\ Z\WZyUF]H V NRU]\VWQH GOD RUJDQL]PX Z
Z\QLNX]ZDSQLHQLDJX]NyZGRFKRG]L]D]Z\F]DMGRREXPDUFLDZQLFKSUtNyZLGRL]ROacji procesu chRURERWZyUF]HJR:]DNDHQLDFKZLSUWNLHP
ptasim przeZDD SURFHV Z\WZyUF]\ : QLH]Z\NOH U]DGNR VSRW\NDQ\FK Z
3ROVFH ]DNDeQLDFK ZL SUWNLHP E\GOF\P OXE OXG]NLP SU]HZDD SURFHV
Z\VLNRZ\XPROLZLDWRZVSU]\MDMF\FKRNROLF]QRFLDFKRJUDQLF]RQHV]erzenLH VL ]aNDH 3URFHV FKRURERZ\ ]D]Z\F]DM ORNDOL]XMH VL X ZL Z
przewodzie poNDUPRZ\P 1LH]Z\NOH U]DGNR SLHUZRWQ\ ]HVSy JUXOLF]\
XPLHMVFDZLDVLZXNDG]LHRGGHFKRZ\P
OBJAWY KLINICZNE. :SU]\SDGNX]DNDHQLDSUWNLHPSWDVLPEUDNMHVW
jakichkolwiek obMDZyZ NOLQLF]Q\FK 0DR FKDUDNWHU\VW\F]QH V\PSWRP\
FKRURERZHPRJZ\VWSLQDWOH]DNDHZLSUWNLHPE\GOF\POXEOXGzNLP =DOLF]D VL GR QLFK REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZego suchy
NDV]HO RUD] GXV]QR NXODZL]Q\ SU]\ XVDGRZLHQLX VL JX]yZ Z VWDwach;
zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego przy lokalizacji ognisk chorobowych w jelitach.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :\VWSXM Z SRVWDFL UyQHM ZLHlNRFLRJQLVNJUXOLF]\FKZZ]DFKFKRQQ\FKJRZ\V]\LLNUH]NL:SU]ySDGNX]DNDHQLDSUWNLHPE\GOF\POXEOXG]NLPVWZLHUG]DVLRJQLVNDVHUoZDFHQLDLZDSQLHQLD]REHFQRFLWRUHENLZyNQLVWHMNWyUDXPROLZLDZ\uVNDQLH RJQLVND 3U]\ ]DNDHQLX SUWNLHP SWDVLP FR PD PLHMVFH QDMF]FLHM
218
&+252%<:,
RJQLVNDJUXOLF]HPDMQDSU]HNURMXZ\JOGVRQLQRZDW\LQLH GDMVLZ\uVND
ROZPOZNAWANIE. JHVW QLHPROLZH QD SRGVWDZLH EDGDQLD NOLQLF]QHJR
3U]\\FLRZRUR]SR]QDMHVLJUXOLFZLPHWRGWXEHUNXOLQL]DFML. TuberkuOLQ33'E\GOFZGDZFHPOZVWU]\NXMHVLUyGVNyUQLHQDJU]ELHWRZHM
F]FL PDRZLQ\ OHZHJR XFKD Z DQDORJLF]Q\P PLHMVFX QD SUDZ\P XFKX
ZVWU]\NXMHVLPOWXEHUNXOLQ\SWDVLHM:\QLNLRGF]\WXMHVLSRJRG]iQDFK2FHQDZ\QLNyZ
a) brak odczynu w miejscu iniekcji lub niewielkie zaczerwienienie bez
REU]NX wynik ujemny;
b) REU]N ]DF]HUZLHQLRQ\ EROHVQ\ SU]\ GRW\NX QLHNLHG\ ]H ODGHP
martwicy wynik dodatni.
(OLPLQDFML SRGOHJDM ]ZLHU]WD UHDJXMFH QD WXEHUNXOLQ E\GOF OXE QD
RELHWXEHUNXOLQ\]SU]HZDJUHDNFMLSRWXEHUNXOLQLHE\GOFHM
'REDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKXNLHUXnkowanych na wykazanie obecQRFL
SUWNyZ NZDVRRSRUQ\FKQDOH\SU]HND]D]PLHQLRQHFKRURERZROXESRGHjU]DQHZ]\FKRQQHOXELQQHQDU]G\
P26732:$1,(. =JRGQLH]RERZL]XMFZ3ROVFHLQVWUXNFMHOLPLQDFML
]HVWDGDSRGOHJDMZLQLHUHDJXMFHGRGDWQLRQDWXEHUNXOLQE\GOFOXEQD
RELH WXEHUNXOLQ\ E\GOFD L SWDVLD ] SU]HZDJ QD WXEHUNXOLQ E\GOF
:V]\VWNLH ZLQLH ZSURZDG]DQH GR VWDG ZROQ\FK RG JUXOiF\ VVDNyZ RUD]
SWDNyZ ZLQQ\ E\ SRGGDQH WXEHUNXOLQL]DFML. ZwieU]WD UHDJXMFH GRGDtnio
QDWXEHUNXOLQE\GOFOXEW\ONRQDWXEHUNXOLQSWDVLQLHPRJE\ZF]oQH GR VWDGD 1LH SRZLQQ\ E\ ZSURZDG]DQH GR VWDGD WDNH ZLQLH NWyUH
ZFKRG]L\ZVNDGJUXS\]ZLHU]WZNWyUHMVWZLHUG]RQRRVREQLNL]DNDone.
Swoistego zapobiegania jak to ma miejsce u ludzi X]ZLHU]WQLHVWoVXMH VL QDWRPLDVW ]DSRELHJDQLH QLHVZRLVWH SROHJD QD RFKURQLH ZL SU]HG
]DNDHQLHP LFK SUWNDPL W\SyZ OXG]NLHJR E\GOFHJR RUD] SWDVLHJR /eF]HQLDQLHSURZDG]LVLLQLHSRZLQQRE\RQRSRGHMPRZDQH]HZ]JOGyZ
sanitarnych, epizootiologicznych i gospodarczych.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz JUXOLFDE\GD.
Mikopla]PRZH]DSDOHQLHSXF
219
0LNRSOD]PRZH]DSDOHQLHSXF
(ang. mycoplasmal pneumonia of swine)
0LNRSOD]PRZH]DSDOHQLHSXF (MPSMHVW]DNDQFKRUREXNDGXRGGeFKRZHJRZLSU]HELHJDMF]REMDZDPLNDV]OXLFKDUDNWHU\]uMFVLGX

]DFKRURZDOQRFLLQLVNPLHUWHOQRFL
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Pierwotnym czynnikiem etiologicznym tej choroby jest Mycoplasma hyopneumoniae. Mikoplazmy
QDOHGRQDMPQLHMV]\FKLQDMSURFLHM]EXGRZDQ\FKGUREQRXVWURMyZ0LG]\
LQQ\PLW\PUyQLVLRGZLUXVyZHPDM]GROQRGRQDPQDDQLDVLQD
SRGRDFK V]WXF]Q\FK QDWRPLDVW ]DVDGQLF] FHFK UyQLF MH RG EDNWHULL
MHVW EUDN FLDQ\ NRPyUNRZHM FR GHWHUPLQXMH VDE LPPXQRJHQQR M.
hyopneumoniae.
&KRURED WD Z\VWSXMH Z QDV]\P NUDMX SRZV]HFKQLH =DVDGQLF]H VWUDW\
VSRZRGRZDQH V ]DKDPRZDQLHP SU]\URVWyZ PDV\ FLDD ZL RUD] ]ZLkV]HQLHP]X\FLDSDV]\0LG]\LQQ\PLZ86$Z\ND]DQRHG\QDPLNDSU]yURVWyZ PDV\ FLDD WXF]QLNyZ GRWNQLW\FK FKRURE E\D R QLV]D
DQLHOL ]ZLHU]W ]GURZ\FK 3URVLWD ]DNDDM VL RG PDWHN Z SLHUZV]\FK
tygoGQLDFK\FLD
Mikoplazmy FKDUDNWHU\]XMVL]GROQRFL]DVLHGODQLDNRPyUHNQDERQND
U]VNRZHJR ZRVNU]HODFKL RVNU]HOLNDFK:VNXWHN WHJR dochodzi do zniszF]HQLD QDERQND U]VNRZHJR W\FK RGFLQNyZ XNDGX RGGHFKRZHJR =
oskrzeOL L RVNU]HOLNyZ SURFHV ]DSDOQ\ SU]HPLHV]F]D VL QD WNDQN RNRoRVNU]HORZ RUD] RNROLF]QH SFKHU]\NL SXFQH SRZRGXMF RGRVNU]HORZH
QLH\WRZH ]DSDOHQLH SXF :\ND]DQR LVWRWQH G]LDDQLH LPPXQosupresyjne
mikoplazm F]HJR UH]XOWDWHP MHVW XMDZQLDQLH VL ZWyUQ\FK EDNWHU\MQ\FK
]DNDHXNDGXRGGHFKRZego.
OBJAWY KLINICZNE 6 RQH PDR VZRLVWH DOH GR FKDUDNWHU\VW\F]QH
PLHUZV]\PREMDZHPREVHUZRZDQ\PSRUyQLHGXJLPRNUesie inkubacji (10
dni NLONDW\JRGQLMHVW]UHJX\NDV]HOSRF]WNRZRVXFK\SRWHPZLOJRWQ\
3RMDZLDVLRQQLHNLHG\ MXX3-W\JRGQLRZ\FKSURVLWDOHF]FLHMZ\VW
puMH X ZDUFKODNyZ L WXF]QLNyZ : VWDG]LH MHVW V\V]DOQ\ JyZQLH UDQR Z
F]DVLHNDUPLHQLDZLOXERNDGHMSRU]HSRSU]HSG]HQLX]ZLHU]W2EMDZ\
GXV]QRFLZW\PRNUHVLHQLHZ\VWSXMX NDV]OF\FKZL]D]QDF]DVLQaWRPLDVWZ\UDQLHVWRSQLRZDXWUDWDNRndycji. Mimo przyjmowania pokarmu,
]ZLHU]WDZROQLHMURVQVNyUDLFKWUDFLSR\VNVWDMHVLV]DURELDDDV]F]HFiQD XOHJD QDVWURV]HQLX : PLDU UR]ZLMDQLD VL ]DSDOHQLD SXF NDV]HO MHVW
F]VWV]\LQDSDGRZ\ZLQLHNDV]OGXV]\F]DVDGRRG]\VNDQLDGURQRFL
RVNU]HOLLRVNU]HOLNyZVWRMF]UR]VWDZLRQ\PLSU]HGQLPLNRF]\QDPL:ywF]DVSRMDZLDVLGXV]QRZGHFKRZR-wydechowa, wyciek z nosa oraz zapaOHQLHVSRMyZHN
220
&+252%<:,
&KRUH ZLQLH NWyU\FK OLF]ED Z VWDG]LH PRH E\ UyQD QLJG\ MHGQDN
FKRUREDQLHREHMPXMHZV]\VWNLFK]ZLHU]WQLHPDMZW\PokreVLHJRUF]NL
SU]\MPXM SRNDUP DOH LFK SU]\URVW\ PDV\ FLDD V PQLHMV]H D GRWNQLWH
LQIHNFMZDUFKODNLOXEWXF]QLNLUyQLVLZLHONRFLLZ\JOGHPRGSR]RVWa\FK ]GURZ\FK ZL 6WDQ WHQ WUZD W\JRGQLH OXE PLHVLFH 7\ONR X QLHOLFznych chorych osobnLNyZ GRFKRG]L GR JZDWRZQLHMV]HJR ]aDPDQLD VWDQX
]GURZLDLGDOV]HMXWUDW\NRQG\FML:\VWSXMHXQLFKJRUF]NDGXHJRVWRSQLD
GXV]QR]Z\GHFKHPGZXG]LHOQ\P]aRVWU]DVLNDV]HO]ZLNV]DZ\FLHN]
QRVDZLQLHWUDFFKGRMHG]HQLDLZUyGW\FKREMDZyZQLHNLHG\SDGDM
ZLQLH NWyUH QLH SDGQ VWDM VL FKDUDF]H R FKDUDNWHU\VW\F]QLH GXHM
JRZLHSRGNDVDQ\PEU]XFKX]DSDGQLW\FKERNDFKLQLHU]DGNR z wypryVNLHPVWUXSRZDW\PVNyU\6RQHQRVLFLHODPLLVLHZFDPL]DUD]ND3U]HELHJ
QDVLOHQLHL]HMFLHFKRURE\ZVWDG]LH]DOHRGZDUXQNyZURGRZLVNRZ\FK
.LHG\ V RQH GREUH QDZHW ZLQLH ]DNDRQH DOER QLH FKRUXM ZFDOH DOER
SU]HELHJ FKRURE\MHVWSRURQQ\ZLQLHOHMFKRUHV]\EFLHM]GURZLHM1DWoPLDVWZFKOHZQLDFK]LPQ\FKZLOJRWQ\FKEH]FLyNRZ\FKRGXHj obsadzie
PRH FKRURZD ZLNV]R ]ZLHU]W D ]PLDQ\ Z SXFDFK Z\VWSXM X
SRJRZLD
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =ZRNL]ZLHU]WSDG\FK]SRZodu MPS V ] UHJX\ Z\FKXG]RQH L F]VWR ]H ]PLDQDPL VWUXSRZDW\PL QD
skyrze, jej zgrubieniem i SRSU]HF]Q\PSRIDGRZDQLHP
=PLDQ\VHNF\MQLHRJUDQLF]RQHVGRQDU]GyZNODWNL SLHUVLRZHML]DOH
RGSRVWDFLFKRURE\LZLHNX]ZLHU]W:SU]\SDGNDFKQLHSRZLNDQ\FKEDNWeULDPL ZLGRF]QH V RJQLVND QLH\WRZHJR RGRVNU]HORZHJR ]DSaOHQLD SXF
umiejscowione w przednio-GROQ\FKRGFLQNDFKSDWyZV]F]\WRZ\FKLVHUFoZ\FK7NDQNL ]PLHQLRQH]DSDOQLHVEH]SRZLHWU]QHWJLHEDUZ\SRF]WNoZRSXUSXURZHMSyQLHMV]DUHMQDSU]HNURMXNRQV\VWHQFMLPLVLVWHM]ZWUobienie). Oskrzeliki, oskrzela i tchaZLFDPDMUR]SXOFhQLRQL]DF]HUZLHQLRQ
ERQ OX]RZ SRNU\W JVW\P OX]HP :]\ FKRQQH UyGSLHUVLRZH L
RVNU]HORZHVSRZLNV]RQHQDSU]HNURMXMGUQH
ROZPOZNAWANIE. :\UDQH ]UyQLFRZDQLH ZDJRZH ZL Z REUELH
miotu lub tej samej grupy wiekowej oraz ]DKDPRZDQLHSU]\URVWyZLF]VWH
QDZURW\FKRURE\]REMDZDPL]HVWURQ\XNDGXRGGHFKRZHJRQDVXZDMSodejrzenie MPS. Niemniej dla ustalenia statusu zdrowotnego stada celowe jest
SU]HSURZDG]HQLHEDGDODERUDWRU\MQ\FK
'R EDGD VHURORJLF]Q\FK SU]HSURZDG]DQ\FK ]D]Z\F]DM SU]\ X\FLX
techniki ELISAQDOH\Z\VDNUHZSREUDQRG4-PLHVLF]Q\FKFKRUXM
F\FK ZDUFKODNyZ 'R L]RODFML PLNRSOD]P RUD] Z\NU\ZDQLD LFK DQW\JHQyZ
OXEPDWHULDXJHQHW\F]QHJRPHWRGLPPXQRIOXRUescencji lub PCR najlepiej
QDGDM VL ZLHH Z\FLQNL ]PLHQLRQHM WNDQNL SXFQHM SREUDQHM ] SDWyZ
szczytowych lub sercowych.
Mikopla]PRZH]DSDOHQLHSXF
221
P26732:$1,(. W profilaktyce swoistej MPS dobre efekty daje stosowanie szczepionki Respisure 7 MHG\Q MDN GRW\FKF]DV ]DUHMHVWURZDQ Z
QDV]\PNUDMXV]F]HSLRQN]DZLHUDMFXQLNDWRZ\DGLXZDQWROHMRZ\ AmphigenVWRVXMHVLXSURVLWMXZLW\JRGQLX\FLD:LHORNURWQLHSRZWaU]DQHEDGDQLDWHUHQRZHZVND]XMHZSURZDG]HQLHSURJUamu profilaktyki w
oparciu o wymieniony biopreparat pozwala na skryFHQLHF]DVXWXF]XZLR
co najmniej 10 dni oraz na istotne ograniczenie wystpowania enzootycznej
bronchopneumonii1DOH\SDPLWDHQLHZROQRSRGDZDWHMV]F]HSLRQNL
]ZLHU]WRP Z\ND]XMF\P MDNLeNROZLHN REMDZ\ FKRURERZH OXE SURVLWRP
SU]HE\ZDMF\PZ]\FKZDUXQNDFKURGRZLVNRZ\FK=DVWRVRZDQLHELRSUeparatu w tego rodzaju okoliczQRFLDFK PRH Z QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK
GRSURZDG]LGRSRJRUV]HQLDV\WXDFML]GURZRWQHM0DRFHORZHMHVWSURZaG]HQLH V]F]HSLH ]ZLHU]W VWDGD SRGVWDZRZHJR 2SDUFLH VL Z\F]QLH QD
LQGXNRZDQLXXSURVLWRGSRUQRFLELHUQHMQDGURG]HVzczepienia loch proQ\FKGDMHQLHZLHONLHHIHNW\
:SU]\SDGNXZ\VWSLHQLDWHMFKRURE\ZUyGZDUFKODNyZQDOH\ZV]\VtNLP]ZLHU]WRPSRGDZDWLDPXOLQ (ewentualnie inny skuteczny antybiotyk)
w iniekcji przez 3 dni, w dawce 1,5 ml/20 kg m.c. Przy pierwszej aplikacji
tiamuliny wskazane jest podanie Engemycyny w dawce 1 ml/20 kg m.c.
:HGXJ QDMQRZV]\FK GDQ\FK V]F]HJyOQLH]DOHFDQD Z WHUDSLL ]DNDH PLNoplazmami jest Josamycyna podawana przez 710 dni w paszy w dawkach
18 SSP : SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD ]DNDH PLHV]DQ\FK XNDGX RGGeFKRZHJRFRPDPLHMVFHQDMF]FLHMNRU]\VWQHHIHNW\GDMHVWRVRZDQLHNRmbinacji tiamuliny i chlortetracykliny (Tetramutin).
:SURJUDPDFKSURILODNW\F]Q\FK]DOHFDVLNJSUHPLNVX7HWUDPutinWRQSDV]\]DZWHUDSLL NJWHJRSUHPLNVXQDWRQSDV]\QDjlepiej
przez 1421 dni po odsadzeniu.
&]\QQLNLHP VSU]\MDMF\P Z\VWSLHniu MPS V ]H ZDUXQNL URGRZLVNoZHGODWHJRWHUyZQRF]HQLH]SURZDG]HQLHPLPPXQR- lub chemioprofilakW\NL OXE WHUDSLL NRQLHF]QH MHVW ]ZUyFHQLH XZDJL QD LFK SRSUDZ Z W\P
SU]HGH ZV]\VWNLP QLHVWRVRZDQLH ZRG\ Z XWU]\P\ZDQLX F]\VWRFL Z SRUoGyZNDFKLZZDUFKODNDUQLREQLHQLHZLlJRWQRFL%DUG]RZDQVSUDZMHVW
RSW\PDOQH GRJU]HZDQLH SRPLHV]F]H Z NWyU\FK SU]HE\ZDM RGVDG]RQH
proVLWD QS ]ZLHU]WD -W\JRGQLRZH SRZLQQ\ PLH WHPSHUDWXU & 'R
GH]\QIHNFML SRPLHV]F]H Z NWyU\FK SU]HE\ZDM FKRUH ZLQLH ]DOHFD VL
Stalosan F 3UHSDUDWHP SRV\SXMH VL Sowierzchnie legowiskowe, korytarze
RUD] FLyN 'DZND ZDKD VL Z JUDQLFDFK 100 g/m2 dezynfekowanej
SRZLHU]FKQL6WZLHUG]RQRH6WDOosan absorbuje mocznik RUD]XQLHPROLZLD
jego przeksztaFDQLH VL Z DPRQLDN : SU]\SDGNX QDGPLHUQHJR VWHQLD
amoniaku Z SRPLHV]F]HQLDFK GOD ]ZLHU]W FHORZH MHVW VWRVRZDQLH Z SDV]\
GODZLGRGDWNyZ]DZLHUDMF\FKZ\FLJL]MXNLQSMicro-aid, Deodorase).
:HGXJ ZLHOX VSHFMDOLVWyZ WDNLH SRVWSRZDQLH LVWRWQLH SRSUDZLD ZDUXQNL
URGRZiskowe chlewni.
222
&+252%<:,
=DNDQH]DQLNRZH]DSDOHQLHQRVD
(DFrhinitis atrophicans suum, ang. atrophic rhinitis)

=DNDQH]DQLNRZH]DSDOHQLHQRVD XZLRNUHODQHF]VWRMDNRFKRURED
nosoryjowa, MHVW ]RRQ\P V\QGURPHP NOLQLF]Q\PSU]HELHJDMF\P ] REMawami kichanLD ]DQLNLHP PDRZLQ QRVRZ\FK RUD] GHIRUPDFM SU]HJURG\
QRZHM]QDVWSRZ\PVNUyFHQLHPLVNU]\ZLHQLHPV]F]NL&KRUREDZ\VWSuMH JywQLH WDP JG]LH SURZDG]RQ\ MHVW LQWHQV\ZQ\ ZLHONRWRZDURZ\ FKyZ
ZL
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. =DNDQH ]DQLNRZH ]DSDOHQLH QRsa (zzzn)
MHVWFKRURERHWLRORJLLZLHORF]\QQLNRZHM:UR]ZRMXWHJRGRSRZV]HFhQLHZ\VWSXMFHJRVFKRU]HQLDSLHUZV]RU]GQH]QDF]HQLHPDMWRNV\QRWZyrcze, dermonekrotyczne szczepy Pasteurella multocida (Pm RUD] Z\ND]XMFH
SRGREQH Z W\P ]DNUHVLH ZDFLZRFL SDHF]NL Bordetella bronchiseptica (Bbr).
=QDQHVFHFK\ELRORJLF]QHWRNV\Q\ PmPLQWRNV\F]QRGODSURVLWZyUDDMFDVLPLHUWHOQRFLDOER]DQLNLHPPDRZLQQRVRZ\FKLGHIRUPDFMaPLWU]HZLRF]DV]NL:DUWRSDPLWDH]DEXU]HQLDZUR]ZRMXNRFLRVWHRJeneza WU]HZLRF]DV]NL Z\VWSXM ]DUyZQR SR GRQRVRZ\P MDN L SR GRPL
QLRZ\POXb dootrzewnowym podaniu toksyny.
&]\QQLNLHPXDWZLDMF\PNRORQL]DFMMDP\QRVRZHMSU]H]Pm, DE\PoH QLH]EGQ\P ZDUXQNLHP Z\ZRDQLD FKRURE\ MHVW XSU]HGQLD OXE UyZQoF]HVQDLQIHNFMDSURVLWSDHF]NDPLBbr'ODWHJRWHGUREQRXVWURMHWHXZDane V]DGUXJLRERNPm czynnik etiologiczny zzzn.
:DUXQNL URGRZLVNRZH PDM ZSUDZG]LH ]QDF]HQLH GUXJRU]GQH QLePQLHMMHGQDNZVSRVyE]DVDGQLF]\VSU]\MDMUR]ZRMRZLFKRURE\RUD]PRJ
ZVSRVyEZ\UDQ\]DRVWU]DSU]HELHJSURFHVXFKRURERZHJR,VWRWSURFHVX
choURERZHJRMHVWQLHW\OH]DQLNPDRZLQQRVRZ\FKFRQLHZDFLZ\]ZRlQLRQ\ L Z\SDF]RQ\ LFK UR]ZyM 7RNV\QD SURGXNRZDQD SU]H] QDPQDDMce
VLZERQLHOX]RZHMQRVDLSUDZGRSRGREQLHWDNHZPLJGDNDFKLZSuFDFKWRNV\QRWZyUF]HV]F]HS\Pm prowadzi do zmian ZNRVWQLHQLXL]ZL]aQ\FK]W\PGHIRUPDFML'HIRUPDFMDWU]HZLRF]DV]NLMHVWSU]\F]\QXWUXGQLH
w pobieraniu pokarmu i prawdopoGREQLHXSROHG]DVW\PXODFMZFKRZQD
VNXWHN]DNyFHQLDIL]MRORJLLMDP\QRVRZHMDWDNH co jest nie mniej wa
ne RVDELDDSHW\W1DOH\]GDZDVRELHVSUDZH]ZLHU]NWyUHJRPD
RZLQ\QRVRZHVQLHGRUR]ZLQLWHRGG\FKDSRZLHWU]HPQLHGRJU]DQ\PQLH
RF]\V]F]RQ\P L R QLHZDFLZHM ZLOJRWQRFL .RnVHNZHQFM WHJR V F]VWH
]DSDOHQLDSXF
OBJAWY KLINICZNE. %DGDQLHP NOLQLF]Q\P X ZL GRWNQLW\FK ]]]Q
VWZLHUG]DVL]DKDPRZDQLHZ]URVWXGHIRUPDFMNRFLWU]HZLRF]DV]NLVNUy
223
FHQLHV]F]NL EUDFK\JQDWLDZ\NU]\ZLHQLHMHMGRJyU\OXEZERN]DZLeQLH NLFKDQLH F]DVDPL NUZDZLHQLH ] QRVD 1LHNWyUH REMDZ\ NOLQLF]QH ]]]Q
(kichaQLH ]DZLHQLH L NUZDZLHQLH SRMDZLD VL PRJ MX X SURVLW VVF\FK
OXE Z NLOND GQL SR RGVDG]HQLX DWZD GR UR]SR]QDQLD NOLQLF]QHJR MHVW Geformacja zgryzu VLHNDF]HV]F]NLQLHSRNU\ZDMVL]VLHNDF]DPLXFKZ\
NWyUH]Z\NOHZ\VXQLWHVNXSU]RGRZL1DV]F]FHZLGRF]QHVJUXEHSoSU]HF]QHIDG\VNyU\
:DUWR SDPLWD H VWZLHUG]HQLH ]PLDQ NOLQLF]Q\FK ]]]Q X ZL
ZVND]XMHH]PLDQ\PRUIRPHWU\F]QHZREUELHPDRZLQQRVoZ\FKPRJ
Z\VWSRZD X RNRR - ]ZLHU]W Z FKOHZQL GRWNQLWHM W FKRURE
&]VWRVSRW\NDQ\PREMDZHP]]]QMHVWWUyMNWQDFLHPQDSODPDSRQLHMSU]yURGNRZHJR NWD RND GREU]H ZLGRF]QD X ZL R ELDHM VNyU]H 3ODPD WD
SRZVWDMHQDVNXWHNZ]PRRQHJRZ\S\ZXH]]RNDRUD]JURPaG]HQLDVLZ
WHM RNROLF\ EUXGX 3U]\F]\Q WHJR PRH E\ ]DWNDQLH SU]ewodu nosowo]RZHJR EG WH ]DSDOHQLH VSRMyZHN &KRURED SU]HELHJD EH]JoUF]NRZR
DOHZ\ZRXMH]DKDPRZDQLHUR]ZRMXDF]DVHPWDNHFKDrDFWZR
2SUyF] RSLVDQHM SURJUHV\ZQHM SRVWDFL NOLQLF]QHM ]]]Q GR F]VWR ZyVWSXMH DJRGQD SRVWD WHM FKRURE\ bordeteloza FKDUDNWHU\]XMFD VL
VDER QDVLORQ\PL REMDZDPL NOLQLF]Q\PL JyZQLH SU\FKDQLHP L NLFKDQLHP
0LPRWRSRXERMX]ZLHU]FLDVWZLHUG]DVL]DQLNPDRZLQQosowych.
:SU]HELHJX]]]QGRFKRG]LQLHMHGQRNURWQLHGRSRZLND'RQDMF]Vtszych nDOH\ QLH\WRZR-URSQH RGRVNU]HORZH ]DSDOHQLH SXF : QLHNWyrych
FKOHZQLDFK Z\VWSXMH RQR X ]ZLHU]W 3U]\F]\Q MHVW XDWZLRQH
SU]HGRVWDZDQLHVLFKRURERWZyUF]\FKGUREQRXVWURMyZGRSXF
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. *yZQLH GRW\F] RQH MDP QRVowych. PR SU]HFLFLX F]DV]NL Z]GX OLQLL URGNRZHM L XVXQLFLX SU]HJURG\
QRVRZHM VWZLHUG]D VL ]DQLN PDRZLQ QRVRZ\FK UyQHJR VWRSQLD QDMF]
FLHM GROQHJR ]ZRMX PDRZLQ\ EU]XV]QHM &]DVDPL MHGQDN Z\VWSXMH UywQLH]DQLNPDRZLQ\JU]ELHWRZHMRUD]PDRZLQVLWRwych. Zanik maRZLQ
PRH E\ WDN ]QDF]Q\ H SR]RVWDM SR QLFK W\ONR SRGXQH IDG\ ERQ\
OX]RZHM =Z\NOH MHVW RQ MHGQDN W\ONR F]FLRZ\ 5yZQLH F]VWR
VWZLHUG]D VL ]PLDQ\ Z SU]HJURG]LH QRVRZHM NWyUD XOHJD Z\NU]\ZLeniu i
zgrubieniu.
Po poprzeF]Q\P SU]HFLFLX MDP QRVRZ\FK QD Z\VRNRFL SLHUZV]HJR
SU]HGWU]RQRZFDGDMHVLVWZLHUG]LMHGQR- lub obustronne ich poZLNV]HQLH
QDVNXWHN]DQLNXPDRZLQ&KDUDNWHU\VW\F]QH]PLDQ\REHMPXMWDNHNRFL
RJUDQLF]DMFH MDP QRVRZ Z\ND]XM RQH Z\UDQH ]JUXbienie (osteodystrophia RUD] ]PLDQ NV]WDWX :DQH MHVW DE\ SU]HFLFLD SRSU]HF]QH
Z\NRQ\ZDVWDOHQDWHMVaPHMZ\VRNRFLJG\ZLQQ\FKPLHMVFDFKMDPDQRVD
PDLQQWRSRJUDIL
ROZPOZNAWANIE. S\WXDFM]GURZRWQVWDGDSRGZ]JOGHP zzzn ustala
VLQDSRGVWDZLHGDQ\FK]Z\ZLDGXRUD]NOLQLF]QHJREDGDQLDZL5R]VWU]y-
224
&+252%<:,
JDMFH ]QDF]HQLH PD SRXERMRZH EDGDQLH PRUIRPHWU\F]QH SU]HNURMX SoSU]HF]QHJR PDRZLQ QRVRZ\FK Z\NRQDQHJR QD Z\VRNRFL SLHUZV]HJR L
drugiego przedtrzonowca u wybranych 10 SRGHMU]DQ\FK R FKRURE WXF]QiNyZRPFRNRRNJEDGDQLHWDNLH PRQDZ\NRQDZU]Hni). Celem
WHJR EDGDQLD MHVWRNUHOHQLH ZLHONRFL V]F]HOLQ\ PLG]\ PDRZLQ DFLDQ
ERF]QOXESU]HJURGQRVDVWRSLH]DQLNXPDRZLQZPLHMVFXZNWyU\P
jest ona QDMZLNV]D 2 Z\QLNX EDGDQLD GHF\GXMH Z\UDRQD Z PLOLPHWUDFK
VXPDSRPLDUyZV]F]HOLQZOHZHMLSUDZHMMDPLHQRVRZHM:SU]\SDGNXJG\
SU]HNUDF]D RQD PP Z\QLN EDGDQLD X]QDMH VL ]D GRGDWQL 3U]\ RFHQLH
EDGDQLDPRUIRPHWU\F]QHJRSRGXZDJ ZLQQDE\EUDQDUyZQLHSUDZLGoZR EXGRZ\ SU]HJURG\ QRVRZHM Z SU]\SDGNX Z\UDQHM MHM GHIRUPDFML
QDZHW SU]\ QLH]QDF]Q\P XE\WNX PDRZLQ Z\QLN EDGDQLD QDOH\ X]QD ]D
dodatni.
: SU]\SDGNX QLHVWZLHUG]HQLD X EDGDQ\FK ZL RGFK\OH RG QRUP\ Z
EXGRZLHPDRZLQQRVRZ\FKRELHNWX]QDMHVL]DZROQ\RG]]]QQLH]DOH
QLH RG Z\QLNyZ EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FKL VHURORJLF]Q\FK 1DWRPLDVW ZyNU\FLH]PLDQPRUIRPHWU\F]Q\FKZVND]XMF\FKQD]]]QQDZHWXMHGQHMW\ONR
ZLQLVWDQRZLSRGVWDZGRX]QDQLDIHUP\]DGRWNQLWZ\PLHQLRQFKRUoE
'REDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]HVDZ\PD]\SREUDQH]MDPQoVRZ\FKSURVLWOXEZDUFKODNyZSRGHMU]DQ\FKR]]]Q0DMRQHQDFHOXL]oODFM IORU\ EDNWHU\MQHM MHM LGHQW\ILNDFM L RNUHOHQLH DQW\ELRW\NRZUDOLZRFL
]HV]F]HJyOQ\PXZ]JOGQLHQLHPWRNV\QRWZyUF]\FKSDeczek P. multocida i B.
bronchiseptica &HORZH V]F]HJyOQLH Z FKOHZQLDFK ]DURGRZ\FK L SU]\ ]DNXSLH
PDWHULDXKRGRZODQHJRMHVWUyZQLHSU]HSURZDG]HQLHEDGDVHURORJLFznych
testem ELISA Z NLHUXQNX REHFQRFL SU]HFLZFLD GOD GHUPonekrotoksyny
Pm.
P26732:$1,(. =DNDQH]DQLNRZH]DSDOHQLHQRVD XZL jest chorRE
ILJXUXMFQDOLFLH%2,(ZLQLHXNWyU\FKVWZLHUG]RQR]]]QQDOH\SU]eQLHGRRGG]LHOQ\FKSRPLHV]F]H]QDMGXMF\FKVLZLQQ\PEXG\QNX'R
REVXJLW\FK]ZLHU]WZLQQRVLZ\]QDF]\SUDFRZQLNyZQLHPDMF\FKNRnWDNWX]HZLQLDPL]GURZ\PL&KRUHZLQLHQDOH\SRGGDOHF]HQLXGRWXF]\
i przeznaF]\QDVSU]HGD
.DGRUD]RZRSRXVXQLFLX]FKOHZQLZLFKRU\FKOXESRGHMU]DQ\FKR
]]]Q NRMFH ] NWyU\FK SRFKRG]L\ WH ]ZLHU]WD RUD] NRMFH VVLHdQLH QDOH\
RF]\FL L SRGGD RGNDHQLX 5yZQRF]HQLH ]DOHFD VL ZGUR\ SURJUDP
SURILODNW\NL VZRLVWHM 2EHFQLH Z NUDMX GRVWSQ\FK MHVW NLOND V]F]HSLRQHN
przeciwko zzzn: Rhinovac-P]DZLHUDMF\ZVZRLPVNDG]LHWRNV\QRWZyUF]H
szczepy Pasteurella multocida i antygeny Bordetella bronchiseptica; Porcilis AR-T i
Rhiniffa T]DZLHUDMFHSU]HGHZV]\VWNLPWRNV\QP. multocida oraz antygeny
B. bronchiseptica:VNDGV]F]HSLRQNL Atrobac-3 ZFKRG]DQWygeny Pm i Bbr
RUD]DQW\JHQZRVNRZFDUy\F\=JRGQLH]]DOHFHQLDPLSURGXFHQWyZSUo-
225
QH VDPLFH QDOH\ LPPXQL]RZD Z WU]HFLP WUymeVWU]H FL\ Z SLHUZV]\P

F\NOXGZXNURWQLHZRGVWSLHW\JRGQLDZNDG\PNROHMQ\PF\NOXMHdQRNURWQLH RNRR W\JRGQLH SU]HG SRURGHP : SU]\SDGNX V]F]HSLRQHN
Rhinovac-P i Atrobac- SR]D ORFKDPL QDOH\ XRdSRUQLD F]\QQLH UyZQLH
SURVLWD.QXU\LPPXQL]XMHVLFRSyURNX
:LHORNURWQLH Z\ND]DQR H SURILODNW\ND VZRLVWD ]]]Q SURZDG]RQD UywQRF]HQLH ] RGSRZLHGQLPL G]LDDQLDPL SRSUDZLDMF\PL ZDUXQNL URGRZiVNRZHZNWyU\FKSU]HE\ZDM]ZLHU]WDSR]ZDODQD]GHF\GRZDQHSRSUDZLenie sytuacji zdrowotnej, w t\P QD HOLPLQDFM IRUP\ NOLQLF]QHM ]]]Q 6]F]eJyOQLH NRU]\VWQH Z\QLNL GDMH MHGQRF]HVQD LPPXQR- i chemioprofilaktyka.
'RERUX FKHPLRWHUDSHXW\NyZ QDOH\ GRNRQD Z RSDUFLX R Z\QLNL EDGD
DQW\ELRW\NRZUDOLZRFLL]RORZDQ\FKV]F]HSyZPasteurella multocida i Bordetella
bronchiseptica:RNUHVLH]ZDOF]DQLDFKRURE\EDGDQLDWHZLQQ\E\SRZWDU]aQH FR PLHVLFH :\QLNL EDGD OHNRZUDOLZRFL GHUPRWRNV\F]Q\FK V]F]eSyZ Pm ZVND]XM QD ]QDF]Q SU]\GDWQR WDNLFK FKHPLRWHUDSHXW\NyZ MDN
lincospectin, tiamulina, tetracykliny, amoksycylina i enrofloksacyna. AntybioW\NL WHQDOH\VWRVRZDXSUoVLWNLONDNURWQLHZSLHUZV]\FKGQLDFK\FLDZ
GDZNDFK ]DOHFDQ\FK SU]H] SURGXFHQWyZ(IHNW\ SU]HGVWDZLRQHJR SRVWSoZDQLDEGZ\UDQLHOHSV]HMHHOLMHGQRF]HQLHLVWRWQLHSRSUDZLVLZDUXQNL
URGRZLVNRZHZNWyU\FKSU]HE\ZDM]ZLHU]WDPLNURNOLPDW\ZLHQie).
3RXS\ZLHPLHVLF\RGVWZLHUG]HQLDRVWDWQLHJRSU]\SDGNXNOLQLF]QeJR]]]QXU]GRZ\OHNDU]ZHWHU\QDULLZLQLHQZ\EUD]HVWDGDWXF]QLNyZ
NWyUHSRXERMXQDOH\SRGGDEDGDQLRPDQDWRPRSDWRORJLF]Q\PLPRUIRPeWU\F]Q\P8MHPQ\Z\QLNW\FKEDGDXSRZDnia do uznania chlewni za wolQRG]]]Q
Streptokokoza
(DFstreptococcosis, ang. streptococcal infection)
=DNDHQLD ZL GUREQRXVWURMDPL ] JDWXQNX Streptococcus suis, QDOHF\PL
GRW\SX,JUXS\'SRGJUXS\6PRJSURZDG]LGRZ\VWSLHQLDSRVRF]QLF\
X SURVLW ] QDVWSVWZDPL Z SRVWDFL ]DSDOHQLD PLQLD VHrcowego, zapalenia
Py]JXOXE]DSDOHQLDVWDZyZ
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologiczQ\PFKRURE\VJUDPGRGDWQLHSDFLRUNRZFHStreptococcus suis (Ss). Dotychczas
QD SRGVWDZLH DQW\JHQyZ RWRF]NRZ\FK RSLVDQR UyQ\FK VHURW\SyZ SaciorkowFyZ8ZLQDMZDQLHMV]URORGJU\ZDMSDFLRUNRZFHQDOHFHGR
serotySyZRUD]
:LNV]RSURVLWXOHJD]DNDHQLXSU]HGXNRF]HQLHPW\JRGQLD\FLD
'R ]DNDHQLD GRFKRG]L GURJ NRQWDNWRZ ]D SRUHGQLFWZHP ]DNDRQHM
paciorkowcami wyG]LHOLQ\]MDP\QRVRZHMRGPDWHN%DUG]RF]VWREUDP
226
&+252%<:,
ZHMFLD VWDQRZL XV]NRG]RQD VNyUD QS ] SRZRGX REFLQDQLD RJRQyZ OXE

XV]NRG]RQH ERQ\ OX]RZH QS SU]\ REFLQDQLX NLHNyZ : ]DOHQRFL RG
WHJRNWyU\QDU]GXOHJ]DNDHQLXUR]UyQLDVLUyQHSRVWDFLHFKRURE\
8ZLVWZLHUG]DVLSU]HGHZV]\VWNLPSRVWDFLH SRVRF]QLFRZRSRQowo-Py]JRZVWDZRZSXFQLZ\PLHQLRZ:ODERUDWRULDFKUR]SR]QDwF]\FK Z 86$ SDFLRUNRZFH V QDMF]FLHM L]RORZDQ\PL GUREQRXVWUojami ze
]PLHQLRQHM]DSDOQLHWNDQNLSXFQHM:ZLNV]RFLSU]\SDGNyZVWUHSWRNRNoza stwierdzana jest u warchlaNyZ Z ZLHNX SRQLHM PLHVLFD 8MDZQLHQLH
VL FKRURE\ ]ZL]DQH MHVW ] QDGPLHUQ\P ]DJV]F]HQLHP ]ZLHU]W RUD] QLeGRERUHP ELDND L ZLWDPLQ 2EQLHQLH RGSRUQRFL SURVLW QS QD WOH Z\VW
SRZDQLD ZSRSXODFML ZL ]DNDH 35569 sprzyja rozwojowi choroby. Po
]DNDHQLX SDFLRUNRZFH GRFLHUDM GR PLJGDNyZ VNG Z SU]\SDGNX SU]HaPDQLDRGSRUQRFLGRVWDMVLGRNUZLLWGURJGRFLHUDMGRUyQ\FKQDU]
GyZ
OBJAWY KLINICZNE. 8 SURVLW RVHVNyZ REVHUZXMH VL QDMF]FLHM SoVWD SRVRF]QLFRZ WHM FKRURE\ NWyUD NRF]\ VL QDJ\PL SUDZLH EH]REMaZRZ\PL SDGQLFLDPL 8 SURVLW 6-tygodniowych niejednokrotnie obserwuMHVLSRVWDPy]JRZR-RSRQRZ]WDNLPLREMDZDPLMDNGUF]NDRSLVWoWRQXVSDUDOLQLH]ERUQRUXFKyZDXF]FL]ZLHU]WUyZQLHXWUDWDSU]ytoPQRFL3URVLWDGRWNQLWHFKRUREOH]Z\NOHGDOHNRRGORFK\8QLHNWy
U\FK SURVLW FKRURED SU]HFKRG]L Z SRVWD SU]HZOHN NWyUHM WRZDU]\V]\
]DSDOHQLHVWDZyZ
,VWRWQ\P SUREOHPHP Z QLHNWyU\FK JRVSRGDUVWZDFK PRJ E\ QDJH
SDGQLFLDWXF]QLNyZQDWOHVWUHSWRNRNR]\:WDNLFKSU]\SDGNDFKZLkV]R
FKRU\FK ZL QDMF]FLHMR ZDG]H NJ SDGD QDJOH EH] REMDZyZ NOiQLF]Q\FK OXE Z FLJX NLONX JRG]LQ SR VWZLHUG]HQLX RVWUHM QLHZyGROQRFL
XNDGX RGGHFKRZHJR : VNUDMQ\FK SU]\SDGNDFK ZFF GRFKRG]L QDZHW GR
41,5q&&KDUDNWHU\VW\F]QFHFKMHVWGREUDNRQG\FMD]ZLHU]WSU]HGSDGQL
FLHP MHG\QLH X QLHNWyU\FK ZL REVHUZXMH VL EUDN DSHW\WX L QLH]ERUQR
UXFKyZ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 8ZLNV]RFLSDG\FKZDUFKOaNyZ
L WXF]QLNyZ VWZLHUG]D VL Z\UDQH SRZLNV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK UydSLHUVLRZ\FK NUH]NRZ\FK L OHG]LRQ\ 8 ]QDF]QHJR RGVHWND REVHUZXMH VL
Z\VLNVXURZLF]\ZMDPLHNODWNLSLHrVLRZHMRUD]]PLDQ\]DSDOQHZSXFDFK
&HFKFKDUDNWHU\VW\F]QMHVWREHFQR S\QXZ\VLNRZHJRL]RJyZZykQLNDPLG]\SWODPLMHOLW8F]FLZDUFKODNyZPRJZ\VWSL]PLDQ\]DSDlQHVWDZyZNRczyn.
ROZPOZNAWANIE. 2EMDZ\]HVWURQ\&81XQLHNWyU\FKSURVLWZPLoFLH PRJ QDVXZD SRGHMU]HQLH VWUHSWRNRNR]\ 5R]SR]QDQLH FKRURE\ PXVL
E\ SRSDUWH EDGDQLHP EDNWHULRORJLF]Q\PPy]JX OXE ]PLHQLRQ\FK ]DSDOQLH
6WUHSWRNRNR]DZL
227
VWDZyZ SREUDQ\FK RG]ZLeU]W QLH OHF]RQ\FK ZLHRSDG\FK OXE XELW\FK

diagnostycznie.
P26732:$1,(. : SU]\SDGNX HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD VWUHSWokokozy w chlewni konieczne jest przestrzeganie zasDG\FDHSRPLHV]F]HQLH
SHQHFDHSRPLHV]F]HQLHSXVWH3DUDPHWU\PLNURNOLPDWXSRPLHV]F]HZ
NWyU\FKSU]HE\ZDMSURVLWDZLQQ\E\]EOLRQHGRRSWLPXP3U]\HQ]RRWLL
VWUHSWRNRNR]\ X SURVLW -W\JRGQLRZ\FK QDOH\ ZV]\Vtkim noworodkom
SRGD SURILODNW\F]QLH SHQLF\OLQ 7HQ VDP DQW\ELRW\N QDOH\ VWRVRZD SoZWyUQLH QD RNRR GQL SU]HG VSRG]LHZDQ\P SRMDZLeQLHP VL NOLQLF]Q\FK
REMDZyZ WHM FKRURE\ =DOHFDQH MHVW WH SRGDZDQLH per os, w odpowiednim
okresie, penicyliny prokainowej, w dawce 200 JWRQ SDV]\ : F]\nnym uodpornianiu dobre efekty daje stosowanie inaktywowanych autoszF]HSLRQHN]DZLHUDMF\FKDGLXZDQWROHMRZ\
:WHUDSLLVWUHSWRNRNR]\PRQD]GX\PSRZRG]HQLHPVWRVRZDSHQLFyOLQDPSLF\OLQ LOLQNRP\F\Q3RGDZDQLHOHNXZLQQRWUZD5 dni. JednoF]HQLH]OeF]HQLHPSURVLWQDOH\SU]HSURZDG]LGH]\QIHNFMSRPLHV]F]H
: FHOX SRGQLHVLHQLD RGSRUQRFL QRZRURGNyZ ZVND]DQH MHVW SRGDQLH LP
wraz z Ferrodexem lub Suiferrovitem Levamisolu Z LORFL PJ NJ PF
1DOH\ SDPLWD H LPPXQRVW\PXOXMFH G]LDDQLH /HYamisolu ma miejsce
W\ONRZWHG\JG\SRGDQ\MHVWRQ]ZLHU]FLXZEDUG]RQLVNLFKGDZNDFK3U]ekroF]HQLHGDZNL]DOHFDQHMPRHGDHIHNWRGZURWQ\GRRF]HNLZanego.
: FKOHZQL Z NWyUHM Z SRURGyZNDFK Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QD SRVWD
VWUHSWRNRNR]\QDOH\]DSU]HVWDREFLQDQLDNLHNyZLRJRQNyZEUDPDZHjFLDGODGUREQRXVWURMyZLSRGGDSSRZLQQRZRURGNyZZDciwej dezynfekcji.
Pleuropneumonia
(ang. pleuropneumonia)
Pleuropneumonia ZL MHVW ]DNDQ L ]DUDOLZ FKRURE EDNWHU\MQ
SU]HELHJDMF]REMDZDPL]DSDOHQLDSXFRSXFQHML]Dhamowaniem przyroVWyZPDV\FLDDXFKURQLF]QLH]DNDRQ\FKRVREQiNyZ
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Pleuropneumonia ZL MHVW FKRURE
EDNWHU\MQ Z\ZR\ZDQ SU]H] Actinobacillus pleuropneumoniae (App). Obecnie
MHVWRQDMHGQ]QDMJURQLHMV]\FKEDNWHU\MQ\FKFKRUyEXNDGXRGGHFKRZHJR
trzody chlewQHM : RSDUFLX R DQW\JHQ RWRF]NRZ\ UR]UyQLD VL W\SyZ
serologicznych App:3ROVFHGRW\FKF]DVVWZLHUG]RQRZ\VWSRZDQLHQDVW
SXMF\FKVHURWySyZApp: 1, 2, LSU]\F]\PGRPLQXMFHVVHURW\S\
2, 4, 6 i 9. UodSRUQLHQLHZLQLSU]HFLZMHGQHPXVHURW\SRZLQLHFKURQLSU]HG
innymi. PrzeFKRURZDQLHSR]DNDHQLXMDNLPNROZLHNW\SHPApp chroni przed
]DNDHQLHP ZV]\VWNLPL LQQ\PL VHURW\SDPL WHJR GUREQRXVWURMX : ostrej
228
&+252%<:,
SRVWDFL FKRURE\ PLHUWHOQR ]ZLHU]W PRH VLJD QDZHW 3OHXUopneumonia jest stoVXQNRZR QRZ FKRURE WU]RG\ FKOHZQHM SRZRGXMF
GXH VWUDW\ JRVSRGDUF]H SU]HGH ZV]\VWNLP Z UHGQLR- i wielkotowarowych
FKOHZQLDFK%DUG]RF]VWRZ\VWSXMHZIRUPLHRVWUHMJyZQLHXZDUFKODNyZ
L WXF]QLNyZ RUD] ZUyG ]ZLHU]W VWDGD SRGVWDZRZHJR =H Z]JOGX QD
]QDF]QH WUXGQRFL Z UR]SR]QDQLX ODERUDWRU\MQ\P F]VWR PLPR WUDIQHJR
podejrzenia klinicznego, choroba nie zostaje potwierdzona w badaniu bakteriologicznym.
PATOGENEZA. W patogenezie pleuropneumonii ELHU]H XG]LD NLOND
F]\QQLNyZ GHF\GXMF\FK R ]MDGOLZRFL SRV]F]HJyOQ\FK V]F]HSyZ App. Do
QDMZDQLHMV]\FK ]DOLF]\ QDOH\ KHPROL]\Q\ (ApxI, ApxII i ApxIII ELDND
ERQ\]HZQWU]QHM, lipopolisacharydy oraz polisacharydy otoczkowe. Wyka]DQRH]DNDRQHZQDWXUDOQ\FKZDUXQNDFKZLQLHPRJZ\GDOD] wydzieOLQ ] QRVD PLOLDUG\ NRPyUHN App -X SR NLONX JoG]LQDFK RG ]DNDHQLD
GRFKRG]L GR LQWHQV\ZQHJR QDPQDDQLD L UR]SU]HVWU]eQLDQLD VL ]DUD]ND Z
XVWURMX JyZQLH GURJ QDF]\ OLPIDW\F]Q\FK = WFKDZicy drobnoustroje
L]ROXMHVLMXPLG]\DJRG]LQ SRLQIHNFML]D]SXF po 9 godziQDFK :VND]XMH WR H G]LDDQLH ]QDMGXMF\FK VL Z WFKDZLF\ F]\QQLNyZ
KDPXMF\FKSURFHV]DNDQ\]RVWDMHSU]HaPDQHGX]MDGOLZRFL]DUD]NyZ
NWyUHPDMVLOQHZDFLZRFLDQW\IDJRFytarne.
OBJAWY KLINICZNE. =DOH RQH RG SRVWDFL FKRURE\ NWyUD PRH E\
QDGRVWUDRVWUDSRGRVWUDLSU]HZOHND:SRVWDFLQDGRVWUHMNWyUDZ\VWSuje
QDJOH X SRMHG\QF]\FK ]ZLHU]W VWZLHUG]D VL Z\VRN JRUF]N & L
EDUG]R FLNLH REMDZ\ RJyOQH SRSU]HG]RQH Z VSRUDG\F]Q\FKSU]\SDGNDFK
NUyWNRWUZD ELHJXQN L Z\PLRWDPL =ZLHU]WD OH V DSDW\F]QH 3RF]tNRZR EUDN REMDZyZ GXV]QRFL SyQLHM ZLQLH Z\ND]XM VLOQ GXV]QR
odG\FKDMMDPXVWQ]NWyUHM podobnie jak z nozdrzy Z\GRVWDMHVL
NUZLVWR ]DEDUZLRQD SLDQD :\VWSXMH VLOQD VLQLFD WDUF]\ U\MD PDRZLQ
XV]Q\FKNRF]\QDSRWHPVNyU\FDHMSRZLHU]FKQLFLDDPLHUQDVWpuje
ZFLJXJRG]LQ0RGHSURVLWDJLQF]DVHPQDJOHQDVNXWHNSRVRF]Qicy, bez poSU]HG]DMF\FKPLHUREMDZyZNOLQLF]Q\FK
3RVWD RVWU L SRGRVWU FKDUDNWHU\]XMH QLHFR QLV]D JRUF]ND
& NWyUD Z\VWSXMH X ZLHOX ZL Z MHGQ\P OXE NLONX ERNVDFK RUD] ZyUDQLH]D]QDF]RQHREMDZ\]HVWURQ\XNDGXRGGHFKRZHJRGXV]QRNDV]HO
Z\S\Z ] QRVD =D]QDF]D VL WDNH QLHGRPRJD NUHQLD VLQLFa). Dalszy
SU]HELHJ FKRURE\ Z ]DOHQRFL RG REV]DUX L OLF]E\ RJQLVN ]DSDOHQLD SXF
RUD]VWRSQLDRGSRUQRFL]ZLHU]WMHVWXSRV]F]eJyOQ\FKRVREQLNyZUyQ\
FLV]\ OXE OHMV]\ : W\P RVWDWQLP SU]\SDdNX SURFHV FKRURERZ\ VWDMH VL
najpierw podostry, a potem SU]HZOHN\
Pleuropneumonia
229
: SRVWDFL SU]HZOHNHM ]ZLHU]WD ]D]Z\F]DM QLH Z\ND]XM SRGZ\V]RQHM

ZFFZLQLHRNUHVRZRNDV]ODOHXZLHOX]QLFKEUDNZ\UDQ\FKREMaZyZ
klinicznych.
:FKOHZQLDFKZNWyU\FKFKRUREDZ\VWSXMHHQ]RRW\F]QLHF]VWRGRWyka
SURVLWDZZLHNXW\JLREMDZLDVLSU]HZOHN\PNDV]OHP3U]HGVWDZLoQH REMDZ\ PRJ XOHF QDVLOHQLX Z SU]\SDGNX GRGDWNRZHJR ]DNDHQLD ZL
takimi bakteriami jak: Pasteurella multocida i/lub Bordetella bronchiseptica.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przypadkach o przebiegu nadoVWU\P]PLDQ\Z\VWSXMJyZQLHZNODWFHSLHUVLRZHM-DPDQRVRZDLWFKDZiFD V Z\SHQLRQH SLHQLVW\P NUZLVWR ]DEDUZLRQ\P S\QHP : SXFDFK
VWZLHUG]DVLSU]HNUZLHQLHLVLOQ\REU]NNWyU\GRW\F]\WDNHVLOQLH]JUXELDHM
WNDQNL F]QHM 1LHNWyUH REV]DU\ SXF RGUyQLDM VL ]ZWURELHQLHP LQWHnsywniejszym ciemnoF]HUZRQ\P ]DEDUZLHQLHP RUD] WJ EH]SRZLHWU]Q
NRQV\VWHQFM = UHJX\ VWZLHUG]D VL ZyNQLNRZH ]DSDOHQLH RSXFQHM NWyUD
SRNU\WD MHVW yW\P OXE NUZLVWR ]DEDUZLRQ\P Z\VLNLHP ZyNQLNRZ\P
2JQLVND]DSDOQHPDMNV]WDWQLHUHJXODUQ\Z\VWDMSRQDGRWRF]HQLHVURzVLDQH SR FD\FK SXFDFK DOH QDMF]FLHM ]QDMGXM VL Z SDWDFK SU]HSRQowych oraz w szczytowych i sercowycK 1D SU]HNURMX V RQH SRG]LHORQH
WNDQNF]QQDZWyUQHRJQLVNDLPDMNRQV\VWHQFMNUXFKSRVWDQDGoVWUDOXE]LDUQLVWSRVWDRVWUDLSRGRVWUD7NDQND]PLHQLRQD]apalnie ulega
F]VWR PDUWZLF\ : SRVWDFLDFK SU]HZOHN\FK REHFQH V UyQHM ZLHONRFL
gu]NLUR]VLDQHQDMF]FLHMZSDWDFKSU]eSRQRZ\FK6RQHVLOQLHRWRUELRQH
WNDQN F]Q L SU]\SRPLQDM Z\JOGHP URSQLH :yNQLNRZH ]DSDOHQLH
RSXFQHM MHVW SXQNWHP Z\MFLD GR ]URVWRZHJR ]DSDOHQLD RSXFQHM L ZRUND
RVLHUG]LRZHJR 8 ]ZLHU]W SDG\FK QDJOH WFKDZLFD RUD] RVNU]HOD ]DZLHUDM
Z\VLN SLHQLVWR-NUZLVW\ 8 ZL NWyUH SU]HFKRURZD\ SOHXURSQHXPRQL
]PLDQ\ZSXFDFKXVWSXMSR]RVWDZLDMFMHG\QLHUHV]WNLRJQLVNRZ\FK]UoVWyZRSXFQHM
ROZPOZNAWANIE. 1DJHSDGQLFLDWXF]QLNyZZUyGREMDZyZGXV]QoFLRUD]] wyciekiem pienisto-NUZLVWHJRS\QX]S\VNDX]DVDGQLDMSRGHMU]enie pleuropneumoniiNWyUHQDOH\SRWZLHUG]LEDGDQLDPLEDNWHULRORJLF]Qymi. Przed zastosowaniem szczepionek konwencjonalnych konieczne jest
SU]HSURZDG]HQLHEDGDSRGNWHPVHURW\SL]DFMLV]F]HSyZ0DWHULDGRVWDrF]RQ\GREDGDPXVLE\ZLH\3RZLQLHQQLPE\Z\VLN]QRVDWFKDZLF\
oskrzeli lub wycinki zmienionej tkanki, najlepiej pobranej z pogranicza tkanki zdrowej i zmienionej zapalnie. W nadostrych przypadkach, przebiegaj
F\FK]SRVRF]QLF]DUD]HNPRHE\Z\L]RORZDQ\]HZV]\VWNLFKQDU]GyZ
QDWRPLDVW Z SR]RVWD\FK SRVWDFLDFK ]H ]PLHQLRQ\FK ]DSDOQLH SXF Z
]yZFKRQQ\FKRVNU]HORZ\FKOXE]Z\VLNXRVNU]HOLWFKDZLF\LQRVD.onieczne jest ustalenie serotypu App, EGFHJRSU]\F]\Q]DFKRURZD6\WuDFM ]GURZRWQ VWDGD PRQD RNUHOL QD SRGVWDZLH EDGD VHURORJLF]Q\FK
230
&+252%<:,
(odczyn aglutynacji, ELISA .UHZ GR EDGD QDOH\ SREUD RG ORFK OXE
tuczniNyZ
P26732:$1,(. Bardzo dobre efekty w zapobieganiu pleuropneumonii
GDMH VWRVRZDQLH KRPRORJLF]Q\FK V]F]HSLRQHN WR ]QDF]\ WDNLFK Z NWyU\FK
VNDG]LH ]QDMGXMH VL VHURW\S EDNWHULL EGF\ SU]\F]\Q ]DFKRUoZD ZL
Szczepionka Pleurovac O ]DZLHUDZVZRLPVNDG]LHVHURW\S\App najcz
FLHML]RORZDQHZ3ROVFH6WRVXMHVLMGZXNURWQLHZRGVWSLH
tygodni. Dawka szczepionki Z ]DOHQRFL RG PF Z\QRVL OXE PO 3R
WU]HFK PLHVLFDFK RG GUXJLHJR V]F]HSLHQLD FHORZH MHVW SRGDQLH ZLQLRP
koOHMQHM SU]\SRPLQDMFHM GDZNL SUHSDUDWX =H Z]JOGX QD VWRVXQNRZR
VLOQ UHDNFM SRV]F]HSLHQQ V]F]HJyOQLH X SURVLW QDOH\ SDPLWD E\ QLH
SU]HGDZNRZD V]F]HSLRQNL 1DMF]FLHM ]DOHFDQ\ WHUPLQ VWRVowania szczeSLRQHNWRLW\G]LH\FLDZL'UXJNRQZHQFMRQDOQ]DUHMHVWURZDQ
w Polsce szczeSLRQNMHVW3QHXPRVXLV,,,%LRSUHSDUDWWHQ]DZLHUDZVZRLP
VNDG]LH L VHURW\S App. Zastosowanie wymienionych szczepionek
EG]LHHIHNW\ZQHW\ONRZWeG\JG\LVWQLHMH]JRGQRPLG]\VHURW\SHPApp
w chlewni i w szczepionce.
7DP JG]LH V\WXDFMD Z ]DNUHVLH W\SyZ App jest nie rozpoznana oraz w
FKOHZQLDFKJG]LHVWZLHUG]DVLREHFQRNLONXVHURW\SyZ App, MDNUyZQLH
Z WXF]DUQLDFK Z NWyU\FK ]DNXS ]ZLHU]W ] UyQ\FK UyGH GHF\GXMH R
]PLHQQRFLVHURW\SyZApp zalecana jest szczepionka podjednostkowa Porcilis App : VNDG WHJR ELRSUHSDUDWX ZFKRG] ELDND RWRF]NL ]HZQWU]QHM
oraz trzy inaktywowane hemolizyny (ApxI, ApxII i ApxIII). Zastosowanie
tej szczepionki FKURQLSU]HGZ\VWSLHQLHPFKRURE\QLH]DOHQLHRGVHUotypu
]QDMGXMFHJRVLZURGRZLVNX3URVLWDQDOH\V]F]HSLZRNUHVLHSU]HGLFK
ewentualnym zakaHQLHPW]QMXZW\JRGQLX\FLD]DOHFDQHMHVWSRZWy
U]HQLH V]F]HSLHQLD SR RNRR W\JRGQLDFK : ]ZL]NX ] W\P H Z VNDG
V]F]HSLRQNLZFKRG]WRNV\Q\VWRVXQNRZRF]VWRREVHUZXMHVLSU]HMFLRZ
UHDNFMRJyOQSRSRGDQLXELRSUHSDUDWXBardzo dobre efekty immunoprofiODNW\F]QHGDMDXWRV]F]HSLRQNLRSUDFRZDQH]X\FLHPV]F]HSyZApp wyizolowanych od choU\FK]ZLHU]W
W terapii pleuropneumonii ZLVWRVXMHVLDQW\ELRW\NL(IHNW\ZQROeF]HQLD]DOH\ZGHF\GXMF\PVWRSQLXRGPRPHQWXF]DVXMHJRUR]SRF]FLD
:SLHUZV]\PHWDSLHNXUDFMLZ\EUDQ\DQW\ELRW\NQDOH\SRGDZDSDUHQWHUDlQLHX]ZLHU]WZ\ND]XMF\FKREMDZ\RVWUHMSRVWDFLFKRURE\LQLHNFMDSowinna
E\ SRZWyU]RQD SR JRG]LQDFK 3U]H] QDVWSQH 5 dni zalecane jest
GRXVWQH VWRVRZDQLH URGNyZ WHUDSHXW\F]Q\FK /HF]\ QDOH\ FD JUXS
]ZLHU]W D QLH W\ONR ZLQLH ] REMDZDPL NOLQLF]Q\PL FKRURE\ 6]F]HJyOQLH
SU]\GDWQH Z WHUDSLL SOHXURSQHXPRQLL Z\GDM VL E\ DQW\ELRW\NL EHWDODNWamowe (penicyliny, cefalosporyny) oraz tetracykliny, tilmikozina i tiamulina,
np. w postaci preparatu Tetramutin.
Pleuropneumonia
231
Uzdrawianie stada. -HOLRGVHWHNVHURUHDJHQWyZMHVWQLHZLHONLXZDOQLDQLH

fermy od pleuropneumonii QDOH\ RSU]H QD VXNFHV\ZQ\P HOLPLQowaniu z
hodowli loch serologicznie dodatnich, po uprzednim odsadzeniu od nich 3W\JRGQLRZ\FK SURVLW 2GVDG]RQH ]ZLHU]WD ZLQQ\ E\ RGFKRZ\ZDQH Z
RGG]LHOQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK EH] PROLZRFL NRQWDNWX ] GRURV\PL ZiQLDPL2VREQLNLWHPRJ]RVWDZSURZDG]RQHGRVWDGDZZLHNXRNRR
W\JRGQL SR XVXQLFLX ZV]\VWNLFK ZL VHUROogicznie dodatnich, albo nawet
ZF]HQLHM MHOL GR SDV]\ GRGDZDQH V RGSRZLHGQLH DQW\ELRW\NL %DUG]R
ZDQUROZ]ZDOF]DQLXApp i uzdrawianiu stad odgrywa dezynfekcja.
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Actinobacillus suis
(ang. actinobacillosis)
,QIHNFMHZLQDWOHActinobacillus suis (AsPRJVSRUDG\F]QLHZ\ZR\ZD

ZyNQLNRZR-NUZRWRF]QSOHXURSQHXPRQLMDNRUH]XOWDWSRVRF]QLF\, przede
ZV]\VWNLPXSURVLWVVF\FK&KRUREDWDPRHXMDZQLVLWDNHXZDUFKOaNyZOXEWXF]QLNyZ:EDGDQLXNOLQLF]Q\PRUD]DQDWRPRSDWRORJLF]Q\PMHVW
WUXGQDGRRGUyQLHQLDRGSOHXURSQHXPRQLL. W Kanadzie stwierdzono ogniVNDWHMFKRURE\XWXF]QLNyZLORFK]REMDZDPLNOLQLF]Q\PLSU]\SRPLQDMFyPLUyyF
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Actinobacillus suis MHVWJUDPXMHPQSDHF]N
SRVLDGDMF ]GROQR Z\WZDU]DQLD SDWRJHQQHM HJ]RWRNV\Q\ NWyUD PD ZaFLZRFL EDUG]R SRGREQH GR W\FK MDNLPL FKDUDNWHU\]XM VL HJ]RWRNV\Q\
ApxI i ApxII wytwarzane przez App)DNWWHQZ\MDQLDSRGRELHVWZR]PLDQ
ZSXFDFKZLZSU]\SDGNX]DNDHQLDLFKAs lub App. Omawiany drobnoXVWUyMJLQLHZZ\QLNX-PLQXWRZHJRG]LDDQLDWHPSHUDWXU\qC. Jest wra
OLZ\QDG]LDDQLHZLNV]RFLURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FK
'R]DNDHQLDGRFKRG]LQDMSUDZGRSRGREQLHMGURJXNDGXRGGHFKRZeJR8]ZLHU]WZUDOLZ\FKQD]DNDHQLHAs prowadzi do posocznicyNWyUHM
QDVLOHQLH]DOHQHMHVWRGZLHNX]DNDRQHMZLQL8SURVLWVVF\FKLRGVDG]oQ\FKXV]NRG]HQLHQDF]\NUZLRQRQ\FKL]ZL]DQH]W\P]DWRU\VSU]\F]yQQDJ\FKSDdQLZFLJXJRG]LQSRLQIHNFML
OBJAWY KLINICZNE 1DJH SDGQLFLD SURVLW VVF\FK ] SRMHG\QF]\FK
PLRWyZVSLHUZV]\P]ZLDVWXQHm aktinobacilozy w stadzie. U proVLWNWyUH
QLHSDG\VWZLHUG]DVLZ]URVWZFFVLQLFVNyU\Z\EURF]\QRZR1LHNLeG\REVHUZXMHVLNXODZL]Q\REU]NVWDZyZGXV]QRLREMDZ\QHUZRZH8
ZDUFKODNyZ L WXF]QLNyZ FKDUDNWHU\VW\F]Q\P REMDZHP V UyZQLH QDJH
SDGQLFLD =D]Z\F]DM WRZDU]\V] LP RbMDZ\ RVWUHM QLHZ\GROQRFL XNDGX
RGGHFKRZHJR L ]ZL]DQD ] W\P VLQLFD Z QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK SU]HELHJ
FKRURE\SU]\SRPLQDUy\FFR]ZL]DQHMHVW]Z\VWSRZDQLHPURPERLGDl-
232
&+252%<:,
Q\FK Z\NZLWyZ SU]HNUZLH QD VNyU]H 1LHNLHG\ Z SU]\SDGNX SURQ\FK

ORFKUH]XOWDWHP]DNDHQLDPRHE\SRURQLHQLH.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Obraz sekcyjny jest rezultatem posocznicy 5yQHM ZLHONRFL Z\EURF]\Q\ VWZLHUG]D VL SU]HGH ZV]\VWNLP Z
SXFDFK QHUNDFK OHG]LRQLH L QD VNyU]H 5]DG]LHM REVHUZXMH VL ]DSDOHQLH
VWDZyZRSRQPy]JRZ\FKLPLQLDVHUFRZHJR:SU]\SDGNXEDGDPLNUoVNRSRZ\FK]PLDQ\ZSXFDFKEDUG]RSU]\SRPLQDMWHNWyUHREVHUZXMHVL
w przebiegu pleuropneumonii.
ROZPOZNAWANIE. 3UDNW\F]QLH QLH MHVW PROLZH QD SRVWDZLH EDGDQLD
NOLQLF]QHJR'REDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]HVDSREUDQHRGZLeRSaG\FKZLFKRURERZR]PLHQLRQHZ\FLQNLSXF
P26732:$1,( : WHUDSLL ]DNDH As QDOH\ VWRVRZD RGSRZLHGQLR
dobrany DQW\ELRW\N1DMF]FLHM]DOHFDQHVWHWUDF\NOLQ\ lub amoksycylina.
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Haemophilus parasuis
(pol. syn. FKRURED*OlVVHUD)
&KRURED*OlVVHUDSU]HELHJD]D]Z\F]DM]REMDZDPL]DSDOHQLDERQVXUoZLF]\FKVWDZyZRSRQPy]JRZ\FKQLHNLHG\JyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKL
MHVWQLH]DUDOLZD
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Haemophilus parasuis (HpMHVWJUDPXMHPQ
SDHF]N UR]UyQLD VL VHURW\SyZ WHJR GUREQRXVWURMX : (XURSLH QDjEDUG]LHMUR]SRZV]HFKQLRQHVVHURW\S\L:LNV]RVHURW\SyZ Hp izoORZDQ\FKMHVW]MDPQRVRZ\FKZL]GUoZ\FKRUD]WNDQNLSXFQHM]ZLHU]W
FKRUXMF\FK]REMDZDPL]DSDOHQLDSXF1LH]Z\NOHU]DGNRXGDMHVLL]RORZD
Hp ]SXFZL]GURZ\FK8ZDDVLHF]\QQLNHWLRORJLF]Q\FKRURE\*Ol
VVHUDPRHUyZQLHRGJU\ZDUROMDNRGUREQRXVWUyMZDUXQNRZRFKRUREoWZyUF]\ ELRUF\ XG]LD ZVSyOQLH ] Mycoplasma hyopneumoniae i wirusami
SXFQ\PLZZ\ZR\ZDQLXURpQHJR]DSDOHQLDSXFLRVNU]HOL
Siewcami Hp V ]D]Z\F]DM ORFK\ D UyGHP ]DNDHQLD Z\G]LHOLQD ] LFK
XNDGX RGGHFKRZHJR 'R ]DNDHQLD SURVLW GRFKRG]L W VDP GURJ 5Rzwojowi choroE\VSU]\MDMSU]HGHZV]\VWNLP]LPQHLZLOJRWQHSRPLHV]F]HQLD
RUD]XUD]\:\VWSLHQLHLQDVLOHQLHSURFHVXFKRURERZHJR]ZL]DQHMHVWUywQLH ]H ]MDGOLZRFL V]F]HSyZ 'R QDMF]VWV]\FK SURFHVyZ SDWRORJLF]Q\FK
VWZLHUG]DQ\FK Z SU]HELHJX FKRURE\ *OlVVHUD QDOe VWDQ\ ]DSDOQH VWDZyZ
ERQVXURZLF]\FKRSRQPy]JRZ\FKLSXF
OBJAWY KLINICZNE &KRURED SRMDZLD VL X SRMHG\QF]\FK SURVLW Z
JUXSLH6WZLHUG]DVLXQLFKZ\VRNJRUF]NXWUDWDSHW\WXREU]NVWaZyZ
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Actinobacillus suis
233
LNXODZL]Q\8QLHNWyU\FKZLREVHUZXMHVLZ\UDQGXV]QRLXV]NRG]eQLHXNDGXQHUZRZHJRZSRVWDFL]DEXU]HZNRRUG\QDFMLUXFKyZ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE3RGF]DVVHNFMLVWZLHUG]DVL]PLaQ\]DSDOQHZZLHOXVWDZDFKZyNQLNRZHOXEVXURZLF]R-ZyNQLNRZH]DSDOeQLHRSXFQHMRVLHUG]LDLRWU]HZQHM1LHMHGQRNURWQLHZ\VWSXMHZyNQLNRZH
zaSDOHQLHRSRQPy]JRZ\FKRUD]URSQH]DSDOHQLHSXFLRVNU]HOL
ROZPOZNAWANIE. &KDUDNWHU\VW\F]QH REMDZ\ NOLQLF]QH PRJ QaVXZD
SRGHMU]HQLH FKRURE\ 1LHPQLHM MHGQDN X]DVDGQLRQH MHVW Z\NRQDQLH EDGD
bakterioORJLF]Q\FK 'R EDGD QDOH\ SU]HVD ]DSDOQLH ]PLHQLRQH VWDZ\
Py]J OXE SXFD 0DWHULD ZLQLHQ E\ SREUDQ\ RG ZL ZLHR SDG\FK L
moOLZLHV]\ENRZVFKRG]HQLXGRVWDUF]RQ\GRODERUDWRULXP
P26732:$1,(. 1DOH\ RJUDQLF]\ RGG]LD\ZDQLH QD RUJDQL]P ZL
F]\QQLNyZ VSU]\MDMF\FK Z\VWSLHQLX FKRURE\ : WHUDSLL QDMEDUG]LHM SU]ydatna jest penicylina i tetracykliny1DZLHFLHSRMDZL\VLRVWDWQLRZPLDU
skuteczne szczepionkiQLHNWyUH]QLFKSUDZGRSRGREQLH]RVWDQ]DUHMestroZDQHZ3ROVFH,VWQLHMHWDNHPROLZRZ\NRU]\VWDQLDDXWRV]F]HSLonek.
Dyzenteria
(DF gastrocolitis infectiosa suum, ang. swine dysentery)
Dyzenteria ZL 6' MHVW ]DNDQ\P L ]DUDOLZ\P SU]HZOHN\P OX]owo-krwotocznym zapaleniem przewodu pokarmowego trzody chlewnej.
2EMDZLDVLRQRSRVWSXMF\PZ\QLV]F]HQLHPRUD]Z\VWSRZDQLHPELHJXnki ]GRPLHV]NOX]XLNUZL
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. Dyzenteria Z\ZR\ZaQD MHVW SU]H] NUWHN Brachyspira (Serpulina) hyodysenteriae &KRURED QDMF]FLHM
Z\VWSXMHZZDUXQNDFKZLHONR- LUHGQLotowaroZHJRFKRZXZL3U]HELHJD
ZSRVWDFLHQ]RRWLL]Z\UDQF\NOLF]QRFL3RZRGXMHGXHVWUDW\JRVSRGDrF]HQLHW\OH]SRZRGXSDGQL]ZLHU]WFKRFLDPRJRQHVLJDDOH
SU]HGH ZV]\VWNLP QD VNXWHN ]DKDPRZDQLD SU]\URVWyZ PF 'R ]aNDHQLD
GRFKRG]LGURJGRXVWQJG\]DLQIHNRZDQ\NDPDNRQWDNW]SDV]:ZyVRNRUR]ZLQLW\FKNUDMDFKUROQLF]\FKZ]ZL]NX]H]PLDQV\VWHPXFKRZX
ZLSROHJDMFSU]HGHZV]\VWNLPQD]DVWRVRZDQLXZLHORHWDSRZHJRVSRVoEXXWU]\PDQLD]ZLHU]WLZF]eVQ\PRGVDG]DQLXSURVLWRUD]G]LNLSRSUDZLH
KLJLHQ\SUREOHP\]ZL]DQH]G\]HQWHULVFRUD]PQLHMV]H&KRUREDSU]HQoV]RQDMHVW]DSRUHGQLFWZHPNDX]ZLHU]WFKRU\FKLQRVLFLHOL]DZLeUDMFHJR
NUWNL
PATOGENEZA. 3R SU]HGRVWDQLX VL GR RGND NUWNL FKURQLRQH V
SU]HG G]LDDQLHP NZDVX VROQHJR SU]H] RWDF]DMF\ MH FLOH OX] 1DVWSQLH
234
&+252%<:,
EDNWHULHNRORQL]XMZDUVWZOX]RZMHOLWDJUXEHJRFRZNRQVHNZHQFMLSUoZDG]LGRXV]NRG]HQLDNRPyUHNNRVPNyZMHOLWRZ\FKLNRPyUHNSRRRQ\FK
PLG]\ NU\SWDPL Z RNUQLF\ .UWNL B. hyodysenteriae PRJ ]DVLHGOD MHOLWR
JUXEHEH]XG]LDXMDNLHMNROZLHNIORU\EDNWHU\MQHMZVSRPDJDMFHMWHQSURFHV
1LHPQLHM NRORQL]DFMD PRH E\ Z]PRFQLRQD XG]LDHP LQQ\FK NUWNyZ
BaGDQLDGRW\F]FH]QDF]HQLDZ\WZDU]DQHMSU]H] B. hyodysenteriae hemolizyny
Z\ND]XMHMHMZDFLZRFLF\WRWRNV\F]QHSURZDG]GRXV]NRG]HQLDNRPy
UHNERQ\OX]oZHMZMHOLWDFKFLHQNLFKLJUXE\P.UWNLQLHSU]HGRVWDMVL]
przewodu pokarPRZHJR GR LQQ\FK WNDQHN RUJDQL]PX Z ]ZL]NX ] F]\P
QLHVZVWDQLHZ\ZRDSRVRF]QLF\.
Hemolizyna MHVWELDNLHPEDNWHU\MQ\PRFKDUDNWHU]HHQ]\PXRGG]LDXM
FHJR F\WRWRNV\F]QLH 3RG MHM ZS\ZHP QDVWSXMH UR]SDG HU\WURF\WyZ +emoOL]\Q\ V Z\G]LHODQH GR URGRZLVND SU]H] \ZH NUWNL 7RNV\Qy te, doSURZDG]DMF GR OL]\ NUZLQHN XZDOQLDM ] QLFK PDNURPROHNX\ L MRQ\ )H ++,
NWyUHGRSLHURZyZF]DV PRJVSHQLDZDQUROZPHWDEROL]PLHEDNWerii,
Z]ERJDFDMFURGRZLVNRZSRWU]HEQHLPVNDGQLNL6NDGQLNLWHXPROLZLDM
EDNWHULRP V\QWH] VXEVWDQFML ZDUXQNXMF\FK LFK FKRUREoWZyUF]R RUD]
UHJXOXM V\QWH] QLHNWyU\FK WRNV\Q ,VWRWQ URO Z FKRURERWZyUF]RFL B.
hyodysenteriae PDMZDFLZRFLELROoJLF]QHNUWNyZZW\PSU]HGHZV]\VWNLP
REHFQR ZLFL RUD] ]GROQR UXFKX %DNWHULH WH PRJ SRUXV]D VL ]H VWoVXQNRZRGXV]\ENRFLG]LNLFKHPRWDNVML:\ND]DQRH]MDGOLZHV]F]HS\
B. hyodysenteriae FHFKXMVLZ\UDQLHZLNV]\PSRZLQRZDFWZHPGROX]XQL
szczepy niezjadliwe oraz szczepy S. intermedius i B. pilosicoli.
OBJAWY KLINICZNE. 3LHUZV]H]DFKRURZDQLDV]UHJX\QLH]DXZaDQH
OXEOHNFHZDRQHDOLF]EDZL]DNDRQ\FKZ]UDVWDQLHSRVWU]HHQLHFRSy
QLHM VSUDZLD ZUDHQLH QDJHJR Z\EXFKX Fhoroby. Okres inkubacji choroby
wyQRVLFRQDMPQLHMGQL-HHOLFKRUREDZVWDG]LHXMDZQLVLSU]HGXS\ZHP
WHJRRNUHVXPRQDX]QDHZSURZDG]RQH nowo zakupione zwierz
WD E\\ MX ]DLQIHNRZDQH Z PRPHQFLHLFK ]DNXSX :LkV]R SU]\SDGNyZ
SD ujawnia sL]Z\NOHZZ\QLV]F]DMFHMIRUPLHSU]HZOHNHMGRSLHURSR3
tygodniach faktycznego trwania choroby.
:SU]HELHJX6'PRQDZ\UyQLSRVWDQDGRVWUZF]DVLHNWyUHMPDM
PLHMVFHQDJHSDGQLFLDSU]HZDQLHWXF]QLNyZRPFSRZ\HMNJSRVWD
RVWUQDMF]VWV]SU]\NWyUHMFLJDELHJXQND wielokrotnie o charakterze
krwawym SURZDG]L]Z\NOHGREDUG]R]QDF]QHJRRGZRGQLHQLDJZDWRwQHJRRVDELHQLDL]HMPLHUWHOQ\FKSRVWDSU]HZOHNSU]\NWyUHMELHJXnND WUZDMFD GQL D QDZHW GXHM GRSURZDG]D GR FKDUDFWZD L PLHUFL ]
SRZRGX Z\F]HUSDQLD OXE SRZLND R FKDUDNWHU]H Sosocznicowym. W kale
Z\VWSXMQLHVWUDZLRQHF]VWNL SRNDUPX =QDQDMHVWWHSRVWDQLHW\SRZD
NWyUDFKDUDNWHU\]XMHVL]PQLHMV]RQ\PDNQLHQLHPLQLHVWUDZQRFLFR proZDG]L GR REQLHQLD SU]\URVWyZ PF SU]\ VWRVXQNRZR ]QDF]Q\P ]X\FLX
SDV]\1LHNLHG\SRMDZLDVLELHJXQND, jest ona tak charakterystyczna jak przy
Dyzenteria
235
typowej ostrej postaci dyzenteULL:VWDGDFKRSHQ\PF\NOXSURGXNFMLFRUD]

F]FLHM REVHUZXMH VL Z\VWSoZDQLH SLHUZV]\FK NOLQLF]Q\FK V\PSWRPyZ
G\]HQWHULLMXXSURVLW
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3DGHZLQLHQDMF]FLHMVZ\FKudzoQH,FKVNyUSRNU\ZDQDVWURV]RQDVLHU:WUDNFLHEDGDQLDVHNF\MQHJR
]PLDQ\ VWZLHUG]D VL ]JRGQLH ] DFLVN QD]Z FKRURE\ gastrocolitis haemorrhagica necroticans suum krwotoczno-PDUWZLFRZH ]DSDOHQLH RGND L
RNUnicy Z W\FK ZDQLH RGFLQNDFK SU]HZRGX SRNDUPRZHJR RGHN
]D]Z\F]DMZ\SHQLRQ\MHVWWUHFLSRNDUPRZRNRQV\VWHQFML]ELWHM]DZLHUaMF GRPLHV]N OX]X L ZyNQLND 7UHSRNDUPRZD Z MHOLWDFK JUXE\FK MHVW
OHVWUDZLRQDSyS\QQDOXESDpkowata, brunatno zabarwiona.
3RZVWDH Z SLHUZV]HM ID]LH ]DNDHQLD ]PLDQ\ FKDUDNWHU\]XMH REHFQR
RJQLVNRZ\FK SU]HNUZLH Z\EURF]\QRZR RUD] PDUWZLFD OX]yZNL :
trakFLH SU]HGXDMFHJR VL SURFHVX FKRURERZHJR Z\UDQHPX ]JUXELHQLX
XOHJD FLDQD MHOLW D Z]\ FKRQQH NUH]NL VWDM VL REU]NH : ]ZLzku z
Z\VWSRZDQLHP UyQHM ZLHONRFL RJQLVN PDUWZLF]\FK Z ERQLH OX]RZHM
RNUQLF\SU]\ELHUDRQDZ\JOGMDNE\SRV\SDQHMRWUEDPL%DUG]RF]VWRX
ZLGoWNQLW\FK6'VWZLHUG]DVLSU]HNUZLHQLHZWURE\RUD]GQDRGND
Brak jest natomiast zmian w jelicie cienkim.
ROZPOZNAWANIE jest mROLZH QD SRGVWDZLH Z\ZLDGX REMDZyZ NOinicznych i zmian sekcyjnych. W stadach chronicznie zainfekowanych celowe
jest potwierdzenie podejrzenia badaniami laboratoryjnymi. 'REDGDEDNWeriologicznych w kierunku dyzenterii nale\ SREUD LSU]HVD ]D SRUHGQLcWZHP JRFD SRGZL]DQH RGFLQNL RNUQLF\ ND OXE Z\PD]\ ] SURVWQLF\
2GFLQHNRNUQLF\QDOH\SREUDGRZRUHF]NDIROLRZHJRLZR\GR]DNU
FDQHJR QDF]\QLD V]NODQHJR .D SRELHUD VL GR SUREyZHN NWyUH QDOH\
szczelnie zamNQJXPRZ\PNRUNLHP:RVWDWHF]Q\PUR]SR]QDQLXG\]HnWHULLGHF\GXMHZ\NU\FLHNUWNyZB. hyodysenteriae.
P26732:$1,(:]ZDOF]DQLXG\]HQWHULLUyZQRU]GQLHZDQURORdJU\ZDM V\VWHPDW\F]QH G]LDDQLD RUJDQL]DF\MQH NWyU\FK HIHNWHP PD E\
EH]Z]JOGQH SU]HVWU]HJDQLH ]DVDG\ FDH SRPLHV]F]HQLH SHQH FDH SoPLHV]F]HQLH SXVWH D WDNH UR]JV]F]HQLH ZL ]DSHZQLHQLH LP RSW\PDlQ\FKZDUXQNyZURGRZLVNRZ\FKZDFLZHVWRVRZDQLHRGSRZLHGQLRGREUaQHJRFKHPLRWHUDSHXW\NXRUD]URGNyZGH]\Qfekcyjnych i likwidacja gryzoni.
:UD]LHVWZLHUG]HQLD6'XSRMHG\QF]\FKW\ONRZLFKRUH]ZLHU]WDQaOH\ RGL]RORZD L SRGGD OHF]HQLX D SR ]DNRF]HQLX WHUDSLL L SR XS\ZLH
RNUHVXNDUHQFMLVNLHURZDGRXERMXQRVLFLHOVWZR-HGQRF]HQLHWU]HEDSoGDOHN]ZLHU]WRP]NRMFDZNWyU\PSU]HE\ZDDFKRUDZLQLDRUD]ZSU]ypadku kojFyZDXURZ\FK RVREQLNRP]VVLHGQLFKNRMFyZ
3U]\ OLF]Q\FK ]DFKRURZDQLDFK QDOH\ SR]RVWDZL ]ZLHU]WD Z LFK GoW\FKF]DVRZ\FKSRPLHV]F]HQLDFKLQLH]ZRF]QLHUR]SRF]OHF]HQLH
236
&+252%<:,
ZLQLRPQLHSRELHUDMF\PZRG\NDUP\SRGDZDOHNLLQG\ZLGXDOQLHZ

LQLHNFMDFKDGRXVWSLHQLDNOLQLF]Q\FKREMDZyZ6'WLDPXOLQD, tylozyna, Linco-spectin);
SR]RVWD\P ]ZLHU]WRP klinicznie chorym orD] QLH Z\ND]XMF\P
REMDZyZ6' SRGDZDOHNL/LQFR-spectin lub, co zazwyczaj daje lepsze efekty WLDPXOLQ GR ZRG\ S\QQHM NDUP\ Z SHQ\FK GDZNDFK
leczniczych, minimum przez 5 dni; dobre wyniki w terapii SD daje UywQLH$YLPHWURQLG ZLORFLNJWRQSDV]\
: SLHUZV]\P GQLX FKRURE\ QDOH\ ]DVWRVRZD JRGyZN SRGDMF ZiQLRP W\ONR ZRG OXE ZRG ]DNZDV]RQ QS $FLSUROHP lub 0,5% kwasem
mlekowym), w drugim i trzecim dniu QDMZ\HM SRRZ G]LHQQHM GDZNL
NDUP\HOLPLQXMF]QLHMVNDdQLNLFLNRVWUDZQHLGUDQLFH1LH]EGQHMHVW
FRG]LHQQHRF]\V]F]DQLH NRMFyZ RUD] SU]HSURZDG]HQLH GH]\QIHNFML L GHUDWyzacji.
3RWU]HFKW\JRGQLDFKRG]DNRF]HQLDOHF]HQLD:
SRGDZDSURILODNW\F]QLHGRNDUP\SU]H]GQLOHNLRNUyWNLPRNUHVLH
karencji (tiamulina, linkomycyna);
ZUD]LHSRWU]HE\SRVWSRZDQLHWDNLHSRZWDU]DNLONDNURWQLHZRGVWSDFK
WU]\W\JRGQLRZ\FKXZ]JOGQLDMFRNUHVkarencji stosowaQ\FKOHNyZRUD]
PFOHF]RQ\FK]ZLHU]W
OHNLVWRVRZDSU]HPLHQQLHWDNDE\QLHGRSXFLGRSRZVWDQLDRSRUQRFL
B. hyodysenteriae na podawane chemioterapeutyki;
SR NDG\P F\NOX FKHPLRSURILODNW\F]Q\P SU]HSURZDG]D GH]\QIHNFM
MDN Z\ND]XM Z\QLNL EDGD RUD] REVHUZDFMH WHUHQRZH V]F]HJyOQLH Norzystne efekty dezynfekcyjne daje preparat Staloson F QDQRVL VL JR
SU]H]NLONDNROHMQ\FKGQLQDGH]\QIHNRZDQSRZLHU]FKQLSU]H]UyZQomierne posypywanie; pU]HG SRRHQLHP FLyNL ]DOHFD VL VWRVRZDQLH
maksymalnej dawki, a w kolejnych zabiegach ZREHFQRFL]ZLHU]W
50 g/m2.
: SU]\SDGNX JG\ 6' Z\VWSXMH Z VWDG]LH HQ]RRW\F]QLH QDOH\ PDFLoURPOXQ\PLNQXURPSRGDZDSURILODNW\F]QLHZRGVWSDFK-PLHVLFznych
SU]H] GQL OHNL SU]HFLZ 6' 8 PDFLRU SURQ\FK VWRVRZD SURILODNW\F]QLH
przez 10GQLSU]HGSRURGHPOHNL]DZLHUDMFHWLDPXOLQ OXEOLQNRP\F\Q,
HZHQWXDOQLHLQQHFKHPLRWHUDSHXW\NLRVSUDZG]RQHMVNXWHF]QRFL
PrRVLWRPRGSLHUZV]HJRGQLDSRRGVDG]HQLXSRGDZDGRNDUP\SU]H]
kolejne 5 dni Tiamutin premiks ZGDZFHNJWRQSDV]\SRZWDU]aMFWHQ]DELHJ FR W\JRGQLHDGRF]DVX X]\VNDQLDSU]H]ZLQLH80 kg
m.c.
Obecnie proponowaQDVWUDWHJLD]ZDOF]DQLDG\]HQWHULL]DNDGD]DVDGQicze
]PLDQ\ Z ]DNUHVLH ]DVDG FKRZX ZL SROHJDMFH SU]HGH ZV]\VWNLP QD ZyUDQ\PUR]G]LHOHQLXSRV]F]HJyOQ\FKHWDSyZSURGXNFMLSURVLWDZDUFKODNL
Dyzenteria
237
WXF]QLNL2JyOQH]DVDG\]ZDOF]DQLDG\]HQWHULLZLSU]HGVWDZLDMVLQDVW
SXMFR
3URJUDPHOLPLQDFMLG\]HQWHULLQDOH\]DSODQRZDRGSRZLHGQLRZF]HQLH
WDNDE\UR]SRF]JRZRNUHVLHODWD Brachyspira hyodysenteriae bakteria
RGSRZLHG]LDOQD]DUR]ZyMFKRURE\GREU]H]QRVLQLVNLHWHPSHUDWXU\aWZLHM QDPQDD VL Z FKOHZQL Z RNUHVLH MHVLHQL]LP\ L ZF]HVQHM ZLRVQ\
QDWRPLDVW Z WHPSHUDWXU]H SRZ\HM & SU]H\ZDOQR NUWNyZ MHVW
znacznie ograniczona.
3U]HG UR]SRF]FLHP SURJUDPX X]GUDZLDQLD FKOHZQL PDNV\PDOQLH
]PQLHMV]\ OLF]E ZL Z VWDG]LH VHOHNFMD VWDGD SRGVWDZRZHJR Z\EUaNRZDQLH ZV]\VWNLFK ZL FKDUDF]Q\FK VSU]HGD WXF]QLNyZ RJUDQLF]enie wyproVLH
/HF]\ QDOH\ FDH VWDGR SUHSDUDWHP Z\ND]XMF\P QDMZ\V] VNXWHFzQR SU]HFLZNR B. hyodysenteriae. W SU]\SDGNX SURVLW NWyUH Z RNUHVLH
SRGDZDQLDOHNXZVWDG]LH]QDMGRZD\VLZSRURGyZFHDSOLNDFMOHNXQaOH\SU]HSURZDG]LSRRGVDG]HQLX
3RPLHV]F]HQLD GOD ]ZLHU]W QDOH\ VROLGQLH RF]\FL L NLONXNURWQLH ]Ge]\QIHNRZD RNUHV SU]H\ZDQLD B. hyodysenteriae na czystych i suchych
SRZLHU]FKQLDFKMHVWNUyWNL
: RNUHVLH SRGDZDQLD OHNX NRMFH Z NWyU\FK SU]HE\ZDM ZLQLH QDOH\
SRGGDF]\V]F]HQLXLELHFHMGH]\QIHNFMLFRQDMPQLHMUD]QDGRE
:LNV]R SRZV]HFKQLH X\ZDQ\FK URGNyZ GH]ynfekcyjnych jest skuWHF]QD SRG ZDUXQNLHP H XVXQLWR GRNDGQLH RGFKRG\ L LQQH ]DQLeczyszczenia organiczne z dezynfekowanych powierzchni.
'RP\FLDX\ZDW\ONRF]\VWHMZRG\
=ZLHU]WDQLHPRJPLHGRVWSXGRJQRMRZLF\
3U]HSURZDG]L SODQRZH ]ZDOF]DQLe gryzoni, najlepiej przy pomocy odSRZLHGQLFK VSHFMDOLVWyZ P\V]\ PRJ E\QRVLFLHODPL L VLHZFDPL B. hyodysenteriae przez 1 rok.
0DWHULD ]DURGRZ\ ZSURZDG]DQ\ GR FKOHZQL ZLQLHQ E\ ZROQ\ RG Gyzenterii.
=DNXSLRQH ZLQLH QDOH\ SRGGD -dniowej kwarantannie, celowa jest
aplikacja w tym okresie, w paszy odpowiednio dobranego antybiotyku
dla ograniczenia lub eliminacji ewentualnie obecnych w przewodzie poNDUPRZ\PZLNUWNyZ
W przypadku zwalczenia dyzenterii QDOH\]DSU]HVWDSRGDZDnia wszelNLFKSUHSDUDWyZSURILODNW\F]Q\FKSU]HFLZNRWHMFKRURELH
&HORZHMHVWX\FLHZLWHVWRZ\FKSRFKRG]F\FK]RELHNWyZZ
ZROQ\FKRGG\]HQWHULL=ZLHU]WDWDNLHSRZF]HQLXGRVWDGDQDOH\RbVHUZRZDSU]H]FRQDMPQLHMNROHMQ\FKGQL
238
&+252%<:,
Stado PRQDX]QD]DXZROQLRQHRGG\]HQWHULLMHOLSU]H]PLHVLF\QLH
X\ZDQRDGQ\FKOHNyZLZW\PRNUHVLHQLHZ\VWSL\NOLQLF]QHSU]\SDdNL]DFKRURZD
: SU]\SDGNX SRGHMU]HQLD QDZURWX G\]HQWHULL QDOH\ SU]HSURZDG]L
odpowiednie badania diagnostyczne.
SkuteF]QR ]ZDOF]DQLD G\]HQWHULL MHVW RGZURWQLH SURSRUFMRQDOQD GR
ZLHONRFL VWDGD : FKOHZQLDFK OLF]F\FK NLONDQDFLH W\VLF\ ZL SHQH
uzdrowienie stada jest niezwykle trudne.
3RGHMPXMF WHUDSL G\]HQWHULL ZL QDOH\ SU]HVWU]HJD ]DOHFDQHM GDZNL
preparatuFRQLHMHVWDWZHSU]\GRXVWQ\PSRGDZDQLXOHNyZZSDV]\OXEZ
ZRG]LH GR SLFLD RUD] ZDFLZHJR F]DVX WUZDQLD NXUDFML %DGDQLD QDG DQWyELRW\NRZUDOLZRFLL]RORZDQ\FKV]F]HSyZ B. hyodysenteriae ZVND]XMMHGQo]QDF]QLHHOHNLHPQajbardziej przydatnym jest tiamulina. AntybiotykooporQR RPDZLDQ\FK EDNWHULL QD WHQ OHN QDUDVWD VWRVXQNRZR ZROQR in vitro
wyND]XMH RQ DNW\ZQR EyMF] ZREHF GUREQRXVWURMyZ Z VWHQLX 0,5
Pg/ml.
Obecnie powszechnym uznaniem w zwalczaQLXG\]HQWHULLZLFLHV]\VL
kombinacja tiamuliny i oksytetracykliny tetramutin. Wykazano bowiem
zjawisko silnego synergizmu midzy tymi antybiotykami, co gwarantuje
znacznie szersze spektruP G]LDDQLD WDNLHM NRPSR]\FML DQW\ELRW\NyZ RUD]
Z\V] DNW\ZQR /HN WHQ QDOH\ VWoVRZD F\NOLF]QLH co 3 tygodnie w
GDZFH NJWRQ SDV]\ WM J RNV\WHWUDF\NOLQ\ L J WLDPXOLQ\ Z WRQLH
SDV]\7HUDSHXW\F]QLHOHNQDOH\SRGaZDZGDZFHNJWRQSDszy.
-DNZVND]XMRVWDWQLRSRF]\QLRQHREVHUZDFMHWHUHQRZHNRU]\VWQHHIHNW\
ZWHUDSLLLSURILODNW\FH6'X]\VNXMHVLVWRVXMFX]ZLHU]WVWDGDSRGVWDZoZHJR RUD] ZDUFKODNyZ L WXF]QLNyZ SUHSDUDW PLQHUDOQR-WXV]F]RZ\ +XPobentofet w paszy ZLORFL
=H Z]JOGyZ HNRQRPLF]Q\FK SURILODNW\N QDOH\ SURZDG]L GR F]DVX
X]\VNDQLDSU]H]ZLQLHPFRNRRNJ:SyQLHMV]\PRNUHVLHSURZDG]L
VL OHF]HQLH LQG\ZLGXDOQH .DGRUa]RZR SRGHMPXMF OHF]HQLH WXF]QLNyZ
SU]\ GRERU]H OHNyZ QDOH\ ]ZUDFD XZDJ QD RNUHV\ NDUHQFML ]ZL]DQH ]H
stosowaniem leku.
:SU]\SDGNXREQLHQLDVLVNXWHF]QRFLG]LDDQLDOeNyZFRXMDZQLDVL
QSZ\VWSLHQLHPNOLQLF]Q\FKREMDZyZG\]HQWHULLSU]HGXS\ZHPGQLRG
]DNRF]HQLD NXUDFML NRQLHF]QD MHVW Z\PLDQD SURJUDPRZR VWosowanego
antybiotyku na inny.
Jak na razie nie uzyskano skutecznej szczepionki SU]HFLZG\]HQWHULLZL
3R]DNRF]HQLXSURILODNW\F]QHJRSRGDZDQLDOHNyZQDOH\Z\NRQDGoNDGQHF]\V]F]HQLHLRGNDHQLHSRPLHV]F]H jak wspomniano najlepiej
]DSRPRF6WDORVDQX).
=GDQ\FKSLPLHQQLFWZDZ\QLNDHVWDGDZNWyU\FKG\]HQWHULDZ\VWSuMHHQ]RRW\F]QLHPRJE\XZROQLRQHRGFKRURE\SU]\SRPRF\LQLHNF\jnych
Dyzenteria
239
SUHSDUDWyZ WLDPXOLQ\, podawanych przez 5 kolejn\FK GQL ZV]\VWNLP ZiQLRP ] Z\MWNLHP SURVLW GR W\JRGQLD \FLD 5yZQRF]eQLH ZLQQD E\
SU]HSURZDG]RQD GRNDGQD GHZDVWDFMD ]DUD]ND Z URGRZLVNX GHUDW\]DFMD
dezynfekcja).
1LHQDOH\VWRVRZDOHNyZSU]HFLZG\]HQWHULLXWXF]QLNyZSRZyHM
kg m.c. W UD]LHVWZLHUG]HQLDZUyGQLFK'6F]\WHUHDOQHMJURE\Z\EXFKX
WHMFKRURE\WU]HEDVNLHURZD]ZLHU]WDGRXERMX
3RRSUyQLHQLXSRPLHV]F]H]H]ZLHU]WOHF]RQ\FKQDOH\JUXntownie je
RF]\FL L SU]HSURZDG]L GH]\QIHNFM NRFRZ EXG\QNX UR]WZRUHP
NaOH.
:IHUPDFKZNWyU\FKG\]HQWHULDZ\VWSXMHHQ]RRW\F]QLHDSU]ypadki tej
FKRURE\ VWZLHUG]D VL MX X SURVLW ]DOHFD VL SU]HSURZDG]L SRGDQ\ WX
SU]\NDGRZ\ L V]F]HJyRZ\ SURJUDP ]ZDOF]DQLD 6' SU]\ SRPRF\ QDSU]emiennie podawanych Tiamuliny lub Tetramutinu (A) i preparatu Lincospectin (B).
Program A
ZLQLRPFKRU\PDV]F]HJyOQLHW\PNWyUHVWUDFL\DSHW\WLQLHSRdFKRG]
GRSRLGHZVWU]\NQ i.m. jednokrotnie Tiamowet w dawce 1 ml na 20
kg m.c.; ZDUFKODNRPXNWyU\FKZFLJXGRE\SRLQLHNFML7LDPRZHWX 200
VWDQ]GURZLDQLHXOHJSRSUDZLHSRGDOHNSRQRZQLHJHQHUDOQLHMHGQDLniekcja tiamuliny wystarcza do wyleczenia zwierzcia;
FDHPX VWDGX ZL Z JRVSRGDUVWZLH ] Z\MWNLHP FLDUQ\FK VDPLF
SRGDZD7LDPRZHW JUDQXODWZZRG]LHGRSLFLDOXEMHOLWRPROLZH w
S\QQHMNDUPLHZGDZFHJSUHSDUDWXQDOLWUyZZRG\SU]H]GQL
lub Tetramutin ZGDZFHNJWRQSDV]\SU]H]WHQsam okres;
GOD XVWU]HHQLD VL SU]HG QDZURWDPL G\]HQWHULL FHORZH MHVW SRZWyrzenie
SU]HGVWDZLRQHJR WRNX SRVWSRZDQLD SURILODNW\F]QHJR SR XS\ZLH WyJRGQLRGGDW\]DNRF]HQLDSLHUZV]HMNXUDFML
MHOLV\WXDFMD]GURZRWQDMHVWGREUDWLDPXOLQ (TetramutinPRQDSRGD
SRQDVWSQ\FKPLHVLFDFKZWakich samych dawkach.
240
&+252%<:,
Program B
PDFLRURPW\G]LHSU]HGSRURGHPLW\G]LHSRSRURG]LHSRGDZD/Lncospectin ZSDV]\ZGDZFHNJQDWRQ
od momentu dokDUPLDQLD SURVLW D GR W\JRGQLD SR SU]HQLHVLHQLX
SURVLW GR ZDUFKODNDUQL SRGDZD ]ZLHU]WRP /LQFR-spectin w paszy w
GDZFHNJWRQSDV]\
MHHOL QLH PD PROLZRFL SUDZLGRZHJR Z\PLHV]DQLD /LQFR-spectinu w
SDV]\SRGDZDJRZZRG]ie, co jest znacznie bardziej korzystne, w dawFHJQDOLWUyZZRG\
ZSyQLHMV]\PRNUHVLH/LQFR-spectin VWRVRZDFRW\JRGQLHSU]H]RNUHV
5GQLZGDZFHNJWRQSDV]\
Z SU]\SDGNX HZHQWXDOQHJR SU]HDPDQLD RGSRUQRFL QD ]DNDHQLH Ziniom z objawami krwawej biegunki SRGD /LQFR-spectin w iniekcji w
GDZFHPONJPDV\FLDD]DVWU]\NLDSOLNRZDSU]H]3 dni;
SR RVLJQLFLX SU]H] ZLQLH PF RNRR NJ SU]HUZD SURJUDP ]H
Z]JOGX na koszty), a ewentualne indywidualne przypadki dyzenterii leF]\LQLHNF\MQIRUP/LFQR-spectinu w dawce 1 ml/15 kg m.c.
3R RNRR -PLHVLF]Q\P RNUHVLH SURZDG]HQLD QLQLHMV]HJR SURJUDPX
Z\FRID/LQFR-spectin, DE\QLHGRSXFLGRSRZVWDQLDV]F]HSyZRSRUQ\FK
na ten antybiotyk.
7DP JG]LH MHVW WR RUJDQL]DF\MQLH PROLZH FKRUH ZLQLH ] ELHJXQN
ZLQQ\E\RGG]LHORQHRGVWDGDFR]DSRELHJDQDGNDHQLXX]ZLHU]WNOLQLFzQLH ]GURZ\FK NUWNL V Z\GDODQH ] ELHJXQNRZ\P NDHP Z EDUG]R GXHM
LORFL : FD\P ]DSRZLHWU]RQ\P G\]HQWHUL RELHNFLH QDOH\ SURZDG]L MDN
QDMF]VWV]HRF]\V]F]DQLHLRGNDDQLHRUD]GRNRQDVNutecznej deratyzacji.
ZLQLRP ZVWDZLDQ\P GR WXF]DUQL Z FHOX REQLHQLD HZHQWXDOQHJR SoWHQFMDX]DNDQHJRQDOH\SRGDZDSU]H]5 Tiamowet w wodzie do picia,
w dawkach wymienionych uprzednio. Natomiast w gospodarstwach, do
ktyU\FKZSURZDG]DVLW\ONRRJUDQLF]RQOLF]EZLQSGODX]XSHQLHQLD
F]\ F]FLRZHM Z\PLDQ\ VWDGD SRGVWDZRZHJR QDOH\ SRGD NDGHPX ]H
]ZLHU]WZRELHNFLHNZDUDQWDQQRZ\P7Lamowet w dawce 1 ml/20 kg m.c.
=HZ]JOGXQDV]\ENRQDUDVWDMFRSRUQR NUWNyZQDVWRVRZDQHOHNL
QDOH\EH]Z]JOGQLHSU]HVWU]HJD]DVDGGDZNRZDQLDZDdnym przypadku
QLHPRQD]DQLDGDZNL
Spirochetoza
241
Spirochetoza
(ang. spirochaetal diarrhoea)
Spirochetoza MHVW VWRVXQNRZR QLHGDZQR RSLVDQ MHGQRVWN FKRURERZ
ZLZGX\PVWRSQLXSU]\SRPLQDMFG\]HQWHUL
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. &]\QQLNLHP HWLRORJLF]Q\P FKRURE\ V
NUWNLBrachyspira pilosicoli2EHFQRW\FKGUREQRXVWURMyZZ\ND]DQRUyZQLH
XOXG]LV]F]XUyZLSVyZ
2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\Z\QRVLFRQDMPQLHMGQL3RLQIHNFMLNUWNL]aVLHGODM MHOLWD JUXEH 3HQHWUXMF Z JE FLDQ\ XV]NDG]DM ERQ OX]RZ L
podOX]RZ FR SRZRGXMH VWDQ ]DSDOQ\ FKDUDNWHU\]XMF\ VL ]JUXELHQLHP
FLDQ\MHOLWDOHSHJRLRNUQLF\6WUDW\VSRZRGRZDQHVSLURFKHWR]Z\QLNDM
SU]HGH ZV]\VWNLP ] ]DKDPRZDQLD SU]\URVWyZ PF L ]ZLNV]RQHJR ]X\FLD
SDV]\SDGQLFLDZSU]HELHJXWHMFKRURE\VQLVNLHLQLHSU]HNUDF]DM
OBJAWY KLINICZNE 2EVHUZXMH VL MH SU]HGH ZV]\VWNLP X ZL Podych GRRNRRNJPFPRJVLUyZQLHXMDZQLXQRZRZSURZaG]DQ\FK ZDUFKODNyZ RUD] ORV]HN OXE NQXUNyZ 'R ]DVDGQLF]\FK REMDZyZ
FKRURE\ ]DOLF]\ QDOH\ ELHJXQN .D U]DGNR ]DZLHUD GRPLHV]N NUZL OXE
OX]XLMHVWNRORUXV]DUHJR&KRUHZLQLH]DFKRZXMDSHW\WPLPRWRFKXGQ
biegunka XWU]\PXMHVLGRGQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Proces chorobowy ograniczony
jest do jelit grubych SU]HGHZV]\VWNLPRNUQLF\1LHVWZLHUG]DVLDdQ\FK]PLDQZRGNXMDNWRPDPLHMVFHZSU]\SDGNXG\]HQWHULLZL%oQDOX]RZDMHOLWMHVW]JUXELDDSRNU\WD]ZLNV]RQLORFLSU]HMU]\VWHJROu]X ]DZDUWR RNUQLF\ MHVW S\QQD 8 ]ZLHU]W ]GURZLHMF\FK QD SoZLHU]FKQLERQ\OX]RZHMPRQDGRVWU]HFRJQLVNDPDUWZLF]H
ROZPOZNAWANIE. :RGUyQLHQLXVSLURFKHWR]\RGG\]HQWHULLSomocne
jest badanie sekcyjne. Niemniej dla potwierdzenia rozpoznanLDQLH]EGQHV
badania laboratoryjne.
'R EDGD ODERUDWRU\MQ\FK QDGDMH VL WUH MHOLW JUXE\FK SREUDQD QaW\FKPLDVW SR SDGQLFLX QLH OHF]RQHJR ]ZLHU]FLD L SU]HVDQD JRFHP Z
V]F]HOQLH]DPNQLW\PQDF]\QLX7HFKQLNNWyUDSR]ZDODQDRGUyQLHQLH B.
hyodysenteriae od B. pilosicoli jest PCR.
P26732:$1,(. Tiamulina i Linco-spectin VV]F]HJyOQLHSU]\GDWQHZ
OHF]HQLX VSLURFKHWR]\ SRQDGWR ]DOHFDQH V W\OR]\QD oraz linkomycyna.
8ZROQLHQLHIHUP\RGVSLURFKHWR]\MHVWGXRDWZLHMV]HQLWRPDPLHMVFHZ
przypadku dyzenterii.
242
&+252%<:,
Rozrostowe zapalenie jelit

(ang. porcine proliferative enteritis)
Rozrostowe zapalenie jelit (PPERNUHODQHUyZQLHMDNR]DSDOHQLHMHOLWD
biodrowego (ileitis MHVW FKRURE SU]HZRGX SRNDUPRZHJR ZDUFKODNyZ L
WXF]QLNyZ FHFKXMF VL UR]URVWRZ\P ]DSDOHQLHP ERQ\ OX]RZHM MHOLW
]ZDV]F]D LFK RGFLQND ELRGURZHJR : MHM SU]HELeJX REVHUZXMH VL QDJH
SDGQLFLD]ZLHU]WELHJXQNL]DKDPRZDQLHSU]\UoVWyZPDV\FLDD
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologicznym PPE VJUDPuMHPQHSDHF]NLLawsonia intracellularisSU]HE\ZDMFHZF\WRSOD]PLHHQWHURFyWyZUR]UDVWDMFHJRVLQDERQNDERQ\OX]RZHMNU\SWMHOLWRZ\FKJyZQLHZ
jelicie biodrowym, a nasWSQLHZLQQ\FKRGFLQNDFKMHOLWFLHnkich i grubych.
'UREQRXVWURMHWHQLHPDM]GROQRFLQDPQDDQLDVLQD]QDQ\FKEH]NRPyrNRZ\FKSR\ZNDFKEDNWHU\MQ\FK
Zmiany typowe dla PPE XZLGDF]QLDM VLZ FLJX 14 dni po doustQ\P ]DNDHQLX ZL ]HVNURELQDPL ] ERQ\ OX]RZHM MHOLW FLHQNLFK ]ZLHU]W
SDG\FK ] SRZRGX WHM FKRURE\ =DNDHQLH ]ZLHU]W SRZRGXMH SRZVWDQLH
SU]HFLZFLD KXPRUDOQ\FK : VWDGDFK ] HQ]RRW\F]Q IRUP FKRURE\ REHcQR VZRLVW\FK SU]HFLZFLD REVHUZXMH VL MX X F]FL SURVLW V]HFLRW\JodQLRZ\FK8ZLNV]RFL]ZLHU]WGRVHURNRQZHUVMLGRFKRG]LZRNUHVLHPL
G]\DW\JRGQLHP\FLD
:\GDMH VL H LVWRWQ\ ZS\Z QD SU]HELHJ SURFHVX FKRURERZHJR PDM
UyZQRF]HVQH ]DNDHQLD SU]HZRGX SRNDUPRZHJR LQQ\PL GUREQRXVWURMDPL
3UDFH GRZLDGF]DOQH GRZLRG\ H QLHPROLZH MHVW Z\ZRDQLH FKRURE\ X
SURVLWJQRWRELRW\F]Q\FKZSU]\SDGNX]DNDHQLDLFKF]\VWKRGRZO Lawsonia intracellularis 8GDR VL MHGQDN LQGXNRZD 33( po uprzedniej infekcji
ZLSDHF]NDPLRNUQLF\LBacteroides vulgatus.
OBJAWY KLINICZNE. :\UyQLD VL GZLH IRUP\ NOLQLF]QH 3RVWD FKUoQLF]QDZ\VWSXMHJyZQLHXZLRPFNJDRVWUDXWXF]QLNyZ
NJQLHNLHG\ZUyG]ZLHU]WVWDGDSRGVWDZRZHJR
PostDRVWUREVHUZXMHVLQDMF]FLHMSRZSURZDG]HQLXGRVWDGDQRZR
]DNXSLRQ\FK ORV]HN OXE NQXUNyZ RUD] Z JUXSDFK WXF]QLNyZ RVLJDMF\FK
ZDJU]HQ1DJHSDGQLFLDZLVSLHUZV]\PV\PSWomem choroby w
QLHNWyU\FKSU]\SDGNDFKGRW\F]RNRR]ZLHU]W=Z\NOHSU]HG]HMFLHP
REVHUZXMHVLXFKRU\FKV]WXNFLHPQRF]HUZRQ\UR]OXQLRQ\NDQLHVWZLHrG]DVLZQLPREHFQRFLOX]XZLQLHVEODGHRVDELoQHWUDFDSHW\W'R
SDGQLGRFKRG]LZFLJXJRG]LQSRSRMDZLHQLXVLSLHUZV]\FKREMDZyZ
chorobowych. ZazZ\F]DM ZFF MHVW SRQLHM QRUP\ &] ]ZLHU]W XOHJD
VDPRZ\OHF]HQLX X SURQ\FK ORFK PRH GRM GR SRURQLH : V\WXDFMDFK
W\SRZ\FK RSLVDQH]PLDQ\ FKRURERZH REVHUZXMH VL X RNRR 15% warFKODNyZLOXEWXFzQLNyZ
Rozrostowe zapalenie jelit
243
3RVWD FKURQLF]QD UHMHVWURZDQD MHVW ]Z\NOH X ZL PLG]\ 20. tygoGQLHP \FLD &KDUDNWHU\]XMH VL EUDNLHP W\SRZ\FK NOLQLF]Q\FK REMDZyZ
Rzadko jej symptomem jest biegunka, jakkolwiek u niektyU\FK ]ZLHU]W
REVHUZRZDPRQDWUZDMFHNLONDGQLGRNLONXW\JRGQLUR]ZROQLHQLHNDXR
]DEDUZLHQLX EU]RZ\P 3RJRUV]HQLH DSHW\WX Z\VWSXMH X ZL
SDGQLFLD V VSRUDG\F]QH =DXZDD VL QDWRPLDVW SU]HGH ZV]\VWNLP ]DKamowanie przyroVWyZ PF RUD] SRJRUV]HQLH ZVSyF]\QQLND ]X\FLD SDV]\
:HZQWU]QD FLHSRWD FLDD MHVW Z QRUPLH OXE QDZHW SRQLHM &
=D W\SRZH PRQD X]QD ]ZLNV]HQLH VL RGVHWND RVREQLNyZ FKDUDF]\FK L
RGVWDMF\FKZDJRZRRGLQQ\FK]ZLHU]WZJUXSLH&KURQLF]QDSRVWDXMDwQLD VL QLHMHGQRNURWQLH RNRR W\JRGQLH SR SU]HPLHV]F]HQLX ZL SR
zmianie rodzaju paszy, po zmianie stymulatora wzrostu lub chemioterapeutyku stosowanym dotychczas w paszy.
'R F]\QQLNyZ VSU]\MDMF\FK Z\VWSLHQLX REX Z\PLHQLRQ\FK SRVWDFL
PPE ]DOLF]\ QDOH\ QDGPLHUQH ]DJV]F]HQLH ]ZLHU]W ]E\W ZF]HVQH RGVaG]DQLH SURVLW QLVN WHPSHUDWXU SRPLHV]F]H QLHSUDZLGRZRFL SRG
Z]JOGHPLORFLLMDNRFLSDV]\DWDNHZSURZDG]DQLHGRFKOHZQL]ZLHU]WR
nieznanym statusie zdrowotnym.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE 8 ZL SDG\FK ] SRZRGX RVWUHM
postaci PPE SRZRNL]HZQWU]QHRUD]ERQ\OX]RZHV]UHJX\Z\Mtkowo
EODGH 7\SRZH ]PLDQ\ ]ORNDOL]RZDQH V Z\F]QLH Z REUELH SU]HZRGX
SRNDUPRZHJR JG]LH VWZLHUG]D VL RGFLQNRZH UyQHJR URG]DMX ]PLDQ\
zapalQH JyZQLH ZMHOLFLH ELRGURZ\P QDVWSQLH Z F]F]\POHS\PRUD] Z
RNUnicy 1DMF]FLHM ]PLDQ\ UR]SRF]\QDM VL Z MHOLFLH ELRGURZ\P D Z
GDOV]HMNROHMQRFLZF]F]\P=PLHQLRQHRGFLQNLMHOLWVUR]V]HU]RQHLZ]G
WHWNDQNDSRGOX]RZDMHVWREU]NDF]DVHP]Z\EURF]\QDPL:ZLHWOHMHOLW
PRQD VWZLHUG]L REHFQR ZLHHM NUZL OXE VNU]HS\ ZyNQLND %RQD Ou]RZD MHVW Z\UDQLH ]JUXELDD ] SRSU]HF]QyPL IDGDPL QLHNLHG\ SRNU\WD
ZyNQLNLHP:MHOLFLHOHS\PRUD]ZSRF]WNRZ\PRGFLQNXRNUQLF\
VWZLHUG]LPRQDREHFQR OHSNLHMSyS\QQHMVPROLVWHMWUHFLNRORUXEUunatnoczerwonHJR=WHJRZ]JOGX]HZQWU]QDFLDQDMHOLWDPLHMVFDPLZ\Na]XMH]DEDUZLHQLHVLQRF]DUQHOXESUDZLHF]DUQH:]\FKRQQHNUH]NoZHV
REU]NHLSU]HNUZLRQH
=PLDQ\VHNF\MQHOXESRXERMRZHXZLFKRUXMF\FKQDFKURQLF]QSoVWD 33( SU]HMDZLDM VL ]JUXELHQLHP MHOLW FLHQNLFK LOXE MHOita grubego,
SU]HGH ZV]\VWNLP JyUQHJR RGFLQND RNUQLF\ =JUXELDD FLDQD MHOLWD MHVW
NRQV\VWHQFMLWJLHMDRGVWURQ\RWU]HZQHMPD]DEDUZLHQLHFLHPQRV]DUH%oQDOX]RZDMHVWWH]JUXELDD]Z\UDQ\PLJERNLPLSRSU]HF]Q\PLIDGaPL : ]DDZDQVRZDQ\FK SU]\SDGNDFK GRFKRG]L GR XV]NRG]HQLD ERQ\ Ou]RZHM ZWHG\ ZLDWR GDQHJR IUDJPHQWX MHOLW PRH E\ Z\SHQLRQH VWU]pkami obXPDUHMERQ\OX]RZHM:RNUQLF\GRVWU]HJDVLSROLSRZDWHWZRU\
Z ERQLH OX]RZHM :]\ FKRQQH NUH]NRZH V SRZLNV]RQH 1LHNLHG\
VWZLHUG]DVLRZU]RG]HQLHMHOLW1LHMHGQRNURWQLH]PLDQ\DQDWRPRSDWRORJLFz-
244
&+252%<:,
QHVWDNPDRFKDUDNWHU\VW\F]QHHUR]SR]QDQLHZ\PDJDEDGDQLDKLVWRSatologicznego.
ROZPOZNAWANIE. 3RGHMU]HQLHFKRURE\PRJQDVXZDREMDZ\NOLQLczQHSDWRJQRPRQLF]QHVWH]PLDQ\ZMHOLWDFKFLHQNLFKLJUXE\FK3R]ZDODM
RQH QD RGUyQLHQLH UR]URVWRZHJR ]DSDOHQLD MHOLW RG G\]HQWHULL : FHOX SoWZLHUG]HQLDSRGHMU]HQLDQDOH\SU]HSURZDG]LEDGDQLDODERUDWRU\MQHZW\P
w pierwV]\PU]G]LHEDGDQLDKLVWRpatologiczne.
'R EDGD W\FK QDOH\ SREUD 4 centymetrowe wycinki zmienionego
fragmentu jelita QDMOHSLHMELRGURZHJROXERNUQLF\3UyENL SU]eVDGR
laboratorium w 10% roztworze formaliny =PLDQ FKDUDNWHU\VW\F]Q GOD
wszystkich postaci rozrostowego zapalenia jelit jest przerost naERQNDERQ\
OX]RZHM Z NU\SWDFK .U\SW\ V Z\GXRQH SRZLNV]RQH L Z\RRQH VWoF]RQ\PLG]LHOF\PLVLLQLHGRMU]D\PLNRPyUNDPLQDERQND=DVWRVRZDQLH
techniki PCR XPROLZLDZ\NU\FLHPDWHULDX genetycznego Lawsonia intracellularis.
P26732:$1,( :LNV]R DXWRUyZ ZVND]XMH H QDMVNXWHF]QLHMV]\P
lekiem w terapii i profilaktyce PPE jest tylozyna (Tylan1DOH\MVWRVRZD
ZLORFLJWRQSDV]\SU]H]SLHUZV]HF]WHU\W\JRGQLHSRRGVDG]HQLXD
QDVWSQLH JWRQ D GR X]\VNDQLD SU]H] ]ZLHU]WD PDV\ FLDD RNRR
NJ =D FKHPLRWHUDSHXW\NL SU]\GDWQH Z SURILODNW\FH L WHUDSLL 33( XZDD VL
UyZQLHWLDPXOLQ, tetracykliny i makrolidy1DUDVWDQLHRSRUQRFLQDDQW\ELotyki jest w przypadku omawianych bakterii rzadkie, co wynika z braku zdolQRFLW\FKGUREQRXVWURMyZGRSU]HND]\ZDQLDWHMFHFK\GURJSR]DFKURPoVRPDOQ
BioUFSRGXZDJ]DNDQ\FKDUDNWHUFKRURE\ZSURFHVLHMHM]ZDOF]DQLD
LVWRWQ URO RGJU\ZD F]VWH VSU]WDQLH NRMFyZ RUD] GH]\QIHNRZDQLH LFK
RGSRZLHGQLPLURGNDPLEDNWHULREyMF]\PLRUD]JRUFZRGSRGRGSRZLHdQLR Z\VRNLP FLQLHQLHP 6\VWHP ]DGDZDQLD SDV]\ ZLQLHQ RJUDQLF]D GR
PLQLPXPU\]\NR]DNDDQLD]ZLHU]Wper os$E\]DEH]SLHF]\VLSU]HGPR
OLZRFL]DZOHF]HQLDFKRURE\GRFKOHZQLZROQHMRG33(, celowe jest podaZDQLH SU]H] GQL ]ZLHU]WRP SU]HE\ZDMF\P QD NZDUDQWDQQLH SDV]\ ]
dodatkiem np. tylozyny ZLORFLJWRQ
Salmonelloza
(DFLDQJ salmonellosis)
Salmonelloza MHVW RVWU OXE SU]HZOHN FKRURE ZL NWyUD PRHSU]eELHJD Z IRUPLH SRVRF]QLF\ OXE ]DSDOHQLD MHOLW ] REMDZDPL SRVWSXMFHJR
FKXGQLFLDZJUXSLHSURVLWRGVDG]RQ\FK
Salmonelloza
245
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. 3U]\F]\QVDOPRQHOOozy X ZL V VDOPRQHOOH QDOHFH GR VHURW\SX Salmonella choleraesuis 1DOH\
SDPLWD H LQQH HJ]RW\F]QH VHURW\S\ VDOPRQHOOL Z W\P S. typhimurium,
barG]RU]DGNRVSU]\F]\QNOLQLF]QHMSRVWDFLVDOPRQHOOR]\PLPRHPRJ
E\RGZLL]RORZDQH]DUyZQRSU]\\FLRZRMDN LSRPLHUWQLHFRVWDQRZL
ZDQ\ SUREOHP VDQLWDUQ\ : 86$ X XELMDQ\FK Z U]HQLDFK ZL
stwierdzoQRREHFQRS. typhimurium ZZ]DFKFKRQQ\FKPLJGDNDFKOXE
w kale. Salmonelle FKDUDNWHU\]XMVLGXRSRUQRFLQDZDUXQNLURGRZiskoZH : QDZR]LH OXE Z SDV]\ PRJ SU]HWUZD W\JRGQLDPL : PF]NDFK
PLVQ\FKZ\ND]\ZDQRMHSRNLONXPLHVLFDFKRGPRPHQWXNRQWDPLQDFML6
RSRUQHQD]DPUDDQLHLZ\V\FKDQLH
'R ]DNDHQLD ZL GRFKRG]L ]D]Z\F]DM GURJ GRXVWQ 'R Z\ZRDQLD
choroby konieczna jeVW RGSRZLHGQLD LOR EDNWHULL *yZQ\P SURFHVHP
patologicznym w przebiegu salmonellozy jest posocznica. Mechanizm choURERWZyUF]\ SROHJD Z LVWRWQHM PLHU]H QD G]LDDQLX HQGRWRNV\Q\ NWyUD
XV]NDG]DNRPyUNLZLHOXZDQ\FKQDU]GyZSRZRGXMFLFK]DSDOHQLHLG\sIXQNFM : RVWU\FK SU]\SDGNDFK ]PLDQ\ Z SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P NRnFHQWUXM VL JyZQLH Z RGNX L MHOLWDFK FLHQNLFK Z SoVWDFL SU]HZOHNHM
VWZLHUG]DVLMHJyZQLHZMHOLWDFKJUXE\FK1LHPQLHMZDQHMHVW]DNDHQLH
ZL GURJ XNDGX RGGHFKRZHJR &KRURED WD VWDQRZL FRUD] ZLNV]\ SUoEOHPLURQLHMHM]QDF]HQLHMDNR]RRQR]\. ZachoURZDOQRZVWDG]LHZLHR
]DNDRQ\P PRH VLJD RG GR ]D VWUDW\ ]ZL]DQH ] SDGQLFLDPL
ZDKDMVLZJUDQicach 510%.
OBJAWY KLINICZNE. Pierwszym symptomem salmonellozy jest wodnista biegunka NRORUXyWHJREH]GRPLHV]NLOX]XOXENUZL7UZDRQDRNRR
3GQLLPDWHQGHQFMGRQDZURWyZ&KRUREDV]HU]\VLGR V]\ENRLZ
FLJX NLONX GQL REHMPXMH ZLNV]R ZL Z NRMFX 1DMF]FLHM Z\VWSXMH X
ZDUFKODNyZ L WXF]QLNyZ GR PLHVLFD \FLD =GDU]D VL MHGQDN QDZHW X
]ZLHU]W VWDGD SRGVWDZRZHJR Z W\P SU]\SDGNX PRH GRM GR QDJ\FK
SDGQLOXESRURQLH=DFKRURZDOQRVLJD90%, podczas gdy padni
FLDV]GHF\GRZDQLHU]DGV]HPRJGoFKRG]LGR
: SU]HELHJX RVWU\P VWZLHUG]D VL SRGZ\V]RQ ZFF GR & ELeJXQN EUDN DSHW\WX RVRZLDR &KDUDNWHU\VW\F]QH MHVW MDVQRF]HUZRQH
]DEDUZLHQLH VNyU\ Z RNROLFDFK XV]X EU]XFKD L ZHZQWU]Qych powierzchni
XG : WUDNFLH FKRURE\ QDVWSXMH V]\ENLH Z\QLV]F]HQLH ZL 7X SU]HG
PLHUFLGRFKRG]LGRZ\UDQHJR]DVLQLHQLDXV]XLSRGEU]XV]D
: SU]HELHJX SRGRVWU\P L SU]HZOHN\P SR]D Z\QLV]F]HQLHP L QNaMF
ZDUFKODNLELHJXQNNWyUHMWRZDU]\V]\PRJ]DSDUFLDFKDUDNWHU\VW\Fzny jest
FKURQLF]Q\ PLNNL NDV]HO RUD] WUXGQRFL Z RGG\FKDQLX V]F]eJyOQLH SR
SU]HSGDFK3XFQSRVWDVDOPRQHOOR]\ VWZLHUG]DVLZSU]\SDGNDFKGRQoVRZHJR ]DNDHQLD ZL S. choleraesuis OXE MDNR QDVWSVWZR SRVRF]QLF\. W
QLHNWyU\FK FKOHZQLDFK REMDZ\ ]ZL]DQH ]H ]PLDQDPL Z SuFDFK GRPLQXM
QDG V\PSWRPDPL ]H VWURQ\ XNDGX SRNDUPRZHJR Objawy kliniczne przy-
246
&+252%<:,
SRPLQDM Z W\FK SU]\SDGNDFK WH NWyUH REVHUZXMH VL Z SU]HELHJX pleuropneumonii.

2]GURZLHF\SR]RVWDMVLHZFDPLVDOPRQHOOLSU]H]FRQDMPQLHMPLHVL
cy.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE WRZDU]\V]FHVDOPRQHOOR]LHWR]aF]HUZLHQLHQLH LOXE ]DVLQLHQLH VNyU\ RUD] REU]N OHG]LRQ\ NWyUHM EDUZD
PRH E\ FLHPQRQLHELHVND : QHUNDFK PRJ Z\VWSRZD SXQNFLNRZDWH
Z\EURF]\Q\ : RGNX L MHOiWDFK FLHQNLFK VWZLHUG]D VL QLH\WRZH EG
NUZRWRF]QH]DSDOHQLHRUD]SU]HURVWERQ\OX]RZHMLZ\UDQHSRZLNV]HQLH
Z]yZFKRQQ\FK3U]\SRVWDFLSRGRVWUHMLSU]HZOHNHMQDMEDUG]LHMFKDUDkterystyczne jest rzekomodyfteroidalne zapalenie jelit grubych, a czasami
takHFLHQNLFK1DERQLHOX]RZHMVWZLHUG]DVLQDORW\EDUZ\V]DURyWHMGR
zieORQHMDQDZHWEU]RZHM3RXVXQLFLXQDORWyZZLGRF]QHVWDMVLSDVNLH
RZU]RG]HQLD RWRF]RQH ZDRZDWR ]JUXELD\PL EU]HJDPL :]\ FKRQQH
NUH]NRZHVVLOQLHSRZLNV]RQH:SRVWDFLSXFQHMVDOPRQHOOR]\ (pneumoparatyfus) stwierdza siQLH\WRZH]DSDOeQLHSXFNWyUHSU]\MPXMEDUZV]DURF]HUZRQ 1LHMHGQRNURWQLH REVHUZXMH VL UyGPLV]RZH OXE URSQH RGoVNU]HORZH]DSDOHQLHSXFQDWOHS. typhisuis.
ROZPOZNAWANIE. Przy typowym przebiegu choroby rozpoznanie jej w
sWDG]LHQLHMHVWWUXGQH3U]\GRFKRG]HQLXHSL]RRWLRORJLF]Q\PQDOH\SDPL
WDHPRPHQWHPSUHG\VSRQXMF\PGRZ\VWSLHQLDFKRURE\V]HZDUXQNL
URGRZLVNRZH Z W\P SU]HGH ZV]\VWNLP ]LPQH L ZLOJRWQH SRPLHV]F]HQLD
Pomocne w jednoznacznym potwierdzeniu salmonellozy VEDGDQLDEDNWeULRORJLF]QH 'R EDGD ODERUDWRU\MQ\FK FHORZH MHVW SU]eVDQLH Z\PD]yZ ]
RGE\WX SREUDQ\FK RG ZLNV]HM OLF]E\ ZL &HQQ\P PDWHULDHP GLDJQoVW\F]Q\PVPLJGDNLJG]LHVDOPRQHOOH SU]H\ZDMQDMGXHMRUD]ZRUHF]HN
yFLRZ\3UyE\QDOH\SREUDRGQLHOHF]RQ\FKZLHRSDG\FKZL
P26732:$1,(. Salmonelloza ZL MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXL
SRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDQLHQDOH\GRFKRUyEOLVW\$L%2,(
W rD]LH SRMDZLHQLD VL Z VWDG]LH VDOPRQHOOR]\ QDOH\ SU]HGH ZV]\VWNLP
RNUHOLVHURW\S]DUD]NDZLQLHFKRUHQDOH\OHF]\SU]\X\FLXFKHPLRWHUaSHXW\NyZ]JRGQLH]DQW\ELRW\NRJUDPHP%DGDQLDEDNWHULRORJLF]QHZVND]uM H FKHPLRWHUDSHXW\Nami najbardziej przydatnymi w terapii salmonellozy
VHQURIORNVDF\QD (Baytril, Enrobioflox, Enroxil), norfloksacyna (QuinAbic,
Nortril), flumechina (Imequyl), apramycyna i streptomycynaURGNLHPSU]eciwbakteryjnym stosowanym z wyboru jest enURIORNVDF\QD NWyU QDMOHSLHM
SRGDZDFKRU\PZLQLRPi.m., przez co najmniej 5 dni w dawce 5 mg substancji czynnej/kg m.c. lub w postaci premikVXZGDZFHNJWRQSDV]\
Skuteczna jest profilaktyka swoista salmonellozy Z\ZRDQHMSU]H]S. choleraesuis. W tym przypadku wszyVWNLH SURQH VDPLFH QDOH\ LPPXQL]RZD
\ZV]F]HSLRQN7\SKLYDF6 QDW\JRGQLHSU]HGSRURGHP3URVLWDXRd-
Salmonelloza
247
SRUQLDVLZW\JRGQLX\FLDPO7\SKLYDFX6) oraz ponownie w wieku

2 PLHVLF\ W]Q SU]HG SU]HQLHVLHniem do tuczarni (dawka szczepionki 5
ml).
1LH]EGQHMHVWEDGDQLHSDV]SU]HP\VRZ\FKZNLHUXQNXREHFQRFLSDeczek Salmonella:SU]\SDGNXLFKVWZLHUG]HQLDSDV]HSRZLQQ\E\X]GDWQLane.
1DOH\ UHJXODUQLH SU]HSURZDG]D GHZDVWDFM ]DUD]ND Z URGRZLVNX IHrP\ -DN Z\QLND ] SLPLHQQLFWZD URGNLHP GH]\QIHNF\MQ\P ] Z\ERUX SU]\
zwalczaniu salmonelli jest Stalosan F, stosowany w dawce 50 g/m2 powierzchni.
%LRUFSRGXZDJIDNWLVWRWQHJRXG]LDXJU\]RQLV]F]XU\P\V]\ZV]eU]HQLXVLVDOPRQHOOR]\ ZLQDOH\UHJXODUQLHSU]eSURZDG]DGHUDW\]DFM
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Patrz salmonelloza owiec
LSVyZ
Kolibakterioza SURVLW
(ang. enteric colibacillosis)
Kolibakterioza MHVW]DNDQL]DUDOLZFKRURESU]HZRGXSRNDUPRZHJR
ZL SU]HELHJDMF ] REMDZDPL ELHJXQNL -HVW WR QDMF]FLHM Z\VWSXMFD
LQIHNFMDXSURVLWLMHGQD]JyZQ\FKSU]\F]\QVWUDWHNRQRPLF]Q\FKZKodowli trzody chlewnej.
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologicznym kolibakteriozy
V SDWRJHQQH V]F]HS\ Escherichia coli %DNWHULH Z\ZRXMFH ELHJXQN PRQD
]DNODV\ILNRZDELRUF SRGXZDJPHFKDQL]P\LFKFKRURERWZyUF]HJRG]LaDQLD GR NLONX SRGVWDZRZ\FK JUXS HQWHURWRNV\F]QH E. coli (ETEC); 2)
enteroinwazyjne E. coli (EIEC); 3) enteropatogenne E. coli (EPEC); 4) enterokrwotoczne E. coli (EHEC) i 5) enteroagregacyjne E. coli (EAEC). U proVLW SUDZLH ZV]\VWNLH SU]\SDGNL NROLEDNWHULR]\ V Z\QLNLHP LQIHNFML V]F]eSDPL(7(&VSRUDG\F]QLHL]ROXMHVLV]F]HS\(3(&OXE(+(&:SURFHVLH
powstawania kolibakteriozy podstaZRZH]QDF]HQLHSU]\SLVXMHVLDQW\JHQRP
fimbrialnym (K88, K99, 987P oraz ) ']LNL QLP SDHF]NL RNUQLF\
SU]\F]HSLDMVLGRRGSRZLHGQLFKUHFHSWRUyZERQ\OX]RZHMMHOLWDFLHQNLeJR 7\P VSRVREHP SDWRJHQQH SDHF]NL RNUQLF\ FKURQLRQH V SU]HG PeFKDQLF]Q\PXVXQLFLHPZUD]]WUHFLSRNDUPRZF]\WHSU]H]UXFK\SHUystaltyczne jelit. Najbardziej rozpoZV]HFKQLRQ\PZUyGV]F]HSyZ(7(&MHVW
antygen fimbrialny F4 . 0RH RQ E\ Z\WZDU]DQ\ SU]H] RNRR
L]RODWyZSRFKRG]F\FKRG]ZLHU]W]REMDZDPLMHOLWRZHMSRVWDFLNROLEDNWeriozy.
=DVLHGOHQLHERQ\OX]RZHMMHOLWDFLHQNLHJRSU]H]V]F]HS\FKDUDNWHU\]XM
248
&+252%<:,
FHVLREHFQRFLILPEULLDGKH]\MQ\FK jest etapem koniecznym dla rozwoju

FKRURE\ QLH SRZRGXMH MHGQDN EH]SRUHdQLR MHM Z\VWSLHQLD &]\QQLNLHP
GHWHUPLQXMF\PSRMDZLHQLHVLXSURVLWELHJXQNL VHQWHURWRNV\Q\ uwalniane przez patogenne szczepy E. coli 5R]UyQLD VL GZLH SRGVWDZRZH JUXS\
HQHWURWRNV\QZ]DOHQRFLRGLFKZUDOLZRFLQDWHPSHUDWXUFLHSRFKZLHjne (LT L FLHSRVWDH 67). Enterotoksyny LT Z\ND]XM VLOQH ZDFLZRFL
DQW\JHQRZH G]LNL F]HPX LQGXNXM SRZVWDQLH VZRLVW\FK SU]HFLZFLD DQWyWRNV\F]Q\FK 2SUyF] ]DNDH Z\ZRDQ\FK V]F]HSDPL (7(&, niekiedy obVHUZXMHVLXSURVLWELHJXQNLNWyU\FKF]\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\PPRJE\
szczepy enteroinwazyjne.
OBJAWY KLINICZNE. Choroba Z\VWSXMHXSURVLWZSLHUZV]\FKGQLDFK
\FLD OXE Z RNUHVLH SU]\VWRVRZ\ZDQLD VL SU]HZRGX SRNDUPRZHJR GR Qowego rodzaju pokarmu (3 W\G]LH \FLD D WDNH Z RNUHVLH RGVDG]HQLowym. Pierwsze kliniczne objawy REVHUZXMH VL X SURVLW QRZRURGNyZ -X
2 JRG]LQ\ SR SRURG]LH X SRMHG\QF]\FK SURVLW Z PLRFLH D F]DVDPL Z
ca\P PLRFLH Z\VWSXMH ELHJXQND &]FLHM NROLEDNWHULR] QRZRURGNyZ
VWZLHUG]D VL Z PLRWDFK ORV]HN .D FKRU\FK SURVLW MHVW SRF]WNRZR SDpNRZDW\NRORUXyWHJRSyQLHMVWDMHVLZRGQLVW\yW\OXEV]DURELD\
8 SURVLW NWyUH GRWNQD FKRURED GRFKRG]L GR V]\ENLHM XWUDW\ PF =
powodu odwodnienia w cLJXNLONXG]LHVLFLXJRG]LQWUDFRQHGRPF
,FKVNyUDSU]\ELHUD]DEDUZLHQLHV]DUHVWDMHVLV]RUVWNDLEH]SRysku.
1LHOHF]RQHSURVLWDZGUXMEH]FHORZRSRNRMFXSRSaGDMZSLF]NL
JLQ 6WUDW\ ] SRZRGX NROLEDNWHULR]\ Z QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK GRW\F]
FD\FKPLRWyZ1DMF]FLHMMHGQDNSDGDW\ONRF]SURVLW]PLRWXDSR]oVWDHEDrG]RSRZROLSRZUDFDMGR]GURZLD
ZMIANY ANTOMOPATOLOGICZNE. Przy badaniu sekcyjnym przede
ZV]\VWNLPZLGRF]QHV]PLDQ\ZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\P%RQDOX]RZD
RGND L MHOLW REMWD MHVW RVWU\P QLH\WHP OXE NUZRWRF]Q\P ]DSDOHQLHP
ZaZDUWR MHOLW FLHQNLFK L JUXE\FK MHVW S\QQD FKDUDNWHU\VW\F]QH MHVW VLOQH
przekrwienie naF]\NUH]NL3UDZLH]DZV]HZMHOLWDFKFLHQNLFKVSRW\NDVLQLH
VWUDZLRQHF]VWNLFLWHJRPOHND
ROZPOZNAWANIE OSLHUD VL QD Z\ZLadzie, ocenie sytuacji zdrowotnej
ZSRV]F]HJyOQ\FKPLRWDFKEDGDQLXNOLQLFzQ\PLVHNF\MQ\PSURVLWFKRU\FK
L SDG\FK 8]DVDGQLRQH MHVW SU]HSURZDG]eQLH EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FK Z
FHOXRNUHOHQLDDQW\ELRW\NRZUDOLZRFLL]RORZDQ\FKSDHF]HNRNUQLF\'R
EDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]eV\DVFKRG]RQHZ\PD]\]RGE\WXOXE
SRGZL]DQHMHOLWDFLHQNLHSREUDQHRGQLHOHF]RQ\FKSURVLW:SLPLHSU]eZRGQLPQDOH\]D]QDF]\E\RNUeORQRREHFQRDQW\JHQXILPEULDOQHJROXE
WH ]GolQR L]RORZDQ\FK E. coli do wytwarzania enterotoksyn. Cechy te
GHWHUPLQXMSDWRJHnQRSDHF]HNRNUQLF\
.ROLEDNWHULR]DSURVLW
249
P26732:$1,( 2FKURQ SURVLW SU]HG UR]ZRMHP ELHJXQNL Z\ZRywanej przez szczepy fimbrialne zapewnia profilaktyka swoista. Przy konstruowaniu szczepionek podjednostkowych przeciwko kolibakteriozie wykorzyVWDQRVLOQHZDFLZRFLDQW\JHQRZHHQWHURWRNV\Q\ LT. Szczepionki dla loch
ZNRFRZ\PRNUHVLHFL\]DZLHUDMFHLQDNW\ZRZDQH]DZLHVLQ\ bakteryjne
lub izolowane fimbrieVW\PXOXMSURGXNFMSU]HFLZFLDNWyUHSREUDQHSU]H]
SURVLWD FKURQL MH Z GX\P VWRSQLX SU]HG UR]ZRMHP ELHJXQNL EORNXMF
recepWRU\GODILPEULLVZRLVW\FKRUD]LQDNW\ZXMFHQWHURWRNV\Q\
:NUDMXGRVWSQ\Fh jest kilka swoistych szczepionek przeciw kolibakteULR]LH SURVLW LFK HIHNW\ZQR MHVW ]UyQLFRZDQD F]VWR X]DOHQLRQD RG
URGRZLVNDZNWyU\PVVWRVRZDQH'RQDMEDUG]LHM]QDQ\FK]DOLF]\QDOH\
Colivac S, Porcilis Porcoli oraz Neocolipor. Szczepionka krajowa (Colivac S)
ZLQQD E\ VWRVRZDQD X VDPLF SURQ\FK L W\JRGQLH SU]HG SRUodem, w
MHGQRUD]RZHM GDZFH PO 3URVLWD PRQD V]F]HSL SRF]ZV]\ RG W\JoGQLD\FLDGZXNURWQLHZRGVWSLHW\JRGQLGDZNDV]F]HSLRQNL wynosi 2 ml.
Szczepionki Porcilis Porcoli oraz Neocolipor SU]H]QDF]RQH V GR XRdSRUQLDQLD ELHUQHJR SURVLW 2]QDF]D WR H QDOH\ MH VWRVRZD Z\Fznie u
ORFKZWU]HFLPWU\PHVWU]HFL\ZSLHUZV]\PF\NOXGZXNURWQLHZRGVWSLH
4 W\JRGQL]D Z NDG\P NROHMQ\P MHGQRNURWQLHRNRR W\Jodnie przed
porodem.
: SU]\SDGNDFK X]DVDGQLRQ\FK WR MHVW ZWHG\ NLHG\ FKRURE SRZRGXMH
serotyp nie zawarty w szF]HSLRQFHFHORZHMHVW]DVWSRZDQLHELRSUHSaUDWyZ
ILUPRZ\FKDXWRV]F]HSLRQNSU]HFLZNROLEDNWHULR]LH'ODX]\VNDQLD]DGRZaODMFHMRGSRUQRFLSRV]F]HSLHQQHMQLH]EGQHMHVWFLJHRNUHODQLHVHURW\SyZ
E. coli Z\VWSXMF\FKZFKOHZQLRUD]PDUNHUyZFKRURERWZyUF]RFLHQWHUotoksyny, fimbrie).
: SU]\SDGNX VWRVRZDQLD DQW\ELRW\NyZ QLH]EGQH MHVW PRQLWRURZDQLH
DQW\ELRW\NRRSRUQRFL L]RORZDQ\FK V]F]HSyZ .DGRUD]RZR DQW\ELRW\NRWeUDSLD ZLQQD E\ ZVSRPDJDQD SRGDZDQLHP SURVLWRP QDMOHSLHM GURJ
iniekcji dootrzewnowych lub doustnie S\QyZ HOHNWUROLWRZ\FK S\Q
Ringera, Hydrodiar). Celowe jest zakwaszanie wody do picia np. poprzez
dodawanie kwasu mlekowego ZLORFLGRZRG\OXEQSNZDVXIXParowego Z LORFL NJ NJ SDV]\ :VND]DQH MHVW ZVSRPDJDQLH WHUDSLL
SRSU]H]LPPXQRPRGXODFMXNDGXRGSRUQRFLRZHJRSURVLWQSQDGURG]H
podawania im preparatu Lydium ZLORFLPJNJPF3URELRW\NLZLQQ\E\
aplikowaQH GRSLHUR SR SREUDQLX SU]H] SURVLWD VLDU\ : WUDNFLH OHF]HQLD
QDOH\]DSHZQLSURVLWRPRSW\PDlQHZDUXQNLURGRZLVNRZHZW\PSU]HGH
wszystNLPZDFLZWHPSHUDWXUSRPLHV]F]HQLD&RUD]VWD\GRVWS
do F]\VWHM]DNZDV]RQHMLRGVWDHMZRG\3URVLWRP]REMDZDPLNROLEDNWeULR]\QLHQDOH\SRGDZDSUHSDUaWyZHOD]RZ\FK
250
&+252%<:,
&KRUREDREU]NRZD
(DFmorbus oedematosus, ang. oedema disease)

&KRUREDREU]NRZD XZLQLHZ\ND]XMHFHFK]DUDOLZRFLLFKDUDNWHUy]XMHVLREU]NDPLWNDQNLSRGVNyUQHM]ZDV]F]DSRZLHNLF]RDRUD]ERQ\
SRGOX]RZHMRGNDLMHOLW:\VWSXMHQDMF]FLHM2 tygodnie po odsadzeniu proVLWL]UHJX\GRW\F]\QDMOHSV]\FK]ZLHU]WZPLRFLH
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. &]\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\P WHM FKRURE\ V
hemolityczne szczepy Escherichia coli. Bakterie te w sprzyjajcych warunkach
QDPQDDMVLZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PZLXZDOQLDMFVXEVWDQFMHWRkV\F]QH RGSRZLHG]LDOQH EH]SRUHGQLR ]D UR]ZyM ]PLDQ FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK
GODFKRURE\REU]NRZHMZL3RF]WNRZRRNUHODQRMHQD]ZYHURWRNV\Q\
(VT 3yQLHM Z\ND]DQR H PDM EXGRZ L PHFKDQL]P G]LDania podobny
jak toksyny wytwarzane przez szczepy Shigella dysenteriaeZ]ZL]NX]F]\P
QDGDQRLPQD]Zshiga-like toxin (SLT,VWRWQ\XG]LDZXMDZQLDQLXVLchoroby odgryZDMVWUHV\ZW\PJyZQLHVWUHV]ZL]DQ\]RGVDG]DQLHP]PLDQD
NDUP\SU]HGHZV]\VWNLP]E\WZ\VRNDLORELDNDZMHGQRVWFHSRNDUPRZHM
]PLDQDZDUXQNyZXWU]\PDQLDZRNUHVLHRGVDG]DQLDRGORFK\XWUDWDELHUQHM
odpornoFLDWDNHXZDUXQNRZDQD JHQHW\F]QLHZUDOLZRRVREQLF]D
:UDOLZHSURVLWDXOHJDM]DNDHQLXGURJSRNDUPRZYHURWRNV\F]Q\PL
szczepami E. coli NWyUHQDPQDDMF VL ZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\P ]DVLeGODM MHOLWR FLHQNLH 1DVWSQLH XZDOQLDMF 6/7, powoduMF UR]ZyM ]PLDQ
QDF]\QLRZ\FKZWNDQFHSRGOX]RZHMRGNDLMHOLWRUD]ZWNDQFHSRGVNyrQHM SURZDG] GR Z\VWSLHQLD FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L
zmian anatomopatologicznych. W patogenezie choURE\ZDQURORGJU\ZD
REVHUZRZDQ\F]VWRZRNUHVLHRGVDG]HQLDZ]URVWS+VRNXRGNRZHJR
FR]ZL]DQHMHVW]SU]HMFLHPQDNDUPLHQLHELDNLHPUROLQQ\P:\VRNLHS+
XDWZLD SU]HMFLH FKRURERWZyUF]\FK EDNWHULL ] RGND GR MHOLWD FLHQNLHJR
JG]LHPRJVLLQWHQV\ZQLHQDPQDD
Okres odsadzenia, w tym zmLDQDVSRVREX \ZLHQLD SURZDG]L GR LVWRtQHJRREQLHQLDVLSR]LRPXLPPXQRJOREXOLQNODV\$VWDQRZLF\FKVZRLVWH
]DEH]SLHF]HQLH SU]HG NRORQL]DFM MHOLW FLHQNLFK SU]H] SDWRJHQQH WRNV\QoWZyUF]H V]F]HS\ SDHF]NL RNUQLF\ .ROHMQ\P ZDQ\P F]\QQLNLHP ELRU
cym XG]LDZSDWRJHQH]LHFKRURE\MHVWVWUHV]ZL]DQ\]RGVDG]HQLHPSU]ePLHV]F]HQLHP ]PLDQ VSRVREX \ZLHQLD L QLHMHGQRNURWQLH ]GHF\GRZDQ\P
SRJRUV]HQLHPVLZDUXQNyZURGRZLVNRZ\FKZW\PJyZQLH]REQLHQLHP
temperatury w chlewni. Istotne znaczenie w ujawniaQLXVLLUR]ZRMXFKRUoE\ RGJU\ZD RVREQLF]D ZUDOLZR SURVLW :VNDQLN ]DFKoURZDOQRFL MHVW
VWRVXQNRZR QLVNL RNRR ]D PLHUWHOQR Z\VRND VLJDMFD
FKRU\FK]ZLHU]W&KRUREDSoMDZLDVLZVWDG]LHQDJOHLWDNVDPR]DQLND
&KRUREDREU]NRZD
251
OBJAWY KLINICZNE. PURFHV FKRURERZ\ V]\ENR QDVLOD VL L SRZRGXMH

PLHUSRNLONXNLONXG]LHVLFLXJRG]LQDFKZLHORNURWQLHREVHUZXMHVLQDJH
SDGQLFLD EH] MDNLFKNROZLHN REMDZyZ FKRURERZ\FK 3LHUZV]\P REMDZHP
NOLQLF]Q\P NWyU\ PRQD ]DREVHUZRZD X F]FL SURVLW MHVW NUyWNRWUZDD
biegunka RUD]EUDNDSHW\WXNLONDJRG]LQSyQLHMOXEQLHNLHG\UyZQRF]HQLH
X QLHNWyU\FK SURVLW SRMDZLD VL Z\UDQD GXV]QR ]ZLHU]WD RGG\FKDM ]
WUXGHP NU]WXV] VL RWZLHUDM MDP XVWQ L FKUDSOLZLH NZLF] 1DVWSQLH
UR]ZLMD VL QLHGRZDG SRUDHQLH NRF]\Q NRQZXOVMH XZLGDF]QLDM VL
REU]NL SRZLHN L LQQ\FK WNDQHN RUD] QDU]GyZ Z NRFRZ\P RNUHVLH X
choU\FK]ZLHU]WVWZLHUG]DVLREMDZ\SLF]NL:HZQWU]QDFLHSRWDFLDD]
UHJX\SR]RVWDMHZQRUPLH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W typowym przebiegu zmiany
VHNF\MQH ]ZL]DQH V ] G]LDDQLHP WRNV\Q\ WRNV\Q NWyUH SURZDG]L GR
XV]NRG]HQLDQDF]\NUZLRQRQ\FKZWNDQFHSRGOX]RZHMRGNDLMHOLWRUD]
Z WNDQFH SRGVNyUQHM SRZRGXMF Z\VWSLHQLH FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK ]PLDQ
anatomopatologicznych. W trakcie badania sekcyjnego czVWR VWZLHUG]D VL
nadmierne Z\SHQLHQLH RGND WUHFL SRNDUPRZ FR ZLDGF]\
o ]DFKRZDQ\PGRNRFDDSHW\FLHLQDJHMPLHUFL]ZLHU]FLD'RW\SRZ\FK
]PLDQ QDOH\ ]DOLF]\ REU]N WNDQNL SRGVNyUQHM V]F]HJylnie w okolicach
RF]XJRZ\LV]\LREU]NLERQ\SRGOX]RZHMRGNDFLDQMHOLWJUXE\FKD
]ZDV]F]DRNUQiF\ RUD] QDFLHF]HQLH NUH]NL MHOLW %RQD OX]RZDRGND L
jelit grubych jest silnie przekrwiona, co sugeruje krwotoczne zapalenie.
W ZLHWOH MHOLW VWZLHUG]D VL S\Q SU]HVLNRZ\ F]DVHP ] GRPLHV]N NUZL
7UHMHOLWMHVWUR]U]HG]RQDL]DEDUZLRQDQDNRORUF]HUZRQ\
ROZPOZNAWANIE. Wywiad, analiza sytuacji w grupie odsadzonych proVLW RUD] EDGDQLH NOLQLF]QH HZHQWXDOQLH VHNF\MQH SR]ZDODM QD Sostawienie
GLDJQR]\3RWZLHUG]LMPRQDEDGDQLDPLODERUDWRU\MQ\PL'REDGDEDkWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]HVDZ\PD]\]RGE\WXOXESRGZL]DQHSWOHMHOLW
FLHQNLFKZUD]]Z]DPLNUH]NRZ\PLLQDU]G\PLV]RZHSREUDQHRGQLH
OHF]RQ\FK SDG\FK SURVLW :\ND]DQLH REHFQRFL WDNLFK VHURW\SyZ E. coli
jak: O139, O141, O138 LOXE VWZLHUG]HQLH REHFQRFL WRNV\Q\ wytwarzanej
SU]H] Z\PLHQLRQH VHURW\S\ SDHF]NL RNUQLF\ ZVND]XMH H SU]\F]\Q ]acKRURZDLOXESDGQLMHVWFKRUREDREU]kowa.
P26732:$1,(. :SU]\SDGNXSU]HELHJXQDGRVWUHJRNDGHSRVWSRZaQLH MHVW VSyQLRQH : LQQ\FK SU]\SDGNDFK FKRUH SURVLWD QDOH\ SRGGD
JRGyZFH RGG]LHOL RG JUXS\ L XPLHFL Z FLHPQ\P L VSRNRMQ\P nie
naraRQ\P QD QLHNRU]\VWQH RGG]LD\ZDQLD URGRZLVND kojcu. W terapii
QDOH\ SDUHQWHUDOQLH VWRVRZD DQW\ELRW\NL ]JRGQLH ]H ZVND]DQLDPL DQW\ELotykograPX : PRPHQFLH JG\ SURVLWD ]DF]Q ]GURZLH L SRELHUD SRNDUP
SUHSDUDW\ EDNWHULREyMF]H QDOH\ SRGDZD GRXVWQLH : SLerwszym okresie
leczenia ceORZD MHVW DSOLNDFMD FKRU\P SURVLWRP URGNyZ XVSRNDMDMF\FK
np. Stresnilu, Chloropromazyny lub Trankwiliny w dawkach zalecanych
252
&+252%<:,
SU]H] SURGXFHQWyZ QLHNLHG\ GREUH HIHNty przynosi podanie Hydrocortisonum aceticum.

3URILODNW\NDSROHJDQDRJUDQLF]DQLXPROLZRFLQDPQDDQLDVLWRNV\QoWZyUF]\FKV]F]HSyZ E. coli w przewodzie pokarmowym odsadzonych proVLW =ZL]DQH MHVW WR ] ZDFLZ\P VSRVREHP \ZLeQLD ZL Z RNUHVLH WX
SU]HGLSRRGVDG]HQLX2EHFQLHRERZL]XMGZLH]QDF]QLHUyQLFHVLWHFhQLNL \ZLHQLD SURVLW RGVDG]RQ\FK :HGXJ SLHUZV]HM RGVDG]RQH SURVLWD
QDOH\ NDUPL Z VSRVyE NRQWURORZDQ\ W]Q SDV]D ]DZLHUDMFD RJUDQLF]RQ
LOR ELDND ZLQQD E\ SRGDZDQD NLOND UD]\ G]LHQQLH Z EDUG]R PD\FK LOoFLDFK WDN E\ G]LHQQD MHM GDZND Z SLHUZV]\FK GQLDFK SR RGVDG]eniu nie
SU]HNUDF]DDJ]ZLHU]'RSLHURRNRRGQLDSRRGVDG]HQLXSURVLWD
PRJ RWU]\PD SHQ GDZN SRNDUPRZ 3U]HGVWDZLRQ\ VSRVyE RJUDQLF]D
Z\VWSLHQLH FKRURE\ REU]NRZHM MHGQDN Z VSRVyE LVWRWQ\ ]DKamowuje
SU]\URVW\PFSUDNW\F]QLHSU]H]GQL\FLDPFSURVLWXWU]\PuMHVLQD
tym samym poziomie, co z punktu widzenia hodowcy jest zjawiskiem bardzo
niekorzystnym.
'UXJLVSRVyE coraz powszechniej stosowany SROHJDQDVWD\PGoVWSLHDXWRNDUPQLNLSURVLWGRSDV]\MXRGRNRRGQLD\FLD]W\PH
MHVW WR GREUHM MDNRFLSDV]D SHQRSRUFMRZD 7DN \ZLRQH SURVLWD QLH PDM
tendencji do przejadania si 1D NLOND GQLSU]HG RGVDG]HQLHPQDOH\]PLeQLD VWRSQLRZR URG]DM SRGDZDQHM SDV]\ QD WDNL MDNL EG RWU]\P\ZD\ SR
RGVDG]HQLX : FHOX REQLHQLDS+ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR FHORZH MHVW ]akwaszanie paszy poprzez dodanie do niej np. kwasu mlekowego ZLORFL
kwasu fumarowego ZLORFLOXE&\WURPL[X3OXV ZLORFL%DUG]R
dobre efekty w profilaktyce i terapii biegunek okresu odsadzeniowego proVLW GDMH SRGDZDQLH SUHSDUDWX 6XLELFRO. WeGXJ ]DOHFH SURGXFHQWD QDOH\
JR VWRVRZD ZLORFL NJ NJ SDV]\: NDG\P SU]\SDGNX RGVadzone
SURVLWDPXV]PLHVWD\GRVWSGRF]\VWHMZRG\1LHQDOH\SRGDZDRdVDG]RQ\P ZLQLRP POHND .RQLHF]QD MHVW LFK RFKURQD SU]HG F]\QQLNDPL
VWUHVRJHQQ\PL=HURGNyZDQW\EDNWHU\MQ\FKQDMZDFLZV]HZWHUDSLLZ\GaM
VLE\SRWHQFMRQRZDQHWULPHWRSULPHP sulfonamidy.
%H]POHF]QRSRSRURGRZD
(ang. coliform mastitis)
%H]POHF]QR SRSRURGRZD SROHJDMFD QD ]XSHQ\P ]DWU]\PDQLX OXE

]PQLHMV]HQLX Z\G]LHODQLD POHND ZUD] ] Z\VWSLHQLHP ]DSDOHQLD Zymienia
OXELPDFLF\SRMDZLDVLXVDPLFZGRJRG]LQSRSRURG]LH7o przejFLRZH]DEXU]HQLHODNWDFMLVNXWNXMH]QDF]Q\PLVWUDWDPLZRdFKRZLHSURVLW
&KRUREDWDRNUHODQDUyZQLHMDNR]HVSy00$ (metritis, mastitis, agalactia),
253
JRUF]ND SRSRURGRZD OXEEH]POHF]QR WRNVHPLF]QD SRMDZLD VL Z SRdUF]QLNDFK MDNR MHGQRVWND FKRURERZD RNRR ODW WePX L ZL]DQR M ]H
Z]URVWHPLQWHQV\ZQRFLLNRPDVDFMSURGXNFMLWU]RG\FKOHZQHM
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. EtLRORJLDEH]POHF]QRFLSRSRURGRZHMORFK
MHVW ]RRQD 'R QDMF]FLHM Z\PLHQLDQ\FK F]\QQLNyZ QDOH ]DNaHQLD
XNDGX UR]URGF]HJR Z W\P SU]HGH ZV]\VWNLP PDFLF\ Z\ZRDQH GUREQoXVWURMDPL ZDUXQNRZR FKRURERWZyUF]\PL EG\ Z \ZLHQLX L XWU]\PDQLX
SURQ\FK VDPLF ]DEXU]HQLD KRUPRQDOQH QLHSUDZLGRZ\ RGFKyZ ORV]HN L
predyspozycje dziedziczne. Etiologia MMA jest, jak wspomniano, nierozF]QLH]ZL]DQD]XG]LDHPF]\nQLNyZEDNWHU\MQ\FK:UyGQLFKZ\PLHQLD
VLQDMF]FLHMSDHF]NRNUQLF\=QDF]QURORGJU\ZDWHLQIHNFMDSDFLRrNRZFRZDRUD]]DNDHQLDGUREQRXVWURMDPL]URG]DMXCorynebacterium, Staphylococcus oraz Klebsiella. ZachoURZDQLD ] REMDZDPL 00$ ]ZL]DQH V F]VWR]
wysokim poziomem endotoksyn produkowanych przez bakterie gramujemne. &]\QQLNL WH ] UHJX\ REHFQH Z SU]eZRG]LH SRNDUPRZ\P SU]HZDQLH
QLH SU]HGRVWDM VL GR XNDGX NUHQLD JG\ QDSRW\NDM QD EDULHU ERQ\
OX]RZHM MHOLW RUD] SUDZLGRZR IXQNFMRQuMF\ XNDG VLDWHF]NRZRKLVWLRF\WDUQ\ : Z\QLNX VWUHVX ]ZL]DQHJR ] SRURGHP RUD] LQQ\FK QLHNoU]\VWQ\FKF]\QQLNyZURGRZLVNRZ\FKGRFKRG]LGRREQLHQLDVLRSRUQRFL
i odSRUQRFL ORFK QD ]DNDHQLD 'RFKRG]L UyZQLH GR ]ZLNV]HQLD OLF]E\
bakterii i poziomu wytwarzanych przez nie endotoksyn. Wysoki poziom
toksyn SU]\REQLRQHMRGSRUQRFLORFK sprzyja przenikaniu ich przez
EDULHUERQ\OX]RZHMSU]HZRGXSRNDUPRZHJR7GURJGRVWDMVLRQHGR
NUZL L Z\ZRuM ]DWUXFLH RUJDQL]PX RUD] ]DEXU]HQLD Z ODNWDFML ]ZL]DQH ]
REQLHQLHPVLpoziomu prolaktyny w surowicy karmicych loch.
OBJAWY KLINICZNE. 5R]UyQLDVLSRVWDRVWUSRGRVWUL bezobjawoZ 3RVWD RVWUD XMDZQLDMFD VL F]VWR MDNR SRVRF]QLFD FKDUDNWHU\]XMH VL
V]\ENRSRJDUV]DMF\PVLVWDQHPRJyOQ\P]ZLHU]FLD6WZLHUG]DVLJRUFzNRNRRqC)RVWU\VWDQ]DSDOQ\FDHJROXEF]FLJUXF]RXPOHNRZego,
]DSDUFLDOHHQLHORFKQDEU]XFKXRUD]VXURZLF]\OXEOX]RZR-URSQ\Z\S\Z
]GUyJURGQ\FK3URVLWDVJRGQHLZFLJX-GQLSDGDMZUyGRbMDZyZ
biegunki i hipoglikemii.
: SRVWDFL SRGRVWUHM REMDZ\ FKRURERZH UR]ZLMDM VL VWRSQLRZR :eZQWU]QDFLHSRWDFLDDQLHSU]HNUDF]D&:\VWSXMHQLH]QDF]Q\VSDGHN
DSHW\WX REU]N L VWZDUGQLHQLH QLHNWyU\FK SDNLHWyZ JUXF]RX Plekowego,
QLHNLHG\VWZLHUG]DVLVXURZLF]\Z\S\Z]GUyJURGQ\FKRUD]]DSDUFLD2SiVDQ\PREMDZRPWRZDU]\V]\]UHJX\]PQLHMV]RQDPOHF]QR ORFKFRXZiGDF]QLDVLREMDZDPLJRGXXSURVLW
3RVWD EH]REMDZRZD FKDUDNWHU\]XMH VL QLH]QDF]Q\P SRGZ\V]HQLHP
w.FF GR & ORFK RJUDQLF]HQLHP DSHW\WX RUD] ]PQLHMV]RQ POHF]QoFL FR SU]HMDZLD VL ]UyQLFRZDQ\P UR]ZRMHP SRV]F]HJyOQ\FK SUoVLW Z
miocie.
254
&+252%<:,
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE QLH V FKDUDNWHU\VW\F]QH 8 ORFK

SDG\FK UDF]HM U]DGNLH SU]\SDGNL VWZLHUG]D VL QLH\WRZR-ropne zapalenie
V]\MNL PDFLF\ RUD] ]DSDOHQLH ERQ\ OX]RZHM PDFLF\ ] UR]OHJ PDUWZLF
QDERQND:]\FKRQQHMDP\PLHGQiFRZHMVSRZLNV]RQHLSU]HNUZLRQH
=PLDQ\ VHNF\MQH Z JUXF]ROH POHNRZ\P FKDUDNWHU\]XM VL UR]OHJ\PL ]DVinieniami oraz ro]V]HU]HQLHP QDF]\ NUZLRQRQ\FK WNDQNL SRGVNyUQHM :
QLHNWyU\FK VLOQLH ]PLHQLRQ\FK SDNLHWDFK JUXF]RX POHNRZHJR PRQD
VWZLHUG]LUR]OHJPDUWZLF=PLHQLRQH]DSDOQLHRJQLVNDPRJE\NRORUX
ELDRV]DUHJR przy zapaleniu surowiczym, do czerwonoszarego o nieprzyjemnym zapachu SU]\]DSDOHQLXZU]RG]LHMF\P1LHU]DGNRVWZLHUG]DVL
]PLDQ\]DSDOQHZQHUNDFKLSFKHU]XPRF]RZ\P
+LVWRSDWRORJLF]QLH Z JUXF]ROH POHNRZ\P REMW\P SURFHVHP ]DSDlnym
VWZLHUG]DVLREILW\QDFLHNOHXNRF\WDUQ\RUD]UR]V]HU]HQLHQDF]\NrwionoQ\FK
ROZPOZNAWANIE RSLHUDVLQDV]F]HJyRZ\PEDGDQLXNOLQLF]Q\PFKorych loch. Badania laboratoryjne w kierunku MMA VPDRX]DVDGQLRQH
P26732:$1,(. 3URILODNW\NDSROHJDQDSUDZLGRZ\PRGFKRZLHORV]HN
przeznaczonych na remont stada oraz niewykorzystywaniu do tego celu
saPLF WXF]QLNyZ 6]F]HJyOQ XZDJ QDOH\ WH ]ZUDFD QD GLHW SURQ\FK
ORFKLORV]HN6DPLFHZSURZDG]DVLQDVWDQRZLVNRSRUoGRZHRNRR14
GQLSU]HGNRFHPFL\'ZDGQLSU]HGVSRG]Lewanym porodem celowe jest
REQLHQie dawki pokarPRZHM : GQLX SRURGX ZLQLRP QDOH\SRGD W\ONR
ZRGGRSLFLDHZHQWXDOQLHSyMR]RWUEOXEVLHPLHQLD:SU]\SDGNXEHzPOHF]QRFLZDFLZHMHVWGRGDZDQLHGRSDV]\SU]H]5 dni po porodzie soli
glauberskiej ZLORFLJGRE:HGXJZLHOXSUDkW\NyZ]DVNDNXMFRGREUH
HIHNW\ZSURILODNW\FHEH]POHF]QRFLSRSRURGRZHMX]\VNXMHVLSU]H]SRGawanie lochom od pierwszego dnia i przez 4-5 kolejnych dni po porodzie
kminku najlepiej zmielonego ZLORFL\HF]NDORFKGRE Bardzo
dobre efekty daje stosowanie preparatu mineralno-WXV]F]RZHJR+XPREHntofet 5% przez 4 tygodnie przed porodem i w okresie laktacji.
2ERZL]NRZR SU]H] SLHUZV]H GQL SR SRURG]LH ZLQQD E\ PLHU]RQD
w.c.c. W przypadku stwierdzenia WHPSHUDWXU\Z\V]HMQLqC konieczne
MHVWSRGMFLHOHF]HQLD
Bardzo dobre efekty profilaktyczne daje podanie lochom w trakcie poroGX OXE WX SR SRURG]LH SUHSDUDWX 8WHURWRQLF EORNXMFHJR UHFHSWRU\ DGUenergiczne, w dawce 23 ml/loch : SURILODNW\FH VZRLVWHM Z QLHNWyrych
SU]\SDGNDFK]DGRZDODMFHHIHNW\GDMHVWRVRZDQLHV]F]HSLRQHNSU]HFLZNROibakteriozie.
:SU]\SDGNXVWZLHUG]HQLDSRGZ\V]RQHMZFFQDOH\SRGDZDSU]H]FR
najmniej 3 kolejne dni odpowiednio dobrany antybiotyk lub sulfonamid, a
UyZQRF]HQLHSUHSDUDW\SU]HFLZ]DSDOQHQSCalcium borogluconatum + vit.
255
A + D3, Dexafort (23 ml). Korzystne efekty daje aplikacja preparatu Bykahepar (10 PO &HORZH MHVW NLONXNURWQH Z RGVWSLH RNRR JRdzin,
podanie oksytocyny w dawce 0,5PO:RSLQLLZLHOXDXWRUyZNRU]\VWQH
efekty w profilaktyce i terapii MMA daje stosowanie preparatu Lydium w
LORFLPJNJPF
: SU]\SDGNX VWZLHUG]HQLD Z\S\ZX ] GUyJ URGQ\FK QDOH\ ]D SRPRF
VWHU\OQHJRNDWHWHUXZ\NRQDLFKSXNDQLHVWRVXMF9DJRWK\O.
5yZQRF]HQLH ] WHUDSL FKRUHM VDPLF\ SRGHMPXMH VL OHF]HQLH SURVLW
SRGDMF LP 6XLJORELQ SUHSDUDW\ Z]PDFQLDMFH QS JOXNR] (dootrzewQRZRLHZHQWXDOQLHRVRQRZRDQW\ELRW\NL
:\VLNRZH]DSDOHQLHQDVNyUND
(DF epidermitis exudativa porcellorum, ang. exudative epidermitis)

:\VLNRZH ]DSDOHQLH QDVNyUND ZL Z\SU\VN VF]F\ jest zaka
Q\P L ]DUDOLZ\P VFKRU]HQLHP VNyU\ Z SRVWDFL Z\SU\VNX VWUXSLDVWRVF]FHJR : MHJR SU]HELHJX ] UHJX\ QLH Z\VWSXM REMDZ\ ZLGX natomiast nadmierna proGXNFMDZ\VLNX
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. Czynnikiem etiologicznym choroby jest
gronkowiec Staphylococcus hyicus =PLDQ\ SDWRORJLF]QH UR]ZLMDM VL Z SU]ySDGNXJG\OLF]EDSDWRJHQQ\FKGUREQRXVWURMyZSU]HNUDF]D1 000 000 bakterii/cm2 VNyU\ 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L QDMF]FLHM SRSU]H] XV]NRG]RQ SoZLHU]FKQLVNyU\ZSLHUZV]\FKGQLDFK\FLDSURVLW3RLQIHNFMLGRFKRG]LGR
SRZVWDQLD RJQLVN ]DSDOQ\FK Z REUELH NWyU\FK PD PLHMVFH LQWHQV\ZQH
QDPQDDQLHVLJURQNRZFyZ=PLHQLRQHFKRURERZRSDUWLHVNyU\SRNU\ZDM
VLZ\VLNLHPVXURZLF]\PLZ\G]LHOLQJUXF]RyZRMRZ\FKSU]HNV]WDFDM
F\PLVLZVWUXS\3U]\F]\QPLHUFLFKRU\FKSURVLWMHVWRGZRGQLHQLH
OBJAWY KLINICZNE. 3RF]WNRZRVNyUDFKRU\FK]ZLHU]WMHVWZLOJRWQDL
mD]LVWD3URVLWDSU]\GRW\NXNOHMVLGRUNL:RVWU\PSU]HELHJXZ\SUyVNX VF]FHJR FKRURERZR ]PLHQLRQHREV]DU\ VNyU\ E\ZDM SRNU\WH V]F]HlQ\P SDQFHU]HP &LNLH ]PLDQ\ VNyUQH VWZLHUG]D VL MX SR GQLDFK RG
Z\VWSLHQLD FKoroby. W tej fazie obserwuje VL QLHNLHG\ REMDZ\ ZLGX :
GDOV]HMID]LHFKRURE\Z\SU\VN]DV\FKDWZRU]FUR]OHJHVWUXS\&]VWRFKoUREDDWDNXMHPy]JDWDNHGURJLPRF]RZHLZWURE&KRUHSURVLWDJLQ]
SRZRGXRGZRGQLHQLDRJyOQHJRZ\QLV]F]HQLDOXESRVRF]QLF\.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6NyUDSDG\FKSURVLWMHVW]JUXELaDLSRNU\WDVWUXSDPL:]\FKRQQHSRGVNyUQHV]Z\NOHSRZLNV]one. U
ZLNV]RFL SURVLWZDUFKODNyZ RGHN MHVW SXVW\ 1LHNLHG\ REVHrZXMH VL
zmiany zapalne w nerkach.
256
&+252%<:,
ROZPOZNAWANIE MHVWatwe na podstawie badania klinicznego. Do baGD EDNWHULRORJLF]Q\FK QDOH\ SU]HVD Z\FLQNL ]PLHQLRQHM FKRURERZR
VNyU\OXEZLHRSDGHSURVLWD
P26732:$1,(3U]\]ZDOF]DQLXQDOH\SDPLWDHJyZQGURJ]aNDHQLDV]UDQLHQLDVNyU\SU]H]NWyUHGRFKRG]LGRLQIHNFML'ODWHJRWHZ
RELHNFLH JG]LH FKRURED WD Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH QDOH\ U\JRU\VW\F]QLH
SU]HVWU]HJD ]DVDG VDQLWDUQR-KLJLHQLF]Q\FK V]F]HJyOQLH Z Somieszczeniach
SRURGRZ\FK2GNDDQLHNRMFyZSU]HGZSURZDG]HQLHPGRQLFKORFKQDOH\
Z\NRQDSU]\SRPRF\UR]WZRUXVRG\UFHM=DEH]SLHF]HQLHLRGNDHQLH
SSRZLQ\XQRZRURGNyZZLQQRVLSU]HSURZDG]LMDNQDMV]\EFLHMSRSRUodzie, najlepiej przy pomocy jodyny, 1% Halamidu lub 1% Virkonu. W czasie
trwania epizootii w JRVSRGDUVWZLHQDOH\]DQLHFKDWDWXRZDQLDSURVLWRbFLQDQLDNLHNyZRUD]WU]HELHQLDNQXUNyZ1DOH\SU]HFLZG]LDD]UDQLHQLRP
L XV]NRG]HQLRP VNyU\ P LQ SRSU]H] ]ZDOF]DQLH ZLHU]EX WSLHQLH ZV]\
PXFKLLQQ\FKVWDZRQRJyZ1LH]EGQHMHVWSURZDG]HQLHELHFHMGH]\QIHkFML Z NRMFDFK SRURGRZ\FK /HF]HQLH GRWNQLW\FK FKRURE SUoVLW D WDNH
SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLHORFK QDOH\SURZDG]L SU]\ X\FLX DQW\ELRW\NyZ
podawanych przez 35 dni. Antybiotykiem z wyboru jest penicylina, stosowana w dawce 10 000MPNJPF:SU]\SDGNXMHMQLHVNXWHF]QRFL
QDOH\]DVWoVRZDLQQ\DQW\ELRW\NZ\EUDQ\ZJZVND]DDQW\ELRW\NRJUDPX
=ZLHU]WRP FKoU\P SRGDZD GRXVWQLH OXE SDUHQWHUDOQLH ZRGQH UR]WZRU\
witaminy A + D3. Korzystne jeVW UyZQLH RSU\VNLZDQLH SURVLW QS &KOoramwetem F]\ WH FLHS\P UR]WZRUHP 9LUNRQX 7HUDSLQDOH\ UR]SoF]MDNQDMV]\EFLHMSRVWZLHUG]HQLXSLHUZV]\FKREMDZyZFKRURE\/HF]HQLX
poZLQLHQ ]RVWD SRGGDQ\ FD\ PLRW Z FLJX FR QDMPQLHM trzech kolejnych
GQL&KRUHSURVLWDQDOH\QDZDGQLDSRSU]H]SRGDZDQLHLPGootrzewnowo
HOHNWUROLWyZ=ZLHU]WDSRZLQQ\PLHVWD\GRVWSGRF]\VWHMRGVWDHMZRG\
'EDRRZ\VRNPOHF]QRORFKFR]DSRELHJDZDONRPL]UDQLHQLRPSUoVLWMHVWEDUG]RZDnym elementem zapobiegania tej chorobie skyry.
=DNDQHPDUWZLFRZH]DSDOHQLHMHOLWXSURVLW
(ang. enterotoksemia of baby pigs)
=DNDQHPDUWZLFRZH]DSDOHQLHMHOLWZ\VWSXMHXSURVLWRVHVNyZLSU]eELHJDQDMF]FLHMZIRUPLHRVWU\FKVWDQyZ]DSDOQ\FKMHOLWFLHQNLFK]REMDZami krwawej biegunki&KRUREDXWU]\PXMHVLZVWDG]LHVWRVXQNoZRGXJRL

Z\ND]XMHWHQGHQFMGRQDZURWyZ
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. =DNDQD HQWHURWRNVePLD Z\ZR\ZDQD MHVW G]LDDQLHP WRNV\Q Z\WZDU]DQ\FK SU]H] JDPGRGDWQLH
laseczki Clostridium perfringens typu C,VWRWFKRURE\MHVWSURFHVWRNVRLnfekcji,
257
FKDUDNWHU\]XMF\VLQDPQRHQLem w jelitach cienkich laseczek C. perfringens

typu C z wytworzeniem odG]LDXMFHMOHWDOQLHLQHNURW\]XMFRWRNV\Q\ beta.
:\VWSRZDQLH FKRURE\ Z\F]QLH XQRZR Qarodzonych lub kilkudniowych
SURVLW]ZL]DQHMHVW]REHFQRFLZVLDU]H w pierwszych dniach laktacji
LQKLELWRUyZ WU\SV\Q\ RVDQLDMF\FK ZyWZDU]DQ Z MHOLWDFK EHWD-WRNV\Q
8SURVLWVWDUV]\FKSU]\EUDNXLQKLELWRUyZWU\SV\QDLQDNW\ZXMHZ\WZDU]DQ
przez beztlenowce E-WRNV\Q.
&KRURED SRMDZLD VL QDMF]FLHM Z GX\FK VWDGDFK Z ]LPQ\FK SRUDFK
URNX 2EHMPXMH ZWHG\ FDH PLRW\ L XWU]\PXMH VL Z FKOHZQL HQ]RRW\F]QLH
:\EXFKFKRURE\SRSU]HG]RQ\MHVWREHFQRFLXORFKQRVLFLHOVWZDGUREQoXVWURMX ]DNDDMFHJR URGRZLVNR FKOHZQL Z NWyU\P PRH RQ SU]H\ZD
SU]H]VWRVXQNRZRGXJLF]DV
OBJAWY KLINICZNE REVHUZXMH VL SUDZLH Z\F]QLH X SURVLW 3dniowych, rzadziej w wieku 4GQL:QDGRVWUHMIRUPLHFKRURE\RVHVNLJLQ
ZFLJXSLHUZV]\FKGQL\FLDZUyGREMDZyZNUZDwej biegunki. Niekiedy
MHG\Q\P V\PSWRPHP WHM SRVWDFL FKRURE\ MHVW ]DSD SR NWyUHM QDVWSXMH
JZDWRZQDPLHU3U]\SRVWDFLRVWUHMSURVLWDFKRUXMQLHFRGXHMLSDGDM
]UHJX\ZGQLX\FLD:WDNLFKSU]\SDGNDFKNDMHVWS\QQ\]Z\Nle czerZRQREU]RZ\L]DZLHUDVWU]S\PDUWZLF]\FKWNDQHN3U]\SRVWDFLSRGRVWUHML
SU]HZOHNHMF]DVWUZDQLDFKRURE\Z\QRVLGQLDQDZHWZLFHM:RNUHVLH
W\PZZ\QLNXXWU]\PXMFHMVLELHJXQNLNDV]DURyW\SLHQLVW\]GRPLHVzNOX]XGRFKRG]LGRSRVWSXMFHJRZ\QLV]F]HQLD]ZLeU]WLLFKSDGQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Badaniem sekcyjnym przy formie
QDGRVWUHM L RVWUHM VWZLHUG]D VL SU]HGH ZV]\VWNLP NUZRWRF]Q\ VWDQ ]DSDOQ\
MHOLW FLHQNLFK : SRVWDFLDFK SU]HZOHN\FK REVHUZXMH VL ]PLDQ\ PDUWZLF]H
QDMF]FLHM Z MHOLFLH F]F]\P D Z\MWNRZR W\ONR Z ELRGURZ\P OHS\P L
RNUQLF\=DVLJW\FK]PLDQGRW\F]\]D]Z\F]DMW\ONRNLONX- lub kilkunastoFHQW\PHWURZ\FK RGFLQNyZ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR :\UDDM VL RQH
IUDJPHQWDU\F]Q\P ]JUXELHQLHP V]W\ZQRFL L SRPDUV]F]HQLHP ERQ\ Ou]RZHM]QDSU]HPLHQQLHZ\VWSXMcymi w niej, widocznymi niekiedy nawet od
]HZQWU] V]DURyW\PL SRGXQ\PL EUX]GDPL L Z\QLRVRFLDPL MHOLWD
poGXQLHSUNRZDQH
ROZPOZNAWANIE. 2EHFQR NUZL Z NDOH PRG\FK SURVLW VVF\FK
winna nasXQSRGHMU]HQLHFKRURE\=DX]DVDGQLRQHX]QDQDOH\Z\NRQaQLH EDGD ODERUDWRU\MQ\FK NWyU\FK FHOHP MHVW Z\NU\FLH REHFQRFL EH]WOeQRZFyZLFREDUG]RZDQH E-toksyny0DWHULDGREDGDVWDQRZLSRdZL]DQH SWOH MHOLW FLHQNLFK SREUDQH RG SURVLW ] REMDZDPL RVWUHM SRVWDFL
choroby. Przypadkowo izolowane drobnoustroje C. perfringens ] ZWURE\ L
OHG]LRQ\ PRJ E\ Z\QLNLHP SRPLHUWQHM PLJUDFML W\FK EH]WOeQRZFyZ ]
przewodu pokarmowego.
258
&+252%<:,
P26732:$1,(. Maciorom w 7. i 3. tygRGQLX SU]HG SRURGHP QDOH\

SRGDZDV]F]HSLRQN Clopervac CZGDZFHPONWyUDVW\PXOXMHXORFK
Z\VRNL SR]LRP SU]HFLZFLD SU]HND]\ZDQ\FK ZUD] ] VLDU SURVLWRP (IHkWHPV]F]HSLHQLDPDFLRUMHVWV]\EV]HXVWSRZDQLH REMDZyZFKRURE\X]DNaRQ\FKSURVLW,PPXQL]DFMDQLHOiNZLGXMHQRVLFLHOVWZDNWyUHJRRJUDQLF]HQLH
Z\PDJDNRQVHNZHQFMLZSU]HVWU]HJDQLXU\JRUyZVDQLWDrQ\FK3RSU]H]F]VWH
VSU]WDQLHSRPLHV]F]HZLQQRVLFKURQLSURVLWDSU]HGNRQWDNWHP]NDHP
wydalanym przez lochy.
Dobre efekty w stadach nie uodpornionych daje doustne podanie nowo
QDURG]RQ\PSURVLWRPDQW\ELRW\NyZQSDPSLF\OLQ\ lub tetracyklin. AntyELRW\NL WHQDOH\VWRVRZDSU]H]FRQDMPQLHMWU]\NROHMQHGQL\cia. System
XWU]\PDQLD SURVLW QD UXV]WDFK Z VSRVyE LVWRWQ\ RJUDQLF]D PROLZRFL
]DFKRURZDQLDQDEH]WOHQRZFRZHQWHURWRNVHPL.
7HFZL
(DFLDQJ tetanus)
7HF jest ostr WRNVRLQIHNFM SU]HELHJDMF ] REMDZDPL VSDVW\F]Q\FK
VNXUF]yZPLQLV]NLHOHWRZ\FKRUD]QDGPLHUQSREXGOLZRFLQHrZRZQD
ERGFH ]HZQWU]QH 0ROLZR Z\VWSLHQLD FKRURE\ SRMDZLD VL Z WUDNFLH
PDVRZ\FK]DELHJyZFKLUXUJLF]Q\FKZLQLHVGUXJLPSRNRQLDFh gatunkiem
]ZLHU]W V]F]HJyOQLH ZUDOLZ\P QD G]LDDQLH WRNV\Q Z\WZDU]DQ\FK SU]H]
ODVHF]NLWFD.
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. &]\QQLNLHP HWLRORJLF]Q\P V EH]WOHQRZH
ODVHF]NL WFD Clostridium tetani 1D FKRURE ZUDOLZH V ZLQLH Z NDG\P
ZLHNX 1DMF]FLHM FKRUXM SURVLWD ]DLQIHNRZDQH GURJ SSNRZ OXE SoSU]H]NDVWUDFM
OBJAWY KLINICZNE2NUHVLQNXEDFMLWFDMHVW]UyQLFRZDQ\ NUytV]\ JG\ EUDPD ZHMFLD ]DUD]ND OH\ EOLVNR &81 GXV]\ MHHOL RJQLVNR
LQIHNFML ]ORNDOL]RZDQH MHVW Z REZRGRZ\FK F]FLDFK RUJDQL]PX 7HF
przeELHJD]D]Z\F]DMEH]JRUF]NRZRFKRFLDQLHNLHG\FLHSRWDFLDDZ]UDVWD
do 42q&FRPRHE\V\PSWRPHPUR]ZRMXRJyOQHMLQIHNFML&KRUREDURzSRF]\QD VL sztywnym chodem. Po 12 dniach, ale niekiedy po kilkunastu,
UR]ZLMDVLSHQ\REUD]NOLQLF]Q\:UD]]UR]ZRMHPFKRURE\ZLQLHSRUXV]aM VL FRUD] WUXGQLHM &KDUDNWHU\VW\F]QH MHVW Z\FLJQLFLH JRZ\ GR SU]RGX
RUD]QDSLFLHPDRZLQLSRVWDZLHQLHXV]X=ZLHU]VWRMFQDV]W\ZQ\FK
UR]VWDZLRQ\FK NRF]\QDFK SU]\MPXMH SRVWDZ NR]D GR SLRZDQLD GUHwQD 3RG ZS\ZHP QDZHW VDE\FK ERGFyZ Z\VWSXM UyQHJR VWRSQLD
napady kloniczQ\FKVNXUF]yZ&]DVLFKWUZDQLDZDKDVLRGNLONXVHNXQGGR
NLONXPLQXW0RHZ\VWSRZDZVWU]\PDQLHZ\GDODQLDPRF]XL]DSDUFLD:
7HF
259
QDVWSVWZLH ]DNyFHQLD IXQNFML PLQL PLG]\HEURZ\FK GRFKRG]L GR ]DOeJDQLDOX]XZGURJDFKRGGHFKRZ\FK6WDQWHQVSU]\MDSRZVWDQLX]DFK\VWoZHJR]DSDOHQLDSXFDZNRQVHNZHQFMLPLHUFL]XGXV]HQLDZLQLHQLe poELHUDMFH ] SRZRGX V]F]NRFLVNX ZRG\ L SDV]\ JLQ ] Z\FLHF]HQLD L RdZRGQLHQLD 5RNRZDQLH ]H Z]JOGX QD Z\VRN PLHUWHOQR NWyUD X ZL
VLJDMHVWQLHSRP\OQH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Brak jest zmian patognomoniczQ\FK 0RQD MHG\QLH VWZLHUG]L Z\UDQ\ REU]N ]UDQLRQHM RNROLF\ D SoPLHUWQLHSU]HNUZLHQLHLREU]NSXF
ROZPOZNAWANIE. Na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego choroE\PRQD]GX\PSUDZGRSRGRELHVWZHPSRVWDZLGLDJQR]3U]\GDWQHZ
QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK MHVW EDGDQLH ODERUDWRU\MQH 'R EDGD WRNV\NROoJLF]Q\FKLEDNWHULRORJLF]Q\FKQDOH\SU]HVDNUHZFKoUHJR]ZLHU]FLDLOXE
PDWHULD SREUDQ\ ] REU]NHM UDQ\ :DUWR GLDJQRVW\F]Q PD RNUHOenie
poziomu kreatynofosfokinazy we krwi. Jej dwukrotny wzrost rozstrzyga w
zasadzie o rozpo]QDQLXWFD3RWZLHUG]HQLHPGLDJQR]\MHVWUyZQLHZ\L]olowanie z uszkodzonych tkanek C. tetani LZ\NU\FLHREHFQRFLZQLFKWHWDQospazminy.
P26732:$1,( polega przede wszystkim na ochronie ran przed zanieF]\V]F]HQLHP ]LHPL -HVW WR V]F]HJyOQLH ZDQH Z RNUHVDFK ]DJURHQLD WR
]QDF]\ZWUDNFLHREFLQDQLDNLHNyZLRJRQNyZRUD]SRNDVWUDFML:SU]\SDdNDFKZNWyU\FKQLHPRQD]DSHZQLZDFLZ\FKZDUXQNyZJRMHQLDVLUDQ
FHORZHMHVWSURILODNW\F]QHSRGDQLHSR]DELHJXFKLUXUJLF]Q\PDQW\ELRW\NyZ o
SU]HGXRQ\P G]LDDQLX OXE VXURZLF\ SU]HFLZWFRZHM : WHUDSLL WFD
QDMZDQLHMV]HMHVW]DKDPRZDQLHUR]Zoju zarazka w ranie oraz wstrzymanie
produkcji toksyny:W\PFHOXQLH]EGQHMHVWZF]HVQHLZDFLZHRSDWU]HQLH
zranionego miejsca XVXQLFLH WNDQHN PDUWZLF]\FK RUD] SU]HP\FLH UDQ\
S\QDPL XWOHQLDMF\PL L DQW\VHSW\F]Q\PL :DFLZH MHVW SRGDQLH SHQLF\OLQ\
prokainowej, a w przypadku ran ropiejcych DQW\ELRW\NyZ R V]HURNLP
VSHNWUXP G]LDDQLD QS WHWUDF\NOLQ 'R SuNDQLD UDQ QDOH\ X\ZD ZRG\
utlenionej, roztworu nadmanganianu potasowego lub jodyny.
3LPLHQQLFWZR
6WUDZ %( '$OODLUH 6 0RHQJHOLQJ :( 7D\ORU '- 'LVHDVHV RI VZLQH th edition, Iowa State
University Press/Ames, Iowa USA, 1999.
Karl Otto Eich: Handbuch Schweine Krankheiten, Kamlage-9HUODJ2VQDEUFN'HXWVFKODQG
Taylor D.J.: Pig diseases, 5th edition, The Burlington Press (Cambridge) Ltd. Foxton, Cambridge,
1989.
-DQRZVNL + 6]ZHGD : -DQRZVNL 7 6]F]HJyRZD SDWRORJLD L WHUDSLD FKRUyE ZL :\GDZQLFWZR
Akademii Rolniczo-Technicznej, Olsztyn 1994.
Sims L.D., Glastonbury J.R.W.: Pathology of the pig. A diagnostic guide. The Pig Research and
Development Corporation and Agriculture Victoria, 1996.
Pejsak Z.: Ochrona zdrRZLD,WHUDSLDFKRUyEZL3ROVNLH:\GDZQLFWZR5ROQLF]H3R]QD
260
&+252%<:,
Cole D.J.A., Wiseman J., Varley M.A.: Pronciples of pig science, Nottingham Univrsity Press, 1991.
Hill J.R., Sainsbury D.W.B.: The health of pigs, Longman Scientigic & Technical, 1995.
The 15th International Pig Veterinary Society Congress Proceedings, Birmingham, England, Nottingham University Press, 1998.
3HMVDN=7UXV]F]\VNL05R]SR]QDZDQLHL]ZDOF]DQLHFKRUyEZL3DVWZRZ\,QVW\WXW:HWHU\QaU\MQ\Z3XDZDFK
KotowskL.3HMVDN=:\NRU]\VWDQLHSRWHQFMDXUR]URGF]HJRORFK/%13RODQG3R]QD
CHOROBY KONI
$IU\NDVNLSRPyUNRQL
DFpestis equorum, ang. african horse sickness)

$IU\NDVNLSRPyUNRQL MHVWWR]DNDQDFKRURED]ZLHU]WNRQLRZDW\FKL
SVyZ SU]HQRV]RQD SU]H] RZDG\ NUZLRSLMQH SU]HELHJDMFD ] REMDZDPL SosocznicyREU]NyZWNDQNLSRGVNyUQHMRUD]]DEXU]HXNDGyZ oddechoweJRLNUHQLD
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA&KRUREZ\ZRXMHSDQWURSRZ\ZLUXV
AHS (african horse sickness), zaliczany do rodzaju Orbivirus i rodziny Reoviridae.
=QDQ\FK MHVW W\SyZ DQW\JHQRZ\FK : U Z .HQLL L]RORZDQR QRZ\
typ, oznaczony Kabete G- 3RPLG]\ SRV]F]HJyOQ\PL W\SDPL LVWQLeje
F]FLRZH SRZLQRZDFWZR DQW\JHQRZH L GODWHJR WH Z 2:' Z\VWSXM
UHDNFMH NU]\RZH :LUXV $+6 MHVW VWDELOQ\ Z granicach pH 6,010,4.
W QLV]\POXEZ\V]\PS+RUD]ZWHPSHUDWXU]HSRZ\HM&XOHJDLQDkW\ZDFML3UHSDUDW\]DZLHUDMFHFKORUZVWHQLXQLV]F]JRZWHPSHUaWXU]HSRNRMRZHMSRPLQ0DRQZDFLZRFLDJOXW\QRZDQLDHU\WURFyWyZ
NRVNLFK:V]\VWNLHVHURW\S\XGDRVLDGDSWRZDGRWUZD\FKOLQLLNRPyrkowych BHK21, MS i VERO. W hodowODFK NRPyUNRZ\FK ZLUXV SR 7
dniach p.i. powoduje zmiany cytopatyczne. W warunkach naturalnych najEDUG]LHMSRGDWQHQD]DNDHQLHVNRQLHPX\L SV\&KRURZDPRJUyZQLH
RV\ L ]HEU\ X NWyU\FK FKRUoba przebiega w postaci podostrej lub nawet
SRURQQHM :UDOLZH QD ]DNDHQLH V ZV]\VWNLH ]ZLHU]WD ODERUDWRU\MQH
RSUyF]NUyOLND'RL]RODFMLZLUXVD]PDWHULDX]DNDQHJRX\ZDVLQDMF]
FLHM RVHVNyZ P\VLFK OXE IUHWHN 3R VHULL SDVDyZ GRPy]JRZ\FK QD RVeVNDFK P\VLFK ZLUXV WUDFL ]MDGOLZR GOD NRQL ]DFKRZXMF LPPXQRJHQQR
FRZ\NRU]\VWXMHVLSU]\SUodukcji szczepionek.
&KRUREDZ\VWSXMHRGZLHOXODWVWDFMRQDUQLHZFHQWUDOQHM$IU\FH2G]aNRF]HQLD,I wojQ\ZLDWRZHMZ\ND]XMHWHQGHQFMGRUR]SU]HVWU]HQLDQLDVL
QDFD$IU\NLVVLHGQLHNRQWynenty. Epizootie tej choroby stwierdzono w
Palestynie, Iraku, Iranie, Syrii, Turcji, Pakistanie, Indiach oraz na Cyprze.
W U SRMDZLD VL QD SRXGQLX +LV]Sanii. Ponowne zachorowania w
W\PNUDMXZ\VWSL\ZLURNXRG]HEULPSRUWRZDQ\FK]1DPLELL
Pomimo bardzo rygorystycznych i radykalnych metod zwalczania, pojedyncze przypadki zanotowano w Hiszpanii jeszcze w 1990 r. Na terenach endemicznych chorobDSRMDZLDVLF\NOLF]QLH]UeJX\FRODW:\VWSXMH
VH]RQRZR Z RNUHVLH DNW\ZQRFL ELRORJLF]QHM RZDGyZ NUZLRSLMQ\FK EG
264
CHOROBY KONI
cych jej przenosicielami i samoistnie zanika po 910 dniach po nastaniu

SLHUZV]\FKPUR]yZ
*yZQH UyGR ]DNDHQLD VWDQRZL ]ZLHU]WD FKRUH R]GURZLHF\ RUD]
bezobjawowi nosiciele. U koni nosicielstwo wirusa po przebyciu choroby
PRHVLXWU]\P\ZDGRGQLQDWRPLDVWXRVyZGRGQL1RVLFLHOVWZR
PDPLHMVFHQDMF]FLHMX]ZLHU]WSROHNNLPOXESRURQQ\PSU]HELHJXFKRUoby. Naturaln\ UH]HUZXDU ]DUD]\ QLH ]RVWD GRW\FKF]DV GRNDGQLH SR]QDQ\
3U]\SXV]F]D VL H Z RNUHVLH PLG]\ HSL]RRWLDPLL ZLUXV NU\ Z SRSXODFML
]ZLHU]W ZROQR \MF\FK :VND]XM QD WR Z\QLNL EDGD screeningowych przeSURZDG]RQ\FK Z .HQLL Z WRNX NWyU\FK VWZLHUG]RQR Godatnie odczyny
VHURORJLF]QHX]HEULVRQL:LUXVL]RORZano od zdrowego bezdomnego psa
RUD]NOHV]F]\SDVR\WXMF\FKQDSVDFKLVRQLDFK&KRUREDSU]HQRV]RQDMHVW
JyZQLH SU]H] NRPDU\ Culicoides sp MDN UyZQLH LQQH RZDG\ NUZLRSLMQH
NWyUH SR QDVVDQLX VL NUZL ]ZLHU]FLD FKRUHJR SR]RVWDM ZHNWRUDPL ZLUXVD
SU]H]RNRRWyJRGQL:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FK]DNDHQLHNRQWDNWRZHQLH
RGJU\ZDDGQHMUROLZV]HU]HQLXFKRURE\=DNDRQHRZDG\PRJE\SU]eQRV]RQHSU]H]ZLDWUVDPRORW\LLQQHURGNLORNomocji na znaF]QHRGOHJRFL
LW\PWXPDF]RQRSRMDZLHQLHVLFKRURE\ZNUDMDFKNWyUHQLHLPSRUWRZD\
]ZLHU]W]WHUHQyZHQGHPLF]Q\FK
PATOGENEZA. :LUXV QDPQDDVLJyZQLHZSXFDFKOHG]LRQLHLZ
]DFKFKRQQ\FKDZRNUHVLHZLUHPLLZHNUZL LSRZRGXMHXV]NRG]HQLDQaF]\ ZRVRZDW\FK OHXNRF\WyZ L V]SLNX NRVWQHJR 3URZDG]L WR GR SRZVWaZDQLD Z\EURF]\Q Z\OHZyZ L OLPIRSHQLL =DFKRURZDOQR L PLHUWHOQR
]DOHRGRGSRUQRFL]ZLHU]WRUD]HNVWHQV\ZQRFLQDVLOHQLDLQZD]MLRZaGyZNUZLRSLMQ\FK1DWHUHQDFKZROQ\FKFKRURED DWDNXMHZV]\VWNLHZUDOLZH
]ZLHU]WDLSU]HELHJDZIRUPLHRVWUHMQDWRPLDVWQDWHUHQDFKHQGHPLF]Q\FK
FKRUXMSU]HGHZV]\VWNLP]ZLHU]WDPRGHRUD]QRZRZSURZDG]RQH
OBJAWY KLINICZNE:\UyQLDVLSRVWDFLHNOLQLF]QHFKRURE\
3RVWDRVWUD SXFQD Z\VWSXMHXNRQLLPXyZQDMF]FLHMQDWHUHQDFK
dotychczas wolQ\FKRGWHM]DUD]\2NUHVZ\OJDQLDZDKDVLRGGRGQL
2EVHUZXMHVLXWUDWDSHW\WXRVRZLHQLHLJRUF]NRGGR&=ZyNOH Z GUXJLP GQLX SRMDZLD VL GXV]QR QDSDGRZ\ NDV]HO RUD] yWDZ\
SLHQLVW\ Z\S\Z ] RWZRUyZ QRVoZ\FK =ZLHU]WD VWRM QD UR]VWDZLRQ\FK
NRF]\QDFK ] Z\FLJQLW JRZ :LGRF]QH ERQ\ OX]RZH V REU]NH L
SU]HNUZLRQH:RNROLFDFKRF]XQDZDUJDFKLSU]HGSLHUVLXSRZVWDMREU]NL
Po 45 dniDFK ZUyG REMDZyZ VLOQHM GXV]QRFL GRFKRG]L GR SDGQL
:VNDQLNPLHUWHOQRFLMHVWEDUG]RZ\VRNLLZ\QRVL95%.
3RVWD SRGRVWUD REU]NRZD OXE VHUFRZD Z\VWSXMH QD WHUHQDFK HnGHPLF]Q\FK X RVyZ RUD] NRQL L PXyZ NWyUH SU]HE\\ ]DNDHQLH LQQ\P
VHURW\SHP2NUHVZ\OJDQLDZDKDVLVLRGGRW\JRGQL=ZLHU]WDZ\Na]XM ]PLHQQ\ DSHW\W L JRUF]N GR & 3R GQLDFK WZRU] VL
$IU\NDVNLSRPyUNRQL
265
REU]NLZRNROLF\RF]XF]FLWZDU]RZHMJRZ\QDV]\LLSU]HGSLHUVLX. ChaUDNWHU\VW\F]QHMHVWZ\VNOHSLHQLHGRyZQDGRF]RGRRZ\FKLUR]ZRUXXFKZ\
%RQ\OX]RZHVSRMyZHNQRVDLMDP\XVWQHMVREU]NHL]DF]HUZLHQLRQHD
SyQLHM ]DVLQLoQH =ZLHU]WD V QLHVSRNRMQH F]VWR SRNDGDM VL L PDM
WUXGQRFLZSRykaniu, co maniIHVWXMHVL]ZUDFDQLHPS\QyZ3RXS\ZLH
W\JRGQLDXF]FL]ZLHU]WSRMDZLDVLGXV]QRSLHQLVWHZ\S\Z\]QRVDL
QDVWSXMH ]HMFLH PLHUWHOQH X SR]RVWD\FK REMDZ\ VWRSQLRZR XVWSuM
:VNDQLNPLHUWHOQRFLZDKDVLRGGRDRVyZQDWHUHQDFKHQdemicznych nie przekracza 10%.
3RVWD SRURQQD OXE VXENOLQLF]QD spotykana jest u zebr, sporadycznie u
LQQ\FK ]ZLHU]W XSU]HGQLR V]F]HSLRQ\FK 2NUHV Z\OJDQLD Z\QRVL RG GR
GQL&HFKXMHVLRQDJRUF]NGR&]Z\NOHZ\V]ZLHF]RUHP
i zmiennym apetytem. Objawy te samoistQLHXVWSXMSR5 dniach.
=ZLHU]WDPL ZUDOLZ\PL QD ]DNDHQLH ZLUXVHP $+6 V UyZQLH SV\
3LHUFH Z U RSLVD SRVWD SXFQ FKRURE\ Z VIRU]H SVyZ P\OLwVNLFKNDUPLRQ\FKPLVHPSDG\FKNRQL=aFKRURZDR]W\SRZ\PLREMDZDPL
L SDGR SVyZ : .HQLLREVHUZRZDQR ]DFKRURZDQLD L SDGQLFLD SVyZ
X\ZDQ\FKGRSRORZDNWyUHSUDZGRSRGREQLH]DNDRQHE\\SU]H]RZDG\
NUZLRSLMQH 0LPR VWZLHUG]HQLD QRVLFLHOVWZD X ]GURZHJR SVD XZDD VL H
roODW\FK]ZLHU]WZHSL]RRWLRORJLLFKRURE\MHVWQLHZLHOND
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE : SRVWDFL SXFQHM FKDUDNWHUyVW\F]Q\ MHVW LQWHQV\ZQ\ REU]N SXF L Z\VLNRZH ]DSDOHQLH RSXFQHM QD
NWyUHM ZLGRF]QH V Z\EURF]\Q\ L Z\OHZ\ NUZDZH 7FKDZLFD RVNU]HOD L
oskU]HOLNL Z\SHQLRQH V SLHQLVW\P VXURZLF]\P S\QHP : SRVWDFL REU]
NRZHM VWZLHUG]D VL SXFKOLQ RVLHUG]LD ]Z\URGQLHQLH PLQLD VHUFRZHJR
wybroczyny na osierdziu i wsierdziu, surowiczo-galaretowate nacieki w tkanFHSRGVNyUQHMLUyGPLQLRZHMZRNROLFDFK JRZ\V]\LLSU]HGSLHUVLD3oQDGWRZRE\GZXSRVWDFLDFKZ\VWSRZDPRJVWDQ\]DSDOQHERQ\OX]RZHM
RGNDF]DVDPLQDGHUNL GQDRGNDLZRGRbrzusze.
ROZPOZNAWANIE. :UR]SR]QDQLXELHU]HVLSRGXZDJVH]RQRZHZyVWSRZDQLH FKRURE\ W\SRwe objawy kliniczne i charakterystyczne zmiany
DQDWRPRSDWRORJLF]QH Z\VRN ]DFKRURZDOQR L PLHUWHOQR 2VWDWHF]QH
UR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\PRUD]WHVWDFKVHURORJLFzQ\FK 'R EDGDQLD ZLUXVRORJLF]QHJR SRELHUD VL SU]\\FLRZR Z RNUHVLe goUF]NRZ\P NUHZ GR NWyUHM GRGDMH VLKHSDU\Q MP PO NUZL D SoPLHUWQLH Z\FLQNL SXF OHG]LRQ\ L Z]yZ FKRQQ\FK 3UyENL SU]HV\D VL
do laboratorium w 10% zbuforowanym roztworze glicerolu, w termosach z
ORGHP & =DZLHVLQ NUZL OXE QDU]GyZ ]DNDD VL GRPy]JRZR RVHVNL
P\V]\ GR\OQLH 12-GQLRZH ]DURGNL NXU]H RUD] KRGRZOH NRPyUNRZH
BHK21 lub VERO :LUXV $+6 SRZRGXMH ]DFKRURZDQLD RVHVNyZ SR 10
dniach z objawami nerwowymi, zamieranie zaURGNyZ SR 7 dniach, a w
KRGRZODFK NRPyUNRZ\FK ]PLDQ\ F\WRSDW\F]QH ,GHQW\ILNDFM ZLUXVD SU]e-
266
CHOROBY KONI
SURZDG]DVLSU]\SRPRF\VZRLVW\FKSROLZDOHQWQ\FKVXURZLFWHVWDPL(/ISA, OWD, HI, ID, a oznaczenie serotypu monowalentnymi surowicami,

RGF]\QDPLUHGXNFML\VLQek (plaque reduction) lub testem SN. Swoiste przeciwFLDDSRMDZLDMVLX]ZLHU]WZGQLXRVLJDMFZ\VRNLSR]LRP]Z\NOH
GRSLHUR Z GQLX SR ]DNDHQLX : ]ZL]NX ] W\P WHVW\ VeURORJLF]QH V
SU]\GDWQHGREDGDQLDR]GURZLHFyZRUD]NRQWUROL]ZLHU]t przeznaczonych
GR REURWX 7HVWHP ]DOHFDQ\P SU]H] 2,( MHVW 2:' PLDQR L SRZ\HM
SU]\MPXMHVLMDNRGRGDWQLH7HVW\DOWHUQDW\ZQHWR(/,6$UeGXNFML\VLQHN
RUD],':FHODFKGLDJQRVW\F]Q\FK]DOHFDVLEDGDQLHSDUVXURZLFZRGVW
pie 23 tygodni. Do wykU\ZDQLDDQW\JHQXZWNDQNDFKVWRVRZDQHVRGF]\Q\
IF i immunodyfuzji.
P26732:$1,( $IU\NDVNL SRPyU NRQL MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]
XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD $ 2,( : SU]\SDGNX
wybuchu chorob\ NRQLH FKRUH L SRGHMU]DQH R FKRURE V XV\SLDQH D LFK
]ZRNLQLV]F]RQH3R]RVWDHNRQLHQDREV]DU]H]DSRZLHWU]RQ\P]DP\NDVL
w poPLHV]F]HQLDFK L REVHUZXMH SU]H] GQL 3RPLHV]F]HQLD VSU\VNXMH VL
URGNDPLRZDGREyMF]\PL:RNy]DSRZLHWU]RQego obszaru usWDODVLWHUHQ
]DJURRQ\ZSURPLHQLXRGGRNPZ]DOHQRFLRGORNDOQ\FKZDUXnNyZ 1D W\P WHUHQLH SU]HSURZDG]D VL RNUHVRZH OXVWUDFMH L V]F]HSLHQLD
ochronne, najpierw szczepionN SROLZDOHQWQ D SR RNUHOHQLX VHURW\SX
ZLUXVDPRQRZDOHQWQ:VWU]\PXMHVLREUyW]ZLHU]WDPLNRQLRZDW\PLSU]H]
okres kwarantanny. W okreVLH Z]PRRQHM DNW\ZQRFL NRPDUyZ D ZLF Z
JRG]LQDFK ZLHF]RUQ\FK L QRFQ\FK ]ZLHU]WD ZLQQ\ SR]RVWDZD Z SoPLHV]F]HQLDFK=DOHFDVLVWRVRZDQLHUHSHOHQWyZLURdNyZRZDGREyMF]\FK
Samoloty LLQQHURGNLORNRPRFMLZREV]DU]H]DSRZLHWU]RQ\PRSU\VNXMHVL
URGNDPLRZDGREyMF]\PL.UDMPRHE\X]QDQ\]DZROQ\RG]DNDHQLDSR
PLHVLFDFK RG Z\JDQLFLD FKRURE\ &HOHP RFKURQ\ NUDMyZ ZROQ\FK
ZSURZDG]DVL]DND]LPSRUWX]ZLHU]WNRQLRZatych z tereQyZX]QDQ\FK]D
HQGHPLF]QH &KRG]L WX JyZQLH R ]HEU\ VSURZDG]DQH GR RJURGyZ ]RROogicznych. Import jest dozwolony jedynie z kraMyZ X]QDQ\FK ]D ZROQH D
]ZLHU]WDLPSRUWRZDQHSRGOHJDMNZDUDQWDQQLHZF]DVLHNWyUHMSU]HSURZaG]DQHVEDGDQLDPDMFHQDFHOXZykluczenie nosicielstwa choroby. Z uwagi
QD PROLZR SU]HQRV]HQLD RZDGyZ NUZLRSLMQ\FK SU]H] VDPRORW\ L VWDWNL
]DOHFDVLDE\ZSREOLXORWQLVNLSRUWyZQLHSURZDG]LKodowli koni.
3RGVWDZ]DSRELHJDQLDVV]F]HSLHQLDRFKURQQHSU]\X\FLXSROLZDOHQtnych OXEPRQRZDOHQWQ\FKDWHQXRZDQ\FKF]\WHLQDNW\ZRZDQ\FKV]F]HSLonek. Poliwalentne szczepionki atenuowane po dwukrotnym podaniu stymuOXM VLOQ RGSRUQR XWU]\PXMF VL GR ODW QDWRPLDVW PRQRZDOHQWQH
FKURQLSU]HGKRPRORJLF]Q\PVHURW\SHPQDFDH\FLH1DWHUHQDFKHQGePLF]Q\FKSU]\VWRVRZDQLXV]F]HSLRQHNSROLZDOHQWQ\FK]DOHFDVL]XZDJLQD
PROLZR LQWHUIHUHQFML PLG]\ SRV]F]HJyOQ\PL VHURW\SDPL UHZDNF\QDFM
NRQL L PXyZ FR PLHVLF\ 6]F]HSLRQNL LQDNW\ZRZDQH GDM RdSRUQR
$IU\NDVNLSRPyUNRQL
267
XWU]\PXMF VL SU]H] PLHVLF\ L VWRVRZDQH V QD WHUHQDFK ZROQ\FK

RUD] X ]ZLHU]W SU]H]QDF]RQ\FK QD HNVSRUW OXE Z\VWaZ\ =ZLHU]WD NWyUH
SU]HFKRURZD\X]\VNXMRGSRUQRQDKRPRORJLF]Q\VHUoW\SQDFDH\FLH
2GSRUQRSU]HND]\ZDQDGURJVLDURZXWU]\PXMHVL przez 3PLHVLF\
(DF stomatitis vesicularis, ang. vesicular stomatitis)

-HVWWR]DNDQDFKRUREDNRQLPXyZE\GDLZLSU]HELHJDMFDDJRdQLH]REMDZDPLNUyWNRWUZDHMJRUF]NLLFKDUDNWHU\VW\F]Q\PLOLF]Q\PLSFKeU]DPLQDERQLHOX]RZHMMDP\XVWQHM:\VWSXMHQDNRQW\QHQFLHDPHU\ND
skim, utrzymuje stacjonarnie w krajach o klimacie tropikalnym lub subtropikaOQ\P : SyQRFQ\FK VWDQDFK 86$ RUD] .DQDG]LH HSL]ootie tej choroby
SRMDZLDM VL FR NLOND ODW Z RNUHVLH RG PDMD GR SDG]LHUQLND L ]DQLNDM SR
Z\VWSLHQLXPUR]yZ:URSLVDQRZ86$MHGHQSU]\SDGHNV]HU]HQLD
VLFKRURE\ZRNUHVLH]LPRZ\P6H]RQRZHZ\VWSRZDQLHFKRURE\]ZL]DQH
MHVW ] SU]HQRV]HQLHP ZLUXVD SU]H] RZDG\ NUZLRSLMQH V]F]HJyOQLH NRPDU\
moskity i mustyki (Phlebotomidae7HRVWDWQLHVQRVLFLHODPLELologicznymi i
SU]HND]XM ZLUXV WUDQVRZDULDOQLH 6SRUDG\F]QH HSL]RRWLH WHM FKRURE\ QRWowano we )UDQFMLSRXGQLRZHM$IU\FH,UDQLHL,QGLDFK
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRUREZ\ZRXMHZirus VS (vesicular stomatitis) z rodziny Rhabdoviridae:\UyQLDVLGZDNODV\F]QH
typy antygenowe, New Jersey i Indiana z trzema podtypami (Indiana 1, 2 i 3).
3RGW\S ,QGLDQD L]RORZDQR ] PXVW\NyZ PRVNLWyZ RUD] UR]WRF]\ UROLnQ\FK 1DWXUDOQ\P UH]HUZXDUHP ZLUXVD V ]ZLHU]WD ZROQR \MFH D V]FzeJyOQLHMHOHQLHVDUQ\RSRV\U\VLHPDS\RUD]GUREQHJU\]RQLHOHQHLSROQH
=DUDOLZRLLQZD]\MQRQLHV]DOHQHRGW\SXDQW\JHQRZHJR=SU]\SDdNyZFKRURERZ\FKF]FLHML]RORZDQRW\S1HZ-HUVH\UyGHP]DNDHQLDV
]ZLHU]WDFKRUHRZDG\NUZLRSLMQHMDNUyZQLDSDV]DLZRGD]DQLHF]\V]F]oQHZLUXVHP2ZDG\SU]HQRV]FKRURE]HVWDGD]DNDRQHJRQDLQQHQDWoPLDVW Z REUELH VWDGD FKRURED V]HU]\ VL GURJ NRQWDNWoZ QDMF]FLHM ]D
SRUHGQLFWZHP SDV]\ L ZRG\ :LUXV SR ]DNDHQLX GRXVWQ\P OXE GRQRVowym nDPQDDVLZPLHMVFXLQZD]MLSRZoGXMFSRZVWDQLHMHGQHJROXENLONX
SFKHU]\SLHUZRWQ\FK1DVWSQLHGRFKoG]LGRNUyWNRWUZDHMZLUHPLLNWyUHM
WRZDU]\V]\JRUF]NDZJUDQLFDFKGR&
OBJAWY KLINICZNE2NUHVZ\OJDQLDZDKDVLRGGRGQL-HGQRF]eQLH]Z\VWSLHQLHPJRUF]NLREVHUZXMHVLXWUDWDSHW\WXRUD]REILWHOLQLeQLH 1D ERQLH OX]RZHM MDP\ XVWQHM SRMDZLDM VL GR OLF]QH SFKHU]\NL
Z\SHQLRQH VXURZLF]\P S\QHP NWyUH Z GUXJLP OXE WU]HFLP GQLX SNDM
SR]RVWDZLDMF F]HUZRQH HUR]MH RWRF]RQH UHV]WNDPL ELDDZHJR QDERQND
268
CHOROBY KONI
(UR]MH WH GR V]\ENR JRM VL QLHNLHG\ W\ONR GRFKRG]L GR Sowstawania
QDGHUHNLZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\MQ\FK8NRQLSFKHU]H]ORNaOL]RZDQHV
JyZQLHQDFDHMSRZLHU]FKQLM]\NDZHZQWU]QHMVWURQLHZDUJRUD]QDG]L
VDFK 8 NUyZ POHF]Q\FK SR]D MDP XVWQ SFKHU]H PRJ WZRU]\ VLQD
OX]DZLF\QR]GU]DFKLZ\PLHQLXZWHG\WHGRFKRG]LGRREQLHQLDPOHF]QoFL L F]DVDPL mastitis 8 ZL SRMHG\QF]H SFKHU]H SRZVWaM QD ZDUJDFK L
tarczy ryjowej, natomiast GROLF]QHQDNRURQNDFKUDFLF7RZarzyszy temu
kulawizna : RNUHVLH Z\VWSRZDQLD ]PLDQ FKRURERZ\FK Z MDPLH XVWQHM
]ZLHU]WDQLHSU]\MPXMVLDQDLSDV]VXFK\FK=D]Z\F]DMWUZDWRGRGQL
8 ZL ]PLDQ\ QD NRF]\QDFK L NXODZL]QD XWU]\PXM VL RNRR W\JRGQL
&KRURED Z GX\FK VWDGDFK V]HU]\ VL GR V]\ENR L Z\JDVD SR 3 tygoGQLDFK .RPSOLNDFMH L VWUDW\ PRJ Z\VWSRZD MHG\QLH X ZL ] Sowodu
zanokciF\=DFKRURZDOQRXNRQLGRFKRG]LGRXNUyZZDKDVLRG
GR QDWRPLDVW X ZL QLH SU]HNUDF]D VWDGD : ]DSRZLHWU]onym
VWDG]LH ]DNDHQLX XOHJDM ZV]\VWNLH ]ZLeU]WD L VZRLVWH SU]HFLZFLDD NWyUH
SRMDZLDMVLMXZGQLXFKRURE\VWZLHUG]DVLXZV]\VWNLFK
ROZPOZNAWANIE. :\VWSLHQLHFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKREMDZyZLV]\ENLH
szeU]HQLH VL FKRURE\ Z VWDG]LH NRQL QDVXZD SRGHMU]HQLH SFKHU]\NRZHJR
]DSDOHQLDMDP\XVWQHM8E\GDSRGREQHREMDZ\WRZDU]\V]SU\Vzczycy, a u
ZL FKRURELH SFKHU]\NRZHM RVXWFH SFKHU]\NRZHM RUD] SU\V]F]\F\
&HOHPZ\NOXF]HQLDW\FKFKRUyELXVWDOHQLDUR]Soznania konieczne jest mo
OLZLH V]\ENLH SU]HSURZDG]HQLH EDGD VWHU\OQLH SREUDQ\FK SXQNWDWyZ RUD]
fragmenWyZQDERQND]SNQLW\FKSFKHU]\:3ROVFHEDGDQLHWHZ\NRQXMH
=DNDG3U\V]F]\F\Z=GXVNLHM:ROL2EHFQRZLUXVDVWZLHUG]DVLWHVWDPL
OWD i ELISA oraz w badaniach elektronomikroskopowych. Wirus VS ma
FKDUDNWHU\VW\F]Q\ NV]WDW SRFLVNX NDUDELQRZHJR 'R MHJR L]RODFML Z\NRU]yVWXMHVL-dniowe zarodki kurze, 3-tygodniowe myV]\MDNUyZQLHKRGRZOH
NRPyUNRZH%+.-21 i VERO.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\XZ]JOGQLRVS koniNWyUDREHFQLH
Z\VWSXMHVSRUaG\F]QLHLDWDNXMHZ\F]QLH]ZLHU]WDGR3 lat. Przy ospie
SLHUZV]\P REMDZHP MHVW VLOQ\ VWDQ ]DSDOQ\ VSRMyZHN D GRSLHUR SyQLHM
REVHUZXMH VL FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ QD ERQLH OX]RZHM MDP\ XVWQHM Z
poVWDFLZ\NZLWyZJUXGHNSFKHU]\NyZLVWUXSyZ
P26732:$1,( 3FKHU]\NRZH ]DSDOHQLH MDP\ XVWQHM MHVW FKRURE
]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD $ 2,(
JyZQLH]HZ]JOGXQDSRGRELHVWZRMHMREMDZyZGRV\PSWRPyZSU\V]F]yF\:RNUHVLHZ\VWSRZDQLDSFKHU]\]DOHFDVLSRGDZDQLHPLNNLHMLS\nQHM SDV]\ 3U]\ SRMDZLHQLX VL QDGHUHN Z\NRQXMH VL SU]HSXNLZDQLe jamy
XVWQHMUR]WZRUDPLURGNyZEDNWHULREyMF]\FKOXESG]OoZDQLHMRGJOLFHU\Q
3RVWSRZDQLHprzeciwepizootyczne jest podobne jak przy innych choroEDFK ]DUDOLZ\FK =ZLHU]WD FKRUH OXE SRGHMU]DQH SR]RVWDZLD VL Z So-
269
PLHV]F]HQLDFK NWyUH RNUHVRZR VSU\VNXMH VL URGNDPL RZDGREyMF]\PL

0OHNR RG NUyZ SRGGDMH VL SDVWHU\]DFML 3R Z\JDQLFLX FKRURE\ SU]HSUoZDG]D VL GH]\QIHNFM L GH]\QVHNFMSRPLHV]F]H 1D WHUHQLH ]DSRZLHWU]oQ\P RJUDQLF]D VL REUyW ]ZLHU]WDPL &HOHP RFKURQ\ NUDMyZ ZROQ\FK RG
FKRURE\ VWRVXMH VL NZDUDQWDQQ ZV]\VWNLFK ]ZLHU]W LPSRUWRZDQ\FK ]
WHUHQyZ HQGHPLF]Q\FK =H Z]JOGX QD DJRGQ\ SU]HELHJ FKRURE\QLHSUoZDG]L VL V]F]HSLH RFKURQQ\FK PLPR H RSUDFRZDQR VNXWHF]QH V]F]epionki atenuowane i inaktywowane.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Wirus SV powoduje zachoURZDQLDZUyGOXG]L]DWUXGQLRQ\FKSU]\REVXG]H]ZLHU]WFKRU\FKRUD]Z
laboratoriach rozpoznawczych. ObMDZLDM VL RQH JRUF]N GUHV]F]DPL
]DSDOHQLHPERQOX]RZ\FKMDP\XVWQHMLPLgGDNyZ
$QHPLD]DNDQDNRQL
DFanaemia infectiosa equorum, ang. equine infectious anemia)

=DNDQDFKRUREDNRQLRVyZLPXyZFHFKXMFDVLRNUHVRZ\PZ\VW
SRZDQLHP JRUF]NL JRUF]ND SRZURWQD VWRSQLRZR SRVWSXMF XWUDW
NRQG\FMLLPDV\FLDDRUD]VLOQLHZ\UDRQDQHPLZ\VWSXMHZHZV]\VWNLFK
NUDMDFKZLDWDF]FLHMQDWHUHQDFKEDJLHQQ\FKL]DOHVLRQ\FK
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA&KRUREDZ\ZRDQDMHVWSU]H]SDQWUopowy wirus z rodziny Retroviridae, podrodziny LentivirinaeZ\ND]XMF\V]F]eJyOQH SRZLQRZDFWZR GR HU\WURF\WyZ L NRPyUHN XNDGX VLDWHF]NRZRUyGERQNRZHJR-HVWRQEDUG]RRSRUQ\QDF]\QQLNL IL]\F]QHFKHPLF]QHL
URGNLRGNDDMFH:Z\VXV]RQHMNUZLZWHPSHUDWXU]HSRNRMRZHM]DFKRZXMH
\ZRWQRSU]H]PLHVLF\ZOLRILOi]RZDQHMVXURZLF\ZFKRGQLGRODW
-HVWZUDOLZ\QDS+SRQLHMLSRZ\HMGODWHJRGRRGNDDQLDQDMEDrG]LHM SU]\GDWQH V URGNL VLOQLH NZDQH lub silnie zasadowe. Wirus NZK
QDPQDD VL Z KRGRZOLOHXNRF\WyZ L NRPyUHN V]SLNX NRVWQHJR NRQLD SoZRGXMF]PLDQ\F\WRSatyczne.
1DWXUDOQ\ UH]HUZXDU ZLUXVD VWDQRZL ]ZLHU]WD NRQLRZDWH Z W\P UywQLH]HEU\XNWyU\FKFKRUREDZ\VWSXMH]UHJX\ZSRVWDFLXWDMRQHM:LUXV
Z\GDODQ\ MHVW GR URGRZLVND ]H ZV]\VWNLPL Z\G]LHOLQDPL L Z\GDOLQDPL
V]F]HJyOQLH Z RNUHVLH JRUF]NRZ\P : V]HU]HQLX FKRURE\ JyZQ URO
RGJU\ZDM RZDG\ NUZLRSLMQH ENL OHSQLH NRPDU\ EROLPXV]NL EGFH
mechanicznymi pr]HQRVLFLHODPLZLUXVD&KRUREDPRHWHE\SU]HQRV]RQD
GURJ MDWURJHQQ ]DQLHF]\V]F]RQ\P VSU]WHP SU]\ SRELHUDQLX NUZL
V]F]HSLHQLDFK L ]DELHJDFK FKLUXUJLF]Q\FK =DNDHQLH GRXVWQH SU]H] ]DQLeF]\V]F]RQ ZLUXVHP ZRG OXE SDV] PRH PLH PLHMVFH Z SU]\SDGNX
XV]NRG]HQLD OXE XE\WNX ERQ\ OX]RZHM SU]HZRGX SRNDUPRZHJR UHELWD
270
CHOROBY KONI
PRJXOHJD]DNDHQLXZRNUHVLHSRGRZ\PRUD]SRSRURG]LH]POHNLHP
0ROLZH MHVW ]DNDHQLH GURJ NU\FLD JG\ VWZLHUG]RQR REHFQR ZLUXVD Z
VSHUPLH D SR SRGVNyUQ\P MHM ZVWU]\NQLFLX Z\VWSL\ X UHELFLD W\SRZH
objawy chorobowe.
PATOGENEZA. 3RGDWQHQD]DNDHQLHV]ZLHU]WDZNDG\PZLHNXEH]
Z]JOGXQDUDV LSH:LUXVSRZQLNQLFLXGRRUJDQL]PXUR]SU]HVWU]HQLD
VL GURJ KHPDWRJHQQ L DWDNXMH HU\WURF\W\ NRPyUNL XNDGX VLDWHF]NRwoUyGERQNRZHJR RUD] UyGERQND QDF]\ ZRVRZatych. Poza rozpadem
HU\WURF\WyZSRZRGXMH]PLDQ\SDWRORJLF]QHV]F]HJyOQLHZQDU]GDFKERJaW\FKZNRPyUNLXVWDNLFKMDNOHG]LRQDZWUREDQHUNLLV]SLNNRVWQ\
Zmiany posocznicowe w ostrej postaci chorob\VHIHNWHPXV]NRG]HQLD
QDF]\ZRVRZaW\FK0DNURIDJLWNDQNRZHLNUFHIDJRF\WXMXV]NRG]RQH
HU\WURF\W\UR]NDGDMKHPRJOREiQLPDJD]\QXMSRFKRG]FH]QLHMHOD]R
:ZDUXQNDFKIL]MRORJLF]Q\FKWHNRPyUNLHOD]RQRQH, zwane syderocytami,
Z\VWSXMZGX\FKLORFLDFKMHG\QLHZOHG]LRQLHJG]LHNUHZMHVWILOWURZaQD:WRNXLQIHNFMLGRFKRG]LGRUR]SOHPXNRPyUHNXVPHWDSOD]MLNRPyUHN
PLV]X Z NRPyrNL OLPIRLGDOQH L ]QDF]QHJR REU]NX QDU]GX OHG]LRQD
stopniowo traci zdolQRFL PDJD]\QRZDQLD NUZL D MHM URO Z W\P ]DNUHVLH
SU]HMPXM LQQH QDU]G\ 0DVRZ\ UR]SDG HU\WURF\WyZ Z RNUHVLH ZLUHPLL
VSUDZLDHV\GHURF\W\SRMDZLDMVLZZWURELHZ]DFKFKRQQ\FKQHUNDFK
LSXFDFK:ZWURELHHOD]RSRF]WNRZRPDJD]\QRZDQHMHVWZNRPyUNDFK
JZLDG]LVW\FKSyQLHMV\GHURF\W\RVDG]DMVLZQDF]\QLDFKZRVRZDW\FKL
URGNRZ\FK F]FLDFK ]UD]LNyZ 3RZVWDMFH ]RJL V\GHURF\WyZ RUD] WRZaU]\V]FHLPQDFLHNL OLPIRF\WDUQHZWNDQFHF]QHMPLG]\]UD]LNRZHMSRZoGXMQDVNXWHNXcisku i nieGRWOHQLHQLD]PLDQ\ZVWHF]QHPLV]XZWURE\D
GR ]DQLNX ZF]QLH : RNUHVLH EH]JRUF]NRZ\P ]RJL V\GHURF\WyZ VWRpQLRZR]QLNDMLZWUREDUHJHQHUXMHVL0DWRPLHMVFHV]F]HJyOQLHZSRVWDFL
SU]HZOHNHMSU]\GXJLFKRNUHVDFKEH]JRUFzkowych.
ZPLDQ\SRZVWDHZOHG]LRQLHQLHFRIDMVLLGODWHJRZNROHMQ\FKRNUeVDFK JRUF]NRZ\FK ]PLDQ\ Z ZWURELH SRVWSXM V]\EFLHM SURZDG]F Z
NRFX GR PDUVNRFL : ]DDZDQVRZDQ\P VWDGLXP QLHGRNUZLVWR ]DNDQD
wykazuje cechy choroby z autoagresji8MDZQLDVLWRV]F]HJyOQLHZQHUNDFK
JG]LHSRZVWDMFH NRPSOHNV\ DQW\JHQSU]HFLZFLDRRVDG]DM VLQD NEXVzNDFK QHUNRZ\FK SRZRGXMF glomerulonephritis, czegR HIHNWHP MHVW ELDNoPRF].RPSOHNV\WHDEVRUEXMVLUyZQLHQDSoZLHU]FKQLHU\WRF\WyZLSU]\
ZVSyXG]LDOH NRPSRQHQW\ &3 GRSHQLDF]D SRZRGXM LFK OL] : SRF]WNoZ\P RNUHVLH V]SLN NRVWQ\ Z\ND]XMH Z]PRRQ DNW\ZQR L NRPSHnsuje
DQHPL SyQiej jednak dochodzi do jego uszkodzenia i zahamowania eryWURSRH]\ 0LVLH VHUFRZ\ Z QDVWSVWZLH XSROHG]RQHJR RG\ZLDQLD L PiNUR]DZDyZXOHJD]Z\URGQLHQLX2EHFQLHSU]\MPXMHVLHQDZURW\JoUF]NL
ZLUHPLL V ]ZL]DQH ] GX ]PLHQQRFL DQW\JHQRZ ZLUXsa i powstawaQLHPQRZ\FKPXWDQWyZ:WUDNFLHWUZDHJR]DNDHQLDSRGZS\ZHPSUHVML
$QHPLD]DNDQDNRQL
271
immunologicznej dochodzi do drobnych zmian w strukturze lipoproteinoZHMRWRF]NLZLUXVDLW]ZGU\IXDQW\JHQRZHJR3RMDZLDMFHVLPXWDQW\QLHV

neutralizowane przez poprzedQLR Z\WZRU]RQH SU]HFLZFLDD L SRZRGXM
kolejne wiremie.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLSU]\]DNDHQLXZZDUXQNDFKQaWXUDOQ\FKZDKDVLRGGRGQLLMHVW]DOHQ\RGLORFLZLUXVDNWyU\
wniND GR RUJDQL]PX ,P ZLNV]D MHVW GDZND ]DNDDMFD W\P NUyWV]\ RNUHV
Z\OJDQLD:\UyQLDVLRVWUSRGRVWUSU]HZOHNLXWDMRQSRVWDFKRUoby.
3RVWDRVWUDZ\VWSXMHJyZQLHXUHELWLVSRUDG\F]QLHXNRQLGRUoV\FK
R RVDELRQHM UH]\VWHQFML -HVW QDVWSVWZHP ZLUHPLL L FHFKXMH VL RJylnym
RVDELHQLHP RVRZLHQLHP RUD] Z\VRN JRUF]N & R FKDUDNWHU]H FL
J\PNWyUDF]VWRMHVWZ\V]DZJRG]LQDFKUDQQ\FK
:LGRF]QHERQ\OX]RZHSRF]WNRZRFLHPQRF]HUZRQHSRNLONXGQDLFK
XOHJDM ]DyFHQLX L SRMDZLDM VL QD QLFK SXQNFLNRZDWH OXE VPXJRZDWH
wybroczyny, dobrze widoczne na trzeciej powiece, brzusznej powierzchni i
ZG]LGHNXM]\NDF]DVHPUyZQLHZSU]HGQLHMNRPorze oka. Od 34. dnia
PRQD]DREVHUZRZDSU]\VSLHV]HQLHWWQDLRGGHFKyZRUD]V]\ENLHPF]eQLHVLQDZHWSRQLHZLHONLPUXFKX'RFKDUDNWHU\VW\F]QH jest zachowanie
DSHW\WXSU]H]FD\RNUHVFKRURE\3RGQLDFKXF]FL]ZLHU]WFKRU\FK
Z\VWSXM EyOH PRU]yVNRZH R PLHUQ\P QDVLOHQLX D SyQLHM ELHJXQND. W
Z\GDODQ\PNDOHSRMDZLDVLNUHZ:W\PVDP\PF]DVLHXSR]RVWD\FKF]VWR
dochod]L GR NEXV]NRZHJR ]DSDOHQLD QHUHN glomerulonephritis), wydalany
PRF]MHVWPWQ\]DZLHUDELDNRLKHPRJORELQ
%DGDQLHPKHPDWRORJLF]Q\PVWZLHUG]DVLZ\GDWQHREQLHQLHOLF]E\HUyWURF\WyZ L SR]LRPX KHPRJORELQ\ PLHUQ OHXNRSHQL oraz wysoki odczyn
RSDGXNUZLQHN2%QLHNLHG\UyZQLHREHFQRV\GHURF\WyZZSUHSDUDWDFK
NUZLREZRGRZHM3U]\ELHJXQNDFKLOXE]DSDOHQLDFKQHUHNVWDQRJyOQ\]ZLeU]WV]\ENRVLSRJDUV]DL]Z\NOHSRGQLDFKGRFKRG]LGR]HMPLHrWHOQ\FK8QLHNWyU\FKSRW\JRGQLDFKJRUF]NDXVWSXMHLFKRUREDSU]eFKRG]LZSRVWDSRGRVWUOXESU]HZOHN
3RVWDFLHSRGRVWUDLSU]HZOHNDVQDMEDUG]LHMW\SRZHGODQ]NLQDMF]FLHM
VSRW\NDQH X NRQL Z UyQ\P ZLHNX &KDUDNWHU\]XM VL SRZWDU]DMF\PL VL
QDSDGDPL JRUF]NL JRUF]ND SRZURWQD FR 3 tygodnie (p. podostra) lub
NLONDPLHVLF\SSU]HZOHND2NUHV\JRUF]NRZH]ZL]aQH]ZLUHPLWUZDM
4 GQL : W\P F]DVLH Z\VWSXMH ]DF]HUZLHQLHQLH D QDVWSQLH ]Dycenie
ERQOX]RZ\FKZ]URVWWHPSHUDWXU\ZHZQWU]QHMGR&SU]\VSLHV]eQLHWWQDV]\ENLHPF]HQLHVLHU\WURSHQLDLZ\VRNLH2%
:RNUHVLHUHPLVMLREMDZ\WHVWRSQLRZRXVWSXM]DQLNDUyZQLHDQHPLD,
]ZLHU]WD QLH Z\ND]XM DGQ\FK NOLQLF]QLHXFKZ\WQ\FK V\PSWRPyZ FKRUobow\FK 3R NROHMQ\FK QDSDGDFK JRUF]NL NRQLH VWRSQLRZR WUDF NRQG\FM
V]\ENRPF]VLREMDZ\DQHPLL XWU]\PXMVLWUZDOH3RMDZLDVLQLHZ\GRl-
272
CHOROBY KONI
QR NUHQLD ] FKDUDNWHU\VW\F]Q\PL REU]NDPL ]DVWRLQRZ\PL QD SRGEU]uV]XLNRF]\QDFKMDNUyZQLHFKDUDFWZR

:SRVWDFLSRGRVWUHMNRQLHSU]H\ZDMGRPLHVLF\DZSU]HZOHNHMGR
3ODW:REXSRVWDFLDFKZUyQ\FKID]DFKFKRURE\PRJZ\VWSL]DEuU]HQLD ]H VWURQ\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR OXE QHUHN SURZDG]FH Z FLJX
NLONX GQL GR SDGQL 1D WHUHQDFK endemicznych opisano nietypowy przeELHJ FKRURE\ 3R MHGQ\P OXE GZyFK NUyWNRWUZD\FK 3 dni) napadach
JRUF]NLNRQLHQLHZ\ND]\ZD\DGQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FKDQL]PLDQZ
REUD]LH NUZL 7D XWDMRQD SRVWD FKRURE\ ]ZL]DQD ] WUZD\P ]DNDHQLHP
PRHXWU]\P\ZDVLSU]H]NLONDDQDZHWNLONDQDFLHODW3RSHZQ\PF]DVLH
XMDZQLD VL REQLHQLH Z\GROQRFL ZyVLNRZHM L RVDELHQLH NRQG\FML 7DNLH
NRQLHSR]RVWDMQRVLFLHODPLZLUXVDLNDGHRVDELHQLHUH]\VWHQFMLZ\ZRDQH
przebyciem innej infekcji (np. influenzy), QDGPLHUQHNVSORDWDFMF]\QLHGo\ZLHQLHP SURZDG]L GR DNW\ZDFML LVWQLHMFHJR ]DNDHQLD L Z\VWSLHQLD QDjF]FLHMRVWUHMSRVWDFLFKRURE\8NODF]\F]\QQLNLHPZ\]ZDODMF\PFKRURE
PRHE\FLDZWHG\GRFKRG]LGR]DNDHQLDLREXPDUFLDSRGX oraz poronienia ZUyQ\PRNUHVLHFL\
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. : SRVWDFL RVWUHM VWZLHUG]D VL
]PLDQ\SRVRF]QLFRZHRUyQ\PQDVLOHQLXZIRUPLHZ\EURF]\QQDERQDFK
OX]RZ\FK L VXURZLF]\FK &KDUDNWHU\VW\F]QH MHVW NLONDNURWQH SRZLNV]HQLH
OHG]LRQ\ NWyUHM PLV] MHVW FLHPQRF]HUZRQ\ R EU\MoZDWHM NRQV\VWHQFML
3RG QDSLW WRUHEN ZLGRF]QH V OLF]QH VPXJRZDWH Z\EURF]\Q\ F]DVHP
NUZDZHZ\OHZ\:]\FKRQQHLQHUNLVREU]NHLSU]HNUZLRQH:WURED
SRZLkV]RQDEDUZ\FLHPQREU]RZHMRZ\MDVNUDZLRQ\P]DU\VLH]UD]LNyZ:
postaFL SRGRVWUHM ]PLDQ\ SRVRF]QLFRZH V VDER ]D]QDF]RQH DOER Z RJyOH
QLH Z\VWSXM 3RMHG\QF]H SXQNFLNRZDWH Z\EURF]\Q\ VWZLHUG]L PRQD QD
EU]XV]QHMSRZLHU]FKQLM]\NDSRGWRUHENOHG]LRQ\LQHUHNRUD]ZOX]ywFH RNUQLF\ L MHOLWD OHSHJR OHG]LRQD MHVW PLHUQLH SRZLNV]RQD EDUZ\
MDVQRF]HUZRQHM SR]LRPNRZHM QD SU]HNURMX ZLGRF]QH V V]DUH JUXGNL
ZLHONRFL]LDUQDSLHSU]XSRZVWDHZQDVWSVWZLHUR]URVWXWNDQNL OLPIRLGDlQHM:WUREDSRZLNV]RQDEDUZ\V]DURFzerwonej lub gliniastej, z zachowaQ\PZ\MDVNUDZLHQLHP]UD]LNyZ0LVLHVHUFRZ\LQHUNLEODGH7NDQNDSRdVNyUQD ERQ\ VXURZLF]H L OX]RZH ]DyFRQH 6]SLN NRFL GXJLFK MDVQoczerwony z czarnymi ogniskami.
3RVWDSU]HZOHNDFHFKXMHVLVLOQ\PZ\FKXG]HQLHPEODGRFLERQOu]RZ\FKQHUHNLPLQLDVHUFRZHJRQDNWyU\PGRVWU]HFPRQDSRMHG\QF]H
biaDZH EOL]Q\ :WURED SUDZLGRZHM ZLHONRFL EDUZ\ yWDZHM L WZDUGHM
NRQV\VWHQFMLQDVNXWHNUR]URVWXSRGFLHOLVNDF]QRWNDQNRZHJRQDSU]HNUoMX SU]\SRPLQD JDN PXV]NDWRRZ OeG]LRQD ZLHONRFL QRUPDOQHM EDUZ\
PDOLQRZHM]V]DU\PLJX]RZDWRFLDPLQDSRZLHU]FKQLLSU]HNURMX
%DGDQLHPKLVWRORJLF]Q\PVWZLHUG]DVLREHFQRV\GHURF\WyZZSRVWDFL
PD\FKVNXSLVNOXE]RJyZRUD]QDFLHNyZOLPIRF\WDUQ\FKZZWURELHZ
$QHPLD]DNDQDNRQL
273
]DFK FKRQQ\FK SXFDFK L QHUNDFK 8 ]ZLHU]W ]GURZ\FK V\GHURF\W\ Z

du\FKLORFLDFKZ\VWSXMMHG\QLHZOHG]LRQLH
ROZPOZNAWANIE. :UR]SR]QDQLXELHU]HVLSRGXZDJRNUHVRZHQaSDG\ JRUF]NL VWRSQLRZR SRVWSXMFH Z\FKXG]HQLH L QLHGRNUZLVWR, jak
UyZQLHPQLHMOXEEDUG]LHMFKDUDNWHU\VW\F]QH]PLDQ\DQDWRPRSDWRORJLF]QHL
Z\QLNL EDGDQLD KLVWRORJLF]QHJR 7H REMDZ\ L ]PLDQ\ SR]ZDODM MHG\QLH QD
SRGHMU]HQLH QLHGRNUZLVWRFL ]DNDQHM JG\ PRJ Z\VWSRZD SU]\ LQQ\FK
chorobach posocznicowycK Z\ZRDQ\FK SU]H] EDNWerie hemolityczne (np.
paciorkowce, leptospiryOXESDVR\W\NUZLSLURSOD]P\RUD]XNRQLX\Zanych do produkcji surowic odpornoFLRZ\FK
:]ZL]NX]W\PUR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDL]RODFMLLLGHQW\ILNDFMLZLUXVD
OXE WHVWDFK VHURORJLF]Q\FK 'R QDPQDDQLD ZLUXVD ] NUZL REZRGRZHM SoEUDQHMZRNUHVLHJRUF]NRZ\PX\ZDVLKRGRZOLOHXNRF\WyZNRVNLFK
3R Z\VWSLHQLX ]PLDQ F\WRSDW\F]Q\FK ZLUXV LGHQW\ILNRZDQ\ MHVW ]D SoPRF VZRLVW\FK VXURZLF WHVWHP (/,6$ lub immunofluorescencji 3UyE\
ELRORJLF]QHMQDUHELWDFKREHFQLHQLHZ\NRQXMHVL]HZ]JOGXQDNRV]W\L
GXJL F]DV WUZDQLD GQL 6ZRLVWH SU]HFLZFLDD ZLFH GRSHQLDF] SRMaZLDM VL ZH NUZL SR 29 dniach od zakaHQLD XWU]\PXM VL SU]H] NLOND
W\JRGQL SyQLHM Z\ND]XM ]PLHQQ\ SR]LRP 'ODWHJR WH 2:' PRH E\
PLDURGDMQ\W\ONRSU]\Z\QLNXGRGDWQLP7HVWHPRJyOQLHX]QDZDQ\PL]DOeFDQ\P RG U SU]H] 2,( MHVW RGF]\Q SUHF\SLWDFML Z HOX RSUDFRZDQ\
przez Cogginsa (test Cogginsa). Swoiste precypityny w surowicy koni choU\FKSRMDZLDMVLSRGQLDFKLXWU]\PXMVLQDZ\NU\ZDOQ\PSR]LoPLH]Z\NOHSU]H]FDH\FLH0RJE\QLHZ\NU\ZDOQHXQLHNWyU\FKNRQLSR
2PLHVLFDFKRGSU]HMFLDFKRURE\ZSRVWDXWDMRQODWHQWQ.RPHUF\jQH]HVWDZ\GLDJQRVW\F]QH]DZLHUDMVZRLVWHDQW\JHQ\RUD]GRGDWQLHVXURZiFHDZLFWHVWHPW\PPRQDZ\NU\ZDREHFQRVZRLVW\FKSU]HFLZFLDOXE
DQW\JHQXZLUXVRZHJR7HVWWHQ]DOHFDQ\MHVWGREDGDNRQWURlnych koni w
REURFLH PLG]\QDURGRZ\P 2G NLONX ODW SURGXNRZDQH V UyZQLH NRPHrcyjne zestawy ELISA7HVW&RJJLQVDPRHGDZDZ\QLNL IDV]\ZLHXMHPQH
Z RNUHVLH LQNXEDFML FKRURE\ 'ODWHJR X NRQL SRGHMU]DQ\FK ]DOHFD VL SU]ynajmniej dwukrotne powtyU]HQLHEDGDQLDFR3 tyJRGQLH:\QLNLIDV]\ZLH
GRGDWQLH ]Z\NOH VDER GRGDWQLH Z\VWSXM X UHELW SRFKRG]F\FK RG
NODF]\ ]DNDRQ\FK 0RJ RQH E\ VSRZRGRZDQH REHFQRFL SU]HFLZFLD
PDWF]\Q\FK VLDURZ\FK -HOL X WDNLFKUHELW QLH Z\VWSXM REMDZ\ FKoroERZHZ\NRQXMHVLWHVW\&RJJLQVDSRXNRF]HQLXLPLHVLFD\FLD:
W\P F]DVLH SU]HFLZFLDD SRFKRG]HQLD VLDURZHJR ]DQLNDM L WHVW\ V XMHPQH
:\QLNLGRGDWQLHZVND]XMQD]DNDHQLH
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL SU]HGH ZV]\VWNLP Sosocznicowe postacie streptokokozy i leptospirozy, wJOLNRUD]EDEHV]MR]
274
CHOROBY KONI
P26732:$1,(. 1LHGRNUZLVWR]DNDQDNRQLMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]
XU]GXLSRGOHJaMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(/HF]HQLDQLHPD
swoistego zapobiegania dotychczas nie opracowano.
=ZDOF]DQLHFKRURE\RSLHUDVLQDOLNZLGDFMLNRQLFKRU\FKSU]H]XV\SLDQLH
RUD]QLV]F]HQLXZFDRFL]ZRN3RGREQLHSRVWSXMHVL]NRPLX]QDQ\PL
]D ]DNDRQH QD SRGVWDZLH GRGDWQLHJR Z\QLNX EDGDQLD VHURORJLF]QHJR :
przypadku podejrzenia choroby wszystNLH NRQLH Z JRVSRGDUVWZLH QDOH\
L]RORZD L SU]HVD NUHZ GR EDGDQLD Z NLHUXQNX Q]N GR =+: : RNUHVLH
OHWQLPSRPLHV]F]HQLHZNWyU\PL]ROXMHVLNRQLHZLQQRE\]aciemnione i
FRNLONDGQLVSU\VNLZDQHURGNDPLRZDGREyMF]\PL2GNRQL SDG\FKSU]HVyDVLGREDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJRVNU]HSNUZLLZ\FLQNLOeG]LRQ\ZWURE\L
SXF 3U]\ Z\QLNX GRGDWQLP EDGDQLD VHURORJLF]QHJR F]\ ZLUXVRORJLF]QHJR
JRVSRGDUVWZR X]QDMH VL ]D ]DSRZLHWU]RQH L ZSURZDG]D VL U\JRU\ SU]HZidziane w ustawie o zwaOF]DQLX FKRUyE ]DNDQ\FK ] NZLHWQLD U
&HOHP RJUDQLF]HQLD V]HU]HQLD VL FKRURE\ GURJ MDWURJHQQ ]DOHFD VL SU]\
SRELHUDQLXNUZLLV]F]HSLHQLDFKX\ZDQLHMHGQRUD]RZ\FKLJLHRUD]VWU]\NaZHN.RQLHRV\LPX\LPSRUWRZDQHGRNUDMXRUD]HNVSRUWRZDQH]DJUDQLF
PXV]SRFKRG]L]IHUPF]\VWDGQLQZROQ\FKRGFRQDMPQLHMPLHVLF\RG
QLHGRNUZLVWRFL ]DNDQHM L PLH DNWXDOQH ]DZLDGF]HQLD R QHJDW\ZQ\P RdF]\QLHZWHFLH&RJJLQVD
Nosacizna
DFmalleus, ang. glanders)

-HVWWR]DNDQDFKRUREDNRQLPXyZLRVyZSU]\NWyUHMGRFKRG]LGR
tworzeQLDVLFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKJX]NyZDQDVWSQLHRZU]RG]HQDERQLH
OX]RZHMQRVDVNyU]HLZSXFDFK2SUyF]NRQLRZDW\FKQDQRVDFL]Q]DSaGDM ]ZLHU]WD PLVRHUQH RUD] OXG]LH &KRURED Z\VWSXMH HQGHPLF]QLH Z
7XUFML,UDNX,QGLDFK&KLQDFKL0RQJROLLVNGVSRUDG\F]QLH]DZOekana jest
GRLQQ\FKNUDMyZ
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRURE Z\ZRXMH JUDPXMHPQD SaHF]NDBurkholderia mallei (Pseudomonas mallei). Zarazek ten, o wymiarach 0,5 u
1,5 PP FHFKXMH VL VLOQ LQZD]\MQRFL L ]DUDOLZRFL RUD] ]UyQLFRZDQ
]MDGOLZRFL&KRUoERWZyUF]RXZDUXQNRZDQDMHVWLQZD]\MQRFL]DUD]NDL
uwalnianiem endotoksyn o charakterze lipido-ZLHORFXNURZ\P : URGRZiVNX]HZQWU]Q\PZZ\VXV]oQ\FKVWUXSDFKOXEURSLH]DUD]HNXWU]\PXMHVL
RGGRGQLZZLOJRWQ\FKVDERRZLHWORQ\FKSRPLHV]F]HQLDFKQDZHW
GR W\JRGQL %H]SRUHGQLH ZLDWR VRQHF]QH QLV]F]\ JR SR 14 godzi-
Nosacizna
275
QDFKDURGNLRGNDDMFHZSRZV]HFKQLHVWRVRZDQ\FKVWHQLDFKSRJRG]inie.
3LHUZRWQH UyGR ]DNDHQLD VWDQRZL ]ZLHU]WD FKRUH Z\GDODMFH GXH
LORFL ]DUD]ND ] Z\FLHNLHP ] QRVD L ZU]RGyZ MDN UyZQLH R]GURZLHF\ L
EH]REMDZRZLQRVLFLHOH6WRQDMF]FLHM]ZLHU]WDNRQLRZDWHVSURZDG]DQH
GRRJURGyZ]RRORJLF]Q\FK:WyUQ\PUyGHP]DNDHQLDVSRPLHV]F]HQLD
URGNL WUDQVSRUWX SDV]D L ZRGD ]DQLHF]\V]F]RQH ]DUD]NDPL =DNDHQLH QaVWSXMH QDMF]FLHM GURJ DOLPHQWDUQ U]DG]LHM SU]H] XV]NRG]RQ VNyU L
sporDG\F]QLHGURJLQKDODF\MQ
PATOGENEZA. =DUD]NLSRQDPQRHQLXZPLHMVFXLQZD]MLSU]HQLNDMGR
UHJLRQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FKJG]LHPRJE\]QLV]F]RQHSU]H]IDJRF\W\
OXESU]H\ZDML]OLPIVSU]HQRV]RQHGRPLHMVFSUHG\OHNF\MQ\FKJyZQLH
ERQ\ OX]RZHM QRVD SXF RUD] VNyU\ 7XWDM SRZRGXM ]PLDQ\ ]DSDOQH R
FKDUDNWHU]H Z\VLNRZR-Z\WZyUF]\P RUD]PDUWZLFRZ\P /RV\ ]DNDHQLD V
]DOHQH RG VSUDZQRFL PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK L NRQG\FML ]ZLHU]FLD D
WDNH ]MDGOLZRFL L LORFL ]DUD]ND : ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK GR rozwoju
SURFHVXFKRURERZHJRGRFKRG]LSU]\PDV\ZQ\P]DNDHQLXOXESU]\SRZWaU]DMF\FK VL LQIHNFMDFK Z WRNX NLONXW\JRGQLRZHJR NRQWDNWX ]H UyGHP
zakaHQLD
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLMHVWGXJLLZDKDVLRGW\JRGQL
do 2PLHVLF\:\UyQLDVLSRVWDRVWULSU]HZOHNFKRURE\1DSRVWD
RVWU]DSDGDMRV\PX\]ZLHU]WDPLVRHUQHLOXG]LHQDWRPLDVWQDSRVWD
SU]HZOHN NRQLH 3RGDZDQ\ Z VWDUV]\FK SRGUF]QLNDFK SRG]LD SRVWDFL
SU]HZOHNHM QD QRVRZ VNyUQ L SXFQ QLH MHVW REHFQLH VWRVRZan\ JG\
SRVWDFLHWHPRJZ\VWSRZDUyZQRF]HQLHOXEQDVWSRZDSRVRELHXWHJR
VDPHJR]ZLHU]FLD
3RVWDRVWUDUR]SRF]\QDVLZ\VRNJRUF]N&XWUDWDSHWytu, osowieniem i dreszczami. Po 2-GQLDFKQDERQLHOX]RZHMMDP\QRVoZHMSRMDZLDMVLV]NOLVWHyWDZHOXEV]DURF]HUZRQHJX]NLZLHONRFL]LDUQD
SURVDRWRF]RQHREZyGNSU]HNUZLHQLDRERF]QHJR. Guzki te po paru dniach
XOHJDMPDUWZLF\L]URSLHQLXSU]eNV]WDFDMFVLZRZU]RG]HQLDRZDRZDWR
wyniesionych, nLHUyZQ\FKEU]eJDFK=PLDQ\WH]Z\NOHREHMPXMMHGQMDP
QRVRZ ] NWyUHM Z\S\ZD yWR]LHORQ\ OX]RZR-URSQ\ D SyQLHM NUZLVW\
wyciek. Owrzodzenia stopQLRZR JRM VL SR]RVWDZLDMF FKDUDNWHU\VW\F]QH
srebrzyste gwiazdkowate blizny. JednoF]HQLH JX]NL L RZU]RG]HQLD WZRU]
VL Z LQQ\FK PLHMVFDFK WDN H SU]\ EDGDQLX VWZLHUG]D VL UyZQRF]HQLH
JX]NLZU]RG\LEOL]Q\FRXZDDQHMHVW]DFKDUDNWHU\VW\F]Q\REMDZQRVDFi]Q\ 3RGREQH ]PLDQ\ SRZVWDM Z JDUGOH NUWDQL WFKDZLF\ L RVNU]HODFK D
F]DVDPL QD VNyU]H ZRNy QR]GU]\ L F]FL WZDU]RZHM JRZ\ 3RMDZLD VL
GXV]QRRUD]QDSDGRZ\NDV]HO8VDPLFJXzNLLRZU]RG]HQLDWZRU]VLQD
REU]N\FKZDUJDFKVURPRZ\FKDXVDPFyZQDPRV]QLH6WDQRJyOQ\]ZLeU]W FKRU\FK V]\ENR SRJDUV]D VL L Z NRFRZHM ID]LH FKRURE\ UR]ZLMD VL
276
CHOROBY KONI
]DSDOHQLHSXFQLHNLHG\ELHJXQND LSROLXULD=HMFLHPLHUWHOQHQDVWSXMHSR
12 tygodniach.
3RVWD SU]HZOHND FHFKXMH VL JRUF]N SRZURWQ 2NUHV\ JRUF]NRZH
WUZDMFH GQL WRZDU]\V] UR]SDGRZL JX]yZ L EDNWHULHPLL : RNUesach
remLVMLJRUF]NL]ZLHU]WDRG]\VNXMDSHW\WDOHLFKVWDQRJyOQ\V\VWHPDW\FzQLHSRJDUV]DVL3LHUZV]H]PLDQ\XPLHMVFRZLRQHVQDERQLHOX]RZHMQRVD
ZSRVWDFLFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKJX]yZZU]RGyZLEOL]Q1DVNXWHN]Oewania
VL VVLDGXMF\FK ]H VRE ZU]RGyZ L GUHQLD Z JE PRH GRFKRG]L GR
SHUIRUDFML SU]HJURG\ QRVRZHM :]\ FKRQQH SRGuFKZRZH REU]NDM D
SyQLHM Z ]ZL]NX ] UR]URVWHP WNDQNL F]QHM VWDM VL WZDUGH L QLHSU]HVuZDOQH Z]JOGHP SRGRD 3Uoces chorobowy stopniowo obejmuje dalsze
RGFLQNLXNDGXRGGHFKRZHJRLZNRFXSXFDZNWyU\FKUR]ZiQVLPRH
SRVWD UR]VLDQD GUREQRJX]NRZD OXE JX]RZDWD. Ciemnoczerwone guzki
wielkoFL ]LDUQD SURVD GR JURFKX SROQHJRSRZVWDM ZH ZV]\VWNLFK SDWDFK
6 RQH UR]U]XFRQH Z FD\P PLV]X DOH QDMZLFHM LFK VSRW\ND VL SRG
RSXFQ:WRNXWUZDQLDSURFHVXFKRURERZHJRURGHNJX]NDXOHJDPDUWZicy i serowaceniu lub zwapQLHQLX:QRVDFLQLHJX]RZDWHM]PLDQ\REHMPXM
FD\]UD]LNOXENLONDVVLHGQLFK]UD]LNyZ7ZRU]VL V]DURELDHVRQLQRZDWH
JX]\UyQHMZLHONRFL RGMDMDNXU]HJRGRSLFL Z\SHQLRQHFLHPQoEU]RZ VHURZDW OXE URSQ ]DZDUWRFL =PLDQ\ QRVDFL]QRZH QD VNyU]H
SRZVWDM QD VNXWHN ]DNaHQLD PLHMVFRZHJR SU]H] XV]NRG]RQ VNyU OXE
SU]HQLHVLHQLD]DUD]NyZGURJKHPDWRJHQQ:W\PGUXJLPSU]\SDGNXSLHrZRWQH RJQLVND SRMDZLDM VL UyZQLH Z PLHMVFX SU]\SDGNRZ\FK XUD]yZ
VNyU\ L V ]ORNDOL]RZDQH QDMF]FLHM QD NRF]\QDFK W\OQ\FK U]DG]LHM QD
SU]HGQLFKLJRZLH3URFHV FKRURERZ\REHMPXMHVNyUZNWyUHMWZRU]VL
UyDFRZDWRXRoQHJX]NLDQDVWSQLHNUDWHURZDWHZU]RG\UHGQLF\RG
do 2,0 cm, o podminowaQ\FK EU]HJDFK L V]DURELD\P GQLH = ZU]RGyZ
Z\FLHNDFLJOLZDyWaZDURSD3RNLONXQDVWXGQLDFKSLHUZRWQHZU]RG\JRM
VL DOH Z LFK VVLHG]WZLH SRMDZLDM VL QDVWSQH ]Z\NOH Z]GX SU]HELHJX
VNyUQ\FKQDF]\OLPIDW\FzQ\FK:U]RG\PRJGU\GRWNDQNLSRGVNyUQHML
przy znacznym rozprzeVWU]HQLHQLX SRZRGRZD ]PLDQ\ UR]URVWRZH WNDQNL
SRGVNyUQHMLVRQLRZDWR NRF]\Q3RVWDSU]eZOHNDQRVDFL]Q\FLJQLHVL
PLHVLFDPL L PLPR RNUHVRZ\FK UHPLVML SURZDG]L Z NRFX GR FKDUDFWZD
3U]\XPLHMVFRZLHQLXSURFHVXFKRURERZHJRZSXFDFK]ZLHU]QDZHWSU]H]
NLONDODWPRHQLHZ\Na]\ZDNOLQLF]QLHXFKZ\WQ\FKREMDZyZ'RSLHURSR
zDG]LDDQLX F]\QQLNyZ VWUHVRJHQQ\FK OXE SU]HE\FLX LQIHNFML ZLUXVRZHM GoFKRG]L GR XDNW\ZQLHQLD FKRURE\ L ]DSDOHQLD SXF 1D WHUHQDFK HQGHPLFzQ\FKSHZLHQRGVHWHNNRQLSU]HFKRG]LFKRUREZSRVWDFLSRURQQHMOXEVXbklinicznej, po]RVWDMFF]VWRQRVLFLHODPL]DUD]ka.
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD GRFKRG]HQLX HSL]RRWLRORJLF]Q\P EaGDQLX NOLQLF]Q\P L VHNF\MQ\P RUD] EDNWHULRORJLF]Q\P D WDNH QD WHVWDFK
VHURORJLF]Q\FKLDOHUJLF]Q\FK:Z\ZLDG]LHQDOH\XVWDOLSRFKRG]HQLH]ZLe-
Nosacizna
277
U]FLD L HZHQWXDOQH NRQWDNW\ ]H ]ZLHU]WDPL importowanymi. CharakteryVW\F]QH REMDZ\ Z SRVWDFL JX]NyZ RZU]RG]H L EOL]Q QD ERQLH Ouzowej
QRVDRUD]JX]yZLRZU]RG]HQDVNyU]HQDVXZDMSRGHMU]HQLHQRVDFL]Q\LW
FKRUREQDOH\ZW\FKSU]\SDGNDFKZ\NOXF]\SRSU]H]EDGDQLDEDNWHULROogiczne, testy sHURORJLF]QHLPDOHLQL]DFM
%DGDQLH EDNWHULRORJLF]QH Z\NRQXMH VL SU]\ ]DFKRZDQLX V]F]HJyOQ\FK
URGNyZ RVWURQRFL JG\ SDHF]ND QRVDFL]Q\ MHVW FKRURERWZyUF]D GOD
luG]L'REDGDQLDQDMEDUG]LHMSU]\GDWQHVSXQNWDW\SREUDQH]JX]NyZOXE
SUyENL URS\ ] RWZDUW\FK ZU]RGyZ %DGDQLHP PLNURVNRSRZ\P Z SUHSDUaWDFK]URS\VWZLHUG]DVLPDHJUDPXMHPQHSDHF]NL R]DRNUJORQ\FKNR
FDFKXRRQHSRMHG\QF]ROXEZSRVWDFLZL]HN:HGXJ]DOHFH2,(SU]HG
Z\NRQDQLHPSRVLHZyZURSQDOH\]PLHV]D]SHQLF\OLQZLORFL j./ml
LSU]HWU]\PDSU]H]JRG]LQ\Z&FHOHPHOLPLQDFMLSDFLRUNRZFyZNWyUH
F]VWR VWDQRZL ZWyUQ IORU EDNWHU\MQ :\HOLPLQRZDQLH ZWyUQHM IORU\
bakteryjnej moQD UyZQLH X]\VND PHWRG ELRORJLF]Q 3UyENDPL URS\
]DNDDVLGoRWU]HZQRZRVDPFDZLQNL PRUVNLHMXNWyUHJRSR4 dniach
UR]ZLMD VL orchitis. Ten objaw, zwany fenomenem Straussa, nie jest jednak
VZRLVW\ GOD SDHF]NL QRVDFL]Q\ JG\ PRH E\ Z\ZRaQ\ WDNH SU]H] LQQH
EDNWHULHFKRURERWZyUF]H
'RKRGRZOLSDHF]NLQRVDFL]Q\X\ZDVLSRGR\DJDURZ\FK]Z\N\FK
OXE ]LHPQLDF]DQ\FK ] GRGDWNLHP JOLFHUROX 2EHFQLH ]DOHFD VL SRGRD
DJDURZHVHOHNW\ZQH]GRGDWNLHPJOLFHU\Q\VXURZLF\NRVNLHM
owczej hemoglobiny oraz 1000 j. polimyksyny, 250 j. bacytracyny i 0,25 mg
DNW\GLRQXQDPOSRGRD3RVLHZ\LQNXEXMHVLZZDUXQNDFKWOHQRZ\FK
Z & 1D SRGRDFK DJDURZ\FK GUREQH OXE UR]OHZDMFH VL NUHPRZH
koORQLHIRUP\6Z\UDVWDMSRJRG]SU]\ELHUDMFZPLDUVWDU]HQLDVL
FLHPQREU]RZH ]DEDUZLenie. Na agar]H ]LHPQLDF]DQ\P NRORQLH SDHF]NL
QRVDFL]Q\VZRLPZ\JOGHPLNRQV\VWHQFMSU]\SRPLQDMNURSOHPLRGX'R
LGHQW\ILNDFML EDNWHULL Z\NRU]\VWXMH VL DJOXW\QDFM V]NLHNRZ ]H VZRLVW
suURZLFRUD]$3,-test (Merieux).
3DHF]ND QRVDFL]Q\ MHVW VLOQ\P DQW\JHQHP L Dlergenem, stymuluje pojaZLHQLHVLVZRLVW\FKSU]HFLZFLDMXZ-14. dniu oraz stanu swoistej alergii
po 2W\JRGQLDFKRG]DNDHQLD=DOHFDQ\PWHVWHPZUR]SR]QDZDQLXQRVacizny jest OWD-HOLLVWQLHMHSRGHMU]HQLHFKRURE\ZVND]DQHMHVWSRZWyU]enie badania po 2 tygodniach. Wzrost miana przy drugim badaniu jedno]QDF]QLHZLDGF]\R]DNDHQLX%DUG]LHMF]X\LVZRLVW\MHVWWHVW(/,6$. Inne
RGF]\Q\VHURORJLF]QHMDNDJOXW\QDFMDF]\SUHF\SLWDFMDQLHVREHFQLH]DOHFaQHJG\ZSU]HZOHN\PSU]HELHJXFKRURE\GRF]VWRGDMZ\QLNLIDV]ywie ujemne.
Bardzo przydatny w rozpoznawaniu nosacizny jest test alergiczny wykoQDQ\ ]D SRPRF PDOHLQ\ 2,( ]DOHFD X\ZDQLH SUHSDUDWyZ VWDQGDU\]RZaQ\FKDV]F]HJyOQLHPDOHLQ\33'6WU]\PHWRG\Z\NRQDQLDWHJRWHVWX
PDOHLQL]DFMDVSRMyZNRZDUyGVNyUQR-powiekowa i podVNyUQD
278
CHOROBY KONI
0DOHLQL]DFMDVSRMyZNRZD'RZRUNDVSRMyZNRZHJRSRRGFK\OHQLXGRlQHM SRZLHNL ZNUDSOD VL ]DOHFDQ SU]H] SURGXFHQWD GDZN PDOHLQ\ PO
maleiny PPD:\QLNRFHQLDVLSRLJRG]LQDFK2GF]\QX]QDMH
VL]DGRGDWQLSRZ\VWSLHQLXSU]HNUZLHQLDVSRMyZHNLZ\S\ZLHURSQ\P]
RNDXWU]\PXMF\PVLSU]H]FRQDMPQLHMJRG]LQ\3U]\Z\S\ZLHOX]owym i nieznaczQ\P SU]HNUZLHQLX RGF]\Q RFHQLD VL MDNR ZWSOLZ\ D SU]\
EUDNXZ\S\ZXLNUyWNRWUZD\POHNNLP]DZLHQLXMDNRXMHPQ\:SU]\SDdNDFK ZWSOLZ\FKRGF]\Q SRZWDU]D VL SR GQLDFK3RGF]DV NRQWUROL Z\QiNyZNDGRUD]RZRPLHU]\VLWHPSHUDWXUZHZQWU]Q-HOLZ\QLNMHVWZtSOLZ\ NDG\ Z]URVW WHPSHUDWXU\ SRZ\HM qC kwalifikuje odczyn jako
dodatni.
0DOHLQL]DFMD UyGVNyUQR-powiekowa 0DOHLQ ZVWU]\NXMH VL VWU]\NDZN
do tuberkulinizacjiUyGVNyUQLHGRGROQHMSRZLHNLZRGOHJRFLPPRGMHM
EU]HJXZLORFL]DOHFDQHMSU]H]SURGXFHQWD2FHQSUyE\SU]HSURZDG]DVL
SRLJRG]LQDFK2GF]\QX]QDMHVL]DGRGDWQLSU]\REU]NXREXSowiek oraz wyS\ZLHURSQ\P]RND3U]\REU]NXSRZLHNLGROQHMLZ\S\ZLH
OX]RZ\P RGF]\Q X]QDMH VL ]D ZWSOLZ\ D SU]\ OHNNLP REU]NX SRZLHNL
dolnej, zanikaMF\P SR JRG] RGF]\Q NZDOLILNXMH VL MDNR XMHPQ\ *G\
wynik pierwszeJRSRJRG]VSUDZG]HQLDWHVWXMHVWGRGDWQLOXEZWSOLZ\
QDOH\ wykoQDGRGDWNRZPDOHLQL]DFM QDGUXJLPRNXW]ZVHQV\ELOL]DFM),
NWyURFHQLDVLSRJRG]LQDFKZHGXJW\FKVDP\FKNU\WHULyZ3RGREQLH
MDN SU]\ PDOHLQL]DFML VSRMyZNRZHM ELHU]H VL SRG XZDJ WHPSHUDWXU ZeZQWU]Q
0DOHLQL]DFMDSRGVNyUQD. Ten test wykoQXMHVLSU]\Z\QLNDFKZWSOLZ\FK
OWD LPDOHLQL]DFMLVSRMyZNRZHMF]\UyGVNyUQR-powiekowej. Przed wykoQDQLHPRGF]\QX]ZLHU]WDREVHUZXMHVLSU]H]GZDGQLL PLHU]\VLWHPSHUaWXU UDQR Z SRXGQLH L ZLHF]RUHP -HHOL UHGQLD WHPSHUDWXUD SU]HNUDF]D
&OXEZDKDQLDGRERZHZ\QRV]SRQDG&PDOHLQL]DFMQDOH\RGUoF]\ -HOL ZDKDQLD GRERZH PLHV]F] VL Z JUDQLFDFK IL]MRORJLF]Q\FK WM
& ZVWU]\NXMH VL rozcieF]RQ PDOHLQ SRGVNyUQLH QD V]\L 3UyE W
Z\NRQXMH VL ]Z\NOH Z JRG]iQDFK ZLHF]RUQ\FK D MHM RFHQ UR]SRF]\QD VL
SR JRG]LQDFK GRNRQXMF SRPLDUyZ WHPSHUDWXU\ ZHZQWU]QHM FR JoG]LQ\SU]H]GRJRG]LQ2GF]\QX]QDMHVL]DGRGDWQLSRZ\VWSieniu w
PLHMVFX LQLHNFML EROHVQHJR REU]NX ZLHONRFL MDMD NXU]HJR OXESLFL XWU]yPXMFHJR VL SU]H] GQL SU]\ MHGQRF]HVQ\P Z]URFLH WHPSHUDWXU\ ZeZQWU]QHMR&SRQDGQRUPSRF]RQ\P]RVRZLHQLHPLXWUDWDSHWyWX:\QLNUyZQLHWUDNWXMHVLMDNR GRGDWQLSU]\VDERZ\UDRQ\PRGF]\QLH
PLHMVFRZ\P LRJyOQ\P DOH SU]\ VNRNX WHPSHUDWXU\ R & OXE ZLFHM 2dF]\Q X]QDMH VL ]D ZWSOLZ\ JG\ WHPSHUDWXUD Z]UoQLH R q& OXE ZLFHM
MHGQDN QLH ZLFHM QL & D MHGQRF]HQLH REVHUZXMH VL XWUDW DSHW\WX L
VDER Z\UDRQ\ DOH XWU]\PXMF\ VLSU]H]3 dni odczyn miejscowy. Odczyn jest ujemny przy temperaturze w granicach norm fizjologicznych i
Nosacizna
279
EUDNXRGF]\QyZRJyOQ\FKLPLHMVFRZ\FK3RZVWD\ZPLHMVFXLQLHNFMLPDOeLQ\PD\REU]N]DQLNDSR24 godzinach.
PrzeG Z\NRQDQLHP PDOHLQL]DFML QDOH\ ]DZV]H SREUD NUHZ GR EDGDQLD
serologicznego. Badania serologiczne L DOHUJLF]QH PRJ GDZD Z\QLNL ID
V]\ZLH XMHPQH Z RVWUHM SRVWDFL FKRURE\ RUD] Z VWDQDFK DQHUJLL FKDUDF]HM
natoPLDVWIDV]\ZLH dodatnie przy meloidozie.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE=ZRNL]ZLHU]WSDG\FKQDQRVaFL]QVZ\FKXG]RQH1DERQLHOX]RZHMQRVDZLGRF]QHVJX]NLZU]RG\L
FKDUDNWHU\VW\F]QHJZLD]GNRZDWHEOL]Q\DQDVNyU]HJX]\RUD]ZU]RG\3U]\
lokalizacji procesu choURERZHJR Z SXFDFK VWZLHUG]D VL GUREQH FLHPQoF]HUZRQH JX]NL ] yW\P SU]HZLHFDMF\P URGNLHP Z PLV]X OXE GXH
V]DURELDH VRQLQRZDWH JX]\ Z\SHQLRQH EU\MRZDW EU]oZRF]HUZRQ
PDVZSRV]F]HJyOQ\FKSDWDFK1DSU]HNURMXJX]NDZLGRF]QHMHVWPDUWZicze FHQWUXPRWRF]RQHV]DURELDREZyGN:REUD]LHKLVWRSDWologicznym
FKDUDNWHU\VW\F]QD GOD QRVDFL]Q\ MHVW PDUWZLFD SRF]RQD ] UR]SaGHP MGHU
NRPyUNRZ\FKkariorrhexis:RNyRJQLVNDMHVWQDFLHNNRPyUHNQDERQNoZ\FKLPDNURIDJyZ, a na zewQWU]NRPyUHNOLPIRF\WDUQ\FK
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QRVDFL]Q\ QDOH\ XZ]JOGQL QDVWSXMFH
choroby:
1. ]R]\ FHFKXMFH VL RVWU\P SU]HELHJLHP SRF]RQ\P ] JRUF]N REuVWURQQ\P URSQ\P Z\S\ZHP ] QR]GU]\ L ]URSLHQLHP Z]yZ FKRnQ\FKXFKZRwych oraz brakiem charakterystycznych dla nosacizny guzNyZZU]RGyZLEOL]QQDERQLHOX]RZHMQRVD
2. HSL]RRW\F]QH L ZU]RG]LHMFH ]DSDOHQLH QDF]\ FKRQQ\FK, z guzami i
ZU]RGDPLQDVNyU]H]Z\NOHEH]JRUF]NLL]PLDQQDERQLHOX]RZHMQosa;
3. PHOLRLGR]NWyUDZ\VWSXMHHQGHPLF]QLHZNUDMDFKWURSLNDOQ\FKDWDNXMH
ZV]\VWNLH]ZLHU]WDJRVSRGDUVNLHLSV\Z\ZRXMF]PLDQ\URSQHLVHUoZDWHZZ]DFKFKRQQ\FKLQDU]GDFKZHZQWUznych;
4. SU]HZOHNH]DSDOHQLH]DWRNOXEZRUNyZSRZLHWU]Q\FKSRF]RQH]Z\NOH
] MHGQRVWURQQ\P Z\S\ZHP URSQ\P ] QR]GU]\ RUD] REU]NLHP UHJLoQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FK
5. ]PLDQ\QRZRWZRURZHERQ\OX]RZHMQRVDUDNPLVDNSROLS\LLnne),
SU]\NWyU\FKPRHGRFKRG]LGRRZU]RG]HLRJQLVNRZHMPDUWZLF\Ou]yZNL
5R]VWU]\JDMFH ]QDF]HQLH Z UR]SR]QDQLX Z\PLHQLRQ\FK FKRUyE RGJUyZDM EDGDQLD EDNWHULRORJLF]QH PLNRORJLF]QH L KLVWRSDWRORJLF]QH : ZWSOiZ\FKSU]\SDGNDFKQDOH\]DZV]HZ\NOXF]\QRVDFL]QSU]H]EDGDQLHVHUROogic]QHLHZHQWXDOQLHPDOHLQL]DFM
P26732:$1,(. Nosacizna MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJaMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( =ZLHU]WD X]QDQH ]D FKRUH V
XV\SLDQHDLFK]ZRNLQLV]F]RQH3RPLHV]F]HQLDLVSU]WSRGGDMHVL odka-
280
CHOROBY KONI
HQLX =ZLHU]WD NWyUH VW\ND\ VL ] FKRU\PL SRGOHJDM NZDUDQWDnnie, w

F]DVLHNWyUHMSU]HSURZDG]DVLEDGDQLDVHURORJLF]QHLPDOHLQL]DFM1DWHUenie zapoZLHWU]RQ\P ZVWU]\PXMH VL REUyW NRPL :HGXJ ]DOHFH 2,(
ZRNyWHUHQX]DSRZLHWU]RQHJRXVWDODVL ZSURPLHQLXNPRNUJ]DJUoRQ\ZNWyU\PSU]HSURZDG]DVLSU]HJOG\NRQLLHZHQWXDOQLHPDOHLQL]DFM
-HOL FKRUoED ]RVWDQLH VWZLHUG]RQD Z VWDGQLQLH OXE VWDG]LHSURZDG]L VL PLHVLF]Q RbVHUZDFM ZUD] ]H ZV]\VWNLPL U\JRUDPL VDQLWDUQRweterynaryjnymi. 2EVXJD ]ZLHU]W ZLQQD E\ ]DRSDWU]RQD Z RG]LH
RFKURQQ L SRXF]RQD R QLHEH]SLeF]HVWZLH ]DNDHQLD : WDNLP RELHNFLH
SU]HSURZDG]D VL RGNDDQLH ELHFH SRPLHV]F]H FR W\G]LH EDGDQLD NOiQLF]QH ZV]\VWNLFK NRQL FR PLHVLF EDGDQLD VHURORJLF]QH D FR PLHVLFH
maOHLQL]DFM
.UDMPRHE\X]QDQ\]DZROQ\RGFKRURE\SRXS\ZLHPLHVLF\RG
OLNZLGDFML RVWDWQLHJR FKRUHJR ]ZLHU]FLD &HOHP RFKURQ\ NUDMyZ ZROQ\FK
RERZL]XMH ]DND] LPSRUWX ]ZLHU]W NRQLRZDW\FK ] WHUHQyZ ]DSRZLHWU]oQ\FK =ZLHU]WD SU]H]QDF]RQH QD HNVSRUW ZLQQ\ E\ ]EDGDQH Z NLHUXQNX
QRVDFL]Q\LUHDJRZDXMHPQLHZ2:'.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. 3DHF]NDQRVDFL]Q\MHVWFKoURERWZyUF]D GOD OXG]L HNVSRQRZDQ\FK QD ]DNDHQLH NRQWDNWRZH 3R 3
dniach inkubacji powstaje w miejscu infekcji guzek lub owrzodzenie z
REU]NLHP UHJLRQDOQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK 3yQLHM JX]NL NURVW\ L RZU]oG]HQLDPRJUR]SU]HVWU]HQLVLQDLQQHRNROLFHFLDDRUD]QDERQ\OX]RZH
jamy nosowej, ustQHM L NUWDQL : ]PLHQLRQ\FK REV]DUDFK VNyU\ UR]ZLMD VL
zapalenie WNDQNLF]QHM2SLVDQ\P]PLDQRPWRZDU]\V]JRUF]NDGUHV]F]H
EyOH JRZ\ ]H VDPRSRF]XFLH EyOH PLQL L VWDZyZ Z\S\Z ] QRVD :
dalV]HM ID]LH FKRURE\ UR]ZLMD VL SRVRF]QLFD RUD] ]DSDOHQLHSXF RSXFQHM
RJQLVND URSQH ZSXFDFK 1LH Oeczone przypadki SURZDG] Z FLJX WU]HFK
W\JRGQLGRPLHUFLOXEFKRUREDPRHSU]HMZIRUPFKURQLF]Q]WZRU]eQLHPVLURSQLZVNyU]HVWDZDFKLPLQLDFK
5R]SR]QDQLH RSLHUD VL QD EDGDQLDFK EDNWHULRORJLF]Q\FK ]PLeU]DMF\FK
do izolacji i identyfikacji zarazka oraz testach serologicznych i alergicznych
WHVWUyGVNyUQ\]PDOHLQ
Preparaty tetracyklinowe lub inne antybiotyki o szerokim spektrum dziaDQLDGDMSR]\W\ZQHZ\QLNLZOHF]HQLXQRVDFL]Q\XOXG]LSRGZDUXQNLHPH
choroba zostanie szybko rozpoznana i leczenie pU]\F]\QRZH SRGMWH Z
pierwV]\POXEGUXJLPGQLXSRZ\VWSLHQLXREMDZyZ
(SL]RRW\F]QH]DSDOHQLHQDF]\FKRQQ\FK
DFlymphangitis epizootica, ang. epizootic lymphangitis)
281
-HVW WR SU]HZOHND FKRURED ]DNDQD NRQL PXyZ RVyZ L ZLHOEGyZ

SU]HELHJDMFD]REMDZDPLURSQHJR]DSDOHQLDSRGVNyUQ\FKQDF]\FKRQQ\FK
LQLHNLHG\UHJLRQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FK&KRUREDZ\VWSXMHVWDFMRQDUQLH
ZSyQRFQHM $IU\FHVWGQD]ZD QRVDFL]QDDIU\NDVNDZNUDMDFKUyd]LHPQRPRUVNLFK +LV]SDQLD )UDQFMD :RFK\ -XJRVDZLD *UHFMD RUD] Z
$]ML6SRUDG\F]QLHVWZLHUG]DQDMHVWUyZQLHZLQQ\FKNUDMDFKHXURSHMVNLFK
W Polsce lokalne enzootie tej choroby wystSRZD\ Z ZRMHZyG]WZDFK
SyQRFQ\FKJyZQLHQDWHUHQDFKSRGPRN\FKLQDGPRUVNLFK:RVWDWQLFK
ODWDFKHQ]RRWLHQRWRZDQRZ(WLRSLLL,UDNX&KRUXMNRQLHZNDG\PZLHNX
]W\PHQDWHUHQDFKHQGHPLF]Q\FKJyZQLHNRQLHPode.
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRUREDZ\ZR\ZDQD
jest przez dimorficzny grzyb Histoplasma farciminosum, Z\VWSXMF\ZURSLHZ
SRVWDFLRZDOQ\FKOXENXOLVW\FKEODVWRSRURUHGQLF\3,5 m z charakteU\VW\F]Q SRGZyMQLH ]DU\VRZDQ RWRF]N -HVW WR W]Z ID]D SDVR\WQLF]D
JU]\EDNWyU\ZRUJDQL]PLHQDPQDDVLSU]H]SF]NRZDQLHIn vitro na podRDFKV]WXF]Q\FKZZDUXQNDFKWOHQRZ\FKJU]\EZ\WZDU]DVHJPHQWowane,
UR]JD]LRQHQLWNLJU]\EQLLWHUPLQDOQHFKODP\GRVSRU\SRVWD0 mycelial
phase1DSRGRDFKZ]ERJDFRQ\FKZZDUXQNDFKPLNURDHURILOQ\FKPRQD
X]\VND SRVWD GURGRZDW (Y yeast phase VNDGDMF VL ] RZDlnych,
]Z\NOH DFXV]NRZDWR XRRQ\FK EODVWRSRU SU]\SRPLQDMF\FK ID] SDVo\WQLF] 2WRF]NL NRPyUHN JU]\ED V Z\WZDU]DQH Z RUJDQL]PLH ]ZLeU]FLD
]DNDRQHJR 1DWXUDOQ\P UH]HUZXDUHP H. farciminosum MHVW JOHED ]ZDV]F]D
QDZRRQD RERUQLNLHP *U]\E WHQ Z\WZDU]D XUHD] L PRH Z\NRU]\VW\ZD
do swego wzrostu substancje azotowe zawarte w moczniku. Jest bardzo
oporny na czynniki fi]\F]QHLFKHPLF]QH:Z\VXV]RQHMURSLHQDFLDQDFKL
SU]HJURGDFK ERNVyZ ZVWDMQLDFK PRH XWU]\P\ZD VL RNRR ODW ]DFKowuMF\ZRWQR LLQZD]\MQR6SRUyGURGNyZRGNDDMF\FKQDMEDUG]LHM
VNXWHF]QH V SUHSDUDW\ ]DZLHUDMFH NZDV QDGRFWRZ\ :\ND]XMH RQ EOLVNLH
powinowactwo antygenowe z H. capsulatum.
*yZQ\PUyGHP]DNDHQLDVNRQLHFKRUHZ\GDODMFHGXHLORFL]aUD]ND ] Z\S\ZHP ] RJQLVN URSQ\FK 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH ]
ZWyUQHJRUyGD]ZDV]F]DSRSU]H]VSU]WGRF]\V]F]HQLD]ZLHU]WV]F]RtNL ]JU]HED XSU] L VLRGD 0HFKDQLF]Q\PL SU]HQRVLFLHODPL JU]\ED PRJ
E\ RZDG\ NUZLRSLMQH L SDVR\W\ ]HZQWU]QH V]F]HJyOQLH ZLHU]Eowce.
6WZLHUG]RQR REHFQR SRVWDFL PLFHOLDOQHM H. farciminosum w przewodzie
SRNDUPRZ\PPXFKOHSDNyZLENyZ:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKGR]DNaHQLD GRFKRG]L QDMF]FLHM SRSU]H] NRnWDNW EH]SRUHGQL NRQL FKRU\FK ]H
zdrowymi. BlastospoU\ JU]\ED SU]HQLNDM ] UHJX\ Z PLHMVFDFK RWDU OXE
]UDQLHVNyU\3RGRVWDQLXVLGRVNyU\SRZRGXMORNDOQHRGF]\Q\]DSDOQHL
VSRFKDQLDQHSU]H]IDJRF\W\ZNWyU\FKQLH]DZV]HGRFKRG]LGR]QLV]F]eQLDNRPyUHNJU]\ED=DSRUHGQLFWZHPZGUXMF\FKIDJRF\WyZSU]HGRVWDM
RQHGRVNyUQ\FKDSyQLHMSRGVNyUQ\FKQDF]\OLPIDW\F]Q\FKSRZRGXMF
odczyny zapalne, zakrzepy, ogniska ropne i owrzodzenia. Proces chorobowy
282
CHOROBY KONI
UR]SU]HVWU]HQLD VL Z]GXQDF]\OLPIDW\F]Q\FKL PRH REHMPRZD UHJLoQDOQHZ]\FKRQQH1DVLOHQLH]PLDQFKRURERZ\FK]DOH\ZGXHMPLHU]H

RGNRQG\FMLLVSUDZQRFLPHFKDQL]PyZREURQQ\FK]ZLHU]cia.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\ZDKDVLRG4 tygodni
GRPLHVLF\3LHUZV]HREMDZ\ZSRVWDFLQDMSLHUZSRMHG\QF]\FKDSyQLHM
paciorkowato XRRQ\FK JX]NyZ Z]GX SU]HELHJX QDF]\ OLPIDW\F]Q\FK
SRMDZLDMVLQDVNyU]HJRZ\V]\LOXEQDNRF]\QDFKDZLFZPLHMVFDFK
QDMEDUG]LHMQDUDRQ\FKQDSU]\SDGNRZHRWDUFLDOXE]UDQLHQLD8NRQLZLHUzFKRZ\FKZ\VWSXMRQHF]VWRZRNROLF\NEXLOXEQD PRVWNX*X]NLWHV
UyQHM ZLHONRFL RG ZLQL GR RU]HFKD ZRVNLHJR Z ]DOHQRFL RG WHJR
NWyUH QDF]\QLD OLPIDW\F]QH V ]DDWDNRZDQH 3R NLONX OXE NLONXQDVWX GQLDFK
GRFKRG]L GR UR]PLNDQLD L SNDQLD JX]NyZ ] NWyU\FK Z\S\ZD FLJOLZD
PLHWDQRZDWDURSD1DF]\QLDFKRnQHSRPLG]\JX]NDPLLZLFKVVLHG]WZLH
VSRZUy]NRZDWR]JUXELDHLVLOQLHXZ\SXNORQHSRQDGSRZLHU]FKQLVNyU\
3RSHZQ\PF]DVLHZPLHMVFDFKJX]NyZWZRU]VLPQLHMOXEEDUG]LHMJEoNLHPLVHF]NRZDWHRZU]RG]HQLD]HVWZDUGQLD\PLEU]HJDPL1Dsilenie zmian,
SU]HELHJL]HMFLHSURFHVXFKRUoERZHJRMHVW]DOHQHRGNRQG\FMLLZDUXQNyZ
E\WRZDQLD ]ZLHU]FLD 8 NRQL SUDZLGRZR \ZLRQ\FK L QDOH\FLH SLHOJQoZDQ\FKSLHUZRWQHRZU]RG]HQLDMHOLQLHGRMG]LHGRQDGNDHEDNWHU\MQ\FK
XOHJDM]Z\NOHSR6 tygodniach samowyleczeniu. U innych proces choroERZ\FLJQLHVLPLHVLFDPL:RNROLF\SLHUZV]\FKRJQLVNF]VWRQDZHWSR
LFKZ\JRMHQLXSRZVWDMQDVWSQHJX]\LRZU]RG]eQLDGRFKRG]LGRREU]NXL
QLHNLHG\]URSLHQLDUHJLRQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FK3U]\]QDFznym rozprzeVWU]HQLHQLX]PLDQ]ZDV]F]DXNRQLPRG\FKREVHUZXMHVLXWUDWNRQG\FMLL
VWRSQLRZR SRVWSXMFH FKDUDFWZR 3U]\ UR]OHJ\FK ]PLDQDFK QD NRF]yQDFKF]VWRUR]ZLMDVLLFKVRQLRZDWR QDVNXWHNUR]URVWXWNDQNLSRGVNyrnej. 6SRUDG\F]QLH RZU]RG]HQLD PRJ Z\VWSRZD QD ]HZQWU]Q\FK QDU]
GDFKURGQ\FKXNODF]\RUD]QDQDSOHWNXXVDPFyZ&KRUREDEH]SRZLND
EDNWHU\MQ\FK SU]HELHJD EH]JRUF]NRZR NRQLH SU]H] FD\ F]DV ]DFKoZXM
DSHW\W 1DGNDHQLD V Z\ZR\ZDQH QDMF]FLHM SU]H] Streptococcus zooepidemicus, Staphylococcus aureus lub epidermidis F]\WHPseudomonas aeruginosa. W tych
SU]\SDGNDFK PRH GRFKRG]L GR EDNWHULHPLL L SRZVWDZDQLD SU]HU]uWyZ
URSQ\FK Z QDU]GDFK ZHZQWU]Q\FK RUD] ]HMFLD PLHUWHOQHJR %DNWHULHPLL
towarzyV]\JRUF]NDLXWUDWDDSHW\WX
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6WZLHUG]D VL FKDUDNWHU\VW\F]QH
DFXV]NRZDWRXRRQHJX]\LZU]RG\QDVNyU]H5RSQLHZQDU]GDFKZeZQWU]Q\FK DZV]F]HJyOQRFLZZWUoELHQHUNDFKLQLHNLHG\ZSXFDFKV
]ZL]DQH]QDGNDHQLDPLEDNWHU\MQ\PL
ROZPOZNAWANIE. %LHU]HVLSRGXZDJW\SRZHREMDZ\NOLQLF]QHJXzNL ZU]RG\ L SU]HZOHN\ SU]HELHJ FKRURE\ 2VWDWHF]QH UR]SR]QDQLH RSLHUD
VL QD EDGDQLX PLkroskopowyP URS\ 1DMEDUG]LHMSU]\GDWQH GR EDGDQLD V
283
SXQNWDW\]URSQL]DPNQLW\FKJX]NyZ :SUHSDUDWDFKPD]DQ\FKQLHEDrZLRQ\FK RJOGDQ\FK SRG PLNURVNRSHP Z SU]\FLHPQLRQ\P SROX ZLG]HQLD

VWZLHUG]D VL FKDUDNWHUVW\F]QH RZDOQH OXE NXOLVWH EODVWRVSRU\ ] SRGZyMQLH
]DU\VRZDQRWRFzNOHFHOX]HPOXE]QDMGXMFHVLZHZQWU]OHXNRF\WyZ
.RPyUNL JU]\ED PRQD ]DEDUZL PHWRG *UDPD SR OHNNLP SRGJU]DQLX
preparatu, jak w metodzie Ziehl-1LHOVHQD:HZQWU]QDF]NRPyUNLEDUZL
VLQDFLHPQRQLHELHVNLNRORURWRF]NDpozostaje nie zabarwiona. W preparaWDFK EDUZLRQ\FK PHWRG 3$6 ZHZQWU]QD F] NRPyUNL MHVW UyRZD D
otoczka czerwoQDFRZLDGF]\RREHFQRFLZQLHMPXNRSROLVDFKDU\GyZ:
]DVDG]LH EDGDQLH PLNURVNRSRZH VWDQRZL Z\VWDUF]DMFH SRWZLHUG]HQLH URzpoznania kliniF]QHJR:SU]\SDGNDFKZWSOLZ\FKZ\NRQXMHVLSRVLHZ\QD
SRGRDVWDH6DERXUDXGD]GoGDWNLHPFKORUDPIHQLNROXJOSRGRD:
SHQLZ\NV]WDFRQHNRORQLHH. farciminosum X]\VNXMHVLGRSLHURSRW\JoGQLDFK LQNXEDFML 6 RQH NRORUX yWDZREU]RZHJR R ]ELWHM NRQV\VWHQFML L
SRIDGRZDQHMSRZLHU]FKQL-HGQRF]HQLHQDOH\Z\NRQDSRVLHZ\QDSRGoD EDNWHULRORJLF]QH QS DJDU ] NUZL FHOHP HZHQWXDOQHJR Z\NOXF]HQLD
wrzodziejFHJR ]DSDOHQLD QDF]\ FKRQQ\FK F]\ WH VWZLHUG]HQLD URG]DMX
EDNWHULL ZLNDMF\FK ]DNDHQLH JU]\ELF]H SR]\W\ZQ\ Z\QLN EDGDQLD PLNUoVNRSRZHJR : NDG\P SU]\SDGNX QDOH\ Z\NOXF]\ QRVDFL]Q L SU]HSUoZDG]LEDGDQLHVHURORJLF]QHLHZHQWuDOQLHPDOHLQL]DFM
P26732:$1,(. (SL]RRW\F]QH ]DSDOHQLH QDF]\ FKRQQ\FK jest przez
2,( ]DOLF]RQH GR OLVW\ % FKRUyE ]DNDQ\FK ]ZLHU]W SRGOHJDMF\FK REoZL]NRZL]JDV]DQLD:3ROVFH FKRUREDWDQLHMHVWREHFQLHREMWDXVWDZR
]ZDOF]DQLXFKRUyE]DNDQ\FK]ZLHU]W
Leczenie rozpoczyna sL RG L]RODFML NRQL FKRU\FK L SRGHMU]DQ\FK RUD]
SRSUDZ\ ZDUXQNyZE\WRZDQLD ]H V]F]HJyOQ\P XZ]JOGQLHQLHPSHQRZDrWRFLRZHJR\ZLHQLD=DOHFDVLSRGDZDQLHSUHSDUDWyZZLWDPLQRZ\FKRUD]
VW\PXODFM PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK &HURPDQJDQ, Biovetadina, Biotropina).
0LHMVFRZRSRGRNDGQ\PRF]\V]F]HQLXRZU]RG]HVWRVXMHVLSG]OoZDQLH MRGJOLFHU\Q OXE %LRWLQFWXU. Dogodne w praktyce jest spryskiwanie
RZU]RG]H SUHSDUDWDPL IXQJLF\GQ\PL QS &OLQDIDUP-spray, zDZLHUDMF\
enilkonazol &HOHP GHZDVWDFML VSRU JU]\ED Z URGRZLVNX ]DOHFD VL FoG]LHQQHRF]\V]F]DQLHLRGNDDQLHERNVXUR]WZRUDPLSUHSDUDWyZMRGoIRURZ\FK 3U]\ QDGNDHQLDFK EDNWHU\MQ\FK SU]HSURZDG]D VL WHUDSL DQWybiotykami dobran\PL ZHGXJ DQW\ELRW\NRJUDPX 3R Z\JDQLFLX FKRURE\
QDOH\ SU]HSURZaG]L GH]\QIHNFM FDHJR SRPLHV]F]HQLD 4% roztworem
preparatu Lysoformin lub preparatem Steridial-: ]DZLHUDMF\P NZDV QaGRFWRZ\:\ELHJL]NWyU\FKNRU]\VWD\NRQLHFKRUHZ\F]DVL]X\WNRZaQLDSU]H]GZDODWDLNLONDNURWQLHRGNDDZDSQHPFKORURZanym.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Histoplasma farciminosum jest
XZDDQ\]DPDR]DNDQ\GODOXG]LDOHSU]\EH]SRUHGQLPNRQWDNFLH]Pa-
284
CHOROBY KONI
WHULDHP ]DNDQ\P URSD PRH SRZRGRZD WUXGQR JRMFH VL RJQLVNRZH

URSQH]DSDOHQLHVNyU\
:U]RG]LHMFH]DSDOHQLHQDF]\OLPIDW\F]Q\FK
(DF lymphangitis ulcerosa, ang. ulcerative lymphangitis)
-HVWWRSU]HZOHNDFKRURED]DNDQDNRQLNWyUHMREMDZHPVJX]\ZU]oG\]ORNDOL]RZDQHZ]GXSU]HELHJXQDF]\OLPIDW\F]Q\FKQDVNyU]HJRZ\
szyi, tuRZLDLNRF]\Q:\VWSXMHZHZV]\VWNLFKNUDMDFKLDWDNXMHNRQLHZ
ZLHNX PLHVLF\ GR ODW : VWDGQLQDFK V]HU]\ VL GURJ NRQWDNWRZ
przybieraMF FKDUDNWHU HQ]RRWLL &KRURED Z\ZRDQD MHVW SU]H] Streptococcus
zooepidemicus lub Corynebacterium ovis. W Polsce opisano lokalne enzootie wyZRDQHSU]H]Streptococcus zooepidemicus.
OBJAWY KLINICZNE LSU]HELHJVSRGREQHMDNSU]\HSL]RRW\F]Q\P]aSDOHQLXQDF]\FKRQQ\FK1DVLOHQLH]PLDQMHVW]DOHQHRGNRQG\FMLLUH]yVWHQFML]ZLHU]W3U]\]QDF]Q\PUR]SU]HVWU]HQLHQLu zmian dochodzi do charDcWZD L SU]HU]XWyZ GR QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK QDMF]FLHM GR SXF FR
URNXMHQLHSRP\lnie.
ROZPOZNANIE RSLHUD VL QD EDGDQLX EDNWHULRORJLF]Q\P SXQNWDWyZ ]
JX]yZ OXE Z\PD]yZ ] ZU]RGyZ : UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\
XZ]JOGQLQRVDFL]QHSL]RRW\F]QH]DSDOHQLHQDF]\FKRQQ\FKLPHOLRLGo].
P26732:$1,(. :OHF]HQLXVWRVXMHVLPLHMVFRZRURGNLDQW\VHSW\F]QH
(riwanol, preparaty jodoforowe). Przy znacznym rozprzestrzenieniu zmian,
dla ochrony przed przerzutami wskazaQH MHVW SRGDQLH DQW\ELRW\NyZ 3U]\
infekcjach paciorNRZFRZ\FK VWRVXMH VL SHQLF\OLQ, przy maczugowcach
SHQLF\OLQ]HVWUHSWRP\F\Q lub terUDP\F\Q
:]ZDOF]DQLXFKRURE\Z\ZRDQHMSU]H] S. zooepidemicus bardzo przydatQHVVZRLVWHLQDNW\ZRZDQHV]F]HSLRQNL lub autoszczepionki. WakcynoteraSLDSROHJDMFDQDNLONXNURWQ\PSRGDQLXFRGQLPD\FKGDZHNSRRZ
zalecanej przez producenta dawki ochronnej) szczepionki, powoduje po
SRF]WNRZ\P]DRVWU]HQLXREMDZyZPLHMVFRZ\FKV]\ENLH LFKXVWSRZanie i
znacznie skraca czas trwania choroby. Dwukrotne podanie co 14 dni szczeSLRQNL]ZLHU]WRP]GURZ\PFKURQLSU]HG]DFKRUowaniem.
:U]RG]LHMFH ]DSDOHQLH QDF]\ FKRQQ\FK QLH MHVW ZSUDZG]LH FKRURE
]ZDOF]DQ]XU]GXDOHZRNUHVLHMHMWUZDQLD]DOHFDVLRJUDQLF]HQLHREURWX
]ZLHU]WDPL 3R Z\JDQLFLX FKRURE\ QDOH\ SU]HSURZDG]L RF]\V]F]HQLH L
RGNDHQLHSRPLHV]F]H
:U]RG]LHMFH]DSDOHQLHQDF]\OLPIDW\F]Q\FK
285
2WUWNRQL
(DF exanthema coitale vesiculosum, ang. coital exanthema)

=DNDQD FKRURED NRQL SU]HQRV]RQD JyZQLH GURJ NU\FLD FHFKXMH VL
DJRGQ\P SU]HELHJLHP L ]PLDQDPL RVXWNRZ\PL X NODF]\ QD OX]yZFH SoFKZ\ D X RJLHUyZ QD QDSOHWNX L SUFLX :\VWSXMH ZH ZV]\VWNLFK krajach
ZLDWD
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]ZLUXV
EHV-3 (equine herpesvirus-3Z\ND]XMF\SRNUHZLHVWZRDQW\JHQRZH](+91:KRGRZODFKNRPyUNRZ\FKGDMH]PLDQ\ F\WRSDW\F]QHRUD]FLDNDZWU
WRZHW\SX$&RZGU\-HVWZUDOLZ\QDSRZV]HFKQLHVWRVRZDQHURGNLRGNaDMFHUyGHP]DNDHQLDVNRQLHZRNUHVLHMDZQ\PFKRURE\RUD]ODWHQWQLH
zakaRQH 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L Z F]DVLH NU\FLD 0ROLZH MHVW UyZQLH
PHFKDQLF]QH SU]HQRV]HQLH ZLUXVD SU]H] VSU]W X\ZDQ\ GR SLHOJQDFML L
baGDQLD]ZLHU]WMDNWHSU]\LQVHPLQDFML6SRQWDQLF]Q\Z\EXFKFKRURE\Z
VWDG]LH GRW\FKF]DV ZROQ\P ]ZL]DQ\ MHVW ] XDNW\ZQLeQLHP VL ]DNDHQLD
latentnego u ogiera lub klaczy.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV Z\OJDQLD FKRURE\ Z\QRVL QDMF]FLHM 3
GQLDOHPRHVLSU]HGXDGRGQL3RVWDQRZLHQLXXNODF]\SRMDZLDVL
REU]NL]DF]HUZLHQLHZDUJVURPRZ\FKZ\FLHNOX]RZ\]SRFKZ\Z\NZLW\
D QDVWpQLH SFKHU]\NL QD ERQLH OX]Rwej przedsionka pochwy. Po kilku
dniach pFKHU]\NL SNDM D Z\GRE\ZDMFD VL ] QLFK Z\G]LHOLQD WZRU]\ ]
XV]NRG]RQ\PQDERQNLHPFKDUDNWHU\VW\F]QHEU]RZHVWUXS\3RLFKRGSDdQLFLX ZLGRF]QH V QLHUHJXODUQH ELDDZH EOL]Q\ 3RGREQH ]PLDQ\ PRJ
wyVWSLQDVNyU]HZRNyVURPXLQLHNLHG\UyZQLHQDZDUJDFKLQR]GU]DFK
8RJLHUyZFKDUDNWHU\VW\F]QH]PLDQ\RVXtNRZHSRZVWDMQDERQLHOX]RZHM
QDSOHWNDLSUFLD7RZDU]\V]\LPQLHFKGRNU\FLDREU]NQDSOHWNDLPRVzQ\ : ]DDZDQVRZDQ\P VWDGLXP FKRURE\ ]ZLHU]WD F]VWR RGGDM PRF]
-HHOLQLHPDNRPSOLNDFML]D]Z\F]DMSRW\JRGQLDFKGRFKRG]LGRVDPRLVtQHJRXVWSLHQLDREMDZyZ3U]\ZWyUQ\FKLQIHNFMDFKEDNWHU\MQ\FKZVWDGLXP
SNDQLD SFKHU]\NyZ WZRU] VL QDGHUNL i owrzodzenia i wtedy zmiany
chorobowe utrzymuMVLGXHMLZ\PDJDMOHF]HQLD
ROZPOZNAWANIE. Charakterystyczne objawy i typowy przebieg pozwaODM QD UR]SR]QDQLH RWUWX : UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL
]DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\RUD]LQQHLQIHNFMHEDNWHU\MQHGUyJURGQ\FKNODF]\
W tych przypadkach rozstrzyga wynik badania bakteriologicznego. Rozpo]QDQLHRWUWXPRQDSRWZLHUG]LEDGDQLHPZLUXVRORJLF]Q\P
P26732:$1,(. .RQLH FKRUH L SRGHMU]DQH QDOH\ RGL]RORZD L Z\
F]\ ]H VWDQRZLHQLD &HOHP ]DSRELHHQLD ZWyUQ\P LQIHNFMRP EDNWHU\MQ\m
286
CHOROBY KONI
VWRVXMHVLPLHMVFRZRDQW\VHSW\F]QHURGNLUR]WZRU\ZRGQHFKORUKHNV\Gyny
LNUHP\OXEPDFLSU]HFLZEDNWHU\MQH3RXVWSLHQLXREMDZyZ]DOHFDVLRdNDHQLHW\OQHMF]FLFLDDEU]XFKDLRJRQD3RPLHV]F]HQLHZNWyU\PSU]eE\ZD\NRQLHFKRUHQDOH\GRNDGQLHRF]\FLLRGNa]L
=DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\NOaczy
DFmetritis contagiosa equorum, ang. contagious equine metritis)

-HVWWR]DNDQDFKRUREDNRQLSU]HQRV]RQDGURJNU\FLDSU]HELHJDMFDX
klaczy z objaZDPL]DSDOHQLDSRFKZ\LPDFLF\RUyQ\PQDVLOHQLXQDWRPLDVW
XRJLHUyZ]UHJX\ZSRVWDFLVXENOLQLF]QHM:ZDUXQNDFKGRZLDGF]DOQ\FK
Z\ZRDQRFKRURE XRVyZ:\VWSuje we wszystkich krajach.
ETIOLOGIA. &KRURE Z\ZRXMH Taylorella equigenitalis, gramujemna koNRSDHF]NDRUHGQLF\PFHFKXMFDVLVLOQLQZD]\MQRFLLPDRSRrQRFL QD F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR Z NWyU\P V]\ENR JLQLH
]ZDV]F]DSU]\S+-HVWZUDOLZDQDZV]\VWNLHVWRVRZDQHZSUDNW\FH
URGNL DQW\VHSW\F]QH : RUJDQL]PLH ]ZLHU]W L QD SRGRDFK VSHFMDOQ\FK
Z\WZDU]DRWRF]NL:RGF]\QLHDJOXW\QDFMLGDMHRGF]\Q\NU]\RZH]Neisseria
elongata, Moraxella oslonensis, Haemophilus influenzae murium, co wskazuje na
SRZLQRZDFWZRDQW\JHQRZH]W\PLJDWXQNDPL2G ]ZLHU]WFKRU\FKLQRViFLHOLL]ROXMHVLV]F]HS\RSRUQHOXEZUDOLZHQDVWUHpWRP\F\Q.
EPIZOOTIOLOGIA. 3LHUZRWQH UyGR ]DNDHQLD VWDQRZL NODF]H FKRUH
oraz klacze i ogiery bezobjawowi nosiciele zarazka. U klaczy po przebyciu
choroby zarazek zwykle znika z maciF\ DOH GR F]VWR XWU]\PXMH VL Z
VPHJPLHLQDERQLHOX]RZHMZGROHRUD]]DWRNDFKHFKWDF]NRZ\FK1LHNWy
re klDF]H SR]RVWDM QRVLFLHODPL ]DUD]ND SR EH]REMDZRZ\P ]DNDHQLX 8
RJLHUyZ ]DUa]HN XWU]\PXMH VL UD]HP ] NRPHQVDOLF]Q IORU EDNWHU\MQ QD
]HZQWU]Q\FKQDU]GDFKSFLRZ\FKQDMF]FLHMZVPHJPLH LQDERQLHOu]RZHM QDSOHWND RUD] Z GRNX L XFK\NX FHZNL PRF]Rwej. Klacz nosicielka
]DUD]NDPRH]DMZFLLXURG]L]GURZHUeELNWyUHZWRNXSRURGXOXE
SyQLHMXOHJD]DNDHQLXLSR]RVWDMHEHzobjawowym nosicielem T. equigenitalis.
7DNLH UHELWD D V]F]HJyOQLH RJLHUNL SR RVLJQLFLX GRMU]DRFL PRJ E\
przyc]\Q Z\EXFKX FKRURE\ 8 QRVLFLHOL VLHZVWZR ]DUD]ND PRHE\ RNUeVRZH OXE VWDH L XWU]\P\ZD VL SU]H] NLOND ODW =DNDHQLH QDVWSXMH GURJ
NU\FLD OXE SRSU]H] LQVHPLQDFM 3DQXMH SRJOG H Z NDG\P SU]\SDGNX
GRFKRG]L GR]DNDHQLD ]ZLHU]FLD ]GURZHJR SU]H] nosicieli zarazka (ogiera
OXE NODF] -HOL QLH SU]HVWU]HJD VL SRGVWDZRZ\FK ]DVDG KLJLHQ\ FKRURED
PRHE\SU]HQRV]RQDUyZQLHZWRNXEDGDOHNDUVNLFKSRSU]H]Z]LHUQLNL
poFKZRZHLLQQ\VSU]WMDNUyZQLHUNDZLFHRFKURQQH
=DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\NODF]\
287
%DNWHULHSRQDPQRHQLXVLZPLHMVFXLQZD]MLGRV]\ENRUR]SU]HVWU]eQLDMVLSU]HQiNDMGRPDFLF\LSRZRGXM]PLDQ\]DSDOQHERQOX]RZ\FK
SRFKZ\ V]\MNL PDFLF]QHM L PDFLF\ : SLHUZV]HM ID]LH FKRURE\ Z OX]yZFH
GRPLQXM QDFLHNL QHXWURILOyZ SyQLHM VWZLHUG]D VL PDNURIDJL, limfocyty i
NRPyUNLSOD]Patyczne.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\ZDKDVLRGGRGQL
8 NODF]\ Z\UyQLD VL SRVWD W\SRZ DW\SRZ L VXENOLQLF]Q FKRURE\ 3oVWD W\SRZD Z\VWSXMH ]Z\NOH SU]\ SLHUZRWQ\P ]DNDHQLX L FHFKXMH VL
REU]NLHP L SU]HNUZLHQLHP ZDUJ VURPRZ\FK RUD] REIiW\P ELDRV]DU\P
OX]RZR-URSQ\PZ\S\ZHP]SRFKZ\%RQDOX]RZDSRFKZ\MHVW]DF]HrZLHQLRQD REU]ND L SRNU\WD SDVHPNDPL OX]X RUD] URS\ 3RGREQH]PLDQ\
zaSDOQHVWZLHUG]DVLQDV]\MFHPDFLF]QHMLERQLHOX]RZHMPDFLF\3R14
GQLDFK Z\S\Z ] SRFKZ\ ]DQLND DOH XWU]\PXMH VL VWDQ ]DSDOQ\ PDFLF\ L
GRFKRG]L GR SRZWDU]DQLD UXL : NROHMQ\FK UXMDFK SRQRZQLH SRMDZLD VL
Z\S\Z]SoFKZ\DRNUHVPLG]\UXMRZ\XOHJDVNUyFHQLX
3RVWDDW\SRZDZ\VWSXMHQDMF]FLHMXVWDUV]\FKNODF]\ZVWDGDFK]DNaRQ\FKLPDQLIeVWXMHVLVNS\POX]RZR-URSQ\PZ\S\ZHP]SRFKZ\RUD]
RJQLVNRZ\PL ]PLDQDPL ]DSDOQ\PL SRFKZ\ L V]\MNL PDFLF]QHM 0LPR H
obMDZ\ WH XVWSXM VDPRLVWQLH SR 7 dniach, klacz kilkakrotnie powtarza
UXM8QLHNWyU\FKNODF]\EUDNZ\S\ZX]SRFKZ\FKRFLDZL]XDOQLHVWZLHrG]DVLVWDQ]DSDOQ\ERQ\OX]RZHMSRFKZ\LV]\MNLPacicznej.
1DVWSVWZHP SLHUZRWQHJR ]DNDHQLD MHVW RNUHVRZD QLHSRGQR, utrzyPXMFDVLNLONDW\JRGQL'RFKRG]LWDNHGRZF]HVQHM]DPLHUDOQRFL]DURdNyZQLHNLHG\SU]\EUDNXNOLQLF]QLHGRVWU]HJDOQ\FKRbMDZyZFKRURERZ\FK
6SRUDG\F]QLH PRJ Z\VWSRZD URQLHQLD w pierwV]\FK PLHVLFDFK FL\
Samoistne wyleczenie endometritis, SRF]RQH ] HOLPLQDFM ]DUD]ND ] PDFLF\
QDVWSXMH]Z\NOHSRW\JRGQLDFKDOHZLNV]RNODF]\SR]RVWDMHQRVLFLHlkami zarazka przez wiele lat. W przypadku UHLQIHNFML REMDZ\ NOLQLF]QH V
EDUG]RVDERZ\UDRQHOXEQLHZ\VWSXMZFDOH2JLHU\SR]DLVWQLD\m zakaHQLX QLH Z\ND]XM GRVWU]HJDlQ\FK REMDZyZ FKRURERZ\FK VSRUDG\F]QLH
MHG\QLH PRH SRMDZLD VL VNS\ OX]RZ\ Z\FLHN ] FHZNL PRF]RZHM %UDN
UyZQLHRGSRZLHG]LLPPXQRORJLF]QHMDQDVWSVWZHP]DNDHQLDMHVWGXJoWUZDHQRVLFLHlstwo i siewstwo zarazka.
P26732:$1,(. =DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\XNODF]\MHVWFKRURE]ZDlF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( =ZDlczanie choURE\RSLHUDVLQDOHF]HQLXNRQLFKRU\FKLQRVLFLHOL]DUD]NDRUD]
Z\F]HQLX W\FK ]ZLHU]W ]H VWDQRZLHQLD : OHF]HQLX VWRVXMH VL RJyOQLH
DQW\ELRW\NL DPSLFLOLQ SHQLF\OLQ ] QHRP\F\Q OXE SROLP\NV\Q % RUD]
miejscowo roztwory wodne chlorheksydyny L PD QLWURIXUD]RQRZ
Leczenie trwa 5GQL8RJLHUDNDGHJRGQLD SRGRNDGQ\PSU]HSXNDQLX
worka napletkowego 2% roztwoUHP FKORUKHNV\G\Q\ L XVXQLFLX VPHJP\
VPDUXMH VL PDFL SUFLH L QDSOeWHN =DELHJ Z\NRQXMH VL QD Z\VXQLW\P
288
CHOROBY KONI
SUFLX QDMOHSLHM Z WUDNFLH HUHNFML 3R 10 dniach od zakoczenia kuracji

przeprowadza siNRQWUROQHEDGDQLHWU]\NURWQLHFRGQL3U]\Z\QLNXSR]yW\ZQ\PQDZHWMHGQHJRSRVLHZXOHF]HQLHSRZWDU]DVLLSRQRwnie kontroluje.
2JLHUD X]QDMH VL ]D ZROQHJR RG T. equigenitalis przy negatywnym wyniku
trzech kolejnych posieZyZ
U klaczy w ostrej fazie FKRURE\RSUyF]OHF]HQLDRJyOQHJRVWRVXMHVLLnIX]MH GRPDFLF]QH DQW\ELRW\NyZ QDMOHSLHMGREUDQ\FKQD SRGVWDZLH DQW\ELotykogramu, lub 0,5% roztworu chlorheksydyny -HGQRF]HQLH SU]HSXNXMH
VL SRFKZ UR]WZRUHP FKORUKHNV\G\Q\ L SR GRNDGQ\P XVXQLFLX
VPHJP\ ] ]DWRN L GRND HFKWDF]NRZHJR SRZOHND VL FD SRFKZ RUD]
V]\MN PDFLF]Q PDFL 8 NODF]\ QRVLFLHOHN ]DUD]ND OHF]enie miejscowe
SROHJD QD SXNDQLX SRFKZ\L VPDURZDQLX MHM PDFL 3RGREQLH MDN X RJLeUyZSR10 dniach przeprRZDG]DVLNRQWUROQHEDGDQLHEDNWHULRORJLF]QHL
ZUD]LHSRWU]HE\OHF]HQLHRJyOQHLPLHMVFRZHSRZWDU]DVL:DUWRSRGNUHOL
HOLNZLGDFMDQRVLFLHOVWZD]DUD]NDXNODF]\MHVWWUXGQLHMV]DQLXRJLHUyZ]
WHJRZ]JOGXOeF]HQLHWU]HEDSRZWDU]DNLONDNURWQLH
Swoistego zapobiegania dotychczas nie opracowano. W gospodarstwie
]DSRZLHWU]RQ\PRERZL]XMZV]\VWNLHU\JRU\SU]HZLG]LDQHRGQRQXVWaZ
Import i eksport koni dozwolony jest z gospodarstw wolnych. Konie przeznaczone na eksSRUW SRGOHJDM -dniowej kwaranWDQQLH Z F]DVLH NWyUHM
Z\NRQXMHVLWU]\NURWQLHFRGQLEDGDQLHEDkteriologiczne w referencyjnym
ODERUDWRULXP=ZLHU]X]QDMHVL]DZROQHRG T. equigenitalis przy ujemnym
Z\QLNXZV]\VWNLFKWU]HFKEDGD*RVSRGDUVWZRZNWyU\PZ\VWSLDFKRUoEDPRHE\ uznane za wolne po wyleczeniu wszystkich koni, potwierdzoQ\P QHJDW\ZQ\PL Z\QLNDPL EDGD EDNWHULRORJLF]Q\FK .UDM Z NWyU\P
stwierdzono choUREPRHE\X]QDQ\]DZROQ\GRSLHURSRXS\ZLHODW
od likwidacji ostatniego ogniska choroby.
Wirusowe zapalenLHWWQLFNRQL
(DF arteritis virosa equorum, ang. equine viral arteritis)
=DNDQDLEDUG]R]DUDOLZDFKRUREDNRQLRVyZLPXyZSU]HELHJDMFD
z objawami goUF]NLDSDWLL]DSDOHQLDVSRMyZHNLREU]NXSRZLHNZ\FLHNX]
QRVD REU]NyZ SRGEU]XV]D L NRF]\Q RUD] URQLH 'R F]VWR RSUyF]
W\SRZHJRFLNLHJRSU]HELHJXREVHUZXMHVLDJRGQOXEVXENOLQLF]QSoVWDFKRURE\
:LUXVRZH]DSDOHQLHWWQLFMHVWUR]SU]HVWU]HQLRQHQDFD\PZLHFLHLVWaQRZL V]F]HJyOQ\ SUREOHP GOD VWDGQLQ JG]LH PRH SRZRGRZD GXH VWUDW\
Z\ZRDQH URQLHQLDPL L SDGQLFLDPL UHELW : 3ROVFH URQLHQLD na tym tle
stwierdzono w 1978 r.
:LUXVRZH]DSDOHQLHWWQLFNRQL
289
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. ChoroE Z\ZRXMH ZLUXV ]DSDOHQLD

WWQLF NRQL (EAV, equine arteritis virus ]DOLF]RQ\ SRF]WNRZR GR URG]LQ\
Togaviridae D REHFQLH]H Z]JOGX QD V]F]HJyOQ\ PHFKDQLzm ekspresji genetycznej do nowo utworzonej rodziny Arteriviridae:\VWSXMHMHGHQW\SVHUoORJLF]Q\DOHSRV]F]HJyOQHV]F]HS\UyQLVLZDFLZRFLDPLFKRURERWZyrczymi.
,]RORZDQR V]F]HS\ ]MDGOLZH PDR ]MDGOLZH L QLH]MDGOLZH GOD GRURV\FK
]ZLHU]W3RQDGWRSRPLG]\V]F]HSDPLSRFKRG]F\PL]UyQ\FKNRQW\QHnWyZLUHJLRQyZZ\ND]DQRSHZQHUyQLFHJHQHW\F]QHLDQW\JHQRZHNWyU\FK
ZS\ZQDHSLGHPLRORJLLSU]HELHJFKRURE\QLH]RVWDGRW\FKF]DVSR]QDQ\
:LUXV MHVW FKRURERWZyUF]\ W\ONR GOD ]ZLHU]W NRQLRZDW\FK 1DPQDD VL
GREU]H Z KRGRZODFK NRPyUHN QHUNL NRQLD FKRPLND L NUyOLND RUD] MGHU
NRQLD SRZRGXMF ]PLDQ\ F\WRSDW\F]QH -HVW GR ZUDOLZ\ QD F]\QQLNL Iizyczne i chemiczne, poZV]HFKQLHX\ZDQHURGNLRGNDDMFHQLV]F]JRSR
kilku minutach.
UyGR]DNDHQLDVWDQRZL]ZLHU]WDFKRUHNWyUHZRNUHVLHZLUHPLLZyGDODMZLUXV]ZyS\ZHP]RF]XQRVDPRF]HPLNDHP'XHLORFLZLUXVD
]DZLHUDSRURQLRQ\SyGR\VNRRUD]Z\S\Z]GUyJURGQ\FKNODF]\1LeNWyUHNODF]HSRSU]HE\FLXFKRURE\ZSRstaci objawowej lub bezobjawowej
SR]RVWDMVLHZFDPLZLUXVD]GUyJRGGHFKRZ\FKSU]H]NLONDODW.UyWNRWUZaH NLONXGQLRZH VLHZVWZR Z\VWSXMH X ODWHQWQLH ]DNDRQ\FK R]GUoZLHFyZ
SR UHLQIHNFML OXE RVDELHQLX UH]\VWHQFML *yZQ URO Z DFXFKX HSL]ootycznym cKRURE\LXWU]\P\ZDQLXVLZLUXVDZSRSXODFMLRGJU\ZDMRJLHU\
bezobjawowi siewcy ZLUXVD ] QDVLHQLHP 2NRR RJLHUyZ ]DNDonych w warunkach naturalnych pozostaje siewcami przez kilka tygodni lub
ODWDQLHNLHG\SU]H]FDHycie.
'R ]DNDHQLD GRFKRG]L GURJ DHURJHQQRUD] SU]\ NU\FLX F]\ WH LQVePLQDFML =DNDHQLH LnKDODF\MQH PD PLHMVFH JyZQLH SU]\ MDZQ\P SU]HELHJX
choroby, kiedy drobiny wirusa osadzone na kropelkach pary wodnej i pyle
GRVWDM VL Z SRVWDFL DHUR]ROX GR MDP QRVRZ\FK =DNDHQLH ]D SRUHGQLcWZHP]DQLHF]\V]F]RQHJRVSU]WXSDV]\LZRG\RUD]SU]H]RZDG\NUZLopijne
MHVW ZSUDZG]LH PROLZH DOH QLH PD ZLNV]HJR ]QDF]HQLD Z HSLGHPLologii
choroby.
PATOGENEZA3R]DNDHQLXLQKDODF\MQ\PZLUXVQDPQDDVLZQDERnku i makrofagach pFKHU]\NyZSXFQ\FK3RGQLDFK]OLPISU]HQLNDGR
UHJLRQDOQ\FKZ]yZFKRQQ\FKLZNUyWNLPF]DVLHZ\ZRXMHZLUHPL:iUXV DWDNXMH SU]HGH ZV]\VWNLP UyGERQHN QDF]\ ZRVRZDW\FK L PD\FK
WWQLFRUD]\DZGDOV]HMNROHMQRFLQDERQHNZDUVWZ\NRURZHMLUG]Hnnej
QDGQHUF]\NDQDOLNyZQDVLHQQ\FKLWDUF]\F\RUD]ZFLNLPSU]HELHJXKHSaWRF\W\:WRNXUHSOLNDFMLZLUXVDGRFKRG]LGRREU]NXL]Z\URGQLHQLDUydERQNDQDF]\]Z\URGQLHQLDKLDOLQRZHJRZDUVWZ\URGNRZHMWZRU]HQLD VL
]DNU]HSyZ L Z NRFX RJQLVNRZHM PDUWZLF\ RUD] XV]NRG]HQLD QDF]\ 3UoZDG]LWRGRSRZVWDZDQLDREU]NyZQDVNXWHNSU]HVLNyZZ\QDF]\QLHNUZL
290
CHOROBY KONI
RUD]]DEXU]HZXNDG]LHNUHQLD3R14 dniach zmiany w naczyniach

ZRVRZDW\FK FRIDM VL DOH RJQLVND PDUWZLFRZH Z LQWLPLH WWQLF PRJ
XWU]\P\ZD VL GR PLHVLF\ 3U]HELHJ L QDVLOHQLH REMaZyZ FKRURERZ\FK
]DOHZGXHMPLHU]HRGVWRSQLDXV]NRG]HQLDQDF]\8NODF]\FLDUQ\FK
ZLUXVSRZQLNQLFLXGRPDFLF\QDPQDDVLZo\VNXLSRG]LHSURZDG]F
do jego obumarcia.
2EHFQRZLUXVDVW\PXOXMHSRMDZLHQLHVLVZRLVW\FKSU]eFLZFLDZ10.
GQLX2VLJDMRQHPDNV\PDOQHVWHQLHZW\JRGQLXLXWU]\PXMVLQD
wyNU\ZDOQ\P SR]LRPLH SU]H] ZLHOH PLHVLF\ .RQLH NWyUH SU]HFKRURZD\
OXESU]HE\\]DNDHQLHSLHUZRWQHZSRVWDFLEH]REMDZRZHMQDE\ZDMRGSRrQR ] UHJX\ QD FDH \FLH 7DNLH NRQLH SU]\ UHLQIHNFMDFK QLH FKRUXM DOH
]MDGOLZ\ZLUXVPRHVLZLFKRUJDQL]PDFKQDPQDDLE\Z\GDODQ\3R]D
W\P HIHNWHP LQIHNFML SLHUZRWQHM L QLHNLHG\ SRQRZQHM PRJ E\ ]DNDHQia
latentne OXE FKURQLF]QH WUZDH 0LPR SRMDZLHQLD VL SU]HFLZFLD NRQLH
SR]RVWDMQRVLFLHODPLLSRWHQFMDOQ\PLVLHZFDPLZLUXVD0DWRPLHMVFHV]F]eJyOQLHXRJLHUyZR]GURZLHFyZXNWyU\FKZLUXVXWU]yPXMHVLLQDPQDDZ
SFKHU]\NDFK QDVLHQQ\FK QDMGU]DFK RUD] Z DPSXOL QDVLHQLRZRGyZ L MHVW
Z\GDODQ\ ]H VSHUP .ODF]H NWyUH SU]HE\\ ]aNDHQLH OXE E\\ V]F]HSLRQH
SU]HND]XMRGSRUQRGURJVLDURZ3U]HFLZFLDDPDWF]\QHFKURQLUHEL
ta przed zachorowaniem przez 3PLHVLFHL]DQLNDM]Z\NOHZPLHVLFX
\FLD
OBJAWY KLINICZNE. 3U]HELHJLQDVLOHQLHREMDZyZV]DOHQHRGVWDWXVX
LPPXQRORJLF]QHJRZLHNX]ZLHU]WRUD]]MDGOLZRFL]DUD]ND%DUG]LHMSRGDtQHQDFKRUREVUHELWDLNRQLHVWDUHZVDEHMNRQG\FML:\UyQLDVLSoVWD RVWUW\SRZSRURQQDW\SRZLEH]REMDZRZ
3RVWDRVWUDZ\VWSXMHQDWHUHQDFKGRW\FKF]DV ZROQ\FKRGFKRURE\SR
zaNDHQLX]MDGOLZ\P]DUD]NLHP2NUHV LQNXEDFMLZDKDVLRGGRGQLL
]Z\NOH MHVW NUytV]\ X UHELW &KRURED UR]SRF]\QD VL JRUF]N 39&
WUZDMFGQLXWUDWDSHW\WXRUD]]DSDOHQLHPVSRMyZHNLERQ\OX]RZHM
QRVD : GUXJLP OXE WU]HFLP GQLX SRMDZLD VL Z\S\Z VXURZLF]\ ] QRVD
]DZLHQLHZLDWRZVWUWLSU]HNUZLHQLHURJyZNLRNDpink eye disease chorobD UyRZHJR RND REU]N SRZLHN JyUQ\FK L GROQ\FK RUD] GRyZ QDGoF]RGRRZ\FKDQDVWSQLHREU]NLSRGEU]XV]DNRF]\QQDMF]FLHMW\OQ\FK
QDSOHWND L PRV]Q\ X VDPFyZ RUD] RNROLF\ Z\PLHQLD L ZDUJ VURPRZ\FK X
NODF]\'RFKDUDNteU\VW\F]QHMHVWFLJHSU]HVWSRZDQLH]QRJLQDQRJOXE
GUHSWDQLH Z PLHMVFX SUDZGRSRGREQLH VSRZRGRZDQH EyODPL PLQL NWyUH
VZUDOLZHQDZHWQDOHNNLXFLVN:EDGDQLXNUZL VWZLHUG]DVLOLPIRSHQL
WURPERF\WRSHQL L SU]HGuHQLH F]DVX NU]HSQLFLD D Z PRF]X REHFQR
ELDND L KHPRJORELQ\ 8 F]FL ]ZLHU]W Z\VWSXMH ELHJXQND o miernym
QDVLOHQLXSRF]RQD]REMDZDPLPRU]\VNRZ\PL%LHJXQND ]Z\NOH XVWSXMH
samoistnie po 3 GQLDFK X UHELW L NRQL Z VDEHM NRQG\FML PRH WUZD
GXHMLSRZRGRZD]HMFLDPLHUWHOQH:W\SoZ\PSU]HELHJXSRXVWSLHQLX
291
JRUF]NL ]ZLHU]WD RG]\VNXM DSHW\W L SRZROL SRZUDFDM GR ]GUowia. Przez

NLONDGQLXWU]\PXMHVLSU]\VSLHV]RQHWWQRSU]HNUZLHQLHDSyQLHM]DyFenie oNDLERQOX]RZ\FK2EU]NLVWRSQLRZR]DQLNDMDOHGRGXJRSR]oVWDMH FKDUDNWHU\VW\F]Q\ REU]N Z]GX SU]HELHJX GX\FK QDF]\ QD SRdEU]XV]X0LPRFLNLHJRSU]HELHJXFKRURE\ZVNDQLNPLHUWHOQRFLXNRQL
GRURV\FKMHVWQLVNLLQLHSU]HNUDF]D1DWRPLDVWXUHELWGRF]VWR
GRFKRG]L GR ZWyUQ\FK LQIHNFML EDNWHU\MQ\FK L ]DSDOHQLD SXF 3RMDZLD VL
GXV]QRZ\VRNDJRUF]NDLMHOLQLHSRGHMPLHVLOHF]HQLDSRNLONXGQLDFK
doFKRG]LGRSDGQL
3RVWDFLHSRURQQDLVXENOLQLF]QDVVSRW\NDQHJyZQLHQD terenach, gdzie
FKRURED Z\VWSoZDD 3RVWD SRURQQD PDQLIHVWXMH VL 3-GQLRZ QLVN
JRUF]N]PLHQQ\PDSHW\WHPREU]NLHPSRZLHNLGX\FKQDF]\QDSRdEU]XV]X:SRVWDFLVXENOLQLF]QHMMHG\Q\PREMDZHPMHVWRVDELHQLHNRQG\FMLL
PQLHMV]DZ\GROQRZ\VLNRwa przez 719 dni.
8 FLDUQ\FK NODF]\ ZH ZV]\VWNLFK WU]HFK SRVWDFLDFK FKRURE\ PRH
GRMGRREXPDUFLDSRGX i ronienia SRPLG]\DGQLHPRGZ\VWSLHQLD
wiremii, w postaci ostrej ronienie nasWSXMH]Z\NOHZSRF]WNRZ\PRNUHVLH
UHNRQZDOHVFHQFML:VWDGQLQDFKGRNWyU\FKFKRUoba zostaje zawleczona po
raz pierwszy roni 40NODF]\ZQDVWSQ\FKODWDFKURQLPRJSLHUZoUyGNL OXE NODF]H VSURZDG]RQH] JRVSRGDUVWZ ZRlnych. Ronienia Z\VWSXM
RGGRPLHVLFDFL\3RG\]DNDRQHLRbXPDUHZSLHUZV]\FKGZyFK
PLHVLFDFK FL\ XOHJDM UHVRUSFML 1LHNLHG\ NODF]H ]DNDRQH URG] UHELWD
\ZHDOHVDER\ZRWQHNWyUHQLHVZVWDQLHVDPRG]LHOQLHVVDLSDGDMZ
pierwszym lub drugim dniu. Przy sztucznym karmieQLXPRJSU]H\NLOND
GQLLSDGDMQDVNXWHN]DSDOHQLDSU]HZRGXSRNDrPRZHJROXESXF
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. &KDUDNWHU\VW\F]QH V VXURZLF]H
nacieF]HQLDZ]DyFRQHMWNDQFHSRGVNyUQHMQDSRGEU]XV]XNRF]\QDFKLZ
okolicy RF]XMDNUyZQLHZ\EUoF]\Q\QDERQDFKOX]RZ\FKLVXURZLF]\FK
RUD]SRGWRUHENOHG]LRQ\LQDRVLHUG]LX:RUHNRVLHUG]LRZ\MDPDRSXcQRZDLEU]XV]QDVZ\SHQLRQHVXURZLF]R-NUZLVW\PS\QHPOX]yZNDMHOLW
cienNLFKRNUQLF\LMHOLWDOHSHJRREU]ND SRNU\WDZ\EURF]\QDPL:]\
FKRQQH NUH]NRZH SRZLNV]RQH L SU]HNUZLRQH 8 SRURQLRQ\FK SRGyZ
VWZLHUG]D VL ]DyFHQLH WNDQNL SRGVNyUQHM ERQ OX]RZ\FK L VXURZLF]\FK
SU]HNUZLHQLHQDU]GyZZHZQWU]Q\FKRUD]]PLaQ\SRVRF]QLFRZHRUyQ\P
nasileniu. Wybroczyn\LZ\OHZ\NUZDZHVQDMOLF]QLHMV]HSRGQDVLHrdziem i
WRUHENOHG]LRQ\1DU]G\ZHZQWU]QHSRGyZZ\ND]XMF]FLRZR]PLDQ\
DXWROLW\F]QH 8 UHELW SDG\FK QD ]DSDOHQLH SXF RSUyF] VLQRF]Hrwonych,
EH]SRZLHWU]Q\FKRJQLVNZHZV]\VWNLFKSDWDFKZ\VWSXM]miany posoczniFRZH : EDGDQLX KLVWRORJLF]Q\P FKDUDNWHU\VW\F]QH V ]PLDQ\ Z REUELH
PD\FKLUHGQLFKWWQLFZSRVWDFL]Z\URGQLHQLDV]NOLVWHJRLQWLP\LRJQLVNoZHM PDUWZLF\ UyGERQND QDF]\QLRZHJR =PLDQ\ QDF]\QLRZH Z\VWSXM X
RNRRSRURQLRQ\FKSRGyZ
292
CHOROBY KONI
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne ZSRVWDFLRVWUHMRUD]Z\VWSRZaQLHURQLHZUyQ\FKRNUHVDFKFL\QDVXZDSRGHMU]HQLHZLUXVRZHJR]DSaOHQLDWWQLF2VWDWHF]QHUR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\P

OXE WHVWDFK VHURORJLF]Q\FK 3U]\\FLRZR GR EDGDQLD SRELHUD VL Z\PD]\ ]
QRVD L ZRUND VSRMyZNRZHJR RUD] NUHZ NWyU RGZyNQLD VL 2G ]ZLeU]W
SDG\FKOXESRURQLRQ\FKSRGyZSRELHUDVLSUyENLS\QXSU]HVF]\QRZeJR ] MDP FLDD Z]\ FKRQQH UyGSLHUVLRZH L NUH]NRZH RUD] Z\FLQNL OeG]LRQ\2GRJLHUyZSRGHMU]DQ\FKVHURSR]\W\ZQ\FKZ\V\DVLGREDGDQLD
SHQHHMDNXODW\VSHUP\0DWHULDHPW\P]DNDDVLKRGRZOHNRPyUHNQHUNL
NRQLDOXEPDS\3RZ\VWSLHQLX]PLDQF\WRSDW\F]Q\FKZLUXV\ LGHQW\ILNXMH
VL SU]\ SRPRF\ WHVWX LPPXQRIOXRUHVFHQFML EH]SRUHGQLHM OXE RGF]\QX
seroneutralizacji. Do szybkiego wykrywania wirusa EAV w tkankach stosowana jest metoda PCR : VHURGLDJQRVW\FH FKRURE\ PRJ E\ X\ZDQH
RGF]\Q\ ZL]DQLD GRSHQLDF]D SUHF\SLWDFML Z HOX VHURQHutralizacji oraz
ELISA7HVWHP]DOHFDQ\PSU]H]2,(LRERZL]XMF\PZREURFLHPLG]yQDURGRZ\P NRPL MHVWRGF]\Q VHURQHXWUDOL]DFML Z\NRQ\ZDQ\ Z PLNURS\tNDFK Z REHFQRFL GRSHQLDF]D 0LDQR VXURZLF\ Z\QRV]FH L SRZ\HM
przyjmowane jest za dodatnie.
:SU]\SDGNXSRGHMU]HQLDZLUXVRZHJR]DSDOHQLDWWQLF]DOHFDVLEDGDQLH
pary surowic, jednej pobranej w okresie jawnym choroby i drugiej po 46
tygodniach. Kilkakrotny wzrost miana w drugim badaniu ZLDGF]\R]DNDeniu.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PSU]HGHZV]\VWNLPQDOH\XZ]JOGQL rhinopneumonitis equorumSU]\NWyU\PURQLHQLD Z\VWSXMZGUuJLHMSRRZLHFL\
D X SRURQLRQ\FK SRGyZ EDUG]R F]VWR VWZLHUG]D VL FKDUDNWHU\VW\F]QH
RJQLVND PDUWZLFRZH Z ZWUoELH 3R]D W\P QDOH\ PLH QD XZDG]H RVWUH
posocznicowe choroby na tle bakteryjnym (leptospirozy, salmonellozy).
P26732:$1,(. :LUXVRZH ]DSDOHQLH WWQLF MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]
XU]GX L SRGOHJDMF RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( : SU]\SDGNX
Z\VWSLHQLDRbMDZyZQDVXZDMF\FKSRGHMU]HQLHFKRURE\QDOH\NRQLHFKRUH
RUD] SRGHMU]DQH R ]DNDHQLH RGL]RORZD L SU]eVD RGSRZLHGQLH PDWHULD\
SRURQLRQ\SyGNUHZZ\FLQNLQDU]GyZZHZQWU]Q\FKGREDGDQLDZLUusologicznego i/lub serologicznego.
.RQLHFKRUHLSRGHMU]DQHRFKRUREZLQQ\E\Z\F]RQH]SUDF\LWUeningu przez okres 3W\JRGQL:W\PF]DVLHSURZDG]LVLOHF]HQLHREMDZowe, polegajFH QD SRGDZDQLX OHNyZ Z]PDFQLDMF\FK ZLWDPLQ\ & D SU]\
biegunkach SUHSDUDWyZRVDQLDMF\FKOX]yZNMHOLWLS\QyZZLHORHOHkWUROLWRZ\FK]JOXNR]3U]\]DSDOHQLDFKSXFVWRVXMHVLDQW\ELRW\NLRV]HUoNLPVSHNWUXPG]LDDQLD
: ]DSRELHJDQLX JyZQH ]QDF]HQLH PD RFKURQD VWDG wolnych oraz sysWHPDW\F]QD NRQWUROD RJLHUyZ 'R VWDG ZROQ\FK PRJ E\ ZSURZDG]DQH
tylko konie seronegatywne po uprzedniej 28-dniowej kwarantannie. Do
293
UR]SRGXZLQQ\E\X\ZDQHRJLHU\X]QDQH]DZROQHRG]DNDHQLDQDSRdstawie negatywnego wyniku badania serologicznego.

6HURSR]\W\ZQHRJLHU\PRJE\HZHQWXDOQLHUHSURGXNWRUDPLSRZ\NOuczeniu siewstwa wiUXVD]LFKVSHUP7DNLHRJLHU\L]ROXMHVLLSRELHUDVLRG
QLFKGZDSHQHHMDNXODW\QDVLHQLDGREDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJR3U]\QHJatywnym wyniku hodowli komyUNRZHM L PHWRG\ 3&5 Z\NRQXMH VL SUyE
ELRORJLF]QQDGZyFKNODF]DFKVHURQHJDW\ZQ\FKSRFKRG]F\FK]JRVSRGDrVWZDZROQHJRRGWHMFKRURE\.ODF]HWHNU\MHVLEDGDQ\PRJLHUHPGZDUD]\
G]LHQQLHSU]H]GZDNROHMQHGQLLREVHUZXMHVLSU]H]PLHVLF. Po tym czasie
poELHUD VL NUHZ RG NODF]\ GR EDGDQLD VHURORJLF]QHJR 1HJDW\ZQ\ Z\QLN
odczynu seroneutralizacji pozwala na wykluczenie siewstwa wirusa ze sperP 2JLHU\ X NWyU\FK ]RVWDQLH VWZLHUG]RQD REHFQR ZLUXVD Z QDVLHQLX
poGGDMHVLNDVWUDFML,QQHVHURSR]\W\ZQHRJLHU\XNWyU\FKQLHSU]HSURZaG]RQR RSLVDQHJR EDGDQLD PRJ E\ GRSXV]F]one do krycia tylko klaczy
seropozytywnych w obrbie jednej stadniny.
: ]DSRELHJDQLX VZRLVW\P PRHE\ VWRVRZDQD V]F]HSLRQND DWHQXRZana, produNRZDQDSU]H]ILUP)RUW'RGJH 86$SRGQD]Z$UYDF. Jest ona
SU]H]QDF]RQD JyZQLH GOD RJLHUyZ L QLHFLDUQ\FK NODF]\ :\ND]XMH RQD
GREUH ZDFLZRFLRFKURQQH DOH] XZDJLQD GXJRWUZaH XWU]\P\ZDQLH VL
SU]HFLZFLDSRV]F]Hpiennych znajduje ograniczone zastosowanie. Brak mo
OLZRFL RGUyQLHQLD SU]HFLZFLD SoV]F]HSLHQQ\FK RG SRMDZLDMF\FK VL Z
WRNX]DNDHQLDQDWXUDOQHJRXWUXGQLDVHURGLDJQRVW\NFKRURE\LPLG]\QDUoGRZ\REUyWNRPL6]F]HSLHQLDPDM]QDF]HQLHHNRQRPLF]QHJG\FKURQL
przed stratami powodowanymi przez ronienia L SDGQLFLD UHELW 8 NRQL
szczepionych, podobQLH MDN X R]GURZLHFyZ PRH SU]\ LQIHNFML ZLUXVHP
GRFKRG]LGRMHJRQDPQDDQLDLNLONXGQLRZHJRVLHwstwa.
=DNDQH]DSDOHQLHMDP\QRVRZHMLSXFNRQL
(pol. syn. herpeswirusowe ronienie klaczy, DF rhinopneumonitis equorum, ang. equine rhinopneumonitis)
CKRURED SU]HELHJD ] REMDZDPL ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK L
SXFURQLHXNODF]\RUD]VSRUDG\F]QLH]DSDOHQLDPy]JXLUG]HQLD:\VWSuMH ZH ZV]\VWNLFK NUDMDFK ZLDWD L VWDQRZL FLJOH DNWXDOQ\ SUREOHP HSL]ootyczny oraz ekonomiczny w stadninach, stajniach treningowych i bazach
kontumacyjnych.
ETIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMZLUXV\(+9-1 (equine herpesvirus typ 1) i
EHV-4. +HUSHVZLUXV\ NRQL G]LHOL VL REHFQLH QD SRGVWDZLH DQDOL]\ '1$
SU]\X\FLXHQzyPyZUHVWU\NF\MQ\FKQDF]WHU\W\S\
294
CHOROBY KONI
EHV-1 ZLUXV F]VWR L]RORZDQ\ ] SRURQLRQ\FK SRGyZ U]DGNR ] SXF L

spoUDG\F]QLH]XNDGXQHUZRZHJR
EHV-2, wirus cytomegalii L]RORZDQ\]GUyJRGGHFKRZ\FKLVSRMyZHN
EHV-ZLUXVRWUWX L]RORZDQ\]ERQ\OX]oZHMSRFKZ\LSUFLD
EHV-ZLUXV]DSDOHQLDQRVDLSXF F]VWRL]RORZDQ\]XNDGXRGGHFKoweJRLVSRUDG\F]QLH]SRURQLRQ\FKSRGyZ
: REUELH (+9-1 Z\UyQLRQR QD SRGVWDZLH DQDOL]\ HOHNWURIRUHW\F]QHM
genomowego DNA dwa genotypy EHV-1p i EHV-1b. G.P. Allen z UniwerV\WHWXZ.HQWXFN\SRGDMHHQRZ\JHQRtyp EHV-1b izolowano w 1972 r. z
SRURQLRQ\FK SoGyZ SRFKRG]F\FK RG NODF]\ ]H VWDGQLQ Z NWyU\FK RG
NLONX ODW VWRVRZDQR LQDNW\ZRZDQ V]F]HSLRQN ]DZLHUDMF (+9-1. PojaZLHQLHVLLFRUD]F]VWV]HZ\VWSRZDQLHQRZHJRJHQRW\SXDXWRUWHQSrzypisuje presji selekcyjnej w stosunku do EHV-S Z\ZRDQHM RGSRUQRFL
poszczeSLHQQ
%DGDQLD'1$GRW\FKF]DVL]RORZDQ\FKV]F]HSyZ(+9-GD\SRGREQH
Z\QLNLFRVXJHUXMHHWHQW\SMHVWJHQHW\F]QLHZ\VRFHVWDELOQ\:VW\Pulacji
RGSRUQRFL JyZQ URO RGJU\ZDM DQW\JHQ\ JOLNRSURWHLQRZH ]DZDUWH Z
RWRF]NDFKZLUXVyZ(+9-1 oraz EHV-4. Testem ELISA SU]\X\FLXSU]eFLZFLDPRQRNORQDOQ\FKZ\ND]DQRHF]WHU\IUDNFMHSURWHLQRZHVZVSyOQH
GODREXW\SyZDGZLHSR]RVWDHVVSHF\ILF]QHGODNDGHJRW\SX8VWDORQR
HRNRRDQW\JeQyZMHVWW\SRZRVZRLVW\FK:LUXV\WHPRJSU]H\ZD
Z FLyFH L SDV]\ ]ZDV]F]D Z VDER RZLHWORQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK RG
tygodni do 2 miesiF\:SRURQLRQ\FKSRGDFK]DFKRZXM\ZRWQRGR
dQL8OHJDMLQDNWyZDFMLZS+SRQLHMLSRZ\HMMDNUyZQLHZWRNX
UR]NDGXJQLOQeJRNZDVQDGRFWRZ\QLV]F]\MHSRPLQDUR]WZyU
lizolu lub chloraminy po 10 min.
EPIZOOTIOLOGIA. 3LHUZRWQHUyGR]DNDHQLDVWDQRZLNRQLHFhore z
obMDZDPL ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK NODF]H URQLFH SRURQLRQH
SRG\RUD]NRQLH]DNDRQHODWHQWQLH:LUXV\Z\GDODQHVZUD]]Z\S\ZHP
] QRVD L RF]X ZRGDPL SRGRZ\PL L Z\FLHNLHP ] SoFKZ\ SR ]DLVWQLD\P
ronieniu oraz sporadyF]QLH OXE RNUHVRZR ]H VSHUP %DUG]R QLHEH]SLHFzQ\P UH]HUZXDUHP L SU]HQRVLFLHOHP FKRURE\ V NRQLH ]DNaRQH ODWHQWQLH X
NWyU\FK PRH GRFKRG]L GR UHDNW\ZDFML L VLHZVWZD ZLUXVyZ SR QRPDOQ\P
SRURG]LHLNDG\PRVDELHQLXRGSRUQRFLVSRZRGRZDQ\POHF]HQLHPSUHSaUDWDPLNRUW\NRVWHU\GRZ\PLOXEG]LDDQLHPF]\QQLNyZVWUHVRJHQQ\FKWDNLFK
MDNWUDQVSRUW\SU]HU]XW\QDGPLHUQH]DJV]F]HQLHQDJH]PLDQ\WHPSHUDWXU\
F]\ WH LQWHQV\ZQ\ WUHQLQJ2SLVDQR SU]\SDGNL XF]\QQLHQLD (+9-4 po nawet niewielkich urazach okolicy nosa. Wirusy EHV-1 i EHV- V EDUG]R
UR]SRZV]HFKQLRQH ]ZDV]F]D Z VWDGQiQDFK L ZLNV]\FK VNXSLVNDFK NRQL D
]DNDHQLDODWHQWQH PRJXWU]\P\ZDVLSU]H]FDH\FLH:WyUQ\PUyGHP
]DNDHQLDPRHE\SDV]DZRGDFLyNa oraz pomieszczenia zanieczyszczo-
ZaNDQH]DSDOHQLHMDP\QRVRZHMLSXFNRQL
295
QHZLUXVDPL'R]DNDHQLDGRFKRG]LQDMF]FLHMGURJLQKDODF\MQOXENUoSHONRZ:LUXV(+9-PRHE\SU]HQRV]ony podczas krycia.

PATOGENEZA. 3U]\SLHUZRWQ\P]DNDHQLXLQKDODF\MQ\PZLUXV\QDPQaDM VL QD ERQLH OX]RZHM QRVD L JDUGD QDVWSQLH SU]HQLNDM GR RNROLFzQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK L NUZL SRZoGXMF NLONXGQLRZ ZLUHPL :LUXV
EHV-1 Z\ND]XMH V]F]HJyOQ\ WURSL]P GR UyGERQND QaF]\ NUZLRQRQ\FK
ERQ OX]RZ\FK QRVD JDUGD SXF QDGQHUF]\ WDUF]\F\ L Py]JX. W toku
UHSOLNDFML SRZRGXMH XV]NRG]HQLDQDF]\ FR SURZDG]L GR SRZVWDZDQLD ZyEURF]\Q Z\OHZyZ L ]DWRUyZ 'R URQLHQLD dochodzi w tych przypadkach,
NLHG\ZLUXVZQLNDGRFLDUQHMPDFLF\LQDPQDDVLZSRG]LHSRZRGXMF
jego obumarcie na sNXWHN XV]NRG]HQLD ZDQ\FK GOD \FLD QDU]GyZ D Z
V]F]HJyOQRFLZWURE\VHUFDLSXF%UDN]PLDQDXWROLW\F]Q\FKXSRURQLRQeJR SRGX ZVND]XMH H MHJR Z\GDOHQLH QDVWSXMH Z NUyWNLP F]DVLH SR RbXPDUFLX : ZDUXQNDFK GRZLDGF]DOQ\FK SR GRPDFLF]Q\P ]DNDHQLX Zirusem EHV-FLDUQ\FKNODF]\URQLHQLDZ\VWSRZD\SR9 dniach. Wirus
WHQQLHDWDNXMHVDPHMPDFLF\LGODWHJR]UHJX\QLHGRFKRG]LGR]PLDQ]DSDlnych oraz zabuU]H F\NOX SFLRZHJR L UR]URGX :LUXV (+9- FHFKXMH VL
VLOQ\PSQHXPRWURSL]PHPLQDPQDDVLJyZQLHZQDERQNXRGGHFKRZ\P
RUD] UHJLRQDOQ\FK Z]DFK FKRQQ\FK 6SRUDG\F]QLH SRZRGXMH URQLHQLD
2EDZLUXV\PRJZ\VWSRZDMHGQRF]HQLHLE\SU]HQRV]RQHSU]H]OHXNoF\W\:\ND]XMUyZQLHG]LDDQLHLPPXQRVXSUHV\MQH, co Z\UDDVLOHXNRSeQLDV]F]HJyOQLHOLPIRSHQL ZWRNXZLUHPLLMDNUyZQLHZSLHUZV]\PRNUesie choroby i po ronieniu6SU]\MDWRZWyUQ\PLQIHNFMRPEDNWHU\MQ\PXNadu oddechowego.
OBJAWY KLINICZNE. Zapalenie jamy nosowej LSXF7DSRVWDNOLQLFzQDZ\ZR\ZDQDMHVWQDMF]FLHMSU]H](+9-LZ\VWSXMHJyZQLHXUeELW
:VWDGDFKGRW\FKF]DVZROQ\FKRGLQIHNFMLFKRUXMNRQLHZUyQ\PZLHNXD
F]\QQLNLHP SU]\F]\QRZ\P PRH E\ UyZQLH (+9-1 2NUHV Z\OJDQLD
FKRURE\ZDKDVLRGGRGQL3RQDPQRHQLXZLUXVDQDERQDFKOX]oZ\FK QRVD L JDUGD GRFKRG]L GR NUyWNRWUZDHM ZLUHPLL NWyUHM WRZDU]yszy
RVRZLHQLH XWUDWD DSHW\WX L JRUF]ND & -HGQRF]HQLH Z\VWSXMH
zapalenie VSRMyZHN ERQ\ OX]RZHM QRVD L JDUGD D QaVWSQLH WFKDZLF\ L
RVNU]HOL3RMDZLDVLZ\S\ZVXURZLF]\DSyQLHMOX]RZ\]ZRUNDVSRMywNRZHJRLQRVDMDNUyZQLHVXFK\QDSDGRZ\NDV]HO3R3 dniach temperaWXUD ZHZQWU]QD ]Z\NOH SRZUDFD GRQRUP\ IL]MRORJLF]QHM NRQLH RG]\VNXM
apetyt, ale utrzyPXMH VL NDV]HO QDVLODMF\ VL SR NDG\P UXFKX ]ZLHU]W
&KRUREDV]HU]\VLGRV]\ENRLSRNLONXGQLDFKRSDQRZXMHFDHVWDGR8
NRQL GRURV\FK XWU]\Pywanych w dobrych warunkach hodowlanych kaszel
zwykle samoistnie ustSXMHSRW\JRGQLDFK8UHELWZFKRGQ\FKSRUDFK
URNX GR F]VWR GRFKRG]L GR ]DSDOHQLD SXF L ZWyUQ\FK LQIHNFML EDNWHU\jQ\FK Z\ZRDQ\FK QDMF]FLHM SU]H] Streptococcus zooepidemicus lub Rhodococcus
equi1DGNDHQLDPRJSRZRGRZDUyZQLH Streptococcus equi, Corynebacterium
296
CHOROBY KONI
pyogenes, Pseudomonas aeruginosa F]\ WH Bordetella bronchiseptica 2EMDZLD VL WR
SRQRZQ\PZ\VWSLHQLHPJRUF]NL&RFKDUDNWHU]HFLJ\PXWUaW DSHW\WX GXV]QRFL RUD] OX]RZR-URSQ\P Z\S\ZHP ] QRVD -HOL QLH
SRGHMPLHVLVNXWHF]QHJROHF]HQLDWRVWDQ]ZLHU]WV]\ENRXOHJDSRJRUV]eniu i dochodzi GRSDGQL3U]HFKRURZDQLHSRVWDFLRGGHFKRZHMGDMHVDER
wyraRQLNUyWNRWUZDRGSRUQRXWU]\PXMFVLSU]H]PLHVLFH:
gospodarVWZDFK Z NWyU\FK PLPR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ QLH VWRVXMH VL
immunoproILODNW\NL NDGHJR URNX ZF]HVQ ZLRVQ OXE MHVLHQL PDVRZR
FKRUXM UHELWD QDWRPLDVW NRQLH GRURVH QLH Z\ND]XM DGQ\FK REMDZyZ
PLPRHGoFKRG]LXQLFKGRUHLQIHNFMLOXEUHDNW\ZDFML]DNDHODWHQWQ\FK
wiremii i siewstwa wirusa.
Ronienie Z\ZR\ZDQH MHVW SU]H] (+9-1. Sporadycznie z poronionych
SRGyZ L]RORZDQR (+9-4. Do ronienia dochodzi po 212 tygodniach po
SLHUZRWQ\P ]DNDHQLX L SU]HE\FLX ]DSDOHQLD MDP\ QRVRZHM RUD] JyUQ\FK
GUyJRGGHFKowych w postaci typowej lub poronnej, a nawet bezobjawowej.
:\GDODQLHSRGXQDVWSXMHQDJOHEH]REMDZyZ]ZLDVWXQRZ\FK3RURQLHQLX
QLHVWZLHUG]DVL]DSaOHGUyJ URGQ\FKDQL]DEXU]HZUR]URG]LH:LUXV Z
NUyWNLPF]DVLHSRUonieniu eliminowany jest z macicy. Klacz zwykle po 912
dniach wykazXMHREMDZ\UXLLSRSRNU\FLX]DFKRG]LZFL5RQLHQLHZ\VW
SXMHQDMF]FLHMSRPLG]\DPLHVLFHPDOHPRHPLHPLHjVFHMXRG
PLHVLFD FL\ 1LHNWyUH ]DNDRQH NODF]H URG] ZH ZDFLZ\P WHUPLQLH
DOHUHELWDVVDEHZ\ND]XMREMDZ\GXV]QRFLLSDGDMSRNLONXOXENLONuQDVWXJRG]LQDFKQDVNXWHN]DSDOHQLDSXFLZLUHPLL
=DZOHF]HQLH FKRURE\ GR VWDGQLQ\ ZROQHM SRZRGXMH ]Z\NOH GXH VWUDW\
HNRQRPLF]QHJG\URQLHQLD PRJZ\VWSLX80% ciDUQ\FKNODF]\:
QDVWSQ\FK ODWDFK Z JRVSRGDUVWZDFK ]DNDRQ\FK URQL W\ONR SLHUZRUyGNL
OXENODF]HQRZRZSURZDG]RQH]WHUHQyZZROQ\FK8ZDDVLHSRSU]HEytym ronieniu RGSRUQRXWU]\PXMHVLGRPLHVLF\2EVHUZDFMHWHUenowe
ZVND]XMHQDWOH(+9-1 klacz URQLW\ONRUD]Z\FLX0LPRWRPRHE\
QRVLFLHOHP L VLHZF ZLUXVD ] GUyJ RGGHFKRZ\FK SR UHLQIHNFMLOXE UHLQDNWyZDFML]DNDHQLDODWHQtnego.
=DSDOHQLH Py]JX L UG]HQLD Z\ZR\ZDQH MHVW SU]H] QLHNWyUH V]F]HS\
EHV-1SUDZGRSRGREQLHFHFKXMFHVLQHXURWURSL]PHP&KRUXMSRMHG\nF]H]ZLHU]WD=a]Z\F]DMVWRNODF]HSRSU]HE\W\PURQLHQLX OXEUHELWDSR
SU]HFKRURZDQLX ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK Patogeneza tej poVWDFLNOLQLF]QHMQLH]RVWDD MHV]F]HZ\MDQLRQD=PLDQ\VWZLHUG]DQHZQDF]yQLDFK Py]JX L UG]HQLD PRJ E\ HIHNWHP RGG]LD\ZDQLD VDPHJR ZLUXVD Z
WRNXUHLQIHNFMLOXEUHDNFMLRFKDUDNWHU]HDXWRDJUHVML2NUHVZ\OJDQLDFKRUoE\ ZDKD VL RG GR GQL 3U]HELHJ FKRURE\ RUD] QDVLOHQLH REMDZyZ V
QLH]DOHQHRGZLHNXLEDUG]R]UyQLFRZDQH2EVHUZXMHVLDJRGQLVDPoLVWQLHSU]HPLMDMFSRRNRRW\JRGQLDFKQLH]ERUQRUXFKyZQLHGoZDG\
OXESRUDHQLDZLRWNLH MHGQR- OXEREXVWURQQHNRF]\QW\OQ\FK1LHGRZDG\
297
MHGQRVWURQQHXWU]\PXMVLSU]H]Nilka tygoGQLLFDNRZLFLHXVWSXMGRSLHUR
po 2- PLHVLFDFK 1LHGRZDG\ REXVWURQQH V SU]\F]\Q ]DOHJDQLD L SowstawaQLD RGOH\Q FR URNXMH QLHSRP\OQLH 3U]\ SRUDHQLDFK Z\VWSXMH
JRUF]NDFLJDRGGR&LF]VWR]DWU]\PDQLHPRF]XFRSRNLONX
dniach prowadzi do mocznicy L ]HMFLD PLHUWHOQHJR 1LHNLHG\ SURFHV FKoURERZ\PRHREHMPRZDQHUZ\F]DV]NRZHLPDQLIHVWRZDVL]Z\NOH MHdnostronQ\P RSDGDQLHP SRZLHN ]DZLHQLHP OXE ]ZLVDQLHP ZDUJL GROQHM
3U]HFKRURZDQLH SRVWDFL Py]JRZR-rdzHQLRZHM GDMH RGSRUQR XWU]\PuMF
VLRNRRODW
Cytomegalowirus EHV-2 jest bardzo rozpowszechniony w populacji koQL,]RORZDQRJR]HVSRMyZHNLQRVRJDrdzieli od koni zdrowych i chorych z
REMDZDPL ]DSDOHQLD VSRMyZHN OXE JyrQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK QLH]DOHQLH
RG REHFQRFL (+9- MDN UyZQLH ] QHUHN NRQL ]GURZ\FK SR ]DRHQLX
KRGRZOLNRPyUNRZ\FK1LHVWZLHUG]RQRJRQDWRPLDVWZSRURQLRQ\FKSoGDFK &KRURERWZyUF]D UROD WHJR ZLUXVD QLH ]RVWDD GRW\FKF]DV SR]QDQD
3U]\MPXMH VL H PRH RQ VDPRG]LHOQLH Z\ZRD DJRGQLH SU]HELHJaMFH
keratoconjunctivitis RUD]WRZDU]\V]\]DNDHQLRPXNDGXRGGHFKRZHJRZ\ZoDQ\P SU]H] (+9-4 lub EHV-1, VWDQRZLF F]\QQLN SRWJXMF\ FKRUREoWZyUF]RLLPPXQRVXSUHV\MQHG]LDDQLHW\FK]DUD]NyZ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3RVWDSXFQD%RQDOX]RZDQoVD JDUGD WFKDZLF\ L RVNU]HOL SU]HNUZLRQD SRNU\WD Z\EURF]\QDPL RUD]
FKDUDNWHU\VW\F]Q\PL GOD LQIHNFML KHUSHVZLUXVRZ\FK UyQHM ZLHONRFL RJQiskami nekrotycznymi. W pXFDFKOLF]QHV]DUDZHRJQLVND]DSDOQH1DRSXcQHMRVLHUG]LXLQDVLHUG]LXZLGRF]QHVPXJRZDWHZ\EURF]\Q\3U]\ZWyUQ\FK
zaNDHQLDFK EDNWHU\MQ\FK Z\VWSXM UyQHM ZLHONRFL URSQLH ]ORNDOL]RZDQH
QDMF]FLHM Z SDWDFK SU]HGQLFK OXE GROQ\FK RGFLQNDFK ZV]\VWNLFh trzech
SDWyZ SXF : MDPDFK RSXFQRZ\FK VWZLHUG]D VL S\Q VXURZLF]\ ] GoPLHV]N ZyNQLND 1DGNDHQLD Z\ZRDQH SU]H] Rhodococcus equi SRZRGXM
]Z\NOH SRZVWDZDQLH GX\FK RWRUELRQ\FK URSQL +LVWRORJLF]QLH Z\ND]DQR
QDFLHNL NRPyUHN MHGQRMGU]DVW\FK ZRNy RVNU]HOLNyZ L QDF]\ NUZLRQoQ\FKZ\VLNVXURZLF]R-ZyNQLNRZ\ZSFKHU]\NDFKSXFQ\FKRUD]Qacieki
QHXWURILOLZRNROLF\RJQLVNURSQ\FKZSXFDFK
3RURQLRQ\ SyG %RQ\ SRGRZH PRJ E\ SODPLFLH SU]HNUZLRQH OXE
nie zmienione. TkankD SRGVNyUQD L QLHNLHG\ FD\ SyG MHVW ]DyFRQ\ 1D
RSXFQHMRVLHUG]LXLQDVLHUG]LXV]F]HJyOQLHQDNRQLXV]NXVHUFDZLGRF]QHV
VPXJRZDWH Z\EURF]\Q\ 3XFD REU]NH D MDP\ RSXFQRZH Z\SHQLRQH
S\QHP VXURZLF]\P ]H VWU]SNDPL ZyNQLND 8 VWDUV]\FK SRGyZ PRQD
stwierG]L RJQLVND ]DSDOQH Z SXFDFK Z\EURF]\Q\ SRG WRUHEN REU]NHM
OHG]LRQ\ZQDGQHrF]DFKJUDVLF\LSRGWRUHENQHUHN&KDUDNWHU\VW\F]QHV
PDHZLHONRFL]LDUQDSURVDRVWURRGJUDQLF]RQHELDDZHOXEV]DURyWDZH
RJQLVND PDUWZLFRZH Z ZWURELH JUDVLF\ L QLHNLHG\ Z]DFK FKRQQ\FK
:\VWSXM RQH SRMHG\QF]R OXE Z VNXSLVNDFK V]F]HJyOQLH QD EU]HJDFK Z
WURE\8QLHNWyU\FKSRGyZPRJRQHE\QLHZLGRF]QHPDNURVNRSRZRDOH
298
CHOROBY KONI
]PLDQ\ PDUWZLFRZH Z\NU\ZD VL SU]\ EDGDQLX KLVWRORJLF]Q\P :RNy

ognisk maUWZLFRZ\FK Z NRPyrNDFK ZWURE\ SXF QDGQHUF]\ L Z]yZ
FKRQQ\FKVWZLHUG]DVLFKDUDNWHU\VW\F]QHNZDVoFKRQQHZHZQWU]MGURZH
FLDNDZWUWRZH
3RVWD Py]JRZR-UG]HQLRZD :\EURF]\Q\ QD REU]N\FK RSRQDFK Py
zgowo-UG]HQLRZ\FK RUD] Py]JX L SU]HGQLP RGFLQNX UG]HQLD NUJRZHJR
2EU]NLXV]NRG]HQLDGUREQ\FKQDF]\NUZLRQRQ\FKSRMHG\QF]H]DWRU\L
Z\OHZ\ Z Py]JX D Z ]DDZDQVRZDQ\FK SU]\SDGNDFK RJQLVND UR]PLNDQLD
+LVWRORJLF]QLHVWZLHUG]DVLRNRRQDF]\QLRZHQDFLHNLNRPyUHNMHGQRMGU]astych oraz charakterystyczQHZHZQWU]MGURZHFLDNDZWUWRZHZUyGERnNXQDF]\NUZLRQRQ\FK
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne SU]\]DNDQ\P]DSDOHQLXMDP\QoVRZHM L SXF V SRGREQH MDN SU]\ LQQ\FK ZLUXVRZ\FK FKRUREDFK XNDGX
RGGHFKRZHJR %DGDQLH VHNF\MQH SRURQLRQHJR SRGX MHVW SU]ydatne w diagnostyce w przypadkach stwierdzenia charakterystycznych ognisk martwiFRZ\FKZZWURELH%UDNW\FK]PLDQQLHZ\NOXF]D]DNDHQLDKHUSHVZLUXVami. PoGREQLHRFHQLDVLZ\ND]DQLHREHFQRFLFLDHNZWUWRZ\FKZEDGDQLX
histoORJLF]Q\P QDU]GyZ SRURQLRQ\FK SRGyZ F]\ WH SDG\FK ]ZLHU]W
2VWDWHF]QHUR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDL]RODFMLLLGHQW\ILNDFMLZLUXVDHZHQWuDOQLH QD VWZLHUG]HQLX MHJR REHFQRFL Z PDWHULDOH SDWRORJLF]Q\P PHWRG
immunofluorescencji lub immunoperoksyda]RZ 'R EDGDQLD Z\V\D VL
Z\S\ZOXEZ\PD]]QRVDSREUDQ\ZSLHUZV]\FKGQLDFKFKRURE\SRURQLoQ\SyGOXEMHJRSXFDZWUREF]\WHSXFD]ZLHU]WSDG\FK3U]\SRVWDFL
SRUDHQQHM]DOHFD VL Z\VDQLH GR EDGDQLDPy]JX RUD] NLONX SUybek skrzeSHM NUZL JG\ EDGDQLH ZLUXVRORJLF]QH WNDQNL QHUZRZHM PRH GD Z\QLN
IDV]\ZLH XMHPQ\ 'R L]RODFML ZLUXVD X\ZD VL MHdnowarstwowej hodowli
NRPyUHN QHUNL NRQLD ,GHQW\ILNDFM Z\RVREQLRQHJR V]F]HSX SU]HSURZDG]D
VL WHVWHP (/,6$ ]D SRPRF PRQRNORQDOQ\FK VXUowic dla EHV-1 oraz
EHV- OXE QD SRGVWDZLH DQDOL]\ '1$ PHWRG 3&5 2EHFQR VSHF\ILFzQ\FK SU]HFLZFLD Z VXURZLF\ PRQD Z\NU\ZD RGF]\QDPL ZL]DQLD GRSH
niacza, seroneutralizacji LLPPXQRG\IX]MLZHOX3U]yGDWQRGLDJQRVW\F]QD
WHVWyZ VHURORJLF]Q\FK MHVW MHGQDN RJUDQLF]RQD SRZV]HFKQ\P Z\VWSRZaQLHP]DNDH]ZDV]F]DZVWDGQLQDFKRUD]GXJRWUZD\PXWU]\P\ZDQLHP
VLSU]HFLZFLDX]ZLeU]W:]ZL]NX]W\P]DOHFDVLEDGDQLHSDUVXURZLF
:]URVWPLDQDZGUXJLPEDGDQLXZLDGF]\R]DNaHQLX
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\XZ]JOGQLSU]\Sostaci oddechowej
LQIOXHQ] LLQQHFKRURE\ZLUXVRZHXNDGXRGGHFKRZHJRSU]\SRVWDFLSRUaHQQHMZFLHNOL]Q RUD]]DNDQH]DSDOHQLDPy]JXLUG]eQLDZ\ZRDQHSU]H]
WRJDZLUXV\%DGDQLHEDNWHULRORJLF]QHSRURQLRQHJRSRGXSR]ZDODQDZ\NOuczenie ronienia spowodowanego przez Salmonella abortus equi czy WH LQQH
bakterie.
299
P26732:$1,(=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLSXFMHVWFKRURE]ZDOF]DQ
]XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(:JRVSRGDrVWZLH]DSRZLHWU]RQ\PRERZL]XMH]DND]REURWXNRPL.ODF]HNWyUHSRUoQL\ RUD] NRQLH FKRUH ZLQQ\ E\ L]RORZDQH 1DMSLHUZ ERNV\ Z NWyU\FK
SU]HE\ZD\ NRQLH FKRUH D QDVWSQLH FD VWDMQL QDOe\ RF]\FL L RGND]L
3% roztworem lizolu lub 2% roztworem Virkonu .ODF] NWyUD SRURQLD
PRH E\ SRNU\WD SR Z\VWSLHQLX GUXJLHMUXL DOH L]ROXMH VL M RG SR]RVWa\FK NRQL SU]H] GQL : VWDGQLQDFK ]DOHFD VL L]RODFM ZV]\VWNLFK NODF]\
FLDUQ\FKRGSR]RVWD\FKNRQL.ODF]RPGRPLHVLFDFL\NWyUHE\\
XRGSRUQLDQH PRQD SRGD GDZN SU]\SRPLQDMF LQDNW\ZRZDQHM V]F]epionki .RQLH Z\ND]XMFH RbMDZ\ ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK
SRGOHJDMREVHUZDFMLNOLQLF]QHMSRF]RQHM]FRG]LHQQWHUPRPHWUL&HOHP
Z]PRFQLHQLD RGSRUQRFL QLHVZRLVWHM SRGDMH VL NRQLRP SR XVWSLHQLX JoUF]NL SUHSDUDW\ ERGFRZH Baypamun P, Ceromangan %LRWURSLQ OXE
Lydium ./3-HOLJRUF]NDXWU]\PXMHVLGuHMQLWU]\GQLOXEZ\VWSLMHM
QDZUyW SRF]RQ\] REMDZDPL GXV]QRFLZVND]DQH MHVW SRGDQLH DQW\ELRWyNyZSU]H]FRQDMPQLHM GQL6WRVXMHVLSHQLF\OLQ]HVWUHSWRP\F\Q, ampiF\OLQ OXE WHUUDP\F\Q 3U]\ ZWyUQ\FK LQIHNFMDFK EDNWHU\MQ\FK ]DOHFD VL
OHF]HQLHVWHURZDQHQDSRGVWDZLHR]QDF]RQHMDQW\ELRW\NRZUDOLZRFLZ\L]olowaQ\FKV]F]HSyZ
: ]DSRELHJDQLX VWUDWRP HNRQRPLF]Q\P Z\ZRDQ\P SU]H] FKRURE
JyZQ URO RGJU\ZD VZRLVWD LPPXQRSURILODNW\ND 6SRUyG ]DUHMHVWURZaQ\FK Z NUDMX Z\PLHQL PRQD V]F]HSLRQNL monowalentne Equivac RP
%LRZHW3XDZ\L3QHXPDERUW. (Fort Dodge), biwalentne Equiffa (Merial) oraz triwalentne Resequin Plus (Hoechst Vet 2EHFQLH ]DOHFD VL
szczepLRQNL LQDNW\ZRZDQH D V]F]HJyOQLH WH NWyUH ]DZLeUDM JOLNRSURWHLQ\
RWRF]NRZH ZLUXVyZ (+9-1 i EHV-4. 6 RQH EDUG]LHM EH]SLHF]QH L PRJ
E\ VWRVRZDQH X NODF]\ FLDUQ\FK 3R]D W\P Z EDGDQLDFK NRQWUROQ\FK
testem ELISA PRQD RGUyQL NRQLH V]F]HSLRQH RG NRQL ]DNDRQ\FK FR
ma bardzo istotne znaczenie w zwalczaniu choroby. Szczepienia zapobieJDZF]HSU]HSURZDG]DVLXZV]\VWNLFKNRQLZJRVSRGDUVWZLH
Influenza koni
(pol. syn. grypa koni, DF influenza equorum, ang. equine influenza)
-HVWWRRVWUDEDUG]R]DUDOLZDFKRUREDNRQLZNWyUHMSU]HELHJXREVHrZXMH VL Z\VRN JRUF]N RJyOQH RVDELHQLH XWUDW DSHW\WX QDSDGowy kaV]HOGXV]QRRUD]Z\FLHN]QRVDLRF]XDSU]\NRPSOLNDFMDFKGRFKRG]LGR
]DSDOHQLD SXF :\VWSXMH XELNZLWDUQLH QD ZV]\VWNLFK NRQW\QHQWDFK Z SoVWDFLHSL]RRWLLOXEHQ]RRWLLZQDV]\FKZDUXQNDFKNOLPDW\F]Q\FKQDMF]FLHM
w okresie jesienno-zimowym. WUDOLZHQD]DNDHQLHVNRQLHZV]\Vtkich ras
L Z NDG\P ZLHNX ] W\P H X UHELW L NRQL VWDUV]\FK FKRURED SU]HELHJD
300
CHOROBY KONI
F]VWRZSRVWDFLFLNLHM&HFKXMHVLRQDZ\VRNLPZVNDQLNLHP]DNDDOQoFLL]DFKRURZDOQRFL]ZDV]F]DZSRSXODFMLNRQLQLHV]F]HSLRQ\FK. Wska
QLNLWHV]DOHQHRGVWDWXVXLPPXQRORJLF]QHJRSRSXODFMLHNsponowanej na
]DNDHQLH NRQFHQWUDFML ]ZLHU]W L ZDFLZRFL ZLUXVD 6]F]eJyOQLH V]\ENR
LQIOXHQ]DV]HU]\VLZVWDGQLQDFKRURGNDFKWUHQLQJRZ\FKLQDWRUDFKZyFLJRZ\FKJG]LHF]VWRWOLZR EH]SRUHGQLFKNRQWDNWyZPLG]\NRPLMHVW
GXD
: RVWDWQLFK ODWDFK Z ]ZL]NX ] PDVRZ\PL V]F]HSLHQLDPL RFKURQQ\PL
NRQL]DURGRZ\FKLVSRUWRZ\FKQDOH\VLOLF]\]PROLZRFLZ\VWSRZDQLD
]DFKRURZDQDLQIOXHQ] pojedynF]\FKNRQL]PD\Fh hodowli, a epizootie
SRMDZLDMVLFRNLONDODWQDVNXWHNPXWDFMLSXQNWRZ\FKdrift) lub skokowych
zmian genetycznych (shift) wirusa. W Polsce epizootie influenzy koni udokumentoZDQHL]RODFMZLUXVDRSLVDQRZODWDFK1970 oraz 19791980.
ETIOLOGIA. &KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]GZDSRGW\S\ZLUXVDLQIOuenzy: A-equi 1 (Praga 56b) H7N7 i A-equi 2 (Miami 63) H3N8QDOHFH
do rodziny Orthomyxoviridae. Wiriony tej roG]LQ\ PDM NV]WDW NXOLVW\ OXE
Z\GXRQ\ UHGQLF 120 nm i cylindryczny nukleokapsyd o symetrii
KHOLNDOQHM *HQRP ZLUXVyZ LQIOXHQ]\ ]DZLHUD MHGQRDFXFKRZ\ 51$ ]oRQ\]RGG]LHOQ\FKVHJPHQWyZ1uNOHRNDSV\G ]QDMGXMHVLZRWRF]FH
NWyUHMZHZQWU]QF]VWDQRZLELDNR0PDWU\F\D]HZQWU]QSRGZyjQD ZDUVWZD OLSLGyZ ] OLF]Q\PL Z\SXVWNaPL ELDNRZ\PL R GZX RGUEQ\FK
ZDFLZRFLDFKKHPDJOXW\QLQ\ (H) i enzymu neuraminidazy (N). Hemaglutynina wDUXQNXMH]OHSLDQLHHU\WURF\WyZSU]H]ZLUXVDQHXUDPLQLGD]DSRZoGXMH HOXFM ZLUXVD ] HU\WURFyWyZ L XZDOQLDQLH JR ] ]DNDRQ\FK NRPyUHN
3RG]LD ZLUXVyZ LQIOXHQ]\ QD W\S\ $ % & XZDUXQNRZDQ\ MHVW RGPLHQQ
VWUXNWXUDQW\JHQRZELDND0RUD]QXNOHRSURWHLGyZJHQRPX3U]HFLZFLDD
VW\PXORZDQHW\PLDQW\JHQDPLVSU]\GDWQHGRWDNVonomii, tzn. oznaczania
W\SyZ ZLUXVD QDWRPLDVW QLH VSHQLDM IXQNFML REURQQ\FK : PLHV]DQ\FK
]DNDeQLDFK UyQ\PL V]F]HSDPL ZLUXVD W\SX $ PRH GRFKRG]L Z RNUHVLH
UHSOLNDFML F]VWHN ZLUXVRZ\FK GR SU]HPLHV]F]HQLD VL SRV]F]HJyOQ\FK VHgPHQWyZ JHQRPX antigenic shift FR SRZRGXMH GXH ]PLDQ\ ZLULRQX L SRMaZLDQLHVLQRZ\FKSRGW\SyZ7HQURG]DM]PLHQQRFLPDFKDUDNWHUVNRNRZ\
D SRMDZLDMFH VL QDJOH QRZH SRGW\S\ ]H Z]JOGX QD EUDN SRNUHZLHVWZD
DQW\JHQRZHJR]HV]F]HSDPLGRWGNUF\PLZSRSXODFMLOXG]NLHMF]\]ZLeU]FHMSRZRGXMPDVRZH]DFKRURZDQLD3DQGHPLHJU\S\OXG]LVSRZRGRZaQHSU]H]WDNLHV]F]HS\Z\VWSL\ZODWDFKL3UawdopodobQLH SU]HVXQLFLD DQW\JHQRZH PRJ SRZVWDZD WH ZVNXWHN JHQHW\F]QHJR
RGG]LD\ZDQLD PLG]\ UyQ\PL V]F]eSDPL OXG]NLPL L ]ZLHU]F\PL SU]\ LFK
NUHQLXZSRSXOacjach.
*yZQUROZVW\PXODFMLRGSRUQRFLSU]\LQIOXHQ]LHRGJU\ZDMDQW\Jeny powierzchniRZHZLUXVDDZV]F]HJyOQRFLKHPDJOXW\QLQD+ i neuraminidaza (N). ,QGXNXMRQHSRMDZLaQLHVLZ]DNDRQ\PRUJDQL]PLHVZRLVW\FK
Influenza koni
301
SU]HFLZFLDDQW\-H oraz anty-N, co jest wykorzystywane przy podziale wiruVyZQDSRGW\S\DQW\JHQRZH:UyGZLUXVyZLQIOXHQ]\W\SX$VWZLHrdzono

dotychczas 16 odmiennych antygenowo hemaglutynin (H 116) oraz 10
neuraminidaz (N 110).
Wirus influenzy koni wyizolowany po raz pierwszy w 1956 r. w Pradze
podczas epizootii tej chorob\ Z (XURSLH]DZLHUD DQW\JHQ\ +1 L ]RVWD
RNUHORQ\MDNRSURWRW\SSRGW\SX$-equi 1 (Praga 56) H7N7. Druga izolacja
PLDDPLHMVFHZUZ0LDPLSRGF]DVHSL]RRWLLLQIOXHQ]\NRQLQD)ORUydzie w USA. W wyosobnionym szczepie stwierdzono antygeny H3N8 i
dlatego uznano go za prototyp podtypu A-equi 2 (Miami 63) H3N8. PoZV]HFKQLHX\ZDVLVNUyFRQ\FKQD]ZW\FKZLUXVyZ$-equi 1 i A-equi 2. W
latach 19641965 podtyp A-equi ]RVWD ]awleczony do Europy. Obecnie
REDSRGW\S\VUR]SRZV]HFKQLRQHZZLHOXNUDMDFKFKRFLDRGUQDjF]FLHM]achorowania powoduje A-equi 2.
:F]DVLHNUHQLDZLUXVDZSRSXODFML]ZLHU]WNWyUHSU]HFKRURZD\OXE
E\\ V]F]HSLRQH GRFKRG]L SRG ZS\ZHP KRPRORJLF]Q\FK SU]HFLZFLD GR
punktowych (drobnych) zmian w glikoproteinach hemaglutynin i/lub neuUDPLQLGD] NWyUH GHWHUPLQXM ]PLHQQR DQW\JHQRZ OXE LPPXQRORJLF]Q
(antigenic shift) i poMDZLDQLH VL QRZ\FK ZDULDQWyZ ZLUXVD R ]PLHQLRQ\FK
HSLWRSDFK DQW\JHQyZ SRZLHU]FKQLRZ\FK 7DNLH ZDULDQW\ QLH XOHJDM ]REoMWQLHQLX SU]H] SRSU]HGQLR Z\WZRU]RQH SU]HFLZFLDD L SR VHOHNFML PRJ
SRZRGRZDPDVRZH]DFKRURZDQLDNRQLQLHV]F]HSLRQ\FKLF]FLRZRUywQLHV]F]HSLRQ\FKSU]HFLZLQIOXHQ]LH7DNDHSL]RRWLDLQIOXHQ]\NRQLZ\VWSiDZUZ(XURSLHRVLJDMFV]F]HJyOQHQDVLOHQLHZ:LHONLHM%Uytanii.
:LUXV\LQIOXHQ]\NRQLFHFKXMVLVLOQ]DUDOLZRFLLLQZD]\MQRFLRUD]
]PLHQQ ]MDGOLZRFL 2E\GZD SRGW\S\ Z\ZRXM SRGREQH REMDZ\ FKRUoERZH]W\PHSRGW\S$-equi 2 wykazuje silniejszy pneumotropizm i dlateJR SRZRGXMH EDUG]LHM QDVLORQH REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR L
F]VWV]HSRZLNDQLDSXFQHQL$-equi 1. Podobnie jak inne wirusy influenzy,
VRQHZUDOLZHQDS+LXOHJDMLQDNW\ZDFMLSU]\RJU]HZDQLXZ&SR
30 minutach.
EPIZOOTIOLOGIA. *yZQ\P UyGHP ]DNDHQLD V NRQLH FKRUH NWyUH
w pierwszych 3GQLDFKFKRURE\Z\GDODMGXHLORFLZLUXVD]Z\FLHNLHP]
QRVDLZRUNDVSRMyZNRZHJR:sporadycznych przypadkach siewstwo wiruVD XWU]\PXMH VL SU]H] GQL : F]DVLH NDV]OX NURSHONL OX]X ]DZLHUDMFH
ZLUXV\ VUR]SU\VNLZDQHWZRU]FZRWDF]DMF\PSRZLHWU]X]DZLHVLQDHUo]RORZ w stajniach w promieniu 5 PHWUyZ D QD RGNU\W\P Werenie
nawet GRP7DNLHSRZLHWU]HPRHE\SU]HNDQLNLHPZLUXVDSU]H]3
godziQ\:RNUHVDFKSRPLG]\HSL]RRWLDPLZLUXV\ NUZSRSXODFMLNRQL
powoGXMF DJRGQH OXE VXENOLQLF]QH ]DNDHQLD 0RJ WR E\ SRMHG\QF]H
zachorowania koni nie szczepionych lub lokalne enzRRWLH UHELW UR]Soznawane klinicznie jako bronchopneumoniaZNWyU\FKSLHUZRWQ\PF]\QQLNLHP
jest midzy innymi wirus influenzy.
302
CHOROBY KONI
Rezerwuarem naturalnym wiruVyZLQIOXHQ]\NRQLSRGREQLHMDNZLUXVyZ

LQIOXHQ]\ OXG]L L LQQ\FK JDWXQNyZ ]ZLeU]W PRJ E\ SWDNL V]F]HJyOQLH
ZROQR \MFH ZLDGF]\ R W\P GXD HSL]RRWLD LQIOXHQ]\ NRQL Z &KLQDFK Z
UZ\ZRDQDSU]H]ZDULDQWSRdtypu A-equi LQLH]ZL]DQD]LPSRUWHP
]ZLHU]W &KRURZDR ] W\SRZyPL REMDZDPL SRSXODFML D PLHUWHOQR
spowoGRZDQD ]DSDOHQLDPL SXF L MHOLW Z QLHNWyU\FK VWDGDFK GRFKRG]LD GR
:RSDUFLXREDGDQLDJHQHW\F]QHZ\L]RORZDQ\FKV]F]HSyZZykazano,
HUyGHP]DNDHQLDGODNRQLE\\G]LNLHNDF]NL1LHNWyU]\DXWRU]\SRGDM
HUyGHPFKRURE\PRJE\NRQLH]DNDone latentnie, jednak brak na to
GRZRGyZ 3U]\MPXMH VL HSRGW\S\$-equi 1 i A-equi V DGDSWRZDQH GR
NRQL L W\ONR X WHJR JDWXQNX PRJ Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK Z\ZR\ZD
FKRURE :DUWR MHGQDN ]D]QDF]\ H SRGF]DV HSL]RRWLL LQIOuenzy koni w
Polsce w 1980 r. wykazano u masztalerzy REHFQRSU]HFLZFLDDQW\-A-equi 2
(H3N8FRPRJRE\Z\QiNLHPEH]REMDZRZ\FK]DNDHSU]\NRQWDNFLH]
NRPL FKRU\PL : RSDUFLX R Z\QLNL EDGD JHQeW\F]Q\FK VXJHUXMH VL H
NRQLHVNRFRZ\PRJQLZHPUe]HUZXDUXZLUXVyZLQIOXHQ]\W\Su A.
:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FK]DNDHQLHQDVWSXMHGURJGRQRVRZ.URSHlNLOX]X]DZLHUDMFHZLUXV\PRJZF]DVLHDWDNXNDV]OXGRVWDZDVLEH]SoUHGQLRQDERQOX]RZQRVDNRQL]GURZ\FKOXESU]HQLNDGRMDPQRVoZ\FK]DSRUHGQLFWZHPSRZVWDHMZSRZLHWU]u zawiesiny aerozolowej.
PATOGENEZA. : LQLFMDFML ]DNDHQLD LVWRWQ URO SU]\SLVXMH VL DQW\JeQRPSRZLHU]FKQLRZ\PZLUXVDDZV]F]HJyOQRFLKHPDJOXW\QLQLHLQHXUDPiQLGD]LH +HPDJOXW\QLQD SRZRGXMH ZL]DQLH ZLUXVD ] UHFHSWRUDPL NRPyUHN
QDERQND GUyJ RGGHFKRZych, a neuraminidaza trawi kwas neuraminowy w
UHFHSWRUDFK L XDWZLD XZDOQLDQLH ZLUXVD ] ]DNDRQ\FK NRPyUHN 3R]D W\P
QHXUDPLQLGD]DQLV]F]\JOLNRSURWHLQRZEDULHUZ\FLHODMFQDERQHNRGGechowy. WiUXVQDMSLHUZQDPQDDVLZNRPyUNDFKQDERQNDERQ\OX]RZej
QRVDJDUGDLNUWDQLDQaVWSQLHWFKDZLF\RVNU]HOLLRVNU]HOLNyZ:FLNLFK
SU]\SDGNDFK ZLUXV DWDNXMH UyZQLH SFKHU]\NL SXFQH D X UHELW L NRQL
VWDU\FK PLVLH VHUFRZ\ =DLQIHNRZDQH NRPyUNL QDERQND RGGHFKRZHJR
XOHJDM ZDNXROL]DFML L ]XV]F]DM VL 5yZQRF]HQLH UR]ZLMD VL RVWU\ VWDQ
]DSDOQ\ JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK SRF]RQ\ ] QDFLHNLHP NRPyUNRZ\P
w oskrzeODFKRVNU]HOLNDFKLWNDQFHRNRRRVNU]HORZHM=Z\NOHSR5 dniach
ZVNXWHN G]LDDQLD QLHVZRLVW\FK PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK JyZQLH LQWHUIeURQyZ W\SX , DOID L EHWD RUD] SU]HFLZFLD QDWXUDOQ\FK QDmQDDQLH ZLUXVD
PDOHMH L UR]SRF]\QD VL SURFHV RGQRZ\ QDERQND : SDWogenezie choroby
QDOH\ PLH QD XZDG]H LPPXQRVXSUHV\MQH RGG]LD\ZDQLH ZLUXVD LQIOXHQ]\
SROHJDMFHQDXV]NRG]HQLXNRPyUHNELRUcych udzLDZSUH]HQWDFMLDQW\JHQX
LIDJRF\WR]LH:\UDDVLWROHXNRSHQLLOLPIRSHQL w ostrej fazie choroby.
8 NRQL R RVDELRQHM UH]\VWHQFML F]VWR GRFKRG]L GR ZWyUQ\FK ]DNDH
EDNWHU\MQ\FK L URSQHJR RGRVNU]HORZHJR ]DSDOHQLD SXF SURZDG]FHgo do
Influenza koni
303
SDGQL : SU]HELHJX LQIOXHQ]\ PRH GRFKRG]L GR ZLUHPLL L ZWHG\ ZLUXV

DWDNXMHPLVLHVHUFRZ\DQLHNLHG\UyZQLHQHUNL
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV Z\OJDQLD Z\QRVL GQL Z QLHNWyU\FK
SU]\SDGNDFK PRHSU]HGXD VL GR GQL &KRURED UR]SRF]\QD VL RJylQ\P RVDELHQLHP QLHFKFL GR UXFKX SUDZGRSRGREQLH VSRZRGRZDQ Ey
ODPLPLQLRZ\PLRUD]JZDWRZQ\PZ]URVWHPWHPSHUDWuU\RGGR&
D X UHELW QDZHW GR & :\VRND JRUF]ND XWU]\PuMH VL SU]H]SLHUZV]H
2GQLQDVWSQLHVWRSQLRZRREQLDVLRVLJDMFZGQLXQRUPIL]MoORJLF]Q:SU]HELHJXQLHSRZLNDQ\PMHVWWRW\SRZDJRUF]ND]ZDOQLDMFD
(febris remittens%RQ\OX]RZHQRVDLVSRMyZHNVSU]HNUZLRQH]RWZRUyZ
QRVRZ\FK Z\GRE\ZD VL VNS\ VXURZLF]R-OX]RZ\ Z\FLHN 2EMDZRP W\P
WRZDU]\V]\ F]FLRZ\ OXE FDNRZLW\ EUDN DSHW\WX SU]\VSLHV]HQLH WWQD L
RGGHFKyZ RUD] FKDUDNWHUyVW\F]Q\ VXFK\ QDSDGRZ\ NDV]HO R UyQHM VNDOL
JERNRFL$WDNNDV]OXPRQDDWZRVSURZRNRZDSU]H]OHNNLXFLVNRNROicy
NUWDQL OXE WFKDZLF\ 3R NLONX GQLDFK NDV]HO VWDMH VL ZLOJRWQ\ L PF]F\
VWRSQLRZRF]VWRWOLZRLQDVLOHQLHMHJRPDOHMHDOHPLPRXVWSLHQLDJRUF]NL
L LQQ\FK REMDZyZ FKRURERZ\FK XWU]\PXMH VL SU]H] 3 tygodnie. BadaQLHP IL]\NDOQ\P SXF SU]\ RVXFKLZDQLX VWZLHUG]D VL ]DRVWU]HQLH V]PHUX
SFKHU]\NRZHJRRUD]U]HQLDJUXER-UHGQLR- LGUREQREDNRZH:SLHUwszych 3GQLDFKRSDGNUZLMHVWSU]\VSLHV]RQ\DOLF]EDOHXNRF\WyZREQLona (leukopenia i limfopenia).
2SUyF] WHJR W\SRZHJR RVWUHJR SU]HELHJX PRH Z\VWSRZD DJRGQD
SRVWD LQIOXHQ]\ PDQLIHVWXMFD VL 2-GQLRZ JRUF]N RUD] NDV]OHP
XWU]\PXMF\PVLSU]H]14 dni.
: RNUHVLH UHNRQZDOHVFHQFML SR RVWU\P L DJRGQ\P SU]HELHJX LQIOXHQ]\
NRQLHZ\ND]XMSU]H]NLONDOXENLONaQDFLHGQLR]QDNLRJyOQHJRRVDELHQLDV
RFLDH L V]\ENR PF] VL -HOL Z W\P F]DVLH ]RVWDQ X\WH GR SUDF\ OXE
WUHQLQJXEDUG]RF]VWRGRFKRG]LGRSRZLNDLZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\jQ\FK Z\ZRDQ\FK QDMF]FLHM SU]H] Streptococcus zooepidemicus, S. equi lub
Rhodococcus equi. W tych przypadNDFK UR]ZLMD VL URSQH ]DSDOHQLH RVNU]HOL
LOXESXF2EMDZLDVLWRQDZURWHPJRUF]NL &RFKDUDNWHU]HFL
J\P GXV]QRFL PF]F\P NDV]OHP FDNRZLW XWUDW DSHW\WX RUD] Z\FLeNLHPOX]RZR-URSQ\POXEURSQ\P]RWZRUyZQRVRZ\FK6WDQRJyOQ\]ZLeU]W V]\ENR SRJDUV]D VL L MHOL QLH SRGHMPLH VL VNutecznego leczenia, po
NLONXGQLDFKGRFKRG]LGRSDGQL
2SUyF]SRZLNDSXFQ\FKZSU]HELegu influenzy i niekiedy w okresie
UHNRQZDOHVFHQFML PRJ Z\VWSRZD QDJH ]HMFLD PLHUWHOQH VWDU\FK NRQL L
NLONXPLHVLF]Q\FKUHELWVSRZoGRZDQH]DSDOHQLHPPLQLDVHUFRZHJR7H
SU]\SDGNLMHOLQDZHW]RVWDQZ\NU\WHSU]\\FLRZREDGDQLHPHOHNWURNDUGLografLF]Q\PNRF]VL]D]Z\F]DMQLHSRP\OQLH
:F]DVLHHSL]RRWLLLQIOXHQ]\NRQLZUZ&KLQDFKZ\ZRDQHMSU]H]
SRFKRG]F\RGG]LNLFKNDF]HNZDULDQWSRGW\SX$-equi 2 stwierdzono u koni
SDG\FKRSUyF]]PLDQZSuFDFKUyZQLHVWDQ\]DSDOQHMHOLW:VND]Xje to,
304
CHOROBY KONI
H WHQ ZDULDQW ZLUXVD SR]D W\SRZ\P SQHXPRWURSL]PHP Z\ND]\ZD UywQLHZDFLZRFLHQWHURWURSRZH

PLHUWHOQRSU]\W\SRZ\PSU]HELHJXLQIOXHQ]\QLHSU]HNUDF]DLGoW\F]\JyZQLHNoQLVWDU\FKLUHELWSU]\ZWyUQ\FKLQIHNFMDFKEDNWHU\MQ\FKX
koni GRURV\FKZ\QRVLDXUHELWPRHGRFKRG]LGR
.RQLH NWyUH SU]HFKRURZD\ X]\VNXM RGSRUQR QD KRPRORJLF]Q\ W\S
DQW\JHQRZ\ZLUXVDQDGRPLHVLF\.ODF]HSU]HND]XMRGSRUQRUeELWRPGURJVLDURZ6ZRLVWHSU]HFLZFLDDPDWF]\QHXWU]\PXMVLZVXUoZLF\NUZLUHELWSU]H]GRGQLLFKURQLSU]HG]DFKRURZDQLHP
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. : SU]\SDGNDFK QLH SRZLNDQ\FK
inIHNFM EDNWHU\MQ VWZLHUG]D VL ]DF]HUZLHQLHQLH L REU]N ERQ\ OX]RZHM
WFKDZLF\LRVNU]HOLNWyUDSRNU\Wa jest warstZPWQHJROX]X:SU]HGQLFKL
URGNRZ\FK SDWDFK SXF ZLGRF]QH V UyQHM ZLHONRFL FLHPQRF]HUZRQH
RJQLVND]DSDOQH:]\FKRQQHUyGSLHUVLRZHLRNRRRVNU]HORZHVREU]
NH L QLHNLHG\ SU]HNUZLRQH PLVLH VHUFRZ\ ]Z\URGQLD\ 3U]\ ZWyUQ\FK
infekcjach bakWHU\MQ\FKVSRW\NDVLUyQHMZLHONRFLRJQLVNDURSQHZSU]HdQLFKLURGNRZ\FKSDWDFKSXFRUD]Z\G]LHOLQOX]RZR-URSQZWFKDZLF\L
oskrzelach.
ROZPOZNAWANIE. Charakterystyczne dla influenzy jest jednoczesne
Z\VWSLHQLH ]DFKRURZD NRQL Z UyQ\P ZLHNX ] REMDZDPL RJyOQHJR RVaELHQLDJRUF]NLQDSDGRZ\PNDV]OHPMDNUyZQLHV]\ENLHUR]SU]HVWU]HQLaQLHVLFKRURE\]ZDV]F]DZGX\FKVNXSLVNDFKNRQL2VWDWHF]QHUR]SR]QaQLH RSLHUD VL QD L]RODFML L LGHQW\ILNDFML ZLUXVD RUD] WHVWDFK VHURORJLF]Q\FK
Do badania ZLUXVRORJLF]QHJR SU]\GDWQH V Z\PD]\ ] QRVD SREUDQH Z
SLHUZV]\FK WU]HFK GQLDFK FKRURE\ :LUXV\ LQIOXHQ]\ NRQL QDPQDDM VL Z
zarodNDFK NXU]\FK KRGRZOL ILEUREODVWyZ NXU]\FK L KRGRZODFK NRPyUHN
QHUNLPDS\:KRGRZODFKNRPyUNRZ\FKHIHNWF\WRSDW\F]Q\SRMDZLDVLSR
2 GQLDFK ,GHQW\ILNDFM ZLUXVD SU]HSURZDG]D VL SU]\ X\FLX VZRLVW\FK
SU]HFLZFLDWHVWDPL]DKDPRZDQLDKHPDJOXW\QDFMLOXE(/,6$. Obecnie istnieMH PROLZR Z\NU\FLD ZLUXVD Z Z\PD]DFK ]QRVD Z FLJX JRG]LQSU]\
X\FLX GZyFK NRPHUF\MQ\FK ]HVWDZyZ GR WHVWyZ (/,6$ -HGHQ ]DZLHUD
SROLNORQDOQH SU]HFLZFLDD GR Z\NU\ZDQLD FDHJR ZLUXVD D GUXJL PRQRNOonalne do stwierdzeQLD REHFQRFL QXNOHRSURWHLQ ZLUXVD LQIOXHQ]\ W\SX $
6WRVRZDQ\MHVWWHWHVWLPPXQRIOXRUHVFHQFML ]SU]HFLZFLDDPLSROLNORQDOQyPLGRZ\NU\ZDQLD]DNDRQ\FKZLUuVHPLQIOXHQ]\NRPyUHNQDERQNRZ\FKZ
UR]PD]LHOX]X]QRVD%DUG]RF]X\PLQRZRF]HVQ\PWHVWHPGRLGHQW\ILNaFMLRUD]W\SRZDQLDZLUXVyZLQIOXHQ]\MHVWPHWRGD3&5.
W serologicznej GLDJQRVW\FH LQIOXHQ]\ NRQL VWRVRZDQH V RGF]\Q\ ZL
]DQLD GRSHQLDF]D, zahamowania hemaglutynacji oraz ELISA =DOHFD VL
badanie par surowic, pierwszej pobranej w okresie jawnym choroby i drugiej
po 23 tygodniach, podczas rekonwalescencji. Wzrost miana w drugim ba-
Influenza koni
305
GDQLXVWDQRZLPLDURGDMQHSRWZLHUG]HQLH]DNDHQLD3U]\FLNLPSU]HELHJX
influenzy wskazane jest przeprowadzenie badania hematologicznego oraz
oznaczania poziomu biliUXELQ\ L QLHNWyU\FK HQ]\PyZ NLQD]\ NUeatynowej,
dehydrogenazy mleczanowej). Wzrost poziomu kinazy kreatynowej wskazuje
QDXV]NRG]HQLHPLQLDVHrcowego.
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL rhinopneumonitis equorum,
arteritis equorum oraz schorzenia grypopodobQHZ\ZR\ZDQHSU]H]SLNRUQD-,
adeno- i reowirusy NRVNLH 3U]\ ]DNDHQLDFK (+9-1 GRPLQXMF\P REMaZHPVURQLHQLD,QIHNFMHZ\ZRDQHSU]H](+9-4, pikorna-, adeno- i reowiUXV\Z\VWSXMJyZQLHXUHELWLNRQLPRG\FKZVWDGQLQDFKRUD]VWDMQLDFK
treningowych. Przy arteritis equorum REMDZ\SXFQHVWZLHUG]DVLXSRMHG\nF]\FK]ZLHU]WZNRFRZ\PVWDGLXPFKRURE\5R]VWU]\JDMFH]QDF]HQLHPD
badanie wirusologiczne.
P26732:$1,(. Influenza koni MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRdOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(.RQLHFKRUHQDOH\SR]RVWaZLZSRPLHV]F]HQLDFKLQLHX\ZDGRSUDF\DQLWHWUHQLQJXSU]H]FRQDjmniej 2 W\JRGQLH 3U]\ FLNLP SU]HELHJX RNUHV WHQ SU]HGXD VL D GR
FDNRZLWHJR XVWSLHQLD NDV]OX L RG]\VNDQLD GREUHM NRndycji. W tym czasie
NRQLHZLQQ\E\\ZLRQHSDV]ERJDWZNDURWHQ\Gobre siano, marchew).
.RQLRPNWyUHQLHSU]\MPXMNDUP\]DOHFDVLSDUHQWHUDOQHSRGDZDQLHURztworu glukozy ] ZLWDPLQ & : WU]HFLP OXE F]ZDUW\P GQLX FKRURE\ SR
XVWSLHQLX JRUF]NL PRQD ]DVWRVRZD SUeSDUDW\ ERGFRZH %D\SDPXQ 3
Lydium ./33U]\FLNLPSU]HELHJXFKRURE\RUD]]ZLHU]WRPXNWyrych
JRUF]NDXWU]\PXMHVLSU]H]GQLQDZ\VRNLPSR]LRPLHSRGDMHVLDQW\ELotyki dziaDMFH QD EDNWHULH JUDPGRGDWQLH L JUDPXMHPQH QS DPSLFLOOLQD
amoxicillina, penicylina ]H VWUHSWRP\F\Q) przez 5 GQL 1DMOHSLHM GREyU
DQW\ELRW\NyZGRVWRVRZDGRZ\QLNyZDQW\ELRWykogramu.
*RVSRGDUVWZRZNWyU\PZ\VWSLDFKRUREDX]QDMHVL]D]DSRZLHWU]RQH
LRERZL]XMZQLPZV]\VWNLHSU]HZiG]LDQHZXVWDZLHU\JRU\PDMFHQDFHOX
zlokalizowanie choroby i niedopuszczenie do jej rozprzestrzenienia. Konie
przH]FD\RNUHVWUZDQLDFKRURE\RUD]SU]H]W\JRGQLHRGXVWSLHQLDREMaZyZ JRUF]ND NDV]HO ZLQQ\ E\ WU]\PDQH Z SRPLHV]F]HQLDFK : W\P
F]DVLHQLH]DOHQLHRGREVHUZDFMLLOHF]HQLDQDOH\SU]HSURZDG]DGH]\QIHkFMHELHFQSSUHSDUDWDPLMRGRIRURZ\PL DSRZ\JDQLFLXFKRURE\ZyNRQDF]\V]F]HQLHSRPLHV]F]HLRGNDHQLHNRcowe.
:HGXJ ]DOHFH2,(NRQLHSU]H]QDF]RQHQDHNVSRUWF]\LPSRUWZLnny
SRFKRG]L]WHUHQyZZROQ\FKRGPLHVLF\RGLQIOXHQ]\LE\XRGSRUQLRQH
(dwa szczepienia co 4 tygodnie) przeciwko tej chorobie co najmniej na 3
W\JRGQLHSU]HGWHUPLQHPWUDQVSRUWX3RGREQH]DOHFHQLDGRW\F]NRQLVSRrtowych oraz przeznaczonych na wystawy.
:]DSRELHJDQLXFKRURELHNOXF]RZURORGJU\ZDMV]F]HSLHQLDRFKURnQH]ZDV]F]DNRQL]DURGRZ\FKVSRUWRZ\FKRUDz przeznaczonych do rekreDFMLLQDHNVSRUW=XZDJLQDWRHDQW\JHQ\SRZLHU]FKQLRZHSRGW\SyZ$-
306
CHOROBY KONI
equi 1 (H9N9) oraz A-equi 2 (H3N8QLHUHDJXMNU]\RZRin vitro i nie induNXM NU]\RZHM RGSRUQRFL in vivo, wszystkie komercyjnie produkowane
szczepionki SU]HFLZLQIOXHQ]LHNRQL]DZLHUDMDQW\JHQ\REXZLUXVyZ2EHcQLHZNUDMXQDMF]FLHMX\ZDQHVV]F]HSLRQNLLQDNW\ZRZDQHSU]HFLZLQIOuHQ]LHLWFRZL,QIOXWHW, Tetragripiffa) oraz przeciw influenzie i rhinopneumonitis (Equiffa). W naszych warunkach klimatycznych uodpornianie przeciw
LQIOXHQ]LH QDMOHSLHM UR]SRF] Z F]HUZFX OXE OLSFX 3U]\ VWRVRZDQLX V]F]epionki inaktywowanej pierwsze szczepienie obejmuje dwie iniekcje szczeSLRQNL Z RGVWSLH W\JRGQL L QDVWSQH UHZDNF\QDFMH FR PLHVLF\ 3R
NDG\P V]F]HSLHQLX NRQLH QLH SRZLQQ\ E\ X\ZDQH GR FLNLHM SUDF\ OXE
intensywnego treningu co najPQLHM SU]H] GQL 8RGSRUQLDQLH UHELW RG
klaczy szF]HSLRQ\FKUR]SRF]\QDVLZZLHNXPLHVLF\DXUHELWRGNOaF]\QLHV]F]HSLRQ\FKMXZW\JRGQLX\FLD.RQLHX]\VNXMRGSRUQR
FKURQLF SU]HG ]DFKRURZDQLHP QD LQIOuHQ] w 23. tygodniu po drugiej
LQLHNFML V]F]HSLRQNL 2GSRUQR WD VWRSQLRZR QDUDVWD L XWU]\PXMH VL QD
GRVWDWHF]Q\P SR]LRPLH SU]\ V\VWHPDW\F]Q\P V]F]HSLHQLX FR PLHVLF\
PrzeFLZFLDD SRV]F]HSLHQQH DQW\-+$ KHPDJOXW\QLQRP XWU]\PXM VL Z
VXURZLF\NUZLSU]H]PLHVLFH3RGUXJLHMLNDGHMQDVWSQHMGDZFHV]F]epionkLVWZLHUG]RQRUyZQLHSU]HFLZFLDDQHXWUDOL]XMFHGODSRGW\SyZ$-equi
1 i A-equi Z OX]LH QRVRZ\P 6]F]HSLHQLD DNW\ZXM UyZQLH PHFKDQL]P\
odporQRFLW\SXNRPyUNRZHJRV]F]HJyOQLHOLPIRF\W\ cytotoksyczne (CTL).
8 NRQL NWyUH QLH E\\ XSU]HGQLR V]F]HSLRQH SU]HFLZ WFRZL ]DOHFD VL
XRGSRUQLDQLHV]F]HSLRQNELZDOHQWQQS,QIOXWHWJG\DQDWRNV\QDWFoZD VLOQLH VW\PXOXMH QLHVZRLVWH PHFKDQL]P\ REURQQH MX Z SLHUZV]\FK
dniach po podaniu preparatu.
.RQLH V]F]HSLRQH PRJ FKRURZD QD LQIOXHQ] SR ]DNDHQLX RGPLHnQ\P ZDULDQWHP DQW\JHQRZ\P ZLUXVD 6WRSLH RGSRUQRFL ]DOH\ QLH W\ONR
RG ZDFLZRFL LPPXQRJHQQ\FK V]F]HSLRQNL DOH UywQLH RG NRQG\FML L
VSUDZQRFL PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK 8 QLHNWyU\FK NRQL RGSRUQR SoV]F]HSLHQQDPRHE\QLHSHQD:W\FKSU]\SDGNDFKSU]\]DNDHQLXKRPoORJLF]Q\PV]F]HSHPPRHGRMGRQDPQDDQLDVLZLUXVDZERQLHOX]oZHM QRVD L MHJR VLHZVWZD 8ZDD VL H VLOQLHjV] L XWU]\PXMF VL GXHM
RGSRUQR SRV]F]HSLHQQ PRJ ]DSHZQL V]F]HSLRQNL DWHQXRZDQH OXE
bardziej bezpieczne rekombinowane, przygotowane w oparciu o metody
bioloJLLPROHNXODUQHM-DNRZHNWRU\DQW\JHQyZSRZLHU]FKQLRZ\FKV]F]HSyZ
NRVNLFK +1 L +1 Z\NRU]\VWXMH VL V]F]HS\ OXG]NLHJR OXE SWDVLHJR
wirusa influenzy.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. .RQLHZLQLHLNDF]NLWZRU]
JyZQ\UH]HUZXDUZLUXVyZJU\S\GODSRSXODFMLOXG]NLHM=QDQHV]DNDHQLD
]ZLHU]WRGOXG]LLOXG]LRG]ZLHU]W6]F]HJyOQLHQDUDHQLQDFKRURE]DZoGRZVKRGRZF\NRQLZLNDF]HNLIUHWHN'R]DNDHQLDGRFKRG]L]D]ZyF]DM SRGF]DV Z\EXFKX HSL]RRWLL Z VWDGDFK W\FK ]ZLHU]W 1DUDHQL V Uyw-
Influenza koni
307
QLH SUDFRZQLF\ ZLZDULyZ QDXNRZ\FK L ODERUDWRULyZ GLDJQRVW\F]Q\FK Z

NWyU\FKSURZDG]LVLEDGDQLDQDGW\PLZLUXVDPL]XZ]JOGQLHQLHPLFKL]ROaFML L RGF]\QyZ VHURORJLF]Q\FK :LUXV V]HU]\ VL GURJ LQKDODF\MQ ZUD] ]
aerozoOHPSRZVWDMF\PSRGF]DVNDV]OXLNLFKDQLD2NUHVLQNXEDFMLWUZDRG
GRGQL:NODV\F]QHMSRVWDFLJU\S\QDREUD]NOLQLF]Q\VNDGDMVLJRUFzNDGUHV]F]HEyOJRZ\]HVDPRSRF]XFLH]DSDOHQLHJDUGD i kaszel. ChoroEDWUZD]D]Z\F]DMGZDW\JRGQLHLNRF]\VLZZLNV]RFLSU]\SDGNyZSH
Q\PZ\]GURZLHQLHP3U]\ZWyUQ\FK]DNDHQLDFKEDNWHU\MQ\FKPRJUR]ZiMDVLSRZLNDQLDZSRVWDFL]DSDOHQLDSXF5R]SR]QDQLHPRQDSRVWDZLZ
oparciu o badanie wirusologiczne lub badanie serologiczne pary surowic
odczynem zahamowania hemaglutynacji. W zapobieganiu swoistym stosoZDQH V V]F]HSLHQLD ]DSRELHJDZF]H =H Z]JOGX QD GX ]PLHQQR JHQeW\F]Q ZLUXVyZ JU\S\ LFK VNXWHF]QR MHVW W\P Z\V]D LP V]F]HS]DVWRVoZDQ\ZV]F]HSLRQFHMHVWEDUG]LHM]EOLRQ\ZVZHMVWUXNWXU]HDQW\JHQRZHMGR
szczepu aktualQLHZ\ZRXMFHJRHSLGHPL
Choroby grypopodobne koni

(DF bronchitis infectiosa equorum, ang. equine influenza-like diseases)
-HVWWRJUXSDFKRUyEZLUXVRZ\FKUHELWLPRG\FKNRQLSU]HELHJDMF\FK
z objawami NUyWNRWUZDHM ]Z\NOH QLVNLHM JRUF]NL ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ
oddechowych oraz napadowego kaszlu, a przy komplikacjach z zapaleniem
SXF :\VWSXM RQH XELNZLWDrQLH JyZQLH Z VWDGQLQDFK Z\FKRZDOQLDFK
UHELWLRURGNDFKWUHQLQJRZ\FKPRG\FKNRQL0DMWHQGHQFMGRVWDFMoQDUQHJRXWU]\P\ZDQLDVLZQLHNWyU\FKRELHNWDFKFR]ZL]DQHMHVW]QRViFLHOVWZHP ZLUXVyZ X NRQL GRURV\FK D QLHNLHG\ X LQQ\FK ]ZLHU]W : Qaszych warunkach klimaW\F]Q\FK FKRURE\ WH Z\VWSXM QDMF]FLHM ZF]HVQ
ZLRVQGXDOLF]EDZUDOLZ\FKUeELWLOXEZVH]RQLHMHVLHQQR-zimowym.
'X\ZS\ZQDSRMDZLDQLHVLLUR]SU]HVWU]HQLDQLHFKoUyEZ\ZLHUDMQDJH
]PLDQ\WHPSHUDWXU\]LPQHD]ZDV]F]DZLOJRWQHSRPLHV]F]HQLDRUD]ZV]HlNLH F]\QQLNL VWUHVRJHQQH SRZRGXMFH RVDELHQLH UH]\VWHQFML ]ZLHU]W :
RURGNDFKWUeningowych i bazach kontumacyjnych choroby te QRWRZDQHV
ZUyQ\FKSRUDFKURNX]Z\NOHSRNLONXOXENLONXQDVWXGQLDFKSRVNRPSOeWRZDQLXJUXS\NRQLSRFKRG]F\FK]UyQ\FKVWDGQLQZUyGNWyU\FKF]VWR
]QDMGXMHVLEH]REMDZRZ\QRVLFLHOZLUXVD3RGZS\ZHPF]\QQLNyZVWUHVoJHQQ\FKWUDQVSRUWZQRZ\PURGRZLVNXGRFKRG]LGRUHDNW\ZDFML]DNDeQLD L VLHZVWZD ZLUXVD =DNDHQLH NRQWDNWRZH QDVWSXMH GURJ LQKDODF\MQ
Objawy kliniczne L SU]HELHJ FKRURE\ SU]\SRPLQDM ]Z\NOH DJRGQ SoVWD
LQIOXHQ]\ ] W\P H FKRUXM SUDZLH Z\F]QLH UHELWD RUD] NRQLH GR 3.
URNX\FLD&KRURE\WHV]HU]VLQDRJyZROQLHMQLLQIOXHQ]DFR]ZL]DQH
MHVW ] PQLHMV] ]DUDOLZRFL L LQZD]\MQRFL F]\QQLNyZ SU]\F]\QRZ\FK
308
CHOROBY KONI
=MDGOLZR ZLUXVyZ MHVW ]UyQLFRZDQD L PRH VL ]PLHQLD Z WRNX WUZDQLD

HQ]RRWLL ]ZDV]F]D Z GXHM SRSXODFMi koni. Czynnikami przyczynowymi
FKRUyE JU\SRSRGREQ\FK NRQL NWyU\FK FKRURERWZyUF]R SRWZLHrdzono
]DNDHQLHPZZDUXQNDFKGRZLDGF]DOQ\FKRUD]QDSRGVWDZLHVHUokonwersji,
V
1) SLNRUQDZLUXV\NRVNLH typy 1, 2 i 3 z rodziny Picornaviridae,
2) reowirusy VVDNyZ typy 1, 2 i 3 z rodziny Reoviridae,
3) DGHQRZLUXV\NRVNLH]URG]LQ\Adenoviridae,
4) wirus parainfluenzy 3 z rodziny Paramyxoviridae.
Pikornawiroza koni. &KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] SLNRUQDZLUXV\
koVNLH serotypy 1, 2 i 3 (eguine picornavirus 1, 2, 3), NWyUHGRQLHGDZQD
zaliczano do rodzaju Rhinovirus5yQLVLRQHMHGQDNRGW\SRZ\FKULQRZiUXVyZ OXG]L L E\GD PD VSHF\ILF]QRFL JDWXQNRZ V EoZLHP ]DNDQH
UyZQLH GOD E\GD L NRWyZ 1DPQDDM VL QLH W\ONR Z KRGRZOL NRPyUHN
NRQLD DOH UyZQLH PDS\ NUyOLND SVD FKRPiND RUD] NRPyUHN +(/$ 6
RQH FKRURERWZyUF]H GOD PDS NUyOLNyZ L ZLQHN PRUVNLFK X NWyU\FK SowRGXM ZLUHPL L VHURNRQZHUVM UyGHP ]DNaHQLD V NRQLH GRURVH ]
FKURQLF]Q\P ]DSDOHQLHP JDUGD QLHNLHG\ E\GR L NRW\ 1RVLFLHOVWZR ZLUuVyZZ\VWSXMHZPLJGDNDFKRUD]JUXGNDFKFKRQQ\FKFLDQ\JDUGDLNUWaQL 3R HNVSHU\PHQWDOQ\P GRQRVRZ\P ]DNDHQLX UHELW VWZLHUG]RQR RJQiVNRZH ]PLDQ\ ]DSDOQH ERQ\ OX]RZHM QRVD L JDUGD D X\W\ GR ]DNDHQLD
SLNRUQDZLUXV XGDR VL UHL]RORZD MHV]F]H SR W\Jodniach. W warunkach
naturalQ\FK ]DNDHQLH QDVWSXMH GURJ NURSHONRZ OXE DHUR]RORZ 2NUHV
Z\OJDQLD ZDKD VL Rd 3 do 7 dni. ChoroED UR]SRF]\QD VL RVRZLHQLHP L
JRUF]N&NWyUDWRZDU]\V]\ZLUHPLLLXWU]\PXMHVLSU]H]5 dni.
5yZQoF]HQLHUR]ZLMDVL]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMQRVDLJDUGDSRMDZLDVL
surowiczo-OX]RZ\Z\FLHN]QRVDRUD]REU]NZ]yZFKRQQ\FKXFKZoZ\FK 3U]\ RJOGDQLX VWZLHUG]D VL REU]N L RJQLVNRZH ]DF]HUZLHQLHQLD
ERQ\OX]RZHMJDUGD=XZDJLQD]PLDQ\]DSDOQHLEROHVQRJDUGD]ZLeU]WDSU]H]NLONDGQLPRJZRJyOHQLHMHRZVDLVLDQDSR]RUQ\EUDNDSHWytu). W drugim lub trzeciP GQLX SURFHV FKRURERZ\ REHMPXMH WFKDZLF L
RVNU]HOD FR SRZRGXMH QDMSLHUZ SRMHG\QF]\ D SyQLHM QDSDGRZ\ VXFK\
NDV]HO NWyU\ XWU]\PXMH VL RNRR W\JRGQLH -HOL Z W\P F]DVLH ]ZLHU]WD
SR]RVWDZL VL Z VWDMQL L Z\F]\ ] WUHQLQJX REMDZ\ FKRURERZH XVWSXM
samoistnie. W przeFLZQ\PSU]\SDGNXPRHGRFKRG]L]ZDV]F]DXUHELW
GR ZWyUQ\FK LQIHNFML EDNWHU\MQ\FK SDFLRUNRZFH PDF]XJRZFH L URSQHJR
RGRVNU]HORZHJR ]DSDOHQLD SXF FR REMDZLD VL QDZUoWHP JRUF]NL &
XWUDW DSHW\WX GXV]QRFL RUD] OX]RZR-URSQ\P OXE URSQ\P Z\S\ZHP ]
QRVD5RNRZDQLHSU]\NRPSOLNDFMDFKSXFQ\FKMHVWZWSOLZHLF]VWRPLPR
OHF]HQLD GRFKRG]L GR ]HMFLD PLHUWHOQHJR 6HNF\MQLH X ]ZLHU]W SDG\FK
309
VWZLHUG]D VL RJQiVND URSQH JyZQLH Z SU]HGQLFK L URGNRZ\FK SDWDFK

SXF
RozSR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\PLWHVWDFKVHURORJLFznych (odczyn seroneutralizacji : UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\PQDOH\ SU]HGH
ZV]\VWNLP Z\NOXF]\ LQIOXHQ] NWyUD DWDNXMH NRQLH Z UyQ\P ZLHNX RUD]
ceFKXMHVLVLOQ]DUDOLZRFLLRVWU\PSU]HELegiem.
0LPRHSLNRUQDZLUR]DNRQLQLHMHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GX]DOHFD
VL]DPNQLFLHJRVSRGDUVWZDLRJUDQLF]HQLHREURWXNRPLGRF]DVXMHMZ\JaQLFLD:SLHUZV]\PRNUHVLHFKRURE\PRQDVWRVRZDVW\PXODtory odporQRFLQLHVZRLVWHM&HURPDQJDQ, Baypamun P, Lydium KLP), a przy podejrzeniu komplikacji bakteryjnych antybiotyki (ampicylina, penicylina ze strepWRP\F\Q3U]\PF]F\PNDV]OXPRQDSRGDZDURGNLZ\NU]WXQH)Oegamina, jodek potasu).
3U]HE\FLHFKRURE\LQGXNXMHRGSRUQRVZRLVWQDKRPRORJLF]Q\VHURW\S
QDRNUHVRNRRPLHVLF\6]F]HSLRQNLSU]HFLZSLNRUQDZLUR]LHNRQLZVNDOL
komercyjQHMQLHVGRW\FKF]DVSURGXNRZDQH
3LNRUQDZLUXV\ NRVNLH V FKRURERWZyUF]H GOD OXG]L V]F]HJyOQLH GOD
G]LHFL X NWyU\FKSoZRGXM rhinitis i pharyngitis R GR RVWU\P SU]HELHJX :
]ZL]NX ] W\P ]DOHFD VL RJUDQLF]eQLH NRQWDNWX G]LHFL ] NRPL FKRU\PL Z
okreVLHZ\VWSRZDQLDNDV]OX
Reowiroza koni. &KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] UHRZLUXV\ VVDNyZ
typy 1, 2 i 3:LUXV\WHVV]HURNRUR]SRZV]HFKQLRQHX]ZLHU]WJRVSRGDrskich ora]XOXG]L1DPQDDMVLZKRGRZODFKNRPyUHNF]RZLHNDLZLHOX
JDWXQNyZ]ZLHU]WSRZRGXMF]PLDQ\F\WRSDW\F]QH6]F]HS\L]RORZDQHRG
UyQ\FK JDWXQNyZ ]ZLHU]W Z\ND]XM EUDN VZRLVWRFL JDWXQNRZHM RUD] SoZLQRZDFWZRGRXNDGXRGGHFKRZHJRSQHXPRWURSL]PLSUzewodu pokarmowego (enterotropizm).
:NUDMDFKHXURSHMVNLFKRGNRQLFKRU\FKL]RORZDQRQDMF]FLHMUHRZLUusy
W\SyZ L UyGHP ]DNDHQLD V FKRUH ]ZLHU]WD JRVSRGDUVNLH NRQLH
E\GRRZFHRUD]EH]REMDZRZLQRVLFLHOHLVLHZF\ZLUuVyZ. U koni reowirusy
DWDNXM JyZQLH JyUQH GURJL RGGHFKRZH QDWRPLDVW X RZLHF SU]HZyG SoNDUPRZ\3RGDWQHQD]DNDHQLHVUHELWDLNRQLHPRGHObjawy kliniczne
LSU]HELHJFKRURE\QDZHWZW\PVDP\PVWDG]LHV]UyQiFRZDQH:\UyQLD
VLSRVWDFLHJRUF]NRZ EH]JRUF]NRZLVXENOLQLF]Q3RVWDJRUF]NRZD
Z\VWSXMH JyZQLH X UHELW L VSRUDG\F]QLH X NRQL PRG\FK Z SLHUwszym
RNUHVLH WUHQLQJX 0DQLIHVWXMH VL RQD NLONXGQLRZ QLVN JRUF]N
&DSDWL]DSDOHQLHPVSRMyZHNLJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKVXUowiczo-OX]RZ\PZ\S\ZHP]RF]XLQRVD&KDUDNWHU\VW\F]Q\MHVWVXFK\QDSaGRZ\NDV]HOXWU]\PXMF\VLRGGR GQL:W\PRNUHVLH]ZLHU]WDV
RVDELRQHV]\ENRVLPF]QDZHWPLHUQ\UXFKSRZRGXMHGXV]QRSRFeQLH VL L QDSDG\ NDV]OX 3U]\ EDGDQLX KHPDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL Z
SLHUZV]\PW\JRGQLXFKRURE\OHXNRSHQL LOLPIRSHQL3RXVWSLHQLXNDV]OX
310
CHOROBY KONI
]ZLHU]WD GR V]\ENR SRZUDFDM GR ]GURZLD : SRVWDFL EH]JRUF]Nowej

Z\VWSXMH OHNNL VWDQ ]DSDOQ\ VSRMyZHN L JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK oraz
suchy, napadowy kaszel przez 1014 dni. W czasie trwania enzootii pojedynF]HUHELWDLF]PRG\FKNRQLPLPRHNVSR]\FMLQD]DNDHQLHQLHZ\Na]XMHDGQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FKDOHZLFKVXURZLF\SRMDZLDMVLVZoLVWHSU]HFLZFLDDXWU]\PXMFHVL na podobnym poziomie jak u ozdrowie
FyZSU]H]PLHVLFHZLDGF]\WRREHzobjawowym przebyciu infekcji.
:WyUQH LQIHNFMH EDNWHU\MQH SURZDG]FH GR URSQHJR RGRVNU]HORZHJR
]DSDOHQLD SXF PRJ ZyVWSRZD JyZQLHX UHELW Z SRVWDFL JRUF]NRZHM
choroby.
RR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\PLWHVWDFKVHURORJLFzQ\FK : NDG\P SU]\SDGNX PDVRZ\FK ]DFKRURZD ] REMDZDPL ]DSDOHQLD
JyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKQDOH\Z\NOXF]\LQIOXHQ].
/HF]HQLH L SRVWSRZDQLH SU]HFLZHSL]RRW\F]QH podobne jak przy piNRUQDZLUR]LH 3U]HFKRURZDQLH OXE SU]HE\FLH ]DNDHQLD EH]REMDZRZHJR
LQGXNXMH RGSRUQR QD KRPRORJLF]Q\ VHURW\S QD RNUHV RNRR PLHVLF\
Zapobieganie swoiste polega na stosowaniu w stadninach poliwalentnej
inaktywowanej szczepionki Resequin Fkonz, NWyUD]DZLHUDZLUXV\ $-equi 1,
A-equi 2, EHV-1 oraz reowirusy serotypy 1 i 3.
Adenowiroza koni. 5ROD FKRURERWZyUF]D DGHQRZLUXVyZ L]RORZDQ\FK
RG NRQL RUD] SDWRJHQH]D FKRURE\ QLH ]RVWD\ GRW\FKF]DV GRVWDWHF]QLH So]QDQH :\RVREQLRQH V]F]HS\ FHFKXM VL VZoLVWRFL JDWXQNRZ L GREU]H
QDPQDDM VL W\ONR Z KRGRZODFK NRPyUHN NRVNLFK SU]HGH ZV]\VWNLP
QHUNLSRZRGXMFFKDUDNWHU\VWyczne zmiany cytopatyczne.
$GHQRZLUXV\L]RORZDQRZ86$RGUHELWVVF\FKUDV\ DUDEVNLHMNWyUH
FKRURZD\ ] RbMDZDPL ]DSDOHQLD JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK L ELHJXQNL.
&LNLSU]HELHJFKRURE\FHFKXMF\VL]DSDOHQLHPSXFLMHOLWpneumoenteritis)
RUD] NRF]F\ VL ]HMFLHP PLHUWHOQ\P REVHUZRZDQR X UHELW ] ZURG]onym, pierwotnym defektem immunologicznym.
$GHQRZLUXV\ L]RORZDQR UyZQLH Z 1LHPF]HFK ] Z\PD]yZ ] QRVD RG
NRQL]GURZ\FK1DSRGVWDZLHGRW\FKF]DVRZ\FKGDQ\FKSU]\SXV]F]DVLH
VWR wirusy warunkowo choroboWZyUF]HNWyUHDWDNXMUHELWD]GHIHNWDPL
LPPXQRORJLF]Q\PL OXE ] VLOQLH RVDELRQ UH]yVWHQFM 3UDZGRSRGREQLH LFK
UROD SROHJD QD V\QHUJLVW\F]Q\P G]LDDQLX ] LQQ\PL ]DUD]NDPL FR ]Z\NOH
prowadzi do zaostrzenia procesu chorobowego.
Parainfluenza koni. &KRURED Z\VWSXMH JyZQLH X UHELW L PRG\FK
NRQLZVWDGQLQDFKLRURGNDFKWUHQLQJRZ\FK:\ZR\ZDQDMHVWSU]H]ZLUXV
parainfluenzy W\SX:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKQD]DNDHQLHW\m wirusem
ZUDOLZ\MHVWF]RZLHNE\GRNRQLHRUD]RZFHSU]\F]\PXW\FKRVWDWQLFK
]DNDHQLH SU]HELHJD VXENOLQLF]QLH 6]F]HS\ L]RORZDQH RG NRQL GREU]H
311
QDPQDDMVLZKRGRZOLNRPyUHNQHUNLNRVNLHMOXEFLHOFHMDOHUyZQLHZ
NRPyUNDFK +(/$L .%SRZRGXMF Z W\FK RVWDWQLFK WZRU]HQLH VL V\QFyWLyZ RUD] F\WRSOD]PDW\F]Q\FK FLDHN ZWUWoZ\FK UyGHP ]DNDHQLD GOD
UHELWVNRQLHGRURVHSR]RVWDMFH szczeJyOQLHSRSU]HE\FLX]DNDHQLD
bezobjawowego QRVLFLHODPL L RNUHVRZR VLHZFDPL ZLUXVD &]VWR GR
]DNDHQLDGRFKRG]LSU]\NRQWDNFLH]PRG\PE\GHPFKRUXMF\PQDEURnFKRSQHXPRQL:LUXVSDUDLQIOXHQ]\MHVWEDUG]RUR]SRZV]HFKQLRQ\XWHJR
JDWXQNX]ZLHU]W]ZDV]F]DZEXNDFLDUQLDFK
:LUXV PD ZDFLZRFL SQHXPRWURSRZH L FHFKXMH VL ]PLHQQ ]MDGOLZoFLUHGQLLQZa]\MQRFLRUD]]DUDOLZRFL'R]DNDHQLDGRFKRG]LGURJ
LQKDODF\MQDFKRUREDZVWDG]LHV]HU]\VLSRSU]H]NRQWDNW:LUXVQDPQDD
VL Z QDERQNX ERQ OX]RZ\FK JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK SRZRGXMF
XV]NRG]HQLDU]VHNLVDPHJRQDERQND:SRF]WNRZHMID]LHPRHSU]HQiNDGRNUZLLZyZR\ZDNUyWNRWUZD]Z\NOH3-GQLRZZLUHPL2NUHV
Z\OJDQLD FKRURE\ Z\QRVL RG GR GQL: GREU\FK ZDUXQNDFK URGRZiVNRZ\FKSDUDLQIOXHQ]DSU]HELHJDDJRGQLH&KRUREDUR]SRF]\QDVLRVRZLeniem, wzrostem temperatury wHZQWU]QHM & ]DSDOHQLHP VSRMy
ZHN L JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK 3oMDZLD VL Z\FLHN ] RF]X L QRVD RUD]
suchy, napadowy kaszel o miernym nasileniu. Po 2GQLDFKJRUF]NDXVW
SXMHQDWRPLDVWNDV]HOXWU]\PXMHVLSU]H]GRGQLDOHF]VWoWOLZRMego
VWRSQLRZRPDOHMH:W\PRNUHVLH]ZLHU]WDGR V]\ENRPF]VLLQDZHW
XPLDUNRZDQ\ UXFK SRZRGXMH GXV]QR QDSDG\ NDV]OX L SRFHQLH VL :
]ZL]NX]W\P]ZLHU]WDFKRUHLR]GURZLHFyZSU]H]GQLSRXVWSLHQLX
NDV]OXQDOH\SR]RVWDZLZVSRNRMXDZFKRdQ\FKSRUDFKURNXWU]\PDZ
SRPLHV]F]HQLDFK 'R NRPSOLNDFML L ZWyUQ\FK ]DNDH EDNWHU\MQ\FK SURZaG]F\FKGRURSQHJRRGRVNU]HORZHJR]DSDOHQLDSXFGRFKRG]LSRHNVSR]ycji
UHELWQDSU]H]LELHQLDDXNRQLVSRUWRZ\FKSRSU]HGZF]HVQ\PZ]QRZLeniu treningu.
5R]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\PLWHVWDFKVHURORJLFzQ\FK612=+$:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\XZ]JOGQLLQIOXHn] i inne schorzenia grypopodobne.
/HF]HQLHLSRVWSRZDQLHSU]HFLZHSL]RRW\F]QH jak przy pikornawiro]LH:]DSRELHJDQLX]DOHFDVLXQLNDQLHNRQWDkWyZ]PRG\PE\GHPNWyUH
FKRUXMHOXEFKRURZDRQDEURQFKRSQHXPRQL6]F]HSLRQNLSU]HFLZSDUDLnIOXHQ]LH NRQL ZVNDOL NRPHUF\MQHMQLH V GRW\FKF]DV SURGXNRZDQH 2GSRrQRSRSU]HFKRURZDQLXXWU]\PXMHVLRNRo roku.
:LUXVSDUDLQIOXHQ]\MHVWFKRURERWZyUF]\GODOXG]LD]ZDV]F]DG]LHFL
XNWyU\FKPRHZ\ZR\ZDRVWUHVWDQ\]DSDOQHJDUGDWFKDZLF\LRVNU]HOL
:]ZL]NX]W\P]DOHFDVLRJUaQLF]HQLHNRQWDNWXG]LHFL]NRPLFKRU\PL
312
CHOROBY KONI
Bronchopneumonia enzootyczQDUHELW
(DF bronchopneumonia enzootica equi, ang. enzootic bronchopneumonia in foals)
-HVWWR]DNDQDFKRUREDUHELWRZLHORF]\QQLNRZHMHWLRORJLLNWyUDPDQiIHVWXMHVL]DSDOHQLHPRVNU]HOLLSXF:\VWSXMHVWDFMRQDUQLHZHZV]\VWNLFK
SUDZLHVWDGQLQDFKFR]ZL]DQHMHVW]QRVLFLHOVWZHPSLHUZRWQ\FKF]\QQLNyZ
SU]\F]\QRZ\FKZLUXVyZSQHXPRWURSoZ\FKXNODF]\OXEVWDUV]\FKUHELW
3HUPDQHQWQ\PLQRVLFLHODPLL]Z\NOH RNUHVRZ\PLVLHZFDPLZLUXVyZVNOaF]HLUHELWD]FKURQLF]Q\PLQLH\WDPLJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FK
&KRUREDSU]HELHJD]UHJX\ZSRVWDFLSRGRVWUHMOXESU]HZOHNHMD]DSaGDMQDQLQDMF]FLHMUHELWDZZLHNXRG GRPLHVLF\:F]DVLHWUZDQLD
HQ]RRWLLZVWDGQLQLHPRJFKRURZDUyZQLHUHELWDVWDUV]H
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. Pierwotnymi czynnikami przyczynoZ\PLVKHUSHVZLUXV\ NRVNLHJyZQLH(+9-4, equine herpes virus typ 4),
pikornaZLUXV\NRVNLH typy 1, 2 i 3 (EPV-1, 2, i 3) oraz reowirusy VVDNyZ
typy 1, 2 i 3 JyZQLHW\S\ i 3). Nie wyNOXF]DVLHSLHUZRWQHLQIHNFMH
Z\ZR\ZDPRJDGHQRZLUXV\NRVNLHOXEZLUXVSDUDLQIOXHQ]\ (PI-FKR
LFK UROD Z HWLRORJLL WHJR V\QGURPX FKRURERZHJR QLH ]RVWDD GRW\FKF]DV
MHGQR]QDF]QLHZ\MDQLRQD,QIHNFMHZLUXVRZHVGR F]VWRZLNDQHSU]H]
EDNWHULH EGFH NRPHQVDODPL ERQ OX]RZ\FK QRVD L JDUGD Streptococcus
zooepidemicus, S. pneumoniae, Bordetella bronchiseptica, Pasteurella sp.) lub takie,
NWyUH SU]ySDGNRZR GRVWDM VL GR JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK Rhodococcus
equi, Pseudomonas aeruginosa, Corynebacterium pyogenes). Czynnikami predysponuMF\PLGRZ\VWSRZDQLDFKRURE\VQDJH]PLDQ\WHPSeUDWXU\]HZQWU]QHM
ZLOJRWQH L VDER ZHQW\ORZDQH SRPLHV]F]HQLD RUD] LQZa]MH SDVR\WQLF]H
V]F]HJyOQLHZ\ZRDQHSU]H]ZJRUNDNRVNLHJRStrongyloides westeri), NWyUHJR
ODUZ\RGE\ZDMZGUyZNGURJNUZLSU]H]SUDZHVHUFHLSXFD=ZLNV]RQD
SRGDWQR QD]DFKRURZDQLH UHELW 3-PLHVLF]Q\FK MHVW ]ZL]DQD ]]DQikaniem w tym okresie odSRUQRFL VLDURZHM &KRURED Z VWDG]LH V]HU]\ VL
SRSU]H] NRQWDNW D ]DNDeniH QDVWSXMH GURJ NURSHONRZ OXE LQKDODF\MQ
,QIHNFMH ZLUXVRZH QLH]DOHQLH RG XV]NoG]HQLD ERQ OX]RZ\FK SRZRGXM
RVDELHQLHUH]\VWHQFMLUHELWFRVSU]\MDZWyUQ\P]DNDeniom bakteryjnym.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLZDKDVLRGGRGQLLMHVW zaOHQ\ RG ]MDGOLZRFL ZLUXVD Z\ZRXMFHJR SLHUZRWQH ]DNDHQLH &KRURED
UR]SRF]\QDVLQDMSLHUZSRMHG\QF]\PDSyQLHMQDSDGRZ\PVXFK\PNDVzOHP Z\S\ZHP VXURZLF]\P ] QRVD ]PLHQQ\P DSHW\WHP RUD] Z]URVWHP
WHPSHUDWXU\ ZHZQWU]QHM RG GR & UHELWD V RVRZLDH SU]\
wypG]LH QD Z\ELHJL PF] VLL F]VWR SR]RVWDM ]D VWDGHP *RUF]ND SR
NLONXGQLDFKXVWSXMHUHELWDRG]\VNXMDSHW\WDOHZGDOV]\PFLJXXWU]yPXMHVLQDSDGRZ\NDV]HONWyU\QDVLODVLZF]DVLHUXFKX3RRNRRW\Jo-
%URQFKRSQHXPRQLDHQ]RRW\F]QDUHELW
313
dniach nasilenie kaszlu stopniowo maleje i dochodzi do samowyleczenia.

-HHOLZF]HQLHMGRMG]LHGRZWyUQ\FK]DNDHEDNWHU\MQ\FKSRQRZQLHSRMaZLDVLJRUF]NDQDSDGRZ\LPF]F\NDV]HORUD]QDVWSXMHFDNRZLWDXWUDWD
DSHW\WX:\S\Z]QRVDVWDMHVLOX]RZR-ropny, pojDZLDVLGXV]QRQDVLOaMFDVLQDZHWSRQLHZLHONLPUuFKX-HOLQLHSRGHMPLHVLOHF]HQLDUHELWD
SR NLONX GQLDFKSDGDM :VNDQLNL VWUDW SU]\ EURQFKRSQHXPRQLL V ]UyQiFRZDQH L ZDKDM VL RG NLONX GR NLONXQDVWX SURFHQW 8 QLHNWyU\FK R]GUoZLHFyZREVHUZXMHVLSU]H]NLONDPLHVLF\REQLHQLH]GROQRFLZ\VLNRZHM
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE V ]ZL]DQH ] ZWyUQ\PL ]DNDeQLDPLEDNWHU\MQ\PL6WZLHUG]DVLUyQHMZLHONRFLRJQLVNDURSQHJyZQLHZ
SU]HGQLFKLURGNRZ\FKSDWDFKSXFRUD]S\QVXURZLF]R-krwisty w jamach
RSXFQRZ\FK1LHNLHG\PRJZ\VWSRZDRJQLVNDURSQHZZ]DFKFKRnQ\FKUyGSLHUVLRZ\FKLQHUNDFKRUD]]PLDQ\SRVRF]QLFRZH
ROZPOZNAWANIE. %LHU]HVLSRGXZDJFKDUDNWHU\VW\F]QHREMDZ\Lagodny w pierwszej fazie przebieg choroby. Badanie wirusologiczne wyma]yZ ] QRVD SREUDQ\FK Z SLHUZV]\FK GQLDFK FKRURE\ SR]ZDOD XVWDOL SLHrZRWQ\ F]\QQLN SU]\F]\QRZ\ L HZHQWXDOQLH Z\NOXF]\ LQIOXHQ]. U ozdroZLHFyZPRQDSU]HSURZDG]LEDGDQLHVHURORJLF]QH%DUG]RZDQH]SUDkW\F]QHJRSXQNWXZLG]HQLDMHVWEDGDQLHEDNWHULRORJLF]QHZ\PD]yZ]QRVDZ
GUXJLHM ID]LH FKRURE\ L R]QDF]HQLH DQW\ELRW\NRZUDOLZoFL Z\L]RORZDQ\FK
V]F]HSyZJG\XPROLZLDZDFLZ\GREyUOHNyZ:UR]SR]QDQLXUyQLFoZ\PQDOH\XZ]JOGQLLQIOXHQ]L choroby grypopodobne. Influenza cechuMHVLZ\ELWQ]DUDOLZRFLLRVWU\PSU]HELHJLHPDZVWDGDFKQLHV]F]HSLoQ\FKDWDNXMHZV]\VWNLHNRQLHEH]Z]JOGXQDZLHN
P26732:$1,(. =DOHFD VL L]RODFM UHELW FKRU\FK L SRGHMU]DQ\FK R
FKRURE ZUD] ] NODF]DPL W pierwszych dniach choroby wskazane jest
podanie witaminy E z selenem (Evetsel-Polfa) W\PUHELWRPNWyUHGRW\FhF]DVSUHSDUDWyZVHOHQRZ\FKQLHRWU]\PD\3R]DW\PPRQDSRGDZDSUeparaty witaminowe doustnie (np. Soluvit AD3EC), DSRREQLHQLXJRUF]NL
immunostymulatory (Baypamun P, Lydium KLP lub Ceromangan). Przy
SRGHMU]HQLXZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\MQ\FKVWRVXMHVLDQW\ELRW\NLSHQicyliQ ]HVWUHSWRP\F\QDPSLFLOLQWHWUDF\NOLQ\), najlepiej dobrane wg antybioW\NRJUDPX:RNUHVLHZ\VWSRZDQLDFKRURE\]DOHFDVLZVWU]\PDQLHREURWX
NRPL D SR MHM Z\JaQLFLX QDOH\ SU]HSURZDG]L GRNDGQH RF]\V]F]HQLH L
RGNDHQLH SRPLHVzF]H :VND]DQH MHVW UyZQLH SU]HSURZDG]HQLH EDGD
SDUD]\WRORJLF]Q\FKNDXLSU]\Z\QLNXSR]\W\ZQ\PRdUREDF]HQLH]ZLHU]W
: VWDGDFK JG]LH SLHUZRWQ\P F]\QQLNLHP SU]\F]\QRZ\P V KHUSHVZLUXV\
NRVNLHOXEUHRZLUXV\ PRQDVWRVRZD]DSRELegawczo odpowiednie monolub poliwalentne szczepionki (np. Resequin F Konz).
314
CHOROBY KONI
=R]\
(DF adenitis equorum, ang. strangles)
-HVWWR]DNDQDFKRUREDNRQLNWyUHMREMDZDPLVJRUF]NDVWDQ\]DSDlQH ERQ OX]RZ\FK QRVRJDUG]LHOL L ]URSLHQLD Z]yZ FKRQQ\FK XFKZoZ\FK RUD] QLHNLHG\ RNRRJDUGRZ\FK :\VWSXMH ZH ZV]\VWNLFK NUDMDFK D
opryF]NRQLPRJFKRURZDUyZQLHPX\RV\LLQQHNRQLRZDWH1D]Rzy
]DSDGDMJyZQLH]ZLHU]WDPRGHRGPLHVLF\GR3 lat. Konie starV]HNWyUHQLHSU]HE\\]DNDHQLDPRJUyZQLHFKRURZD&KRUREZ\]ZaODMF]\QQLNLVWUHVRZH]ZDV]F]DWUDQVSRUWQDJH]PLDQ\SRJRG\LQWHQV\wne treningi oraz infekcje pikorna- OXEDGHQRZLUXVDPLNRVNLPL-HVWWRFKoUREDVH]RQRZDLQDMF]FLHMZ\VWSXMHSyQMHVLHQLRUD]Z]LPLH:VWDdQLQDFK L VWDGDFK ]R]\ V]HU] VL GURJ NRQWDNWRZ L PRJ SU]HELHJD Z
postaci enzootii stajennych.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMHStreptococcus equi zaOLF]DQ\GRJUXS\&ZJ /DQFHILHOGD:Z\FLHNX]QRVDLURSLHZ\VWSXMHZ
poVWDFLUyQHMGXJRFLSRVNUFDQ\FKDFXV]NyZ]RRQ\Fh z poprzecznie
RZDOQ\FK JUDPGRGDWQLFK NRNyZ 5RQLH GREU]H QD SRGRDFK EDNWHULROoJLF]Q\FKZ&ZZDUXQNDFKWOHQRZ\FKQDSRdRDFKDJDURZ\FK]NUZL
Z\WZDU]DKHPROL]W\SXEHWD:DFLZRFLLPPunogenne S. equi V]ZL]DQH
z peptydem bLDNDPDWU\F\0RPDVLHF]VWHF]NRZHMRNRR0HWoG
immunoblotting Z\ND]DQRHSURILOHELDND0HNVWUDKRZDQH]ZLHOXV]F]eSyZ
WHUHQRZ\FK V LGHQW\F]QH 3RWZLHUG]RQR WR DQDOL] SURILOL UHVWU\NF\jnych
'1$6]F]HS\L]RORZDQHRGNRQLFKRU\FKFHFKXMVLQDWRPLDVW]UyQLFoZDQ]MDGOLZRFLNWyUD]DOHQDMHVWRGREHFQRFLELDND0RUD]]GROQRFL
wytwarzania otoczki zbudowanej z kwasu hialuronowego. Podobnie jak inne
ziarenkowce, S. equi MHVW RSRUQ\ QD F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWUznego i w
wysuszonym materLDOH ]DFKRZXMH \ZRWQR L LQZD]\MQR RN W\JRGQL
1LHVWZLHUG]RQRGRW\FKF]DVV]F]HSyZRSRUQ\FKQDSHQLF\OLQ i powszechQLHVWRVRZDQHURGNLRGNDDMFH5R]WZRU\OL]ROX, 3% kreoliny lub 2
XJX VRGRZHJR QLV]F] JR SR PLQXWDFK *yZQH UyGR ]DNDHQLD
VWDQRZL NRQLH FKRUH Z\GDODMFH GXH LORFL ]DUD]ND ] Z\FLHNLHP ] QRVD
=DNDHQLH NRQL ZUDOLZ\FK QDVWSXMH GURJ NURSHONRZ OXE LQKDOaF\MQ
SU]H]ZG\FKDQHSRZLHWU]H]DZLHUDMFHF]VWHF]NLOX]XOXEURS\]]DUD]Nami.
0ROLZHMHVWUyZQLH]DNDHQLHDOLPHQWDUQHSRSU]H]SDV]OXEZRG]aQLHF]\V]F]RQ SaFLRUNRZFDPL 6SRUDG\F]QLH PRH GRFKRG]L GR]DNDHQLD
SRGF]DV NU\FLD 3LHUZV]H SU]\SDGNL ]DFKRURZD Z JRVSRGDUVWZDFK GR
NWyU\FKQLHZSURZDG]RQRDGQ\FKNRQL]]HZQWU]V]ZL]DQH]QRVLFLHlVWZHP SDFLRUNRZFD ]R]RZHJR QD ERQLH OX]RZHM QRVD L XDNW\ZQLHQLHP
FKRURE\ SU]H] F]\QQLNL VWUHVRZH :DUWR SRGNUHOL H QRVLFLHOVWZR S. equi
=R]\
315
stwierdzono jedynie u pojedynczych koni, natomiast znaczQLHF]FLHMER u

RNRR NRQL Z\VWSXMH QD ERQDFK OX]RZ\FK S. zooepidemicus. PaciorNRZFH]R]RZHSRZRGXM]Z\NOHPLHMVFRZH]PLDQ\]DSDlQHERQOX]RZ\FK
QRVDJDUGDLRNROLF]Q\FKZ]yZFKRQQ\FK-HG\QLHX]ZLHU]W]GHIHNWaPL RGSRUQRFL RVDELRQ\FK OXE SU]\ ZVSyLVWQLHMF\FK LQIHNFMDFK ZLUXVoZ\FK PRH GRFKRG]L GR XRJyOQLHQLD SURFHVX FKRUREoZHJR L SU]HU]XWyZ
GRSXFOXELQQ\FKQDU]GyZ
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\WUZDRGGRGQL:yUyQLDVL]R]\ typoZHLSRZLNDQH=R]\ W\SRZHUR]SRF]\QDMVLRVRZLeQLHPXWUDWDSHW\WXRUD]JRUF]NRGGR&1DVWSQLHSRMDZLDVL
SU]HNUZLHQLH ERQ\ OX]RZHM QRVD RUD] Z\FLHN ] RE\GZX RWZRUyZ QRVoZ\FK SRF]WNRZR VXURZLF]\ D SyQLHM OX]Rwy i ropny. Po 23 dniach
okoOLFDZ]yZFKRQQ\FKXFKZRZ\FKXOHJDREU]NRZLDVDPHZ]\VWDM
VL WZDUGH L EROHVQH 2EU]N WHQ VWRSQLRZR SRZLNV]D VL FR XWUXGQLD
SU]\MPRZDQLH S\QyZ L SRZRGXMH GXV]QR :]\ FKRQQH XOHJDM VWRpQLRZR UR]PLNDQLX L So 8 GQLDFK WZRU] VL SU]HWRNL ] NWyU\FK Z\GoE\ZDVLFLJOLZDEODGRyWDZDURSD2GWHJRPRPHQWXVWDQRJyOQ\]ZLeU]FLDZ\UDQLHVLSRSUDZLDFLHSRWDZHZQWU]QDREQLDVLSRZUDFDDSeW\WDREU]NZ]yZSRZROL]DQLND,ORZ\GDODQHMURS\VWRSQLRwo zmniejV]DVLZNRFXSU]HWRNDZ\SHQLDVLWNDQN]LDUQLQRZ-HeOLQLHGRF]
VLNRPSOLNDFMHFKRUREDSRW\JRGQLDFKNRF]\VLZ\Oeczeniem.
=R]\ DW\SRZH V ]Z\NOH HIHNWHP SU]HQLNDQLD SDFLRUNRZFyZ GR RNoOLF]Q\FK WNDQHN OXE SXF 'R QDMF]FLHM VSRW\NDQ\FK SRZLND QDOH\ MHdnostronne lub obustronne zapalenie przyusznicy, ropne zapalenie zatok
V]F]NRZ\FK OXE F]RRZ\FK URSQH ]DSDOHQLH JDUGD L RNROLF]Q\FK Z]yZ
FKRQQ\FK:W\FKSU]\SDGNDFKJoUF]NDXWU]\PXMHVLDREU]NZRNROLF\
JDUGD ]QDF]QLH VL SRZLNV]D 1aVLOD VL GXV]QR L PLPR OHF]HQLD PRH
GRFKRG]LGRSDGQL8UHELWQLHOHF]RQ\FKGRF]VWRSRZVWDMURSQLH
SU]HU]XWRZHZZ]DFKFKRnQ\FKUyGSLHUVLRZ\FKDQDVWSQLHUR]ZLMDVL
ropne ]DSDOHQLHRVNU]HOLLSXFFRSURZDG]LGRSDdQL(IHNWHPSRZLND
PRJ E\ URSQLH SU]HU]XWRZH Z Z]DFK FKRQQ\FK NUH]NRZ\FK 8 W\FK
NRQL SU]H] NLOND W\JRGQL SR XVWSLHQLX ]PLDQ Z Z]DFK FKRQQ\FK uFKZRZ\FKQLHVSRVWU]HJD VL DGQ\FK REMDZyZ FKRURERZ\Fh. Dopiero po
]QDF]Q\P REU]NX MHGQHJR OXE NLONX Z]yZ NUH]NRZ\FK SRMDZLDM VL
REMDZ\ PRU]\VNRZH R UyQ\P QDVLOHQLX F]DVDPL ELHJXQNL na przemian z
zaparciami. Leczenie objawowe jest nieskuteczne, napady morzyska powtaU]DM VL L Z NRFX dochoG]L GR SDGQL 3U]\F]\Q ]HMFLD PLHUWHOQHJR
PRH E\ ]DSDOHQLH RWU]HZQHM SR SNQLFLX URpQLD 1LHJURQH GOD \FLD
]ZLHU]FLD V SRZLNDQLD Z SRVWDFL GUREQ\FK URSQLDF]NyZ XRRQ\FK D
FXV]NRZDWR Z]GX VNyrQ\FK QDF]\ OLPIDW\F]Q\FK Z RNROLF\ QR]GU]y i
F]FL WZDU]RZHM JRZ\ 3U]\ ]aNDHQLX SRGF]DV NU\FLD X NODF]\ SR 5
GQLDFK RG VWDQRZLHQLD VWZLHUG]D VL URSQ\ Z\FLHN ] SRFKZ\ L QLHUHJXODUQH
GUREQHURSQLHQDOX]yZFHSoFKZ\LZDUJDFKVURPRZ\FK-HOLGRMG]LHGR
316
CHOROBY KONI
]DSRGQLHQLD WR SyG SR NLONX W\JRGQLach obumiera i zostaje wydalony. U

RJLHUyZHIHNWHP]DNDHQLDMHVWREU]NSX]GUDLMGHURUD]SRMHG\QF]HURpQLDF]NLQDQDSOHWNX5RNRZDQLHSU]\W\FKLQIHNFMDFKMHVWSRP\OQH
2GSRUQRQDE\WDSRSU]HFKRURZDQLX]R]yZXWU]\PXMHVLSU]H]FDH
\FLH3U]HE\WH]DNDHQLHLQGXNXMHSRMDZLHQLHVLZVXURZLF\NUZLSU]HFLwFLDEDNWHULREyMF]\FKNODV\ ,J* RUD]RGPLHQQ\FKVHURORJLF]QLHSU]HFLZFLD
NODV ,J$ L ,J* Z OX]LH QRVRJDUG]LHOL5RO W\FK SU]HFLZFLD ZRGSRUQRFL
QDE\WHM SU]HFLZ ]R]RP SR]QDQR GRSLHUo w latach 80. W warunkach tereQRZ\FK REVHUZRZDQR H F] NRQL XRGSRUQLRQ\FK GRPLQLRZR V]F]eSLRQN LQDkW\ZRZDQ ]DZLHUDMF LPPXQRJHQQH ELDNR 0 S. equi, choruje
QD]R]\PLPRZ\VRNLHJRSR]LRPXSU]HFLZFLDEDNWHULREyMF]\ch w surowiF\ 3RWZLHUG]RQR WR Z ZDUXQNDFK GRZLDGF]DOQ\FK 3R GRQRVRZ\P ]DNaHQLX]MDGOLZ\PV]F]HSHP S. equi XNRQLXRGSRUQLRQ\FKGRPLQLRZRZyVWSL\ W\SRZH ]R]\ 1DWRPLDVW RGSRUQH QD WDNLH ]DNDHQLH RND]D\ VL
NRQLH XRGSRUQLRQH GRQRVRZR V]F]HSLRQN DWHQXRZDQ SU]\JRWRZDQ ]H
szczepu S. equi, wytwarzaMFHJRELDNRRPDVLHF]VWHF]NRZHM8NRQL
W\FKVWZLHUG]RQRZOX]LHQRVRZ\PZ\VRNLHPLDQDSU]HFLZFLDUHDJXMF\FK
VZRLFLH]SROLSHSW\GHPELDND01DWHMSRGVWDZLHX]QDQRMH]DSU]HFLwFLDDFKURQLFHSU]HG]DNDHQLHP
.ODF]H NWyUH SU]HFKRURZD\ ]R]\ SU]HND]XM VZRLVWH SU]HFLZFLDD SoSU]H]VLDULPOeko. Po 2JRG]LQDFKSRZ\VVDQLXVLDU\SU]HFLZFLDD,J* i
,J$ SRMDZLDM VL Z VXURZLF\ NUZL RUD] OX]LH QRVRZ\P QRZRURGND. PoF]ZV]\ RG GQLD \FLD Z VXURZLF\ GRPLQXM SU]HFLZFLDD ,J* QDWoPLDVW Z OX]LH QRVRZ\P ,J$ 3U]HFLZFLDD VLDURZH SU]HQLNDMFH GR ERQ\
OX]RZHM QRVRJDUG]LHOL GURJ KHPDWRJHQQ FKURQL UHELWD SU]HG ]DNDeQLHP Z SLHUZV]\FK GQLDFK \FLD SyQLHM URO W VSHQLDM SU]HFLZFLDD ]aZDUWH Z POHNX NWyUH V LGHQW\F]QH ] SU]HFLZFLaDPL OX]X QRVRJDUG]LHOL X
R]GURZLHFyZ 'RVWDM VL RQH Z F]DVLH VVDQLD L SR\NDQLD POHND EH]SoUHGQLRGROX]XQRVRJDUG]LHOLDQLHGURJKHPDWRJHQQLFKURQLUeELWD
przed LQIHNFMSU]H]PLHVLFH
ROZPOZNAWANIE. =R]\ W\SRZH DWZR MHVW ]GLDJQR]RZD QD SRGVWaZLHREMDZyZNOLQLF]Q\FKZSRVWDFLREXVWURQQHJRZ\FLHNX]QRVDREU]NXL
]URSLHQLDZ]yZFKRQQ\FKXFKZRZ\FK=R]\DW\SRZH rozpRF]\QDMVL
SRGREQLHL GRSLHUR Z GDOV]HM ID]LH REUD]FKRURE\ MHVW ]UyQLFRZDQ\5RzVWU]\JDMFH ]QDF]HQLH PD EDGDQLH EDkWHULRORJLF]QH Z\PD]yZ ] QRVD OXE
SUyEHN URS\ :\L]RORZDQLH F]\VWHM NXOWXU\ S. equi stanowi potwierdzenie
rozpoznania kliniczneJR:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\XZ]JOGQL
1) LQIHNFMH Z\ZRDQH SU]H] S. zooepidemicus, NWyU\ X NLONXGQLRZ\FK UHELW
MHVWJyZQSU]\F]\QNXODZHNQDWRPLDVWXVWDUV]\FKPRHSRZRGRZD
]DFKRURZDQLDSRGREQHGR]R]yZDOHRDJRGQ\PSU]HELHJXLEHz zroSLHQLDZ]yZFKRQQ\FKXFKZRZ\FK
=R]\
317
2) QRVDFL]QSU]\NWyUHMZ\VWSXMH]Z\NOHMHGQRVWURQQ\Z\FLHN]QRVDRUD]
FKDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ QD ERQLH OX]RZHM QRVD Z SRVWDFL JX]NyZ
ZU]RGyZLEOL]QZSU]\SDdkach podejrzenia rozstrzyga maleinizacja;
3) infekFMHZ\ZRDQHSU]H]ZLUXV\SQHXPRWURSRZH(+9-4, EAV, EPV-1,
2 i 3 i ERV-Z\VWSXMFHJyZQLHZVWDGQLQDFKRUD]VWDGDFKLFeFKXMFHVLV]\ENLPV]HU]HQLHPVLFKRURE\RUD]EUakiem tak silnych jak
SU]\]R]DFKRGF]\QyZ]HVWURQ\Z]yZFKRnQ\FKXFKZRZ\FK
P26732:$1,(. =R]\ V FKRURE ]ZDOF]DQ ] XU]GX L SRGOHJDMF
RERZL]NRZL ]JDV]DQLD .RQLH FKRUH L SRGHjU]DQH QDOH\ RGL]RORZD L
SR]RVWDZLZVWDMQL=ZDOF]DQLHRSLHUDVLQDOHF]HQLX]ZLHU]WLGHZDVWDFML
zarazka w URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P : OHF]HQLX VWRVXMH VL SHQLF\OLQ krystaOLF]Q OXE SURNDLQRZ SU]H] SLHUZV]H GQL D QDVWSQLH SHQLF\OLQ R
SU]HGXRQ\P G]LDDQLX GHEHF\OLQ $QW\ELRW\NRWHUDSL NRQW\QuXMH VL
SU]H]FD\RNUHVWUZDQLDJRUF]ki i jeszcze przez 23 dni po jej ustpieniu. U
NRQLXF]XORQ\FKQDSHQLF\OLQPRQDSRGDZDDPSLF\OLQ lub tetracykliny.
.XUDFMDWD]DSRELHJDSRZVWDZDQLXSU]HU]XWyZ-HOLNRQLHPRHSLQDOe\SRGDZDSDUHQWHUDOQLHS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHLJOXNR]. Przy znacznym
REU]NX PRQD SR GQLDFK SU]HSURZDG]L SXQNFM OXE QDFLFLH L
RF]\V]F]HQLH]URS\Z]yZFKRQQ\FKZPLHMVFXZ\F]XZDOQHJRUR]PLNaQLD6DPRLVWQHSNQLFLHPRQDSU]\VSLHV]\SU]H]NLOkakrotne wtarcie maFL LFKWLRORZHM &HOHP GHZDVWDFML ]DUD]NyZ L RJUDQiczenia ich rozsiewania
VWDQRZLVNR FKRUHJR NRQLD ZLQQR E\ FoG]LHQQLH RF]\V]F]DQH L RGNDDQH
.RQLRPPRG\P]QDMGXMF\PVLZVVLHGQLFKVWDQRZLVNDFKPRQDSRGD
]DSRELHJDZF]R SHQLF\OLQ R SU]HGXRQ\P G]LDDQLX 3R Z\JDQLFLX FKoURE\ FDHSRPLHV]F]HQLH ZLQQR E\ GoNDGQLH RF]\V]F]RQH LRGNDRQH :
JRVSRGDUVWZLH ]DSRZLHWU]RQ\P RERZL]XMH ]DND] REURWX NRPL Z RNUesie
WUZDQLDFKRURE\LSU]H]W\JRGQLHSRMHMZ\JDQLFLX
Zapobieganie chorRELH SROHJD QD XRGSRUQLDQLX PRG\FK NRQL V]F]eSLRQNDPL ]DZLHUDMF\PL V]F]HS\ S. equi, Z\WZDU]DMFH ELDNR 0 =DPLDVW
GRPLQLoZ\FKLQLHNFML]DOHFDVLREHFQLHGRQRVRZHSRGDZDQLHV]F]HSLRQHN
przy pomocy specjalnego rozpylacza. Najlepsze wyniNL X]\VNXMH VL SR Gonosowych infuzjach szczepionki atenuowanej, przygotowanej na bazie uzyVNDQHJR GURJ PXWDJHQH]\ QLH]MDGOLZHJR V]F]HSX S. equi (70927), wytwaU]DMFHJRLPPXQRJHQQHELDNRRPDVLHF]VWHFzkowej 41 000. W stadninach
OXEJRVSRGDUVWZDFKZNWyU\FKFKRUREDGoW\FKF]DVQLHZ\VWSRZDDV]F]HSL
VLZV]\VWNLHNRQLHZZLHNXSRZyHMPLHVLF\
318
CHOROBY KONI
$NW\QREDF\OR]DUHELW
(DF actinobacillosis neonatorum, ang. sleepy foal disease)

-HVW WR ]DNDQD FKRURED UHELW REMDZLDMFD VL SRVRF]QLF ELHJXQN
URSQ\P ]DSDOHQLHP QHUHN LOXE URSQ\P ]DSDOHQLHP VWDZyZ 1Lekiedy w
toku posocznicy dochodzi do URSQHJR ]DSDOHQLD RSRQ Py]JRZ\FK OXE
]DSDOHQLDSXF&KRUREDWDQD]\ZDQDMHVWNXODZNZF]HVQ:\VWSXMHXEiNZLWDUQLHLDWDNXMHUHELWDZSLHUZV]\FKGQLDFKOXEW\JRGQLDFK\FLD=ZyNOHFKRUXMSRMHG\QF]HRVREQLNLDOHZVWDGQLQDFKFKRUREDPRHV]HU]\VL
GURJNRQWDNWRZLSRZRGRZDORNDOQHHQ]RRWLH
ETIOLOGIA. &KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]Actinobacillus equuli (Shigella
equi6WRJUDPXMHPQHSDHF]NLUHGQLHMZLHONRFLZ\ND]XMFHF]VWRSROiPRUIL]P Z SRVWDFL QLWHN ] ERF]Q\PL RGJD]LHQLDPL 5RVQ QD SRGRDFK
agarowych w warunkach tlenowych i w atmosferze z dodatkiem 5-10% CO2.
6WDUV]H NRORQLH V OX]RZDWH %DNWHULH WH V ZUDOLZH QD DPSLF\OLQ, gentaP\F\Q, sulfonamidy potencjoQRZDQHQHRP\F\Q oraz cefalosporyny.
EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. UyGHP ]DNDHQLD V NRQLH GRUoVHXNWyU\FKQRVLFLHOVWZR]DUD]NDVWZLHUG]RQRZPLJGDNDFKSrzewodzie
SRNDUPRZ\PRUD]PDFLF\LSRFKZLHNODF]\=DNDHQLHQDVWSXMHQDMF]FLHM
SRSU]H]SSRZLQOXEGURJGRXVWQZF]DVLHSRURGXF]\WHZSLHUZV]\FK
JRG]LQDFK SR SRURG]LH 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH LQKDODF\MQH SU]\
NRQWDNFLHEH]SRUHGQLPOXESRUHGQLP]HUHELFLHPFKRU\P/RV\]DNDeQLDLSU]HELHJFKRURE\V]DOHQHRGZLHNXDV]F]HJyOQLHVWDWXVXLPPXQROoJLF]QHJR UHELFLD =DNDHQLH SU]HG SU]\MFLHP VLDU\ V]\ENR SURZDG]L GR
posocznicy'RZ\VWSLHQLDFKRURE\SUHG\sponuje nisNLSR]LRPRGSRUQRFL
VLDURZHM RUD] KLSRJOLNHPLD F]VWR VSRW\NaQD X UHELW Z SLHUZV]\P GQLX
\FLD&KRURERWZyUF]RA. equili MHVWXZDUXQNRZDQDZDFLZRFLDPLLQZa]\MQ\PLRUD]]GROQRFLZ\WZDU]DQLDHQGRWRNV\Q\ (enterotoksyny). Efektem
]DNDHQLDV]PLDQ\]DSDOQHERQOX]owych przewodu pokarmowego oraz
RJQLVND]DSDOQHDSyQLHMURSQHZQHUNDFKLSXFDFK:SU]HELHJXSRVRFzQLF\XRVHVNyZF]VWRGRFKRG]LGRV]RNXVHSW\F]Qego.
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji jest NUyWNLLZDKDVLRGNLONXGR
NLONXQDVWX JRG]LQ 1DMF]FLHM FKRUXM RVHVNL RG GR 5. dnia, niekiedy
UHELWD 3-tygodniowe. U oseVNyZ FKRURED SU]HELHJD Z QDGRVWUHM OXE
RVWUHM SRVWDFL 3LHUZV]\P REMDZHP MHVW XWUDWD FKFL GR VVDQLD L RVSDR
5yZQRF]HQLH DOER SR SDUX JRG]LQDFK SRMDZLD VL JRUF]ND &
SU]\VSLHV]HQLH WWQD L RGGHFKyZ ]DF]HUZLHQLHQLH ZLGRF]Q\FK ERQ OX]owych i biegunka R UyQ\P QDVLOHQLX :\GDODQ\ ND MHVW ZRGQLVW\ ]DZLHUD
GXH LORFL OX]X L F]DVHP VWU]SNL NUZL 3SRZLQD PRH E\ REU]ND L
SU]HNUZLRQD OXE QLH ]PLHQLRQD %DUG]R F]VWR GRFKRG]L GR ]DSDOHQLD N
EXV]NyZ QHUNRZ\FK (glomerulonephritis L G\VIXQNFML XNDGX Z\GDOQiczego.
$NW\QREDF\OR]DUHELW
319
3RF]WNRZR PRF] RGGDZDQ\ MHVW F]VWR Z PD\FK LORFLDFK SyQLHM NUoSODPLZUyGREMaZyZFLJHJRQDSLQDQLDVLUHELWDVWRM]Z\JLW\PGR

JyU\JU]ELHWHPLUR]VWDZLRQ\PLW\OQ\PLNRF]\QDPL,FKVWDQRJyOQ\V]\ENR
SRJDUV]DVL:VNXWHNSRVWSXMFHJRRVDELHQLDQLHVZ VWDQLHXWU]\PDVL
ZSR]\FMLVWRMFHM]DOHJDMLSRSHZQ\PF]DVLHSRSDGDMZSLF]NVSRZoGRZDQKLSRJOLNHPLWRNVHPLLOXEPRF]QLF8QLHNWyU\FKUHELWZWRNX
posocznicy GRFKRG]L GR ]DSDOHQLD RSRQ Py]JRZ\FK OXE ]DSDOHQLD SXF
2SLVDQR UyZQLH Z\VWSRZDQLH V]RNX VHSW\F]QHJR PDQLIeVWXMFHJR VL
QDJXWUDWSU]\WRPQRFLEODGRFLERQOX]RZ\FKL]DEuU]HQLDPLXNDGX
NUHQLD:SU]HELHJXQDGRVWU\P]HMFLHPLHUWHOQHQDVWSXMH]Z\NOHMXZ
pierwszym dniu choroby, a w ostrym po kilku dniach. W sporadycznych
SU]\SDGNDFKZZ\QLNX]DNDHQLDUyGPDFLF]QHJRURG]VLUHELWDEDUG]R
VDEHNWyUHSRNLONXJRG]LQDFKSRSDGDMZSLF]NLJLQ7DSRVWDDNWyQREDF\OR]\RNUHODQDMHVWPLDQHPFKRURE\OXQDW\F]Q\FKUHELW8]ZLHU]W
NWyUH XOHJ\ ]DNaHQLX MX SR QDSLFLX VL VLDU\ FKRURED PRH PLH OHMV]\
SU]HELHJ-HOLQLHV]DDWDNRZDQHQHUNLUHELWDSU]H\ZDMRNUHVSRVRF]QiFRZ\ DOH SR NLONX GQLDFKSRMDZLDM VL]DSDOHQLD VWDZyZ VNRNRZ\FK LOXE
kolDQRZ\FK &KDUDNWHU\VW\F]QH GOD DNW\QREDF\OR]\ V UR]OHJH L FLDVWRZDWH
REU]NLREHMPXMFHVWDZ\LRNROLF]QHSRFKHZNL FLJQRZHDF]DVHPUywQLHWNDQNSRGVNyUQ3RZRGXMHWRNXODZL]QSyQLHMXWUDWDSHW\WX]DOeJDQLHLFKDUDctwo.
3RVWD VWDZRZD PRH Z\VWSL VDPRLVWQLH X UHELW 3-tygodniowych
EH]XSU]HGQLFKW\SRZ\FKGODDNW\QREDEDF\OR]\REMDZyZ:W\FKSU]\SDdNDFK ]ZLHU]WD ]DFKRZXM DSHW\W DOH MHOL QLH SRGHMPLH VL VNXWHF]QHJR OeF]HQLDGRFKRG]LGRSDGQLQDVNXWHNWRNVHPLLOXEFKDUDFWZD5RNRZDQLH
SU]\ SRVWDFL QDGRVWUHM X UHELW MHVW QLHSRP\OQH D SU]\ RVWUHM ZWSOLZH
Sporadycznie A. equuli PRH SRZRGRZD ]DFKRURZDQLD NRQL GRURV\FK
szczeJyOQLH NODF]\ =DUD]HN WHQ L]RORZDQR ] QHUHN ZVLHUG]LD OXE PDFLF\ ]
przeZOHN\PL zapaleniami nerek.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ SRVRF]QLFRZH R UyQ\P
QDVLOHQLXZSRVWDFLZ\EURF]\QVWZLHUG]DVLQDERQDFKOX]RZ\FKLVXURZiF]\FKZRVLHUG]LXZVLHUG]LXLSRGWRUHENOHG]LoQ\2EVHUZXMHVLREU]N
LSU]HNUZLHQLHZ]yZFKRQQ\FKRUD]ERQ\OX]RZHMSU]HZRGXSRNDUPoZHJR &KDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ VWZLHUG]D VL Z QHUNDFK 6 RQH SRZLkV]RQH D Z ZDUVWZLH NRURZHM Z\VWSXM GR OLF]QH V]DURELDDZH RJQLVND
URSQHZLHONRFLRGHENDV]SLONLGR]LDUQDJURFKX3U]\QDGRVWU\PSU]HELegu FKRURE\ PRJ RQH E\ QLHZLGRF]QH PDNURVNRSRZR L Z\NU\ZD VL MH
dopiero badaniem histoloJLF]Q\P-HOLFKRUREDWUZDNLONDGQLGRFKRG]LGR
]Z\URGQLHQLDPLQLDVHUFRZHJRZWURE\LQHUHN3U]\]DSDOHQLDFKVWDZyZ
VWZLHUG]D VL QDFLeF]HQLH S\QHP VXURZLF]\P WNDQNL SRGVNyUQHM L REU]N
SRFKHZHNFLJLHQZRNROLF\VWDZXSU]HNUZLHQLHERQ\PD]LRZHMRUD]REIiWHZ\SHQLHQLHMDP\VWDZRZHMVXURZLF]R-ropnym wyVLNLHP
320
CHOROBY KONI
ROZPOZNAWANIE. 1DOHX XZ]JOGQL IDNW H FKRURED SRMDZLD VL Z

pierwV]\FKGQLDFK\FLD3RQDGWRELHU]HVLSRGXZDJF]VWHNRPSOLNDFMHZ
postaci zapalenia nerek oraz chaUDNWHU\VW\F]QHFKRSRMDZLDMFHVLW\ONRX
F]FLUHELW]DSDOHQLDVWDZyZ5R]VWU]\JDMFH]QDF]HQLHPDEDGDQLHEDkWHULRORJLF]QH3U]\\FLRZRGREDGDQLDSRELHUDVLZ\PD]\]RGE\WXLSSoZLQ\ MHOL V ]PLDQ\ ]DSDlQH NUHZ RUD]SXQNWDW\ ]H VWDZyZ 3RPLHUWQLH
Z\NRQXMHVLSRVLHZ\]HZV]\VWNLFKQDU]GyZZHZQWU]Q\FK:UR]SR]QaQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL VDOPRQHOOR] UHELW EUDN ]PLDQ Z
QHUNDFK VWUHSWRNRNR] ]ZDQ NXODZN SyQ RUD] ELHJXQNL infekcyjne,
Z\ZRDQHQDMF]FLHMSU]H]HQWHUotoksyczne szczepy E. coli.
P26732:$1,(. : OHF]HQLX SU]\F]\QRZ\P VWRVXMH VL SU]H] FR QDjPQLHM GQL DQW\ELRW\NL G]LDDMFH QD EDNWHULH JUDPXMHPQH DPSLF\OLQD,
streptomycyna, gentamycyna, cefalosporyny), dobrane na podstawie antybioW\NRJUDPX=HZ]JOGXQDF]VWHNRPSOLNDFMH]HVWURQ\QHUHNSU]HFLZZVNa]DQH V SUHSDUaW\ VXOIDPLGRZH 8 RVHVNyZ ]DOHFD VL podawanie roztworu
glukozy LZLWDPLQ\&DZUD]LHSRWU]HE\V]WXF]QH\ZLHQLH3U]\ELHJXnce
VWRVXMHVLOHNL RVDQLDMFHLDEVRUEXMFHSDUHQWHUDOQLHS\Q\ZLHORHOHNWUROiWRZHLURGNLQDVHUFRZH=DSDOHQLDVWDZyZOHF]\VLSRSU]H]SXQNFMi infu]MDQW\ELRW\NX]OHNLHPSU]HFLZ]DSDOQ\P8UHELWFKRU\FKZVND]DQHMHVW
SU]HSURZDG]HQLH R]QDF]H Z VXURZLF\ NUZL SR]LoPyZ JDPPDJOREXOLQ
(norma 915 g/dl), glukozy (3,53,6 mmol/l) oraz mocznika (3,57,5
mmol/l) i wykorzystanie X]\VNDQ\FK Z\QLNyZ Z XNLerunkowaniu leczenia.
W przypadku stwierdzenia niskiego poziomu gammaJOREXOLQ SRGDMH VL
krew matki (150200 ml s.c.OXEJDPPDJOREXOLQNRVNQS(Tuiglobin).
.XUDFMDQW\ELRW\NRZRJyOQLPLHMVFRZGUyJ URGQ\FKSU]HSURZDG]DVL
UyZQLH X NODF]\ FHOHP OLNZLGDFML SRWHQFMDOQHJR QRVLFLHOVWZD ]DUD]ND 3R
XS\ZLHGQLRG]DNRF]HQLDOHF]HQLDZ\NRQXMHVLNRQWUROQHEDGDQLHEDkWHULRORJLF]QHZ\PD]yZ]RNROLF\V]\MNLPDFLF]QHM3U]\Z\QLNXSR]\W\ZQ\P
WHUDSLSRZWDU]DVL.ODF]HNWyUH SU]H]GZDNROHMQHVH]RQ\URG]UHELWD
chore najOHSLHMZ\HOLPLQRZD]UR]URGX
W zapobieganiu aktynobacylozie podstawowe znaczenie ma likwidacja
QRVLFLHOVWZD ]DUD]ND X NRQL GRURV\FK 3R]D W\P QDOH\ SU]HVWU]HJD RJylQ\FK ]DVDG KLJLHQ\ SRURGX F]QLH ] RGNDHQLHP SSRZLQ\ VURPX L ZyPLHQLD NODF]\ D WDNH GRSLOQRZD DE\ UHELWD ]RVWD\ QDSRMRQH VLDU Z
SLHUZV]\FKWU]HFKJRG]LQDFKSRSRURG]LH'ODRJUDQLF]HQLD]DNDHNRQWDkWRZ\FK]DOHFDVLL]RODFMNODF]\]HUHELFLHPGH]\QIHNFMELHFVWDQRZiska ERNVX Z F]DVLH WUZDQLD FKRURE\ D SR ]DNRF]HQLX NuUDFML GRNDGQH
RF]\V]F]HQLHLRGNDHQLHFDHJRSRPLHV]F]HQLD:]DSRELeganiu swoistym w
VWDGQLQDFK PRJ E\ VWRVRZDQH LQDNW\ZRZDQH DXWRVzczepionki u klaczy w
ostatnim trymeVWU]HFL\
5RGRNRNR]DUHELW
321
5RGRNRNR]DUHELW
(DF rhodococcosis equorum, ang. rhodococcus equi infection)

7D ]DNDQD FKRURED UHELW SU]HELHJD ] REMDZDPL URSQHJR ]DSDOHQLD
RVNU]HOLLSXFDVSRUDG\F]QLHURSQHJR]DSDOHQLDMHOLW:\VWSXMHZHZV]\VtNLFK NUDMDFK ZLDWD L DWDNXMH UHELWD Z ZLHNX RG GR PLHVLF\ 1DMEDrG]LHMSRGDWQHVUHELWDUDVRZHV]F]HJyOQLHF]\VWHMNUZLDUDEVNLHM]GHIHkWDPLLPPXQRORJLF]Q\PL:VWDGQLQDFKFKRUREDF]VWRPDFKDUDkter stacjoQDUQ\ : QDV]\FK ZDUXQNDFK NOLPDW\F]Q\FK ]DFKRURZDQLD PDM PLHMVFH
JyZQLHZRNUHVLHOHWQLP
ETIOLOGIA, EPIZOOTIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRUREZ\ZRXMH
Rhodococcus equi (dawna nazwa Corynebacterium equi), gramdodatnia, pleomorILF]QD SDHF]ND QLH Z\WZaU]DMFD VSRU RWRF]NL L U]VHN -HVW WR VDSURILW
JOHERZ\1DPQDDVLZRNUHVLHOHWQLPZJOHELH]DZLHUDMFHMVNDGQLNLRUJaQLF]QH SRFKRG]HQLD UROLQQeJR D ]ZDV]F]D RERUQLN &HFKXMH VL ]QDF]Q
opornoFLQDZ\V\FKDQLHLWHPSHUDWXU Z&XOHJDLQDNW\ZDFMLGRSLHUR
po jednej godzinie. StwierG]RQRJRZWUHFLMHOLWNRQLZUyQ\PZLHNXJG]LH
UyZQLH PRH QDPQDD VL D ]ZDV]F]D X UeELW GR PLHVLFD \FLD
:\GDODQ\]NDHPXWU]\PXMHVLZZLHU]FKnich warstwach gleby na pastwiskach i wybiegach. Zaliczany jest do bakterii oportunistyczQ\FK NWyUH Z
VSU]\MDMF\FK RNROLF]QRFLDFK PRJ SRZRGRZD X ]ZLHU]W QDMF]FLHM X
koni) zmiany chorobowe. Izolowano go z ognisk ropQ\FK X NRQL E\GD
RZLHFNRWyZi ludzi.
: ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK GR ]DNDHQLD GRFKRG]L GURJ LQKDODF\MQ Z
F]DVLHZ\SGXQDSDVWZLVNDOXESU]HE\ZDQLDUHELWQDS\OLVW\FKSR]EDZLoQ\FKPXUDZ\Z\ELHJDFK0DWRPLHMVFHV]F]HJyOQLHZRNUHVDFKVXV]\%DkWHULHUD]HP]NXU]HPSU]HQLNDMGRMDP\QRVRZHMLJyUQ\FKGUyJRGGHFKoZ\FKJG]LHRVDG]DMVLQDERQLHOX]RZHM3RZWDU]DMFHVLPHFKDQLF]QH
SRGUDQLHQLHOX]yZNLSU]H]GURELQ\NXU]XRUD]LQIHNFMHZ\ZRXMPLHMVFoZ\VWDQ]DSDOQ\REHMPXMF\MDP\QRVRZHNUWDLRVNU]HOD3RSU]eDPDQLX
lokaOQ\FK PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK EDNWHULH ZQLNDM GR SXF SRSU]H]
RVNU]HOD OXE ]D SRUHGQLFWZHP IDJRF\WyZ SR NUyWNRWUZDHM EDNWHULHPLL
GURJ KHPDWRJHQQ : SXFDFK D F]VWR UyZQLH Z Z]DFK FKRQQ\FK
UyGSLHUVLRZ\FK SRZVWDM RJQLVND ]DSDOQH R FKDUDNWHU]H ]LDUQLQLDNyZ, a
QDVWSQLHURSQLHZ\ND]XMFHWHQGHQFMHGRV]\ENLHJRRWRUELDQLDVL:\VW
SRZDQLHFKRURE\XUHELW6-PLHVLF]Q\FKWXPDF]\VL]DQikiem w tym
RNUHVLHRGSRUQRFLVLDURZHM&]\QQLNLHPZ\]ZDODMF\PFKRUoEPRJE\
przebyte OXELVWQLHMFH]DNDHQLDZLUXVRZHQS(+9-4). Rhodococcus equi i S.
zooepidemicus VEDNWHULDPLQDMF]FLHMZLNDMF\PLLQIHNFMHZLUXVRZHSXFX
UHELW:VSRUDG\F]Q\FKSU]ypadkach R. equi PRHSRZRGRZD]DNDHQLD
przewodu pokarmowego i wyZR\ZD URSQH ]DSDOHQLH RNUQLF\ colitis) o
ostrym przebiegu.
322
CHOROBY KONI
OBJAWY KLINICZNE. &KRUREDUR]ZLMDVLSRZROLDRNUHVMHMZ\OJDQLD

QLH ]RVWD GRW\FKF]DV RNUHORQ\ 3RF]WNRZR MHG\Q\P REMDZHP MHVW SRMedynczy, suchy kaszel, spowodowany zapaleniem oskrzeli. Po 12 tygodniach
GRFKRG]L GR RGRVNU]HORZHJR ]DSDOHQLD SXF .DV]HO VWDMH VL QDSDGRZ\
PF]F\DSRMHJRDWDNDFKSRMDZLDVLQDMSLHUZVXURZLF]R-OX]RZ\DSy
QLHMURSQ\Z\S\Z]RWZRUyZQRVRZ\FK7HPSHUDWXUDZHZQWU]QDZ]UDVWD
do 40& UHELWD WUDF DSHW\W 2EMDZHP W\SRZ\P MHVW SU]\SLHV]HQLH
RGGHFKyZ F]VWR SoZ\HM QD PLQXW RUD] GXV]QR QDVLODMFD VL SR
NDG\PUXFKX:NRFRZHMID]LHFKRURE\GRFKRG]LGRSRVRF]QLF\, a sporaG\F]QLHGR]DEXU]HMHOLWRZ\FKZSRVWDFL biegunki8UHELWVWDUV]\FKFKoUREDF]VWRSU]HELHJDSU]HZOHNOHSURZDG]FGRFKDUDFWZDLQLHNLHG\]DSalenia szpiku kostnego (osteomyelitis) z tworzeniem przetok ropnych. Z kolei u
UHELW 3-PLHVLF]Q\FK RSLVDQR SRMHG\QF]H SU]\SDGNL ]DFKRURZD ] RbMDZDPLELHJXQNLNWyUDZFLJXGQLSRZRGRZDDSDGQLFLD7MHOLWRZ
SRVWDURGRNRNR]\ VSRW\NDVLSU]\VWDFMRQDUQ\PZ\VWSRZDQLXFKRURE\Z
VWDGQLQDFK :VNDQLN ]DFKRURZDOQRFL MHVW QLVNL L ZDKD VL RG 10 do 14%
SRSXODFMLUHELWGRPLHVLFDyFLDZF]QLHDOHPLHUWHOQRMHVWZ\VRND
RNRR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 3U]\ W\SRZHM SRVWDFL SXFQHM
VWZLHUG]DVLUyQHMZLHONRFLRWRUELRQHRJQLVNDURSQHZSXFDFK'UREQH
SURVyZNRZH RJQLVND V UR]VLDQH ZH ZV]\VWNLFK SDWDFK QDWRPLDVW GXH
URSQLHXPLHMVFRZLRQHVJyZQLHZSU]HGQLFKSDWDFK0LV]SXFQ\ZoNy URSQL MHVW ]ZWURELD\ L EH]SRZLHWU]Q\ D RNROLF]QD RSXFQD SRNU\WD
ZyNQLNRZ\P QDORWHP 3RVWD MHOLWRZD FKDUDNWHU\]XMH VL URSQ\P ]DSDOenLHP RNUQLF\ colitis 'UREQH URSQH OXE VHURZDWH RJQLVND UR]U]XFRQH V
QD FDHM SRZLHU]FKQL REU]NHM L SU]HNUZLRQHM ERQ\ OX]RZHM RNUQLF\
6WZLHUG]DVLMHUyZQLHZREU]N\FKZ]DFKFKRQQ\FKNUH]NRZ\FK
ROZPOZNAWANIE. Podstawowe znaczenie ma badanie bakteriologiczne
Z\S\ZX ] QRVD Rhodococcus equi URQLH ZZDUXQNDFK WOHQRZ\FK QD SRGoDFK DJDURZ\FK Z\WZDU]DMF SR 3 dniach charakteryVW\F]QH E\V]F]FH
OX]RZDWHNRORQLHNRORUXEUXGQRUyRZHJR1DSRGRDFK]NUZLZidoczna
MHVW KHPROL]D SRF]WNRZR W\SX JDPPD D SyQLHM EHWD ,]RODFMD EDNWHULL ]
NDX MHVW PROLZD QD SRGRX VHOHNW\ZQ\P 3U]\GDtne w rozpoznawaniu i
HZHQWXDOQLH Z NRQWUROL Z\QLNyZ OHF]HQLD MHVW EDGDQLH UHQWJHQRORJLF]QH
%DGDQLH IL]\NDOQH SXF PD RJUDQLF]RQ ZDUWR GLDJQRVW\F]Q : NDG\P
SU]\SDGNXVWZLHUG]DVLU]HQLDZVND]XMFHQD]DSDOenie oskrzeli, natomiast
Z\NU\FLH RJQLVN ]DSDOQ\FK Z SXFDFK MHVW ]DOHQH RG LFK XPLHMVFRZLHQLD L
ZLHONRFL : SLHUZV]\FK GQLDFK FKRURE\ Z]UDVWD Z\GDWQLH OLF]ED OHXNRFyWyZDV]F]HJyOQLHQHXWURILOyZLPRQRF\WyZMDNUyZQLHSR]LRPILEU\QRJenu surowicy (norma 100 PJGO -HOL Z WRNX OHF]HQLD ZVNDQLNL WH
SRZUDFDMGRQRUPIL]MRORJLF]Q\FKURNRZDQLHMHVWSRP\OQH:UR]SR]Qa-
5RGRNRNR]DUHELW
323
QLX UyQLFRZ\P QDOH\ PLH QD XZDG]H FKRURE\ ZLUXVRZH XNDGX RGGechoweJRNWyUHV]HU]VLV]\ENRLDWDNXM]Z\NOHFDHSRJRZLH
P26732:$1,(. /HF]HQLHURGRNRNR]\PRHE\VNXWHF]QHMHOL]RVWaQLH UR]SRF]WH Z SLHUZV]\FK GQLDFK SR Z\VWSLHQLX NDV]OX L EG]LH NRQWynuowane przez co najmniej 4 tygodnie. Rhodococcus equi jest oporny na penicyOLQDZUDOLZ\QDHU\WURP\F\QDPSLF\OLQJHQWDP\F\Q, trimetoprim i
sulfonamidy :\ERUX OHNX GRNRQXMH VL QD SRGVWDZLH DQW\ELRW\NRJUDPX
Najbardziej skuWHF]QHMHVWOHF]HQLHVNRMDU]RQHHU\WURP\F\QPJNJPF
3 razy dz. per osLULIDPSLF\QPJNJPFUD]G]per os8ZDDVLH
antyELRW\NL WH PRJ SHQHWURZD ERQ\ NRPyUNRZH L G]LDD QD EDNWHULH
znajduMFH VL Z IDJRF\WDFK $OWHUQDW\ZQLH PRQD VWRVRZD GRPLQLRZR
ampicyOLQPJNJPFUD]\G]]JHQWDP\F\Q (2 mg/kg m.c. 3 razy
dz.) lub metoprim z VXOIDPHWRNVD]ROHP %LVHSWRO = XZDJL QDSRWHQFMDOQ
nefrotoksyczQRJHQWDP\F\Q\QDOH\FRGQLNRQWURORZDQHUNL3RQDGWR
]DOHFDVLLQLHNFMHELRVW\PXODWoUyZ/\GLXP KLP), surowicy matki (500 ml) i
w razie potrzeby p\QyZZLHORHOHNWUROLWoZ\FK]JOXNR]
W zapobieganiu podstawowe znaczenie ma maksymalne ograniczenie
HNVSR]\FMLQDLQIHNFM:W\PFHOXX\WNRZDQHZ\ELeJLSRZLQQ\E\SRNU\WH
JVWPuUDZZXSDOQHGQLGURJLQDSDVWZLVNRQDOH\QDZLODOXESRNU\MH
warsWZZLUXF]\ WHDVIDOWX:JRVSRGDUVWZLH]DSRZLeWU]RQ\P]DOHFDVL
RNUHVRZHRGNDDQLHSRPLHV]F]H]PLDQZ\ELHJXSU]eJOG\UHELWFR4
GQLRUD]L]RODFMLOHF]HQLHFKRU\FKLSRGHMU]DQ\FKRFKRURE6Nutecznego
swoistego zapobiegania dotychczas nie opracowano. Zalecane przez niekty
rych auWRUyZ LQDNW\ZRZDQH DXWRV]F]HSLRQNL Z\ND]XM VDEH ZDFLZRFL
ochronne.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. =DNDHQLXPRJXOHJDG]LeFL L OXG]LH VWDUVL FLHUSLF\ QD ]DEXU]HQLD RGSRUQRFL W\SX NRPyUNRZHJR
Choroba przeELHJDSRGRVWURZSRVWDFLPDUWZLFRZHJR]DSDOHQLDSXF
324
CHOROBY KONI
Salmonelloza UHELW
(DF salmonellosis neonatorum, ang. salmonella foal infection)

-HVW WR ]DNDQD FKRURED UHELW SU]HELHJDMFD ] REMDZDPL SRVRF]QLF\,
ostrego zapalenia przewodu pokarmowego (gastroenterocolitis]DSDOHVWDZyZ
(polyarthritisLFLJLHQtendovaginitis&KRUXMUHELWDZUyQ\PZLHNXQDjF]FLHMNLONXGQLRZHRUD]4-tygodniowe. Choroba wyVWSXMHVSRUDG\F]QLH
ZH ZV]\VWNLFK NUDMDFK L MHVW ]ZL]DQD ] QRVLFLHOVWZHP VDOPRQHOOL X NRQL
doURV\FKRUD]XLQQ\FKJDWXQNyZ]ZLHU]W
ETIOLOGIA. &KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] Salmonella abortus equi, S.
typhimurium, S. enteritidisDZRVWDWQLFKODWDFKUyZQLHS. agona, S. newport i S.
krefeld. S. abortus equi chaUDNWHU\]XMH VL ]QDF]F DGDSWDFM GR RUJDQizmu
koni i uznawana jest za serotyp gatunkowo swoisty. Powoduje lub komplikuje ronienia ]DNDQH NODF]\ 3R]RVWDH VHURW\S\ Z\VWSXM X UyQ\FK JDWXnNyZ]ZLHU]W6WRJUDPXMHPQHSDHF]NLMHOLWRZHURVQGREU]HQDSRGoDFKEDNWHULRORJLF]Q\FKZZDUXQNDFKWOHQRZ\FK&HFKXMVL]UyQLFRZDQ
RSRUQRFL QD F]\QQLNL IL]\F]QH L FKHPLF]QH : URGRZLVNX ]eZQWU]Q\P
SU]H\ZDMZ]DOHQRFLRGWHPSHUDWXU\RGNLONXGRNLONXQDVWXGQLZRNUesie zimowym nawet 2PLHVLFH6ZUDOLZHQDQHRP\F\Q, streptomycyQDPSLF\OLQ, gentamyF\Q i sulfamidy potencjonowane.
EPIZOOTIOLOGIA. 3LHUZRWQ\PLJyZQ\PUyGHP]DNDHQLDVNRQLH
GRURVHDV]F]HJyOQLHNODF]HNWyUHZ\GDMGXH LORFL]DUD]NyZ]Z\S\ZHP
] GUyJ URGQ\FK SR URQLHQLX, a nawet normalnym porodzie. Rezerwuarem
SR]RVWD\FKVHURW\SyZVJU\]RQLHSWDNLLLQQHJDWXQNL]ZLHU]WJRVSRGDrVNLFK V]F]HJyOQLH ZLQLH L E\GR :WyUQ\P UyGHP ]DNDHQLD PRH E\
ZRGDSDV]DLFLyND]DQLHF]\V]F]RQHVDOPRQHOODPL1RVLFLHOVWZRPRHE\
przejFLRZHOXEXWU]\P\ZDVLSU]H]NLONDODWQDWRPLDVWVLHZVWZRJyZQLH
] NDHP Z\VWSXMH ]Z\NOH RNUHVRZR =DNDHQLH UHELW QDVWSXMH Z F]DVLH
SRURGXOXESRSRURG]LHGURJSRNDUPRZGRQRVRZROXESU]H]SSRZLQ
PATOGENEZA. :V]\VWNLH Z\PLHQLRQHVHURW\S\VDOPRQHOOLVSRWHQFMDlQLH FKRURERWZyUF]H GOD UHELW :\VWSLHQLH ]DNDHQLD ]DOH\ RG LORFL L
]MDGOLZRFLEDNWHULLRUD]VWDWXVXLPPXQRORJLF]QHJRUHELFLD&KRURERWZyrF]HG]LDDQie salmonelli jest uwarunkowane zdolnoFLHIHNW\ZQHMDGKHUHQFML
L NRORQL]DFML QDERQND MHOLW : LQLFMDFML SURFHVX FKRURERZHJR LVWRWQ URO
VSHQLDMOLSLGRZLHORFXNU\/36FLDQ\NRPyUNRZHMNWyUH]ZLNV]DMRSRrQR EDNWHULL QD IDJRF\WR] FKURQL SU]HG OLW\F]Q\P RGG]LD\ZDQLHP GoSHQLDF]DL MDNR HQGRWRNV\Q\ SRZRGXM ]PLDQ\ GHVWUXNF\MQH QDERQND MHOiWRZHJR'HF\GXMFH]QDF]HQLHZSDWRJHQH]LHRdJU\ZDMXZDOQLDQHZF]DVLH
Z]URVWX EDNWHULL F\WRWRNV\Q\ V]F]HJyOQLH F\WRWRNV\QD 6KL-T (shiga-toxin),
SURZRNXMFDREMDZ\QHUZRZHMDNUyZQLHHQWHURWRNV\Q\LQG\NXMFH]PLaQ\ ]DSDOQH MHOLW L ]ZL]DQH ] W\P ]DEXU]HQLD IXQNFMRQDOQH 6\nWH] WRNV\Q
6DOPRQHOOR]DUHELW
325
NRQWUROXM JHQ\ FKURPRVRPDOQH L SOD]PLGRZH 8 VDOPRQHOOL V]F]HJyOQH

znaF]HQLH SU]\SLVXMH VL W]Z FLNLP SOD]PLGRP R FLDU]H SRZ\HM
0'DNWyUHNRQWUROXMJHQHW\F]QLHGHWHUPLQRZDQ]GROQRSU]H\ZDQLDZ
IDJRF\WDFKV\QWH] W]ZELDHNLQZD]\MQ\FKLWRNV\Q:SLHUZV]HMID]LHSR
wnikQLFLXdo organizmu salmonelle NRORQL]XMSU]HZyGSRNDUPRZ\JG]LH
SR QDPQReQLX VL SRZRGXM ]PLDQ\ ]DSDOQH L ELHJXQNL D WDNH REMDZ\
RJyOQHMWRNVHPLL1DVWSQLHPRJIRUVoZDEDULHUMHOLWRZLSU]HGRVWDZD
VLGRZ]yZFKRQQ\FKNUH]NRZ\FKRUD]NUZLZ\ZRuMFEDNWHULHPLZ
WRNXNWyUHM]DVLHGODMZWURESXFDOXEVWDZ\-HOLZW\FKQDU]GDFK]DUDzNL QLH]RVWDQ ]ZDOF]RQH PHFKDQL]PDPL REURQQ\PL QDVWSXMH LFK QDPQaDQLH L Z UH]XOWDFLH GRFKRG]L GR ]PLDQ V\VWHPRZ\FK = ZWroby poprzez
GURJLyFLRZHVDOPRQHOOHSRQRZQLHVZ\VLHZDQHGRSU]HZRGXSRNDUPowego.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDZDKDVLRGNLONXJRG]LQGRNLONX
GQL 3U]HELHJ FKRURE\ Z ]DOHQRFL RG ZLHNX L UH]\VWHQFML UHELFLD RUD]
LORFLL]MDGOLZRFLEDNWHULL PRHE\QDGRVWU\RVWU\SRGRVWU\OXESU]HZOeN\ 3RVWD QDGRVWUD Z\VWSXMH ]Z\NOH ZSLHUZV]\P OXE GUXJLP GQLX\FLD
UHELW]DNaRQ\FKZWRNXSRURGXOXEWXSRSRURG]LHRGNODF]\QRVLFLHONL
S. abortus equi UHEL VWDMH VL RVRZLDH WUDFL FK GR VVDQLD L SRNDGD VL
-HGQRF]HQLH SRMDZLDM VL Z]URVW WHPSHUDWXU\ ZHZQWU]QHM & SU]ySLHV]HQLH WWQD L RGGHFKyZ GUJDZNL ]DF]HUZLHQLeQLH D SyQLHM ]DVLQLHQLH
ZLGRF]Q\FKERQOX]RZ\FKGXV]QR LELHJXQND. WydaODQ\NDMHVWFXFhQF\ L PRH ]DZLHUD GRPLHV]N NUZL 3U]\ ]DNDHQLX RPIDORJHQQ\P ZiGRF]Q\MHVWREU]NLVWDQ]DSDOQ\SSRZLQ\=HMFLHPLHUWHOQHQDVWSXMHSR
NLONXQDVWXJRG]LQDFKF]VWRQDVNXWHNV]RNXVHSW\F]QHJR8UeELWNWyUH
Z\VVD\ VLDU FKRURED PRH SU]HELHJD PQLHM JZDWRZQLH DOH ]Z\NOH WH
NRF]\VLQLHSRP\OQLH
=DNDHQLD Z\ZRDQH SU]H] S. typhimurium i S. enteritidis i inne serotypy
SRZRGXM QDMF]FLHM ]DFKRURZDQLD UHELW 4-tygodniowych, a czasem
VWDUV]\FK : W\FK SU]\SDGNDFK GRPLQXMF\P REMaZHP MHVW RVWU\ QLH\W
SU]HZRGXSRNDUPRZHJRPDQLIHVWXMF\VLFLJDOERSU]HU\ZDQELHJXQN
RUyQ\PQDVLOHQLXRUD]]PLHQQ\PDSHWytem. Po 2GQLDFKXF]FLUHELW
SRMDZLDM VL ]DSDOHQLD VWDZyZ Qadgarstkowych, skokowych i kolanowych
RUD]RNROLF]Q\FKSRFKHZHNFLJQRZ\FK3RZRGXMHWRNXODZL]Q]DOHJDQLH
WUXGQRFLZVDPRG]LHOQ\PSU]\MPRZDQLXSRNDUPXLGRV]\ENRSRVWSXM
FHFKDUDFWZR3RVWDMHOLWRZDQLHVNRPSOiNRZDQD]DSDOHQLDPLVWDZyZWUZD
od GR W\JRGQL : NDGHM ID]LH FKRURE\ PRH GRM GR SRVRF]QLF\ z
WRZDU]\V]FZ\VRNJRUF]N&XWUDWDSHW\WXLREMDZDPLQHrwowymi
GUJDZNLPLQLRZHVHQQRFR]D]Z\F]DMSURZDG]LGR]HMFLDPLHUWHOQego. Sporadycznie, niezaleQLH RG ELHJXQNL, salmonelle PRJ SRZRGRZD
]DSDOHQLD SXF OXE ]DSDOHQLD RSRQ Py]JRZ\FK 7H NRPSOLNDFMH SR -3
GQLDFK SURZDG] GR SDGQL :VNDQLN PLHUWHOQRFL Z RVWUHM L SRGRVWUHM
postaci salmonellozy UHELW MHVW Z\VRNL L Z\QoVL RNRR D Z SRVWDFL
326
CHOROBY KONI
SU]HZOHNHMRNRR 8 UHELW VWDUV]\FK RUD] NRQL GRURV\FK HNVSRQoZDQ\FK QD ]DNDHQLH NRQWDNWRZH RSLVDQR SRURQQ SRVWD VDOPRQHOOR]\
PDQLIHVWXMF VL 5-GQLRZ VDPRLVWQLH XVWSXMF ELHJXQN oraz przejFLRZHEH]REMDZRZHVLHZVWZRVDOPRQHOOL]NDHP3U]\jPXMHVLHRNRR
R]GURZLHFyZ SR]RVWDMH QRVLFLHODPL LVLHZFDPL VDOPRQHOOL 'RW\F]\ WR
V]F]HJyOQLH]ZLHU]W]DNDRQ\FKS. abortus equi.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Przy postaci posocznicowej
VWZLHUG]D VL Z\EURF]yQ\ QD RVLHUG]LX ZVLHUG]LX L SFKHU]X PRF]RZ\P
SRGWRUHENQHUHNLOHG]LRQ\RVWU\QLekiedy krwiotoczny stan zapalny jelit
FLHQNLFKREU]NZ]yZFKRQQ\FKSRGRVWU\SU]HURVWRZ\REU]NOHG]Lony
W]ZOHG]LRQDJXPRZDWDRUD]V]DUDZHOXEyWDZHRJQLVNDPDUWZLFowe w
ZWURELH 'OD SRVWDFL SRGRVWUHM L SU]HZOHNHM FKDUDNWHU\VW\F]QH V QDORW\
ZyNQLNRZH RUD] RZU]oG]HQLD QD]PLHQLRQHM ]DSDOQLHERQLH OX]RZHj jelit
cienkich i grubych, zwyURGQLHQLHZWURE\QHUHNLPLQLDVHUFRZHJR
ROZPOZNAWANIE RSLHUDVLQDEDGDQLXEDNWHULRORJLF]Q\PGRNWyUHJR
SU]\\FLRZRSoELHUDVLZ\PD]\]RGE\WXDSRPLHUWQLHZ\FLQNLQDU]GyZ
ZHZQWU]Q\FKRUD]SRGZL]DQ\]GZyFKVWURQRGFLQHNMHOLWDZUD]]WUHFL
3RVLHZ\ LQNXEXMH VL Z ZDUXQNDFK WOHQRZ\FK QDMSLHUZ QD SRGRDFK GR
QDPQDDQLD EXOLRQ ] yFL OXE PDQQLWROHP D QDVWSQLH VHOHktywnych
DJDU 66 DJDU ;/' ,GHQW\ILNDFM X]\VNDQ\FK NXOWXU SU]HSURZDG]D VL QD
podstawie teVWyZELRFKHPLF]Q\FKRUD]RGF]\QXDJOXW\QDFMLV]NLHNRZHMSU]\
X\FLXVXURZLFGLaJQRVW\F]Q\FKGODDQW\JHQyZVRPDW\F]Q\FKLU]VNRZ\FK
lub testem APJ 20E. Badanie bakteriologiczne jest przydatne do wykrywania
nosicielstwa S. abortus equi ZGURJDFKURGQ\FKNODF]\'REDGDQLDSRELHUDVL
Z\S\Z]PDFLF\RUD]Z\PD]\]V]\MNLPDFLF]QHM:\NU\ZDQLHEH]REMDZoZ\FKQRVLFLHOLVDOPRQHOOLZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PMHVWWUXGQHJG\VLHwVWZR W\FK ]DUD]NyZ ] NDHP MHVW RNUHVRZH 1LeNWyU]\ DXWRU]\ ]DOHFDM GR
tego celu odczyn aglutynacji ] VXURZLF SU]\MPXMF PLDQD L Z\V]H
MDNRGRGDWQLH3U]\GDWQRWHJRWHVWXMHVWMHGQDNRJUDQLF]RQDJG\SRSU]eFKRURZDQLXVZRLVWHSU]HFLZFLDDXWU]\PXMVLZVXURZLF\SU]H]8 tygodni, a przy bezobjaZRZ\PQRVLFLHOVWZLHQLHVWZLHUG]DVLZRJyOHREHFQRFL
swoistych aglutynin. Poza tym, u koni zdrowych w gospodarstwach wolnych
od salmonellozy RSLVDQRZ\VWSRZDQLHDJOXW\QDFMLGRPLDQDZF]QLH
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\XZ]JOGQLELHJXQNL infekcyjne, aktynoEDF\OR]LVWUHSWRNRNR]
P26732:$1,(. Salmonelloza koni nie figuruje na liFLH$L%2,(:
3ROVFHWDNHQLHMHVW]DOLF]DQDGRFKRUyE]ZDOF]DQ\FK]XU]GXLQLHSRdlega
oboZL]NRZL]JDV]DQLD:OHF]HQLXSU]\F]\QRZ\PSRGVWDZRZH]QDF]HQLH
ma sterowana antybiotyko- lub chemoterapia przez co najmniej 14 dni. Do
OHNyZ X]QDZDQ\FK ]D VNXWHF]QH ]DOLF]D VL DPSLF\OLQ DPRNV\F\OLQ, genWDP\F\Q QHRP\F\Q oraz trimetoprim z sulfametoksazolem (Biseptol).
6DOPRQHOOR]DUHELW
327
3U]\ SRVWDFL SRVRF]QLFRZHM ]DOHFD VL OHF]HQLH VNRMDU]RQH DPSLF\OLQ z Biseptolem. Przy biegunce konieczne jHVWVWRVRZDQLHS\QyZZLHORHOHNWUROLWoZ\FK]JOXNR]3R]\W\ZQ\ZS\ZQDELRUHJXODFMIL]MRORJLF]QHMIORU\MHOLWowej ma podawaQLH SDHF]HN NZDVX POHNRZHJR /DFWRYDF %LILGRYDF -HOL
FKRUXMNLONXGQLRZHRVHVNLPRQDGRPQLHP\ZDHUyGHP]DNDHQLDV
PDWNL8WDNLFKNODF]\SU]HSURZDG]DVLEDGDQLHEDNWHULRORJLF]QHZNLHUXnku salmonellozy LOHF]HQLH:WRNXOHF]HQLDZ\NRQXMHVLRGNDDQLHELHFH
ERNVX D SR MHJR ]DNRF]HQLX GRNDGQH RF]\V]F]HQLH L GH]\QIHNFM FDHJR
pomieszF]HQLD8UHELWNWyUHSU]HFKRURZD\VDOPRQHOOR]QDOH\OLF]\VL
z potencjalnym nosicielstwem. Zapobieganie polega na eliminacji nosicieli z
UR]URGX ]DSHZQLHQLX QDOHyW\FK ZDUXQNyZ VDQLWDUQ\FK V\VWHPDW\F]Q\P
zwalczaniu gryzoni i odrobDF]DQLXUHELW3U]\]ZDOF]DQLX]DNDHZ\ZoDQ\FK SU]H] S. abortus equi SRPRFQH PRJ E\ LQDNW\ZRZDQH DXWRV]F]epionki.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 6DOPRQHOOR]D MHVW JURQ
]RRDQWURSRQR] L GODWHJR REVXG]H ]ZLHU]W QDOH\ ]DSHZQL RGSRZLHGQLH
URGNLFKURQLFHSU]HG]DNDHQLHP6DOPRQHOOH SRZRGXMXOXG]LXRJyOQLoQH LQIHNFMH R UyQ\P VWRSQLX QDVLOHQLD SU]HELHJDMFH ]Z\NOH ] Z\VRN JoUF]N & EyODPL JRZ\ Z\PLRWDPL L ELHJXQN 6HURW\S S. abortus equi
XZDDQ\ MHVW ]D VDER FKRURERWZyUF]\ GOD OXG]L DOH PRH SRZRGRZD
SU]HZOHNH ]DNDHQLD X RVyE ] REQLRQ RGSRUQRFL 3DWU] WDNH VDOlmoneOR]DRZLHFLSVyZ
7HF
(DFLDQJ. tetanus)
7HF MHVWRVWUWRNVRLQIHNF\MQFKRURENRQLZUyQ\PZLHNXSU]HELeJDMF ] REMDZDPL VSDVW\F]Q\FK VNXUF]yZ PLQL V]NLHOHWRZ\FK RUD] QDdPLHUQSREXGOLZRFLQHUZRZQDERGFH]HZQWU]QH&KoUREDZ\VWSXMH
XELNZLWDUQLH]DSDGDMQDQLOXG]LHLZV]\VWNLH]ZLHU]WDV]F]HJyOQLHZUD
OLZHVNRQLH
ETIOLOGIA. &KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]QHXURWRNV\QWHWDQRVSa]PLQ Z\WZDU]DQ SU]H] Clostridium tetani 6 WR EH]Z]JOGQLH EH]WOHQRZH
bakterie o wymiarach 0,3 8, gramdodatQLH VWDUV]H KRGRZOH PRJ
VL EDUZL JUDPXMHPQLH 2NUJH SU]HWUZDOQLNL SRZVWDMFH QD MHGQ\P ELeJXQLH NRPyUNL QDGDM ODVHF]FH WFD FKDUDNWHU\VW\F]Q\ NV]WDW SDHF]NL GoERV]D %DNWHULH WH Z\VWSXM Z JOHELH ]ZDV]F]D QDZRRQHM RERUQLNLHP
SU]HMFLoZR]DVLHGODM SU]HZyGSRNDUPRZ\ ZLHOX ]ZLHU]W L OXG]L JyZQLH
SR VSR\FLX NDUP\ ]DQLHF]\V]F]RQHM ]LHPL :]URVW X]\VNXMH VL Z ZDUXnNDFKEH]WOHQRZ\FKQDVSHFMDOQ\FKSRGRDFK:]DLQIHNRZDQ\FKWNDQNDFK
w warunkach be]WOHQRZ\FK ODVHF]NL WFD Z\WZDU]DM WU]\ HJ]otoksyny:
328
CHOROBY KONI
WHWDQRVSD]PLQ KHPROL]\Q L ILEU\QROL]\Q. W patogenezie choroby najZDQLHMV] URO RGJU\ZD WHWDQRVSD]PLQD NWyUD MHVW EDUG]R VLOQ\P GUugim
po toksynie botulinowej jaGHP EDNWHU\MQ\P -HVW WR VXEVWDQFMD ELDNRZD R
MHGQROLWHMEXGRZLHDQW\JHQRZHMNWyUDSRGZS\ZHPUR]WZRUXIRUPDOiny XOHJD LQDNW\ZDFML D SRZVWDD DQDWRNV\QD FHFKXMH VL VLOQ\PL ZDFLZoFLDPL LmmunogennymL :SUDZG]LH IRUP\ ZHJHWDW\ZQH ODVHF]HN WFD V
GR ZUDOLZH QD F]\QQLNL IL]\F]QH L FKHPLF]QH DOH SRZVWDMFH REILFLH Z
URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P SRVWDFLH SU]HWUZDOQLNRZH V EDUG]R RSRUQH :
VWDQLHZ\VXV]RQ\PSU]H\ZDMSRQDGODWJLQZDXWRNODZLHZWHPperatuU]H & SR JRG]LQDFK 6NXWHF]QLH QLV]F]\ MH ZRGD XWOHQLRQD URzWZyUMRGXUR]WZyUIHQROX po 15 min.
EPIZOOTIOLOGIA. UyGHP ]DUD]ND MHVW]Z\NOH JOHED ]DQLHF]\V]F]RQD
kaHP]ZLHU]WZNWyUHMIRUP\SU]HWUZDOQLNRZHPRJXWU]\P\ZDVLSU]H]
NLONDODW=DNDHQLHQDVWSXMHSRZQLNQLFLXSU]HWUZDOQLNyZSU]H]SU]\SDdNRZHUDQ\VNDOHF]HQLDF]\QDZHWRWDUFLDVNyU\6]F]HJyOQLHQLHEH]SLHF]QHV
UDQ\JERNLHSRF]RQH]H]PLDGHQLHPRNROLF]Q\FKWNDQHNXNRQL]DWUaW\]DJZRGHQLDSU]y kuciu oraz wszelkie uszkodzenia tworzywa kopytoweJR 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH SU]\ FLNLP SRURG]LH NDVWUDFML OXE
inQ\P]DELHJXFKLUXUJLF]Q\PDXUHELWSU]H]SSRZLQ'RQDPQRHQLD
]DUD]ND L Z\WZRU]HQLD WRNV\Q GRFKRG]L SR ORNDOQ\P REQLHQLX SRWHQFMDX
RNV\GRUHGXNF\MQHJR L SRZVWDQLX URGRZLVND EH]WOHQRZeJR 6SU]\MDM WHPX
GRGDWNRZH ]DNDHQLD EDNWHULDPL WOHQRZ\PL NWyUH QDPQDDMF VL ]X\WNoZXM WOHQ MDN UyZQLH REHFQR Z UDQLH WNDQNL PDUWZLFRZHM RUD] FLD RbF\FK ]ZDV]F]D ]LHPL ] GRPLHV]N Zapnia. Przy powierzchownych skaleF]HQLDFKOXERWDUFLDFKWZRU]F\VLVWUXSOXEWNDQNDEOL]QRZDWDPRJHIHkW\ZQLH RGL]RORZD PLHMVFH LQIHNFML RG GRVWSX WOHQX L VWZRU]\ GRJRGQH
ZDUXQNL GR QDPQDDQLD VL ODVHF]HN WFD : W\FK SU]\SDGNDFK FKRURED
PRHZ\VWSLZUyQ\PF]DVLHSR]DLVWQLDHMLQIHNFMLDF]\QQLNLHPZ\]ZaODMF\P V ]a]Z\F]DM GRGDWNRZH XUD]\ WHM RNROLF\ FLDD :\NU\FLH WDNLHJR
ogniska zakaHQLDMHVWEDUG]RWUXGQH
PATOGENEZA. C. tetani QLHPDZDFLZRFLLQZD]\jnych. Po wnikniFLX
do organizmu pozostaje w nim i po zaistnieniu warunNyZ EH]WOHQRZ\FK
QDPQDDVLW\ONRZPLHMVFXLQIHNFML*yZQUROZSDWRJHQH]LHWFDRdJU\ZD WHWDQRVSD]PLQD XZDOQLDQD Z WRNX QDPQDDQLD L DXWROizy laseczek
WFD -HVW WR SURWHD]D ZLFD F\QN NWyra rozszczepia synaptoEUHZLQ
ELDNRERQ\SFKHU]\NyZV\QDSW\F]Q\FK1HXURWRNV\QDWDMHVWDEVRUERZaQDSU]H]JDQJOLR]\G\IUDNFMHPXNROLSLGRZHWNDQNLQHUZRZHMPDMFHRGSoZLHGQLHUHFHSWRU\]NWyU\FKQDMZLNV]DNW\ZQRFLFHFKXMHVLNZDVVLDOoZ\ 8ZDD VL H SU]HGH ZV]\VWNLP WHQ UHFHSWRU MHVW RGSRZLHG]LDOQ\ ]D
WUZDH RUD] W]Z HIHNW\ZQH ZL]DQLH WRNV\Q\ SURZDG]FH GR Z\VWSLHQLD
FKRURE\7HWDQRVSD]PLQD]DSRUHGQLcWZHPQHUZyZREZRGRZ\FKJyZQLH
7HF
329
przestrzeni limfatycznych epineurium, pU]HQLND L DNXPXOXMH VL Z EU]XVznych rogach substancji szarej odpowiedQLHJR RGFLQND UG]HQLD NUJRZHJR
QDVWSQLH UR]SU]HVWU]HQLD VL SU]H] V\QDpV\ QHXURQyZ QD GDOV]H VHJPHQW\
7D GURJD ZQLNDQLD WRNV\Q\ GR RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR MHVW QDjF]VWV]DLSRZRGXMHW]ZWHFZVWSXMF\tetanus ascendens-HOLZRJQLVNX
LQIHNFML QDJURPDG]L VL GXR WRNV\Q\ NWyUD QLH ]RVWDMH ZFKRQLWD GURJ
QHUZRZZWHG\SRSU]H]OLPIGRVWDMHVLRQDGRNUZLL]QLGR2810D
WR PLHMVFH ]ZDV]F]D SU]\ GXV]\P XWU]\P\ZDQLX VL F]\QQHJR RJQLVND
LQIHNFML'URJDKHPDWRJHQQDSU]HQLNDQLDWRNV\Q\Z\ZRXMHW]ZWHF]VW
SXMF\tetanus descendens)3R]ZL]DQLXVL]NRPyUNDPLGRFHORZ\PLWHWDQospazmina wyzwala swoje cKRURERWZyUF]HG]LDDQLHSROHJDMFHQDEORNRZaQLX XZDOQLDQLD QLHNWyU\FK QHXURPHGLDWRUyZ Z V\QDSVDFK QHrwowych. W
ZDUXQNDFK IL]MRORJLF]Q\FK QHXURPHGLDWRU\ WH VSHQLDM URO SU]eNDQLNyZ
FKHPLF]Q\FKLPRGXOXMSU]HS\ZLPSXOVyZQHUZRZ\FK]281GRQDU]
GyZ ZHZQWU]Q\FK L PLQL 7HWDQRVSD]PLQD EORNXMH XZDlnianie kwasu
JDPPDDPLQRPDVRZHJR *$%$ mediatora hamowania presynaptycznego, oraz glicyny mediatora hamowania postsynaptycznego, a jednoczeQLH SRZRGXMH VXSUHVM XZDOQLDQLD DFHW\ORFKROLQ\ Z V\QDSVDFK SREudzaj
cych. Obecnie wiaGRPRHWHWDQRVSD]PLQDG]LDDSRGREQLHMDNVWU\FKQLQD
DREDWH]ZL]NLVDQWDJRQLVWDPLJOLF\Q\0RQD]DWHPSU]\MHZSDWoJHQH]LHWFDZLNV]H]QDF]HQLHRGJU\ZDIXQNFMDEORNXMFDWHWDQospazminy.
Zablokowanie fizjologicznych pURFHVyZKDPRZDQLDSRZRGXMHQLHNRQWUROoZDQ\LFLJ\SU]HS\ZLPSXOVyZQHUZRZ\FKSREXG]DMF\FKF]HJRHIHNWHP
MHVWZ]PRRQHQDSLFLHLVNXUF]HVSDVW\F]QHPLQLV]NLHOetowych, nawet po
]DG]LDDQLX VDE\FK ERGFyZ :VNXWHN MHGQoF]HVQHJR GRS\ZX ERGFyZ
skurc]H WFRZH REHMPXM ] UHJX\ Z W\P VDP\P F]DVLH ]HVSR\ PLQL
DQWDJRQLVW\F]Q\FK QS Z NRF]\QDFK SURVWRZQLNL L ]JLQaF]H : FLNLHM
SRVWDFL FKRURE\ GRFKRG]L GR QDGZUDOLZRFL XNDGX QHUZRZHJR ZVSy
F]XOQHJR FR SRZRGXMH DU\WPL WDFK\NDUGL Z]URVW FLQLenia krwi oraz
JRUF]N
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV LQNXEDFML MHVW ]UyQLFRZDQ\ L ZDKD VL RG
kilku dni do 2W\JRGQL8NRQLSU]\]UDQLHQLDFKNRF]\QZ\QRVLQDMF]
FLHMGQL3LHUZV]HREMDZ\VPDRW\SRZHLPDQLIHVWXMVLQLHSRNojem, sztywnym chodem, V]\ENLPPF]HQLHPVLLSRFHQLHPQDZHWSRQLeZLHONLP UXFKX .RQLH VWDZLDM RSyU SU]\ SUyEDFK ]DZUDFDQLD OXE FRIDQLD
&KDUDNWHU\VW\F]QHV\PWSRP\REVHUZXMHVLZQDVWSQ\FKGQLDFK3LHUwsze
REMDZ\ GRW\F] PLQL Z RNROLF\ ]DNDRQHM UDQ\ QS NRF]\Q\ D SRtem
REHMPXMJRZLGDOV]HRGFLQNLFLDD:]PRRQHQDSLFLHPLQLXFKZ\L
FDHMJRZ\SURZDG]LGRV]F]NRFiVNXLXWUXGQLDXFLHNDUP\-HGQRF]HQLH
DOERSRNLONXQDVWXJRG]LQDFKVNXUF]HREHMPXMPLQLHV]NLHOHWXV]\LWXoZLDLNRF]\Q:SHQ\PUR]ZRMXFKRURE\NRVWRL]Z\FLJQLWGRSU]RGX
JRZ V]W\ZQ V]\M L JU]ELHWHP QDSLW\PL L QLHUXFKRPyPL PDRZLQDPL
XV]Q\PL RGVWDZLRQ\P RJRQHP L UR]VWDZLRQ\PL NRF]ynami. Ta postawa
330
CHOROBY KONI
SRUyZQ\ZDQDMHVWGRNR]DGRSLRZDQLDGU]HZD3DWRJQRPRQLF]Q\PREMawem jeVW V]\ENLH Z\VXZDQLH VL ]ZDQH Z\SDGaniem, trzeciej powieki przy
OHNNLPXQLHVLHQLXJRZ\$SHW\WLSUDJQLHQLHV]DFKRZDQHDOHV]F]NRFLVN
XQLHPROLZLD VDPRG]LHOQH SU]\MPRZDQLH Sokarmu i wody. Oddech jest
S\WNL L SU]\VSLHV]RQ\ 3U]\ EDGDQLX NOLQLF]Q\P VWZLHUG]D VL V]W\ZQR
ZV]\VWNLFK PLQL V]NLHOHWRZ\FK ]ZROQLHQLH SHUyVWDOW\NL F]VWR ]DOHJDQLH
PRF]X L NDX 7HPSHUDWXUD ZHZQWU]QD SRF]WNRZR Z JUDQicach normy
IL]MRORJLF]QHM OXE QLH]QDF]QLH SRGZ\V]RQD Z]UDVWD GR 43qC na kilka
JRG]LQ SU]HG ]HMFLHP PLHUWHOQ\P 3RG ZS\ZHP ZV]\VWNLFK ERGFyZ
]HZQWU]Q\FK QS GRWNQLFLH NOHSQLFLH Z\VWSXM QDSDG\ VSDVW\F]Q\FK
VNXUF]yZ SRMHG\QF]\FK OXE ZV]\VWNLFK PLQL V]NLHOeWRZ\FK WUZDMFH RG
NLONXQDVWXVHNXQGGRNLONXPLQXWSRF]RQH]SU]\SLHV]HQLHPWWna i cz
VWRZVWU]\PDQLHPRGGHFKX1DSDG\WHPRJSRMDZLDVLVDPoistnie i przy
SRVWDFLFLNLHMSRZWDU]DVLZUyQ\FKRGVWSDFKF]DVXQDjF]FLHMFR
do 1 godziny.
7HF X LQQ\FK ]ZLHU]W 0LPR H ZV]\VWNLH ]ZLHU]WD JRVSRGDUVNLH L
domRZHVSRGDWQHQDWHFWR]DFKRURZDOQRMHVWEDUG]R]UyQLFRZDQD
1DMEDUG]LHMZUDOLZHVNRQLHNWyU\FKSRGDWQRQDWFKRUREMHVWSRGRbQD MDN X OXG]L =DFKRURZDOQR ZL MHVW-NURWQLH QLV]D Z SRUyZQDQLX ]
NRPL SU]HXZDF]\ -NURWQLH D SVyZ D 00-NURWQLH 8 ZL SU]HELHJ
FKRURE\MHVWFLNLL]UHJX\NRF]\VL]HMFLHPPLHUWHOQ\P&KDUDNWHUystyczQHQDSDG\VSDVW\F]Q\FKVNXUF]yZSRMDZLDMVL]Z\NOHMXZSLHUZV]\P
dniu. ZwierzWD OH ] Z\FLJQLW GR SU]RGX JRZ QDSLW\P JU]ELHWHP
wyprostoZDQ\P RJRQHP 8 SU]HXZDF]\ RSUyF] V]F]NRFLVNX QDSLFLD
ZV]\VWNLFKPLQLLW\SRZHMSRVWDZ\F]VWRGRFKRG]LGRZ]GNWyUHNR
F] VL ]HMFLHP PLHUWHOQ\P 8 SVyZ L NRWyZ WHF PRH SU]HELHJD Z
poVWDFLXRJyOQLRQHMOXEPLHMVFRZHM ZREUELHPLQLJRZ\OXENRF]\Q
: NDGHM SRVWDFL VWZLHUG]D VL W\SRZ GOD WFD QDGZUDOLZR QD ERGFH
zeZQWU]QH
3U]HELHJLQDVLOHQLHREMDZyZMHVW]DOHQHRGLORFLZ\WZRU]RQHML]ZL]aQHM]WNDQNQHUZRZWHWDQRVSD]PLQ\:\UyQLDVLWU]\SRVWDFLHNOLQLF]QH
WFD OHNN UHGQL L FLN 3RVWD OHNND, spotykaQD JyZQLH X SVyZ L
NRWyZ PDQLIHVWXMH VL PLHUQ\P V]F]NRFLVNLHP OXE ORNDOQ V]W\ZQRFL
PLQL]]DFKRZDQFDNRZLFLHPROLZRFLSR\NDQLD3U]\SRVWDFLUHGQLHM
Z\VWSXM ZV]\VWNLH W\SRZH REMDZ\ V]F]NRFLVN V]W\ZQR ZV]\Vtkich
PLQLNUyWNRWUZDHQDSDG\VNXUF]yZVSDVW\F]Q\FKPLQLDOH]DFKRZDQD
MHVWF]FLRZRPROLZR SLFLD3RVWDFLND FHFKXMHVLNUyWNLPRNUHVHP
inkuEDFML GXJRWUZD\PL VDPRLVWQLH SRMDZLDMF\PL VL QDSDGDPL VNXUF]yZ
PLQL RUD] FDNRZLW QLHPRQRFL SR\NDQLD 3U]\ WHM SRVWDFL ]HMFLH
PLHrWHOQH QDVWSXMH QDMF]FLHM Z 4. dniu choroby z objawami silnej
GXV]QRFLDU\WPLLLWDFK\NDUGLL%H]SRUHGQLSU]\F]\Q PLHUFLMHVW]Z\NOH
XGXV]HQLH VSRZRGRZDQH VSDVW\F]Q\P VNXUF]HP PLQL RGGechowych. Nie
7HF
331
Z\NOXF]DVLWHLQQ\FKEOLHMGRW\FKF]DVQLHRNUHORQ\FK]DEXU]HPHWDEolicznych.
3U]\ UHGQLP QDVLOHQLX REMDZyZ X ]ZLHU]W OHF]RQ\FK NWyUH SU]H\M
pierwsze 57 dnL REMDZ\ XVWSXM ]Z\NOH SR W\JRGQLDFK DOH V]W\ZQR
SRWFRZDPLQL XWU]\PXMHVLMHV]F]HSU]H]GRW\JRGQL:WRNXFKoURE\ PRJ Z\VWSL SRZLNDQLD Z SRVWDFL ]DSDOHQLD SXF VSRZRGRZDQHJR
zalegaQLHPOX]XZRVNU]HODFKOXE]DFK\QLFLHPVLZF]DVLHSRMHQLD3U]\
GXV]\PWUZDQLXFKRURE\GRFKoG]LGRZ\FLHF]HQLD]ZLHU]W2EMDZ\SU]\
SRVWDFL OHNNLHM XVWSXM VDPRLVtQLH SR RNRR W\JRGQLDFK 5RNRZDQLH Z
SRVWDFL FLNLHM MHVW QLHSRP\OQH D Z UHGQLHM ZWSOLZH ,P NUyWV]\ RNUHV
LQNXEDFML W\P FLV]\ SU]HELHJ FKRURE\ 1LHSRP\OQLH URNXMH Z\VWpienie
QDSDGyZVNXUF]yZVSDVW\F]Q\FKMXZSLHUZV]\POXEGUXJLPGQLXFKRURE\
MDN UyZQLH LFK VDPRLVWQH SRZWDU]DQLH VL Z NUyWNLFK RGVWSDFK F]DVX
:VNDQLNL PLHUWHOQRFL V ZysoNLH L Z\QRV] X NRQL X ZL
XSU]HXZDF]\RUD]XSVyZ60%.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1LH REVHUZXMH VL ]PLDQ NWyUH
PRQDE\X]QD]DSDWRJQRPRQLF]QHGODWFD6WZLHUG]DVLMHG\QLHV]\ENLH
VWHQLH SRPLHUWQH SU]HNUZLHQLH L REU]N SXF RUD] XV]NRG]eQLD VNyU\
Badaniem histologicznym wykazano chromaWROL] QHXURQyZ EU]XV]Q\FK
NRU]RQNyZUG]HQLDNUJRZHJR
ROZPOZNAWANIE. 8VWDOHQLHZZ\ZLDG]LHIDNWXZ\VWSLHQLDFKRURE\SR
zranieniach lub zabiegach chirurgicznych, charakterystyczne objawy kliniczQH L SU]HELHJ SR]ZDODM QD UR]So]QDQLH WFD -HOL XGD VL ]QDOH EUDP
ZHMFLD ]DUD]ND L SREUD Z\PD] OXE Z\FLQHN ]QHNURW\]RZDQHM WNDQNL GLaJQR]PRQDSRWZLHUG]LEDGDQLHPEDNWHULRORJLF]Q\POXEWHVWHPQDREHcQRWHWDQRVSD]PLQ\0LNURVNRSRZRZZ\PD]LHVWZLHUG]DVLJUDPGRGDWQLH
FLHQNLH ODVHF]NL D ZUyG QLFK FKDUDNWHU\VW\F]QH SU]\SRPLQDMFH SaHF]NL
dobosza formy przetrwalnikowe. Wzrost C. tetani X]\VNXMHVLQDVSHFMDOQ\FK
SRGRDFK Z ZDUXQNDFK EH]WOHQRZ\FK 2EHFQR WHWDQoVSD]PLQ\ PRQD
Z\ND]DQDELD\FKP\V]NDFKNWyU\PZVWU]\NXMHVLSRPOVXSHUQDWDQWX
zhomogenizowanej tkanki pobranej z ogniska choroERZHJR'RWHVWXX\ZD
VLF]WHUHFKP\V]HN]NWyU\FKGZRPSRGDMHVLJRG]LQ\ZF]HQLHMSR
0,5 ml antytokV\Q\ WFRZHM 7HWDQLQ 0\V]NL REVHUZXMH VL GQL -HOL Z
EDGDQ\PPDWHULDOHE\DWHWDQRVSD]PLQDP\V]NL]DEH]SLHF]RQHDQW\WRNV\Q
SU]H\ZDM QDWRPLDVW WH NWyUH MHM QLH RWU]\PD\ Z\ND]XM Wypowe objawy
WFDLSDGDM3UyEDMHVWPLDURGDMQDW\ONRSU]\Z\QLNXSR]ytywnym.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PWFDQDOH\XZ]JOGQL]DSDOHQLDPy]JXL
UG]HQLDRUD]ZFLHNOL]QSU]\NWyU\FKEUDNMHGQDNV]F]NRFLVNXRUD]QDSaGyZ VSDVW\F]Q\FK VNXUF]yZ PLQL :\VWSXM QDWRPLDVW ]DEXU]HQLD ZLaGRPRFLRUD]SRUDHQLD3RGREQHMDNZSU]\SDGNXWFDREMDZ\REVHUZXMH
VL SU]\ ]DWUXFLX VWU\FKQLQ SU]\ NWyU\P QDSDG\ JZDWRZQ\FK VNXUF]yZ L
QDSLQDQLDPLQLSRMDZLDMVLFRNLONDOXENLONDQaFLHPLQXW2SUyF]WHJRX
332
CHOROBY KONI
koni wLQQRVLPLHQDXZDG]HPLQLRFKZDWDXE\GDKLSRPDJQH]HPL i
KLSRNDOFHPL6SRUyGWHVWyZODERUDWRU\MQ\FK]DOHFDVLR]QDF]HQLHZHNUZL
poziomu kreatynofosIRNLQD]\ &3. 3U]\ WFX QD VNXWHN XV]NRG]HQLD
PLQL GRFKodzi do kilkDNURWQHJR Z]URVWX VWHQLD WHJR HQ]\PX ZH NUZL
NWyUHJR IL]MROoJLF]Q\ SR]LRP X NRQL E\GD L ZL Z\QRVL MPG/ NURWQ\Z]URVWVWeQLDURNXMHQLHSRP\OQLH
P26732:$1,(. -HOL XVWDOL VL EUDP ZHMFLD ]DUD]ND OHF]HQLH UR]SoF]\QDVLRGGRNDGQHJRRF]\V]F]HQLDUDQ\XVXQLFLD]QLHMWNDQNLPDUWZiFRZHMLFLDREF\FKDQDVWSQLHSU]HSXNDQLDUR]WZRUDPLURGNyZXWOHQLDM
F\FK ZRGD XWOHQLRQD QDGPDQJDQLDQ SRWDVX 'R UDQ\ PRQD ZVWU]\kQ
SHQLF\OLQ (300 do 500 tys. j.m.) lub ampicylLQ$E\QLHGRSXFLGRV]\bNLHJR]DVNOHSLHQLDVLUDQ\L]DEORNRZDQLDGRVWSXWOHQX]DELHJLWHZUD]LH
SRWU]HE\ SRZWDU]D VL SU]H] NROHMQH GR GQL 3U]\ UDQDFK QD NRS\WDFK
NRQLHQDOH\UR]NX&HOHP]DKDPRZDQLDGDOV]HJRQDPQDDQLDVL]DUD]ND
]ZDV]F]DSU]\QLHZ\NU\FLXRJQLVNDLQIHNFMLSRGDMHVLGXHGDZNLSHQLF\Oiny (30 000 j.m. na kg m.c.) przez 5GQL0RQDWHSU]H]GQLVWRVRZD
SHQLF\OLQ D QDVWSQLH GHEHF\OLQ 3U]\ UDQDFK ]DLQIHNRZDQ\FK JURQNRwcDPLOXEPDF]XJRZFDPL]DOHFDVLDPSLF\OLQOXEWHWUDF\NOLQ\'OD]RERMtQLHQLD WHWDQRVSD]PLQ\ QLH ]ZL]DQHM MHV]F]H ] WNDQN QHUZRZ SRGDMH VL
DQW\WRNV\QWFRZ7HWDQLQ-BiowetXGX\FK]ZLHU]WZGDZNDFK
2000 j.a./10 kg m.c., a u ma\FKMD3RRZGDZNLZVWU]\NXMH
VLGR\OQLHDSR]RVWDLOR GRPLQLRZROXESRGVNyUQLH:VWU]\NLZDQLH
SRZWDU]D VL FRG]LHQQLH D GR XVWSLHQLDREMDZyZ FKRURERZ\FK V]F]NoFLVNXQDSDGyZVNXUF]yZLV]W\ZQRFLPLQL'XH]QDF]HQLHZOHF]HQLX
REMDZRZ\PWFDPDVWRVRZDQLHURGNyZXVSRNDMDMF\FKSU]HFLZVNXUF]oZ\FKL]ZLRWF]DMF\FKPLQLHSRFKRGQHEHQ]RGLDSH]LQ\IHQRWLD]\QLEDrELWDOX=ZLHU]WDFKRUHZLQQ\E\XPLHV]F]RQHZSU]\FLHPQLonych, odizolowanych pomieszczeQLDFKDWDNHZUD]LHSRWU]HE\NDUPLRQHLSRMRQHSU]\
pomocy sondy nosowo-SU]H\NRZHM3U]\RGZRGQLHQLXVWRVXMHVLSDUHQWeUDOQLHS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZH.RQLHFKRUHNWyUHPDM WUXGQRFL]XWU]yPDQLHPSR]\FMLVWRMFHMQDOH\]DEH]SLHF]\SU]H]SRGZLHV]HQLHQDZ\FL
JX3U]HGZ\NRQDQLHPVWUHVXMF\FK]DELHJyZWRDOHWDUDQ\]DNDGDQLHVRnG\]DOHFDVLSRGDQLHOHNyZXVSRNDMDMF\FKQSUHODQimal 0,15 do 0,2 ml na
kg m.c.)
Zapobieganie SROHJD QD GEDQLX R DVHSW\N SU]\ ]DELHJDch lekarskich
RUD] GRNDGQ\P RSDWU\ZDQLX ZV]HONLFK XUD]yZ L ]UDQLH &HOHP ]DEH]SLeF]HQLD SU]HG WFHP ZVND]DQH MHVWSRGDQLH DQW\ELRW\NyZRUD] DQW\WRNV\Q\
WFRZHM7HWDQLQ'DZNLGODGX\FK]ZLHU]WZyQRV]RGGo 12 500
MD D X PD\FK RG GR MD 'OD XQLNQLFLD FKRURE\ SRVXURZLF]HM
QDOH\XSHZQLVLF]\X]ZLHU]WZRVWDWQLPURNXQLHVWRVRZDQRDQW\WRNVyQ\8NRQLRSLVDQRSU]\SDGNLLGLRSDW\F]QHJR]DSDOHQLDZWURE\ (serum hepatitis SR ]DSRELHJDZF]\P SRGDQLX VXURZLF\ SU]HFLZWFRZHM SRFKRG]enia
7HF
333
NRVNLHJR 6FKRU]HQLH Z\VWSXMH SR -10 tygodniach po infekcji surowicy,

PD SU]HELHJ FLNL L F]VWR NRF]\VL ]HMFLHP PLHrWHOQ\P : ]ZL]NX ]
W\P]DOHFDVLXNRQL]DJURRQ\FKWFHPSRGDZDQLHDQW\ELRW\NyZLDQDWRkV\Q\WFRZHM$QDWHWDQ%LRZHW).
3URILODNW\NDVZRLVWDSU]\X\FLXDQDWRNV\Q\ZLQQDE\VWRVRZDQDXNRQL
]H Z]JOGX QD GX ZUDOLZR L SVyZ P\OLZVNLFK HNVSRQRZDQych na
F]VWH XUD]\ ,QQH JDWXQNL ]ZLHU]W XRGSRUQLD VL QD \F]HQLH ZDFLFLHOD
AnaWRNV\Q SU]HFLZWFRZ $QDWHWDQ SRGDMH VL SRGVNyUQLH X NRQL Z
GDZFHPODXSVyZRGGRPOZ]DOHQRFLRGZLHONRFL]ZLeU]FLD
Po 4W\JRGQLDFKQDOH\V]F]HSLHQLHSRZWyU]\FRGDMHRGSRUQRXWU]yPXMF VL GR URNX 7U]HFLH V]F]HSLHQLH Z\NRQDQH SR XS\ZLH URNX RG
SLHUZV]HJR ZVWU]\NQLFLD DQDWRNV\Q\ FKURQL ]ZLHU]WD QD FDH \FLH .OaF]RP FLDrQ\P XSU]HGQLR QLH V]F]HSLRQ\P PRQD SRGDZD DQDWRNV\Q
WFRZRNRRW\JRGQLDSU]HGVSRG]LHZDQ\PWHUPLQHPSRURGXUHELWD
RG WDNLFK NODF]\ X]\VNXM RGSRUQR ELHUQ XWU]\PXMF VL -8 tygodni.
-HOLXNRQLXRGSRUQLRQ\FKSU]HFLZNRWFRZLGRV]RGRJERNLFK]UDQLH
]ZDV]F]D NRS\WD D RG RVWDWQLHJR WU]HFLHJR V]F]HSLHQLD XS\Q URN OXE
ZLFHMZVND]DQHMHVWMHGQRUD]RZHGRGDWNRZHSRGDQLHGDZNLSU]\SRPLQaMFHMDQDWRNVyny.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 7HF w\VWSXMH Z Z\QLNX
]DNDHQLDSU]\UDQQHJRLVSRW\NDQ\MHVWQDMF]FLHMXOXGQRFLZLHMVkiej. ChoUREDPDQLIHVWXMHVLV]F]NRFLVNLHPVDUGRQLF]Q\PJU\PDVHPWZDU]\RUD]
RSLVWRWRQXVHP=XZDJLQDFLNLSU]HELHJLZ\VRNPLHUWHOQRV]F]HSLeQLDRFKURQQHVWRVXMHVLMXXG]LHFL
Choroba bornaska koni

(DF meningo-encephalomyelitis enzootica equorum, ang. borna disease)
-HVW WR ]DNDQD FKRURED NRQL RZLHF L E\GD FHFKXMFD VL ]DSDOHQLHP
RSRQPy]JXLUG]HQLDNUJRZHJR1D]ZDFKRURE\SRFKRGzi od miejscowoFL%RUQDZ6DNVRQLLJG]LHUR]SR]QDQRMSRUD]SLHUZV]\XNRQL:\VWSuMHVWDFMRQDUQLHZSRXGQLRZ\FKLURGNRZ\FK1LHPF]HFK$XVWULLDRVWDWQLR
UyZQLH Z 6]ZDMFDULL 6SRUDG\F]QH SU]\SDGNL ]DFKRURZD VWZLHUG]RQR Z
Rumunii, Turcji, Libii i Izraelu oraz w pierwszych latach po drugiej wojnie
ZLDWRZHM QD OVNX 2SROVNLP *HRJUDILF]QLH RJUDQLF]RQH Z\VWSowanie
FKRURE\ QLH ]RVWDR GRW\FKF]DV Z\MDQLRQH SU]\SXV]F]D VL H QD W\FK
WHUHQDFK LVWQLHMH MDNL QDWXUDlny rezerwuar zarazka. ZachorowanLD PDM
PLHMVFH Z UyQ\FK SRUDFK URNX DOH QDMZLFHM SU]\SDGNyZ QRWuMH VL QD
ZLRVQ RG PDMD GR F]HUZFD ZF]QLH &KRUXM JyZQLH NRQLH GR URNX
\FLD
334
CHOROBY KONI
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMHQHXURWURSRZ\ZiUXV ]DZLHUDMF\ 51$ %'9 Borna-disease virus). Wykazuje on cechy wirusa
powolnego (slow virusLPRHSU]H]ZLHOHODWE\WRZDZRUJDQi]PLH]ZLHU]W
QLH Z\ZRXMF REMDZyZ FKRURERZ\FK 1DPQDD VL Z Py]JX ]ZLHU]W
ZUDOLZ\FKQD]DNDHQLHQDWXUDOQHDWDNHSR]DNDHQLXV]WXF]Q\PXNUyOiNyZ ZLQHN PRUVNLFK FKRPLNyZ NRWyZ L PDS 1D WHUHQDFK HQGHPLFzQ\FK VZRLVWH SU]HFLZFLDD VWZLHUG]DQR X E\GD RUD] Ny] :LUXV %'9
QDPQDD VL Z KRGRZODFK NRPyUHN NRQLD RZF\ L NUyOLND QDMOHSLHM Z NoPyUNDFK QHUNL PDS\ 6\QWH]D ZLUXVD ]DFKRG]L Z MGU]H WDP WH SR NLONX
W\JRGQLDFKLQNXEDFMLSRZVWDMFKDUDNWHU\VW\F]QHFLDNDZWUWRZHRGSRZLaGDMFHFLDNRP-RHVWD-Degena, znajdowanym ZNRPyUNDFK]ZRMRZ\FKNRQL
FKRU\FK:\L]RORZDQHGRW\FKF]DVV]F]HS\VMHGQROLWHSRGZ]JOGHPDQWyJHQRZ\PDOHUyQLVL]MDGOLZRFLRUD]VSHNWUXP]DNDQ\PGOD]ZLHU]W
6RQHGRRSRrQHQDF]\QQLNLIL]\F]QHLFKHPLF]QH]DFKRZXM\ZRWQR
w zakresie pH 5,0ZWHPSHUDWXU]HSRNRMRZHMZZRG]LHSU]H\ZDM
GQL6SRUyGURGNyZRGNDDMF\FKQDMEDUG]LHMDNW\ZQHVSUHSDUDW\]DZLeUDMFHFKORU
3LHUZRWQ\PLJyZQ\PUyGHP]DNDHQLDVNRQLHRZFHLE\GRFKRUH
MDNUyZQLHODWHQWQLH]DNDRQH:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FK]DNDHQLHQDVW
SXMHGURJGRQRVRZOXEGRXVWQDWDNHSU]H]XDNW\ZQLHQLHVWDQXODWHQFML
SRRVDELHQLXUH]\VWHQFML:RNUHVLHMDZQ\PFKRURE\ZLUXVZ\GDODQ\MHVWZ
PD\FKLORFLDFK]Z\S\ZHP]QRVDRF]XRUD]]H OLQWDNHGRHIHNW\wQHJR]DNDHQLDSRWU]HEDGXV]HJRNRQWDNWX]ZLHU]WZUDOLZ\FK]FKRU\PL
i powtaU]DMF\FKVLUHLQIHNFML
PATOGENEZA. :ZDUXQNDFKGRZLDGF]DOQ\FKXGDRVLZ\ZRDFKoURE SR GRPy]JRZ\P OXE GRQRVRZ\P ZSURZDG]HQLX ]DZLHVLQ\ Py]JX
zDZLHUDMFHM ZLUXV 3U]\MPXMH VL H SU]\ ]DNDHQLX QDWXUDOQ\P ZLUXV ]
ERQ\OX]RZHMQRVDSU]HQLNDSRSU]H]QHUZ\ZFKRZHJyZQLHSU]HVWU]enie limIDW\F]QHRNRRQHUZRZHGRRURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJRJG]LH
QDPQDD VL RVLJDMF QDMZ\V]H VWHQLH Z RSXV]FH ZFKRZHM SDWDFK
F]RRZ\FK L URJDFK $PPRQD : ]DDZDQVRZDQ\P VWDGLXP FKRURE\ REHcQR ZLUXVD VWZLHUG]RQR UyZQLH Z PyGNX L UG]HQLX NUJRZ\P 3U]\
]DNDHQLXGoXVWQ\PZLUXV PRHSU]HGRVWDZDVLGRRURGNRZHJRXNDGX
QHUZRZHJR]DSRUHGQLFWZHPQHUZyZ trzewQ\FK:WRNX]DNDHQLD]Z\NOH
Z\VWSXMHNUyWNRWUZDDZLUHPLDLZWHG\ZLUXVPRHZQLNDGRPy]JXGURJ
KHPDWRJHQQ:\ND]XMHRQV]F]HJyOQHSRZLQRZDFWZRGRNRPyUHN]ZRMoZ\FKSRZRGXMFLFK]Z\URGQLHQLHLXV]NRG]HQLHRGQRQ\FKQHUZyZ(IHkWHP]DNDHQLDVPLHMVFRZH]PLDQ\]DSDOQHPDQLIHVWXMFHVLQDF]\QLRZ\PL
L RNRRQDF]\QLRZ\PL QDFLHNDPL OLPIRF\WDrQ\PL RUD] UR]SOHPHP NRPyUHN
JOHMRZ\FK : ID]LH MDZQHM FKRURE\ Z\ND]DQR REHFQR ZLUXVD Z OLQLDnkach, nerkach i u klaczy w gruczole mlekowym.
335
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV Z\OJDQLDZDKDVLRGGR W\JRGQLDOH

PRHE\GXV]\&KRUREDUR]SRF]\QDVLQLHW\SRZ\PLREMDZDPL:\VW
SXMHZ]URVWWHPSHUDWXU\ZHZQWU]QHMGR&QLHFKGRUXFKXRVRZLeQLH ]PQLHMV]HQLH DSHW\WX RUD] OHNNLH ]DyFHQLH VSRMyZHN 'R F]VWR
VWZLHUG]D VL ]DEXU]HQLD ]H VWURQ\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR Z SRVWDFL ELegunki OXE]DSDUFLDSRF]RQHJR]REMDZDPLPRU]\VNRZymi. Po 25 dniach
temperatuUDZHZQWU]QDREQLDVLLSRMDZLDMVLW\SRZHREMDZ\QHUZRZH
RUD] ]DEXU]HQLD ZLDGRPRFL .RQLH WUDF FDNRZLFLH DSHW\W Z\ND]XM QLe]ERUQRUXFKyZLRF]RSOV1LHUHDJXMQDJRVVWRM]RSXV]F]RQJRZ
OXE ]DSLHUDM QL R yE F]\ WH FLDQ &]VWR SU]\ELHUDM QLHIL]MRORJLF]QH
SRVWDZ\UR]VWDZLDMSU]HGQLHNRF]\Q\QDERNLOXENU]\XMMH3U]\RSUoZDG]DQLXNRQLHSRW\NDMVLDWZRWUDFSRF]XFLHUyZQRZDJLLSU]HZUDFDM
VL]ZDV]F]DSR]DVRQLFLXRF]X3RF]WNRZRZ\ND]XMQDGPLHUQSREuGOLZRQHUZRZLQD]Z\NHQDZHWSRGQLHW\QSSRNOHSDQLHUHDJXMRbjawami przestrachu, r]XFDM VL JZDWRZQLH GR SU]RGX OXE Z ERN F]VWR
UDQLFVLRQDSRWNDQHSU]HGPLRW\1LHNLHG\REMDZ\SRGQLHFHQLDSRF]RQH
]EH]FHORZ\PLUXFKDPLPDQHRZ\PLPRJZ\VWSRZDVDPRLVtQLH3yQLHM
GRFKRG]L GR RVDELHQLD SREXGOLZRFL RGUXFKRZHM RUD] FDNRZitego zaniku
F]XFLDVNyU\V]F]HJyOQLHZRNROLF\JRZRZHMLV]\MQHM
3RQDGWRPRJZ\VWSRZDGUJDZNLPLQLRUD]SU]HPLMDMFHOXEWUZDH
VNXUF]H PLQL V]\MQ\FK ZVNXWHN F]HJR V]\MD XOHJD VNUFHQLX Z OHZR OXE
prawo (torticollis) : NRFRZ\P VWDGLXP FKRURE\ GRFKRG]L GR SRUDHQLD
]Z\NOH QDMSLHUZ Z REUELH PLQL XQHUZLRQ\FK SU]H] QHUZ WUyMG]LHOQ\
twaU]RZ\ L SRGM]\NRZ\ 0DQLIHVWXMH VL WR RSDGQLFLHP ZDUJ SRZLHN L
XV]X QDGPLHUQ\P UR]V]HU]HQLHP UHQLF ]ZLVDQLHP M]\ND L OLQotokiem.
1DVWpnLH SRUDHQLX XOHJDM PLQLH NRF]\Q QDMF]FLHM W\OQ\FK .RQLH
PRJSU]\ELHUDSRVWDZVLHG]FHJRSVDOXEOHQDERNXZ\NRQXMFNR
F]\QDPLUXFK\ZLRVXMFH
&KRUREDWUZDRGGRW\JRGQLL]UHJX\NRF]\VL]HMFLHPPLHUWHlQ\P:VNDQLNPLHUWHOQRFLZ\QRVLRNRR8R]GURZLHFyZFKRURED
SR]RVWDZLDEDUG]RF]VWRWUZDHQLHGRZDG\NRF]\QOHSRWQDSDG\VNXrF]yZPLQLRZ\FKRUD]SRVWSXMFHFKDUDFWZR8RZLHFRUD]NUyZFKRUoEDFHFKXMHVLZ\VWSXMF\PLQDSU]HPLDQRNUHVami podniecenia i depresji i
prowadzi po 3GQLDFKGRSDGQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ PDNURVNRSRZH V PDR
charakterystyczne. WiGRF]QHMHVWMHG\QLHPLHUQHSU]HNUZLHQLHRSRQPy]JXL
UG]HQLD+LVWRORJLF]QLHVWZLHUG]DVLQDFLHNLQDF]\QLRZHLRNRRQDF]\QLRZH
NRPyUHN Oimfocytarnych, zwyrodnienie komyrek zwojowych oraz rozplem
NRPyUHN JOHMRZ\FK : MGUDFK NRPyUHN ]ZRMRZ\FK Z\VWSXM FKDUDNWHUyVW\F]QH RNUJH OXE RZDOQH NZDVRFKRQQH FLDND ZWUWRZH ]ZDQH RG LFK
odkrywFyZFLDNDPL-RHVWD-Degena.
336
CHOROBY KONI
ROZPOZNAWANIE. 1DOH\Z]LSRGXZDJ VWDFMRQDUQHZ\VWpowanie

FKRURE\RUD]QLVNLZVNDQLN]DFKRURZDOQRFLNWyU\QDZHWZGX\FKVNXSiVNDFKQLHSU]HNUDF]DSRJRZLD3U]\\FLRZRGREDGDQLDPRQDSRELHUD
S\Q Py]JRZR-UG]HQLRZ\ 1D LQIHNF\MQH WR FKoroby wskazuMH REHFQR
NRPyUHNMHGQRMGU]DVW\FKRUD]NLONDNURWQ\Z]URVWSR]LRPXELDNDFDNRZitego (norma 2227 g/l)
: VHURGLDJQRVW\FH FKRURE\ VWRVRZDQH V 2:', testy ELISA oraz
EH]SRUHGQLHM LPPXQRIOXRUHVFHQFML 2EHFQR SU]HFLZFLD ZLF\FK GoSHQLDF] PRQD Z\ND]D Z VXURZLF\ NRQL X NWyU\FK FKRURED WUZD FR QDjPQLHM GQL D ZLF GRSLHUR X R]GURZLHFyZ 0LDQR 2:' RG MHVW
X]QDZDQH]DGRGDWQLH1LHFRZF]HQLHML]Z\NOHZZ\V]\PVWHQLXSU]eciZFLDDVZ\NU\ZDOQHZS\QLHPy]JRZR-UG]HQLRZ\P%DUG]LHMF]X\MHVW
test ELISA. Jako miaroGDMQH SU]\MPXMH VL W\ONR Z\QLNL GRGDWQLH WHVWyZ
serologicznych.
3RGVWDZRZH]QDF]HQLHZUR]SR]QDZDQLXFKRURE\PDSRPLHUWQHEDGaQLH Py]JX 2EHFQR VZRLVWHJR UR]SXV]F]DOQHJR DQW\JHQX NWyU\ ZLUXV
XZDOQLD Z WRNX QDPQDDQLD Z Py]JX PRQD Z\NU\ 2:' SU]\ X\FLX
swoLVW\FKVXURZLFNUyOLF]\FKOXEWHVWHP(/,6$5R]FLHUHP]Py]JX]DNDD
VL KRGRZOH NRPyUHN QHUNL PDS\ RUD] GRPy]JRZR NUyOLNL W hodowli
NRPyUHN SR NLONXW\JRGQLRZHM LQNXEDFML WZRU] VL FKDUDNWHU\VW\F]QH ZeZQWU]MGURZHFLDNDZWUWRZH-HOLZEDGDQ\PPy]JXMHVWZLUXVFKRURE\
ERUQDVNLHMNUyOLNLSDGDMSR6 tygoGQLDFK,GHQW\ILNDFMZLUXVDZKRGRZOL
NRPyUHN F]\ WH Py]JX NUyOLNyZSU]HSURZDG]D VL WHVWHP LPPXQRIOXRUescencji. W ostatnich latach w rozpoznawaniu choroby stosowana jest metoda
PCR.
%DGDQLHPKLVWRORJLF]Q\PVWZLHUG]DVLFLDNDZWUWRZHZMGUDFKNRPy
rek zwojoZ\FK V]F]HJyOQLH Z URJDFK $PPRQD MGU]H RJRQLDVW\P RUD]
RSXV]FHZFKRZHM
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P QDOH\ XZ]JOGQL OLVWHULR] ZFLHNOL]Q,
FKRURE $XMHV]N\HJR RUD] ]DSDOHQLD Py]JX L UG]HQLD Z\ZRDQH SU]H]
togawirusy3LHUZV]HWU]\FKRURE\DWDNXMSRMHG\QF]HNRQLHZUyQ\PZLeNX 3U]\ OLVWHULR]LH Z\VWSXMH FKDUDkWHU\VW\F]QD V]W\ZQR NDUNX L URSQH
]DSDOHQLHVSRMyZHN&KRURED$XMHV]N\HJRSU]HELHJD u koni w formie nadoVWUHM]Z\VRNJRUF]NGR&RUD]XRJyOQLRQ\PZLGHP2EUD]
NOLQLF]Q\ ZFLHNOL]Q\MHVW ]UyQLFRZDQ\]W\P H ]DZV]H Z\VWSXMH V]F]
NRFLVNOLQLHQLHLQLHNLHG\DJUHV\ZQRNWyUHMEUDNZFKRURELHERUQaskiej.
P26732:$1,(. :SU]\SDGNXZ\VWSLHQLDFKRURE\ERUQDVNLHMNRQL]aOHFDVLL]RODFM]ZLHU]WFKRU\FKNRQWXPDFMRUD]ELHFHLNRFRZHRGNaHQLHSRPLHV]F]H
5RNRZDQLH MHVW QLHSRP\OQH D OHF]HQLD SU]\F]\QRZHJR QLH PD &HOHP
RJUDQLF]HQLD REU]NX Py]JX X NRQL FKRU\FK RUD] R]GURZLHFyZ PRQD
337
SRGDZDGR\OQLH40% roztwory glukozy ZGX\FKGDZNDFKMDNRGLXUeW\NL3U]\Z\VWSLHQLXSRUDHNRQLHXV\SLDVL

: ]DSRELHJDQLX VZRLVW\P VWRVRZDQH V V]F]HSLRQNL inaktywowane lub
atenuowane. LHSV]HZDFLZRFLRFKURQQHZ\ND]XMV]F]HSLRQNLDWHQXRZaQH ]DZLHUDMFH ZLUXVD \ZHJR QLH]MDGOLZHJR GOD ]ZLeU]W JRVSRGDUVNLFK
6]F]HSLHQLDFKURQL]ZLHU]WDSU]HG]DFKRURZDQLHPLSR]ZDODMQDXQLNQL
FLHVWUDWJRVSRGDUF]\FK3URZDG]RQHVJyZQLHQDWHUHQach endemicznych
ZUD]LH]DJURHQLD&HOHPRFKURQ\NUDMyZZROQ\FKRGFKRURE\ERUQDVNLHM
GRSXV]F]DVLLPSRUWNRQLRZLHFLE\GDW\ONR]WHUHQyZX]QDQ\FK]DZROQH
RG WHM FKRURE\ RG FR QDMPQLHM PLHVLF\ :\NOuF]D VL UyZQLH LPSRUW
]ZLHU]WXRGSRUQLRQ\FK V]F]HSLRQN\Z
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. &KRURERWZyUF]R ZLUXVD
FKRURE\ERUQDVNLHMGODOXG]LQLH]RVWDDGRW\FKF]DVMHGQR]QDF]QLHZ\MDQLoQD 3U]HFLZFLDD GOD ZLUXVD WHM FKRURE\ VWZLHUG]RQR X RN EDGDQ\FK
OXG]LDXRVyE]DNDRQ\FKZLUXVHP choroby AIDS X3U]\SXV]F]DVL
HZVWDQLHLPPXQRVXSUHVML VSRZRGRZDQHM+,9PRHGRFKRG]LGRXF]\nQLHQLDLVWQLHMF\FK]DNDHODWHQWQ\FKZLUXVHPFKRURE\ERUQDVNLHMLZ\VW
SLHQLD]DSDOHQLDPy]JXLUG]HQLD3DWU]WDNH choroba bornaska owiec.
=DNDQH]DSDOHQLDPy]JXLUG]HQLDNRQL
(DF encephalomyelitis equorum, ang. equine encephalomyelitis)
6 WR]DNDQHFKRURE\NRQLPXyZLOXG]LRSU]HELHJXRVWU\P]REMaZDPLJRUF]NL L]DEXU]H]HVWURQ\RURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJR:yZRXMMHZLUXV\NWyU\FKQDWXUDOQ\PUH]HUZXDUHPVSWDNLZROQR\MFHQS
EDDQW\ F]DSOH ZUyEOH D WDNH GRPRZH NXU\ JU\]RQLH OHQH L SROQH
%LRORJLF]Q\PLSU]HQRVLFLHODPLVRZDG\NUZLRSLMQHDZV]F]HJyOQRFLPoVNLW\NRPDU\LNOHV]F]H&KRURE\WHZ\VWSXMZQLHNWyU\FKNUDMDFKVWDFMoQDUQLHRUD]VH]RQRZRFR]ZL]DQHMHVW]DNW\ZQRFLELRORJLF]QSU]HQRViFLHOLPDMFPLHMVFHZRNUHVLHOHWQLP:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKXSWDNyZL
gryzoni choroba przebiega zwykle bezobjawowo, a wirusy przenoszone
SU]H]RZDG\ PRJ SU]H] NLOND ODW NU\ Z URGRZLVNX QDWXUDOQ\P V]F]eJyOQLHZSRGPRN\FKODVDFKFRRNUHODQHMHVWPLDQHPF\Nlu leQHJR
: RNUHVLH PDVRZHJR Z\OJX RZDGyZ NUZLRSLMQ\FK GRFKRG]L GR LFK
HNVSDQVML L SU]HQRV]HQLD ZLUXVyZ ] QDWXUDOQHJR UH]HUZXDUX QD ]ZLHU]ta
RUD]OXG]LF]HJRHIHNWHPVORNDOQHHQ]RRWLH.RQLHLQLHNLHG\LQQH]ZLHU]
WDVWDQRZLNRFRZHRJQLZRDFXFKDHSL]RRW\F]QHJR:LUXV\QDPQDDMFH
VL Z RZDGDFK RUD] NUJRZFDFK SRWRF]QLH QD]\ZDQH V DUERZLUXVDPL od
DQJLHOVNLHJRRNUHOHQLDarthropode borne&KRURERWZyUF]HGODNRQLDUERZLUXV\
V]DOLF]ane obecnie do rodzin Togaviridae lub Flaviviridae. Z rodziny Togaviridae ]DFKRURZDQLD]ZLHU]WLOXG]LZ\ZoXM
338
CHOROBY KONI
1) wirus EEE eastern equine encephalomyelitis (wschodniego zapalenia my

zgu i rdzenia),
2) wirus WEE western equine encephalomyelitis (zachodniego z. m. i r.),
3) wirus VEE venezuelan equine encephalomyelitis (wenezuelskiego z. m. i r.).
6 RQH F]\QQLNDPL HWLRORJLF]Q\PL FKRUyE Z\VWSXMF\FK JyZQLH QD
NRQW\QHQFLH DPHU\NDVNLP L GODWHJR QD]\ZDQH V DPHU\NDVNLPL ZLUXVDPL
]DSDOHQLD Py]JX L UG]HQLD NRQL =DZLHUDM MHGQRDFXFKRZ\ 51$ D ]eZQWU]QRWRF]NZLULRQXVWDQRZLFKDUDNWHU\VW\F]Q\OLSRSURWHLGRZ\SDV]cz
WRJDVWGQD]ZDURG]LQ\1DOHGRURG]DMXAlphavirus6]HVREVHUoORJLF]QLHVSRNUHZQLRQHDOHNU]\RZ\PLRGF]\QDPL]REoMWQLHQLDZ\ND]DQR
RGUEQRDQW\JHQRZZLUXVyZ(((:((L9((
Z rodziny Flaviviridae ZDFLZRFLFKRURERWZyUF]HZ\ND]XM
1) wirus B JE japanese encephalitis MDSRVNLHJR]DSDOHQLDPyzgu),
2) wirus SLE St. Louis encephalitis ]DSDOHQLDPy]JX6W/RXLV
3) wirus RSSE russian spring summer encephalitis (rosyjskiego wiosennoOHWQLHJR]DSDOHQLDPy]JX
:LUXV\WHVUR]SU]HVWU]HQLRQHZFD\PZLHFLH W sensie ekologicznym
VDUERZLUXVDPL0DMNV]WDWNXOLVW\LRWRF]N]SRZLHU]FKQLRZ\PLZ\SXVtNDPL]DZLHUDM51$6VHURORJLF]QLHVSRNUHZQLRQHDOHWHVWHPVHURQHXWUalizacji VWZLHUG]RQRRGUEQRDQW\JHQRZ SRV]F]HJyOQ\FKJDWXQNyZ3U]e\ZDMZJUDQLFDFKS+9.
:VFKRGQLH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRQL
&KRURED Z\VWSXMH HQGHPLF]QLH QD NRQW\QHQFLH DPHU\NDVNLP 3R]D
$PHU\N SU]\SDGNL ]DFKRURZD NRQL QRWRZDQR Z (JLSFLH 6\ULL ZH :oV]HFKLQD)LOLSLQDFK'DQHWHZVND]XMQDPROLZRUR]SU]HVWU]HQLHQLDVL
jej na inne kontynenty.
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. &KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] ZLUXVD
EEE NWyU\ Z\VWSXMH Z GZyFK W\SDFK DQW\JHQRZ\FK SyQRFQR- L SRuGQLRZRDPHU\NDVNLP 3LHUZV]\ MHVW EDUG]LHM ]MDGOLZ\ GOD NRQL L SRZRGXMH
ZLNV]HVWUDW\QLW\SGUXJL'R]DNDHQLDGRFKRG]LSRSU]H]RZDG\NUZLoSLMQH 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX ZLUXV QDPQDD VL Z UHJLRQDOQ\FK Z
]DFKFKRQQ\FKLGRV]\ENRERMXSRJRG]LQDFKSU]HGRVWDMHVL
do krwi, gdzie atakuje monocyty, neutrofile oraz limfocytySRZRGXMFOHuNRSHQL'DOV]HORV\]DNDHQLD]DOHJyZQLHRGUH]\VWHQFML]Zierzcia oraz
]MDGOLZRFLZLUXVD
:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKXRNRRNRQLZLUXVGURJKHPDWRJHQQ
GRVWDMHVLGRPy]JXLUG]HQLDJG]LHQDPQDDVLSRZRGXMF]PLDQ\]DSDlQH UR]SOHP JOHMX L XV]NRG]HQLD NRPyUHN QHUZRZ\FK JyZQLH Z REUELH
NRU\Z]JyU]DLSRGZ]JyU]D2NUHVZLUHPLLWUZDRGGRGQL8SR]RVWa-
339
\FKNRQLZGQLXSRMDZLDMVLVZRLVWHSU]HFLZFLDDNWyUHQDZ\NU\ZDlQ\PSR]LRPLHXWU]\PXMVLSU]H]W\JRGQLDQDE\WDRGSRUQRVZRLVWD
do roku.
OBJAWY KLINICZNE. Charakterystyczna dla ]DNDHQLD ZLUXVHP (((
jest dwufazowa L]Z\NOHZ\VRND&JRUF]ND3R48 godzinach od
zaNDHQLDGRFKRG]LGRZLUHPLLLZWHG\Z\VWSXMHSLHUZV]\NUyWNRWUZD\
2-GQLRZ\ VNRN JRUF]NL 1aVWSQLH WHPSHUDWXUD ZHZQWU]QD SRZUDFD GR
normy fizjologicznej, ponownie narasta w 6GQLXRG]DLVWQLDHJR]DNDeQLDLXWU]\PXMHVLSU]H]FD\RNUHVFKRURE\-HGQRF]HQLH]GUXJLPVNokiem
JRUF]NL SRMDZLDM VL PQLHM OXE EDUG]LHM FKDUDNWHU\VW\F]QH REMDZ\ FKRUobowe. Konie tracFDNRZLFLHDSHW\WVRWSLDHLQLHFKWQHGRMDNLHJRNRlZLHNUXFKX6WRM]H]ZLeV]RQOXERSDUWRyEJRZ3U]\RSURZDG]DQLX
VWZLHUG]DVLDWDNVMSRW\NDQLHVLLZFKRG]HQLHQDSU]HV]NRG\'R FKarakterystyczne objawy to brak refleNVX VNyUQHJR V]F]HJyOQLH Z RNROLF\
JRZ\LV]\L]JU]yWDQLH]EDPL]H]GUHQLHZDUJDSyQLHMSRUDHQLHZDUJL
M]\ND 2GGHFK\ L WWQR V SU]\VSLHV]RQHRUD] QLHUHJXODUQH 2EVHUZXMH VL
WHNUyWNRWUZDHVWDQ\SRdQLHFHQLDPDQLIHVWXMFHVLEH]FHORZ\PLUuchami,
napieraniem na przeszkoG\RF]RSOVHPLGUJDZNDPL:NRFRZ\PVWDGLXP
GRFKRG]L GR SRUDH NRF]\Q VSDGNX WHPSHUDWXU\ ZHZQWU]QHM SRQLHM
QRUP\L]HMFLDPLHUWHOQHJR]Z\NOHSRGQLDFKRGZ\VWSLHQLDREMDZyZ
2SLVDQRSU]\SDGNLSDGQLMXZSLerwszym dniu choroby przy tzw. poVWDFLSLF]NRZHMOXESRUDHQQHM3RNLONXJRG]LQDFKRGZ\VWSLHQLDJRUFzNLNRQLHWUDFSU]\WRPQRNDGVLSRSDGDMZSLF]NLJLQ:VNDQLN
PLHUWHOQRFLMHVWZ\VRNLLZDKDVLRGGR8R]GURZLHFyZREMDZ\
XVWSXMSRZROLGRF]VWRQLeGRZDG\NRF]\QXWU]\PXMVLSU]H]NLOND
PLHVLF\ D ZDG\ Z]URNX WUZDOH .RQLH NWyUH SU]HFKRURZD\ X]\VNXM RdSRUQRDNODF]HSU]HND]XMMGUoJVLDURZUHELWRP
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6WZLHUG]D VL SU]HNUZLHQLH L ZyEURF]\Q\ QD RSRQDFK RUD] Z Py]JX :\EURF]\Q\ PRJ Z\VWSRZD UywQLHZZ]DFKFKRQQ\FKLSRGWRUHENOHG]LRQ\+LVWRORJLF]QLHZ\ND]DQR
RNRRQDF]\QLRZH QDFLHNL OLPIRF\WyZ i neutrofili, neXURIDJL L PDUWZLF
koPyUHNQHUZRZ\FK=PLDQ\WHZ\VWSXMV]F]HJyOQLHZZDUVWZLHNRURZHM
Py]JXMDNUyZQLHZREUELHZ]JyU]DLSRGZ]JyU]D
ROZPOZNAWANIE. 1DOH\ Z]L SRG XZDJ VWDFMRQDUQH L VH]RQRZH
Z\VWSRZDQLHFKRURE\MDNUyZQLHFKDUDNWHU\VW\F]QGZXID]RZJRUF]N
: NUDMDFK R NOLPDFLH XPLDUNRZDQ\P FKRURED SRMDZLD VL QDMF]FLHM Z
VLHUSQLX L ZU]HQLX QDWRPLDVW Z NOLPDFLH WURSLNDOQ\P L VXEWURSLNDOQ\P Z
SRU]HGHV]F]RZHM2VWDWHF]QHUR]SR]QDQLHRSLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVROoJLF]Q\PPy]JXRUD]WHVWDFKVHURORJLF]Q\FK0y]J SU]HV\DVLGREDGDQLD
EH]SRUHGQLR SR SDdQLFLX Z VWDQLH ]DPURRQ\P GODWHJR H ZLUXV (((
XOHJDV]\ENRLQDNW\ZDFMLZSURFHVLHUR]NDGXWNDQNLPyzgowej i spadku pH
SRQLHM:LUXVGREU]HQDPQDDVLZKRGRZODFK NRPyUHN]DURGNDNu-
340
CHOROBY KONI
U]HJRZNWyU\FKSRZRGXMH]PLDQ\F\WRSDW\F]QHSRGZyFKGQLDFK,GHQW\IiNDFM ZLUXVD SU]HSURZDG]D VL SU]\ X\FLX PRQRNOoQDOQ\FK SU]HFLZFLD

testem ELISA lub odczynem seroneutralizacji:UDOLZHQD]DNDHQLHZLUusem EEE V ]DURGNL NXU]H ZLHR Z\NOXWH -JRG]LQQH SLVNOWD RVHVNL
ELD\FKP\V]\ZLQNLPRUVNLHLNUyOLNL2GF]\Q\VHURORJLF]QHVSU]\GDWQH
Z UR]SR]QDZDQLX FKRURE\ JyZQLH X R]GURZLHFyZ 6WoVRZDQH V WHVW\
zahDPRZDQLD KHPDJOXW\QDFML RGF]\Q\ NU]\RZH ] :(( L 9(( ZL]DQLD
doSHQLDF]D, seroneutralizacji i ELISA.
: SLHUZV]\FK WU]HFK WHVWDFK ]DOHFD VL EDGDQLH SDU VXURZLF Z RGVWSLH
1014 dni, przy czym 34-krotny wzrost miana w drugim badaniu stanowi
PLDURGDMQ\ZVNDQLN]DNDHQLD:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\PLHQD
XZDG]HZFLHNOL]QFKRUREERUQaVN]DSDOHQLDPy]JXLUG]HQLDZ\ZRDQH
SU]H] ZLUXV\ :(( L 9(( MDN UyZQLH ]DSDOHQLD Py]JX VSRZRGRwane
przez wirusy JE, LSE i RSSE.
P26732:$1,(. /HF]HQLDVZRLVWHJRQLHPD.RQLHZVWDGLXPSRUDeQLD XV\SLD VL 8 R]GURZLHFyZ SURZDG]L VL OHF]HQLH REMDZRZH L Z UD]LH
SRWU]HE\ V]WXF]QH RGyZLDQLH :VFKRGQLH ]DSDOHQLH Py]JX L UG]HQLD NRQL
MHVW]DOLF]RQHSU]H]2,(GROLVW\%FKRUyE]ZDOF]DQ\FK]XU]du. W Polsce
MHVW REMWH RGQRQ XVWDZ ] NZLHWQLD URNX L ILJXUXMH Z Z\ND]LH
FKRUyE]DNDQ\FK]ZLHU]WSRGOHJaMF\FKRERZL]NRZL]ZDOF]DQLDSR]
pod ZVSyOQQD]ZZLUXVRZH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRQL:]ZDOF]DQLX
FKRURE\QLH]DOHQLHRGL]RODFMLNRQLFKRU\FKNZDUDQWDQQ\GQLLRJUDQiF]HQLDREURWX]ZLHU]WDPL]DOHFDVLVWRVRZDQLHLQVHNW\F\GyZRUD]WU]\Panie koni w przyciemnionych pomieszczenLDFK Z RNUHVLH GXHM HNVSDQVML
RZDGyZNUZLRSLMQ\FK,PSRUWMHVWGR]ZRORQ\W\ONR]WHUHQyZZROQ\FKRG
PLHVLF\RGFKoroby.
=DSRELHJDQLHVZRLVWH1DWHUHQDFKHQGHPLF]Q\FKNRQLHV]F]HSLVLND
GHJR URNX SU]HG VH]RQHP DNW\ZQRFL RZDGyZ NUZLRSLMQ\FK : NUDMach o
NOLPDFLHWURSLNDOQ\PLVXEWURSLNDOQ\PV]F]HSLHQLDSRZWDU]DVLFRPLHVL
cy.
6WRVRZDQHVLQDNW\ZRZDQHV]F]HSLRQNL biwalentne (wirusy EEE i WE(OXEWULZDOHQWQH(((:((9((6]F]HSLHQLDFKURQLSU]HG]DFKRUowaniem. U koni szF]HSLRQ\FK SR ]DNDHQLX SU]H] RZDGD QRVLFLHOD ZLUXVD
PRH GRFKRG]L GR NUyWNRWUZDHM ZLUHPLL L VHURNRQZHUVML DOH ZLUXV QLH
SU]HGRVWDMHVLGRRURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJR
1DWHUHQDFKHQGHPLF]Q\FKRSUyF]NRQLLPXyZPRJFKRURZDEDDnW\ZUyGNWyU\FK FKRUREDV]HU]\VLGURJNRQWDNWRZSRZRGXMFPDVRZH
SDGQLFLD8EDDQWyZZWRNXZiUHPLLGRFKRG]LGRXV]NRG]HQLDQDU]GyZ
ZHZQWU]Q\FKV]F]HJyOQLHZWURE\DVSRUDG\Fznie jedynie do zaatakowania
Py]JXL]DEXU]HQHUZRZ\FK
341
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:IEKA. Wirus EEE jest choroboWZyUF]\ GOD OXG]L 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L SU]H] RZDG\ NUZLRSLMQH RUD]
bezSRUHGQL NRQWDNW ] PDWHULDHP ]DNDQ\P QS SU]\ VHNFML =DOHFD VL
ZLFZ\NRQ\ZDQLHVHNFMLZUNDZLF]NDFKLRNXODUDFKRFKURQQ\FK:SLHUwszej fazie choroEDPDQLIHVWXMHVLJRUF]NLREMDZDPLJU\SRSRGREQ\PLD
QDVWSQLH]DSDOHQLHPPy]JXLUG]HQLD:VNDQLNPLHUWHOQRFLGochodzi do
8 RVyE Z\VRNLHJR U\]\ND QD WHUHQDFK HQGHPLF]Q\FK VWRVRZDQH V
szczepienia zapobiegawcze.
=DFKRGQLH]DSDOHQLHPy]JXLUGzenia koni
&KRURED Z\VWSXMH VH]RQRZR JyZQLH RG F]HUZFD GR OLVWRSDGD Z ]aFKRGQLFK L SRXGQLoZ\FK VWDQDFK 86$ D WDNH Z 0HNV\NX 6SRUDG\F]QH
]DFKRURZDQLDNRQLLPXyZVWZLHUG]DVLQDFD\PNRQW\QHQFLHDmeryka
VNLP&KRUREZ\ZRXMHZLUXV:((SU]HQRV]RQ\SU]H]RZDG\NUZLRSLMQH
&HFKXMH VL RQ PQLHMV] ]MDGOLZRFL QL ZLUXV ((( i dlatego powoduje
]QDF]QLHPQLHMVWUDW3R]D$PHU\NZLUXV:((Z\L]RORZano w 1957 roku
Z&]HFKRVRZDFMLRG]PDUHJRQD]DSDOHQLHPy]JXF]oZLHNDMDNUyZQLH]
kleszczy i myszy.
UyGDLGURJL]DNDHQLDSDWRJHQH]DRUD]REMDZ\NOLQLF]QHVSRGREQHMDN
SU]\ ZVFKRGQLP ]DSDOHQLX Py]JX L UG]HQLD 2NUHV Z\OJDQLD FKRURE\ SU]\
]DNDHQLXZLUXVHP:((ZDKDVLRGGRW\JRGQL6SRUyGNRQLHNVSRQoZDQ\FK QD ]DNDHQLH Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK FKoruje 30%, z tego mniej
ZLFHMSRRZDSU]H\ZD5HNRQZDOHVFHQFMDSRVWSXMHV]\EFLHMQLSU]\]DNaHQLX ZLUXVHP ((( L W\ONR X R]GURZLHFyZ XWU]\PXM VL SU]H] Nilka
W\JRGQL QLHGRZDG\ NRF]\Q 5R]SR]QDQLH RSLHUD VL QD EDGDQLX ZLUXVROoJLF]Q\PLWHVWDFKVHURORJLF]Q\FK3RVWSRZDQLHSU]HFLZHSL]RRW\F]QHL]DSoELHJDQLHRSLVDQRSU]\ZVFKRGQLP]DSDOHQLXPy]JXLUG]HQLD&KRURED]QDjduMHVLQDOLFLH%2,(
Wirus WEE jHVWFKRURERWZyUF]\UyZQLHGODOXG]LXNWyU\FKZ\ZRXMH
]DSDOHQLH Py]JX ] FKDUDNWHU\VW\F]Q GZXID]RZ JRUF]N 8 RVyE GRUoV\FK FKRURED QDMF]FLHM SU]HELHJD DJRGQLH L NRF]\ VLSRP\OQLH QDWoPLDVWXG]LHFLPLHUWHOQRZDKDVLRGGR
WenezueOVNLH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRQL
-HVW WR ]DUDOLZD FKRURED NRQL PXyZ RVyZ L OXG]L Z\VWSXMFD Fyklicznie (co 5 ODW Z URGNRZHM LSRXGQLRZHM$PHU\FH 3LHUZV]H SU]ypadki rozpoznano w latach 1936Z :HQH]XHOLVWGQD]ZDFKRURE\
1DWXUDOQ\P L JyZQ\P UH]HUZXDUHP ]DUD]\ V JU\]RQLH SWDNL L RZDG\
NUZLRSLMQH E\WXMFH Z WURSLNDOQ\FK ODVDFK RUD] QD WHUHQDFK EDJLHQQ\FK
&]\QQLNLHPSU]\F]\QRZ\PMHVWZLUXV9((Z\ND]XMF\VLOQLHMV]HZDFLZoFL ZLVFHURWURSRZHQL QHXURWURSRZH =QDQ\FK MHVW V]H SRGW\SyZ R]Qa-
342
CHOROBY KONI
czonych cyframi rzymskimi (I9, UyQLF\FK VL ]MDGOLZRFL SRFKRG]eQLHPLVWUXNWXUDQW\JHQRZ:REUELHSRGW\SX,Z\UyQLRQRSLZDULDnWyZ DQW\JHQRZ\FK $% & ' ( L ) 8 ]ZLHU]W NRQLowatych oraz ludzi
FKRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] W]Z V]F]HS\ HSL]RRW\F]QH ,-AB oraz I-C.
3R]RVWDH SRGW\S\ L ZDULDQW\ ZLUXVD L]RORZDQR RG JU\]RQL SWDNyZ L RZaGyZZW]ZF\NOXOHQ\P2ZaG\EGFHQRVLFLHODPLELologicznymi wirusa,
przenoV] JR Z WRNX HNVSDQVML ]H URGRZLVND OHQHJR QD ]ZLHU]WD L OXG]L
3RZ\VWSLHQLXSLHUZV]\FK]DFKRURZDFKRUREDV]HU]\VLZUyG]ZLHU]WL
OXG]LSU]\EH]SRUHGQLPNRQWDNFLHGUoJLQKDODF\MQOXEGRXVWQ2VREQLNL
FKRUHZ\GDODMGXHLORFLZLUXVD]HOLQ]Z\SyZHP]RF]XRUD]NDHP
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\ZDKDVLRGGRGQL
:\UyQLDVLGZLHSRVWDFLHNOLQLF]QHFKRURE\ SRVRF]QLFRZLPy]JRZRUG]HQLRZ 3RVWD SRVRF]QLFRZa PDQLIHVWXMH VL Z\VRN JRUF]N &
XWU]\PXMFVLSU]H]FD\RNUHVZLUHPLLWUZDMFHM6, a niekiedy nawet 9
GQL:GUXJLPOXEWU]HFLPGQLXSRZ\VWSLHQLXJRUF]NLNRQLHWUDFDSHW\WL
dochodzi do zaburzH]HVWURQ\SU]HZRGXSRNDUPRZHJRZSRVWDFLELHJXQNL
OXE ]DSDU SRF]RQ\FK ] REMDZDPL PRU]\VNoZ\PL 1DVLOHQLH REMDZyZ
MHOLWRZ\FKMHVW]UyQLFRZDQHLSR4 dniach albo dochodzi do samoistnego
LFKXVWSRZDQLDDOERWHGRSDGQLPLHUWHlQRSU]\WHMSRVWDFLZDKDVL
RG GR 3RVWD Py]JRZR-rdzeniowa charakWHU\]XMH VL GZXID]RZ
JRUF]N RUD] ]DEXU]HQLDPL QHUZRZ\PL SU]\ NWyU\FK PoJ GRPLQRZD
objawy podniecenia, a nawet agresji lub depresji. Przy formie agresywnej
VWZLHUG]D VL GUJDZNL OLQLHQLH ]U\ZDQLH ] XZL]L QDGSREXGOLZR QD
ZV]\VWNLHERGFHEH]FHORZHUXFK\QLHNLHG\FKJUyzienia i kopania. Forma
GHSUHV\MQD FHFKXMH VL RWSLHQLHP EUDNLHP UHDNFML QD ERGFH SU]\MPRZaQLHP QLHIL]MRORJLF]Q\FK SRVWDZ L SLF]N : NRFRZ\P VWadium obydwu
IRUPGRFKRG]LGRSRUDHPLHUWHOQRZ\QRVL8R]GURZLHFyZ
REMDZ\ DWDNVML XVWSXM SR NLONX W\JRGQLDFK :LUXV 9(( Z F]DVLH ZLUHPLL
SU]HQLNDSU]H]EDULHUR\VNRZLGODWHJRNODF]HFLDUQH]Z\NOHURQL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Przy postaci posocznicowej wyEURF]\Q\ Z\VWSXM QD ERQDFK VXURZLF]\FK L OX]RZ\FK :LGRF]QH V
]PLDQ\ ]DSDOQH OX]yZNL RGND L MHOLW OLF]QH RJQLVND QHNURW\F]QH Z OeG]LRQLHRUD]REU]NZ]yZFKRQQ\FKNUH]NRZ\FK:SRVWDFLPy]JRZRrdzeniowej stwierdza VLZ\EURF]\Q\LSU]HNUZLHQLHNRU\Py]JRZHMPyG
NX L UG]HQLD SU]HGuRQHJR : EDGDQLX KLVWRORJLF]Q\P RSUyF] QDFLHNyZ
OLPIRF\WyZ L QHXWURILOL REVHUZXMH VL FKDUDNWHU\VW\F]QH ]DWRU\ L RJQLVND
marWZLF]HZWWQLF]NDFK
ROZPOZNAWANIE opLHUDVLQDEDGDQLXZLUXVRORJLF]Q\PLWHVWDFKVHUoORJLF]Q\FK:LUXV9((GREU]HQDPQDDVLZKRGRZOLILEUREODVWyZ]DURdNyZNXU]\FKRUD]QDOLQLDFKNRPyUNRZ\FK9(52 i BHK-,GHQW\ILNDFM
ZLUXVD SU]HSURZDG]D VL WHVWDPL 0$&-ELISA lub immunofluorescencji.
343
Testy serologiczne (OWD 61 V SU]\GDWQH GR UHWURVSHNW\ZQHJR UR]So]QDZDQLDFKRURE\XR]GURZLHFyZ

/HF]HQLDVZRLVWHJRQLHPD:SRVWDFLSRVRF]QLFRZHMVWRVXMHVLOHF]HQLH
objawRZH .RQLH Z VWDQLH FLNLP XV\SLDVL 3RVWSRZDQLH przeciwepizoRW\F]QHMHVWSRGREQHMDNSU]\]DNDHQLXZLUXVHP(((. Na terenach endePLF]Q\FK]DSRELHJDQLHRSLHUDVLQDXRGSRUQLDQLXNRQLV]F]HSLRQNDWHQuRZDQ Choroba jest zaliczana pU]H] 2,( GR OLVW\ % FKRUyE ]ZDOF]DQ\FK ]
urzdu.
:LUXV 9(( Z\ZRXMH X OXG]L ]Z\NOH DJRGQH JU\SRSRGREQH]DFKRUowania i niekiedy W\ONR FLNLH ]DSDOHQLD Py]JX NWyUH X G]LHFL NRF] VL
QLHSRP\OQLH8OXG]LFKRUREDSRMDZLDVLZZ\QLNX]DNDHQLDSU]H]RZady,
D SyQLHM V]HU]\ VL GURJ NRQWDNWRZ =DFKRURZDOQR MHVW Z\VRND QDWoPLDVWPLHUWHOQRZ\QRVLRNRR
-DSRVNLH]DSDOHQLHPy]JXNRQL
&KRURED ]DNDQD NRQL ZL L OXG]L Z\VWSXMH HQGHPLF]QLH Z -DSRQLL
Korei, Malezji, na wyspach Pacyfiku i dalekim wschodzie Rosji. Czynnikiem
przyczynowym jest wirus JE przenoszony przez owady krwiopijne i dlatego
VSRUDG\F]QH]DFKRURZDQLDLHQ]RRWLHVWZLHUG]DVLRGOLSFDGRSDG]LHUQLND
U koni choroba przebiega z typowyPL REMDZDPL ]DSDOHQLD Py]JX QaWRPLDVW X ZL SRZRGXMH URQLHQLD, porody martwych proVLW RUD] QDJH
SDGQLFLDRVHVNyZ]REMDZDPLGUJDZHNLGXV]QRFL1DWHUHQDFKHQGHPLFzQ\FK GR F]VWR FKRURED SU]HELHJD X NRQL Z SRVWDFL VXENOinicznej. Straty
VSRZRGRZDQHLFKSDGQLFLDPLVQRWRZDQHJyZQLHSRZ\VWSLHQLXFKRUoE\ QD WHUHQDFK ZROQ\FK 6SHNWUXP ]DNDQH ZLUXVD -( MHVW GR V]HURNLH
JG\VZRLVWHSU]eFLZFLDDVWZLHUG]RQRXE\GDRZLHFLNy]8 ]ZLHU]WW\FK
choroba przebiega bezobjawowo.
RozpR]QDQLHLSRVWSRZDQLHSU]HFLZHSL]RRW\F]QH MDNSU]\]DNDHQLX
ZLUXVHP9((1DOH\GROLVW\%2,(FKRUyE]ZDOF]DQ\FK]XU]GX
:LUXV-(Z\ZRXMHXOXG]L]DSDOHQLDPy]JXQDNWyUHV]F]HJyOQLHZUD
OLZHVG]LHFLZZLHNXSRQLHMODW
=DSDOHQLDPy]JXNRQLZ\ZRDQHSU]H]ZLUXV6/(
&KRURED ]RVWDD SR UD] SLHUZV]\ UR]SR]QDQD X NRQL Z 6DLQW /RXLV
w VWDQLH 0LVVRXUL VWG QD]ZD ZLUXVD :\VWSXMH Z ]DFKRGQLFK
i FHQWUDOQ\FKVWDQDFK86$-HGQHQ]RRWLVWZLHrdzono w centralnej Afryce.
UyGD ]DNDHQLD SDWRJHQH]D L REMDZ\ V SRGREQH MDN SU]\ ]DNDeniach
ZLUXVHP:((:RVWDWQLFKODWDFKFKRUREDSU]HELHJDXNRQLDJRGQLHF]
VWRVXENOLQLF]QLHQDWRPLDVWXOXG]LZODWDFKGXHMHNVSDQVMLRZDGyZNUZLopijnych notowaQHVORNDlne endemie.
344
CHOROBY KONI
5R]SR]QDQLHLSRVWSRZDQLHSU]HFLZHSL]RRW\F]QH podobne jak przy

]DNDHQLDFKZLUXVHP:((:]DSRELHJDQLXFKRURELHVNXWHF]QHRND]D\VL
szczepionki monowalentne.
Rosyjskie wiosenno-OHWQLH]DSDOHQLHPy]JXNRQL
-HVWWR]DNDQDFKRUREDNRQLLOXG]LSU]HQRV]RQDSU]H]RZDG\NUZLRSLjQH V]F]HJyOQLH NOHV]F]H Dermacentor marginatus :\VWSXMH QD WHUHQLH 5RVML
JyZQLH Z RNROLFDFK GX\FK NRPSOHNVyZ OeQ\FK 3LHUZV]H ]DFKRURZDQLD
SRMDZLDMVLZPDMXRVLJDMFQDMZLNV]HQDVLOHQLHRGVLHUSQLDGRSDG]LHrQLND 5H]HUZXDU QDWXUDOQ\ ZLUXVD VWDQRZL JUy]RQLH L SWDNL ZROQR \MFH
&KRUREDZ\ZR\ZDQDMHVWSU]H]ZLUXVD566(NWyU\QDPQDDVL w zarodNDFKNXU]\FKLZKRGRZODFKNRPyUHN3UDZGRSRGREQLHZ\VWSXMV]F]HS\
]MDGOLZH L PDR ]MDGOLZH FR U]XWXMH QD QDVLOHQLH REMaZyZ FKRURERZ\FK L
straty.
:LUXV PD ZDFLZRFL ZLVFHURWURSRZH L QHXURWURSRZH 6SRUyG NRQL
HNVSRQRZDQ\FKQD]DNDHQLHW\SRZH REMDZ\VWZLHUG]DVLXRNRRX
SR]RVWD\FKFKRUREDSU]HELHJDEHzREMDZRZR2NUHVZ\OJDQLDZDKDVLRG
5 do 21 dni.
:\UyQLDVLSRVWDFLNLDJRGQFKRURE\3RVWDFLND Z\ZR\ZaQD SU]H] V]F]HS\ ]MDGOLZH PDQLIHVWXMH VL Z\VRN & GZXID]RZ
JRUF]N L ]DEXU]HQLDPL QHUZRZ\PL Z SRVWDFL RWSLHQLD QLH]ERUQRFL UuFKyZLSRUDH1LHNLHG\REVHUZRZDQRQDGSREXGOiZRLEH]FHORZHUXFK\
Po 3GQLDFKGRFKRG]LGRSDGQLPLHUWHOQRZDKDVLRGGR
3RVWD DJRGQD FKRURE\ FHFKXMH VL NLONXGQLRZ JRUF]N &
osowieniem i brakiem apetytu. Po 4GQLDFKREMDZ\VDPRLVWQLHXVWSXM
5R]SR]QDQLH FKRURE\ RSLHUD VL QD EDGDQLX ZLUXVRORJLF]Q\P L WHVWDFK
serologicznych (OWD, SN). SwoisWH SU]HFLZFLDD SRMDZLDM VL SR 12
GQLDFKLXWU]\PXMVLQDZ\NU\ZDOQ\PSR]LRPLHSU]H]PLHVLFH6HkF\MQLHRSUyF]REU]NX L SU]HNUZLHQLD Py]JX VWZLHUG]D VL Z\EUoczyny na
ERQLHOX]RZHMRGNDQDRSXFQHMSRGWRUHENOHG]LRQ\LZtroby oraz,
Z RGUyQLHQLX RG SR]RVWD\FK DUERZLUXVRZ\FK ]DSDOH Py]JX L UG]HQLD
NRQL]DyFHQLHERQOX]RZ\FKLVXURZLF]\FK:LUXV566(Z\ZRXMHEHzREMDZRZH]DNDHQLDE\GDRZLHFNy]LSVyZFRZ\UDDVLMHG\QLHREHFQoFL VZRLVW\FK SU]HFLZFLD ZH NUZL 1DWRPLDVt u ludzi na terenach endePLF]Q\FKZ\VWSXMREMDZ\]DSDOHQLDPy]JXRGRFLkim przebiegu.
*U]\ELFDVNyUQDNRQL
DFdermatomycosis equorum, ang. ringworm of horses)
*U]\ELFDVNyUQDNRQL
345
=DNDQDFKRUREDNRQLZ\ZRDQDSU]H]GHUPDWRILW\ z rodzaju Trichophyton i Microsporum FHFKXMFD VL Z\VWSRZDQLHP FKDUDNWHU\VW\F]Q\FK ]PLDQ

QDVNyU]H6WDQRZLRNRRZV]\VWNLFKFKRUyEVNyUQ\FKNRQL:\VWSXMH
XELNZLWDUQLH V]F]HJyOQLH Z VWDGQLQDFK VWDGDFK L Z\FKRZODQLDFK UHELW
3U]\ ]DZOHF]HQLX FKRURE\ GR JRVSRGDUVWZD ZROQHJR FKRUXM NRQLH Z Uy
Q\PZLHNX]W\PHXNRQLGRURV\FKSU]HELHJD]Z\NOHZSRVWDFLSRZLHUzchRZQHMOXESRURQQHM:JRVSRGDUVWZDFKZNWyU\FKJU]\ELFDZ\VWSRZDD
FKRUXMW\ONRPRGHNRQLHLVSURZDG]RQH]LQQHJRURGRZLVND
ETIOLOGIA I PATOGENEZA. *U]\ELFVNyUQNRQLZyZRXMHQDMF]FLHM
T. equinum SRQDG SU]\SDGNyZ 'HUmatofit ten wykazuje znaczne
SU]\VWRVRZDQLH GRRUJDQL]PX NRQL FR ]ZL]DQH MHVW ]MHJR]DSRWU]HERZaQLHPQDNZDVQLNRW\QRZ\'RVWDWHF]QHLORFLWHJRNZDVXZ\VWSXMZVLHUFL
L QDVNyUNX NRQL SRGF]DV JG\ Z VLHUFL LQQ\FK JDWXQNyZ ]ZLHU]W ]QDMGXMH
VLRQZODGRZ\FKLORFLDFK3RQDGWRRGNRQLFKRU\FKL]RORZDQRT. mentagrophytes, T. verrucosum i M. canis.
*yZQHUyGR]DNDHQLDVWDQRZLNRQLHFKRUHLR]GURZLHF\MDNUywQLHLQQHJDWXQNL ]ZLHU]WDV]F]HJyOQLHE\GRSV\NRW\V]F]XU\LP\V]\
:WyUQ\PUyGHP]DNDHQLDPRJE\]DQLHF]\V]F]RQHVSRUDPLGHUPDWRIiWyZ SRPLHV]F]HQLD URGNL WUDQVSRUWX XSU] V]F]RWNL ]JU]HED GHUNL L
VLRGD6SRU\GHUPDWRILWyZFHFKXMVLGXRSRUQRFLQDF]ynniki fizyczne
L FKHPLF]QH GODWHJR WH PRJ ]DFKRZ\ZD \ZRWQR L LQZD]\MQR Z
poPLHV]F]HQLDFK QDZHW GR ODW 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L SRSU]H] ZWDUFLH
VSRUZQDVNyUHNSU]\SU]\SDGNRZ\FKRWDUFLDFKOXESRZLHU]FKRZQ\FK]Uanieniach.
'HUPDWRILW\QDPQDDMVLZZDUVWZLHNHUDW\QRZHMQDVNyUNDRUD]ZVLHrFL :\WZDU]DQH HQ]\P\ NHUDW\QROLW\F]QH L SURGXNW\ UR]SDGX NRPyUHN
Z\ZLHUDM G]LDDQLH GUDQLFH FR SRZRGXMH PLHMVFRZH RGF]\Q\ ]DSDOQH L
hiSHUNHUDWR] QDVNyUND *URPDG]F\ VL Z\VLN VXURZLF]\ VNOHMD SU]HURVH
NRPyUNLQDVNyUNDSRZRGXMFSRZVWDZDQLHVWUXSyZ:RV\Z]DLQIHNRZaQ\PPLHMVFXZ\SDGDMOXEXDPXMVLWXSU]\VNyU]HZVNXWHNXV]NRG]HQLD
LFKVWUXNWXU\SU]H]JU]\EQLFRSURZDG]LGRSRZVWDZDQLDFKDUDNWHU\VW\FzQ\FK ]Z\NOH RZDOQ\FK Z\\VLH 1DVLOHQLH ]PLDQ L SU]HELHJ FKRURE\ V
]DOHQHRGZLHNXNRQG\FMLLVWDWXVXLPPXQRORJLF]QHJR]ZLHU]FLDMDNUywQLH]MDGOLZRFLGHUPDWRILWD&]\QQLNLHPXVSRVDELDMF\PGRUR]ZRMX]DNaHQLD MHVW REQLHQLH UH]\VWHQFML VSRZRGRZDQH QLHSHQRZDUWRFLRZ\P ywieniem, zbyt inteQV\ZQ\PWUHQLQJLHPDXUHELWLQZD]MDPLSDVR\WQLF]ymi.
OBJAWY KLINICZNE2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\ZDKDVLRGGRWyJRGQL8NRQLZ\UyQLDVLWU]\SRVWDFLHNOLQLF]QHSRZLHU]FKRZQ strzyJF JERN stUXSLDVW SFKHU]\NRZDW OXE RSU\V]F]NRZDW 3RVWD
346
CHOROBY KONI
NOLQLF]QD ]DOH\ RG ZLHNX ZUDOLZRFL ]ZLHU]FLD L XPLHMVFRZLenia zmian

chorobowych.
8NRQLGRURV\FKZ\VWSXMHSRVWDVWU]\JFDSRZLHU]FKRZQD FHFKXMFD
VL SRMDZLHQLHP VL SU]HF]RVyZ D QDVWSQLH RZDOQ\FK Z\\VLH ] VLOQLH
za]QDF]RQ\PXV]F]HQLHPQDVNyUND2JQLVNDWHV]Z\NOH]ORNDOL]RZDQHQD
JRZLHV]\LSRODGNDFKDXNRQLVSRUWRZ\FKZRNROLF\NEXLSRERNDFK
WXRZLD
*U]\ELFDJERNDVWUXSLDVWD MHVWVSRW\NDQDJyZQLHXUHELWLNRQLPoG\FK MDNR SRVWD SLHUZRWQD U]DG]LHM MDNR ]HMFLH SRVWDFL SRZLHU]FKRZQHM
Jednym z pierwszych jej objawyZVJX]NRZDWHQDFLHNLZVNyU]HZ\F]XZDlQHSU]\SU]HVXZDQLXUNSRNU\WHNpNDPLQDVWURV]RQ\FKZRVyZ:W\FK
PLHMVFDFKGRFKRG]LGRZ\SDGDQLDOXEXDP\ZDQLDVL]DLQIHNRZDQ\FKZoVyZLWZRU]HQLDRNUJ\FKOXERZDOQ\FKEH]ZRV\FKSODPSRNU\W\FKV]DUobia\PL D]EHVWRZDW\PL VWUXSDPL : GDlV]\P SU]HELHJX VVLDGXMFH ]H VRE
RJQLVND JU]\ELF]H PRJ ]OHZD VL L ZWHG\ SURFHV FKRURERZ\ REHMPXMH
]QDF]QHQLHUD]REV]DU\VNyU\7RZDU]\V]\PXPLHMVFRZ\RGF]\Q]apalny.
3RVWD SFKHU]\NRZDWD SRMDZLD VL X NRQL Z UyQ\P ZLHNX =PLDQ\
XPLHMFDZLDM VL QD VDER OXE QLHRZRVLRQ\FK SDUWLDFK VNyU\ ZHZQWU]QD
strona ud, moszna, wargi sroPRZHRNROLFDVNU]\GHHNQRVRZ\FKLZDUJL:
W\FK PLHMVFDFK Z\VWSXM F]HUZRQH D QDVWSQLH VLQDZH RZDOQH Z\kwity
SRNU\WHGUREQ\PLSFKHU]yNDPLNWyUHSRNLONXGQLDFKSU]HNV]WDFDMVLZ
brunatne strupy. DermatofiW\ QLH DWDNXM X NRQL ZRVyZ JU]\Z\ L RJRQD
%DUG]R U]DGNR ER MHG\QLH SU]\ JU]\ELF\ XRJyOQLRQHM ]PLDQ\ FKRUobowe
REHMPXMVNyUNRF]\Q
Nasilenie ]PLDQFKRURERZ\FKMHVW]UyQLFRZDQHQDZHWXNRQLWHMVDPHM
rasy, w tym samym wieku i chowanych w identycznych warunkach. U jedQ\FK FKRURED RJUDQLF]D VL GR SRMHG\QF]\FK RJQLVN QDWRPLDVW X LQQ\FK
GRFKRG]L GR UR]VLHZDQLD SLHUZRWQ\FK ]PLDQ QD RNROLF]Q VNyU L SRZVWaZDQLD UR]OHJ\FK RJQLVN JU]\ELF]\FK 8 QLHNWyU\FK ]ZLHU]W PLPR EH]SoUHGQLHJR NRQWDNWX ] FKRU\PL EUDN Z RJyOH PDNURVNRSRZR ZLGRF]Q\FK
]PLDQFKRURERZ\FK3U]HELHJL]HMFLHSURFHVXFKRURERZHJR]DOH\ZGXHM
PLHU]H RG SRU\ URNX \ZLHQLD RUD] Sostaci klinicznej. W okresie letnim,
NLHG\ ]ZLHU]WDNRU]\VWDM]SDVWZLVNDOXE\ZLRQHV]LHORQNDPLSRZLHUzFKRZQH RJQLVND JU]\ELF]H SRVWDFLH VWU]\JFD L SFKHU]\NRZDWD ]Z\NOH
VDPRLVWQLHXVWSXMSRW\JRGQLDFKQDWRPLDVWRJQLVNDJERNLHVWUXSLaste) po 2PLHVLFDFK:RNUHVLH]LPRZ\PNLHG\]ZLHU]WDWU]\PDQHVZ
SRPLHV]F]HQLDFK]PLDQ\JU]\ELF]HXWU]\PXMVL]QDF]QLHGXHM1DRJy
JU]\ELFHVNyUQHNRQLQLHZ\ZRXMDRGF]\QyZQDWXU\RJyOQHMMHG\QLHXUeELW SU]\ JU]\ELF\ XRJyOQLRQHM PRH Z\VWSL RNUHVRZH ]DKDPRZDQLH URzZRMX8QLHNWyU\FKNRQLSU]\GXJRWUZD\PXWU]\P\ZDQLXVLRJQLVNVWUuSLDVW\FK GRFKRG]L GR ZWyUQ\FK LQIHNFML EDNWHU\MQ\FK L Sowstawania ropni
*U]\ELFDVNyUQDNRQL
347
VNyUQ\FKFRNRPSOLNXMHLSU]HGXDSURFHVFKRURERZ\3U]HE\FLHFKRURE\
indukuje powsWDQLHRGSRUQRFLXWU]\PXMFHMVL]Z\NOHSU]H]FDH\FLH
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD EDGDQLX PLNURVNRSRZ\P ]HVNURELQ\
SREUDQHMQDMOHSLHM]HZLH\FKRJQLVN%DGDQLHSU]HSURZDG]DVLZVSRVyE
RSLVDQ\ Z WU\FKRILWR]LH E\GD 6WZLHUG]HQLH REHFQRFL DUWURVSor stanowi
Z\VWDUF]DMFH SRWZLHUG]HQLH UR]SR]QDQLD NOLQLF]QHJR &HOHP R]QDF]HQLD
URG]DMX L JUDXQNX GHUPDWRILWD ]HVNURELQSRVLHZD VL QD SRGRH VWDH 6abourauda z dodatkiem chloramfenikolu i aktydionu. Na agarze Sabourauda z
JOXNR]T. equinum wyrasta po 58 dniach w postaci biaDZ\FKJLSVRZDW\FK
kolonii z charakterystycznym ciemnoczerwonym zabarwieniem spodu koloQLL ,GHQW\ILNDFM URG]DMX L JDWXQNX SU]HSURZDG]D VL QD SRGVWDZLH ZDFiZRFLPRUIRORJLF]Q\FKLELRFKHPLF]Q\FK
W rozpoznanLX UyQLFRZ\P QDOH\ X]ZJOGQL ZLHU]E GUF\ i naVNyUQ\HJ]HPOHWQL LDOLPHQWDUQRUD]ZV]RRZLF LZV]DZLF. We wszystkich tych schorzeniach wystepuje VLOQ\ ZLG NWyUego brak przy grzybicy
VNyUQHM ZLHU]E PRQD Z\NOXF]\ EDGDMF PLNURVNoSRZR ]HVNURELQ D
ZV]RRZLFLZV]DZLFSU]H]GRNDGQHRJOG]LQ\]ZLeU]FLD(J]HPDOHWQLD
SRMDZLDVLXSRMHG\QF]\FKNRQLZRNUHVLHDNW\wQRFLELRORJLF]QHMRZDGyZ
krZLRSLMQ\FK ENL OHSDNL L FKDUDNWHU\]XMH VL Z\VWSRZDQLHP ]PLDQ ZySU\VNRZ\FKLZ\VLNRZ\FKJyZQLHQDQLHRVRQLWHMJU]\ZVWURQLHV]\L
P26732:$1,(. 0LHMVFRZR VWRVXMH VL OHNL SU]HFLZJU]\ELF]H ] JUXS\
imidazoli (Fungiderm, Fungidermin, Mycowet S\Q, Clinaform spray),
QDWDP\F\Q (Mycophyt OXE UR]WZRU\ SUHSDUDWyZ MRGRIRURZ\FK 3Rllena Jod K). LekamL W\PL RSU\VNXMH VL OXE SG]OXMH RJQLVND JU]\ELF]H L
VNyUZoNyQLFKFRNLONDGQLVWRVRZQLHGR]DOHFHSURGXFHQWDOHNX.RQLH
FKRUHQDOH\RGL]RORZDLZRNUHVLHOHF]HQLD\ZLSDV]ERJDWZNDURWHQ\
PDUFKHZ GREUHM MDNRFL VLDQR ]LHORQNL ] GRGDWNLHP RSW\PDOQHM LORFL
mikroHOHPHQWyZ V]F]HJyOQLH F\QNX /HF]HQLH SRVWDFL SRZLHU]FKRZQHM QLH
przedVWDZLD ZLNV]HJR SUREOHPX EDUG]LHM XFLOLZH L SUDFRFKRQQH MHVW
SRVWSoZDQLH WHUDSHXW\F]QH SU]\ SRVWDFL JERNLHM : W\FK SU]\SDGNDFK
bardziej skuteczne jest VPDURZDQLH RJQLVN JU]\ELF]\FK PDFL QS )XQJidermiQHP ] MHGQRF]HVQ\P RSU\VNLZDQLHP RNROLF]QHM VNyU\ SUHSDUDWHP
zawieraMF\P WHQ VDP OHN IXQJLF\GQ\ )XQJLGHUP 2EHFQLH QLH]DOHQLH RG
leczenia miejVFRZHJR]DOHFDVLZDNF\QRWHUDSLSROHJDMFQDGZXNURWQym
GRPLQLRZ\P SRGDQLX DWHQXRZDQHM PRQRZDOHQWQHM OXE ZLHORZDQHM
szczepionki, co znacznie przyspiesza proces leczenia i zapobiega nawrotom
FKRURE\3RXVWSLHQLXREMDZyZFKRURERZ\FKZVND]DQHMHVWRSU\VNLZDQLH
OXE]P\ZDQLHFDHMVNyU\rodkiem fungicydnym (12% roztworem Pollena
Jod K lub 0,01% roztworem antamycyny). Przy stosowaniu natamycyny
koQLHZLQQ\SR]RVWDSU]H]FD\G]LHSR]DELHJXZSRPLHV]F]HQLDFKJG\
DQW\ELRW\N WHQ XOHJD LQDNW\ZDFML SRG ZS\ZHP EH]SRUHGQLHJR G]LDDQLD
proPLHQL VRQHF]Q\FK 3RPLHV]F]HQLD Z NWyU\FK SU]HE\ZD\ FKRUH NRQLH
348
CHOROBY KONI
QDOH\ RF]\FL L RGND]L 3% roztworem lizolu .RQLHF]QH MHVW UyZQLH

odkaHQLHXSU]\]JU]HEHLVLRGH'HUNLLV]F]RWNLPRQDRGND]LSU]H]
zanurzenie na 30 minut we wU]FHMZRG]LHOXE]QLVzF]\SU]H]VSDOHQLH:
RNUHVLHZ\VWSRZDQLDFKRURE\ZVWU]\PXMHVLREUyWNRmi.
=DSRELHJDQLHVZRLVWHSROHJDQDVWRVRZDQLXV]F]HSLHRFKURQQ\FKNWyUH
]DOHFDVLV]F]HJyOQLHZVWDGQLQDFKRUD]VWDMQLDFKWUHQLQJRZ\FK0LPRQLeJURQHJRGOD\FLD]ZLHU]WSU]HELHJXJU]\ELFDVNyUQDNRQLPRHSRZRGoZD]QDF]QLHQLHUD]VWUDW\HNRQRPLF]QHZ\QLNDMFH]NRQLHF]QRFLL]ROacji i
Z\F]HQLDFKRU\FKNRQL]SUDF\OXEWUHQLQJXMDNUyZQLH]SUDFRFKRnnego
L]Z\NOHGXJRWUZDHJROHF]HQLD
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:IEKA&KRUHNRQLHVWDQRZLSRWHnFMDOQHUyGR]DNDHQLDGODLQQ\FK]ZLHU]WE\GRSV\RUD]OXG]LD]ZDVzF]DPDV]WDOHU]\LGRNHMyZ3DWU] WDNHWULFKRILWR]DE\GD
P,0,(11,&7:2
Arhun I., Neubauer H., Gurel A., Ayyidiz G., Kuseu B., Esidler T., Meyer H., Herrmans W.:
Equine glanders in Turkey. Vet. Rec. 144, 1999, 255258.
%ODKD7UHG$QJHZDQGWH(SL]RRWLRORJLHXQG7LHUVHXFKHQEHNlPSIOXQJ9(%*XVWDY)LVFKHU
Verlag, Jena 1988.
Cierpisz J., Golnik W., LaskowskD$8JRUVNL0:\NU\ZDQLH]DNDHZLUXVHP]DSDOHQLDWWQLF
ZQDVLHQLXPHWRGF\WRPHWULLSU]HSywowej. Medycyna Wet. 54, 1988, 626628.
&\JDQ=7HF u koni. Medycyna Wet. 52, 1996, 7880.
Dietz O., Wiesner E. (red.): Handbuch der PferdekUDQNKHLWHQIU:LVVHQVFKDIWXQG3UD[LV9(%
Gustav Fischer Verlag, Jena 1982.
*ROQLN:3DZVND-']LN:2JLHUSRWHQFMDOQ\PUyGHP]DNDHQLDZLUXVHP]DSDOHQLDWWQLF
koni. Medycyna Wet. 47, 1991, 456461.
*ROQLN:3DZVND-']LN:%DGDQLHG\QDPLNL]DNDHZLUXVHP]DSDOHQLDWWQLFNRQL. Medycyna Wet. 48, 19992, 5254.
*ROQLN : &LHUSLV] - 3UyE\ X\WNRZDQLD RJLHUyZ F]RRZ\FK ]DNDRQ\FK VSRQWDQLF]QLH ZLUuVHP]DSDOHQLDWWQLFNRQLPHG\F\QD:HW483.
.LWD-2FLJRFLFKRUyE]DNDnych czyli dawne i nowe epidemie epizootie. Medycyna Wet. 50,
1994, 529533.
.LWD-3RVWSZ]DSRELHJDQLXLQIOXHQ]LHNRQLMedycyna Wet. 51, 1995, 194197.
.LWD - SDWRJHQH]D L PHFKDQL]P\ REURQQH Z ]DNDHQLX ZLUXVHP LQIOXHQ]\ $ JU\S\ Medycyna
Wet. 52, 1996, 359365.
0LFKDOVND=*ROQLN:=PLDQ\PRUIRORJLF]QHXSRGyZSRURQLRQ\FKZZ\QLNX]DNDHQLDZiUXVHP]DSDOHQLDWWQLFNRQL. Medycyna Wet. 48, 1992, 270272.
0LFKDOVND=*ROQLN::LUXVRZH]DSDOHQLHWHWQLFNRQLXUHELW Medycyna Wet. 49, 1993, 15
17.
0ROHQGD-=DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\XNODF]\Medycyna Wet. 49, 1993, 167170.
3DZVND-*ROQLN:']LN:6WDURQLHZLF]=2FHQDVNXWHF]QRFLV]F]HSLHLQWHUZHQF\MQ\FK
w przebiegu enzootii wirusowego ronienia klaczy. Medycyna Wet. 47, 1991, 154156.
7UXV]F]\VNL 0 :LQLHZVNL ( 2VLJQLFLD Z LPPXQRSURILODNW\FH ]R]yZ Medycyna Wet. 51,
1995, 1012.
Wintzer H.J. (red.): Equine Diseases. Verlag Paul Parey, Berlin-Hamburg 1986.
Zaleska M., Anusz K., Kita J.: Testy HJ, ELISA6+5LRGSRUQRFLNRPyUNRZHM w ocenie szczeSLHSU]HFLZJU\SLHNRQLMedycyna Wet. 52, 1996, 769772.
&+252%<36:
1RVyZNDSVyZ
(DF febris catarrhalis infectiosa canum; febris catarrhalis et nervosa

canum, ang. canine distemper)
1RVyZND MHVW Z\VRFH ]DUDOLZ RJyOQRXVWURMRZ JRUF]NRZ FKRURE
ZLUXVRZSVyZSU]HELHJDMF]REMDZDPLQLH\WXERQOX]RZ\FKSU]ewodu
SRNDUPRZHJRLXNDGXRGGHFKRZHJRNWyU\PWRZDU]\V]NRPSOLNDFMHQHuURORJLF]QHLZWyUQH]DNDHQLDXNDGXRGGHFKRZego.
ETIOLOGIA 1RVyZND Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] ZLUXV QRVyZNL SVyZ
canine distemper virus (CDV), z rodzaju Morbillivirus, rodziny Paramyxoviridae.
:LULRQWHJRZLUXVD]DZLHUDMHGQRQLFLRZ\51$LRWRF]RQ\MHVWRWRF]NOLSoproWHLGRZ-HGQ\P]HOePHQWyZVWUXNWXUDOQ\FKRWRF]NLMHVWKHPDJOXW\QLQD
NWyUDLQGXNXMHZ]DNDRQ\PRUJDQL]PLHSRMDZLDQLHVLSU]HFLZFLDQHXWUDOi]XMF\FK :LUXV QoVyZNL SVyZ Z\VWSXMH Z SRVWDFL MHGQHJR VHURW\SX Z
REUELHNWyUHJRSRV]F]HJyOQHL]RODW\UyQL VLVWRSQLHP]MDGOLZRFLL]Uy
QLFRZDQSUHG\OHkFMGRWNDQHN1LHNWyUHV]F]HS\QSFHFKXMVLZLNV]\P
WURSL]PHPGRNRPyUHNQHUZRZ\FK:RGF]\QDFKVHURORJLF]Q\FKZ\ND]XMH
RQ FLVH SRNUHZLHVWZR DQW\JHQRZH ] ZLUXVDPL RGU\ SRPRUX E\GD SoPRUX PD\FK SU]HXZDF]\ QRVyZNL IRN L GHOILQyZ RUD] morbillivirus koni.
:LUXV MHVW ZUDOLZ\ QD UR]SXV]F]DOQLNL RUJDQLF]QH ZLNV]R URGNyZ Ge]\QIHNF\MQ\FK S+ SR]D SU]HG]LDHP L ZDUXQNL URGRZLVND ]eZQWU]QHJR 6]\ENR WUDFL \ZRWQR SRG ZS\ZHP Z\V\FKDQLD L SURPLeniowania UV. Temperatura 50&LQDNW\ZXMHJRZSU]HFLJXPLQXW
EPIZOOTIOLOGIA. 1RVyZND Z\VWSXMH QD FD\P ZLeFLH 1D FKRURE
]DSDGDM SVRZDWH SLHV GLQJR V]DNDO NRMRW OLV ZLON DVLFRZate (norka,
DVica, fretka, wydra, kuna, gronostaj, skunks, borsuk) oraz szopowate (szop,
F]HUZRQDSDQGDRVWURQRV2VWDWQLRQRWRZDQR]DFKRURZDQLDZUyGJHSDrGyZ W\JUyVyZ OZyZ %DUG]R SRGREQ\ ZLUXV SRG Z]JOGHP ZDFLZRFL
antygenowych i biologicznych i]RORZDQ\ MHVW UyZQLH ] RVWUR SU]HELHJDM
F\FKSU]\SDGNyZFKRURERZ\FKXIRNLGHOILQyZ
UyGHPZLUXVDMHVW]DNDRQHZUDOLZH]ZLHU]ZZDUXQNDFKPLHMVNLFK
SLHV&KRUREDV]HU]\VLJyZQLHGURJNURSHONRZSU]H]DHUR]ROZ\G]LHOLQ
XNDGXRGGHFKRZHJR]ZLHU]FLDEGFHJRZSLHUZV]HMID]LH]DNDHQLD'R
LQIHNFML GRFKRG]L UyZQLH SU]H] NRQWDNW EH]SRUHGQL L ]D SRUHGQLFWZHP
]DNDRQHM NDUP\ L SU]HGPLRWyZ =DNDQ\ ZLUXV FKR Z GXR PQLHMV]\FK
LORFLDFKZ\GDODQ\MHVW]HZV]\VWNLPL Z\G]LHOLQDPLLZ\GDOLQDPLZWym ze
350
&+252%<36:
OLQLPRF]HP1LHNWyUH]DNDRQHSV\PRJE\VLHZFDPLSU]H]90 dni.
1DMZUDOLZV]H V V]F]HQLWD Z ZLHNX PLHVLF\ SR XWUDFLH SU]HFLZFLD
PDWF]\Q\FK2NRR-SVyZSU]HFKRURZXMHQRVyZNVXENOLQLF]QLH8
SVyZ GRURV\FK V]F]HSLRQ\FK QLHUHJXODUQLH SR]LRP VZRLVW\FK SU]HFLZFLD
REQLDVLWDN]QDF]QLHHZVWDQDFKVWUHVXOXELPPXQRVXSUHVML PRHGoFKRG]LGRLQIHNFMLLFKRURE\
PATOGENEZA. %UDP ZHMFLD MHVW QDERQHN XNDGX RGGHFKRZHJR ]
NWyUHJR ]DUD]HN SU]HQLND GR XNDGu limfatycznego, gdzie replikuje przez
pierwszych 4 GQL :\QLNLHP SUROLIHUDFML ZLUXVRZHM MHVW VNRN JRUF]NL L
limfopenia1DVWSQLHGQLDRGSRF]WNXLQIHNFMLGRFKRG]LGRZLUHPLLL
]DNDHQLD ZV]\VWNLFK NRPyUHN QDERQNRZ\FK XNDGu oddechowego, przeZRGX SRNDUPRZHJR XNDGX PRF]RZR-SFLRZHJR RURGNRZHJR XNDGX
QHUZRZHJRVNyU\RUD]JUXF]RyZZ\G]LHODQLDZHZQWU]QHJRL]HZQWU]QeJR8]ZLHU]W]Z\VRNLPSR]LRPHPRGSRUQRFLZLUXV HOLPLQRZDQ\MHVW]
organi]PXSU]HGXS\ZHPGQL1DWRPLDVWX]ZLHU]W]QLVNLPSR]LRPHP
odSRUQRFLGRFKRG]LGRUHSOLNDFMLZLUXVDZ]DMW\FKQDU]GDFKLSRMDZLDQLD
VL]LFKVWURQ\RGSRZLHGQLFKREMDZyZNOLQLF]Q\FK6NXWNLZQLNQLFLDZLUuVD GR RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR ]DOH RG ZLHNX ]ZLHU]FLD MHJR
statXVXLPPXQRORJLF]QHJRLRGZDFLZRFLQHUXURWURSRZ\FKLLPPXQRVuSUHV\MQ\FK]DNDDMFHJRV]F]HSX]DUD]ND8V]F]HQLWZLUXV PRHZ\ZRyZD PDUWZLF QHXURQyZ ] RVWU\PL REMDZDPL ]DSDOHQLD Py]JX 8 ]ZLHU]W
starszych i odporniejszych dochodzi do nieropnego zapDOHQLDPy]JXLRSRQ
Py]JRZ\FK]GHPLHOLQL]DFMZyNLHQQHrZRZ\FK=PLDQ\WHSU]\GXV]\P
WUZDQLXFKRURE\VSRGVWDZUR]ZLQLFLDVLSU]HZOHNHJRSURFHVX]DSDOQeJRPy]JXLRSRQPy]JRZ\FK
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji trwa od 3 do 7 dni. Typowa, ostra
SRVWD FKRURE\ ]DF]\QD VL MHGQR- OXE GZXGQLRZ JRUF]N Z JUDQLFDFK
39,5&5yZQRF]HQLHZHNUZLZ\VWSXMHOHXNRSHQLDD]ZDV]F]DOLPIopenia 2EMDZ\ WH ]D]Z\F]DM SU]HFKRG] QLH ]DXZDRQH 3LHUZV]D ID]D JoUF]NLXVWSXMHQDNLONDGQLSRF]\PSRMDZLDVLGUXJDWUZDMFDWyG]LHOXE
GXHM:GUXJLHMID]LHJRUF]NLZ\VWSXMH]DSDOHQLHQRVDLVSRMyZHNNWyU\P
towarzyszy osowienie, surowiczo-OX]RZ\Z\FLHN]QRVDRF]XLEUDNDSHWyWX:SRVWDFLRGGHFKRZHMUR]ZLMDVLQLH\WRZH]DSalenie krtani, oskrzeli i
EURQFKRSQHXPRQLD 3RMDZLD VL NDV]HO 2VXFKLZDQLHP VWZLHUG]D VL ]aRVWU]RQ\ V]PHU RVNU]HORZ\ D EDGDQLHP UDGLRORJLF]Q\P ]PLDQ\ UyGPL
V]RZHJR]DSDOHQLDSXF%DUG]RFKDUDNWHU\VW\F]Q\PREMaZHP]ZL]DQ\P]
zapaleniem krtani jest to, H]ZLHU]WD]DFKRZXMVLWDNMDNE\FRXWNZLR
im w gardle.
:SRVWDFLRGNRZR-MHOLWRZHMGRFKRG]LGR]DSDOHQLDJDUGDPLJGDNyZ
LQLH\WXRGNDLMHOLW:LGRF]QDMHVWGHSUHVMDZ\VWSXMZ\PLRW\ELHJXnka
i bolesne parcie na stoleF:Z\QLNXGXHMXWUDW\SyQyZLEUDNXSUDJQLHQLD
1RVyZNDSVyZ
351
V]\ENR GRFKRG]L GR RGZRGQLHQLD L Z\QLV]F]HQLD 3R GRF]HQLX VL ZWyrQ\FK LQIHNFML EDNWHU\MQ\FK QDVWSXMH VNRN JRUF]NL ] QLH\WX ERQ OX]oZ\FKUR]ZLMDVL]DSDOHQLHRFKDUDNWHU]HOX]RZR-ropnym i wszystkie opisaQHREMDZ\XOHJDM]DRVWU]HQLX
&KRURED PRH SU]HELHJD Z IRUPLH DJRGQHM SU]\SRPLQDMFHM]DNDQH
]DSDOHQLHWFKDZLF\LRVNU]HOL2EVHUZXMHVLZyZF]DVDSDWLXWUDWDSHW\WX
JRUF]NREXVWURQQ\VXURZLF]\Z\S\Z]RF]XLQRVDNDV]HOLGXV]QR
=QDF]Q\RGVHWHNSU]\SDGNyZPDSU]HELHJEH]REMDZRZ\1DVWSVWZHP
SU]HE\FLD]DNDHQLDREMDZRZHJROXEEH]REMDZRZHJRPRHE\VXFKH]DSaOHQLH URJyZNL L VSRMyZNL OXE XWUDWD ZFKX =DSDOHQLH QHUZX Z]URNRZHJR
FKDUDNWHU\]XMH VL QDJ XWUDW Z]URNX L UR]V]HU]HQLHP UHQLF =DNDHQLH
V]F]HQLWZRNUHVLHSU]HGSRMDZLHQLHPVL]EyZVWD\FKPoHSRZRGRZD
WUZDHXV]NRG]HQLHV]NOLZDL]PLDQMHJR]DEDUZLHQLDQDEU]RZH1LHNWyUH
V]F]HS\ZLUXVDZ\ZRXMNURVWNRZH]DSDOHQLHVNyU\EU]XFKDQDWRPLDVWLQQH
SRZRGXM QDGPLHUQH rogowacenie opuszek palcowych i naERQND OXVWHUND
nosa.
'UXJD SRVWD ]PLDQ VNyUQ\FKRNUHODQDPLDQHP FKRURED WZDUGHM DS\
(hardpad diseaseSU]HELHJDGRF]VWR]REMDZDPLQHXURORJLF]Q\PL5R]ZiMDMVLRQHUyZQROHJOHLWRZDU]\V]LQQ\PREMDZRPQRVyZNL OXEQDVWSXM
w 1W\JRGQLXSRXRJyOQLHQLXVLFKRURE\1LHNLHG\Z\VWSXMSR]DNDeQLXVXENOLQLF]Q\PLQLHVSRSU]HG]DQHDGQ\PLLQQ\PLREMDZDPL:SU]ySDGNX V]F]HSyZ DWDNXMF\FK LVWRW V]DU RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR
REMDZ\ ]H VWURQ\ FHQWUDOQHJR V\VWHPX SU]HELHJDM RVWU]HM L REHMPXM PLHjVFRZH NXUF]H PLQL OXE JUXS PLQL WDNLFK MDN PLQLH NRF]\Q L PLQLH
WZDU]RZH NRQZXOVMH FKDUDNWHU\]XMFH VL OLQRWRNLHP L XMF\PL UXFKDPL
uFKZ\ NDSDQLH 6NXUF]H PLRNORQLF]QH PRJ Z\VWSRZD MDNR MHG\Q\
REMDZQHUZRZ\5\WPLF]QHVNXUF]HZ\VWSuMUyZQLHSRGF]DVVQX=PLDQ\
ZVXEVWDQFMLELDHMDWDNRZDQHMSU]H]LQQHV]F]HS\ZLUXVDUR]ZLMDMVLZRlQLHM L REMDZLDM VL GUHQLHP PLQL QLHGRZDGDPL L SRUDHQLDPL F]VWR
]DF]\QDMVLDWDNVM W\OQ\FKNRF]\Q]WHnGHQFMGRQLHGRZDGyZLSRUDH
ZVWSXMF\FK6]W\ZQRNDUNXLSU]HF]XOLFDGRW\NRZDWRZDU]\V]\]DSDOHQLX
RSRQPy]JRZ\FKL]DMFLXWDNLVWRW\V]DUHMMDNLELDHM8 V]F]HQLW]DNDoQ\FK UyGPDFLF]QLH SRMaZLDM VL Z FLJX SLHUZV]\FK W\JRGQL \FLD
REMDZ\ QHUZRZH D X W\FK NWyUH SU]H\M UR]ZLMDM VL ]DEXU]HQLD QD WOH
QLHGRERUyZLPPXQRORJLFzQ\FK:UD]]XS\ZHPF]DVXQDSDG\FKRURERZH
VWDM VL FRUD] F]VWV]H L RVWU]HMV]HSV\ PRJ XSDGD QD ERN L Z\NRQ\ZD
UXFK\ZLRVXMFHNRF]\QDPLGRF]VWRZ\VWSXMHPLPRZROQHRGGDZDQLH
PRF]XLNDX3U]HELHJ FKRURE\PRHE\DJRGQ\]HVDER]D]QDF]RQ\PL
objaZDPL OXE EDUG]R FLNL ] FD\P ]HVWDZHP REMDZyZ PLHMVFRZ\FK RUD]
ogyOQ\FKLPLHUWHOQRFLVLJDMF &KRUoEDWUZDRGGZyFKGRNLONX
W\JRGQL L PLHVLF\ 3R Z\]GURZLHQLX SV\ QDE\ZDM GXJRWUZDHM L Z\VRNLHM
RGSRUQRFL QD UHLQIHNFM 'R F]VW\P QDVWSVWZHP FKRURE\ V WUZDOH
XWU]\PXMFHVLRSLVDQHREMDZ\QHXUologiczne.
352
&+252%<36:
:U]DGNLFKSU]\SDGNDFKXSVyZNWyUHSU]HNURF]\\ZLHNUHGQLUR]ZLMD
VLSRVWDQRVyZNL ]ZDQD]DSDOHQLHPPy]JXSVyZVWDU\FK (old-dog encephalitis,
ODE&HFKXMHVLRQDDWDNVMUXFKDPLSU]\PXVRZ\PL]DSLHUDQLHVLJoZ R FLDQ\ L LQQH SU]HGPLRW\ VWDH EH]XVWDQQH L EH]FHORZH FKRG]HQLH L
QLHVNRRUG\QRZDQ\P QDGPLHUQ\P ]DNUHVHP UXFKyZ 1LH REVHUZXMH VL
obMDZyZNRQZXOVMLLVNXUF]yZPLQLRZ\FK
Niekiedy w 12 tygodnie po szczepieniu preparatami atenuowanymi moH Z\VWSL SRV]F]HSLHQQH ]DSDOHQLH Py]JX 3U]HELHJD RQR ] REMDZDPL
NRQZXOVML]PLDQDPLZ]DFKRZDQLXOHSRWLSU]HZDQLHNRF]\VLPLHrFL
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 2EUD]VHNF\MQ\MHVWPDRswoisty i
QLHSURSRUFMRQDOQLHVDERZ\UDRQ\ZRGQLHVLHQLXGRVWRSQLDQDVLOHQLDREMaZyZ NOLQLF]Q\FK 8 V]F]HQLW ]DNDRQ\FKUyGPDFLF]QLH OXE Z SLHUZV]\FK
W\JRGQLDFK \FLD VWD ]PLDQ VHNF\MQ MHVW ]DQLN JUDVLF\ +LSHUNHUDWR]D
opuszek palcowych i lusterka QRVDVWZLHUG]DQDMHVWSU]HZDQLHZSU]\SDdNDFKSU]HELHJDMF\FK]REMDZDPLQHXURORJLF]Q\PL8VWDUV]\FKV]F]HQLWZ
]DOHQRFL RG ]DNUHVX ZWyUQ\FK ]DNDH EDNWHU\MQ\FK REVHUZXMH VL OX]owo-URSQ\Z\S\Z]QRVDLRF]X]PLDQ\UR]OHJHJRSDWRZHJRRGRVNU]HOoZHJR ]DSDOHQLD SXF ]DSDOHQLD MHOLW ]DSDOHQLD VSRMyZHN QRVD OXE URSQH
NURVWNLQDVNyU]H:]\FKRQQHD]ZDV]F]DNUH]NRZHPRJE\SRZLkszone. BaGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL ]PLDQ\ PDUWZLFRZH Z
tkance limfatycznej, cytoplazmatyczne i wewnWU]MGURZHFLDNDZWUWRZHZ
NRPyrNDFK QDERQND XNDGX RGGHFKRZHJR PRF]RZHJR L SRNDUPRZHJR
RUD]UyGPLV]RZH]DSDOHQLHSXF8SVyZSDG\FK]NRPSOLNDFMDPLQHuroORJLF]Q\PL VWZLHUG]D VL ]DSDOHQLH RSRQ Py]JRZ\FK Py]JX L UG]HQLD
MikroVNRSRZR FHFKXMH VL RQR GHJHQHUDFM QHXURQyZ JOHMDNRZDWRFL
]PLDQDPL GHPLHOLQL]DF\MQ\PL RNRRQDF]\QLRZ\P QDFLHNLHP NRPyUHN MHdQRMGU]aVW\FK L ZHZQWU]MGURZ\PL FLDNDPL ZWUWRZ\PL Z\VWSXMF\PL
JyZQLHZDVWURF\WDFKLNRPyUNDFKJOHMX
8SVyZSDG\FK]REMDZDPL2'( (old-dog encephalitisVWZLHUG]DVLUR]OeJ\ QDFLHN OLPIRF\WDUQ\ Z RURGNoZ\P XNDG]LH QHUZRZ\P ]Z\URGQLHQLD
QHXURQyZLQLH]QDF]QH]PLDQ\GePLHOLQL]DF\MQHZSQLXPy]JX
ROZPOZNAWANIE. 1RVyZNDSRZLQQDE\EUDQDSRGXZDJZNDG\P
SU]\SDGNXVWDQyZJRUF]NRZ\FKXV]F]HQLW]ZDV]F]DQLHV]F]HSLRQ\FKZ
wieku 3PLHVLF\SRXWUDFLHSU]HFLZFLDPDWF]\Q\FK:ZLNV]RFLSU]ySDGNyZ UR]SR]QDQLH PRQD SRVWDZL QD SRGVWDZLH FKDUDNWHU\VW\F]QHJR
]HVSRX REMDZyZ NOLQLF]Q\FK *RUF]NRZ\ QLH\WRZ\ VWDQ ]DSDOQ\ ERQ
OX]RZ\FK Z\VWSXMF\ F]QLH ] QDVWSVWZDPL QHXURORJLF]Q\PL MHVW SRdVWDZUR]SR]QDQLDQRVyZNL1LHPQLHMMHGQDN]GDU]DMVLSU]\SDGNLSyQeJR SRMDZLDQLD VL W\SRZ\FK V\PSWRPyZ 2EUD] NOLQLF]Q\ PRH XOHJD
]PLDQLHSRGRGDWNRZ\PQDRHQLXVLLQIHVWDFMLSDVR\WQLF]\FKRUD]LQQ\FK
1RVyZNDSVyZ
353
EDNWHU\MQ\FK L ZLUXVRZ\FK LQIHNFML 3RQDGWR Z UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P

SRZLQQR VL XZ]JOGQL SDUZRZLUR] OHSWRVSLUR] ]DNDQH ]DSDOHQLH Z
troby ZFLHNOL]Q = W\FK Z]JOGyZ NDGH ZVWSQH UR]SR]QDQLH NOLQLF]QH
SRZLQQR E\ SRWZLHUG]RQH EDGDQLDPL ODERUDWRU\MQ\PL 3U]\\FLRZR EDGD
VL XWUZDORQH UR]PD]\ KLVWRORJLF]QH NRPyUHN QDERQND VSRMyZNi, migda
NyZ WFKDZLF\ SRFKZ\ OHXNRF\W\ L RVDG PRF]X SREUDQH Z SLHUZV]\FK
WU]HFK W\JRGQLDFK WUZDQLD FKRURE\ 3RPLHUWQLH GR EDGDQLD SRELHUD VL
SUyENL SXF Py]JX PLJGDNyZ Z]yZ FKRQQ\FK OHG]LRQ\ RGND
GZXQDVWQLF\SFKHU]DPRF]RZHJR'RZ\NDzania antygenu wirusowego lub
FLDHNZWUWRZ\FKVWRVXMHVLRGF]\QLPPXQRIOXRUHVFHQFML, testy immunocytochemiczne i badanie histopatologiczne. Ostatnio wprowadzono bardzo
F]X\WHVW3&5. Izolacji wirusa w diagnostyce UXW\QRZHMGRNRQXMHVLW\ONR
SU]\SRGHMU]HQLXSRV]F]HSLHQQHJR]DSDOHQLDPy]JX:\NRU]\VWXMHVLZW\P
SU]\SDGNXIDNWDWZHJRQDPQDDQLDVLV]F]HSXV]F]HSLRQNRZHJRZKRGRwlach limfocyWyZ PDNURIDJyZ OXE NRPyUNDFK QHUNL SVD Z SU]HFLZLHVWZLH
GR V]F]HSyZ G]LNLFK 0RQD Z\NRQ\ZD UyZQLH SUyE ELRORJLF]Q QD
IUHWNDFK NWyUH SU]H\ZDM ]DNDHQLH V]F]HSHP V]F]HSLRQNRZ\P XOHJDMF
VHURNRQZHUVML =DNDHQLH ]MDGOLZ\P V]F]HSHP WHUHQRZ\P MHVW GOD IUHWNL
PLHUWHOQH:SyQLHMV]\PRNUHVLHZ]UDVWDMFHPLDQRSU]HFLZFLDLLFKZL
]DQLHVL]DQW\JHQDPLZLUXVRZ\PLPRHE\SU]\F]\QZ\QLNyZIDV]\ZLH
ujemnych.
6WZLHUG]HQLHVZRLVW\FKGODZLUXVDQRVyZNL SU]HFLZFLDZS\QLHPy]Jowo-rdzeniowym jest definitywnym potwierdzeniHPQRVyZNRZHJRWDWRF]
FHJRVL]DSDOHQLDPy]JX3U]\SDGNRZH]DQLHF]\V]F]HQLHS\QXPy]JRZRUG]HQLRZHJR NUZL REZRGRZ Z WUDNFLH SRELHUDQLD PRH GDZD IDV]\ZLH
GRGDWQLH Z\QLNL RGF]\QX VHURORJLF]QHJR 3RGREQ\ EG Z W\P EDGDQLX
PRHZ\VWSLSRSU]HDPDQLu bariery krew-Py]J LSU]HQLNQLFLXSU]HFLwFLD VXURZLF]\FK GR S\QX Py]JRZR-rdzeniowego. Ostatnio opracowano
UyZQLH WHVW (/,6$ GR Z\NU\ZDQLD VZRLVW\FK GOD QRVyZNL SU]HFLZFLD Vurowiczych klasy IgM.
P26732:$1,(. Z uwagi na fakt, H FKRUH SV\ V JyZQ\P UyGHP
ZLUXVDQDOH\MHL]RORZDRG]GURZ\FKSVyZSU]H]FD\RNUHVFKRURE\L3
tygodnie po klinicznym wyzdrowieniu. W pierwszej fazie trwania choroby
PRQD SRGDZD SU]HFLZQRVyZNRZH VXURZLFH RGSRUQRFLRZH QS &DQLVanin F) lub swoiste frakcje J-JOREXOLQRZH3U]HFLZFLDD]DZDUWHZW\FKSUHSaUDWDFKG]LDDMW\ONRZVWDGLXPZLUHPLLQDZLUXVDQRVyZNL REHFQHJRZSyQDFKXVWURMRZ\FK:QDVWSQHMID]LHUR]ZRMXFKRURE\JG\ZLUXVXPLHMVFaZLD VL ZH ZQWU]X NRPyUHNSURZDG]L VL OHF]HQLH REMDZRZH ]PLHU]DMce
GR RJUDQLF]HQLD ZWyUQ\FK ]DNDH EDNWHU\MQ\FK XWU]\PDQLD UyZQRZDJL
elektroOLWRZHM SRGWU]\P\ZDQLD RJyOQRXVWURMRZHM KRPHRVWD]\ L DJRG]HQLD
objaZyZQHUZRZ\FK7HUDSLDREHMPXMH]D]Z\F]DMVWRVRZDQLHDQW\ELRW\NyZ
S\QyZ HOHNWUROLWRZ\FK K\GUROL]DWyZ ELDNRZ\FK GRGDWNyZ NDUPRZ\FK
354
&+252%<36:
URGNyZSU]HFLZJRUF]NRZ\FKSUHSDUDWyZGRQRVRZ\FKURGNyZSU]HFLwEyORZ\FKLSU]HFLZNRQZXOV\MQ\FK3V\]REMDZDPL]HVWURQ\JyUQ\FKGUyJ
RGGHFKRZ\FKXPLHV]F]DVLZF]\VW\FKFLHS\FKSRPLHV]F]HQiach bez przeFLJyZ :\FLHNL ]DSDOQH ] RF]X L QRVD SRZLQQ\ E\ UHJXODUQLH XVXZDQH D
OX]yZNL SU]HP\ZDQH DQW\VHSW\NDPL L SRNU\ZDQH PDFLDPL RIWDOPRORJLFzQ\PL 'R QRVD ]DSXV]F]D VL NURSOH =DSDOHQLH SXF MHVW F]VWR NRPSOLNoZDQH ZWyUQ\PL ]DNDHQLDPL Bordetella bronchiseptica. AntybiotykoteUDSL W\FK
]DNDH PRQD ]DF] SRGDMF DPSLF\OLQ PJNJ WHWUDF\NOLQ (22
mg/kg) lub chloramfenikol (1525 mg/kg) co 8 godzin przez 7 dni. Przy
RGZRGQLHQLX Z\ZRDQ\P Z\PLRWDPL L ELHJXQN QDOH\ SRGDZD Go\OQLH
OXESRGVNyUQLHS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHQSS\Q5LQJHUD) z dodatkiem 5%
glukozy oraz witaminy z grupy B ZFHOXX]XSHQLHQLDLFKGHILF\WXLQLHVZoistego pobuG]HQLD DSHW\WX /HF]HQLH QLH MHVW VZRLVWH D MHJR HIHNW\ E\ZDM
UyQH(OHPHQWHPRSRGVWDZRZ\P]QDF]HQLXMHVWZDFLZDRSLHND1LHNWy
re psy, poPLPRLQWHQV\ZQHJROHF]HQLDQLH]GURZLHM
Leczenie objDZyZQHXURORJLF]Q\FKQLHMHVWVNXWHF]QHMHGQDNSUHSDUDW\
R G]LDDQLX VHGDW\ZQ\P SU]HFLZVNXUF]RZ\P L JOLNRNRUW\NRLG\ ]PQLHMV]DM
QDWHQLH W\FK REMDZyZ 3UHSDUDW\ SU]HFLZGUJDwNRZH ]DOHFDQH V MX Z
pierwszych dniach trwania chorobySU]HGSRMDZLHQLHPVLREMDZyZQHXUoORJLF]Q\FK0RQD]DDSOLNRZDSKHQREDUELWDO w dawce 2,2 mg/kg dwa razy
dziennie lub primidon (Mizodin) w dawce 1030 mg/kg doustnie raz dziennie. W przypadkach rozwLQLFLDVLSDGDF]NLOHNLSU]HFLZGUJDZNRZHVWRVXMH
VL GR NRFD \FLH SVD =DJRG]HQLH QLHGRZDGyZ L SRUDH X]\VNXMH VL
F]DVDPL]DSRPRFJDODQWDPLQ\ (NivalinSRGDZDQHMFRGUXJLG]LHZGDZFH
od 1 do 5 mg na psa. Przy Z\VWSLHQLXSRUDH]DOHFDVLRSUyQLDQLHSFKeU]DSU]H]NDWHWHULSU]HZUDFDQLH]ZLHU]FLD]ERNXQDERNFHOHPXQLNQLFLD
RGOH\Q'HNVDPHWD]RQ w dawkach 1PJNJVWRVXMHVLMHGQRUD]owo przy
RJyOQ\FKREMDZDFK]DSDOHQLDPy]JXQDWRPiast przy zapaleniu nerwu wzroNRZHJRGDZN]PQLHMV]DVLGR0,2 mg/kg i podaje przez 35 dni.
'R\OQH SRGDQLH PRQRZDOHQWQHM \ZHM DWHQXRZDQHM V]F]HSLRQNL, bezSRUHGQLRSU]HGHNVSR]\FMLZFLJXSLHUZV]\FKGQLSR]DNDHQLXFKURQL
SV\ SU]HG ]DFKRURZDQLHP 6]F]HSLRQNL VNRMDU]RQH ]DZLHUDMFH &$9-1
(canine adenovirus 1), leptospiry i parwowirusy PRJZ\ZRDUHDNFMHDOHUJLFzne LQLHSRZLQQ\E\VWRVRZDQH
=DSRELHJDQLH 6]F]HQLWD V]F]HSL VL \Z DWHQXRZDQ V]F]HSLRQN
,PPXQL]DFMDMHVWVNXWHF]QDMHHOLZVXURZLF\V]F]HQLWQLHPDMXSU]HFLwFLDPDWF]\Q\FK&]DVSLHUZV]HJRV]F]HSLHQLDV]F]HQLWPRHE\GRNDGQLH
ustalony na SRGVWDZLH]QDMRPRFLPLDQDVZRLVW\FKSU]HFLZFLDZVXURZLF\
FLDUQHMVXNL ZGQLXSRURGX0LDQRSU]HFLZFLDZVXURZLF\V]F]HQLWVWaQRZL SR]LRPX SU]HFLZFLD PDWF]\Q\FK =PQLHMV]D VL RQR R FR
GQLD5XW\QRZRV]F]HSLHQLD]DF]\QDVLZZLHNXRNRR 6 tygodni i kontynuuje w 24-W\JRGQLRZ\FKRGVWSDFKGRW\JRGQLD\FLD1LH]DOHFDVL
1RVyZNDSVyZ
355
VWRVRZDQLDV]F]HSLRQHN\Z\FKXV]F]HQLWSRQLHMW\JRGQLD\FLDMHHOL
QLHRWU]\PD\RQHVLDU\:UyGOLF]Q\FKV]F]HSLRQHNGRVWSQ\FKQDQDV]\P
U\QNX V UyZQLH polskie preparaty z serii Canivac 1LHNWyUH ]DJUDQLF]QH
NRQFHUQ\SU]HP\VXELRZHWHU\QDU\MQHJRRIHUXMV]F]HSLRQNL ]H]ZLNV]RQ
LORFLDQW\JHQXZLUXVRZHJRGRVWRVRZania w 6W\JRGQLX\FLDV]F]HQLW
X NWyU\FK XWU]\PXMH VL MHV]F]H SHZLHQ SR]LRP SU]HFLZFLD PDWF]\Q\FK
6WDQ SRGJRUF]NRZ\ MX U]GX & Z PRPHQFLH V]F]HSLHQLD PRH
REQLD MHJR VNXWHF]QR =DOHFDQH MHVW FRURF]QH SRZWDU]DQLH V]F]HSLH
Wirus w szczepionkach liofilizowanych jest stabilny przez 16 mieVLF\ Z
temperaturze 0&W\JRGQLZWHPSHUDWXU]H&LW\ONRGQLZWHPSeUDWXU]H&5R]SXV]F]RQDV]F]HSLRQNDMHVW]GDWQDGRX\FLDSU]H]GQLZ
WHPSHUDWXU]H&LJRG]LQ\Z&']LNLHZUDOLZHQDQRVyZN]ZLeU]WD Z RJURGDFK ]RRORJLF]Q\FK takie jak rude pandy i czarnostope fretki,
SRZLQQRV]F]HSLVLSUHSDUDWDPLLQDNW\ZRZDQ\PL
=DNDQH]DSDOHQLHZWURE\XSVyZ
(pol. syn. choroba Rubartha, DF hepatitis contagiosa canis, ang. infectious canine hepatitis5XEDUWKVGLVHDVH)
=DNDQH]DSDOHQLHZWURE\MHVWZLUXVRZFKRURESVyZSU]HELHJDMF]
ID] ZLUHPLL L FHFKXMF VL ]PLHQQ\P ]HVWDZHP REMDZyZ NOLQLF]Q\FK SoF]ZV]\RGOHNNLHMJRUF]NLLOHXNRSHQLL GROHMV]\FKOXEFLV]\FK]DEXU]H
RGNRZR-MHOLWRZ\FK ] RVRZLHQLHP L SU]HGXRQ\P F]DVHP NU]HSQLFLD
krwi.
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym choroby Rubartha jest bezotoczkowy adenowirus Canine adenovirus typu 1 (CAV-1NWyUHJRPDWHULaHPJHQHW\F]Q\PMHVW'1$=DUD]HNVSRNUHZQLRQ\MHVWDQW\JHQRZR]MHdQ\P]F]\QQLNyZHWLRORJLF]Q\FK]DNDQHJR zapalenia tchawicy i oskrzeli
adenowirusem CAV-2. CAV- MHVW RSRUQ\ QD G]LDDQLH UR]SXV]F]DOQLNyZ
RUJDQLF]Q\FKLF]\QQLNyZURGRZLVND]HZQWU]QHJRZNWyU\PSU]H\ZDRG
NLONXW\JRGQLGRNLONXPLHVLF\7HPSeUDWXUD&QLV]F]\JRZFLJX 36
PLQXW :UDOLZ\ MHVW QD G]LDDQLH SURPLHQLRZDQLD 89 RUD] URGRZLVND
kwaQHJR L ]DVDGRZHJR SR]D SU]HG]LDHP S+ 6SRUyG URGNyZ
dezynfekcyjnych skutecznie w stosunku do wirusa CAV- G]LDDM 3%
podchloryn sodu i 2% rR]WZyUVRG\NDustycznej.
EPIZOOTIOLOGIA. &KRURED Z\VWSXMH ZH ZV]\VWNLFK NUDMDFK ]H
]PLHQQ\P QDVLOHQLHP Z UyQ\FK UHJLRQDFK ZLDWD =DUD]HN MHVW SDWRJHQQ\
GOD SVyZ OLVyZ ZLONyZ NRMRWyZ VNXQNVyZ L QLHGZLHG]L 3RZV]HFKQH V
zakaHQLDEH]REMDZRZH3RGDWQRQD]DNDHQLHLPROLZRUR]ZLQLFLDVL
NOLQLF]QHMIRUP\FKRURE\GRW\F]\]ZLHU]WZNDG\PZLHNX1LHPQLHMMHdQDNQDMEDUG]LHMZUDOLZHVV]F]HQLWDGRW\JRGQLD\FLD=DNDHQLHZW\P
356
&+252%<36:
RNUHVLHSU]HELHJDQDGRVWUR]QDJ\PLSDGQLFLDPLLZVNDQLNLHP PLHUWHOQoFL VLJDMF\P =ZLHU]WD VWDUV]H V PQLHM ZUDOLZH UyGHP ZLUXVD
V SV\ WDN ] NOLQLF]Q MDN L ] EH]REMDZRZ SRVWDFL ]DNDHQLD RUD]R]GUoZLHF\ : SLHUZV]HM ID]LH FKRURE\ QLH]DOHQLH RG MHM SRVWDFL NOLQLF]QHM
wirus obecny jest we wszystkich wydzielinach i wydalinach ustrojowych. Do
WUDQVPLVML]DUD]NDGRFKRG]LZZ\QLNXNRQWDNWXEH]SRUHGQLHJRLSRUHGQLeJRGURJDOLPHQWDUQQDMF]FLHMSRSU]H]PRF]NDLOLQ]DNDRQ\FK]ZLeU]W2]GURZLHF\Z\GDODMZLUXVZUD]]PRF]HPSU]H]FRQDMPniej 6 mieVLF\ =DUD]HN ]RVWD VWZLHUG]RQ\ Z HNWRSDVR\WDFK NWyU\P SU]\SLVXMH VL
F]FLRZUROZV]HU]HQLXFKRURE\
PATOGENEZA. 3LHUZRWQ\P PLHMVFHP QDPQDDQLD VL ZLUXVD V NU\SW\
PLJGDNyZLNSNL3H\HUD6WGZLUXVSU]HQLNDGRZ]yZFKRQQ\FKLQacz\QLDPLFKRQQ\PLGRFLHUDGRNUZLRELHJXJG]LHLQLFMRZDQDMHVWZLUHPLDL
]DNDHQLHNRPyUHNUyERQNDQDF]\QLRZHJRZV]\VWNLFKWNDQHNLQDU]GyZ
ZHZQWU]Q\FK:WUREDQHUNLOHG]LRQDLSXFDVQDU]GDPLGRFHORZ\PL
3RG ZS\ZHP F\WRWRNV\F]QHJR G]LDDQLD ZLUusa dochodzi do rozwoju
]PLDQ PDUWZLFRZ\FK Z ZWURELH (IHNWHP LQIHNFML V ]DEXU]HQLD Z NU]HpQLFLXNUZLRUD]UHDNFMHQDGZUDOLZRFLZ\ZRDQHRVDG]DQLHPVLNRPSOHkVyZ LPPXQRORJLF]Q\FK wirus-SU]HFLZFLDR 3RZV]HFKQLH Z\VWSXMF\PL
NRPSOLNDFMDPL V FKURQLF]QH ]PLDQ\ Z QHUNDFK ]PWQLHQLH URJyZNL blue
eye L UR]VLDQH ZHZQWU]QDF]\QLRZH NU]HSQLFLH NUZL (DIC, disseminated intravascular coagulation=HVSyWHQ]DF]\QDUR]ZLMDVLMXZRNUHVLHZLUHPLLL
MHVW Z\ZR\ZDQ\ XV]NRG]HQLHP UyGERQND QDF]\QLRZeJR RUD] DNW\ZDFM
PHFKDQL]PyZ NU]HSQLFLD 8SROHG]RQD ]GROQR ZWUoby do syntezy i
usuwania uc]\QQLRQ\FK F]\QQLNyZ NU]HSQLFLD Z SRF]HQLX ] LFK ]ZLkV]RQ\P]X\FLHPSURZDG]GRZ\EURF]\QRZRFLLNUZDZLH
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji wynosi 29 dni. Pierwszym objaZHPMHVWJRUF]NDRNRR&NWyUDWUZDGQL=D]Z\F]DMXVWSXMH
po 12 GQLDFKLQLHNWyUH]DNDRQHSV\SRZUDFDMGR]GURZLD8 SR]RVWD\FK
]DNDRQ\FK ]ZLHU]W QDVWSXMH GUXJL VNRN JRUF]NL L UR]ZLMDM VL EDUG]LHM
Z\UDQHREMDZ\7WQRLRGGHFK\XOHJDMSU]\VSLHV]HQLX2EVHUZXMHVLWDNLH
REMDZ\RJyOQHMDNDSDWLDEUDNDSHW\WXL]ZLNV]RQHSUagnienie. W pewnym
RGVHWNXSU]\SDGNyZVWZLHUG]DVLGRGDWNRZR]DSDOHQLHVSRMyZHNZLDWoZVWUWVXURZLF]\Z\S\Z]RF]XLQRVD%RQDOX]RZDMDP\JERZHMLPLgGDNL PRJ E\ SU]HNUZLRQH RUD] SRNU\WH Z\EURF]\QDPL 'R UHJXODUQLH
Z\VWSXMF\PREMDZHPMHVWWNOLZROXEEROHVQRSDOSDF\MQDMDP\EU]XVzQHMV]F]HJyOQLHZRNROLF\ZWURE\NWyUDMHVWSRZLNV]RQD7DNLHSV\Z\Na]XM QLHFK GR UXFKX L SRSLVNXM 1LHNLHG\ Z\VWSXMH WDFK\NDUGLD R QLeZVSyPLHUQLH GX\P QDWHQLX GR Z\VRNRFL JRUF]ki. Na skyrze brzucha
PRJSRMDZLVLZ\EURF]\Q\=ZLHU]WDZ\PLRWXMLPDMELHJXQN8RJyl-
357
QLRQHPXSRZLNV]HQLXZ]yZFKRQQ\FKZRNROLF\V]\LWRZDU]\V]\REU]N
WNDQNLSRGVNyUQHMZRNROLF\JRZ\LWXRZLD
&]DV NU]HSQLFLD NUZL MHVW Z\GXRQ\ L ]DOH\ RG QDWHQLD REMDZyZ
FKRURERZ\FK:WRNXFKRURE\PRHGoFKRG]LGRVDPRLVWQHJRWZRU]HQLD
VL Z\EURF]\Q NUZLDNyZ L WUXGQ\FK GR ]DWDPRZDQLD NUZRWRNyZ ] G]LVH
SR Z\SDGQLFLX ]EyZ WU]RQRZ\FK 3omimo to, dochodzi do rozsianego
Z\VWSRZDQLD ZHZQWU]QDF]\QLRZ\FK VNU]HSyZ 2EMDZ\ QHUZRZH REVHrwuMHVLXSVyZEDUG]RU]DGNR-HG\QLHSU]\FLNLPSU]HELHJXPRJZ\VW
SL VNXUF]H WRQLF]QR-NORQLF]QH GHSUHVMD L WHUPLQDOQD SLF]ND D SRGF]DV
VHNFMLGRSRZV]HFKQLHVWZLHUG]DVLZ\EURF]yQ\ZSQLXPy]JX
Wraz ze wzrRVWHP FLHSRW\ ZHZQWU]QHM FLDD SRMDZLD VL OHXNRSHQLD
NWyUD XWU]\PXMH VL SU]H] FD\ RNUHV WUZDQLD JRUF]NL /LF]ED OHXNRF\WyZ
REQLDVLGRZPONUZLOXEMHV]F]HQLHM'RW\F]\WRJyZQLHQHXWUoILOL 3U]\ QLH SRZLNDQ\P SU]HELHJX Z PRPHQFLH SRF]WNX SRZURWX GR
]GURZLDQHXWURILOLLWRZDU]\V]\OLPIRF\WR]D6WRSLHQDVLOHQLDOHXNRSHQLL jest
SURSRUFMRQDOQ\ GR RVWURFL REMDZyZ FKRURERZ\FK : SU]\SDGNDFK JG\
JRUF]ND WUZD NUyWNR OHXNRSHQLD VWDMH VL MHG\Q\P XFKZ\WQ\P REMDZHP
kliniczQ\PQDWRPLDVWJG\XWU]\PXMHVLSRZ\HMGQLDZyZF]DVUR]ZLMDVL
W\SRZD FKRURED R RVWU\P SU]HELHJX %DGDQLHP PRF]X VWZLHUG]D VL REHcQR ELDND L ELOLUXELQ\ : WUDNFLH UR]ZRMX FKRURE\ REQLD VL VWRSQLRZR
SR]LRPFXNUXWDNHZNRFRZHMID]LHMHMWUZDQLDPRHGRMGR]QDF]QHM
hipoglikemii $NW\ZQR Hn]\PyZ ZWURERZ\FK Z VXURZLF\ NUZL URQLH
przez 14 pierwszych dni trwaQLDLQIHNFMLQDVWSQLHZDKDVLZ]DOHQRFLRG
UR]OHJRFL]PLDQZWUREowych.
&KRUREDPRHSU]HELHJDDJRGQLHlub bezobjawowo z 12-GQLRZJoUF]NLNUyWNRWUZDOHXNRSHQLPRHWHSU]\ELHUDSRVWDRVWUWUZDMF
RGGRGQLNWyUDNRF]\VLMHGQDNZ\]GURZLHQLHP:SRVWDFLQDGRVWUHM
Z\VWSXMFHM]D]Z\F]DMSRZWDUJQLFLXZLUXVDGRFDNRZLFLHZUDOLZHMSRSuODFML REVHUZXMH VL QDJH ]HMFLD PLHUWHOQH Z GQL RG SRMDZLHQLD VL
goUF]NL
Po 1 W\JRGQLDFK RG XVWSLHQLD RVWU\FK REMDZyZ FKRURE\ X 10%
R]GURZLHFyZ SRMDZLD VL ]PWQLHQLH URJyZNL NWyUH ]DQLND VDPRLVWQLH
5R]ZLMDMF\PVL]PLDQRPZURJyZFHPRHWRZDU]\V]\EyONWyU\XVWSXMH
SR MHM ]XSHQ\P ]PWQLHQLX : SU]\SDGNDFK R DJRGQ\P SU]HELHJX ]PtQLHQLH URJyZNL PRH E\ MHG\Q\P REMDZHP 3U]HFKRURZDQLH SR]RVWDZLD
GXJRWUZDMFRGSRUQR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6HNF\MQLHVWZLHUG]DVLZ\EURF]ynRZRSRGERQVXURZLF]RGNDZZ]DFKFKRQQ\FKJUDVLF\WU]XVtFHLZWNDQFHSRGVNyUQHM1DVNXWHN]PLDQPDUWZLFRZ\FKZZWURELHSU]yELHUD RQD EDUZ yWREU]RZ OXE FLHPQRF]HUZRQ MHVW QRUPDOQ\FK URzPLDUyZOHF]REU]PLDD7\SRZGODWHMFKRURE\]PLDQMHVWEDUG]RZ\UD
QLH ]D]QDF]RQ\ REU]N L ]JUXELHQLH FLDQ ZRUHF]ND yFLRZHJR 1LHMHGQo-
358
&+252%<36:
NURWQLHMHVWRQSRNU\W\GHOLNDWQ\PQDORWHPZyNQLNRZ\POHG]LRQDZ]\
FKRQQHLPLJGDNLVSRZLNV]RQH'RF]VWRJUDVLFDLWU]XVWNDV]QDFzQLH REU]NH L PDM Z\JOG JDODUHWRZDW\ : NRU]H SU]HNUZLRQ\FK QHUHN
PRJ Z\VWSRZD V]DURELDH RJQLVND +LVWRSDWRORJLF]QLHVWZLHUG]D VL ZeZQWU]MGURZH FLDND ZWUWRZH Z NRPyUNDFK ZWURE\ QHUHN L XNDGX VLateczkowo-UyGERQNRZHJR
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne nie tZRU] FKDUDNWHU\VW\F]QHJR
REUD]X 1LHPQLHM MHGQDN ]DEXU]HQLD RGNRZR-jelitowe z zachowanym
SUDJQLHQLHP X QLH V]F]HSLRQ\FK V]F]HQLW SU]HELHJDMDFH ] VLOQ\P RVRZLeQLHP OHXNRSHQL WURPERF\WRSHQL L SU]HGXRQ\P F]DVHP NUZDZLHQLD
mRJ QaVXZD SRGHMU]HQLH WHM FKRURE\ 3U]\\FLRZR UR]SR]QDQLH PRQD
SRWZLHUG]LSU]H]L]RODFMZLUXVD]Z\FLHNX]QRVDNUZL ZRNUHVLHJRUFzNRZ\P L PRF]X :WURED QLH MHVW GREU\P PDWHULDHP GR EDGD ZLUXVROoJLF]Q\FK ]H Z]JOGX QD ]DZDUWR DUJLQD]\ KDPXMFHM UHSOLNDFM NZDVX
QXNOHLQRZHJRZLUXVD3RPLHUWQLHPRQDZ\NU\ZDDQW\JHQ\ZLUXVDRGF]ynem immunofluorescencji OXE Z\ND]D FKDUDNWHU\VW\F]QH ZHZQWU]MGURZH
FLDND ZWUWRZH Z KLVWRSDWROoJLF]Q\FK VNUDZNDFK WNDQHN ZWURE\ L QHUek.
&]WHURNURWQ\VNRNPLDQDSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FKZEDGDQLXVHURORJLFzQ\PSDU\VXURZLFMHVWUyZQLHSRWZLHUG]HQLHPSU]HE\FLD]DNDQHJR]DSDOeQLDZWURE\'REDGDVHURORJLF]Q\FK X\ZDVLRGF]\Qu immunodyfuzji i
testu ELISA.
P26732:$1,(. 8SVyZ]FLNLPSU]HELHJLHPFKRURE\SRGF]DVNWy
UHMIXQNFMDZWURE\MHVW]QDF]QLHXSROHG]RQDWUDQVIX]MDNUZLX]XSHQLDMFD
F]\QQLNLNU]HSQLFLDLS\WNLNUZLPRHRND]DVLNRQLHF]QD=DOHFDQH jest
GR\OQHSRGDZDQLHS\QyZZLHORHOHNWUROLWRZ\FKWDNLFKMDNQSS\Q5LQJera QLH W\ONR SR WR HE\ Z\UyZQD VWUDW\ S\QyZ Z\ZoDQH Z\PLRWDPL L
ELHJXQN DOH UyZQLH Z FHOX REQLHQLD WHPSHUDWXU\ FLDD : SU]\SDGNDFK
Z\VWSLHQLD SLF]NL Z\ZRDQHM VWDQHP KLSRJOLNHPLL UDG]L VL SRGDZD Go\OQLHUR]WZyUJOXNR]\ ZGDZFHPONJZFLJXPLQXW3RGWU]yPDQLHRGSRZLHGQLHJRSR]LRPXJOXNR]\Z\PDJDNRQW\QXRZDQLDZOHZyZZ
LORFL 0,9 g/kg/godz. NalH\ UyZQLH G\ GR REQLHQLD Z\VRNLHJR
poziomu amoniaku ZH NUZL Z\QLNDMFHJR ] XV]NRG]HQLD IXQNFML QHUHN
2VLJDVLWRSRSU]H]GLHWQLVNRELDNRZGRRGE\WQLF]HZOHZ\RF]\V]F]DM
FHL]DNZDV]DMFHURGRZLVNRMHOLWDJUXEHJRUHGXNFMDUR]SDGXELDNRZHJRZ
MHOLWDFKNWyUHJRSURGXNWHPMHVWDPRQLDN'RGDWNRZRZVND]DQHMHVWSDUHnteralne lub doustQHSRGDZDQLHSUHSDUDWyZSRWDVRZ\FKLZLWDPLQ\&ZFHOX
]PQLHMV]HQLDZWyUQHMUHVRUSFMLDPRQLDNXZQHUNDFK6WRVRZDQHVWHDQWybiotyki o szerokim speNWUXP G]LDDQLD 7HWUDF\NOLQ\ podawane w okresie
UR]ZRMX ]EyZ SRZRGXM LFK SU]HEDUZLHQLH GODWHJR WH QLH SRZLQQR VL
SRGDZD W\FK DQW\ELRW\NyZ SU]HG SRMDZLHQLHP VL ]EyZ VWD\FK 3U]HjFLRZH ]PtQLHQLH URJyZNL NWyUH REVHUZXMH VL Z trakcie choroby lub po
359
szczepieniu atenuowaQ\PL V]F]HSLRQNDPL ]DZLHUDMF\PL ZLUXV &$9-1 nie

Z\PDJDOHF]HQLD1LHPQLHMMHGQDNPDFLRIWDOPRORJLF]QH]DWURSLQ DJRG]
EyO Z\ZRDQ\ VNXUF]HP FLDND U]VNRZHJR NWyU\ PRH WRZDU]\V]\ W\P
]PLDQRP:WUDNFLHXWU]\P\ZDQLDVLLOHF]HQLD]PLDQQDURJyZFHSV\QDOe\ FKURQL SU]HG MDVQ\P ZLDWHP .RUW\NRVWHU\G\ V SU]HFLZZVND]DQH Z
OHF]HQLX]PLDQURJyZNowych.
=DSRELHJDQLH 3V\ NWyUH SU]HFKRURZD\ W FKRURE WDN Z IRUPLH EHzobjawowej, MDN L NOLQLF]QHM QDE\ZDM RGSRUQRFL QD SRZWyUQH ]DNDHQLH
WUZDMFHFDH\FLH2GSRUQHQD]DNDHQLHVXNLSU]HND]XMVZRLVWHSU]HFLwFLDDMXZRNUHVLHSRGRZ\PSU]H]R\VNRDQDVWSQLHSRSRURG]LHZUD]]
VLDU8WDNLFKV]F]HQLWSR]LRPVZRLVW\FKSU]HFLZFLDNRUHOXMH]SR]LRPHP
SU]HFLZFLDVXURZLF]\FKXVXN3U]HFLZFLDDPDWF]\QHRGVXNLPPXQL]RZaQ\FKGHF\GXMRWHUPLQLHF]\QQHMLPPXQL]DFMLV]F]HQLW6]F]HSLHQLHV]F]eQLWMHVWVNXWHF]QHZPRPHQFLHJG\PLDQRSU]HFLZFLDVSDGQLHGRSR]LRPX
SRQLHM3RQLHZDRNUHVSyWUZDQLDSU]HFLZFLDVZRLVW\FKGODZLUXVD
FKRURE\5XEDUWKDZ\QRVLGQLDRGSRZLHGQLRQLVNLLFKSR]LRPPRHMX
Z\VWSRZD QDZHW X 7-W\JRGQLRZ\FK V]F]HQLW 1LHPQLHM MHGQDN PLDQD
QLH PDMFH QHJDW\ZQHJR ZS\ZX QD LPPXQL]DFM Z\VWSXM X ZV]\VWNLFK
szczeQLWRNRR-W\JRGQLD\FLD
'RVWSQHV]F]HSLRQNL SU]HFLZNRWHMFKRURELHV]azwyczaj preparatami
VNRMDU]RQ\PL]DZLHUDMF\PLWDNHDQW\JHQ\ZLUXVDQRVyZNL i parwowirozy.
Po szczepieniu szczepionNDWHQXRZDQXQLHNWyU\FKSVyZZ\VWSXMHSU]HjFLRZH ]PWQLHQLH URJyZNL D ZLUXV Z\GDODQ\ MHVW ] PRF]HP 2EHFQLH GoVWSQH V V]F]HSLRQNL ]DZLHUDMFH ZLUXV &$9- NWyU\ FKURQLF SV\ SU]HG
infekcjami CAV-1 i CAV- QLH Z\ZRXMH ]PWQLHQLD URJyZNL L QLH MHVW
wydalany z moczem. Szczepionka z CAV-2 podana nieodpowiednio (np.
GR\OQLH PRH Z\ZRD SU]HPLMDMF\ NDV]HO L SRZLNV]HQLH PLJGDNyZ
=DOHFDVLFRQDMPQLHMGZLHLQLHNFMHV]F]HSLRQNLZRGVWSLH4 tygodni w
810. i 12W\JRGQLX\FLDDQDVWSQLHFRURF]QHGRV]F]HSLDQLHSVyZ
360
&+252%<36:
:FLHNOL]QD
(DF lyssa, ang. rabies)
:FLHNOL]QD MHVWRVWURSU]HELHJDMF\PQLHURSQ\P]DSDOHQLHPLVWRW\V]aUHM Py]JX L UG]HQLD Z\VWSXMF\P X ZV]\VWNLFK ]ZLHU]W VWDRFLHSOQ\FK L
F]RZLHND : REUD]LH NOLQLF]Q\P FKRURE\ GRPLQXM REMDZ\ SRGQLHFHQLD L
SRUDH:LNV]RSU]\SDGNyZNRF]\VLPLHUFL
ETIOLOGIA. :FLHNOL]Q Z\ZRXMH QHXURWURSRZ\ ZLUXV ZFLHNOL]Q\,
QDOHF\ GR URG]LQ\ Rhabdoviridae i rodzaju Lyssavirus NWyU\ REHMPXMH UywQLH W]Z ZLUXV\ ZFLHNOL]QRSRGREQH 6]F]HS\ ZFLHNOi]QRSRGREQH UyQL
VL RG NODV\F]QHJR ZLUXVD ZFLHNOL]Q\ EXGRZ DQW\JeQRZ L HSLGHPLRORJL
SRZRGRZDQ\FK ]DNDH QLHPQLHM MHGQDN Z\ZRXM UyZQLH PLHUWHOQLH
SU]HELHJDMFFKRUREREDUG]R]EOLRQ\FKREMDZDFK1DSRGVWDZLHDQDOL]\
struktury antygenowej i genetycznej w rodzaju Lyssavirus Z\UyQLDVLVHUoW\Syw i 7 genoW\SyZ
1) serotyp 1 genotyp 1 V]F]HS\ZLUXVDZFLHNOL]Q\NODV\F]QHM
2) serotyp 2 genotyp 2 V]F]HS\ ZFLHNOL]QRSRGREQH ] SURWRW\SRZ\P
wirusem Lagos,
wirusem Mokola,
wirusem Duvenhage,
5) serotyp 5 genotyp 5 V]F]HS\ZFLHNOL]QRSRGREQHL]RORZDQHRGQLetoperzy w Europie (EBL 1, european bat lyssavirus 1),
6) serotyp 5 genotyp 6 V]F]HS\ZFLHNOL]QRSRGREQHL]RORZDQHRGQLeotoperzy w Europie (EBL 2, european bat lyssavirus 2),
7) genotyp 7 V]F]HS\ZFLHNOL]QSRGREQHL]RORZDQHRGQLHWRSHU]\RZocoHUQ\FKLRZDGRHUQ\FKZ$XVWUDOLL
:LULRQ ZLUXVD NODV\F]QHM ZFLHNOL]Q\ PD NV]WDW SRFLVNX NDUDELQRZHJR
UHGQLF QP L GXJR QP 1XNOHRNDSV\G ZLUXVD ZFLHNOL]Q\
]DZLHUD51$LFLOH]QLP]ZL]DQHWU]\ELDND1 nukleoproWHLQ/
RNA-zaleQSROLPHUD]51$0 IRVIRSURWHLQ1XNOHRNDSV\GRWRF]oQ\MHVWSRGZyMQRWRF]NELDNRZ0 matrixZNWyUHMRVDG]RQDMHVW
gliNRSURWHLQD *RGSRZLHG]LDOQD ]D LQGXNFM SU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FK Z
]DNDRQ\P RUJDQL]PLH 7DN MDN LQQH ZLUXV\ ] RWRF]N ZLUXV ZFLHNOL]Q\
ZUDOLZ\MHVWQDNZDV\UR]SXV]F]DOQLNLRUJDQLF]QHLGHWHUJHQW\3URPLHQLowanie UV i temperatura 55q&QLV]F]JRZSU]HFLJXNLONXPLQXW:JQLM
F\FK]ZRNDFKZLUXV]DFKRZXMH]DNDQRSU]H]NLONDW\JRGQL
EPIZOOTIOLOGIA. 3UDZLHZV]\VWNLH ]HMFLDPLHUWHOQHF]RZLHND]SoZRGXZFLHNOL]Q\Z\VWSXMZNUDMDFKWURSLNDOQ\FKJG]LH]DPLHV]NXMH
OXGQRFL ZLDWD : UHMRQDFK W\FK GRPLQXMH ZFLHNOL]QD SVyZ : VWUHILH
:FLHNOL]QD
361
NOLPDWX XPLDUNRZDQHJR ZFLHNOL]QD Z\VWSXMH JyZQLH X ]ZLHU]W ZROQR

\MF\FK $QWDUNW\ND L 2FHDQLD -DSRQLD RUD] QLHNWyUH L]RORZDQH REV]DU\
JHRJUDILF]QHMDNQDSU]\NDG6]ZHFMDZROQHVRGZFLHNOL]Q\:LHOND%UyWDQLDSR]RVWDZDDNUDMHPZROQ\PRGZFLHNOL]Q\GRF]HUZFDURNX
NLHG\WRUR]SR]QDQRZFLHNOL]Q XQLHWRSHU]DZSRUFLH1HZKDYHQZSRuGQLRZHM $QJOLL : URNX ]GLDJQR]RZDQR ZFLHNOL]Q X QLHWRSHU]\ Z
$XVWUDOLLNWyUDXFKRG]LDGRWG]DNRQW\QHQWZROQ\RGZFLHNOL]Q\
:ZLNV]RFLNUDMyZZLDWDZFLHNOL]QDZ\VWSXMHHQGHPLF]QLH:HGXJ
UDSRUWyZ ZLDWRZHM 2UJDQL]DFML =GURZLD World Health Organization
:+2 MHM UH]HUZXDUHP Z (XURSLH V ]ZLHU]WD ZROQR \MFH ZUyGQLFK
UXG\ OLV ]DMPXMH SLHUZV]H PLHMVFH *yZQ\P UH]HUZXDUHP ZFLHNOL]Q\ Z
$PHU\FH3yQRFQHMMHVWV]RS1LHWRSHU]HZDPSLU\VLVWRWQ\PUH]HUZXDUHP
]DUD]NDZ&HQWUDOQHML3RXGQLRZHM$PHU\FHJG]LHVWDQRZLUyGR]DNDeQLD GOD PLHMVFRZ\FK NUyZ : NUDMDFK WDNLFK MDN 7XUFMD L ,QGLH ZFLHNOL]QD
Z\VWSXMHJyZQLHXSVyZ-DNSRGDMVWDW\VW\NL:+2]DFKRURZD
F]RZLHNDQDZFLHNOL]Q MHVWZ\QLNLHPWUDQVPLVMLWHJRZLUXVDRGSVyZ:
3ROVFH Z RNUHVLH RVWDWQLHJR SLWQDVWROHFLD ]DUHMHVWURZano ponad 23 000
SU]\SDGNyZ ZFLHNOL]Q\ = WHJR GRW\F]\R ]ZLHU]W GRPowych, a
]ZLHU]WZROQR\MF\FK1DMZ\V]ZW\PRNUHVLHOLF]ESU]\SDGNyZ
ZFLHNOL]Q\ ]DQRWRZDQR Z URNX =H ]ZLHU]W GRPRZ\FK QDjZ\V]\RGVHWHNVWZLHUG]RQRXNRWD E\GD 6,5% i psa 4,8%.
=H]ZLHU]WZROQR\MF\FKGRW\F]\ROLVDUXGHJRMHQRWD0%
VDUQ\NXQ\ERUVXND3RMHG\QF]HSU]\SDGNLZFLHNOL]Q\]DUHMeVWURZDQRXG]LNDMHDDVLF\V]F]XUDZRGQHJRV]F]XUDOGRZHJRZLHZLyrNLZLONDL]DMFD
'DQHHSL]RRWLRORJLF]QHZVND]XMHNRWPRHVWZDU]DGXH]DJURHQLH
GOD F]RZLHND ERZLHP \MH Z MHJR EOLVNLP RWRF]HQLX :\VRNL ZVNDQLN
zaFKRURZD]DQRWRZDQR XE\GD -HGQDNH E\GR VWDQRZL OHSH RJQLZR Z
DFXFKX WUDQVPLVML ZFLHNOL]Q\ =DUyZQR NRW MDN L E\GR SRZLQQ\ E\
poddawane szczepieniom profilaktycznym. Pies jest trzecim pod wzgOGHP
F]VWoWOLZRFL Z\VWSRZDQLD ZFLHNOL]Q\ JDWXQNLHP 2JURPQ\ ZS\Z QD
WDNZDQLHV\WXDFMPDMRERZL]NRZHV]F]HSLHQLDSVyZSU]HFLZNRZFLeklinie.
UyGHP ]DNDHQLD V FKRUH ]ZLHU]WD JyZQLH SV\ G]LNLH ]ZLHU]WD
PLVRHUQH L QLHWRSHU]H =DNDHQLH Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK SU]HQRVL VL
SUDZLHZ\F]QLHSU]H]SRNVDQLHLZSURZDG]HQLHOLQ\]DZLHUDMFHMZLUXVD
GR VNyU\ PLQL OXE ERQ OX]RZ\FK 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH SoSU]H]SU]\SDGNRZHGRVWDQLHVLOLQ\]ZLUXVHPGRUDQLLQQ\FKXV]NRG]H
sNyU\3RQDGWRLVWQLHMHSUDZGRSRGRELHVWZR]DNDHQLDDOLPHQWDUQHJRDHUoJHQQHJRZFKDQLDQLHDHUR]ROXZLUXVDZODERUDWRULDFKLRGFKRGyZQLHWRSeU]\ZMDVNLQLDFKMDWURJHQQHJRSU]HV]F]HS\URJyZNLXOXG]LLUyGPDFLFzQHJRXQLHWRSHU]\LVNXQNVyZ
362
&+252%<36:
PATOGENEZA. :WRNXUR]ZRMX]DNDHQLDQLHGRFKRG]LGRZLUHPLL3R
ZQLNQLFLXGRUDQ\OXEERQ\OX]RZHMZLUXVUHSOLNXMHZPLRF\WDFKRGNLONX
W\JRGQL GR NLONX PLHVLF\ QDVWSQLH ZLH VL ] ORNDOQ\PL ]DNRF]HQLDPL
QHUZRZ\PL L ZGUXMHREZRGRZ\PL ZyNQDPL QHUZRZ\PL GR rdzenia kr
JRZHJRLGRPy]JX7DPUHSOLNXMHVLWZRU]FF\WRSOD]PDW\F]QHVNXSLHQLD
Z QHXURQDFK FLDND 1HJULHJR SRWHP GURJ ]VWSXMF SRSU]H] ZyNQD
QHUZyZREZRGRZ\FKSU]HQLNDGROLQLaQHNNXENyZVPDNRZ\FKURJyZNL
VNyU\LLQQ\FKQDU]GyZ-HHOLZLUXVREHFQ\MHVWZJUXF]RDFKOLQRZ\FKWR
UyZQRF]HQLHPRQDZ\NU\JRZWNDQFHPy]JRZHM:SU]\SDGNX]DNDeQLD DHURJHQQHJR PLHMVFDPL SR]DQHUZRZHJR QDPQDDQLD VL ZLUXVD V NoPyUNL QDERQNDOLQLDQHNLSXF:LUXV XZDOQLDQ\MHVW]]DNRF]HQHUZowych na 2 GRGQLSU]HGZ\VWSLHQLHPREMDZyZNOLQLF]Q\FK=DUHMHVWURZaQRMHGQDNSU]\SDGNLMHJRREHFQRFLZOLQLH]DNDRQ\FK]ZLHU]WMXQD
GQLSU]HGSRF]tkiem klinicznym choroby.
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLMHVWGXJL8SVyZZ\QRVL]Z\NOH
38 tygodniDOHFKRUREDPRHXMDZQLVLSRPLHVLFDFK8E\GDRNUHV
WHQZDKDVLRGGRGQL'XJRRNUHVXLQNXEDFML]DOH\SUDZGRSoGREQLHRGLORFLZLUXVDZSURZDG]RQHJRZPLHMVFHXNV]HQLD:W\PRNUHVLH
QLHGRFKRG]L]UHJX\GRUHDNFML]HVWURQ\XNDGX RGSRUQRFLRZHJR
3U]HELHJNOLQLF]Q\ZFLHNOL]Q\V]F]HJyOQLHXSVyZG]LHOLVLQDWU]\ID]\
SURGURPDOQPHODQFKROLLSRGQLHFHQLDV]DRZLSRUDH-HVWWRMHGQDN
SRG]LDV]WXF]Q\SRQLHZDREUD]NOLQLF]Q\ZFLHNOL]Q\QDNWyU\VNDGDMVL
symptomy SRFKRG]FH ] RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR FHFKXMH VL
]QDF]QUyQRURGQRFLL]PLHQQRFL1LHZV]\VWNLHREMDZ\LVWDGLDFKRUoE\ SRMDZLDM VL X ]DNDRQHJR ]ZLHU]FLD 'R F]VWR WUDILDM VL SRVWDFLH
DW\SRZH &KRURED SR UR]ZLQLFLX VL REMDZyZ NOLQLF]Q\FK NRF]\ VL ]
reJX\PLHUFL2EHFQLH]QDQHVGRQLHVLHQLDRSRVWDFLDFKEH]REMDZRZ\FK
SU]HZOHN\FK D QDZHW R SU]\SDGNDFK SRZURWX GR ]GURZLD ]DNDRQ\FK
RVREQLNyZ
:RNUHVLHSURGURPDOQ\PWUZDMF\PRGGRGQLXZV]\VWNLFK]ZLeU]W SLHUZV]\P REMDZHP MHVW ]PLDQD Z ]DFKRZDQLX 8 SVyZ DJUHV\ZQ\FK
PRHVLWRSU]HMDZLDW\PHVWDMVLDJRGQLHMV]HLDWZHGRSURZDG]HQLD
QDWRPLDVW WH R XVSRVRELHQLX ]UyZQRZDRQ\P ]DF]\QDM ]DFKRZ\ZD VL
QHUZRZRZ\ND]XMQLHSRNyMRJyOQLHZ]PRRQSREXGOLZRLPRJQagle
NVD EH] SRZRGX : LQQ\FKSU]\SDGNDFK REVHUZXMH VLQLHQDWXUDOQ\ VWDQ
GHSUHVMLOXEZHVRRFLLOL]DQLHSRUNDFKUHQLFHXOHJDMUR]V]HU]HQLXGR
F]VWR QLHUyZQRPLHUQHPX DQL]RNRULD &LHSRWD ZeZQWU]QD FLDD PRH
E\ SRGZ\V]RQD OXE XWU]\PXMH VL Z JUDQLFDFK QRUP\ &KRUH ]ZLHU]WD
WUDF DSHW\W L SUDJQLHQLH V]XNDM PLHMVF RGRVREQLRQ\FK OXE ZDVDM VL
EH]FHORZR 3RZV]HFKQ\P ]MDZLVNLHP MHVW ]MDGDQLH SU]HGPLRWyZ QLHMDGDlQ\FKQSVRP\SDW\NyZNDPLHQL'R F]VWRGRFKRG]LGR poGUDQLHQLD
OXE SREXG]HQLD XNDGX PRF]RZR-SFLRZHJR FR SU]HMDZLD VL F]VW\P Rd-
:FLHNOL]QD
363
dawaQLHPPRF]XXVDPFyZHUHNFMLZ]PRRQ\PSRSGHPSFLRZ\P3R
W\PRNUHVLHFKRUREDSU]HFKRG]LZVWDGLXPSRGQLHFHQLDOXESRUDHNWyUH
VFKDUDNWHU\VW\F]QHGODIRUP\V]DRZHMOXEFLFKHMSRUDHnnej).
)RUPDV]DRZD MHVWW\SRZDGODSU]HELHJXZFLHNOL]Q\:WUDNFLHMHMWUZaQLD ]ZLHU]WD VWDM VL DJUHV\ZQH L QLHEH]SLHF]QH &KRUH SV\ DWDNXM LQQH
]ZLHU]WDLOXG]LZ\ND]XMFSU]\W\PQDG]Z\F]DMQVLLVSUDZQR2JDrQLDMHUR]GUDQLHQLHVQLHVSRNRMQHLQDGPLHUQLHUHDJXMQDERGFHVXFKoZHLZ]URNRZH:NUyWNLFKRGVWSDFKF]DVXSV\ZSDGDMZVWDQSRGQLHFeQLDJZDWRZQLHUHDJXMQDGRW\NZ\ND]XMZLaWRZVWUWZDUF]LJU\]QLH
LVWQLHMFHXURMRQHSU]HGPLRW\+DDVPRHSURZRNRZDMHGRDWDNX=ZLeU]WD WUDF SRF]XFLH RVWURQRFL L VWUDFKX SU]HG QDWXUDOQ\PL ZURJDPL L
F]RZLHNLHP : F]DVLH QDSDGX V]DX QLH RGF]XZDM EyOX SU]H] FR PoH
GRFKRG]L GR VDPRRNDOHF]H ,OXVWUDFM WHJR IDNWX MHVW ]DFKRZDQLH VL
ZFLHN\FK SVyZ ]DPNQLW\FK Z NODWNDFK : QDSDGDFK V]DX JU\] GUuty i
SUW\NODWHNDPLFVRELH]E\SRWHP]DSDGDMZVWDQRWSLHQLDSU]HGSoQRZQ\P DWDNLHP : Z\QLNX SRUDHQLD JDUGD FKRUH ]ZLHU]WD QLH PRJ
SU]H\NDZRG\&]VWRREVHUZXMHVLQDGPLHUQHOLQLeQLH:PLDUSRVWSX
FKRURE\ SRJELDM VL REMDZ\ EUDNX NRRUG\QDFML PLQLRZHM L RURGNRZH
'RFKRG]LGRNRQZXOVMLZWUDNFLH NWyU\FKQDVWSXMHPLHU OXE]HMFLHSoSU]HG]DQH NUyWNLP RNUHVHP SRUDH 1D W\P HWDSLH UR]ZRMX FKRURE\ X
]ZLHU]W NWyUH MHV]F]HQLHSDG\ UR]ZLMD VL ID]D SRUDH 2EMDZLD VL RQD
Z\VRNLP OXE RFKU\S\P V]F]HNDQLHP SRUDHQLHP XFKZ\ ] HZHQWXDOQ\P
Z\SDGQLFLHPM]\NDQLHGRZDGHPLSRUDHQLHPNRF]\QW\OQ\FK&KRURED
ZWHMIRUPLHWUZDRGGRGQLPLHUMHVWZ\QLNLHPSRVWSXMFHJRSRUaHQLD
Forma cicha UR]ZLMDVL]D]Z\F]DMSRGQLDFKRGZ\VWSLHQLDSLHUwV]\FK V\PSWRPyZ : IRUPLH WHM ID]D SRGQLHFHQLD MHVW EDUG]R NUyWND OXE
ZFDOHQLHZ\VWSXMH&KDUDNWHU\VW\F]QFHFKVZF]HVQHSRUDHQLDJDUGDL
XFKZ\RUD]REILWHOLQLHQLHLQLHPRQRSR\NDQLD3RUDHQLDIXQNFMLPoWRU\F]Q\FKLQLFMRZDQHVZPLHMVFXZQLNQLFLDZLUXVDGRRUJDQL]PXLURzSU]HVWU]HQLDMVLQDVWSQLHZREUELHFDHJRRURGNRZHJRV\VWHPXQHUZoZHJR : SU]\SDGNX SRNVDQLD RNROLF\ WZDU]RZHM MDNR SLHUZV]H PRJ URzZLQ VL SRUDHQLD QHUZyZ F]DV]NRZ\FK 3RZV]HFKQH MHVW RSDGDQLH uFKZ\=ZLHU]WDXNWyU\FKZ\VWSXMHIRUPDFLFKDQLHVDJUesywne i rzadko
SUyEXM XJU\ 3RUDHQLD UR]ZLMDM VL EDUG]R V]\ENR QD ZV]\VWNLH F]FL
FLDD SR F]\P Z FLJX NLONX NLONXQDVWX JRG]LQ GRFKRG]L GR SLF]NL L
PLHUFL 2NUHV RG SRMDZLHQLD VL SLHUZV]\FK REMDZyZ SRUDH GR PLHUFL
trwa zwykle 10 dni.
8NRWyZREMDZ\VSRGREQH:FLHNH RVREQLNLDWDNXMQDJOHJU\]FL
GUDSLF ] RJURPQD V]\ENRFL L G]LNRFL 3RGF]DV RNUHVyZ FLV]\ WR MHVW
SRPLG]\QDSDGDPLV]DXREVHUZXMHVLGUHQLDPLQLRZHOLQRWRNLURzV]HU]HQLHUHQLF1LHNWyUH]QLFKPDMVNRQQRGRXFLHF]HNLQLHSU]HUZaQHJRZGURZDQLDDGR]XSHQHJRZ\F]HUSDQLD:SU]HELHJXSRVWDFLFLFKHM
364
&+252%<36:
(poUDHQQHMNRW\PUXF]LDV]VL'RF]VWRIRUPDFLFKDZyVWSXMHSR
DWDNDFKV]DXRNRRGQLDWUZDQLDREMDZyZNOLQLF]Q\FK3RQLHZDZUDOiZR NRWyZ QD ]DNDHQLH ZLUXVHP ZFLHNOL]Q\ MHVW EDUG]R GXD F]VWR
SU]HELHJ FKRURE\ MHVW X QLFK JZDWRZQ\ L V]\EV]\ QL X SVyZ 1D VNXWHN
EDUG]R V]\ENR SRVWSXMF\FK SRUDH PLHU QDVWSXMH ]D]Z\F]DM SR 4
GQLDFKRGVWZLHUG]HQLDSLHUZV]\FKV\PSWRPyZ5]DG]LHMWHREVHUZXMHVL
SRUDHQLHJDUGDLXFKZ\QDWRPLDVW]GXUHJXODUQRFLQRWXMHVL]PLDQ
Z\VRNRFLWRQXZ\GDZDQ\FKRGJRVyZPLDXF]HQLD
:FLHNOL]QD XE\GDPDQLHW\SRZ\SU]HELHJLWRSoZRGXMHHF]VWRQLH
MHVWUR]SR]QDZDQD1DMF]FLHMREVHUZXMHVLREMDZ\QLHVWUDZQRFLREQLoQHDNQLHQLHVSDGHNZ\GDMQRFLPOHF]QHMDWRQLZaczaZ]GFLHL]DSDUFLD
DQLHNLHG\ELHJXQN:SyQLHMV]\PRNUHVLHZ\VWSXMGUJDZNLJUXSPLQL
SDUFLH QD SURVWQLF OLQRWRN SU]HFLJH U\F]HQLH ]LHZDQLH QLHQDWXUDOQH
WU]\PDQLH JRZ\ RGVDG]HQLH RJRQD FKZLHMQR ]DGX SRUDHQLD NRF]\Q
tylnych, potykaQLHVL:SRVWDFLV]DRZHMNWyUD]GDU]DVLU]DGNR]ZLHU]WD
QDSLHUDMQDFLDQ\]DSLHUDMVLZ]LHPLLPRJDPDQRJL3RQDGWRZ\Na]XMQDGZUDOLZRQDGZLNLUXFK3UyEXMV]DURZDQDLQQH]ZLHU]WDL
SU]HGPLRW\OHF]WHDWDNLF]VWRQLHGRFKRG]GRVNXWNX]HZ]JOGXQDEUDN
NRRUG\QDFML UXFKyZ =ZLHU]WD V SRGQLHFRQH L QLHVSRNRMQH 3U]HFLJ\
RFKU\S\ U\N ] NUyWNLPL SU]HUZDPL PRH WUZD SU]H] FD\ RNUHV REMDZyZ
NOLQLF]Q\FKDGRPLHUFL]ZLHU]FLD3U]HELHJWHMIRUP\MHVW]D]Z\F]DMJZD
towny i trwa 24JRG]LQ:IRUPLHSRUDHQQHMNWyUDWUZD7 dni obserZXMHVL]DWDF]DQLH]DGHPZLRWNRRJRQDREQLRQHF]XFLHVDEROLQoWRNDQLHNLHG\Z\SDGDQLHSUFLDXEXKDMyZ
8RZLHFFKRUREDSU]HELHJDSRGREQLHMDNXE\GD1DMF]FLHMZ\VWSXMH
niHSRNyMZ]PRRQ\SRSGSFLRZ\RFKU\SHEHF]HQLHSRUDHQLDWUXGQoFLZSRUXV]DQLXVL
8 NRQL Z\VWSXMH QLHSRNyM L REMDZ\ SRGREQH GR PRU]\VNRZ\FK 3oGREQLHMDNLQQH]ZLHU]WDNRQLHJU\]LNRSL6WZLHUG]DVLXQLFKGUJDZNL
ZSDGDQLHQDFLDQ\VWDMQL LQDSLQDQLHVLMDNGRRGGDZDQLDPRF]X0RHWH
SRMDZLVLQDJOHNXODZL]QD MHGQHMNRF]\Q\SRF]\PQDVWSQHJRGQLDGoFKRG]LGR]DOHJDQLD3RVWDFLFKDSU]\SRPLQDREMDZDPLFKRUREERUQDVN
8 ZL Z SU]HELHJX ZFLHNOL]Q\ REVHUZXMH VL SRGQLHFHQLH ONOLZR
RFKU\SHFKU]NDQLHJU\]LHQLHFLyNLLNR\VDQLHJRZ:IRUPLHV]DRZHM
PRJ DWDNRZD LQQH ]ZLHU]WD : IRUPLH FLFKHM REVHUZXMH VL RWSLHQLH
EUDNNRRUG\QDFMLUXFKyZLSRUDHQLD
8SWDNyZZFLHNOL]QDZ\VWSXMHEDUG]RU]DGNR2EVHUZXMHVLVWURV]eQLH SLyU QLHVSRNRMQHEH]FHORZH ELHJDQLHVNU]HF]HQLH QLHNLHG\ DWDNRZDQLH
LQQ\FK]ZLHU]WLF]RZLHNDDSDWLHLSRUDHQLD
:FLHNOL]QD XOLVyZG]LNLFKSU]HELHJD]UHJX\]SREXG]HQLHP=ZLHU]
WDQLHQRUPDOQLHZ\MWUDFSRF]XFLHRVWURQRFLLVWUDFKXSU]HGQDWXUDlnymi
ZURJDPLSRGFKRG]GR]DJUyGLGRPRVWZ:ID]LHSREXG]HQLDZFLHNOHOLV\
:FLHNOL]QD
365
PRJ ZDUF]H L NVD SU]HFKRG]F\FK OXG]L ]ZLeU]WD D QDZHW DWDNRZD

SRMD]G\ E\GR QD SDVWZLVNDFK L Z ]DJURGDFK SRoRQ\FK EOLVko lasu. W
PLDUSRVWSRZDQLDFKRURE\DWDNLVWDMVLQLHVNRRrG\QRZDQHUR]ZLMDMVL
QLHGRZDG\LSRUDHQLDZUyGNWyU\FK]ZLHU]WDSDGDM/LV\SU]HFKoG]FH
ZFLHNOL]Q FLFKVWDMVLDJRGQHL]DWUDFDMQDWXUDOQ\VWUDFKSU]HGF]RZiekiem.
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL Z\ZLDG]LH V\WXDFML HSL]RRW\F]QHM REMawach klinicznych i badaniach laboratoryjnych. Kliniczne rozpoznanie jest
PROLZHOHF]QLHNLHG\ WUXGQH2VWDWQLRSU]HZDDMPDRFKDUDNWHU\VW\F]QH
SRVWDFLH WHM FKRURE\ GODWHJR ZFLHNOL]Q QDOH\ SRGHMU]HZD X ZV]\VWNLFK
]ZLHU]WVWDRFLHSOQ\FK]DFKRZXMF\FKVLZQLHQDWXUDOQ\VSoVyE7RVDPR
RGQRVLVLGRQLHWRSHU]\ODWDMF\FKZFLJXGQLDRGSRF]\ZaMF\FKQD]LHPL
DWDNXMF\FKOXG]LL]ZLHU]WDLZDOF]F\FKPLG]\ VRE:ID]LHSURGURPDlQHMZFLHNOL]QDPRHE\SRP\ORQD]LQQ\PLFKorobami. Rozpoznanie musi
E\SRWZLHUG]RQHODERUDWRU\MQLH
'LDJQRVW\ND ODERUDWRU\MQD ZFLHNOL]Q\ RSLHUD VL QD EDGDQLX PDWHULDX
SRELHUDQHJR SU]\\FLRZR L SRPLHUWQLH 2G F]RZLHND SRELHUD VL SU]\yFLRZR SUHSDUDW\ RGFLVNRZH ] URJyZNL RND NRPyUNL PLHV]NyZ ZRVRZ\FK
VNyU\SRGEUyGNDOXENDUNXOLQLS\QPy]JRZR-UG]HQLRZ\2G ]ZLHU]W
SUyENL SRELHUD VL SRPLHUWQLH 'R EDGDSU]HV\D VL FD JRZOXE Py
]JRZLHLOLQLDQNL7NDQNLSRZLQQ\E\WUDQVSRUWRZDQHZWHUPRVLH]ORGHP
=DOHFDQHVWU]\PHWRG\WHVWLPPXQRIOXRUHVFHQFML, izolacja wirusa na myszkach (mouse isolation testLEDGDQLHKLVWRSDWRORJLF]QHQDREHFQRFLDHN1egriego. Wykonanie testu immunofluorescencji w preparatach odciskowych
OXE VNUDZNDFK PURRQ\FK WNDQNL Py]JRZHM MHVW PROLZH Z FLJX 4 goG]LQ1HJDW\ZQHZWHFLH,) SUyENLRG]ZLHU]WNWyUHSRNVD\F]RZLHNDV
inokuORZDQH GRPy]JRZR P\V]RP : SU]\SDGkach pozytywnych objawy
FKRURERZHSRMDZLDMVLXP\V]\SRPLG]\DGQLHPREVHUZDFMLQaWRPLDVWSRPLG]\DGQLHPGRFKRG]LGRSDGQL0y]JLSDG\FKPyV]\SRGGDMHVLWHVWRZL,):FLHNOL]QPRQDZ\NOXF]\MHHOLP\V]\SU]e\MRNUHVGQL%DGDQLHKLVWRSDWRORJLF]QHPy]JXMHVWZ\NRQywane coraz
U]DG]LHM ]H Z]JOGX QD IDV]\ZLH GRGDWQLH Z\QLNL RUD] ] XZDJL QD IDNW H
tylko u 70]DNDRQ\FK]ZLHU]WFLDND1HJULHJRVZLGRF]QH
: 3ROVFH IXQNFMRQXM GZD ODERUDWRULD UHIHUHQF\MQH MHGQR Z 3DVWwoZ\P,QVW\WXFLH:HWHU\QDU\MQ\PZ3XDZDFKGUXJLHZ=+:Z%\GJRV]F]\
Z NWyU\FK RSUyF] UXW\QRZHM GLDJQRVW\NL PRQD Z\NRQD L]RODFM ZLUXVD
ZFLHNOL]Q\ Z KRGRZOL NRPyUHN QHXUREODVWRP\ RUD] RNUHOL PLDQR SU]eFLZFLD GOD ZLUXVD ZFLHNOL]Q\ PHWRG 5)),7 (rapid fluorescent focus inhibition
test:V]\VWNLHODERUDWRULDZ\NRU]\VWXMZUXW\QRZHMSUDF\NRQLXJDW]DZLeraMF\SU]HFLZFLDDGODELDHNQXNOHRNDSV\GXZLUXVD
Poza testem immunofluorescencji, GREH]SRUHGQLHJRZ\NU\ZDQLDDQWyJHQyZ QXNOHRNDSVyGX ZLUXVD ZFLHNOL]Q\ Z Py]JRZLX RSUDFRZDQR WHVW
immunoenzymatyczny (RREID, rapid rabies enzyme immuno diagnosis 3Uybki
366
&+252%<36:
KRPRJHQDWXEDGDQHJRPy]JRZLDZSURZDG]DVLGR]DJELHPLNURSytek,
QD SRZLHU]FKQL NWyU\FK Z\DGVRUERZDQD MHVW JDPPDJOREXOLQD ]DZLHUaMFD
SU]HFLZFLDDGODDQW\JHQyZQXNOHRNDSV\GXZLUXVDZFLHNOL]Q\-HOLDntygeny
WH]QDMGRZD\VLZVXSHUQDWDQFLHZLVLRQH]SU]HFLZFLDDPLQDFLDnNDFKPLNURS\WNL'RGDQLHNRQLXJDWXSHURNV\GD]DSU]HFLZFLDDGODDQW\JeQyZQXNOHRNDSV\GRZ\FKRUD]VXEVWUDWXSRZRGXMHZ\VWSLHQLHUHDNFMLEDUwQHM NWyUHM LQWHQV\ZQR PRQD RFHQL ZL]XDOQLH OXE PLHU]\ VSHNWrofotometrycznie. Metoda RREID wykrywa 0,81,0 ng/ml antygenu nukleokapsyGRZHJRZLUXVDZFLHNOL]Q\
2VWDWQLRZV]\ENLHMGLDJQRVW\FHZFLHNOL]Q\]QDOD]\]DVWRVRZDQLHWHFhniki wykrywania kwasu nukleinowego wirusa. Opracowane metody wykrywaM NRQVHUZDW\ZQH VHNZHQFMH QXNOHRW\GyZ JHQRPX ZLUXVD NWyUH RGSRZLeG]LDOQHV]DNRGRZDQLHELDNDQXNOHRSURWHLQ\12EHFQLHVWRVRZDQDMHVW
metoda hybrydyzacji PROHNXODUQHM NZDVyZ QXNOHLQRZ\FK L DFXFKRZD
reakcja polimerazowa (PCR).
P2673OWANIE. :FLHNOL]QD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJD
RERZL]NRZL ]JDV]DQLD OLVWD % 2,( 3URJUDP\ ]ZDlF]DQLD XZ]JOGQLDM
WU]\]DVDGQLF]HNLHUXQNLG]LDDQLDV]\ENU]HWHOQGLDJQRVW\NXRdpornianie
ludzi eksponowanych na zaNDHQLHLSURILODNW\NZFLHNOL]Q\ZHNRV\VWHPLH
3RGHMU]HQLHR]DNDHQLHVLZFLHNOL]QSDGDQDNDGHJRSVDLNRWDQDZHW
ZyZF]DV JG\ PRQD W\ONR SU]\SXV]F]D H ]HWNQ\ VL ]H ]ZLHU]WDPL
FKRU\PLOXESRGHMU]DQ\PLRZFLHNOL]Q. NalH\GoPQLHP\ZDH]ZLHU]
GRPRZH]RVWDRQDUDRQHQD]DNDHQLHZyZF]DVJG\OLQDOXEWNDQNDQHrZRZDSRWHQFMDOQLHZFLHNHJR]ZLHU]FLDPRJDPLHEH]SRUHGQLNRQWDNW]
ERQDPL OX]RZ\PL OXE XV]NRG]HQLDPL VNyU\ 3RGHMU]HQLH XWU]\PXMH VL
nawet wtedy, gdy QLHPDSHZQ\FKGRZRGyZQDIDNW\F]QHSRNVDQLHGRPoZHJR]ZLHU]FLDDSRWHQFMDOQLH]DNDRQH]ZLHU]QLHMHVWGRVWSQHGREDGania.
3RXU]GRZ\PVWZLHUG]HQLXZFLHNOL]Q\XSVDZ\]QDF]DVLQDRNUHV
PLHVLF\ RNUJ ]DJURRQ\ REHMPXMF\ PLHMVFRZRFL Z REUELH NWyU\FK
choUH ]ZLHU] ELHJDR VZRERGQLH L GRGDWNRZR WHUHQ Z SURPLHQLX NP
-HHOL SLHV OXE NRW SRGHMU]DQ\ R ]DNDHQLH Z RJQLVNX FKRURE\ VNDOHF]\
F]RZLeND ZyZF]DV SRGOHJD -GQLRZHM REVHUZDFML D SR MHM ]DNRF]HQLX
PLPRXMHPQ\FKZ\QLNyZ]ZLHU] SRGOHJD]JDG]HQLX:RNUJX]DSRZLeWU]RQ\PL]DJURRQ\PSV\SRZLQQ\E\QDXZL]LPRJE\Z\SURZDG]DQH
W\ONRQDVP\F]\LZNDJDFDFKDNRW\WU]\PDQHZ]DPNQLFLX%H]SDVNLH
SV\ L NRW\ RGDZLD VL LSRGGDMH HXWDQD]ML : RJQLVNDFK ]DSRZLHWU]RQ\FK L
zaJURoQ\FK NDGH]ZLHU] GRPRZH SRJU\]LRQH OXE SRGUDSDQH SU]H] LQQH
]ZLHU]XNWyUHJRVWZLHUG]RQRZFLHNOL]Q OXESU]H]G]LNLH]ZLHU]PLVoHUQHOXEQLHWRSHU]DXZDDQHMHVW]DSRGHMU]DQHR]DNDHQLHZLUXVHPZFLeklizny i fakt ten podleJDRERZL]NRZL]JRV]HQLD7DNLH]ZLHU]WDSRZLQQ\
E\]OLNZLGRZDQHQDW\FKPLDVW:\MWNRZR]D]JRGZRMHZyG]NLHJROHNDU]D
:FLHNOL]QD
367
ZHWHU\QDULL PRQD RGVWSL RG ]DELFLD SVD SRGHMU]DQHJR R ]DNaHQLH SRG

ZDUXQNLHPHEG]LHRQ]DPNQLW\LREVHUZRZDQ\SU]H]PLHVLFH3RGHjU]DQH R ]DNDHQLH ]ZLHU]WD MHGQRNRS\WQH L E\GR SRGOHJDM REVHUZDFML
SU]H]PLHVLF\DRZFHNR]\LZLQLHSU]H]PLHVLFH=DEUDQLDVLOHF]eQLDLNLHURZDQLDGRU]HQL]ZLHU]WGRWNQLW\FKZFLHNOL]QLSRGHMU]DQ\FKR
zakaHQLHZ\MWHN w FLJXGQLRGHNVSR]\FMLZSyQLHMV]\PWHUPLQLH
XEyMPRHPLHPLHMVFHGRSLHURSR]DNRF]RQHMREVHUZDFML8\tkowanie
POHNDLMHJRSU]HWZRUyZRGNUyZGRWNQLW\FKZFLHNOL]QMHVW]abronione.
1DWHUHQDFKJG]LHZFLHNOL]QDZ\VWSXMHHQ]RRW\F]QLHSV\LLnne gatunki
]ZLHU]WNWyUHSRGHMU]HZDQHVRZFLHNOL]Q na podstawie ich nienormalQHJR ]DFKRZDQLD OXE DJUHV\ZQRFL ZREHFOXG]L L LQQ\FK ]ZLHU]W SRZLnny
E\ L]RORZDQH L SRGGDQH REVHUZDFML SU]H] GQL -HHOL -dniowy okres
obserwacjLQLHGDMHSHZQ\FKZ\QLNyZZ\GXDVLJRGRGQL=ZLHU]
NWyUH SU]H\MH RNUHV REVHUZDFML X]QDZDQH MHVW ]D QLH ]DNaRQH ZLUXVHP
ZFLHNOL]Q\ =ZLHU]WD SDGH Z WRNX REVHUZDFML SRGGDZDQH V EDGDQLRP
ODERUDWRU\MQ\P Z FHOX Z\NU\FLD ZLUXVD MHJR DQW\JHQyZ lub kwasu nukleLQRZHJR3U]HSURZDG]RQHX]ZLHU]FLDV]F]HSLHQLDSURILODNW\F]QHQLHPDM
ZS\ZX QD GHF\]M GRW\F]F SRVWSRZDQLD ]DSRELHJDZF]HJR -dniowa
obserwacja).
=JRGQLH]RERZL]XMFXVWDZSV\SRGOHJDMRERZL]NRZLV]F]HSLHQLD
profilaktycznego w WHUPLQLHPLHVLF\RGGQLDXNRF]HQLDGZyFKPLHVLF\
OXEZWHUPLQLHRNUHORQ\PSU]H]OHNDU]DZHWHU\QDULLSRdczas poprzedniego
V]F]HSLHQLD:REURFLHMHVWGXRGREU\FKV]F]HSLRQHNLQDNW\ZRZDQ\FKLFK
Z\EyUQDOH\GROHNDU]D:LNV]R]QLFKLQGXNuje odporQRWUZDMFRG
GRPLHVLF\=DOHFDVLXRGSRUQLDUyZQLHNRW\RUD]EyGRZRNUHVLH
SU]HGZ\MFLHPQDSDVWZLVNR
3V\QLHV]F]HSLRQHSU]\ZRRQH]]DJUDQLF\SRGOHJDMWHPXRERZL]NRZL
QDSU]HMFLXJUDQLF]Q\POXEZPLHMVFXXWU]\PDQLD'RRGNDDQLDSRPieszF]HLSU]HGPLRWyZ]NWyU\PLVW\ND\VLFKRUH]ZLHU]WDPRQDX\
sody kaustycznej, 3% formaliny, 1% sterinolu lub Virkonu.
=ZDOF]DQLH ZFLHNOL]Q\ ]ZLHU]W ZROQR \MF\FK SROHJD QD GRXVWQ\P
V]F]HSLHQLX OLVyZ G]LNLFK V]F]HSLRQN \Z DWHQXRZDQ UR]U]XFDQ Z
ODVDFKZVSHFMDOQLHSU]\JRWRZDQ\FKSU]\QWDFK2G UPHWRGDWDVWoVRZDQDMHVW]GX\PSRZRG]HQLHPQDREV]DU]HNP2 w Polsce. W
ZRMHZyG]WZDFK ]DFKRGQLFK NWyUH ]RVWD\ REMWH W\P SURJUDPHP ]DQRWowanR Z\VRFH ]QDPLHQQ\ VSDGHN OLF]E\ SU]\SDGNyZ ZFLHNOL]Q\ X ]ZLHU]W
GRPRZ\FKLZROQR\MF\FK
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. UyGHP FKRURE\ GOD F]oZLHNDV]ZLHU]WDZ\G]LHODMFHZLUXVDZUD]]HOLQ:URWD]DNDHQLDGURJL
szeU]HQLDVLZLUXVDZUyG OXG]LRUD]REMDZ\ZFLHNOL]Q\VSRGREQHMDNX
]ZLHU]W8RVyEQLHV]F]HSLRQ\FKFKRUREDSU]HELHJDPLHUWHOQLH:\VWSXMH
XQLFKEyOJRZ\QLHSRNyMQHUZRZR LSU]HF]XOLFDZRNyPLHMVFDSRJUy]LHQLD : ID]LH SRGQLHFHQLD RSLVDQH REMDZ\ SRJELDM VL L GRFhodzi do
368
&+252%<36:
JZDWRZQ\FK DJUHV\ZQ\FK ]DFKRZD 3oMDZLD VL OLQLHQLH L ZRGRZVWUW

Z\QLNDMF\ ]H VSDVW\F]QHJR VNXUF]X JDUGD SRGF]DV SUyE SU]H\NDQLD SyQyZ &KRU]\ XPLHUDM ZUyG REMDZyZ NRQZXOVML OXE Z Z\QLNX SRVWSXM
F\FKSRUDHREHMPXMF\FKZRVWDWQLHMID]LHPLQLHRGGHFKRZH
8F]RZLHNDNWyU\PLDNRQWDNW]H]ZLHU]FLHPSRGHMU]DQ\PRZFLHNOi]Q LPyJXOHF]DNDHQLXQDOH\ZSLHUZV]\PU]G]LHRSDWU]\UDQ'RMHM
WRDOHW\ X\ZD VL DONRKROX P\GD OXE F]ZDUWRU]GowycK]DVDGDPRQLRZ\FK5DQSRZLQQRSU]HP\ZDVLSRGFLQLHQLHP:
SU]\SDGNDFKUDQJERNLFKQDMOHSLHMZW\PFHOXX\VWU]\NDZHNZSRF]eQLX]LJ]DNRF]RQROLZN:GDOV]HMNROHMQRFLQDOH\SRGDVuURZLFL
V]F]HSLRQN'RGXJLokres przebywania zarazka w miejscu jego wnikni
cia uzasadnia stosowanie swoLVWHM VXURZLF\ RGSRUQRFLRZHM ZRNy WHJR
PLHMVFD6XURZLFRGSRUQRFLRZSRGDMHVL]SLHUZV]GDZNV]F]HSLRQNL,
]W\PHSRRZGDZNLSU]HFLZFLD,8NJZVWU]\NXMHVLZEH]SRUHdQLHVVLHGzWZRUDQ\1DMOHSV]V]F]HSLRQNMHVWREHFQLHIUDQFXVNLSUHSDUDW
NWyU\]DZLHUDZLUXVDKRGRZDQHJRQDGLSORLGDOQ\FKNoPyUNDFKOXG]NLFK8
RVyEQLHV]F]HSLRQ\FKZF]HQLHMSRGDMHVLSLGawek: w dniach 0., 3., 7.,
14. i 2 SR HNVSR]\FML : SU]\SDGNX RVyE V]F]HSLonych profilaktycznie
ZDNF\QDFMDRJUDQLF]DVLGRGZyFKGDZHNZVWU]\NQLtych w dniu 0. i 3. po
HNVSR]\FML3RNVDQLHSU]H]SVD]REMDZDPLFKRURE\SRV]F]HSLHQQHM]DNaHQLH ZLUXVHP fixe) nie wymaga zapobiegawczego s]F]HSLHQLDOXG]L5yQiFRZDQLH ZFLHNOL]Q\ XOLF]QHM L SRV]F]HSLHQQHM MHVW PROLZH Z RSDUFLX R
wywiad, dane kliniczne i badania laboratoryjne.
/XG]LRP]JUXSZ\VRNLHJRU\]\ND]DNDHQLDVLZFLHNOL]QOHNDU]HZeWHU\QDULLSUDFRZQLF\ODERUDWRULyZGLDJQRVWycznych, rakarze w schroniskach
GOD]ZLHU]WLWS]DOHFDVLV]F]HSLHQLDSURILODNW\F]QH
=DNDQH]DSDOHQLHWFKDZLF\LRVNU]HOLSVyZ
369
(DF tracheobrochitis infectiosa canis, ang. canine infectious tracheobronchitis; kennel cough)
=DNDQH]DSDOHQLHWFKDZLF\LRVNU]HOLMHVWZ\VRFH]DUDOLZFKRURE]aNDQSVyZNWyUDSU]HELHJD]REMDZDPLNDV]OXL ]DEXU]HQLDPLXNDGXRGGechowego.
ETIOLOGIA. 1DMF]FLHM L]RORZDQ\PL GUREQRXVWURMDPL ] SU]\SDGNyZ
]DNDQHJR]DSDOHQLDWFKDZLF\LRVNU]HOLVBordetella bronchiseptica, wirus parainfluenzy canine parainfluenza virus (CPIV), adenowirusy typu 2 canine
adenovirus-2 (CAV-2) i mikoplazmy (Mycoplasma cynos). W procesie choroboZ\PELHU]HXG]LD]Z\NOHGZDOXEZLFHMGUREQRXVWURMyZ
Bordetella bronchiseptica MHVW QDMF]FLHM L]RORZDQ\P GUREQRXVWURMHP .OiQLF]QHREMDZ\FKRURE\Z\VWSXMZRNUHVDFKPDV\ZQHMNRlonizacji tchawicy
SU]H]WHEDNWHULH2EMDZ\QDVLODMVLZSU]ypadkach, gdy B. bronchiseptica jest
F]\QQLNLHP ZWyUQLH ZLNDMF\P ]DNDHQLH ZLUXVRZH %DNWHULD WD XWU]\PXMH
VLZGROQ\FKGURJDFKRGGHFKRZ\FKSVDRGGRW\JRGQLRd momentu
]DNDHQLD2]QDF]DWRHSRXVWSLHQLXNOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRURE\NWyUH
PDPLHMVFHUHGQLRSRGQLDFKSV\SR]RVWDMUyGHPLQIHNFMLGODLQQ\FK
ZUDOiZ\FK]ZLHU]W
3RMHG\QF]H]DNDHQLDZLUXVHPSDUDLQIOXHQ]\ORNDOL]XMVLPLHMVFRZRZ
QDERQNX JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK REMDZLDM VL JRUF]N NDV]OHP
Z\FLHNLHP]QRVDLQLHWUZDMGXHMQLGQL0LHV]DQHLQIHNFMH]SDHFzkami Bordetella RGXRZLNV]\PQDVLOHQLXREMDZyZWUZDMRNRRGQL
3RMHG\QF]H]DNDHQLDDGHQRZLUXVDPLSU]HELHJDM]ID]ZLUHPLLL PRJ
GDZDREMDZ\]DSDOHQLDNUWDQLLWFKDZLF\$GHQRZLUXV\RG]QDF]DMVLZ\VoN]DUDOLZRFLLL]RORZDQHVQDMF]FLHM]RVWU\FKSU]\SDGNyZ]DNDQHJR
zapalenia tchawicy i oskrzeli.
Mikoplazmy VZWyUQ\PF]\QQLNLHP]DNDQ\PSU]\F]\QLDMF\PVLGR
RJyOQHJR RVDELHQLD FKRUHJR ]ZLHU]FLD 1LH VWZLHUG]RQR ERZLHP GRW\FhF]DVDGQHJRSU]\SDGNX]DSDOHQLDXNDGXRGGHFKoZHJRXSVyZNWyU\E\E\
Z\ZRDQ\VDPRG]LHOQLHSU]H]WHQ]DUD]HN
Reowirusy canine reovirus types 1, 2, 3, herpeswirusy (canine herpesvirus) i
adenowirusy typu 1 canine adenovirus type 1 (CAV-1QLHZ\GDMVLRGJUyZDZLNV]HMUROLZHWLRSDWRJHQH]LH]DSDOHQLDWFKDZLF\LRVNU]HOL
EPIZOOTIOLOGIA. =DNDQH ]DSDOHQLH WFKDZLF\ L RVNU]HOL MHVW MHGQ ]
QDMF]FLHMZ\VWSXMF\FKFKRUyE]DNDQ\FKXSVyZZNDG\PZLHNXLMHVW
szeroko rozpowszHFKQLRQH QD FD\P ZLHFLH UyGHP ]DNDHQLD V FKRUH
SV\ ,QIHNFMD V]HU]\ VL V]\ENR GURJ DHURJHQQ ZUyG JUXS\ ZUDOLZ\FK
]ZLHU]W ]DPNQLW\FK QD QLHZLHONLHM SU]HVWU]HQL QS Z NOLQLNDFK ZHWHU\QaU\MQ\FK VFKURQLVNDFK L SVLDUQLDFK 6WUHV QLHZDFLZH WHPperatura, wilgot-
370
&+252%<36:
QRLZHQW\ODFMD]ZLNV]DMSRGDWQR]ZLHU]WL]DRVWU]DMSU]HELHJFKRUoE\6]F]HJyOQLHZUDOLZHVQLHV]F]HSLRQHV]F]HQLWDSRXWUDFLHSU]HFLZFLD
PDWF]\Q\FK3V\SU]HWU]\P\ZDQHZRGRVREQLHQLXPRJVWDZDVLZUDOLZH
] XZDJL QD NUyWNR WUZDMF RGSRUQR SR SU]HFKRURZDQLX L V]F]HSLHQLX
&KRURED PD LVWRWQH ]QDF]HQLH HNRQRPLF]QH Z KRGRZOL SVyZ SRQLHZD
RSyQLDVSU]HGDV]F]HQLW
PATOGENEZA LPLHMVFHORNDOL]DFMLSURFHVX]DSDOQHJRZREUELHXNDGX
RGGHFKRZHJRGHWHUPLQRZDQHVSU]H]SRV]F]HJyOQHF]\nniki etiologiczne.
$GHQRZLUXV\SU]HQLHVLRQHSU]H]DHUR]ROGRGUyJRGGHFKRZ\FKRVLHGODM
VLZQDERQNXXNDGXRGGHFKRZHJR,FKUHSOLNDFMDZ\ZRXMHRVWUHPDUWZiFRZH ]DSDOHQLH RVNU]HOL L RVNU]HOLNyZ 8QLHNWyU\FK SVyZ ZLUXV XWU]\PXMH
VLODWHQWQLH ZQDERQNXRVNU]HORZ\P:LUXV\SDUDLQIOXHQ]\UHSOLNXMW\ONR
ZQDERQNXMDP\QRVRZHMLRVNU]HOLEH]ID]\ZLUHPLL8V]NRG]HQLDQDERQND
RGGHFKRZHJR SU]H] ZLUXV\ WRUXM GURJ GOD V]HUV]HM L JEV]HM NRORQL]DFML
XNDGXRGGHFKRZHJRSU]H]EDNWHULHLPLNRSOD]P\.
Bordetella bronchiseptica, podobnie jak wirusy parainfluenzy i adenowirusy,
PRH E\ SLHUZRWQ\P F]\QQLNLHP FKRUREoZ\P 3R SU]HGRVWDQLX VL GR
XNDGX RGGHFKRZHJR EDNWHULH WH ZL VL ] U]VNDPLQDERQND PLJDZNowego tchaZLF\ L EORNXM LFK UXFK 3DHF]NL Bordetella XZDOQLDM UyZQLH FLeSRVWDF\NOD]DGHQ\ORZNWyUDRJUDQLF]D]GROQRZHZQWU]NRPyUNRZeJR]DELMDQLDPDNURIDJyZ SFKHU]\NyZSXFQ\FK,QILOWUDFMDERQ\OX]owej
przez neutrofile LJURPDG]HQLHVLOX]XZ WFKDZLF\MHVWSU]\F]\QNDV]OX
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLZ\QRVLRGGRGQL:UyGRbMDZyZNOLQLF]Q\FKGRPLQXMQDSDG\V]RUVWNLHJRVXFKHJRNDV]OXSRNWyU\P
SRMDZLDM VL RGUXFK\ Z\PLRWQH EH] Z\PLRWyZ L GDZLHQLH VL : ostro
SU]HELHJDMF\FKSU]\SDGNDFK]REU]NLHPVWUXQJRVRZ\FKNDV]HOSU]\ELHUD
Z\VRNLH WRQ\1LHNLHG\ SU]\GXHMQDGSURGXNFMLZ\G]LHOLQ\GU]HZDRVNU]eORZHJRSV\SU]\MPXMZ\JLWSR]\FMRWZLHUDMS\VNLZRGUXFKXZ\PLotQ\PZ\GDODMSLHQLVWOX]RZZ\G]LHOLQ2GUXFKNDV]OXPRQDZ\ZRD
Z WUDNFLH EDGDQLD NOLQLF]QHJR OHNNLP RPDF\ZDQLHP JDUGD OXE WFKDZLF\
:HZQWU]QD FLHSRWD FLDD L OLF]ED ELD\FK NUZLQHN SR]RVWDM Z normie.
=ZLHU]WD V ZDZH DNW\ZQH L ]DFKRZXM DSHW\W 1DVLOHQLH SRF]WNowych
RVWU\FKREMDZyZ]PQLHMV]DVLZFLJXNLONXNROHMQ\FKGQLWUZDQLDLQIHNFML
OHF] XSRUF]\Z\ NDV]HO PRH XWU]\P\ZD VL GR WU]HFK W\JRGQL : GXHM
F]FL SU]\SDGNyZ REMDZ\ XVWSXM VDPRLVWQLH :\VWSLHQLH REMDZyZ Godatkowych o wiNV]\PQDVLOHQLXWDNLFKMDNJRUF]NDURSQ\Z\FLHN]QRVD
GHSUHVMD EUDN DSHW\WX NDV]HO ] RGNU]WXV]DQLHP V]F]HJyOQLH X V]F]eQLW
ZVND]XMHQDLQIHNFMRJyOQRXVWURMRZQSQRVyZNOXERGRVNU]HORZH]DSaOHQLH SXF 6WUHV ]ZDV]F]D Z\ZRDQ\ QLHRGSRZLHGQLm mikroklimatem i
\ZLHQLHPQLHMHGQRNURWQLH PRH SU]\F]\QL VL GR QDZURWX FKRURE\ SRdczas rekonwalescencji. U ras miniaturowych z wrodzonym zapadniciem
371
WFKDZLF\ L RVNU]HOL RUD] X SVyZ ] FKURQLF]Q\P ]DSDOHQLHP RVNU]HOL OXE ]

SLHUZRWQ G\VNLQH]M U]VHN QDERQND RGGHFKRZHJR ]DNDQH ]DSDOHQLH
WFKDZLF\LRVNU]HOLPRHSU]HNV]WDFLVLZFKURQLF]QEDNWHU\MQEURQFKoSQHXPRQL
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD GDQ\FK] Z\ZLDGX L REMDZDFK NOLQLFzQ\FK:\VWSLHQLHFKDUDNWHU\VW\F]QHJRNDV]OXSR11 dniach od kontaktu z
LQQ\PL ZUDOLZ\PL OXE FKRU\PL ]ZLHU]WDPL MHVW W\SRZH GOD WHM FKRURE\
3RGREQH REMDZ\ V QDVWSVWZHP LQWXEDFML DOH LFK QDVLOHQLH MHVW ] UHJX\
PQLHMV]H8VWDOHQLHNRQNUHWQ\FKF]\QQLNyZSU]\F]\QRZ\FKZ\PDJDSREUaQLD Z\PD]yZ ] QRVD L JDUGD RUD] Z\NRQDQLD EDGD ZLUXVRORJLF]Q\FK L
EDNWHULRORJLF]Q\FK3U]\RND]MLEDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKRNUHODVLZUDOiZR EDNWHULL QD DQW\ELRW\NL : UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P SRZLQQR VL
XZ]JOGQL]DSDOHQLDRVNU]HOLLSXFQDWOH]DNDHLQQ\PLEDNWHULami oraz
odczyny alergiczne.
P26732:$1,(. /HF]HQLHFKRU\FK]ZLHU]WVNLHURZDQHMHVWQDHOLPLQaFM ]DNDH EDNWHU\MQ\FK L DJRG]HQLH NDV]OX :DFLZD RSLHND \ZLHQLH
KLJLHQD L Z\HOLPLQRZDQLH HZHQWXDOQ\FK SUHG\VSRQXMF\FK F]\QQLNyZ UodowiskoZ\FK SU]\SLHV]DM SRZUyW GR ]GURZLD 7\ONR URGNL ]DZLHUDMFH
pochodne kodeiny, takie jak hydrocodone (0,25 mg/kg co 612 godz, p.o.)
czy butorphanol (0,050,1 mg/kg co 612 godzin, s.c.]QRV]REMDZ\NDV]OX
PRZLQQ\E\RQHVWRVRZDQHW\ONRZSU]\SDGNDFKXSRUF]\ZLHXWU]\PXMFeJRVLVXFKHJRNDV]OX6RQHSU]HFLZZVND]DQHSU]\SRZLNDQLDFKEDNWHU\jnych, prowadzF\FK GR JURPDG]HQLD VL GXHM LORFL Z\G]LHOLQ Z GURJDFK
RGGHFKRZ\FK L RGRVNU]HORZHJR]DSDOHQLDSXF 2VRQRZR OXE Z SU]\SDdNDFKSU]HGXDMFHMVLID]\RVWU\FKREMDZyZOXEZWyUQ\FK]DNDHEDNWeryjnych poGDMH VL FHIDORVSRU\Q\ (Cephalexin 30 mg/kg p.o. co 12 godzin
przez 7 dni) lub tetracykliny (20 mg/kg p.o. FRJRG]LQSU]H]GQLNWyUH
RVLJDMZ\VRNLHWHUDSHXW\F]QHVWHQLDZOX]yZFHWFKDZLF\LRVNU]HOL*G\
EUDNHIHNWyZG]LDDQLDW\FKDQW\ELRW\NyZQDOH\XVWDOLURG]DMGUREQRXVWUoMyZ L LFK ZUDOLZR QD FKHPLRWHUDSHXW\NL 0DWHULD GR EDGD EDNWHULROoJLF]Q\FK SRZLQQR VL SoEUD SRGF]DV EURQFKRVNRSLL. Antybiotyki podane
GRXVWQLHLGRPLQLRZRPRJE\QLHVNXWHF]QHZVWRVXQNXGRB. bronchiseptica ]DVLHGODMFHMGROQHF]FLWFKDZLF\LRVNU]HOLW przypadkach braku reakFML QD GRPLQLRZH SRGDZDQLH DQW\ELRW\NyZ VWRVXMH VL DHUR]RO PJ
siarczanu gentamycyny rozpuszczonego w 35 ml soli fizjologicznej, 23
razy dziennie przez 5 dni. Przed zastosowaniem aerozolu leczniczego wska]DQH MHVW SRGDQLH ]ZLHU]WRP URGND UR]V]HU]DMFHJR RVNU]HOD WDNLHJR MDN
aminofilina (11 mg/kg p.o. lub i.v.) lub teofilina (510 mg/kg p.o.). AlternaW\ZQLH DQW\ELRW\NL SRGDMH VL UyZQLH GRWFKDZLFRZR .UyWNR G]LDDMFH
glikokortykoidy (Prednisolon 0,250,5 mg p.o. co 12 godzin przez 57 dni)
PRJ E\ SRGDZDQH Z QLH SRZLNDQ\P SU]HELHJX FKRURE\ DJRG] RQH
372
&+252%<36:
objawy kaszlu poprzez zmniejszanie produkcji wydzieliny drzewa oskrzeloZHJR1DOH\MHVWRVRZD]RVRQRZ\PFKHPLRWerapeutykiem.

PROFILAKTYKA. 'HF\GXMFH]QDF]HQLHZREURQLHRUJDQL]PXSU]HGW\PL
]DNDHQLDPL PD ORNDOQD RGSRUQR ERQ OX]RZ\FK XNDGX RGGHFKRZHJR
]ZL]DQD ] VHNUHF\MQ\PL SU]HFLZFLDDPL V,J$ 'ODWHJR ]DOHFD VL VWRVRZD
\Z QLH]MDGOLZ GRQRVRZ V]F]HSLRQN, zamiast parenteralnych preparaWyZ]NXOWXUEDNWHU\MQ\FKF]\LFKHNVWUDNWyZ:QLHNWyU\FKNUDMDFKGRVWSQH
VGRQRVRZHSUHSDUDW\]DZLHUDMFHQLH]MDGOLZB. bronchiseptica i atenuowaneJRZLUXVDSDUDLQIOXHQ]\6WRVXMHVLMHXV]F]HQLWSRZ\HMW\JRGQLD\FLD
3U]HFLZFLDDPDWF]\QHQLHXSROHG]DMNV]WDWRZDQLDVLF]\QQHMRGSRUQRFL
po immunizacji donoVRZHM7HQURG]DMV]F]HSLHQLD]DOHFDQ\MHVWV]F]HJyOQLH
u ras miniaturowych, braFKLRFHIDOLF]Q\FKRUD]X]ZLHU]WSU]HGZ\VWDZDPL
OXERGGDZDQ\PLQDSU]HFKRZDQLHGRKRWHOXGODSVyZ'RVWSQHVUyZQLH
szczepionki GRVWRVRZDQLDSDUHQWHUDOQHJR]DZLHUDMFHDQW\JHQ\B. bronchiseptica i CPIV =HZ]JOGXQDNUyWNRWUZDRGSRUQR ]DOeFDVLSRZWDU]DQLH
szczepienia co 6 PLHVLF\ 3U]HG ]DNDHQLDPL DGHQoZLUXVHP Z GXHM
F]FL]DEH]SLHF]DMNRPSRQHQW\&$9-1 lub CAV-2, zawarte w powszechQLH VWRVRZDQ\FK V]F]HSLRQNDFK : GX\FK VNXSLVNDFK SVyZ KRGRZOH
szpiWDOHSRZLQQRVLL]RORZD]ZLHU]WDFKRUH]PQLHMV]\LFK]DJV]F]HQLH
SRSUDZLZHQW\ODFMXWU]\P\ZDQLVNZLOJRtQRLX\ZDMHGQRUD]RZ\FK
QDF]\3R]DNRF]HQLXOHF]HQLDSRPLHV]F]eQLDSRZLQQRVLRSUyQLQD
tygodniHZ\F]\FLLSU]HSURZDG]LGH]\QIHNFMSRGFKORUynem sodowym.
+HUSHVZLUR]DSVyZ
(ang. canine herpesviral infection)
+HUSHVZLUXVSVyZ (CHV, canine herpesvirusZ\ZRXMHXSVyZ]DNDHQLD
NWyUHVSU]yF]\QSDGQLV]F]HQLWZSLHUZV]\FKW\JRGQLDFK\FLD]PLDQ
]DSDOQ\FKERQOX]RZ\FKJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKLXNDGXPoczowoSFLRZHJRRUD]]DEXU]HZUR]URG]LHREMDZLDMF\FKVLURQLeniami u suk i
URG]HQLHPPDUWZ\FKOXEQLH]GROQ\FKGR\FLDQRZRURGNyZ
ETIOLOGIA. Herpesvirus canis jest typowym reprezentantem alfaherpeswiUXVyZQDOHF\FKGRURG]LQ\HerpesviridaeNWyU\FKPDWHULDHPJHQHW\F]Q\P
MHVWGZXQLFLRZ\'1$=HZQWU]QZDUVWZZLULRQXWZRU]\OLSLGRZDRWRFzND3RGREQLHMDNZV]\VWNLH]QDQHZLUXV\ WHMJUXS\PDRQ]GROQR Z\Zo\ZDQLD WUZDHJR VWDQX ODWHnFML QDVWSXMFHJR SR RVWUHM ID]LH ]DNDHQLD
Miejscami latentnego przebywania CHV X SVyZ V NRPyUNL ]ZRMyZ QHrZRZ\FK RUD] WNDQNL OLPIRLGDOQHM =DUD]HN GREU]H QDPQDD VL MHGynie w
KRGRZOL NRPyUHN QHUNL SVD Z NWyUHM Z\ZRXMH Z FLJX JRG]LQ EDUG]R
Z\UDQ\ RJQLVNRZ\ HIHNW F\WRSDW\F]Q\ 3RGREQLH MDN SR]RVWDH Zirusy tej
+HUSHVZLUR]DSVyZ
373
JUXS\&+9MHVWZUDOLZ\QDFLHSRLNZDV\:URGRZLVNXRVWHQLXMRQyZ
ZRGRURZ\FKSRQLHMS+V]\ENRXOHJDLQDNW\ZDFML2SW\PDOQDWHPSHUaWXUD QDPQDDQLD VL KHUSeVZLUXVD Z KRGRZOL NRPyUNRZHM Z\QRVL RG &
GR&7HPSHUDWXU\SR]DJUDQLFDPLWHJRSU]HG]LDX]GHF\GRZDQLHKDPXM
jego wzrost. EkspozyFMD QD WHPSHUDWXU & SU]H] JRG]LQ ]PQLHMV]D
]DNDQR ZLUXVD UD]\ D Z WHPSHUDWXU]H & JLQLH RQ MX SR
PLQXWDFK -HVW UyZQLH ZUDOLZ\ QD Z\V\FKDQLH L ZLDWR VRQHF]QH NWyUH
powoduMH MHJR V]\EN LQDNWyZDFM :LNV]R URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK
VWRVRZDQ\FK Z SUDNW\FH LQDNW\ZXMH ZDFLZRFL ]DNDQH &+9 :\VWpuje
RQZSRVWDFLMHGQHJRVHURW\SX&+9MHVW]DUD]NLHPPRQRNVHQLF]Q\PNWyU\
w warunkach naturalnych atakuje tylko psy.
EPIZOOTIOLOGIA. Herpesvirus canis jest szeroko rozpowszechniony w
SRSXODFML SVyZ :\GDODQ\ MHVW SU]H] FKRUH ]ZLHU]WD JyZQLH ] Z\G]LHOLQ
ERQ\OX]RZHMQRVD&+9 Z\ZRXMH]DNDHQLDRSRUWXQLVW\VW\F]QH1DMEDrG]LHMZUDOLZHQDLQIHNFMVV]F]HQLWDLFLDUQHVXNLZRNUHVLHQDW\JoGQLHSU]HGLSRSRURG]LH3RGDWQRQD]DNDHQLH]ZLNV]DMF]\QQLNLVWUeVRZHRUD]REQLHQLHRGSRUQRFLZ\ZRDQHSRGDZDQLHPOHNyZLPPXQRVuSUHV\MQ\FK FKHPLRWHUDSHXW\NyZ R V]HURNLP VSHNWUXP G]LDDQLD L NRUW\NoVWHU\GyZ,QIHNFMHZ\ZRDQHSU]H]SDUZRZLUXV\, koronawirusy, laseczki C.
perfringens LLQQHGUREQRXVWURMHXSROHG]DMFHIXQNFMNRPyUNRZHMRGSRZLeG]L LPPXQRORJLF]QHM PRJ XDNW\ZQLD KHUSHVZLUXVD GU]HPLFHJR Z genoPDFK ODWHQWQLH ]DNDRQ\FK NRPyUHN 'R ]DNDHQLD V]F]HQLW GRFKRG]L
QDMF]FLHMZWRNXSRURGXGURJDOLPHQWDUQOXEDHURJHQQRUD]SRSRUoG]LHSRSU]H]EH]SRUHGQLNRQWDNW]LQQ\PL]DNDRQ\PLV]F]HQLWDPLLZydzieliQDPLSVyZFKRU\FKD]ZDV]F]D]Z\FLHNLHP]QRVDVXNL0ROLZHMHVW
UywQLH ]DNDHQLH UyGPDFLF]QH SRGyZ RUD] LQIHNFMD VXN SRGF]DV DNWX
krycia.
PATOGENEZA. 3LHUZRWQ\PPLHMVFHPQDPQDDQLDVLZLUXVDXV]F]HQLW
MHVW QDERQHN ERQ\ OX]RZHM QRVD JDUGD L PLJGDNyZ :LUXV MHVW IDJRFytowany lXE DNW\ZQLH ]DNDD HOHPHQW\ XNDGX ELDRNUZLQRNRZHJR JyZQLH
makrofagiDQDVWSQLHZUD]]QLPLUR]SU]HVWU]HQLDVLGUoJNUZLRQRQSR
FD\P RUJDQL]PLH 1DVWSVWZHP UHSOLNDFML KHUSHVZLUXVD MHVW KLSHUSOD]MD
tkanki limfoidalnej oraz tworzHQLH VL RJQLVNRZ\FK ]PLDQ PDUWZLFRZ\FK L
NUZRWRF]Q\FK Z UyQ\FK WNDQNDFK L QDU]GDFK PLV]RZ\FK &]\QQLNDPL
U]XWXMF\PLQDGDOV]\UR]ZyM]DNDHQLDPRJE\QLeVSUDZQLHIXQNFMRQXMF\
V\VWHPWHUPRUHJXODF\MQ\XV]F]HQLWZSLHUZV]\PW\JRGQLX\FLDRUD]VWDWus
LPPXQRORJLF]Q\PDWNLPLHUWHOQDRVWURSU]HELHJDMFDNUZRWRF]QDSRVRFzQLFDUR]ZLMDVLXV]F]HQLWSRFKRG]F\FKRGVXNVHURQHJDW\ZQ\FKSRGF]DV
JG\XV]F]HQLWNDUPLRQ\FKSU]H]VXNLXNWyU\FKVWZLHUG]DVLVZRLVWHSU]eFLZFLDD]D]Z\F]DMQLHGRFKRG]LGo rozwoju choURE\3U]HFLZFLDDVLDURZH
FKURQLZSUDZG]LHQRZRURGNLSU]HG]DFKRURZaQLHPOHF]QLH]DEH]SLHF]DM
LFK SU]HG ]DNDHQLHP EH]REMDZRZ\P L ODWHQtQ\P 2VHVNL SRFKRG]FH RG
374
&+252%<36:
WDNLFK VXN PRJ ]DWHP VWDQRZL UyGR ]DNaHQLD GOD LQQ\FK ZUDOLZ\FK
zwierzW
8RJyOQLRQH ]DNDHQLH &+9 X VXN FLDUQ\FK Z\VWSXMH ]QDF]QLH U]aG]LHM QL RVWUR SU]HELHJDMFD LQIHNFMD X V]F]HQLW :LUHPLD ] QDVWSRZ\P
]DSDOHQLHPR\VNDPRHE\Z\QLNLHP]DNDHQLDSLHUZRWQHJROXEDNW\ZDFML
VWDQXODWHQFMLSRGZS\ZHPVWUHVX]ZL]DQHJR]FL
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHV LQNXEDFML X V]F]HQLW GR W\JRGQLD \FLD
ZDKDVLRGGRGQL Objawy kliniczne SRMDZLDMVLQDJOHLUR]ZLMDMVL
JZDWRZQLH 'R F]VWR SLHUZV]\P V\PSWRPHP MHVW Z\GDODQLH OXQHJR
yWR]LHORQHJRNDX 2GGHFK\VWDMVLS\WV]HLF]VWV]HDW\SRGG\FKDQLD]
IL]MRORJLF]QHJR SLHUVLRZHJR ]PLHQLD VL QD EU]XV]Q\ &KRUH V]F]HQLWD QLeXVWDQQLH SRSLVNXM V RWSLDH L WUDF RGUXFK VVDQLD 2EMDZ\ WH RUD] EROeVQRSRZRNEU]XV]Q\FKSU]\SDOSDFMLQDVXZDMSRGHjrzenie ostrego proceVX]DSDOQHJRWRF]FHJRVLZXNDG]LHSRNDUPRZ\P&LHSRWDZHZQWU]QD
FLDDZDKDVLZJUDQLFDFKQRUP\IL]MRORJLF]QHM'RF]VWRREVHUZXMHVL
V]\ENXWUDWVLLQLHGRNUZLVWRFHFKXMFVLHU\WURSHQLVSDGkiem hematokrytuKHPRJORELQ\LEODGRFLERQOX]RZ\FK=DSDOHQLHERQ\OX]RZHM
QRVDREMDZLDVLVXURZLF]\POX]RZR-ropnym, a niekiedy krwawym wycieNLHP : ERQLH OX]RZHM SRMaZLDM VL SXQNFLNRZDWH Z\EURF]\Q\ &]DVHP
VNyUDZRNROLF\EU]XV]QHMLSDFKZLQRZHMXOHJD]DF]HUZLHQLHQLXLSRNU\ZDVL
JUXGNDPL NWyUH QDVWSQLH ]PLHQLDM VL Z SFKHU]\NL 3RGREQH ]PLDQ\ R
FKDUDNWHU]HZ\SU\VNXSFKeU]\NRZHJRPRJSRMDZLVLQDERQLHOX]RZHM
ZDUJVURPRZ\FKSRFKZ\LQDSOHWNDXV]F]HQLW1DNUyWNRSU]HG]HMFLHP
PLHUWHOQ\PGRNWyUHJRGRFKRG]L]UHJX\ZFLJX48 godzin od pojaZLHQLD VL REMDZyZ NOLQLFzQ\FK WHPSHUDWXUD FLDD REQLD VL GR ZDUWRFL
VXEQRUPDOQ\FK6]F]HQLWDPRJUyZQLHSDGDQDJOHEH]DGQ\FKREMDZyZ
chorobowych. Niekiedy X FKRU\FK ]ZLHU]W UR]ZLMDM VL REMDZ\ ]DSDOHQLD
JDNLRF]QHM:VNDQLNL]DFKoURZDOQRFLLPLHUWHOQRFLZREUELHPLRWXV
wysokie. Przypadki wyzdroZLHQLD V EDUG]R U]DGNLH =D]Z\F]DM ZV]\VWNLH
V]F]HQLWD]DNDRQHZSLHUwV]\FKGZyFKW\JRGQLDFK\FLDSDGDMZFLJX
9 dni od momentu ekspozyFML8V]F]HQLWNWyUHSU]HFKRURZD\RVWUIRUP
]DNDHQLD PRH UR]ZLQ VL DWDNVMD OHSRWD L QLHZ\GROQR QHUNRZD 8
R]GURZLHFyZ VLHZVWZR ZLUXVD ] Z\G]LHOLQ ERQ\ OX]RZHM JyUQ\FK GUyJ
oddechowych XWU]\PXMH VL SU]H] W\JRGQLH RG XVWSLHQLD REMDZyZ
klinicznych.
,QIHNFMDXVXNFLDUQ\FKREMDZLDVL]DPLHUDQLHP]DURGNyZLFKPXPiILNDFMRUD]URG]HQLHPPDUWZ\FKOXEVDER\ZRWQ\FKV]F]HQLW6WRVXQNoZRU]DGNRGRFKRG]LGR]DNDHUyGPDFLF]Q\FKZ Z\QLNXNWyU\FKV]F]eQLWDSDGDMZRNUHVLHGRGQLD\FLD3U]\]DNDHQLXV]F]HQLWSRZ\HM
W\JRGQLD \FLD FKRURED SU]HELHJD DJRGQLH L GRW\F]\ JyZQLH ERQ OX]oZ\FKXNDGXRGGHFKRZHJR:LUXVQDPQDDVLSU]HMFLRZRZERQLHOX]oZHMJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKQRVRJDUG]LHOPLJGDNL=HMFLHPWHMIRUP\
+HUSHVZLUR]DSVyZ
375
NOLQLF]QHMKHUSHVZLUR]\PRHE\ restitutio ad integrum OXESRZVWDQLH]DNDeQLDODWHQWQHJRXZDUXQNRZDQHJRZEXGRZDQLHPVLQDVWDHPDWHULDXJHQetycznego wirusa do genomu NRPyUHNJRVSRGDU]D3RQDGWRXGRURV\FKVXN

L SVyZ SURFHV FKRURERZ\ Z\ZRDQ\ SU]H] Herpesvirus canis F]VWR GRW\F]\
XNDGX PRF]RZR-SFLRZHJR 1D ERQLH OX]RZHM QDSOHWND PRH Z\VWSL
wyprysk grudkowy. U suk zmiany grudkowo-SFKHU]\NRZH QD ERQLH Ou]RZHMSRFKZ\SU]\SRPLQDMRSU\V]F]NKHUSeVZLUXVRZXOXG]L=PLDQ\WH
XVWSXMSRGZyFKW\JRGQLDFKLPRJSRMaZLDVLSRQRZQLHSU]HGFLHF]N
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\ VHNF\MQH X V]F]HQLW SaG\FKZZ\QLNXRVWUHMLQIHNFMLKHUSHVZLUXVRZHMPDMFKDUDNWHUSRVRF]QLFoZ\:LGRF]QHERQ\OX]RZHVEODGH:QDU]GDFKPLV]RZ\FKD]ZDVzF]DZQHUNDFKOHG]LRQLHSXFDFKLZWURELHREVHUZXMHVLUR]OHJHZLHOoogniVNRZHZ\OHZ\NUZDZHRUD]V]DURyWDZHRJQLVNDPDUWZLFRZH=PLDQ\
te QDMVLOQLHM Z\UDRQH V Z QHUNDFK Z NWyU\FK OLF]QH QLHUHJXODUQH Z\EUoF]\Q\ V Z\UDQLH ZLGRF]QH QD EODG\P WOH WNDQNL QHUNRZHM 2JQLVNRZH
wyOHZ\NUZDZHZ\VWSXMUyZQLHZREUELHFDHMZDUVWZ\NRURZHMQHUHN
3XFDVREU]NHLSU]HNUZLRQH7FKDZLFLRVNU]HODZ\SHQLDNUZLVWRSRdEDUZLRQ\SLHQLVW\S\Q=DVWDZNLVHUFDVREU]NHLSRNU\WHZ\EURF]\QDPL
OHG]LRQD L ZV]\VWNLH Z]\ FKRQQH V SRZLNV]RQH L SU]HNUZLRQH : MaPDFK FLDD VWZLHUG]D VL ]ZLNV]RQ LOR S\QX VXURZLF]R-krwistego. Pod
ERQDPL VXURZLF]\PL MHOLW UR]VLDQH V OLF]QH SXQNFLNRZDWH Z\EURF]\Q\ :
REUD]LH PLNURVNRSRZ\P VNUDZNyZ SXF ZWURE\ QHUHN OHG]LRQ\ L MHOLW
FLHQNLFK ZLGRF]QH V UR]VLDQH RNRRQDF]\QLRZH RJQLVND PDUWZLFRZH
=PLDQ\WHQDMVLOQLHMZ\UDRQHVZQHUNDFK1DMF]FLHMbrak odczynu zapalQHJR 3RMHG\QF]H PDH ZHZQWU]MGURZH FLDND ZWUWRZH Z\VWSXM Z
martwiFRZR ]PLHQLRQ\FK REV]DUDFKSXFZWURE\ L QHUHN 1LHNLHG\ PRJ
SU]\ELHUD SRVWD FLDHN VDER EDUZLF\FK VL NZDVRFKRQQLH ]ORNDOL]RZaQ\FKZHZQWU]MGUD=PLDQ\VHNF\MQHXSRURQLRQ\FKSRGyZVDQDORJLFzQHGRZ\VWSXMF\FKXV]F]HQLWSDG\FKZVNXWHNRVWUHMXRJyOQLRQHMLQIHNFML
herpeswirusowej.
ROZPOZNAWANIE. =DNDHQLH ZLUXVHP &+9 SRZLQQR E\ EUDQH SRG
XZDJ Z NDG\P SU]\SDGNX ]DFKRURZD QRZR QDURG]RQ\FK V]F]HQLW
SU]HELHJDMF\FK]REMDZDPLRJyOQ\PLRUD]SDGQLFLDPLNWyU\PWRZDU]\V]
]PLDQ\ NUZRWRF]QH L PDUWZLFRZH :VWSQH UR]SR]QDQLH Sosocznicowej
IRUP\KHUSHVZLUR]\XVVF\FKV]F]HQLWMHVWPROLZHQDSRdstawie wywiadu,
REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L ]PLDQ VHNF\MQ\FK 3RGHMU]HQLH R ]DNDHQLH &+9 X
VWDUV]\FKV]F]HQLWLSVyZGRURV\FKZ\ND]XMF\FKREMaZ\]HVWURQ\XNDGX
oddechowego, moczowo-SFLRZHJRLJDNLRF]QHMPRQDZ\VXQZSU]ySDGNXNRQWDNWXW\FK]ZLHU]W]FKRU\PLFLDUQ\PLVXNDPLOXEV]F]HQLWDPL
3RWZLHUG]HQLHOXEZ\NOXF]HQLHSRGHMU]HQLDZ\PDJDMHGQDNEDGDZLUXVROoJLF]Q\FKOXEVHURORJLF]Q\FK0DWHULDHPGREDGDZLUXVRORJLFzQ\FKVFDH
SRG\V]F]HQLWDOXELFKZWUREDQHUNLOHG]LRQDDWDNHR\VNRVXNLRUD]
376
&+252%<36:
Z\PD]\]ERQ\OX]RZHMQRVDVSRMyZHNSRFKZ\LQDSOHWND3REUDQ\PDWeULDSRZLQLHQE\VFKRG]RQ\OHF]QLH]DPURRQ\
Antygeny wirusa CHV PRQDZ\NU\ZD]DSRPRFEHzSRUHGQLHJROXE
SRUHGQLHJRRGF]\QXLPPXQRIOXRUHVFHQFML w preparatach odciskowych lub
Z PURRQ\FK VNUDZNDFK SREUDQ\FK QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK 3UyENL GR
EDGDZLUXVRORJLF]Q\FKRUD]NUHZGREDGDVHURORJLF]Q\FK QDOH\SRELHUD
ZRNUHVLHWUZDQLDREMDZyZFKRURE\=HZ]JOGXQDQLVNLPPuQRJHQQR
HCV, u szczeQLW]aNDRQ\FKLSDG\FKZSLHUZV]\FKW\JRGQLDFK\FLDQLH
VWZLHUG]D VL SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XMF\FK 0LDQR SU]HFLZFLD X ]ZLHU]W
starszych szybko naUDVWDOHF]QLHMHVWZ\VRNLHLU]DGNRXWU]\PXMHVLGXHM
QL W\JRGQL 'ODWHJR WH VWZLHUG]HQLH VZRLVtych dla CHV przeFLZFLD Z
VXURZLF\NUZLQDZHWZPLDQLHSU]\MHGQRF]HQLHZ\VWSXMF\FKNOLQLFznych objawach choroby, uznawane jest za wynik dodatni.
: UR]SR]QDQLX UyQLFRZ\P KHUSHVZLUR]\ SVyZ XZ]JOGQL QDOH\ ]aNDQH ]DSDOHQLH ZWURE\ FHFKXMFH VL REHFQRFL ]PLDQ]DSDOQ\FK Z ZoUHF]NX yFLRZ\P Z SRVWDFL SRJUXELHQLD L REU]NX FLDQ 2JQLVND QHNUoW\F]QHLZ\EURF]\QRZRDV]F]HJyOQLHWHNWyUHZ\VWSXMZQHUNDFKSo]ZDODM QD RGUyQLHQLH WHM LQIHNFML RG ]DSDOenia ZWURE\ i toksoplazmozy.
6]\ENR QDVWSXMFD PLHU L REUD] ]PLDQ VHkF\MQ\FK SR]ZDODM RGUyQL
KHUSHVZLUR]RGQRVyZNL.
P26732:$1,(. :V]\VWNLHV]F]HQLWDSDGHGRWU]HFLHJRW\JRGQLD\FLD
powLQQ\E\VHNFMRQRZDQH:SU]\SDGNXVWZLHUG]HQLDXNLONXV]F]HQLWZ
PLRFLH]PLDQQDVXZDMF\FKSRGHMU]HQLHLQIHNFMLKHUSHVZLUXVRZHMSR]RVWDH
QDOH\ RGG]LHOL RG VXNL L NDUPL V]WXF]QLH SUHSDUDWDPL POHNR]DVWSF]\PL
3RZLQQ\ SU]HE\ZD Z GRJU]HZDQ\P SRPLHV]F]HQLX DE\ XWU]\PD LFK ZeZQWU]QFLHSRWFLDDSRZ\HMRSWLPXPUHSOLNDFMLZLUXVDWMSRZ\HM&
8 V]F]HQLW FKRUXMF\FK ]DOHFD VL RVRQRZH SRGDZDQLH DQW\ELRW\NyZ R
V]HURNLP VSHNWUXP G]LDDQLD RUD] QDZDGQLDQLH S\QDPL ZLHORHOHNWUROLWRZyPL L JOXNR] /HF]QLF]R MDN UyZQLH SURILODNW\F]QLH SRGDMH VL VXURZLF
zaZLHUDMF SU]HFLZFLDD RG VXN R]GURZLHFyZ =H Z]JOGX QD W\JRGQLRZ\RNUHVQDMZ\V]HMZUDOLZRFLV]F]HQLWQD]DNDHQLH&+9, jednorazowe dootrzewnowe podanie 12 ml surowicy noworodkom jest z
UHJX\Z\VWDUF]DMFH:KHUSHVZLUXVRZ\FK]DNDHQLDFKXNDGXRGGHFKRZeJRUR]URGF]HJRLVSRMyZHNXSVyZVWDUV]\FKVWRVuMHVLOHF]HQLHREMDZRZHL
MHGQRF]HQLH SU]HFLZG]LDD ZWyUQ\P ]DNDHQLRP EDNWHU\MQ\P 1LHNWyU]\
SUDNW\F\ZHWHU\QDU\MQLVWRVXMAcyklovir doustnie w dawce 10 mg na szczeQLUD]\QDGRESU]H]SLHUZV]HW\JRGQLH\FLD
6XNLNWyU\FKZF]HQLHMV]HPLRW\FKRURZD\QDRVWULQIHNFMKHUSHVZiUXVRZ PRJ Z NROHMQ\FK SRURGDFK URG]L ]GURZH V]F]HQLWD 1LH PXV]
E\ZLFHOLPLQRZDQH]UR]URGX
:RNUHVLHRNRRSRURGRZ\PVXNRUD]V]F]HQLWDQDOH\L]RORZDRGLnQ\FK SVyZ L OXG]L PDMF\FK NRQWDNW ] SVDPL :\ND]DQR H V]HFLRW\Jo-
+HUSHVZLUR]DSVyZ
377
GQLRZDNZDUDQWDQQDRNRRSRURGRZD]PQLHMV]DZ\GDWQLHU\]\NRUR]ZLQLFLD
VLXRJyOQLRQHMLQIHNFMLXFLDUQ\FKVXNLRVWUHJR]DNDHQLDXQRZRQDUoG]RQ\FKV]F]HQLW
3U]HGNU\FLHP]ZLHU]WDSRZLQQ\E\SRGGDQHEDGDQLXNOLQLF]QHPX]H
]ZUyFHQLHP XZDJL QD REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR L PRF]RZRSFLRZHJR : SU]\SDGNX VWZLHUG]HQLD REMDZyZ QDVXZDMFych podejrzenie
LQIHNFMLKHUSHVZLUXVRZHMSRELHUDVLGREDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJRZ\PD]\]
ERQ\OX]RZHMQRVDLSRFKZ\RUD]NUHZGREDGDQLDVHURORJLF]QHJR'RGDtQL Z\QLN EDGDQLD ZLUXVRORJLF]QHJR OXE PLDQD UyZQH L ZLNV]H RG RUD]
objawy kliniczne stanowLSRGVWDZGRL]RORZDQLDSVyZZRNUHVLHFKoroby
RUD] SU]H] W\JRGQLH SR XVWSLHQLX REMDZyZ 1LHGRSXV]F]HQLH GR NU\FLD
]ZLHU]W ] NOLQLF]Q SRVWDFL ]DNDHQLD KHUSHVZLUXVHP RJUDQLF]D MHJR V]eU]HQLHVLSRPLG]\RURGNDPLKRGRZODQ\PLSVyZ:RNUHVLHNU\FLD zaleca
VLHOLPLQRZDQLHZV]HONLFKF]\QQLNyZVWUHVRZ\FKPRJF\FKZ\ZRDUHDkW\ZDFM]DNDHODWHQWQ\FK
Parwowiroza
(ang. parvoviral infection)
=DNDHQLHSDUZRZLUXVDPLXZDDQHMHVW]DQDMF]VWV]SU]\F]\QZ\PLoWyZLELHJXQNL XSVyZ
ETIOLOGIA. 3DUZRZLUXV SVyZ canine parvovirus (CPV-2MHVWPD\P
EH]RWRF]NRZ\P]DZLHUDMF\PSRMHG\QF]QL'1$ZLUXVHPNWyU\Z\Paga do rHSOLNDFMLV]\ENRG]LHOF\FKVLNRPyUHN-HVWEOLVNRVSRNUHZQLRQ\]
wiruVHP SDQOHXNRSHQL NRWyZ feline panleucopenia virus (FPV), wirusem
Z\ZRXMF\P]DSDOHQLHMHOLWXQRUHN mink enteritis virus (MEV) i parwowiUXVHPV]RSyZ=QDQHVREHFQLHGZDZDULDQW\DQW\JHQRZH&39-2, a mianowicie CPV-2a i CPV-ENWyUHMHGQDNVW\PXOXMZ]DNDRQ\PRUJDQizmie
SHQRGSRUQRNU]\RZ:DFLZRFLhemaglutynacyjne wirusa wykorzyVW\ZDQHVGRZ\NU\ZDQLDMHJRREHFQRFLZNDOH]DNDRQ\FK]ZLHU]W3DrZRZLUXV\ V RSRUQH QD G]LDDQLH F]\QQLNyZ IL]\NRFKHPLF]Q\FK *LQ Z
URGRZLVNXRS+SR]DSU]HG]LDHPL:\ND]XMZUDOLZRQD9LrkonIRUPDOLQSRdchloryn sodu LVVNXWHF]QLHLQDNW\ZRZDQHSU]H]
URGNLF]\VWRFLX\ZDQHZJRVSRGDUVWZLHGRPRZ\P
EPIZOOTIOLOGIA. &KRUREUR]SR]QDQRSRUD]SLHUZV]\ZURNX
GR3ROVNL]RVWDD]DZOHF]RQDMXZURNu, a obecnie jest rozpowszechQLRQD QD FD\P ZLHFLH 1DMEDUG]LHM ZUDOLZH V V]F]HQLWD SRPLG]\
tyJRGQLHP D PLHVLFHP \FLD DF]NROZLHN SV\ Z NDG\P ZLHNX PRJ
XOHJD ]DNDHQLX :LNV] SRGDWQR Z\ND]XM WDNLH UDV\ MDN URWWZHLOHU
doberman, labrador, american staffordshire i owczarek niemiecki. Czynnikami predysSRQXMF\PL GR UR]ZLQLFLD VL NOLQLF]Q\FK REMDZyZ ]DNDHQLD
378
&+252%<36:
jest zarobaF]HQLH L UyZQRF]HVQH ]DNDHQLD C. perfringens, Campylobacter sp.,

Salmonella sp. Wirus w warunkach naturalnych jest patogenny tylko dla psoZDW\FK : URGRZLVNX ]eZQWU]Q\P XWU]\PXMH VL FR QDMPQLHM PLHVLF\
=DVDGQLF]\PUyGHP]DNDHQLDVFKRUHSV\Z\GDODMFH]NDHPELHJXQNoZ\P GXH LOoFL ZLUXVD 1LH Z\VWSXMH WX ]MDZLVNR QRVLFLHOVWZD ERZLHP
zarazek jest eliminowany z ustroju najdalej do dwu tygodni od chwili zakaHQLD %H]REMaZRZR ]DNDRQH ]ZLHU]WD Z\GDODMFH ] NDHP GXH LORFL
ZLUXVDLMHJRGXDRSRUQRQDZDUXQNLURGRZLVND]HZQWU]QHJR]DSHZQLaMWUZDHXWU]\P\ZDQLHVLFKoURE\ZSRSXODFMLSVyZ
=DNDHQLH V]HU]\ VL GURJ SRNDUPRZ SU]H] ND OXE SRNDUP ]DQLeF]\V]F]RQ\ NDHP RG ]ZLHU]W FKoU\FK 0ROLZH MHVW UyZQLH ]DNDHQLH
UyGPDFLF]QH
PATOGENEZA. 3R GRVWDQLX VL GR RUJDQL]PX ZLUXV QDPQDD VL najSLHUZ Z PLJGDNDFK L NSNDFK 3H\HUD Z]DFK FKRQQ\FK NUH]NRZ\FK L
JUDVLF\QDVWSQLHSU]HQLNDGRNUZLLZ\ZRXMHZLUHPL8V]F]HQLW]DNDoQ\FK SU]HG GUXJLP W\JRGQLHP \FLD ZLUXV XPLHMVFDZLD VL Z PLRF\WDFK
VHUFDQDWRPLDVWXVWDUV]\FKV]F]HQLW]DNDDNU\SW\MHOLWoZH.RQVHNZHQFM
UHSOLNDFMLZLUXVDMHVW]DSDOHQLHPLQLDVHUFRZHJR lub zapalenie jelit. Biegunka EGFD QDVWSVWZHP enteritis MHVW SU]\F]\Q SRVWSXMFego odwodnienia,
hipoglikemii, hipokaliemii i kwasicy metabolicznej 3RF]ZV]\RG WU]HFLego
GQLDWUZDQLDLQIHNFML]DNDRQHSV\Z\GDODMZLUXV]NDHPSU]H]NROHMQH
GQL&]VW\P]MDZLVNLHPZSU]HELHJXSDUZRZLUR]\ VZWyUQH]DNDHQLD
SDHF]NDPL E. coli NWyUH Z FLNLP SU]HELHJX PRJ SU]HDP\ZD EDULHU
MHOLWRZ L Z\ZR\ZD SRVRF]QLF =HZQWU]QD FLDQD NoPyUNRZD EDNWHULL
gramujemnych zawiera endotoksyny (lipopolisacharydy-/36 NWyUH V PeGLDWRUDPL XRJyOQLRQ\FK ]PLDQ ]DSDOQ\FK 'R PLHUFL GRFKRG]L ZVNutek
QLHZ\GROQRFLVHUFDOXERGZRGQLHQLD]DEXU]HZJRVSRGDUFHHOHNWUROLWRZHM
ZWyUQHMVHSV\LV]RNXHQGRWRNV\Fznego.
OBJAWY KLINICZNE. : SLHUZV]\FK ODWDFK SRMDZLHQLD VL FKRURE\ SoZV]HFKQLH REVHUZRZDQR QDJH SDGQLFLD V]F]HQLW -8-tygodniowych zwi
]DQH]]DSDOHQLHPPLQLDVHUFRZHJR8V]F]HQLWNWyUHXWU]\PD\VLSU]\
\FLXZ\ND]\ZDQR]PLDQ\(.*W\SRZHGODmyocarditis, pomimo normalnego
VWDQX NOLQLF]QHJR 3R PLHVLFDFK OXE ODWDFK F]DVDPL URzZLMD\ VL X W\FK
]ZLHU]WREMDZ\]DVWRLQRZHMQLHZ\GROQRFLVHUFDFHFKXMFHVLQLHZ\GROQoFLZ\VLNRZGXV]QRFLLNDV]OHP6]F]HSLHQLHVXNLSU]HND]\ZDQLHSU]H]
QLHSU]HFLZFLD]DEH]SLHF]DV]F]HQLWDSU]HGWIRUPFKRUoby.
2EHFQLH GRPLQXMH IRUPD MHOLWRZD Z NWyUHM ZVNDQLN PLHUWHOQRFL MHVW
nieznaczny. Okres inkubacji wynosi 2 GQL SU]\ ]DNDHQLX QLHNWyU\PL
V]F]HSDPL MHVW NUyWV]\ 4 GQL 3RF]WHN ]DNDHQLD SDUZRZLUXVRZego
MHOLWXSVyZFKDUDNWHU\]XMHVLRVWU\PSU]HELHJLHPV]F]HJyOQLHSR]DZOHF]eQLX QRZHJR V]F]HSX ZLUXVRZHJR &KRURED ]DF]\QD VLRG Z\PLRWyZ NWy
Parwowiroza
379
U\PWRZDU]\V]\EUDNDSHW\WXLVWDQRVRZLHQLDOXEJERNLHMGHSUHVML8QLeNWyU\FK]ZLHU]WPRHZ\VWSRZDJRUF]NDVLJDMFDQLHNLHG\&'R
FKDUDNWHU\VW\F]Q\PHOHPHQWHPREUD]XNOLQLF]QHJRMHVWJZDWRZQLHSRVWSuMFH RGZRGQLHQLH .DGD SUyED SU]\MFLD SU]H] ]ZLHU] OXE ZPuszenia w
QLHJR S\QX NRF]\ VL Z NUyWNLP F]DVLH Z\PLRWDPL %LHJXQND ] UHJX\
pojawia VL ] RSyQLHQLHP SR JRG]LQDFK .D ELHJXnNRZ\ UyQHM
EDUZ\SRNU\W\MHVWVPXJDPLNUZLOXEFDNRZLFLHNUZLVW\RNRQV\VWHQFMLZRdQLVWHM%LHJXQNDXWU]\PXMHVLGRNRFDFKRURE\OXEGRPLHrci. Badaniem
KHPDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL X SVyZ OHXNRSHQL OLPIRSHQL 1LeNLHG\ Z FLJX SLHUZV]\FK GZyFK GQL WUZDQLD FKRURE\ GRFKRG]L GR QDJHM
PLHUFLZUyGREMDZyZSRGREQ\FKGRV]RNX'RF]VWRMHVWWR]ZL]DQH
]ZWyUQ\PL]DNDHQLDPLEDNWHULDPLJUDPXMHPQ\PLLQDVWSRZHQGRWRNVePL 3V\ NWyUH SU]H\\ SLHUZV]H GQL FKRURE\ V]\ENR SRZUDFDM GR
zdrowia, za]Z\F]DMZFLJXMHGQHJRW\JRGQLD:\VWSXMFHQLHNLHG\REMDZ\
QHUZRZH V Z\QLNLHP Z\QaF]\QLH GR RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR
hipoglikemii, VHSV\OXE]DEXU]HZRGQR-elektrolitowych.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =DVDGQLF]H]PLDQ\Z\VWSXMZMeOLWDFK FLHQNLFK OHF] QLH WZRU] RQH FKDUDNWHU\VW\F]QHJR REUD]X 1DVLOHQLH
]PLDQSDWRORJLF]Q\FKPLHFLVLZ]DNUHVLHRGOHNNLHJR]DSDOHQLDGRUR]Oanego VWDQXNUZRWRF]QHJR2EVHUZXMHVLZQLFK]DVWyMNUZL\OQHMR]PLHnnym nasileniu, niekiedy odbarwienia jelit i punkcikowate wybrocznyny pod
ERQ VXURZLF] FLDQDMHOLW MHVWSRJUXELDD L QLHHODVW\F]QDSRNU\ZDMFD MH
ERQDVXURZLF]DPDZ\JOG]LDUQLVW\OX]yZNDMHVWQLHUyZQDLSRVWU]SLRQD
WUHMHOLWRZDMHVWZRGQLVWD]NDF]NDPLV]F]WNyZUR]SDGHJRQaERQNDOXE
NUZLVWD+LVWRSDWRORJLF]QLHVWZLHUG]DVLPDUWZLFNRPyUHNQDERQNRZ\FK
NU\SWVNUyFHQLHL]OHZDQLHVLNRVPNyZMHOLWRZ\FK:]DQLNDMFHMJUDVLcy i
REU]N\FK Z]DFK FKRQQ\FK NUH]NRZ\FK PRQD Z\ND]D KLVWRSDWROogicznie ogniska martwicowe.
: IRUPLH VHUFRZHM JyZQ ]PLDQ MHVW REU]N SXF .RPRU\ VHUFD V
UR]V]HU]RQHLZLRWNLH]ELD\PLSDVPDPLPDUWZLFRZ\PL:WUREDMHVWELHrnie przekrwiona, a w MDPDFKFLDD]ELHUDVLQDGPLHUQDLORS\QX:REUa]LH PLNURVNRSRZ\P PLQLD VHUFRZHJR ZLGRF]QH V ]PLDQ\ QLeropnego
VWDQX ]DSDOQHJR FHFKXMFHJR VL REU]NLHP L XWUDW NRPyUHN PLQLRZ\FK
RUD] QDFLHNLHP OLPIRF\WDUQ\P : SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK Gochodzi do
]ZyNQLHQLD
ROZPOZNAWANIE. Wymioty, krwawa biegunka Z]URVW FLHSRW\ ZeZQWU]QHMFLDDLOLPIRSHQLD QLHVREMDZDPLZ\VWSXMF\PLW\ONRSU]\SDrZRZLUXVRZ\P]DNDHQLXMHOLW3RWZLHUG]HQLHPUR]SR]QDQLDPRHE\L]ROaFMD ZLUXVD ] NDX ELHJXQNRZHJR PROLZD Z SLHUZV]\FK GQLDFK WUZDQLD
choroby), wykazanie go w mikroVNRSLHHOHNWURQRZ\PPROLZHSRPLG]\ GQLHP SR ]DNDHQLX Z\PaJDQD MHVW GXD NRQFHQWUDFMD ZLUXVD 106/g
NDX EUDN UR]UyQLHQLD SRPLdzy CPV-1 i CPV-2) lub stwierdzenie jego
380
&+252%<36:
DQW\JHQyZ Z WHFLH]DKDPRZDQLD KePDJOXW\QDFML UyZQLH Z\PDJDQD GXD

LOR ZLUXVD EUDN UR]UyQLHQLD SRPLG]\ V]F]HSDPL G]LNLPL D V]F]HSHP
V]F]HSLRQNRZ\POXEZWHFLH(/,6$. W przypadkach gdy miano wirusa w
NDOH QLH MHVW ]E\W Z\VRNLH D Z NUZDZHM ELHJXQFH REHFQH V SU]HFLZFLDD
pochodzenia surowiF]HJRWHVW\Z\NU\ZDMFHDQW\JHQ\ZLUXVDPRJZ\SDGD
IDV]\ZLHQHJDW\ZQLH:GLaJQRVW\FHSDUZRZLUR]\QDOH\UyZQLHZ]LSRG
XZDJ IDNW H SRPLG]\ 5. a 12. dniem po szczepieniu stosowane testy
Z\NU\ZDM Z\GDODQHJR ] NDHP ZLUXVD V]F]HSLRQNRZHJR 3U]\ SRPRF\
RVWDWQLR ZSURZDG]RQHJR WHVWX Dcuchowej reakcji polimerazowej (PCR)
PRQD Z\NU\ZD QDZHW QLHZLHONLH LORFL ZLUXVD Z REHFQRFL SU]HFLZFLD
QHXWUDOL]XMF\FK 3oQDGWR G]LNL Z\VRNLHM VZRLVWRFL UHDNFML 3&5 PROLZH
MHVWWDNHRGUyQLHQLHV]F]HSXZLUXVDG]LNLHJRRGV]F]HSXV]F]HSLRQNRZeJR.DGREDGDQLDSRZLQLHQE\SREUDQ\ZRVWUHMID]LHFKRURE\LGRVWDrczony do laboratoULXPZVWDQLHVFKodzonym. W formie sercowej przydatne
jest badanie EKG. PoUHGQLPSRWZLHUG]HQLHPUR]SR]QDQLDPRHE\REUD]
badania histopatoloJLF]QHJRPLDQRZLFLHPDUWZLFDNRPyUHNNU\SWUR]GFLH
NU\SWL]QDF]QHVNUyFHQLHNRVPNyZMHOLWRZ\FK7HVWHPLPPXQRIOXRUHVFHQFML
OXE PHWRGDPL LPPXQRF\WRFKHPLF]Q\PL PRQD VWZLHUG]L REHFQR DQWyJHQX ZLUXVRZHJR ZSRQDG VNUDZNyZ KLVWRSDWROoJLF]Q\FK MHOLW L D Z
VNUDZNyZJU]ELHWRZHMF]FLM]\ND:\ND]DQLHVZRLVW\FKSU]HFLZFLD
klasy IgM u ]ZLHU]WQLHV]F]HSLRQ\FKZRVWDWQLFKW\JRGQLDFKZVND]XMHQD
]DNDHQLH SDUZRZLUXVHP 'R EDGD VHURORJLF]Q\FK Z\NRU]\VWXMH VL REHcnie testy immunofluorescencji i seroneutralizacji*yZQ\PFHOHPLFKzastoVRZDQLD MHVWRNUHODQLH SR]LRPX RGSRUQRFL RFKURQQHML RGUyQLHQLH SU]eFLZFLD SRV]F]HSLHQQ\FK RG SU]HFLZFLD LQGXNRZDQ\FK SRGF]DV QDWXUDOQHM
infekcji.
:UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PQDOH\Z]LSRGXZDJLQQHFKRURE\ZLUusowe z objawami biegunkiWDNLHMDNQSQRVyZND, bakteryjne zapalenia jelit
Z\ZR\ZDQH SU]H] GUREQRXVWURMH ] Uodzaju Salmonella i Campylobacter, oraz
NUZRWRF]QH]DSDOHQLHRGNDLMHOLW o nieznanej etiologii.
P26732:$1,(. 3V\ FKRUH SRZLQQ\ E\ L]RORZDQH ND ELHJXQNRZ\
usuwany, a pomieszczenia dezynfekowane podchlorynem sodu lub formaliQ 6]\END LQWHQV\ZQD WHUDSLD XZ]JOGQLDMFD ZV]\VWNLH DVSHNW\ RVWUHJR
gastroenteritis MHVW ] UHJX\ VNXWHF]QD &]DV MHM WUZDQLD QLH SU]HNUDF]D ]Z\NOH
JRG]LQ 1DMZDQLHMV]\P HOHPHQWHP OHF]HQLD MHVW IOXLGRWHUDSLD 3\Q\
ZLHORHOHNWUROLWRZHSRGDMHVLGR\OQLHSRGVNyUQHZOHZ\PRJE\VWRVRZane w przypadkach lekkich. =E\W GXD REMWR S\QX SRGDQD SRGVNyUQLH
PRH VSRZRGRZD ]DSDOHQLH WNDQNL F]QHM D QDZHW PDUWZLF VNyU\ :
SU]\SDGNX EDUG]R RGZRGQLRQ\FK SVyZ ]QDMGXMF\FK VL Z VWDQLH V]RNX
QDOH\QDW\FhPLDVW]DF]SRGDZQLHS\QyZZLORFLPONJJRG]SU]H]
pierwsze 2JRG]LQDQDVWSQLHZFHOXSRGWU]\PDQLDZDFLZHJRQDZRdQLHQLDRUJDQL]PXZLORFLPONJG]LH:SU]\SDGNDFKSVyZWROHUu-
Parwowiroza
381
MF\FKSRGaZDQLHS\QyZGRXVWQLHPRQDSU]\JRWRZDUR]WZyU]DZLHUDMF\
3,5 g NaCl, 3,5 g NaHCO3, 1,5 g KCl, 20 g glukozy w 1 litrze wody i apliNRZDZWDNLHMVDPHMGDZFHMDNSDUHQWHUDOQLH$E\QLHGRSXFLGRKLSRJOikemiiQDOH\X]XSHQLDS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHJOXNR]OXEGHNVWUR]:
W\PFHOXGRGDMHVLPOJOXNR]\GRNDGHJROLWUDS\QXZLHOoHOHNWUROLWRZHJR 6]\ENLH Z\UyZQDQLH SR]LRPX JOXNR]\ PRQD X]\VND Soprzez poZROQ\GR\OQ\ZOHZJOXNR]\ZGDZFHJNJ:SU]\SDGNX
szczeQLW QLH SU]\MPXMF\FK SRNDUPX SU]H] SRQDG GQL QDOH\ UR]ZD\
NRQLHF]QRF]FLRZHJRSDUHnteralnego doNDUPLDQLD:yZF]DVGRGDMHVL
GR S\QX ZLHORHOHNWUROLWRZHJR JOXNR] L DPLQRNZDV\ WDN DE\ LFK VWHQLH
NRFRZHZS\QLHZ\QRVLRRGSRZLHGQLRL3RGDZDQLHJOXNR]\MDN
UyZQLHJRGyZNDVSRZRGRZDQDEUDNLHPDSHW\WXPRJVSU]\MD]ZLNV]onemu ubytkowi potasu. W przypadku gdy poziom tego pierwiastka w suroZLF\ NUZL VSDGQLH SRQLHM P(TO GR SRGDZDQ\FK S\QyZ GRGDMH VL
SRWDV Z LORFL 20 mEq/l. ZaOHFD VL SRGVNyUQH SRGDZDQLH SUHSDUDWyZ
SRWDVX JG\ ZyZF]DV UR]WZRU\ R GXR ZLNV]\P VWHQLX QLH VWZDU]DM
U\]\NDZ\ZRDQLD]DEuU]HZSUDF\VHUFD
:]DOHQRFLRGVWDQXNOLQLF]QHJRSDFMHQWDQDOH\UR]ZD\NRQLHF]QR
]DVWRVRZDQLD RVRQ\ DQW\ELRW\NRZHM : FLNLFK SU]\SDGNDFK SU]HELHJDM
F\FK]OHXNRSHQLLNUZDZELHJXQNPRQD]DVWRVRZDHQURIORNVDF\Q (5
mg/kg co 12 godz. i.v.UD]HP]DPSLF\OLQ (22 mg/kg co 8 godz. i.v.), lub
JHQWDP\F\Q (2,2 mg/kg co 8 godz. lub 6,6 mg/kg co 24 godz. i.v.) razem z
DPRNV\F\OLQ15 mg/kg co 12 godz. i.v.:SU]\SDGNDFKOHMV]\FKZ\VWDrczy jeden z wyPLHQLRQ\FKVSHF\ILNyZDPSLF\OLQD (22 mg/kg co 8 godz. i.v.),
cefazolin (20 mg/kg co 8 godz. i.v.), trimethoprim-sulfadiazyna (30 mg/kg
co 12 godz. s.c.).
3U]H]SLHUZV]HJRG]]DOHFDQHMHVWQLHSRGDZDQLHSR\ZLHQLDLSLFLD=
FKZLO]DJRG]HQLDREMDZyZ]ZLHU]WDSRZLQQ\E\NDUPLRQHPD\PLSRrFMDPLNOHLNyZOXENDV]HN'REU\MHVWJRWRZDQ\U\LELD\VHU'LHWPRQa
X]XSHQL JOXWDPLQ JNJG]LHQQLH Z GZyFK SRG]Lelonych dawkach
dodanych do wody.
URGNLSU]HFLZZ\PLRWQHQDOH\SRGDZDW\ONRSU]\LQWHQV\ZQ\FKLXSorczywych wymiotach: metoklopramid (12 mg/kg co 24 godz. razHP]Synami i.v. lub 0,20, 4 mg/kg co 68 godz. s.c OXE FKRORURSURPD]\Q (0,1
mg/kg co 46 godz. i.v.), lub ondansetron (0,10,15 mg/kg co 612 godz.
i.v =DOHFDQH V UyZQLH OHNL RVDQLDMFH ERQ OX]RZ RGND WDNLH MDN
Cimetidine w dawce 510 mg/kg lub Ranitidine w dawce 24 mg/kg i.m., i.v.
co 68 godzin.
:RVWDWQLFKODWDFKZ\ND]DQRH]DVWRVRZDQLHDQW\HQGRWRNV\Q\MHV]F]H
SU]HG UR]SRF]FLHP DQW\ELRW\NRWHUDSLL ]GHF\GRZDQLH ]PQLHMV]DRPLHUWHlQR Z FLNR SU]HELHJDMF\FK SU]\SDGNDFK 1LHSU]HNRQ\ZXMFH UH]XOWDW\
X]\VNDQR QDWRPLDVW ] UHNRPELQRZDQ\P F]\QQLNLHP VW\PXOXMF\P WZRU]e-
382
&+252%<36:
QLHVLNRORQLLJUDQXORF\WyZ (rG-CSF, recombinant granulocyte colony stimulating

factor).
Zapobieganie. 1D U\QNX GRVWSQD MHVW FDD JDPD DWHQXRZDQ\FK L ]DEitych szczepionek. Wszystkie szczepionki FKURQL ]ZLeU]WD SU]HG FKRURE
MHHOLVSRGDQHZHZDFLZ\PRNUHVLHSR]DQLNXSU]HFLZFLDPDWF]\Q\FK
1DOH\MHGQDNSRGNUHOLHRNRRV]F]HQLWLPPXQL]RZDQ\FKV]F]epionkami zabitymi, po kontakcie ze zjadliwym wirusem przechorowuje subklLQLF]QLHSDUZRZLUR]7DNLH]ZLHU]WDZ\GDODMGRURGRZLVNDGXHLORFL
]DUD]NDLVWDMVLUyGHPLQIHNFMLGODLQQ\FKSVyZ6Wosowanie szczepionek
LQDNW\ZRZDQ\FK ]DOHFDQH MHVW X VXN FLDUQ\FK Z SU]HELHJX XRJyOQLRQHM
QX\F\ L Z SU]\SDGNDFK XSROHG]RQHM UHDNW\ZQRFL XNDGX LPPXQRORJLFzQHJR Z\ZRDQHM LQQ\PL F]\QQLNDPL : SU]\SDGNX V]F]HSLRQHN DWHQXRZaQ\FKZLUXVZ\GDODQ\MHVWZUD]]NDHPZQLHZLHONLFKLORFLDFKW\ONRSRPL
dzy 3. a 12. dniem po inLHNFML:UDOLZHSV\PDMFHSU]\SDGNRZ\ kontakt z
W\PZLUXVHPXOHJDMXRGSRUQLHQLX3RGREQLHMDNZLQQ\FKFKRUREDFKZLUusowych, wiek, w ktyU\PV]F]HQLQDGDMHVLGRV]F]HSLHQLDGHWHUPLQRZDQ\
jest poziomem przeciwFLD X VXNL 2NUHV SyWUZDQLD VZRLVW\FK SU]HFLZFLD
Z\QRVLGQL8NDGLPPXQRORJLF]Q\V]F]HQLFLDRGVXNL]EDUG]RZ\VRNLP
PLDQHP SU]HFLZFLD PRH QLH UHDJRZD QD V]F]HSLHQLH QDZHW GR W\JoGQLD \FLD : \FLX RVREQLF]\P NDGHJR V]F]HQLFLD Z\VWSXMH RNUHV Z
NWyU\PQLVNLHPLDQRSU]HFLZFLDPDWF]\Q\FKQLHFKURQLSU]HG]DNDHQLHPD
jHGQRF]HQLH EORNXMH ZDFLZ RGSRZLHG XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR QD
V]F]HSLHQLH:W\PF]DVLHQDMF]FLHMGRFKRG]LGR]DFKRURZD0LDQDSU]eFLZFLDPDWF]\Q\FKZVXURZLF\V]F]HQLWZRNUHVLHWDN]ZDQHMOXNLLPPXQoORJLF]QHMQDSR]LRPLHUyZQ\POXEZ\V]\PRG2, mierzone testem seroneWUDOL]DFML ]QRV] G]LDDQLH LPPXQRJHQQH VWDQGDUGRZ\FK V]F]HSLRQHN
atenuowanych i inakW\ZRZDQ\FK QDWRPLDVW PLDQD UyZQH OXE Z\V]H RG
SU]HFLZG]LDDM VNXWHF]QLH ZyWZRU]HQLX VL F]\QQHM RGSRUQRFL QDZHW
po zastosowaniu szczepioQHNR]ZLNV]RQHMNRQFHQWUDFMLZLUXVDV]F]HSLRnkowego (preparaty typu puppy lub first dose 3RPLDU SR]LRPX SU]HFLZFLD
surowiczych przed szczeSLHQLHP QLH MHVW Z\NRQ\ZDQ\ UXW\QRZR 7DN ZLF
SUDNW\F]QLH WUXGQR MHVW XQLNQ RNUHVX ZUDOLZRFL QD ]DNDHQLH L jedna z
UDFMRQDOQ\FK PHWRG SRVWSRZDQLD ]DNDGD V]F]HSLHQLH V]F]HQLW FR 3
tyJRGQLHRGGRW\JRGQLD\FLD=DOHFDQHMHVWFRURF]QHGRV]F]HSLDQLH
ZV]\VWNLFK SVyZ 8 QLHZLHONLHJR RGVHWND SVyZ PRH SRMDZL VL Z FLJX
SLHUZV]\FK JRG]LQ EH]SRUHGQLR So szczepieniu odczyn miejscowy w
PLHMVFXLQLHNFMLOXEREU]NVNyU\F]FLWZDU]RZHMJRZ\DQLHNLHG\QDZHW
XRJyOQLRQDUHDNFMDDQDILODktyczna.
2VWDWQLRSRMDZL\VLRSLQLHZHGXJNWyU\FKFRURF]QDUHZDNF\QDFMDQLH
MHVWNRQLHF]QD6XJHUXMHVLQDZHWH]E\WF]VWHLPPXQL]DFMHPRJZ\Zo\ZD]DEXU]HQLDRSRGRXLPPXQRORJLF]Q\P:W\PNRQWHNFLH]DOHFDVL
X]DOHQLSRGMFLHGHF\]MLRV]F]HSLHQLXRGZ\QLNyZXSU]HGQLRSU]HSURZa-
Parwowiroza
383
G]RQHJR EDGDQLD VHURORJLF]QHJR 2NUHOHQLH Z\VRNRFL PLDQD SU]HFLZFLD

QHXWUDOL]XMF\FK QDOHDRE\ GRNRQD SR UD] SLHUZV]\ Z 3 tygodnie po
SLHUZV]HM VHULL V]F]HSLH Z FHOX RNUHOHQLD LFK HIHNW\ZQRFL D QDVWSQLH
corocznie na dwa tygodnie przed planowanym doszczepieniem lub przed
Z\VWDZDPL 3U]\MPXMH VL H PLDQR SU]HFLZFLD VXURZLF]\FK RNUHODQ\FK
PHWRG VHURQHXWUDOL]DFML UyZQH OXE Z\V]H RG FKURQL ]ZLHU] SU]HG
infekFM
Koronawiroza
(ang. canine coronaviral enteritis)
Jest to wirusowa infekFMDSU]HZRGXSRNDUPRZHJRSVyZSU]HELHJDMFD]
objawami biegunkiFHFKXMFDVLZ\VRN]DUDOLZRFLLDJRGQ\PSU]HELegiem.
ETIOLOGIA. Czynnikiem przyczynowym jest koronawirus SVyZ canine coronavirus (CCVNWyU\VHURORJLF]QLHVSRNUHZQLRQ\MHVW]NRURQDZLUXVDPL
NRWyZ (feline coronaviruses, FCoV) i wirusem zapaleQLD RGND L MHOLW ZL
(transmissible gastroenteritis virus, TGEV). Wirion zawiera jednoniciowy RNA i
RWRF]RQ\MHVWOLSLGRZRWRF]N:LUXVZUDOLZ\MHVWQDUR]SXV]F]DOQLNLRUJaQLF]QHLZLNV]RURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FK
EPIZOOTIOLOGIA. 1D ]DNDHQLH ZUDOLZD MHVW ZLNV]R SVRZDW\FK
:LUXV V]HU]\ VL QD GURG]H NRQWDNWyZ SRUHGQLFK SU]H] ]DQLHF]\V]F]RQH
NDHP URGRZLVNR L SU]HGPLRW\ 'R RUJDQL]PX ZQLND GURJ DOLPHQWDUQ L
jest wyGDODQ\]NDHP2]GURZLHF\Z\GDODMRNUHVRZRZLUXV]NDHPSU]H]
ZLHOHPLHVLF\1LV]HWHPSHUDWXU\NRQVHUZXMJR=LPQRWXMHVLQDVLOHQLH
wyVWSRZDQLDFKRURE\
PATOGENEZA. 3R SU]HGRVWDQLX VL GR SU]HZRGX SRNDUPRZHJR ZLUXV
ZSU]HFLJXMHGQHJRGQLDUR]SU]HVWU]HQLDVLZMHOLtach cienkich. Lokalizuje
VL L UHSOLNXMH Z NRPyUNDFK QDERQND DEVRUSF\MQHJR %LHJXQND jest wyniNLHP PDUWZLF\ L ]XV]F]DQLD ]DDWDNRZDQ\FK NRPyUHN 7RZDU]\V]\ WHPX
VNUyFHQLHNRVPNyZMHOLWRZ\FKLKLSHUSOD]MDNU\SW
OBJAWY KLINICZNE. =HVSy REMDZyZ WZRU]F\FK PDR FKDUDNWHUyVW\F]Q\REUD]FKRURE\REHMPXMHEUDNDSHW\WXGHSUHVMZ\PLRW\L ELHJXQN
:SU]HFLZLHVWZLHGRSDUZRZLUR]\QLHVWZLHUG]DVLJRUF]NLOHXNRSHQLL, a
krwawa biegunka jest zjawiskieP U]DGNLP 7\ONR X V]F]HQLW REMDZ\ PRJ
PLH FKDUDNWHU RVWU\ : ZLNV]RFL SU]\SDGNyZ V WR ]DNDHQLD DJRGQH ]
WHQGHQFMGRSU]HELHJXFKURQLF]QHJRLQDZURWRZHJR8 ]ZLHU]WGRURV\FK
infekcja jest szeroko rozprzestrzeniona, lecz przebiega bezobjawowo. Psy
]GURZLHMZFLJXGQLQRWRZDQHVUyZQLHZ\]GURZLHQLDVSRQWDQLFz-
384
&+252%<36:
QH 1LHPQLHM MHGQDN SU]HZOHND L SU]erywana biegunka PRH Z QLHNWyU\FK

przypadkach utrzyP\ZDVLMHV]F]HSU]H]4 tygodnie.
ROZPOZNAWANIE. 3RGHMU]HQLH]DNDHQLDNRURQDZLUXVHPQDVXZDMRbMDZ\ NOLQLF]QH L SU]HELHJ FKRURE\ 3RWZLHUG]HQLH UR]SR]QDQLD PRQD X]yVND SRSU]H] L]RODFM ZLUXVD Z KRGRZOL NRPyUHN NRFLFK Z\ND]XMF VHUoNRQZHUVMPLDQDSU]HFLZFLDZSDU]HVXURZLFSREUDQ\FKZRVWUHMID]LHFKoroby i okresie rekonwalHVFHQFMLOXEZ\ND]XMFREHFQRDQW\JHQyZZLUXVDZ
UR]PD]DFKNDXPHWRGLPPXQRIOXRUHVFHQFML.
P26732:$1,(. : SU]\SDGNDFK Z\PDJDMF\FK OHF]HQLD QDOH\ ]DVWoVRZDVLGRVFKHPDWXSRVWSRZDQLDRSUDFRZDQHJRGODSDUZRZLUR]\&Kore SV\QDOH\L]RORZDDSRPLHV]F]HQLDF]\FLLSRGGDZDELHFHMGH]\nIHNFML 6WRVRZDQLH V]F]HSLRQHN MHVW G\VNXV\MQH 1D U\QNX V V]F]HSLRQNL
zabite, szczepionki atenuowane wycofano niemal natychmiast po ich wproZDG]HQLXSRQLHZDRND]DRVLHXRNRRV]F]HSLRQ\FKSVyZZ\VW
SRZD\ REMDZ\ ]H VWURQ\ RURGNRZHJR XNDGX QHUZRZHJR L QDJH ]HjFLD
PLHUWHOQH
Rotawiroza
(ang. canine rotaviral infection)
Jest to wirusowe zapaleniHSU]HZRGXSRNDUPRZHJRSVyZSU]HELHJDMFH
z objawami biegunki &KRURED Z\VWSXMH X ZLHOX JDWXnNyZ ]ZLHU]W L MHVW
notowana na wszystkich kontynentach.
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPSU]\F]\QRZ\PVURWDZLUXV\ z rodziny Reoviridae, QDOHFH GR VHURW\SX * :LUXV Z\GDODQ\ MHVW ] NDHP Z GX\FK LOoFLDFK-HVWRSRUQ\QDZDUXQNLURGRZLVND]HZQWU]QHJRZNWyU\PSU]HyZD NLOND PLHVLF\ 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L QD GURG]H DOLPHQWDUQHM SU]H]
]DQLHF]\V]F]RQH NDHP ]ZLHU]W FKRU\FK SU]HGPLRW\ URGRZLVNR ZRG L
poNDUP 5RWDZLUXV\ Z\VWSXMFH X SVyZ PRJ Z\ZR\ZD EH]REMDZRZH
zakaHQLDXNRWyZLOXG]L
PATOGENEZA. 3R SU]HGRVWDQLX VL GR SU]HZRGX SRNDUPRZHJR ZLUXV
XPLHMVFDZLDVLZNRPyUNDFKQDERQNDDEVRUSF\MQHJRNRVPNyZjelitowych.
-HJR UHSOLNDFMD SRZRGXMH ]DQLN NRVPNyZ L KLSHUSOD]M NU\SW MHOLWRZ\FK
DoSURZDG]DWRGRXSROHG]HQLDWUDZLHQLDLZFKDQLDQLD
OBJAWY KLINICZNE. Objawy ostrej biegunki i odwodQLHQLD Z\VWSXM
W\ONRXV]F]HQLWZSLHUZV]\FKW\JRGQLDFK\FLD:RGQLVWDOX]RZDELHJXnka PRH XWU]\P\ZD VL SU]H] GQL 3V\ VWDUV]H SU]HFKRG] LQIHNFM
DJRGQLHM8]ZLHU]WGRURV\FKSU]HELHJ]DNDHMHVW]UHJX\EH]REMDZowy.
Rotawiroza
385
ROZPOZNAWANIE. Objawy kliniczne LSU]HELHJ]DNDHQLDQLHVFKDUDkWHU\VW\F]QH2EHFQRDQW\JHQyZZLUXVDZNDOHPRQDZ\NU\WHVWHP(/ISA OXE DJOXW\QDFML ODWHNVRZHM :LUXV PRH E\ UywQLH XZLGRF]QLRQ\ Z
PLNURVNRSLHHOHNWURQRZ\P-HJR51$MHVWZ\NU\ZDQ\PHWRGHOHktroforezy
Z HOX SROLDNU\lamidowym (PAGE, polyacrylamide gel electrophoresis L DFuFKRZUHDNFMSROLPHUD]RZ3&5, polymerase chain reaction).
P26732:$1,(. 1DOH\ GRSLOQRZD HE\ V]F]HQLWD SREUD\ VLDU Z
pierwszych godzinach po SRURG]LH RUD] XWU]\P\ZD ZDFLZ KLJLHQ SoPLHV]F]H:V\WXDFMDFKZ\PDJDMF\FKOHF]HQLDPRQDZ\NRU]\VWDRGSoZLHGQLH HOHPHQW\ SRVWSRZDQLD VWRVRZDQHJR SU]\ ]DNDHQLDFK SDUZRZLUusami i koronawirusami.
Kampylobakterioza
(ang. campylobacteriosis)
Kampylobakterioza MHVW EDNWHU\MQ FKRURE SU]HZRGX SRNDUPRZHJR
SVyZLNRWyZSU]HELHJDMF]REMDZDPLELHJXQNL.
ETIOLOGIA. =DNDHQLHZ\ZR\ZDQHMHVWSU]H]Campylobacter jejuni lub C.
coli2VWDWQLRZ\L]RORZDQRRGSVyZC. upsaliensis i C. helveticus6WRJUDPuMHPQHPLNURDHURILOQHSDHF]NLRZ\VPXN\PZ\JLW\PNV]WDFLH]ELeguQRZR RVDG]RQ ZLFL REGDU]RQH UXFKHP 5RVQ QD SRGRDFK VHOHNW\wnych w atmosferze 510% CO2 ZFLJXJRG]LQ3RV]F]HJyOQHJDWXQNL
rodzaju Campylobacter LGHQW\ILNRZDQHVZRSDUFLXRWHVW\ELRFKemiczne.
EPIZOOTIOLOGIA. 'R ]DNDHQLD GRFKRG]L QD GURdze alimentarnej.
UyGHP ]DNDHQLD V SURGXNW\ PLVQH V]F]HJyOQLH GURELRZH RUD] LQQH
DUW\NX\VSR\ZF]HLZRGD]DQLHF]\V]F]RQHEDNWHULDPL1LHSDVWHU\]RZDQH
POHNRMHVWJyZQ\PUyGHPLQIHNFMLGODF]RZLHND=DUD]HNZ\GDODQ\MHVW
ZUD]NDHP]ZLHU]WFKorych i bezobjawowych nosicieli.
PATOGENEZA I OBJAWY KLINICZNE. 3U]HELHJFKRURE\]DOH\RGLORFL
bakWHULL ]DNDDMF\FK VWDWXVX LPPXQRORJLF]QHJR L ZLHNX ]ZLHU]FLD ,QQH
patogeny, takie jak parwowirusy, koronawirusy, Giardia czy salmonelle PRJ
G]LDD V\QHUJLVW\F]QLH ] SDHF]NDPL Campylobacter %DUG]LHM ZUDOLZH V
PRGHV]F]HQLWDLNRFLWD6\QGURPNOLQLF]Q\SRMDZLDVLQDMF]FLHMX]ZLeU]WSRQLHMPLHVLFD\FLD6WUHV]ZL]DQ\]FLWUDQVSRUWHP]DELHJDPL
FKLUXUJLF]Q\PL ZVSyLVWQLHMF\PL FKRUREDPL SREytem w klinice sprzyja
UR]ZRMRZL FKRURE\ :LHOH SVyZ L NRWyZ MHVW EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL
SDHF]HNCampylobacter.
2VWUDSRVWDNDPS\OREDNWHULR]\UR]ZLMDVLJyZQLHXV]F]HQLWLVSRUaG\F]QLHXSVyZGRURV\FK3RMDZLDMFDVLELHJXQND MHVWNRQV\VWHQFMLS\nQHM]DZLHUDGRPLHV]NOX]XF]DVDPLVPXNLyFL*oUF]NDLOHXNRF\WR]D
386
&+252%<36:
SRMDZLDMVLQLHUHJXODUQLH=ZLHU]WDFKRUHWUDFF]FLRZRDSHW\WLQLHNLHG\
Z\PLRWXM Objawy kliniczne XWU]\PXM VL RG GR GQL OHF] F]DVDPL
moJWUZD]SU]HUZDPLSU]H]NLONDPLHVLF\
8 NRWyZ REUD] NOLQLF]Q\ MHVW SRGREQ\ Campylobacter sp. u tego gatunku stwierdzano zazwyczaM UD]HP ] SDVR\WDPL ] URG]DMyZ Toxocara, Isospora lub Giardia.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :LGRF]QH]PLDQ\]DSDOQHGRW\F]
JyZQLH MHOLWD JUXEHJR -HVW RQR Z\SHQLRQH EDUG]LHM S\QQ QLQRUPDOQLH
WUHFLERQDOX]RZDMHVW]JUXELDDSU]HNUZLRQDLREU]ND+LVWRORJLF]QLH
Z\UDD VL WR ]PQLHMV]HQLHP Z\VRNRFL NRPyUHN QDERQND OX]yZNL
]PQLHMV]HQLHPLORFLNRPyUHNQDERQNDZDOFRZDWHJRLSRZLNV]HQLHPNU\S
jelitowych.
ROZPOZNAWANIE VWDZLDVLZRSDUFLXRREMDZ\NOLQLF]QHLL]RODFMSaHF]HN Campylobacter QD SRGRDFK VHOHNW\ZQ\FK 2EHFQR W\FK EDNWHULL
PRQDUyZQLHZ\ND]DEDGDMFZLH\NDZPLNURVNRSLHFLHPQego pola.
P26732:$1,(. Leczenie polega na stosowaniu antybiotyNyZ (IHNWy
DQW\ELRW\NRWHUDSLL QDOH\ NRQWURORZD EDGDQLHP EDNWHULRORJLF]Q\P $QWybiotykiem z wyboru jest erytromycyna podawana doustnie w dawce 20
PJNJ FR JRG]LQSU]H] GQL NRWRPSRGDMH VL GDZN PJNJ FR
JRG]LQ$OWHUQDW\ZQLHPRQD]DVWRVRZDIXUD]ROLGRQJHQWDP\F\Q, neomyF\Q OXE NOLQGDP\F\Q3DHF]NL Campylobacter sp PRJ SU]HQRVL SOD]PLG\
ZDUXQNXMFH RSRUQR QD NDQDP\F\Q i tetracykliny, wytwaU]DM EODNWDPD]NWyUDXQLHF]\QQLDSHQLF\OLQ LDPSLF\OLQ3RQDGWRQLHVZUDOiZHQDSROLP\NV\Q% trimetoprim, wDQNRP\F\Q, metronidazol i sulfadimeWRNV\Q.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Kampylobakterioza u ludzi
MHVW V]HURNR UR]SRZV]HFKQLRQ\P ]DNDHQLHP SU]HZRGX SRNDUPRZego,
V]HU]F\PVLSRVSR\FLXVXURZ\FKOXESRGGDQ\FKQLHRGSRZLHGQLHMREUybFHSURGXNyZSRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJR2NUHVZ\OJDQLDFKRURE\Z\Qosi od
GRGQLUHGQLRGQL3U]HELHJDRQDGRF]VWR]RVWU\PLREMDZDPL
biegunki NWyUHM WRZDU]\V] Z\PLRW\ JRUF]ND L EyOH EU]ucha. Biegunka
PRH ]DZLHUD ODG\ NUZL XVWSXMH ]D]Z\F]DM SR NLONX GQLDFK 1LHNLHG\
Z\VWSXM REMDZ\ SRGREQH GR W\FK NWyUH WRZDU]\V] ]DSDOHQLX Z\URVWND
robaczkowego SRVRF]QLFDL]DSDOHQLHVWDZyZ /XG]LH]DNDDMVL]MDGaMF QLH GRJRWRZDQH PLVR NXUF]W OXE SRNDUP ]DZLHUDMF\ VXURZH PLVR
GURELRZHSLMFQLHSDVWHU\]RZDQHPOHNRLNRQWDNWXMFVL]FKRU\PLV]F]eQLWDPL L NRFLWDPL RUD] ] EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL :DFLFLHOH SVyZ
SRZLQQL E\ ]DZV]H SRLQIRUPRZDQL R PROLZRFL ]DNDHQLD VL NDPS\OoEDNWHULR]LSRXF]HQLRNRQLHF]QRFLSU]HVWU]HJDQLD]DVDGKLJLHQ\V]F]HJylQLHZF]DVLHFKRURE\ELHJXQNRZHMLFK]ZLHU]W
Kampylobakterioza
387
:OHF]HQLXVWRVXMHVLHU\WURP\FyQ LX]XSHQLDS\Q\SU]\RGZodnieniu
RUJDQL]PX:]DSRELHJDQLX]DOHFDVLSDVWHU\]DFMPOHNDFKORURZDQLHZRG\
SLWQHM GRNDGQH JRWRZDQLH PLVD ]ZDV]F]D GUobiowego i przestrzeganie
higieny w kuchni podczas przyrzG]DQLDSRWUDZLSRVLNyZ
Salmonelloza
(DF. i ang. salmonellosis)
Salmonelloza Z NOLQLF]QHM SRVWDFL X SVyZ L NRWyZ Z\VWSXMH U]DGNR
&]VWH MHVW QDWRPLDVW EH]REMDZRZHQRVLFLHOVWZR Objawy kliniczne u zwieU]WVWDUV]\FKZ\VWSXM]D]Z\F]DMSRGZS\ZHPVWUHVX]ZL]DQHJR]]DELegami lekarsko-ZHWHU\QDU\MQ\PL RUD] Z SU]\SDGNX GRF]HQLD VL LQQ\FK
FKRUyE OXE F]\QQLNyZ REQLDMF\FK VSUDZQR PHFKDQL]PyZ RGSRUQoFLRZ\FK6]F]HQLWDLNRFLWDPRJFKRURZDSRHNVSR]\FMLQDGXGDZN
zarazka.
ETIOLOGIA. =DNDHQLHZ\ZR\ZDQHMHVWSU]H]JUDPXMHPQQLH]DURdQLNXMFSDHF]NS. typhimurium, QDOHFGRURG]LQ\Enterobacteriaceae. Inne
gatunki bakterii z rodzaju Salmonella PRJUyZQLHEUDZQLPXG]LD6WR
GUREQRXVWURMH Z\VWSXMFH XELNZLWDUQLH SU]H\ZDMFH Z URGRZLVNX ]eZQWU]Q\PRGGRPLHVLF\
EPIZOOTIOLOGIA. UyGHPLQIHNFMLGODSVyZLNRWyZMHVWNDUPDLUoGRZLVNR ]DQLHF]\V]F]RQH W\PL GUREQRXVWURMDPL 1DMQLHEH]SLHF]QLHMV]H V
nie gotoZDQHRGSDGNLPLVDNRVNLHJRLGURELRZHJR.DUP\SU]HP\VRZH
]UHJX\MDRZHPRJE\ZWyUQLH]DQLHF]\V]F]RQHEDNWHULDPLSU]H]SWDNLL
gryzonie. Salmonelle PRJVLQDPQDDZZLOJRWQ\FKNDUPDFKLURGNDFK
VSR\ZF]\FK'RVWDMVLWHGRZyGU]HNLMH]LRU]HFLHNDPL1LHPyte i nie
GH]\QIHNRZDQH PLVNL QD NDUP VSU]W GLJQRVW\F]Q\ QS HQGRVNRS L LQQH
SU]HGPLRW\]DQLHF]\V]F]RQHSDHF]NDPL Salmonella RUD]FKRU]\OXG]LHPRJ
UyZQLHVWDVLUyGHPLQIHNFML'R]DNDenia dochodzi na drodze alimenWDUQHM =GROQR SU]H\ZDQLD ]DUD]NyZ QD F]VWNDFK VXEVWDQFML RUJDQLFzQ\FKXPROLZLDLQIHNFMGURJDHUoJHQQ=DNDHQLHUyGPDFLF]QHWDNHMHVW
PROLZH1DMEDUG]LHMSRGDWQHV]ZLHU]WDSRQLHMURNX\FLD1LHGRERU\
metioniny i choliny X VXN FLDUQ\FK ]ZLNV]DM ZUDOLZR V]F]HQLW QD
]DNDeQLH=DNDHQLXLUR]ZLQLFLXVLFKRURE\VSU]\MDVWUHVQLHGR\ZLHQLH
VWRVRZDQLH DQW\ELRW\NyZ L JOLNRNRUW\NRLGyZ ]DJV]F]HQLH ]ZLHU]W ]DEurzenia w UyZQRZDG]HIORU\MHOLWRZHM
PATOGENEZA. Wprowadzony do przewodu pokarmowego zarazek koORQL]XMHLQDPQDDVLZQDERQNXMHOLWRZ\PLZ]DFKFKRQQ\FKNUH]NoZ\FK:SLHUZV]\PW\JRGQLXWUZDQLDLQIHNFMLSDHF]NLVZ\GDODQH]NDHP
388
&+252%<36:
ZVSRVyEFLJ\SU]H]QDVWSQHW\JRGQL]SU]HUZDPL3yQLHMSomimo
XVWSLHQLD VLHZVWZD ]DUD]NL XWU]\PXM VL Z ZWURELH OHG]LRQLH L Z]DFK
FKRQQ\FK3R]DG]LDDQLXF]\QQLNyZVWUHVRZ\FKLPPXQRVXSUHVML i wyst
SLHQLX FKRUyE ZLUXVRZ\FK QS QRVyZND, parwowiroza, panleukopenia koWyZPRHGRFKRG]LGRUHDNWyZDFMLVLHZVWZDOXEUR]ZLQLFLDVLREMDZyZ
NOLQLF]Q\FK FKRURE\ : QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK GRFKRG]L GR EDNWeriemi i
endotoksemi 3U]HELHJ ]DNDHQLD GHWHUPLQRZDQ\ MHVW OLF]E EDNWHULL VWDWuVHPLPPQRORJLF]Q\P]ZLHU]FLDLF]\QQLNDPLZLNDMcymi.
OBJAWY KLINICZNE. 2EMDZ\]DSDOHQLDRGNDLMHOLWSRMDZLDMVLZ
GQLSR]DNDHQLXOXE]DG]LDDQLXF]\QQLNyZVWUHVRZ\FKJyZQLHXPoG\FKOXEVWDU\FK]ZLHU]W:\VWSXMHJRUF]ND41qC, apatia, brak apetytu, wyPLRW\ EROHVQR Z RNROLF\MDP\ EU]XV]QHM ELHJXQND i odwodnienie.
WymioW\ X NRWyZ SRZRGXM QDGPLHUQH OLQLHQLH VL 3RZUyW GR ]GURZLD
QDVWSXMH SR W\JRGQLDFK 8 F]FL ]ZLHU]W REVHUZXMH VL REjawy nerZRZH Z SRVWDFL SRGQLHFHQLD EUDNX NRRUG\QDFML UXFKRZHM L QLHGRZDGyZ
1LHNLHG\GRFKRG]LGR]DSDOHQLDSXF]REMDZDPLNDV]OXLGXVzQRFL
Bakteriemia i endotoksemia Z\ZRXMH VLOQH RWSLHQLH VDER KLSRWHrPL L]DSDNUHQLRZ&]DVDPLEDNWHULHPLDSRZRGXMHZ\VWSLHQLHGXJoWUZDHMJRUF]NL=HMFLHPEDNWHULHPLPRJE\RJQLVND]DNDHSU]HU]XWoZ\FK Z UyQ\FK QDU]GDFK 2EVHUZXMH VL ZyZF]DV REMDZ\ QDU]GRZR
swoiste.
8 FLDUQ\FK VDPLF ]DNDHQLH VDOPRQHOODPL PRH Z\ZR\ZD URQLenia,
URG]HQLHPDUWZ\FKOXEVDER\ZRWQ\FKV]F]HQLWLNRFLW
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. =PLDQ\VHNF\MQHUR]ZLMDMVLW\lNR X QLHZLHONLHJR RGVHWND ]DNDRQ\FK ]ZLHU]W 6 WR ]PLDQ\ ]DSDOQH RG
OHNNLHJR QLH\WX GR ]DSDOHQLD G\IWHURLGDOQHJR ]H ]XV]F]DQLHP VL PDUWZicowo zmieQLRQHMOX]yZNL]ORNDOL]RZDQHZNRFRZHMF]FLMHOLWDFLHQNLHJR
MHOLFLHJUXE\PLOHS\P:UyQ\FKQDU]GDFKPRJE\ZLGRF]QHRJQLVND
PDUWZLFRZHLZ\EURF]\Q\:]\FKRQQHVSRZLNV]RQHLSRNryte wybroczynaPLSXFDREU]NHL]PLHQLRQH]DSDOQLH
ROZPOZNAWANIE VWDZLD VL Z RSDUFLX R SU]HELHJ NOLQLF]Q\ FKRURE\ L
EDGDQLHEDNWHULRORJLF]QH1DOH\]D]QDF]\HL]RODFMDVDOPRQHOOL]Z\PLoFLQMDP\XVWQHMLNDXQLHVWDQRZLSRGVWDZ\GRMHGQR]QDF]QHgo rozpoznaQLD 2EHFQR ]DUD]NyZ Z W\P PDWHULDOH PRH Z\QLND ] F]\QQHJR VLHwVWZDOXEUHDNW\ZDFMLVLHZVWZDQDVNXWHNZVSyLVWQLHMFHMFKRURE\NWyUDMHVW
IDNW\F]Q\PSRGRHPELegunkiZ\PLRWyZF]\]DSDOHQLDSXF
Definitywnym potwierdzeniem rozpoznania jest natomiast izolacja salPRQHOOL ] S\QyZ XVWURMRZ\FK WDNLFK MDN NUHZ PRF] PD VWDZRZD S\Q
Py]JRZR-rdzeniowy, pobieranych w ostrej fazie choroby.
3RPLHUWQLH SRELHUD VL GR EDGDQLD EDNWHULRORJLF]QHJR SUyENL Ztroby,
OHG]LRQ\SXFL Z]yZFKRQQ\FKNUH]NRZ\FK
Salmonelloza
389
P26732:$1,(. -HVW RQR X]DOHQLRQH RG IRUP\ L SU]HELHJX FKRURE\

3U]\ ]DEXU]HQLDFK RGNRZR-MHOLWRZ\FK L RGZRGQLHQLX QDOH\ X]XSHQL
XE\WHNZRG\LHOHNWUROLWyZSRGDMFS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHLJOXNR]. Przy
]QDF]Q\FKXV]NRG]HQLDFKERQ\OX]RZHMLREQLHQLXVLSR]LRPXDOEXPLQ
SRQLHM JO ]DOHFDQH MHVW SRGDQLH PO SOD]P\ 3R X]XSHQLHQLX
S\QyZGREU]HMHVWSRGDODNWXOR] (psy 515 ml, koty 23 ml 3 razy dziennie p.oNWyUD]DNZDV]aMFURGRZLVNRMHOLWG]LDDV]NRGOLZLHQDVDOPRQHOOH.
3R ]DVWRVRZDQLX W\FK URGNyZ FKRURED R SU]HELHJX OHNNLPSRZLQQD XVW
SL3RGDZDQLHDQW\ELRW\NyZZW\FKSU]\SDGNDFKSU]HGXDRNUHVVLHZVWZD
salmonelli. Ponadto istnLHMHQLHEH]SLHF]HVWZRQDE\FLDRSRUQRFL]DUD]NDQD
DQW\ELRW\NNWyUDGHWHUPLQRZDQDMHVWSU]H]SOD]PLG\LPRHE\SU]HQRV]oQDQDLQQHV]F]HS\]DUD]ND3U]\Z\VWSLHQLXSRVRF]QLF\ PRQD]DVWRVRZD
SRWHQFMRQRZDQVXOIDGLD]\Q (30 mg/kg co 12 godzin s.c. przez 710 dni),
DPRNV\F\OLQ (1020 mg/kg co 8 godzin p.o., i.v. przez 710 dni). Powinno
VLMHGQDNG\GRDSOLNRZDQLDDQW\ELRW\NyZ]JRGQLH]DQW\ELogramem.
=DSRELHJDQLH 2JyOQ\P ]DOHFHQLHP MHVW przestrzeganie zasad higieny,
V]F]HJyOQLH SU]\SURGXNFMLSU]HWZDU]DQLXL SU]HFKRZ\ZDQLX URGNyZ VSo\ZF]\FK L NDUP GOD ]ZLHU]W 6]SLWDOH L SRPLHV]F]HQLD GOD ]ZLHU]W PXV]
E\ UHJXODUQLH F]\V]F]RQH L GH]\QIHNRZDQH QDMOHSLHM SU]\ X\FLX SRFKRdnych fenolu 'H]\QIHNFML SRGOHJD UyZQLH X\ZDQ\ VSU]W L XU]G]HQLD D
]ZDV]F]D PLVNL QD NDUP L ZRG (QGRVNRS\ SR EDGDQLX SRZLQQ\ E\
zanurzane w roztworze 2% aldehydu glutarowego lub 20% formaliny na 12
JRG]LQ\=XZDJLQDREHFQRVDOPRQHOOLZMDPLHXVWQHMLQDZ\NLF]\V]F]eQLDVL]ZLHU]WRUD]NRSURIDJLLLFKVLHUMHVWF]VWR]DQLHF]\V]F]RQDW\PL
GUREQRXVWURMDPL0DMFWRQDXZDG]HQDOH\SDPLWDRSRGVWDZRZHM]DVaG]LHP\FLDUNSREH]SRUHGQLP NRQWDNFLH]H]ZLHU]WDPL1DOH\UyZQLH
paPLWD R EDGDQLX SHUVRQHOX QD QRVLFLHOVWZR VDOPRQHOOL /XG]LH ]DNDHQL
VDOPRQHOODPLLQQ\PLQLS. typhi PRJE\UyGHP]DNDeQLDGOD]ZLHU]W
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 3RGVWDZRZ\P UyGHP ]aNDHQLDGODOXG]LVSURGXNW\SRFKRG]HQLD]ZLHU]FHJR]DNDRQHVDOPRQHOllami. BliVNLNRQWDNW]]DNDRQ\PL]ZLHU]WDPLWRZDU]\V]F\PLMDNLPLVSV\
NRW\ L NRQLH VWZDU]D UyZQLH GXH QLHEH]SLHF]HVWZR GOD F]RZLHND D
]ZDV]F]D GOD G]LHFL NWyUH EDZLF VL ]H VZ\PL SXSLODPL F]VWR GRW\NDM
WZDU] L XVWaPL S\VND VLHUFL L LQQ\FK F]FL FLDD ]ZLHU]W : SU]\SDGNX
SVyZ L NRQL NRnWDNW ] LFK NDHP VWZDU]D PROLZR ]DNDHQLD VL = NROHL
NRW\Z\GDODMVDOPRQHOOH QLHW\ONR]NDHPDOHUyZQLH]Z\G]LHOLQDPLMDP\
ustnej i spojyZHN6WGWHLFKVLHUQDZ\NF]\V]F]HQLDLZRGDNWyUSLM
PRJVWDQoZLUyGR]DUD]ND3DWU]WDNHsalmonelloza owiec.
390
&+252%<36:
Kolibakterioza
(DF colibacillosum, ang. colibacillosis; escherichia coli diarrhea; colisepticemia)
Kolibakterioza MHVW]DNDQ FKRURESVyZ L NRWyZ SU]HELHJDMF ] Rbjawami biegunki]DEXU]H]HVWURQ\XNDGXPRF]RZHJROXESRVRF]QLF\.
ETIOLOGIA. =DNDHQLDWHXSVyZLNRWyZZ\ZR\ZDQHVSU]H]JUDPuMHPQHSDHF]NL]JDWXQNXEscherichia coliNWyUHQDOHJyZQLHGRVHURW\SyZ
O4, O6 2 2 2 2 2 2 2 =DOLF]D VL MH GR NLONX
RGPLHQQ\FK JUXS FKRURERWZyUF]\FK 1DMEDUG]LHM LVWRWQ URO RGJU\ZDM
enterotoksyczne (ETEC), enteropatogenne (EPEC) oraz enterokrwotoczne
(EHEC) szczepy E. coli %DNWHULH Z\ZRXMFH ]DNDHQLD GUyJ PRF]RZ\FKL
SRVRF]QLF QDOHGRRGG]LHOQHMJUXS\V]F]HSyZFKRURERWZyUF]\FKFHFKuMF\FKVLREHFQRFLRGPLHQQ\FKPDUNHUyZ]MDGOLZRFL
EPIZOOTIOLOGIA. Kolibakterioza PRH Z\VWSL X SVyZ L NRWyZ Z
UyQ\P ZLHNX DOH QDMEDUG]LHM SRGDWQH V ]ZLHU]WD PRGH V]F]HJyOQLH Z
przypadku formy biegunkowej schorzenia. Koty wydaM VL E\ EDUG]LHM
RSRUQH QD ]DNDHQLH E. coli. Do infekcji moH GRFKRG]L SU]H] NRQWDNW ]
FKRU\PL ]ZLHU]WDPL OXE EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL SDWRJHQQ\FK V]F]eSyZEDNWHU\MQ\FK0ROLZHMHVWUyZQLH]DNaHQLHHQGRJHQQHEDNWHULDPL]
UH]\GXMFHM Z SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P SRSXODFML E. coli, zachodzce na
skutek np. infekcji wirusowych, zmiany karmy lub terapii antybiotykowej.
'RFKRG]L ZyZF]DV GR LQWHQV\ZQHJR QDPQDDQLD VL SHZQ\FK V]F]HSyZ
RGSRZLHG]LDOQ\FKQDVWSQLH]DUR]ZyMELHJXQNL]DNDHXNDGXPRF]RZego lub posocznicy ,QIHNFMH XNDGX PRF]RZHJR F]FLHM Z\VWSXM X VXN
]ZDV]F]DVWDUV]\FKQLXVDPFyZ
PATOGENEZA. )RUPDELHJXQNRZD=DUR]ZyMWHMSRVWDFLNROLEDNWHULozy
RGSRZLHG]LDOQHV]Z\NOHEDNWHULHHQWHURWRNV\F]QH(7(&) lub enteropatogenne (EPEC). Ostatnio corD]F]FLHML]ROXMHVLUyZQLHV]F]HS\QDOHce
do grupy enterokrwotocznych E. coli (EHEC1LH]DOHQLHRGSU]\QDOHQoFLGRVHURW\SXF]\JUXS\GUREQRXVWURMHWH]DVLHGODMMHOLWRFLHQNLHSU]\F]eSLDMFVLGRNRPyUHNQDERQND ERQ\OX]RZHMSU]\SRPRF\UyQ\FKSoZLHU]FKQLRZ\FKVWUXNWXUDGKH]\MQ\FK]NWyU\FKSRGVWDZRZURORGJUyZDM
fimbrie:SU]\SDGNXV]F]HSyZ(7(&F]\QQLNDPLDGKH]\jQ\PLPRJE\
UyZQLH ILPEULH ) W\SRZH GOD E. coli odpowiedzialnych za kolibakteULR]
FLHOW 6]F]HS\ (3(& L (+(& PDM RGPLHQQH PDUNHU\ NRORQL]acyjne, np.
ILPEULH%)3LELDNRSR]DERQRZH LQW\PLQ. PrzyF]HQLHVL E. coli do
UHFHSWRUyZQDERQND]DSRELHJDPHFKDQLF]QHPXXVXQLFLXNRPyUHNEDNWeryjnych z jelit poG ZS\ZHP DNW\ZQRFL SHU\VWDOW\F]QHM SU]HZRGX SRNDrPRZHJR&KRURERWZyUF]HEDNWHULHXZDOQLDMQDVWSQLHVXEVWDQFMHWRNV\Fz-
Kolibakterioza
391
QH JyZQLH HQWHURWRNV\Q\ ST i LT 3RG LFK ZS\ZHP Z NRPyUNDFK QaERQNDMHOLWRZHJRZ]UDVWDpoziom cAMP i cGMP, co prowadzi do zabuU]H
WUDQVSRUWX MRQyZ L ZRG\ SU]H] ERQ\ NRPyUNRZH RUD] ZS\ZD QD Z]URVW
ZHZQWU]NRPyUNowego poziomu wapnia. Rezultatem tych przemian jest
Z\VWSLHQLHELHJXQNL o charakterze sekrecyjnym.
Szczepy enteropatogenne (EPECSU]\F]HSLDMFVLGRNRPyUHNQDERnND MHOLWD SRZRGXM LFK GHVWUXNFM L ]DQLN UEND V]F]RWHF]NRZHJR HQWHURFyWyZ Z HIHNFLH GRFKRG]L GR Z\VWSLHQLD VLOQ\FK REMDZyZ ELHJXQNRZ\FK
]ZL]DQ\FK ] XSROHG]HQLHP SURFHVX ZFKDQLDQLD ZRGy. Podobny mechaQL]P G]LDDQLD Z\ND]XM EDNWHULH E. coli z grupy enterokrwotocznych
(EHECNWyUHRSUyF]QLV]F]HQLDHQWeURF\WyZMHOLWRZ\FKXZDOQLDMWRNV\Q\
shiga (vero). Toksyny te wQLNDM GR F\WRSOD]P\ NRPyUHN QDERQND EORNXM
U\ERVRP\ D W\P VDP\P ]DEXU]DM V\QWH] ELDND ZHZQWU]NRPyrkowego,
HIHNWHPF]HJRMHVWGHJHQHUDFMDNRPyUHN]DEXU]HQLDZHZFKDQLDQLXZRG\L
HOHNWUROLWyZRUD]ELegunkaF]VWR]REHFQRFLNUZi w kale.
=DNDHQLDSR]DMHOLWRZH1LHNWyUHV]F]HS\E. coli PRJZ\ZR\ZDUywQLH ]DNDHQLD XNDGX PRF]RZHJR GUyJ URGQ\FK L SURVWDW\ MDN UyZQLH
REMDZ\ SRVRF]QLFRZH %DNWHULH WH GRVWDM VL GR W\FK QDU]GyZ ]Z\NOH ]
przewodu pokarmowego, ZNWyU\PQLHSRZRGXMDGQ\FKREMDZyZFKRUoERZ\FK:SU]\SDGNX]DNDHSR]DMHOLWRZ\FKOLF]EDE. coli znacznie wzrasta
LZPRF]XRVLJD6 NRPyUHNPODZZ\G]LHOLQLH]GUyJURGQ\FKVXNQawet 1091011 bakterii/ml.
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji formy jHOLWRZHMMHVWNUyWNLLZ\Qosi 1GQL7\SRZ\PLREMDZDPLVXWUDWDDSHW\WXLELHJXQND.DMHVWZRGQiVW\ R ]QDF]QHM REMWRFL QLHNLHG\ ] GRPLHV]N OX]X OXE ODGDPL NUZL
]ZDV]F]DSU]\]DNDHQLXV]F]HSDPL(+(&&]VWHRGGDZDQLHNDXSURZadzi do utraW\]RUJDQL]PXZRG\LHOHNWUROLWyZF]HJRUH]XOWDWHPMHVWRJyOQH
RGZRGQLHQLHDQDVWSQLHUR]ZLMDMFDVLNZDVLFDPHWDEROLF]QD6NyUD]ZLeU]W WUDFL VZRM HODVW\F]QR ZRV MHVW QDVWURV]RQ\ D UXFK\ SRZROQH &LeSRWDFLDD]Z\NOH jest normalna, niekiedy jedQDN]ZDV]F]DSU]\GXV]\P
trwaniu biegunki REVHUZXMH VL KLSRWHUPL 8 SVyZ VWDUV]\FK SRQDG PLHVLF]Q\FKRUD]XNRWyZREVHUZXMHVLWHZymioty, a biegunka z ostrej
PRHSU]HMZFKURQLF]Q:UyGV]F]HQLWQLHOHF]RQ\FKF]VWHV]HMFLD
PLHrtelne.
2EMDZ\ ]DNDH SR]DMHOLWRZ\FK GRW\F] ]Z\NOH XNDGX PRF]RZHJR L
FKDUDNWHU\]XMVL]PLDQDPL]DSDOQ\PLZQHUNDFKPRF]RZRGDFKLSFKHU]X
PRF]RZ\P:PRF]XVWZLHUG]DVLDOEXPLQOHXNRF\W\i erytrocyty. Post
SXMFH]PLDQ\ZF]\QQRFLQHUHNPRJSURZDG]LGR]DEXU]HZRGGDZaQLXPRF]XDQLHNLHG\ WHGRPRF]QLF\. U suk i kotek E. coli V WHF]VWR
SU]\F]\Q VWDQyZ ]DSDOQ\FK PDFLF\ .RQVeNZHQFM V ]DEXU]HQLD apetytu,
DSDWLDLGHSUHVMD:SU]\SDGNX]ZLHU]WZRNUHVLHFL\PRHGRFKRG]LGR
URQLH OXE WH ]DNDH QRZRURGNyZ Z F]DVLH SRURGX PLHUWHlQR WDNLFK
V]F]HQLWLNRFLWXNWyU\FKUR]ZLMDVLSRVRF]QLFDMHVWEDUG]RZ\VRND
392
&+252%<36:
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przypadku formy biegunkowej

VWZLHUG]D VL RGZRGQLHQLH QLH\WRZH OXE NUZRWRF]QH VWDQ\ ]DSDOQH
w REUELHMHOLWFLHQNLFKRUD]F]VWRRNUQLF\]DNDHQLDV]F]HSDPL(+(&).
%DGDQLHPKLVWRSDWRORJLF]Q\PPRQDZ\ND]DGHVWUXNFMNRPyUHNQDERnka jelLWRZHJRL]DQLNNRVPNyZ]ZDV]F]DZRGFLQNXELRGUowym. W ERQLH
SRGVWDZQHM Z\VWSXM QDFLHNL KLVWLRF\WyZ SOD]PRF\WyZ L OLPIRF\WyZ.
Zmiany mikro- LPDNURVNRSRZHQLH]DZV]HVMHGQDNREHFQHL QDOH\SRdNUHOL QLHVUyZQLHFKDUDNWHU\styczne dla infekcji szczepami E. coli.
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD Z\ZLDG]LH REMDZDFK NOLQLF]Q\FK RUD]
EDGDQLDFK ODERUDWRU\MQ\FK ,VWRWQ URO RGJU\ZDM LQIRUPDFMH GRW\F]FH
charakteru biegunkiF]VWRWOLZRFLRGGDZDQLDNDXMHJRNRQV\VWHQFMLEDUZ\
L]DSDFKX:DQH]QDF]HQLHGLDJQRVW\F]QHPDMX]XSHQLDMFHEDGDQLDEDkWHULRORJLF]QHNDXOXEZ\G]LHOLQ]GUyJURGQ\FK-HGQDNQDZHWL]RODFMDF]ystej kultury E. coli nie zawsze pozwala jedQR]QDF]QLH X]QD WH EDkterie za
F]\QQLNHWLRORJLF]Q\VFKRU]HQLD6SHFMDOLVW\F]QHWHVW\RSDUWHF]VWRQDPeWRGDFK ELRORJLL PROHNXODUQHM XDWZLDM ]DNZDOLILNRZDQLH Z\L]RORZDQ\FK
EDNWHULLGRJUXS\V]F]HSyZFKRURERWZyUF]\FK:SU]\SDGNX]DNDHSR]ajelitowych izolacja E. coli z kUZLPRF]XZ\G]LHOLQGUyJURGQ\FKOXEQDU]
GyZ ZHZQWU]Q\FK SDG\FK ]ZLHU]W So]ZDOD QD GRNDGQLHMV]H RNUHOHQLH
etiologii schorzenia.
P26732:$1,(. Leczenie przyczynowe obejmuje parenteralne podanie
DQW\ELRW\NyZ ]ZDV]F]D Z SU]\SDGNDFK JG\ LVWQLHMH QLHEH]SLHF]HVWZR
ZWyUQ\FKLQIHNFMLZLUXVRZ\FK'REyUDQW\ELRW\NyZSRZLQLHQE\GRNRQDQ\
ZRSDUFLXRWHVWOHNRRSRUQRFLin vitro, DJG\WRQLHMHVWPROLZHVWRVXMHVL
]Z\NOH URGNL R QLVNLHM QHIURWRNV\F]QRFL L V]HUV]\P VSHNWUXP G]LDDQLD
1DOH GR QLFK Pin. Amoksycylina, Neomycyna, Linkomycyna, podawane
1 UD]\ G]LHQQLH ,VWRWQ URO RGJU\ZD OHF]HQLH REMDZRZH REHMPXMFH
WHUDSLQDZDGQLDMF&HOHPMHMMHVW]PQLHMV]HQLHVWRSQLDRGZRGQLHQLDRUJani]PX Z\UyZQDQLH SR]LRPX HOHNWUROLWyZ L XVXQLFLH ]PLDQ UyZQRZDJL
kwasowo-]DVDGRZHM 8\ZD VL Z W\P FHOX JOXNR]\ NWyUD V]\ENR SoZLNV]DREMWRNUZLNUFHMLF]FLRZRX]XSHQLDQLHGRERU\HQHUJHW\FzQH'RJOXNR]\GRGDMHVLZUyZQHMREMWRFLS\Q\HOHNWUROLWRZHQSL]RWoQLF]Q\UR]WZyU1D&OOXES\Q5LQJHUD. W przypadNXGXJRWUZDHMELHJXQNL i
Z\VWSLHQLDREMDZyZNZDVLF\PHWDEROLF]QHM QDOH\SRGDGR\OQLHOXESRdVNyUQLHUR]WZyUZRGRUoZJODQXVRGXZJOXNR]LHZVWRVXQNX
Po 1GQLDFKWDNLHMWHUDSLL]DOHFDVLVWRSQLRZHSU]HFKRG]HQLHQDQDZDdQLDQLH GRXVWQH ]ZDV]F]D JG\ ELHJXQND E\D HIHNWHP LQIHNFML V]F]HSDPL
enterotoksycznymi ETEC =DNDHQLD EDNWHULDPL (+(& Z\PDJDM NLONuGQLRZHM JRGyZNL NWyUD XPROLZL FDNRZLW UHJHQHUDFM XV]NRG]RQ\FK
koVPNyZMHOLWRZ\FK
Kolibakterioza
393
Zapobieganie. 3RGVWDZSURILODNW\NLVWDQRZLL]RODFMDFKRU\FK]ZLHU]WL
GH]\QIHNFMDSRPLHV]F]H-DNGRWGQLHPDV]F]HSLRQHNNWyUHPRJ]DSoELHJD UR]ZRMRZL MHOLWRZHM SRVWDFL NROLEDNWHULR]\ MDN UyZQLH QLH PD VNutecznej formy profilaktyki swoistej postaci posocznicowej schorzenia.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. 3V\LNRW\PRJE\QRVLFLelami i siewcami FKRURERWZyUF]\FK GOD F]RZLHND HQWHURNUZRWRF]Q\FK
V]F]HSyZ E. coli (EHEC ]ZDV]F]D QDOHF\FK GR JUXS\ Verologicznej
22GSVyZL]RORZDQRWHQVDPW\SIDJRZ\37EDNWHULL2NWyU\
Z\ZRXMHV]HUHJJURQ\FKV\QGURPyZFKorobowych u ludzi (patrz: kolibakWHULR]D FLHOW 'R LQIHNFML PRH GRFKRG]L Z WUDNFLH EH]SRUHGQLHJR NRnWDNWX ] ]DNDRQ\PL L F]VWR QLH Z\ND]XMF\PL DGQ\FK REMDZyZ FKRUREowych psami i kotami. Szczepy enteropatogenne (EPEC) wyka]XM UyZQLH
pRWHQFMDOQH]GROQRFLLQIHNFMLF]RZLHNDJG\PDMWHVDPHPDUNHU\FKRUoERWZyrF]RFL%DNWHULHJUXSVHURORJLF]Q\FK22222
2E\\L]RORZDQH]ELeJXQHNG]LHFLRUD]SVyZLNRWyZ'RGDWNRZRLFK
PHFKDQL]P G]LDDQLD FKRURERWZyUF]HJR D ]ZDV]F]D VSRVyE GHVWUXNFML
naERQNDMHOLWRZHJRMHVWWDNLVDPX]ZLHU]WLF]RZLHNDE. coli Z\ZRXMFH
]DNDHQLD XNDGX PRF]RZHJR SVyZ L NRWyZ RUD] OXG]L QDOH F]VWR GR
jedQ\FKJUXSNORQDOQ\FKDZLFZ\ND]XMFLVHSRNUHZLHVWZRQDSR]LRPLH
genotypowyP 6XJHUXMH WR PROLZR WUDQVPLVML W\FK SDWRJeQyZ PLG]\
]DLQIHNRZDQ\PL]ZLHU]WDPLDOXGPL
,QQH]DNDHQLDEDNWHU\MQH
przewodu pokarmowego
=NDXELHJXQNRZHJRSVyZLNRWyZPRQDQLHNLHG\Z\L]RORZDJUDPuMHPQH SDHF]NL ] URG]DMX Shigella i Yersinia enterocolitica. W pierwszym przySDGNX UyGHP MHVW NDUPD OXE ZRGD ]DQLHF]\V]F]RQD NDHP ]DNDRQ\FK
ludzi. Y. enterocolitica jest komensalem przewodu pokarPRZHJR SVyZ 2ED
GUREQRXVWURMH QLH RGJU\ZDM ]QDF]QLHMszej roli w patoORJLL SVyZ L NRWyZ
Shigella spMHVWZUDOLZDQDWHVDPHDQW\ELRW\NLFRVDOPRQHOOH, a Y. enterocolitica
na tetracyklinyJHQWDP\F\Q, cefalosporyny i sulfonamidy.
Leptospiroza
(pol. syn. choroba stuttgardzka; tyfus psi, DF leptospirosis, ang. leptospirosis; canine typhus; stuttgart disease; infectious jaundice)
Leptospiroza MHVW ]DNDQ FKRURE SVyZ SU]HELHJDMF ] REMDZDPL JoUF]NLyWDF]NL L]QLHZ\GROQRFLQHUHN
394
&+252%<36:
ETIOLOGIA. ZaNDHQLHZ\ZR\ZDQHMHVWSU]H]UyQHVHURW\S\]JDWXQNX
Leptospira interrogans, QDOHFHGRURG]DMXLeptospira:\VWSRZDQLHL. canicola
i L. icterohaemorrhagiae XSVyZ]RVWDo znacznie zmniejszone przez szczepieQLD&RUD]ZLNV]HJR]QDF]HQLDHWLRORJLF]QHJRZZ\ZR\ZDQLXOHSWRVSLUR]\
X SVyZ QDELHUDM L. pomona i L. grippotyphosa SRFKRG]FH RG ZL E\GD L
dzikich gryzoni. PoQDGWRL]RORZDQRRGSVyZVHURW\S\L. australis, autumnalis,
ballum, bataviae, bratislava, hardjo.
EPIZOOTIOLOGIA. Leptospiroza Z\VWSXMH QD FD\P ZLHFLH &KRURED
DWDNXMH SV\ ZH ZV]\VWNLFK JUXSDFK ZLHNRZ\FK EDUG]LHM SRGDWQH V PRGH
]ZLHU]WDRUD]VDPFH.RW\VPQLHMZUDOLZHQD]DNDeQLHOHSWRVSLUDPLQL
SV\ 'R ]DNDHQLD PRH GRFKRG]L Z Z\QLNX NRQWDNWX VNyU\ ]GURZHM OXb
XV]NRG]RQHMRUD]ERQ\OX]RZHMVSRMyZHNLSRFKZ\]PRF]HPOXE]ZoNDPL ]DNDRQ\FK ]ZLHU]W 'R WUDQVPLVML ]DUD]ND GRFKRG]L WDNH GURJ
SRNDUPRZSRSU]H]SU]\MFLHSRNDUPXOXEZRG\]DQLHF]\V]F]RQHM]DNDoQ\P PRF]HP 'XJoWUZDH VLHZVWZR ]DUD]ND ] PRF]HP R]GURZLHFyZ L
EH]REMDZRZ\FKQRVLFLHOLRGJU\ZDJyZQUROZNUHQLXOHSWRVSLU w popuODFMLZUDOLZ\FK]ZLHU]W=DVDGQLF]\PUyGHP]DNDHQLDGODSVyZVQRViFLHOHZUyG]ZLHU]WJRVSRGDUVNLFKLG]LNLFKJU\]RQL/HSWRVSLU\VZUDOLZH
nD ZLNV]R VWRVRZDQ\FK URGNyZ GH]\QIHkF\MQ\FK QLH UR]PQDDM VL
SR]DRUJDQL]PHPJRVSRGDU]DPRJMHGQDNSU]HWUZDNLONDGQLOHWQLSRU
Z VWRMFHM OHNNR DONDOLF]QHM ZRG]LH VWG WH ZRGD PRH VWDQRZL UyGR
]DNDenia.
PATOGENEZA. 3RSU]HDPDQLXEDULHr ochronnych, leptospiry SU]HQLNDM
GR NUZL UR]SU]HVWU]HQLDM VL SR FD\P RUJDQL]PLH Z\ZRXMF ]DSDOHQLH
QDF]\ NUZLRQRQ\FK L XV]NRG]HQLD QHUHN ZWURE\ RUD] LQQ\FK QDU]GyZ
PLV]RZ\FK 3RMDZLHQLH VL VZRLVW\FK SU]HFLZFLD SR 8 dniach trwania
infekcji doprowadza do zaniku leptospir we krwi i ich umiejscowienia w
NDQDOLNDFK QHUNRZ\FK 1LH OHF]RQH ]ZLHU]WD VWDM VL QRVLFLHODPL L GXJoWUZD\PLVLHZFDPL]DUD]NDZ\GDODQHJR]Poczem.
OBJAWY KLINICZNE. Przebieg kliniczny leptospirozy ]DOH\JyZQLHRG
VWDWXVXLPPXQRORJLF]QHJR]ZLHU]FLDLRG]MDGOLZRFL]DUD]ND2NUHV LQNubacji wynosi od 5 do 15 dni. W postaci nadostrej, przy masywnej leptospiUHPLLPRHGRFKRG]LGRQDJ\FKSDGQLEH]Z\UDQLH]D]naczonych obMDZyZ
.ODV\F]QH SU]\SDGNL ]DNDH L. icterohaemorrhagiae SRVWD yWDF]NRZD)
FHFKXM VL QDJ\P RVDELHQLHP ]ZLHU]FLD EUDNLHP DNQLHQLD Z\PLotami,
JRUF]N & L DJRGQ\P ]DSDOHQLHP VSRMyZHN : FLJX NLONX QaVWSQ\FKGQLJRUF]NDRSDGDPRFQLHM]D]QDF]DVLGHSUHVMDSUDJQLHQLHRUD]
SRMDZLD VL ]DyFHQLH VSRMyZHN L ERQ OX]RZ\FK MDP\ XVWQHM NWyUH SU]\
dalszym rozZRMX FKRURE\ PRH REHMPRZD UyZQLH VNyU SRGEU]XV]D L
ZHZQWU]Q SRZLHU]FKQL XG :\GDODQ\ PRF] PRH SU]\MPRZD EDUZ
Leptospiroza
395
EUXQDWQ 3V\ QLHFKWQLH ZVWDM ] SR]\FML VLHG]FHM L Z\ND]XM REMDZ\ EyOX

przy omacywaQLX RNROLF\ OGZLRZHM L SU]HGQLHM JU]ELHWRZHM F]FL MDP\
brzusznej.
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]L. canicola SRVWDXUHPLF]QDUyZQLH]DF]yQDMVLNUyWNRWUZDJRUF]NNWyUHMWRZDU]\V]\GHSUHVMDLZ]PRRQHSUaJQLHQLH 2NROLFD OGZLoZD MHVW UyZQLH EROHVQD JU]ELHW ]ZLHU]FLD MHVW
Z\JLW\DFKyGV]W\ZQ\%RQ\OX]RZHVQDVWU]\NDQHSRMDZLDMVLZQLFK
Z\EURF]\Q\ SXQNFLNRZDWH L VPXJRZDWH 0LJGDNL V SRZLNV]RQH D SRyNDQLH MHVW XWUXGQLRQH 1LHNLHG\ Z\VWSXMH NDV]HO L GXVzQR 8 ]ZLHU]W Z
]DDZDQVRZDQHM IRUPLH REVHUZXMH VL JERN GHSUHVM GUHQLH PLQL L
hipotHUPL &]VWH RGGDZDQLH PRF]X RUD] PF]FH Z\PLRW\ L ELHJXQND
GRSURZDG]DM]ZLHU]GRRGZRGQLHQLDLZ\F]HUSDQLD0RF]]DZLHUDDOEXPiQZDHF]NLQHUNRZHOHXNRF\W\LHU\WURF\W\2F]\V]DSDdQLWHDQDF]\QLD
VSRMyZNRZHQDVWU]\NDQH3XOVVWDMHVLQLWNRZDW\3RVWSuMFHXSROHG]HQLH
IXQNFMLQHUHNPRHSURZDG]LGRVNSRPRF]X i bezmoczu, w ostrych przySDGNDFKUR]ZLMDVLPRF]QLFD:ERQLHOX]RZHMMDP\XVWQHMXZLGRF]QLDM
VL NUZRWRF]QH SODP\ SU]\SRPLQDMFH RWDUFLD OXE RSaU]HQLD NWyUH SyQLHM
VWDMVLVXFKH]PDUWZLDHLRGG]LHODMVLRG]GURZHMWNDQNL/HSNDFLJQFD
VL Z\G]LHOLQD JUXF]RyZ OLQRZ\FK ]DOHJDMFD ZRNy G]LVH PRH E\
SRGEDUZLRQDNUZL
W obu postacLDFKZ\VWSXMHEUDNDSHW\WXZ\PLRW\LELHJXQND. BadaniaPL ELRFKHPLF]Q\PL VXURZLF\ NUZL VWZLHUG]D VL ]ZLNV]eQLH DNW\ZQRFL
HQ]\PyZZWURERZ\FKWUDQVDPLQD]DDODQLQRZD, fosfataza alkaliczna, transaminaza asparaginianowa) i podwyV]HQLH SR]LRPX D]RWX QLHELDNRZHJR
(mocznik, kreatynina : EDGDQLX KHPDWRORJLF]Q\P PRQD Z\ND]D WURmERF\WRSHQL LOHXNRF\WR] ]OLF]ENUZLQHNELDHNVLJDMFGR
PLHUWHOQRU]DGNRSU]HNUDF]DPLHUMHVWZ\QLNLHPRVWUHMQLHZyGROQRFL QHUHN L ]Z\NOH Z\VWSXMH SR GQLDFK RG SRMDZLHQLD VL REMaZyZ 3U]HZOHNH SURJUHV\ZQH ]DSDOHQLH QHUHN GRV\ F]VWR MHVW QDVWpstwem ostrego zapalenia na tle L. canicola8QLHNWyU\FKSVyZUR]ZLMDVLSR
SU]HFKRURZDQLXFKURQLF]QH]DSDOHQLHZWURE\NWyUHPDQLIHVWXMHVLGXJoWUZDOHXWU]\PXMF\PVLEUDNLHPDSHW\WXXWUDWPDV\FLDDZRGREU]XV]HPL
]yWDF]N 3U]\ NUZRWRF]Q\P]DSDOHQLX SU]HZRGX SRNDUPRZHJRSRMDZLDM
VLZ\PLRW\LND]GRPLHV]NNUZL
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]L. pomona i L. grippotyphosa PDMWHQGHQFMGR
umiejscawLDQLD VL Z QHUNDFK &eFKXM VL RQH EUDNLHP DSHW\WX GHSUHVM
Z\PLRWDPL]PQLHMV]RQDNW\ZQoFLZLHORPRF]HPLSUDJQLHQLHP=XZDJL
QD]DSDOHQLHLSRZLNV]HQLHQHUHNVWZLHUG]DVLEROHVQR RNROLF\OGZLoZHM %DGDQLHP KHPDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL ]QDF]Q WURPERF\WRSHQL
(25000 S\WHNPO 3R]LRP PRF]QLND L NUHDW\QLQ\ PRH E\ SRdZ\V]RQ\ : RVDG]LH PRF]X VWZLHUG]D VL ZDHF]NL OHXNRF\W\ L HU\WURF\W\
QDWRPLDVW Z EDGDQLX ELRFKHPLF]Q\P JOXNR]XUL L ELDNRPRF] 2EHFQR
glukozy w moczu przy jednoczesnym braku hiperglikemii w surowicy krwi
396
&+252%<36:
ZLDGF]\R]QDF]Q\PXV]NRG]HQLXNDQDOLNyZNUW\FKQHUHN:yniki innych
EDGDODERUDWRU\MQ\FKV]PLHQQHL]DOHRGRVWURFLSU]HELHJXLID]\URzwoju choroby.
Przebieg leptospirozy X NRWyZMHVW DJRGQ\ OXE EHzobjawowy, pomimo
H Z Z\QLNX ]DNDHQLD UR]ZLMD VL X QLFK VWDQ OHSWRVSLUHPLL OHSWospirourii
ZUD]]GDMF\PLVLVWZLHUG]LKLVWRORJLF]QLH]PLDQDPL]DSDOQ\PLZQHUNDFK
LZWURELH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE Z SRVWDFL yWDF]NL, wybroczynoZRFLLPDUWZLF\ERQOX]RZ\FK]DOHRGVHURW\SXZ\ZRXMFHJRFKRURE
LMHJR]MDGOLZRFL:SU]\SDGNDFKSU]HELHJDMF\FKRVWURREVHUZXMHVLNUZotoczne zapalenie przewodu pokarmowego. W OHMV]\FK SU]\SDGNDFK ERQD
OX]RZDMHOLWFLHQNLFKMHVW]PLHQLRQD]DSDOQLHLSRNU\WDZ\EURF]\QDPL%RQ\
OX]RZH V QDVWU]\NDQH L SU]HEDUZLRQH yFL ZWUoba jest przekrwiona i
REU]NDDZ]\FKRQQH]Z\EURF]\QDPL:PLQLXVHUFRZ\PPRJE\
rR]VLDQHZ\EURF]\Q\3XFDVSU]HNUZLRQH]Z\EUoF]\QDPLOHG]LRQDMHVW
EODGD L VNXUF]RQD 1HUNL Z RVWUHM SRVWDFL V EODGH OXE ]DyFRQH SRZLkszone, z czerwonymi ogniskami. Przy zaawansowanym rozwoju choroby w
QHUNDFK]SRGRVWU\PUydPLV]RZ\P]DSDOHQLHPREVHUZXMHVLQDJUDQLF\
korowo-UG]HQLRZHMV]DUHRJQLVND3U]\SRVWDFLXUHPLF]QHMMDPDXVWQDLM]\N
PRJ E\ SRNU\WH QDGHUNDPL L RZU]RG]HQLDPL D QDU]G\ PRJ PLH ]aSDFK PRF]X : SU]\SDGNDFK SU]HZOHN\FK RbVHUZXMH VL UyQHJR VWRSQLD
VUyGPLV]RZH ]DSalenie nerek. HistopatoloJLF]QLH VWZLHUG]D VL ]DSDOHQLH
NEXV]NyZL]Z\URGQLHQLHNDQDOLNyZNUtych.
ROZPOZNAWANIE RSLHUDVLQDREMDZDFKNOLQLF]Q\FK]PLDQDFKVHNF\jQ\FKZ\ND]DQLXREHFQRFL]DUD]NDZQHUNDFKZWURELHOXEPRF]XLEDGaniu serologicznym. 'R EDGD VHURORJLF]Q\FK SRELHUD VL SDU VXURZLF
SLHUZV]SUyENZRVWUHMID]LHFKRURE\LGUXJZ W\JRGQLHSyQLHMZ
fazie rekonwalescencji. Wykazanie co najmniej czterokrotnego wzrostu
PLDQD SU]HFLZFLD X]QDMH VL MHGQR]nacznie za potwierdzenie leptospirozy.
%UDNZ]URVWXPLDQDZVXURZLF\SREUDQHMZRNUHVLH]GURZLHQLDZSRUyZQaQLX]VXURZLF]RVWUHMID]\FKRURE\ZVND]XMHQDZF]HQLHMV]OXEQLHDNW\wQLQIHNFM2JyOQLHU]HF]ELRUFPLDQRZ\V]HRGX]QDMHVL]DSR]yW\ZQHMHHOLSU]HELHJFKoURE\LLQQHZ\QLNLODERUDWRU\MQHUyZQLHZVND]XM
QD OHSWRVSLUR] 6]F]HSLHQLH VW\PXOXMH SRMDZLHQLH VL VZRLVW\FK DJOXW\QLQ
ktyU\FKPLDQRPRHVLJD=D]Z\F]DMQLHSU]HNUDF]DRQR poziomu
8 SVyZ QLH PDMF\FK GRGDWNRZ\FK NRQWDNWyZ ] ]DUD]NLHP PLDQD
DJOXW\QLQSRV]F]HSLHQQ\FKRSDGDMZFLJXQDVWSQ\FKPLHVLF\$JOuW\QDFMDPLNURVNRSRZDPRHZ\SDGDXMHPQLHZSLHUZV]\PW\JRGQLX]DNaHQLD RUD] X QLHNWyU\FK QRVLFLHOL L VLHZFyZ ] ]DNDHQLHP ]ORNDOL]RZDQ\P
3RQDGWR ZF]HQLH ]DVWRVRZDQD DQW\ELRW\NRWHUDSLD OXE DSOLNDFMD JOLNRNRUWyNRLGyZ PRH ]DKDPRZD Z]URVW PLDQD VZRLVW\FK DJOXW\QLQ Z RNUHVLH
Leptospiroza
397
]GURZLHQLD 0LDQR SU]HFLZFLD DJOXW\QXMF\FK RNUHOD VL QDMF]FLHM SU]\

pomocy mikroskopowego testu aglutynacyjno-litycznego, testu aglutynacyjQHJR Z PLNURS\WNDFK /HSWRVSLU\ PRQD L]RORZD ] NUZL SREUDQHM DVHpW\F]QLH PO Z WUDNFLH RVWUHM ID]\ ]DNDHQLD SRSU]H] ]DNaDQLH ]ZLHU]W
ODERUDWRU\MQ\FKOXELQRNXODFMSRGRDV]WXF]QHJRQSKorthofa). Znacznie
pewniejszym i wygodniejszym testem do wykrywania zarazka jest ostatnio
wprowadzona technika PCR 3R ]DNRF]HQLX VL ID]\ RVWUHM RVDG PRF]X
PRQD EDGD Z PLNURVNRSLH FLHPQHJR SROD L LQNXORZD SRGoD :\QLN
negatywny nie wyklXF]D OHSWRVSLUR]\ SRQLHZD ]DUD]HN MHVW Z\Galany z
PRF]HPRNUHVRZR/HSWRVSLU\PRQDUyZQLHZ\ND]DZVNUDZNDFKKLVWoSDWRORJLF]Q\FK]QHUHNLZWURE\EDUZLRQ\FKVUHEUHPPHWRG/HYDWidiego.
=HVNURELQ\QHUHNZWUoE\OXERVDGZLHRSREUDQHJRPRF]XPRQDEDGD
PHWRG LPPXQRIOXRUHVFHQFML lub w mikroskopie z ciemnym polem. Pozytywna identyfikacja zarazka w ciemnym polu wymaga wykazania charakteryVW\F]QHMUXFKOLZRFLOHSWRVSLU.
P26732:$1,(. Choroba figuruje na liFLH % 2,( /HF]HQLH SU]\F]ynowe. Penicylina G (25 00040 000 j.m./kg co 12 godzin i.m. przez 2 tygodnie) jest antybiotykiem z wyboru w zwalczaniu leptospiremii. W tej fazie
PRQD UyZQLH ]aVWRVRZD DPSLF\OLQ (1020 mg/kg p.o., s.c., i.v. co 12
godzin przez 2 tygoGQLH OXE DPRNV\F\OLQ (10 mg/kg p.o. co 12 godzin
przez 2 tygodnie). Dihydrostreptomycyna (15 mg/kg i.m. co 12 godzin przez
2 tygodnie) jest natomiast lekiem ] Z\ERUX Z OLNZLGDFML ]DUD]NyZ RVLHGOoQ\FK Z QHUNDFK =H Z]JOGX QD QHIURWRNV\F]QR VWUHSWRP\F\Q\ QDOH\
QDMSLHUZSU]\ZUyFL QRUPDOQ IXQNFM QHUHN =DOHFDQD MHVW UyZQLH GRNVycyklina (2,5-05 mg/kg p.o. co 24 godziny przez 2 tygodnie).
/HF]HQLHREMDZRZH=ZLHU]WDQDZDGQLDVLSDWU]SDUZRZLUR]DVWRVuMFS\Q\ZLHORHOHNWUROLWRZHQSS\Q5LQJHUD) oraz witaminy z grupy B. Po
X]XSHQLHQLXS\QyZSU]\RVWUHMQLHZ\GROQRFLQHUHN]HVNSRPRF]HPOXE
EH]PRF]HPZ\PXV]DVLGLXUH]SRGDMFGo\OQLHJOXNR] (5 mg/kg)
lub mannitol -HHOL WH RVPRW\F]QH GLXUHW\NL ]DZLRG ZyZF]DV ]DOHFD VL
GR\OQLH GRSDPLQ (10 Pg/kg/miQXW OXE GREXWDPLQ : FLNLFK SU]ySDGNDFK SU]HELHJDMF\FK ] Z\EURF]\QRZRFL L WURPERF\WRSHQL QDOH\
rozwa\ WUDQVIX]M ZLHHM NUZL NWyU QDOH\ SU]HWDF]D RVWURQLH ] PD
GDZN KHSDU\Q\. 3U]\ ]DEXU]HQLDFK NRORLGRZ\FK Z\QLNDMF\FK ] XWUDW\
ELDHN RUD] HIHNWX LFK UR]FLHF]HQLD Z\ZRDQHJR QDZDGQLDQLHP L GLXUH]
QDOH\SRGDSOD]PHE\]aSRELHFREU]NRZLSXF
=DSRELHJDQLH:UDPDFKRJyOQHJR]DSRELHJDQLDFKRURELH]DOHFDVLZDlN]JU\]RQLDPLNWyUHSU]HQRV]]DUD]HN3V\FKRUHSRZLQQ\E\L]RORZDQH
D SRPLHV]F]HQLD GH]\QIHNRZDQH 6]F]HJyOQ XZDJ QDOH\ SRZLFL Zykrywaniu i zwalczaniu nosicielstwa i siewstwa leptospir =ZLHU]WD Z UHMoQDFKHQ]RRW\F]QHJRXWU]\P\ZDQLDVLFKRURE\V]F]HSLVLUHJXODUQLHLF]
VWR:LNV]RVWRVRZDQ\FKV]F]HSLRQHN]DZLHUDLQDNW\ZRZDQHKRGRZOHL.
398
&+252%<36:
canicola i L. icterohaemorrhagiae 6]F]HSLHQLH V]F]HQLW Z\PDJD SRGDQLD FR

najmniej trzech dawek w RGVWSLH W\JRGQL 2GSRUQR Soszczepienna
chroni psy przed zachorowaniem przez 6 PLHVLF\ OHF] QLH ]DEH]SLHF]D
przed zakaHQLDPL VXENOLQLF]Q\PL QRVLFLHOVWZHP L VLHZVWZHP 6]F]HSLRQH
SRZLQQ\E\UyZQLH]ZLHU]WDSU]HGZ\VWDZDPLLSV\P\OLZVNLH: przypadku wybuchu leptospirozy Z SVLDUQL QDOH\ SRGGD OHF]HQLX ZV]\VWNLH
]ZLHU]WD3V\PDMFHNRQWDNW]H]ZLHU]WDPLG]LNLPLSRZLQQ\E\]DV]F]eSLRQHV]F]HSLRQN]DZLHUDMFDQW\JHQ\L. grippotyphosa i L. pomona.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. &]RZLHN MHVW ZUDOLZ\ QD
ZV]\VWNLH SDWRJHQQH VHURW\S\ Z\VWSXMFH X ]ZLHU]W GRPRZ\FK L G]LNLFK
1LHPQLHM MHGQDN QDMZLNV]H ]DJURHQLH VWZDU]DM L. canicola RG SVyZ L.
hardjo RGE\GDLL. icterohaemorrhagiae RGV]F]XUyZ'R]DNDHQLDGRFKRG]LZ
Z\QLNX NRQWDNWX ] WNDQNDPL ]ZLHU]W SDG\FK QD OHSWRVSLUR] lub wodami
powierzchniowymi zanieczyszczonymi moczem zwiHU]WFKRU\FK/HSWRVSiU\ZQLNDMGRRUJDQL]PXOXG]NLHJRSU]H]RWDUFLDVNyU\UDQ\LERQ\OX]owe. Nie dochodzi do poziomego przenoszenia tych bakterii z osoby na
RVRE 3RGREQLH MDN X]ZLHU]W SU]eELHJFKRURE\ PRH E\ EH]REMDZRZ\
GRRVWUHJRZF]QLH]HPLHUFLVSRZRGRZDQRVWUQLHZ\GROQRFLQHUHN
'R REMDZyZ OHSWRVSLUR]\ Z\VWSXMF\FK X F]RZLHND ]DOLF]D VL JRUF]N
Z\PLRW\EyOJRZ\yWDF]N, wyV\SNEyOPLQLRZ\]HVDPRSRF]XFLH
DQHPL KHPROLW\F]Q]DSDOHQLHRSRQPy]JRZ\FKSXFLQHUHN3U]\]DNaHQLDFK L. icterohaemorrhagiae SR NLONX GQLDFK UR]ZLMD VL yWDF]ND i niewyGROQRQHUHN,QIHNFMHZ\ZR\ZDQHSU]H]L. hardjo SU]HELHJDM]REMDZDPL
SU]\SRPLQDMF\PLJU\SL WUZDMNLONDGQL5R]SR]QDQLHZ\PDJDVWRVRZDQLD
PHWRG ODERUDWRU\MQ\FK *yZQ\PL ]PLDQDPL SDWRORJLF]Q\PL MHVW SRZLkV]HQLH L]Z\URGQLHQLH ZWURE\RUD] ]DSDOeQLH QHUHN = UHJX\ GRFKRG]L GR
SHQHJR Z\OHF]HQLD FKRFLD SU]\ ]DNDeniach spowodowanych przez L.
icterohaemorrhagiae PLHUWHOQR PRH Z\QRVL GR RVyE NWyUH]DFKRUoZD\
=DSRELHJDMFFKRURELHQDOH\XQLNDNSDQLDVLOXESLFLDZRG\]]DQLeF]\V]F]RQ\FK OHSWRVSLUDPL ]ELRUQLNyZ 3UDFRZQLNRP REVXJL QD IHUPDFK
]DSRZLHWU]RQ\FKOHSWRVSLUR]]DOHFDVLQRV]HQLHXEUDRFKURQQ\FKLSU]eVWU]HJDQLHSU]HSLVyZVDQLWDUQ\FK2VRE\]JUXSV]F]HJyOQHJRU\]\NDPRQD
V]F]HSL'RVWSQHV]DELWHLDWHQXRZDQHV]F]HSLRQNL SU]HFLZNRQLHNWyU\P
VHURW\SRP $OWHUQDW\ZQLH ]DOHFD VL RVRERP ] JUXS\ U\]yka w okresach
Z\VRNLHMG\VSR]\FMLQD]DNDHQLHSRGDZDQLHGRNV\F\NOLQ\. W leczeniu antyELRW\NDPL]Z\ERUXVSHQLF\OLQD i streptomycyna2SUyF]WHUDSLLSU]\F]yQRZHM VWRVXMH VL OHF]HQLH REMDZRZH ZF]QLH ] GLDOL] RWU]HZQRZ :
SU]\SDGNX Z\VWSRZDQLD QD GDQ\P WHUHQLH RJQLVN NOLQLF]QHM OHSWRVSLUR]\
]ZLHU]W VXED ZHWHU\QDU\MQD ]JDV]D WHQ IDNW ORNDOQHM VWDFML VDQLWDrnoepidemiologicznej.
Leptospiroza
399
Bruceloza
(Dc. i ang. brucellosis)
Bruceloza MHVW]DNDQSU]HZOHNFKRURE]ZLHU]WLOXG]LZ\ZR\ZDQ
SU]H]UyQHW\S\SDHF]HNEUXFHOD8SVyZREMaZLDVL]DSDOHQLDPLQDMGU]\
XVXNZ\ZRXMHURQLHnia QLHZS\ZDMFQDF\NOUXMRZ\
ETIOLOGIA. Bruceloza SVyZ Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] JUDPXMHPQH SaHF]NL Brucella canis 6 RQH ZUDOLZH QD MRGRIRU\ F]ZDUWRU]GRZH ]DVDG\
amoniowe i inne powszechnie VWRVRZDQHURdki dezynfekcyjne.
EPIZOOTIOLOGIA. Brucella canis DWDNXMHJyZQLHSVRZDWH0RHZ\Zo\ZDUyZQLHLQIHNFMHXF]RZLHND3LHVZUDOLZ\MHVWZSUDZG]LHQD]DNDenie B. abortusOHF]QLHRGJU\ZDRQMHGQDN]QDF]cej roli w transmisji tej paHF]NL3LHUZRWQ\PUyGHP]DNDeQLDVFKRUH]ZLHU]WD%UXFHOHORNDOL]XM
VLXSVyZZQDMGU]DFKSURVWDFLHLPRJE\SR]DNDHQLXZ\GDODQHRNUeVRZR SU]H] ODWD ]H VSHUP L SU]H] PLeVLFH ] PRF]HP 6XNL Z\GDODM
zarazek z Z\FLHNLHP]GUyJURGQ\FKSU]H]W\JRGQLSRURQLHQLX i podczas
FLHF]NL :WyUQ\P UyGHP ]DNDHQLD MHVW URGRZLVNR VSU]W NDUPD ZRGD
]DQLHF]\V]F]RQH Z\G]LHOLQDPL L Z\GDOLQDPL ]DNDRQ\FK ]ZLeU]W &KRURED
V]HU]\ VL GURJ NU\FLD DOLPHQWDUQ L UyGPDFLF]Q %UDP ZHMFLD V Ou]yZNL XNDGyZ UR]URGF]eJR SRNDUPRZHJR L VSRMyZHN %UXFHOR]D sprawia
GXRSUREOHPyZSR]DZOHF]HQLXMHMGRGX\FKVNXSLVNKRGRZODQ\FK3RMaZLHQLHVLLV]\ENLHV]HU]HQLHVLFKRURE\QDVWSXMH]D]Z\Fzaj po pierwszym
ronieQLXQRZRZSURZDG]RQHM]DNDRQHMVXNL
PATOGENEZA. %UXFHOHSHQHWUXMFERQ\OX]RZHVSRFKDQLDQHLQLeVLRQH SU]H] NRPyUNL HUQH GR QDU]GyZ FKRQQ\FK L UR]URGF]\FK JG]LH
doFKRG]L GR LFK QDPQDDQLD 3R - W\JRGQLDFK SRMDZLD VL EDNteriemia,
NWyUDPRHWUZDRGGRW\JRGQL3RZRGXMHWRKLSHUSOD]MXNDGXOLmforetikuODUQHJR L KLSHUJOREXOLQHPL 3LHUZRWQH XV]NRG]HQLD WNDQHN XNDGX
rozrodF]HJR X VDPFyZ L NRQWDNW HOHPHQWyZ XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR ]
plemniNDPL Z\ZRXM SRMDZLDQLH VL SU]HFLZFLD DJOXW\QXMF\FK SOHPQLNL L
UHDNFMH R FKDUDNWHU]H DXWRDJUHVML NWyUH SRJELDM XV]NRG]HQLD QDMGU]\
MGHU L SRZRGXM QLHSRGQR %UXFHOH QLHVLRQH ]SUGHP NUZL PRJ RVLeGODVLZLQQ\FKQDU]GDFK/RNDOL]DFMD]DUD]NyZZG\VNDFKPLG]\NUJoZ\FK Z\ZRXMH discospondylitis Z JDFH RF]QHM ]DSDOHQLH ERQ\ QDF]\QLRZHM
ZQHUNDFK]DSDOHQLHNEXV]NyZQHUNRZ\FKZFHQWUDOQ\PXNDG]LHQHUZoZ\P]DSDOHQLHPy]JXLRSRQPyzgowych.
OBJAWY KLINICZNE. :LHOH]DNDRQ\FKSVyZQLHZ\ND]XMHDGQ\FKRbMDZyZ FKRURERZ\FK 8 QLHNWyU\FK RVREQLNyZ RE\GZX SFL VWZLHUG]D VL
SRZLNV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK D X VDPFyZ ]DSDOHQLH QDMGU]\ 2EMDZ\
Z\VWSXM]DVDGQLF]RXSVyZGRMU]a\FKSFLRZR
400
&+252%<36:
Do ronienia XVXNGRFKRG]LSRPLG]\DGQLHPFL\8SRURQLoQ\FKPDUWZ\FKLF]FLRZR]DXWROL]RZDQ\FKV]F]HQLWVWZLHUG]DVLZWNDnFHSRGVNyUQHMEU]XFKDREU]N]DVWyMNUZLLZ\EURF]\Q\%U]RZ\OXE]LHOonoszary wyciek z pochwy uWU]\PXMHVLRGGRW\JRGQL1LHSRGQR X

SR]RUQLH ]GURZ\FK VXN IDNW\F]QLH PRH E\ ]ZL]DQD ] REXPLHUDQLHP L
UHVRUSFMSRGyZSRGQLDFKRG]DSRGQLHQLDOXE]ZF]HVQ\PLSRUonieniamiSRNWyU\FKGRFKRG]LGR]MDGDQLDSRGyZSU]ez suki. Niekiedy suki
URG] R F]DVLH PDUWZH OXE VDEH L QLH]GROQH GR \FLD V]F]HQLWD 8 W\FK
NWyUHSU]H\MUR]ZLMDVLSyQLHMXRJyOQLRQHSRZLNV]HQLHZ]yZFKRnnych LKLSHUJOREXOLQHPLD3yQLHMV]HPLRW\V]F]HQLt od suk roniF\FKPRJ
E\QRUPDOQH
3RGVWDZRZ\P REMDZHP X VDPFyZ MHVW QLHSRGQR 2SUyF] WHJR RbVHUZXMHVLSRZLNV]HQLHPRV]Q\]DSDOHQLHVNyU\PRV]Q\]ZL]DQH]Z\Oi]\ZDQLHPWHMRNROLF\LWRZDU]\V]F\PLLQIHNFMDPLJURQNRwcowymi, obU]NL
SRZLNV]HQLH RJRQD QDMGU]D RUD] ]PQLHMV]HQLH REMWRFL HMDNXODWX EH]
XWUDW\ OLELGR : SU]HZOHN\P SU]HELHJX GRFKRG]L GR MHGQRVWURQQHM OXE
obuVWURQQHMDWURILLMGHU
/RNDOL]DFMD]DUD]NDZWDUF]NDFKPLG]\NUJRZ\FKZ\ZRXMHEyOHNUJoVXSDQLHGRZDG\DWDNVM LNXODZL]Q\ZJDFHRF]QHMGRFKRG]LGRQDZUoWRZ\FK]DSDOHERQ\QDF]\QLRZHM]ZWyUQ]DP
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 6WZLHUG]D VL SRZLNV]HQLH Z
]yZFKRQQ\FK LVSOHQRPHJDOL.
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL QD REMDZDFK NOLQLF]Q\FK EDGDQLX VHUROoJLF]Q\P L EDNWHULRORJLF]Q\P :H NUZL PRQD REVHUZRZD KLSHUJOREXOLQePL L KLSRDOEXPLQHPL : QDVLHQLX GRFKRG]L GR DJOXW\QDFML L IDJRFytozy
SOHPQLNyZ RUD] LQQ\FK QLHSUDZLGRZRFL NWyUH SURZDG] GR DVSHUPLL
5DGLRORJLF]QH Z\ND]DQLH ]DSDOHQLD WDUF]HN PLG]yNUJRZ\FK MHVWSRGVWDZ
do wykonania badania serologicznego i bakteriologicznego w kierunku brucelozy.
6XURZLFHGREDGDVHURORJLF]Q\FK nie powinny zaZLHUD]KHPROL]RZaQ\FK HU\WURF\WyZ SRQLHZD REHFQR KePRJORELQ\ PRH E\ SU]\F]\Q
Z\VWSLHQLD Z\QLNyZ IDV]\ZLH GRGDWQLFK 3U]HG ZSURZDG]HQLHP QRZ\FK
SVyZGRKRGRZOLSRZLQQRVLZ\NRQDGZDEDGDQLDZRGVWSLHGQL6XNL
QDOH\EDGDZRNUHVLHFLHF]NL ZFL\OXESRURQLHQLX8SVyZ]FKURQLFzQ\PSU]HELHJLHPFKRURE\L]DQLNLHPSU]HFLZFLDPRQDSUyERZDL]RORZD
B. canis ]SURVWDW\LQDMGU]\]XZDJLQDGXJLHXWU]\P\ZDQLHVL]DUD]NDZ
tych narzGDFK1DMF]FLHMVWRVRZDQ\PLWHVWDPLV2.$3 RGF]\QNZDQHM
DJOXW\QDFMLS\WRZHM) i OA (odczyn aglutynacji'REDGDZ\NRU]\VWXMHVL
antygen B. ovis. Miana w odczynie aglutynaFMLRGGRX]QDMHVL]D
ZWSOLZHPLDQDLZ\V]H ]DGRGDWQLH3U]\Z\VWSLHQLXPLDQGoGDWQLFK]Z\NOH XGDMHVLL]RODFMDEDNWHULL]NUZL3U]HFLZFLDDDJOXW\QDF\MQH
Bruceloza
401
SRMDZLDMVLGRSLHURSRW\JRGQLDFKRGSRF]WNXLQIHNFMLQDWRPLDVt przeFLZFLDD SUHF\SLWDF\MQH GRSLHUR SR 10 tygodniach. Surowice wilczarzy

irODQG]NLFKGDMQLHVSHF\ILF]QHUHDNFMHQDZHWZUR]FLHF]HQLDFK&HOHP
zmniejszenia reakFML QLHVZRLVW\FK VXURZLFH SRZLQQ\ E\ WUDNWRZDQH PHUNDSWRHWDQROHP Z FHOX XVXQLFLD SU]HFLZFLD NODV\ ,J0 1DOH\ SRGNUeOLHNXUDFMHDQW\ELRW\NRZHREQLDMPLDQDSU]HFLZFLD3RQDGWR]DNDeQLDSDHF]NDPLB. canis VWZLHUG]DQHVQLHNLHG\XSVyZVHURQHJDW\ZQ\FK
%DNWHULHPLD SRMDZLD VL SR W\JRGQLDFK RG ]DNDHQLD L QLH OHFzona
WUZD]SU]HUZDPLRGGRODW%UXFHOHPRQDL]RORZD]QDVLHQLDSU]H]
PLHVLFHRGSRF]WNXLQIHNFML
3RPLHUWQLHGREDGDEDNWHULRORJLF]Q\FKSRELHUDVLZ]\FKRQQHOeG]LRQZWUREV]SLNPVNLHQDU]G\UR]URGF]HFLDUQPDFLF
P26732:$NIE. =ZLHU]WD FKRUH HOLPLQXMH VL ] UR]URGX VWHU\OL]XMH L
poddaje leczeniu antybiotykami. Najlepsze efekty daje minocyklina (25
mg/kg co 24 godziny p.oSU]H]W\JRGQLHVWRVRZDQDF]QLH]HVWUHSWRPyF\Q (5 mg/kg co 12 godzin i.mSU]H]W\G]LHOXEJHQWDP\F\Q (2 mg/kg
co 12 godzin i.m SU]H] W\G]LH 0RQD SRGDZD UyZQLH NRPELQDFM
tetracykliny (22 mg/kg co 8 godzin p.o. przez 4 tygodnie) ze streptoP\F\Q
w 1. i 4W\JRGQLXNXUDFML1DOH\VLOLF]\MHGQDN]QDZURWDPLEDkteriemii
SRW\JRGQLDFKOXEPLHVLFDFK
:GX\FKVNXSLVNDFKSVyZQDOH\SDPLWDRL]RODFML]ZLHU]WSRGHMU]aQ\FKLFKRU\FKGH]\QIHNFMLSRPLHV]F]HLVSU]WXMRGRIRUDPLOXEF]ZDUWoU]GRZ\PL]DVDGDPLDPRQLRZ\PLRUD]EDGDQLDFKVHURORJLF]Q\FK=ZLHU]WD
ZSURZDG]DQH GR KRGRZOL SRZLQQ\ E\ SRGGDQH -dniowej kwarantannie
RUD] GZXNURWQHPX EDGDQLX VHURORJLF]QHPX QD SRF]WNX L QD NRcu tego
okresu.
Z$*52(1,('/$ ='52:,$&=2:,(.$. /XG]LHPRJXOHJD]DNDeQLXSRSU]H]NRQWDNW]H]ZLHU]WDPLD]ZDV]F]D]URQLF\PLVXNDPL&KoUREDSU]HELHJD]D]Z\F]DMEH]REMDZRZR8QLHNWyU\FKRVyEPRHZ\VWSL
JRUF]ND GUHV]F]H ]H VDPRSRF]XFLH OLPIDGHQRSDWLD XWUDWD PDV\ FLDD
5]DG]LHM Z\VWSXM NRPSOLNDFMH ]ZL]DQH ] ]DSDOHQLHP PLQLD VHUFRZHJR
RSRQ Py]JRZ\FK VWDZyZ ZWURE\ OXE LQQ\FK QDU]GyZ 5R]SR]QDQLH
VWDZLDVLZRSDUFLXREDGDQLHEDNWHULRORJLF]QHLVHUROogiczne. Miano 1:200
X]QDMHVL]DSR]\W\ZQH/HF]HQLHWHWUDF\NOLQDPLGDMHGREUH rezultaty. Patrz
WDNHEUXFHOR]DRZLHFE\GD
Borelioza
(ang. lyme borreliosis)
Borelioza MHVWHQGHPLF]QLHZ\VWSXMFZLHORQDU]GRZFKRURESU]eELHJDMFXSVyZ]REMDZDPL]DSDOHQLDVWDZyZ
402
&+252%<36:
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPZ\ZRXMF\PFKRUREMHVWBorrelia burgdorferi z

rodziny Spirochetaceae, zaliczaQDGRNUWNyZ
EPIZOOTIOLOGIA. Zarazek przenoszony jest przez krwiopijne kleszcze
Ixodes ricinus. Choroba ma charakter enzootii, utrzymuMFHM VL Z UHMRQDFK
Z\VWSRZDQLD NOHV]F]\ 5H]HUZXDUHP ]DUD]ND V EHzREMDZRZR ]DNDRQH
]ZLHU]WD G]LNLH /DUZ\ L QLPI\ \ZL VL NUZL JU\]RQL L PD\FK VVDNyZ
GRMU]DHNOHV]F]HSDVR\WXMQD]ZLHU]\QLHSRZHM3U]HQLesienie zarazka na
SV\OXG]LE\GRNRQLHLNRW\PRHZ\ZR\ZD]DNDHQLHSU]HELHJDMFH]
REMDZDPL NOLQLF]Q\PL 1DMZ\V]H SUDZGRSRGRELHVWZR ]DNDHQLD X SVD
Z\VWSXMHZF]HVQZLRVQLSyQMHVLHQLSRHNVSR]\FMLQDGRMU]DH]DNaRQHNOHV]F]H&KRUREDQLHSU]HQRVLVLLQQ\PLGURJDPL
PATOGENEZA. 3U]\SXV]F]D VL H OLSRSROLVDFKDU\GRZ\ HOHPHQW FLDQ\
NRPyUNRZHM EDNWHULL LQGXNXMH XZDOQLDQLH LQWHrleukiny-1 NWyUD G]LDDMF QD
podwzgyU]HOHXNRF\W\NRPyUNLV\QRZLDOQHLFKRQGURF\W\Z\ZRXMHREMDZ\
chorobowe.
OBJAWY KLINICZNE. : REUD]LH NOLQLF]Q\P GRPLQXM REMDZ\ RVWUHJR
OXESRGRVWUHJR]DSDOHQLDVWDZyZNWyUHSU]HPLMDLF]DVDPLSRMDZLDVLSoQRZQLH Z SU]HFLJX PLHVLF\ 1DMF]FLHM FKRURED ]DF]\QD VL QDJ
NXODZL]Q NWyUHM PRH WRZDU]\V]\ RVWU\ EyO =DMW\ MHVW MHGHQ OXE NLOND
VWDZyZ 6 RQH REU]NH EROHVQH L JRUFH : RVWUR SU]HELHJDMF\FK SU]ySDGNDFK Z\VWSXMH EUDN DSHW\WX PRFQR Z\UDRQD GHSUHVMD L QLHFK GR
ruchu. Po przeE\FLXFKRURE\LXVWSLHQLXZV]HONLFKREMDZyZSRGZS\ZHP
OHF]HQLD SV\ PRJ SR]RVWDZD EH]REMDZRZR ]DNDRQH SU]H] QDVWSQ\FK
NLONDODW:W\PF]DVLHZVXURZLF\NUZLZ\ND]XMHVLZ\VRNLHPLDQDSU]HFLwFLD
ROZPOZNAWANIE. Potwierdzenie rozpoznania wymaga jednoczesnego
VSHQLHQLDF]WHUHFKZDUXQNyZ8SRGHMU]DQHJRSVDSRHNVSR]\FMLQDNOHVzF]H Z UHMRQLH HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ SRZLQQ\ SRMDZL VL
W\SRZH REMDZ\ NOLQLF]QH NWyUH XVWSXM SR OHF]HQLX DQW\ELRW\NDPL D Z
suURZLF\NUZLVWZLHUG]DVLSR]\W\ZQHPLDQRVZRLVW\FKSU]HFLZFLD6ZRLVWH
SU]HFLZFLDD SU]HFLZNR B. burgdorferi SRMDZLDM VL SR 6 tygodniach od
PRPHQWX HNVSR]\FML QD ]DNDRQH NOHV]F]H 3U]H] QDVWSQH NLOND W\JRGQL
PLDQRURQLHLQDVWSQLHXWU]\PXMHVLSU]H]FRQDMPQLHMPLHVLF\2dczyn immunofluorescencji i test ELISA Z\SDGDM SR]\W\ZQLH WDN X SVyZ
]DNDRQ\FK MDN V]F]HSLRQ\FK 3U]HFLZFLDD LQGXNRZDQH SRG ZS\ZHP
]DNDHQLDPRQDRGUyQLRGSRMDZLDMF\FKVLSRLPPXQL]acji przy pomocy techniki western blot. Pozytywny wynik badania serologicznego na terenie
HQGHPLF]QHJRZ\VWSRZDQLDFKoroby nie jest potwierdzeniem boreliozy. Co
ZLFHMLPZ\V]\ZVNDQLNVHURNRQZHUVMLZUyGSRSXODFMLSVyZW\PPQLHM
SU]\GDWQHVZ\QLNLEDGDVHURORJLF]Q\FK w ustalaniu rozpoznania. Przeciw-
Borelioza
403
FLDD VZRLVWH GOD OHSWRVSLU PRJ GaZD UHDNFMH NU]\RZH ] DQW\JHQDPL B.

burgdorferi. Definitywnym potwierdzeniem diagnozy jest izolacja zarazka lub
amplifikaFMDMHJRNZDVXQXNOHLQRZHJRPHWRG3&5 ]ELRSVMLVNyU\ZPLHjscu ugryzienia kleszcza, co jednak w praktyce jest trudne do wykonania.
P26732:$1,(. 6WRVXMH VL DQW\ELRW\NL ] JUXS\ WHWUDF\NOLQ i EODNWDPRZH 0RQD SRGDZD GRNV\F\NOLQ QLH ]DOHFDQD X PRG\FK URVQ
F\FKSVyZZGDZFHPJNJFRJRG]LQ\OXEDPRNV\F\OLQ w dawce 22
PJNJFRJRG]LQREDOHNLSRGDMHVLGRXVWQLHSU]H]GQL3U]HGuRQ\ RNUHV VWRVRZDQLD DQW\ELRW\NyZ SRG\NWRZDQ\ MHVW GXJRWUZD\P
XWU]\P\ZDQLHPVL]DUD]NDZWNDQNDFK
ZAPOBIEGANIE. :UHMRQDFKHQGHPLF]QHJRZ\VWSRZDQLDFKRURE\SRdVWDZRZH]QDF]HQLHPDXQLNDQLHHNVSR]\FMLQDNOHV]F]HFRRVLJDVLSRSU]H]
VWRVRZDQLH UHSHOHQWyZ L ]DNDGDQLH REUy SU]HFLZSDVR\WQLF]\FK 1Le]PLHUQLHZDQDMHVWFRG]LHQQDSLHOJQDFMDVLHUFLLVNyU\SRF]RQD]HZHntualnym usuwaQLHPSDVR\WyZ=HZ]JOGXQDIDNWHB. burgdorferi dostaje
VLGROLQ\NOHV]F]DGRSLHURSRNLONXNLONXQDVWXJRG]inach, istnieje szansa
XVXQLFLDSDVR\WD]DQLPGRMG]LHGR]DNDHQLD'oVWSQDREHFQLHQDU\QNX
V]F]HSLRQND RSDUWD QD SHQHM NXOWXU]H B. burgdorferi jest przeciwskazana.
.RPyUNLWHJR]DUD]ND]DZLHUDMELDNDV]RNXFLHSOQHJRLLQQHELDNDLQGXNuMFHVWDQ]DSDOQ\L]PLDQ\SDWRORJLF]QH'ODWHJRWHSV\PRJFKRURZDSR
szczepieniu z objawami boreliozy, pomimo braku ekspozycji.
Z$52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Borelioza SU]HELHJD X F]owieka z objawami dermatologicznymi, kardiologicznymi, neurologicznymi i
]DSDOHQLHP VWDZyZ &KRURED ]DF]\QD VL ]PLDQDPL VNyUQ\PL RNUHODQ\PL
MDNRUXPLHSU]HZOHN\SH]DMF\6WRQLHEROHVQHSODPNLLJUXGNLUR]SU]eVWU]HQLDMFHVLZRNyPLHMVFDXJU\]LHQLDNOHV]F]DSU]H]W\JRGQLH3y
QLHM ]PLDQ\ PRJ SU]\ELHUD IRUP ]DQLNRZHJR ]DSDOHQLD VNyU\ REZRGoZ\FKF]FLNRF]\QOXEOLV]DMDWZDUG]LQRZHJRL]DQLNRZHJR5yZQRF]HQLH
]H ]PLDQDPL GHUPDWRORJLF]Q\PL PRJ Z\VWSRZD REMDZ\ ]PF]HQLD JoUF]NLEyOXJRZ\Z\PLRWyZEyOXPLQLRZHJRLVWDZRZHJRSRZLNV]enie regionalnyFK Z]yZ FKRQQ\FK L VSOHQRPHJDOLD =DEXU]HQLD NUHQLD
PRJREMDZLDVLRPGOHQLDPL=DSDOHQLXPy]JXLRSRQPy]JRZ\FKWRZaU]\V]\EyOJRZ\V]W\ZQRNDUNXVHQQRRWSLHQLHLWUXGQRFLZNRQFHnWUDFML=DSDOHQLHVWDZyZXWU]\PXMHVLRGMHGQHJRGRNLONXW\JRGQL
:UHMRQDFKHQGHPLF]Q\FKVWZLHUG]DQRXSVyZVSLURFKHWR]NWyUDSU]eELHJDDEH]REMDZRZR1DWHMSRGVWDZLHVXJHURZDQRHSV\PRJVWDQRZL
UyGR ]DUD]ND GOD F]RZLHND :\GDMH VL UDF]HM H ZVSyOQ\P HOHPHntem
]DFKRURZDOXG]LLSVyZQDWHUHQDFKHQGHPLF]Q\FKMHVWZREXSU]\SDGNDFK
HNVSR]\FMDQDWHVDPH]DNDRQHNOHV]F]H1LHSRWZLHUG]RQRERZLHPSU]eQRV]HQLD ]DUD]ND ]H OLQ L PRF]HP SVD QD F]RZLHND 0RQD FR SUDZGD
Z\ND]DZW\FKS\QDFKXVWURMRZ\FKDQW\JHQB. burgdorferi, OHF]QLHXGDMHVL
Z\L]RORZD\ZHJR]MDGOLZHJR]DUD]ND=HZ]JOGXQDWHUPRWURSL]PNOHVz-
404
&+252%<36:
F]\ L IDNW H UD] SU]\WZLHUG]RQH SRELHUDM NUHZ GR V\WD EH] SU]HUZ PDR
SUDZGRSRGREQD Z\GDMH VL E\ PROLZR SU]HQoszenia kleszczy z psa na
dRPRZQLNyZ
Erlichioza
405
Erlichioza
(ang. canine monocytic and granulocytic ehrlichiosis)
Erlichioza SVyZ MHVW ]DNDQ ZLHORQDU]GRZ FKRURE SU]HELHJDMF ]
trombocytopHQL.
ETIOLOGIA I EPIZOOTIOLOGIA. &]\QQLNLHPZ\ZRXMF\PFKRUREV
riketsje z rodzaju Ehrlichia, z rodziny RickettsiaceaeJyZQLHE. canis. Choroba
Z\VWSXMHZ$PHU\FH3yQRFQHM$IU\FH$]MLL(XURSLH=ZLHU]WDPLZUD
OLZ\PLQD]DNDHQLHNWyUHMHGQRF]HQLHWZRU]UH]HUZXDU]DUD]NDVSVRZaWH&KRUREDFLHMSU]HELHJDXV]F]HQLW1DMEDUG]LHMSRGDWQQD]DNDHQLH
UDV MHVW RZF]DUHN QLHPLHFNL :HNWRUHP V]HU]HQLD VL ]DUD]ND Z REUELH
ZUDOLZHM SRSXODFML QD WHUHQDFK HQGHPLF]QHJR Z\VWSoZDQLD FKRURE\ V
kleszcze Rhipicephalus sanguineus:ZDUXQNDFKSROVNLFKUROZHNWRUDGODWHJR
zarazka prawdopodobnie odgrywa kleszcz pospolity Ixodes ricinus=DNDHQLH
PRHE\UyZQLHSU]HQLHVLRQHSU]H]WUDQsIX]MNUZL1DMZLNV]HQDVLOHQLH
FKRURE\QRWXMHVLZRNUHVLHQDMZLNV]HMDNW\ZQRFLELROogicznej kleszczy, tj.
od wiosny do jesieni.
PATOGENEZA. 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX ULNHWVMH QDPQDDM VL Z
MHGQRMGU]DVW\FK NRPyUNDFK XNDGX VLDWHF]NRZR-UyGERQNRZHJR L UR]QoV]RQHVSRFD\PRUJDQL]PLH&KRURERWZyUF]HG]LDDQLH]DUD]NDSRZRGXMH
OHXNRSHQL DQHPL L WURPERF\WRSHQL. RiketVMH DWDNXM UyZQLH NRPyUNL
UyGERQND QDF]\QLRZHJR JG]LH QDPQDDMF VL SRZRGXM MHJR XV]NRG]eQLH SURZDG]FH GR NUZDZLH 3U]\ VSUDZQLH IXQNFMRQXMF\FK PHFKDQi]PDFKREURQQ\FKPRHGRMGRHOLPLQDFML]DUD]ND]RUJDQizmu, natomiast
X ]ZLHU]W PRG\FK RVDELRQ\FK OXE FKRUXMF\FK UyZQoF]HQLH QD LQQH
FKRURE\ PRH QDVWSL XV]NRG]HQLH V]SLNX NRVWQHJR ] WRZDU]\V]F WHPX
SDQF\WRSHQLD]ZDVzF]DWURPERF\WRSHQLNWyUDSU]\F]\QLDVLGR]PLDQ
NUZRWRF]Q\FK 3RZVWDMFH Z WRNX WUZDQLD WHM FKRURE\ SU]HFLZFLDD VNLHUoZDQH SU]HFLZ JOLNRSURWHLQRP ZDVQ\FK S\WHN NUZL SRJELDM UR]ZLMDMFH
VL]PLDQ\SDWRORJLF]QH
OBJAWY KLINICZNE. Erlichioza przebiega bezobjawowo, w formie
RVWUHMOXESU]HZOHNHM2NUHVLQNXEDFMLZ\QRVLRG GRGQL3RVWDEHzREMDZRZD PRH WUZD NLOND ODW L FHFKXMH VL SRZWDU]DMF\PL VL FR SHZLHQ
F]DV VNRNDPL JRUF]NL L ]QDF]Q\P RVDELHQLHP : IRUPLH RVWUHM SRMDZLDM
VLREMDZ\RJyOQHZSRVWDFLJRUF]NLGRoC, utraty apetytu, depresji, utraty
masy ciaD SRZLNV]HQLD Z]yZ FKRQQ\FK OHG]LRQ\ L WURPERF\Wopenii.
1LHNLHG\ ZRUHN PRV]QRZ\MHVW REU]N\ RUD] Z\VWSXMH GXV]QR L NDV]HO
:SU]\SDGNDFKUR]ZLQLFLDVL]DSDOHQLDVWDZyZFKRUHSV\Z\ND]XMV]W\wQRFKRGXLNXODZL]Q7HREMDZ\Z\VWSXMJyZQLHZFLHSHMSRU]HURNX
1D W\P HWDSLH FKRURE\ PRH GRM GR VSRQWDQLF]QHJR Z\]GURZLHQLD OXE
UR]ZLMD VL IRUPD SU]HZOeND : ]DOHQRFL RG ]DDWDNRZDQHJR QDU]GX L
406
&+252%<36:
UR]OHJRFL Z\ZRDQ\FK Z QLP ]PLDQ REVHUZXMH VL UyQH REMDZ\ 2EUD]

FKRURERZ\PRHREHMPRZDSRZLNV]HQLHOHG]LRQ\]DSaOHQLHNEXV]NyZ
QHUNRZ\FKLUyGPLV]RZH]DSDOHQLHSXF:Z\QLNX]DSDOHQLDQDF]\QLywNLL]PLDQZVLDWNyZFHPRQDREVHUZRZDXQLHNWyU\FKSVyZ]PLDQEDUZ\
LZ\JOGXRNDDQDZHWOHSoW=DSDOHQLHRSRQPy]JRZ\FKPDQLIHVWXMHVL
QDSDGDPLVNXUF]yZRWSLHQLHPDWDNVMDQL]RNRULGUeQLHPLSU]HF]XOLF
=QDPLHQQ\ZWHMIRUPLHNOLQLF]QHMMHVWGX\XE\WHNPDV\FLDD2VWUDWURmERF\WRSHQLDSUHG\VSRQXMHGRVND]\NUZRWRF]QHM8UDV]GXJZVNJoZWDNLFKMDNRZF]DUNL V]NRFNLHF]\FKDUW\SRZV]HFKQ\P]MDZLVNLHPMHVW
NUZDZLHQLH]QRVD8SR]RVWD\FKUDVVWZLHUG]DVLNUZLRPRF], wybroczyny
ZVNyU]HLERQDFKOX]RZ\FKRUD]REHFQRNUZLZNDOH.RQVyVWHQFMDNDX
PRH E\ OXQD PD RQ FLHPQH ]DEDUZLHQLH ] F]HUZRQ\PL VPXNDPL QD
powierzchni.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. :SRF]WNRZHMRVWUHMID]LHFKRUoE\ ]PLDQ\ VHNF\MQH REHMPXM SRZLNV]HQLH OHG]LRQ\ ZWURE\ L Z]yZ
FKRQQ\FK +LVWRSDWRORJLF]QLH VWZLHUG]D VL QDFLHNL NRPyUHk plazmatycznych Z SXFDFK OHG]LRQLH Z]DFK FKRQQ\FK Py]JX RSRQDFK Py]Jowych, nerkach i szpiku kostnym.
:SRVWDFLSU]HZOHNHMZERQDFKOX]RZ\FKLSRGERQDPLVXURZLF]\PL
Z\VWSXM Z\EURF]\Q\ SXQNFLNRZDWH L VPXJRZDWH =ZRNL V EDUG]R Zyniszczone. Szpik kostny zmienia swe zabarwienie z czerwonego, typowego
GODSRVWDFLRVWUHMQDELDH&HQWUDOQ\V\VWHPQHUZRZ\REMW\MHVWQLHURSQ\P
]DSDOHQLHP]OLPIRF\WDUQ\PLQDFLHNDPLRNRRQDF]\QLRZ\PL1DFLHNLNRPy
rek limfocytarnych i SOD]PDW\F]Q\FKZQDU]GDFKPLV]RZ\FKV]QDF]QLH
PRFQLHM]D]QDF]RQHZSRUyZQDQLX]W\PLNWyUHZ\VWSXMZSRVWDFLRVWUHM
=GXUHJXODUQRFLVWZLHUG]DVLMHZSXFDFKREMW\FKUyGPLszowym
]DSDOHQLHPLZQHUNDFK]]DSDOHQLHPNEXV]NyZ
ROZPOZNAWANIE. 'LDJQR]VWDZLDVLZRSDUFLXR]QDMRPRV\WXDFML
epizootycznej, objawy kliniczne, wyniki badania hematologicznego i serologiczneJR : EDGDQLX KHPDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL QDMEDUG]LHM UHJXODUQLH
WURPERF\WRSHQLSRWHPDQHPL LOHXNRSHQL. W okresach zaostrzenia, poMDZLDMF\FK VL Z SU]HELHJX FKURQLF]Q\P VWZLHUG]D VL SDQF\WRSHQL
]ZDV]F]DXRZF]DUNyZQLHPLHFNLFK:VXURZLF\NUZL]PLDQ\SDUDPHWUyZ
ELRFKHPLF]Q\FK REHMPXM KLSHUSURWHLQHPL KLSHUJOREXOLQHPL KLSRDOEuPLQHPLLZ]URVWDNW\ZQRFLDPLQRWUDQVIHUD]3RQDGWRPRHZ\VWSLSUoWHLQXULD KHPDWXULD L Z\GXHQLH F]DVX NU]HSQLFLD NUZL 1LH]ELW\P GRZoGHP SRWZLHUG]DMF\P HUOLFKLR] MHVW Z\ND]DQLH Z EDUZLRQ\FK SUHSDUatach
NUZLQHN ELD\FK ERUGRZ\FK VNXSLVN ULNHWVML WZRU]F\FK F\WRSOD]Patyczne
FLDNDZWUWRZHZSRVWDFLPRUXOL:FHOX]ZLNV]HQLDSUDZGRSRGoELHVWZD
LFKZ\NU\FLD]DOHFDVLSU]\JRWRZ\ZDQLHSUHSDUDWyZ]NRXV]NDOHXNRF\WyZ
lub cienkich rozma]yZNUZLSRELHUDQHM]\\EU]HQHMXFKD(UOLFKLHPRQD
Erlichioza
407
Z\ND]DUyZQLHZSUHSDUDWDFKRGFLVNRZ\FKZ]yZFKRQQ\FKSXFRUD]
OHG]LRQ\ SDG\FK ]ZLHU]W 'R EDGD VHURORJLF]Q\FK VWRVXMH VL SRUHGQL
odczyn immunofluorescencji. Za miano po]\W\ZQH SU]\MPXMH VL UR]FLH
F]HQLH VXURZLF\ 3RUHGQLP GRZRGHP ]DNDHQLD PRH E\ SRPLDU
VWHQLDVZRLVW\FKLPPXQoglobulin klasy IgGNWyUHSRMDZLDMVLRNRR
GQLD SR LQIHNFML -HGQDN ]H Z]JOGX QD GXJLH XWU]\P\ZDQLH VL W\FK SU]eciZFLD SR SU]HFKRURZDQLX OXE OHF]HQLX VWZLHUG]HQLH LFK REHFQRFL MHVW
QLHPLDURGDMQHQDWHUHQDFKHQ]RRW\F]QHJRZ\VWSRZDQLDWHMFKRURE\0HWoda Western blot MHVWFHQQWHFKQLNZEDGDQLDFKHSLGHPLRORJLF]Q\FKSR]ZaODMF QD ]UyQLFRZDQLH NU]\RZR UHDJXMF\FK SU]HFLZFLD VZRLVW\FK GOD
UyQ\FK JDWXQNyZ URG]DMX Ehrlichia. Natomiast metoda PCR jest obecnie
jedynym sposobem wykrywania ostrej fazy infekcji.
Erlichioza trombocytarna
(ang. canine thrombocytic ehrlichiosis)
&KRURED Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] E. platys. Ten gatunek riketsji atakuje
S\WNL NUZL:SUHSDUDWDFKEDUZLRQ\FKRGF]\QQLNLHP*LHm]\ZLGRF]QHV
w tych elementach morfotycznych krwi niebieskie skupiska riketsji otoczone
ERQNRPyUNRZ:LHONRW\FKPLNURRUJDQL]PyZZDKDVLRGQPGR
QP 6 RQH RNUJH RZDOQH OXE NV]WDWX IDVROL RWoF]RQH SRGZyMQ
ERQ'UREQRXVWUyMSU]HQRV]RQ\MHVWSUDZGRSRGREQLHSU]H]VWDZRQRJL
PATOGENEZA. 3R ZQLNQLFLX GR RUJDQL]PX E. platys QDPQDD VL Z
S\WNDFKNUZLLSRZRGXMHVSDGHNLFKOLF]E\3RSHZQ\PF]DVLHGUREQRXVWUyM
]QLND]S\WHNFRSRZRGXMHSRZUyWLFKOLF]E\GRQRUP\3yQLHMZRGVW
pach 12-tygodniowych dochodzi do cykliczQHJR SRMDZLDQLD VL GUREQoXVWURMyZLRNUHVRZHMWURPERF\WRSHQLL2EVHUZXMHVLWDNHVDPRLVWQHXVW
SLHQLHFKRURE\3LHUZV]\VSDGHNOLF]E\WURPERF\WyZGRZDUWRFLPl
NUZL VNRUHORZDQ\ MHVW ] GX LORFL ULNHWVML Z W\FK HOHPHQWDch morfotycznych krwi. W kolejnych nawrotach choroby liczba tromERF\WyZ NV]WDWXMH
VLQDSRGREQ\PSR]LRPLHSU]\]QDF]QLHPQLHMV]HMOLF]ELHGURbQRXVWURMyZ
VWZLHUG]DQ\FKZS\WNDFK
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLZDKDVLRGGRW\JRGQL3U]ebieg choURE\ MHVW OHNNL 8 QLHNWyU\FK SVyZ Z\VWSXMH JRUF]ND ]DSDOHQLH
MDJRGyZNLZ\EURF]\QRZRZVNyU]HERQLHOX]RZHMG]LVHLNUZDZLHQLD
]QRVDXWUDWDDSHW\WXLPDV\FLDD=DNDHQLDE. platys PRJ]DRVWU]DSU]eELHJMHGQRF]HQLHZ\VWSXMF\FK]DNDHE. canis i Babesia canis.
ROZPOZNAWANIE. 2EHFQRE. platys PRQDZ\ND]D]DSRPRFPetod immunocytochemicznych i PCR 'R GHWHNFML VZRLVW\FK SU]HFLZFLD
X\ZDVLSRUHGQLego testu immunofluorescencji i western blot.
408
&+252%<.27:
P26732:$1,(. W leczeniu przyczynowym antybiotykiem z wyboru

jest doksycyklina w dawce 510 mg/kg m.c., podawana doustnie co 1224
godziny przez 23 tygodnie. MoQD VWRVRZD UyZQLH RNV\WHWUDF\NOLQ w
dawce 25 mg/kg m. c. co 8 godzin, chloramfenikol w dawce 1525 mg/kg
PF GRXVWQLH GR\OQLH OXE SRGVNyUQLH FR JRG]LQ SU]H] W\JRGQLH OXE
imidocarb dipropionate (Imizol Z GDZFH PJNJ PF GRPLQLRZR GZuNURWQLH Z RGVWSLH 3 tygodni. ChloramfeQLNRO]DOHFDQ\ MHVW GOD V]F]HQLW
SRQLHMPLHVLFD\FLDEDUZLHQLH]EyZSU]H]WHWUDF\NOLQ) i w uporczywych infekcjach nie podGDMF\FK VL OHF]HQLX WHWUDF\NOLQDPL 3R DSOLNDFML
imidocarb dipropionate PRJ Z\VWSL SU]HMFLRZH REMDZ\ QLHWROHUDQFML Z SoVWDFLOLQLHQLDELHJXQNLGXV]QRFLLVXURZLF]HJRZ\S\ZX]QRVD6WRVRZanie wymienion\FK OHNyZ Z SRVWDFL RVWUHM L DJRGQHM SU]HZOHNHM VNXWNXMH
]GHF\GRZDQSRSUDZZFLJX48 godzin i powrotem liczE\S\WHNNUZL
GR QRUP\ Z FLJX GQL 2EMDZRZR SU]\ RGZRGQLHQLX SRGDMH VL S\Q\
wieloelektroliWRZH:SU]\SDGNDFKGUDVW\F]QHJRREQLHQLDVLOLF]E\S\WHNL
NUZDZLH]DOHFDQHVJOLNRNRUW\NRLG\ przez 2GQL:RNUHVDFKZ]PRoQHMDNW\ZQRFLELRORJLF]QHMNOHV]F]\]DOHFDVLVWRVRZDQLHDHUR]ROLROHMNyZ
OXE REUy ] UHSHOHQWDPL RUD] FRG]LHQQH SU]HJOGDQLH VNyU\ 1D WHUHQach
HQGHPLF]QHJR Z\VWSRZDQLD FKRURE\ ]DSRELHJDQLH SROHJD QD VWRVowaniu
FKHPLRSURILODNW\NL L ]ZDOF]DQLX NOHV]F]\ : SU]\SDGNDFK ]ZLNV]RQHM HNsSR]\FMLSRGDMHVLGRXVWQLHWHWUDF\NOLQ\ w dawce 6,6 mg/kg m.c. Psy powinQRVLUHJXODUQLHEDGDQDREHFQRVZRLVW\FKSU]HFLZFLD2VREQLNLUHDJuMFHSR]\W\ZQLHSRGGDMHVLOHF]HQLXWHWUacyklinami.
P,0,(11,&7:2
Appel M.J. (red.): Virus infections of carnivores. Elsevier Sci. Publ. B.V., AmsterdamOxford
NewYorkTokyo 1987.
Bonagura J.D. (red .LUNV FXUUHQW YHWHULQDU\ WKHUDS\ ;,, VPDOO DQLPDO SUDFWLFH :% 6DXQGHUV
Company, Philadelphia 1995.
&KRURE\]DNDQHSVyZLNRWyZ ZVND]yZNLSUDNW\F]QH0DWHULD\.RQIHUHQFML1DXNRZHM3,:HW
3XDZ\27 czerwca 1999.
&KRURE\]DNDQHSVyZLNRWyZ0DWHULD\.RQIHUHQFML1DXNRZHM3,:HW3XDZ\-28 maja 2000.
Day M.J.: Clinical immunology of the dog and cat. Iowa State University Press, Ames 1999.
Dibartola S.P.: Fluid therapy in small animal practice, 2 nd edition, W.B. Saunders Company, Philadelphia 2000.
)U\PXV7&KRURE\]DNDQHSVyZ6,-MA, Warszawa 1999.
Gaskell R.M., Bennett M., Tennant B., Willoughby K.: Feline and canine infectious diseases. Blackwell
Science Inc. 1996.
Gorman N.T. (red.): Canine medicine and therapeutics. Fourth ed. Blackwell Sci Ltd., 1998.
Green C.E. (red.): Infectius diseases of the dog and cat. 1 st and 2nd edition, W.B. Saunders Company,
Philadelphia 1990, 1998.
Hellebrekers L.J., Kirpensteijn J. (red.): WSAVA FECAVA World Congress Amsterdam, 25-29
April 2000, Scientific Proceedings, s. 289.
Macintire D.K., Smith-Carr S.: Canine parvovirus. Part II. Clinical signs, diagnosis, and treatment.
Compend. Contin. Edu. Pract. Vet. 19, 291, 1997.
3LPLHQQLFWZR
409
Quinn P.J., Carter M.E., Markey B.K.J., Donnelly W.J. (red.): Microbial and parasitic diseases of the
dog and cat: An integrated approach. W.B. Saunders Company, Philadelphia 1997.
Shell L.G.: Canine distemper. Compend. Contin. Edu. Pract. Vet. 12, 173, 1990.
Smith-Carr S., Macintire D.K., Swango L.J.: Canine parvovirus. part I. Pathogenesis and vaccination.
Compend. Contin. Edu. Pract. Vet. 19, 125, 1997.
Whol J.S.: Canine leptospirosis. Compend. Contin. Edu. Pract. Vet. 18, 291, 1996.
410
&+252%<.27:
%LDDF]NDNRWyZ
(DF leucosis felis, ang. feline leukemia; feline viral neoplasia)

%LDDF]ND GHILQLRZDQD MHVW QDMF]FLHM MDNR SURFHV QRZRWZRURZ\ L QLeRGZUDFDOQ\SURZDG]F\GRXRJyOQLRQHJRUR]SOHPXSDWRORJLF]QLH]PLHQLoQ\FKNRPyUHNXNDGXNUZLRWZyUF]HJROXEUHWLNXORKLVWLRF\WDUQHJR:ZLkV]RFLNOLQLF]Q\FKSU]\SDGNyZELDDF]NLNRWyZRbVHUZXMHVLMHGQDN]PLDQ\
R FKDUDNWHU]H QLHQRZRWZRURZ\P WDNLH MDN QLHGRNUZLVWR czy zaburzenia
neurologiczne. Ponadto u znacznego odsetka zakaRQ\FK NRWyZ ]HMFLD
PLHUWHOQHPDM]ZL]HN]]DNDHQLDPLWRZDU]\V]F\PLGRNWyU\FKGRFKoG]L Z Z\QLNX VXSUHV\MQHJR RGG]LD\ZDQLD ZiUXVD QD V]SLN NRVWQ\ L XNDG
immunologiczny. SSRUyG]DEXU]HOLPIRSUROLIHUDF\MQ\FKQDMF]FLHMZ\VW
SXMHPLVDNOLPIDW\F]Q\ LELDDF]NDV]SLNRZD=DNDHQLDZLUXVHPELaDF]NL
X]QDZDQH V REHFQLH ]D QDMF]VWV] L QDMZDQLHMV] SU]\F]\Q FLNLFK ]aFKRURZDL]HMPLHUWHOQ\FKXNRWyZGRPRZ\FKLG]LNLFK
ETIOLOGIA&]\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\PELDDF]NLNRWyZMHVWZLUXV)eLV
(feline leukemia virus) z rodziny Retroviridae, pierwotnie zaszeregowany do podrodziny Oncornavirinae, natomiast obecnie klasyfikowany jako egzogenny
UHWURZLUXV 0DWHULDHP JHQHW\F]Q\P )H/9 MHVW MHGQoniciowy kwas RNA,
]DPNQLW\ZHZQWU]ELDNRZHJRUG]HQLDLGRGDWNRZRFKroniony przez lipoSURWHLQRZ RWRF]N 3RGREQLH MDN X LQQ\FK UHWURZLUXVyZ JHQRP )H/9
zawiera trzy podstawowe geny: gag, pol i envNRGXMFHRGSRZLHGQLRDQW\JHQ\
JUXSRZR VZRLVWH RGZURWQ WUDnVNU\SWD] (RT) RUD] ELDND RWRF]NL ZLUXVD
: JHQRPLH )H/9 QLH PD RQNRJHQyZ, natomiast transformacja nowotwoURZD PRH PLH PLHMVFH SR DNW\ZDFML RQNRJeQyZ NRPyUHN JRVSRGDU]D
6SRUyG ELDHN DQW\JHQRZ\FK JUXSRZR VZRLVW\FK ZFKRG]F\FK Z VNDG
UG]HQLD ZLUXVRZHJR QDMZDQLHMV]H MHVW ELDNR S wykorzystywane w diaJQRVW\FH ODERUDWRU\MQHM ELDDF]NL NRWyZ SU]\ X\FLX WHVWyZ ,) i ELISA.
*OLNR]\ORZDQHELDNRSowierzchniowe gp70 MHVWELDNLHPW\SRZRVZRLVW\P
L GHF\GXMH R SU]\QDOHQRFL ZLUXVD GR SRGJUXS\ $ % OXE & 7HQ DQW\JHQ
RGSRZLHG]LDOQ\MHVWUyZQLH]DVW\PXORZDQLHZ]DNDRQ\PXVWURMXSURGXkFMLSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FKLGODWHJRVWDQRZLJyZQ\VNDGQLNV]F]HSLonek. NaWRPLDVWGUXJLH]ELDHNRWRF]NL p15e odpowiedzialne jest za imPXQRVXSUHVM Z\ZR\ZDQSU]H]ZLUXV)eLV.
2EHFQROLSRSURWHLQRZHMRWRF]NLVSUDZLDHZLUXVELDDF]NLNRWyZMHVW
GR ZUDOLZ\ QD F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR RUD] ]Z\NH GRPRZH
412
&+252%<.27:
URGNL GH]\QIHNF\MQH =DUD]HN V]\ENR XOHJD LQDNW\ZDFML SRG ZS\ZHP GeWHUJHQWyZQLV]F]\JRWDNHRJU]HZDQLHLZ\VXV]DQLH1DMGXHMWMGRNLONX

GQLZLUXVSU]H\ZDZURGRZLVNXZLOJRWQ\PZWHPSHUDWXU]HSRNRMRZHM
5yQLFRZDQLHZLUXVyZ)H/9 na podtypy A, B i C wynika z odmiennych
ZDFLZRFLRWRF]NL UyQHM ]MDGOLZRFL D WDNH PROLZRFLQDPQDDQLD VL
ZREHFQRFLNRPyUHNKHWHURORJLF]Q\FK=EDGDSU]HSUoZDG]RQ\FKZUyG
NRWyZQDWXUDOQLH]DNDoQ\FKZ\QLNDHX]ZLHU]W]WUZDZLUHPL]DZV]H
VWZLHUG]DQ\MHVWSRGW\S$:LUXV\]WHMSRGJUXS\]GROQHVGRVDPRG]LHOQeJRLQGXNRZDQLDSURFHVXQRZRWZRU]HQLDZREUELHXNDGXNUZLRWZyUF]HJR
W 50% przySDGNyZ]DNDHSU]HELHJDMF\FK]QRZRWZRU]HQLHPVWZLHUG]D
VLZ\VWSowaniHSRGW\SyZ$L%QDWRPLDVWVSRUDG\F]QLHERZRNRR
SU]\SDGNyZZ\VWSXMSRGW\S\$L&OXE$%L&3U]\MPXMHVLHZLUXV\
]SRGJUXS\%L&QLHV]GROQHGRVDPRG]LHOQHJR]DLQLFMRZDQLD]DNDHQLDX
NRWyZLZ\PDJDMREHFQRFLSRGW\SX$VSHQLDMcego IXQNFMSRPRFQLF]
:LUXV\ ]SRGJUXS\$XOHJDMUHSOLNDFMLZNRPyUNDFKNRWyZQDWRPLDVWQLH
QDPQDDMVLZWNDQNDFKREFRJDWXQNoZ\FKZRGUyQLHQLXRGSRGW\SyZ%
L&DGHQ]SRGW\SyZ)H/9QLHZ\ZRXMHZKRGRZOLNRPyUNRZHMHIHNWX
cytopatycznego, a uwalniaQLH ZLUXVyZ SRWRmQ\FK ] ]DNDRQ\FK NRPyUHN
QDVWSXMHSRSU]H]SF]NRZDQLH]ERQ\NRPyUNRZHMEH]XV]NRG]HQLDNoPyUNL
EPIZOOTIOLOGIA =DNDHQLD ZLUXVHP ELDDF]NL V V]HURNR UR]SU]eVWU]HQLRQHZSRSXODFMLNRWyZQDFD\PZLHFLH Z danych epidemiologiczQ\FKZ\QLNDHZVNDOLZLDWRZHM]DNDRQ\FKMHVWUHGQLR]ZLHU]W]
W\P H F]VWRWOLZR Z\VWSRZDQLD LQIHNFML MHVW QDMZLNV]D ZUyG NRWyZ
chowaQ\FK Z GX\FK DJORPHUDFMDFK PLHMVNLFK : VFKURQLVNDFK GOD NRWyZ
hotelach i hodoZODFK]DNDHQLD)H/9 PRJVLXWU]\P\ZDHQ]RRW\F]QLHD
RGVHWHN]ZLHU]W]DNDRQ\FKPRHVLJDGR:EDGDQLDFKSU]HSURZaG]RQ\FK Z3ROVFH REHFQR ZLUXVD VWZLHUG]RQR X NRWyZ =DFKoURZDQLD QD ELDDF]N REVHUZXMH VLQDMF]FLHM X NRWyZ PRG\FK Z ZLHNX
do 2 lat.
*yZQ\PUyGHPZLUXVDGOD]GURZ\FKNRWyZV]ZLHU]WDWUZDOH]DNaRQHXNWyU\FKGRFKRG]LGRVWDHJRVLHZVWZD]DUD]ND]HOLQ.RQFHQWUDFMD
ZLUXVDZOLQLHMHVW]QDF]QLHZ\V]DQLZVXURZLF\NUZL'XDLOR]DUD]ND
znajdXMHVLWDNHZZ\G]LHOLQLH]GUyJRGGHFKRZ\FK:LUXVZ\Galany jest w
QLHZLHONLP VWRSQLX ] NDHP PRF]HP L POHNLHP FKRU\FK NRWyZ DOH MHJR
NRQFHQWUDFMD MHVW QD W\OH QLVND H WUDQVPLVMD ]DNDHQLD ]D SRUHGQLctwem
W\FKZ\GDOLQLZ\G]LHOLQMHVWPDRSUDZGRSRdobna.
3RPLPRGXHMZUDOLZRFL)H/9 QDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJR
ZLUXVWHQZ\ND]XMHWHQGHQFMGRGXJRWUZDHJRXWU]\P\ZDQLDVLZURGoZLVNDFK Z NWyU\FK SU]HE\ZD ZLNV]D OLF]ED NRWyZ :\QLND WR ] IDNWX H
chore na biaDF]NNRW\PRJSR]RVWDZDZGREUHMNRQG\FMLSU]H]ZLHOHODW
EGFZW\PF]DVLHWUZD\PLVLHZFDPLZLUXVD'RSU]HQLeVLHQLD]DNDHQLD]
%LDDF]NDNRWyZ
413
kota choUHJROXEQRVLFLHODQD]ZLHU]]GURZHNRQLHF]Q\MHVWMHGQDNGXV]\
EH]SRUHGQLNRnWDNWRE\GZXRVREQLNyZ:SUDNW\FHPDWRPLHMVFHJyZQLH
SRGF]DV Z]DMHPQHM SLHOJQDFML OL]DQLD NRFLW SU]H] PDtN NRU]\VWDQLD ]H
ZVSyOQ\FKQaF]\QDNDUPLZRGDWDNHZWUDNFLHZDONSRGF]DVNWyU\FK
GRFKRG]LGRNRQWDNWXPLHMVF ]UDQLRQ\FK]]DNDRQOLQ3R]DZ\PLHQLoQ\PLPROLZoFLDPLWUDQVPLVMLKRU\]RQWDOQHMPRHPLHPLHMVFHWUDQVPLVMD
SLRQRZD]PDWNLQDSRWRPVWZR-HOLWUZDOH]DNDoQDNRWND]DMG]LHZFL
MHVW Z\VRFH SUDZGRSRGREQH H ]DNDHQLH WR GRSURZDG]L GR ZF]HVQHJR
]DPLHUDQLD]DURGNyZOXESRGyZRUD]LFKUHVRUSFMLU]DG]LHMGRSRronienia.
Niekiedy zaNDRQH NRWNL URG] Z WHUPLQLH \ZH NRFLWD NWyUH Z Z\QLNX
LQIHNFMLUydPDFLF]QHMWDNHVWDMVL]DNDRQH=XZDJLQDREHFQRZLUXVD
ZH NUZL NRWyZ FKRU\FK L QRVLFLHOL LVWQLHMH WDNH PROLZR SU]HQLesienia
]DNDHQLDGURJMDWURJHQQ3RGREQLHMDNLQQHUHWURZLUXV\)H/9MHVW]DUDzNLHPFHFKXMF\PVLZ\VRNVZRLVWRFLJDWXQNRZD]DWHPQLHSU]eQRVLVL
QDLQQHJDWXQNL]ZLHU]WZW\PWDNHNRWRZDWH2EHFQLHSURZDG]RQHEDGaQLDQLHSRWZLHUG]L\WDNHPROLZRFL]DNDHQLDVLF]RZLHND
PATOGENEZA : RGUyQLHQLX RG HQGRJHQQ\FK UHWURZLUXVyZ )H/9
XOHJD JyZQLH WUDQVPLVML KRU\]RQWDOQHM QDWRPLDVW QLH MHVW SU]HQRV]RQ\ ]D
SRUHGQLFWZHPNRPyUHNUR]URGF]\FK:LUXVZ\ND]XMH]GROQRGRUHSOLNaFML Z UyQ\FK WNDQNDFK PLG]\ LQQ\PL Z V]SLNX NRVWQ\P JUXF]RDFK OiQRZ\FKRUD]ZQDERQNXGUyJRGGHFKRZ\FK8ZLNV]RFLNRWyZGR]DNaHQLD GRFKRG]L GURJ DOLPHQWDUQ OXE DHURJHQQ SoSU]H] NRQWDNW ERQ
OX]RZ\FK]HOLQ]DZLHUDMFZLUXV1DZVWSLHPDPLHMVFHORNDOQDUHplikaFMD ]DUD]ND Z EUDPLH ZHMFLD RUD] Z WNDQFH OLPDW\Fznej jamy nosowoJDUGRZHM : RNUHVLH W\P ]DNDRQH NRW\ PRJ Z\ND]\ZD REMDZ\ SRJRrszenia samopoczucia i limfadenopatii, spowodowanej rozplemem limfocyWyZ 1DVWSQLH ZLUXV UR]SU]HVWU]HQLD VL Z NLHUXQNX UHJLRQDOQ\FK Z]yZ
FKRQQ\FK Z REUELH JoZ\ L V]\L D WDNH WNDQNL OLPIDW\F]QHM SU]HZRGX
SRNDUPRZHJRJUDVLF\LOHG]LRQ\%DUG]RLVWRWQ\PPRPHQWHPZSDWRJHQe]LH ELDDF]NL NRWyZ MHVW ]DNDHQLH NRPyUHN V]SLNX NRVWQHJR Z NWyU\FK
wirus )H/9]QDMGXMHV]F]HJyOQLHVSU]\MDMFHZDUXQNLGRUHSOLNDFML(IHNWHP
tego jest stopQLRZH SU]HQLNDQLH ]DNDRQ\FK NRPyUHN NUZLRWZyUF]\FK GR
XNDGX NUHQLD RUD] Z\WZRU]HQLH VWDQX ZLUHPLL SR 4 tygodniach od
ZQLNQLFLD]DUD]ND5D]HP]NUZLZLUXVGRFLHUDGRLQQ\FKNRPyUHNRUJDQi]PX PLG]\ LQQ\PL GR QDERQND MDP\ XVWQHM JDUGD MHOLW SFKHU]D PoF]RZHJRLJUXF]RyZOLQRZ\FKVNGZQDMZLkV]HMLORFLZ\GDODQ\MHVWQD
]HZQWU]]HOLQ/RNDOL]DFMDZLUXVDZV]SLNXNRVWQ\PVSUDZLDHNRW]Zykle pozostaje tUZDOH ]DNDRQ\ F]HPX WRZDU]yV]\ FLJD ZLUHPLD 7DNL VWDQ
XWU]\PXMHVLGRNRFD\FLD]ZLHU]FLD1LHZV]\VWNLHNRW\HNVSRQRZDQHQD
)H/9 VWDM VL WUZaOH ]DNDRQH :LHOH ] QLFK VW\ND VL ]H ]E\W PD LORFL
ZLUXVD DE\ PRJD RQD ]DLQLFMRZD LQIHNFM OXE WH Z\WZDU]DM VNXWHF]Q
RGSRZLHG LPPXQoORJLF]Q HOLPLQXMF ]DUD]HN ] RUJDQL]PX : GX\FK
JUXSDFK NRWyZ Z NWyU\FK ELDDF]ND Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH SU]HZDQLH
414
&+252%<.27:
RNRR ]ZLHU]W SR]RVWDMH WUZDOH ]DNDRQ\FK 'RW\F]\ WR SU]HGH

ZV]\VWNLPPRG\FKNRWyZZZLHNXSRQLHMPLHVLF\XNWyU\FKZLUHPLD
XWU]\PXMHVLGXHMQL-W\JRGQL8]ZLHU]W]WUZDZLUHPLREVHrZXMH VL ]ZLNV]RQ SRGDWQR QD UR]ZyM SURFHVyZ QRZRWZRURZ\FK Vupresji szpiku kostnego, posocznicy zwizanej z immuQRVXSUHVM oraz innych
]DEXU]H GRW\F]F\FK PLG]\ LQQ\PL XNDGX UR]URGF]HJR JDNL RF]QHM L
nerek. ProceV\WHSURZDG]]UHJX\GRPLHUFL]ZLHU]FLDZFLJXNLONXODW
RG]DNDenia.
2NRRNRWyZZJUXSLHVW\NDVL]ZLUXVHP Z\WZDU]DMFZQaVWSVWZLH LQIHNFML VNuWHF]Q RGSRUQR RFKURQQ XPROLZLDMF OLNZLGDFM
]DNDHQLD 8 W\FK ]ZLHU]W ] UHJX\ QLH GRFKRG]L GR SHQHJR NOLQLF]QHJR
UR]ZRMX FKRURE\ QLH Z\VWSXMH WDNH WUZDH VLHwVWZR ]DUD]ND ]H OLQ 8
F]FL NRWyZ ] WHM JUXS\ ZLUXV QLH MHVW FDNRZLFLH HOLPLQRZDQ\ ] XVWURMX L
]DNDHQLHSU]HFKRG]LZIRUPXWDMRQODWHQWQSRGREQLHMDNPDWRPLHMVFH
w infekcjach herpeswiUXVRZ\FK 'RW\F]\ WR SU]HZDQLH NRWyZ GRURV\FK
HNVSRQRZDQ\FKQDPDGDZN]DUD]NDNWyU\FKSRWHQFMDREronny nie jest
Z\VWDUF]DMF\ GR ]OLNZidowania infekcji. W takim przypadku genom FeLV
]RVWDMH ]LQWHJURZDQ\ ] JHQRPHP NRPyUHN JRVSRGDU]D Z V]SLNX NRVWQ\P
OXE Z]DFK FKRQQ\FK DOH SURGXNFMD SRWRPQ\FK ZLULRQyZ MHVW F]DVRZR
]DEORNRZDQD G]LNL QDGzorowi immunologicznemu. W sytuacjach stresoZ\FKRUD]ZZDUXQNDFKRVaELHQLDRGSRUQRFLQSSRGF]DVFL\ZWUDNFLH
WHUDSLLVWHU\GRZHMLWSPRHGRFKRG]LGRUHDNW\ZDFML]DNDHQLDODWHQWQHJR
RUD]UR]ZRMX]DNDHQLDSURGXNW\ZQHJRSRF]RQHJR]ZLUHPLRUD]VLHwVWZHP ]DUD]ND =DNDHQLD ODWHQWQH V ] UHJX\ SU]HPLMDMFH D ]DNDRQH Z
WHQVSRVyENRPyUNLVVWRSQLRZRHOLPLQRZDQHSU]H]XNDGLPPXQRORJLFzQ\FRPRHWUZDW\JRGQLHPLHVLFHDQDZHWODWD3R]RVWDH30% zwieU]WZJUXSLHNRWyZQDUDRQ\FKQD]DNDHQLHSU]HZDQLHQLHXOHJDHNVSR]yFML QD Z\VWDUF]DMF LOR ZLUXVD SRZRGXMF ]DNDHQLH OXE VW\PXOXMF
RGSRUQR 7DNLH RVREQLNL V Z SHQL ZUDOLZH QD UHLQIHNFM Z SU]\SDGNX
poQRZQHJR ]HWNQLFLD VL ] ZLUXVHP 'R WHM JUXS\ QDOH QDMF]FLHM W]Z
NRW\ PDR VRFMDOQH VDPRWQLNL XQLNDMFH NRQWDNWX ] LQQ\PL ]ZLHU]WDPL
SU]HE\ZDMF\PLZHZVSyOQ\FKSRPLHV]F]HQLDFK
=MDZLVNDRGSRUQRFLRZH:SU]HELHJX]DNDHQLD)H/9 XNRWyZGRFKoG]LGRVW\PXODFMLXNDGXLPPunologicznego, czego efektem jest pojawienie
VL Z VXURZLF\ NUZL SU]HFLZFLD VNLHURZDQ\FK SU]HFLZNR UyQ\P NRPSoQHQWRP ZLUXVD :\WZRU]HQLHVNXWHF]QHM RGSRUQRFLRFKURQQHM]DSRELHJaMFHMGDOV]HPXV]HU]HQLXVLLQIHNFMLPROLZHMHVWMHG\QLHZSLHUZV]\FKW\JoGQLDFKSR]DNDHQLX:DUXQNLHPSRZVWDQLDWHJRW\SXRGSRUQRFLMHVWSUoGXNFMD SU]HFLZFLD SU]HFLZNR JyZQHPX DQW\JHQRZL RWRF]NRZHPX )H/9
glikoproteinie gp70%LDNRWRRGSRZLHG]LDOQHMHVW]DF]HQLHVLZLUXVD
] NRPyUNDPL GRFeloZ\PL D SU]HFLZFLDD SU]HFLZNR QLHPX Z\WZRU]RQH
PDM ZDFLZRFL ZL]aQLD VL ] ZROQ\PL F]VWNDPL ZLUXVRZ\PL ZH NUZL
%LDDF]NDNRWyZ
415
RUD] QHXWUDOL]RZDQLD LFK SRSU]H] ]DSRELHJDQLH DGVRUSFML ZLUXVD QD NRPyrNDFKLZQLNDQLXGRZQWU]DNRPyUHNGRFHORZ\FK:\VRNLHPLDQDSU]HciwFLDSU]HFLZNRJSVWZLHUG]DQHVXNRWyZNWyUHE\\SU]HMFLRZR]DNDoQHZLUXVHPRUD]X]ZLHU]W]QLHXDNW\ZQLRQLQIHNFMODWHQWQ1DWRPLDVWX

NRWyZ]WUZDZLUHPL]UHJX\VRQHQLHREHFQHOXEZ\VWSXMZQLVNLFK
mianach. Brak tych przeFLZFLD XQLHNWyU\FK RVREQLNyZ]DNDRQ\FK )H/9
VSUDZLD H QLH PDM RQH ZDUWRFL GLDJQRVW\F]QHM 3U]HND]\ZDQLH W\FK LmPXQRJOREXOLQSRSU]H]VLDUPRG\PNRFLWRPFKURQLMHSU]H]NLONDW\Jodni
SU]HG]DNDHQLHP5RODSU]HFLZFLDVNLHURZDQ\FKSU]eFLZNRLQQ\PELDNRP
wLUXVD Z RFKURQLH SU]HG LQIHNFM )H/9 MHVW VDELHM SR]QDQD ,FK IXQNFMD
VSURZDG]D VL SUDZGRSRGREQLH GR OL]\ NRPyUHN ]DNDRQ\FK SU]\ ZVSy
XG]LDOHGRSHQLDF]D
2ERN SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XMF\FK SU]HFLZNR JS, u chorych na biaDF]NNRWyZSRMDZLDMVLWDNHSU]HFLZFLDDVNLHURZDQHSU]HFLZNRDQW\JeQRPERQ\NRPyUNRZHMNRPyUHNXOHJDMF\FKWUDQVIRUPDFMLQRZRWZRURZHM
tzw. FOCMA (feline oncornavirus associated cell membrane antigen). Antygen
)2&0$QLHMHVWHOHPHQWHPVWUXNWXU\ZLUXVDELDDF]NLNRWyZ:SU]HELHJX
FKRURE\SRMDZLDVLZ\F]QLHQDERQLHNRPyUNRZHMNRPyUHN]PLHQLonych
QRZRWZRURZR QDWRPLDVW QLH Z\VWSXMH Z LQQ\FK NRPyUNDFK RUJDQizmu,
QLH XOHJDMF\FK WUDQVIRUPDFML QDZHW MHOL V ]DNDRQH )H/9 3U]\MPXMH VL
H SU]HFLZFLDD DQW\-)2&0$ Z REHFQRFL GRSHQLDF]D GRSURZDG]DM GR
OL]\NRPyUHNQRZRWZRURZ\FKLZWHQVSRVyEVWZDU]DMRFKURQSU]HGURzZRMHP QRZRWZRU]HQLD .RW\ X NWyU\FK VWZLHUG]DQR Z\VRNLH PLana przeFLZFLDDQW\-)2&0$RND]\ZD\VLRSRUQHQDUR]ZyMELDDF]NLOHXNHPLFznej RUD]PLVDNDOLPIDW\F]QHJR LSU]H]GXJLRNUHVSR]DNDHQLXSR]RVWDZa\ZGREUHMNRQG\FML3U]HFLZFLDDWHQLHPDMMHGQDNZDFLZRFLQHXWUDOL]uMF\FKZVWRVXQNXGRZLUXVDELDDF]NLD]DWHPQLHFKURQLSU]HGZLUHPL
$QDORJLF]QLH QLH ]DSHZQLDM RFKURQ\ SU]HG UR]ZRMHP SURFHVyZ QLHQRZoWZRURZ\FKQLHGRNUZLVWRFLSRVRF]QLF\ LZLHOXFKRUyE]DNDQ\FK do kty
U\FKGRFKRG]LZSU]HELHJXELDDF]NLNRWyZZ]ZL]NX]REQLHQLHPRGSRrQRFL : SURFHVLH QDWXUDOQHM RGSRUQRFL QD ]DNDHQLH )H/9 SHZQ URO
RGJU\ZDM WDNH DQW\JHQ\ ]JRGQRFL WNDQNRZHM SRFKRG]FH ] NRPyUHN
gospodaU]D $QW\JHQ\ WH ]RVWDM ZF]DQH GR RWRF]HN wirusowych w moPHQFLHSF]NRZaQLDZLULRQyZSRWRPQ\FK]]DNDRQ\FKNRPyUHN,FKUROD
SU]\SXV]F]DOQLHSROHJDQDXDWZLDQLXQHXWUDOL]DFMLZLUXVDSU]H]SU]HFLZFLDD
w organizmie nowego gospodarza.
OERN RGSRUQRFL KXPRUDOQHM ZDQ URO Z REURQLH RUJDQL]PX SU]HG
LQIHNFMDPLZ\ZR\ZDQ\PLSU]H]UHWURZLUXV\ RGJU\ZDRGSRZLHGLPPXQologiczna typu koPyUNRZHJR%LRUZQLHMXG]LDPLG]\LQQ\PLPDNURIDJL
oraz cytotoksyczne limfocyty T o fenotypie CD8+, SRZRGXMFH QLV]F]HQLH
komyUHN ]PLHQLRQ\FK QRZRWZRURZR MDN UyZQLH ]DNDRQ\FK NRPyUHN
NUZLRWZyUF]\FK Z V]SLNX NRVWQ\P $NW\wQR NRPyUNRZ\FK HOHPHQWyZ
REURQ\LPPXQRORJLF]QHMZSU]HELHJXELDDF]NLNRWyw jest jednak w znacz-
416
&+252%<.27:
Q\PVWRSQLXKDPRZDQDJyZQLHSoSU]H]LPPXQRVXSUHV\MQHRGG]LD\ZDQLH
ELDNDS(ZFKRG]FHJRZVNDGRWRF]NLZLUXVD%LDNRWRZ\ND]XMHZLeORNLHUXQNRZH G]LDDQLH SROHJDMFH QD EORNRZDQLX IXQNFML JUDQXORF\WyZ,
PRQRF\WyZ RUD]OLPIRF\WyZ T i B. PoUHGQLRZS\ZDRQRWDNHKDPXMFR
QDZ\WZDU]DQLHQLHNWyU\FKF\WRNLQELRUF\FKXG]LDZUHDNFMDFKRGSRUQoFLRZ\FKDZHIHNFLHQDV\QWH]LPPXQRJOREXOLQRUD]DNW\ZQRVXESRSuODFML NRPyUHN 7 3URJUHVMD ]DNDHQLD OXE WH ]GROQR FKRUHJR NRWD GR
XZROQLHQLDVLRGLQIHNFML)H/9 XZDUXQNRZDQHVDOERSU]HZDJLPPXQoVXSUHV\MQHJR RGG]LD\ZDQLD ZLUXVD EG WH VW\PXODFM PHFKDQL]PyZ
obronnych, co obMDZLD VL ]ZLNV]RQ SURGXNFM SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XM
F\FKZLUXVRUD]VNLHURZDQ\FKSU]HFLZNRNRPyUNRPXOHJDMF\PWUDQVIRUPacji nowotworowej.
OBJAWY KLINICZNE. 2EUD] NOLQLF]Q\ NRWyZ FKRU\FKQD ELDDF]N MHVW
]UyQLFRZDQ\ 3LHUZRWQH ]PLDQ\ FKRURERZH VSRZRGRZDQH V QDPQDaQLHPVLRUD]SDWRJHQQ\PRGG]LD\ZDQLHPZLUXVDZNRPyUNDFKLWNDQNDFK
GRNWyU\FKZ\ND]XMHV]F]HJyOQHSRZLQRZDFWZR(IHNWHPWHMUHSOLNDFMLPRH
E\XV]NRG]HQLHV]SLNXNRVWQHJR]QDVWSRZQLHGRNUZLVWRFL oraz procesy
QRZRWZRURZH QDMF]FLHM PLVDNL OLPIDW\F]QH L ELDDF]ND OHXNHPLF]QD,
Z\ZRG]FH VL ] NRPyUHN 7 1DWRPLDVW ZWyUQH REMDZ\ NOLQLF]QH X NRWyZ
]DNDRQ\FK)H/9 Z\QLNDM]REQLHQLDRGSRUQRFL]ZLHU]WQDVNXWHNLmPXQRVXSUHV\MQHJR RGG]LD\ZDQLD ]DUD]ND .RQVHNZHQFM LPPXQRVXSUHVML
MHVW ]ZLNV]HQLH SRGDWQRFL RUJDQL]PX QD ]DNDHQLD L LQZD]MH RSRUWXQiVW\F]QH3RGRHLPPXQRORJLF]QHPDMWDNHQLHNWyUHVWDQ\]DSDOQHUR]ZijaMFHVLZSU]eELHJXELDDF]NLNRWyZGRW\F]FHPLG]\LQQ\PLNEXV]NyZ
nerkoZ\FKWF]yZNLLFLDNDU]VNRZHJRRUD]VWDZyZ=PLDQ\SDWRORJLF]QH
ZWNDQNDFKVSRZRGRZDQHVZW\FKSU]\SDGNDFKRGNDGDQLHPVLNRPSOHkVyZDQW\JHQ-SU]HFLZFLDRRUD]LFKXV]NDG]DMF\PRGG]LD\ZaQLHP8RNRR
NRWyZ]DNDRQ\FK)H/9REVHUZXMHVLVFKRU]HQLDNWyU\FKQLHPRQD
EH]SRUHGQLR SRZL]D ] QRZRWZRU]HQLHP DQHPL lub immuQRVXSUHVM.
2NUHODVLMHMDNR]DEXU]HQLD]ZL]DQH]LQIHNFM)H/9)H/9related disorders). 2EHMPXM RQH QLHSRGQR u kotek, poronienia lub roG]HQLH VDER
\ZRWQ\FKNRFLW]DEXU]HQLDQHXURORJLF]QHFKRURE\JDNLRF]QHM]DSDOHQLH
przewodu pokarmowego i inne.
7UZDH]DNDHQLDZLUXVHPELDDF]NL NRWyZ]Z\NOHSURZDG]GRPLHUFL
]ZLHU]FLD :UyG NRWyZ SU]HE\ZDMF\FK Z GX\FK JUXSDFK ]HM
PLHUWHOQ\FK PD PLHMVFH Z FLJX ODW QDWRPLDVW SDGQL w
cigu 3ODWRGXVWDOHQLDVLVWDQXWUZDHMZLUHPLL:LNV]RSU]\SDGNyZ
SDGQL VSRZRGRZDQ\FK MHVW SU]H] ]DEXU]HQLD R FKDUDNWHU]H QLHQRZRWZoURZ\P *X]\ QRZRWZRURZH SRMDZLDM VL Z RNRR SU]\SDGNyZ
]DNDRQ\FK ]ZLHU]W L REHMPXM QDMF]FLHM XNDG OLPIRF\WDUQ\ SURZDG]F
GR UR]ZRMX PLVDNyZ OLPIDW\F]Q\FK FKRQLDNyZ) lub leukemicznej formy
ELDDF]NL&KRQLDNLVWDQRZLEOLVNRZV]\VWNLFKQRZRWZRUyZZ\VWSu-
%LDDF]NDNRWyZ
417
MF\FKXNRWyZD]ZLHU]WDWHVQDQLHQDMEDUG]LHMSRGDWQHVSRUyGZV]\VtNLFKLQQ\FKJDWXQNyZSU]\SDGNyZFKRQLDNyZXNRWyZPD]ZL
]HN ]]DNDHQLHP ZLUXVHP ELDDF]NL &KRQLDNL QDOH GR JUXS\QRZRWZoUyZ ]ROLZ\FK Z\ZRG]F\FK VL ] SDWRORJLF]QLH ]PLenioQ\FK NRPyUHN
V]HUHJXOLPIRF\WDUQHJREGF\FKZUyQ\FKVWDGLDFKGRMU]HZDQLD1DMF]
FLHM]EXGRZDQHV]OLPIREODVWyZ DOER]PLHV]DQLQ\OLPIREODVWyZLOLPIRFyWyZ OXE KLVWLRF\WyZ 3RGVWDZ NODV\ILNDFML FKRQLDNyZ Z\VWSuMF\FK X
NRWyZMHVWSLHUZRWQHPLHMVFHLFKORNDOL]DFMLZRUJDQL]PLH1DMF]FLHMVSRWyNDQIRUPJX]DMHVWQRZRWZyUUyGSLHUVLDUR]ZLMDMF\VLZJUDVLF\&HFKuMHVLRQV]\ENLPZ]URVWHPZWUDNFLHNWyUHJRGRFKRG]LGRJURPDG]HQLDVL
Z\VLNX Z MDPLH RSXFQRZHM %DGDQLHP F\WRORJLF]Q\P Z S\QLH Z\VLNoZ\P VWZLHUG]D VL ]ZLNV]RQ LOR OHXNRF\WyZ SRZ\HM Pl, z przeZDJSDWRORJLF]Q\FKOLPIRF\WyZ.OLQLF]QLHREHFQR JX]DZJUDVLF\REMaZLD VL GXV]QRFL VSRZRGRZDQ XFLVNLHP UR]UDVWDMFHM VL WNDQki nowoWZRURZHMRUD]DNXPXODFMS\QXZ\VLNRZHJRZMDPLHRSXFQRZHM&]sto
VWZLHUG]DVLWDNHG\VIDJL]ZL]DQ]XFLVNLHPJX]DQDSU]H\N=QDF]QLH
SRZLkV]RQD JUDVLFD ZLGRF]QD MHVW Z\UDQLH QD ]GMFLX UHQWJHQRZVNLP
NWyUH XND]uMH UyZQLH ]PLHQLRQH VWRVXQNL DQDWRPLF]QH LQQ\FK QDU]GyZ
SRRRQ\FK Z UyGSLHUVLX 8 VWDUV]\FK NRWyZ JX]\ QRZRWZRURZH F]VWR
ORNDOL]XM VL Z SU]HZRG]LH SRNDUPRZ\P REHMPXMF SRMHG\QF]R Rdek,
MHOLWD Z]\ FKRQQH NUH]NRZH OXE ZV]\VWNLH WH QDU]G\ UyZQRF]HQLH
&KRQLDNL SU]HZRGX SRNDUPRZHJR SU]\SXV]F]DOQLH QLH PDM ]ZL]NX ]
ZLUHPL ]ZD\ZV]\ H ZLNV]R ] QLFKZ\ZRG]L VL ] OLPIRF\WyZ % natomiast FeLV ulega preferencyjnej replikacji w limfocytach T:UyGREMaZyZNOLQLF]Q\FKWRZDU]\V]F\FKREHFQRFLJX]yZZSU]HZRG]LHSRNDUPoZ\P]ZUDFDXZDJ Z\QLV]F]HQLHEUDNDSHW\WXZ\PLRW\OXEELHJXQND oraz
XWUDWD PDV\ FLDD : SU]\SDGNX ]DMFLD Z]yZ FKRQQ\FK NUHzkowych
UR]ZyM QRZRWZRUX PRH SRVWSRZD SU]H] GXJL RNUHV F]DVX EH] MDNLFhNROZLHNVSHF\ILF]Q\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK]Z\MWNLHPOHWDUJXLFKXGQL
cia.
,QQIRUPFKRQLDNDXNRWyZMHVWSRVWDZLHORRJQLVNRZDZNWyUHMSUoces zlokalizowany jest w wielu miejscach organizmu. Miejscami predylekcyjQHM ORNDOL]DFML NRPyUHN QRZRWZRURZ\FK V QDMF]FLHM QDU]G\ UyGSLHUVLD
RUD]NUHZOHXNHPLF]QDSRVWDLQIHNFML1LHPQLHMMHGQDNSURFHVQRZRWZoURZ\PRHVLXPLHMVFRZLZNDG\PQDU]G]LHQSZMDPLHQRVRZHMG]L
VDFKVNyU]HSU]HVWU]HQLSR]DJDNRZHMRF]RGRXZWURELHQHUNDFKSFKeU]XPRF]RZ\PSXFDFKLPy]JX7DNUyQRURGQDORNDOL]DFMD]PLDQZS\ZD
QD]UyQLFRZDQLHREVHUZRZDQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK]HVWURQ\SRV]F]eJyOQ\FKQDU]GyZLXNDGyZ2EMDZ\WHVWDMVLZLGRF]QHQDMF]FLHMZywF]DVJG\JX]RVLJDZLNV]HUR]PLDU\FRSURZDG]LGRXSROHG]HQLDIL]MROoJLF]QHMIXQNFMLQDU]GyZ-HOLSURFHVGRW\F]\QHUHNORNDOL]XMHVLRQ]UHJu\REXVWURQQLHLSU]HELHJDEH]REMDZRZRGRPRPHQWXVLOQHMLQILOWUDFMLQDU]
GXSU]H]NRPyUNLQRZRWZRURZH. W przypadku umiejscowienia nowotworu
418
&+252%<.27:
ZSU]HVWU]HQLQDGRSRQRZHMVWZLHUG]DVLXFKRU\FKNRWyZQDJHOXESRVW
SXMFHVWRSQLRZRSRUDHQLDW\OQHMF]FLFLDD
: SU]\SDGNyZ ZLHORRJQLVNRZHM IRUP\ PLVDND OLPIDW\F]QHJR u
kotyZ ]DMW\ MHVW WDNH V]SLN NRVWQ\ =DEXU]HQLD PLHORSUROLIHUDF\MQH RNUeODQHVRJyOQ\PPLDQHPOHXNHPLF]QHMIRUP\]DNDHQLD3UROLIHUDFMDQRZoWZRURZDPRHGRW\F]\ZV]\VWNLFKOLQLLNRPyUHNNUZLRWZyUF]\FK1DMF]
FLHM VWZLHUG]DQ IRUP NOLQLF]Q WHJR W\SX QRZRWZRU]HQLD MHVW ELDDF]ND
limfoblastyczna Z NWyUHM SURFHV SLHUZRWQLH ]ORNDOL]RZDQ\ MHVW Z V]SLNX
NRVWQ\PQDWRPLDVWSHZQDLORNRPyUHNEODVW\F]Q\FKOLPIREODVWyZ) znajGXMHVLZXNDG]LHNUHQLD1LHNLHG\IRUPLHWHMWRZDU]\V]\REHFQRXSoVWDFLRZDQ\FK ]PLDQ W\SX PLVDND OLPIDW\F]QHJR ]ORNDOL]RZDQ\FK Z Uydpiersiu oraz splenomegalia:ZLNV]RFLSU]\SDGNyZFDNRZLWDOLF]EDOHuNRF\WyZ X FKRU\FK NRWyZ SR]RVWDMH Z JUDQLFDFK QRUP fizjologicznych,
F]DVHP VWZLHUG]D VL QLH]QDF]Q JUDQXORF\WRSHQL WURPERF\WRSHQL lub
limfoF\WR]'RF]VW\FKREMDZyZELDDF]NLOLPIREODVW\F]QHM QDOHy anemia
RUD]]QDF]QHREQLHQLHVLZDUWRFLKHPDWRNU\WX]Z\NOHSRQLHM&KoUH NRW\ Z\ND]XM WDNH REMDZ\ OHWDUJX RVDELHQLD Z\QLV]F]HQLD JRUF]NL L
XWUDW\ DSHW\WX :\VWSRZDQLH ZWyUQ\FK LQIHNFML ZLUXVRZ\FK EDkteryjnych
RUD] LQZD]ML SDVR\WQLF]\FK ]ZL]DQH MHVW JyZQLH ] JUDQXORF\WRSHQL i
LPPXQRVXSUHVM VSRZRGRZDQ EH]SRUHGQLP OXE SRUHGQLP RGG]LD\Zaniem FeLV:\ND]DQRHEOLVNRSU]\SDGNyZELDDFzki limfoblastycznej u koWyZQDOH\GRW]ZELDDF]HN7-NRPyUNRZ\FKZ\ZRG]F\FKVL]
OLPIRF\WyZ JUDVLF]R]DOHQ\FK
'UXJ SRG Z]JOGHP F]VWRFL Z\VWSRZDQLD SRVWDFL OHXNHPLF]QHM
IRUP\ELDDF]NL koWyZMHVWELDDF]NDHU\WURF\WDUQDHU\WUREODVW\F]QD). Obraz
NOLQLF]Q\ZWHMSRVWDFLMHVWSRGREQ\GRREVHUZRZDQHJRZELDDF]FHOLPIoEODVW\F]QHM]GRPLQDFMWDNLFKV\PSWRPyZMDNDQHPLD i objawy posoczniFRZH &KDUDNWHU\VW\F]QH ]PLDQ\ VWZLHUG]D VL SRQDGWR Z UR]PD]DFK NUZL
FKRU\FK NRWyZ Z SRVWDFL GXHM LORFL MGU]DVW\FK IRUP HU\WURF\WyZ EG
F\FKQDUyQ\FKHWDSDFKGRMU]HZDQLD/LF]QHQDFLHNL]RRQH]SUHNXUVRUyZ
HU\WURF\WyZZ\VWSXMWDNHZV]piku kostQ\P6SRUDG\F]QLHXNRWyZPRH
VL UR]ZLQELDDF]ND JUDQXORF\WDUQD (szpikowa FHFKXMFD VL SUROLIHUDFM
PLHOREODVWyZSURPLHORF\WyZ LPLHORF\WyZ w szpiku kostnym oraz we krwi.
6SRUyGLQQ\FK]DEXU]HPLHORSUROLIHUDF\MQ\FKXNRWyZ]DNDRQ\FK)H/9
VWZLHUG]DQR]ZyNQLHQLHV]SLNXNRVWQHJRmyelofibrosis:\VWSXMHRQRF]
VWRXRVREQLNyZ]SU]HZOHNDQHPL L]ZL]DQHMHVW]UHJX\]SRMDZLDQLHP
VLRJQLVNKHPDWRSRH]\SR]DV]SLNRZHMJyZQLHZZWURELHLOHG]LRQLHFR
SURZDG]LGRXV]NRG]HQLDZDFLZHMVWUXNWXU\W\FKQDU]GyZ%DUG]RU]DGNR
natomiast stwierd]DQRXNRWyZSURFHVQRZRWZRU]HQLDZREUELHOLQLLPHJaNDULRF\WyZFLVDNODV\ILNDFMDSRV]F]HJyOQ\FKURG]DMyZOHXNHPLF]QHMIRrmy
ELDDF]NLNRWyZQLHMHVWDWZD]XZDJLQDPROLZRSU]HFKRG]HQLD]XSyZHPF]DVXMHGQHMSRVWDFLZLQQXWHJRVDPHJRFKRUHJRNRWD)DNWWHQPRH
%LDDF]NDNRWyZ
419
ZLDGF]\ H WUDQVIRUPDFMD QRZRWZRURZD ]DFKRG]L Z SR]LRPLH NRPyUHN

SQLDREHMPXMFZWHQVSRVyEUyQHOLQLHNRPyUNRZH
-HGQ\P]F]FLHMVSRW\NDQ\FK]DEXU]HZ\VWSXMF\FKZSU]HELHJXELaDF]NL NRWyZ MHVW DQHPLD EGFD QDVWSVWZHP VXSUHVML V]SLNX NRVWQHJR
2EMDZWHQGRW\F]\RNRR]DNDRQ\FKNRWyZ8SRGRDQLHGRNUZLVWoFLPRJOHHUyQHPHFKDQL]P\:LUXV)H/9 wykazuje powinowactwo do
SUHNXUVRUyZHU\WURF\WyZZV]SLNXNRVWQ\PDWDNXMFMHQDSR]LRPLHNRPy
UHN SQLD OXE ZH ZVWSQ\FK HWDSDFK GRjU]HZDQLD ZLDGF]\ R W\P F]VWH
Z\VWSRZDQLH OHXNRSHQLL i trombocytopenii *yZQH SDWRJHQQH RGG]LDyZDQLH ZLUXVD VSURZDG]D VL GR QLV]F]HQLD SUHNXUVRUyw czerwonokrwinkoZ\FK EORNRZDQLD SURFHVX LFK UyQLFRZDQLD VL OXE SURGXNFML SDWRORJLFzQ\FKIRUPHU\WURF\WyZ:NDG\P]W\FKSU]\SDdNyZGRFKRG]LZHIHNFLH
do rozwoju progresywnej, nieregeneratywnej anemii ,QQ PROLZRFL ZyZR\ZDQLD VWDQX QLHGRNUZLVWRFL SU]H] ZLUXV ELDDF]NL NRWyZ MHVW ]DDQJaRZDQLH PHFKDQL]PyZ LPPXQRORJLF]Q\FK GR QLV]F]HQLD NUZLQHN F]HUZonych, co proZDG]L GR VWDQX RNUHODQHJR PLDQHP DQHPLL KHPROLW\F]QHM.
1LHGRNUZLVWR Z SU]HELHJX ELDDF]NL Z\VWSXMH QDMF]FLHM X PRG\FK
NRWyZZZLHNXRG3 lat, rzadziej u starszych osobQLNyZ2EUD]NOLQLF]Q\
FKRURE\ F]VWR ZLNDQ\ MHVW ZVSyLVWQLHMF\PL ]DNDHQLDPL ULNHWVM Haemobartonella felis=DUD]HNWHQUyZQLHSU]\F]\QLD VLGRUR]ZRMXQLHGRNUZLVWoFLNWyUDZRdUyQLHQLXRGZ\ZR\ZDQHMSU]H])H/9PDFKDUDNWHUDQHPLL
regeneratywQHM 8 QLHNWyU\FK NRWyZ ]DNDRQ\FK )H/9 DQHPLD PRH E\
wynikiem stresu lub towaU]\V]F\FKFKRUyE]DNDQ\FK:W\FKSU]\SDGNDFK
eliminacja czynniNyZVWUHVRZ\FKOXEWHUDSLDRGSRZLHGQLFKLQIHNFMLSU]\F]yQLDMVLGRFRIDQLDVWDQXQLHGRNUZLVWRFL
,QQ\PV\QGURPHPNOLQLF]Q\PZ\VWSXMF\PXNRWyZ]DNDRQ\FKZLUuVHP ELDDF]NL MHVW ]HVSy ]EOLRQ\ GR SDQOHXNRSHQLL panleukopenia-like syndromSU]HELHJDMF\ZUyGREMDZyZNUZRWRF]QHJR]DSDOHQLDMHOLWLOHXNRSenii : RGUyQLHQLX RG NODV\F]QHM SDQOHXNRSHQLL NRWyZ Z NWyUHM RVWUD L
SU]HPLMDMFD OHXNRSHQLD VWDQRZL MHG\Q ]PLDQ KDPDWRORJLF]Q]HVSy WHQ
FHFKXMH VL Z\VWSRZDQLHP GRGDWNRZR QLHGRNUZLVWRFL L WURPERFytopenii.
3R]D ]DEXU]HQLDPL]H VWURQ\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR X NRWyZELDDF]NoZ\FKVWZLHUG]DQRZLHOHLQQ\FKWRZDU]\V]F\FKFKRUyE]ZL]DQ\FK]XGziaHP F]\QQLNyZ ]DNDQ\FK QLH]DNDQ\FK RUD] PHFKDQL]PyZ LPPXQROoJLF]Q\FK 8 NRWyZ WUZDOH ]DNDRQ\FK )H/9 VWZLHUG]DQR Z\VWSRZDQLH
SUROLIHUDFMLQRZRWZRURZHMZREUELHWNDQNLNRVWQHMLFKU]Vtnej (kostniakoFKU]VWQLDN osteochondroma 3URFHV GRW\F]\ ] UHJX\ NRFL SDVNLFK RUD]
szkieletu osioweJRLREHMPXMHRSDWNLHEUDLNUJRVXS8FKRU\FKNRWyZ
REVHUZXMHVLZyZF]DVWUXGQRFLZSRUXV]DQLXVLRUD]SRUDHQLDZ\ZRywane uciVNLHPWNDQNLQRZRWZRURZHMQDUG]HNUJRZ\
=DSDOHQLH NENyZ QHUNRZ\FK glomerulonephritis) stwierdzane jest u nieNWyU\FK NRWyZ ] SU]HZOHN ZLUHPL X NWyU\FK Z XNDG]LH NUHQLD VWDOH
]QDMGXMHVLSHZQDLORUR]SXV]F]DOQ\FKDQW\JHQyZ)H/9. Przy nadmiarze
420
&+252%<.27:
DQW\JHQXGRFKRG]LGRWZRU]HQLDVLUR]SXV]F]DOQ\FKNRPSOHNVyZLPPXQologicznychGHSRQRZDQ\FKZNDQDOLNDFKQHUNRZ\FK8F]FL]W\FKNRWyZ
PRH GRFKRG]L GR UR]ZRMX ]HVSRX QHUF]\FRZHJR, u innych natomiast
dominuje mocznica ]ELDNRPRF]HP.
6SRUyG]DEXU]H]HVWURQ\XNDGXUR]URGF]HJRZ\VWSXMF\FKZSU]eELHJX ELDDF]NL NRWyZ VWZLHUG]DQR QLHSRGQR X VDPLF UHVRUSFMSRGyZ
lub poronienia oraz endometritis : QLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK QLHSRGQR
IDNW\F]QLH PRH E\ ]ZL]DQD ] ZF]HVQ UHVRUSFM ]DURGNyZ OXE SRGyZ
]DQLPFLD]RVWaQLHUR]SR]QDQD1DMF]FLHMMHGQDNGRUHVRUSFMLGRFKRG]L
w pierwszHM SRoZLH FL\ L REMDZLD VL WR VWRSQLRZ\P ]PQLHMV]DQLHP VL
SRGyZ D GR PRPHQWX NLHG\ QLH V RQH Z\F]XZDOQH EDGDQLHP SDOSDF\jQ\P3RURQLHQLDPDMSU]HZDQLHPLHMVFHSRGNRQLHFRNUHVXFL\DZ\GaODQH SRG\ V SUDZLGRZHM ZLHONRFL : QLHNWyU\FK SU]\Sadkach poronieniom towarzyszy bakteU\MQH ]DSDOHQLH ERQ\ ZHZQWU]QHM PDFLF\ \ZH
NRFLWD XURG]RQH SU]H] ]DNDRQH )H/9 PDWNL QDMF]FLHM XOHJDM LQIHNFML
GURJ WUDQVSODFHQWDUQ MDNNROZLHN GR ]DNDHQLD PRH GRFKRG]L WDNH Z
momencie przechodzHQLD SRGyZ SU]H] GURJL URGQH VDPLF\ L Z RNUHVLH
ODNWDFML.RFLWD]ZURG]RQOXEQDE\WZNUyWFHSRSRURG]LHLQIHNFMSDGDM
SU]HZDQLHZRNUHVLHGRW\JRGQLD\FLDQDVNXWHNXWUDW\FKFLGRVVDQLD
odwodnienia i hipotermii. Dodatkowo GRFKRG]L PRH X QLFK GR DWURILL
JUDVLF\FRSU]\F]\QLDVLGRG\VIXQNFMLOLPIRF\WyZ T oraz rozwoju niebezSLHF]Q\FK GOD \FLD ]DNDH ZWyUQ\FK 7HQ ]HVSy FKRURERZ\ QRVL QD]Z
V\QGURPXVDbQF\FKNRFLWfading kitten syndrome).
&]VWNRQVHNZHQFM]DNDHQLDZLUXVHP)H/9 XNRWyZMHVWUR]ZyMLmmunosupresjiNWyUDRVDELDQDWXUDlQHPHFKDQL]P\REURQQHXVWURMXLPRH
SURZDG]LGRSDGQLQDVNXWHN]DNDH WRZDU]\V]F\FK*yZQ\PF]\QQikiem odpowiedzialnym za wytworzenie stanu immunosuSUHVML MHVW ELDNR
otoczkowe p15E ZLUXVD :LUXV )H/9 XOHJD UHSOLNDFML Z ZLHOX NRPyUNDFK
XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR WDNLFK MDN OLPIRF\W\, neutrofile, monocyty, makrofagiSURZDG]FGR]PQLHMV]HQLDVLLFKOLF]E\OXESRZRGXMFXV]NRG]eQLH LFK IXQNFML : RE\GZX SU]\SDGNDFK RVDELHQLH V\VWHPX REURQQHJR
VSUDZLDHNRW\VEDUG]LHMSRGDWQHQDUR]ZyMLQQ\FKFKRUyENWyUHZQRrPDOQ\FKZDUXQNDFKXVWUyME\E\ZVWDQLH]ZDOF]\=HMFLDPLHUWHOQHVSoZRGRZDQH LPPXQRVXSUHVM VWDQRZL EOLVNR ZV]\VWNLFK SU]\SDdNyZ
SDGQLZUyGNRWyZ]DNDRQ\FK)H/9:LUXV Z\ZLHUD]QDF]QLHVLlniejsze
G]LDDQLHVXSUHV\MQHZVWRVXQNXGROLPIRF\WyZ T LRGSRUQRFLW\SXNRPyrNRZHJR Z SRUyZQDQLX ] RGG]LD\ZDQLHP QD RGSRUQR KXPRUDOQ 0DkV\PDOQH PLDQD SU]HFLZFLD SURGXNRZDQ\FK Z RGSRZLHG]L QD DQW\JHQ V
MHGQDN QLV]H X NRWyZ ]DNDoQ\FK QL X ]GURZ\FK MDN UyZQLH F]DV LFK
Z\WZDU]DQLD MHVW SU]HGXRQ\ :LH VL WR SUDZGRSRGREQLH ] G\VIXQNFM
VXESRSXODFMLOLPIRF\WyZSRPRFQLF]\FK7-helper. Granulocytopenia Z\VWSuMFD F]VWR X NRWyZ ]DNDRQ\FK )H/9 ]ZLNV]D SRGDtQR RUJDQL]PX QD
%LDDF]NDNRWyZ
421
LQIHNFMHEDNWHU\MQHRGSRZLHG]LDOQH]DZ\ZR\ZaQLHVWDQyZ]DSDOQ\FKERQ\
OX]RZHM MDP\ XVWQHM RUD] SURFHVyZ URSQ\FK ]ORNaOL]RZDQ\FK Z VNyU]H L
MDPLH NODWNL SLHUVLRZHM 6SRUyG LQQ\FK ]DNDH WRZaU]\V]F\FK X NRWyZ
FKRU\FK QD ELDDF]N VWZLHUG]DQR LQIHNFMH ZLUXVoZH Z\ZR\ZDQH SU]H]
koronawirus ]DNDQHJR ]DSDOHQLD RWU]HZQHM ),39) oraz herpeswirusy i
NDOLFLZLUXV\ RGSRZLHG]LDOQH ]D ]DNDHQLD JyUQ\FK GUyJ oddechowych. InIHNFMHJU]\ELF]HZ\ZRXMSU]HZDQLHJU]\E\]URG]DMXAspergillus i Cryptococcus QDWRPLDVW ] LQZD]ML SDVR\WQLF]\FK F]VWR Z\VWSXMH WRNVRSOD]PR]D.
Objawy kliniczne u chorych kRWyZXNWyU\FKZ\VWSXMHLPPXQRVXSUHVMD V
EDUG]R UyQRURGQH L ]DOHQH RG URG]DMX GRGDWNRZHM HNVSR]\FML2ERN RbMDZyZ QLHVSHF\ILF]Q\FK WDNLFK MDN JRUF]ND OHWDUJ EUDN DSHW\WX L XWUDWD
PDV\ FLDD PRJ Z\VWSRZD EDUG]LHM W\SRZH REMDZ\ ]H VWURQ\ XNDGX
oddechowego, np. utrudnione oddychanie, kaszel, ze strony przewodu pokarmowego WUXGQRFL Z SR\NDQLX Z\PLRW\ NUZLVWD ELHJXQND, zatkanie
MHOLWD D WDNH yWDF]ND REU]N Z]yZ FKRQQ\FK Ztrob\ OHG]LRQ\ L
LQQH3RGHMU]HQLHZ\VWSLHQLDVWDQXLPPXQRVXSUHVMLDW\PVDP\P]DNDHQLD
)H/9 X NRWyZ QDOH\ ]DZV]H XZ]JOGQL Z SU]\SDGNX SRMDZLDQLD VL X
]ZLHU]WFKURQLF]Q\FKOXEQDZURWRZ\FK]DNDHEUDNXUHDNFMLOXERVDELonej reakcji na konwencjonalQWHUDSLLQIHNFMLRUD]Z\VWSRZDQLDNLONXUy
Q\FKFKRUyEXSoMHG\QF]\FKRVREQLNyZ
8QLHNWyU\FKPRG\FKNRWyZ]DNDRQ\FK)H/9 Z\VWSLPRHOLPIDGenopatia GRW\F]FD ]ZDV]F]D Z]yZ FKRQQ\FK SRGXFKZRZ\FK 3URFHV
ten SU]H] GXV]\ F]DV PRH SU]HELHJD EH]REMDZRZR OXE WRZDU]\V] PX
PDRVSHF\ILF]QHREMDZ\RJyOQHWDNLHMDNJRUF]NDLXWUDWDDSHW\WX:Sy
QLHMV]\PRNUHVLHZF]FLSU]\SDGNyZNOLQLF]Q\FK]PLDQ\ZZ]DFKFKRnQ\FKHZROXXMZNLHUXQNXFKRQLDNDZZLNV]RFLMHGQDNRJUDQLF]DMVLGR
SU]HURVWXWNDQNLOLPIDW\F]QHMNWyU\]XS\ZHPF]DVXVWRSQLRZRVLFRID
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE XNRWyZSDG\FK]DNDRQ\FKZLUuVHP ELDDF]NL V EDUG]R ]UyQLFRZDQH DQDORJLFznie jak ma to miejsce w
SU]\SDGNXREMDZyZNOLQLF]Q\FK:ZLNV]RFL]PLDQ\WHQLHPDMFKDUDNWeUX UR]SOHPX QRZRWZRURZHJR L V FKDUDNWHUyVW\F]QH GOD SRV]F]HJyOQ\FK
]DNDH WRZDU]\V]F\FK :LNV]R ]PLDQ QRZRWZRURZ\FK Z\VWSXMF\FK
ZSU]HELHJXELDDF]NLNRWyZWR]PLDQ\W\SXPLVDNDOLPIDW\F]QHJR, zlokali]RZDQHZUyGSLHUVLXSU]HZRG]LHSRNDrPRZ\POXEZ\VWSXMFHZIRUPLH
UR]VLDQHM=RVWD\RQHRPyZLRQHZF]FLGRW\F]FHMREMDZyZNOLQLF]Q\FK
ROZPOZNAWANIE. Badanie w kierunku FeLV PRHVWDQRZLF]EaGDQLDGLDJQRVW\F]QHJRFKRUHJRNRWDZ\ND]XMFHJRREMDZ\NOLQLF]QHFKDUDkWHU\VW\F]QHGODELDDF]NLOXEPRHE\Z\NRQ\ZDQHMDNRWHVWSU]HVLHZowy u
NRWyZ ]GURZ\FK ,QWHUSUHWDFMD Z\QLNyZ WDNLFK EDGD ]DOHQD MHVW RG okoOLF]QRFL:F]DVLH]DNDHQLDSUoGXNW\ZQHJRZLUXVELDDF]NLNRWyZREHFQ\
MHVWZVXURZLF\ZNRPyUNDFKNUZLV]SLNXNRVWQHJRLZLQQ\FKPLHMVFDFKZ
RUJDQL]PLH:WUDNFLH UHSOLNDFMLSR]DZ\WZDU]DQLHPSHQ\FKF]VWHNZLUu-
422
&+252%<.27:
VRZ\FK ]DNDRQH NRPyUNL Z\G]LHODM SHZQ LOR SRMHG\nF]\FK ELDHN

VWUXNWXUDOQ\FKZLUXVDZW\PPLG]\LQQ\PLELDNRUG]HQLDZLUXVRZHJRS.
$QW\JHQWHQXZDOQLDQ\MHVWGRNUZLJG]LHPRHE\Z\NU\ZDQ\]DSRPRF
UXW\QRZR VWRVRZDQ\FK WHVWyZ GLDJQRVW\F]Q\FK WDNLFK MDN (/,6$ czy immunofluorescencja (IF 0HWRG\ WH PRQD Z\NRU]\VW\ZD WDNH GR Z\NUyZDQLD REHFQRFL S Z OLQLH NRWyZ RUD] ZH ]DFK :LDU\JRGQ PHWRG
RGZRDZF] SRWZLHUG]DMF ]DNDHQLH MHVW L]RODFMD ZLUXVD w hodowli koPyUNRZHM'RUXW\QRZHJRVWRVRZDQLDZGLDJQRVW\FHELDDF]NLNRWyZQLHV
SROHFDQH WHVW\ ] X\FLHP OLQ\ ] XZDJL QDPQLHMV] F]XR PHWRG\ D W\P
VDP\PZLDU\JRGQRX]\VNLZDQ\FKZ\QLNyZ7HVW(/,6$FHFKXMHVLZLkV]F]XRFLZSRUyZQaniu z IF LMHVWZVWDQLHZ\NU\REHFQRDQW\JHQX
)H/9 Z QLV]\FK NRQFHntracjach. Uzyskanie w badaniu laboratoryjnym
GRGDWQLHJR Z\QLNX Z WHFLH QD REHFQR DQW\JHQX )H/9 QLH PD DGQHM
ZDUWRFLSURJQRVW\F]QHMFRGRPROLZRFLZ\VWSLHQLDXNRWDPLVDNDOLPIatycznego, leukemicznej formy choroby, anemii, immunosupresji czy innych
]DNDH WRZDU]\V]F\FK 7DNL Z\QLN ZVND]XMH MHG\QLHH Z PRPHQFLH EaGDQLDXNRWDZ\VWSRZDDZLUHPLD3RQDGWRF]sto u badDQ\FKNRWyZPRJ
VL]GDU]DZ\QLNLIDV]\ZLHGRGDWQLH-HOLGRGDWQLZ\QLNGRW\F]\NOLQLF]QLH
]GURZHJRNRWDSRZLQLHQE\SRWZLHUG]RQ\SRQRZQ\PEDGDQLHPSRXSywie 12 W\JRGQLL QDMOHSLHM ] X\FLHP LQQHM PHWRG\ GLDJQRVW\F]QHM 8]yskanie w kolejnym badanLXZ\QLNXGRGDWQLHJR]UHJX\ZLDGF]\HZLUHPLD
PDFKDUDNWHUWUZD\=GDU]DMVLUyZQLHV\WXDFMHHQDSU]HVWU]HQLGX
szego okresu pozyW\ZQHZ\QLNLZWHFLH(/,6$VWZLHUG]DQHVQDSU]HPLDQ
] Z\QLNDPL XMHPQ\PL D ] EDGDQHJR PDWHULDX QLH XGDMH VL Z\L]RORZD
ZLUXVD:\MDQLHQLHPWDNLHMV\WXDFMLPRHE\Z\VWSRZDQLHODWHQWQ\FKOXE
zlokalizowaQ\FK ]DNDH )H/9 SURZDG]F\FK GR RNUHVRZHJR Z\VLHZDQLD
ZROQHJRELDNDSGRNUZLEH]REHFQRFLSHQ\FKF]VWHNZLUXVRZ\FK8
WDNLFKNRWyZPRHGRFKRG]LGRUR]ZRMXUyQ\FKFKRUyEWRZDU]\V]F\FK
]DNDHQLRP )H/9 QDWRPLDVW QLH V RQH VLHZFDPL ZLUXVD ELDDF]NL L Z
]ZL]NX ] W\P QLH VWDQRZL ]DJURHQLD HSLGHPLRORJLF]QHJR : KDQGOX GoVWSQHVREHFQLHJRWRZH]HVWDZ\GLDJQRVW\F]QHW\SX(/,6$GRZ\NU\ZaQLDDQW\JHQyZwirusa biaDF]NLZVXURZLF\OXEZHNUZLNRWyZ=DSRPRF
W\FK]HVWDZyZPRQDV]\ENRZ\NRQDEDGDQLDGLDJQRVW\F]QHQLHSRVLDGaMF]DSOHF]DODERUDWRU\jnego.
P326732:$1,(. Leczenie. -HOL X NRWD GRMG]LH GR UR]ZRMX WUZDHJR
]DNDHQLD ZLUXVHP ELDDF]NL SRF]RQHJR ] WUZD ZLUHPL WDNL SURFHV
QDOH\WUDNWRZDMDNRQLHRGZUDFDOQ\LQLHSRGGDMF\VLWHUDSLL0RQDZywF]DV SRGHMPRZD SUyE\ OHF]HQLD REMDZRZHJR NWyUHJR HIHNW\ ]DOH RG
VWDQX]DDZDQVRZDQLDFKRURE\NRQG\FML]ZLHU]FLDURG]DMXZWyUQ\FK]DNaHVWRSQLDRGZRGQLHQLDLWS
:SU]\SDGNXZ\VWSLHQLDW\SRZHMGODELDDF]NLNRWyZQLHUHJHQHUDW\ZQHM
anemii LVWQLHMZVND]DQLDGRZ\NRQDQLDWUDQVIX]MLNUZL-HHOLNRWQLH]DUHa-
%LDDF]NDNRWyZ
423
guje wzrostem hematokrytu po pierwszym przetoczeniu krwi, dalsze transIX]MHZ\GDMVLEH]FHORZH:VSRPDJDMFRPRQD]DVWRVRZDJOLNRNRUW\Noidy, np. prednisolon ZGDZFHPJNJPFG]LHQQLHNWyUH]ZLNV]DMproGXNFMHU\WURF\WyZRUD]GXJRLFKSU]H\ZDQLDZXNDG]LHNUHQLD/HNL
VWHU\GRZH RND]D\ VL V]F]HJyOQLH SU]\GDWQH X NRWyZ ] DQHPL R SRGRX
immunologicznym. Natomiast przeciwwskazaniem do stoVRZDQLD OHNyZ ]
WHMJUXS\XNRWyZ]DNDRQ\ch FeLV MHVWZ\VWSRZDQLH]DNDHZVSyLVWQLeMF\FK 3RWZLHUG]RQH SU]\SDGNL UR]URVWyZ QRZRWZRURZ\FK WNDQNL OLPIaW\F]QHM]UHJX\NRF]VL]HMFLHPPLHUWHOQ\PZFLJXPLHVLF\7HQ
QLHXFKURQQ\ IDNW PRQD MHGQDN SU]HMFLRZR RGGDOL SRSU]Hz zastosowanie
FKHPLRWHUDSLL G]LNL NWyUHM PROLZH MHVW X]\VNDQLH GXJRWUZD\FK UHPLVML
VLJDMF\FKQLHNLHG\NLONXODW5R]ZDHQLHPROLZRFL]DVWRVRZDQLDFKHPLoWHUDSLLPXVLE\SRSU]HG]RQHGRNDGQ\PUR]SR]QDQLHPFKRURE\QDMOHSLHM]
X\FLHP EDGD KLVWRSDWRORJLF]Q\FK ELRSWDWyZ OXE EDGD F\WRORJLF]Q\FK
Z\VLNX ] MDP\ RSXFQRZHM 2FHQLH SRZLQQR VL SRdGD WDNH NRQG\FM
RJyOQ ]ZLHU]FLD SRG NWHP V]DQV L PROLZRFL WROHUowania takiej formy
terapii.
Najlepsze efekty w leF]HQLXPLVDNyZOLPIDW\F]Q\FK NRWyZX]\VNXMHVL
VWRVXMFNRPELQDFMNLONXF\WRVWDW\NyZ]NWyU\FKNDG\FHFKXMHVLDNW\wQRFL SU]HFLZQRZRWZRURZ L QLH Z\ZRXMH G]LDDQLD WRksycznego przy
VWRVRZDQLX VNRMDU]RQ\P ,VWQLHMH ZLHOH VFKHPDWyZ WHUDSLL FKRQLDNyZ u
NRWyZ QDWRPLDVW QDMF]FLHM Z\NRU]\VW\ZDQD MHVW NRPELQDFMD ]DZLHUDMFD
cyklofosfamid, podawany w odstpach 3-tygodniowych w dawce 300 mg/m2
SRZLHU]FKQLVNyU\ZLQNU\VW\QSRGDZDQUD]ZW\JRGQiu przez 4 kolejne
W\JRGQLHOHF]HQLDDQDVWSQLHFRW\G]LHRUD]SUHGQLVolon, podawany 1
UD] G]LHQQLH SU]H] FD\ RNUHV WUZDQLD WHUDSLL 'R WHJR ]HVWDZLHQLD PRQD
RSFMRQDOQLHGRGDZDDUabinozyd cytozyny, GRNVRUXELF\Q (Adriamycyna), LDVSDUDJLQD] lub metotreksat:V]\VWNLHWHOHNLG]LDDMVLOQLHLPPXQRVXSUeV\MQLHLGODWHJRQDOH\OLF]\VL]PROLZRFLSRMaZLHQLDVLZ trakcie terapii
GRGDWNRZ\FK]DNDHEDNWHU\MQ\FKLZLUXVRZ\FKNWyrych jedynym objawem
NOLQLF]Q\PPRHE\VNRNWHPSHUDWXU\,QIHNFMHWDNLHVV]F]HJyOQLHQLHEHzSLHF]QHZWHG\JG\XMDZQLDMVLZRNUHVLHQDMQLV]HJRSR]LRPXJUDQXORFyWyZ ZH NUZL REZRGRZHM Z\QRV]FHJR RNRR NRPyUHN Z Pl. PodVWDZRZ\ VFKHPDW OHF]HQLD FKRQLDNyZ ] Z\NRU]\VWDQLHP F\NORIRVIDPLGX,
winkrystyny i prednisolonu REHMPXMHRNUHVRNRRURNX
AnDORJLF]Q\ VFKHPDW WHUDSLL PRQD ]DVWRVRZD Z SU]\SDGNX ELDDF]NL
limfoblastycznej EGFHM OHXNHPLF]Q IRUP ]DNDHQLD )H/9 X NRWyZ 7D
SRVWD FKRURE\ MHVW MHGQDN ]QDF]QLH WUXGQLHMV]D GR OHF]HQLD ] XZDJL QD
oEHFQR NRPyUHN QRZotworowych w szpiku kostnym. Dodatkowo stan
FKRU\FKNRWyZZLNDQ\MHVWQLHGRNUZLVWRFLJUDQXORF\WRSHQL i trombocyWRSHQL. Pierwszym ceOHPMDNLSRZLQQRVLRVLJQVWRVXMFFKHPLRWHUDSL
PXVLE\HOiPLQDFMDOLPIREODVWyZ ]SRSXODFMLNRPyUHNV]SLNXNRVWQHJRFR
XPROLZL SyQLHMV] UHJHQHUDFM SUHNXUVRUyZ HU\WURF\WyZ L JUDQXORF\WyZ.
424
&+252%<.27:
=Z\NOH QDVWSXMH WR SR 4 tygodniach stosoZDQLD OHNyZ :VNDQLNLHP

SRVWSX OHF]HQLD V DQDOL]\ V]SLNX NRVWQHJR Z\NRQDQH Z GQLX UR]SRF]FLD
WHUDSLLRUD]SRGQLDFKMHMVWRVRZDQLD-HOLZW\PF]DVLHV]SLNQDGDO]DZLeUD GX LOR OLPIREODVWyZ URNRZDQLH PRQD X]QD ]D QLHSRP\OQH :
przypadku silnej anemii PRQD ZVSRPDJDMFR SU]HSURZDG]L WUDQVIX]M
krwi.
-HV]F]H EDUG]LHM RSRUQHQD OHF]HQLH F\WRVWDW\NDPL V SRVWDFLH ELDDF]HN
nielimfoblastycznychGRNWyU\FKQDOH\ELDDF]NDHU\WUREODVW\F]QD, szpikowa i mielomonocytarna.RW\XNWyU\FKVWZLHUG]DVLSRVWDHU\WUREODVW\FzQ]UHJX\QLHUHDJXMQDSRGDZDQLHNRPELQDFMLF\NORIRVIDPLGX, winkrystyny i prednisolonu:DQDORJLF]Q\FKSU]\SDGNDFKXOXG]LX]\VNLZDQRUHPLVM
po zastosowaniu doksorubicyny i arabinozydu cytozyny7UXGQRFLZWHUDSii
ELDDF]HNQLHOLPIoEODVW\F]Q\FKZ\QLNDM]IDNWXHSURFHVZGX\PVWRSQLX
GRW\F]\ NRPyUHN SQLD FR Z\ZRXMH SUROLIHUDFM QRZRWZRURZ ZH ZV]\VtNLFK OLQLDFK NRPyUHN NUZLRWZyUF]\FK 'ODWHJR OHSV]H HIHNW\ RG X]\VNLZaQ\FKSRSU]H]FKHPLRWHUDSLRVLJDVLVWRVXMFWHUDSLSDOLDW\wQSROHJDMF
na wykonywaniu transfuzji krwi RUD] SRGDZDQLX OHNyZ G]LDDMF\FK REMaZRZR 6WRVRZDQLH DQW\ELRW\NyZ SRZLQQR E\ RJUDQLF]RQH Z\F]QLH GR
SU]\SDGNyZZ\VWSLHQLDJRUF]NLOXELQQ\FKREMDZyZ]DNDH towarzysz
cych.
2ERNWUDG\F\MQLHZ\NRU]\VW\ZDQHMFKHPLRWHUDSLLGDMFHMQDMOHSV]HHIHkW\ZOHF]HQLXPLVDNDOLPIDW\F]QHJR LIRUPOHXNHPLF]Q\FKELDDF]NLNRWyZ
RELHFXMFH Z\QLNL X]\VNLZDQR VWRVXMF F]\QQ L ELHUQ LPPXQRWHUDSL.
&]\QQD LPPXQL]DFMD ] X\FLHP QLHVSHF\ILF]Q\FK VW\PXODWRUyZ LPPXQROogicznych, takich jak szczepionka BCG, Corynebacterium parvum, lipopolisacharydy bakteryjne i lewamizolSURZDG]LDGREDUG]RQLH]QDF]QHMLNUyWNRWUZaHMUHPLVML/HSV]HHIHNW\X]\VNLZDQRSRWUDQVIX]MLRVRF]DSRFKRG]FHJRRG
NOLQLF]QLH]GURZ\FKNRWyZOXEVXURZLF\]DZLHUDMFHMSU]HFLZFLDDSU]HFLwNRDQW\JHQRPNRPyUHNzmienionych nowotworowo (FOCMA).
Zwalczanie. 8 ZLNV]RFL NRWyZ WUZDOH ]DNDRQ\FK ZLUXVHP ELDDF]NL
GRLQIHNFMLGRFKRG]LZEDUG]RPRG\PZLHNXMDNNROZLHNHNVSR]\FMD]ZLeU]WGRURV\FKQDZLUXV)H/9 UyZQLHPRHSURZDG]LGR]DNDHQLD'RWyF]\ WR WDNH NRWyZ X NWyU\FK VWZLHUG]DQR ZF]HQLHMREHFQR SU]HFLZFLD
QHXWUDOL]XMF\FK SU]HFLZNR JS oraz przeFLZFLD SU]HFLZNR DQW\JHQRZL
FOCMA =DNDRQH NRW\ PRJ QLH Z\ND]\ZD DGQ\ch klinicznie uchwytQ\FKREMDZyZFKRURE\QDWRPLDVWVV]F]HJyOQLHSRGDWQHQDUR]ZyMQRZoWZRU]HQLDDQHPLOHXNRSHQL RUD]LQIHNFMHRSRUWXQLVW\F]QH=HZ]JOGXQD
nosicielstwo i siewVWZRZLUXVDELDDF]NLWDNLH]ZLHU]WDVWDQRZL]DJURHQLH
GODNRWyZ]GURZ\FKWU]\PaQ\FKZHZVSyOQ\FKSRPLHV]F]HQLDFK3URJUDP
uwalniania hoGRZOL L LQQ\FK ZLNV]\FK VNXSLVN NRWyZ RG ZLUXVD ELDDF]NL
polega na okresowym badaniu diaJQRVW\F]Q\PZV]\VWNLFK]ZLHU]WZJUXSLH
oraz izolacji lub elimiQDFMLRVREQLNyZUHDJXMF\FKGRGDWQLR3RQRZQHEDGa-
%LDDF]NDNRWyZ
425
nie w kierunNX REHFQRFL )H/9 SRZLQQR VL Z\NRQD SR XS\ZLH 16
W\JRGQL 1LHNWyUH NRW\ ] QHJDW\ZQ\P Z\QLNLHP SLHUZRWQHJR WHVWX PRJ\
E\ Z RNUHVLH LQNXEDFML FKRURE\QDWRPLDVW F] ]ZLHU]W UHDJXMF\FK doGDWQLR Z SLHUZV]\P EDGDQLX PRJD SU]HFKRG]LSU]HPLMDMFH ]DNDHQLH Z
WUDNFLH NWyUHJR GRV]R GR Z\WZRU]HQLD VNXWHF]QHM RGSRUQRFL RFKURQQHM
Koty z pozytywnym wynikiem obyGZXEDGDV]UHJX\WUZDOH]DNDRQHL
SRZLQQ\ E\ GHILQLW\ZQLH XVXQLWH %DGDQLD GLDJQRVW\F]QH QDOH\ Z\NRQyZDVXNFHV\ZQLHGRSyW\GRSyNLXZV]\VWNLFKRVRbQLNyZ]JUXS\QLHX]\VND
VLXMHPQHJRZ\QLNXZGZyFKNROHMQ\FKEDGDQLDFK-HHOL]UyQ\FKZ]JO
GyZZDFLFLHOQLHGHF\GXMHVLQDXVXQLFLHNRWyZ]DNDRQ\FKQDOH\]DOeFLWU]\PDnie ich w oddzielnych pomieszczeniach oraz niewprowadzanie do
QLFK]ZLHU]W]GUoZ\FK.RW\EGFHQRVLFLHODPL)H/9SRZLQQRVLFKURQL
SU]HG VWUHVHP RUD] PROLZRFL ]DNDH ZLUXVRZ\FK ]ZDV]F]D GRW\F]
F\FKXNDGXRGGeFKRZHJR1LHPDSU]HFLZZVND]DRGQRQie wykonywania
X NRWyZ ]DNDoQ\FK V]F]HSLH SURILODNW\F]Q\FK SU]HFLZNR SDQOHXNRSHQLL
RUD]LQIHNFMRPJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FK1LHSRZLQQRVLMHGQDNV]F]eSL WDNLFK RVREQLNyZ SU]HFLZNR ZFLHNOLQLH SU]\ X\FLX V]F]HSLRQHN DWenuowanych.
Zapobieganie. Na ryQNXGRVWSQ\FKMHVWNLONDUyQ\FKV]F]HSLRQHNSU]eFLZNRELDDF]FHNRWyZNWyU\FKRFHQ\VF]VWRUR]ELHQH:V]\VWNLHV]F]epionki SU]H]QDF]RQHVGR]DSRELHJDQLD]DNDHQLX)H/9, a zatem powinny
LQGXNRZDZ\WZDU]DQLHSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FKVNLHURZDQ\FKSU]HFLwNRELDNXRWRF]NRZHPXJS6]F]HSLRQNLSU]HFLZNRELDDF]FHVSUHSDUaWDPL LQDNW\ZRZDQ\PL L ]DZLHUDM SHQH F]VWNL ZLUXVRZH OXE L]RORZDQH
ELDND VWUXNWXUDOQH ZLULRQX V]F]HSLRQNL SRGMHGQRVWNRZH 0RJ WDNH ]aZLHUDW\ONRMHGQRELDNRRGSRZLHG]LDOQH]DLQGXNFMSU]HFLZFLDQHXWUDOL]uMF\FK QS V]F]HSLRQND UeNRPELQRZDQD S = GRW\FKF]DVRZ\FK EDGD
Z\QLNDHDGQD]HV]F]HSLRQHNQLHJZDUDQWXMHSURWHNFMLSU]HG]akaHQLHP )H/9 ,QDNW\ZRZDQH V]F]HSLRQNL SHQoZLULRQRZH PRJ QDZHW
SDUDGRNVDOQLH ]ZLNV]D SRGDWQR LPPXQL]RZaQ\FK NRWyZ QD ]DNDHQLH
FR ]ZL]DQH MHVW SU]\SXV]F]DOQLH] LPPXQRVXSUHV\MQ DNW\ZQRFL ZLUXVoZHJR ELDND S(. Stosowanie szczepioQHN \Z\FK OLPLWRZDQH MHVW QDWoPLDVW PROLZRFL UHZHUVML ZLUXVD V]F]HSLRQNRZHJR GR IRUP\ ]Madliwej,
]ZDV]F]DXPRG\FKNRFLW3RPLPRW\FKRJUDQLF]HV]F]HSLHQLDSU]HFLwNR ELDDF]FH V]DOHFDQH 'RW\F]\ WR]ZDV]F]D NRWyZ G]LNR\MF\FKRUD]
utrzymywanyFK Z GRPX DOH PDMF\FK PROLZR F]VW\FK NRQWDNWyZ ]
RVREQLNDPL ]DNDRQ\PL :DUWR ]D]QDF]\ H V]F]HSLHQLD QLH ZS\ZDM QD
Z\QLNL UXW\QRZR VWRVRZDQ\FK WHVWyZ GLaJQRVW\F]Q\FK ] X\FLHP NUZL Z
NWyU\FKLGHQW\ILNXMHVLELDNRUG]HQLDZLUXVRZHJRS. Szczepieniu powinQR VL SRGGDZD ZyF]QLH RVREQLNL ]GURZH ZROQH RG ZLUXVD ELDDF]NL
0RGH NRFLWD V]F]HSL VL ]azwyczaj dwukrotnie w wieku 9 i 12 tygodni.
'DZNSU]\SRPLQDMFSRZLQQRVLSRGDZDZRGVWSDFKURF]Q\FK
426
&+252%<.27:
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=OWIEKA. :\VRND ]DNDQR ZLUXVD

FeLV GODNRWyZRUD]FLVHNRQWDNW\NRWyZGRPRZ\FK]LFKZDFLFLHODPL
VXJHUXM PROLZR WUDQVPLVML ]DUD]ND ] FKRU\FK ]ZLHU]W QD F]RZLHND
3UDZGRSRGRELHVWZR WDNLHM WUDQVPLVML SRWZLHUG]D NLOND IDNWyZ : ZDUXnkach in vitro ZLUXVELDDF]NLNRWyZGDMHVLQDPQDDQDNRPyUNDFKV]SLNX
NRVWQHJRF]RZLHND1LHNWyUHEDGDQLDHSLGHPLRORJLF]QHZVND]XMQDLVWQLeQLH ]ZL]NX SRPLG]\ SRMDZLDQLHP VL ELDDF]HN X G]LHFL L ZF]HQLHMV]\PL
NRQWDNWDPL]]DNDRQ\PLNRWDPL 1DSRwierzchni nowotworowo zmienioQ\FKNRPyUHNZSU]HELHJXELDDF]NLXOXG]LVWZLHUG]DQRREHFQRSU]HFLwFLD VNLHURZDQ\FK SU]HFLZNR RGZURWQHM WUDQVNU\SWD]LH ZLUXVD ELDDF]NL NoWyZ :VNDQLN PLHUWHOQRFL ] SRZRGX ELDDF]NL X OHNDU]\ ZHWHUynarii jest
Z\V]\ QL X LQQ\FK JUXS ]DZRGRZ\FK PDMF\FK NRQWDNW ] F]\QQLNDPL
zaNDQ\PLQSOHNDU]HPHG\F\Q\LVWRPDWRORG]\3UyE\Z\L]RORZDQLD)H/9
RGOXG]LFKRU\FKQDELDDF]NOXEZ\ND]DQLDREHFQRFLSU]HFLZFLDSU]HFLwNR)H/9ZVXURZLF\NUZLF]RZLHNDQLHSRWZLHUG]L\MHGnak zdecydowanie
WDNLHMPROLZRFLSRPLPR]DVWRVRZDQLDZEDGDQLDFKZ\VRNRF]u\FKPHWRG
GLDJQRVW\F]Q\FK1LJG\UyZQLHQLHZ\ND]DQRXF]RZLHNDREHFQRFLZLUXVD
)H/9ZHNUZL-HGQ\P]PROLZ\FKZ\MDQLHW\FKURzELHQRFLPRHE\
IDNWOLW\F]QHJRG]LDDQLD dopeQLDF]DVXURZLF\NUZLF]RZLHNDZRGQLHVLHQLX
GR)H/92VWDWHF]QLHZDGQ\PSU]\SDGNXELaDF]NLXOXG]LQLHZ\ND]DQR
EH]SRUHGQLHJR]ZL]NXSU]\F]\QRZHJR]]DNaHQLHP)H/9LZ\GDMHVLH
ZLUXVWHQQLHVWDQRZLZLNV]HJR]DJURHQLDGOD]GURZLDF]RZLHka.
3DQOHXNRSHQLDNRWyZ
427
Panleukopenia NRWyZ
(pol. syn. ]DNDQH]DSDOHQLHMHOLWNRWyZQRVyZNDNRWyZ

DFpanleukopenia felis, ang. feline panleukopenia)
Panleukopenia MHVW]DNDQL]DUDOLZFKRUoEZLUXVRZNRWyZLLQQ\FK
NRWRZDW\FKSU]HELHJDMFZUyGREMDZyZ]DSDOHQLDSU]HZRGXSRNDUPRZeJRQLH]ERUQRFLUXFKRZHMRVHVNyZRUD]]Z\VRNPLHUWHOQRFL]ZDV]F]D
X]ZLHU]WQLHV]F]HSLRQ\FK%DGDQLHPODERUDWRU\MQ\PNUZLVWZLHUG]DVLZ
SU]HELHJXFKRURE\GUDVW\F]Q\VSDGHNLORFLOHXNRF\WyZ
ETIOLOGIA. Czynnikiem etiologicznym choroby jest wirus panleukopeQLL NRWyZ feline panleukopenia virus, FPV QDOHF\ GR URG]LQ\ Parvoviridae.
=DUD]HNZ\VWSXMHZSRVWDFLMHGQHJRVHURW\SXDMHJRPDWHULDHPJHQHW\Fznym jest jednoniciowy kwas DNA. Wirus panleukopenii FHFKXMHVL]QDF]Q
RSRUQRFLQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJRLURGNLGH]\QIHNF\MQH:
WHPSHUDWXU]H SRNRMRZHM ]DFKRZXMH ]DNDQR SU]H] RNUHV RG URNX GR
NLONXODWQDZHWSRGRNDGQ\PRF]\V]F]HQLXSRPLHV]F]H']LDDQLHZ\Vokich i niskich temperatuURUD]ZLNV]RFLGRVWSQ\FKURGNyZRGNDDMF\FK
QLHSRZRGXMHMHJRLQDNW\ZDFML=]DOHFDQ\FKURGNyZGH]\QIHNF\MQ\FKVNuWHF]Q DNW\ZQR SU]HFLZZLUXVRZ Z\ND]XMH 4% formaldehyd, 1% aldehyd glutarowy oraz podchloryn sodu ZUR]FLHF]HQLX
EPIZOOTIOLOGIA. Wirus FPV Z\VWSXMH XELNZLWDUQLH Z URGRZLVNX L
DWDNXMH NRW\ GRPRZH L G]LNLH EH] Z]JOGX QD ZLHN : ZDUXQNDFK QDWXUDlQ\FKQD]DNDHQLHZUDOLZHVWDNH]ZLHU]WDPLVRHUQH]URG]LQ\V]RSoZDW\FK L DVLFRZDW\FK :\VRND ]DNDQR ZLUXVD RUD] ]GROQR GR GXJoWUZDHJR XWU]\P\ZDQLD VL Z URGRZLVNX VSUDZLDM H ZLkV]R SRSXODFML
ZUDOLZ\FK NRWyZ XOHJD HNVSR]\FML QD ]DNDHQLH Z SLHUwV]\P URNX \FLD
0RGH NRFLWD Z ZLHNX GR W\JRGQLD \FLD V FKURQLRQH SU]HG LQIHNFM
SU]H] SU]HFLZFLDD VLDURZH X]\VNLZDQH RG PDWHN 1DMEDUG]LHM SRGDWQH QD
]DNDHQLHVNRW\PRGHZZLHNXPLHVLF\RUD]NRW\FKRUHLRVDELRQH
'RURVHRVREQLNLZGREUHMNRQG\FML]UHJX\G\VSRQXM SRWHQFMDHPRGSRrQRFLQDE\WHMLGODWHJRU]DG]LHMXOHJDMLQIHNFML8NRWyZ]DNDRQ\FKZZLeNXSRQLHMW\JRGQLD\FLDZVNDQLNPLHUWHOQRFLZ\QRVLQDWRPLDVW
ZSU]\SDGNXNRWyZVWDUV]\FK RNRR
:\EXFK\ SDQOHXNRSHQLL VSRW\NDQH V JyZQLH Z GX\FK PLDVWDFK Z
FLHSHMSRU]HURNXDJyZQ\PUH]HUZXDUHPZLUXVDVZLNV]H]ELRURZLVND
NRWyZQSKRWHOHGOD]ZLHU]WVFKURQLVNDKRGRZOHLWS3V\ RUD]F]RZLHN
QLHVSRGDWQHQD]DNDHQLH)39. Do transmisji wirusa doFKRG]LQDMF]FLHM
w wyQLNX EH]SRUHGQLHJR NRQWDNWX ]GURZ\FK ZUDOLZ\FK ]ZLHU]W ] ]DNaRQ\PLNRWDPLDWDNH]NaHPPRF]HPNUZLZ\G]LHOLQQRVRZLOLQ
SRFKRG]F\PL RG FKRU\FK NRWyZ 8 GRURV\FK NRWyZ VLHwstwo FPV z
PRF]HP L NDHP PRH XWU]\P\ZD VL GR W\JRGQL SR Z\]drowieniu.
:WyUQH UyGR ]DNDHQLD VWDQRZL ]DQLHF]\V]F]RQH ]DUD]NLHP URGRZLVNR
428
&+252%<.27:
]HZQWU]QHSU]HGPLRW\]NWyU\PLVW\NDMVLFKRUHNRW\VSU]WSLHOJQDF\jQ\PLVNLQDNDUPLZRGNODWNLNXZHW\FLyND3HZQUROZWUDQVPLVML
ZLUXVD RGJU\ZDM SFK\ L LQQH HNWRSDVR\W\ VNyU\ 3U]HQRVLFLHODPL PHFKaQLF]Q\PL]DUD]NDVQDMF]FLHMOXG]LH:LUXV PRHE\DWZRSU]HQLHVLRQ\
QDEXWDFKLXEUDQLXGRPRZQLNyZFRVWDQRZLQLHEH]SLHF]HVWZRGODNRWyZ
domowych.
PATOGENEZA :LUXV SDQOHXNRSHQLL NRWyZ SRGREQLH MDN Zszystkie
parwowirusy Z\ND]XMH SRZLQRZDFWZR GR V]\ENR G]LHOF\FK VL NRPyUHN
RUJDQL]PX Z NWyU\FK XOHJD UHSOLNDFML 8 GRURV\FK NRWyZ QDMF]VWV]\P
miejscem lokalizacji zarazka jest tkanka limfoidalna, szpik kostny i krypty
ERQ\ OX]RZHM MHOLWD FLHQNLHJR : RNUHVLH RNRRSRURGRZ\P X NRFLW GoFKRG]L PRH SRQDGWR GR ]DMFLD FHQWUDOQHJR XNDGX QHUZRZHJR Z W\P
VLDWNyZNL QHUZX Z]URNRZHJR Py]JX L PyGNX 6]F]HJyOQD SUHG\OHNFMD
FPV GRPyGNXZ\QLND]IDNWXHRUJDQWHQUR]Zija VLQDMLQWHQV\ZQLHMX
SRGyZZRVWDWQLPHWDSLHFL\RUD]ZHZF]HVQ\PRNUHVLHSRVWQDWDOQ\PX
NRFLWVVF\FK*yZQHRGG]LD\ZDQLHSDWRJHQQHZLUXVDVNLHURZDQHMHVWZ
NLHUXQNX PLWRW\F]QLH DNW\ZQ\FK NRPyUHN ]eZQWU]QHM ZDUVWZ\ UR]URGF]HM
NRU\PyGNXFRSU]\F]\QLDVLGRXV]NRG]HQLDZHZQWU]QHMZDUVWZ\]LDrQLVWHMNRU\DW\PVDP\PFDHJRQDU]GX:Z\QLNX]DNDHPDMF\FKPLHjVFHZHZF]HVQ\PRNUHVLHFL\F]VWRGRFKRG]LXFLDUQ\FKNRWHNGR]DEuU]H]HVWURQ\XNDGXUR]URdczego, takich jak wczesne zamieranLH]DURGNyZ
SRF]RQH]LFKUHVRUSFMLSyQLHMV]QLHSRGQRFLURQLHQLD oraz mumifiNDFMD SoGyZ 6NXWNL LQIHNFML UyGPDFLF]QHM PRJ E\ UyQH X UyQ\FK
]ZLHU]W Z REUELH WHJR VDPHJR PLRWX &] NRFLW PRH VL RND]D QLeZUDOLZD QD ]DNDHQLHOXE WH GRFKRG]L XQLFK GR ]DNDH VXENOLQLF]Q\FK
XWU]\PXMF\FKVLGRW\JRGQLD\FLD
3RGRZLDGF]DOQ\P]DNDHQLXNRWyZGURJGRQRVRZOXEGRXVWQZLUXV
XOHJD ZVWSQHM UHSOLNDFML Z WNDQFH OLPIRLGDOQHMMDP\ QRVRZR-JDUGRZHMSR
czym przenika GRNUZLFRPDPLHMVFH PLG]\DGQLHPSRLQIHNFML=
NUZLZLUXVSU]HPLHV]F]DVLGRZV]\VWNLFKWNDQHNXVWURMXQDWRPLDVW]PLaQ\ SDWRORJLF]QH Z\ZRXMH MHG\QLH Z REUELH WNDQHN R VLOQLH Z\UDRQHM DkW\ZQRFLPLWRW\F]QHM:ERQLHOX]RZHMSU]HZRGXSRNarmowego dochodzi
GR Z\ELyUF]HJR XV]NDG]DQLD G]LHOF\FK VL NRPyUHN NU\SW 1DWRPLDVW NoPyUNL QDERQND DEVRUSF\MQHJR QD SRZLHU]FKQL NRVPNyZ MHOLWRZ\FK MDNR
QLHXOHJDMFHSRG]LDRPQLHVDWDNRZDQH'HVWUXNFMDNRPyUHNNU\SWMHOLWoZ\FK NWyUH IL]MRORJLF]QLH PLJUXM GR SRZLHU]FKQL NRVPNyZ L ]DVWSXM
]X\WH NRPyUNL QDERQND DEVRUSF\MQHJR SRZRGXMH ]DKDPRZDQLH SURFHVX
UHJHQHUDFML HQWHURF\WyZ 3URZDG]L WR GR VNUyFHQLD NRVPNyZ MHOLWRZ\FK
]DEXU]HZFKDQLDQLDLELHJXQNL. Efektem replikacji wirusa w szybko dziel
F\FKVLNRPyUNDFKV]SLNXNRVWQHJRMHVWREQLHQLHVLLORFLNUZLQHNELD\FK
ZHNUZL REZRGRZHMFRU]XWXMHEH]SRUHGQLRQDVWDQRGSRUQRFLSU]HFLw]DNDQHM/HXNRSHQLD ZSRF]HQLX]G\VIXQNFMSU]HZRGXSRNDUPRZHJRZ
3DQOHXNRSHQLDNRWyZ
429
pr]HELHJX SDQOHXNRSHQLL F]\QL FKRUH NRW\ EDUG]LHM SRGDtQ\PL QD ZWyUQH

]DNDHQLD EDNWHU\MQH JyZQLH GUREQRXVWURMDPL Z\ND]XMF\PL SRZLQRZDcWZRGRMHOLW&]VW\PSRZLNDQLHPFKRURE\MHVWHQGRWRNVHPLD Z\ZR\ZDQD
przez bakterie gramujemne. 3RF]ZV]\RGGQLDSRLQIHNFMLX]DNDRQ\FK
NRWyZGRFKRG]LGRZ\WZaU]DQLDVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDQHXWUDOL]XMF\FK
ZLUXVNWyU\FKSR]LRPZVXURZLF\NUZLV]\ENRVL]ZLNV]D3U]HFLZFLDDWH
EORNXMGDOV]\UR]ZyMZLUHPLLLZDUXQNXMVWRSQLRZ\SRZUyWFKRU\FKNRWyZ
do zdrowia.
OBJAWY KLINICZNE. 2NRRSRSXODFMLNRWyZQLHV]F]HSLRQ\FKZ
ZLHNX GR URNX L VWDUV]\FK VW\ND VL ] ZLUXVHP SDQOHXNRSHQLL R F]\P
ZLDGF]\SRZV]HFKQRZ\VWSRZDQLDSU]HFLZFLDSU]HFLZNR)39. U doroV\FK NRWyZ SRGDWQ\FK QD LQIHNFM SU]HELHJ FKRURE\ MHVW ] UHJX\ VXENOiQLF]Q\OXEEH]REMDZRZ\1DWRPLDVWPRGHQLHV]F]HSLRQHNRFLWDSU]HZD
QLH FKRUXM ZUyG FLNLFK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK FR F]VWR SURZDG]L GR
]HMFLDPLHUWHOQHJR1DMZLNV]\RGVHWHN]DFKRURZDVWZLHUG]DVLZSRSuODFML PRG\FK NRWyZ Z ZLHNX PLHVLF\ 2NUHV LQNXEDFML Zynosi 210
GQL:SU]HELHJXFKRURE\REVHUZXMHVLSRF]WNRZRQDJ\VNRNJRUF]NLGR
40,041,5q& GHSUHVM XWUDW DSHW\WX Z\PLRW\ F]VWR ] GoPLHV]N yFL
RGZRGQLHQLHLZ]PRRQHSUDJQLHQLHREMDZSLOQRZDQLDPLVNL]ZRG&]
VWR NRW QLH MHVW Z VWDQLH SL ZRG\ OXE Z\PLRWXMH ZNUyWFH SR MHM Z\SLFLX
Biegunka ] UHJX\ SRMDZLD VL Z SyQLHMV]\P RNUHVLH UR]ZRMX FKRURE\ L
Z\VWSXMH ] PQLHMV] F]VWRWOLZRFL .D MHVW ZRGQLVW\ ]DZLHUD VWU]SNL
ERQ\ OX]RZHM MHOLWD F]DVHP GRPLHV]N NUZL =QDF]QHJR VWRSQLD RGZRdQLHQLH VSRZRGRZDQH XWUDW DSHW\WX Z\PLRWDPL L ELHJXQN SURZDG]L GR
SRVWSXMFHJR RVDELHQLD FKRU\FK NRWyZ SU]HFKoG]FHJR Z SLF]N :
W\PRNUHVLHWHPSHUDWXUDPRHQDJOH VSDGDGRZDrWRFLVXEQRUPDOQ\FKFR
]ZLDVWXMH ]EOLDMFH VL ]HMFLH PLHUWHOQH %H]SoUHGQL SU]\F]\Q ]HMFLD
VWDQRZL F]VWR NRPSOLNDFMH VSRZRGRZDQH ZWyUQ\PL LQIHNFMDPL EDNWHU\jnymi, odwodnieniem i zaburzeniami metabolicznyPL .RW\ NWyUH SU]H\\
pierwV]\FKGQLMDZQHMIRUP\FKRURE\SU]HZDQLHGRFKRG]VWRSQLRZRGR
]GURZLDFRPRHWUZDNLONDW\JRGQL.RWNL]DNaRQHZRNUHVLHFL\PRJ
URQLURG]LPDUWZHOXE]PXPLILNRZDQHSRG\MDNNROZLHNVDPHQLHZ\Na]XMNOiQLF]QLHXFKZ\WQ\FKREMDZyZFKRURE\8VVF\FKNRFLW]DNDRQ\FK
Z RNUHVLH RNRRSRURGRZ\P VWZLHUG]D VL REMDZ\ QLH]ERUQRFL UXFKRZHM L
GUHQLD PLQLRZH W\SRZH GOD]DMFLD PyGNX DWDNVMD PyGNRZD NRFLW
VVF\FK : WDNLFK SU]\SDGNDFK EDGDQLH GQD RND Z\ND]XMH ] UHJX\ RJQiVNRZH ]PLDQ\ GHJHQHUDF\MQH Z REUELH VLDWNyZNL 8 PRG\FK NRWyZ Z
ZLHNXSRQLHMPLHVLFD\FLDFKRUREDPRHSU]HELHJDJZDWRZQLHLSUoZDG]LGRQDJ\FK]HMPLHUWHOQ\FKNWyU\PQLHWRZDU]\V]DGQHFKDUDkterystyczne objawy kliniczne.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE8NRWyZSDG\FK]SRZRGXSDnOHXNRSHQLL VWZLHUG]D VL ]QDF]QH SRV]HU]HQLH ZLDWD MHOLW SU]HNUZLHQLH
430
&+252%<.27:
wybroF]\Q\ SXQNFLNRZDWH L Z\OHZ\ NUZDZH Z REUELH ERQ\ VXURZLF]HM

SWOLMHOLWRZ\FK.DELHJXQNRZ\ MHVWVLOQLHFXFKQF\]ZDV]F]DZWHG\JG\
]DZLHUDGRPLHV]NNUZL8PRG\FKNRFLW]DNDRQ\FKZRNUHVLHSUHQDWDlQ\PF]VWRREVHUZXMHVL]PQLHMV]HQLHREMWRFLPyGNXZRGRJRZLH oraz
QLHGRUR]ZyM NRU\ Py]JRZHM %DGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL
poszeU]HQLHNU\SWMHOLWRZ\FKSRF]RQH]PDUWZLFL]XV]F]DQLHPQDERQND
RUD] REHFQRFL PDUWZLFRZR ]PLHQLRQ\FK IUDJPHnWyZ NRPyUHN Z ZLHWOH
MHOLWD:WyUQLHZVWRVXQNXGRPDUWZLF\NRPyUHNNU\SWMHOLWRZ\FKGRFKRG]L
GRVNUyFHQLDNRVPNyZ MHOLWRZ\FK1DMVLOQLHMZ\UDRQH]PLDQ\KLVWRSDWROoJLF]QHZ\VWSXMZREUELHMHOLWDF]F]HJRLELodrowego.
ROZPOZNAWANIE :VWSQH UR]SR]QDQLH SDQOHXNRSHQLL NRWyZ RSLHUD
VL]Z\NOHQDFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKREMDZDFKNOLQLF]Q\FKRUD]EDGDQLXKHPatologicznym, w NWyU\PVWZLHUG]DVLOHXNRSHQL:V]F]\WRZHMID]LH]DNDeQLD OLF]ED OHXNRF\WyZ REQLD VL X FKRU\FK NRWyZ GR ZDUWoFL 3,0 u
109/l. Leukopenia nie jest jednak patognomonicznym objawem panleukopeQLLNRWyZLPDRQDFKDUDNWHUSU]HMFLRZ\:NROHMQ\FKEDGDQLDFKKHPDWROoJLF]Q\FKZ\NRQ\ZDQ\FKZRGVWSLHNLONXGQLRZ\POLF]EDOHXNRF\WyZPRH
E\Z\V]D:UyGSRGREQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKSU]HELHJDF]VWR]DNaHQLHZLUXVHPELDDF]NL XNRWyZ] W\PHOHXNRSHQLDPDFKDUDNWHUWUZD\
Z innych zmian hematoloJLF]Q\FKZSU]HELHJXSDQOHXNRSHQLLNRWyZ]ZUDFD
XZDJQHXWURSHQLDMDNNROZLHN]PQLHMV]HQLHLORFLQHXWURILOyZZSRF]HQLX
]OLPIRSHQL MHVWW\SRZHWDNHGODELDDF]NLNoWyZ:\VWSLHQLH]DEXU]H]H
VWURQ\ SU]HZRGX SRNDUPRZHJR X NRWyZ SRGHMU]DQ\FK R ]DNDHQLH )39
wymaga wykluczenia salmonellozy ]ZDV]F]D JG\ REMDZ\ NOLQLF]QH OXE
]PLDQ\VHNF\MQHZVND]XMQDSRVRF]QLF. :UR]SR]QDQLXUyQLFRZ\PSDnOHXNRSHQLLRERNZ\PLHQLRQ\FKFKRUyE]DNDQ\FKQDOH\XZ]JOGQL]DWUucia poNDUPRZHRUD]FLDDREFHZRGNXLMHOLWDFK=PLDQ\ELRFKHPLF]QHX
NRWyZ]DNDRQ\FK)39VPDRFKDUDNWerystyczne.
W diagnostyce laboratoryjnej panlHXNRSHQLLNRWyZZ\NRU]\VW\ZDQ\MHVW
odczyn immunofluorescencji EH]SRUHGQLHMGRZ\NU\ZDQLDREHFQRFLDQWyJHQyZ ZLUXVD Z ]DNDRQHM KRGRZOL NRPyrNRZHM OXE Z WNDQNDFK SDG\FK
NRWyZRUD]WHVWKHPDJOXW\QDFMLL]DKDPRZania hemaglutynacji. W badaniach
serologicznych stosowany jest odczyn neutralizacji wirusa w hodowli koPyUNRZHM 'R L]RODFML ZLUXVD Z EDGDQLDFK KRGRZODQ\FK Z\PDJDQH MHVW
XyFLH OLQLL NRPyUHN NRWyZ QDMOHSLHM PRG\FK KRGRZOL FHFKXMF\FK VL
Z\VRN F]VWRFL SRG]LDyZ PLWotycznych. MateULDHP GR EDGDQLD PRH
E\ PRF] RUD] ND 6-W\JRGQLRZ\FK NRFLW NWyUH SU]H\\ ]DNDHQLH
UyGPDFLF]QH:LUXVPRQDL]RORZDWDNH]SXFLQHUHNNRWyZGRURNX
SR ]DNDHQLX PDMF\P PLHMVFH ZRNUHVLHSRVWQDWDlnym oraz z centralnego
XNDGX nerwoZHJRZFLJXW\JRGQLSRLQIHNFML
3DQOHXNRSHQLDNRWyZ
431
LECZENIE :F]HQLH UR]SRF]WH L ZDFLZLH SURZDG]RQH OHF]HQLH RbMDZRZHRUD]WURVNOLZDSLHOJQDFMDFKRU\FKQDSDQOHXNRSHQLNRWyZSR]ZaODMQDXWU]\PDQLH]ZLHU]WSU]\\FLXZNU\W\F]Q\PRNUHVLHUR]ZRMXFKRUoby ora] VWZDU]DM V]DQV OLNZLGDFML ]DNDHQLD SU]H] ZDVQH PHFKDQL]P\
obronne. 3RVWSRZDQLH WHUDSHXW\F]QHPDQDFHOXSU]HFLZG]LDDQLHELHJXQFH
Z\PLRWRP RGZRGQLHQLX RUD] NRPSOLNDFMRP EDNWHU\MQ\P ,VWRWQ URO RdJU\ZD WDNH VW\PXODFMD ZDVQ\FK PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK ]ZLHU]FLD
LeczeQLHSRZLQQRVLSRGHMPRZDPROLZLHMDNQDMZF]HQLHM.U\W\F]QHMHVW
najF]FLHM SLHUZV]H JRG]LQ WUZDQLD FKRURE\ QDWRPLDVW SR W\P F]DVLH
V]DQVH QD Z\]GURZLHQLH URVQ )OXLGRWHUDSLD VWRVRZDQD GURJ SDUHQWHUDOQ
SR]ZDOD QD X]XSHQLHQLH XE\WNX HOHNWUROLWyZ SU]HFLZG]LDD RGZRGQLHQLX
oraz pokrywa zapotrzebowanie dobowe kota w tym zakresie. W tym okresie
QDOH\ UDF]HM XQLND NDUPLHQLD L SRMHQLD]ZLHU]W FR SU]HFLZG]LDD Z\PLoWRP Z\]ZDODQ\P QD VNXWHN SRGUDQLHQLD RGND D SRQDGWR RJUDQicza
akW\ZQRPLWRW\F]QNRPyUHNERQ\OX]RZHMMHOLWDZNWyU\FKZLUXVXOHJD
UHSOLNDFML,ORSRGDZDQ\FKS\QyZQDOH\GRVWRVRZDGRVWRSQLDRGZRdQLHQLDNWyU\RFHQLDVLQDSRGVWDZLHEDGDQLDHODVW\F]QRFLVNyU\3UDNW\F]QH
Z\GDMHVL]DVWRVRZDQLHQDVWSXMFHJRZ]RUXGDZNDG]LHQQD PDVDFLDD
w kg u VWRSLHRGZRGQLHQLDZPONJPFLORSRNU\ZDMFD]DSoWU]HERZDQLHGRERZH'RQDZDGQLDQLDSROHFDQ\MHVWS\QZLHORHOHNWUROLWRZ\
izotoniczny oraz roztwyU5LQJHUD ]]DZDUWRFLMRQyZPOHF]DQRZ\FK6WoVRZDQLH Z\F]QLH UR]WZRUX JOXNR]\ nie pokrywa zapotrzebowania
HQHUJHW\F]QHJRNRWyZDQLWHQLHNRPSHQVXMHXE\WNXHOHNWUROLWyZVSRZoGRZDQHJRZ\PLRWDPLLELHJXQN6WRQHUR]WZoU\JOXNR]\PRJE\
QDWRPLDVW VWRVRZDQH Z FHOX X]XSHQLHQLDG]LHQQHM GDZNL S\QyZ :SU]ySDGNXRGZRGQLHQLDQLHZLHONLHJRVWRSQLDS\Q\PRQDSRGDZDGURJSRdVNyUQQDWRPLDVWSU]\RGZRGQLHQLX]QDF]QHJRVWRSQLDLSU]HGXDMFHMVL
JRGyZFH ZVND]DQH MHVW QDZDGQLDQLH GR\OQH 6LOQLH Z\UDRQD DQHPLD lub
]QDF]QHREQLHQLHVLLORFLELDNDFDNRZLWHJRZVXURZiF\NUZLSRQLHM
JGO SRZLQQ\ E\ ZVND]DQLHP GR Z\NRQDQLD WUDQVIX]ML NUZL. Uszkadzanie
pU]H] ZLUXV SDQOHXNRSHQLL ERQ\ OX]RZHM SU]HZRGX SRNDUPRZHJR NRWyZ
stwarza braP ZHMFLD GOD EDNWHULL MHOLWRZ\FK : FHOX OLNZLGDFML ZWyUQ\FK
infekcji bakteU\MQ\FK SRZLQQR VL ]DVWRVRZD SDUHQWHUDOQLH DQW\ELRW\NL R
szerokim spekWUXP G]LDDQLD QS DPSLF\OLQ w dawce 1020 mg/kg m.c.,
chloramfenikol ZGDZFHPJNJ PFOXELQQH2JUDQLF]HQLHOLF]HEQRFL
PLNURIORU\ MHOLWRZHM SRG ZS\ZHP DQW\ELRW\NRWHUDSLL SRZRGXMH WDNH
]PQLHMV]HQLH VL DNW\ZQRFL PLWRW\F]QHM NRPyUHN QDERQND MHOLWRZHJR D
W\P VDP\P KDPXMH PROLZRFL UHSOLNDFML ZLUXVD : SU]HELHJX FKRURE\
ZVND]DQHMHVWWDNHSDUHQWHUDOQHSRGDZDQLHZLWDPLQ]JUXS\%RUD]ZLWDPiQ\&:SyQLHMV]\PRNUHVLHJG\XVWSXMZ\PLRW\LNRW]DF]\QD]GUDG]D
FK GR MHG]HQLD GRbre efekty daje stosowanie diazepamu w niskich dawNDFKNWyU\G]LDDVWyPXOXMFRQDDSHW\W:DUXQNLHPVNXWHF]QRFLWHUDSLLZ
SU]\SDGNXSDQOHXNRSHQLLNRWyZMHVWZDFLZDSLHOJQDFMD]ZLHU]WZF]DVLH
432
&+252%<.27:
trwania choroby. W okresie utrzymywaQLD VL Z\PLRWyZ L ELHJXQNL QDOH\

SRZVWU]\PDVLRGSRGDZDQLDSRNDUPyZLS\QyZGURJGRXVWQSRSU]eVWDMFQDRG\ZLDQLXSDUHQWHUDlQ\P'XJRWUZDHZ\PLRW\PRQD]DJRG]L
VWRVXMF URGNL SU]HFLZZ\PLRWQH QS SRFKRGQH IHQRWLD]\Q\ OXE PHtoklopramid 2G\ZLDQLH GRXVWQH PRQD UR]SRF] RG SRGDZDQLD Z PD\FK
GDZNDFKEXOLRQXOXERG\ZHNVWRVRZDQ\FKZ\ZLHQLXQLHPRwOWLPD\FK
dzieci. Koty nie wyND]XMFH FKFL GR MHG]HQLD SU]H] GXV]\ RNUHV F]DVX
QDOH\NDUPLQDVLOXESRGDZDSoNDUPSU]H]]JEQLNRGNRZ\:
WHUDSLL SDQOHXNRSHQLL SRZLQQRVL XQLNDSRGDZDQLD VWHUyGyZ NWyUH PRJ
SRJELD LVWQLHMF LPPXQRVXSUHVM VSRZRGRZDQ REQLHQLHP VL LORFL
leukoF\WyZ
ZAPOBIEGANIE. 2GSRUQR ELHUQD VLDURZD QD SDQOHXNRSHQL NRWyZ
XWU]\PXMHVLXNRFLWSU]HFLWQLHGRZLHNXW\JRGQL]ZDKDQLDPLRGGR
W\JRGQL]DOHQLHRGPLDQDSU]HFLZFLDXPDWHN0LQiPDOQ\ZLHN]ZLHU]W
JZDUDQWXMF\ VNXWHF]QR LPPXQL]DFML SU]HFLZNR WHM FKRURELH SRZLQLHn
]DWHPZ\QRVLW\JRGQL.RW\ZZLHNXSRQLHMW\JRGQLSRZLQQRVL
V]F]HSL Z SLHUZV]\P URNX \FLD FR QDMPQLHM 3-NURWQLH Z RGVWSDFK
kilkutygodniowych. W praktyce szczepienie przeciwko panleukopenii wykoQXMHVLZLW\JRGQLX\FLDNRWyZ:przypadku spodziewanego wysoNLHJRPLDQDSU]HFLZFLDPDWF]\Q\FKXNRFLWZ\QLNDMFHJR]IDNWXSU]HMFLD
QDWXUDOQHJR]DNDHQLDSU]H]PDWNOXEMHMV]F]HSLHQLDZF]DVLHFL\SRZLnQR VL Z\NRQD GRGDWNRZH WU]HFLH V]F]HSLHQLH Z ZLHNX W\JRGQL 1D
rynku doVWSQ\FKMHVWZLHOHV]F]HSLRQHNQDMF]FLHMVNRMDU]RQ\FK]DZLHUaMF\FK \Z\ DWHQXRZDQ\ OXE LQDNW\ZRZDQ\ ZLUXV SDQOHuNRSHQLL NRWyZ
2E\GZDURG]DMHV]F]HSLRQHNVMHGQDNRZRVNXWHF]QHZSURILODNW\FHFKRUoE\L]DSHZQLDMRGSRUQRWUZDMFFDH\FLH=DOHWSUHSDUDWyZLQDNW\ZoZDQ\FKMHVWPROLZRVWRVRZDQLDXNRWHNFLDUQ\FKEH]U\]\NDXV]NRG]eQLDSoGyZMDNUyZQLHXPRG\FKNRFLWZZLHNXW\JRGQLOXE]ZLHU]W
RVDELRQ\FK8]\VNDQLHZ\VRNLHJRPLDQDSU]HFLZFLDSRLPPXQL]DFMLV]F]eSLRQN LQDNW\ZRZDQ wymaga jednak dwukrotnego podania preparatu.
6]F]HSLRQNL \ZH DWHQXRZDQH ]DSHZQLDM X]\VNLZDQLH Z\VRNLHJR SR]LRPX
RGSRUQRFL SURWHNF\MQHM MX Z JRG]LQ SR LPPXQL]DFML L PRJ E\
VWRVRZDQH Z IRUPLH SRMHG\QF]HM LQLHNFML X RVREQLNyZ Z SHQL LPPXQokompetentnych.
: SU]\SDGNX NRQLHF]QRFL ]DSHZQLHQLD QDW\FKPLDVWRZHM RFKURQ\ QLH
V]F]HSLRQ\P NRWRP QDUDRQ\P QD ]DNDHQLH ZVND]DQH MHVW ]DVWRVRZDQLH
XRGSRUQLDQLDELHUQHJRSRSU]H]SRGDQLHVXURZLF\RGSRUQRFLRZHMQS6HUocat (Rhone Merieux) lub Feliserin +RHFKVW 3U]HFLZFLDD ]DZDUWH Z W\FK
prepaUDWDFKFKURQLSU]HGLQIHNFMSU]H]RNRRW\JRGQLH8NRWyZMX
zakaRQ\FK VXURZLFH SRZLQQ\ E\ VWRVRZDQH Z\F]QLH Z ID]LH ZLUHPLL
AktywQ LPPXQL]DFM NRWyZ NWyU\P SRGDZDQR VXURZLF PRQD Z\NRQD
GRSLHURSR]DQLNXSU]HFLZFLDELHrnych.
3DQOHXNRSHQLDNRWyZ
433
:LUXVSDQOHXNRSHQLLNRWyZMHVWV]F]HJyOQLHRSRUQ\QDF]\QQLNLURGRZiVNRZH :UDOLZ\FK QD ]DNDHQLH NRWyZ QLH SRZLQQR VL ZSURZDG]D GR
pomieszF]H Z NWyU\FK SU]HE\ZD\ NRW\ FKRUH SU]H] RNUHs 3 PLHVLF\
pomimo wykonania dezynfekcji. Wszystkie nowo wprowadzane koty poZLQQ\E\ZF]HQLHM]aszczepione.
.DWDUNRWyZ
(pol. syn. JU\SDNRWyZ, ang. feline respiratory disease; cat flu)

3RMFLHNDWDUNRWyZ obejmuje syndrom chorobowy, przebiegajF\ZUyG
REMDZyZQLH\WXERQ\OX]RZHMMDP\QRVRZHMLJyUQ\FKGUyJRGGechowych
RUD]]DSDOHQLDVSRMyZHN=NOLQLF]QHJRSXQNWXZLG]HQLDNDWDUNRWyZ]EOLoQ\ MHVW GR ]HVSRX SRZV]HFKQ\FK SU]H]LELH common cold) u ludzi oraz
]DNDQHJRNDV]OXSVyZkennel cough).
ETIOLOGIA .DWDU NRWyZ jest syndromem polietiologicznym Z\ZRyZDQ\PSU]H]ZLUXV\LEDNWHULHZ\ND]XMFHWURSL]PGRERQOX]RZ\FKJyrQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FK=GHF\GRZDQDZLNV]RSU]\SDGNyZFKRURE\
Z\ZR\ZDQD MHVW SU]H] ZLUXV ]DSDOHQLD MDP\ QRVRZHM L WFKDZLF\
FRV (feline rhinotracheitis virus), RNUHODQ\WDNHMDNRKHUSHVZLUXVNRWyZW\S
FHV-1 (feline herpesvirus 1) RUD]OXENDOLFLZLUXV NRWyZ FCV (feline calicivirus). 0QLHMV] URO Z HWLROoJLL NDWDUX RGJU\ZDM WDNLH GUREQRXVWURMH MDN
Chlamydia psittaci var. felisL]RORZDQDRGNRWyZ]]DSDOHQLHPVSRMyZHk,
wirusy ospowe z rodziny Poxviridae, reowirusy QLHNWyUH JDWXQNL PLNRSOD]P
oraz bakterie Bordetella bronchiseptica i Pasteurella sp.
Wirus FRV (FHV-1) jest typowym przedstawicielem rodziny HerpesviridaeGRNWyUHMQDOHZLUXV\]DZLHUDMFHNZDV'1$QDPQDDMFHVLZWHPSeUDWXU]HQLHFRSRQLHMq&LZ\ND]XMFHXNRWyZSRZLQRZDFWZRGRXNDGX
oddechowego i rozrodczego. Z powodu obecnoFL RWRF]NL Z VWUXNWXU]H
ZLULRQX ZLUXV MHVW EDUG]R ZUDOLZ\ QD F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR
RUD] URGNL GH]\QIHNF\MQH L V]\ENR JLQLH SR]D RUJanizmem gospodarza. W
WHPSHUDWXU]HSRNRMRZHM]DUD]HN]DFKRZXMH]DNDQRSU]H]2 dni. Szczepy FHV- V MHGQROLWH SRG Z]JOGHP EXGRZ\ DQW\JHQRZHM L VWUXNWXU\ JeQRPX.DOLFLZLUXV\NRWyZ)&9ZRGUyQLeQLXRGKHUSHVZLUXVyZFHFKXM
VLZLNV]RSRUQRFLQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJRLURGNLRGNaDMFH3R]DRUJDQL]PHP\Z\PSU]H\ZDMGRGQi. PoszczeJyOQHV]F]HS\
)&9Z\ND]XM]UyQLFRZDQSDWRJHQQRLWURSL]PWNDQNRZ\.RQVHNZHnFMEUDNXMHGQRURGQRFLL]RODWyZ)&9MHVWWDNHPQRJRNOLQLF]Q\FKIRUP
]DNDHSU]H]QLHZ\ZR\ZDQ\FKREHMPXMF\FKLQIHNFMHVXENOLQLF]QH]DSaOHQLD VWDZyZ DJRGQH QLH\W\ JyUQ\FK GUyJ RGGHFKowych, zaburzenia ze
VWURQ\XNDGXPRF]RZHJRDWDNHFLNLH]aSDOHQLDSXFL]HMFLDPLHUWHOQH
434
&+252%<.27:
EPIZOOTIOLOGIA=DNDHQLDJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKXNRWyZZyVWSXM QD FD\P ZLHFLH L VWDQRZL LVWRWQ\ SUREOHP ]ZDV]F]D Z GX\FK

skupiVNDFKW\FK]ZLHU]WWDNLFKMDNVFKURQLVNDKRWHOHSU]HFKRZDOQLHG]LNLH
]ELRURZLVND 'R ]DNDHQLD PRH GRFKRG]L WDNH X NRWyZ GRPRZ\FK
XWU]\P\ZDQ\FK SRMHG\QF]R &KRUXM SU]HZDQLH NRW\ PRGH L RVDELRQH
3RGDWQR QD ]DNDHQLH Z]PDJDM F]\QQLNL REQLDMFH RGSRUQR RJyOQ L
ORNDOQ ERQ OX]RZ\FK RUD] GXH ]DJV]F]HQLH ]ZLHU]W 'R WUDQVPLVML
]DNDHQLD GRFKRG]L JyZQLH Z WUDNFLH FLVHJR EH]SRUHGQLHJR NRQWDNWX
wraOLZ\FKNRWyZ]RVREQLNDPLFKRU\PLOXE]]DQLHF]\V]F]RQ\P]DUD]NDPL
URGRZLVNLHP]HZQWU]Q\P0ROLZRSU]HQLHVLHQLDLQIHNFMLGURJDHUR]oORZ OXE NURSHONRZ RGJU\ZD ]QDF]QLH PQLHMV] URO :\QLND WR ] DQDWoPLF]Q\FKXZDUXQNRZDZEXGRZLHQDU]GXRGGHFKRZHJRNRWyZVSUDZLaMFHM H ]ZLHU]WD WH Z\GDODM Z WUDNFLH NLFKDQLD MHG\QLH ZLNV]e krople
Z\G]LHOLQ\]DQLHF]\V]F]DMFHW\ONRQDMEOLV]HRWRF]HQLH'XH]DJV]F]HQLH
]ZLHU]W Z\QLNDMFH ] X\WNRZDQLD ZVSyOQ\FK SRPLHV]F]H RUD] X\ZDQLH
ZVSyOQ\FKQDF]\QDNDUPLZRGDWDNHVSU]WXSLHOJQDF\MQHJRVWZDU]aM VSU]\MDMFH ZDUXQNL GR WUDQVPLVML ZLUXVyZ Z Z\QLNX ]DNDH NRQWDNWoZ\FK :H ZF]HVQ\P RNUHVLH SRSRURGRZ\P GRFKRG]L PRH GR ]DNDH
NRFLWRVHVNyZRGPDWHNXNWyU\FKZZ\QLNXZF]HQLHMV]HJRSU]HFKRURZaQLD NDWDUX GRV]R GR Z\WZRU]HQLD VL VWDQX QRVLFLHOVWZD ]DUD]NyZ :LkV]R W\FK ]DNDHSU]HELHJDMHGQDNEH]REMDZRZRFRZLDGF]\RQDE\ZaQLXSU]H]RVHVNLRGSRUQRFLGURJVLDURZ1RVLFLHOHVWDQRZLLVWRWQHRJQiZR Z DFXFKX HSL]RRW\F]Q\P FKRURE\ 3U]HE\FLH ]DNDHQLD QDWXUDOQego
wirusem FHV-ZSU]\SDGNyZSURZDG]LGRQRVLFLHOVWZDSRF]RQHJR
z okresowym siewstwem zarazka. Uaktywnienie siewstwa wirusa ma miejsce
QDMF]FLHM Z ZDUXQNDFK VWUHVX VSRZRGRZDQHJR WUDQVSRUWHP XG]LDHP Z
Z\VWDZDFK FL OXE ODNWDFM D WDNH SRG ZS\ZHP WHUDSLL LPPXQRVXSUeV\MQHM]XG]LDHPVWHU\GyZOXEDQW\ELRW\NyZRV]HURNLPVSHNWUXPG]LDDQLD
.ROHMQ FKDUDNWHU\VW\F]Q FHFK LQIHNFML KHUSHVZLUXVRZ\FK MHVW Z\Zo\ZDQLH]DNDHODWHQWQ\FKEGF\FKMHGQ]IRUP]DNDHWUZD\FK (persistent infections). U koWyZQRVLFLHOL)+9-ORNDOL]XMVLRQHJyZQLHZERQLH
OX]RZHM PDRZLQ QRVRZ\FK QDWRPLDVW Z RGUyQLHQLX RG LQQ\FK SU]Hdstawicieli podrodziny Alphaherpesvirinae QLH REHMPXM ]ZRMyZ QHUZRZ\FK
QHUZXWUyMG]LHOQHJR6LHwstwo FHV-EGFHQDVWSVWZHPVWUHVXPRHVL
XWU]\P\ZD GR W\JRGQL $E\ GRV]R GR VNXWHF]QHM WUDQVPLVML ZLUXVD SoPLG]\ WUZDOH ]DNaRQ\P QRVLFLHOHP-VLHZF L ]GURZ\P NRWHP ]ZLHU]WD
PXV]SU]HE\ZD]HVREZFLV\PNRQWDNFLHFRQDMPQLHMSU]H]NLOND dni.
: SU]HFLZLHVWZLH GR KHUSHVZLUXVyZ VLHZVWZR NDOLFLZLUXVD NRWyZ )&9
PD FKDUDNWHU FLJ\ L QLH MHVW X]DOHQLRQH RG G]LDDQLD F]\QQLNyZ VWUHVoZ\FK6WDQQRVLFLHOVWZDSRF]RQ\]VLHZVWZHP)&9PRHVLXWU]yP\ZD
X NRWyZ GR ODW D QDZHW GR NRFD \FLD ]ZLHU]FLD *yZQ\P PLHjscem
ORNDOL]DFML]DNDHWUZD\FKZSU]\SDGNXNDOLFLZLUXVyZNRWyZVPLgGDNL
.DWDUNRWyZ
435
,OR Z\VLHZDQHJR QD ]HZQWU] ZLUXVD PRH E\ UyQD X SRV]F]HJylnych

RVREQLNyZ GODWHJR WH F]DV NRQLHF]Q\ GR VNXWHF]QHJR SU]HQLHVLHQLD ]DNaHQLD)&9GURJNRQWDNWRZPRHVLZDKDRGNLONXGRNLONXQDVWXGQL
3RGVWDZRZH ]QDF]HQLH Z RFKURQLH PRG\FK NRFLW SU]HG LQIHNFM JyrQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKPDRGSRUQRELHUQD3U]HFLZFLDDPDWF]\QHSU]eciwko FHV- XWU]\PXM VL X NRFLW GR NUyWNR ER W\ONR GR ZLeku 6-8
W\JRGQL : W\P RNUHVLH ]ZLHU]WD PRJ MHGQDN XOHJD ]DNDHQLX VWDMF VL
EH]REMDZRZ\PL QRVLFLHODPL L VLHZFDPL ZLUXVD : SU]\SDGNX NDOLFLZLUXVyZ
SU]HFLZFLDD ELHUQH XWU]\PXM VL Z XVWURMX GR W\JRGQLD \FLD 2dSRUQR SR SU]HFKRURZDQLX ]DNDenia naturalnego obydwoma wirusami
WUZDRNRRPLHVLF\
PATOGENEZA3R]DNDHQLXQDWXUDOQ\PNRWyZZLUXVDPL)+9-1 i FCV
RNUHV Z\OJDQLD FKRURE\ Z\QRVL RNRR GQL 'R LQIHNFML KHUSHVZLUXVHP
GRFKRG]L QDMF]FLHM GURJ NRQWDNWRZ D EUDP ZHMFLD ]DUD]ND stanowi
ERQD OX]RZD VSRMyZHN L PDRZLQ QRVRZ\FK 6SRUDG\F]QLH GRFKRG]L
PRH GR ]DNDHQLD SRGyZ GURJ SLRQRZ Z WUDNFLH SU]HFKRG]HQLD SU]H]
GURJLURGQHWUZDOH]DNDRQ\FKPDWHN3RZVWSQHMUHSOLNDFMLZEUDPLHZHjFLD]DUD]HNORNDOL]XMHVLZPLHMVFDFKSUHG\OHNF\MQ\FKNWyU\PLZSU]\SDdNXKHUSHVZLUR]\VMDPDQRVRZR-JDUGRZDNUWDRUD]JyUQ\RGFLQHNWFKaZLF\ = UHJX\ QLH GRFKRG]L QDWRPLDVW GR ]DMFLD GROQ\FK GUyJ RGGHFKoZ\FKWMW\OQHJRRGFLQNDWFKDZLF\LSXF1DPQDDQLHVLZLUXVDZERQLH
OX]RZHM JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK SURZDG]L GR XV]NRG]HQLD NRPyUHN
naERQNRZ\FK L UR]ZRMX ]DSDOHQLD : SU]\SDGNDFK QLH SRZLNDQ\FK SR
NLONXW\JRGQLDFK]QLV]F]RQHNRPyUNL XOHJDMUHJHQHUDFMLL]ZLHU]WDSRZUacaMGR]GURZLD8V]NRG]HQLDERQ\OX]RZHMSRGZS\ZHPwirusa stwarzaMMHGQDNNRU]\VWQHZDUXQNL GRZQLNDQLDEDNWHULLEGF\FKNRPHQValami, a
WDNH LQQ\FK GUREQRXVWURMyZ SU]\SDGNRZR GRVWDMF\FK VL GR GUyJ RGGeFKRZ\FK:yZF]DVREMDZ\NOLQLF]QHPRJVLQDVLODOXEFKRUREDSU]HFKodzi w forPSU]HZOHN
=DNDHQLH NDOLFLZLUXVHP NRWyZ )&9 PD PLHMVFH JyZQLH GURJ SoNDUPRZ D SLHUZRWQ\P PLHMVFHP QDPQDDQLD ]DUD]ND MHVW MDPD QRVRZRJDUGRZD:GDOV]HMNROHMQRFLZLUXVORNDOL]XMHVLZERQLHOX]RZHMM]\ND
ZGROQ\FKRGFLQNDFKGU]HZDRVNU]HORZHJRLZSXFDFKRUaz w przewodzie
SRNDUPRZ\P6]HURNL]DNUHVWURSL]PXWNDQNRZHJRNDOLFLZLUXVyZZ\QLND]H
]UyQLFRZDQLD SRV]F]HJyOQ\FK V]F]HSyZ ]DUD]ND SRG Z]JOGHP EXGRZ\
DQW\JHQRZHM L SDWRJHQQRFL : Z\QLNX UHSOLNDFML )&9 Z ERQLH OX]RZHM
MDP\XVWQHMLM]\NDGRFKRG]LGR SRZVWDQLDFKDUDNWHU\VW\F]Q\FKQDGHUHNL
RZU]RG]H 6WZLHUG]DQH QLHNLHG\ Z SU]HELHJX NDOLFLZLUR]\ VWDQ\ ]DSDOQH
VWDZyZQDMSUDZGRSRGREQLHMPDMSRGRHLPPXQRORJLF]QH
=DNDHQLD ZLUXVDPL RGSRZLHG]LDOQ\PL ]D Z\ZR\ZDQLH NDWDUX NRWyZ
PDM PLHMVFH QDMF]FLHM SRPLG]\ W\JRGQLHP \FLD ]ZLHU]W WM Z
RNUHVLHVWRSQLRZHJR]DQLNDQLDRGSRUQRFLVLDURZHM:VSyLVWQLHMFHLQIHNFMH
ZLUXVHPELDDF]NL lub niedoboru immunologicznego NRWyZPRJSRSUzez
436
&+252%<.27:
powodowanie immunosupresji ]DRVWU]D SU]HELHJ FKRURE\ L Z\ZR\ZD

GXHMWUZDMFHQRVLFLHOVWZR
OBJAWY KLINICZNE.OLQLF]Q\SU]HELHJNDWDUXNRWyZPRHE\]UyQiFRZDQ\]DOHQLHRGGRPLQDFMLMHGQHJROXENLONXF]\QQLNyZSU]\F]\Qowych,
NWyU\FK UR]UyQLHQLH QLH MHVW PROLZH Z\F]QLH QD SRGVWDZLH REMDZyZ
FKRURE\-DZQ\RNUHVFKRURE\WUZDRGGRW\JRGQL]WHQGHQFMGRZyGXaQLD VL Z SU]\SDGNX SRZLND EDNWHU\MQ\FK 'R REMDZyZ ZVSyOQ\FK
GOD ]DNDHQLD KHUSHV- i kaliciwirusami naOH Z]URVW FLHSRW\ ZHZQWU]QHM
do 39,5& GHSUHVMD NLFKDQLH NDV]HO ]DSDOHQLH VSRMyZHN VXURZLF]\
wyS\Z]RF]XLQRVDNWyU\SU]\NRPSOLNDFMDFKEDNWHU\MQ\FKSU]HFKRG]LZ
OX]RZR-URSQ\ OLQRWRN XWUDWD DSHW\WX QDVWURV]HQLH ZRVD XWUXGQLRQH
odd\FKDQLHSU]H]RWZDUWMDPXVWQREHFQRRZU]RG]HQDM]\NXLSRdnieELHQLXWZDUG\P=DNDRQHNRW\PRJE\RGZRGQLRQHLF]VWRWUDFQD
ZDG]H ]ZDV]F]D JG\ F]DV WUZDQLD FKRURE\ Z\GXD VL GR 3 tygodni.
NatHQLHREMDZyZNOLQLF]Q\FKLZVNDQLNPLHUWHOQRFLV]UHJX\Z\V]H
X]ZLHU]WPRG\FKLRVDELRQ\FK.RFLWD]DNDRQHKHUSHVZLUXVHPZRNUeVLH QHRQDWDOQ\P Z\ND]XM REMDZ\ URSQHJR ]DSDOHQLD VSRMyZHN ]DSDOHQLD
ERQ\OX]RZHMQRVDLWFKDZLF\F]DVHPEURQFKRSQHXPRQLL. Ostre zapalenie
spoMyZHN Z SRF]HQLX ] REMDZDPL ]H VWURQ\ JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK
MHVWW\SRZHGODNRFLWZZLHNX6 mieVLF\1DWRPLDVW]DSDOHQLHVSRMyZHN
ZLNDQHRZU]RG]HQLDPLURJyZNLRUD]JERNLP]DSDOHQLHPURJyZNLinterstitial keratitisZ\VWSXMHJyZQLHXVWDUV]\FKNRWyZ8NRWHNFLDUQ\FK]DNaRQ\FKKHUSeswirusem FHV-PRHGRFKRG]LGRURQLHQDMF]FLHMZ
W\JRGQLX WUZDQLD FL\ F]HPX QD RJy QLH WRZDU]\V] REMDZ\ ]H VWURQ\
QDU]GX RGGHFKowego. Infekcja herpeVZLUXVHP NRWyZ PRH SURZDG]L
WDNH GR PDUWZLF\ RUD] UHVRUSFML ]UEX NRVWQHJR PDRZLQ QRVRZ\FK FR
]ZL]DQHMHVW]SRZLQRZDFWZHPZLUXVDGRSXQNWyZRVWHRJHQH]\7DNLVWDQ
przyF]\QLDVLPRHGRUR]ZRMXSU]HZOHNHJR]DSDOHQLD]DWRN
:SU]\SDGNX]DNDHQLD]XG]LDHPNDOLFLZLUXVDNRWyZ)&9F]FLHMQL
SU]\ KHUSHVZLUR]LH VWZLHUG]D VL RZU]RG]HQLD ]ORNDOL]RZDQH Z ERQLH Ou]RZHM QRVD QD M]\NX L SRGQLHELHQLX WZDUG\P =PLDQ\ WH QLHMHGQRNURWQLH
VWDQRZLMHG\Q\NOLQLF]Q\REMDZFKRURE\6]F]HS\ZLUXVDRZLNV]ej zjadliZRFLPRJGRGDWNRZRSRZRGRZDZ]URVWFLHSRW\ZHZQWU]QHMGHSUHVM
]DEXU]HQLDZRGG\FKDQLXGXV]QRRUD]UyGPLV]RZH]DSDOHQLHSXF:
RGUyQLHQLXRGSR]RVWD\FKF]\QQLNyZ]DNDQ\FKELRUF\FKXG]LDZHWLoORJLL NDWDUX NRWyZ )&9 Z\ND]XMH ]QDcznie silniejszy tropizm do dolnych
GUyJRGGHFKRZ\FKLSXF6]F]HJyOQSRVWDFLNOLQLF]QNDOLFLZLUR]\NRWyZ
MHVW ]DSDOHQLH VWDZyZ NWyUHPX WRZDU]\V]\ ]D]Z\F]DM JRUF]ND NXODZL]QD,
V]W\ZQREROHVQRLQDGZUDOLZRQDXFLVNZREUELH ]DMW\FKSRF]H
NRVWQ\FK 2EMDZ\ WDNLH VWZLHUG]DQH V SU]HZDQLH X NoFLW Z ZLHNX 12
W\JRGQL L SRZVWDM Z Z\QLNX ]DNDH VHURW\SDPL NDOLFLZLUXVyZ Z\ND]XM
.DWDUNRWyZ
437
F\PL SRZLQRZDFWZR GR VWDZyZ )&9 L]RORZDQR WDNH ] QDU]GyZ ZeZQWU]Q\FKSRURQLRQ\FKSRGyZL]ZyGSRGRZ\FKZSU]ySDGNXURQLH

&]VW\P SRZLNDQLHP Z SU]\SDGNX QLH OHF]RQ\FK ]DNDH ZLUXVDPL
Z\ZRXMF\PLNDWDUNRWyZ MHVWWUZDH]DSDOHQLH]DWRNF]RRZ\FK. U chorych
]ZLHU]WVWZLHUG]DVLZyZF]DVZ\S\ZJVWHMFLJOLZHMZ\G]LHOLQ\]DSDOQHM
] MHGQHJR OXE ] RE\GZX RWZRUyZ QRVRZ\FK F]DVHP ] GRPLHV]N NUZL
ObMDZRP W\P WRZDU]\V]\ SU]HZOHNH ]DSDOHQLH VSRMyZHN RUD] FKDUF]FH
oddyFKDQLHSU]H]RWZDUWMDPJERZ1DWHQLHW\FKREMDZyZPRHVL
SU]HMFLRZR]PQLHMV]DSRSRGDQLXDQW\ELRW\NyZ]WHQGHQFMGRSRQRZQeJR QDVLODQLD VL SR ]DSU]HVWDQLX WHUDSLL 3U]\ ]QDF]Q\P QDVLOHQLX SURFHVX
FKRURERZHJR]ZDV]F]D]XG]LDHPEDNWHULL]DNDHQLHPRHUR]SU]HVWU]eQLDVLLF]DVami prowadzi to nawet do ]DMFLDRSRQPy]JRZ\FKLPy]JX]D
SRUHGQLcWZHPNRFLVLWRZHM8NRWyZEGF\FKZVWDQLHLPPXQRVXSUHVML,
SRZRGRZDQ\P QS UyZQRF]HVQ\P ]DNDHQLHP ZLUXVHP ELDDFzki PRH
GRFKRG]LGRWZRU]HQLDVLRJQLVNPartwicowych w krtani oraz do zapalenia
PLJGDNyZ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE=DNDHQLHNRWyZ)+9-1 prowadzi
GRPDUWZLF\PDRZLQQRVRZ\FK+LVWRSDWRORJLF]QLHVWZLHUG]DVLZyZF]DV
REHFQR NZDVRFKRQQ\FK ZHZQWU]MGURZ\FK FLDHN ZWUWRZ\FK Z NoPyUNDFK QDERQNRZ\FK PDRZLQ D WDNH Z QDERQNX WU]HFLHM SRZLHNL L
WFKDZLF\ 1DMZLFHM FLDHN ZWUWRZ\FK Z\VWSXMH Z QDERQNX Z RNUHVLH
poPLG]\LGQLHPMDZQHMID]\FKRURE\LXWU]\PXMVLRQHGRGQLD
3U]\]DNDHQLX)&9EDGDQLHKLVWRSDWRORJLF]QHWNDQNL SXFQHMXMDZQLDURzODQHUyGPLV]RZH]DSDOHQLHSXF]RJQLVNDPL]DSDOQ\PLL]Z\URGQLHQLoZ\PL Z REUELH SFKHU]\NyZ SXFQ\FK : SyQLHMV]\P RNUHVLH UR]ZRMX
FKRURE\ ZLGRF]Q\ MHVW SU]HURVW L UR]SOHP SQHXPRF\WyZ W\SX ,, D WDNH
nacieki limfocytarne i monocytDUQHZSU]HJURGDFKPLG]\SFKHU]ykowych.
ROZPOZNAWANIE. Identyfikacja konkretnego czynnika etiologicznego
kaWDUXNRWyZQLHMHVWNRQLHF]QDGRSRGMFLDZDFLZHMWHUDSLLNWyUDSROHJD
JyZQLHQDOHF]HQLXREMDZRZ\P'RNDGQHUR]SR]QDQLHFKRURE\MHVWQDWomiast ZDUXQNLHP]DVWRVRZDQLDVZRLVWHMSURILODNW\NL]DNDHQLDFRMHVWLVWRWQH
]ZDV]F]DZGX\FKKRGRZODFKL]ELRURZLVNDFKNRWyZ1DSRGVWDZLHREMaZyZ NOLQLF]Q\FK PRQD SRGHMU]HZD NDWDU NRWyZ : ZLNV]RFL SU]\SDdNyZ QLH PRQD Z WHQ VSRVyE RGUyQL ]DNDHQLD KHUSHVZLUXVHP )+9-1)
RG LQIHNFML NDOLFLZLUXVHP NRWyZ )&9 %DGDQLHP KHPDWRORJLF]Q\P Z
SU]\SDGNX KHUSHVZLUR]\ VWZLHUG]D VL F]VWR OHXNRF\WR]. Takie badanie
SR]ZDOD MHGQRF]HQLH QD Z\NOXF]HQLH LQIHNFML ZLUXVDPi panleukopenii i
ELDDF]NLNRWyZNWyUHGRSURZDG]DMFGRLPPXQRVXSUHVML VWDMVLSU]\F]\Q
ZWyUQ\FK ]DNDH EDNWHU\MQ\FK Z REUELH ERQ OX]RZ\FK XNDGX RGGeFKRZHJR3U]\NDOLFLZLUR]LHSRMDZLDVLPRHQDWRPLDVWSU]HMFLRZDLNUytNRWUZDDOLPIopenia.
438
&+252%<.27:
'REDGDQLDZLUXVRORJLF]QHJRQDOH\SRELHUDZ\PD]\]ERQ\OX]RZHM
QRVDVSRMyZHND]ZDV]F]D]RNROLF\W\OQHMFLDQ\MDP\QRVRZR-JDUGRZHM
QDMOHSLHMZSLHUZV]\PW\JRGQLXWUZDQLDREMDZyZNOLQLF]Q\FK5yZQRF]Hnie
SRZLQQR VL SREUD SUyENL RG NRWyZ QLH Z\ND]XMF\FK REMDZyZ FKRURE\
RUD] Z\ND]XMF\FK REMDZ\ VDER QDVLORQH SU]HE\ZDMF\FK Z W\P VDP\P
URGRZLVNX0DWHULDSRZLQLHQE\SU]HV\DQ\GREDGDQLDZVWDQLH]DPUoRQ\P]XZDJLQDZUDOLZRZLUXVyZQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]Qego. Diagnostyka wirusologiczna herpeswirozy polega na stwierdzeniu w
zaNDRQHMKRGRZOLNRPyUNRZHMFKDUDNWHU\VW\F]QHJRHIHNWXF\WRSDW\F]QHJR
ZSRVWDFLREHFQRFLZLHORMGU]DVW\FKNRPyUHNROEU]\PLFKRUD]ZHZQWU]M
GURZ\FK FLDHN ZWUWRZ\FK .DOLFLZLUXV\ UyZQLH SRZRGXM SRZVWDZDQLH
HIHNWXF\WRSDW\F]QHJRZKRGRZOLNRPyUHNNRFLFKQDWRPLDVWQLHVWZLHUG]D
VL REHFQRFL FLDHN ZWUWRZ\FK 3U]\ SRGHMU]HQLX NDOLFLZLUR]\ GR EDGDQLD
SRZLQQR VL SU]HV\D GRGDWNRZR Z\FLQNL ] SXF L WFKDZLF\ Z VWanie nie
utrwalonym.
'RLGHQW\ILNDFMLDQW\JHQyZZLUXVRZ\FKZEDGDQ\PPDWHULDOHZ\NRU]yVWXMH VL PHWRG\ LPPXQRORJLF]QH WDNLH MDN LPPXQRIOXRUHVFHQFMD, seroneutralizacja, OWD, hemaglutynacja. Przy zaNDHQLX)+9-1 dodatnie wyniki w
WHFLH ,) X]\VNXMH VL GR GQLD WUZDQLD ]aNDHQLD Z SU]\SDGNX EDGDQLD
Z\PD]yZ]ERQ\OX]RZHMQRVDRUD]GRGQLDZSU]\SDGNXEDGDQLDPDWeULDX ]H VSRMyZHN 'R Z\NU\ZDQLD NDOLFLZLUXVyZ PHWRG ,) PRQD Z\NoU]\VW\ZD PDWHULD ] PLJGDNyZ M]\ND OXE ] SXF 3RQDGWR V]F]HJyOQLH
GXRNRPyUHN]DNDRQ\FK)&9]QDMGXMHVLZSRSXF]\QLH]WFKDZLF\
:\ND]DQLH REHFQRFL VSHF\ILF]Q\FK SU]HFLZFLD QHXWUDOL]XMF\FK Z Vurowicy krwi mD QLHZLHONLH ]QDF]HQLH GLDJQRVW\F]QH ]H Z]JOGX QD SoZV]HFKQRZ\VWSRZDQLD)+9-L)&9ZSRSXODFMLNRWyZRUD]REHFQR
SU]HFLZFLDWDNHXNRWyZNOLQLF]QLH]GURZ\FK:LNV]ZDUWRPDVWZLHrG]HQLHZ]URVWXPLDQDSU]HFLZFLDZEDGDQLXSDUVXURZLFZRGVWSie 2 tygoGQLSRPLG]\RVWUID]FKRURE\DRNUHVHPUHNRQZDOHVFHQFML&]WHURNURWQ\
Z]URVWPLDQDSU]HFLZFLDZWDNLPEDGDQLXZLDGF]\RDNW\ZQ\P]DNDHQLXL
ma znaczenie diagnostyczne.
P26732:$1,(. /HF]HQLH 3U]\ SRGHMU]HQLX OXE VWZLHUG]HQLX XG]LDX
bakteULL Z HWLRORJLL NDWDUX NRWyZ QDOH\ ]DVWRVRZD WHUDSL DQW\ELRW\NRZ
$QW\ELRW\NLRV]HURNLPVSHNWUXPG]LDDQLDPRQDSRGDZDWDNHZFLNLFK
przypadkach zakaH Z\ZR\ZDQ\FK SU]H] ZLUXV\ Z FHOX RJUDQLF]HQLD
ZWyUQ\FK]DNDHEDNWHU\MQ\FK:ZDUXQNDFKin vitro Z\ND]DQRVNXWHF]QR
preparatu rybawiryna Z VWRVXQNX GR ]MDGOLZ\FK V]F]HSyZ NDOLFLZLUXVD NoWyZ )&9 RUD] VDEV] DNW\ZQR SU]HFLZNR KHrpeswirusom (FHV-1).
Badania kliQLF]QH ] X\FLHP U\EDZLU\Q\ VWRVRZDQHM GRXVWQLH Z GDZFH
mJNJ PF SU]H] GQL QLH SRWZLHUG]L\ MHGQDN VNuWHF]QRFL WHJR OHNX
&]FLRZSRSUDZNOLQLF]QSROHJDMFQDVNUyFHQLXF]DVXWUZDQLDFKRUoby stwierdzono po podaniu leku przeciwzapalnego orgoteiny NWyUHJR
.DWDUNRWyZ
439
PHFKDQL]PG]LDDQLDSROHJDQDKDPRZDQLXWRNV\F]QHJRG]LDDQLDZROQ\FK
URGQLNyZ QDGWOHQNoZ\FK : SU]\SDGNX ]DSDOHQLD VSRMyZHN VWDQRZLFHJR
F]VW\ REMDZ NOLQLF]Q\ NDWDUX NRWyZ ]DOHFDQH MHVW VWRVRZDQLH NLOND UD]\
G]LHQQLH PDFL RIWDOPLF]Q\FK ]DZLHUDMF\FK DQW\ELRW\NL R V]HURNLP VpekWUXPG]LDDQLDQSPDWHWUDF\NOLQRZD. Przy zmianach ocznych w przebieJXKHUSHVZLUR]\GREUHHIHNW\X]\VNXMHVLSRZLHORNURWQ\PSRGDQLXLGRNVurydyny w roztworach 0,1 NWyUD KDPXMH UHSOLNDFM ZLUXVD Z ]DNDoQ\FKNRPyUNDFK:HZF]HVQHMID]LHUR]ZRMXFKRURE\ZVND]DQHMHVWSRGaZDQLH URGNyZ DQW\KLVWDPLQRZ\FK NWyUH G]LDDMF SU]HFLZZ\VLNRZR
]PQLHMV]DMLOR Z\G]LHOLQ\]DSDOQHMZGURJDFKRGGHFKRZ\FK:W\PFHOX
PRQD]DVWoVRZDPLG]\LQQ\PLPLHMVFRZRIHQ\OHIU\Q w kroplach 0,125
RUD] IHQ\OSURSDQRODPLQ doustnie w dawce 6,2520,0 mg co 48
godzin.
2ERNOHF]HQLDSU]\F]\QRZHJRLREMDZRZHJREDUG]RZDQHZSU]\SDdNX NDWDUX NRWyZ MHVW ]DSHZQLHQLH FKRUHPX ]ZLHU]FLX ZDFLZHM RSLHNL L
SLHOJQDFML D WDNH RGSRZLHGQLHM WHUDSLL ZVSRPDJDMFHM 3U]\ ]QDF]Q\P
odwodnieniu konieczna jest fluidoterapia ZSRVWDFLSRGDZDQLDS\QyZZLeORHOHNWUROLWRZ\FKL]RWRQLF]Q\FK-HOLFKRU\NRWPDRVDELRQ\DSHW\WOXEQLH
Z\ND]XMH FKFL GR MHG]HQLD SRZLQQR VL X]XSHQLD S\Q\ GRGDWNLHP
roztworu glukozy =DNDRQ\P NRWRP QDOH\ ]DSHZQL F]\VWH FLHSH L Gobrze wentylowane pomieszczenia. TroVNOLZDSLHOJQDFMDSRZLQQDSROHJDQa
F]VW\PXVXZDQLXZ\G]LHOLQ\]RF]XLQRVD]DFKFDQLXGRMHG]HQLDSRSU]H]
podawanie dobrej karmy lub karmieQLX QD VL HZHQWXDOQLH SU]H] VRQG
RGNRZ Z SU]\SDGNX FDNRZLWHM XWUDW\ DSHW\WX $lWHUQDW\ZQLH PRQD
]DVWRVRZD URGNL SREXG]DMFH DSHW\W Wakie jak diazepam lub oksazepam,
NWyUHSRGDMHVLZGDZFHPJ QD]ZLHU]GRXVWQLHOXEGRPLQLRZRQD
NLONDQDFLH PLQXW SU]HG SRGDQLHP SRNDrPX 3U]\ REHFQRFL RZU]RG]H Z
MDPLH XVWQHM NWyUH Z\VWSXM F]VWR Z SU]HELHJX NDOLFLZLUR]\ SRZLQQR VL
SRGDZDNRWRPPLNNLSRNDUPQLHZ\ZRXMF\SRGUDQLHERQ\OX]RZHM
3RPRFQH PRH RND]D VL WDNH UR]S\ODQLH URGNyZ R G]LDDQLX PXNROiW\F]Q\PZSRPLHV]F]HQLDFKZNWyU\FKSU]HEyZDMFKRUH]ZLHU]WD
Zapobieganie. NaturaOQDRGSRUQR F]\QQDQDE\WDSRSU]HFKRURZDQLX
LQIHNFML KHUSHVZLUXVHP L NDOLFLZLUXVHP QLH ]DSRELHJD Z SHQL SRQRZQ\P
]DNDHQLRP+HUSHVZLUXVNRWyZ)+9-Z\VWSXMHZIRUPLHMHdnego typu
VHURORJLF]QHJR DOH RGSRUQR SR SU]HE\FLX WDNLHJR ]DNDHQLD MHVW NUytkoWUZDDLZ\QRVLRNRRPLHVLF\.DOLFLZLUXVNRWyZ)&9Z\VWSXMHQDWoPLDVWZSRVWDFLZLHOXVHURW\SyZQLHZ\WZDU]DMF\FKZVWRVXnku do siebie
RGSRUQRFL NU]\RZHM GODWHJR SRPLPR GXHM WUZDMFHM RGSRUQRFL SR
SU]HFKRURZDQLXNRW\PRJXOHJDUHLQIHkcji odmiennymi typami wirusa. Z
W\FK VDP\FK SU]\F]\Q UyZQLH V]F]HSLHQLD RFKURQQH SU]eciwko katarowi
NRWyZQLHVWDQRZLSHQHMRFKURQ\SU]HG]DNDHQLHPLUR]ZRMHPFKRURE\
'RVWSQH QD U\QNX V]F]HSLRQNL QLH ]DSRELHJDM WDNH Z\VWSLHQLX nosicielVWZD L VLHZVWZD ZLUXVyZ MDNR QDVWSVWZD ]DNDHQLD 3RGVWDZRZ\P SRZo-
440
&+252%<.27:
GHP L FHOHP VWRVRZDQLD SURILODNW\NL VZRLVWHM NDWDUX NRWyZ MHVW QDWRPLDVW

]PQLHMV]HQLHQDVLOHQLDNOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRURE\RUD]VNUyFHQLHF]DVXMHM
WUZDQLD X NRWyZ LPPXQL]RZDQ\FK w przypadku kontaktu ze zjadliwymi
zarazkami. Szczepienie matek w okresie godowym lub podF]DVWUZDQLDFL\
VW\PXOXMHRUJDQL]PVDPLF\GRSURGXNFMLZLNV]HMLORFLSU]HFLZFLDSU]HNa]\ZDQ\FK ELHUQLH QD SRWRPVWZR 3URJUDP ZDNF\QDFML NRFLW SRZLQLHQ
XZ]JOGQLDRNUHVXWU]\P\ZDQLDVLXQLFKSU]HFLZFLDPDWF]yQ\FKWUZDMF\
QDMGXHMGRW\JRGQLD\FLD:LNV]RGRVWSQ\FKQDU\QNXV]F]HSLRQHN
SU]HFLZNRNDWDURZLNRWyZWRV]F]HSLRQNLVNRMDU]RQH]DZLHUDMFHQDMF]FLHM
RERNDQW\JHQyZ)+9-L)&9UyZQLHDQW\JHQ\XRGSRUQLDMFHSU]HFLZNR
SDQOHXNRSHQLL NRWyZ ELDDF]FH OXE FKODP\GLR]LH 6]F]HSLRQNL WH SURGXNoZDQH V Z IRUPLH SUHSDUDWyZ LQDNW\ZRZDQ\FK LnLHNF\MQ\FK RUD] \Z\FK
DWHQXRZDQ\FKSU]H]QDF]RQ\FKGRVWRVRZDQLDZSRVWDFLLQLHNFMLOXEPHWRG
DHUR]RORZEH]SRUHGQLRQDERQOX]RZQRVD=DOHWV]F]HSLRQHNLQLHkF\MQ\FK MHVW QLHZ\ZR\ZDQLH REMaZyZ NOLQLF]Q\FK FKRURE\ OXE VLHZVWZD
ZLUXVyZ Z RNUHVLH V]F]HSLHQLD 6]F]HSLRQNL GRQRVRZH PRJ QDWRPLDVW
Z\]ZDOD X LPPXQL]RZDQ\FK ]ZLHU]W DJRGQH REMDZ\ NOLQLF]QH takie jak
NDV]HONLFKDQLHZ\S\Z]RF]XL]QRVDFRF]\QLV]F]HSLRQHNRW\SRWHQFMDlQ\PLZHNWRUDPLWUDQVPLVML]DNDHQLDQD]ZLHU]WDZUDOLZH:VSU]\MDMF\FK
RNROLF]QRFLDFKZLUXVV]F]HSLRQNRZ\PRHE\SU]eQLHVLRQ\GURJ]DNDH
kontaktowych w okresie do 1 tygodnia po szczepieQLX:\MWNRZRV\WXDFMD
WDNDPRHPLHPLHMVFH ZSU]\SDGNXX\FLDV]F]eSLRQHNLQLHNF\MQ\FKMHOL
atenuowany wirus zostanie przypadkowo rozproszony w formie aerozolu
OXE GRMG]LH GR ]DQLHF]\V]F]HQLD ZRVyZ OXE VNyU\ ]ZLHU]FLD D QDVWSQLH
]OL]\ZDQLD ]DZLHVLQ\ =DOHW V]F]HSLRQHN GRQRVRZ\FK MHVW V]\EV]H LQGXNoZDQLHRGSRUQRFLSRSU]H]VW\PXODFMORNDOQHMRGSRZLHG]LLPPXQRORJLF]QHM
ERQ OX]RZ\FK 3R SRMedynczej aplikacji antygenu szczepionkowego na
ERQOX]RZQRVD]ZLHU]WDVWDMVLQLeZUDOLZHQD]DNDHQLHZFLJX
JRG]LQ&\NOV]F]HSLHSU]eFLZNRNDWDURZLNRWyZSRZLQQRVLUR]SRF]\QD
ZW\JRGQLX\FLD]GDZNSU]\SRPLQDMFZW\JRGQLX:SU]\SDdNXNRQLHF]QRFL]DV]F]HSLHQLDNRFLWZZLHNXSRQLHM9 tygoGQLQDOH\Me
NRQW\QXRZD Z RGVWSDFK 3-W\JRGQLRZ\FK D GR RVLJQLFLD ZLHNX
W\JRGQL 8 FLDUQ\FK NRWHN SoZLQQR VL VWRVRZD Z\F]QLH V]F]HSLRQNL
LQDNW\ZRZDQH 1D U\QNX GRVWpQH V VXURZLFH RGSRUQRFLRZH )HOLVHULQ
PRC i Serocat NWyUH PRQD Z\NRU]\VW\ZD GR ELHUQHJR XRGSRUQLDQLD NoWyZSU]HFLZNR]DNDHQLRPKHUSHVZLUXVRZ\PNDOLFLZLUXVRZ\PLSDQOHXNoSHQLL3URILODNW\F]QLHVXURZLFSRZLQQRVLVWRVRZDZ\F]QLHX]GURZ\FK
NRWyZZV\WXDFMDFKSU]HZLG\ZDQHJRQDUaHQLDLFKQD]DNDHQLHQSSU]HG
Z\VWDZ ]PLDQ PLHMVFD SRE\WX LWS 3U]HFLZFLDD ]DZDUWH Z VXURZLF\ ]aSHZQLDMQLHZUDOLZRQD]DNDHQLHSU]H]RNUHVRNRRW\JRGQL/HF]QLF]H
zastosowaQLH VXURZLF\ RGSRUQRFLRZHM X]DVDGQLRQH MHVW W\ONR Z RNUHVLH
wiremii.
.DWDUNRWyZ
441
Obok immunoprRILODNW\NL VZRLVWHM ZDQ URO Z ]DSRELHJDQLX ]DNDeQLRP RUD] RJUDQLF]DQLX VNXWNyZ FKRURE\RGJU\ZD SURILODNW\ND QLHVZoista.
']LDDQLDWHSROHJDMPLG]\LQQ\PLQDGRNDGQHML]RODFMLNRWyZ]DNDRQ\FK
LQRVLFLHOLRG]ZLHU]W]GURZ\FK]ZDV]F]DRGFLDUQ\FKVDPLF=ZLHU]WD
QRZR ZSURZDG]DQH GR KRGRZOL SRZLQQ\ E\ RbMWH NZDUDQWDQQ SU]H]
RNUHV W\JRGQL Z WUDNFLH NWyUHM SRGOHJDM GRNDGQHM REVHUZDFML L EDGDQLX
NOLQLF]QHPX : PLDU PROLZRFL SRZLQQ\ E\ RQH ]DV]F]HSLRQH SU]HG
ZSURZDG]HQLHPGRJUXS\:DQH]QDF]HQLHPDWDNHRNUHVRZHSU]HSURZaG]DQLH GH]\QIHNFML SRPLHV]F]H NODWHN NDUPLGH SRLGH VSU]WX SLHOJQaF\MQHJRRG]LH\SHUVRQHOXLWS2E\GZDZLUXV\RGSRZLHG]LDOQH]DZ\ZRyZDQLHNDWDUXNRWyZVZUDOLZHQDUXW\QRZRVWRVRZDQHURGNLGH]\QIHNF\jne. 1DMOHSV]H HIHNW\ X]\VNXMH VL SR ]DVWRVRZDQLX SRGFKORU\QX VRGX Z
VWHQLX7DNNRQFHQWUDFMVXEVWDQFMLF]\QQHMX]\VNXMHVLSRURzFLHF]HQLX GRPRZ\FK URGNyZ F]\V]F]F\FK SURGXNRZDQ\FK QD ED]LH
FKORUXZSURSRUFML:GX\FKVNXSLVNDFKNRWyZQDOH\SRQDGWRRJUaQLF]\GRPLQLPXPPROLZRFLRGG]LD\ZDQLDF]\QQLNyZVWUHVRZ\FK
Syndrom niedoboru immunologicznego NRWyZ

(ang. feline acquired immunodeficiency syndrom, FAIDS)
-HVWWR]HVSyFKRURERZ\NOLQLF]QLH]EOLRQ\GR$,'6 u ludzi. W jego

SU]HELHJXGRFKRG]LXFKRU\FKNRWyZGRREQLHQLDRGSRUQRFLRUD]RJUDQiF]HQLD]GROQRFLXVWURMXGRVDPRREURQ\SU]HG]DNDHQLDPLNWyUe w warunNDFK IL]MRORJLF]Q\FK QLH Z\ZRXM ]DFKRURZD 'RW\F]\ WR PRH LQIHNFML
ZLUXVRZ\FKEDNWHU\MQ\FKJU]\ELF]\FKRUD]LQZD]MLSDVR\WQLF]\FKFHFKXM
F\FKVLZyZF]DVQDRJyFLNLPSU]HELHJLHPNOLQLF]Q\PDQDZHW]HMFLDPL
PLHUWHOQ\PL
ETIOLOGIA. :LUXV Z\ZRXMF\ ]HVSy QLHGRERUX LPPXQRORJLF]QHJR
NRWyZ),9QDOH\GRURG]LQ\ Retroviridae, podrodziny Lentivirinae, czyli do
W]Z ZLUXVyZ SRZROQ\FK slow virus). W grupie tej sklasyfikowano wirusy o
Z\VRNLHMVSHF\ILF]QRFLJDWXQNRZHMZ\ZRXMFH]DNDHQLDWUZDHXWU]\PuMFHVL]UHJX\SU]H]FDH\FLH]ZLHU]FLDLPDMFHFKaUDNWHUSU]HZOHN\
SRVWSRZ\3RGREQLHMDNLQQHOHQWLZLUXV\),9MHVWZLUXVHP51$PDMF\P
lipoproteLQRZ RWRF]N RUD] ]DZLHUDMF\P HQ]\P RGZURWQ WUDQVNU\SWD].
-HVWRQEDUG]RZUDOLZ\QDF]\QQLNL URGRZLVND]HZQWU]QHJRLURGNL Ge]\QIHNF\MQH 3R]D RUJDQL]PHP \Z\P ),9 ginie po kilku godzinach. Do
RGNDDQLDSRPLHV]F]HFKRU\FKNRWyZVSU]WXSLHOJQDF\MQHJRQDF]\QD
NDUP L ZRG QDGDM VL GRPRZH URGNL P\MFR-GH]\QIHNF\MQH NWyU\FK
VXEVWDQFMF]\QQMHVWSRdchloryn sodowy.
EPIZOOTIOLOGIA. Od URNXZNLONXZLNV]\FKKRGRwODFKNRWyZ
Z.DOLIRUQLZNWyU\FKQLHVWZLHUG]DQR]DNDHZLUXVHPELDDF]NL, zaobser-
442
&+252%<.27:
ZRZDQR REMDZ\ NOLQLF]QH REQLHQLD SRWHnFMDX REURQQHJR XVWURMX F]\OL

immunosupresji. 3U]\SDGNL WHNOLQLF]QLH]EOLRQHGR$,'6 u ludzi, cechoZD\VLSU]HZOHN\PQLH\WHPQRVDRVWU\P]DSDOHQLHPG]LVHSU]HZOHN
bieJXQN ]DSDOHQLHP SFKHU]D PRF]RZHJR XWUDW PDV\ FLDD L DQHPL. W
1987 roku z przypadNyZ W\FK XGDR VL Z\L]RORZD QRZHJR UHWURZLUXVD,
NWyUHJRQDSRGVWDZLHPRUIRORJLLFKDUDNWHU\VW\NLELRFKHPLF]QHMLDQW\JHQowej oraz organizacji genomowego RNA zaliczono do podrodziny lentiwiruVyZ2GWHJRF]DVXZ\VWSRZDnie wirusa FIV potwierdzono we wszystkich
kraMDFK Z NWyU\FK Z\NRQ\ZDQR EDGDQLD Z W\P NLHUXQNX 5HWURVSHNW\ZQH
EDGDQLD VHURORJLF]QH Z\ND]D\ H E\ RQ REHFQ\ Z SRSXODFML NRWyZ RG
barG]R GDZQD : 86$ L .DQDG]LH VWZLHUG]DQR JR UHGQLR X NRWyZ
NOLQLF]QLH]GURZ\FKRUD]XRNRRNRWyZFKRU\FK:NUDMDFKHXURSHjVNLFK RGVHWHN NRWyZ ]DNDRQ\FK Z\QRVL 14%. Badania prowadzone w
PolVFH Z GX\FK RURGNDFK PLHMVNLFK Z\ND]D\ UyZQLH H RNRR
NRWyZPDSU]HFLZFLDDSU]HFLZNRZLUXVRZL),9FRZVND]XMHQDZF]HQLHjV]\NRQWDNW]]DUD]NLHP:\VWSRZDQLHZLUXVD),9ZSRSXODFMLNRWyZFKoU\FKF]VWRF]\VL]UyZQRF]HVQ\PL]DNDHQLDPLZLUXVHPELDDF]NL )eLV 2E\GZD ]DUD]NL QDOH MHGQDN GR UyQ\FK SRdURG]LQ UHWURZLUXVyZ
UyQLVLNV]WDWHPZLULRQXRUD]JHQHW\F]QLHLDQW\JeQRZRDSU]HFLZFLDD
SU]HFLZNRW\PZLUXVRPQLHUHDJXMNU]\RZR=DNDHQLDZLUXVHPQLHGREoru immunologicznego VWZLHUG]DQHVQDMF]FLHMXVWDUV]\FKNRWyZVDPFyZ
SURZDG]F\FK ZROQ\ WU\E \FLD ]ZDV]F]D DJUHV\ZQ\FK -HJR REHFQR
Z\ND]DQR PLG]\ LQQ\PL ZH NUZL OLQLH PRF]X S\QLH Py]JRZRUG]HQLRZ\P L LQQ\FK S\QDFK XVWURMRZ\FK 1DWXUDOQ\ VSRVyE WUDQVPLVML
ZLUXVD),9]NRWyZFKoU\FKQD]GURZHQLH]RVWDGRNRFDSR]QDQ\:LUXV
ceFKXMHVLVDE]DUDOLZRFLL]QDF]QZUDOLZRFLQDF]\QQLNLURGRZiskowe, dlatego kontakt bezpoUHGQL ]ZLHU]W FKRU\FK L ]GURZ\FK QDZHW
GXJRWUZD\]Z\NOH QLHSURZDG]LGRLQIHNFML:EDGDQLDFKHNVSHU\PHQWDlQ\FKQLHZ\ND]DQRPROiZRFLWUDQVPLVMLZLUXVDGURJNU\MQRGVDPFyZQD
samice i odwrotnie. Podobnie nie potwierdzono eksperymentalnie przenieVLHQLDZLUXVD),9RG]DNDRQ\FKFLDUQ\FKNRWHNQDSRWRPVWZR:QDWuUDOQ\FKZDUXQNDFKQLHPRQDMHGQDNZ\NOXF]\PROLZRFL]DNDHQLDSLonowego oraz w czasie krycia. Badania epidemiologiczne prowadzone w
86$$QJOLLL-DSRQLLZVND]XMHZLNV]RNRWyZ]DNDonych FIV to koty
G]LNLH QDMF]FLHM NRFXU\ : SU]HFLZLHVWZLH GR FKRZDQ\FK Z GRPX F]
FLHMVW\NDMVLRQH]NRWDPLFKRU\PLZDOF]RWHU\WRULXPOXE o samice, a w
WUDNFLH ZDON E\ZDM SRNVDQH FR ]ZLNV]D LFK HNVSR]\FM QD ]DNDHQLH 8
VDPLFSU]\SDGNL WDNLH ]GDU]DMVL]QDF]QLHU]DG]LHMVWGSUDZGRSRGRELH
stwo wystSLHQLD]DNDHQLDXNRWHNMHVWNLONDNURWQLHQLV]H3U]HFLWQ\ZLHN
]DNDRQ\FK NRWyZ Zynosi 3 ODW : ZLHWOH Z\QLNyZ EDGD HNVSHU\PHnWDOQ\FK JyZQ GURJ SU]HQRV]enia wirusa z kota chorego na zdrowego
Z\GDMHVLE\ZVWU]\NQLFLH]DNDRQHMOLQ\GRUDQ\ZWUDkcie pogryzienia.
6\QGURPQLHGRERUXLPPXQRORJLF]QHJRNRWyZ
443
7HQVSRVyEWUDQVPLVMLZLUXVDEDUG]RF]VWRPDPLHMVFHSRGF]DV DNWXSFLoZHJR FKRFLD IDNW WHQ QLH PD QLF ZVSyOQHJR ] ]DNDeQLHP GURJ NU\MQ
1DWRPLDVWSU]\SDGNRZHNRQWDNW\NRWyZFKRU\FKL]GUoZ\FKQLHSRF]RQH
]ZDON]UHJX\QLHSURZDG]GRWUDQVPLVML]DNDHQLD2EHFQRZLUXVDZH
NUZLNRWyZFKRU\FKOXEQRVLFLHOLVXJHUXMHWDNHPROLZR]DNDHQLDMDWUogennegoNWyUHZSUDkW\FHRGJU\ZDMHGQDNPLQLPDOQURO:LUXVQLHGRERUX
LPPXQRORJLF]QHJR NRWyZ MHVW SDWRJHQQ\ W\ONR GOD NRWRZDW\FK L Z ZDUXnkach eksperymentalnych i naturalnych niHSU]HQRVLVLQDLQQHJDWXQNL]ZLeU]WDQLQDF]RZLeka.
PATOGENEZA2NUHVLQNXEDFMLFKRURE\MHVWEDUG]RGXJLLPRHZ\QoVL QDZHW GR ODW :LUXV ORNDOL]XMH VL SLHUZRWQLH Z UHJLRQDOQ\FK Z]DFK
FKRQQ\FKZNWyU\FKXOHJDUHSOLNDFMLZOLPIRF\WDFK T1DVWSQLHUR]SU]eVWU]HQLD VL GR LQQ\FK Z]yZ FKRQQ\FK QD WHUHQLH FDHJR RUJDQL]PX FR
SURZDG]L GR LFK XRJyOQLRQHJR SRZLNV]HQLD 6WDGLXP WR ] UHJX\ QLH MHVW
MHV]F]HGRVWU]HJDQHSU]H]ZDFLFLHODFK\EDHSRZLNV]RQHZ]\SU]\ELeUDM ]QDF]QH UR]PLDU\ : SyQLHjszym okresie, po kilku tygodniach lub
PLHVLFDFK X NRWD SRMDZLD VL JRUFzND RUD] REQLD VL LOR OHXNRF\WyZ
Leukopenia ]ZL]DQD MHVW ]H ]PQLHMV]HQLHP VL LORFL QHXWURILOyZ NWyUH
bLRUXG]LDZREURQLHRUJDQL]PXSU]HG]DNDHQLDPLEDNWHU\MQyPLDWDNH
]H VSDGNLHP LORFL OLPIRF\WyZ JUDVLF]R]DOHQ\FK W\SX 7 : SyQLHMV]\P
okreVLH FKRURE\ PRH UR]ZLMD VL DQHPLD 7UZDOH ]DNDRQH NRW\ PRJ
Z\JOGDL]DFKRZ\ZDVLQRUPDOQLHSU]H]ZLHOHODWDOHSR]RVWDMQRVLFLeODPLZLUXVDGRNRFD\FLD3RMDZLDMFHVLSyQLHMREMDZ\NOLQLF]QHFKRURE\
]ZL]DQH V ] GHILF\WHP LPPXQRORJLF]Q\P RUD] ]PQLHMV]HQLHP SRWHQFMDX
REURQQHJR XVWURMX ZREHF ]DUD]NyZ RSRUWXQLVW\F]Qych, niegronych dla
RVREQLNyZ Z SHQL LPPXQRNRPSHWHQWQ\FK :LUXV ),9 wykazuje powinowactwo do subpopulacji limfocyWyZ7 o fenotypie CD4 i CD8OLPIRF\WyZ
B, PRQRF\WyZ L PDNURIDJyZ oraz prawGRSRGREQLH WDNH LQQ\FK NRPyUHN
]DDQJDRZDQ\FK Z RGSRZLHG]L LPPXQRORJLF]QHM 1DMZLksze znaczenie z
punktu widzenia patogenezy niedoboru immunologicznego NRWyZ PD SUedyOHNFMD ZLUXVD GR VXESRSXODFML OLPIRF\WyZ SRPRFQLF]\FK 7-helper (CD4),
NWyUH SRUHGQLF] Z ZLNV]RFL UHDNFML RGSRUQRFLRZ\FK XVWUoju. Efektem
REQLHQLD VL LORFL OLPIRF\WyZ SRPRFQLF]\FK ZH NUZL ]DNDoQ\FK NRWyZ
PRHE\Z]JOGQ\Z]URVWLORFLOLPIRF\WyZRIHQoW\SLH&'WMNRPyUHN
cytotoksycznych (Tc) i supresorowych (Ts). Przewaga tej subpopulacji limIRF\WyZ7]D]QDF]DVLZ\UDQLHSRPLG]\DPLHVLFHPSR]DNDHQLX
GODWHJRRGZUyFHQLHSURSRUFMLSRPLG]\OLPIRcytami CD4 i CD8 uznawane
MHVW]DLVWRWQ\ZVNDQLNSURJUHVMLFKRURE\:Z\QLNXQLV]F]HQLDOLPIRF\WyZ
]DDQJDRZDQ\FK Z RGSRZLHG]L LPPXQROoJLF]QHM RUD] QDGPLDUX NRPyUHN
KDPXMF\FKUHDNFMHREURQQHGRFKRG]LZXVWURMXGRVWDQXLPPXQRVXSUHVML,
ZNWyU\P]DNDRQ\RUJDQL]PDWZLHMXOHJDZWyUQ\PLQIHNFMRPZ\ZR\Zanym przez zarazNL EH]Z]JOGQLH L ZDUXQNRZR FKRURERWZyUF]H 7H ZWyUQH
]DNDHQLD RGSRZLeG]LDOQH V ] UHJX\ ]D ZLNV]R NOLQLF]Q\FK REMDZyZ
444
&+252%<.27:
WRZDU]\V]F\FKLQIHNFML),9DQLHMHGQRNURWQLHVWDQRZLEH]SRUHGQLSU]yF]\Q ]HMFLD PLHUWHOQHJR 2EQLHQLH RGSRUQRFL Z SU]HELHJX QLHGRERUX

immunologiczQHJR NRWyZ VWZDU]D WDNH NRU]\VWQH ZDUXQNL GR UR]ZRMX
SURFHVyZ QRZRWZRURZ\FK FKRFLD OHQWLZLUXV\ QLH V ZLUXVDPL RQNRJHnnymi:\GDMHVLHZSURFHVLHW\PZDQUROPRJRGJU\ZDZVSyLVWQLeMFH ]DNDHQLD SRZRGRZDQH SU]H] ZLUXV ELDDF]NL NRWyZ )H/9 8 ZLkV]RFLNRWyZ]DNDonych FIV, w okresie 24 tygodni po infekcji dochodzi
do stymulowania produkcji specyficzQ\FK SU]HFLZFLD NWyUH XWU]\PXM VL
SUDNW\F]QLHGRNRFD\FLD]ZLHU]FLD3U]HFLZFLDDWHPDMZDUWRGLDJQoVW\F]Q DOH QLH FKURQL SU]HG GDOV]\P UR]ZRMHP FKoroby. Paradoksalnie
PRJ RQH QDZHW Z]PDJD QDVLOHQLH REMDZyZ NOLQLF]Q\FK SRSU]H] XF]HVtnictwR Z WZRU]HQLX NRPSOHNVyZ LPPXQRORJLF]Q\FK L SRUHGQLF]HQLH Z
UHDNFMDFK]DSDOQ\FK]XG]LDHPNRPSOHNVyZDQW\JHQ-SU]HFLZFLDRLGRSH
niacza.
OBJAWY KLINICZNE .OLQLF]Q\ SU]HELHJ ]DNDHQLD MHVW EDUG]R ]UyQicowany, dlatego WUXGQRXVWDOLNWyUHREMDZ\FKRURE\VQDMEDUG]LHMW\SRZH
8 QLHNWyU\FK NRWyZ EGF\FK Z GREUHM NRQG\FML LQIHNFMD PRHSU]HELHJD
bezobjawowo, u innych ZUyG VDER QDVLORQ\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK
:LNV]R SU]\SDGNyZ FHFKXMH VL SRMDZLDQLHP VL QDZURWRZ\FK DWDNyZ
FKRURE\NWyU\PWRZDU]\V]\PRJREMDZ\QLHVSHF\ILF]QHWDNLHMDNJRUFzka, letarg, limfadenopatiaXWUDWDPDV\FLDD&KRUoEDPRHWUZDZLHOHODWL
ZW\PRNUHVLHZ\UyQLDVLNLONDVWDGLyZ]DOHQLHRGURG]DMXLVWRSQLDnasiOHQLDREMDZyZNOinicznych, analogicznie jak to ma miejsce w przebiegu AIDS
X OXG]L 2VWUD ID]D ]DNDHQLD VWDQRZL SLHUZV]H VWDGLXP LQIHNFML ZLUXVHP
FIVNWyUHWUZDRNRR-W\JRGQL:W\PRNUHVLHXFKRU\FKNRWyZVWZLHrdza siSRGZ\V]HQLHWHPSHUDWXU\ZHZQWU]QHMFLDDGHSUHVMXWUDWDSHW\WX
RUD]XRJyOQLRQHSRZLNV]HQLHZ]yZFKRQQ\FK. Badaniem hematologiczQ\P VWZLHUG]D VL OHXNRSHQL L QHXWURSHQL : FLNLFK SU]\SDGNDFK GR
ZVSRPQLDQ\FK REMDZyZ GRF]D VL ELHJXQND ]DSDOHQLH VSRMyZHN G]LVH
RUD] QLH\W JyrQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK 8 ZLNV]RFL ]DNDRQ\FK NRWyZ
REMDZ\WHXVWSXMVDPRLVWQLHOXEDWZRSRGGDMVLOHF]HQLX1LHNLHG\ obMDZ\NOLQLF]QHZRVWUHMID]LHLQIHNFMLPRJE\EDUG]RVDERQDVLORQHLZywF]DV QLH V ]DXZDDQH SU]H] ZDFLFLHOD .ROHMQH VWadium choroby, zwane
ID]EH]REMDZRZHJRQRVLFLHOVWZDFHFKXMHVLEUDNLHPMDNLFKNROZLHNNOLQLFzQLHXFKZ\WQ\FKREMDZyZSRPLPRVWDHMREHFQRFLZLUXVDZHNUZL]DNDoQ\FKNRWyZ)D]DWDPRHXWU]\P\ZDVLODWDPLLZRNUHVLHW\PGRFKRG]L
GR SRVWSXMFHM G\VIXQNFML XNDGX LPPXQRORJLF]QHJR RUJDQL]PX 7U]HFLH
VWDGLXP QRVL QD]Z ID]\ WUZDHJR XRJyOQLRQHJR SoZLNV]HQLD Z]yZ
FKRQQ\FK NWyUH PRH XWU]\P\ZD VL SU]H] NLOND PLeVLF\ $QDORJLF]QLH
MDNWRPDPLHMVFHZSU]HELHJXLQIHNFMLZLUXVHP+,9XF]RZLHNDWHQRNUHV
na]ZDQ\ ]RVWD X NRWyZ ]HVSRHP SU]\SRPLQDMF\P $,'6-ARC (AIDS
related complex). Obok poZLNV]HQLDZ]yZFKRQQ\FKVWZLHUG]DVLZW\P
445
RNUHVLH QDZURWRZ JoUF]N Z\FKXG]HQLH EUDN DSHW\WX XWUDW PDV\ FLDD

OHXNRSHQL L QLHGRNUZiVWR :LNV]R ]DNDRQ\FK ),9 NRWyZ WUDILD GR
OHNDU]DGRSLHURZyZF]DVJG\GRFKRG]LXQLFKGRUR]ZRMXZWyUQ\FK]DNaH Z\QLNaMF\FK ] VLOQHJR RVDELHQLD RGSRUQRFL : W\P VWDGLXP NRW\
XOHJDM QDMF]FLHM SU]HZOHN\P L WUXGQR SRGGDMF\P VL OHF]HQLX ]DNDeQLRP ZLUXVRZ\P EDNWHU\MQ\P JU]\ELF]\P RUD] LQZD]MRP SDVR\WQLF]\P
3U]HELHJ FKRURE\ PRH E\ NRPSOLNRZDQ\ PLG]\ LQQ\PL SU]H] LQIHNFM
herpeswirusami i kaliciwirusami, wirusowe zapalenie otrzewnejRVS, bakteU\MQH ]DSDOHQLH SXF L SFKHU]D PRF]RZHJR KHPREDUWRQHOR], kandyGR],
ZLHU]EWRNVRSOD]PR]NRNF\GLR] i inne. Objawy kliniczne obserwowane
Z WHM ID]LH PRJ E\ ]DWHP EDUG]R UyQRURGQH L X]DOHQLRQH RG URG]DMX
]DNDH WRZDU]\V]F\FK 'R ZVSyOQ\FK REMDZyZ VWZLHUG]DQ\FK F]VWR X
NRWyZ ] REQLRQ RGSRUQRFL QDOH\ QDZURWRZH SU]HZOHNH ]DSalenie
ERQ\OX]RZHMQRVDMDP\XVWQHMLG]LVHGXJRWUZDDXSRUF]\ZDELHJXQND
]DSDOHQLHVNyU\GUyJRGGHFKRZ\FKSRZLNV]HQLHZ]yZFKRnnych i inne.
%DGDQLHP KHPDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL VLOQLH Z\UDRQ QLeGRNUZLVWR L
OHXNRSHQLSU]\EUDNXLVWRWQ\FK]PLDQELRFKHPLF]Q\FKZHNUZL,PPXQosupresja VWZDU]D WDNH NoU]\VWQH ZDUXQNL GR UR]ZRMX X NRWyZ SURFHVyZ
QRZRWZRURZ\FK]NWyU\FK]GHF\GRZDQZLNV]RVWDQRZLPLVDNLOLPIatyczne 8 QLHNWyU\FK NRWyZ ]DNDRQ\FK ),9 VWZLHUG]D VL Z W\P RNUHVLH
zaburzenia neurologiczne w postaci zmian w zachowaniu, drgawek, niezborQRFLUXFKRZHMSRUDH]ZLNV]RQHMDJUHV\ZQRFLOXERWSLHQLD0RJE\
ponadto widoczne zmiaQ\ZJDNDFKRF]Q\FKZSRVWDFLQLHUyZQRPLHUQHJR
UR]V]HU]HQLD UHQLF ]DSDOHQLD MDJRGyZNL OXE MDVNU\ 2VWDWQLP VWDGLXP NOiQLF]Q\PZUR]ZRMX]DNDHQLDZLUXVHPQLHGRERUXLPPXQRORJLF]QHJR NRWyZ
jest tzw. koci AIDS-FAIDS (feline acquired immunodeficiency syndrom). W okresie
W\PGRFKRG]LGRNUDFRZHJRZ\QLV]F]HQLDRUJDQL]PXQDVNXWHNXWU]\PXM
F\FK VL L SRJELDMF\FK VL ]DNDH JyZQLH GUREQRXVWURMDPL RSRUWXQiVW\F]Q\PL&KRUHNRW\V]\ENRWUDFQDZDG]HLZNUyWFHGRFKRG]LGR]HMFLD
PLHUWHOQHJR:EDGaQLXNUZL]ZUDFDXZDJSDQF\WRSHQLD.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Podobnie jak objaZ\NOLQLF]QHV
RQHEDUG]R]UyQLFRZDQHLZGXHMPLHU]H]ZL]DQH]]DNDHQLDPLZVSy
LVWQLHMF\PL 8 SDG\FK ] SRZRGX QLHGRERUX LPPXQRORJLF]QHJR NRWyZ
]ZUDFDXZDJ]QDF]QHJRVWRSQLDRGZRGQLHQLHLZ\QLV]F]HQLHRUJDQL]Pu. W
ERQLH OX]RZHM SU]HZRGX SRNDUPRZHJR XNDGX RGGHFKRZHJR RUD] Z
naU]GDFKPLV]RZ\FKZLGRF]QHVOLF]QHRJQLVND]DSDOQHLRZU]RG]HQLD
=PLDQ\]DSDOQHZQHUNDFKPDMF]VWRSRGRHLPPXQRORJLF]QH2EVHUZuMHVLWDNH]PLDQ\RFKDUDNWHU]H]DSDOQ\PZJDFHRF]QHM
ROZPOZNAWANIE. Wirus FIV, podobnie jak inne lentiwirusy, charakteU\]XMH VL WHQGHQFM GR Z\ZR\ZDQLD ]DNDH WUZD\FK (persistent infections),
NWyU\P WRZDU]\V]\ QRVLFLHOVWZR XWU]\PXMFH VL GR NRFD \FLD ]ZLHU]FLD
6WDQ WDNL Z\QLND ] PROLZRFLQDPQDDQLD VL]DUD]ND Z PRQRF\WDFK, ma-
446
&+252%<.27:
krofagach i limfocytachSU]\UyZQRF]HVQ\PRJUDQLF]HQLXSRWHQFMDXREUony immunologicznej ustroju.

Podejrzenie wirusowego niedoboru immunologicznego NRWyZ QDOH\
EUDSRGXZDJ ZSU]\SDGNXZ\VWSRZDQLDX]ZLHU]WSRZWDU]DMF\FKVL
SU]HZOHN\FK]DNDHR]UyQLFRZanej etiologii, ]XG]LDHPGUREQRXVWURMyZ
EH]Z]JOGQLH FKRURERWZyUF]\FK NRPHQVDOL L VDSURILWyZ ,QIHNFMH WDNLH
GRW\F] QDMF]FLHM VWDUV]\FK QLH NDVWURZDQ\FK VDPFyZ SURZDG]F\FK
swoERGQ\WU\E\FLDLQDRJyWUXGQRSRGGDMVLOHF]HQLX
Przy\FLRZHUR]SR]QDQLH]DNDHQia wirusem FIV XNRWyZPROLZHMHVW
SRSU]H] L]RODFM ZLUXVD ] NUZL OXE VWZLHUG]HQLH REHFQRFL VZRLVW\FK SU]eFLZFLD Z VXURZLF\ =DUD]HN ZyVWSXMH ZH NUZL Z FD\P RNUHVLH WUZDQLD
FKRURE\DOHMHJRL]RODFMDZKRGRZOLNRPyUNRZHMMHVWF]DVRFKRQQDi pracoFKRQQDLGODWHJRQLHMHVWZ\NRU]\VW\ZDQDZGLDJQRVW\FHUXW\QRZHM6]Hrsze
]DVWRVRZDQLH]QDOD]\QDWRPLDVWPHWRG\SRUHGQLH3RF]WNRZRGRZ\NUyZDQLDSU]HFLZFLDSU]HFLZNRZLUXVRZL),9Z\NRU]\VW\ZDQRRGF]\QLPPunofluorescencji ]X\FLHPWUZDOH]DNaRQHMKRGRZOLNRPyUHN%DUG]LHMF]X
PHWRG RND]DD VL WHFKQLND LPPuQREORWLQJX L GODWHJR X\ZD VL MHM GR
SRWZLHUG]DQLD VZRLVWRFL Z\QLNyZ X]\VNLZDQ\FK LQQ\PL PHWRGDPL VHUROogicznymi. Obecnie w rutynowej diagnostyce klinicznej Z\NRU]\VW\ZDQH V
gotowe zestawy immunoenzymatyczne typu ELISA, jak np. CITE
FeLV/FIV Combo kit firmy IDEXX. W badaQLDFK VHURORJLF]Q\FK QDOH\
VL MHGQDN OLF]\ ] PROLZRFL X]\VNLZDQLD Z\QLNyZ IDV]\ZLH XMHPQ\FK
3RGREQLHMDNPDWRPLHMVFHXOXG]L]DNDRQ\FKZLUXVHP+,9WDNHXQLeNWyU\FKNoWyZ]DNDRQ\FK),9QLHVWZLHUG]DVLREHFQRFLSU]HFLZFLDSU]\
badaniu testem ELISA =DNDHQLH PRQD QDWRPLDVW SRWZLHUG]L PHWRG
izolacMLZLUXVD=EDGDZ\QLNDHRGVHWHNWHJRW\SXLnIHNFMLPRHZ\QRVL
nawet 103RQDGWRSU]HFLZFLDDZLORFLZ\NU\ZDOQHMPHWRGDPLVHUoORJLF]Q\PLPRJVLSRMDZLDXF]FLNRWyZGRSLHURSRXS\ZLH12 tyJRGQLSR]DNDHQLXQDWXUDOQ\POXEQDZHWSyQLHM:]ZL]NX]W\PZV]\Vtkie koty serologicznie ujemQHFRGRNWyU\FKLVWQLHMHSRGHMU]HQLHHXOHJ\
HNVSR]\FMLQD ]DNDHQLHSRZLQQ\ E\ ]EDGDQH SRQRZQLHSR XS\ZLH 12
tygodni od ostatniej ekspozycji. W sporadycznych przypadkach, w bardzo
zaawansowanym VWDGLXP FKRURE\ NRW\ PRJ E\ VHURORJLF]QLH XMHPQH ]
SRZRGXZ\F]HUSDQLDV\VWHPXLPPXQRORJLF]QHJRRUD]QLH]GROQRFLRUJDQi]PXGRSURGXNFMLSU]HFLZFLD8PRG\FKNRWyZZZLHNXSRQLHMPLHVL
F\PRQDVWZLHUG]LREHFQRSU]HFLZFLDSU]HFLZNRZLUXVRZL),9pochoG]F\FKRGPDWHNEGcych nosicielkami. W takim przypadku nie stwierdza
VL QDWRPLDVW REHFQRFL ZLUXVD Z RUJDQL]PLH :V]\VWNLH NRW\ Z W\P SU]edziale wiekowym poZLQQ\E\]DWHPSRQRZQLHEDGDQHZZLHNXSRZ\HM
PLHVLF\ :\ND]DQLH REHFQRFL VZRLVW\FK SU]HFLZFLD SU]HFLZNR ZLUXVRZL
FIV u doURVHJRRVREQLND SRZ\HM PLHVLFD \FLD JHQHUDOQLHZLDGF]\
HMHVWRQ]DNDRQ\SUDZGRSRGREQLHQDFDH\FLHRUD]]GROQ\GRWUDQVPi-
447
sji wirusa na inne zdrowe koty. Dodatni wynik testu serologicznego powiQLHQE\ MHGQDNSRWZLHUG]RQ\QDMOHSLHMLQQPHWRG]XZDJLQDPROLZR
Z\VWSRZDQLDZ\QLNyZIDV]\ZLHGRGDWQLFK:SU]\SDGNXZ\QLNyZZWSOiZ\FKSRQRZQHEDGDQLHVHURORJLF]QHZ\NRQ\ZDQHZRGVWSLH12 tygodni
]UHJX\MHVWUR]VWU]\JaMFH
P26732:$1,(. Leczenie. 3RGHMPRZDQH RVWDWQLR SUyE\ ]DVWRVRZania
chemoterapii w leczeniu niedoboru immunologicznego NRWyZPDMQDFHOX
JyZQLH RSUDFRZDQLH PRGHOX HNVSHU\PHQWDOQego dla terapii AIDS u ludzi.
Teoretycznie istniejHPROiZRLQJHUHQFMLZGZyFKSRGVWDZRZ\FKHWDSDFK
replikacji wirusa FIV Z]DNDRQ\PXVWURMX:SLHUZV]\PHWDSLHZNWyU\P
dochodzi do przepisania informacji genetycznej wirusa z RNA na DNA oraz
LQWHJUDFMLSURZLUXVRZHJR'1$]JHQRPHPNRPyUNLJospodarza, replikacja
PRH E\ ]DEORNRZDQD SU]\ XG]LDOH LQKLELWRUyZ HQ]\PX RGZURWQHM WUDnskryptazy. W dalszych etaSDFK UR]ZRMX ]DNDHQLD UHSOLNDFM ZLUXVD PRQD
]DKDPRZD SRSU]H] LQJeUHQFM Z SURFHV WUDQVODFML ELDHN ZLUXVRZych, do
NWyUHJR GRFKRG]L ] XG]LaHP DSDUDWX UHSOLNDF\MQHJR NRPyUHN JRVSRGDU]D
1LHVWHW\ RND]XMH VL H ZLNV]R PROLZ\FK GR ]DVWRVRZDQLD ]ZL]NyZ
FKHPLF]Q\FKZ\ND]XMF\FKDNW\ZQRZZDUXQNDFKin vitro jest nieskuteczna w teUDSLLFKRU\FKNRWyZ
*yZQ\PNLHUXQNLHPWHUDSLL]DNDHZLUXVHP),9 VWDMHVL]DWHPOHF]eQLH REMDZRZH RUD] OHF]HQLH VSHF\ILF]QH Z SU]\SDGNX RNUHOenia rodzaju
ZWyUQ\FK LQIHNFMLEDNWHU\MQ\FK JU]\ELF]\FK L LQZD]MLSDVR\WQLF]\FK 7HUaSLD SRGWU]\PXMFD SROHJDQD QDZDGQLDQiu poprzez parenteralne podawanie
S\QyZ Z\VRNRNDORU\F]Q\P RG\ZLDQLX VWRVRZDQLX ZLWDPLQ L URGNyZ
RJyOQLH Z]PDFQLDMF\FK RUD] WUDQVIX]ML NUZL. Pomocne w likwidowaniu
]DNDH WRZDU]\V]F\FK RND]DR VL VWRVRZDQLH DQW\ELRW\NyZ L URGNyZ
przeFLZJU]\ELF]\FK : ZLHWOH DNWXDOQHM ZLHG]\ NRQWURZHUV\MQD Z\GDMH VL
celoZRWHUDSLLVWHU\GRZHMXNRWyZ]DNDRQ\FK),9:\ND]DQRMHGQDNH
stoVRZDQLHW\FKOHNyZZPD\FKGDZNDFKSU]H]NUyWNLRNUHVZSRF]HQLX]
DQW\ELRW\NDPLPRHVLSU]\F]\QLDGR]QDF]QHMSRSUDZ\NOLQLF]QHM]ZDVzF]D Z SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD X FKRU\FK NRWyZ ]DSDOHQLD ERQ\ OX]RZHM
MDP\XVWQHMLG]LVH1DWRPLDVWXNRWyZZ\QLV]F]RQ\FKXNWyU\FKGRFKoG]LGR]QDF]Q\FKXE\WNyZPDV\FLDD]DOHFDVLVWRVRZDQLHVWHU\GyZDQDEolic]Q\FK 1DOH\ MHGQDN SDPLWD H VWHU\G\ V ]ZL]NDPL R G]LDDQLX LmPXQRVXSUHV\MQ\P FR GRGDWNRZR SRJELD LPPuQRVXSUHVM SRZRGRZDQ
SU]H]ZLUXV ),9'REUHHIHNW\ZVWDQDFK VLOQLHZ\UDRQHMLPPXQRVXSUHVML
uzysNLZDQRSRSU]H]]DVWRVRZDQLHSUHSDUDWyZRG]LDDQLXLPPXQRVW\PXOaF\MQ\PRUD]PRGXODWRUyZUHDNFMLLPPXQRORJLFznych.
3RPLPRSRGHMPRZDQLDSUyEWHUDSLLPLHUWHOQRZUyGNRWyZ]DNDonych FIV E\ZD]QDF]QDFKRFLDQLHNWyUH]QLFKPRJ\ZLHOHPLesicy, a
nawet lat.
:SURJQR]RZDQLX]HMFLDFKRURE\SRPRFQDPRHRND]DVLRFHQDVWaWXVXLPPXQRORJLF]QHJRFKRUHJRNRWDSRSU]H]RNUHOHQLHVWRVXQNXOLPIRFy-
448
&+252%<.27:
WyZ o fenotypie CD4+ do CD83R]ZDODWRRNUHOLWDNHVWRSLHQDVLOenia immunosupresji,PQLV]\MHVWVWRVXQHNW\FKGZyFKVXESRSXODFMLOLPIoF\WyZW\PJRUV]HSURJQR]RZDQLHFRGRSU]H\FLD]ZLeU]FLD

=DSRELHJDQLH1LHGRNRFDZ\MDQLRQHGURJLWUDQVPLVMLZLUXVDMDNUywQLH QLHGRVNRQDR PHWRG GLDJQRVW\F]Q\FK L WHUDSLL VSUDZLDM H WUXGQR
MHVW RSUDFRZD MHGQROLW VWUDWHJL SRVWSRZDQLD ] NRWDPL SRGHMU]DQ\PL R
]DNDHQLH RUD] EGF\PL Z MDZQ\P RNUHVLH UR]ZRMX FKRURE\ .RW\ UD]
]DNDRQH SR]RVWDM QRVLFLHODPL ZLUXVD GRNRFD \FLD L Z W\m okresie staQRZLQLHEH]SLHF]HVWZRGODNRWyZ]GURZ\FK7DNLHRVREQLNLSRZLQQ\E\
L]RORZDQHZGRPXOXEZQDMEOLV]\PRWRF]HQLXDE\]PLQLPDOL]RZDPR
OLZRNRQWDNWyZ]NRWDPL]GURZ\PLZWUDNFLHNWyU\FKPRHGRFKRG]LGR
wzajemnych walk oraz transmisji ZLUXVD 1DOH\ WDNH SLOQRZD ]GURZH
NRW\JG\LFKF]VWHSU]HE\ZDQLHSR]DGRPHP]ZDV]F]DZQRF\ZLHVL
]U\]\NLHPNRQWDNWX]NRWDPLQLHZLDGRPHJRSRFKRG]HQLDNWyUHPRJE\
]DNDRQH'RURVHVDPFHPRQDSRGGDZDNDVWUDFMLQLH]aOHQLHRGWHJRF]\
V ]DNDRQHF]\WHQLH=PQLHMV]DWRLFKDJUHV\ZQRRUD]FKSU]HE\Zania poza domem.
:GX\FKVNXSLVNDFKNRWyZSRZLQQRVLG\GRL]RORZDQLDNRWyZ]aNDRQ\FK RG ]GURZ\FK OXE ZUF] XVXQLFLD NoWyZ FKRU\FK ] KRGRZOL FR
]DSRELHJDV]HU]HQLXVLFKRURE\ZeZQWU]JUXS\2VREQLNL]DNDRQHQDOH\
FKURQLSU]HGVWUHVHPRUD]F]\QQLNDPLZLUXVRZ\PLLEDNWHU\MQ\PLQLHEHzSLHF]Q\PLGOD]ZLHU]W]REQLRQRGSRrQRFL3RXVXQLFLXFKRUHJRNRWD
]HURGRZLVNDPRQDZ]DVaG]LHEH]REDZ\ZSURZDG]DZWRPLHMVFHLQQH
pRQLHZD ZLUXV ),9 V]\ENR JLQLH Z URGRZLVNX ]HZQWU]Q\P 1DOH\ MHdQDN SDPLWD H ]DNaRQH NRW\ PRJ E\ WDNH QRVLFLHODPL ZLHOX LQQ\FK
]DUD]NyZ RSRUWXQLVW\F]Q\FK L QLHRSRUWXQLVW\F]Q\FK L GODWHJR QDOH\ SU]eSURZDG]L GRNDdQ GH]\QIHNFM SRPLHV]F]H QDF]\ QD NDUP L ZRG
VSU]WXSLHOJQDF\MQHJRLWS
1RZRZSURZDG]DQHNRW\SRZLQQ\E\]DV]F]HSLRQHSU]HFLZNRZV]\VtNLP LQQ\P FKRURERP ]DNDQ\P D WDNH ]EDGDQH Z NLHUXQNX REHFQRFL
SU]HFLZFLDSU]HFLZNRZLUXVRZL),9. Z uwagi na inne ]DNDenia wirusowe i
bakteryjne niekiedy zalecana jest 812-tygodniowa kwarantanna.
Podobnie jak to ma miejsce w przypadku AIDS X OXG]L UyZQLH
w RGQLHVLHQLXGR]DNDHNRWyZZLUXVHP),9 SURZDG]RQHVSUyE\RSUacowania immunoprofilaktyki swoistej. Badania eksperymentalne w tym kieUXQNX REHMPRZD\ PLG]\ LQQ\PL RFHQ VNXWHF]QRFL V]F]HSLRQHN LQDNWywowaQ\FK ]DZLHUDMF\FK SHQH ZLULRQ\ V]F]HSLRQHN UHNRPELQRZDQ\FK
SRGMHGQRVWNRZ\FK V\QWHW\F]Q\FK SHSW\GyZ L NRPSOHNVyZ LPPXQRVW\Pulacyjnych typu ISCOM2VWDWQLRSRGMWRWDNHSUyERSUDFRZDQLDELRSUeSDUDWyZ QDMQRZV]HM JHQHUDFML WM V]F]HSLRQHN JHQHW\F]Q\FK. Niestety, doW\FKF]DVRZH Z\QLNL EDGD QLH GRZRG] PROLZRFL X]\VNDQLD X V]F]HSLoQ\FKNRWyZRGSRZLHGQLHJRSR]LRPXRGSRUQRFLSURWHNF\MQHM]DEH]SLHF]a-
449
MFHM ZUDOLZH NRW\ SU]HG ]DNDHQLHP L UR]ZRMHP FKRURE\ Z SU]\SDGNX

kontaktu z wiruVHP),93U]\SXV]F]DOQLHSU]HV]NRGMHVWQLHW\ONR]RRQ\
charakter odpowiedzi immunologicznej ustroju na antygen szczepionkowy,
DOH SU]HGH ZV]\VWNLP ROEU]\PLD ]PLHQQR DQW\JHQRZD OHQWLZLUXVyZ, w
VWRSQLX MHV]F]H ZLNV]\P QL WR PD PLHMVFH Z SU]\SDGNX ZLUXVD JU\S\
3RQDGWRG]LNLPROLZRFLUHSOLNDFMLZLUXVD),9ZPRQRF\WDFK i makrofagach X V]F]HSLRQ\FK NRWyZ PRH GRFKRG]L SDUDGRNVDOQLH GR QDVLOHQLD
procesu chorobowego na zasadzie fenomenu ADE (antibody dependent enhancementSRGREQLHMDNWRVLG]LHMHZ]DNDHQLDFKNRURQDZiUXVRZ\FKNRWyZ
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. Wirus niedoboru immunologicznego NRWyZMHVW]DUD]NLHPFKRURERWZyUF]\PZ\F]QLHGODWHJRJDWXnNX ]ZLHU]W L QLH Z\GDMH VL DE\ E\ ]DNDQ\ GOD F]RZLHND :SUDZG]LH Z
warunkach in vitro Z\ND]DQR PROLZR QDPQDDQLD VL WHJR ZLUXVD Z KoGRZOL NRPyUHN OXG]NLFK DOH GRW\F]\R WR W\ONR V]F]HSyZ ]DUD]ND ] JHQeW\F]QLH]PRG\ILNRZDQVHNZHQFMJHQXenvNRGXMFHJRELDNDRWRF]NRZH
450
&+252%<.27:
=DNDHQLDNRURQDZLUXVRZHNRWyZ
(ang. feline coronavirus infections)
=DNDHQLD Z\ZR\ZDQH SU]H] ZLUXV\ ] URG]LQ\ Coronaviridae V V]HURNR

UR]SU]HVWU]HQLRQH Z SRSXODFML NRWyZ L PRJ SU]HELeJD Z WU]HFK IRUPDFK
NOLQLF]Q\FK : ZLNV]RFL SU]\SDGNyZ VWR LQIHNFMHEH]REMDZRZH OXE FeFKXMFHVLDJRGQ\PVWDQHP]DSDOQ\PMHOLWLELHJXQN6SRUDG\F]QLHQDWoPLDVW GRFKRG]L PRH GR UR]ZRMX ]DSDOHQLD RWU]HwQHM NWyUH NRF]\ VL
]HMFLHPPLHUWHOQ\P=SXQNWXZLG]HQLDSDWRJHQH]\LNOLQLNL]DNDHNRUoQDZLUXVRZ\FK X NRWyZ LVWRWQH V MHG\QLH WH NWyUH V Rdpowiedzialne za
PLHUWHOQH Z VNXWNDFK ]DSDOHQLH RWU]HZQHM : QLQLHMV]\P RSUDFRZDQLX ]aNDQH]DSDOHQLHRWU]HZQHMNRWyZ FIP (feline infectious peritonitis) oraz koroQDZLUXVRZH ]DSDOHQLH MHOLW NRWyZ ]RVWDQ ]DWHP WUDG\F\MQLH SRWUDNWRZDQH
MDNRRGUEQHMHGQRVWNLFKRURERZH]XZ]JOGQLHQLHPLFKZVSyOQHMetiologii.
Terminem wirus FIP (FIPVRNUHODVLWX]PXWRZDQHV]F]HS\NRURQDZLUuVyZNRWyZ)FR9feline coronavirusFHFKXMFHVLVLOQFKRURERWZyUF]oFL
ZRGUyQLHQLXRGNRURQDZLUXVyZMHOLWRZ\FK)(&9, feline enteric coronavirus)
RQLVNLHM]MDGOLZRFL
ETIOLOGIA &]\QQLNLHP HWLRORJLF]Q\P ]DNDH NRURQDZLUXVRZ\FK X
NRWyZVZLUXV\]URG]LQ\Coronaviridae (FCoVs, feline coronaviruses), twoU]FH
ZVSyOQ JUXS DQW\JHQRZ ] ZLUXVHP ]DNDQHJR ]DSDOHQLD RGND L MHOLW
ZL7*(9) oraz jego wariantem oddechowym (PRCV), z koronawirusem
SVyZ&&9) i koronawiruVDPLF]RZLHND]SRGJUXS\+&9(. Podobie
VWZRVWUXNWXUDOQHLDQW\JHQRZHSRPLG]\W\PL]DUD]NDPLMHVWQDW\OHZ\VoNLH H Z ZDUXQNDFK HNVSHU\PHQWDOQ\FK ]DNDH NRWyZ NRURQDZLUXVDPL
obcogaWXQNRZ\PL GRFKRG]L GR Z\VWSLHQLD VHURNRQZHUVML D Z QLHNWyU\FK
przypadNDFKGRZ\WZRU]HQLDNU]\RZHMRGSRUQRFLRFKURQQHM=XZDJLQD
REHFQR OLSRSURWHLQRZHMRWRF]NLZZLULRQLHNRURQDZLUXV\ VGR ZUDOiZHQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJR:\MWNRZRZPDWHULDOHZ\VXV]onym w temS&PRJ]DFKRZ\ZD]DNDQRSU]H]NLONDW\JRGQL1LVzF]MHQDWRPLDVW]Z\NHGRPRZHURGNLRGNDDMFHSURGXNRZDQHQDED]LH
podchlorynu sodowego.RURQDZLUXV\SDWRJHQQHGODNRWyZQDOHGRMHdQHM]GZyFKJUXS]DUD]NyZREHMPXMF\FKZLUXV\HQWHURSDWRJHQQH)(&9) i
ZLUXV\Z\ZRuMFH]DNDQH]DSDOHQLHRWU]HZQHM),396]F]HS\QDOHFHGR
RE\GZXJUXSVLGHQW\F]QHSRGZ]JOGHPPRUIROogicznym i antygenowym,
UyQDMHVWQDWRPLDVWSDWRJHQH]DRUD]REUD] kliQLF]Q\Z\ZR\ZDQ\FKSU]H]
QLH]DNDH5yQLFHWHVQDW\OH]QDF]FHHLQIHNFMHSRZRGRZDQHSU]H]
NRURQDZLUXV\MHOLWRZH)(&9RUD]Z\ZRXMFH]DSDOHQLHRWU]HZQHMSU]\M
WRWUDNWRZDMDNRGZDRGUEQHV\QGURP\NOLQLF]QH7DNLSRG]LDIXQNFMRQuje do dzisLDM:ZLHWOHDNWXDOQ\FKEDGDZLDGRPRMHGQDNHRE\GZD]HVSo\ FKRURERZH Z\ZR\ZDQH V SU]H] W VDP JUXS NRURQDZLUXVyZ NRWyZ
451
(FCoV) X NWyU\FK SRGF]DV UHSOLNDFML Z ]DNDRQ\FK NRPyUNDFK GRFKRG]L

stale do subtelnych zmian aparatu genetycznego o charakterze mutacji punktowych. Te drobne zmiany w genomie zarazka odpowieG]LDOQHV]D]PLDQ
ZDFLZRFL IHQRW\SRZ\FK QRZR SRZVWD\FK F]VWHN ZLUXVD D Z V]F]HJylQRFL]DPROLZRQDPQDaQLDVLZPDNURIDJDFK LZ\ZR\ZDQLD]DNDH
V\VWHPRZ\FK SURZDG]F\FK GR UR]ZRMX ZyVLNRZHM OXE EH]Z\VLNRZHM
IRUP\]DSDOHQLDRWU]HZQHMNRWyZ),31DWRPLDVWV]F]HS\NWyU\FKPROiZRFLUHSOLNDF\MQHRJUDQLF]RQHVGRNRPyUHNQDERQNDMHOLWRZHJRZ\ZoXM W\ONR PLHMVFRZ\ DJRGQ\ VWDQ zapalny przewodu pokarmowego, bez
WHQGHQFML GR XRJyOQLDQLD VL SURFHVX 1LH]DOHQLH RG SRG]LDX QD ZLUXV\
HQWHURSDWRJHQQH)(&9LZ\ZRXMFH),3),39ZREUELHNRURQDZLUuVyZNRWyZPRQDZ\UyQLGZDW\S\VHURORJLF]QH,L,,7\S,GRPLQXMHZ
populacji NRWyZQDWUHQLH(XURS\LSLHUZRWQLH]RVWDZ\L]RORZDQ\]QDU]
GyZ ZHZQWU]Q\FK NRWyZ SDG\FK ] SRZRGX ]DSDOHQLD RWU]HZQHM 7\S ,,
Z\VWSXMH JyZQLH Z NUDMDFK SR]DHXURSHMVNLFK L MHVW RQ UHNRPELQDQWHP
]DZLHUDMF\P F] PDWHULDX JHQHW\F]QHJR NRURQDZLUXVD SVyZ &&9
ZEXGRZDQHJRZJHQRPNRURQDZLUXVDNRWyZW\SX,
=DNDQH]DSDOHQLHRWU]HZQHMNRWyZ
(DF peritonitis infectiosa felis, ang. feline infectious peritonitis, FIP)

EPIZOOTIOLOGIA&KRUREDWD]RVWDDSRUD]SLHUZV]\RSLVDQDZODWDFK
Z6WDQDFK=MHGQRF]RQ\FKDODWSyQLHMZ\L]RORZDQRF]\QQLNHWLROogiczny wirusa FIPV 2EHFQLH Z\VWSXMH RQD Z SRSXODFML NRWyZ QD
ZV]\VWNLFKNRQW\QHQWDFKZW\PWDNHZ3ROVFH:LUXV ),3 atakuje przede
ZV]\VWNLP NRW\ GRPRZH 6SRUDG\F]QH SU]\SDGNL ]DFKRURZD VWZLHUG]DQR
WDNH X G]LNLFK SU]HGVWDZLFLHOL URG]LQ\ NRWRZDW\FK %DGDQLD VHURORJLF]QH
ZVND]XM H ]DNDHQLD NRURQDZLUXVRZH V V]HURNR UR]SU]HVWU]HQLRQH Z
SRSXODFML NRWyZ 3U]HV]R RJyX EDGDQ\FK ]ZLeU]W ]DZLHUD VZRLVWH
SU]HFLZFLDD ZVND]XMFH QD ZF]HQLHMV]\ NRQWDNW ] Zirusem. Natomiast w
VFKURQLVNDFKKRGRZODFKLLQQ\FKZLNVzych skupiVNDFKNRWyZWHQRGVHWHN
VLJD :LNV]R W\FK ]DNDH SRZRGRZDQ\FK MHVW QDMSUDZGRSRGRbQLHMSU]H]V]F]HS\RQLVNLHM]MDGOLZRFLOXEQLH]MDGOLZHQDOHFHGRNRURQaZLUXVyZ MHOLWRZ\FK )(&9 :\VWSRZDQLH ]DNDQHJR ]DSDOenia otrzewnej
),3GRW\F]\SRQLHMRJyOQHMSRSXODFMLNRWyZLQRWRZDQHMHVWJyZQLH
ZZLNV]\FKVNXSLVNDFKW\FK]ZLHU]WZNWyU\FKLVWQLHMVSU]\MDMFHZDUXQNL
do zainicjoZDQLD L V]HU]HQLD VL LQIHNFML URGRZLVND JG]LH E\WXMH ZLNV]D
OLF]ED ]ZLHU]W ]DZLHUDM SrzySXV]F]DOQLH ZLFHM QRVLFLHOL L VLHZFyZ ZLUXVD
NWyU\FKREHFQRQDUDDQDGXJRWUZDHNVSR]\FMZUDOLZHNRW\1RVLFLHlVWZR GRW\F]\ ] UHJX\ RVREQLNyZ R Z\VRNLP SRWHQFMDOH RGSRUQRFL NWyre
SR]HWNQLFLXVL]ZLUXVHPQLH]DFKRURZXMZIRUPLHMDZQHM&zas trwania
QRVLFLHOVWZD PRH E\ UyQLH GXJL od kilku mieVLF\ GR NLONX ODW -HOL
452
&+252%<.27:
GRFKRG]LSU]\W\PGRVLHZVWZD]MDGOLZHJRZLUXVD]DSRUHGQLFWZHPZ\G]LeOLQLZ\GDOLQQS]NDHPOLQF]\Z\G]LHOLQQosowo-JDUGRZWDNLHNRW\
PRJ VWDQRZL ]DJURHQLH GOD ZUDOLZHM SRSXODFML 6LHZVWZR PRH PLH
PLHMVFHZHZF]HVQ\PRNUHVLH]DNDHQLD]Z\NOHMHV]F]HSU]HGVWZLHUG]HQLHP
SLHUZV]\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FK'RLFKLQGXNFMLXQRVLFLHOLLVLHZFyZGoFKRG]LF]VWRSRGZS\ZHPF]\QQLNyZREQiDMF\FKRGSRUQRWDkich jak
VWUHV QDGPLHUQH ]JV]F]HQLH ]ZLeU]W ]H ZDUXQNL VDQLWDUQR-higieniczne,
NDVWUDFMHLQZD]MHSDVR\WQLF]HLNRQNXUHQF\MQLHZ\VWSXMFHFKRURE\]DND
QH]ZDV]F]DZ\ZR\ZDQHSU]H]]DUD]NLSRZRGXMFHLPPXQRVXSUHVM, np.
wirus ELDDF]NLNRWyZ)H/9) oraz FIV1LHNWyU]\DXWRU]\]ZUDFDMXZDJ
QDUROF]\QQLNyZJHQHW\F]Q\FKZSRGDWQRFLQDLQIHNFMRUD]QDLFKZS\Z
QDSU]HELHJNOLQLF]Q\L]HMFLHFKoroby.
:SUDZG]LHDGQD]UDVNRWyZGRPRZ\FKQLHMHVWV]F]HJyOQLHSUHG\VSoQRZDQD GR ]DNDHQLD ZLUXVHP ),39, jednak choroba wystSXMH F]FLHM X
NRWyZF]\VW\FKUDVQLXPLHV]DFyZ:LHVLWRSU]\SXV]F]DOQLH]W\PH
NRW\UDVRZHXWU]\P\ZDQHV]UHJX\ZZLNV]\FKKRGRwODFKQDUDRQ\FK
QD RGG]LD\ZDQLH OLF]Q\FK F]\QQLNyZ XVSRVRELDMF\FK Z W\P WRZDU]\V]
F\FKLQIHNFMLZLUXVRZ\FK,VWQLHMWDNHGRZRG\QDZ\VWSRZDQLH]ZLNV]oQHM SRGDWQRFL QD ),3 w silnie zinbredowaQHM SRSXODFML UDVRZ\FK NRWyZ
domowych.
1D]DNDHQLHZLUXVHP),39 QDMEDUG]LHMSRGDWQHVNRW\PRGHZZLHNX
RGPLHVLF\GRODWRUD]NRW\VWDUHZZLHNXODW:GX\FKJUXSDFK
NRWyZZNWyU\FK),3 Z\VWSXMHHQGHPLF]QLHZVNDQLNL]DFKRURZDOQRFLV
QDMQLV]H ZUyG RVREQLNyZ Z ZLHNX RG 13 lat. )DNW WHQ PRH E\ Rd]ZLHUFLHGOHQLHPQLHGRMU]DRFLV\VWHPXLPPXQRORJLF]QHJRXPRG\FK]ZLeU]W MDN UyZQLH VWDQX Z\F]HUSDQLD RGSRUQRFL X NRWyZ VWDUV]\FK :LUXV
DWDNXMHNRW\EH]Z]JOGXQDSHQDMF]FLHMRVRbQLNLRVDELRQHZJRUV]HM
kondycji, zarobaczRQH OXE FKRUH .RW\ WUZDOH ]DNDRQH FKoUXMFH ZUyG
W\SRZ\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK ]DSDOHQLD RWU]HZQHM MDN UyZQLH EH]REMaZRZLQRVLFLHOHLVLHZF\NRURQDZLUXVyZZ\GDODMF\]DUD]HNGRURGRZLVND
VWDQRZL SRGVWDZRZH RJQLZR Z DFXFKX HSLGHPLologicznym FIP. Do
]DNDHQLD ZUDOLZ\FK NRWyZ PRH GRFKRG]L GURJ DOLPHQWDUQ SRSU]H]
NRQWDNW ] RGFKRGDPL OXE GURJ LQKDODF\MQ = XZDJL QD ZUDOLZR NRUoQDZLUXVyZQDF]\QQLNLURGRZLVND]HZQWU]QHJRPQLHMV]UROZHSL]RRWLoORJLL FKRURE\ RGJU\ZD NRQWDNW ] ZWyUQ\P UyGHP ]DNDHQLD WM ] ]DQLeczyszczonymi wirusem pomieszczeniami, naczyniami do karmienia, sprz
WHP SLHOJQDF\MQ\P LWS 'XH SUDZGRSRGRELHVWZR Z\VWSowania mutacji
ZREUELHJHQRPXNRURQDZLUXVyZSURZDG]F\FKGR]ZLNV]HQLD]MDGOLZoFLW\FK]DUD]NyZR]QDF]DHQDZHWSRMHG\QF]HNRW\XWU]\P\ZDQHZFLVHM
L]RODFML DOH EGFH QRVLFLHODPL NRURQDZLUXVyZ MHOLWowych (FECV PRJ
WHRUHW\F]QLH]DFKRURZDQD),3
453
PATOGENEZA FIP XNRWyZMHVW]RRQDLQLHGRNRFDMHVzcze poznana.

2ERN PROLZRFL ]DNDHQLD GURJ DOLPHQWDUQ L DHURJHQQ SUDZGRSRGRbQLH F]VWR PDM PLHMVFH LQIHNFMH UyGPDFLF]QH SURZDG]FH GR SRURQLH
RUD] REXPLHUDQLD ]DURGNyZ L SRGyZ =DNDHQLD UyGPDFLF]QH SU]\SXVzF]DOQLH V Z\QLNLHP G]LDDQLD VWUHVX ]ZL]DQHJR ] FL FR SUowadzi do
uaktywnienia latentnych ognisk wirusa w organizmie samicy i przenikania
]DUD]NyZSU]H]R\VNR]DSRUHGQLFWZHPRVRF]DOXEOHXNRF\WyZ*yZQ
GURJ ]DNDHQLD NRWyZ Z RNUHVLHSRVWQDWDOQ\P MHVW GURJD DOLPHntarna. Do
LQIHNFMLX]ZLHU]WGRURV\FKGRFKRG]LQDRJyZZ\QLNXGXHMWUZDMFHJR
FLVHJR NRQWDNWX NRWyZ FKRU\FK OXE EH]REMDZRZ\FK Qosicieli z kotami
]GURZ\PL 8 PRG\FK NRFLW ]DNDHQLH PD PLHMVFH QDMF]FLHM SR RNUHVLH
]DQLNXRGSRUQRFLVLDURZHMNWyUDFKURQLMHSU]H]SLHUwszych 610 tygodni
\FLD
:VWSQDUHSOLNDFMDZLUXVD),3 PDPLHMVFHZERQLHOX]RZHMJDUGDZ
PLJGDNDFK RUD] Z NRPyUNDFK QDERQNRZ\FK ERQ\ OX]RZHM SU]HZRGX
SRNDUPRZHJR=DUD]HNVWZLHUG]DQ\MHVWZW\FKPLHMVFDFKZFLJXJRG]LQ
SR HNVSR]\FML :VWSQHM UHSOLNDFML ZLUXVD QLH WRZDU]\V] DGQH NOLQLF]QLH
XFKZ\WQHREMDZ\NWyUHSRMDZLDMVLQDMZF]HQLHMSR14 dniach po zakaHQLX:W\PRNUHVLHZLUXV SU]HPLHV]F]DVLZNLHUXQNXUHJLRQDOQHMWNDQNL
OLPIDW\F]QHM JG]LH GRFKRG]L GR ]DNDHQLD PRQRF\WyZ L PDNURIDJyZ, weZQWU] NWyU\FK ]DUD]HN XOHJD GDOV]HPX QDPQDDQLX ,QIHNFMD PDNURIDJyZ
SURZDG]L GR UR]SU]HVWU]HQLDQLD ZLUXVD SR FD\P RUJDQizmie, a proces ten
QRVL QD]Z ZLUHPLL ]ZL]DQHM ] NRPyUNDPL cell associated viraemia 7 ZaFLZR DWDNRZDQLD PDNURIDJyZ PDM Z\F]QLH V]F]HS\ ZLUXVD ),3 Z
RGUyQLHQLXRGLQQ\FKNRURQDZLUXVyZQLHZ\ZRXMF\FK]DSDOHQLDRWU]HwQHMJyZQLH)(&9NWyU\FKUHSOLNDFMDRJUDQLF]RQDMHVWGRQDERQNDMHOLWowego i regionalnych w]yZ FKRQQ\FK 'XH LORFL ]DNDQ\FK F]VWHN
ZLUXVD),3]QDMGXMVLZHZQWU]NoPyUHNHUQ\FKZWDNLFKQDU]GDFKMDN
ZWUREDRWU]HZQDWU]HZQDRSXFQDERQDQDF]\QLRZDJDNLRF]QHMRSRQ\
Py]JRZHRUD]Z\FLyNDNRPyUPy]JRZ\FKLNDQDXNUJRZHJR=DNDRQH
NRW\ Z\WZDU]DM SU]HFLZFLDD SU]eFLZNR UyQ\P NRPSRQHQWRP ZLUXVD
NWyUHF]FVL]DQW\JHQHPQLHFKURQLMHGQDNSU]HGUR]ZRMHPLQIHNFML:
LVWRFLH ),3 MHVW FKRURE NRPSOHNVyZ LPPXQRORJLF]Q\FK, Z NWyUHM NUFH
przeFLZFLDDQLHW\ONRQLHHOLPLQXM]DUD]ND]RUJDQL]PXDOHPRJZ]PDJD
QDVLOHQLH REMDZyZ NOLQLF]Q\FK =MDZLVNR WR RNUHODQH MHVW IHQRPHQHP
Z]PRFQLHQLD ]DOHQHJR RG SU]HFLZFLD ADE (antibody dependent enhancement,PZ\V]HPLDQRSU]HFLZFLDX]DNDRQHJRNRWDW\PZLFHMZ\WZaU]DQ\FK MHVW NRPSOHNVyZ LmPXQRORJLF]Q\FK .UFH NRPSOHNV\ DQW\JHQSU]HFLZFLDR SU]yF]DM VL GR PDNURIDJyZ ]D SRUHGQLFWZHP IUDJPHQWX
Fc immunogloguOLQ &] ] QLFK MHVW IDJRF\WRZDQD Z ZLNV]RFL MHGQDN
ZLUXVQLHMHVWQHXWUDOL]RZDQ\OHF]QDPQDDVLZHZQWU]IDJRF\WyZSURZaG]FGRLFKGHVWUXNFMLDQDVWSQLHGRFKRG]LGR]DNDHQLDNROHMQ\FKNRPy
UHNHUQ\FKLF\NOSRZWDU]DVL:ROQHNRPSOHNV\LPPXQRORJLF]QH]QDMGu-
454
&+252%<.27:
MFHVLZXNDG]LHNUHQLDVGHSRQRZDQHZFLDQLHZRVRZDW\FKQDF]\
NUZLRQRQ\FKJG]LHSU]\XG]LaOHGRSHQLDF]DSURZDG]GRLFKXV]NRG]HQLD
3URFHV WHQ SU]\ELHUD IRUP ]ORNDOL]RZDQHM UHDNFML QDGZUDOLZRFL W\SX $rWKXVD ,,, W\S QDGZUDOLZRFL 2EMDZLD VL WR ]ZLNV]RQ SU]HSXV]F]DOQoFLQDF]\RUD]REHFQRFLPLNUR]DNU]HSyZDZNRQVHNZHQFMLJURPDG]eQLHP S\QX ]DSDOQHJR Z MDPDFK FLDD 2VDG]DQLH VL NRPSOHNVyZ Z NbNDFKQHUNRZ\FKJDFHRF]QHMF]\ZFHQWUDOQ\PXNDG]LHQHUZRZ\PSURZadzi do uszkodzenLDQDU]GyZ
=DSDOHQLH RWU]HZQHM X NRWyZ PRH SU]\ELHUD GZLH UyQH IRUP\ :
SLHUZV]HMW]ZIRUPLHZ\VLNRZHMOXEPRNUHMGRFKRG]LGRUR]ZRMXSURFeVyZ]DSDOQ\FKZREUELHRWU]HZQHMWU]HZQHMRSXFQHMLVLHFLF]HPXWRZaU]\V]\ DNXPXODFMD GXHM LORFL S\QX ERJDWHJR Z ELDNRL ZyNQLN Z MDPLH
brzusznej i jamie klatki piersiowej. W drugiej formie FIP zmiaQ\PDMSRVWD
]LDUQLQLDNyZ ]DSDOQ\FK ]ORNDOL]RZDQ\FK JyZQLH Z QDU]GDFK PLV]oZ\FK WDNLFK MDN Z]\ FKRQQH NUH]NRZH L QHUNL D WDNH Z ERQLH QDF]yQLRZHMJDNLRF]QHMPy]JXLUG]HQLXNUJowym. W tej formie nie dochodzi
GRJURPDG]HQLDVLS\QX]DSDOQHJRZMaPDFKFLDDLGODWHJRQD]\ZDQDMHVW
RQDIRUPEH]Z\VLNRZOXEVXFK
:\VWSLHQLHX]DNDRQHJRNRWDSRVWDFLZ\VLNowej lub suchej FIP uzaOHQLRQHMHVW SU]HGH ZV]\VWNLPRG VWDWXVX LPPXQRORJLF]QHJR ]ZLHU]FLD D
Z V]F]HJyOQRFL RG SRWHQFMDX RGSRUQRFL W\SX NRPyUNRZHJR :LDGRPR
H SU]HFLZFLDD SRMDZLDMFH VL Z SU]HELHJX LQIHNFML QLH VSHQLDM UROL
ochronneM D QDZHW PRJ SRJELD QDVLOHQLH REMDZyZ NOLQLF]Q\FK =DWHP
QDMZDQLHMV]\P F]\QQLNLHP U]XWXMF\P QD NOLQLF]Q\ SU]HELHJ FKRUoby oraz
MHM ]HMFLH MHVW UR]ZyM RGSRUQRFL NRPyUNRZHM G]LNL NWyUHM ]DNDRQH Pakrofagi ]DZLHUDMFHF]VWNLZLUXVDVQLV]F]RQHSU]H]OLPIRF\W\ cytotoksyczQH8NRWyZXNWyU\FKGRFKRG]LGRUR]ZRMXVLOQHMRGSRUQRFLW\SXNRPyrNRZHJRF]VWRQLHVWZLHUG]DVLDGQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKFKRUoby lub
VRQHRJUDQLF]RQHGR SU]HPLMDMFHMJRUF]NLSRZLNV]HQLDZ]yZFKRnQ\FKNUH]NRZ\FKRUD]DJRGQ\FK]ORNDOL]RZDQ\FK]PLDQSU]\SRPiQDMF\FK
IRUP EH]Z\VLNRZ 1DWRPLDVW F]FLRZD OXE EDUG]R VDED RdSRUQR
NRPyUNRZD SURZDG]L GR UR]ZRMX NOLQLF]QHM IRUP\ FKRURE\ 8 NRWyZ ZytwDU]DMF\FKSU]HFLZFLDDSU]HFLZNRZLUXVRZL),3LMHGQRF]HQLHQLHUHDJuMF\FKVNXWHF]QRGSRZLHG]LNRPyUNRZGRFKRG]L]Z\NOHGRZ\VWSLHQLD
Z\VLNRZHMIRUP\),3)RUPDEH]Z\VLNRZDSRMDZLDVLQDWoPLDVWXNRWyZ
] F]FLRZ RGSRUQRFL NRPyUNRZ WM WDN NWyUD MHVW ZyVWDUF]DMFD GR
]ORNDOL]RZDQLDZLUXVDZRNUHORQ\FKQDU]GDFKDOHMHGQRF]eQLH]E\WVDED
DE\ WUZDOH ]DKDPRZD SRVWS FKRURE\ 3RZVWDMFH ZyZF]DV ]LDUQLQLDNL
]DSDOQH XPLHMVFDZLDM VL SU]HZDQLH Z UHMRQDFK Z NWyU\FK Gochodzi do
nagromadzeniDQLHZLHONLHMLORFLNRPyUHNHUQ\FK]DZLHUDMcych wirus. Tego
W\SX]PLDQ\]LDUQLQLDNRZDWHPDM]EOLRQQDWXUGRVWZLHUG]DQ\FKZSU]eELHJXJU]\ELFJERNLFKRUD]JUXOicy.
455
5R]ZyMV]\ENLHMLVNXWHF]QHMRGSRZLHG]LLPPXQRORJLF]QHMW\SXNRPyrkowego chroni zDNDRQHNRW\SU]HGMDZQSRVWDFLFKRURE\1LHSURZDG]L

RQD MHGQDN GR FDNRZLWHM HOLPLQDFML ZLUXVD ] RUJDQL]PX L WDNLH ]ZLHU]WD
F]VWRSR]RVWDM]DNDRQHODWHQWQLH5HDNW\ZDFMDXWDMRQHJR]DNDHQLDPRH
PLH PLHMVFH SRG ZS\ZHP G]LDDQLD F]\QQLNyZ VWUHVRZ\ch zwizanych z
RGVDG]DQLHP NRFLW ]PLDQ PLHMVFD SRE\WX ]DELHJDPL FKLUXUJLF]Q\PL NaVWUDFMH FL L ODNWDFM D WDNH SU]\ ZVSyLVWQLHQLX LQQ\FK FKRUyE ]DND
Q\FK WDNLFK MDN ELDDF]ND NRWyZ L QLHGREyU LPPXQRORJLF]Q\ XSROHG]DM
F\FK RGSRUQR 8 ]DNDRQ\FK ODWHQWQLH RVREQLNyZ GRFKRG]L GR Z\WZoU]HQLDVWDQXUyZQRZDJLSRPLG]\]GROQRFLZLUXVDGRUHSOLNDFMLLZ\ZRyZDQLDZLUHPLLDSRWHQFMDHPRGSRUQoFLW\SXNRPyUNRZHJR6WDQWHQE\ZD
RNUHODQ\ PLDQHP QRVLFLHOVWZD LPPXQRORJLF]QHJR. Przypuszczalnie koty
EGFH QRVLFLHODPL LPPXQROogicznymi FIPV RNUHVRZR Z\GDODM ]MDGOLZ\
]DUD]HNLSU]H]WRPRJVWDQRZLUyGR]DNDHQLDGODZUDOLZ\FK]ZLHU]W
1LHZLHONLHJR VWRSQLD ZLUHPLD GR NWyUHM GRFKRG]L RNUHVRZR X ]DNDRQ\FK
latentnie koWyZZU]HF]\ZLVWRFLVSHQLDUROPHFKDQL]PXSRGWU]\PXMFHJR
VWDWXV RGSRUQRFL NRPyUNRZHM QD ]DVDG]LH VSU]HQLD ]ZURWQHJR -HOL X
QRVLFLHOL LPPXQRORJLF]Q\FK GRMG]LH GR FDNRZLWHM OLNZLGDFML ZLUXVD ),3 w
RUJDQL]PLHWUDFRQHWDNHSoWHQFMDRGSRUQRFLNRPyUNRZHMVWDMFVLW\P
VDP\PZSHQLSRGDWQ\PLQDSRQRZQH]DNDHQLH]MDGOLZ\PZLUXVHP
OBJAWY KLINICZNE:VWSQHREMDZ\NOLQLF]QH]DNDHQLDZLUXVHP),3
V]UHJX\PDRVSHF\ILF]QHLPRJSRMDZLDVLGRSLHURSRXS\ZLHW\JoGQL PLHVLF\ OXE ODW SR SLHUZRWQ\P ]DNDHQLX NRURQDZLUXVHP 8 F]FL
NRWyZREVHUZXMHVLDJRGQH]PLDQ\]DSDOQHZREUELHJyUQ\FKGUyJRGGechoZ\FK NLFKDQLH ]DZLHQLH L ZRGQLVW\ Z\S\Z ] RF]X X LQQ\FK DJRGQH
REMDZ\]HVWURQ\SU]HZRGXSRNDUPRZHJR&]VWRSRMDZLDVLGXJRWUZDD
faluMFD JRUF]ND QLH XVWSXMFD SR SRGDQLX DQW\ELRW\NyZ RUD] VWRSQLRZD
XWUDWDDSHW\WXLPDV\FLDD:RNUHVLHDJRQDOQ\PFLHSRWDZHZQWU]QDREQiDVLGRZDUWRFLVXEQRUPDOQ\FKRUD]REVHUZXMHVLREMDZ\V]RNX&KRUoEDWUZDRGGRW\JRGQLF]DVHPGXHM8 niewielkiego odsetka chorych
NRWyZ GRFKRG]L GR VSRQWDQLF]QHJR XVWSLHQLD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L SoZURWXGR]GURZLDMDNNROZLHNF]]QLFKSR]RVWDMHQRVLFLelami wirusa.
KliniczniHZ\UyQLDVLGZLHJyZQHIRUP\),3 SRVWDZ\VLNRZL
EH]Z\VLNRZ VXFK 8 ZLHOX NRWyZ Z\VWSXMH IRUPD PLHV]aQD 3RVWD
Z\VLNRZDPRNUDGRW\F]\-SU]\SDGNyZ),3XNRWyZLFHFKXMHVL
DNXPXODFMGXHMLORFLS\QXERJDWHJRZELDNR w jamie otrzewnowej i/lub
RSXFQRZHM 8 SRGRD WHM SRVWDFL NOLQLF]QHM OH\ UHDNFMD LPPunologiczna
W\SX $UWKXVD Z NWyUHM NRPSOHNV\ LPPXQRORJLF]QH DQW\JHQ-SU]HFLZFLDR
XV]NDG]DMGUREQHQDF]\QLDNUZLRQRQHXPROLZLDMFSU]eFKRG]HQLHELDHN
RVRF]DRUD]S\QyZGRMDPFLDD8FKRU\FKNRWyZVWZLHrG]DVLZyZF]DV
SRVWSXMFHQLHEROHVQHSRZLNV]DQLHVLSRZRNEU]XVznych, spowodowane
QDJURPDG]HQLHP VL S\QX ZRGREU]XV]H 8 VDPLF WDNL VWDQ PRH E\
456
&+252%<.27:
P\ORQ\]FL:SU]\SDGNyZIRUP\Z\VLNRZHMS\QPRHVLJUoPDG]LZMDPLHRSXFQRZHM:yZF]DVNRW\Z\ND]XMQLHFKGRUXFKXRUD]
GXV]QR 6SRUDG\F]QLH GRFKRG]L PRH GR DNXPuODFML S\QX Z ZRUNX
osierdziowym lub w mosznie.
3RVWDEH]Z\VLNRZDVXFKDUR]ZLMDVL]UHJX\ZROQLHMRGZ\VLNRZHM
LFHFKXMHVL Z\VWSRZDQLHP]PLDQRFKDUDkterze ropno-ziarniniakowatym w
UyQ\FKQDU]GDFKLXNDGDFK:SLHUZV]HMID]LHFKRURE\PRHGRFKRG]L
GRDNXPXODFMLQLHZLHONLFKLORFLS\QXZMDPDFKFLDD*yZQH]PLDQ\SDWoORJLF]QHVZ\QLNLHPPRELOL]DFMLLPPXQRORJLF]QHMNRPyUHNXNDGXREURnQHJR RUJDQL]PX SURZDG]FHM GR SoZVWDZDQLD ]ORNDOL]RZDQ\FK QDFLHNyZ
RNRRQDF]\QLRZ\FK Z PLV]X WNDQNRZ\P ]RRQ\FK ] NRPyUHN ]DSDlQ\FKJyZQLHQHXWURILOyZOLPIRF\WyZPDNURIDJyZ LNRPyUHNSOD]PDW\Fznych 1DFLHNL WH SRZRGXM PLHMVFRZ PDUWZLF WNDQHN RUD] XSROHG]HQLH
IL]MRORJLF]QHM IXQNFML QDU]GyZ 3URFHVHP FKRURERZ\P PRH E\ REMW\
SUDNW\F]QLHNDG\QDU]GLXNDGVWGFKDUDNWHU\VW\F]QFHFKIRUP\VXFKHM
FIP MHVW ]QDF]QD UyQRURGQR REVHUZoZDQ\FK REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L
zmian sekcyjnych. Stwierdzane zmiany dotyF] QDMF]FLHM JDNL RF]QHM GR
SU]\SDGNyZFHQWUDOQHJRXNDGXQHrZRZHJRLQDU]GyZPLV]RZ\FK
MDP\EU]XV]QHM6SRUDG\F]QLHPRJSRMDZLDVL]PLDQ\ZMDPLHNODWNLSLHrVLRZHMWDNLHMDN]DSDOHQLHRSXFQHMLQaVLHUG]LD]DSDOHQLHPLQLDVHUFRZHJR
RUD]QDFLHF]HQLDRNRRRVNU]HORZH]RRQH]NRPyUHN]DSDOQ\FK=PLDQ\WH
QLHVMHGQDNZLGRF]QHZUXW\QRZ\PEDGDQLXNOLQLF]Q\P:REUELHMDP\
EU]XV]QHMSURFHVRJUDQLF]RQ\MHVWGRZ]yZFKRnnych krezkowych, nerek,
RWU]HZQHMWU]HZQHMLVLHFLU]DG]LHMGRW\F]\ZWURE\LWU]XVWNL3RZLNV]RQH
Z]\ FKRQQH L QHUNL V ] UHJX\ Z\F]XZDOQH EDGDQLHP SDOSDF\MQ\P 2
uszkodzHQLXQHUHNZLDGF]\]ZLNV]RQHSUDJQLHQLHLF]VWHRGGDZDQLHPoF]X2EMDZHPXV]NRG]HQLDZWURE\MHVWyWDF]ND. Przy uszkodzeniu trzustNL SRMDZLDM VL Z\PLRW\ ELHJXQND i cukrzyca 3R ]DMFLX SURFHVHP FKoroERZ\P FHQWUDOQHJR XNDGX QHUZRZHJR REVHUZXMH VL QDSDG\ SDGDF]NRZH
]DEXU]HQLDEGQLNRZHQLHGRZDG\NRF]\QW\OQ\FK]DEXU]HQLDNRRUG\Qacji ruchowej, przeF]XOLF ]DEXU]HQLD RVRERZRFL RWSLHQLH QHXURSDWLH
obwodowe, drgawki, nietrzymanie moczu, wodoJRZLH RF]RSOV SU]HFKyODQLHJRZ\RUD]NUFHQLHVLZNRR:JDFHRF]QHMVWZLHUG]DVL]PLDQ\
zapalne o charakterze ropno-ziarniniakowatym i martwicowym, zlokalizoZDQH ZRNy QDF]\ WF]yZNL L FLDND U]VNRZHJR ]DSDOHQLH QDF]\QLyZNL,
]RJLQDURJyZFHZ\OHZ\NUZDZHRUD]Z\VLNURSQ\ZSU]HGQLHMNRPRU]H
oka, zapaleQLH VLDWNyZNL L Z\EURF]\Q\ QD VLDWNyZFH NWyU\P WRZDU]\V]\
F]VWRRGZDUVWZLHQLHVLDWNyZNLSURZDG]FHGROHSRW\3RQDGWRREVHUZXMH
VL SU]eNUZLHQLH RUD] ]DVWyM NUZL Z QDF]\QLDFK WZDUGyZNL L ]PQLHMV]HQLH
FLQLHQLD ZHZQWU]JDNRZHJR =PLDQRP QDU]GRZ\P Z SRVWDFL EH]Z\VL
NRZHM ),3 PRJ WRZaU]\V]\ REMDZ\ PDR VSHF\ILF]QH WDNLH MDNJRUF]ND
XWUDWDPDV\FLDDGepresja, anemia LRVDELHQLH
457
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE&KDUDNWHU\VW\F]QFHFK),3 u koWyZ MHVW Z\VWSRZDQLH ]PLDQ URSQR-]LDUQLQLDNRZDW\FK : IRUPLH Z\VLNoZHMFKRURE\]PLDQ\WHPDMSRVWDZ\QLRV\FKRGJUDQLF]RQ\FKOXE]OHZDM

F\FK VL]H VRE WDUF]HN EDUZ\ ELDDZHM R UHGQLF\ GR PP ]ORNDlizowaQ\FK QD RWU]HZQHM WU]HZQHM L RSXFQHM SXFQHM 6WZLHUG]D VL WDNH SRJUuELHQLHRUD]REU]NVLHFLNWyUDMHVWRENXUF]RQDZRNyOHG]LRQ\LRGND:
IRUPLHEH]Z\VLNRZHM]LDUQLQLDNL PDMUyQHUR]PLDU\]DOHQLHRGURG]DMX
QDU]GX ]DMWHJR SURFHVHP FKRURERZ\P : REUELH FHQWUDOQHJR XNDGX
QHUZRZHJR L JDNL RF]QHM VWZLHUG]D VL ]PLDQ\ R EDUG]R ]UyQLFRZDQHM
ZLHONRFL SoF]ZV]\ RG QLHGRVWU]HJDOQ\FK JR\P RNLHP GR UHGQLF\ 2
PPOXEZLNV]\FK=PLDQ\QDRWU]HZQHMNUH]FHLVLHFLPDMZ\JOGLZLHlNRDQDORJLF]QHMDNZSRVWDFLZ\VLNRZHM=QDF]Q\FKUR]PLDUyZ]LDUQLQLaNL R UHGQLF\ GR NLONX FP VWZLHUG]DQH V Z QHUNDFK Z]DFK FKRnnych
NUH]NRZ\FKLZWURELH=LDUQLQLDNLURSQHXPLHMVFDZLDMVLSU]HZDQLHZoNyPD\FKQDF]\\OQ\FKF]HPXWRZDU]\V]\]DSDOHQLH\LWNDQNLRNRo\OQHM=LDUQLQLDNLWRZDU]\V]FHIRUPLHZ\VLNRZHM),3]DZLHUDMZHZQWU]
GXLORPDUWZ\FKUHV]WHNNRPyUNRZ\FKLQHXWURILOyZRWRF]onych przez
makrofagi, limfocyty LNRPyUNL SOD]PDW\F]QH:RNyW\FK]PLDQGRFKRG]L
do akumuODFML ZyNQLND RUD] S\QX Z\VLNRZHJR ERJDWHJR Z ELDNR :
formie bezwyVLNRZHM VWZLHUG]D VL ZLNV] LOR ZyNQLND Z RWRF]HQLX
]LDUQLQLDNyZ URSQ\FKDZHZQWU]]PLDQZLFHMOLPIRF\WyZ LNRPyUHNSOazmatycznych 1D RJy QLH VWZLHUG]D VL QDWRPLDVW REHFQRFL S\QX Z\VL
NRZHJR ] Z\MWNLHP SRF]tNRZ\FK VWDGLyZ FKRURE\ =PLDQ\ URSQR]LDUQLQLDNRZDWH ]ORNDOL]RZDQH V JyZQLH SRZLHU]FKQLRZR &]FLRZR
PRJ RQH MHGQDN REHMPRZD WDNH RWDF]DMFH WNDQNL GR NWyU\FK SURFHV
UR]SU]HVWU]HQLDVLZ]GXQDF]\\OQ\FK3URZDG]LWRGRSRZVWDQLDRJQiVNRZ\FKQDFLHNyZZWNDQFHPLQLRZHMLPLV]XQDU]GRZ\P]RRQ\FK]
PLHV]DQLQ\NRPyUHN]DSDOQ\FK
ROZPOZNAWANIE. Podejrzenie FIP QDVXZD NDG\ SU]\SDGHN VWZLHrG]HQLDXNRWyZREMDZyZQLHVSHF\ILF]Q\FKWDNLFKMDNJRUF]NDQLHXVWSXM
FDSRSRGDQLXDQW\ELRW\NyZ]HVDPRSRF]XFLHXWUDWDPDV\FLDDLSU]HZOeNHZ\QLV]F]HQLH1LHVWHW\ZLHOHLQQ\FKMHGQRVWHNFKRURERZ\FKZ\VWSXM
F\FKXNRWyZSU]HELHJDZUyGSRGREQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKQSJU]\EiFH QDU]GRZH, stany zapalne przewodu pokarmowego na tle wirusowym i
EDNWHU\MQ\PFKRURE\ZWURE\LQHUHNQRZRWZRU\]DNDHQLDUHWURZLUXVRZH
(FeLV i FIV), toksoplazmoza 5R]SR]QDQLH Z\VLNRZHM IRUP\ ),3 MHVW
aWZLHMV]H]XZDJLQDREHFQRRUD]FKDUDNWHU\VW\F]QHFHFK\ELRFKHPLF]QH
S\QX Z\VLNRZHJR 7UXGQLHMV]H MHVW QDWRPLDVW SU]\yciowe rozpoznanie
formy VXFKHM ),3 SRQLHZD REMDZ\ NOLQLF]QH V EDUG]R ]UyQLFRZDQH OXE
PDR VSHF\ILF]QH D Z\QLNL EDGD ODERUDWRU\MQ\FK QLH V GR FKDUDNWHUyVW\F]QH'ODWHJRMHG\QPHWRGSU]\\FLRZSRWZLHUG]DMFOXEZ\NOXF]DM
458
&+252%<.27:
FSRGHMU]HQLHSRVWDFLEH]Z\VLNRZHM),3MHVWELRSVMDQDU]GRZDRUD]EDGanie histopatologiczne.
:ZLHOXSU]\SDGNDFK]DNDHZLUXVHP),39 XNRWyZSRPRFQHZURzSR]QDQLX VWDMH VL EDGDQLH KHPDWRORJLF]QH EDGDQLH ELRFKemiczne krwi i
S\QX Py]JRZR-UG]HQLRZHJR RUD] EDGDQLH S\QX Z\VLNRZHJR JURPadz
FHJR VL Z MDPDFK FLDD =PLDQ\ KHPDWRORJLF]QH V SRGREQH Z RE\GZX
IRUPDFK FKRURE\ L ]DOHQH RG QDVLOHQLD RUD] SURJUHVML SURFHVX D WDNH RG
URG]DMX]DNDHNRQNXUHQF\MQ\FK8ZLHOXNRWyZVWZLHUG]DVLOHXNRF\WR]
]QHXWURILOL LOLPIRSHQL RUD]DJRGQDQHPL QRUPRF\WDUQ i normochroPLF]Q6LOQLHMV]DQHPLREVHUZXMHVLZSU]\SDGNXUyZQRF]HVQHJR]DNaHQLDZLUXVHPELDDF]NL (FeLVOXEULNHWVMHaemobartonella felis. W badaniach
ELRFKHPLF]Q\FKVWZLHUG]DVLZ]URVWSR]LRPXELDNDFDNRZLWHJRZVXURZiF\NUZLGRZDUWRFLSRZ\HMJO'oW\F]\WRRNRRNRWyZ]IRUP
Z\VLNRZLNRWyZ]IRUPEH]ZyVLNRZ),3:]URVWSR]LRPXELDND
Z VXURZLF\ VSRZRGRZDQ\ MHVW JyZQLH ]ZLNV]HQLHP LORFL IUDNFML JOREXOiQRZHM Z RGSRZLHG]L QD WUZD VW\PXODFM DQW\JHQRZ XNDGX LPPXQROogicznego oraz zwi]DQ]W\PQLHNRQWURORZaQSURGXNFMELDHN]DSDOQ\FKL
SU]HFLZFLD 'R F]VW\FK ]PLDQ QDOH\ WDNH KLSRDOEXPLQHPLD i azotemia.
Inne zmiany bioFKHPLF]QH V PQLHM FKDUDNWHU\VW\F]QH L REHMPXM Z]URVW
poziomu fibrynogenu NUHDW\QLQ\ ELOLUXELQ\ L HQ]\PyZ ZWURERZ\FK %aGDQLH S\QX Py]JRZR-UG]HQLRZHJR SRFKRG]FHJR RG NRWyZ ] ),3 PRH
QLHZ\ND]\ZDDGQ\FK]PLDQ]ZDV]F]DJG\SURFHVFKRURERZ\PDFKDUDkter ogniskowy lub zlokalizowany jest w przestrzeni podkomorowej. Natomiast w przypadNX ]DMFLD RSRQ Py]JRZ\FK Z S\QLH Py]JRZRUG]HQLRZ\P VWZLHUG]D VL ]ZLNV]RQ LOR ELDND SRZ\HM JO RUD]
OHXNRF\WyZ 3OHRF\WR]D VSRZRGRZDQD MHVW JyZQLH ]ZLNV]HQLHP LORFL
QHXWURILOyZU]DG]LHMQDWRPLDVWMHVW Z\QLNLHPZ]URVWXLORFLNRPyUHNMHGQoMGU]DVW\FK OLPIRF\WyZ, makroIDJyZ L NRPyUHN SOD]PDW\F]Q\FK 3\Q
Z\VLNRZ\ SREUDQ\ ] MDP\ RWU]HZQRZHM OXE RSXFQRZHM NRWyZ ] IRUP
Z\VLNRZ),3MHVWJVW\OHSNLEDUZ\VRPNRZHMGRFLHPQR]RWHMNODURwQ\OXEOHNNRPWQ\L]DZLHUDMF\JUXGNLZyNQiND0DRQFKDUDNWHUZ\VLNX
DVHSW\F]QHJRFLDUZaFLZ\JO]DZLHUDGXLORELDND
SRZ\HM JO RUD] OHXNRF\WyZ 1600 NRPyrek/Pl. Badaniem
F\WRORJLF]Q\PVWZLHUG]DVLZS\QLHREHFQRJyZQLHQHXWURILOyZOLPIoF\WyZPDNURIDJyZLNRPyUHNSOD]PDW\F]Q\FK%DGDQLHELRFKHPLF]QHIUDkFMLELDNRZ\FKS\QXZ\VLNRZHJRZ\ND]uMH]ZLNV]RQLOR ILEU\QRJHQX
haptoglobiny, transferyny, orozomukoidu i gammaglobulin.
:ZLHOXFKRUREDFK]DNDQ\FKSRPRFQHZUR]SR]QDQLDMHVWEDGDQLHVeURORJLF]QH VWZLHUG]DMFH REHFQR VSHF\ILF]Q\FK SU]HFLwFLD Z VXURZLF\
krwL,QWHUSUHWDFMDZ\QLNyZWDNLFKEDGDXNRWyZ]DNDRQ\FKNRURQDZLUuVDPL Z ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK QDSRW\ND MHGQDN QD ]QDF]QH WUXGQRFL
2EHFQLHGRVWSQHQDU\QNXWHVW\GLDJQRVW\F]QHGREDGDQLDVHURORJLF]QHJR
459
NRWyZ Z\NU\ZDM SU]HFLZFLDD LQGXNRZDQH Z XVWURMX przez jakikolwiek

gatunek koronawirusa. Do rutynowego zastosowania w warunkach kliniczQ\FK QDGDMH VL QS WHVW (/,6$ ILUP\ ,'(;; DGHQ ] GRVWSQ\FK ]HVWaZyZ GLDJQRVW\F]Q\FK QLH UyQLFXMH QDWRPLDVW SU]HFLZFLD JHQHURZDQ\FK
przez wirus FIPV z wytwarzanymi w odpoZLHG]LQDLQIHNFMNRURQDZLUXVHP
enteropatogennym FECV OXE LQQ\PL NRURQDZLUXVDPL ]H ZVSyOQHM JUXS\
antygenowej, np. TGEV i CCV. Dodatni wynik testu informuje zatem tylko,
H NRW ]HWNQ VL NLHG\ ] MHGQ\P ] Z\PLHQLRQ\FK NRURQDZLUXVyZ 1LH
oznaF]DWRMHGQDNH]ZLHU]PLDRNRQWDNW]ZLUXVHP),39DQLHMHVWQLP
REHFQLH]DNDRQH6]F]HJyOQLHWUXGQHGRLQWHUSUHWDFMLVZ\QLNLEDGDVHUologicznych X NRWyZ F]\stych ras, u ktyU\FK VWZLHUG]D VL F]VWR Z\VRNLH
PLDQDSU]HFLZFLDSU]HFLZNRURQDZLUXVowych, pomimo braku jakichkolwiek
NOLQLF]Q\FKREMDZyZFKRURE\=GUXJLHMVWURQ\XPRG\FKNRFLW]W\SRZ
Z\VLNRZIRUP),3 miaQDSU]HFLZFLDPRJE\QLVNLHQLHSU]HNUDF]DMFH
:\QLNL IDV]\ZLH GRGDWQLH Z EDGDQLDFK VHURORJLF]Q\FK PRJ E\
VSRZRGRZDQH IDNWHP ZF]HQLHMV]\FK V]F]HSLH NRWyZ SU]\ X\FLX V]F]eSLRQHN\Z\FK3U]\NDGRZRNRW\LPPXQL]RZDQH\ZV]F]HSLRQNGRQoVRZ SU]HFLZNR ),3 Z\WZDU]DM SU]HFLZFLDD NWyU\FK QLH PRQD RGUyQL
RG SURGXNRZDQ\FK Z Z\QLNX ]DNDHQLD QDWXUDOQHJR :\QLNL IDV]\ZLH
XMHPQHPRJE\QDWRPLDVW]ZL]DQH]W\PHQLHNWyUHWHVW\QLHVGRVWaWHF]QLHF]XHDE\Z\NU\QLVNLHPLDQRSU]HFLZFLDV]F]HJyOQLHZHZF]HVQHM
fD]LH]DNDHQLDNLHG\RUJDQL]P]DF]\QDMHZ\WZDU]D7DNLHZ\QLNLX]\VNXMH
VL UyZQLH Z SU]\SDGNX DQHUJLL FKDUDF]HM GR NWyUHM GRFKRG]L Z NRFoZ\FKVWDGLDFKFKRURE\OXEZV\WXDFMLWZRU]HQLDVLGXHMLORFLNRPSOHNVyZ
immunologicznych LZ]ZL]NX]W\PPDHMLORFLZROQ\FKSU]HFLZFLD]GRlQ\FKGRUHDNFML]DQW\JHQHPZWHFLHGLDJQRVW\F]Q\P6WDQ\LPPXQRVXSUesji GR NWyU\FK GRFKRG]L Z SU]HELHJX WRZDU]\V]F\FK LQIHNFML ZLUXVRZ\FK
WDNLFKMDNELDDF]NDF]\QLHGREyULPPXQRORJLF]Q\NRWyZUywQLHPRJE\
RGSRZLHG]LDOQH]DZ\VWSRZDQLHZ\QLNyZIDV]\ZLHXMHmnych w badaniach
VHURORJLF]Q\FK 3RPLPR W\FK RJUDQLF]H ZDUWR EDGD VHURORJLF]Q\FK Z
diagnostyce FIP nie jest kwestionowana. Wysokie miana przecLZFLDSRZyHM ] UHJX\ WRZDU]\V] EH]Z\VLNRZHM SRVWDFL FKRURE\ QDWRPLDVW
nisze miana, w granicach 1:100 VSRW\NDQH V F]VWR Z SU]\SDGNX
IRUP\ Z\VLNRZHM 1LHPQLHM MHGQDN LQWHUSUHWDFMD Z\QLNyZ EDGD VHUROoJLF]Q\FKSRZLQQDE\]DZV]HGRNRQ\ZDQDZSRF]HQLX]RFHQNOLQLF]Q
zwieU]FLDRUD]Z\QLNyZEDGDX]XSHQLDMF\FK
'R Z\NU\ZDQLD DQW\JHQyZ NRURQDZLUXVRZ\FK Z EDGDQ\P PDWHULDOH
PRQD ]DVWRVRZD RGF]\QLPPXQRIOXRUHVFHQFML 'R GLDJQRVW\NL SRPLHUtQHMSU]\X\FLXWHMPHWRG\SU]\GDWQHVSUyENLSRELHUDQH]WU]HFLHMSRZLHNL
(membrana nicticans]SXFWDUF]\F\JUDVLF\OXEMHOLWDOHSHJRNRWyZSRGHjU]DQ\FK R ]DNDHQLH ),3 3U]\\FLRZR QDWRPLDVW GRVNRQDOH QDGDM VL GR
badaQLDZ\PD]\]ERQ\OX]RZHMSRFKZ\RGVDPLFOXE]HVNURELQD]HVSoMyZHN %DGDQLH PHWRG ,) ]HVNURELQ\ ]H VSRMyZHN XPROLZLD V]\EN GLa-
460
&+252%<.27:
JQR] DNW\ZQHJR ]DNDHQLD X NRWyZ MDN UyZQLH LGHQW\ILNDFM SU]HZOHNOH

]DNDRQ\FK QRVLFLHOL LPPXQRORJLF]Q\FK 'R Z\NU\ZDQLD DQW\JHQyZ ZLUuVRZ\FKZ]DNDRQ\FKNRPyUNDFKPRQDDOWHUQDW\ZQLHZ\NRU]yVWDRGF]\Q
LPPXQRSHURNV\GD]RZ\ NWyUHJR DQDOL]D QLH Z\PDJD PLNURVNRSX LPPXQofluorescencyjnego.
0HWRGFRUD]SoZV]HFKQLHMVWRVRZDQZODERUDWRULDFKGLDJQRVW\F]Q\FK
jest reakcja PCR VXFD GR Z\NU\ZDQLD PDWHULDX JHQHW\F]QHJR GUREQoXVWURMyZZS\QDFKXVWURMRZ\FKLWNDQNDFK0DWHULDHPGREDGDZSU]ypadku FIP MHVWQDMF]FLHMNUHZOXES\QZ\VLNRZ\&]XRPHWRG\JZaUDQWXMH Z\NU\ZDQLH ODGRZ\FK LORFL ZLUXVD 1LeVWHW\ REHFQLH WHFKQLN W
PRQD Z\NU\ZD W\ONR VHNZHQFMH JHQRPRZH FKarakterystyczne dla grupy
NRURQDZLUXVyZ NRWyZ )&R9V EH] PROLZRFL UR]UyQLHQLD V]F]HSyZ
MHOLWRZ\FK RUD] Z\ZRXMF\FK ),3 3RQDGWR X ]DNaRQ\FK ZLUXVHP ),PV
NRWyZPRHQLHGRFKRG]LGRUR]ZRMXZLUHPLLFR]GDU]DVLF]VWRZSoVWDFLEH]Z\VLNoZHMFKRURE\LZyZF]DVEDGDQLHNUZLGDMHZ\QLNQHJDW\ZQ\
/HSV]\PPDWHULDHPGLDJQRVW\F]Q\PVZWHG\SXQNWDW\OXEELRSWDW\SRELerane ze zmian ziarniniakowatych.
1DMEDUG]LHMVSHF\ILF]QPHWRG]HZV]\VWNLFKVWRVRZDQ\FKZGLDJQRVWyce FIPSR]ZDODMFQDRVWDWHF]QHSRWZLHUG]HQLHOXEZ\NOuF]HQLH]DNDHQLD
FIPV, jest badanie histopatologiczne wycinNyZ WNDQNRZ\FK SRELHUDQ\FK
SU]\\FLRZR OXE SRPLHUWQLH 0DWHULD GR EDGD SRZLQLHQ SRFKRG]L ]
WNDQHN Z\ND]XMF\FK PDNURVNRSRZR ]PLDQ\ SDWRORJLF]QH ZSRVWDFL QDFLeNyZRFKDUDNWHU]HURSQR-]LDUQLQLDNRZDW\P-HOLSRGHMU]HQLH),3XNRWDQLH
MHVW Z SHQL X]DVDGQLRQH PRQD ]GHF\GRZD VL QD ODSDURWRPL GLDJQoVW\F]Q L ZyZF]DV SREUD PDWHULD ] PLHMVF Z\UDQLH ]PLHQLRQ\FK FKRUobowo.
P26732:$1,(. /HF]HQLH :HGXJ DNWXDOQ\FK Z\QLNyZ EDGD GRWyF]F\FK SDWRJHQH]\ L WHUDSLL ),3 X NRWyZ QLH PD GRW\FKF]DV VNXWHF]QHM
metody leczenia tej choroE\DFKRUHNRW\SU]HZDQLHSRGGDZDQHVHXWDQa]ML (IHNW\ZQR RSLV\ZDQ\FK Z SLPLHQQLFWZLH U]HNRPR VNXWHF]Q\FK PeWRG WHUDSLL ),3 MHVW WUXGQD GR RFHQ\ SRQLHZD ]DVDGQR SU]\yciowego
rozpoznania choroby czsto bywa kontrowersyjna. W rezultacie leczeniu
SRGGDZDQHVQLHNLHG\NRW\de facto QLH]DNDRQHZLUXVHP),39. Ponadto w
VSRUDG\F]Q\FK SU]\SDGNDFK X FKRU\FK NRWyZ GRFKRG]L PRH GR VSRQWanicznej remisji aktywnej formy choroby.
W przypadku podejrzenia lub potwierdzenia FIP u kotyZVWRVXMHVL]aWHP OHF]HQLH SDOLDW\ZQH NWyUHJR FHOHP MHVW RJUDQLF]HQLH GHVWUXNF\MQHM DkW\ZQRFL NUF\FK NRPSOHNVyZ LPPXQRORJLF]Q\FK. Najlepsze efekty w
WHJRW\SXWHUDSLLX]\VNLZDQRXNRWyZZROQ\FKRGELDDF]NLZGRbrej konG\FMLRJyOQHML]]DFKRZDQ\PDSHW\WHPXNWyU\FKVWZLHUG]DQRREMDZ\ZyVLNRZHMSRVWDFL),3&]DVRZUHPLVMREMDZyZNOLQLF]Q\FKVWZLHUG]DQRSR
zastosowaniu terapii immunosupresyjnej w postaci kombinacji prednizolonu,
461
podawanego w dawce 4 mg/kg m.c. dziennie i cyklofosfamidu w dawce 24

mg/kg m.c. dziennie przez kilka tygoGQL 2SyQLHQLH UR]ZRMX FKRURE\
X]\VNLZDQRWDNHSRSRGDQLXDQW\ELRWyNyZRV]HURNLPVSHNWUXPG]LDDQLD
OLNZLGXMF\FKZWyUQH]DNDHQLDEDkteU\MQH:DQHMHVWUyZQLH]DSHZQLHQLH
FKRUHPX ]ZLHU]FLX SHQRZDUWoFLRZHJR \ZLHQLD RGSRZLHGQLHM SRGD\
S\QyZHOHNWUROLWyZLZLWDPLQ%DGDQLDZZDUXQNDFKin vitro Z\ND]D\VNuWHF]QHG]LDDQLHSU]HFLZNRZLUXVRZL),39 QLHNWyU\FKLPPXQRPRGuODWRUyZ
nowej generacji, rekombinowanego D-interferonu ludzkiego oraz Einterferonu fibroblaVW\F]QHJR NRWyZ : SRGREQ\FK EDGDQLDFK Z\ND]DQR
VNXWHF]QRF]\QQiNyZSU]HFLZZLUXVRZ\FKWDNLFKMDNU\EDZLU\QD (Virasole)
oraz widarabina. RyEDZLU\QDSRGDZDQDZGDZNDFKWHUDSHXW\F]Q\FKRND]DD
VLMHGQDNWRNV\F]QDWDNHGODNRPyUHNNRWyZ1DWRPLDVW]QDQHOHNLSU]eciwwirusowe, takie jak zydowudyna (Retrovir) oraz acyklowir (Zovirax) nie
Z\ND]XM DNW\ZQRFL SU]eciwko wirusowi FIPV. Zahamowanie replikacji
wirusa FIPV w warunkach in vitro uzyskiwano po zastosowaniu amfoterycyny B, antybiotyku polienowego, wykorzystywanego rutynowo w terapii grzyELF QDU]GRZ\FK 1LHVWHW\ SRGDZDQLH WHJR DQW\ELRW\NX Z OHF]HQLX ),3
limitoZDQH MHVW MHJR QHIURWRNV\F]QRFL 1DMEDUG]LHM RELHFXMFH UH]XOWDW\
uzyskiZDQR SR ]DVWRVRZDQLX NRPELQDFML F]\QQLNyZ SU]HFLZZLUXVRZ\FK
KDPXMF\FK UHSOLNDFM ZLUusa in vitro RUD]PRGXODWRUyZ RGSRZLHG]L LPPunoORJLF]QHM ]ZLNV]DMF\FK SRWHQFMD REURQQ\ XVWURMX 3U]\NDGHP WDNLHM
komELQDFML PRH E\ SRF]HQLH U\EDZLU\Q\ ] OXG]NLP D-interferonem,
NWyUH Z ZDUXQNDFK in vitro Z\ND]XM V\QHUJiVW\F]QH G]LDDQLH SU]HFLZNR
wirusowi FIPV. Dotychczasowe badania na modelu eksperymentalnym oraz
Z]DNDHQLDFKQDWXUDOQ\FKQLHVWHW\QLHSoWZLHUG]L\ZSHQLWHMVNXWHF]QRFL
=DSRELHJDQLH3UDZGRSRGRELHVWZRZ\VWSLHQLD),3 ZSRSXODFMLNRWyZ
serologicznie negatywnych jeVW ZWSOLZH 1LHVWHW\ Z ZLkV]RFL GX\FK
VNXSLVNNRWyZ]DNDHQLDNRURQDZLUXVRZHZ\VWSXMSowszechnie i 8090%
]ZLHU]WUHDJXMHGRGDWQLRZEDGDQLXVHURORJLF]Q\P0RGHNRFLWDXURG]oQHSU]H]PDWNLEGFHQRVLFLHONDPLZLUXVDFKURQLRQHVSU]H]SU]HFLZFLDa
matczyne w okresie pierwszych 6 W\JRGQL \FLD -HOLSRRNUHVLH ]DQLNX
RGSRUQRFLELHUQHMQDVWSLXNRWDSRQRZQ\Z]URVWPLDQDSU]HFLZFLDSU]eFLZNRURQDZLUXVRZ\FK ZLDGF]\ WR H XOHJ RQ QDWuUDOQHPX ]DNDHQLX
ZLUXVHP GR NWyUHJR GRFKRG]L Z Z\QLNX NRQWDNWX ] PDWN RUD] LQQ\PL
RVREQLNDPLZJUXSLH3U]HFLZG]LDDQLHWDNLP]DNDHQLRPPROLZHMHVWSoSU]H] L]RODFM PRG\FK NRWyZ RG ZV]\VWNLFK ]ZLHU]W GRUoV\FK WDNH RG
matek. Obok transmisji pionowej i horyzontalnej, koronawirusy PRJ E\
przenoV]RQH QD NRW\ WDNH GURJ SRUHGQL 'ODWHJR Z SURILODNW\FH ),3
QDOH\ ]ZUDFD XZDJ QD SU]HVWU]HJaQLH ]DVDG KLJLHQ\ URGRZLVND NODWHN
QDF]\QDNDUPLZRGVSU]WXSLHOJQDF\MQHJRRUD]UNLRG]LH\SHUVRQelu.
462
&+252%<.27:
Tradycyjne metody profilaktyki VZRLVWHMFKRUyE]DNDQ\FKSROHJDMFHQD

SDUHQWHUDOQ\PSRGDZDQLXV]F]HSLRQHN]DZRG]ZSU]\SDGNX),3 XNRWyZ
SRQLHZDLQGXNRZDQHZXVWURMXSU]HFLZFLDDQLHFKURQLSU]HG]DNDHQLHPL
rozwojem choroby, a nawet przeciwnie PRJ Z]PDJD QDVLOHQie objaZyZ NOLQLF]Q\FK Z SU]\SDGNX NRQWDNWX ] ZLUXVHP 3RQDGWR NRW\ XRGSRrQLRQHSU]HFLZNRMHGQHPXOXENLONXV]F]HSRP]DUD]NDPRJXOHJD]DNDeniu w wyniku kontaktu z innymi zmutowanymi wirusami. Idealna szczepionNDSU]HFLZNR),3GODNRWyZSRZLQQD]DZLHUD niezjadliwy wirus o zachowaQHMLQZD]\MQRFLLQGXNXMF\RGSRUQRNU]\RZZVWosunku do wszystkich
]QDQ\FK V]F]HSyZ RUD] XWU]\PXMF\ VL Z RUJDQL]PLH QD W\OH GXJR DE\
styPXORZD VNXWHF]Q RGSRUQR W\SX NRPyUNRZHJR :DQD MHVW WDNH
droga podania antygHQXV]F]HSLRQNRZHJRSRQLHZDQLeNWyUHV]F]HS\),39
LQGXNXM RGSRUQR RFKURQQ SR SRGaQLX GRQRVRZ\P QDWRPLDVW QLH V
VNXWHF]QH SR SRGDQLX SRGVNyUQ\P 6]F]HSLHQLH GRQRVRZH PD MHV]F]H GoGDWNRZ]DOHWZSRVWDFLVW\PXORZDQLDRGSRUQRFLORNDOQHM poprzez indukFMSU]HFLZFLDNODV\V,J$QDSRZLHU]FKQLERQ\OX]RZHMQRVDWMZPLHMVFX
pierwotnej penetracji tkanek przez zjadliwy wirus. Badania w tym kierunku
GRSURZDG]L\ GR Z\L]RORZDQLD PXWDQWD ),39 ZUDOLZeJR QD WHPSHUDWXU
Szczep ten dobrze namnDD VL Z QLVNLHM WHPSHUDWXU]H U]GX qC, jaka
SDQXMH Z JyUQ\FK GURJDFK RGGHFKRZ\FK QDWRPLDVW QLH XOHJD UHSOLNDFML Z
WHPSHUDWXU]H Z\V]HM 39q& SDQXMFHM ZHZQWU] RUJDQL]PX L GODWHJR
QLH SRZRGXMH LQIHNFML QDU]GRZ\FK .RPHUF\MQ V]F]HSLRQN przeciwko
FIP (Primucell-),3RSDUWQDW\PV]F]HSLHZ\SURGXNRZDQRZILUPLH6PithKline Beecham. Szczepionka zalecana jest do dwukrotnego stosowania w
RGVWSLH W\JRGQL ] FRURF]Q UHZDNF\QDFM 1LH SRZLQQR VL V]F]HSL
]ZLHU]WXNWyU\FKVWZLHUG]DVLREHFQRSU]HFLZFLDSU]HFLZNRURQDZLUuVRZ\FK RUD] NRWyZ HNVSRQRZDQ\FK QD ]DNDHQLH : EDGDQLDFK HNVSHUymenWDOQ\FK Z\ND]DQR VNXWHF]QR WHM V]F]HSLRQNL przeciwko infekcjom
wyZR\ZDQ\P SU]H] NLOND V]F]HSyZ ),39 D Z EDGDQLDFK klinicznych nie
VWZLHUG]RQR SRZDQLHMV]\FK G]LDD XERF]Q\FK .LOND QLH]DOHQ\FK REVHrZDFMLQLHSRWZLHUG]LRMHGQDNWDNZ\VRNLHMVNXWHF]QRFLSUHSDUDWXMDNGeklaruje proGXFHQW D SRQDGWR Z QLHNWyU\FK EDGDQLDFK HNVSHU\PHQWDOQ\FK
wykazano u szczepionych koWyZZ\VWSRZDQLHIHQRPHQX$'(%LRUFSRG
XZDJ Z\QLNL EDGDVHURORJLF]Q\FK ZUyGNRWyZXWU]\P\ZDQ\FKSRMHG\nF]RRUD]ZZLNV]\FKVNXSiVNDFKFHORZRVWRVRZDQLDV]F]HSLHZRE\GZX
JUXSDFK]ZLHU]WSR]RVWDMHNZHVWLG\VNuV\MQ :HGXJZVND]DSURGXFHQWD
V]F]HSLRQNL QLH SRZLQQR VL WDNH VWoVRZD X NRWyZ Z ZLHNX SRQLHM
tygodni z uwagi na brak skuWHF]QRFL LPPXQL]DFML 2ND]XMH VL MHGQDN H
]DQLPNRW\RVLJQWHQZLHNSU]HV]RSRRZD]QLFK]ZDV]F]DZUHMRQDFK
endemicznych, MHVWMX]DNDRQDNRUoQDZLUXVHP'RW\F]\WRJyZQLHNRWyZ
VZRERGQLHNRQWDNWXMF\FKVL]GRURV\PLRVREQLNDPL:F]HQLHV]F]HSLH
przeciwko FIP do programu profilaktycznego realizowanego w hodowli
463
NRWyZ SRZLQQR E\]DWHP SRF]RQH ]H FLV L]RODFM PRG\FK NRFLW RG
PDWHNLLQQ\FKGRURV\FKRVREQiNyZGRPRPHQWXLPPXQL]DFML:NDG\P
SU]\SDGNX QDOH\ MHGQDN GRNDGQLH UR]ZD\ SU]HZLG\ZDQH NRU]\FL L ]aJURHQLDZ\QLNDMFH]IDNWX]aszczepienia kota przeciwko FIP.
.RURQDZLUXVRZH]DSDOHQLHMHOLWNRWyZ
(ang. feline coronavirus enteritis)
(QWHURSDWRJHQQH V]F]HS\ NRURQDZLUXVyZ NRWyZ )(&9 V SU]\F]\Q

EH]REMDZRZ\FKOXE DJRGQLHSU]HELHJDMF\FK ]DNDH SU]HZRGX SRkarmoZHJR NRFLW Z ZLHNX RG GR W\JRGQL = SXQNWX ZLG]HQLD PRUIRORJLL
F]VWHF]NLRUD]VWUXNWXU\DQW\JHQRZHMV]F]HS\WHVLGHQW\F]QH]SRZRGXM
cymi wirusowe zapalenie otrzewnej NRWyZ),3UyQLVLQDtomiast zdecydowaQLHFKRURERWZyUF]RFLRUD]SDWRJHQH]Z\ZR\ZDQ\FK]DNDH
EPIZOOTIOLOGIA. Koronawirusy jelitowe (FECV VWDQRZL JUXS ]aUD]NyZ FLOH VSRNUHZQLRQ\FK ]H VRE RUD] ] LQQ\PL NRUonawirusami ze
ZVSyOQHMJUXS\DQW\JHQRZHM),39, TGEV, CCV, HCV 229E8ZLNV]oFL]GURZ\FKGRURV\FKNRWyZXWU]\PXMHVLEH]REMDZRZHQRVLFLHOVWZRW\FK
]DUD]NyZ RUD]LFK VLHZVWZR] NDHP 0RGH NRFLWD Z ZLHNXSRQLHM -12
W\JRGQL FKURQLRQH V SU]HG ]DNDHQLHP SU]H] SU]HFLZFLDD SU]ekazywane
ELHUQLHSU]H]PDWNZUD]]VLDULPOHNLHP
PATOGENEZA I OBJAWY KLINICZNY'R]DNDHQLD)(&9 dochodzi u
NRWyZ GURJ DOLPHQWDUQ ]D SRUHGQLFWZHP NDX ]DQLHF]\V]F]RQHJR ZLUuVHP SRFKRG]FHJR RG ]ZLHU]W ] LQIHNFM VXENOLQLF]Q OXE QRVLFLHOL EHzobjawoZ\FK 'RFHORZ\P PLHMVFHP QDPQDDQLD VL ZLUXVD Z ]DNDRQ\P
XVWURMXVGRMU]DHNRPyUNLQDERQNRZHZREUELHMHOLWDFLHQNLHJR:RJUaQLF]RQ\P]DNUHVLHUHSOLNDFMDZLUXVDPRHPLHPLHjVFHWDNHZPLJGDNDFK
Z]DFKFKRQQ\FKNUH]NRZ\FKRUD]ZJyUQ\FKGURJDFKRGGHFKRZ\FK:
RGUyQLHQLX RG ]PXWRZDQ\FK V]F]HSyZ NRURQaZLUXVyZ NRWyZ )&R9
Z\ZRXMF\FK),3 (FIPV)(&9QLHXOHJDMUHSOLNDFMLZPDNURIDJDFK i nie
SRZRGXM ]DNDH QDU]GRZ\FK 8 ]ZLHU]W GRURV\FK Z GREUHM NRndycji
oraz ze sprawnym systemem immunologicznym infekcja FECV przebiega
bezobjawowo. Objawy kliniczne SRMDZLDMVLVSRUDG\F]QLHZyZF]DVJG\Z
wyniku replikacji zarazka dochodzi do uszkRG]HQLD ZLNV]HJR REV]DUX QaERQND MHOLWRZHJR 3LHUZV]H REMDZ\ VWZLHUG]D VL QD RJy SR XS\ZLH 7
GQLSRNRQWDNFLH]ZLUXVHPLPDQLIHVWXMVLRQHOHNNJRUF]NZymiotami
L DJRGQ ELHJXQN XWU]\PXMF VL SU]H] 4 dni. Po tym czasie chore
]ZLHU]WDSRZUDFDMGR]GURZLDQDWRPLDVWLQIHNFMDWUZDGXHMLWRZDU]\V]\
MHMVLHZVWZR]DUD]ND]NDHP:VXURZLF\NUZL]DNDRQ\FKNRWyZSRMDZLDM
VLSU]HFLZFLDDSU]HFLZNR)(&9NWyUHSRGRbnie jak w przypadku FIP, nie
OLNZLGXM]DNDHQLD6SRUDG\F]QLHXNRWyZ]DNDRQ\FK)(&9PRHGRFKo-
464
&+252%<.27:
G]LGRPXWDFMLZREUELHPDWHULDXJHQHW\F]QHJRNRURQDZLUXVyZFRSUoZDG]LGRUR]ZRMXZ\VLNRZHMOXEEH]Z\VLNowej formy FIP.

ROZPOZNAWANIE.OLQLF]QH]QDF]HQLH]DNDHNRURQDZLUXVDPLMHOLWoZ\PL X NRWyZ MHVW PLQLPDOQH GODWHJR ZLNV]R W\FK SU]\SDGNyZQLH MHVW
]JDV]DQD SU]H] ZDFLFLHOL L QLH MHVW UXW\QRZR UR]SR]QDZDQD 3RGHMU]HQLH
Z\VWSLHQLDLQIHNFML)(&9 MHVW]DVDGQHZNDG\PSU]\SDdNXSRMDZLHQLDVL
biegunki X NRWyZ Z ZLHNX SRZ\HM 12 tygodni. Rozpoznanie choroby
Z\F]QLHQDSRGVWDZLHEDGDQLDNOLQLF]QHJRMHVWWUXGQH]XZDJLQDXG]LDZ
HWLRORJLLELHJXQHNLQQ\FKF]\QQLNyZZLUXVRZ\FKLEDNWeryjnych. Pomocnym
ZSRVWDZLHQLXZDFLZHJRUR]SR]QDQLDPRHE\EDGDQLHSUyEHNNDXELegunkowego w mikroskoSLHHOHNWURQRZ\PNWyUHSR]ZDODQDXZLGRF]QLHQLH
F]VWHNRFKDUDNWHU\VW\F]QHMGODNRURQDZiUXVyZPRUIRORJLL:DUWREDGDQLD
VHURORJLF]QHJRMHVWRJUDQLF]RQDZSRF]WNRZ\PRNUHVLHUR]ZRMXFKRURE\]
XZDJL QD QLVNLH PLDQD SU]HFLZFLD NWyUH Z]UDVWDM VWRSQLRZR GR ZDUWRFL
1:16 Z RNUHVLH SRPLG]\ 6. tygodniem po zakaHQLX %DGDQLHP
KHPDWRORJLF]Q\PVWZLHUG]DVLQLHNLHG\VSDGHNLORFLOHXNRF\WyZGRZLHONoFL U]GX ZDUWRFL IL]MRORJLF]Q\FK 3RGVWDZRZH ]QDF]HQLH ]DNDH
koronawirusami jelitowymi (FECV) X NRWyZ ZLH VL ] LQGXNFM SU]H] WH
ZLUXV\SU]HFLZFLDUHDJXMF\FKNU]\RZRZWHVWDFKVHURORJLF]Q\FK]DQW\JeQDPLLQQ\FKNRURQDZLUXVyZ]HZVSyOQHMJUXS\DQW\JHQRZHMZW\PJyZQLH
z FIPV3RQLHZD]DUD]NLHQWHURSDWRJHQQHZ\VWSXMXELNZLWDUnie w popuODFML NRWyZ XWUXGQLD WR ]QDF]QLH LQWHUSUHWDFM GRGDWQLFK Z\QLNyZ EDGD
serologicznych X]ZLHU]WSRGHMU]DQ\FKR),3.
P26732:$1,(. Leczenie. :LNV]R SU]\SDGNyZ ]DNDH NRURQDZirusami jelitowymi (FECV X NRWyZ FHFKXMH VL VDPRLVWQ\P XVWSRZDQLHP
REMDZyZNOLQLF]Q\FKLQLHZ\PDJDOHF]HQLD-HOLXFKRU\FKNRWyZXWU]\PXM
VLGXHMWUZDMFHQDVLORQHZ\PLRW\LELHJXQNDQLHQDOH\SRGDZDNDUP\L
wody, natomiast parenteralnie p\Q\LHOHNWUROLW\
Zapobieganie. = XZDJL QD XELNZLWDUQH Z\VWSRZDQLH )(&9 ]ZDVzcza
Z GX\FK VNXSLVNDFK NRWyZ RUD] GX OLF]E QRVLFLHOL L VLHZFyZ ZLUXVD
stworzenie efektywnego systemu zapobiegania tym infekcjom nie jest mo
liwe. W rezultaFLHSUDZLHNDG\NRWVW\NDVLZVZRLP\FLX]NRURQDZLUuVDPL MHOLWRZ\PL L XOHJD ]DNDHQLX R DJRGQ\P SU]HELHJX NOLQLF]Q\P OXE
infekcji bezREMDZRZHM 0ROLZR WUDQVIRUPDFML ]DUD]NyZ MHOLWRZ\FK GR
IRUP RGSRZLHG]LDOQ\FK ]D Z\ZR\ZDQLH ),3 PRQD ]PLQLPDOL]RZD SoSU]H] HOLPLQDFM F]\QQLNyZ VWUHVRZ\FK VWZRU]eQLH GREU\FK ZDUXQNyZ
]RRKLJLHQLF]Q\FK F]VWH SU]HSURZDG]DQLH GH]\QIHkFML SRPLHV]F]H GOD
]ZLHU]W RUD] VWRVRZaQLH ZDFLZHM SURILODNW\NL VZRLVWHM Z RGQLHVLHQLX GR
]DNDH NRWyZ Z\ZR\ZDQ\FK SU]H] ]DUD]NL SRZRGXMFH LPPXQRVXSUHVM,
WDNLHMDNZLUXVELDDF]NL)H/9) i niedoboru immunologicznego (FIV).
465
&KODP\GLR]DNRWyZ
(DF chlamydiosis felis, ang. feline chlamydiosis)
&KODP\GLR]DMHVWFKRURE]DNDQNRWyZZ\ZR\ZDQSU]H]FKODP\GLH
XZDDQHREHFQLH]DJyZQ\F]\QQLNHWLRORJLF]Q\WUZDHJR]DSDOHQLDVSRMy
wek u tego gatunku zwier]W6]F]HS\L]RORZDQHRGNRWyZPRJE\SU]yF]\Q]DSDOHQLDVSRMyZHNXOXG]L
ETIOLOGIA&KRUREZ\ZRXMHChlamydia psittaciGUREQRXVWUyM]JUXS\
EDNWHULLZHZQWU]NRPyUNRZ\FKRFHFKDFK]EOLRQ\FKGRZLUXVyZZarazek
WHQQDPQDDVLW\ONRZREHFQRFL\Z\FKNRPyUHNLSRGREQLHMDNZLUXV\
SR]EDZLRQ\ MHVW PHFKDQL]PyZ PHWDEROLF]Q\FK XPROLZLDMF\FK DXWRQoPLF]QHJ]\VWHQFMRUD]UHSOLNDFM1DWRPLDVWZRGUyQLHQLXRGZLUXVyZPD
FLDQNRPyUNRZRE\GZDNZDV\QXNOHLnowe DNA i RNA oraz jest wra
OLZ\ QD QLHNWyUH DQW\ELRW\NL SU]HFLZEDNWHU\MQH = XZDJL QD ]DZDUWR OLSiGyZZ]HZQWU]QHMZDUVWZLHNRPyUNLFKODP\GLHFHFKXMVL]QDF]QZUDOiZRFLQDF]\QQLNL URGRZLVND]HZQWU]QHJRLURGNLGH]\QIHNF\MQH3R]D
organizmem \ZLFLHOD]DUD]HNSU]H\ZDRGMHGQHJRGRNLONXGQL=GRVWpQ\FKURGNyZRGNDDMF\FKVNXWHF]QLHQDFKODP\GLHG]LDDMF]ZDUWRU]Gowe zasady amoQLRZHXJVRGRZ\ i formalina.
EPIZOOTIOLOGIA. Chlamydia psittaci wyizolowano po raz pierwszy w
86$ZURNX]SU]\SDGNXQDWXUDOQHJR]DNDeQLDNRWDSU]HELHJDMFHJR
ZUyG REMDZyZ ]DSDOHQLD SXF -DNR SLHUZV]\ GUREQRXVWUyM L]RORZDQ\ RG
NRWyZ ] XNDGX RGGHFKRZHJR ]RVWD QD]ZDQ\ F]\QQLNLHP Z\ZRXMF\P
]DSDOHQLH SXF NRWyZ : RNUHVLH W\P FKODP\GLR] EGQLH XWRVDPLDQR ]
]DSDOHQLHPSXF3LWQDFLHODWSRSLHUZRWQHML]RODFMLFKODP\GLLZ\L]RORZDQR
ZLUXV\ Z\ZRXMFH ]DNDHQLD XNDGX RGGHFKRZHJR NRWyZ RUD] Z\ND]DQR
JyZQUROW\FK]DUD]NyZZZ\ZR\ZDQLXLQIHNFMLJyUQ\FKGUyJRGGHFKoZ\FKXWHJRJDWXQNX]ZLHU]W:ODWDFKFKODP\GLHZ\L]RORZDQRZ$nJOLLJG]LHREHFQLHVRQHX]QaZDQH]DMHGQ]JyZQ\FKSU]\F]\Q]DSDOH
VSRMyZHN V]F]HJyOQLH X PRG\FK NRFLW : ZLHWOH DNWXDOQ\FK EDGD ]QaF]HQLHGUREQRXVWURMyZ]URG]aju Chlamydia ZHWLRORJLL]DSDOHJyUQ\FKGUyJ
RGGHFKRZ\FK NRWyZ MHVW UDF]HM XPLDUNRZDQH FKRFLD PRJ RQH WRZDU]yV]\LQIHNFMRPZLUXVRZ\PZ\ZR\ZDQ\PSU]H]KHUSHVZLUXVNRWyZW\S i
kaliciwiUXV NRWyZ 2EVHUZDFMH NOLQLF]QH ZVND]XM H FKODP\GLH V SDWRJeQDPL Z\ND]XMF\PL SRZLQRZDFWZR JyZQLH GR ERQ\ OX]RZHM VSRMyZHN
RUD]L]RORZDQHVQDMF]FLHM]SU]\SDGNyZ conjunctivitis XNRWyZ'RWUDQsPLVMLFKODP\GLLSRPLG]\NRWDPLGRFKRG]LZZ\QLNXEH]SRUHGQLHJRNRnWDNWX]ZLHU]W]GURZ\FK]Z\G]LHOLQ]ZRUNDVSRMyZNRZHJROXE]Z\SyZHP ] QRVD SRFKRG]F\PL RG ]DNDRQ\FK NRWyZ 3U]HQLHVLHQLH LQIHNFML
PRH PLH PLHjVFH WDNH GURJ DHURJHQQ SRSU]H] NRQWDNW ZUDOLZ\FK
]ZLHU]W ]]aNDQ\P DHUR]ROHP NWyU\ Z\WZDU]D VL Z URGRZLVNDFK JG]LH
466
&+252%<.27:
SU]HE\ZD ZLNV]D OLF]ED FKRU\FK NRWyZ &KODP\GLH Z\GDODQH V WDNH ]

NDHP L ZyG]LHOLQ ] SRFKZ\ X NRWHN DOH NRQWDNW ] W\PL Z\GDOLQDPL QLH
VWDQRZLU\]\ND]DNDHQLDGOD]GURZ\FKNRWyZ=XZDJLQDZUDOLZR]DUDzNDQDF]\QQLNLURGRZLVND]eZQWU]QHJRUyZQLHRG]LHSHUVRQHOXQDF]\QLD
GRNDUPLHQLDLSRMHQLDRUD]VSU]WGRSLHOJQDFML]DQLHF]\V]F]RQHZ\G]LHOiQDPL FKRU\FK NRWyZ QLH RGJU\ZDM LVWRWQHM UROL Z WUDQVPLVML ]DNDHQLD 3R
SU]HE\FLX ]DNDHQLD QDWuralnego Ch. psittaci GRFKRG]L PRH X NRWyZ GR
Z\WZRU]HQLDVLVWDQXQRViFLHOVWZD]DUD]NDXWU]\PXMFHJRVLSU]H]RNUHV
PLHVLF\ : W\P F]DVLH X NRWyZ QLH VWZLHUG]D VL DGQ\FK NOLQLF]QLH
XFKZ\WQ\FKREMDZyZFKRUREowych.
PATOGENEZA 'RFHORZ\P PLHMVFHP QDPQDDQLD VL Ch. psittaci u koWyZ V NRPyUNL QDERQNRZH ERQ\ OX]RZHM VSRMyZHN 5HSOLNDFMD ]DUD]ND
PDPLHMVFHZREUELHZDNXROLF\WRSOD]PDW\F]Q\FKNRPyUHNJRVSRGDU]DFR
GRSURZDG]D GR ]QLV]F]HQLD NRPyUNL RUD] XZDOQLDQLD F]VWHN SRWRPQ\FK
&KODP\GLHFHFKXMVLGRVNRPSOLNRZDQ\PF\NOHPUR]ZRMRZ\PSU]HELeJDMF\P]XG]LDHPIRUP]HZQWU]NRPyUNRZ\FKLZHZQWU]NRPyUNRZ\FK
)RUP LQIHNF\MQ ]DUD]ND V PDH FLDND HOHPHQWDUQH ZLHONRFL Pm,
zDRSDWU]RQH Z V]W\ZQ FLDQ NRPyUNRZ L RSRUQH QD F]\QQLNL URGRZiVNRZH &LDND WH Z\GRVWDM VL QD ]HZQWU] ] ]DNDRQHM NRPyUNL L DWDNXM
kolejQH ]GURZH NRPyUNL Z NWyU\FK URVQ L SU]HNV]WDFDM VL Z ZLNV]H
ZLHONRFL 1,5 PP FLDND LQLFMDOQH 7H IRUP\ SR]EDZLRQH V FLDQ\ NoPyUNRZHMRUD]LQIHkF\MQRFL:HZQWU]]DNDRQHMNRPyUNL FLDNDLQLFMDOQH
XOHJDM SUROLIHUDFML SRSU]H] SF]NRZDQLH 3URFHVRZL WHPX WRZDU]\V]\ ID]D
QDVWSXMF\FKSRVRELHV]\ENLFKSRG]LDyZZZ\QLNXNWyU\FK FLDNDLQLFMDlne przeNV]WDFDM VL Z NRQJORPHUDW\ FLDHN HOHPHQWDUQ\FK RWRF]RQ\FK
ZVSyOQERQF]\OLW]ZFLDNDVLDWNRZDWH3RUR]SDG]LH]DNDRQHMNRPyUNL
dochoG]LGRXZDOQLDQLDFLDHNHOHPHQWDUQ\FKNWyUH]GROQHVGR]DNDania
kolejQ\FK NRPyUHN JRVSRGDU]D &KODP\GLH PRJ XWU]\P\ZD VL SU]H]
GXV]\ F]DV MDNR IORUD NRPHQVDOLF]QD QD ERQDFK OX]RZ\FK VSRMywek,
JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK SU]HZRGX SRNDUPRZHJR L XNDGX PoczowoSFLRZHJR =DUD]NL WH Z\ND]XM WHQGHQFM GR Z\ZR\ZDQLD ]DNDH SU]eZOHN\FK QDZURWRZ\FK OXEODWHQWQ\FK FR SU]ePDZLD ]D F]FLRZ\P W\ONR
XG]LDHP PHFKDQL]PyZ REURQQ\FK JRVSRGDU]D Z SDWRJHQH]LH FKRUoby.
8DNW\ZQLHQLH WDNLFK XWDMRQ\FK ]DNDH PD PLHMVFH F]VWR SRG ZS\ZHP
G]LDDQLDF]\QQLNyZVWUHVRZ\FK1DMEardziej podatne na zaNDHQLHQDWXUDOQH
Ch. psittaci V NRFLWD L PRGH NRW\ MDNNROZLHN GR ]DNDHQLD PRH GRM Z
NDG\PZLHNX.RFLWDDWDNRZDQHVJyZQLHSoPLG]\LW\JRGQLHP
\FLD L Z W\P RNUHVLH REVHUZXMH VL F]VWR QDZUoWRZH ]DSDOHQLH VSRMyZHN.
&KRURED UD] ZSURZDG]RQD GR JUXS\ NRWyZ PRH XWU]\P\ZD VL SU]H]
ZLHOHPLHVLF\DWDNXMFQDSU]ePLHQQLHSRV]F]HJyOQH]ZLHU]WD
&KODP\GLR]DNRWyZ
467
OBJAWY KLINICZNE. 2NUHVLQNXEDFMLFKODP\GLR]\NRWyZZ\QRVLSU]eFLWQLHRGGRGQL:F]HVQHVWDGLXPFKRURE\FHFKXMHVLZ\VWSLHQLHP

Z\UDQHJRPDV\ZQHJRZ\S\ZX]ZRUNDVSRMyZNRZHJRW]ZREMDZZRdQLVW\FK RF]X NXUF]X SRZLHN ]DF]HUZLHQLHQLD L REU]NX Z REUELH VSRMy
ZHN3RF]WNRZRSURFHVHPFKRURERZ\PPRHE\]DMWHW\ONRMHGQRRNR
Z SyQLHMV]\P RNUHVLH ] UHJX\ SR XS\Zie 5 GQL RG SRMDZLHQLD VL
SLHUZV]\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKVWDQ]DSDOQ\REHMPXMHWDNHGUXJLHRNR:
PLDU UR]ZRMX FKRURE\ Z Z\QLNX ]ZLNV]HQLD LORFL NUZL Z QDF]\QLDFK
spoMyZHN VWDM VL RQH FRUD] EDUG]LHM ]DF]HUZLHQLRQH L SU]HNUZLRQH 1D
VNXWHNGRF]DQLDVLZWyUQ\FKLQIHNFMLEDNWHU\MQ\FKZ\ZR\ZDQ\FKSU]H]
gronNRZFHSDFLRUNRZFHLSDHF]NL URSQHZ\S\Z]ZRUNDVSRMyZNRZHJR
]PLHQLD FKDUDNWHU ] VXURZLF]HJR QD OX]RZR-ropny lub ropny. Taki stan
PRH GRSURZDG]L GR XV]NRG]HQLD URJyZNL 'R ZVSRPQLanych REMDZyZ
GRF]DVLQLHNLHG\DJRGQ\Z\S\Z]QRVDLNLFKDQLHDWDNHDJRGQDNLlNXGQLRZD JRUF]ND 6SRUDG\F]QLH VWZLHUG]D VL UyZQLH SU]erost grudek
FKRQQ\FK WNDQNL OLPIRLGDOQHM VSRMyZHN &KRUH NRW\ QD RJy SR]RVWDM Z
GREUHMNRQG\FMLRUD]]DFKRZXMDSHW\W6WDQ]DSDOQ\VSRMyZHNXWU]yPXMHVL
SU]H]W\JRGQLOXEGXHMQDWRPLDVWFKODP\GLHXGDMHVLL]RORZD]Z\Pa]yZ]HVSRMyZHNSU]H]RNUHVSRZ\HMPLHVLF\SR]DNDHQLX2VWDWHF]QLH
ZLNV]R]DNDRQ\FKNRWyZ]GURZLHMH=XZDJLQDF]FLRZW\ONRRGporQRNRWyZSRSU]HFKRURZDQLXXSU]HV]RSRRZ\]DNDRQ\FKRVREQLNyZ
GRFKRG]LGRQDZURWyZFKRURE\Z14 dni po pozornym wyzdrowieniu.
:yZF]DV VDELHM Z\UDRQH REMDZ\ NOLQLF]QH PRJ VL XWU]\PyZD SU]H]
okres 2 W\JRGQL 7DNLH SRZWDU]DMFH VL HSL]RG\ FKRURERZH PRJ SRMaZLDVLZLHORNURWQLHQDSU]HVWU]HQLGXV]eJRRNUHVXF]DVXRGPLHVLF\
do 1 roku.
:]DNDHQLDFKNRWyZSRZRGRZDQ\FKSU]H]FKODP\GLH]EDGDQHJRPaWHULDX F]VWR L]RORZDQH V UyZQROegle herpeswirusy i kaliciwirusy NWyU\FK
REHFQR SRZRGXMH]DRVWU]HQLHSURFHVXFKRURERZHJRLQDVLOHQLH]DSDOHQLD
spoMyZHN 3U]\SXV]F]DOQLH ZF]HVQH RSLV\ SU]\SDGNyZ ]DSDOH SXF RUD]
RVWU\FKLQIHNFMLJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKXNRWyZZ\ZR\ZDQ\FKSU]H]
FKODP\GLH GRW\F]\\ Z U]HF]\ZLVWRFL ]DNDH PLHV]DQ\FK ZLUXVRZREDNWHU\MQ\FK 2VWDWQLR GRZLHG]LRQR H Ch. psittaci PRH E\ SU]\F]\Q
]DNDHGUyJURGQ\FKXNRWyZ'UREQRXVWUyMWHQL]RORZDQR]ERQ\OX]oZHMSRFKZ\RGNRWHNQDWRPLDVWZKRGRZODFKNRWyZZNWyU\FKFKODP\GLo]DZ\VWSRZDDHQ]RRW\F]QLHQRWRZDQHE\\]DEXU]HQLDZUR]URG]LH6Soradycznie chlamyGLHL]RORZDQHE\\WDNH]ERQ\OX]RZHMRGNDNRWyZ
ale kliniczne znaF]HQLHWHJRIDNWXSR]RVWDMHQLHZ\MDQLRQH
ROZPOZNAWANIE 3RGHMU]HQLH FKODP\GLR]\ PRH QDVXQ SRMDZLHQLH
VLVLXNRWyZREMDZyZ]DSDOHQLDVSRMyZHNXWU]\PXMF\FKVLSU]H]GX
V]\RNUHVOXEPDMF\FKFKDUDNWHUQDZURWRZ\F]HPXQLHWRZDU]\V]\SRJRrV]HQLHRJyOQHJRVWDQX]GURZLD]ZLHU]FLD3RWZLHUG]HQLHUR]SR]QDQLDFKo-
468
&+252%<.27:
URE\Z\PDJDZ\NRQDQLDEDGDODERUDWRU\MQ\FK'REDGDQLDQDOH\SoELHUD
Z\PD]\OXE]HVNURELQ]ERQ\OX]RZHMVSRMyZHNNRWyZSU]\F]\PPDWeULD SRZLQLHQ E\ SRELHUDQ\ GR HQHUJLF]QLH FR ]DSHZQLD X]\VNDQLH ZyVWDUF]DMFHM LORFL NRPyUHN QDERQNRZ\FK ]DZLHUDMF\FK GUREQoustroje.
%H]SRUHGQLR SR SREUDQLX Z\PD]\ XPLHV]F]D VL Z VSHFMDOQ\P SRGRX
WUDQVSRUWRZ\P 1LH QDGDM VL GR WHJR FHOX SRGRD Z\NRU]\VW\ZDQH Z
EDGDQLDFKZLUXVRORJLF]Q\FK]XZDJLQD]DZDUWRDQW\ELRW\NyZNWyUHLQDkW\ZXM FKODP\GLH 'R FKZLOL EDGDQLD SREUDQ\ PDWHULD SRZLQLHQ E\ SU]echoZ\ZDQ\ Z FKRGQL Z WHPSHUDWXU]H & OXE Z VWaQLH ]DPURHQLD Z
& 'R ]DNDDQLD KRGRZOL NRPyUNRZ\FK Z\NRU]\VW\ZDQD MHVW OLQLD NoPyUNRZD0F&R\%DGDQLHWDNLHMHVWQDMEDUG]LHMPLDURGDMQHXNRWyZFKRUuMF\FKQLHGXHMQL6 tygodni i nie poddawanych terapii antybiotykowej.
,]RODFMGUREQRXVWURMyZZ\NRQ\ZDPRQDWDNHSRSU]H]]DNDDQLH]DURdNyZNXU]\FKPDWHULDHPSRFKRG]F\P]Z\PD]yZ]HVSoMyZHN
2ERNEDGDKRGRZODQ\FKSRPRFQHZUR]SR]QDQLXFKRURE\MHVWUywQLH EDGDQLH F\WRORJLF]QH : W\P FHOX Z\NRQXMH VL UR]PD]\ PDWHULDX
poELHUDQHJR]ZRUNDVSRMyZNRZHJRQDV]NLHNDFKSRGVWDZRZ\FKNWyUHSR
Z\VXV]HQLXLXWUZDOHQLXDFHWRQHPEDUZLVLPHWRG*LHPV\ lub Macchiavello. Badanie takie pozwala na uwidoc]QLHQLH Z ]DNDRQ\FK NRPyUNDFK ZeZQWU]SOD]PDW\F]Q\FK DJUeJDWyZ ]RRQ\FK ] ]LDUHQNRZDW\FK ED]RILOQ\FK
FLDHNRUHGQLF\PP7ZRU\WDNLHVWZLHUG]DQHVZHZF]HVQ\FKVWDGLDFK
UR]ZRMX ]DNDHQLD JyZQLH Z NRPyUNDFK QDERQNRZ\FK L PDNURIDJDFK.
%DUG]LHM VSHF\ILF]Q PHWRG SRWZLHUG]DQLD REHFQRFL FKODP\GLL Z ]DNDoQ\FKNRPyUNDFKMHVW]DVWRVRZDQLHWHFKQLNLLPPXQRIOXRUHVFHQFML ]X\FLHP
SU]HFLZFLDPRQRNORQDOQ\FK'RZ\NU\ZDQLDDQW\JHQyZFKODP\GLLZEDGanym mateULDOHPRQD]DVWRVRZDWHVW\(/,6$. Komercyjne zestawy diagnostyczne tego typu opraFRZDQH GOD SRWU]HE PHG\F\Q\ OXG]NLHM PRJ E\
Z\NRU]\VW\ZDQH Z ZHWHU\QDULL 7HVW\ (/,6$ FHFKXM VL Z\VRN VSHF\ILFzQRFLZ\NU\ZDQLD]DUD]NDQDWRPLDVWLFKF]XRMHVWPQLHMV]DZSRUyZQaQLX]PHWRGL]RODFMLFKODP\GLLZKoGRZOLNRPyUNRZHM
$OWHUQDW\ZQ PHWRG GLDJQRVW\F]Q Z SU]\SDGNX FKODP\GLR]\ NRWyZ
MHVWZ\NU\ZDQLHREHFQRFLVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDZVXURZLF\NUZL:DrWR EDGDQLD VHURORJLF]QHJR MHVW MHGQDN RJUDQLF]RQD SRQLHZD Z ]DNDeQLDFKQDWXUDOQ\FKNRWyZPLDQRSU]HFLZFLDNODV\ ,J* wzrasta powoli, czePX WRZDU]\V]\ GXJR XWU]\PXMFH VL SRGZ\szone miano IgM. Ponadto
Z\VRNLHPLDQDSU]HFLZFLDVWZLHUG]DQRXNRWyZWUZDOH]DNDRQych chlamyGLDPLZLDGF]\WRHSU]HFLZFLDDQLHPDMZDrWRFLRFKURQQHMQDWRPLDVW
LQIRUPXMMHG\QLHRZF]HQLHMPDMFHMPLHMVFHHNVSozycji.
P26732:$1,(. /HF]HQLH 6WZLHUG]HQLH XG]LDX FKODP\GLL Z HWLRORJLL
]DSDOHQLDVSRMyZHNNRWyZOXEZVSyXG]LDXW\FK ]DUD]NyZZZ\ZR\ZDQLX
]DNDHJyUQ\FKGUyJRGGHFKRZ\FKMHVWZVND]DQLHPGR]DVWRVRZDQLDWHUapii antybiotyNRZHM 'UREQRXVWURMH WH V Z]JOGQLHRSRUQH QD VXOIRQDPLG\,
&KODP\GLR]DNRWyZ
469
streptomycyQ, penicyliny i chloramfenikolQDWRPLDVWZ\ND]XMZUDOLZR

na tetracyklinyNWyUHVOHNLHP]Z\ERUXZOeF]HQLXFKODP\GLR]\NRWyZ=
UHJX\VWRVXMHVLOHF]HQLHRJyOQHSRGDMFDQW\ELRW\NLZSRVWDFLLQLHNF\MQHM
OXEGURJGRXVWQZNRPELQDFML]WHUDSLORNDOQZSRVWDFLPDFLGRRF]X
'REUH HIHNW\ Z OHF]HQLX ]DSDOHQLD VSRMyZHN NRWyZ X]\VNLZDQR SR GRXVtnym zastosowaniu tetracykliny w dawce 22 mg/kg m.c. trzy razy dziennie
przez okres 34 tygodni lub doksycykliny w dawce 510 mg/kg m.c. dwa
UD]\G]LHQQLHSU]H]W\JRGQLH6NXWHF]QHG]LDDQLHZVWRVXQNXGRQLHNWy
U\FKV]F]HSyZFKODP\GLLZ\ND]XMHWDNHW\OR]\QD SRGDZDQDGRPLQLRZRZ
GDZFHPJG]LHQQLH:VSRPDJDMFRZOHF]HQLXFKODP\GLR]\NRWyZ QDOH\
VWRVRZDPDFLRIWDOPLF]QH]DZLHUDMFHWHWUDF\NOLQ\QSPD WHWUDF\NOLQowa lub oksytetracyklinowa, podawane miejscowo do worka spoMyZNRZHJR
3UD]\G]LHQQLH:GX\FKKRGRZODFKNRWyZZNWyU\FKZ\VWSXMHFKOamydiozD WHUDSL DQW\ELoW\NRZ QDOH\ REM ZV]\VWNLH ]ZLHU]WD Z JUXSLH
QLH]DOHQLH RG OLF]E\ SRWZLHUG]RQ\FK SU]\SDGNyZ FKRURE\ /HF]HQLH SoZLQQR WUZD SU]H] - W\JRGQL OXE GR W\JRGQLSR XVWSLHQLX NOinicznych
REMDZyZFKRURE\ZFHOXSU]HFLZG]LDDQLDZ\VWSLeniu nosicielstwa zarazka.
=DSRELHJDQLH6NXWHF]QRFKURQNRWyZSU]HG]DNDHQLHPFKODP\GLDPL
]DSHZQLDFLVDL]RODFMDZV]\VWNLFK]ZLHU]WZJUXSLHRGLQQ\FKRVRbQLNyZ
QLHZLDGRPHJRSRFKRG]HQLDSU]\]DRHQLXHZV]\VWNLHNRW\ZKoGRZOLV
serologicznie QHJDW\ZQH =ZLHU]WD QRZR ZSURZDG]DQH GR WDNLHM JUXS\
SRZLQQ\E\SRGGDZDQHNZDUDQWDQQLHSU]H]W\JRGQLDQDVWSQLHNRQWUoORZDQHVHURORJLF]QLHQDREHFQRSU]eFLZFLD:SUDNW\FHSURJUDPWDNLMHVW
WUXGQ\ GR UHDOL]DFML SRQLHZD X QLeNWyU\FK NRWyZ SR SU]HE\FLX ]DNDHQLD
naturalnego dochodzi do wytworzenia stanu nosicielstwa zarazka, czemu nie
WRZDU]\V]\ SRMDZLDQLH VL VSHFyILF]Q\FK SU]HFLZFLD Z VXURZLF\ NUZL :
GX\FK VNXSLVNDFK NRWyZ Z NWyU\FK FKODP\GLR]D Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH
GRFKRG]LF]VWRGRXVWDOHQLDVL]DNDHWUZD\FKXWU]\PXMF\FKVLSU]H]
ZLHOHPLHVLF\DQDZHWODW$NWXDOQHGDQHQLHSR]ZDODMQDVWZLHrdzenie, czy
]DNDHQLDWH]ZL]DQHV]NODV\F]QODWHQFMSRGREQLHMDNPDWRPLHMVFHZ
przypadku infekcji herpeswiUXVRZ\FK X NRWyZ F]\ WH XWU]\PXM VL VWDOH
wskutek transmisji zarazka od jednego osobnika do drugiego. Wiadomo
QDWRPLDVWHRGSRUQRQDE\WDSRSU]HFKRURZDQLXQLHMHVWZ\VWDUF]DMFDGR
SU]HUZDQLDDFuFKDW\FK]DNDHLF]VWRREVHUZXMHVLQDZURW\NOLnicznej
SRVWDFLFKRURE\XSRV]F]HJyOQ\FKRVREQiNyZ
=ZDOF]DQLH HQ]RRW\F]QLH XWU]\PXMFHM VL FKODP\GLR]\ NRWyZ Z\PDJD
SRVWSRZDQLDNRmSOHNVRZHJRREHMPXMFHJROHF]HQLHZV]\VWNLFKNRWyZZ
JUXSLH SU]\ X\FLX DQW\ELRW\NyZ ] JUXS\ WHWUDF\NOLQ VWRVRZDQLH V]F]HSLH
RFKURQQ\FK SR XVWSLHQLX NOLQLF]Q\FK REMDZyZ FKoURE\ RGFKyZ NRFLW
VVF\FKZFLVHML]RODFMLSRF]RQ\]ZF]HVQ\PRGVadzaniem w wieku 45
W\JRGQL RUD] V]F]HSLHQLH NRFLW L NRWyZ GRURV\FK SU]HG ZSURZDG]HQLHP
ich do grupy. W haQGOXGRVWSQHVV]F]HSLRQNL iniekcyjne przeciwko chla-
470
&+252%<.27:
P\GLR]LH]DZLHUDMFH]DUD]HNLQDNW\ZRZDQ\OXEDWHQXRZDQ\3U]HZDQLHV
WRSUHSDUDW\VNRMDU]RQH]DZLHUDMFHRERNDQW\JHQXFKODP\GLLUyZQLHDQWyJHQ\ ZLUXVyZ RGSRZLedzialnych za wywR\ZDQLH ]DNDH JyUQ\FK GUyJ
RGGHFKRZ\FK NRWyZ 3LHUZV]H V]F]HSLHQLH SRZLQQR VL Z\NRQyZD SR
RNUHVLH]DQLNXRGSRUQRFLVLDURZHMLODNWRJHQQHMWMZZLHNXRNRRW\JoGQL 'UXJD GDZND ]DOHFDQD MHVW SR XS\ZLH 4 tygodni od pierwszego
szczepienia, natomiDVW NROHMQH GDZNL SU]\SRPLQDMFH Z RGVWSDFK URFzQ\FK : V]F]HJyOQ\FK V\WXDFMDFK JG\ FKRURED ]RVWDD ZSURZadzona do
JUXS\NRWyZLPPXQL]DFM]GURZ\FKNRFLWPRQD]DF]\QDMXZZLHNX
W\JRGQL 6NXWHF]QR GRVWSQ\FK V]F]HSLRQHN SU]HFLZNR FKODP\GLR]LH po]RVWDMHNZHVWLG\VNXV\MQ2ND]XMHVLERZLHPHQDZHWV]F]HSLRQNL\ZH
DWHQXRZDQHWHRUHW\F]QLHLQGXNXMFHQDMVLOQLHMV]RGSRrQRQLH]DSRELHJDM
Z SHQL NRORQL]DFML ERQ OX]RZ\FK RUD] VLHZVWZX ]DUD]ND Z QDVWSVWZLH
kontaktu ze szczepami zjadliwymi 3RZRGXM QDWRPLDVW RJUDQLF]HQLH UHSOiNDFMLGUREQRXVWURMyZZ]DNDRQ\FKNRPyUNDFKLZWHQVSRVyESURZDG]GR
]PQLHMV]HQLDQDVLOHQLDREMDZyZNOLQLF]Q\FKLVNUyFHQLDF]DVXWUZDQLDFKRUoE\6]F]HSLRQHNRW\PRJ]DWHPXOHJD]DNDHQLRPSU]HELHJDMF\PVXENOiniF]QLH OXE EH]REMDZRZR D Z Z\QLNX VLHZVWZD FKODP\GLL PRJ VWDQRZL
UyGR]DNDHQLDGODNRWyZ]GURZ\FK
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$ :\VXZDQH V VXJHVWLH H
szczepy Chlamydia psittaci izoORZDQHRGNRWyZV SDWRJHQQHGODF]RZLHNDL
PRJ E\ SU]\F]\Q ]DSDOHQLD VSRMyZHN ZLDdF]\ R W\P PRJ EDGDQLD
HNVSHU\PHQWDOQH Z NWyU\FK GUREQRXVWURMH L]RORZDQH RG F]RZLHND Z\Zo\ZD\W\SRZHRVWUH]DSDOHQLHVSRMyZHNRUD]LQIHNFMWUZDXNRWyZ]DNaRQ\FK GRZLDGF]DOQLe. PrzySXV]F]DOQLH GR ]DNDHQLD OXG]L GRFKRG]L Z
Z\QLNX NRQWDNWX ]H ]ZLHU]WDPL FKRU\PL Z WUDNFLH ]DELHJyZ SLHOJQDF\jQ\FK OXE DSOLNRZDQLD OHNyZ GR ZRUND VSRMyZNRZHJR 0ROLZRFL WDNLH
ZVND]XM QD NRQLHF]QR ]DFKRZDQLD RVWURQRFL Z SU]ypadku kontaktu z
chorymi kotami oraz przestrzegania zasad higieny i dezynfekcji. Obserwacje
kliniczne oraz dane epidemiologiczQH ZVND]XM UyZQLH QD XG]LD SWDNyZ
MDNR GRGDWNRZHJR RJQLZD Z DFuFKX PROLZRFL ]DNDHQLD F]RZLHND
2SLV\ZDQR SRMHG\QF]H SU]\SDGNL ]DNDH X NRWyZ NWyU\FK UyGHP E\\
najprawdopodobniej papugi hodoZDQH ZH ZVSyOQ\FK SRPLHV]F]HQLDFK
Ponadto wiaGRPRWDNHHSWDVLHV]F]HS\Chlamydia psittaci odpowiedzialne
V]DZ\ZR\ZDQLHFKRURE\SDSX]LHMXOXG]L= innych obVHUZDFMLZ\QLNDH
UyZQLH X SVyZ SU]HE\ZDMF\FK Z VVLHG]WZLH SDSXJ GRFKRG]L PRH GR
]DNDHQLD PDQLIHVWXMFHJR VL Z\VWSLHQLHP JRUF]NL ]DSDOHQLHP JyUQ\FK
GUyJRGGHFKRZ\FKLSRZLNV]HQLHPZ]yZFKRQQ\FK2EMDZ\WHXOHJD\
UHPLVMLSRWHUDSLLGRNV\F\NOLQ=GDQ\FKW\FKZ\QLNDHLVWnieje wiele mo
OLZ\FK GUyJ ]DNDHQLD F]oZLHND FKODP\GLDPL QDWRPLDVW FKRUH NRW\ PRJ
VWDQRZL EH]SRUHGQLH OXE SRUHGQLH RJQLZR Z DFXFKX HSLGHPLRORJLFznym.
&KODP\GLR]DNRWyZ
471
+HPREDUWRQHOR]DNRWyZ
(DF haemobartonellosis felis, ang. feline haemobartonellosis; feline
infectious anemia)
+HPREDUWRQHOR]DNRWyZ]ZDQDWDNHDQHPL ]DNDQNRWyZMHVW choURELQIHNF\MQZ\ZRyZDQSU]H]ULNHWVMHZSU]HELHJXNWyUHMGRFKRG]LGR
REQLHQLD LORFL NUZLQHN F]HUZRQ\FK FR NOLQLF]QLH REMDZLD VL DQHPL 3R
UD]SLHUZV]\FKRURED]RVWDDRSLVDQDZODWDFKXNRWyZZ$IU\FH3RuGQLRZHMDQDVWSQLHZODWDFK w Stanach Zjednoczonych. Obecnie choURED Z\VWSXMH Z NUDMDFK (XURS\ $IU\NL Z $XVWUDOLL .DQDG]LH 86$ L Z
Japonii. Pojedyncze przySDGNLVWZLHUG]DQRWDNHZ3ROVFH
ETIOLOGIA. Czynnikiem etiologicznym hemobartonelozy jest riketsja
Haemobartonella felis, z rodziny Anaplasmataceae, U]GXRickettsiales. Najnowsze
badania z zastosowaniem metod biologii moleNXODUQHM Z\ND]D\ EOLV]H
SRNUHZLHVWZR W\FK ]DUD]NyZ ] PLNRSOazmami. Na podstawie charakteryVW\NLPRUIRORJLF]QHMLJHQHW\F]QHMZUyGV]F]HSyZH. felis Z\UyQLRQRGZD
ZDULDQW\7]ZZDULDQWPD\small form, Hfsm), oznaczony jako szczep California, cechuMHVLRJUDQLF]RQSDWRJHQQRFLGODNoWyZ:DULDQWGX\large
form, Hflg), oznaczony jako szczep Ohio, MHVWEDUG]LHMSDWRJHQQ\LZ\ZRXMH
VLOQLHM Z\UDRQH REMDZ\ NOLQLF]QH : ZDUXQNDFK QDWXUDOQ\FK VSRW\NDQH V
PLHV]DQH]DNDHQLD obydwoma wariantami. Drobnoustroje te paso\WXMQD
SRZLHU]FKQL NUZLQHN F]HUZRQ\FK NRWyZ SURZDG]F GR UyQHJR VWRSQLD
XV]NRG]HQLDERQ\NRPyUNRZHMHU\WURF\WyZ:SUHSaUDWDFK]NUZL NRWyZ
EDUZLRQ\FKPHWRG*LHPV\, drobnoustroje widoF]QHVMDNRWZRU\]LDUQLaNRZDWHSDHF]NRZDWHOXESLHUFLHQLRZDWHRUHGQLF\RNRRP0HWRG
Grama Z\EDUZLDM VL QD F]HUZRQR +HPREDUWRQHOH QLH QDPQDDM VL Z
warunkach in vitro]DZLHUDMRE\GZDNZDV\QXNOHLQRZH'1$L51$LXlegaMUHSOLNDFMLSU]H]SRG]LDNoPyUNL
EPIZOOTIOLOGIA : ZDUXQNDFK HNVSHU\PHQWDOQ\FK ]DNDHQLH H. felis
PRQD SU]HQLH QD ]GURZH NRW\ SRSU]H] SRGDQLH NUZL SRFKRG]FHM RG
koWyZ ]DNDRQ\FK GURJ GRRWU]HZQRZ GR\OQ OXE GRXVWQ 1DWRPLDst
WUDQVPLVMD]DUD]ND]DSRUHGQLFWZHPOLQ\LPRF]XSRFKRG]F\FKRGFKoU\FK NRWyZ SUDZGRSRGREQLH QLH MHVW PROLZD 'R SU]HQLHVLHQLD ]DNDHQLD
PRHGRFKRG]LWDNH]DSRUHGQLFWZHPHNWRSDVR\WyZRG\ZLDMF\FKVL
NUZLWDNLFKMDNSFK\LNOHV]F]H=ZUDFD VLXZDJ UyZQLHQDPROLZR
WUDQVPLVMLSLRQRZHM]PDWNLQDSRWRPVWZRGRNWyUHMPRHGRFKRG]LSRdF]DV WUZDQLD FL\ GURJ UyGPDFLF]Q Z WUDNFLH SU]HFKoG]HQLD SRGX
SU]H]GURJLURGQHVDPLF\OXEZRNUHVLHODNWDFML:DQH]QDF]HQLHPDPROiZRWUDQsmisji jatrogennej H. felisQSSRSU]H]WUDQVIX]MNUZLSRFKRG]FHM
472
&+252%<.27:
od nosiFLHOL]DUD]ND:LNV]RSU]\SDGNyZFKRURE\GRW\F]\NRWyZG]LNLFK
OXESU]HE\ZDMF\FKSR]DGRPHPFR]ZL]DQHMHVW]PROLZRFLSU]HND]yZDQLD]DUD]NDZWUDNFLHZDONNRWyZZPRPHQcie pogryzienia. Z tego sameJR SRZRGX ]DNDHQLD H. felis VSRW\NDQH V NLONDNURWQLH F]FLHM X VDPFyZ
QLXVDPLF
PATOGENEZA:SU]HELHJXFKRURE\PRQDZ\UyQLVWDGLXPZVWSQH
LQNXEDFML VWDGLXP RVWUHJR UR]ZRMX ]DNDHQLD VWDGLXP ]GURZLHQLD L VWadium noVLFLHOVWZD:RNUHVLHZVWSQ\P]DNDRQHNRW\QLHZ\ND]XMNOLQLFzQLHXFKZ\WQ\FKREMDZyZFKRURERZ\FKDZEDUZLRQ\FKUR]PD]DFK]NUZL
QLHVWZLHUG]DVLREHFQRFL]DUD]ND6WDGLXPWRWUZDRGGRGQLZ]aOHQRFLRGGURJL]DNDHQLD
W fazie ostrego rozwRMXFKRURE\WUZDMFHMRGMHGQHJRGRNLONXPLHVL
F\GRFKRG]LGRZLHORNURWQHJRF\NOLF]QHJRSRMDZLDQLDVLL]QLNDQLDGURbQRXVWURMyZ]NUZLREZRGRZHMFRZ\ZRXMHVNoNRZH]PLDQ\ZZDUWRFLDFK
hematokrytu3RGVWDZRZUROGHF\GXMFRF\NOLF]QRFL]PLDQKHPDWRNUyWX RGJU\ZD OHG]LRQD G]LNL NWyUHM FKRURERZR ]PLHQLRQH HU\WURF\W\ V
wyFKZ\W\ZDQH ] XNDGX NUHQLD SU]HWU]\P\ZDQH SU]H] SHZLHQ F]DV SR
F]\P XZROQLRQH RG ]DUD]NyZ SRQRZQLH ZSURZDG]DQH V GR NUZLRELHJX
&] ]DNDRQ\FK HU\WURF\WyZ XOHJD ]QLV]F]HQLXQD GURG]H LPPXQRORJLFzQHM SU]H] PHFKDQL]P\ REURQQH XVWURMX FR REMDZLD VL GXJRWUZD\P
VSDGNLHP KHPDWRNU\WX L VLOQLHM Z\UDRQ\PL REMDZDPL DQHPLL 3RGRHP
W\FK ]MDZLVN MHVW ]PLDQD ZDFLZRFL DQW\JHQRZ\FK NUZLQHN F]erwonych
SRG ZS\ZHP ULNHWVML Z Z\QLNX NWyUHM RUJDQL]P ]DF]\QD Z\WZDU]D SU]eFLZFLDDDQW\HU\WURF\WDUQH$OWHUQDW\ZQ\PHFKDQL]PQLV]F]HQLDHU\WURF\WyZ
w przeELHJX KHPREDUWRQHOR]\ NRWyZ ZLH VL ] XG]LDHP VSHF\ILF]Q\FK
przeciwFLD L GRSHQLDF]D RUD] XV]NDG]DQLHP ERQ\ NRPyUNRZHM NUZLQHN
F]HUZRQ\FK Z GURG]H UHDNFML QDGZUDOLZRFL W\SX ,, cytotoksycznego.
1LHGRNUZLVWRZSU]eELHJXKHPREDUWRQHOR]\]UHJX\PDFKDUDNWHUDQHPLL
makrocytarnej, normochromatycznej. W skrajnych przypadkach u chorych
NRWyZ PRH GRFKoG]L GR QDJ\FK ]HM PLHUWHOQ\FK FR ]ZL]DQH MHVW ]
PDV\ZQLQIHNFMLGUDVW\F]Q\PREQLHQLHPZDUWRFLKHPDWRNU\WXZHZF]esnych etapach rozwoju choroby. Z danych szacunNRZ\FKZ\QLNDH]HMFLD
PLHUWHOQH Z Z\QLNX FLNLHM DQHPLL GRW\F] RNRR SU]\SDGNyZRVWUHM
SRVWDFL KHPREDUWRQHOR]\ NRWyZ =ZLHU]WD G\VSRQXMFH VSUDZQ\P V\VWePHPREURQQ\PRUD]Z\VRNLPSRWHQFMDHPUHJHQHUDF\MQ\PV]SLNXNRVWQeJRNRPSHQVXMF\PXE\WNLHU\WURF\WyZ]UeJX\SRZUDFDMGR]GURZLD
W okUHVLH ]GURZLHQLD UyZQLH ]DDQJDRZDQH V PHFKDQL]P\ LPPXQoORJLF]QHDZVXURZLF\NRWyZVWZLHUG]DVLREHFQRVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLwFLD SU]HFLZNR H. felis 6WDGLXP ]GURZLHQLD WUZDMFH SU]HZDQLH NLOND PLeVLF\ REHMPXMH RNUHV SRPLG]\ RVWDWQLP PDV\ZQ\P QDPQRHQLHP VL
zaUD]NDZHNUZLLWUZDVWDELOL]DFMZDUWRFLKHPDWRNU\WX w granicach norm
fizjoloJLF]Q\FK%DGDQLHUR]PD]yZNUZLZW\PRNUHVLHZ\ND]XMHZSUDZG]LH
473
REHFQRULNHWVMLQDSRZLHU]FKQLERQ\NRPyUNRZHMHU\WURF\WyZDOH]UHJu\ QLH GRFKRG]L GR LFK LQWHQV\wQHJR QDPQDDQLD VL SURZDG]FHJR GR
]PQLHMV]HQLDKHPDWRNU\WX8NRWyZNWyUHSU]H\ZDMVWDGLXPRVWUHJRURzZRMX FKRURE\ SR RNUHVLH ]GURZLHQLD GRFKRG]L QDMF]FLHM GR Z\WZRU]HQLD
VLVWDQXGXJRWUZDHJRQRVLFLHOVWZDXWU]\PXMFHJRVLSU]H]ZLHOHPLHVL
cy, a nawet lat, niejednokrotnie do koFD \FLD ]ZLHU]FLD 3U]\F]\Q WHJR
]MDZLVND MHVW PLG]\ LQQ\PL ORNDOL]DFMD H. felis Z ZDNXRODFK PDNURIDJyZ
OHG]LRQ\LSFKHU]yNyZSXFQ\FKZNWyU\FKSR]RVWDMRQHQLHSRGDWQHQD
GHJUDGDFM Z RGUyQLHQLX RG ]DUD]NyZ XPLHMVFRZLRQ\FK QD SRZLHU]FKQL
NUZLQHN F]HUZRQ\FK 8 SU]HZOHNOH ]DNDRQ\FK QRVLFLHOL SU]HZDQLH QLH
REVHUZXMHVLNOLQLF]Q\FKREMDZyZKHPREDUWRQHOR]\]Z\MWNLHPDJRGQego stopnia, przemijajFHMDQHPLL1DWRPLDVWEDGDQLHUR]PD]yZNUZLSR]ZDOD
na uwiGRF]QLHQLH QLHZLHONLHM LORFL GUREQRXVWURMyZ ]ZL]DQ\FK ] ERQ
NRPyUNRZHU\WURF\WyZOXEZ\SDGDQHJDW\ZQLH:\VWSRZDQLHGXJRWUZaHJR QRVicielstwa H. felis X NRWyZ Z\QLND WDNH ] XWU]\P\ZDQLD VL VWDQX
UyZQoZDJLSRPLG]\PROLZRFLDPLUHSOLNDFMLGUREQRXVWURMyZD]GROQRFL
orgaQL]PXGRLFKHOLPLQDFMLSRSU]H]IDJRF\WR]
:\VWSRZDQLH H. felis UyZQLH X NRWyZ QLH Z\ND]XMF\FK NOLQLF]QLH
XFKZ\WQ\FK REMDZyZ FKRURERZ\FK VNDQLD GR SU]\SLV\ZDQLD W\P GUREQoXVWURMRP VWDWXVX ]DUD]NyZ RSRUWXQLVW\F]Q\FK DNW\ZL]XMF\FK VZRMH SDWoJHQQH RGG]LD\ZDQLH Z ZDUXQNDFK VWUHVX OXE SU]\ ZVSyLVWQLHQLX LQQ\FK
]DNDHWRZDU]\V]F\FK6]F]HJyOQH]QDF]HQLHSU]\SLV\ZDQHMHVWLQIHNFMRP
wirusow\P Z\ZR\ZDQ\P SU]H] ]DUD]NL SRZRGXMFH LPPXQRVXSUHVM.
&]VWR Z\VWSXMF\P ]DNaHQLHP WHJR W\SX X NRWyZ MHVW LQIHNFMD ZLUXVHP
ELDDF]NL (FeLV : U]HF]\ZLVWRFL RNRR NRWyZ ] NOLQLF]Q SRVWDFL
KHPREDUWRQHOR]\ MHVW UyZQRF]HQLH ]DNDRQ\FK ZLUuVHP ELDDF]NL NWyU\
VSHQLD URO F]\QQLND XVSRVDELDMFHJR GR Z\VWSLHQLD FKRURE\ SRSU]H]
hamowanie fizjologicznych funkcji obronnych ustroju.
OBJAWY KLINICZNE =DNDRQH H. felis kRW\ PRJ Z\Na]\ZD DJRGQH
objawy anemiiSU]\EUDNXLQQ\FKREMDZyZNOLQLF]Q\FKOXEWHVLOQLHZ\UaRQQLHGRNUZLVWRSURZDG]F]UHJX\GR]HMPLHUWHOQ\FK:\GDMHVL
H QDVLOHQLH NOLQLFzQ\FK REMDZyZ FKRURE\ X]DOHQLRQH MHVW RG ZDULDQWX
]DUD]ND Z\ZRXMFHJR ]DNDHQLH MDN UyZQLH RG URG]DMX ]DNDH WRZDU]yV]F\FK 2VWUD NOLQLF]QD SRVWD KHPREDUWRQHOR]\ GRW\F]\ PRH NRWyZ Z
NDG\P ZLHNX QDWRPLDVW U\]\NR LQIHNFML MHVW QDMZLNV]H X RVREQLNyZ SoPLG]\ D URNLHP \FLD 3RF]WNRZ\ RNUHV FKRURE\ ]Z\NOH MHVW PDR
FKDUDNWHU\VW\F]Q\D]DNDRQHNRW\PRJZ\JOGDL]DFKRZ\ZDVL]XSH
nie normalQLH3LHUZV]HREMDZ\NOLQLF]QHSRMDZLDMVLSU]HZDQLHGRSLHURZ
bardziej zaawansowanych staGLDFK L PRJ E\ ]UyQLFRZDQH 'R F]VW\FK
REMDZyZQDOH\GHSUHVMDRVDELHQLHXWUDWDDSHW\WXVSDGHNPDV\FLDDEOaGR ERQ OX]RZ\FK OXE LFK ]DyFHQLH VSOHQRPHJDOLD. Obraz kliniczny
FKRURE\ ]DOHQ\ MHVW RG VWDGLXP MHM UR]ZRMX RUD] RG V]\ENRFL UR]ZRMX
474
&+252%<.27:
niedokrwistoFL : SU]HZDDMFHM OLF]ELH SU]\SDGNyZ KHPREDUWRQHOR]\

NRWyZ DQHPLD UR]ZLMD VL VWRSQLRZR F]HPX WRZDU]\V]\ Z GXV]\P SU]eG]LDOHF]DVRZ\P]QDF]Q\VSDGHNZDJL]ZLHU]FLDQDWRPLDVWVWDQRJyOQ\MHVW
QDRJyGREU\:SU]\SDGNXJG\PDV\ZQHQDPQDDQLHVL]DUD]NDSRF]oQH]QLV]F]HQLHPHU\WURF\WyZPDPLHMVFHMXZSRF]WNRZ\PRNUHVLHFKoURE\ NRW\ Z\ND]XM REMDZ\ QDVLORQHM GHSUHVML SU]\ PLQLPDOQ\P XE\WNX
PDV\FLDD:]DDZDQVRZDQ\PRNUHVLHUR]ZRMXFKRURE\XNRWyZREVHUZXMH
VLRbjawy lHWDUJXEH]GHFKXOXE]DG\V]NLSRMDZLDMFHVLOXEQDVLODMFHVLZ
sytuacjach stresoZ\FKRUD]SRZ\VLNX7HPSHUDWXUDZHZQWU]QDXFKRU\FK
NRWyZMHVWSU]HZDQLHZJUDQiFDFKQRUPIL]MRORJLF]Q\FK]Z\MWNLHPRVWUHM
ID]\ FKRURE\ Z NWyUHM PRH SRMaZLD VL JRUF]ND : RNUHVLH DJRQDOQ\P
QDWRPLDVWF]VWRVWZLHUG]DVLFLeSRWVXEQRUPDOQ
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE 8 NRWyZ SDG\FK ] SRZRGX KePREDUWRQHOR]\ REVHUZXMH VL EODGR ERQ OX]RZ\FK L WNDQHN Z\FKXG]eQLH Z\QLV]F]HQLH VSOHQRPHJDOL ZQLHNWyU\FK SU]\SDGNDFK yWDF]N. BaGDQLHP KLVWRSDWRORJLF]Q\P VWZLHUG]D VL KLSHUSOD]M JUuGHN FKRQQ\FK L
szpiku kostnego, ogniska hematopoezy pozaszpikowej HU\WURIDJRF\WR]
RUD] Z]URVW LORFL KHPRV\GHU\Q\ Z OHG]LRQLH 6SRUDG\F]QLH VWZLHUG]D VL
]Z\URGQLHQLH WXV]F]RZH ZWURE\ RUD]RJQLVND PDUWZLF\ ZHZQWU]]UD]LNowej.
ROZPOZNAWANIE. Podstawowe znaczenie diagnostyczne ma badanie
PLNURVNRSRZHEDUZLRQ\FKUR]PD]yZNUZLNRWDNWyUHSR]ZDODQDXZLGRcznienie H. felis QD SRZLHU]FKQL ERQ\ NRPyUNRZHM HU\WURF\WyZ ,OR ]DUDzNyZ Z NUZLQNDFK F]HUZRQ\FK PRH VL ]ZLNV]D OXE ]PQLHMV]D Z SU]eG]LDOHF]DVRZ\PLGODWHJRNRQLHF]QHMHVW]EDGDQLHNLONXSUyEHNNUZLZRdVWSDFK NLONXGQLRZ\FK Z FHOX SRWZLHUG]HQLD REHFQRFL GUREQRXVWUoMyZ
5R]PD]\NUZLQDV]NLHNDFKSRZLQQRVLZ\NRQ\ZDPROLZLHV]\ENRSRMHM
SREUDQLX SRQLHZD VWRVRZDQH URGNL DQW\NRDJXODF\MQH PRJ REQLD aWZR LGHQW\ILNDFML ]DUD]NyZ %DGDQLH PLNURVNRSRZH SRZLQQR E\ WDNH
wykoQ\ZDQH SU]HG UR]SRF]FLHP WHUDSLL ] XZDJL QD QLV]F]HQLH ]DUD]NyZ
przez tetracykliny VWRVRZDQH Z OHF]HQLX KHPREDUWRQHOR]\ :DUWRFL KHPatokrytu X FKRU\FK NRWyZ REQLDM VL ] UHJX\ GR FR SU]HZDQLH
zbiega sL]QDVLOHQLHPREMDZyZNOLQLF]Q\FK-HGQDNRFHQDZVNDQLNDKHPaWRNU\WRZHJR QLH ]DZV]H MHVW PLDURGDMQD :DUWRFL WH SRGOHJDM ERZLHP
ZLHORNURWQ\PF\NOLF]Q\P]PLDQRPZWUDNFLHWUZDQLD]DNDeQLD]ZL]DQ\P
] RNUHVRZ\P Z\FKZ\W\ZDQLHP ]DNDRQ\FK NUZLQHN SU]H] OHG]LRQ D QaVWSQLH LFK SoZURWHP GR XNDGX NUHQLD SR XVXQLFLX ]DUD]NyZ SU]H]
fagocyty. W okresie szczytowego nasilenia objaZyZ NOLQLF]Q\FK Z EDGDQLX
PLNURVNRSRZ\P UR]PD]yZ NUZL ]DREVHUZRZD PRQD WDNH SU]HMDZ\
Z]PRRQHM DNW\ZQoFL UHJHQHUDF\MQHM V]SLNX NRVWQHJR 8ZLGDF]QLD VL WR
REHFQRFLPDNURF\WyZ OXEPHJDORF\WyZ, polichroPDWRILOLUHWLNXORF\WR] i
475
QLHGREDUZOLZRFL NRPyUHN V]HUHJX HU\WURF\WyZ &]VWR ]DREVHUZRZD

PRQDHU\WURIDJRF\WR]]XG]LDHPPRQRF\WyZ RUD]DXWRDJOXW\QDFM krwinek czerwoQ\FKFRSU]HPDZLD]DGX\PSUDZGRSRGRELHVWZHPLQIHNFMLH.
felis 8 QRVLFLHOL Z RNUHVLH ]DNDHQLD XWajRQHJR QD RJy QLH VWZLHUG]D VL
REHFQRFLULNHWVMLQDSRZLHU]FKQLNUZLQHNF]HUZRQ\FKDSRGVWDZRZHSDUaPHWU\ KHPDWRORJLF]QH XWU]\PXM VL Z JUDQLFDFK QRUP IL]MRORJLFznych. Z
GUXJLHMVWURQ\ULNHWVMHVWZLHUG]DQHVF]DVHPZHNUZL NRWyZ]GUowych, nie
Z\ND]XMF\FKREMDZyZDQHPLLMDNUyZQLHXNRWyZFKRU\FKQDLQQHFKRUoE\]DNDQH
H. felis nie ulega replikacji w hoGRZODFKNRPyUNRZ\FKDQLQDSRGRDFK
V]WXF]Q\FK FR Z\NOXF]D PROLZR ]DVWRVRZDQLD Z GLagnostyce choroby
badania hRGRZODQHJR2VWDWQLRSRGMWRSUyEZSURZadzenia techniki PCR
GRZ\NU\ZDQLDPDWHULDXJHQHW\F]QHJR]DUD]ND:\GDMHVLHUHDNFMDWD]
XZDJLQDZ\VRNF]XRPRHVWDQRZLPHWRG]Z\ERUXZUR]SR]QDZaQLXKHPREDUWRQHOR]\NRWyZ
P26732:$1,(. /HF]HQLH KHPREDUWRQHOR]\ MHVW WUXGQH SRQLHZD GoVWSQHDQW\ELRW\NLQLHSRZRGXMQDRJyWUZDHMHOLPLQDFML H. felis z organi]PX NRWD :LNV]R ]DNDRQ\FK NRWyZ SR]RVWDMH QRVLFLHOami zarazka do
NRFD\FLD: SRF]WNRZ\PRNUHVLHOHF]HQLDPRQD]DREVHUZRZDSRSUaZNOLQLF]QDOHSR]DSU]HVWDQLXSRGDZDQLDOHNyZGRFKRG]LGRQDZURWyZ
choroby. Z UHJX\ ]DNDRQ\FK NRWyZ X NWyU\FK REVHUZuMH VL RVWU\
SU]HELHJKHPREDUWRQHOR]\SDGDZSU]\SDGNXQLHSRGHMPRZDQLDSUyEOHF]eQLD:DFLZDWHUDSLDSRZLQQDXZ]JOGQLDSRGDZDQLHDQW\ELRW\NyZ]JUXS\
tetracyklin GRXVWQLH SU]H] RNRR W\JRGQLH 'REUH HIHkW\ X]\VNXMH VL
VWRVXMFRNV\WHWUDF\NOLQ w dawce 20 mg/kg m.c. co 8 godz. lub doksycykliQ PJNJ PF 8 RVREQLNyZ QLH WROHUXMF\FK WHWUDF\NOLQ VNXWHF]QD
PRHRND]DVLHQURIORNVDF\QD w dawce dziennej 5 mg/kg m.c. DodatkoZR PRQD ]DVWRVRZD XPLDUNRZDQH GDZNL VWHU\GyZ QS SUHGQL]RORQ Z
dawce 12 mg/kg m.c., co SU]HFLZG]LDD GHVWUXNFML NUZLQHN F]HUZRQ\FK
.RW\ SRGGDZDQH OHF]HQLX QD RJy F]XM VL GREU]H L Z SU]ypadku braku
SRZLND URNXM SRP\OQLH 1DOH\ VL MHGQDN OLF]\ ] IDNWHP H Z V\WuDFMDFKVWUHVRZ\FKSRWHUDSLLLPPXQRVXSUHV\MQHMOXEZSU]\SDGNXZVSyLVtQLHMF\FK]DNDHZLUXVRZ\FKWDNLFKMDNELDDF]NDNRWyZOXE]HVSyQLHGoboru immunologicznego GRFKRG]L PRH GR RVDELHQLD QDWXUDOQ\FK PeFKDQL]PyZREURQQ\FKLQDZUoWyZFKRURE\&LNLHSU]\SDGNLDQHPLL PRJ
Z\PDJD WUDQVIX]ML NUZL. Wskazaniem do tego zabiegu jest obniHQLH VL
ZDUWRFLKHPDWRNU\WX SRQLHMRUD]FLNLVWDQRJyOQ\Sacjenta.
=DSRELHJDQLH.RW\]DNDRQHH. felis QLHVWDQRZL ZLkV]HJR]DJURHQLD
GODNRWyZ]GURZ\FKSU]HE\ZDMF\FK]FKRU\PLZHZVSyOQ\PSRPLHV]F]eQLX 5]XWXMH QD WR VSHF\ILF]Q\ VSRVyE WUDQVPLVML ]DUD]ND =DOHFD VL QDWoPLDVW F]VW OLNZLGDFM HNWRSDVR\WyZ X NRWyZ SRQLeZDSFK\ PRJ E\
476
&+252%<.27:
wektorem transmisji zakDHQLD ZHZQWU] JUXS\ 'RURVH VDPFH PRQD

podGDZDNDVWUDFMLFRSRZRGXMHXWUDWLFKDJUHV\ZQRFLLFKFLGRZDONL
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
(DF tuberculosis canis et felis, ang. tuberculosis; tuberculous mycobacterial infections)
*UXOLFD SVyZLNRWyZMHVWFKRURE]DNDQVSRZRGoZDQ]DNDHQLHP
SUWNDPLNZDVRRSRUQ\PL]URG]LQ\MycobacteriaceaeU]GXActinomycetales.
ETIOLOGIA. Do rodzaju Mycobacterium QDOHGURbnoustroje tlenowe, nie
VSRUXOXMFH QLH Z\ND]XMFH ]GROQRFL GR UXFKX FHFKXMFH VL V]HURNLP
VSHNWUXPJDWXQNRZ\PRUD]]UyQLFRZDQSDWRJHQQRFL3LHUZRWQ\KLVWoU\F]Q\ SRG]LD SUWNyZ GRNRQDQ\ QD SRGVWDZLH LFK ZDFLZRFL ELRFKePLF]Q\FKLKRGRZODQ\FK]RVWD]PRGyILNRZDQ\LX]XSHQLRQ\ZRSDUFLXR
GDQH SRFKRG]FH ] DQDOL]\ VHNZHQFML NZDVyZ QXNOHLQRZ\FK W\FK GURbnoXVWURMyZ3UWNLFKRURERWZyUF]HGOD]ZLHU]WZ\ND]XMXQLNDOQZDFLZR
]DWU]\P\ZDQLDEDUZQLNyZZNRPyrFHSRPLPRG]LDDQLDQDQLHNZDVDPLL
alkoholem. Cecha ta, zwana kwasoRSRUQRFL Z\QLND ] ]DZDUWRFL GXHM
LORFL NZDVX PLNRORZHJR Z ZDUVWZLH OLSLGRZHM FLDQ\ NRPyUNL EDNWHU\MQHM
3UWNLFHFKXMVLSRQDGWR]QDF]QLHZLNV]RSRUQRFLQDZ\VRNLHWHPSHUaWXU\]PLDQ\S+RUD]UXW\QRZRVWRVRZDQHURGNL GH]\QIHNF\MQHZSRUywnaniu z innymi bakteriami nie sporuOXMF\PL6NXWHF]QHG]LDDQLHSU]HFLZNR
W\PGUREQRXVWURMRPZ\ND]XMUR]WZRU\IHQROX RUD]ZLDWRVRQHF]QH
=DELMDM MH WDNH Z FLJX PLQXW UR]FLHF]RQH UR]WZRU\ GRPRZ\FK
URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK ]DZLHUDMF\FK SRGFKORU\Q VRGRZ\. ChoroboWZyUF]H GOD SVyZL NRWyZ V WU]\ ]DVDGQiF]H JUXS\ SUWNyZ 'R SLHUZV]HM
JUXS\QDOH]DUD]NLZ\ZRXMFHNODV\F]Q\]LDUQLQLDNRZDW\JUXOLF]\SURFHV
]DSDOQ\ZQDU]GDFKZHZQWU]Q\FKtuberculosis), tj. M. tuberculosis, wariant M.
tuberculosis-M. bovis oraz M. bovis. 'UXJJUXSVWDQRZLSUWNLRGSRZLHG]LDlne za powstaZDQLHPLHMVFRZ\FK]PLDQVNyUQ\FKRFKDUDNWHU]HJX]RZDW\P
WUG ] W\SRZ\P SU]HGVWDZLFLHOHP M. lepraemurium 7U]HFL JUuS WZRU]
W]Z SUWNL RSRUWXQLVW\F]QH Z\ZRXMFH SLHUZRWQLH VWDQ\ ]DSDOQH WNDQNL
SRGVNyUQHMQSM. kansasi, M. avium complex, M. smegmatis, M. fortuitum i inne.
=PLDQ\Z\ZR\ZDQHSU]H]WHSUWNLPRJXOHJDXRJyOQLeniu. M. tuberculosis
i M. bovis V IDNXOWDW\ZQ\PL OXE REOLJDWRU\MQ\PL SDVR\WDPL ZHZQWU]NoPyUNRZ\PL *DWXQNL WH V FLOH ]H VRE VSRNUHwQLRQH L UR]UyQLHQLH LFK
mROLZH MHVW MHG\QLH SU]\ SRPRF\ QLHNWyU\FK WHVWyZ ELRFKHPLF]Q\FK RUD]
SU]\X\FLXVRQGPROHNXODUQ\FK3R]DRUJDQL]PHP\Z\P]DUD]NLWHSU]e\ZDM2 tygodnie, dlatego warunkiem ich przetrwania jest istnienie naturalnego rezerwuaru drobnoXVWURMyZZSRVWDFL]DNDRQ\FKVVDNyZ=DUD]HN
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
477
RNUHODQ\ MDNR ZDULDQW M. tuberculosis-M. bovis PD ZDFLZRFL SRUHGQLH

SRPLG]\ RE\GZRPD JDWXnNDPL L E\ L]RORZDQ\ RG FKRU\FK QD JUXOLF
NRWyZ 6SRUyG SUWNyZ RSRrWXQLVW\F]Q\FK ZDQH ]QDF]HQLH Z SDtologii
SVyZLNRWyZRGJU\ZDM. aviumNWyU\Z\ZRXMHSURFHVJUXOLF]\DQDORJLFzny do indukowanego przez M. tuberculosis i M. bovisFLVHSRNUeZLHVWZR]
tym zarazkiem wykazuje M. intracellulareGODWHJRSU]\MWRGODRE\GZXGURbQRXVWURMyZRNUHOHQLHM. avium-M. intracellulare lub M. avium complex (MAC).
,FK UR]UyQLHQLH PROLZH MHVW MHG\QLH SU]\ X\FLX WHFKQLN ELRORJLL PROHNuODUQHM6SRUyGGUREQRXVWURMyZQDOHF\FKGRJUXS\0$&]LGHQW\ILNRZDQR
dotychczas 28 VHURW\SyZ6HURW\S\LE\\L]RORZDQHRGNRWyZQDWRPLDVW
seroW\S\LRGSVyZ
EPIZOOTIOLOGIA. Jedynym naturalnym rezerwuarem M. tuberculosis dla
SVyZLNRWyZVOXG]LHFKRU]\QDJUXOLF=DNDHQLDW\PSUWNLHPX]ZLeU]WWUDNWRZDQDOH\MDNRDQWURSR]RRQR]\, tzn. transmisja zarazka przebieJDRGF]RZLHNDQD]ZLHU]WD1LHQRWRZDQRQDWRPLDVWV]HU]HQLDVLLQIHkcji
RGSVyZLNRWyZQDOXG]L&KRUREDF]FLHMZ\VWSXMHXSVyZQLXNoWyZ
8 FKRU\FK ]ZLHU]W ]DUD]HN Z\GDODQ\ MHVW QD ]HZQWU] ]H OLQ L SOZRFiQ
SRGF]DV NDV]OX SRGREQLH MDN PD WR PLHMVFH X ]DNDRQ\FK OXG]L =DNDQ\
DHUR]RO ]DZLHUDMF\ SUWNL ]DQLHF]\V]F]D URGRZLVNR E\WRZaQLD ]ZLHU]W L
VWDQRZLJyZQHUyGRLQIHNFMLGODZUDOLZ\FKRVREQLNyZ Drobne kropelki
DHUR]ROX R UHGQLF\ P V Z VWDQLH RPLQ EDULHU SU]HFLw]DNDQ Z
JyUQ\FK GURJDFK RGGHFKRZ\FK L GRWU]H GR SFKHU]\NyZ SXcnych. Do
]DNDHQLD GRFKRG]L GURJ DHURJHQQ NURSHONRZ QDMF]FLHM Z WUDNFLH
GXHM WUZDMFHJR EOLVNLHJR NRQWDNWX RVREQLNyZ FKRU\FK L ]GURZ\FK =aNDQR SUWNyZ JUXOicy ludzkiej nie jest tak wysoka jak innych bakterii,
GODWHJR VNXWHF]QH ]DNDenie kontaktowe wymaga masywnej dawki zarazka
OXEGXJRWUZDHMHNVSR]\FML,QIHNFMHM. tuberculosis XSVyZLNRWyZZ\VWSuMQDMF]FLHMZJVWR]DOXGQLRQ\FKREV]DUDFKPLHMVNLFK]ZDV]F]DQDWHUenach gospodarczo zaniedbanych, w siedliskach biedoty miejskiej itp.
=DNDHQLD ZDULDQWHP M. tuberculosis-M. bovis GRW\F] Z\F]QLH NRWyZ
RZQ\FK\MF\FKQDREV]DUDFKZLHjVNLFKUyGHP]DNDHQLDPRJE\GOD
nich drobne gryzonie RILDU\LFKSRORZD'R]DNDHQLDM. bovis dochodzi
JyZQLHSU]H]SU]HZyGSRNDUPRZ\3URFHVFKRURERZ\RVWDWHF]QLHORNDOL]uje sLXSVyZSU]HZDQLHZREUELHXNDGXRGGHFKRZHJRQDWRPLDVWXNoWyZZXNDG]LHSRNDUPRZ\P:NRQVHNZHQFML]DUD]HNZ\GDODQ\MHVWSU]H]
NRW\]NDHPDSU]H]SV\]HOLQLSOZRFLQSRGREQLHMDNWRPDPLHMVFHZ
]DNDHQLDFKM. tuberculosis. M. bovis MHVWUHGQLRZUDOLZ\QDF]\QQLNLURGoZLVNRZHLSR]DRUJDQL]PHP\Z\P]DFKRZXMH]aNDQRGRGQLZOHFLHL
GR GQL Z ]LPLH 1DWXUDOQ\P UH]HUZXDUHP ]DUD]ND MHVW ]DNDRQH E\GR
'RLQIHNFMLXSVyZLNRWyZGRFKRG]LQDMF]FLHMQDIHUPDFK E\GDZNWy
U\FK JUXOLFD Z\VWSXMH HQ]RRW\F]QLH 1LH SRWZLHUG]RQR PROLZRFL WUDQsmisji M. bovis QDF]RZLHND]DSRUHGQLFWZHPSVyZLNRWyZ=aNDHQLD M.
bovis PDMPLHMVFHF]FLHMXNRWyZQLXSVyZFRZLHVL]HVSR\ZDQLHP
478
&+252%<.27:
zanieczyszczonego zarazkLHP VXURZHJR POHND NURZLHJR VXURZHJR PLVD

OXE RGSDGyZ SRXERMRZ\FK SRFKRG]F\FK RG FKRUHJR E\GD =ZDV]F]D
POHNRVWDQRZLLGHDOQHURGRZLVNRGODSUWNyZ E\GOF\FKDSRQDGWRQHXWUaOL]XMHRQRNZDQ\RGF]\QVRNXRGNRZHJRSU]HFLZG]LDDMcego w warunkach fizjologicznych kolonizacji dolnego odcinka przewodu pokarmowego
SU]H]EDNWHULH:UR]ZLQLW\FKJRVSRGDUF]RNUDMDFKZNWyU\FK]OLNZLGRZaQRSUREOHPJUXOLF\E\GOFHMZ\VWSRZDQLH]DNDHM. bovis XSVyZLNoWyZ
WDNHQDOH\GRU]DGNRFL ,QIHNFMH WDNLH PRJPLHMHGQDNPLHMVFH QDRbV]DUDFKZNWyU\FKSUWHNE\GOF\ XWU]\PXMHVLZSRSXODFML]ZLHU]WZRlno
\MF\FK
'UREQRXVWURMH]JUXS\0$&Z\VWSXMXELNZLWDUQLHZURGRZLVNDFKEyWRZDQLD]ZLHU]WVWGHNVSR]\FMDQD ]DNDHQLHXSVyZLNRWyZMHVWZ\VRND
=ZLHU]WD WH G\VSRQXM MHGQDN VLOQ RSRUQRFL ZURG]RQ Z VWRVXQNX GR
SUWNyZ SWDVLFKLGODWHJR]DNDHQLDWDNLHZZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKZ\VWSuM VSRUDG\F]QLH =DUD]NL ] JUXS\ 0$&SU]H\ZDM Z NZDQ\P URGRZLVNX
SU]HZRGXSRNDUPRZHJR]ZLHU]WRUD]ZJOHELHERJDWHMZVXEVWDQFMHRUJaQLF]QH 'XH LORFL SUWNyZ Z\GDODQH V ] NDHP ]DNDRQ\FK SWDNyZ 'R
]DNDHQLDXSVyZLNRWyZGRFKRG]LPRHZZ\QLNX]MHG]HQLD]DNDRQHJR
PLVDGURELRZHJROXERGSDGyZGURELRZych oraz poprzez kontakt z zanieF]\V]F]RQ\P]DUD]NDPLURGRZLVNLHPJOHENDHPLWS:RGUyQLHQLXRG
M. tuberculosis i M. bovis SUWNL SWDVLH FHFKXM VL ]QDF]Q RSRUQRFL QD
F]\QQLNL URGRZLVND ]HZQWU]QHJR L ]DFKRZXM ]DNDQR SU]H] RNUHV FR
QDMPQLHMODW,VWRWQFHFK]DNDHZ\ZR\ZDQ\FKSU]H]SUWNLSWDVLHMHVW
WZRU]HQLHVL]PLDQ]LDUQLQLDNRZDW\FKZJELHMSRRRQ\FKWNDQNDFKRUD]
ZQDU]GDFKPLV]RZ\FKNWyU\FKQLHPRQDRGUyQLRGSRMDZLDMF\FKVL
w pU]HELHJXLQIHNFMLSUWNDPLVVDNyZ=DNDRQHSUtkami ptasimi psy i koty
QLH VWDQRZL ]DJURHQLD GOD LQQ\FK ]ZLHU]W WHJR VDPHJR JDWXQNX DQL GOD
F]RZLHND : RGQLHVLHQLX GR ]DNDH QLHNWyU\PL JUXSDPL SUWNyZ VWZLHrG]RQRSUHG\OHNFMHUDVRZH1DSU]\NDGSV\Uas basset i sznaucer miniaturoZ\ RUD] NRW\ V\MDPVNLH F]FLHM QL LQQH UDV\ XOHJDM LQIHNFML SUWNDPL ]
grupy MAC.
PATOGENEZA:]DOHQRFLRGGURJL]DNDHQLDEUDPZHMFLDGODSUtNyZ JUXOLF\ VWDQRZL XNDG RGGHFKRZ\ SU]HZyG SRNDrmowy lub VNyUD
=DUD]HN QDPQDD VL SRF]WNRZR Z PLHMVFX SLHUZRWQHM ORNDOL]DFML RUD] Z
UHJLRQDOQ\FKZ]DFKFKRQQ\FKNWyUHF]QLHWZRU]W]Z]HVSySLHUZRtQHJR]DNDHQLD:RE\GZXW\FKPLHMVFDFKGRFKRG]LGRWZRU]HQLDVLVZoLVWHM]LDUQLQ\JUXOiF]HM1LHNLHG\UHSOLNDFMD]DUD]NDPDPLHMVFHZ\F]QLHZ
Z]DFK FKRQQ\FK ] SRPLQLFLHP PLHMVFD SLHUZRWQHM ORNDOL]DFML FR RNUeODQH MHVW PLDQHP ]eVSRX SLHUZRWQHJR QLH]XSHQHJR =HVSy WDNL F]VWR
WZRU]\ VL X ]DNDRQ\FK NRWyZ D SURFHVHP ]DSDOQ\P REMWH V PLJGDNL
Z]\FKRQQHSRGXFKZRZHRUD]SU]\QDOHQHGRRNUQLF\LMHOLWDOHSHJR
1DWRPLDVWXSVyZXNWyU\FKF]FLHMPDMPLHMVFHLQIHNFMHM. tuberculosis, z
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
479
UHJX\ GRFKRG]LGRWZRU]HQLD]HVSRXSLHUZRWQHJR]XSHQHJR]H]PLDQDPL
]DSDOQ\PLZSXFDFKRUD]ZZ]DFKFKRQQ\FKUyGSLHUVLRZ\FK=DNDHQLD
SUWNDPLSWDVLPLXSVyZLNRWyZ]UHJX\PDMFKDUDNWHUUR]VLDQ\LREHMPXM
WNDQNOLPIRLGDOQRUD]LQQHWNDQNLSU]\Fzym rzadko dochodzi do tworzeQLDVLVZRLVW\FK]PLDQ]LDUQLQLDNRZDW\FKZRJQLVNXSLHUZRWQ\P8ZLkV]RFL]DNDRQ\FK]ZLHU]WG\VSRQXMF\FKVSUDZQ\PV\VWHPHPLPPXQROoJLF]Q\P QLH GRFKRG]L GR XRJyOQLHQLD SURFHVX L UHSOLNDFMD SUWNyZ RJUDQiczona jest tylko do RJQLVNDL]HVSRXSLHUZRtnego. Dalsze rozprzestrzenianie
VL]DNDHQLDPDPLHMVFHJyZQLHXRVREQLNyZZ\ND]XMF\FKGHILF\WRGSRrQRFLW\SXNRPyUNRZHJR:WDNLPSU]ySDGNXSUWNLPRJSU]H\ZDRUD]
QDPQDDVLZHZQWU]NRPyUHNIDJRFyWDUQ\FK]DNWyU\FKSRUHGQLFWZHP
UR]SU]HVWU]HQLDQH V SR FD\P RUJDQi]PLH : UyQ\FK PLHMVFDFK XVWURMX
GRFKRG]L PRH ZyZF]DV GR WZRU]HQLD VL L]RORZDQ\FK RJQLVN ]DZLHUDM
F\FK \ZH GUREQRXVWURMH 8DNW\ZQLHQLH W\FK RJQLVN L GDOV]H V]HU]HQLH VL
]DNDHQLDF]VWRPDPLHMVFHZV\Wuacjach stresowych oraz w stanach immunosupresji 6]HU]HQLH VL LQIHNFML ZHZQWU] ]DNDRQHJR RUJDQL]PX PRH
PLHPLHMVFHSRSU]H]FLJRLVW\F]QRWNDQHNMDNUyZQLHGURJKHPaWRJHQQLOLPIaW\F]Q
OBJAWY KLINICZNE. Charakter i QDVLOHQLHNOLQLF]Q\FKREMDZyZ]DNDeQLDSUWNDPLJUXOLF\]UHJX\VRG]ZLHUFLHGOHQLHPORNDOL]DFML]PLDQ]LDUQiQLDNRZDW\FK Z XVWURMX &]VW\P REMDZHP JUXOLF\ X SVyZ MHVW ]DSDOHQLH
oskrzeOLLSXFF]HPXWRZDU]\V]\JRUF]NDXWUDWDDSHW\WXLPDV\FLDDRUaz
V]RUVWNL L VXFK\ NDV]HO 8 SVyZ L NRWyZ F]VWR GRFKRG]L GR SRZVWDZDQLD
ZU]RG]LHMF\FK ]PLDQ ]DSDOQ\FK Z REUELH MDP\ QRVRZR-JDUGRZHM FR
REMDZLD VL ]DSU]HVWDQLHP SRELHUDQLD NDUP\ QXGQRFLDPL OLQLHQLHP RUD]
SRZLNV]HQLHPPLJGDNyZ8NRWyZF]FLHM QLXSVyZRJQLVNRSLHUZRtQHL]HVSySLHUZRWQ\ORNDOL]XMVLZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\P:yZF]DVX
]ZLHU]W W\FK VWZLHUG]D VL XWUDW PDV\ FLDD DQHPL, wymioW\ L ELHJXQN
ZLDGF]FHR]DEXU]HQLDFKZFKDQLDQLDMHOLWRZHJR3DOSacyjnie stwiHUG]DVL
WDNH SRZLNV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK NUH]NRZ\FK D Z QLHNWyU\FK SU]ySDGNDFK REHFQR S\QX Z\VLNoZHJR Z MDPLH EU]XV]QHM :VNDQLNLHP
XRJyOQLHQLD VL SURFHVX JUXOLF]HJR ] RJQLVND SLHUZRWQHJR ]DNDHQLD MHVW
SRMDZLHQLHVLREMDZyZNOLQLF]Q\FKZLDGF]F\FKRXV]NRG]HQLXQDU]GyZ
ZHZQWU]Q\FK =DMFLH SXF L RWDF]DMF\FK WNDQHN PDQLIHVWXMH VL SRMDZLeQLHPVLZ\VLNXZMDPLHRSXFQRZHMLZZRUNXRVLHUG]LRZ\PF]HPXWRZaU]\V]\ GXV]QR VLQLFD RUD]QLHZ\GROQR SUDZRNRPRURZD PLQLD VHUFoZHJR1LHMHGQRNURWQLHVWZLHUG]DVLXFKRU\FK]ZLHU]WXRJyOQLRQHSRZLkV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK XWUDW DSHW\WX L PDV\ FLDD JRUF]N RUD] QDJH
]HMFLD PLHUWHOQH 3RZLNV]RQH QDU]G\ ZHZQWU]QH ]ZDV]cza wtroba i
OHG]LRQDZ\F]XZDOQHVSU]\RPDF\ZDQLXMDP\EU]XV]QHM:REUELHSoZRN VNyUQ\FK VWZLHUG]D VL REHFQR OLF]Q\FK JX]NyZ RUD] WUXGQR JRM
F\FKVLVF]F\FKRZU]RG]H8NRWyZ]DNDRQ\FKM. bovis ]PLDQ\JUXOiF]HF]VWRORNDOL]XMVLZJDFHRF]QHMSURZDG]FGR]DSDOHQLDQDF]\QLyZNL
480
&+252%<.27:
RUD]RGZDUVWZLHQLDVLDWNyZNL1LHNLHG\VWZLHUG]DVLWDNHREMDZ\]HVWURQ\
FHQWUDOQHJR XNDGX QHUZRZHJR =DMFLH XNDGX NRVtQHJR PDQLIHVWXMH VL
Z\VWSLHQLHP NXODZL]Q\ RUD] SDWRORJLF]Q\FK ]DPD NRFL 'R ZVSRPQLaQ\FKREMDZyZPRHGRF]DVLREHFQRNUZLZSOZRFLQLHNUZLRPRF] i
ytaczka.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE8SVyZLNRWyZSDG\FK]SRZoGXJUXOLF\]ZUDFDXZDJRJyOQHZ\QLV]F]HQLH:QDU]GDFKZHZQWU]Q\FK
VWZLHUG]D VL REHFQR OLF]Q\FK RGJUDQLF]RQ\FK ZLHORRJQLVNRZ\FK JX]oZDW\FK]PLDQ]LDUQLQLDNRZDW\FKEDUZ\V]DURELDDZHMOXEyWDZHM3LHUZRtQ\PLPLHMVFDPLORNDOL]DFMLW\FK]PLDQXSVyZVQDMF]FLHMZ]\FKRQQH
SU]\QDOHQHGRSXFLRVNU]HOLQDWRPLDVWXNRWyZZ]\FKRQQHNUH]NRZH
RUD]]ORNDOL]RZDQHZRNROLF\RNUQLF\LMHOLWDOHSHJR8RJyOQLenie procesu
z ogniska pierwotnego ]DNDHQLDL]HVSRXSLHUZRWQHJR F]FLHMVWZLHUG]DQH
jest XSVyZQLXNRWyZ:yZF]DVSRGREQHGRRSLVDQ\FK]PLDQ\REVHUZXMH
VLQDRSXFQHMRVLHUG]LXZPLQLXVHUFRZ\PQHUNDFKZWURELHMHOLWDFKL
FHQWUDOQ\P XNDG]LH QHUZRZ\P 8 NRWyZ QDWRPLDVW F]VWH V ]PLDQ\ Z
Z]DFK FKRQQ\FK NUH]NRZ\FKOHG]LRQLH L VNyU]H D WDNH QD ERQLH Ou]RZHM VSRMyZHN 6SRUDG\F]QLH X SVyZ L NRWyZ QRWRZDQR ZyVWSRZDQLH
RJQLVN JUXOLF]\FK Z NRFLDFK VWDZDFK L XNDG]LH UR]URGF]\P : SU]HFiZLHVWZLH GR SLHUZRWQ\FK ]PLDQ JUXOLF]\FK RJQLVND ZWyUQH V ] UHJX\
PQLHMV]H R UHGQLF\ PP ZLHORRJQLVNRZH OXE ]OHZDMFH VL ]H VRE
3RGVWDZRZMHGQRVWNPRUIRORJLF]Q]LDUQLQ\JUXOLF]HMMHVWJUX]HHNJUX
liczy. Histologicznie jest to obszar ogniskowej martwicy otoczony naciekiem
]RRQ\P]NRPyUHNSOD]PDW\F]Q\FK LPDNURIDJyZ1DREZRG]LHJUX]HND
]QDMGXMHVLZDUVWZDJVWRXSDNRZDQ\FKILEUREODVWyZRUD]WRUHEND]EXGoZDQD]WNDQNLF]QHMZyNQLVWHM1LHNLHG\RJQLVNDJUXOLF]HXSVyZLNRWyZ
PRJ XOHJD ]ZDSQLHQLX QDWRPLDVW QLJG\ QLH VWZLHUG]DQR UR]PLNDQLD
]PLDQPDUWZLFRZ\FKXW\FKJDWXQNyZ]ZLHU]W:REUELHJUX]HNyZJUX
OLF]\FKQDMF]FLHMQDREZRG]LHREV]DUXPDUWZLFRZHJRVWZLHUG]DVLREHcQR SUWNyZ JUXOLF\ Z SRVWDFL NUyWNLFK DFXV]NyZ SOHRPRUILF]Q\FK
bakterii kwasoopornych, zloNDOL]RZDQ\FK ZHZQWU]NRPyUNRZR 3UWNL ]
JUXS\0$&F]FLHMQLM. bovis i M. tuberculosis ORNDOL]XMVLZHZQWU]PaNURIDJyZLNRPyUHNQDERQNRZDW\FK
ROZPOZNAWANIE :\VWSLHQLH PQLHM OXE EDUG]LHM FKDUakterystycznych
REMDZyZ NOLQLF]Q\FK ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR SU]HZRGX SRNDUPoZHJR OXE REMDZyZ VXJHUXMF\FK ]DMFLH QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK PRH
naVXZDSRGHMU]HQLHJUXOLF\:\QLNLSRGVWDZRZ\FKEDGDODERUDWRU\MQ\FK
WDNH PRJ E\ PDR VSHF\ILF]QH 8 FKRU\FK SVyZ L NRWyZ VWZLHUG]D VL
QLHZLHONLHJR VWRSQLD OHXNRF\WR] RUD] QLHGRNUZLVWR. Poziom albumin w
VXURZLF\ NUZL PRH E\ QLH]QDF]QLH REQLRQ\ QDWRPLDVW Z]UDVWD SR]LRP
gammaglobulin. BadaQLH UR]PD]yZ OHXNRF\WyZ NUZL V]SLNX NRVWQHJR OXE
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
481
PRF]X SR]ZDOD QD XZLGRF]QLHQLH SUWNyZ NWyUH QLH XOHJDM ]DEDUZLHQLX

barwnikami stosowanymi rutynowo w hematologii. Pomocne w rozpoznaniu jest badanie radiologiczne, kWyUH SR]ZDOD XZLGRF]QL REHFQR ]PLDQ
]LDUQLQLDNRZDW\FKZUyQ\FKQDU]GDFKZHZQWU]Q\FK:MDPLHNODWNLSLHrVLRZHM ]ZUDFD XZDJ SRZLNV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK zlokalizowanych w
okolicy tchawicy i oskrzeli oraz nacieczHQLDUyGPLV]RZHZWNDQFHSXcnej, niekiedy z licznymi ogniVNDPL ]ZDSQLHQLD : MDPLH RSXFQRZHM L Z
ZRUNX RVLHUG]LRZ\P RUD] ZMDPLH EU]XV]QHM VWZLHUG]D VLREHFQR S\QX
Z\VLNRZHJR1DU]G\PLV]RZH ZWUREDLOHG]LRQDVSRZLNV]RQHD
Z]\FKRQQHNUH]NRZH]DZLHUDMRJQLVND]ZDSQLHQLD%DGDQLHUDGLRORJLFzQHZ\ND]XMHWDNHREHcQR OLF]Q\FK]PLDQZXNDG]LHNRVWQ\PZSRVWDFL
RJQLVN SU]HMDQLHQLD Z REV]DUDFK REMW\FK SURFHVHP ]DSDOQ\P .ZDVoRSRUQR SUWNyZ JUXOiF\ MHVW ZDQ FHFK NWyU PRQD Z\NRU]\VWD Z
EDGDQLDFK F\WRORJLF]Q\FK L KRGRZODQ\FK 3UHSDUDW\ EDUZL VL SU]\ X\FLX
fuksyny karbolowej (metoda Ziehl-Neelsena OXE EDUZQLNyZ IOXRUHVFHQF\jQ\FK=DEDUZLRQHEDNWHULHQLHXOHJDMRGEDUZLHQLXNZDQ\PDONRKROHP
W ro]SR]QDZDQLXJUXOLF\X]ZLHU]WZW\PWDNHXSVyZLNRWyZUuW\QRZR VWRVRZDQH V WHVW\ DOHUJLF]QH : EDGDQLDFK W\FK Z\NRU]\VW\ZDQD
MHVW ]GROQR SUWNyZ JUXOLF\ GR Z\ZR\ZDQLD Z ]DNDonym organizmie
VWDQX QDGZUDOLZRFL W\SX SyQHJR NWyU\ PRQD Z\NU\ZD SU]\ X\FLX
VZRLVW\FKDOHUJHQyZ=JRGQLH]RERZL]XMFZ3ROVFHLQVWUXNFMGRW\F]F
UR]SR]QDZDQLDL]ZDOF]DQLDJUXOLF\X]ZLHU]WDOHUJHQNWyU\PMHVWWXEHUNuOLQD33'VVDNyZZVWU]\NXMHVLUyGVNyUQLHSRSU]yURGNRZHMVWURQLHXGD
ZGDZFHPO:\QLNUHDNFMLRGF]\WXMHVLSRXS\ZLHJRG]6LQRF]HrZRQ\REU]NZPLHMVFXZVWU]\NQLFLDZVND]XMHQDZ\QLNGRGDWQLSUyE\:
SU]HFLZLHVWZLH GR LQQ\FK JDWXQNyZ ]ZLHU]W NRW\ FHFKXM VL VDE UHDkW\ZQRFL QD WXEHUNXOLQ : SU]\SDGNX Z\VWSLHQLD ZWSOLZ\FK Z\QLNyZ
WHVWyZUyGVNyUQ\FKDOWHUQDW\ZQPHWRGGLDJQRVW\F]QPRHE\EDGDQLH
VHURORJLF]QH:FHOXZ\NU\ZDQLDVSHF\ILF]Q\FKSU]HFLZFLDSU]HFLZNRSUtNRP JUXOLF\ Z VXURwicy krwi stosowany jest odczyn hemaglutynacji i
OWD3RGREQLHMDNZSU]\SDGNXZLHOXLQQ\FKFKRUyERHWLRORJLLEDNWHU\jQHM Z UR]SR]QDZDQLX JUXOLF\ SVyZ L NRWyZ PRQD ]DVWRVRZD EDGDQLH
hodowlane. Do badania bakteULRORJLF]QHJRQDGDMVLSRELHUDQHSU]\\FLowo wyma]\ ] ERQ OX]RZ\FK JyUQ\FK GUyJ RGGHFKRZ\FK NUHZ PRF]
S\Q Py]JRZR-UG]HQLRZ\ OXE SRPLHUWQLH Z\FLQNL WNDQHN L QDU]GyZ ZeZQWU]Q\FK0DWHULDNWyU\PRHE\]DQLHF]\V]F]RQ\LQQ\PLGUREQRXVWUojami, np. Z\PD]\]ERQOX]RZ\FKQDOH\SU]HGSRVLHZHPSRGGDG]LDaQLX 1D2+ OXE LQQHJR URGND GH]\QIHNF\MQHJR Z FHOX HOLPLQDFML IORU\
WRZDU]\V]FHM'RL]RODFMLSUWNyZJUXOLF\VWRVRZDQHVSRGRDZ]ERJaFRQH S\QQH L VWDH : ODERUDWRULDFK GLDJQRVW\F]Q\FK Zykorzystywane jest
UXW\QRZRSRGRHVWDH/|ZHQVWHLQD-Jensena ]GRGDWNLHPyWNDMDMDNXU]eJR RUD] SR\ZND DJDURZD 0LGGOHEURRN 3U]\ SRGHMU]HQLX ]DNDHQLD QD WOH
M. bovis VWRVRZDQHMHVWSRGRH6WRQHEULFND3DWRJHQQHSUWNLJUXOLF\QDOe-
482
&+252%<.27:
GR GUREQRXVWUoMyZ ZROQR URVQF\FK :LGRF]QH NRORQLH EDNWHU\MQH QD

SRGRDFK VWD\FK SRMDZLDM VL GRSLHUR SR 6 tygodniach inkubacji.
:]URVWPRQDSU]\VSLHV]\LQNXEXMFKRGRZOHZDWPRVIerze 510% CO2.
IdentyfikaFMZ\URV\FKNXOWXUEDNWHU\MQ\FKZ\NRQXMHVLZRSDUFLXREDGaQLH PLNURVNRSRZH SUHSDUDWyZ EDUZLRQ\FK RUD] FKDUDNWHU\VW\N ELRFKePLF]Q$NWXDOQLHGRVWSQHVQDU\QNXNRPHUF\MQH]HVWDZ\GLDJQRVW\F]QH
XPROLZLDMFH V]\ENLH Z\NU\ZDQLH RUD] NODV\ILNDFM SUWNyZ JUXOLF\ 1LeNWyUH]QLFKRSDUWHVQDZ\NRU]\VWDQLXUHDNFML3&5 oraz analizy restrykcyjnej JHQRPRZHJR '1$ GUREQRXVWURMyZ OXE WHFKQLNL K\EU\G\]DFML molekularnej. Metody te umoOLZLDMV]\ENLGHQW\ILNDFMSUWNyZEH]SRUHGQLRZ
SUyENDFKPDWHULDXNOLQLF]QHJR]SRPLQLFLHPGXJRWUZDHJRRNUHVXLQNuEDFML SRVLHZyZ 'R Z\NU\ZDQLD DQW\JHQyZ SUWNyZ JUXOiF\ Z S\QDFK
XVWURMRZ\FKWDNLFKMDNNUHZOXES\QPy]JRZR-UG]HQLRZ\PRJE\ stoVRZDQHWHVW\LPPXQRHQ]\PDW\F]QHOXEUDGLRLPPXQRORJLF]QH&]XRW\FK
PHWRGMHVWZLNV]DZSRUyZQDQLX]LGHQW\ILNDFMEDNWHULLZOHXNRF\WDFKSU]\
X\FLX WHFKQLNL EDUZLHQLD SUWNyZ NZDVRRSRUQ\FK 3U]\\FLRZH UR]SR]QaQLHJUXOLF\XSVyZLNRWyZPROLZHMHVWWDNHZRSDUFLXREDGDQLHKLVWROoJLF]QH ELRSWDWyZ WNDQNRZ\FK Z NWyU\FK VWZLHUG]D VL REHFQR NZDVoRSRUQ\FKGUREQRXVWURMyZNV]WDWXPDF]XJRZDWHJRF]VWRXNDGDMF\FKVL
SDFLRUNRZDWRL]ORNDOL]RZDQ\FKZHZQWU]NRPyUNowo.
P26732:$1,(. /HF]HQLH JUXOLF\ X SVyZ L NRWyZ RSLHUD VL JyZQLH
QDVWRVRZDQLXDQW\ELRW\NyZ6NXWHF]QR WHUDSLLSRGQRVLSRGDZDQLHNRmbinacji kilku antyELRW\NyZ FR SR]ZDOD XQLNQ SRZVWDZDQLD V]F]HSyZ
lekoopornych. AntyELRW\NLPRQDVWRVRZDWDNHSURILODNW\F]QLHX]ZLHU]W
QDUDRQ\FK QD ]DNDHQLH ]ZDV]F]D XRVREQLNyZ R REQLRQHM RGSRUQRFL
: WDNLFK SU]\SDGNDFK PRQD GRXVWQLH SRGDZD L]RQLD]\G w dawce 10
mg/kg m.c., przez 6PLHVLF\&KHPRWHUDSLDVNRMDU]RQDSROHFDQDMHVWZ
przypadku aktywnej formy choroby. W zDNDHQLDFK Z\Zo\ZDQ\FK SU]H]
M. tuberculosis ]DOHFD VL VWRVRZDQLH NRPELQDFML L]RQLD]\GX, ethambutolu i
rifampicyny doustnie przez 6 PLHVLF\ Z GDZNDFK RGSRZLHGQLR 20
mg/kg m.c., 15 mg/kg m.c. i 10PJNJPF(WKDPEXWROPRQD]DVW
SRZDSLUD]\QDPLGHP w dawce 15PJNJPF8GRZLDGF]DOQLH]DNaRQ\FKSVyZZ\ND]DQRVNXWHF]QR GR\OQHJRVWRVowania rifampicyny lub
L]RQLD]\GX Z NRPELQDFML ] GRPLQiowym podawaniem streptomycyny w
GDZFHPJNJPFSU]H]PLHVLFH
:NDG\PSU]\SDGNXJUXOLF\SVyZLNRWyZZ\ZR\ZDQHMSU]H] M. tuberculosis teoretycznie istnieje ryzyko przeniesienia zakaHQLD QD F]RZLHND,
GODWHJRGHF\]MDRUR]SRF]FLXOHF]HQLDPXVLE\GRNDdQLHSU]HP\ODQD8
NRWyZ ]DNDRQ\FK M. bovis Z\ND]DQR VNXWHF]QR OHF]HQLD FKirurgicznego,
SROHJDMFHJR QD XVXQLFLX PLHMVFRZ\FK ]PLDQ QD VNyU]H Z SRF]HQLX ]
podawaniem rifampicyny w dawce 4 mg/kg m.c. przez 2PLHVLF\1DWomiast w przypadku infekcji powodowanych przez wariant M. tuberculosis-M.
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
483
bovis VNXWHF]QH RND]DR VL GRXVWQH SRGDZDQLH NRPELQDFML ULIDPSLF\Q\

enrofloksacyny i clarithromycyny w dawkach odpowiednio 1020 mg/kg
m.c., 510 mg/kg m.c. i 5 PJNJ PF 3V\ L NRW\ Z\ND]XM ZURG]RQ
oporQR QD ]DNDHQLH SUWNDPL SWDVLPL ] JUXS\ 0$& QLHPQLHM MHGQDN
PROiZR ]DUDHQLDW\PLGUREQRXVWURMDPLLVWQLHMHDQDZHWMHVWZ\V]DQL
SUWNDPL ] LQQ\FK JUXS 8 ]DNDRQ\FK SVyZ SRGHMPRZDQH E\\SUyE\ OeF]HQLD W\FK LQIHNFML SU]\ X\FLX NRPELQDFML FORID]LPLQ\, ciprofloksacyny i
rifampicyny, podawanych doustnie w dawkach odpowiednio 4 mg/kg m.c.,
510 mg/kg m.c. i 10 PJNJ PF 8 NRWyZ VNXWHF]QH RND]\ZDR VL
FKLUXUJLF]QHXVXZDQLH]PLDQPLHMVFRZ\FKQDVNyU]HZSRF]HQLX]GRXVtnym podawaniem clofaziminy w dawce 4 mg/kg m.c. i doksycykliny w dawce 10 mg/kg m.c.
=DSRELHJDQLH:NDG\PSU]\SDGNXSRWZLHUG]HQLDLQIHNFMLXOXG]LQDWOH
M. tuberculosis QDOH\Z\NRQDGRNDGQHEDGDQLHNOLQLF]QHRUD]EDGDQLDX]uSHQLDMFH WRZDU]\V]F\FK F]RZLHNRZL ]ZLHU]W ] XZDJL na prawdopodoELHVWZRWUDQVPLVML]DUD]ND$QDORJLF]QLHZ\VWSLHQLHJUXOLF\XE\GDVSoZRGRZDQHM]DNDHQLHPM. bovis poZLQQRE\V\JQDHPGR]EDGDQLDSVyZL
NRWyZ SU]HE\ZDMF\FK QD WHUHQLH JRVSRGDUVWZD 1LH]DOHQLH RG Z\QLNyZ
W\FK EDGD QDOH\ ]DSU]HVWD NDrPLHQLD SVyZ L NRWyZ VXURZ\P POHNLHP
RUD] RGSDGDPL PLVQ\PL SRFKoG]F\PL RG ]ZLHU]W ] ]DSRZLHWU]RQ\FK
JRVSRGDUVWZ8OXG]LVWRVRZDQHE\\V]F]HSLHQLDSURILODNW\F]QHSU]\X\FLX
\ZHM V]F]HSLRQNL BCG. OstDWQLR RSUDFRZDQR WDNH \Z V]F]HSLRQN
UHNRPELQRZDQQDED]LHJHQHW\F]QLH]PRG\ILNRZDQ\FKQLH]MDGOLZ\FKSUtNyZ JUXOLF\
&]\QQLNLRGSRZLHG]LDOQH]DRGSRUQRSVyZLNRWyZQD]DNDHQLHSUtNDPLJUXOLF\QLH]RVWD\GRNDGQLHSR]QDQH2JyOQLHSU]\MPXMHVLHGeF\GXMFUROZRFKURQLHRUJDQL]PXSU]HGLQZD]MGUREQRXVWURMyZQDPQaDMF\FKVLZHZQWU]NRPyUNRZRRGJU\ZDRGSRUQRW\SXNRPyUNRZHJR
DZV]F]HJyOQRFL]GROQRDNW\ZRZDQ\FKPDNURIDJyZ do niszczenia bakteULL OXE KDPRZDQLD LFK UHSOLNDFML 3UyE\ ]DVWRVRZDQLD VZRLVWHM SURILODNW\NL
JUXOLF\XSVyZQLHSU]\QLRV\RF]HNLZDQ\FKHIHNWyZ3RQDGWRV]F]HSLHQLD
RFKURQQHSU]\F]\QLDMVLGRSRZVWDZDQLDZ\QLNyZIDV]\ZLHGRGDWQLFKZ
WHVWDFKUyGVNyUQ\FKX]ZLHU]WEDGDQ\FKZNLHUXQNXJUXOLF\PHWRGDOHrJLF]Q
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. &]RZLHN MHVW ZUDOLZ\ QD
]DNDHQLH M. tuberculosis, M. bovis L SUtNDPL SWDVLPL ] JUXS\ 0$& NWyU\FK
UH]HUZXDUHPPRJE\FKRUHQDJUXOiFSV\LNRW\6]F]HJyOQRVWURQR
]DFKRZD QDOH\ Z SU]\SDGNX VWZLHrG]HQLD X ]ZLHU]W LQIHNFML QD WOH M.
tuberculosis 2VREQLNL WDNLH QDOH\ QLH]ZRF]QLH RGL]RORZD RG OXG]L RUD]
SRGGDMHOHF]HQLXOXEHXWDQD]ML=DJURHQLHGODF]owieka ze strony innych
SUWNyZ FKRURERWZyUF]\FK GOD SVyZ L NRWyZ QS M. bovis i wariantu M.
tuberculosis-M. bovis, MHVW]QDF]QLHPQLHMV]HFKRFLDQLHQDOH\WDNLHMPROLZo-
484
&+252%<.27:
FLZ\NOXF]\3UWNL]JUXS\0$&VVaSURILWDPLZ\VWSXMF\PLZGX\FK
LORFLDFKZJOHELH=DQLHF]\V]F]RQHURGRZLVNR]HZQWU]QHPRH]DWHPZ
UyZQ\P VWRSQLX VWDQRZL UyGR ]DUD]ND GOD F]RZLHND MDN L GOD ]ZLHU]W
/XG]LH ] REQLRQ RGSRUQRFL SRZLQQL V]F]eJyOQLH XQLND WRwarzystwa
]ZLHU]W]DNDRQ\FKSUWNDPLJUXOLF\
'HUPDWRILWR]DJU]\ELFDVWU]\JFDSVyZLNRWyZ
(DF dermatophytosis canis et felis, ang. ringworm)
3RMFLHGHUPDWRILWR]DREHMPXMHFKRURE\VNyU\Z\ZR\ZDQHSU]H]JU]yby dermatofity Z NWyU\FK SU]HELHJX GRFKRG]L GR DWDNRZDQLD SRZLHUzFKRZQ\FK VNHUDW\QL]RZDQ\FK ZDUVWZ VNyU\ RUD] SU]yGDWNyZ VNyUQ\FK
WDNLFKMDNZRV\LSD]QRNFLH'HUPDWRILWR]DZ\VWSXMHRNRR-krotnie cz
FLHMXNRWyZQLXSVyZ&KRUREDPRHVLSU]HQRVLWDNHQDOXG]LLVWaQRZLMHGQ]ZDQLHMV]\FK]RRQR].
ETIOLOGIA&]\QQLNLHPHWLRORJLF]Q\PGHUPDWRILWR]XSVyZLNRWyZV
UyQHJDWXQNL JU]\EyZNHUDW\QRILOQ\FKRNUHODQ\FKPLDQHPGHUPDWRILWyZ
6WRZ\VRFHZ\VSHFMDOL]RZDQHQLWNRZDWHJU]\E\FKRURERWZyUF]HFHFKXM
FHVL]GROQRFLSU]HWZDU]DQLDNHUDW\Q\VNyUQHMRUD]F]HUSDQLD]QLHMVNDdQLNyZRG\ZF]\FK2EHFQLH]QDQ\FKMHVWRNRRUyQ\FKJDWXQNyZGHrPDWRILWyZ NWyUH VNODV\ILNRZDQR Z WU]HFK URG]DMDFK Epidermophyton, Microsporum i Trichophyton 8\ZDQH F]VWR RNUHOHQLD GHUPDWRILW\ antropofilne,
zoofilne lub JHRILOQHZVND]XMQDJyZQ\UH]HUZXDUQDWXUDOQ\GUREQRXVWUoMX NWyU\ VWDQRZL RGSRZLHGQLR F]RZLHN]ZLHU]WD RUD] ]LHPLD :LHOH JaWXQNyZ GHUPDWRILWyZ FKRURERWZyUF]\FK GOD SVyZ L NRWyZ L]RORZDQR ]
RNU\Z\ ZRVRZHM ]GURZ\FK ]ZLHU]W FR PRH ZLDGF]\ R Z\VWpowaniu
infekcji subklinicznych lub o okresowym nosicielstwie tych drobQRXVWURMyZ
3U]\NDGHP PRJ E\ WUZDH EH]REMDZRZH ]DNDHQLD Microsporum canis u
QLHNWyU\FK GXJRZRV\FK NRWyZ 7DNLH LQIHNFMH ]GaU]DM VL QDMF]FLHM Z
GX\FKVNXSLVNDFKNRWyZJG]LH]ZLHU]WDVNRQFHQWURZDQHVQDQLHZLHONLHM
SU]HVWU]HQLSRPLHV]F]HF]VWR]DQLHF]\V]F]RQ\FKGRGDWNowo zarodnikami
GHUPDWRILWyZ =GHF\GRZDQDZLNV]R SU]\SDGNyZGHUPDWRILWR]XSVyZL
NRWyZQDZLHFLHZ\Zo\ZDQDMHVWSU]H]M. canis, T. mentagrophytes lub przez
grzyb geofilny M. gypseum SU]\ F]\P F]VWRWOLZR Z\VWSRZDQLD SRV]F]eJyOQ\FK JDWXQNyZ GHUPDWRILWyZ Z SRSXODFML ]ZLHU]W X]DOHQLRQD MHVW RG
regionu geograficznHJR3U]HV]R]DFKRURZDZUyGNRWyZZHZV]\VtNLFKUHJLRQDFKZLDWDSRZRGRZDQ\FKMHVWSU]H] M. canis,QIHNFMHZ\ZRywane przez M. gypseum PDMPLHMVFHJyZQLHZZLOJRWQ\FKREV]DUDFKNUDMyZ
WURSLNDOQ\FKLVXEWURSLNDOQ\FKLZ\ND]XMWHQGHQFMGRVH]RQRZego nasilaQLDVLZSRU]HOHWQLHMLMHVLHQQHM'HUPDWRILWR]\XSVyZF]VWRZ\ZR\ZDQH
485
VSU]H]ZLFHMQLMHGHQJDWXQHNJU]\ED:ZDUXQNDFKQDWXUDOQ\FKQDMF]
FLHMVSRW\NDQHVPLHV]DQHLQIHNFMH]XG]LDHPT. mentagrophytes i M. gypseum.
'HUPDWRILW\QDOHGRGUREQoXVWURMyZFHFKXMF\FKVL]QDF]QRSRUQRFL
QD F]\QQLNL URGRZLVND ]eZQWU]QHJR =DURGQLNL W\FK JU]\EyZ PRJ Z
VXFK\P URGRZLVNX SU]HWUZD SU]H] ZLHOH PLHVLF\ D QDZHW ODW Z VWDQLH
zdolQ\P GR Z\ZRDQLD ]DNDHQLD 8OHJDM RQH QDWRPLDVW LQDNW\ZDFji pod
ZSyZHP Z\VRNLHM WHPSHUDWXU\ RUD] QLHNWyU\FK URGNyZ GH]\QIHNF\MQ\FK
WDNLFKMDNMRGRIRU\]ZLzNLFKORURZHURGNLXWOHQLDMFHLDOGHK\G\
EPIZOOTIOLOGIA'HUPDWRILWR]DQDOH\GRQDMF]FLHMVSRW\NDQ\FKLnfekFMLJU]\ELF]\FKXSVyZLNRWyZQDWRPLDVWF]VWRWOLZRMHMZ\VWSRZDQLD
MHVW ]UyQLFRZDQD ]DOHQLH RG UHJLRQX JHRJUDILF]QHJR 'RGDWQLH Z\QLNL
baGD KRGRZODQ\FK X]\VNXMH VL SU]HFLWQLH ] SUyEHN SRELHUDQ\FK
RG]ZLHU]W]SRGHMU]HQLHPJU]\ELF\SU]\F]\PRGVHWHNWHQMHVWQDMZLNV]\
w krajacK R NOLPDFLH FLHS\P L ZLOJRWQ\P 1DMF]FLHM L]RORZDQ\P JDWXnNLHPJU]\ED]QDWXUDOQ\FKSU]\SDGNyZGHUPDWRIiWR]\NRWyZMHVWM. canis, a
NRW\ XZDDQH V ]D QDWXUDOQ\ UH]HUZXDU WHJR ]DUD]ND 3RGVWDZRZ\P Uy
GHP]DNDHQLDW\PJU]\EHPGODZUDOLZ\FKNRWyZVNRW\FKRUHOXE]DQLeF]\V]F]RQH]DURGQLNDPLSRPLHV]F]HQLDVSU]WSLHOJQDF\MQ\LRG]LHSHUVoQHOX UyGHP LQQ\FK GHUPDWRILWyZ NWyUH PRJ E\ L]RORZaQH RG NRWyZ
np. T. mentagrophytes, M. persicolor, T. quinckeanumVSU]HZDQLHG]LNLHJU\]oQLH OXE LFK OHJRZLVND D GR ]DNDHQLD GRFKRG]L SRGF]DV RZyZ 7H VDPH
JDWXQNL JU]\EyZ PRJ DWDNRZD WDNH SV\ *U]\E\ JHRILOQH WDNLH MDN M.
gypseum, M. fulvum, T. terrestre E\WXMSRZV]HFKQLHZ\]QHMJOHELHDGR]DNaHQLD QLPL X SVyZ L NRWyZ GRFKRG]L QDMF]FLHM Z WUDNFLH NRSDQLD L U\FLD
]LHPL Z ]DQLHF]\V]F]RQ\FK URGRZLVNDFK ,QIHNFMH GHUPDWRILWDPL DQWURSoILOQ\PLPRJPLHPLHMVFHZZ\QLNXNRQWDNWX]ZLHU]W]]DNDRQ\PLOXG
PL 3U]\F]\Q WHJR W\SX DQWURSR]RRQR] X SVyZ L NRWyZ PRJ E\ WDNLH
JDWXQNL JU]\EyZ MDN T. rubrum. E. floccosum, T. schoenleinii i inne. ZakaHQLD
GHUPDWRILWDPL X NRWyZ GRW\F] Z UyZQ\P VWRSQLX RE\GZX SFL SU]\ ZyUDQLH ]D]QaF]RQHM SUHG\VSR]\FML ZLHNRZHM *UXS QDMZLNV]HJR U\]\ND
VWDQRZLNRW\PRGHZZLHNXSRQLHMURNX&]\QQiNLHPXVSRVRELDMF\P
PRHE\VDERUR]ZLQLW\XNDGLPPXQRORJLF]Q\EUDNQDE\WHMRGSRUQRFL
Z Z\QLNX ZF]HQLHMV]\FK LQIHNFML GHrmatofitami lub specyficzny dla tego
ZLHNXPLNURNOLPDWVNyU\LRNU\Z\ZRVRZHM&KRUREDQDjF]FLHMVSRW\NDQD
MHVW Z KRGRZODFK NRWyZ VFKURQLVNDFK L ZLNV]\FK JUXSDFK NRWyZ GRPowych. W takich warunkach M. canis PRHSU]HQRVLVLV]\ENRQDZUDOLZH
]ZLHU]WD :SUDZG]LH QLH VWZLHUG]RQR X NRWyZ V]F]HJyOQHM SUHG\OHNFML Uasowej, ale z obserwaFML NOLQLF]Q\FK Z\QLND H NRW\ GXJRZRVH V EDUG]LHM
QDUDRQH QD ]DFKRUoZDQLH 'R WUDQVPLVML ]DNDHQLD SRPLG]\ ]ZLHU]WDPL
GRFKRG]LQDMF]FLHMZZ\QLNXEH]SRUHGQLHJRZ]DMHPQHJRNRQWDNWX]ZLeU]WFKRU\FKL]GURZ\FK&]RZLHNQDWRPLDVW]DNDDVLZWUDNFLHSU]HE\ZaQLD]FKRU\PLSVDPLLNRWDPLZHZVSyOQ\FKSRPLHV]F]HQLDFKSRGF]DV ]aELHJyZ SLHOJQDF\MQ\FK L ]DEDZ\ :WyUQ\P UyGHP ]DNDHQLD GOD ZUDOi-
486
&+252%<.27:
Z\FK ]ZLHU]W RUD] OXG]L MHVW ]DQLHF]\V]F]RQH ]DURGQiNDPL GHUPDWRILWyZ

URGRZLVNR ]HZQWU]QH XEUDQLD QDF]\QLD GR NDUPLHQLD L SRMHQLD 'XJoWUZDD SU]H\ZDOQR ]DURdQLNyZ JU]\EyZ ZH IUDJPHQWDFK ]DNDRQ\FK
ZRVyZ]XVzF]RQ\PQDVNyUNXLQDSU]HGPLRWDFKVSUDZLDHVWDQRZLRQH
EDUG]RZDQHUyGRLQIHNFMLGODZUDOLZ\FKRVREQLNyZ
PATOGENEZA'HUPDWRILW\QDOHGRJUXS\GUREQRXVWURMyZRSRUWXQiVW\F]Q\FK1D]DNDHQLHLUR]ZyMFKRURE\PDZS\ZVWDQ]GURZLD]ZLHU]W
F]\QQLNL VWUHVRZH OLF]ED VSRU Z EUDPLH ZHMFLD SUDZGRSRGREQLH WDNH
F]\QQLNL JHQHW\F]QH 8 F]FL NRWyZ VWZLHUG]D VL EH]REMDZRZH QRVLFLHlVWZR ]DUD]NyZ QD VNyU]H FR VWDQRZL SRWHQFMDOQH ]DJURHQLH GOD ]GURZLD
F]RZLHND :LNV]R GHUPDWRILWyZ FKRURERWZyUF]\FK GOD SVyZ L NRWyZ
DWDNXMH SRZLHU]FKRZQH ZDUVWZ\ VNyU\ stratum corneum D WDNH WU]RQ ZoVyZLPLHV]NLZRVRZHSRZRGXMFSRZVWDZDQLHZRNy]DNDRQ\FKZRVyZ
FKDUDNWHU\VW\F]QHMSRFKHZNL]DURGQLNyZ=DNDRQHZRV\VWDMVLNUXFKHL
DPOLZHRUD]]DZLHUDMZHZQWU]GXHLORFL]DURGQLNyZ]GROQ\FKGRGuJRWUZDHJRXWU]\P\ZDQLDVLZURGRZLVNX$UWURVSRU\SU]HQRV]RQHEH]SoUHGQLROXESRUHGQLRRG]DNDRQ\FK]ZLHU]WSU]\OHJDMGRZDUVWZ\NHUDWyQRZHM QDVNyUND 2EHFQR NHUDW\Q\ RUD] LQQ\FK VNDGQLNyZ RG\ZF]\FK
]DZDUW\FKZVNyU]HVWZDU]DVSU]\MDMFHZDUXQNLGRNLHNRZDQLD]DURGQLNyZ
GR NWyUHJR PRH GRFKoG]L MX SR NLONX JRG]LQDFK SR LQIHNFML 1D RJy
dermatofity nie wykazuj ]GROQRFL GR SHQHWURZDQLD ]GURZHJRQLH XV]NoG]RQHJRQDVNyUNDZNWyU\PEDULHUDIL]\F]QDZSRVWDFLZDUVWZ\URJRZHMD
WDNH IXQJLVWDW\F]QD DNW\ZQR QDV\FRQ\FK NZDVyZ WXV]F]RZ\FK RUD]
fizjologiczna epidermopoeza VWZDU]DM ZDUXQNL Qiekorzystne do rozwoju
]DNDHQLD &]\QQLNDPL SUHG\VSRQXMF\PL PRJ E\ SURFHV\ QLZHOXMFH
IL]MRORJLF]Q EDULHU RFKURQQ WDNLH MDN XUD]\ PHFKDQLF]QH PDFHUDFMD QaVNyUNDREHFQRLQQ\FK]DNDHWRZDU]\V]F\FKDWDNHF]\QQLNLKDPXMFH
reakcje immunologic]QHVNyU\-HHOLXQDUDRQHJRQD]DNDHQLH]ZLHU]FLD
GRMG]LH GR SU]HDPDQLD EDULHU RFKURQQ\FK GHUPDWRILW\ DWDNXM SU]HGH
ZV]\VWNLP VWUHI UyQLFRZDQLD VL NHUDW\Q\ OHF X SRGVWDZ\ ZDUVWZ\
URJRZHMQDVNyrNDOXEZHZRVDFK*EV]HZDUVWZ\QDVNyUNDVQatomiast
FKURQLRQH SU]HG LQZD]M ]DURGQLNyZ SRSU]H] QLHNRU]\VWQH RGG]LD\ZDQLH
temperatury weZQWU]QHMURGRZLVNDRUD]VXEVWDQFMHIXQJLVWDW\F]QHREHFQH
ZVXURZLF\JyZQLHQLHQDV\FRQWUDQVIHU\Q:SU]HELHJX]DNDHQLDGHUPatofitami dochodzi do stymulacji XNDGX LPPXQoORJLF]QHJR ]ZLHU]W RUD]
UR]ZRMXKXPRUDOQHMLNRPyUNRZHMRGSRZLHG]LLPPXQRORJLF]QHMSU]\VSLeV]DMFHMUHPLVMSURFHVXRUD]FKUoQLFHMRVREQLNLNWyUHZ\]GURZLD\SU]HG
UHLQIHNFM1DMZLNV]H]QDF]HQLHZHOLPLQRZDQLX]DUD]ND]RUJDQL]PXRUD]
wyWZDU]DQLX RGSRUQRFL QDE\WHM SR SU]HFKRURZDQLX SU]\SLV\ZDQH MHVW RdSRZLHG]L LPPXQRORJLF]QHM W\SX NRPyUNRZHJR 0HFKDQL]P\ HIHNWRURZH
G]LNLNWyU\PRGSRrQRNRPyUNRZDOLNZLGXMH]DUD]HNZXVWURMXQLHVGR
NRFDZ\MDQLRQH3U]\SXV]F]DOQLHMHGQ\P]WDNLFKPHFKDQL]PyZPRHE\
487
przerwanie fizjologicznej bariery oddzielajFHMQDVNyUHNRGJEV]\FKZDUVWZ

VNyU\ZZ\QLNXF]HJRGRFKRG]LGRSU]HGRVWDZDQLDVLLSHQHWUDFMLVXURZiczych czynniNyZLQKLELF\MQ\FKGRPLHMVFDORNDOL]DFMLSURFHVXFKRURERZHJR
:DQUROZ ]ZDOF]DQLX]DNDHQLDRdJU\ZDWDNH]GROQR RUJDQL]PXGR
Z\ZR\ZDQLD UHDNFML ]DSDOQHM G]LNL NWyUHM GR PLHMVFD LQIHNFML SU]\FLJDQH
V QHXWURILOH i monocyty =MDZLVNRP W\P WRZDU]\V] Z]PRRQH SURFHV\
regeneracyjne, polHJDMFHQDRGWZDU]DQLX]QLV]F]oQ\FKNRPyUHNQDVNyUNDL
SURZDG]FHGRV]\EV]HMHOLPLQDFMLNRPyUHNJU]\ED]RUJDQL]PX
6]F]HJyOQLHSUHG\VSRQRZDQHGR]DNDHJU]\ELF]\FKVRVREQLNLXNWy
U\FK]UyQ\FKSRZRGyZGRFKRG]LGRGHILF\WXRGSRUQRFL8WDNLFK]ZLerzW VWZLHUG]D VL ] UHJX\ RVWU]HMV]\ SU]HELHJ LQIHNFML F]HPX WRZDU]\V]\
GXJRWUZDHXWU]\P\ZDQLHVLREMDZyZNOLQLF]Q\FKL]DMFLHSURFHVHPFKoURERZ\P ZLNV]\FK SDUWLL VNyU\ :DQ\P F]\QQLNLHP RGG]LDXMF\P QD
RGSRUQRRUJDQL]PXRUD]]ZLNV]DMF\PSRGDWQRQD]DNDHQLHGHUPDWoILWDPL MHVW WHUDSLD VWHU\GRZD SURZDG]FD GR KDPRZDQLD PLHMVFRZ\FK SUoFHVyZ ]DSDOQ\FK D WDNH VWRVRZDQLH DQW\ELRW\NyZ R V]HURNLP VSHNWUXP
G]LDDQLD OXE OHNyZ LPPXQRVXSUHV\MQ\FK 'R F]\QQLNyZ VSU]\MDMF\FK
GHUPDWRILWR]RPX]ZLHU]WQDOHUyZQLHZF]HQLHMV]H]DNaHQLDZLUXVRZH
Z\ZR\ZDQH SU]H] ]DUD]NL REQLDMFH RGSRUQR RJyOQ XVWURMX 3U]\NaGHPWHJRW\SXLQIHNFMLXNRWyZPRHE\]DNDHQLHZLUXVHPELDDF]NL (FeLV) i niedoboru immunologicznego (FIV).
OBJAWY KLINICZNE. Okres inkubacji choroby w warunkach naturalnych i eksperymentalnych wynosi od kilku dni do 3 tygodni. Czas trwania
LQIHNFML PRH E\ UyQ\ X SRV]F]HJyOQ\FK RVREQLNyZ 8QLHNWyrych zwieU]W ]DNaHQLH MHVW NUyWNRWUZDH L Z\ND]XMH WHQGHQFM GR VDPRRJUDQLF]DQLD
VLXLnQ\FKPRHSU]\ELHUDIRUPSU]HZOHNWUZDMFZLHOHPLHVLF\ D
QDZHWODWLRSRUQQDWHUDSL.OLQLF]QHREMDZ\GHUPDWRILWR]\XSVyZLNoWyZVEDUG]R]UyQLFRZDQHLWUXGQRMHRGUyQLRGWRZaU]\V]F\FKLQQ\P
FKRURERPSU]HELHJDMF\P]H]PLDQDPLVNyUQ\PL=DNDHQLH]UHJX\GRWyF]\PLHV]NyZZRVRZ\FKLZRVyZGODWHJRXFKRU\FK]ZLHU]WVWZLHUG]DVL
QDMF]FLHM REHFQR SRMHG\QF]\FK OXE OLF]Q\FK RJQiVNRZ\FK Z\\VLH QD
VNyU]HZREUELHNWyU\FKGRFKRG]LGR]XV]F]DQLDQDVNyUNDLWZRU]HQLDVL
VWUXSyZ 8 F]FL ]ZLHU]W REVHUZRZD PRQD WySRZH GOD JU]\ELF\ VNyU\
]PLDQ\NV]WDWXSLHUFLHQLRZDWHJR]FHQWUDOQLHSRRRQ\PREV]DUHPUHJHQeUDFMLLRWRF]RQHQDREZRG]LHZDHm demarkacyjnym. W przebiegu dermatoILWR]\XNRWyZSRZRGRZDQHMQDMF]FLHMSU]H] M. canis, dochodzi do pojaZLDQLDVLQDVNyU]HQLHUHJXODUQ\FKOXERNUJ\FKRJQLVNZ\\VLHQLD na skuWHN XV]NRG]HQLD ZRVyZ &]DVDPL ]PLDQRP W\P WRZDU]\V]\ XV]F]HQLH VL
QDVNyUND]JUXELHQLHRUD]]DF]HrZLHQLHQLHVNyU\LWZRU]HQLHVLVWUXSyZ8
QLHNWyU\FK NRWyZ GR ZVSRPQLaQ\FK REMDZyZ GRF]D VL SURVyZNRZH
]DSDOHQLHVNyU\RJQLVNRZ\OXEXRJyOQLRQ\ZLGJU]\ELF]H]DSDOHQLHSD]uUyZRUD]WZorzenie ziarniniaNyZ zapalnych typu mycetoma lub pseudomycetoma.
=LDUQLQLDNLWHPDMSRVWDZ\UDQLHRGJUDQLF]RQ\FKJX]yZVNyUQ\FKSRNUy-
488
&+252%<.27:
W\FK RJQLVNDPL RZU]RG]H L WRZDU]\V] SU]HZDQLH XRJyOQLRQej postaci

PLNURVSRUR]\NRWyZ*ERNLHRZU]RU]HQLDPRJSURZDG]LGRSRVRF]QicyNRF]FHMVLQLHNLHG\]HMFLHPPLHUWHOQ\P
7\SRZH]PLDQ\JU]\ELF]HX]DNDRQ\FKNRWyZORNDOL]XMVLQDJRZLHL
QD NRF]\QDFK 5R]SU]HVWU]HQLDQLH ]PLDQ FKRURERZ\FK QD ZLNV]H SDUWLH
FLDDSURZDG]LGRXRJyOQLRQ\FKZ\\VLHXV]F]HQLDVLQDVNyUND]DSDOHQLD
PLHV]NyZ ZRVRZ\FK L WZRU]HQLD VL ]LDUQLQLDNyZ. Rokowanie w takich
SU]\SDGNDFK MHVW RVWURQH =PLDQ\ JU]\ELF]H X SVyZ PDQLIHVWXM VL NOaV\F]Q\PL RJQLVNDPL Z\\VLHQLD ]XV]F]DQLHP QDVNyUND ]DSDOHQLHP PLHVzNyZZRVRZ\FKLIRUPRZDQLHPVLVWUXSyZ6WDQ]DSDOQ\ZREUELHPLHVzNyZZRVRZ\FKF]VWRORNDOL]XMHVLZWZDU]RZHMF]FLJRZ\SVyZLPRH
E\EGQLHGLDJnozowany jako bakWHU\MQH]DSDOHQLHVNyU\F]\UDF]QR) lub
FKRURED R SRGRX DXWRLPPXQRORJLF]Q\P : SU]HELHJX GHUPDWRILWR] X
SVyZPRHGRFKRG]LWDNHGRSRMDZLHQLDVL]PLDQJX]RZDW\FKQDVNyU]H
FRPDF]VWRPLHMVFHZSU]ySDGNX]DNDHnia grzybem geofilnym M. gypseum.
*U]\ELFD SD]XUyZ X SVyZ Z\ZRDQD SU]H] GHUPDWRILW\ PDQLIHVWXMH VL
SU]HZOHN\P VWDQHP ]DSDOQ\P Z REUELH ZDyZ SD]QRNFLRZ\FK NWyU\
moH VL SU]HQRVL QD SRGXV]NL SDOFRZH 1LHNLHG\ SUocesem zapalnym
REMWH V W\ONR SD]XU\ FR SURZDG]L GR LFK GHIRUPDFML L DPOLZRFL 3RGoELHVWZR NOLQLF]Q\FK REMDZyZ JU]\ELF\ X SVyZ GR Z\VWSXMF\FK Z SU]eELHJX LQQ\FK FKRUyE VNyU\ VSUDZLD H GHUPaWRILWR]D F]VWR MHVW EGQLH
UR]SR]QDZDQDLQLHZDFLZLHOHF]RQD:UyGFKRUyERSRGREQ\PGRJU]yELF\ SU]HELHJX NOLQLF]Q\P QDOH\ PLH QD XZaG]H QX\F SRZLHU]FKRZQH
]DNDHQLDJURQNRZFRZHRUD]DOHUJLHVNyrne.
ROZPOZNAWANIE .OLQLF]QHREMDZ\ GHUPDWRILWR]\ X SVyZ L NRWyZ Z
SRVWDFLRNUJ\FKZ\\VLHVNyUQ\FKVGRFKDUDNWHU\VW\F]QHLQDWHMSRdVWDZLH]GX\PSUDZGRSRGRELHVWZHPPRQDSRGHMU]HZDJU]\ELF:aFLZH UR]SR]QDQLH Z\PDJD MHGQDN ]DVWRVRZDQLD PHWRG ODERUatoryjnych.
'RW\F]\WR]ZDV]F]DSU]\SDGNyZRSU]HELHJXQLHW\SRZ\POXEEH]REMDZoZ\PNWyUHXNRWyZQDMF]FLHMZ\ZR\ZDQHVSU]H]M. canis. Badania takie
SR]ZDODM MHGQRF]HQLH QD Z\NOXF]HQLH OXE SRWZLHrG]HQLH FKRUyE VNyU\ R
innej etiologii, np. demodekozy)DNWVW\PXODFMLKXPRUDOQHJRLNRPyUNRZego ramienia odpowiedzi immuQRORJLF]QHM SU]H] DQW\JHQ\ GHUPDWRILWyZ
ZVND]XMH QD PROLZR Z\NRU]\VWaQLD Z GLDJQRVW\FH JU]\ELF VNyU\ PHWRG
VHURORJLF]Q\FK :VWSQH EDGDQLD Z W\P NLHUXQNX GRW\F]\\ GHUPDWRILWR]\
SVyZ 'LDJQRVW\ND VHURORJLF]QD PLDDE\ LVWRWQH ]Qaczenie w przypadku
NRQWUROLVWDQX]GURZLD]ZLHU]WQRZRZSURZDG]DQ\FKGRKRGRZOLJyZQLH
NRWyZ EGF\FK QRVLFLHODPL PLNURVSRUR]\ 3U]HV]NRG Z RSUDFRZDQLX
NRPHUF\MQ\FK WHVWyZ VHURORJLF]Q\FK GR Z\NU\ZDQLD ]DNDH JU]\ELF]\FK
MHVWUyQRURGQRJDWXQNRZDGHUPDWoILWyZFKRURERWZyUF]\FKGOD]ZLHU]W
RUD]SUREOHPZ\VWSRZDQLDEGEUDNXNU]\RZHMUHDNW\ZQRFLLQGXNRZaQ\FKSU]HFLZFLD5R]ZL]aQLHPWHJRSUREOHPXPRJRE\E\]DVWRVRZDQLH
489
Z GLDJQRVW\FH GHUPDWRILWR] PHWRG ELRORJLL PROHNXODUQHM WDNLFK MDN DFuchowa reakcja polimerazowa (PCR) lub hybrydyzacja molekuODUQD]X\FLHP
VWDUWHUyZ OXE VRQG VSHF\ILF]Q\FK GODSRV]F]HJyOQ\FK JDWXQNyZ GHUPDWRIiWyZ7HJRW\SXPHWRG\VWRVRZDQHVMXUXW\QRZRZEDGaQLDFKGRW\F]F\FK
WDNVRQRPLLJU]\EyZ
W ODERUDWRU\MQ\P UR]SR]QDZDQLX GHUPDWRILWR] X SVyZ L NRWyZ Z\NoU]\VWXMHVLREHFQLHWU]\URG]DMHWHVWyZGLDJQRVW\F]Q\FKWMEDGDQLHZRVyZ
Z ZLHWOH ODPS\ :RRGD EH]SRUHGQLH EDGDQLH PLNURVNRSRZH ]HVNURELQ\
skyU\ OXE ZRVyZ RUD] EDGDQLH KRGRZODQH =DVWRVRZDnie promieni UV
(lampa Wooda MHVW SU]\GDWQH Z UR]SR]QDZDQLX PLNURVSRUR]\ X NRWyZ
:RV\ ]DNDRQH M. canis PRJ LQGXNRZD FKDUDNWHU\VW\FzQ yWR]LHORQ
IOXRUHVFHQFMZZLHWOHODPS\:RRGD)OXRUHVFHQFMDZidoczna jest tylko w
F]FLNRURZHMLUG]HQLRZHMWU]RQXZRVyZ]DNDRQ\FKZZDUXQNDFKQDWuUDOQ\FKQDWRPLDVWSU]HZDQLHQLHSRMDZLDVLZVWU]SNDFKJU]\EDDUWURVSoUDFKXVNDFKVNyUQ\FKVWUuSDFKDWDNHZKRGRZODFKJU]\EDZZDUXQNDFK
in vitro. Natura substancji fluoU\]XMFHMQLH]RVWDDVSUHF\]RZDQD3UDZGRSoGREQLH]D]MDZLVNRWRRGSRZLHG]LDOQHVQLHNWyUHPHWDEROLW\JU]\EDZ\G]LeODQH GR URGRZLVND ]DNDHQLD OXE ]PRG\ILNRZDQH SRG ZS\ZHP ]DUD]ND
VNDGQLNL WU]RQX ZoVD ,QWHUHVXMF\P MHVW IDNW H VSRUyG GHUPDWRILWyZ
DWDNXMF\FK SV\ L NRW\ W\ONR M. canis Z\ZRXMH IOXRUHVFHQFM ]DNDRQ\FK
ZRVyZSU]\ F]\P]MDZLVNR WR GRW\F]\ MHG\QLH 60% naturalnych przySDGNyZ PLNURVSRUR]\ 0iPR W\FK RJUDQLF]H EDGDQLH Z ZLHWOH ODPS\
:RRGD PD GX ZDUWR GLDJQRVW\F]Q MDNR V]\ENi test skryningowy do
UR]SR]QDZDQLD GHUPDWRILWR]\ NRWyZ D WDNH GR RNUHODQLD VWRSQLD ]DQLeF]\V]F]HQLDURGRZLVNDZNWyU\PSU]HE\ZDMFKRUH]ZLHU]WD3RWHnFMDWHM
PHWRG\PRQD]ZLNV]\MHOLSU]HGZ\NRQDQLHPEDGDQLDODPSDQDJU]HZD
VLSU]H]10 minuWDVDPREDGDQLHZ\NRQ\ZDQHMHVWZGRNDGQLH]DFLHmQLRQ\P SRPLHV]F]HQLX : LQWHUSUHWDFML Z\QLNyZ EDGDQLD QDOH\ ]UyQLFoZD ZDFLZ IOXRUHVFHQFM ]ZL]DQ ] ]DNDHQLHP M. canis z nieswoistym
ZLHFHQLHP QLHELHVNDZHM EDUZ\ Z\VWSXMF\P F]VWR Z SU]\SDGNX miejVFRZHJR VWRVRZDQLD PDFL X ]ZLHU]W OXE REHFQRFL XVHN L VWUuSyZ QD
VNyU]H1HJDW\ZQ\Z\QLNEDGDQLDZRVyZZZLHWOHODPS\:RRGDQLHZyNOXF]D GHUPDWRILWR]\ NWyUD PRH E\ Z\ZRDQD SU]H] GUREQRXVWURMH LQQH
QL M. canis'RGDWQLZ\QLNEDGDQLD]X\FLHPSURPLHQL89SRZLQLHQE\
potwierG]RQ\ Z EH]SRUHGQLP EDGDQLX PLNURVNRSRZ\P RUD] Z EDGDQLX
hodowlanym.
%DGDQLH PLNURVNRSRZH ZRVyZ XVHN VNyUQ\FK OXE VWUXSyZ SRZLQQR
E\ SRSU]HG]RQH ZF]HQLHMV]\P UR]SXV]F]HQLHP UHV]WHN NHUDW\Q\ ]DZDUWHM
ZSUyEFHDE\XZLGRF]QL\VLHOHPHQW\JU]\ELF]H:W\PFHOXEDGDQSUybN]DOHZDVLQDNLONDJRG]LQ20% roztworem KOH lub NaOH, ewentuDOQLHGHOLNDWQLHSRGJU]HZDQDGSDOQLNLHPZUR]WZRU]HXJX'RGDWQLHZ\QiNLEDGDQLDPLNURVNRSRZHJRX]\VNXMHVLSU]HFLWQLH]60% pryEHNSR]yW\ZQ\FKZEDGDQLXKRGRZODQ\P3UDZGRSRGRELHVWZR]QDOH]LHQLDHOHPHn-
490
&+252%<.27:
WyZJU]\ELF]\FKPRQD]ZLNV]\SRSU]H]ZDFLZVHOHNFMSUyEHNNWyUH
SRZLQQ\]DZLHUDGXLORZRVyZXV]NRG]RQ\FKSRDPDQ\FKOXEIOXRUy]XMF\FKZZLHWOHODPS\:RRGD(OHPHQtami strukturalnymi dermaWRILWyZ
NWyUH QDMF]FLHM VWZLHUG]D VL Z EDGDQ\P PDWHULDOH V ]DURGQLNL WZRU]FH
FKDUDNWHU\VW\F]QH SRFKHZNL ZRNy ]DNDRQ\FK ZRVyZ OXE Z\VWSXMFH Z
IRUPLH VNXSLVN Z QDVNyUNX L ZH ZRVDFK RUD] QLWNRZDWH VWU]Ski grzyba.
'HUPDWRILW\ QLH Z\WZDU]DM QDWRPLDVW PDNURNRQLGLyZ Z]DNDRQ\FK WNDnkach.
6SRUyGZV]\VWNLFKPHWRGODERUDWRU\MQ\FKZ\NRU]\VW\ZDQ\FKZGLDJQoVW\FHGHUPDWRILWR]X]ZLHU]W]DQDMEDUG]LHMZLDU\JRGQHXZDDQHMHVWEDGanie hodowlDQH 3UyENL SU]H]QDF]RQH GR EDGDQLD KRGRZODQHJR SRZLQQ\
]DZLHUD]HVNURELQQDVNyUNDVWUXS\RUD]XV]NRG]RQHZRV\3U]HGSREUaQLHPZRVyZGREDGDQLDVLHU]ZLHU]FLDSRZLQQRVLSU]\VWU]\FQDZ\VoNRFLRNRRFPDSRZLHU]FKQLRJQLVNDRGND]LDONRKROHP1DVWSQLH]
NLONX SRGHMU]DQ\FK PLHMVF QDMOHSLHM ]ORNDOL]RZDQ\FK Z VVLHG]WZLH RJQLVN
]DSDOHQLDSU]\SRPRF\SLQFHW\Z\U\ZDVLWU]RQ\ZRVyZ]FHEXOHNZRVoZ\FK3REUDQ\PDWHULDSRVLHZDVLQDVSHFMDOQHSRGRDGRKRGRZOLGHUPaWRILWyZ QS SRGRH VWDH 6DERXURXGD %DGDQLH WDNLH MHVW PHWRG F]X D
MHGQRF]HQLH XPROLZLD ZVWSQ LGHQW\ILNDFM JDWXQNX GHUPDWRILWD Z RSDrFLX R PDNURVNRSRZ\ L PLNURVNRSRZ\ Z\JOG NRORQLL =DNDRQH KRGRZOH
LQNXEXMHVLZWHPSHUaturze 2530q&DZLGRF]QHNRORQLHJU]\EDSRMDZLDM
VLSU]HZDQLHZFLJXGQLZSRVWDFLQDORWXEDUZ\ELDHMOXESRZRy
WHM]DEDUZLRQHJRRGVSRGXQDNRORUyWDZ\OXEOHNNRUyRZ\3HZQWUXdQR PRHVWDQRZLSRELHUDQLHPDWHULDXGREDGDKRGRZODQ\FKRG]ZLeU]W ]DNDRQ\FK EH]REMDZRZR : W\P FHOX Z\NRU]\VWXMH VL MDRZHV]F]oWHF]NLQSGR]EyZNWyU\PLHQHUJLF]QLHZ\F]HVXMHVLZRVRUD]IUDJPHnW\ QDVNyUND GR Z\MDoZLRQ\FK SRMHPQLNyZ OXE EH]SRUHGQLR QD SRGRH
Z]URVWRZH =DNDHQLH GHUPDWRILWDPL ]ORNDOizowane Z RNROLF\ SD]XUyZ
PRHSURZDG]LGRSU]HZOHNHM]DQRNFLF\0DWHULDHPGREDGDQLDKRGRwODQHJRPRJE\ZW\PSU]\SDGNXZRV\SREUDQH]RNROLF\ZDyZSD]QRkFLRZ\FK 2JQLVND JU]\ELF]H XPLHMVFRZLRQH Z RNROLF\ SD]XUyZ L RSXV]HN
SDOFRZ\FK F]VWR V ZWyUQLH ]DQLeczyszczone grzybami geofilnymi, na co
QDOH\ ]ZUyFL XZDJ Z LQWHUSUHWDFML Z\QLNyZ EDGD KRGRZODQ\FK -HOL
SURFHVHPFKRURERZ\P]DMWHVW\ONRSD]XU\GRSRVLHZyZZ\NRU]\VWXMHVL
VNUDZNLSD]QRNFLSRELHUDQHSU]\SRPRF\Z\MDRZLRQHJRVNDOSHOD:SU]ypadku Z\VWSRZDQLD]PLDQJU]\ELF]\FKRFKDUDNWHU]HJX]RZDW\POXE]LDrniniakowatym do badania hodowlanego prze]QDF]D VL ELRSWDW\ WNDQNRZH
5yZQROHJOH PDWHULD WDNL SRZLQQR VL SRGGDZD EDGDQLX KLVWRSDWRORJLFzQHPX]ZDV]F]DHSRVLHZ\]H]PLDQJX]RZDW\FKF]VWR GDMZ\QLNQHJaW\ZQ\%DGDQLHPLNURVNRSRZHVNUDZNyZWNDnNRZ\FKSR]ZDODZyZF]DVQD
Z\ND]DQLH REHFQRFL GHUPDWRILWyZ Z SREUDQ\P PDWHULDOH $QDORJLF]QH
491
postSRZDQLHPRQD]DVWRVRZDZRGQLHVLHQLXGRFKRURERZR]PLHQLRQ\FK
pa]XUyZ
POSTEPOWANIE. Leczenie dermDWRILWR]\ SRZLQQR E\ SRGHMPRZDQH
MDN QDMV]\EFLHM QDWRPLDVW URG]DM ]DVWRVRZDQHM WHUDSLL X]DOHQLRQ\ MHVW RG
QDWHQLD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK :LHOH SU]\SDGNyZ ]DNDH GHUPDWRILWDPL
Z\ND]XMH WHQGHQFM GR VDPRRJUDQLF]DQLD VL L VWRSQLRZHJR XVWSRZDQLD
zmian chRURERZ\FK/HF]HQLHSU]\VSLHV]DMHGQDN]QDF]QLHFRIDQLHVLREMaZyZ NOLQLFzQ\FK D SRQDGWR ]DSRELHJD SU]HQRV]HQLX VL LQIHNFML QD LQQH
]ZLHU]WDZJUXSLHRUD]QDF]RZLHND'HUPDWRILWR]\SVyZLNRWyZVQLebezpiecznymi zoonozami L Z ]ZL]NX ] W\P QDOH\ ]DFKRZD V]F]HJyOQ
RVWURQR SU]\ NRQWDNWDFK ]H ]ZLHU]WDPL SRGHMU]aQ\PL R ]DNDHQLHRUD]
SU]\SRGHMPRZDQLXOHF]HQLD]ZLHU]WFKRU\FK7HUapia dermatofitoz polega
QDPLHMVFRZ\POXERJyOQ\PVWRVRZDQLXURGNyZRG]LDDQLXSU]HFLZJU]ybiczym, HZHQWXDOQLHQDVNRMDU]RQ\P]DVWRVRZDQLXRE\GZXURG]DMyZOHF]enia.
:SU]\SDGNXREHFQRFLQLHZLHONLHMLORFLRJQLVNJU]\ELF]\FKRJUDQLF]oQ\FK GRMHGQHMSDUWLL FLDD ] UHJX\ Z\VWDUF]DMFD MHVW W\ONR WHUDSLD ORNDOQD
SU]\ X\FLX V]DPSRQyZ NUHPyZ SXGUyZ S\QQ\FK L PDFL R G]LDDQLX
IXQJLVWDW\F]Q\P L IXQJLF\GQ\P &HOHP WDNLHJR OHF]HQLD MHVW WDNH SU]HFLwG]LDDQLH ]DQLHF]\V]F]DQLX URGRZLVND E\WRZDQLD ]ZLHU]W SU]H] HOHPHQW\
]DNDQH GHUPDWRILWyZ D W\P VDP\P RJUDQLF]HQLH QLHEH]SLHF]HVWZD ]DUaHQLDF]RZLHND PoQDGWROHF]HQLHPLHMVFRZHSR]ZDODQDZ\GDWQHVNUyFHQLH
czasu trwania teraSLL RJyOQHM Z SU]\SDGNX NRQLHF]QRFL MHM ]DVWRVRZDQLD X
FKRU\FK]ZLHU]W0LHMVFRZHVWRVRZDQLHOHNyZSU]HFLZJU]\ELF]\FKSRZLQQR
E\ SRSU]HG]RQH Z\VWU]\HQLHP ZRVyZ ZRNy RJQLVN FKRrobowych.
6WU]\HQLH FDHM RNU\Z\ ZRVRZHM ]DOHFDQH MHVW X ]ZLHU]W GXJRZRV\FK
RUD]ZSU]\SDGNXXRJyOQLRQ\FK]PLDQJU]\EiF]\FK=DELHJLWDNLH XDWZLDM
SHQHWUDFM OHNyZ RUD] UHGXNXM ]DQLHF]\V]F]HQLH URGRZLVND =DNDRQH
ZRV\SRZLQQRVL]QLVzF]\QDMOHSLHMSRSU]H]VSDOHQLH6SRUyGQDMF]FLHM
VWRVRZDQ\FK URGNyZ GR OHF]HQLD PLHMVFRZHJR JU]\ELF\ X SVyZ L NRWyZ
QDOH\ Z\PLHQL SUHSDUDW\ LPLGD]RORZH, np. mikonazol i ketoconazol w
formie szamSRQyZGRNSLHOLRUD]HQLOFRQD]RO ZSRVWDFLSXNDQHN-HGQ\P
] EDUG]LHM HIHNW\ZQ\FK SUHSDUDWyZ GR VWRVRZDQLD Z IRUPLH SU]ymoczek i
V]DPSRQyZ MHVW FKORUKHNV\G\QD w postaFL UR]WZRUyZ 2,0%. Lek ten
QDGDMH VL WDNH GR stosowania w kombinacji z mikonazolem. Po aplikacji
OHNyZ Z IRUPLH NSLHOL UR]WZyU SUHSDUDWX SRZLQLHQ Z VSRVyE QDWXUDOQ\
Z\V\FKDQDVNyU]H$E\]DSRELHF]OL]\ZDQLXURGNDFRPRHSURZDG]LGR
]DEXU]H RGNRZR-MHOLWRZ\FK QDOH\ ]DR\ ]ZLHU]FLX NRQLHU] HOELeWDVNL3UHSDUDW\SU]HFLZJU]\ELF]HZIRUPLHPDFLNUHPyZLSXGUyZS\nQ\FKFHFKXMVLVDE]GROQRFLGRSHQHWUDFML]DNDRQ\FKWU]RQyZZRVyZ
LPLHV]NyZZRVRZ\FK/HNLZWDNLHMSRVWDFLQDGDMVLQDWRPLDVWGRVWRVowania w przypadku zmian o charakterze ogniVNRZ\PZNWyU\FKSURFHVHP
FKRURERZ\P ]DMWD MHVW JyZQLH ZDUVWZD URJRZD QDVNyUND 0LHMVFRZH
492
&+252%<.27:
zmiany grzybicze o charakterze guzowatym lub ziarniniakowatym nie wymaJDM]DVWRVRZDQLDVSHF\ILF]QHMWHUDSLLSU]HFLZJU]\ELF]HMRLOHQLHWRZaU]\V]

LPXRJyOQLRQH]PLDQ\QDVNyU]H1LHNLHG\VRQHQDWRPLDVWZVND]DQLHPGR
LQWHUZHQFMLFKLUXUJLF]QHMLRVRQRZHJRSRGaZDQLDDQW\ELRW\NyZ
%UDN SRSUDZ\ NOLQLF]QHM Z QDVWSVWZLH OHF]HQLD PLHMVFRZHJR JU]\ELF\
VXJHUXMHNRQLHF]QR]DVWRVRZDQLDWHUDSLLRJyOQHM/Hczenie takie wskazane
MHVW Z SU]\SDGNDFK XRJyOQLRQ\FK ]PLDQ FKRURERZ\FK RUD] Z ]DNDHQLDFK
QLHNWyU\PL JDWXQNDPL GHUPDWRILWyZ QS Trichophyton sp X SVyZ :VND]aQLHPGR]DVWRVRZDQLDWHUDSLLRJyOQHMMHVWUyZQLHJU]\ELFDVNyU\XRVREQikyZ ] REQLRQ RGSRUQRFL : SUDNW\FH RJyOQH OHF]HQLH GHUPDWRILWR]
ZLHVL]SRGDQLHPMHGQHJR]WU]HFKDNWXDOQLHGRVWSQ\FKOHNyZWMJUyzeofulwiny, ketokonazolu lub itrakonazolu. Gryzeofulwina jest lekiem stoVXQNRZRGURJLPLGRWRNV\F]Q\PGODPDNURRUJDQL]PX:DGWHJRDQWyELRW\NXMHVWWDNHVDEDUR]SXV]F]DOQR ZZRG]LHG]LNLF]HPXDEVRUSFMD
leku w przewodzie pokarmowym po podaniu doustnym jest minimalna.
:FKDQLDQLH JU\]HRIXOZLQ\ PRQD ]ZLNV]\ SRSU]H] UyZQRF]HVQH VWRVoZDQLH GLHW\ Z\VRNRWXV]F]RZHM X OHF]RQ\FK ]ZLHU]W :VWSQD GDZND OHNX
SRZLQQD Z\QRVL PJNJ PF G]LHQQLH QDWRPLDVW Z SU]\SDGNX Vabej
UHDNFMLQDOHF]HQLHPRQDMSRGZRL:WUDNFLHWHUDSLLJU\]HRIXOZLQQDOH\
VLOLF]\]Z\VWSLHQLHPHIHNWyZXERF]Q\FKZSRVWDFLZ\PLRWyZELHJXQNL,
utraty apetytu, anemiiQLH]ERUQRFLUXFKRZHMQHXWURSHQLLKLSRSOD]MLV]Siku
NRVWQHJRL]DEXU]HZWURERZ\FK=MDZLVNRPW\PPRQD F]FLRZRSU]eFLZG]LDD SRSU]H] DSOLNDFM SRUFML G]LHQQHM OHNX Z GZyFK GDZNDFK *Uy]HRIXOZLQDZ\ND]XMHWDNHG]LDDQLHWHUDWRJHQQH LGODWHJRQLHSRZLQQDE\
VWRVRZDQDXSVyZLNRWyZZSLHUZV]\FKGZyFKWUyPHVWUDFKFL\
KetRNRQD]ROMHVWOHNLHPRXPLDUNRZDQHMVNXWHF]QRFLWHUDSHXW\Fznej w
VWRVXQNX GR ]DNDH M. canis i T. mentagrophytes (IHNW\ZQH G]LDDQLH OHNX
VWZLHUG]DQR JyZQLH Z RGQLeVLHQLX GR JU]\ELF\ X ]ZLHU]W NUyWNRZRV\FK
']LDDQLDXERF]QH]ZL]DQH]HVWRVRZDQLHPNHWRNRQD]ROX REHMPXM]DEuU]HQLDRGNRZR-MHOLWRZH]DEXU]HQLDZWURERZHRUD]]DKDPRZDQLHV\QWezy horPRQyZ VWHU\GRZ\FK /HN VWRVRZDQ\ MHVW Z GDZFH 10 mg/kg m.c
dziennie.
Itrakonazol jest najlepiej tolerowany przez psy i koty ze wszystNLFKOHNyZ
SU]HFLZJU]\ELF]\FKRUD] Z\ND]XMH VNXWHF]QR Z\V] RGJUyzeofulwiny w
stosunku do M. canis. SporadyczQLH OHN WHQ PRH SRZRGRZD ]DEXU]HQLD
ZWURERZHXNRWyZRUD]]DSDOHQLHQDF]\VNyUQ\FKXSVyZ/HNQLHSRZiQLHQE\VWRVRZDQ\X]ZLHU]WZRNUHVLHFL\']LHQQDGDZNDLWUDNRQD]ROX
GODSVyZLNRWyZZ\QRVLPJNJPF&]DVWUZDQLDWHUDSLLRJyOQHMGHUPaWRILWR]\ X]DOHQLRQ\ MHVW RG QDVLOHQLD REMDZyZ NOLQLF]Q\FK RUD] V]\ENRFL
XVWSRZaQLD ]PLDQ JU]\ELF]\FK = UHJX\ OHF]HQLH SURZDG]L VL GR FKZLOL
X]\VNDQLD WU]HFK NROHMQ\FK QHJDW\ZQ\FK Z\QLNyZ EDGDQLD KRGRZODQHJR
wykonywaQHJRZRGVWSDFK-dniowych.
493
:QLHNWyU\FKNUDMDFKZOHF]HQLXLSURILODNW\FHPLNURVSRUR]\NRWyZVWoVXMH VL V]F]HSLRQNL :86$ GRVWSQDMHVW V]F]HSLRQND LQDNW\ZRZDQD )HOO-Vax MC-K firmy Fort Dodge:HGXJZVND]DSURGXFHQWDV]F]HSLRQND
ta powoduje zmniejszenie nasileQLDNOLQLF]Q\FKREMDZyZJU]\ELF\X]ZLHU]W
X NWyU\FK GRV]R GR ]DFKRUoZDQLD QDWRPLDVW QLH ]DSRELHJD ]DNDHQLX
=DOHFDQH MHVW SRGDZDQLH WU]HFK GDZHN V]F]HSLRQNL Z RGVWSDFK 3W\JRGQLRZ\FK:3ROVFH ZKDQGOXGRVWSQ\FKMHVWNLONDV]F]HSLRQHNSU]eFLZNRJU]\ELF\VNyU\SU]H]QDF]RQ\FKGODE\GDL]ZLHU]WIXWHUNRZ\FK:
QDMEOLV]\PF]DVLHSODQRZDQHMHVWZGURHQLHGRSURGXNFMLV]F]HSLRQNLSU]eFLZNRPLNURVSRUR]LHNRWyZ
6NXWHF]QH OHF]HQLH GHUPDWRILWR]\ SVyZ L NRWyZ SRZLQQR XZ]JOGQLD
WDNH GHZDVWDFM ]DUD]ND SR]D RUJDQL]PHP \Z\P WM Z URGRZLVNX E\WoZDQLD]ZLHU]WQDSU]HGPLRWDFKGRKLJLHQ\LSLHOJQDFMLQDF]\QLDFKURdNDFK WUDQVSRUWX LWS =DQLHF]\V]F]HQLH URGRZLVND ]DURGQLNDPL JU]\ED VWaQRZLV]F]HJyOQLHLVWRWQ\SUREOHPZGX\FKVNXSLVNDFKNRWyZ]HZ]JOGX
na nagromadzenie duHM LORFL ]DNDRQ\FK ZRVyZ =DOHFD VL ]DWHP GoNDGQH RGNXU]HQLH L RF]\V]F]HQLH SRPLHV]F]H D QDVWSQLH WU]\NURWQH ZyNRQDQLHGH]\QIHNFMLSU]\X\FLXSUHSDUDWyZMRGRIRURZ\FKOXESRGFKORU\QX
sodowego ZUR]FLHF]HQLX5R]Wwory formaliny RUD]QLHUR]FLHF]RQ\
podchloryn sodowy VZSUDZG]LHDNW\ZQHZVWRVXQNXGR]DURGQLNyZ derPDWRILWyZ DOH V ]E\W UFH DE\ PRJ\ E\ VWRVRZDQH Z REHFQRFL ]ZLeU]W0DWHULD\LSU]HGPLRW\WUXGQHGRRGNDHQLDQDMOHSLHMVSDOL:QLHNWy
U\FKNUDMDFKGRGH]\QIHNFMLSRPLHV]F]HGOD]ZLeU]WVWRVXMHVLHQLONRQD]RO
ZIRUPLHDHUR]RORZHMOXEGR]DPJawiania.
=DSRELHJDQLH 'HUPDWRILWR]\ V]HU] VL SRPLG]\ ]ZLHU]WDPL ]a poUHGQLFWZHP ]DNDRQ\FK RVREQLNyZ OXE SRSU]H] NRQWDNW ] ]DQLHF]\V]F]oQ\P ]DURGQLNDPL JU]\ED URGRZLVNLHP : FHOX SU]HFLZG]LDDQLD UR]SU]eVWU]HQLDQLX ]DNDHQLD Z JUXSLH ]ZLHU]W ]GURZ\FK QDOH\ XQLND ZSURZaG]DQLD NRWyZ OXE SVyZ ] REMDZDPL JU]\ELF\ GR SRPLHV]F]H Z NWyU\FK
SU]HE\ZDM]GURZH]ZLHU]WD:V]\VWNLH RVREQLNL QRZRZSURZDG]DQHEH]
Z]JOGXQDVWDQ]GURZLDPXV]E\SRGGDZDQHNZDUDQWDQQLHZL]RODtkach,
Z F]DVLH NWyUHM QDOH\ Z\NRQD GRNDGQH EDGDQLH NOLQLF]QH RUD] EDGania
laboratoryjne w kierunNX GHUPDWRILWR]\ F]QLH ] EDGDQLHP KRGRZOanym.
: RNUHVLH RF]HNLZDQLD QD Z\QLN EDGDQLD SRZLQQR VL Z RGVWSDFK 7GQLRZ\FK SURILODNW\F]QLH VWRVRZD V]DPSRQ\ JU]\EREyMF]H GR NSLHOL OXE
UR]ZyUFKORUKHNV\G\Q\ GR]P\ZDQLDVNyU\1HJDtywny wynik badania laboUDWRU\MQHJRXSRZDQLDGRZSURZDG]HQLD]ZLHU]FLDGRJUXS\:\QLNSR]yW\ZQ\REOLJXMHQDWRPLDVWGRSRGMFLDOHF]HQLDZSRPLHV]F]HQLXRGL]RORZaQ\P RG LQQ\FK ]ZLHU]W 5RG]DM ]DVWRVRZDQHM WHUDSLL X]DOHQLRQ\ MHVW RG
stanu klinicznego chRUHJR ]ZLHU]FLD 'HF\]M R ]DSU]estaniu leczenia i
ZSURZDG]HQLX]ZLHU]FLDGRJUXS\PRQDSRGMSRX]\VNDQLXWU]HFKNoOHMQ\FK QHJDW\ZQ\FK Z\QLNyZ EDGDQLD KRGRZODQHJR Z\NRQ\ZDQHJR Z
RGVWSLHW\JRGQL6NXWHF]QRV]F]HSLHSURILODNW\FzQ\FKSVyZLNRWyw
494
&+252%<.27:
Z]DSRELHJDQLXJU]\ELF\VNyU\MHVWNZHVWLG\VNXV\MQ:\GDMHVLMHGQDNH
LPPXQRSURILODNW\ND VZRLVWD SU]\ X\FLX GRVWSQ\FK V]F]HSLRQHN SRZLQQD
E\ ]DOHFDQD ]ZDV]F]D Z GX\FK VNXSLVNDFK ]ZLHU]W Z NWyU\FK LVWQLHM
PROLZRFLZSURZDG]HQLDLUR]SU]HVWrzenienia infekcji.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. :\VWSRZDQLHJU]\ELFVNyU\
X ]ZLHU]W VWDQRZL ]DJURHQLH GOD ]GURZLD F]RZLHND 2SLV\ZDQR X OXG]L
SU]\SDGNL]DNDHM. canisGRNWyU\FKGRFKRG]LRZZ\QLNXNRQWDNWXEHzSRUHGQLHJR OXE SRUHGQLHJR ] NRWDPL EGF\PL EH]REMDZRZ\PL QRVLFLeODPL]DUD]ND7UDQVPLVMD]DNDHQLDQDF]RZLHNDPRHPLHPLHMVFHWDNHRG
FKRU\FKSVyZLGRW\F]\UyZQLHLQQ\FKJDWXQNyZGHUPDWRILWyZ6]F]HJylQLH SUHG\VSRQRZDQH GR]DNDH JU]\ELF]\FK V RVRE\ RREQLonej odporQRFLLXWDNLFKNOLQLF]Q\SU]HELHJLQIHNFMLMHVW]UHJX\FLV]\5\]\NR]DNaHQLDGHUPDWRILWDPLGRW\F]\JyZQLHZDFLFLHOLSVyZOXENRWyZSRFKRG]
F\FK ]H VFKURQLVN KRGRZOL OXE LQQ\FK ZLNV]\FK ]ELoURZLVN Z NWyU\FK
notowano przypadki dermatoILWR]\'RNRQWDNWXF]RZLHND]FKRU\PL]ZLeU]WDPLGRFKRG]LF]VWRZWUDNFLHZ\VWDZSRND]yZOXEZSRF]HNDOQLSRdczas wizyty u lekarza weterynarii. Dane epidemioloJLF]QHZVND]XMHEOLVNR
SRRZDOXG]LHNVSRQRZDQ\FKQD]DNDHQLHZZ\QLNXNRQWDNWX]FKRU\mi na
JU]\ELFNRWDPLOXE]QRVLFLHODPLEH]REMDZRZ\PLXOHJD]DNDeniu. Sytuacje
WDNLHVWUXGQHGRXQLNQLFLD]ZDV]F]DZSU]\SDGNXJG\ZDFLFLHOSU]HEyZD]FKRU\P]ZLHU]FLHPZHZVSyOQ\PSRPLHV]F]HQLX]DQLeczyszczonym
dodatkowo zarodnikami grzyba. Poza ZDFLFLHODPLFKRU\FK]ZLHU]WU\]yko infekcji M. canis GRW\F]\ WDNH OHNDU]\ ZHWHU\QDULL RUD] LFK SHUVRQHOX
poPRFQLF]HJR]ZDV]F]D]DMPXMFHJRVLOHF]QLFWZHPSVyZLNRWyZ
P,0,(11,&7:2
%RQDJXUD -' .HUVH\ 5 UHG .LUNV FXUUHQW YHWHULQDU\ Wherapy XIII, Small animal practice. W.B.
Saunders Company, Philadelphia 1999.
%XF]HN-:LUXVRZ\]HVSyXSROHG]HQLDRGSRUQRFLNRWyZMedycyna Wet. 48, 154, 1992.
&KRURE\ ]DNDQH SVyZ L NRWyZ ZVND]yZNL SUDNW\F]QH 0DWHULD\ .RQIHUHQFML 1DXNRZHM 3,:HW,
3XDZ\-27 czerwca 1999.
&KRURE\]DNDQHSVyZLNRWyZ0DWHULD\.RQIHUHQFML1DXNRZHM3,:HW3XDZ\-28 maja 2000.
Day M.J.: Clinical immunology of the dog and cat. Iowa State University Press, 1999.
Dibartola S.P.: Fluid therapy in small animal practice. 2nd ed. W.B. Saunders Company, Philadelphia
2000.
Dworecka-.DV]DN%*U]\ELFHVNyU\XNRWyZMagazyn Wet., supl. Koty, 1999.
)U\PXV7&KRURE\]DNDQHNRWyZ:\G0HG6$10(',$:Drszawa 1997.
Gaskell R.M., Bennett M., Tennant B., Willoughby K.: Feline and canine infectious diseases. Blackwell
Science Inc. New York 1996.
Gerber J.D.: Overview of the development of a modified live temperature-sensitive FIP virus vaccine.
Feline Practice 23, 62, 1995.
Greene C.E. (red.): Infectious diseases of the dog and cat. 2nd ed. W.B. Saunders Company, Philadelphia 1998.
*XDJXHUH(3UHODXG3$SUDFWLFDOJXLGHWRIHOLQHGHUPDWRORJ\:\G0HULDO
495
Hellebrekers L.J., Kirpensteijn J. (red.): WSAVA FECAVA World Congress, Amsterdam, 25-29
April 2000, Scientific Proceedings, s. 289.
0L]DN % 6DZLFNL 5 5]HXWND $ %LDDF]ND NRWyZ Z XMFLX PROHNXODUQ\P Medycyna Wet. 55, 239,
1999.
Paterson S.: Skin diseases of the cat, Blackwell Science Inc. New York 2000.
Pedersen N.C.: An overview of feline enteric coronavirus and infectious peritonitis virus infections.
Feline Practice 23, 7, 1995.
Quinn P.J., Carter M.E., Markey B.K.J., Donnelly W.J. (red.): Microbial and parasitic diseases of the
dog and cat: An integrated approach, W.B. Saunders Company, Philadelphia 1997.
Withrow S.J., MacEwen E.G. (red.): Small animal clinical oncology. 2 nd ed. W.B. Saunders Company,
Philadelphia 1996.
:$1,(-6=(=2212=<
3$62<71,&=(
Toksoplazmoza
DFLDQJtoxoplasmosis)
Jest WR LQZD]MD Z\ZR\ZDQD SU]H] NRVPRSROLW\F]QHJR SLHUZRWQLDND
Toxoplasma gondii. Choroba ta MHGQD ] QDMF]VWV]\FK LQZD]ML SLHUZRWQLaF]\FK F]RZLHND R FKDUDNWHU]H RG]ZLHU]F\P MHVW V]F]HJyOQLH QLHEHzpieczna w postaci wrodzonej i XRVyE]QLHGRERUDPLRGSRUQRFLRZ\PL
ETIOLOGIA. &]\QQLNLHPZ\ZRXMF\PFKRUREMHVWSLHUZRWQLDN Toxoplasma gondii Z\VWSXMDF\ZSRVWDFLDFLWURIR]RLWX, pseudocysty, cysty i oocysty.
Trofozoity, ]ZDQHZ]DOHQRFLRGVWDGLXPUR]ZRMRZHJRLORNDOL]DFMLWaFK\]RLWDPL EUDG\]RLWDPL F\VWR]RLWDPL VSRUR]RLWDPL V SRGREQH PRUIoORJLF]QLH0DMNV]WDWXNRZDW\VLHUSRZDW\OXERZDlQ\ZLHONR4
P-HGHQELHJXQMHVW]DRNUJORQ\GUXJLRVWURZ\GuRQ\-GURRZDOQHOXE
RQLHUHJXODUQ\PNV]WDFLHOH\RURGNRZR1DMHdQ\PELHJXQLH]QDMGXMHVL
FLDR ELHJXQRZH W]Z NRPSOHNV DSLNDOQ\ ] FKDUDNWHU\VW\F]Q\P SLHUFLeQLHPRGNWyUHJRRGFKRG]GRSRORZ\GXJRFLNRPyUNLZyNQDSU]HELHJaMFHZERQLHNRPyUNRZHM3RGVWDZFLDDELHJunowego stanowi konoid; od
VWRND NRQRLGX RGFKRG]L ZHZQWU] F\WRSOD]P\ GR SRRZ\ NRPyUNL 15
toksonem.
Pseudocysty VWRNRPyUNL\ZLFLHODQDMF]FLHMPDNURIDJLLPRQRF\W\,
neutrofile]DZLHUDMFHOLF]QHWURIR]RLW\]JUXSRZDQHQDMHGQ\P]ELHJuQyZ
NRPyUNL
Cysty VNXOLVWHOXERZDOQHRZ\PLDUDFK PL]DZLHUDMOLF]QH
WURIR]RLW\ EUDG\]RLW\ &\VWD PD RWRF]N NWyU MHVW ]QLVzczoQD ERQD
NRPyUNL\ZLFLHODRUD]SRZVWDMFDSRSHZQ\PF]DVLHWRUHENF]QRWNDnNRZXOHJDMF]F]DVHPZ\V\FHQLXVRODPLZDSQLD
Oocysta MHVWRZDOQDFLHQNRFLHQQDRZ\PLDUDFKPZ\Galana z
NDHPNRWDZVWDGLXPQLHVSRUXORZDQ\P :F]DVLHRNRRW\JRGQLZUoGRZLVNX]HZQWU]Q\PZ\NV]WDFDMVLVSRURF\VW\LZNDGHMSRVSRUozoity (trofozoity).
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. T. gondii jest kosmopolityczQ\P SLHUZRWQLDNLHP ZJ GDQ\FK :+2 ]DUDHQLH GRW\F]\ OXGQRFL
ZLDWD : 3ROVFH UR]SU]HVWU]HQLHQLH LQZD]ML T. gondii X OXG]LRNUHORQHQD
SRGVWDZLHGRGDWQLFKRGF]\QyZVHURORJLF]Q\FK]DQW\JHQHPWRNVRSOD]Po-
498
=2212=<3$62<71,&=(
Z\P REHMPXMH RG GR SRSXODFML -HGQRF]HQLH SLHUZRWQLDN WHQ
SRZV]HFKQLHZ\VWSXMHX]ZLHU]WZLHOXJDWXQNyZ'RGDWQLHRGF]\Q\VHUoORJLF]QHVWZLHUG]DQRXE\GDRZLHF-ZLSVyZL
9-NRWyZ
\ZLFLHODPLRVWDWHF]Q\PLT. gondii VNRWGRPRZ\LLQQHNRWRZDWHFelidaeXNWyU\FKPDPLHMVFH UyZQLHSURFHVUR]PQDDQLDEH]SFLRZHJRyZLFLHODPLSRUHGQLPLT. gondii PRJE\ZV]\VWNLHVVDNLZF]QLH]F]owiekiem, oraz ptaki i gady.
UyGHPLQZD]MLGODNRWyZVLQZD]\MQHRRF\VW\Z\VWSXMFHZURGowisku lub cysty zDZDUWHZWNDQNDFK\ZLFLHODSRUHGQLHJR=DUDHQLHQDVW
SXMHGURJGRXVWQ3R]DUDHQLXF\VWDPLZ\GRVWDMFHVL]QLFKWURIR]RLW\
EUDG\]RLW\ZQLNDMGRNRPyUHNQDERQNDMHOLWDFLHQNLHJRJG]LHQDPQDDM
VLSRSU]H]VFKL]RJRQL1DVWSQLHPDPLHMVFHSUoces gamogonii, w efekcie
NWyUHJRSRZVWDMRRF\VW\2NUHVSUHSDWHQWQ\MHVWNUyWNL 25 dni, niekieG\SUDZGRSRGREQLHZ]DOHQRFLRGV]F]HSXSDVR\WDPRHSU]HGX\VL
do 24 dni. Okres patentny, tj. czas wydalania oocyst wynosi od 3 do 20 dni.
3R ]DUDHQLX NRWyZ RRF\VWDPL Z SLHUZV]HM ID]LH LQZD]ML QDVWSXMH
QDPQRHQLHSDVR\WyZZQDU]GDFKZHZQWU]Q\FKZZ\QLNXRVLHGOHQLDVL
Z QLFK VSRUR]RLWyZ SRFKRG]F\FK ] RRF\VW D GRSLHUR SR GQLDFK SR
]DUDHQLXSDVR\W\ZQLNDMGRNRPyUHNQDERQNDJG]LHPDPLejsce schizogonia i gamogonia. W efekcie gamogonii poZVWDMRRF\VW\Z\GDODQHSU]H]
NRWD]NDHPGRURGRZLVND
5yZQRF]HQLH]W\PW\SRZ\PGOD\ZLFLHODRVWDWHF]QHJRF\NOHPUR]ZoMRZ\P F] WURIR]RLWyZ T. gondii przeQLND GR QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK
NRWyZ L SRZRGXMH SRZVWDQLH SVHXGRF\VW L F\VW WRNVRSOD]PRZ\FK SRVWDFL
W\SRZ\FKGOD\ZLFLHOLSRUHGQLFKNWyUHPRQDVWZLHUG]LZVHUFXMX
GQLDLQLHFRSyQLHMZPy]JX
\ZLFLHOH SRUHGQL ]ZLHU]WD OXE F]RZLHN ]DUDDM VL Toxoplasma
gondii przez :
]MHG]HQLHVSRUXORZDQ\FKRRF\VW]QDMGXMF\FKVLZURGRZLVNXNWyUyPLPRJE\]DQLHF]\V]F]RQHSR\ZLHQLHLZRGD
]MHG]HQLHVXURZHJRPLVD]DZLHUDMFHJRF\VW\ (pseudocysty),
przeniNDQLHWURIR]RLWyZ T. gondii SU]H]R\VNRRGPDWNLGRSRGX
przypadkowy kontakt z trofozoitami T. gondii (transSODQWDFMDQDU]DGyZL
WNDQHNWUDQVIX]MDZLHHMNUZL]DUDHQLHODERUDWoryjne),
SugerujHVLHLVWQLHMHUyZQLHPROLZR]DUDHQLDGURJRGGHFKRZ
SU]H]VNyUOXEVSRMyZNL
8\ZLFLHOLSRUHGQLFKPDPLHMVFHW\ONREH]SFLRZHQDPQDDQLHSDVRyWyZZNRPyUNDFKSUDZLHZV]\VWNLFKQDU]GyZPLV]RZ\FKRURGNRZHJR
XNDGXQHUZRZHJRLPLQL:SURWRSOD]PLHW\FKNRPyUHNSRZVWDMSU]H]
SRG]LDW]ZSF]NRZDQLHZHZQWU]QHHQGRG\RJHQLDWURIR]RLW\3RNLONX
WDNLFK SRG]LDDFK ]DDWDNRZDQH NRPyUNL XOHJDM UR]HUZDQLX D XZRlnione
Toksoplazmoza
499
SDVR\W\DWDNXMQRZHNRPyUNL&\NOWHQSRZWDU]DVLPRHZLHOokrotnie,
SURZDG]F GR QDPQRHQLD SDVR\WyZ : HIHNFLH WHJR SURFHVX SoZVWDM
SRF]WNRZRSVHXGRF\VW\DQDVWSQLHF\VW\]DZLHUDMFHEDUG]ROLF]QHEUDGy]RLW\WURIR]RLW\6RQHSRVWDFLDPLLQZD]\MQ\PLGOD\ZLFLHODRVWDWHF]Qego.
PATOGENEZA. ']LDDQLH FKRURERWZyUF]H ]ZL]DQH MHVW ] SR]DMHOLWRZ
ID] F\NOX UR]ZRMRZHJR ,QZD]MD QDVWSXMH SU]H] SU]HZyG SRNDUPRZ\ L
GURJ XNDGyZ OLPIDW\F]QHJR L NUZLRQRQHJR SDVR\W\ ]DVLHGODM UyQH
orJDQ\LWNDQNL:FLNLFKSU]\SDGNDFKLQZD]MLQDPQDDMFHVLWURIR]Rity
WDFK\]RLW\SRZRGXMSRZVWDQLHRJQLVNPDUWZLFoZ\FKZWDNLFKQDU]GDFK
MDN SXFD VHUFH ZWURED Py]J L LQQH =PLDQRP W\P WRZDU]yszy wysoka
JRUF]NDLSRZLNV]HQLHZ]yZFKRQQ\FK1DMF]FLHMSU]HELHJWRNVRSOazmozy MHVWDJRGQ\DOH]WHnGHQFMGRRNUHVRZ\FKQDZURWyZREMDZyZ]H
VWURQ\Z]yZFKRQQ\FK
8FLDUQ\FK]ZLHU]WOXEF]RZLHNDGODNWyU\FKMHVWWRSLHUZV]DLQZa]MD PRH Z QDVWSVWZLH NRORQL]DFML SRGX SU]H] SDVR\W\ Z\VWSL WRNVoplazmoza ZURG]RQD3RZRGXMHWRPLG]\LQQ\PLSoronienie lub obumarcie
SRGX1LHNRU]\VWQ\ZS\ZSaVR\WyZQDUR]ZLMDMF\VLSyGXF]RZLHND
MHVW QDVWSVWZHP ]PLDQ Z FHQWUDlQ\P XNDG]LH QHUZRZ\P microcephalia,
woGRJRZLH ]ZDSQLHQLD UyGF]DV]NRZH microphthalmia UR]OHJH XV]NRG]eQLHJDNLRF]QHM
OBJAWY KLINICZNE. Toksoplazmoza X]ZLHU]WSU]HELHJDQDMF]FLHM
bezobjawowo.
Koty. Choroba PRHSU]HELHJDZSRVWDFLRVWUHMOXESU]HZOHNHMFR]aOH\ RG ZLHNX L SRGDWQRFL QD LQZD]M 8 ]ZLHU]W PoG\FK NWyUH SR UD]
SLHUZV]\XOHJ\LQZD]MLSU]HELHJMHVWRVWU\2EVHUZXMHVLEUDNDSHW\WXRVoZLDR ELHJXQN Z]URVW FLHSRW\ FLDD L Z]PRRQH SUagnienie. Po 23
dniach pojawia VL GXV]QR L GXD ZUDOLZR QD EyO ZRNoOLF\ ZWURE\ L
trzustki. Po kilku dniach choroby dochodzi do skrajnego wyczerpania i
PLHUFL8NRWyZVWDUV]\FKWRNVRSOD]PR]D Z\VWSXMHZSRVWDFLSU]HZOHNHM
2EMDZLDVL]DEXU]HQLDPL]HVWURQ\XNDGXSRNDUPRZego (zmienny apetyt,
EUDN DNQLHQLD ELHJXQND L RURGNoZHJRXNDGX QHUZRZHJR QLH]ERUQR
UXFKyZQLHNLHG\Z\VWSXMHJRUF]NDLSRZLNV]HQLHuFKZRZ\FKZ]yZ
FKRQQ\FK
Psy. ,QZD]MD WD QDMF]FLHM PD SU]HELHJ SU]HZOHN\ L ] UHJX\ EH]REMaZRZ\1RWRZDQRWDNHREMDZ\ZSRVWDFLZ]URVWXFLHSRW\FLDDZ\PLRWyZ
biegunki LREU]NXZ]yZFKRQQ\FKSRGV]F]NRZ\FK
%\GR RZFH 1DMF]FLHM Z\VWSXMH SRVWD XWDMRQD 8 E\GD QLH REVHrZRZDQR REMDZyZ NOLQLF]Q\FK Z SU]HELHJX QDWXUDOQHM LQZD]ML PLPR H
RGF]\Q\ VHURORJLF]QH E\\ F]VWR GRGDWQLH 5]DGNLH SU]\SDGNL QDWXUDOQHM
inZD]MLUyGPDFLF]QHMGRW\F]]Z\NOHFLHOWPDUWZRXURG]RQ\FKOXEWDNLFK
NWyUH URG] VL EDUG]R VDEH L QDMF]FLHM Z FLJX NLONX GQL SR XURdzeniu
JLQ
500
=2212=<3$62<71,&=(
8RZLHFREMDZ\FKRURERZHRGQRV]VLGRRURGNRZHJRXNDGXQHrZRZHJRRUD]RGGHFKRZHJRLSU]\SRPLQDM]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDRUD]
]DSDOHQLHSXF8ZDDVLHZDQ\PREMDZHPWHMLQZD]MLMHVWHQ]RRW\F]QH
ronienie owiec w osWDWQLPPLHVLFXFL\OXEWHURG]HQLHEDUG]RVDE\FK
MDJQLW
Konie. Nie obserwowano dotychczas klinicznej postaci tej inwazji, naWRPLDVWVWZLHUG]RQRQDSRGVWDZLHEDGDVHURORJLF]Q\FK, rzadkie przypadki
postaci utajonej.
winie. 6SRUDG\F]QLHREVHUZXMHVLURQLHQLD XFLDUQ\FKORFKOXEREMaZ\QLH]ERUQRFLUXFKRZHMXSURVLWJRUF]NELHJXQNLNDV]HO
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1LHNLHG\ REVHUZXMH VL SRZLkV]HQLH Z]yZ FKRQQ\FK L OeG]LRQ\ : QDU]GDFK PLV]RZ\FK L Py]JX
VWZLHUG]L PRQD EDGDQLHP PLNURVNRSRZ\P F\VW\ toksoplazmowe oraz
RJQLVNDPDUWZLFRZHLZ\QDF]\QLHQLD3RPLHUWQLHXNRWyZQRWRZDQRVSRUaG\F]QLHQLH\WERQ\OX]RZHMMHOLW]OLF]Q\PLQDGHUNDPLLRJQLVNDPLPDrtwicowymi, nieNLHG\RZU]RG]HQLDLREU]NZ]yZFKRQQ\FK
ROZPOZNAWANIE. Diagnostyka toksoplazmozy X]ZLHU]WMHVWWUXGQD
LZ\PDJDZLHORNURWQHJRZ\NRQ\ZDQLDEDGDVHUROogicznychDWDNHLQQ\FK
EDGD%DGDQLDVHURORJLF]QH ]ZLHU]WLQIRUPXMRNRQWDNFLH]T. gondii, zwyNOHQLHRG]ZLHUFLHGODMMHGQDNREUD]XNOLQLF]QHJR
: ]ZL]NX ] NUyWNRWUZD\P Z\GDODQLHP RRF\VW SU]H] ]DUDRQH NRW\
PROLZR]QDOH]LHQLDLFKZNDOHMHVWQLHZLHONDLSU]\SDGNRZDQDNLlkaset
EDGDQ\FK NRWyZ 0HWRG IORWDFML PRQD QLHNLHG\ VWZLHUG]L PDH RRF\VW\
T. gondiiNV]WDWXRZDOQHJRRZ\PLDUDFKP:ZLH\PNDOe oocyVW\]DZLHUDM]\JRW:UR]SR]QDQLXUyQiFRZ\PQDOH\XZ]JOGQLPLQ
RRF\VW\]URG]DMyZSarcocystis i Isospora.
P26732:$1,(. W Polsce toksoplazmoza MHVW FKRURE ]ZDOF]DQ ]
XU]GXLSRGOHJDMFRERZL]NRZL]JDV]DQLDQLHQDOH\GRFKRUyEOLVW\$L
B OIE).
W leczeniu najlepsze efekty uzyskano po zaVWRVRZDQLXVXOIRQDPLGyZR
SU]HGXRQ\PG]LDDQLXVSLUDP\F\Q\OXENOLndamycyny.
=DSRELHJDQLHMHVWEDUG]RWUXGQH]HZ]JOGXQDSRZV]HFKQRZ\VWSowania form pLHUZRWQLDNDZWNDQNDFK\ZLFLHOLSRUHGQLFKRUD]]DQLHF]\VzF]HQLH URGRZLVND RRF\VWDPL T. gondii GXJR ]DFKRZXMFyPL ]GROQR GR
]DUDHQLD
=DSRELHJDQLH ]DUDHQLRP X NRWyZ SROHJD QD Z\NOXF]HQLX ] LFK GLHW\
VXURZHJRPLVDLQDU]GyZZHZQWU]Q\FKZNWyU\FKPRJ]QDMGRZDVL
cysty T. gondii 1DOH\ EH]Z]JOGQLHSU]eVWU]HJD U\JRUyZ VDQLWDUQ\FK W]Q
F]VWRZ\PLHQLDSLDVHNZVNU]\QNDFKDNDSDOL.RW\WU]\PDQHZPLHVzNDQLXQLHSRZLQQ\SU]HE\ZDZURGRwiVNX]ZLHU]WEH]SDVNLFK
Toksoplazmoza
501
=DOHFHQLD HOLPLQRZDQLD ] KRGRZOL NRWyZ VHURSR]\W\ZQ\FK QLH PDM

X]DVDGQLHQLD JG\ ]ZLHU]WD WH ]Z\NOH QLH Z\GDODM SRQRZQLH ] NDHP
oocyst T. gondiiDZ\ND]XMMHG\QLHSHZLHQSR]LRPSU]HFLZFLD3U]HFLwciaD
SRMDZLDM VL SR GQLDFK SR ]DUDHQLX L XWU]\PXM VL Z RUJDQizmie
NRWyZSU]H]GXJLRNUHV6WGWHOHSLHMXWU]\P\ZDZGRPX]ZLHU]QDWuUDOQLHXRGSRUQLRQHEUDNVXSHULQZD]MLQLPRGHNRW\ZUDOLZHQD]DUDenie.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. .OLQLF]QLH X OXG]L Z\UyQLD
VLWRNVRSOD]PR] QDE\WLZURG]RQ1DE\WD]UHJX\SU]HELHJDEH]REMaZRZROXEVNSRREMDZRZR1DMF]VWV]SRVWDFLMHVWSRVWDZ]RZDREHjPXMFD Z]\ V]\MQR-karkowe, rzadsza dotyF]FD ZWURE\ OHG]iony,
NODWNLSLHUVLRZHM]]DMFLHPSXFLPLQLDVHUFRZHJRRURGNRZHJRXNDGX
QHUZRZHJRQDU]GXZ]URNXRUD]XRJyOQLRQDXRVyE]REQLRQRGSRUQoFL QS X FKRU\FK QD $,'6). Toksoplazmoza ZURG]RQD Z\VWSXMH MDNR
naVWSVWZR SLHUZRtQHJR ]DUDHQLD NRELHW\ Z F]DVLH FL\ L Z RNRR
SU]\SDGNyZ PRH PLG]\ LQQ\PL SRZRGRZD ZF]HQLDFWZR ]ZDSQLHQLD
UyGF]DV]NRZHZRGRJRZLH oraz zapaleQLHVLDWNyZNLLQDF]\QLyZNL
Rozpoznanie toksoplazmozy ludzi jest trudne. Badania serologiczne
SURZDG]L VL QDVWSXMcymi metodami: immunofluorescencji SRUHGQLHM,
testami ELISA IgG, ELISA IgM RGF]\QHP DJOXW\QDFML EH]SRUHGQLHM i
odczynem barwnym Sabina-Feldmana. Stwierdzone wielokrotnie dodatnie
odczyny seroloJLF]QHZLDGF]MHG\QLe o kontakcie z T. gondii lub przebytej
inwazji.
Diagnostyka laboratoryjna toksoplazmozy RSLHUDVLQDL]RODFMLWURIR]oLWyZ ]S\QXPy]JRZR-UG]HQLRZHJRZ]yZFKRQQ\FKRUD]LQQ\FKWNanek, na SUyELH ELRORJLF]QHM QD ZUDOLZ\FK ]ZLHU]WDFK GRZLDGF]DOQ\FK
(myszy) oraz badaniu mikroskopowym tkanek.
Do leczenia toksoplazmozy QDE\WHM X OXG]L VWRVXMH VL JyZQLH SLU\PeWDPLQZUD]]VXOIRQDPLGDPLVXOIDGLD]\QVXOIDGRNV\QOXENOLQGDP\F\Q.
=DOHFDQHVWDNHELVHSWRO, spiramycyna lub azytromycyna8NRELHWFLDrQ\FKZSU]\SDGNDFK]DJURHQLDSRGXWRNVRSOD]PR]SRGDMHVLQDjF]FLHM
VSLUDP\F\Q:WRNVRSOD]PR]LHZURG]RQHMXG]LHFLVWRVXMHVLSLU\PeWDPLQ
LVSLUDP\F\Q
Zapobieganie toksoplazmozie ludzi polega na wykluczeniu z diety suroZHJRPLVDLSRGUREyZRUD]]DFKRZDQLXV]F]HJyOQHMRVWURQRFLSRGF]as
SUDF\ZURGRZiskach potencjalnie zanieczyszczonych oocystami T. gondii.
502
=2212=<3$62<71,&=(
Giardioza
DFLDQJgiardiosis)
-HVW WR SRVSROLWD Z ZLHFLH L NUDMX LQZD]MD MHOLWD FLHQNLHJR Z\ZRDQD
przez Giardia lamblia (syn. Lamblia intestinalis8ZDDVLHZLFLRZLHFWHQ
Z\VWSXMH Z SRVWDFL ZLHOX V]F]eSyZ ELRW\SyZ PLG]\ LQQ\PL X SVyZ
NRWyZLEREUyZMHGQDNHLFK]QDF]HQLHZHSLGHPLRORJLLLSDWRJHQH]LHJLDrdiozy u ludzi jest niejasne.
ETIOLOGIA. Wiciowiec Giardia lamblia Z\VWSXMHZSRVWDFLWURIR]RLWX i
cysty7URIR]RLWMHVWGZXERF]QLHV\PHWU\F]Q\JUXV]NRZDW\]DRNUJORQ\QD
biegunie przednim L]DRVWU]RQ\ZF]FLW\OQHMZ\SXN\ SRVWURQLHJU]ELeWRZHMLVSDV]F]RQ\EU]XV]QLH-HJRGuJRZ\QRVLPDV]HURNR
P3RQLHMELHJXQDSU]HGQLHJRZLGRF]QHVRZDOQHMGUD2UJDQHOOXP
UXFKXVWDQRZLSDU\ZLFL3RVWURQLHEU]XV]QHM]QDMGXMHVLGX\NUHN
F]HSQ\ XPROLZLDMF\ SU]\WZLHUG]HQLH GR SRZLHU]FKQL HQWHURF\WyZ :iFLRZLHFQDPQDDVLSU]H]SRG]LDSRGXQ\
Cysta jest owalna, o wymiarach 818 u 7P]ZLGRF]Q\PL]Z\NOH
MGUDPLL]DZL]NDPLZLFL=DZDUWRF\VW\ RGVWDMHRGMHMFLDQNL
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$ 3$62<7$. : 3ROVFH ]DUDRQ\FK MHVW
NLONDNLONDQDFLHRVyEGRURV\FK2GVHWHN]DUDRQ\FKG]LHFLMHVW]QDFzQLHZ\V]\LZQLHNWyU\FK]DPNQLW\FKSRSXODFMDFKVLJD
=DNDHQLH F\VWDPL G. lamblia ]QDMGXMF\PL VL Z JOHELH ZRG]LH OXE
SR\ZLHQLXPDPLHMVFHGURJSRNDUPRZ=H]MHG]RQ\FKF\VWZGZXQDVtQLF\ XZDOQLDM VL WURIR]RLW\ ]DVLHGODMFH SU]HGH ZV]\VWNLP MHOito cienkie,
PRJ VL RQH SU]HGRVWDZD WDNH GR GUyJ yFLRZ\FK SFKHU]\ND yFLowego i przeZRGyZZ\SURZDG]DMF\FKWU]XVWNL
PATOGENEZA. Trofozoity QLV]F]SRZLHU]FKQLNRPyUHNQDERQNDMHOLW
FRSURZDG]LGR]DEXU]HF]\QQRFLZ\G]LHOQLF]HMLFKRQQHMMHOLWD
OBJAWY KLINICZNE. Inwazja G. lamblia X]ZLHU]WSU]HELHJDQDMF]FLHM
EH]REMDZRZRQLHNLHG\PRHE\SU]\F]\QELHJXQHN
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. W przypadku intensywnej inwazji
VWZLHUG]DVLQLH\WRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMMHOLWFLHQNLFK
ROZPOZNAWANIE polega na znalezieniu w kale cyst G. lamblia.
P26732:$1,(. Do eliminacji G. lamblia X]ZLHU]WGRW\FKF]DV]DOHFano preparaty nitroimidazolowe-HGQDNZLNV]R ]QLFK]RVWDDZ\FRIDQD
ze stosowania w weterynarii.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Giardioza OXG]L QDMF]FLHM
SU]HELHJDEH]REMDZRZR1LHNLHG\REVHUZXMHVLELHJXnNQXGQRFLEyOH
Giardioza
503
EU]XFKD RVDELHQLH VSDGHN PDV\ FLDD VWDQ\ SRGJRUF]NRZH 5R]SR]QaZDQLH WHM LQZD]ML SROHJD QD VWZLHUG]HQLX WURIR]RLWyZ G. lamblia w kale lub
WUHFLGZXQDVWQLF]HMSREUDQHMWUDG\F\MQLH]JEQLNLHPOXE]DSRPRFHQWerotestu SR\NDQHMNDSVXNL]Q\ORQRZQLFL%DGDQLHQDOH\Z\NRQDEHzSRUHGQLRSRSREUDQLXJG\]DXZDDVLLUR]SR]QDMHMHG\QLH\ZHSRUuV]DMFHVLSLHUZRWQLDNL:NDOHSRV]XNXMHVLWDNHF\VWG. lamblia.
Badania serologiczne QLHPDMZLNV]HJR]QDF]HQLDSUDNW\F]QHJRZURzSR]QDZDQLX JLDUGLR]\ QDWRPLDVW FRUD] V]HU]HM VWRVXMH VL WHVW\ (/,6$,
Z\NU\ZDMFH ZNDOHREHFQRVZRLVW\FKGODG. lamblia antygeQyZ
'ROHF]HQLDOXG]LVWRVXMHVLSUHSDUDW\QLWURLPLGD]RORZH (np. metronidazol, tynidazol, ornidazol).
Kryptosporydioza
DFLDQJ cryptosporidiosis)
-HVWWRLQZD]MDSLHUZRWQLDNyZCryptosporidium parvumORNDOL]XMF\FKVLZ
MHOLFLHFLHQNLPU]DG]LHMZXNDG]LHRGGHFKRZ\PF]RZLHNDDWDNHQLHNWy
U\FK ]ZLHU]W V\QDQWURSLMQ\FK ] MHJR RWRF]eQLD SWDNyZ GUyE L VVDNyZ
E\GR SV\ NRW\ NRQLH RUD] ]ZLHU]W ODERUDWoryjnych (myszy, szczury,
ZLQNLPRUVNLH
ETIOLOGIA. Pierwotniaki Cryptosporidium parvum Z\VWSXMZSRVWaciach
trofozoitu ZLHONRFL PRUD]RRF\VW\ZLHONRFLP
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. Pierwotniak jest powszechny
Z URGRZLVNX &]VWR Z\VWSRZDQLD C. parvum u ludzi waKD VL RG
(Europa) do 16,5% (Oceania); w Polsce wynosi ok. 5%. W USA, Kanadzie i
WielNLHM%U\WDQLLRSLVDQRNLONDZLNV]\FKHSLGHPLL
&]RZLHN]DUDDVLSU]H]]MHG]HQLHLQZD]\MQ\FKRRF\VW]QDMGXMF\FKVL
ZURGRZLVNX0ROLZHMHVWUyZQLHZQLNQLFLHLQZD]\MQ\FKRRF\VWGRMDP\
nosowej np. wraz z wdychanym kurzem. Uwolnione w jelicie cienkim sporo]RLW\ ZQLNDM GR HQWHURF\WyZ L QDPQDDM VL QD GURG]H VFKL]RJRQLL 1aVWSQLH PD PLHMVFH JDPRJRQLD L SRZVWDMH ]\JRWD NWyUD Z\G]LHOD VSeFMDOQ
RWRF]NSU]HNV]WDFDMFVLZRRF\VW'DOHMQDVWSXMHVSRURJRQLDSRGF]DV
NWyUHM Z\NV]WDFDM VL VSRUR]RLW\ :\ND]DQR H RNRR RRF\VW PD
EDUG]RFLHQNLHFLDQNLFRSRZRGXMHXZDOQLDQLHVLZREUELHMHOLWDVSRUR]oLWyZNWyUHQDW\FKPLDVWZQLNDMGRHQWHURF\WyZ=MDZLVNRWRPDFKDUDNWHU
autoinwD]ML3R]RVWDHRRF\VW\RJUXEV]HMRWRF]FHVZ\GDODQH]NDHPGR
URGRZLVND]HZQWU]QHJR
'RW\FKF]DV QLH Z\MDQLRQR VSRVREX QDPQDDQLD VL C. parvum Z XNaG]LHRGGHFKRZ\PMHGQDNHSU]\SDGNLWDNLFK]DUaHRSLVDQR
:RSDUFLXRGRW\FKF]DVRZHEDGDQLDPRQDVG]LHLQZD]MHC. parvum
PDM FKDUDNWHU URGRZLVNRZ\ ] PROLZRFLDPL WUDQsPLVML F]RZLHN-
504
=2212=<3$62<71,&=(
F]RZLHNF]RZLHN-URGRZLVNR]HZQWU]QH-F]RZLHN]ZLHU]-F]RZLHNOXE
]ZLHU]-URGRZLVNR]HZQWU]QH-F]RZLHN
'RW\FKF]DVRSLVDQRSRQDGJDWXQNyZURG]DMXCryptosporidium, pochoG]F\FKRG]ZLHU]WKRGRZODQ\FKLG]LNLFK]NWyU\PLZLHVLGXHSUDwGRSRGRELHVWZRLQZD]MLF]RZLHND
PATOGENEZA. 2GE\ZDMFH UR]ZyM SLHUZRWQLDNL XV]NDG]DM NRPyUNL
QDERQNDMHOLW
OBJAWY KLINICZNE. =DUDHQLH MHVW ]Z\NOH EH]REMDZRZH X PRG\FK
]ZLHU]W JyZQLH FLHOW Z\VWSXM ]DEXU]HQLD IXQNFML SU]HZRGX SRNDUPoZHJRPDQLIHVWXMFHVLPLG]\LQQ\PL]DEXU]HQLDPLPRWRU\NLMHOLWLELHJXnkami.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 1LHNLHG\ VWZLHUG]D VL VWDQ\ ]apalne jelit cienkich.
ROZPOZNAWANIE. Polega na SRV]XNLZDQLX PD\FK RRF\VW Z UR]Pa]DFK NDX EDUZLRQ\FK PHWRG =LHKO-Neelsena 2EHFQLH ZSURZDG]D VL GR
SUDNW\NLWHVW\LPPXQRORJLF]QHJyZQLH(/,6$) do wykrywania koproantyJHQyZ
P26732:$1,(. Leczenie ]ZLHU]WQLHMHVWRSUDFRZDQH
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. ,QZD]MDQDMF]FLHMSU]HELHJD
EH]REMDZRZROXE]SU]HPLMDMFELHJXQN8RVyE]QLHGRERUDPLLPPXQoORJLF]Q\PLQS]DUDRQ\FK+,9SU]HELHJMHVWFLNLQLHNLHG\NRF]F\VL
zgonem. RozpoznawDQLHSROHJDQDSRV]XNLZDQLXPD\FKRRF\VWZUR]Pa]DFK NDX EDUZLRQ\FK PHWRG =LHKO-Neelsena 2EHFQLH ZSURZDG]D VL GR
SUDNW\NLWHVW\LPPXQRORJLF]QHJyZQLH(/,6$) do wykrywania koproantyJHQyZ:Oeczeniu ludzi VWRVXMHVLVSLUDP\F\QOXEIXUD]ROLGRQ.
Sarkocystoza
(pol. syn. sarkosporydioza, DFLDQJ sarcocystiosis)

-HVWWRLQZD]MDMHOLWRZDSLHUZRWQLDNyZSarcocystis bovihominis, Sarcocystis suihominis lub Sarcocystis spp.
ETIOLOGIA. Pierwotniaki z rodzaju Sarcocystis PDM SRVWD WURIR]RLWyZ
NV]WDWXEDQDQDRZ\PLarach 816 u 2P2RF\VW\VSRUXORZDQHZPoPHQFLHZ\GDOHQLD]NDHP]DZLHUDMSRVSRURF\VW\DZNDGHM]QLFKSR
VSRUR]RLW\ : PLQLDFK \ZLFLHOL SRUHGQLFK SRZVWDM F\VW\ (tzw. cewy
0LHVFKHUDRVLJDMFHQDZHWNLONDG]LHVLWPPGXJRFLZ\SHQLRQHF\VWR]oitami.
Sarkocystoza
505
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. W literaturze nie ma danych

na temat czVWRFLZ\VWSRZDQLDW\FKSLHUZRWQLDNyZXOXG]L6WZLHUG]DVL
MHF]VWRXZLE\GDNRQLLRZLHF&]oZLHNMDNR\ZLFLHORVWDWHF]Q\GOD
innych JDWXQNyZSarcocystis WUROSHQL]ZLHU]WDPLVRHUQHSV\OXENRW\
]DUDD VL ]MDGDMF PLVR \ZLFLHOL SRUHGQLFK ZL OXE E\GD Z NWyU\P
]QDMGXM VL FHZ\ 0LHVFKHUD 8ZRlQLRQH ] F\VW SLHUZRWQLDNL RGE\ZDM Z
NRPyUNDFK QDERQND MHOLW FLHQNLFK MHG\QLH UR]ZyMSFLRZ\ 3RZVWDM RRFyVW\NWyUHSRVSRUXODFMLZSU]HZRG]LHSRNDUPRZ\PVZ\GDODQHGRURGoZLVND 2RF\VW\ V ]MDGDQH SU]H] \ZLFLHOL SRUHGQLFK, a uwolnione z nich
sporozoity XNDGHP NUZLRQRQ\P GRVWDM VL GR PLQL JG]LH SRZVWDM
cysty miQLRZH
PATOGENEZA. 3LHUZRWQLDNL UR]ZLMDMFH VL Z MHOLFLH F]RZLHND XV]NaG]DMNRPyUNLQDERQND:]ZL]NX]W\PH Sarcocystis RGE\ZDMX\ZicieOLRVWDWHF]Q\FKMHG\QLHUR]ZyMSFLRZ\QLH]ZLHORNURWQLDMOLF]E\SLHrZRWQLDNyZ LOR XV]NRG]RQ\FK NRPyUHN MHVW RJUaQLF]RQD : PLQLDFK
\ZLFLHOLSRUHGQLFKQLHNLHG\FHZRP0LHVFKHUDWRZDU]\V]\RGF]\Q]DSDOQ\
OBJAWY KLINICZNE. 6DUNRVSRU\GLR]DX\ZLFLHOLSRUHGQLFKSU]HELHJD
zwykle bezobjawowo.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 0DNURVNRSRZR PRna w mi
QLDFK \ZLFLHOL SRUHGQLFK VWZLHUG]L FHZ\ 0LHVFKHUD QLHNLHG\ PLQLH
PDM]PLHQLRQEDUZ
ROZPOZNAWANIE. 6DUNRVSRU\GLR]D ZL OXE E\GD MHVW VWZLHUG]DQD
dopiero badaniem poubojowym lub podczas sekcji.
P26732:$1,(. /HF]HQLD]ZLHU]WQLHSURZDG]LVL
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. =DUDHQLH OXG]L SU]HELHJD
]Z\NOHEH]REMDZRZR:SU]\SDGNXVSR\FLD]QDF]QHMOLF]E\F\VW0LHVFKHUD
REVHUZXMHVLNUyWNRWUZDHVDPRLVWQLHSU]HPLMDMFHELHJXQNL. Rozpoznawanie polega na poszukiwaniu w kale sporulowanych oocyst lub sporocyst.
=DSRELHJDQLH ]DUDHQLX SROHJD QD Z\NOXF]HQLX ] GLHW\ VXURZHJR PLVD
woRZHJRLZLHSU]RZHJR
506
=2212=<3$62<71,&=(
Opistorchoza
(DFLDQJ opisthorchosis)
Jest to inwazja przywr kocich Opisthorchis felineus Z SU]HZRGDFK yFLoZ\FKOXEWU]XVWNRZ\FKJyZQLHNRWyZU]DG]LHMOLVyZSVyZLZL1RWoZDQDMHVWWDNHXOXG]L
ETIOLOGIA. Niewielka przywra Opisthorchis felineus RVLJDMFD 12 mm
GXJRFL
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$ 3$62<7$. W Polsce opistorchoza koWyZMHVWVWZLHUG]DQDORNDOQLHZSREOLXGX\FK]ELRUQLNyZZRGQ\FKQSZ
okoOLFDFK :DUV]DZ\ =DOHZ =HJU]\VNL L ZRM ZDUPLVNR-mazurskie. W
rejonach tych ]DUDRQ\FKMHVWNLONDSURFHQW]ZLHU]W:RNUHVLHSRZRMHnnym
]DQRWRZDQRW\ONRNLONDSU]\SDGNyZRSLVWRUFKR]\XOXG]LQDWRPLDVWSU]HG,,
ZRMQZLaWRZE\DWRF]VWDLQZD]MDQDG=DOHZHP:LODQ\P1DZLHFLH
OLF]EDOXG]L]DUDRQ\FKO. felineus VLJDPOn.
=MDMSU]\ZU\NRFLHM]MHG]RQ\FKSU]H]OLPDNLZRGQHSLHUZV]\\ZLFLHO
SRUHGQLZ\NOXZDMVLPLUDFLGLDNWyUHSU]HNV]WDFDMVLZNROHMQHSRNROeQLDODUZDOQHVSRURF\VW\UHGLHFHUNDULH&HUNDULHRSXV]F]DMOLPDNDS\ZaM
ZZRG]LHLDWDNXMU\E\GUXJL\ZLFLHOSRUHGQLQDMF]FLHM]URG]LQ\NDrpiowatych NDUSLHSRFLHOLQ\OHV]F]H3RSU]HELFLXVNyU\ORNDOL]XMVLZ
WNDQFH SRGVNyUQHM OXE PLQLDFK L SU]HNV]WDFDM Z IRUP\ LQZD]\MQH
meWDFHUNDULH=ZLHU]WDOXEOXG]LH]DUDDMVL]MDGDMFsurowe lub poddane
QLHGRVWDWHF]QHMREUyEFHFLHSOQHMU\E\]PHWDFHUNDULDPL
PATOGENEZA. 3U]\ZU\ GUDQLF PHFKDQLF]QLH SU]HZRG\ yFLRZH OXE
WU]XVWNRZHSRZRGXMLFKVWDQ\]DSDOQH
OBJAWY KLINICZNE. ,QZD]MDSU]\ZUXNRWyZPRHSURZDG]LGR]aEXU]HIXQNFML SU]HZRGXSRNDUPRZHJRZ\FKXG]HQLDDQLHNLHG\yWDF]NL.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. Przy intensywnej inwazji stwierdza
VLyWDF]N LSRZLNV]HQLHZWURE\
ROZPOZNAWANIE SROHJDQDVWZLHUG]HQLXZNDOHMDM]DZLHUDMF\FK miracidia.
P26732:$1,(. 'R HOLPLQDFML SU]\ZU\ NRFLHM X ]ZLHU]W ]DOHFD VL
prazikwantel =DSRELHJDQLH ]DUDHQLX SROHJD QD Z\NOXF]HQLX ] GLHW\ VXUoZ\FKOXESyVXURZ\FKU\E
Z$*52(1,('/$ ='52:,$&=2:,(.$. 8OXG]LGRZ\ZRDQLDREjaZyZNOLQLF]Q\FKNRQLHF]QDMHVWLQZD]MDVHWHNOXEW\VLF\SU]\ZU&KRURED
PDQLIHVWXMH VL EyODPL EU]XFKD Z]GFLDPL SRZLNV]HQLHP ZWURE\ RVa-
Opistorchoza
507
ELHQLHPQLHNLHG\yWDF]N:OHF]HQLXVWRVXMHVLSUD]LNZDQWHO, niklozamid.
:SURILODNW\FHQDOH\Z\NOXF]\VSR\ZDQLHVXURZ\FKLSyVurowych ryb w
UHMRQDFKZ\VWSRZDQLDWHMLQZD]ML
Difylobotrioza
(DFLDQJ diphyllobothriosis)
Jest to inwazja tDVLHPFyZEUX]GRJRZFyZV]HURNLFK Diphyllobothrium latum ZMHOLFLHFLHQNLPF]RZLHNDU]DG]LHM]ZLeU]W
ETIOLOGIA. %UX]GRJRZLHF V]HURNL Diphyllobothrium latum to tasiemiec
RVLJDMF\ QDZHW P &HFKXM JR GZLH EUX]G\ F]HSQH QD JyZFH L
chaUDNWHU\VW\F]QLH]EXGRZDQHF]RQ\
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. W Europie tasiemiec ten wyVWSuMHRJQLVNRZRQDSREU]HX%DW\NX)LQODQGLD/LWZDRWZD(VWRQLD
w Szwajcarii oraz w delcie Dunaju. :3ROVFHLQZD]MDEUX]GRJRZFDXOXG]L
E\DVWZLHUG]DQDMHG\QLHVSRUDG\F]QLHSRGREQLHMDNLQZD]MDWHJRWDVLHPFDX
]ZLHU]WSV\OLV\
:MDMDFKEUX]GRJRZFDNWyUHGRVWD\VLGRZRG\Z\NV]WDFDVLODUZD
NRUDF\GLXP 2SXV]F]D RQD VNRUXSN MDMD L S\ZD Z ZRG]LH F]HNDMF QD
zjeG]HQLH SU]H] ZLGRQRJD SODQNWRQRZHJR VNRUXSLDN : ZLGRQRJX
pierwV]\P\ZLFLHOXSRUHGQLP powstaje kolejna larwa procerkoid. Po
]MHG]HQLXZLGRQRJDSU]H]U\EGUXJL\ZLFLHOSRUHGQLSURFHUNRLGPLJUuMH GR QDU]GyZ ZHZQWU]Q\FK OXE PLQL L SU]HNV]WDFD VL Z UREDNRZDW
ODUZ SOHURFHUNRLG /DUZD WD ]DFKRZXMH \ZRWQR SU]H] NLOND ODW :
przySDGNX]MHG]HQLDU\E\]SOHURFHUNRLGHPSU]H]LQQU\EODUZDQLHXOHJD
VWUDZLHQLX DOH SRQRZQLH XPLHMVFDZLD VL Z WNDQNDFK : WHQ VSRVyE w ryEDFK GUDSLHQ\FK GRFKRG]L GR NXPXODFML ODUZ 3OHURFHUNRLG\ QDMF]FLHM
znajdowano w szczupakach, okoniach, sandaczach, jazgaU]DFK RVRVLDFK
WURFLDFKVLHMDFKVLHODZDFKOLSLHQLDFKPLWXVDFKLZgorzach.
PATOGENEZA. Tasiemce mechanicznie uszkadzajERQOX]RZMHOLWD
RGMDGDM\ZLFLHODDLFKPHWDEROLW\RGG]LD\ZXMWRNV\F]QLH
OBJAWY KLINICZNE. 8 ]ZLHU]W WDVLHPLHF RVLJD ]QDF]QLH PQLHMV]H
UR]PLDU\LU]DGNRZ\ZRXMHNOLQLF]QLHXFKZ\WQHREMDZ\FKRURERZH
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE5yQLHZ\UDRQHQLH\WRZHVWDQ\
zapalne jelita cienkiego.
ROZPOZNAWANIE polega QDVWZLHUG]HQLXZNDOHMDMEUX]GRJRZFDOXE
F]RQyZ
508
=2212=<3$62<71,&=(
P26732:$1,(. 'RHOLPLQDFMLW\FKWDVLHPFyZ]DUyZQRX]ZLHU]WMDN
L X OXG]L ]DOHFD VL SUD]LNZDQWHO lub niklozamid. Zapobieganie polega na
wyNOXF]HQLX]GLHW\VXURZ\FKOXESyVXURZ\FKU\E
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. &]RZLHN SRGREQLH MDN
]ZLHU]WDXOHJD]DUDHQLXSR]MHG]HQLXVXURZHJROXESRGGDQHJRQLHGRVWatecznej obUyEFHFLHSOQHMPLVDOXEZWURE\U\E]DZLHUDMF\FKSOHURFHUNRLG\
8 OXG]L WHQ WDVLHPLHF \MH GR ODW SRZRGXMF QLHVSHF\ILF]QH REMDZ\
chorobowe, takie jak biegunki LEyOHEU]XFKD8F]FLFKRU\FKVWZLHUG]DVL
VLOQDQHPL PHJDOREODVW\F]QZ\ZRDQQLHGREorem witaminy B 12.
Tasiemczyca, Taenia saginata

(DFLDQJ taeniosis, Taenia saginata)
-HVW WR WDVLHPF]\FD Z\ZRDQD SU]H] tasiemca nieuzbrojonego Taenia
saginata, ktyUHJR \ZLFLHOHP RVWDWHF]Q\P MHVW F]RZLHN QDWRPLDVW SRVWDFLH
larwalne paso\WDUR]ZLMDMVLXE\GD
ETIOLOGIA. Tasiemiec Taenia saginata ZMHOLFLHF]RZLHNDRVLJDGXJR
4 P L VNDGD VL ] F]RQyZ 6NROHNV ]DRSDWU]RQ\ MHVW Z
SU]\VVDZNLLSR]EDZLRQ\KDNyZ:F]RQDFKPDFLFzQ\FKRGJyZQHJRSQLD
macicy odchodzi 15RGJD]LHERF]Q\FK-DMDRZ\PLDUDFKP
zawieUDMRQNRVIHU]WU]HPDSDUDPLKDNyZ
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. -HVWWRQDMF]VWV]DWDVLHPF]yFDOXG]LZ3ROVFHLZ(XURSLH]HZ]JOGXQD]Z\F]DMVSR\ZDQLDVXUowego
PLVDZRRZHJRL]QDF]QH]DQLHF]\V]F]HQLHURGRZLVNDMDMDPLWHJRSDVRyWD : 3ROVFH HNVWHQV\ZQR LQZD]ML ZJU]\F\ E\GD Z ODWDFK RVLHPG]LHVL
W\FKZ\QRVLDGRMU]DHWDVLHPFHQRWXMHVLURFznie u ok. 3,5/100
PLHV]NDFyZ
=DUDHQLHE\GDQDVWSXMHSU]H]]MDGDQLHMDM T. saginata]NWyU\FKXZRlQLRQH RQNRVIHU\ ZQLNDM GR QDF]\ \OQ\FK OXE FKRQQ\FK SU]HZRGX SoNDUPRZHJR]ZLHU]W.UZLRELHJLHPSU]H]VHUFHZGUXMSRFD\PRUJDQi]PLH L RVLHGODM VL Z WNDQFH F]QHM PLQL SRSU]HF]QLH SUNRZDQ\FK
SU]HNV]WDFDMFVLZSRVWDFLHODUZDOQH ZJU\Cysticercus bovis5R]ZLQLW\
ZJLHUMHVWPD\PSFKHU]\NLHPRZ\PLDUDFK9 u 46 mm, z wpuklonym
GR ZQWU]D VNROHNVHP FKDUDNWHU\VW\F]Q\P GOD WDVLHPFD GRMU]DHJR WM QLeX]EURMRQ\P ]DRSDWU]RQ\P MHG\QLH Z SU]\VVDZNL 1DMF]FLHM Z\VWSXM
RQH Z PLQLDFK XFKZ\ PLQLX VHUFRZ\P JyZQH PLHMVFH ORNDOL]DFML X
FLHOW PLQLDFK SU]H\NX PLQLDFK M]\ND PLQLDFK PLG]\HEURZ\FK
F]FLPLQLRZHMSU]HSRQ\LPLQLDFKOGZLRZ\FK5]DG]LHMVSRW\NDVLMH
ZLQQ\FKPLQLDFKV]NLHOHWRZ\FK:\MWNRZR PRQDMHVWZLHUG]LZPy
Tasiemczyca, Taenia saginata
509
]JX ZWURELH QHUNDFKSXFDFK Z]DFKFKRQQ\FK ,QWHQV\ZQR LQZD]ML

ZJUyZZWXV]\E\GOFHMZSRUyZQDQLX]ZJU]\FZLMHVW]Z\NOHQLVND
VWGWHPLPRRERZL]XMF\FKEDGDSRXEojowych, choroba ta nie zawsze
jest wykrywana.
PATOGENEZA=Z\NOHEUDNG]LDDQLDSDWRJHQQHJR
OBJAWY KLINICZNE. 1LVND]UHJX\LQWHQV\ZQRLQZa]MLQLHZ\ZRXMH
ZLGRF]Q\FK]PLDQFKRURERZ\FKVWGF\VWLFHUNR]DE\GDSU]HELHJDQDMF]
FLHMEH]REMDZRZR
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE. 8E\GDZJU\U]DGNR VSU]\F]yQ ]PLDQ Z PLHMVFDFK ORNDOL]DFML : SU]\SDGNX REXPDUFLD ZJUyZ PRQD
]DREVHUZRZD UyQHM ZLHONRFL RJQLVND PDUWZLFRZH RWRF]RQH JUXE FzQRWNDQNRZ RWRF]N ]DZLHUDMF VHURZDW PDV NWyUD XOHJD ] F]DVHP
zwapnieniu.
ROZPOZNAWANIE ZZ\NOH QDVWSXMH RQR SRGF]DV RERZL]XMFHJR Eadania poubojowego i polega na makroskopoZ\P VWZLHUG]HQLX ZJUyZ Z
QDFLQDQ\FKPLQLDFK6SRVyEEDGDQLDWXV]E\GOF\FKQDREHFQRZJUyZ
RUD]Z\QLNDMFH]LFKVWZLHUG]HQLDGDOV]HSRVWSRZDQLHUHJXOXMRGSRZLHdnie przepisy sanitarno-weterynaryjne.
P26732:$1,(. :JU]\FDE\GD]QDMGXMHVLQDOLFLH%2,(/HF]HQLH
jej nie jest opracowane, w ]ZL]NX]QLHPROLZRFLSU]\\FLRZHJRUR]So]QDQLD=DSRELHJDQLHMHVWSURFHVHP]RRQ\PZ\PDJDMF\PFLVHMZVSy
SUDF\ VXE ]GURZLD L weterynaryjnej. Wykrywanie tasiemczycy u ludzi i jej
eliminacja jest podstawowym warunkiem zapobiegania wJU]\F\ 1DOH\
XQLND]DQLHF]\V]F]DQLDURGRZLVNDMDMDPLWDVLHPFD
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. =DUDHQLHF]RZLHNDQDVWSuje przez zjedzenie sXURZHJROXEQLHGRJRWRZDQHJRPLVDZRRZHJR]DZLeraMFHJR SRVWDFLH LQZD]\MQH ZJU\ E\GOFH 2EHFQR WDVLHPFD Z MHOLFLH
F]RZLHND F]VWR SRZRGXMH ]PLDQ\ QDSLFLD L NXUF]OLZRFL MHOLWD FLHQNLHJR
RUD] SU]\F]\QLD VLGR QLHGRNUZLVWRFLL]PQLHMV]HQLD Z\G]LHODQLDHQ]\PyZ
WUDZLHQQ\FK :\MWNRZR ZGUXMFH F]RQ\ WDVLHPFD SRZRGXM ]DSDOHQLH
Z\URVWND UREDF]NRZHJR OXE GUyJ yFLRZ\FK 1LHNLHG\ Z\VWSXM EyOH Z
nadEU]XV]X XFLVN OXE VVDQLH Z]URVWDNQLHQLD OXE XSROHG]HQLHDNQLHQLDL
XWUDWD PDV\ FLDD 5]DG]LHM Z\VWSXMH XF]XFLH RVDELHQLD Z\PLRW\ ELHJXQNL
OXE]DSDUFLD2EMDZ\PRJZ\VWSRZDMXQDNLONDW\JRGQLSU]HGSRMDZLeQLHPVLZNDOHF]RQyZ5R]SR]QDZDQLHWDVLHPF]\F\F]RZLHNDQLHVSUaZLD WUXGQRFL ] FKZLO Z\GDODQLD F]RQyZ PDFLF]Qych tasiemFD &]RQ\ R
wymiarach 203 u 5PPVSDVNLHELDHQLHNLHG\SRUXV]DMVL Rzadko
Z\NU\ZDVLMDMDRVRQNDRQNRVIHUD]KDNDPLZNDOHOXEZZ\Pa]DFK ] RNROLF\ RGE\WX 0ROLZH MHVW VWZLHUG]HQLH Z NDOH VZoistych
DQW\JHQyZNRSURDQW\JHQyZWDVLHPFD]DSRPRFWHVWX(/,6$.
510
=2212=<3$62<71,&=(
:3ROVFHWDVLHPF]\FDXOXG]LSRGOHJDRERZL]NRZHMUHMHVWUDFMLLSU]\PuVRZHPX OHF]HQLX 'R HOLPLQDFML WDVLHPFyZ VWRVXMH VL SUD]LNZDQWHO lub

niklozamid.
Tasiemczyca, Taenia solium

(DFLDQJ taeniosis, Taenia solium)
-HVW WR LQZD]MD Z\ZRDQDREHFQRFL WDVLHPFD X]EURMRQHJR T. solium w
MHOLFLHFLHQNLP7UDQVPLVMDRGE\ZDVLSRPLG]\F]RZLHNLHPLZLQLEG
F\ZLFLHOHPSRUHGQLP
ETIOLOGIA. Tasiemiec Taenia solium RVLJDPGXJRFLQDMF]FLHM
RN P L VNDGD VL ] F]RQyZ 6NROHNV MHVW NXOLsty, z czterema
SU]\VVDZNDPLLU\MNLHPX]EURMRQ\PZSRGZyMQ\ZLeniec 22KDNyZ
&]RQ\PDFLF]QHZNWyU\FKOLF]EDERF]Q\FKRGJD]LHJyZQego pnia
macicy wynosi 7SU]HFLWQLHRGU\ZDMVLRGUHV]W\VWUobilli po kilka,
QDMF]FLHM6, i pozbawiRQH]GROQRFLGRVDPRG]LHOQHJRSRUXV]DQLDVLV
ELHUQLHZ\GDODQH]NDHPGRURGRZLVND.XOLVWHMDMDRUHGQLF\P
]DZLHUDMRQNRVIHU]WU]HPDSDUDPLKDNyZ
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$ 3$62<7$. : 3ROVFH ZJU]\F ZL
RUD]WDVLHPF]\FT. solium XOXG]LVWZLHUG]DVLVSRUadycznie.
ZLQLH]DUDDMVLSU]H]]MDGDQLHMDMOXEF]RQyZPDFLF]Q\FKWDVLHPFD
]QDMGXMF\FK VL Z URGRZLVNX ]DQLHF]\V]F]RQ\P NDHP ]DUDRQ\FK OXG]L
3RXZROQLHQLXVL]RVRQHNMDMRZ\FKRQNRVIHU\PLJUXMGRUyQ\FKQDU]
GyZ JyZQLH PLQL :\NV]WDFRQ\ ZJLHU ZLVNL Cysticercus cellulosae jest
RZDOQ\PEDUZ\ELDHMSFKHU]\NLHPRZ\PLDUDFK20 u 510 mm. WpuNORQ\ GRSFKHU]\ND VNROHNV PD FKDUDNWHU\VW\F]Q\ GOD WDVLHPFD GRMU]DHJR
SRGZyMQ\ZLHQLHFKDNyZLSU]yssawki.
PATOGENEZA. 2EHFQR WDVLHPFD Z MHOLFLH F]VWR SRZRGXMH ]PLDQ\
QDSLFLDLNXUF]OLZRFLMHOLWDFLHQNLHJRRUD]SU]\F]\QLDVLGRQLHGoNUZLVWRFL
L]PQLHMV]HQLDZ\G]LHODQLDHQ]\PyZWUDZLHQQ\FK
OBJAWY KLINICZNE. :JU]\FD ZL QDMF]FLHM SU]HELHJD EH]REMDZoZR : SU]\SDGNDFK Z\MWNRZR Z\VRNLHM LQWHQV\ZQRFL LQZD]ML OXE XPLHjVFRZLHQLD VL ZJUyZ Z PLQLX VHUFRZ\P OXE RURGNRZ\P XNDG]LH QHrZRZ\PPRJZ\VWSLV]W\ZQ\FKyGXWUXGQLRQHSR\NDQLHSU]\VSLeszenie
RGGHFKyZRUD]REMDZ\QHUZRZHZSRVWDFLGUJDZHNQLHGRZDGyZDQDZHW
SRUDH
ROZPOZNAWANIE SU]\\FLRZHZJU]\F\ZLQLHMHVWRSUDFRZDQH3oPLHUWQH UR]SR]QDQLH ]Z\NOH QDVWSXMH SRGF]DV RERZL]NRZHJR EDGDQLD
poubojowego i polega na stwierdzeniu ZJUyZZWXV]\
Tasiemczyca, Taenia solium
511
P26732:$1,(. /HF]HQLHZJU]\F\QLHMHVWRSUDFRZDQHZ ]ZLzku z

QLHPROLZRFL SU]\\FLRZHJR UR]SR]QDQLD LQZD]ML =DSRELHJDQLH MHVW SUoFHVHP ]RRQ\P Z\PDJDMF\P FLVHM ZVSySUDF\VXE ]GURZLD L ZHWHUynaryjnej. Wykrywanie tasiemczycy u ludzi i jej eliminacja jest podstawowym
ZDUXQNLHP ]DSRELHJDQLD ZJU]\F\ 1DOH\ XQLND ]DQLHF]\V]F]DQLD URGowiska jajami tasiemca.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. =DUDHQLH F]RZLHND QDVW
SXMH SU]H] ]MHG]HQLH VXURZHJR OXE QLH GRJRWRZDQHJR PLVD ZLHSrzowego,
]DZLHUDMFHJRSRVWDFLHLQZD]\MQH ZJU\ZLVNLH. Tasiemczyca charakteU\]XMHVLEyODPLEU]XFKDQXGQRFLDPLVSRUDG\F]Q\PLZ\PLRWDPLELHJXnN LOXE ]DSDUFLDPL EyODPL L ]DZURWDPL JRZ\ 'XJR WUZDMFD LQZD]MD
prowadzi do zabXU]HUR]ZRMXIL]\F]QHJR]ZDVzcza u dzieci, co wynika z
EUDNXDNQLHQLDQLHGRNUZLVWRFLLRJyOQHJRRVabienia.
5R]SR]QDQLH WDVLHPF]\F\ RSLHUD VLQD LGHQW\ILNDFML F]RQyZ Z NDOH QD
SRGVWDZLH OLF]E\ RGJD]LH SQLD PDFLF\ : NDG\P Z\NU\W\P SU]\SDGNX
inwD]ML WDVLHPFHP X]EURMRQ\PQDOH\SU]HSURZDG]L WRPRJUDIL NRPSXWeURZ L UH]RQDQV PDJQHW\F]Q\ Py]JX SRV]XNXMF ZJUyZ 7estem ELISA
Z\NU\ZDVLDQW\JHQ\NRSURDQW\JHQ\WDVLHPFDZNDOH
: 3ROVFH WD WDVLHPF]\FD X OXG]L SRGOHJD RERZL]NRZHM UHMestracji i
SU]\PXVRZHPXOHF]HQLX'RHOLPLQDFMLWDVLHPFyZVWRVXMHVLSUD]ikwantel i
niklozamid.
:JU]\FDOXG]L
(DFLDQJ cysticercosis, Taenia solium)

:JU]\FDOXG]L SRZRGRZDQDMHVWLQZD]MZJUyZCysticercus cellulosae.
ETIOLOGIA. :JLHUCysticercus cellulosae opisano w poprzedniej jednostce
chorobowej.
EPIZOOTIOLOGIA. ,QZD]MD Z\VWSXMH VSRUDG\F]QLH Z QDVWSVWZLe zjedzenia inwazyjnych jaj Taenia solium, SRFKRG]F\FK ]H URGRZLVND OXE Z
HIHNFLH DXWRLQZD]ML WM VWUDZLHQLD F]RQyZ PDFLF]Q\FK WDVLHPFD T. solium,
]QDMGXMF\FKVLZMHOLFLHFLHQNLP
PATOGENEZA. &KRURERWZyUF]R]DOH\RGXPLHMVFRZLHQLDLLQWHQV\wQRFL LQZD]ML 1DMJURQLHMV]D L QDMF]FLHM UR]SR]QDZDQD MHVW ZJU]\FD
RURGNRZHJRXNDGXQHUZRZHJRNWyUDREHMPXMHNRUPy]JRZNRPRU\L
SRGVWDZPy]JXDF]VWRWDNHUG]HNUJRZ\3RQDGWRZJU\PRJORNDOi]RZDVLZ JDFHRF]QHMLZLHOXLQQ\FKQDU]GDFK
OBJAWY KLINICZNE. :JU]\FDSRF]WNRZRPRHSU]HELHJDEH]REMawowo. ObMDZ\ NOLQLF]QH SRMDZLDM VL GRSLHUR Z NLOND ODW SR ]DUDHQLX V
512
=2212=<3$62<71,&=(
]UyQiFRZDQH L FKDUDNWHU\]XM VL PLG]\ LQQ\PL GUJDZNDPL Z]PRRQ\P

FLQLeQLHPUyGF]DV]NRZ\PL]DEXU]HQLDPLSV\FKLF]Q\PL
: PLHMVFDFK ORNDOL]DFML VWZLHUG]D VL ZJU\ ] F]DVHP XOHJDMFH ]ZDpQLHQLX2NROLF]QHWNDQNLV]DSDOQLH]PLHQLRQH
ROZPOZNAWANIE RSLHUD VL na badaniu rentgenowskim PLQLL F]aszNLNWyUHSR]ZDODMHG\QLHQDVWZLHUG]HQLH]ZDpQLD\FKODUZ3RPRFQDMHVW
WDNHWRPRJUDILDNRPSXWHURZDPy]JXLUH]RQDQVPDJQHW\F]Q\:GLDJQoVW\FHVHURORJLF]QHMZ\NRU]\VWXMHVLWHVW\KHPDJOXW\QDFMLSRUHGQLHM, immunofluorescencji SRUHGQLHM i ELISA.
LECZENIE chirurgiczne bywa niekiedy skuteczne w przypadku ogniskoZ\FK SRMHG\QF]\FK]PLDQ Z RURGNRZ\P XNDG]LH QHUZRZ\P : UR]Soznanych SU]\SDGNDFK ZJU]\F\ SRGDMH VL ZLHORNURWQLH SUD]\NZDQWHO lub
albendazol(IHNW\OHF]HQLDRFHQLDVLSU]H]PRQLWRURZDQLHREUD]XNOLQLFznego i na podVWDZLH Z\QLNyZ EDGD PHWRG WRPRJUDILL NRPSXWHURZHM lub
rezonansu magnetycznego. Profilaktyka polega na przestrzeganiu higieny i
HOLPLQDFMLSRVWDFLGRMU]D\FKWDVLHPFyZZFHOXXQLNQLFLDDXWRLQZD]ML
%EORZLFD SRZRGRZDQD SU]H] ODUZ\ Echinococcus
granulosus
(DFLDQJ echinococcosis, hydatidosis)
-HVWWRLQZD]\MQDFKRUREDRG]ZLHU]FDZ\ZRDQDODUZDOQSRVWDFLWasiemca Echinococcus granulosus, ORNDOL]XMF VL JyZQLHZZWURELHSXFDFK
U]DG]LHMZLQQ\FKQDU]GDFKQSPy]JX
ETIOLOGIA. %EORZFHVWRUyQHMZLHONRFL RUHGQLF\RGNLONXGR
NLONXG]LHVLFLXFP SFKHU]HZ\SHQLRQHS\QHP0RJE\SRMedyncze,
QLHNLHG\QD]HZQWU]OXEGRZQWU]DSFKHU]DPDFLHU]\VWHJRSF]NXMS
FKHU]HZWyUQH:S\QLHPRJ]QDMGRZDVLOLF]QHSURWRVNROHNV\
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. 'RMU]D\WDVLHPLHFE. granulosus E\WXMHZMHOLFLHSVDLLQQ\FKSVRZDW\FK:\GDORQH]NDHPMDMD]QDMGXM
ce siZURGRZLVNXV]MDGDQHSU]H]\ZLFLHOLSRUHGQLFKQSZLQLHEyGRRZFHDWDNHF]RZLHND8ZROQLRQHZMHOLFLHRQNRVIHU\RGE\ZDMZ
GUyZNXNDGHPNUZLRQRQ\PLORNDOL]XMVLJyZQLHZZWURELHU]DG]LHM
ZSXFDFKOXELQQ\FKQDU]GDFK2QNRVIHU\ SU]HNV]WDFDMVLZSFKHU]H
NWyUHSRZROL]ZLNV]DMVZRMHUR]PLary.
PATOGENEZA. 3RZROLUR]ZLMDMFHVLSFKHU]HPRJRVLJDGXHURzPLDU\G]LDDMPHFKDQLF]QLHWRNV\F]QLHLDOHUJLF]QLH
%EORZLFDSRZRGRZDQDSU]H]ODUZ\Echinococcus granulosus
513
OBJAWY KLINICZNE. ,QZD]MDGRMU]D\FKWDVLHPFyZXSVDMDNL larw u

\ZLFLHOLSRUHGQLFKQSZLE\GDSU]HELHJD]Z\NOHEH]REMDZRZR
ROZPOZNAWANIE. 8 SVyZ SRV]XNXMH VL MDM OXE F]RQyZ WDVLHPFD
Echinococcus granulosus/DUZ\X\ZLFLHOLSRUHGQLFKVWZLHUG]DQHVSRPLHUtnie.
P26732:$1,(. %EORZLFD]ZLHU]W]QDMGXMHVLQDOLFLH%2,(
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. %EORZLFD jest FKRURE
SU]HZOHN &KDUDNWHULSU]HELHJLQZD]ML]DOHRGZLHONRFLOLF]E\LXPLHjVFRZLHQLD SFKHU]\ EEORZFRZ\FK /LF]QH OXE GXH SFKHU]H XSROHG]DM
funkcje nDU]GyZ
5R]SR]QDZDQLHRSLHUDVL na badaniu rentgenowskim, ultrasonograficznym, tomografii komputerowej i rezonansie magnetycznym. W diagnostyce
seroloJLF]QHM Z\NRU]\VWXMH VL WHVW\ LPPXQRORJLF]QH QS KHPDJOXW\QDFML
SRUHGQLHM, immunofluorescencji i ELISA. Leczenie polega zwykle na chiUXUJLF]Q\PXVXQLFLXEEORZFyZSRXSU]HGQLHMFKHPLRWHUDSLL8V]Nodzenie
SFKHU]D Z F]DVLH RSHUDFML JUR]L UR]VLDQLHP SURWRVNROHNVyZ L PROiZRFL
UR]ZRMXNROHMQ\FKODUZ:SU]\SDGNDFKQLHRSHUDF\MQ\FK]DOHFDQDMHVWGuJRWUZDDWHUDSLDDOEHQGD]ROHP.
%EORZLFD wielojamowa
(DF echinococcosis alveolaris)
-HVWWRLQZD]\MQDFKRUREDRG]ZLHU]FDZ\ZRDQDODUZDOQSRVWDFLWasiemca Echinococcus multilocularis, ORNDOL]XMFVLJyZQLHZZtrobie.

ETIOLOGIA. BEORZLHF ZLHORMDPRZ\ forma larwalna tasiemca E.
multilocularis PDSRVWDQDFLHNRZRUR]ZLMDMFHJRVLWZRUX]SFKHU]\NoZDW\PL Z\SXVWNDPL 0RH GDZD SU]HU]XW\ QDF]\QLDPL FKRQQ\PL OXE
NUZLRQRQ\PL
EPIZOOTIOLOGIA. W Polsce inwazja notowana jest sporadycznie u luG]L 'RMU]D\ Echinococcus multilocularis E\WXMH Z MHOLFLH FLHQNLP ]ZLHU]W
G]LNLFK PLVRHUQ\FK ZLON OLV NWyUH Z\GDODM ] NDHP F]RQ\ OXE MDMD WaVLHPFD\ZLFLHODPLSRUHGQLPLE. multilocularis VGUREQHJU\]RQLHWURO
PRHSHQLWDNHF]RZLHN
PATOGENEZA. 5R]ZLMDMFDVLZZWURELHODUZDSRZRGXMHPHFKDQLF]QH
XV]NRG]HQLDQDU]GXLXSROHG]HQLHMHJRIXQNFML
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. %EORZLFDZLHORMDPRZD jest
FKRURESU]HZOHN Charakter i przebieg inwazji przypomina obraz kliniczny choroby nowotworowej. Rozpoznawanie jest trudne i RSLHUDVL na bada-
514
=2212=<3$62<71,&=(
niu rentgenowskim, ultrasonograficznym, tomografii komputerowej i rezonansie magnetycznym:GLDJQRVW\FHZ\NRU]\VWXMHVLWDNHRGF]\Q\VHUoORJLF]QHLEDGDQLHKLVWRSDWRORJLF]QH=Z\NOHVWRVXMHVLOHF]HQLHFKLUXUJLFzQHX]XSHQLRQHWHUDSLDOEHQGD]ROHP.
:RQLFD
(DFLDQJ trichinellosis)
-HVW WR FKRURED Z\ZRDQD SU]H] QLFLHQLD ZRQLD NUWHJR Trichinella
spiralis NWyU\ FD\ UR]ZyM RQWRJHQHW\F]Q\ RGE\ZD w organizmie jednego
\ZLFLHODQSF]RZLHND3RVWDFLHGRMU]DHSFLRZRE\WXMZMHOLFLHFLHQNLP
\ZLFLHOD]DODUZ\ZHZyNQDFKPLQLRZ\FK
ETIOLOGIA. :RVLHNUW\Trichinella spiralis MHVWPD\PQLFLHQLHPVaPLFD RVLJD GR PP GXJRFL VDPLHF GR PP 1LFLHQLH WH V ODUZoURGQH3R]DW\PJDWXQNLHPXF]RZLHNDPRJSDVRyWRZDLQQHQLFLHQLH]
rodzaju Trichinella: T. nativa, T. britovi, T. nelsoni, T. pseudospiralis.
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$3$62<7$. W Polsce sWZLHUG]DVLXOuG]L URF]QLH NLOND OXE NLONDQDFLH HSLGHPLL REHMPXMF\FK NLONDVHW SU]\SDdNyZ ZRQLF\ D WDNH NLONDQDFLH NLONDG]LHVLW RJQLVN X ZL .UHQLH
Trichinella sppRGE\ZDVLZURGRZLVNX]ZLHU]WGRPRZ\FKRUD]]ZLHU]W
G]LNLFK NWyUH Z SHZQ\FK ZDUXQNDFK PRJ VWDQRZL RGUEQH UH]HUZXDU\
EG PRJ SU]HQLND VL Z]DMHPQLH .DG\ ] W\FK UH]HUZXDUyZ PRH E\
UyGHP]DUDHQLDF]RZLHND
=DUDHQLXXOHJDMWDNLH]ZLHU]WDGRPRZHMDNZLQLHSV\NRW\KRGRwODQH]ZLHU]WDIXWHUNRZHOLV\QXWULH) oraz sporadycznie konie, owce, kozy.
3RGDWQHQDLQZD]MVUyZQLH]ZL]DQH]VLHGOLVNDPLOXG]NLPLGUREQHJUy]RQLHP\V]\V]F]XU\/LVWDJDWXQNyZ]ZLHU]WG]LNLFKSRGDWQ\FKQD]DUaHQLHTrichinella spp. jest bardzo obszerna.
&]RZLHN OXE ]ZLHU]WD ]DUDDM VL MHG]F PLVR LQQ\FK ]ZLHU]W QS
ZLQLG]LNyZQXWULLOLVyZV]F]XUyZNRQL]DZLHUDMFHODUZ\ZRQLUy
GHPLQZD]MLGODZLNWyUHVQDMF]VWV]\PUyGHP]DNDHQLDGODF]RZLeNDMHVW]DUDRQHODUZDPLZRQLPLVRV]F]XUyZOLVyZKRdowlanych oraz
RGSDGNLSRXERMRZHZLGRWNQLW\FKZRQLF
8ZROQLRQH]HVWUDZLRQ\FKPLQLODUZ\V]\ENRZFLJXNLONXG]LeVLFLX
JRG]LQRVLJDMGRMU]DRSFLRZ3RNRSXODFMLVDPLFHZQLNDMSoPLG]\
NRVPNL MHOLWD L GR SU]HVWU]HQL FKRQQ\FK JG]LH URG] ODrwy. Larwy L1 z
FKRQNLNUZLVUR]QRV]RQHSRFD\PRUJDQL]PLH5R]ZLMDMVLMedynie w
PLQLDFK SRSU]HF]QLH SUNRZDQ\FK JG]LH VNUFDM VL VSLUDOQLH L V RWa-
:RQLFD
515
F]DQHWRUHEN=F]DVHPWRUHENDXOHJDSU]HV\FHQLXVRODPLZDSQLDSRPLPR
to larwy SU]H\ZDMZQLFKQDZHWNLONDODW
PATOGENEZA. ']LDDQLHPHFKDQLF]QHGRMU]D\FKZRQL]QDMGXMF\FK
VLZMHOLFLHLODUZZPLQLDFKW\ONRF]FLRZRRGSRZLDGD]DWRZDU]\V]FH
LQZD]ML REMDZ\ NOLQLF]QH ,VWRWQ URO Z SDWRJHQH]LH ZoQLF\ RGJU\ZDM
odc]\Q\]DSDOQHRUD]]RRQHSURFHV\LPPXQRORJLF]QH
OBJAWY KLINICZNE. ,QZD]MDWDX]ZLHU]WQSZLSU]HELHJDQDRJy
EH]REMDZRZR-HG\QLHZSU]\SDGNDFK]QDF]QHMLQWHQV\ZQRFLLQZD]MLSRMaZLD VL ]Z\NOH ZSRF]WNRZ\P RNUHVLH WM ORNDOL]DFML ZRQL Z MHOicie, biegunkaXWUDWDDSHW\WXSRVPXWQLHQLHLZ]URVWWHPSHUDWXU\FLDD:SyQLHjV]\P RNUHVLH WM RVLHGODQLD VL ODUZ Z PLQLDFK PRQD VWZLHUG]L EROeVQR L V]W\ZQR PLQL SU]\VSLHV]HQLH RGGHFKyZ XSROeG]HQLH UXFKyZ
WUXGQRFLZ SR\NDQLX1LHNLHG\PRJZyVWSLREU]NLSRZLHNLNRF]\Q
= XS\ZHP F]DVX REMDZ\ FKRURERZH FRIaM VL L ]ZLHU] Z\GDMH VL E\
zdrowe.
ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE 0DNURVNRSRZR QLH VWZLHUG]D VL
DGQ\FK]PLDQ-HG\QLHZSU]\SDGNDFKEDUG]RVLOQHMLQWHQV\ZQRFLLnwazji
ZREUELHMHOLWDFLHQNLHJRPRQDZ\ND]DQLH\WRZH]DSDOHQLHERQ\OX]oZHM ZUD] ] REU]NLHP L SU]HNUZLHQLHP Z]yZ FKRQQ\FK NUH]NRZ\FK :
ID]LHPLQLRZHMLQZD]MLREVHUZXMHVLZWNDQFHPLQLRZHMSXQNFLNRZDWH
ELDDZHRJQLVNDEGFH]ZDSQLD\PLWRUHbNDPLZRQLRZ\PL
ROZPOZNAWANIE pU]\\FLRZH X ]ZLHU]W QD SRGVWDZLH REMDZyZ NOiQLF]Q\FKMHVWQLHPROLZH PRPLHUWQHSROHJDQDSRV]XNLZDQLXODUZZSUybNDFK PLQL EDGDQ\FK PHWRG NRPSUHVRURZ OXE Z\WUDZLDQLD 6 WR REoZL]XMFHEDGDQLDSouboMRZHZLG]LNyZNRQLQXWULLLQLHGZLHG]L
P26732:$1,(. :RQLFD MHVWFKRURE]ZDOF]DQ]XU]GXLSRGOHJDM
FRERZL]NRZL]JDV]DQLDOLVWD%2,(Leczenia zwieU]WQLHSURZDG]LVL
Zapobieganie SROHJD QD RERZL]NX EDGDQLD Z NLHUXnNX ZRQLF\ PLVD
ZL, G]LNyZQXWULLNRQLLQLHGZLHG]L 1DOH\WDNHXZLDGDPLDKRGRwFRPZLQLHEH]SLHF]HVWZRVNDUPLDQLD]ZLHU]WRGSDGDPLPLVDZLVNLeJRQLHSRGGDQHJRXSU]HGQLRG]LDDQLXZ\VRNLHMWHPSeratury (gotowaniu), a
WDNHWXV]NDPLOLVyZ hodowlanych.
Z$*52(1,('/$='52:,$&=2:,(.$. &]VWRLQZD]MDXOXG]LSU]eELHJD EH]REMDZRZR : SU]\SDGNDFK NOLQLF]Q\FK QDVLOHQLH REMDZyZ PRH
E\ UyQH DOH U]DGNR FKRURED NRF]\ VL PLHUFL : RNUHVLH E\WRZDQLD
SRVWDFLGRMU]D\FKZMHOLFLHFLHQNLPLQZDzji towarzyszy biegunka. Osiedlaniu
VLODUZZPLQLDFKWRZDU]\V]\JRUF]NDEyOHPLQLL]HVDPRSRF]ucie.
: Z\QLNX RGF]\QyZ LPPXQRORJLF]Q\FK SRMDZLDM VL REU]NL SRZLHN
WZDU]\ RUD] NUZDZH Z\EURF]\Q\ 'RFKRG]L WDNH GR ]DEXU]H ]H strony
XNDGXNUHQLDLQHUZRZHJRRUD]RGFK\OHRGQRUPIL]MRORJLF]Q\FKV]HUe-
516
=2212=<3$62<71,&=(
JX SDUDPHWUyZ KHPDWRORJLF]Q\FK L ELRFKHPLF]Q\FK : SU]\SDGNDFK FL

kich wyVWSXM SRZLNDQLD ]H VWURQ\ XNDGX RGGHFKRZHJR VHUFRZRnaczyniowego, nerwowego i pokarmowego.
Rozpo]QDQLHZRQLF\XOXG]LQLHVSUDZLDWUXGQRFLZSU]\SDGNXPaVRZ\FK ]DFKRURZD OXE RJQLVN HSLGHPLL JG\ SLHUZV]H ]DFKRURZDQLD PDM
typowy przebieg kliniczny, a liczba chorych wzrasta oraz gdy znane jest
UyGR LQZD]ML SRWZLHUG]RQH EDGDQLDPL SDUD]\WRORJLF]nymi. Rozpoznanie
QDSRW\ND QDWRPLDVW QD WUXGQRFL Z SU]\SDGNDFK ]DFKRURZD VSRUDG\FzQ\FKRQLHW\SRZ\PDJRGQ\PSU]HELHJXV]F]HJyOQLHQDWHUHQDFKQDNWy
U\FK GRWG QLH QRWRZDQR ZRQLF\ 3RGVWDZ UR]SR]QDQLD V Z\ZLDG HSidemiologiczny, ocena kliniczna, badania laboratoryjne: hematologiczne, ze
V]F]HJyOQ\P XZ]JOGQLHQLHP REUD]X PRUIRORJLF]QHJR NUZL REZRGRZHM
HR]\QRILOLD]Z\VRNOHXNRF\WR]LPPXQRORJLF]QHGRGDWQLZ\QLNWHVWyZ
serologicznych np. ELISA) oraz histopatologiczne badanie bioptatu
WNDQNLPLQLRZHMSDUD]\WROogiczne i histologiczne).
:RQLFD ludzi nie podlega przymusowej hospitalizacji ani przymusoZHPXOHF]HQLX:OHF]HQLXVWRVXMHVL]DUyZQROHNLSU]\F]\QRZHSU]HFLwrobacze), jak i objawowe. Jako antyhelminW\NLSRGDZDQHVJyZQLHSUHSaraty benzimidazolowe (mebendazol, albendazol) oraz pirantel. GlikokortykoVWHURLG\HOLPLQXMREMDZ\QDGZUDOLZRFLW\SXZF]HVQHJRLRGF]\Q]DSDOQ\
Leki immunomodulacyjne (lewamizol, thymus factor SRGQRV] ]GROQR
REURQ\RUJDQL]PX3RGDMHVLWDNHSUHSDUDW\X]XSHQLDMFHQLHGRERU\ELD
kowe i wodno-elektrolitowe.
Indeks rzeczowy
517
Toksokaroza
(DFLDQJ toxocarosis)
Jest to inwazja postaci larwalnych glisty psiej lub kociej.
ETIOLOGIA. &KRUREZ\ZRXMODUZ\,,VWDGLXPJOLVW\SVLHMToxocara canis lub kociej Toxocara cati.
EPIZOOTIOLOGIA I BIOL2*,$ 3$62<7$. 3U]HFLZFLDD SU]HFLZNR JOistom z rodzaju Toxocara VWZLHUG]DVLXRNOXG]L*OLVW\SRZV]HFKQLH
Z\VWSXMX]ZLHU]WPLVRHUQ\FKV]F]HJyOQLHPoG\FK=DUDHQLHOXG]LL
]ZLHU]WQDVWSXMHSU]H]]MHG]HQLHLQZD]\MQ\FKMDMJOLVWNWyUH]DZLHUDMODUZ
,,VWDGLXP-HG\QLHX]ZLHU]WPLVRHUQ\FKF]ODUZSRRGE\WHMZGUywFH RVLJD GRMU]DR SFLRZ Z MHOLFLH 3R]oVWDH ODUZ\ X SVyZ L NRWyZ D
WDNH ODUZ\ X OXG]L RGE\ZDM XNDGHP NUZLoQRQ\P WDN ]ZDQ ZGUyZN
VRPDW\F]Q GRFLHUDMF GR UyQ\FK QDU]GyZ 2VLHGODM VL Z ZWURELH
SXFDFKPLQLDFKFHQWUDOQ\PXNDG]LHQHUZoZ\PJDFHRF]QHMLZLQQ\FK
PLHMVFDFKJG]LHPRJSU]H\ZDGXJLRNUHV
8SVyZGRFKRG]LWDNHGR]DUDHQLDURGPDFLF]QHJR, laktogennego oraz
]DSRUHGQLFWZHP\ZLFLHODSDUDWHQLF]QHJR8NRWyZQLHZ\VWSXMH]DUDeQLHUyGPDFLF]QHSRGyZ
: ]ZL]NX ] PDVRZ\P ]DUDHQLHP ]ZLHU]W PLVRHUQ\FK JOHED MHVW
powszechnie zanieczyszczona jajami glist Toxocara spp. StwierG]D VL MH Z
30EDGDQ\FKSUyEHNSRFKRG]F\FK]SLDVNRZQLFRNROLFDOHMHNRVLeGORZ\FKWHUHQyZSRVHVMLPLHMVNLFKOXEZLHMVNLFKVNZHUyZSDrNyZWHUHQyZ
IHUP]ZLHU]WIXWHUNRZ\FK
PATOGENEZA. /DUZ\XV]NDG]DMPHFKDQLF]QLHWNDQNLZPLHMVFDFKORNali]DFMLSURZDG]FGRSRZVWDZDQLDRGF]\QyZ]DSDOQ\FKL]LDUQLQLaNyZ.
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. Inwazja zwykle przebiega
EH]REMDZRZR&]FLHMREMDZ\NOLQLF]QHVQRWRZDQHXG]LHFL:\UyQLDVL
dwie postacie toksokarozy ludzi:
toksokaroza trzewna (visceral larva migrans, VLM) VWZLHUG]D VL
]QDF]Q HR]\QRILOL KHSDWRPHJDOL VSOHQRPHJDOL JRUF]N ]DEXU]eQLD RGG\FKDQLD DVWHQL REMDZ\ QHXURORJLF]QH L ]DEXU]HQLD IXQNFML
przewodu pokarmowego;
toksokaroza oczna (ocular larva migrans, OLM) ODUZ\ORNDOL]XMVLZ
JDFH RF]QHM SRZRGXMF REQLHQLH RVWURFL ZLG]HQLD ]H] RUD] XWUDW
]GROQRFLZLG]HQLD
5R]SR]QDZDQLH WRNVRNDUR]\ X OXG]L MHVW WUXGQH 2SLHUD VL QD DQDOL]LH
REMDZyZ NOLQLF]Q\FK L Z\QLNyZ EDGD ODERUDWRU\MQ\FK 2EMDZ\ WH QLH V
jednak specyficzne, a znaczny odsetek ludzi reaguje dodatnio w odczynach
VHURORJLF]Q\FKFRWDNHXWUXGQLDUR]SR]QDQLH
518
=2212=<3$62<71,&=(
=HVSyODUZ\ZGUXMFHMVNyUQHM
(DFLDQJ cutaneous larva migrans, CLM)
-HVWWRLQZD]MDODUZWJRU\MFyZ Ancylostoma caninum lub Ancylostoma brasilienseZ\ZRXMF\FK]PLDQ\VNyUQH

ETIOLOGIA. &KRURESRZRGXMODUZ\WJRU\MFyZA. caninum i A. brasiliense Z\VWSuMFHZURGRZLVNX]HZQWU]Q\P
EPIZOOTIOLOGIA. :3ROVFH]HVSyWHQREVHUZXMHVLU]DGNRDOHZNUaMDFKRFLHS\PNOLPDFLHMHVWRQGRSRZV]HFKQ\
Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(KA. /DUZ\ QLFLHQL RGE\ZDM
RJUDQLF]RQH ZGUyZNL Z VNyU]H QDMF]FLHM QyJ OXE SOHFyZ Z\ZRXMF
VWDQ\ ]DSDOQH 2EMDZLDM VL RQH JyZQLH SRNU]\ZN L VHUSHQW\QRZDW\PL
]PLDQDPL EGF\PL ODGDPL ZGUyZHN ODUZ RNUHODQ\PL MDNR creeping eruption:OHF]HQLXVWRVXMHVLWLDEHQGD]RO oraz kortykosteroidy.
3LPLHQQLFWZR
']LXEHN = UHG &KRURE\ ]DNDQH L SDVR\WQLF]H :\GDZQLFWZR OHNDUVNLH 3=:/ :DUV]DZD
1996.
)XUPDJD6&KRURE\SDVR\WQLF]H]ZLHU]WGRPRZ\Fh. PWRiL Warszawa, 1983.
*XQGDFK -/ 6DG]LNRZVNL $% 'LDJQRVW\ND L ]ZDOF]DQLH LQZD]ML SDVR\WyZ X ]ZLHU]W :ydawnictwo Akademii Rolniczej w Lublinie, 1998.
.DGXERZVNL 5 .XUQDWRZVND $ UHG =DU\V SDUD]\WRORJLL OHNDUVNLHM :\GDZQLFWZR OHNDUVNLH
PZWL Warszawa, 1999.
Katz M., Despommier D.D., Gwadz R.: Parasitic diseases. Spronger Verlag New York, 1986.
.RFLFND::RVLHNUW\LZRQLFD:\GDZQLFWZR9ROXPHG
0DJG]LN : UHG =DSRELHJDQLH L ]ZDOF]DQLH FKRUyE ]DNDQ\FK L SDVR\WQLF]\FK PZWL Warszawa, 1982.
0HKOKRUQ + 'ZHO ' 5DHWKHU : 'LDJQRVH XQG 7KHUDSLH GHU 3DUDVLWRVHQ YRQ +DXV-, Nutzund Heimtieren. Gustav Fischer Verlag Stuttgart, 1993.
Palmer S.R., Soulsby E.J.L., Simpson D.I.H.: Zoonoses. Oxford University Press Oxford, 1998.
Indeks rzeczowy
519
INDEKS RZECZOWY
A
abortus enzooticus ovium, 124
abortus infectiosus, 43
Aciprolem, 237
Actinobacillosis, 232
actinobacillosis neonatorum, 319
Actinobacillus equuli, 319
Actinobacillus pleuropneumoniae, 188, 199, 228
Actinobacillus suis, 232
Actinomycetales, 478
Acyklovir, 378
acyklowir, 463
ADE (antibody dependent enhancement, 451, 455
adenitis equorum, 315
DGHQRPDWR]DSXF, 156
DGHQRPDWR]
Adenowiroza koni, 311
adenowirus, 357
DGHQRZLUXV\NRVNLe z rodziny Adenoviridae, 309
adenowirusy typu 1, 371
adenowirusy typu 2, 371
Adriamycyna, 425
ADV, 182, 185
A-equi 1 (H9N9, 306
A-equi 2 (H3N8, 303, 306
A-equine 1 (Praga 56) H7N7, 301
A-equine 1 (Praga 56b) H7N7, 301
A-equine 2 (Miami 63) H3N8, 301
african horse sickness, 263
African horse sickness, 263
african swine fever, 169
$IU\NDVNLSRPyUNRQL
$IU\NDVNLSRPyUZL
agalactia, 254
aglutyniny niekompletne, 46
Agrosteril, 163, 175, 218
AIDS, 338, 443, 444, 446, 449, 451, 503
AIDS related complex, 447
$NW\QREDF\OR]DUHELW
albendazol, 514, 518
albendazolem, 515, 516
albumin, 391, 483
Aldehol, 163, 175
aldehyd glutarowy, 429
aldehydu glutarowego, 218, 391
Aldekol, 218
Alphaherpesvirinae, 65, 436
Alphavirus, 339
amfoterycyny, 463
aminofilina, 373
amoksycylina, 206, 226, 233
Amoksycylina, 395
DPRNV\F\OLQ
amoksycyliny, 215
amoniaku, 222, 360
Amphigen, 222
ampicylina, 206, 310, 321, 383
DPSLF\OLQ
DPSLF\OLQ324, 325, 328, 333,
356, 388, 400, 433
ampicyliny, 259
anaemia infeciosa equorum, 269
analizy restrykcyjnej, 484
Anaplasmataceae, 473
DQDWRNV\Q\WFRZHM$QDWHWDQ%LRZHW
Ancylostoma brasiliense, 520
Ancylostoma caninum, 520
anemia, 93, 272, 420, 421, 433, 445, 459, 476
anemia normochromiczna, 460
$QHPLD]DNDQDNRQL
DQHPL
DQHPL
DQHPLQRUPRF\WDUQ
anemii, 39, 116, 272, 421, 424, 425, 426, 475, 476,
477, 478, 495
anemii hemolitycznej, 421
anizokoria, 364
anthrax, 32
antigenic shift, 301, 302
antropozoonozy, 479
antybiotyki betalaktamowe, 231
antygen fimbrialny F4, 248
Antygen pokswirusa, 31
DQW\JHQDPLXNDGX]JRGQRFLWNDQNRZHME\GD
antygenom fimbrialnym, 248
antygenu kapsularnego, 62
antygenu somatycznego, 62
DQW\JHQ\]JRGQRFLWNDQNRZHM
DQW\WRNV\QWFRZ7HWDQLQ-Biowet, 333
DQW\WRNV\Q\WFRZHM7HWDQLQ
aphthae epizooticae, 173
Aphtovirus, 11, 173
aplazja grasicy, 77
apramycyna, 92, 247
ApxI, 229, 231, 232
ApxII, 229, 231, 232
ApxIII, 229, 231
arabinozyd cytozyny, 425
arabinozydu cytozyny, 426
arbowirusami, 339
arteritis virosa equorum, 289
Arteriviridae, 187, 289
arthropode borne (urodzony z owada), 339
Arvac, 293
ASF, 169, 171, 172, 173
ASFV, 169
Aspergillus, 423
ataksja, 376, 431
DWDNVMDPyGNRZDNRFLWVVF\FK431
DWDNVM
DWDNVM
Atrobac, 206, 225
Atrobac-3, 206, 225
atrophic rhinitis, 223
DWURSLQ
$XMHV]N\VGLVHDVH, 182
520
Indeks rzeczowy
australis, 396
DXWRDJOXW\QDFM, 477
autumnalis, 396
Avimetronid, 237
azytromycyna, 503
B
B. abortus, 133, 207, 401
B. bronchiseptica, 225, 371, 373, 374
B. burgdorferi, 405, 406
B. canis, 133, 403
B. hodysenterie, 242
B. hyodysenteriae, 235, 236, 237, 238, 239
B. melitensis, 130, 131, 133, 207
B. ovis, 130, 131, 132, 133, 403
B. pilosicoli, 235, 242
B. suis, 133, 207
Babesia canis, 409
Bacillus anthracis, 32, 33, 35, 36
Bacteroides vulgatus, 243
Badania serologiczne, 61, 75, 144, 159, 185, 217,
279, 453, 502, 503, 505
badaniu rentgenowskim, 514, 515, 516
EDGDVHURORJLF]Q\FK
169, 185, 189, 191, 196, 201, 202, 212, 213, 221,
225, 231, 360, 378, 382, 399, 403, 405, 409, 461,
465, 466, 502
ballum, 396
bataviae, 396
Baypamun P,, 299, 306, 310, 314
Baytril, 247
%blowica powodowana przez larwy Echinococcus
granulosus, 514
%EORZLFDZLHORMDPRZD
Bbr, 223, 225
BCG, 426, 486
BDV, 75, 142, 143, 144, 335
BEM, 124
beta-N-acetyl-glukozaminidaza, 72
EH]POHF]QRFL
EH]POHF]QR toksemiczna, 254
bezmoczu, 397
bezobjawowi siewcy, 38, 290
Beztlenowcowa enterotoksemia owiec, 115
BHK, 29, 124, 268, 344
BHK21, 105, 263, 265
BHV 1, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71
BHV 5, 68
BHV2, 32
ELDDF]HNQLHOLPIREODVW\F]Q\FK
ELDDF]NDHU\WUREODVW\Fzna, 426
ELDDF]NDHU\WURF\WDUQDHU\WUREODVW\F]QD
ELDDF]NDJUDQXORF\WDUQD
%LDDF]NDNRWyZ
ELDDF]NDOHXNHPLF]QD
ELDDF]NDOLPIREODVW\F]QD
ELDDF]NDPLHORPRQRF\WDUQD
ELDDF]NDV]SLNRZD
ELDDF]NLOHXNHPLF]QHM
biDDF]NLOLPIREODVW\F]QHM
ELDNDERQ\]HZQWU]QHM
ELDNRPRF]HP
biegunka, 18, 20, 21, 22, 42, 63, 75, 76, 77, 78, 84,
85, 88, 89, 90, 114, 116, 138, 165, 166, 171, 188,
191, 192, 193, 195, 197, 198, 210, 235, 236, 242,
243, 246, 249, 252, 271, 276, 291, 319, 326, 352,
386, 387, 388, 390, 393, 394, 395, 397, 398, 419,
423, 447, 458, 467, 501, 517, 518
Biegunka, 21, 77, 86, 113, 193, 197, 291, 380, 381,
386, 389, 431
biegunki, 21, 85, 88, 89, 90, 92, 93, 101, 113, 115,
129, 165, 171, 192, 193, 196, 234, 241, 248, 249,
254, 258, 311, 316, 321, 323, 326, 327, 336, 343,
379, 382, 385, 386, 387, 389, 391, 392, 393, 394,
395, 410, 430, 434, 466, 495, 501, 507, 510, 511
%LRWLQFWXU
biseptol, 503
blue eye, 358
Blue tongue, 105
BLV, 56, 57, 58, 59, 60, 61
BLV), 56
BoLA, 58
Bordetella bronchiseptica, 206, 223, 225, 226, 230, 296,
313, 356, 371, 372, 435
bordeteloza, 224
Borelioza, 404, 406
borna disease, 142, 334
Borna disease virus, 143
Borna-disease virus, 335
Bornaviridae, 335
Borrelia burgdorferi, 404
bovine brucellosis, 43
bovine genital campylobacteriosis, 48
bovine herpes virus 1, 65
bovine herpesvirus 2,, 32
bovine spongiform encephalopathy, 79
bovine venereal campylobacteriosis, 48
bovine venereal trichomoniasis, 71
bovine viral diarrhoea, 23, 75
Bovitrichovac II, 98
BPAT, 46
Brachyspira hyodysenteriae, 238
Brachyspira hyodysenterie, 234
Brachyspira pilosicoli, 242
Bradsot, 122
bratislawa, 396
braxy, 122
bronchitis infectiosa equorum, 308
bronchopneumonia enzootica equi, 313
BronchopneumonLDHQ]RRW\F]QDUHELW
bronchopneumonii, 222, 314, 438
bronchoskopii, 373
EURELRORJLF]QD
bruceliny, 46, 132
Brucella, 43, 44, 45, 47, 126, 130, 132, 207, 401
Brucella abortus, 43, 44, 45
Brucella canis, 401
Brucella melitensis, 43
Brucella suis, 43, 207
brucellosis, 43, 130, 207, 401
brucellosis bovum, 43
brucellosis in sheep, 130
Bruceloza, 43, 44, 46, 130, 132, 133, 207, 208, 401,
402
EUXFHOR]DE\GD
%UXFHOR]DE\GD, 43, 44, 46
Indeks rzeczowy
Bruceloza owiec, 130, 132
BSE, 79, 80, 81, 82, 83, 84
bujanie tkanki glejowej, 82
Bunyaviridae, 103
Burkholderia mallei, 274
butorphanol, 373
BVD-MD, 21, 23, 75, 76, 77, 78
Bykahepar, 256
C
C. burnetti, 125, 134, 135
C. chauvoei, 120, 121
C. coli, 127, 387
C. fetus, 129
C. helveticus, 387
C. jejuni, 127, 128, 129
C. novyi, 118, 119, 120
C. perfringens, 113, 115, 116, 120, 123, 153, 258, 259,
375, 380
C. perfringens typu B, 113, 115
C. perfringens typu C, 113, 258
C. perfringens typu D, 115
C. psittaci, 126, 129
C. septicum, 121, 122, 123
C. tetani, 123, 260, 329, 332
C. upsaliensis, 387
CAE, 158, 161, 162
CAEV, 159, 160, 161
Campylobacter, 48, 49, 50, 126, 127, 129, 380, 382,
388
Campylobacter fetus, 48, 49, 50
Campylobacter fetus subsp. venerealis, 48, 50
Campylobacter jejuni, 387
Campylobacter sputorum subsp. bubulus, 49
campylobacteriosis, 48, 127, 387
campylobacteriosis genitalis bovis, 48
canine adenovirus 1, 356
canine adenovirus type 1, 371
Canine adenovirus typu 1, 357
canine adenovirus-2, 371
canine coronaviral enteritis, 385
canine coronavirus, 385
canine distemper, 351
canine distemper virus, 351
canine herpesviral infection, 374
canine herpesvirus, 371, 374
canine infectious tracheobronchitis, 371
canine monocytic and granulocytic ehrlichiosis, 407
canine parainfluenza virus, 371
canine parvovirus, 379
canine reovirus types 1, 2, 3,, 371
canine rotaviral infection, 386
canine typhus, 396
Canivac, 357
caprine arthritis encephalitis syndrome, 158
caprine arthritis encephalitis virus, 159
capripoxvirus, 29, 108, 110
Capripoxvirus, 28
carbadox, 129
cat flu, 435
cattle plaque, 18
cattle ringworm, 93
CAV-1, 356, 357, 361, 371, 374
CAV-2), 371
CAV-2., 357
CBPP, 26, 27
CCV, 385, 452, 461, 465
CD4, 445, 450
CD8, 417, 445, 450
CD8+,, 417
CDV, 351
cefalosporyny, 231, 319, 321, 373, 396
cefazolin, 383
ceftiofur, 153
cell associated viraemia, 455
FHQXUR]
Cephalexin, 373
Ceromangan, 284, 299, 310, 314
chemotaksji, 235
Chlamydia, 124, 126, 435, 467, 473
Chlamydia psittac var. felisi, 435
Chlamydia psittaci, 124, 467, 473
chlamydiosis felis, 467
&KODP\GLR]DNRWyZ
chloramfenikol, 356, 410, 433, 471
Chloramwetem, 257
chlorheksydyna, 494
chlorheksydyny, 286, 288, 496
Chloropromazyny, 253
chlortetracykliny, 215, 222
FKRQLDNyZ
choliny, 390
FKRORURSURPD]\Q
&KRURED$XMHV]N\HJR
choroba Banga, 43
choroba ERQOX]RZ\FK
Choroba bornaska, 142, 334, 338
FKRUREDFLHV]\VND
Choroba Creutzfeldta-Jakoba, 79
FKRURED*OlVVHUD, 233
choroba Johnego, 41
FKRUREDNXVRZD
Choroba maedi/visna, 153, 156
&KRUREDPWZLNRZDE\GD
&KRUREDPLNNLHMQHUNL 115
choroba nosoryjowa, 223
&KRUREDREU]NRZD
FKRUREDUyRZHJRRND
choroba Rubarta, 357
Choroba skokowa, 145, 147, 150
choroba stuttgardzka, 396
FKRUREDV]DORQ\FKNUyZ, 79
FKRUREDWZDUGHMDS\
FKRURE$XMHV]N\
FKRUREERQOX]RZ\FK
&KRURE-RKQHJR
FKRUREPDHGL
FKRUREQLHELHVNLHJRM]\ND
FKRUREVNRNRZ
FKRUREZHVVHOEURQVN
Choroby grypopodobne koni, 308
FKRURE\Nusowej, 147, 148, 150
FKRURE\OXQDW\F]Q\FKUHELW
choroby z autoagresji, 270
&KURQLF]QDFKRUREDZ\QLV]F]DMFD
521
522
chronicznym przerostowym zapaleniem jelit, 41
CHV, 374, 375, 376, 377, 378
FLDNDHOHPHQWDUQH
FLDNDLQLFMDOQH
FLDNDVLDtkowate, 469
FLDNDZWUWRZH&RZGU\HJRW\SX$
FLDNDPL-RHVWD-Degena, 337
FLDNRP-RHVWD-Degena, 335
FLHSRFKZLHMQDHQGRWRNV\QD
FLHSRFKZLHMQ/7
FLHSRVWD67
Cimetidine, 384
ciprofloksacyny, 485
circling disease, 139, 216
&LUNRZLUXVZL
CITE FeLV/FIV Combo kit, 448
CJD, 79
clarithromycyny, 485
classical swine fever, 163
Clinafarm, 97, 284
Clinaform spray, 348
CLM, 520
clofaziminy, 485
Clopervac C, 115, 259
Cloprevac C, 115
Clorina, 163, 175
Closeptivac, 123
Clostridium novyi typ B, 118
Clostridium perfringens typu B, 113
Clostridium perfringens typu C, 258
Clostridium septicum, 120
Clostridium tetani, 259, 328
coital exanthema, 285
colibacillosis, 88, 248, 392
colibacillosum, 88, 392
coliform mastitis, 253
colisepticemia, 88, 392
Colivac S), 250
Colivac S,, 250
common cold, 435
conjunctivitis, 468
contagious bovine pleuropneumonia, 26
Contagious bovine pleuropneumonia, 26
contagious equine metritis, 286
Contivac, 112
cor tigrinum, 14
Coronaviridae, 194, 201, 452
Corynebacterium, 254, 284, 296, 313, 322
Corynebacterium parvum, 426
cow poxvirus, 31
Coxiella burnetii, 126
Coxiella burnetti, 133
CPIV, 371, 374
CPV-2, 379, 382
creeping eruption, 520
Cryptococcus, 423
cryptosporidiosis, 505
Cryptosporidium parvum, 505
CSF, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 384
CSFV, 75, 163, 169
cukrzyca, 458
cutaneous larva migrans, 520
CWD, 79
cyanosis, 171
Indeks rzeczowy
F\NOD]DGHQ\ORZ
cyklofosfamid, 425
cyklofosfamidu, 426, 463
cysticercosis, 513
cysty, 499, 500, 501, 502, 504, 506, 507
Cysty, 499
Cytomegalowirus EHV-2, 297
cytotoksyna Shi-T, 326
Cytromixu Plus, 253
czarna krosta, 37
czarnej ospy, 109
czynnik BSE, 81
czynniki kolonizacyjne, 89
F]\QQLNLHPVW\PXOXMF\PWZRU]HQLHVLNRORQLL
JUDQXORF\WyZ
F]\UDF]QR
D
GHEHF\OLQ
Deksametazon, 356
demodekozy, 491
Dermacentor marginatus, 345
487
dermatofity, 97, 98, 346, 487, 489, 491
dermatomycosis bovum, 93
dermatomycosis equorum, 346
dermatophytosis canis et felis, 487
dermonekrotoksyny, 225
dermonekrotoksyny Pm, 225
Desoform, 98, 218
Dexafort, 256
diazepam, 441
diazepamu, 434
DIC, 358
Difylobotrioza, 509
Dihydrostreptomycyna, 400
dihydrostreptomycyny, 50
diphyllobothriosis, 509
Diphyllobothrium latum, 509
GLSORNRNR]
discospondylitis, 402
disseminated intravascular coagulation, 358
GREXWDPLQ
GRGDWNRZPDOHLQL]DFM
GRNVRUXELF\Q
doksorubicyny, 426
doksycyklina, 400, 410
GRNV\F\NOLQ
doksycykliny, 401, 471, 486
GRSDPLQ
GRSDPLQ
Duphar, 201
Duvenhage, 362
dwie postacie kliniczne choroby SRVRF]QLFRZL
Py]JRZR-UG]HQLRZ
dwufazowa, 146, 340
Dysenteria agnorum, 113
G\VNLQH]M
Dyzenteria, 113, 234
'\]HQWHULDMDJQLW
G]LDDQLHLPPXQRVXSUHV\MQH
G]LDDQLHWHUDWRJHQQH
Indeks rzeczowy
E
E. canis, 407, 409
E. coli, 89, 90, 91, 92, 93, 101, 192, 193, 248, 249,
250, 251, 252, 253, 321, 380, 392, 393, 394, 395
E. floccosum, 488
E. granulosus, 514
E. platys, 409, 410
E. rhusiopathiae, 203
EAEC, 248
EAV, 289, 292, 318
EBL, 56, 58, 61, 362
echinococcosis, 514, 515
ecthyma contagiosum, 110
HJ]HPOHWQL
EHEC, 248, 392, 393, 394, 395
Ehrlichia, 407, 409
EHV-1, 285, 294, 295, 296, 297, 298, 299, 300, 306,
311
EHV-ZLUXVF]VWRL]RORZDQ\]SRURQLRQ\FK
SRGyZ
EHV-1b, 294
EHV-1p, 294
EHV-2, wirus cytomegalii, 294
EHV-ZLUXVRWUWX
EHV-4, equine herpes virus typ 4, 313
EHV-ZLUXV]DSDOHQLDQRVDLSXF
EHV-4., 294, 295, 296, 300
EIEC, 248
ektyma, 110
ELISA, 15, 23, 28, 31, 36, 43, 46, 47, 55, 60, 71, 74,
78, 103, 104, 107, 119, 126, 132, 156, 161, 173,
174, 177, 178, 185, 189, 193, 196, 202, 208, 212,
221, 231, 266, 268, 273, 277, 292, 295, 305, 337,
341, 344, 350, 355, 360, 382, 405, 413, 424, 448,
461, 471, 503, 505, 506, 512, 513, 514, 515, 518
EMPRES, 25
encephalomyelitis enzootica suum, 179
encephalomyelitis equorum, 338
encephalomyelitis ovis, 145
endometritis, 68, 69, 288, 422
endotoksemi, 390
endotoksemia, 151, 390, 431
HQGRWRNVHPL
endotoksemii, 63, 89, 150, 152, 153
HQGRWRNV\Q
endotoksyny, 48, 246, 319, 325, 380
Engemycyny, 222
enilconazol, 494
enilkonazol, 97, 284, 496
Enrobioflox, 247
enrofloksacyna, 226, 247, 478
HQURIORNVDF\Q
enrofloksacyny, 485
Enroxil, 247
enteritis paratuberculosis, 41
enteroagregacyjne E. coli, 248
Enterobacteriaceae, 84, 389
enteroinwazyjne E. coli, 248
enterokrwotoczne E. coli, 248
enteropatogenne E. coli, 248
enterotestu, 505
enterotoksemia of baby pigs, 258
HQWHURWRNVHPL
enterotoksynami, 89
523
enterotoksyny, 89, 136, 249, 250, 319, 326, 393

Enterotoksyny LT, 249
Enterotoxaemia anaerobica ovis, 115
Enterovirus, 175, 179
enterovirus encephalomyelitis, 179
182
enzootic bovine leukosis, 56
enzootic bronchopneumonia in foals, 313
enzootic hepatitis, 103
enzootic ovine abortion, 124
EnzoRW\F]QDELDDF]NDE\GD
HQ]RRW\F]QH]DSDOHQLHPy]JX
HQ]\PyZK\GUROLW\F]Q\FK
enzymy keratolityczne, 95
EPEC, 248, 392, 393, 395
epidermitis exudativa porcellorum, 256
Epidermophyton, 487
epidermopoeza, 489
epizootic lymphangitis, 281
HSL]RRW\F]QHLZU]RG]LHMFH]DSDOHQLHQDF]\
FKRQQ\FK
283
Equiffa, 300, 306
equine arteritis virus, 289
equine encephalomyelitis, 338, 339
equine herpes virus-3, 285
equine herpesvirus typ 1, 294
equine infectious anemia, 269
equine influenza, 300
equine influenzalike diseases, 308
equine rhinopneumonitis, 294
equine viral arteritis, 289
Equivac RP, 300
eradication, 185
Erlichioza, 407
Erlichioza trombocytarna, 409
erysipelas, 203
erysipelas suis, 203
Erysipelothrix rhusiopathiae, 203
erytromycyna, 217, 388
HU\WURP\F\Q
Escherichia coli, 88, 89, 248, 251, 392
escherichia coli diarrhea, 392
Escherichia coli diarrhea, 88
ETEC, 248, 249, 392, 393, 395
ethambutolu, 485
european bat lyssavirus 1, 362
european bat lyssavirus 2),, 362
exanthema coitale vesiculosum, 65, 285
exanthema coitale vesiculosum s. pustulosum, 65
exudative epidermitis, 256
F
fading kitten syndrome, 422
FAIDS, 443, 447
IDVFLROR]
fatal familial insomnia, 79
FCoV feline coronavirus, 452
FCoV), 385, 453, 466
FCoVs, 452, 462
524
Indeks rzeczowy
FCV (feline calicivirus)., 435

febris catarrhalis et nervosa canum, 351
febris catarrhalis infectiosa canum, 351
febris remittens, 304
FECV, 452, 453, 455, 461, 465, 466, 467
FECV feline enteric coronavirus, 452
feline acquired immunodeficiency syndrom, 443, 447
feline chlamydiosis, 467
feline coronavirus enteritis, 465
feline coronavirus infections, 452
feline coronaviruses, 385, 452
feline haemobartonellosis, 473
feline infectious anemia, 473
feline infectious peritonitis, 452, 453
feline leukemia, 413
feline leukemia virus, 413
feline oncornavirus associated cell membrane antigen, 417
feline panleucopenia virus, 379
feline panleukopenia, 429
feline respiratory disease, 435
feline sponigiform encephalopathy, 79
feline viral neoplasia, 413
Feliserin, 435, 443
FeLV, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 419, 420, 421,
422, 423, 424, 425, 426, 427, 428, 444, 446, 448,
454, 459, 460, 467, 476, 490
FeLV (FeLV related disorders)., 418
fenol, 19, 182, 203
fenolu, 62, 65, 108, 118, 124, 145, 329, 391, 479
fenomenem Straussa, 277
fenylbutazon, 161
IHQ\OHIU\Q441
IHQ\OSURSDQRODPLQ441
Ferrodexem, 228
FFI, 79
FHV-1 (feline herpesvirus 1), 435
fibrynogenu, 324, 460
ILEU\QROL]\Q
fimbrie, 89, 92, 250, 393
fimbrie adhezyjne typu F5, 89
fimbrii adhezyjnych, 91, 248
fimbrii F17, F41 lub CS31, 89
FIP, 452, 453, 454, 455, 456, 457, 458, 459, 460,
461, 462, 463, 464, 465, 466, 467
FIP (feline infectious peritonitis), 452
FIPV, 423, 452, 453, 454, 457, 460, 461, 462, 463,
464, 465, 466
FIV, 443, 444, 445, 446, 448, 449, 450, 451, 454,
459, 467, 490
Flagellata, 72
Flaviviridae, 75, 163, 339
Flavivirus, 145
Flu-3, 201
fluidoterapia, 383, 441
flumechina, 247
FOCMA, 417, 426, 427
foot and mouth disease, 11, 173
Forma cicha, 365
)RUPDV]DRZD
formaldehyd, 429
formaldehydu, 218
formalina, 19, 36, 62, 143, 179, 203, 467
formaliny, 22, 31, 51, 108, 118, 134, 245, 329, 369,
391, 496
formol, 182
IRUP\JX]RZDWHMELDDF]NL
Fort Dodge, 293, 300, 496
fosfataza alkaliczna, 398
FPV, 379, 429, 430, 431, 432
FRV (feline rhinotracheitis virus),, 435
FSE, 79
Fungiderm, 98, 348
Fungidermin, 348
furazolidon, 388, 506
G
gag, pol i env, 413
galaktyna, 28
galantaminy, 356
gammaglobulin, 321, 461, 483
gastrocolitis haemorrhagica necroticans suum, 236
gastrocolitis infectiosa suum, 234
gastroenteritis infectiosa suum, 194
gastromycosis ovis, 122
*EF]DVWDHQFHIDORSDWLDNRWyZ
JHQWDP\F\Q
JHQWDP\F\Q 319, 324, 325, 328, 383, 388,
396
gentamycyny, 324, 373
Giardia, 388, 504
giardiosis, 504
Giardioza, 504
glanders, 274, 349
glikokortykoidy, 356, 373, 410, 425
glikoproteinie gp70, 417
gliosis, 82
Global Rinderpest Eradication Programme, GREP, 24
glomerulonephritis, 270, 271, 320, 422
JOXNR]
JOXNR]XUL
glukozy, 117, 190, 194, 306, 321, 338, 356, 360, 383,
395, 398, 433, 441
JOXWDPLQ
JRZLFE\GD
*RUF]ND'ROLQ\5LIW, 103
JRUF]NDSRSRURGRZD254
*RUF]ND4
JRUF]NDWUDQVSRUWRZD
JRUF]ND]ZDOQLDMFD
gp70, 413, 417, 427
Granulocytopenia, 423
JUDQXORF\WRSHQL
JUDQXORF\WRSHQL
JUDQXORF\WyZ
grudkowe zapalenie jamy gERZHMXE\GD
JUX]HNDJUXOLF]HJR
JUX]HNDPLJUXOLF]\PL
*UXOLFD
*UXOLFDERQVXURZLF]\FK
JUXOLFDE\GD
*UXOLFDE\GD
*UXOLFDFHQWUDOQHJRXNDGXQHUZRZHJR
JUXOLFDJDORSXMFD
JUXOLFa naciekowa, 54
JUXOLFDQDFLHNRZDUR]ODQD
Indeks rzeczowy
JUXOLFDQDMGU]D
JUXOLFDRNUHVXSRSLHUZRWQHJR
*UXOLFDSVyZLNRWyZ
*UXOLFJUXF]RXPOHNRZHJR
JUXOLF\SURVyZNRZHM
Grypa, 199
grypa koni, 300
JU\SDNRWyZ, 435
*U\SDZL, 199
Gryzeofulwina, 495
gryzeofulwiny, 495
*U]\ELFDJERNDVWUXSLDVWD
*U]\ELFDVNyUQDE\GD
*U]\ELFDVNyUQDNRQL
JU]\ELFHQDU]GRZH
GSS, 79
JX]yZJUXOLF]\FK
H
H. farciminosum, 281, 282, 283
H. felis, 473, 474, 475, 476, 477, 478
Haemobartonella felis, 421, 460, 473
haemobartonellosis felis, 473
Haemophilus agni, 117, 153
Haemophilus parasuis, 233
haemorrhagic septicaemia, 61
haemorrhagic septicaemia of bovines, 61
Halamid, 163, 175, 197, 215
Halamidu, 257
haptoglobiny, 461
hardio, 396
hardjo-bovis, 40
hardpad disease, 353
HC, 93
HCV 229E, 452, 465
hemaglutynacja, 440
KHPDJOXW\QDFMLSRUHGQLHM
hemaglutynina (H), 301
hemaglutyniny, 199, 301
hematokrytu, 376, 420, 425, 474, 475, 477, 478
hematopoezy pozaszpikowej, 421, 477
KHPREDUWRQHOR]
KHPRJORELQXUL
hemoglobinurii, 39
KHPROLW\F]QHJR]HVSRXPRF]QLFRZHJR
Hemolizyna, 235
KHPROL]\Q
hemolizyny, 90, 92, 229, 231, 235
heparyny, 212, 400
hepatitis contagiosa canis, 357
hepatitis infectiosa necrotica, 118
Herpesviridae, 65, 66, 182, 374, 435
Herpesviri-dae, 65
Herpesvirus canis, 374, 377
+HUSHVZLUR]DSVyZ, 374
KHUSHVZLUXVE\GDW\S
KHUSHVZLUXVE\GDW\S
KHUSHVZLUXVNRWyZW\S, 435, 468
+HUSHVZLUXVSVyZ
herpeswirusy, 313, 314, 371, 423, 470
hipoalbuminemia, 460
525
hipoglikemii, 202, 254, 359, 360, 380, 381, 383

hipokalcemii, 117
hipokaliemii, 380
KLSRPDJQH]HPL
hipomagnezemii, 117
KLSRWHUPL
hipotermii, 90, 422
Histoplasma farciminosum, 281, 284
HIV 1, 159
Hoechst Vet, 300
Hp, 233
human immunodeficiency virus 1, 159
Humobentofet, 239, 255
HUS, 93
hybrydyzacja, 15, 40, 70
hybrydyzacja molekularna, 492
hybrydyzacji, 40, 91, 368
hybrydyzacji molekularnej, 485
hydatidosis, 514
hydrocodone, 373
Hydrocortisonum aceticum, 253
Hydrodiar, 194, 250
Hylochoerus meinertzhageni, 163
I
IBP, 65
IBR, 65, 66, 67, 68, 69
IBR/IPV), 65, 67
LGLRSDW\F]QHJR]DSDOHQLDZWURE\
idoksurydyny, 441
IF, 169, 266, 367, 413, 424, 440, 462
IFT, 49
IgG, 13, 92, 114, 317, 409, 471, 503
IgM, 13, 59, 146, 213, 355, 382, 403, 471, 503
ileitis, 242
Imequyl, 247
imidazolowe, 494
imidocarb dipropionate, 410
Imizol, 410
LPPXQRG\IX]MDZHOX
immunoelektronomikroskopia, 70
immunofluorescencja, 22, 424, 440
immunofluorescencji, 23, 28, 31, 39, 40, 49, 70, 78,
103, 104, 107, 108, 109, 125, 132, 134, 144, 221,
273, 292, 299, 305, 337, 344, 355, 360, 367, 368,
378, 382, 386, 399, 405, 409, 410, 432, 448, 462,
471, 503, 514, 515
LPPXQRIOXRUHVFHQFMLSRUHGQiej, 503, 514
LPPXQRSHURNV\GD]RZ
immunoperoksydzowym, 70
immunosupresja, 423
Immunosupresja, 447
LPPXQRVXSUHVM
LPPXQRVXSUHVM
immunosupresji, 338, 352, 390, 418, 422, 424, 438,
439, 440, 444, 446, 450, 461, 482
LPPXQRWHUDSL
LPPXQRWROHUDQFM
in situ, 15
Indiana, 177, 267
infectious abortion, 43
infectious bovine rhinotracheitis, 65
infectious canine hepatitis, 357
526
Indeks rzeczowy
infectious jaundice, 396

infectious necrotic hepatitis, 118
infectious pustular balanoposthitis, 65
infectious pustular vulvovaginitis, 65
influenza equorum, 300
Influenza koni, 300, 306
LQIOXHQ]
314
Influtet, 306
interleukiny-1, 405
interstitial keratitis, 438
LQW\PLQ
inwazje SDVR\WyZ]HZQWU]Q\FK
IPB, 65
IPV, 65, 66, 67, 68
IS 1081, 55
IS 986, 55
ISCOM, 451
Isospora, 388, 502
itrakonazolu, 495
Ixodes ricinus, 145, 404, 407
L]RODFMLZKRGRZOLNRPyUHN
izoniazyd, 56, 485
izoniazydu, 485
J
-DSRVNLH]DSDOHQLHPy]JXNRQL 344
MHOLWRZSRVWDURGRNRNR]\
johne's disease, 41
joniny, 43
K
K88, 248
NDOLFLZLUXVNRWyZ, 435, 468
Kampylobakterioza, 127, 129, 387, 389
Kampylobakterioza owiec, 127
NDQDP\F\Q
NDQG\GR]
NDWDUNRWyZ435, 439
.DWDUNRWyZ435
kennel cough, 371, 435
keratoconjunctivitis, 297
ketoconazol, 494
ketokonazolu, 495
NHWR]
Klebsiella, 254
NOLQGDP\F\Q
NOLQGDP\F\Q
Klostridia, 122
klotrimazol, 97
KN-10, 218
kodeiny, 373
kofeiny, 117
NRNF\GLR]
Kolibakterioza, 88, 89, 90, 248, 392
kolicyny V, 90, 92
NRPyUHNSOD]PDW\F]Q\FK
NRPyUNLHOD]RQRQH
NRPSOHNVyZLPPXQRORJLF]Q\FK
446, 455, 461, 463
Koronawiroza, 385
koronawirus, 197, 423
.RURQDZLUXVSXFQ\ZL
NRURQDZLUXVSVyZ
koronawirXVDPLNRWyZ
.RURQDZLUXVRZH]DSDOHQLHRGNDLMHOLWZL
koronawirusy, 90, 375, 388, 452, 464
NRUW\NRLGyZ
kreatynina, 398
kreolina, 215
NUyOLF]HRF]\
krwawa biegunka, 34, 63, 86, 102, 109, 382, 386
krwiomocz, 109, 408, 482
NUZRWRF]QH]DSDOHQLHRGNDLMHOLW
krwotocznego zapalenia jelita grubego, 93
krwotoczno-PDUWZLFRZH]DSDOHQLHRGNDL
RNUQLF\
Kryptosporydioza, 505
.VLJRVXV], 18, 19, 24
NVLJRVXV]X 25, 32, 101,
102
kulawizna, 13, 59, 77, 205, 268, 366, 439
Kuru, 79
kwas acetylosalicylowy, 161
kwasem mlekowym, 237
kwasicy metabolicznej, 380, 395
kwasu acetylosalicylowego, 153
kwasu fumarowego, 250, 253
kwasu mikolowego, 479
kwasu mlekowego, 250, 253, 328
kwasu nadoctowego, 218
NZDQDIRVIDWD]D
NZDQHK\GUROD]\
NZDQHMDJOXW\QDFMLS\WRZHM
L
L. canicola, 210, 396, 397, 398, 400
L. grippotyphosa, 38, 210, 396, 398, 400
L. hardjo, 38, 39, 400
L. icterohaemorrhagiae, 210, 396, 397, 400
L. monocytogenes, 141, 142, 216, 217
L. pomona, 39, 396, 398, 400
L. sejroe, 210
L. tarassovi, 210
Lactobacillus, 203
Lagos, 362
ODNWXOR]
Lamblia intestinalis, 504
lampa Wooda, 492
large form Hflg, 474
ODUZWJRU\MFyZ
ODVHF]NDZJOLND 32
ODVHF]NLWFD
ODVHF]NLZJOLND
L-DVSDUDJLQD]
ODWHQWQLH]DNDRQH
Lawsonia intracellularis, 243, 245
Lentivirinae, 154, 159, 161, 269, 443
OHQWLZLUXVyZ
lentiwirusy, 444, 446, 448
leptospir, 38, 39, 40, 41, 210, 211, 212, 215, 396,
397, 399, 400, 405
Leptospira, 38, 40, 211
Leptospira hardjo
Indeks rzeczowy
hardjo, 38
Leptospira interrogans, 210, 396
Leptospira pomona, 38, 210
leptospirosis, 38, 210, 396, 411
Leptospiroza, 38, 40, 210, 213, 396
/HSWRVSLUR]DE\GD0
OHSWRVSLUR]
leptospirozy, 39, 40, 210, 211, 212, 213, 214, 215,
216, 274, 293, 396, 397, 398, 399, 400, 401
leptospiry, 38, 41, 210, 211, 214, 273, 356, 397
leucosis felis, 413
OHXNHPLF]QHMIRUP\ELDDF]NL
OHXNRF\WR]21, 398, 440, 460, 483
Leukopenia, 430, 432, 445
OHXNRSHQL
427, 432, 446
leukopenii, 357, 359, 386, 421
OHXNRWRNV\Q
Levamisolu, 228
lewamizol, 426, 518
Licno-spectinu, 241
limfadenopatia, 404, 423, 446
OLPIREODVWyZ, 420, 426
limfocytach, 31, 58, 419, 445, 448
limfocytach T, 419, 445
OLPIRF\WR]
OLPIRF\WR]
OLPIRF\WyZ
344, 355, 394, 415, 418, 419, 420, 422, 423, 445,
450, 458, 459, 460
OLPIRF\WyZ%
limfoF\WyZ7
limfocyty, 57, 58, 59, 82, 200, 287, 307, 340, 417,
422, 456, 459
limfopenia, 304, 352, 382, 440
OLPIRSHQL
limfosarkomy, 56, 59, 60
lincospectin, 226
Linco-spectin, 237, 240, 241, 242
linkomycyna, 206, 237, 242
Linkomycyna, 395
OLQNRP\F\Q
linkomycyny, 50
lipopolisacharydowy, 405
lipopolisacharydy, 229, 380
lipopolisacharydy bakteryjne, 426
Listeria monocytogenes, 139, 216
OLVWHULROL]\Q
OLVWHULROL]\Q2
listeriosis, 139, 216
listeriosis ovium, 139
Listeriovac, 142
Listerioza, 139, 216, 217
OLVWHULR]
lizol, 134, 182
lizolu, 295, 299, 315, 349
louping ill, 145
LSD, 28, 29, 31, 32
LT, 89, 249, 250, 393
ludzkim wirusem niedoboru immunologicznego,
159
lumpy skin disease, 28
Lydium, 250, 256, 299, 306, 310, 314, 324
lyme borreliosis, 404
527
Lymnaea spp, 119

lymphangitis epizootica, 281
lymphangitis ulcerosa, 284
Lysoformin 3000, 98
lyssa, 362
Lyssavirus, 362
DFXFKRZHMUHDNFMLSROLPHU\]DFML
XJVRGRZ\ 467
M
M. avium, 218, 479
M. avium-intracellulare complex (MAC)., 479
M. bovis, 479, 480, 481, 482, 483, 484, 485, 486
M. canis, 346, 487, 488, 490, 491, 492, 495, 497
M. fortuitum, 479
M. fulvum, 488
M. gypseum, 94, 487, 488, 491
M. hyopneumoniae, 220
M. kansasi, 479
M. lepraemurium, 479
M. persicolor, 488
M. smegmatis, 479
M. tuberculosis, 479, 480, 485, 486
M. tuberculosis-M. bovis, 479, 486
Macchiavello, 470
Madin-Darby bovine kidney, 70
PDNURF\WyZ
makrofagach, 31, 139, 154, 202, 290, 448, 451, 453,
466, 470
makrofagi, 287, 375, 417, 422, 456, 459
PDNURIDJyZ
355, 372, 445, 455, 458, 460, 475, 483, 486
PDNURNRQLGLyZ
makrolidy, 245
0DOHLQL]DFMDSRGVNyUQD
0DOHLQL]DFMDVSRMyZNRZD
0DOHLQL]DFMDUyGVNyUQR-powiekowa, 278
maleiny PPD, 278
malignant oedema, 120
malleus, 274
PDRPy]JRZLH
PDRS\WNRZHMSODPLF\]DNU]HSRZHM
mannitol, 400
Mastigiophora, 72
mastitis, 150, 254, 268
PD)XQJLGHUP
PDWHWUDF\NOLQRZD441, 471
McCoy, 124, 470
MDBK, 70
mebendazol, 518
PHJDNDULRF\WyZ
PHJDORF\WyZ
PHOLRLGR]
membrana nicticans, 462
Meningoencephalitis, 68
meningo-encephalomyelitis enzootica equorum, 334
Merial, 300
metioniny, 390
metoclopramid, 384
metoda immunoenzymatyczna, 60
528
metoda Ziehl-Neelsena, 484
0HWRGIORWDFML
PHWRG*LHPV\
0HWRG*UDPD
PHWRGK\EU\G\]DFML
PHWRGLPPXQIOXRUHVFHQF\MQ
PHWRG=LHKO-Neelsena, 43, 506
metoklopramid, 434
metotreksat, 425
metritis, 254, 286
metritis contagiosa equorum, 286
metronidazol, 388, 505
MEV, 379
Microsporum, 94, 97, 346, 487
Microsporum canis, 94, 97, 487
miejsca integracji prowirusa, 59
PLHOREODVWyZ
PLHORF\WyZ
PLVDNOLPIDW\F]Q\
PLVDNDOLPIDW\F]QHJR
PLVDNLOLPIDW\F]QH8, 447
PLVDNyZOLPIDW\F]Q\FK
mikonazol, 494
mikoplazm, 26, 27, 28, 220, 221, 435
mikoplazmami, 161, 222, 473
0LNRSOD]PRZH]DSDOHQLHSXF
Mikoplazmy, 220, 371
mikroftalmia, 77
mink enteritis virus, 379
minocyklina, 404
Mizodin, 356
MMA, 188, 254, 255, 256
MmmSC, 26, 27, 28
mocznica, 397, 422
mocznicy, 297, 394
mocznik, 222, 398
Mokola, 362
monocytach, 139, 154, 202, 448, 451
PRQRF\WyZ
monocyty, 340, 422, 490, 499
Mononegavirales, 18
PRUELOLZLUXVyZ
Morbillivirus, 18, 101, 351
morbilliwirus, 18
morbus Aujeszky, 182
morbus oedematosus, 251
morbus vesicularis suum, 175
mouse isolation test, 367
MPS, 220, 221, 222
mucosal disease, 23, 75
mumifikacji, 76, 125
Mycelium hyopneumoniae, 233
mycetoma, 490
Mycobacteriaceae, 478
Mycobacterium, 41, 42, 43, 50, 54, 55, 56, 217, 478
Mycobacterium avium, 50, 217
Mycobacterium bovis, 50, 54, 55, 56
Mycobacterium paratuberculosis, 41, 42, 43
Mycophyt, 98, 349
Mycoplasma cyanos, 371
Mycoplasma hyopneumoniae, 220
Mycoplasma mycoides, 26
mycoplasmal pneumonia of swine, 219
Mycowet S\Q
Indeks rzeczowy
myelofibrosis, 420
mykoplazmy, 371
N
QDGZUDOLZRFLW\SX,,
QDGZUDOLZRFLW\SXSyQHJR
QDGZUDOLZRQDZLDWR
nadzorowi immunologicznemu, 416
QDGHUNL 21, 69, 77, 109, 111, 112, 141,
265, 286
QDWDP\F\Q
Neocolipor, 250
Neomycyna, 395
QHRP\F\Q
neuraminidaza (N)., 301
QHXUDPLQLGD]
neuraminidazy, 199, 301
neutrofile, 114, 340, 372, 422, 490, 499
QHXWURILOL
QHXWURSHQL
New Jersey, 177, 267
new variant of Creutzfeldt-Jakob Disease, 84
QLHGREDUZOLZRFL
niedoboru immunologicznego, 438, 443, 444, 445,
447, 448, 449, 451, 467, 478, 490
QLHGRERUXLPPXQRORJLF]QHJRNRWyZ443
QLHGREyUPLHG]L
QLHGREyUwapnia, 147
QLHGRNUZLVWRFL
QLHGRNUZLVWR
476, 483
QLHGRNUZLVWR]DNDQD
QLHGRUR]ZyMPyGNX
QLHGRUR]ZyMSXF
QLHGRUR]ZyMV]SLNXNRVWQHJR
QLHNU]HSQFDODNRZDWDNUHZ
QLHSHQDPLHOLQL]DFMDZyNLHQQHUZRZ\FKUG]HQLD
NUJRZHJR
QLHSRGQR
Niesztowica, 110
NIFT, 169
niklozamid, 509, 510, 512, 513
Nivalin, 356
QRUDGUHQDOLQ
norfloksacyna, 247
Nortril, 247
Nosacizna, 274, 280
QRVDFL]QDDIU\NDVNa, 281
nosicielstwa immunologicznego, 457
QRVyZND
1RVyZNDSVyZ, 351
QRVyZNL
QRVyZNLIRN
QRVyZNLSVyZ
nowa forma choroby Creutzfeldta-Jakoba, 84
QRZ\FKSRGW\SyZ
NPLA, 169
O
O138, 252
O139, 252
O141, 252
Indeks rzeczowy
OA, 208, 403
OAG, 46
OAM, 213
REU]NNUWDQL
REU]NOHG]LRQ\
2EU]N]ROLZ\
REU]NXMGHULQDMGU]\
REXPDUFLDSRGX
odczyn aglutynacji, 36, 208, 212, 213, 231, 327, 403
odczyn antyglobulinowy Coombsa, 46
odczyn hemaglutynacji, 213, 484
odczyn hemaglutynacji biernej, 213
odczyn precypitacji Ascoliego, 36
RGF]\QSUHF\SLWDFMLZHOXDJDURZ\P
odczyn z 2-merkaptoetanolem, 46
RGF]\QHPDJOXW\QDFMLEH]SRUHGQLHM
odczynem barwnym Sabina-Feldmana, 503
RGF]\QLHZL]DQLDGRSHQLDF]D
ODE, 354
RGSRUQRFLNRPyUNRZHM
RGU\F]RZLHND
RGZURWQWUDQVNU\SWD]
RGZURWQWUDQVNU\SWD]57
odwrotnej transkryptazy, 57, 449
oedema disease, 251
oedema malignum, 120
ogniska pierwotnego, 52, 482, 483
OHB, 213
OKAP, 46, 47, 208, 403
oksazepam, 441
oksytetracyklina, 153
RNV\WHWUDF\NOLQ
oksytetracykliny, 129, 239
old dog encephalitis, 354
old-dog encefalitis, ODE, 354
OME, 46
Oncornavirinae, 413
ondansetron, 384
RQNRJHQyZ
onkornawirus typu C, 56
Onkosfery, 515
Oocysta, 499
Opisthorchis felineus, 508
opisthorchosis, 508
opisthotonus, 140
Opistorchoza, 508
RSyQLHQLHZ]URVWXLUR]ZRMX
RSyQLRQ\UR]ZyMNRFL
Orbivirus, 105, 263
orgoteiny, 441
ornidazol, 505
orozomukoidu, 461
Orthomyxoviridae, 301
Orvac, 206
2VSDRZLHFLNy]
RVS
RVSNRQL
RVSXE\GD
osteochondroma, 422
osteodystrophia, 224
osteogeneza, 223
ostre zapalenie macicy, 45
RVWUHMJUXOLF\SURVyZNRZHM
otoczek, 32, 35, 417
529
RWUWE\GD
2WUWNRQL
overeating disease, 115
ovine genital campylobacteriosis, 127
OWD, 13, 15, 23, 46, 47, 132, 174, 177, 208, 263,
266, 268, 273, 277, 278, 280, 337, 344, 346, 440,
484
P
P. haemolytica, 150, 151
P. multocida, 62, 63, 225
p15e, 413
p15E, 418, 422, 428
p27, 413, 424, 428
SDHF]HNEUXFHOD
Pan African Rinderpest Campaign, 24
pancytopenia, 448
Panleukopenia, 428, 429
panleukopenia felis, 429
3DQOHXNRSHQLDNRWyZ428
panleukopenia like syndrom, 421
Parainfluenza koni, 311
Paramyxoviridae, 18, 101, 309, 351
Paramyxovirinae, 18
paraplegia enzootica, 148
parapokswirusa, 31
Parapoxvirus, 110
3DUDV]HOHVWQLFDWUDZLHFDRZLHF
Paratuberkuloza, 41, 42, 43
paratyphoid fever, salmonellosis, 84
Parvoruvax, 192, 206
parvoviral infection, 379
Parvoviridae, 429
Parwowiroza, 379
SDUZRZLUR]
3DUZRZLUXVSVyZ
SDUZRZLUXVZL
parwowirusy, 356, 375, 388, 430
SDVDRZDOQ\FKWUDQVPLV\MQ\FKHQFHIDORSDWLL
SDVR\WQLF]HVFKRU]HQLDSXF
3DVR\WQLF]H]DSDOHQLDSXF
pasterele, 101, 151, 167, 200
Pastereloza, 150, 151
SDVWHUHOR]
Pasteurella, 62, 68, 150, 151, 188, 199, 206, 223, 225,
226, 230, 313, 435
Pasteurella multocida, 62, 150, 188, 199, 206, 223, 225,
226, 230
pasteurellosis, 61, 150
pasteurellosis bovum, 61
patogennej egzotoksyny, 232
PCR, 15, 23, 36, 43, 46, 49, 55, 60, 61, 70, 78, 91,
169, 173, 174, 177, 178, 196, 202, 221, 242, 245,
292, 293, 299, 305, 337, 355, 368, 382, 387, 399,
405, 409, 410, 462, 477, 484, 492
PCV, 202, 203
PED, 197, 198
PED CV777, 197
PEDV, 197
penicylina, 36, 141, 153, 206, 234, 257, 306, 310,
401
Penicylina, 400
530
Indeks rzeczowy
SHQLF\OLQ
318, 324, 333, 388
penicyliny, 28, 37, 40, 50, 115, 117, 119, 121, 122,
123, 129, 215, 228, 231, 260, 333, 471
peritonitis infectiosa felis, 453
perlica, 54
SHURNV\GD]RZ
persistent infections, 436, 448
Pervac, 118
peste de petits ruminants, 19
Peste des petits ruminants, 101
peste-des-petite ruminant, 23
pestis africana suum, 169
pestis bovum, 18
pestis equorum, 263
pestis suum, 163
Pestivirus, 75, 163
3FKHU]H
SFKHU]\NRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMVURPXL
pochwy, 65, 68
SFKHU]\NRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHMVURPXL
SRFKZ\XNUyZ
SFKHU]\NRwe zapalenie jamy ustnej, 178
268
Phacochoerus africanus, 163
phenobarbital, 356
Phlebovirus, 103
Picornaviridae, 11, 173, 175, 179, 308
Pikornawiroza koni, 309
SLNRUQDZLUXV\NRVNLH serotypy 1, 2 i 3 (eguine
picornavirus 1, 2, 3),, 309
SLNRUQDZLUXV\NRVNLH typy 1, 2 i 3, 308, 313
pink eye disease, 291
pirantel, 518
pirazynamidem, 485
Pleocytoza, 460
pleuropneumonia, 26, 228
Pleuropneumonia, 228
pleuropneumonia contagiosa bovum, 26
pleuropneumonii, 229, 230, 231, 232, 233, 246
Pleurovac O, 231
SXFQIRUPZJOLND
S\Q)XQJLGHUP
S\Q5LQJHUD
S\QZLHORHOHNWUROLWRZ\L]RWRQLF]Q\433
S\QXQDZDGQLDMFHJR
S\QX5LQJHUD
Pneumabort K, 300
pneumonia interstitialis progressiva, 153
pneumoparatyfus, 247
pneumorikettsiosis, 133
SQHXPRWURSRZ\ZLUXVJU\S\ZLW\SX$
podchloryn sodowy, 444, 479, 496
podchloryn sodu, 75, 134, 358, 379, 429
podchlorynu sodowego, 452, 496
SRGRHVWDH/|ZHQVWHLQD-Jensena, 484
SRGRHVWDH6DERXURXGD
SRGVNyUQHURSQLH
podtyp 2b, 65
podtypy 1 i 2a, 65
Pokswirus, 31
pokswirus owiec, 31, 32
SROLFKURPDWRILOL
SROLP\NV\Q%
polioencephalomyelitis non purulenta infectiosa, 142
polisacharydy otoczkowe, 229
Polisacharydy otoczkowe, 151
Pollena JK, 98
Pollena Jod K)., 349
polymerase chain reaction, 46, 78, 387
Polymerase Chain Reaction, 36
SRPRUXPD\FKSU]HXZDF]\
SRPyUE\GD
3RPyUNODV\F]Q\ZL
SRPyUPD\FKSU]HXZDF]\
3RPyUPD\FKSU]HXZDF]\, 101, 103
Porcilis AR-T, 225
Porcilis Ery, 192, 206
Porcilis Ery + Parvo, 206
Porcilis Porcoli, 250
Porcilis PRRS, 190
porcine circovirus, 202
porcine epidemic diarrhoea, 197
porcine parvovirus infection, 190
porcine proliferative enteritis, 242
porcine reproductive and respiratory syndrome, 187
porcine respiratory coronavirus, 201
Porcine Respiratory Coronavirus, 194
Poricilis App, 231
porodami przedwczesnymi, 39
poronienia, 30, 44, 45, 47, 48, 65, 68, 69, 70, 71, 76,
84, 131, 184, 189, 209, 210, 272, 415, 418, 422
SRURQLHQLDSFKHU]\NRZH]DSDOHQLHERQ\OX]RZHM
SUFLDLQDSOHWNDXEXKDMyZ
poronieniami, 38, 39, 48, 71, 130, 134, 402
poronienie, 21, 44, 63, 68, 73, 128, 233, 501
3RVRF]QLFDNUZRWRF]QDE\GD
SRVRF]QLF34, 117, 151, 153, 380, 392, 432
posocznicy, 32, 35, 37, 61, 62, 63, 84, 85, 88, 89, 90,
138, 141, 142, 150, 163, 166, 203, 207, 226, 229,
232, 233, 235, 245, 246, 257, 263, 319, 320, 323,
325, 326, 391, 392, 393, 416, 417, 491
post weaning multisystemic wasting syndrom, 202
postaci larwalnych glisty psiej lub kociej, 519
SRVWDFLSLF]NRZHMOXESRUDHQQHM
SRVWDFLUHGQLHM
3RVWDFLND
SRVWDGURGRZDW
SRVWDJERN VWUXSLDVW
3RVWDOHNND
3RVWDDJRGQD
SRVWD0 mycelial phase, 281
PRVWDRVWUD SXFQD
3RVWDSFKHU]\NRZDWD
SRVWDSFKHU]\NRZDWOXERSU\V]F]NRZDW
3RVWDSRGRVWUD REU]NRZDOXEVHUFRZD
3RVWDSRURQQDOXEVXENOLQLF]QD
SRVWDSRZLHU]FKRZQ VWU]\JF
SRVWDUR]VLDQDGUREQRJX]NRZDOXEJX]owata, 276
3RVWDVWDZRZD
SRVWDVWU]\JFDSRZLHU]FKRZQD
SRVWDXUHPLF]QD
SRVWDyWDF]NRZD
SRVWSRZH]DSDOHQLHSXF
Potamochoerus porus, 163
SRZLNV]HQLHZ]yZFKRQQ\FK
227, 247, 402, 403, 446, 482, 483, 501, 502
Indeks rzeczowy
SRZWDU]DMF\FKVLLQVHUFML
powtarzanie rui, 45, 68
Poxviridae, 28, 108, 110, 435
PPE, 242, 243, 244, 245
PPR, 23
PPV, 190, 191, 192
prazikwantel, 508, 509, 510, 512, 513, 514
SUWHNE\GOF\
3UWHN-RKQHJR
SUWHNOXG]NL
prWHNSWDVL
SUWNLNZDVRRSRUQH
SUWNLHPJUXOLF\
SUWNLHPZLHORSRVWDFLRZ\P
SUWNyZ
480, 481, 483, 484, 486
PRCV, 195, 196, 201, 202, 452
prednisolon, 425
Prednisolon, 374
prednisolonu, 426
prednizolonu, 463
preparaty nitroimidazolowe, 504, 505
primidon, 356
prion protein, 148
priony, 79, 148
program JP-15, 24
progressive pneumonia, 153
prolaktyny, 254
SURPLHORF\WyZ
prostaglandyn, 184
prowirusa, 59, 154, 159
prowirusowe DNA w leukocytach, 60
Prowirusowy DNA, 57
SUyEDSLHUFLHQLRZD]POHNLHP
PrP, 148
PRRS, 187, 188, 189, 190
PRRSV, 187, 190, 227
Pryszczyca, 11, 12, 16, 23, 173, 175
SU\V]F]\F
SU]HFLZFLDPRQRNORQDOQ\FK]QDNRZDQ\FK
LPPXQRSHURNV\GD]
przHFLZFLDD,J0
przekrwienia obocznego, 211, 275
przerostowe zapalenie jelit, 42
przetrwalniki, 33, 328
SU]HZOHNDJUXOLFDQDU]GRZD
SU]HZOHNHMOLPIRF\WR]\
przywra, 508
Pseudocysty, 499
Pseudomonas aeruginosa, 283, 296, 313
Pseudomonas mallei, 274
pseudomycetoma, 490
ptasiej tuberkuliny PPD, 43
Pulpy kidney disease, 115
pustular dermatitis, 110
Q
Q-fever, 133
QuinAbic, 247
R
rabies, 99, 362, 368
531
Ranitidine, 384
rapid fluorescent focus inhibition test, 368
rapid rabies enzyme immuno diagnosis, 368
RBPT, 46
5HDNFMDDFXFKRZHMSROLPHU\]DFML
UHDNFMDSROLPHU\]DFMLDFXFKRZHM
reakcje alergiczne, 106, 356
UHDNFMLSROLPHU\]DFMLDFXFKRZHM
recombinant granulocyte colony stimulating factor, 384
UHNRPELQRZDQHJRELDND3
Reoviridae, 105, 263, 308, 386
Reowiroza koni, 310
reowirusy, 306, 308, 310, 311, 313, 314, 435
Reowirusy, 371
UHRZLUXV\VVDNyZ typy 1, 2 i 3, 308, 313
UHRZLUXV\VVDNyZW\S\L
Resequin F Konz, 315
Resequin Fkonz. (firmy Behringwerke),, 311
Resequin Plus, 300
Respisure, 221
restitutio ad integrum, 111, 377
UHWLNXORF\WR]
Retrovir, 463
Retroviridae, 56, 159, 269, 413, 443
retrowirusa, 61, 157, 444
rezonansie magnetycznym, 515, 516
RFFIT, 367
Rhabdoviridae, 177, 267, 362
Rhiniffa T, 225
rhinitis atrophicum suum, 223
rhinopneumonitis equorum, 293, 294, 305
Rhinovac-P, 225
Rhipicephalus sanguineus, 407
rhodococcosis equorum, 322
Rhodococcus equi, 296, 298, 304, 313, 322, 323, 324
rhodococcus equi infection, 322
Rickettsiaceae, 133, 407
Rickettsiales, 473
rifampicyny, 485
Rift Valley fever, 103
riketsja, 133, 473
ringworm, 346, 487
ringworm of horses, 346
5RGRNRNR]DUHELW
URG]HQLHPVDER\ZRWQ\FKFLHOW
ronienia, 103, 104, 124, 125, 126, 128, 129, 131,
132, 134, 135, 136, 137, 139, 140, 182, 188, 203,
207, 288, 289, 291, 293, 294, 295, 296, 297, 299,
306, 325, 344, 350, 390, 401, 402, 430, 502
Ronienia, 39, 139, 141, 184, 291
ronienie, 124, 125, 126, 211, 291, 294, 502
Ronienie, 124, 136, 296
ronieniu, 124, 127, 128, 130, 131, 137, 295, 296,
297, 325, 402, 403
URSQLHUG]HQLDNUJRZHJR
ropomaciczem, 71, 74
rose bengal plate agglutination test, 46
Rosyjskie wiosenno-OHWQLH]DSDOHQLHPy]JXNRQL
345
Rotavac-S, 194
rotavirus infection, 192
Rotawiroza, 386
URWDZLUXVZL
rotawirusy, 193, 386
532
Indeks rzeczowy
UR]PLNDQLHPy]JX
187
5R]URVWNRPyUHNPLD]JLELDHMOHG]LRQ\
Rozrostowe zapalenie jelit, 242
UR]VLDQHZHZQWU]QDF]\QLRZHNU]HSQLFLHNUZL
358
UR]WZyU5LQJHUD433
5y\FD, 203, 207
RREID, 368
ruEDUWKVGLVHDVH, 357
Ruvax, 206
rybawiryna, 441, 463
U]VLVWHNE\GOF\
S
S paratyphi A i C, 138
S. abortus equi, 138
S. abortus ovis, 135, 138
S. abortusequi, 325, 326, 327, 328
S. agona, 84, 325
S. cholerae suis, 138
S. choleraesuis, 246, 247
S. derby, 84
S. dublin, 84, 85, 86, 129, 138
S. enteritidis, 86, 325, 326
S. equi, 304, 315, 316, 317, 318
S. equi (70927, 318
S. hyodysenteriae, 235
S. intermedius, 235
S. krefeld, 325
S. newport, 84, 325
S. oranienburg, 84
S. pneumoniae, 313
S. typhi, 138, 392
S. typhimurium, 84, 86, 138, 245, 325, 326, 389
S. typhisuis, 247
S. virchov, 84
SAF, 82
Salmonella, 84, 85, 87, 88, 91, 135, 245, 248, 299,
325, 380, 382, 389, 390
salmonella abortion in sheep, 135
Salmonella enteritidis, 84
salmonella foal infection, 325
Salmonella typhimurium, 84
salmonelle, 84, 85, 87, 136, 245, 247, 326, 388, 391,
392, 396
Salmonelle, 84, 87, 135, 136, 137, 138, 246, 328,
389
salmonellosis, 84, 135, 245, 325, 389
Salmonelloza, 88, 135, 245, 247, 325, 327, 389
salmonellozy, 86, 88, 137, 138, 245, 246, 247, 248,
293, 327, 328, 432
VDSURQR]
sarcocystiosis, 506
Sarcocystis bovihominis, 506
Sarcocystis spp, 506
Sarcocystis suihominis, 506
Sarkocystoza, 506
sarkosporydioza, 506
scrapie, 81, 82, 148
Scrapie, 79, 149
scrapie associated fibrils, 82
Scrapie incubation period, 149

screening, 46
VHQV\ELOL]DFM
septicaemia haemorrhagica bovum, 61
Serocat, 435, 443
serogrup, 38
serologicznej identyfikacji, 70
seroneutralizacja, 177, 440
seroneutralizacji, 15, 23, 31, 70, 71, 104, 105, 107,
109, 146, 169, 174, 182, 185, 292, 293, 299, 309,
339, 341, 382, 385
serowar, 84
serowary, 84, 210
Serpulina hyodysenterie, 234
Sheep pox and goat pox, 108
sheep pulmonary adenomatosis, 156
shiga, 89, 90, 91, 93, 251, 326, 393
Shigella, 251, 319, 396
Shigella dysenteriae, 251
Shigella equi, 319
shipping fever, 62
SI, 199, 410
Sip, 149
VNSHRZRVLHQLH
VNSRPRF]X
sleepy foal disease, 319
slov virus, 335
slow virus, 443
SLT, 251
VRQLRZDWR
VRQLRZDWRNRF]\Q
small form Hfsm, 473
SNT, 15, 71
soli glauberskiej, 255
Soluvit AD3EC),, 314
sond molekularnych, 70, 479
sondy molekularne DNA, 43
sore mouth, 110
spektinomycyny, 50
spiramycyna, 503
spirochaetal diarrhoea, 241
Spirochetaceae, 404
Spirochetoza, 241
spirochety, 38
splenic fever, 32
splenomegalia, 406, 420, 476
VSOHQRPHJDOL
ST, 89, 249, 393
Stalosan, 222, 248
Stalosan F, 222, 248
Stalosanu F, 240
Staloson F, 237
Staphylococcus, 254, 256, 283
status spongiosus, 82
STEC, 93
Steridial W,, 218
stomatitis vesicularis, 177, 267
strangles, 315
stratum corneum, 489
streptococcal infection, 226
streptococcosis, 226
Streptococcus equi, 296, 315
Streptococcus suis, 188, 226
Streptococcus zooepidemicus, 283, 284, 296, 304, 313
Indeks rzeczowy
Streptokokoza, 226
streptomycyna, 36, 206, 214, 247, 321, 401
VWUHSWRP\F\Q
404
VWUHSWRP\F\Q
streptomycyny, 40, 50, 215, 400, 485
Stresnilu, 253
Strongyloides westeri, 313
stulejka, 69
stuttgart disease, 396
sublimat, 62, 203
subspecies mycoides SC, 26
Suibicol, 253
Suifferovitem, 228
Suiglobin, 190, 256
VXOIDGLD]\Q
VXOIDGLD]\Q
VXOIDGLPHWRNV\Q
sulfadimidyny, 117
VXOIDGRNV\Q
sulfonamidy, 92, 253, 319, 324, 396, 471
VXUIDNWDQWSXFQ\
6XURZLFDSU]HFLZZJOLNRZD
Sus scrofa domestica, 163
Sus scrofa ferus, 163
Suvaxyn, 201
SVD, 175, 176, 177
swine dysentery, 234
swine influenza, 199
swine vesicular disease, 175
syderocytami, 270
Syndrom Gerstmanna-Strausslera-Scheinkera, 79
systemu klasyfikacji Namioka-Carter i CarterHeddleston, 62
szczep atenuowany Stern B lub 34F2, 37
szczep RBOK, 24
szczepionek genetycznych, 451
V]F]HSLRQN%&*
V]F]HSLRQN
221, 259, 294, 370, 374, 464, 486
szczepionki, 17, 25, 32, 36, 49, 50, 64, 71, 75, 98,
110, 118, 126, 129, 133, 153, 173, 185, 186, 192,
194, 201, 206, 221, 225, 231, 234, 239, 247, 250,
266, 269, 285, 299, 300, 306, 307, 311, 315, 318,
338, 342, 345, 349, 356, 357, 361, 370, 374, 384,
386, 401, 427, 442, 464, 472, 486, 496
szczepionki podjednostkowe, 427
szczepy epizootyczne I-AB oraz I-C, 343
szpikowa, 420
V]W\ZQRSRWFRZDPLQL
OHG]LRQDJXPRZDWD
PLHUWHOQDURG]LQQDEH]VHQQR
URGNDPLIXQJLF\GQ\PL
UyGVNyUQHJRWHVWXDOHUJLF]QHJR
UyGVNyUQHMSUyELHWXEHUNXOLQRZHM, 54
ZLDWRZHM2UJDQL]DFML:\\ZLHQLDL5ROQLFWZD
FAO, 25
ZLHU]E
ZLHU]EGUF\
533
T
T. equinum, 94, 346, 348
T. gondii, 499, 500, 502, 503
T. mentagrophytes, 94, 97, 346, 487, 488, 495
T. quinckeanum, 488
T. rubrum, 488
T. saginata, 510
T. schoenleinii, 488
T. solium, 512, 513
T. terrestre, 488
T. verrucosum, 94, 95, 97, 98, 99, 346
T. violaceum, 94
Taenia saginata, 510
Taenia solium, 512, 513
taeniosis, 510, 512
tasiemca nieuzbrojonego, 510
Tasiemczyca, 510, 512, 513
Taylorella equigenitalis, 286
Tc, 446
WHFKQLNLPPXQRIOXRUHVFHQF\MQ
teofilina, 373
tertracyklina, 36
Teschen/Talfan disease, 179
test aglutynacji mikroskopowej, 40
test alergiczny, 46, 132, 278
test Cogginsa, 273
test hemaglutynacji biernej, 36
WHVWDFXFKRZHMSROLPHU\zacji DNA, 46
WHVWQDGZUDOLZRFLSyQHM
WHVWRGSRUQRFLNRPyUNRZHM
WHVWSUHF\SLWDFMLZHOXDJDURZ\P
WHVWSUROLIHUDFMLOLPIRF\WyZ
test przesiewowy, 46, 137, 424
test radioimmunologiczny, 60
WHVWWXEHUNXOLQL]DFMLUyGVNyUQHM
testem ELISA, 15, 61, 103, 117, 134, 186, 225, 273,
299, 300, 337, 341, 387, 448
WHVWyZL]RODFMLZLUXVD
WHVWXDOHUJLF]QHJRQDGZUDOLZRFLSyQHM
testu tuberkulinowego, 54
WHVW\KHPDJOXW\QDFMLSRUHGQLHM
WHWDQRVSD]PLQ
tetanus, 259, 328, 330
tetracyklin, 40, 127, 153, 215, 259, 260, 405, 472,
478
WHWUDF\NOLQ
tetracykliny, 129, 215, 226, 231, 233, 234, 245, 314,
318, 333, 373, 388, 396, 404, 410, 471, 477
Tetracykliny, 126, 153, 361
Tetragripiffa, 306
tetramutin, 239
Tetramutin, 222, 231, 240
7HF
7HFZL
WHF]VWSXMF\tetanus descendens), 330
TGE, 194, 195, 196, 197, 198, 201, 202
TGEV, 194, 196, 197, 385, 452, 461, 465
T-helper, 423, 446
thrombocytic ehrlichiosis, 409
thymus factor, 518
tiabendazol, 520
Tiamowet, 240, 241
Tiamowetu, 240
tiamulina, 226, 231, 237, 239
534
Indeks rzeczowy
Tiamulina, 242
WLDPXOLQ
tiamuliny, 222, 239, 240
Tiamuliny, 222, 240
Tiamutin premiks, 238
tilmikozina, 231
TME, 79
Togaviridae, 289, 339
Togavridae, 339
toksoidem, 117, 120
Toksokaroza, 519
toksoplazmoza, 423, 459, 501, 502
Toksoplazmoza, 499, 501, 503
WRNVRSOD]PR]
toksoplazmozy, 378, 501, 502, 503
WRNV\QHSVLORQ
toksyny, 37, 89, 91, 113, 114, 118, 119, 223, 231,
251, 252, 258, 259, 260, 330, 393
tomografii komputerowej, 514, 515, 516
torticollis, 336
Toxocara, 388, 519
Toxocara cati, 519
toxocarosis, 519
Toxoplasma gondii, 499, 500
toxoplasmosis, 499
tracheobrochitis infectiosa canis, 371
Trankwiliny, 253
transaminaza alaninowa, 398
transaminaza asparaginianowa, 398
transferyny, 461
transfuzji krwi, 425, 426, 433, 449, 478
transmissible gastroenteritis, 194, 385
transmissible spongiform encephalopathies, 79
Trichinella spiralis, 516
trichinellosis, 516
Trichomonadina, 72
trichomonadoza, 71
Trichomonas foetus, 71, 72, 73, 74
trichomoniasis, 71
trichomoniaza, 71
trichomoniazy, 73
Trichophyton, 94, 346, 487, 495
Trichophyton verrucosum, 94
trimethoprim-sulfadiazyna, 383
trimetoprim, 324, 328, 388
trimetoprimem, 253
WURIR]RLWyZ 505, 506
trofozoitu, 499, 504, 505
Trofozoity, 499, 504
WURPERF\WRSHQL
WURPERF\WRSHQL
trombocytopenii, 407, 409, 421
7U]VDZNDRZLHF
Ts, 446
TSEs, 79, 82
TTD, 179
TTP, 93
tuberculosis, 50, 55, 56, 217, 478, 479, 480, 481, 483,
485, 486
tuberculosis canis et felis, 478
tuberculous mycobacterial infections, 478
WXEHUNXOLQD33'VVDNyZ
WXEHUNXOLQE\GOFLSWDVL
WXEHUNXOLQ33'
tuberkulinizacji, 51, 54, 55, 56, 219, 278

tuberkulinizacji poryZQDZF]HM
tyfus psi, 396
Tylan, 245
tylozyna, 237, 242, 245, 471
W\OR]\Q
tylozyny, 245
tynidazol, 505
Typhivac S, 247
Typhivacu S, 247
W\SRZDQLHV]F]HSyZ
W\SRZDQLHZHGXJ&DUWHUD
W\SRZDQLHZHGXJ1DPLRNDL0XUDWD
typy antygenowe, 267
U
ulcerative lymphangitis, 284
ultrasonograficznym, 515, 516
XRJyOQLHQLDZF]HVQHJR
Uterotonic, 256
V
vaccination, 185, 411
vaccinia virus, 31
Vagotyl, 256
Varicellovirus, 65
Variola ovina, 108
vCJD, 79, 84
vero, 89, 393
VERO, 103, 105, 263, 265, 268, 344
verotoksyny, 251
vesicular stomatitis, 177, 267
viral leukoencephalomyelitis of goats, 159
Virasole, 463
Virkon, 163, 170, 175, 197, 215, 379
Virkonu, 174, 257, 299, 369
visna, 153, 154, 155, 156, 159, 161
VLG, 159
VR-2, 206
VT, 251
W
wankomycyn
Wariant choroby Creutzfeldta-Jakoba, 79
ZJLHUZLVNLCysticercus cellulosae, 512
:JOLN
ZJOLNPLHMVFRZ\
ZJOLND
ZJU\Cysticercus bovis, 510
:JU]\FDOXG]L
:HQH]XHOVNLH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRni, 343
Western blotting, 31
ZL]DQLDGRSHQLDF]D
174, 208, 292, 299, 305, 341
Wiciowiec, 504
widarabina, 463
ZLHORMGU]DVW\FKNRPyUHNRJURPQ\FK/DQJKDQVD
43
ZLHORQDU]GRZ\SRRGVDG]HQLRZ\]HVSy
wyniszczenia, 202
winkrystyn
Indeks rzeczowy
winkrystyny, 426
ZLUXVDIU\NDVNLHJRSRPRUXZL
wirus AHS, 263
wirus Allerton, 32
wirus B JE, 339
ZLUXVELDDF]NL7-OLPIRF\WDUQHMF]RZLHND
wirus choroby Aujeszkyego, 182
wirus choroby granicznej owiec, 75
wirus EEE, 339, 341, 342
wirus EEE eastern equine encephalomyelitis, 339
wirus EHV-3, 285
wirus IBR/IPV, 65
ZLUXVNODV\F]QHJRSRPRUXZL
WLUXVNVLJRVXV]X
Wirus mammillitis, 32
wirus neethling, 28
ZLUXVQRVyZNLSVyZ
Wirus NZK, 269
wirus parainfluenzy, 153, 309, 311, 313, 371
wirus parainfluenzy 3, 309
ZLUXVSFKHU]\NRZHJR]DSDOHQLDMDP\XVWQHM
ZLUXVSRPRUXNODV\F]QHJRZL
wirus PRCV, 194
wirus pryszczycy, 173
wirus RSSE russian spring summer encephalitis (wirus
rosyjskiego wiosenno-letniego zapalenia
Py]JX, 339
wirus SLE St. Louis encephalitis (St. Louis z. m.),,
339
wirus VEE venezuelan EE, 339
wirus WEE western EE, 339
ZLUXVZFLHNOL]Q\
ZLUXV]DSDOHQLDVWDZyZLPy]JXNy]
ZLUXV]DSDOHQLDWWQLFNRQL
wirusa EEE, 340
wirusa enzootycznej bLDDF]NLE\GD
wirusa mammillitis, 32
wirusa ospy rzekomej, 31
ZLUXVDRVS\ZDFLZHM
wirusa powolnego, 335
wirusa pryszczycy, 11, 12, 13, 14, 16, 174
wirusa pseudoospy, 31
ZLUXVHPELDDF]NL57, 60, 413, 414, 418, 421, 423,
425, 427, 432, 438, 439, 444, 460, 476, 490
ZLUXVHPFKRURE\ERQOX]RZ\FKLELHJXQNLE\GD
163
wirusem choroby granicznej owiec, 163
wirusem EEE, 340, 341, 342, 344
ZLUXVHPSDQOHXNRSHQLNRWyZ
ZLUXVHP]DSDOHQLDRGNDLMHOLWZL
:LUXVRZDELHJXQNDE\GDLFKRUREDERQ
OX]RZ\FK
ZLUXVRZELHJXQNE\GD
wirusowe zapalenie otrzewnej, 447, 465
ZLUXVRZ\'1$]LQWHJURZDQ\ZNRPyUNDFK
gospodarza, 60
ZLUXV\ZFLHNOL]QRSRGREQH
wisna, 153, 154, 155
witaminy A + D3, 257
witaminy E z selenem (Evetsel-Polfa), 314
witaminy z grupy B, 356, 400
ZRVNRZLHFUy\F\
ZRQLDNUWHJR
535
:RQLFD, 516, 517, 518

ZRGRJRZLH
ZRNyMGHUNRPyUHNQHUZRZ\FK
:U]RG]LHMFH]DSDOHQLHQDF]\OLPIDW\F]Q\ch, 284
:VFKRGQLH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRQL
341
ZV]DZLF
ZV]RRZLF
:FLHNOL]QD
ZFLHNOL]Q
355, 363, 367, 368, 369, 370
wykrywania DNA, 55
Z\\VLHQLD1
Z\SU\VNVF]F\
:\VLNRZH]DSDOHQLHQDVNyUND
Z]ERJDFRQ\FKSRGR\WUDQVSRUWRZ\FK
Y
Y yeast phase, 281
Yersinia enterocolitica, 132, 396
Z
zaburzenia metaboliczne, 83
=DFKRGQLH]DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLDNRQL
]DPD
=DNDQDHQFHIDORpatia norek, 79
]DNDQHNURVWNRZH]DSDOHQLHVNyU\
=DNDQH]DSDOHQLHMDP\QRVRZHMLSXFNRQL
]DNDQH]DSDOHQLHMHOLWNRWyZ428
=DNDQH]DSDOHQLHPDFLF\NODF]\
=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\
]DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\XE\GD
]DNDQH]DSDOHQLHZWURE\
]DNDQHJR]DSDOHQLDQRVDLWFKDZLF\
]DNDHQLDMDWURJHQQHJR
]DNDHQLDODWHQWQH
ZDNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Actinobacillus suis, 232
88
=DNDHQLDZ\ZRDQHSU]H]Haemophilus parasuis, 233
=DNDHQLHFLUNRZLUVRZH, 202
=DNDHQLHNRURQDZLUXVHPSXFQ\P201
=DNDHQLHSDUZRZLUXVRZH
]DNDHWUZD\FK
]DSDOHQLDNEXV]NyZQHUZRZ\FK
]DSDOHQLDPy]JXLUG]HQLDZ\ZRDQHSU]H]
togawirusy, 337
=DSDOHQLDPy]JXNRQLZ\ZRDQHSU]H]ZLUXV6/(
345
]DSDOHQLDSRFKHZHNFLJQRZ\FKLkaletek
maziowych, 45
]DSDOHQLDZWURE\
536
Indeks rzeczowy
]DSDOHQLHJDUGD
=DSDOHQLHMDP\QRVRZHMLSXF
]DSDOHQLHMGHUQDMGU]\LSFKHU]\NyZQDVLHQQ\FK
45
zapalenie jelita biodrowego, 242
]DSDOHQLHR\VND
]DSDOHQLHPLQia sercowego, 127, 189, 380, 458
=DSDOHQLHPy]JXLUG]HQLD
zapalenie nerwu wzrokowego, 77
]DSDOHQLH]DWRNF]RRZ\FK439
]DSDOHQLHPPy]JXSVyZVWDU\FK
Zapalne odczyny tkankowe, 52
=DUD]DSXFQDE\GD28
zarodniki, 33, 36, 123, 493
]DURGQLNyZ
]DWUXFLDFLRZHJR
]DWUXFLHFLRZH
=DWUXFLHFLRZH
]DWUXFLXXELQHP
]DWUXUROLQQ\FK
]DWU]\PDQLHPR\VND
]HVSRu nerczycowego, 422
]HVSRXSLHUZRWQHJR
]HVSRXSLHUZRWQHJRQLH]XSHQHJR
=HVSyODUZ\ZGUXMFHMVNyUQHM
]HVSySLHUZRWQHJR]DNDHQLD
]LDUQLQLDNyZ
]ROLZHMWUDQVIRUPDFMLNRPyUHN
Zmiany opryszczkowe, 67, 68
]PLHQQRDQW\JHQRZOXELPPXQRORJLF]Q
]R]\
=R]\, 315, 316, 317, 318
=R]\DW\SRZH, 317
]R]\W\SRZHLSRZLNDQH
zoonoz, 487
zoonoza, 217
zoonozami, 494
]RRQR]
zoonozy, 209, 246
Zovirax, 463
]ZWURELHniej, 221
]Z\URGQLHQLDJEF]DVWHJR
]Z\URGQLHQLHVLDWNyZNL
]Z\URGQLHQLHWRUELHORZDWHPy]JRZLD
zydowudyna, 463
yWDF]ND, 86, 211, 401, 423, 458, 482

yWDF]N
yWDF]N
yWDF]NL
-WRNV\Q, 258

+252% $.$Ŭ1 ( :, (5 ĉ7'202: &+ Z Elementami Zoonoz: 32'5 ('67$1,6á$:$ WINIARCZYKA, %, 1, (:$ 5ĉ' ., (GO, Wyd.2 Popr

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

+252% $.$Ŭ1 ( :, (5 ĉ7'202: &+ Z Elementami Zoonoz: 32'5 ('67$1,6á$:$ WINIARCZYKA, %, 1, (:$ 5ĉ' ., (GO, Wyd.2 Popr

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

&+252%<=$.

Z$3$/(1,(67$::,0=*88.= ....................................................................... 158

TOKSOPLAZMOZA ................................................................................................... 497

naturalny rezerZXDU ]DUD]ND 1D ]DNDHQLH ZUDOLZ\ MHVW WDNH F]RZLHN

:\ND]DQR REHFQR ZLUXVD SU\V]F]\F\ Z QDVLHQLX EXKDMyZ QD F]WHU\ GQL

7,2 Z UyZQ\FK REMWRFLDFK -HOL  0 EXIRU IRVIRUDQRZ\ QLH MHVW

W UHJLRQDFKRPD\P]DJURHQLXZSLHUZV]\PURNXV]F]HSLVLE\GRGZuNURWQLH D QDVWSQLH GRV]F]HSLD UD] Z URNX 3U]HFLZFLDD PDWF]yne, nabyte

NLH QDGHUNL NWyUH SU]\ ]DNDeQLDFK ZWyUQ\FK PRJ SU]HNV]WDFD VL Z

(DF pestis bovum, ang. cattle plaque)

6]F]HS\ ZLUXVD NVLJRVXV]X UyQL VL ]MDGOLZRFL LQZD]\MQRFL

V]\ENR GR RGZRGQLHQLD RUJDQL]PX &LHPQREU]RZ\ ND R QLHSU]\MHPQHM

ROZPOZNAWANIE : UHJLRQDFK HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD GLDJQo]XMHVLNVLJRVXV]QDSRGVWDZLHZ\ZLDGXRUD]REMDZyZNOLQLF]Q\FKL zmian

SRPyU PD\FK SU]HXZDF]\ (peste-des-petite ruminant, PPR  SU\V]F]\F

QDRHQLH FLV\FK U\JRUyZ ]RRVDQLWDUQ\FK 2]QDF]D WR HOLPLQDFM ZV]\VtNLFKRVREQLNyZSRGHMU]DQ\FKLLFKVSDOHQLHOXESRJU]HEanie.

Programem *5(3]DU]G]D6HNUHWDULDWNWyU\MHVWDJHQGZLDWRZHM2rJDQL]DFML :\\ZLHQLD L 5ROQLFWZD )$2. Centrala FAO (Sekretariat GREP)

DF pleuropneumonia contagiosa bovum, ang. contagious bovine

ODQHMDNRIRUPD/& large colonies VWZLHUG]DVLXNy]ZNUDMDFKZNWyU\FK

&]FLHM Z\VWSXMH SRVWD SRGRVWUD L SU]HZOHND Objawy kliniczne V

wykrywany nawet w skrawkach tkanek utrwalonych w formalinie. Taki test

EPIZOOTIOLOGIA. *X]RZDWDFKRUREDVNyU\E\GD ]DQRWRZDQD]RVWDD

JX]RZDWHMFKRURELHVNyU\E\GDLSRPRURZLE\GDSR jednokrotnym podaniu.

DFanthrax, ang. Anthrax; splenic fever)

QL]PX ]D SRUHGQLFWZHP ]DNDRQHM SDV]\ : ERQLH OX]RZHM JDUGD Z

SR ]GUDSDQLX SRNU\ZDM VL FKDUDNWHU\VW\F]Q\P F]DUQ\P VWUXSHP 7NDQNL

-HVWWR]DNDQDL]DUDOLZDFKRUREDSU]HELHJDMFVXENOLQLF]QLHOXERbMDZLDMFD VL yWDF]N KHPRJORELQXUL, poronieniami L URG]HQLHP VDER

SU]H] VSR\FLH POHND OXE ZRG\ ]DQLHF]\V]F]RQHM QS PRF]HP ]DNDRQ\FK

Z\EURF]\QDPL : PLV]X ZWURERZ\P SRG WRUHEN PRJ WZRU]\ VL

DFenteritis paratuberculosis, ang. Johne's disease)

Paratuberkuloza, inaczej choroba Johnego

DF brucellosis bovum; abortus infectiosus; ang. bovine brucellosis;

3R ]DNDHQLX X NUyZ FLDUQ\FK UR]ZLMD VL ]DSDOHQLH R\VND, czego

RUD] REHFQR NUZLVWHJR S\QX SU]HVLNRZHJR Z NODWFH SLHUVLRZHM L MDPLH

UHDOL]DFML RERZL]NRZ\FK SURJUDPyZ NWyU\FK HJ]HNZRZDQLH QDOH\ GR

GR FKZLOL X]\VNDQLD Z\QLNyZ QHJDW\ZQ\FK Z NROHMQ\FK GZyFK EDGaQLDFKVHURORJLF]Q\FK]ZLHU]WDGHQRVREQLNQLHPRHE\VSU]HGDQ\Z

Z$*52(1,( '/$ ='52:,$ &=2:,(.$. 3RQLHZD GUREQRXVWURMH ]

:SURZDG]HQLH V]WXF]QHJR XQDVLHQLDQLD V]F]HSLH ]apobiegawczych

=QDF]F\P SRVWSHP Z GLDJQRVW\FH FKRURERWZyUF]\FK V]F]HSyZ P

Dc. i ang. tuberculosis)

ZROQ\FKRGJUXOLF\]QDMGXMHVL3ROVND QDSRGVWDZLHZ\QLNyZWXEHUNXOLQizacji od 1975 r.).

ogniska w innych narzGDFKGODWHJRQRVLQD]ZXRJyOQLHQLDSyQHJR0RJ

*UXOLFD centralneJRXNDGXQHUZRZHJR Py]JRZLDRSRQPy]Jowych,

VRZH SRGDQLH QRZRQDURG]RQ\P FLHOWRP OLPIRF\WyZ]DNDRQHJR RVREQiNDMHGQDNRZRQLHZV]\VWNLHFLHOWDNWyU\PSRGDQROLPIRF\W\ XOHJDM]DNaHQLXZLDGF]\WRLWDGURJD]DNDHQLDMHVWVWRVXQNRZR PDRHIHktywna.

mieVLFD LFK \FLD SRVLDGDMF\FK VZRLVWH SU]HFLZFLDD PDWF]\QH QDE\WH ]

DF septicaemia haemorrhagica bovum; pasteurellosis bovum, ang.

pasteurellosis; haemorrhagic septicaemia of bovines; haemorrhagic

70 do 100%. Choroba rozprzestrzeniona jest w Indiach, Sri Lance, Laosie,

ERQDPL VXURZLF]\PL : SU]HVWU]eQLDFK PLG]\HEURZ\FK SRG RSXFQ

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD ,%5,39

RWUW E\GD DF exanthema coitale vesiculosum

infectious bovine rhinotracheitis/infectious pustular vulvovaginitis,

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD ,%5,39

zdrowia w okresie 4W\JRGQL8VDPLFFLDUQ\FKPRHQDVWSLSRURQLenie8NUyZZRNUHVLHODNWDFMLREVHUZXMHVLVSaGHNZ\GDMQRFLPOHF]QHM

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD ,%5,39

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD ,%5,39

badawczym do oceny odpowiedzi immunologicznej po podaniu

(pol. syn. trichomoniaza, trichomonadoza DF trichomoniasis,

bovine venereal trichomoniasis)

ZRG\ SRGRZH RUD] ]DZDUWR MDP\ XVWQHM L RdND SRGX 6]F]HJyOQLH

Wirusowa biegunka E\GDLFKRUREDERQOX]RZ\FK

(pol. syn. FKRUREDV]DORQ\FKNUyZ, ang. bovine spongiform encephalopathy, BSE)

Data wykazania zaka

ETIOLOGIA. 6SRUyGNLONXKLSRWH]QDWHPDWHWLRORJLLSDVDRZDOQ\FKHncefalopatii (TSEs REHFQLH]DQDMEDUG]LHMSUDZGRSRGREQX]QDMHVLWHRUL

jest VSDV]F]RQ VWUXNWXU IDGRZ .RQVHNZHnFM ]PLDQ\ NRQIRUPDFML

naturalny rezerZXDU ]DUD]ND 1D ]DNDHQLH ZUDOLZ\ MHVW WDNH F]RZLHN

7,2 Z UyZQ\FK REMWRFLDFK -HOL 0 EXIRU IRVIRUDQRZ\ QLH MHVW

W UHJLRQDFKRPD\P]DJURHQLXZSLHUZV]\PURNXV]F]HSLVLE\GRGZuNURWQLH D QDVWSQLH GRV]F]HSLD UD] Z URNX 3U]HFLZFLDD PDWF]yne, nabyte

NLH QDGHUNL NWyUH SU]\ ]DNDeQLDFK ZWyUQ\FK PRJ SU]HNV]WDFD VL Z

(DF pestis bovum, ang. cattle plaque)

6]F]HS\ ZLUXVD NVLJRVXV]X UyQL VL ]MDGOLZRFL LQZD]\MQRFL

V]\ENR GR RGZRGQLHQLD RUJDQL]PX &LHPQREU]RZ\ ND R QLHSU]\MHPQHM

ROZPOZNAWANIE : UHJLRQDFK HQ]RRW\F]QHJR Z\VWSRZDQLD GLDJQo]XMHVLNVLJRVXV]QDSRGVWDZLHZ\ZLDGXRUD]REMDZyZNOLQLF]Q\FKL zmian

SRPyU PD\FK SU]HXZDF]\ (peste-des-petite ruminant, PPR SU\V]F]\F

QDRHQLH FLV\FK U\JRUyZ ]RRVDQLWDUQ\FK 2]QDF]D WR HOLPLQDFM ZV]\VtNLFKRVREQLNyZSRGHMU]DQ\FKLLFKVSDOHQLHOXESRJU]HEanie.

Programem *5(3]DU]G]D6HNUHWDULDWNWyU\MHVWDJHQGZLDWRZHM2rJDQL]DFML :\\ZLHQLD L 5ROQLFWZD )$2. Centrala FAO (Sekretariat GREP)

DF pleuropneumonia contagiosa bovum, ang. contagious bovine

ODQHMDNRIRUPD/&large coloniesVWZLHUG]DVLXNy]ZNUDMDFKZNWyU\FK

&]FLHM Z\VWSXMH SRVWD SRGRVWUD L SU]HZOHND Objawy kliniczne V

DFanthrax, ang. Anthrax; splenic fever)

QL]PX ]D SRUHGQLFWZHP ]DNDRQHM SDV]\ : ERQLH OX]RZHM JDUGD Z

SR ]GUDSDQLX SRNU\ZDM VL FKDUDNWHU\VW\F]Q\P F]DUQ\P VWUXSHP 7NDQNL

-HVWWR]DNDQDL]DUDOLZDFKRUREDSU]HELHJDMFVXENOLQLF]QLHOXERbMDZLDMFD VL yWDF]N KHPRJORELQXUL, poronieniami L URG]HQLHP VDER

SU]H] VSR\FLH POHND OXE ZRG\ ]DQLHF]\V]F]RQHM QS PRF]HP ]DNDRQ\FK

Z\EURF]\QDPL : PLV]X ZWURERZ\P SRG WRUHEN PRJ WZRU]\ VL

DFenteritis paratuberculosis, ang. Johne's disease)

DF brucellosis bovum; abortus infectiosus; ang. bovine brucellosis;

UHDOL]DFML RERZL]NRZ\FK SURJUDPyZ NWyU\FK HJ]HNZRZDQLH QDOH\ GR

GR FKZLOL X]\VNDQLD Z\QLNyZ QHJDW\ZQ\FK Z NROHMQ\FK GZyFK EDGaQLDFKVHURORJLF]Q\FK]ZLHU]WDGHQRVREQLNQLHPRHE\VSU]HGDQ\Z

:SURZDG]HQLH V]WXF]QHJR XQDVLHQLDQLD V]F]HSLH ]apobiegawczych

=QDF]F\P SRVWSHP Z GLDJQRVW\FH FKRURERWZyUF]\FK V]F]HSyZ P

ZROQ\FKRGJUXOLF\]QDMGXMHVL3ROVNDQDSRGVWDZLHZ\QLNyZWXEHUNXOLQizacji od 1975 r.).

ogniska w innych narzGDFKGODWHJRQRVLQD]ZXRJyOQLHQLDSyQHJR0RJ

*UXOLFD centralneJRXNDGXQHUZRZHJR Py]JRZLDRSRQPy]Jowych,

VRZH SRGDQLH QRZRQDURG]RQ\P FLHOWRP OLPIRF\WyZ]DNDRQHJR RVREQiNDMHGQDNRZRQLHZV]\VWNLHFLHOWDNWyU\PSRGDQROLPIRF\W\ XOHJDM]DNaHQLXZLDGF]\WRLWDGURJD]DNDHQLDMHVWVWRVXQNRZR PDRHIHktywna.

mieVLFD LFK \FLD SRVLDGDMF\FK VZRLVWH SU]HFLZFLDD PDWF]\QH QDE\WH ]

DF septicaemia haemorrhagica bovum; pasteurellosis bovum, ang.

ERQDPL VXURZLF]\PL : SU]HVWU]eQLDFK PLG]\HEURZ\FK SRG RSXFQ

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD,%5,39

RWUW E\GD DF exanthema coitale vesiculosum

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD,%5,39

zdrowia w okresie 4W\JRGQL8VDPLFFLDUQ\FKPRHQDVWSLSRURQLenie8NUyZZRNUHVLHODNWDFMLREVHUZXMHVLVSaGHNZ\GDMQRFLPOHF]QHM

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD,%5,39

=DNDQH]DSDOHQLHQRVDLWFKDZLF\ RWUWE\GD,%5,39

(pol. syn. trichomoniaza, trichomonadoza DF trichomoniasis,

ZRG\ SRGRZH RUD] ]DZDUWR MDP\ XVWQHM L RdND SRGX 6]F]HJyOQLH

Data wykazania zaka

ETIOLOGIA. 6SRUyGNLONXKLSRWH]QDWHPDWHWLRORJLLSDVDRZDOQ\FKHncefalopatii (TSEsREHFQLH]DQDMEDUG]LHMSUDZGRSRGREQX]QDMHVLWHRUL

jest VSDV]F]RQ VWUXNWXU IDGRZ .RQVHNZHnFM ]PLDQ\ NRQIRUPDFML

1LH ]DQRWRZDQR SU]\SDGNyZ WHM FKRURE\ Z $XVWULL )LQODQGLL *UHFML

stycznia 1998 choUREDGRWNQDIHUPE\GD]F]HJR

DFsalmonellosis, ang. paratyphoid fever; salmonellosis)

EURQFKRSQHXPRQLD JG\ REMDZ\ NOLQLF]QH Z SU]\SDGNX REX VFKRU]H V

Z\ZDU]RZVDDOERQDVLHQLDOQX:RNUHVLH]GURZLHQLDSRZROLQDOH\ZSUoZDG]DPOHNRPLeszane z wywarem z owsa.

DF colibacillosum, ang. colibacillosis; Escherichia coli diarrhea; colisepticemia)

gennymi szczepami E. coli VWDWXVHP LPPXQRORJLF]Q\P ]ZLHU]FLD RUD]

S\QX QDZDGQLDMFHJR, zawieraMFHJR ZJODQ\ 1D &O L JOXNR]. Korzystny

NUZDZWUZDMF]Z\NOHGQL2EVHUZXMHVLUyZQLHEyOe brzucha, goUF]N RUD] ]PLDQ\ ]DNU]HSRZH Z QDF]\QLDFK NUZLRQRQ\FK RNUQLF\

DFdermatomycosis bovum, ang. cattle ringworm)

VWZDFK ZLHR ]DNDRQ\FK QLH Z\VWSXM REMDZ\ PLPR EH]SRUHGQLHJR

3RPyU PD\FK SU]HXZDF]\ ]ZDQ\ WH NVLJRVXV]HP U]HNRP\P MHVW

GORZ\P ] W\P REV]DUHP D ]ZDV]F]D SU]HFLZG]LDDQLH SU]\SDGNRZHPX

-HVWWR]DNDQDQLH]DUDOLZDJRUF]NRZDFKoroba owiec, a w mniejszym

FKHPLF]QH L SRZV]HFKQLH VWRVRZDQH URGNL GH]\QIHNF\MQH WDNLH MDN XJ

VHUFD L Z ERQLHOX]RZHM ZDF]D 7NDQND SRGVNyUQD F]FL WZDU]RZHM MHVW

(DF variola ovina, ang. sheep pox and goat pox)

-HVW WR RVWUD ]DNDQD L Z\VRFH ]DUDOLZD FKRURED PD\FKSU]HXZDF]\

ZHZQWUzQHM VWURQLH XG Z\VWSXM RJQLVND ]DF]HUZLHQLHQLD NWyUH SR 3

(pol. syn. ektyma ]DNDQH NURVWNRZH ]DSDOHQLH VNyU\, DF ecthyma

PATOGENEZA. %UDP ZHMFLD ]DUD]ND MHVW XV]NRG]RQD VNyUD :LUXV

(pol. syn. biegunka MDJQLWDF dysenteria agnorum, ang. lamb dysente-

neutrofile lub QHXWUDOL]XMWRNV\Q\&]DVWUZDQLDRGSRUQRFLQLH]RVWDSUeF\]\MQLHRNUHORQ\V]F]HJyOQLHZFKRUREDFKRQDGRVWU\PLRVWU\PSU]HELeJXNRF]F\PVLPLHUFL2JyOQLHPRQDSU]\MHLPPXQL]DFMD]ZLHU]W

(pol. syn. FKRUREDPLNNLHMQHUNL, DF enterotoxaemia anaerobica ovis,

DF hepatitis infectiosa necrotica, ang. infectious necrotic hepatitis)

1LHNLHG\ SRG QDVLHUG]LHP L ZVLHUG]LHP ZLGRF]QH V Z\EURF]\Q\ 3NDQLH

DFoedema malignum, ang. malignant oedema)

(pol. syn. bradsot, DF gastromycosis ovis, ang. braxy)

(DF abortus enzooticus ovium, ang. enzootic ovine abortion)

SU]HELHJD MDNR DW\SRZH ]DSDOHQLH SXF ]DSDOHQLH PLQLD VHUFRZHJR lub

(DF brucellosis, ang. ovine epididymitis; caprine and ovine brucello-

VNyU=HZ]JOGXQD]QDF]QRSRUQRB. melitensis QDZDUXQNLURGRZLVND

VHURORJLF]QHM NRQWUROL RZLHF D V]F]HJyOQLH WU\NyZ L HOLPLQRZDQLX VHURUeDJHQWyZSR]yW\ZQ\FK:1RZHM=HODQGLLVWRVRZDQHMHVWV]F]HSLHQLHWU\NyZ

(DF pneumorikettsiosis, ang. Q-fever)

RZLHF ZVSyLVWQLHQLH LQQ\FK FKRUyE ]HZDUXQNL DWPRVIHU\F]QH 1DMZLkV]HQDVLOHQLHURQLHZ]DNDoQ\FKVWDGDFKSU]\SDGDQDPLHVLFH]LPRZH

FLHNDPL RNRRQDF]\QLRZ\PL : MGUDFK NRPyUHN ]ZRMRZ\FK Z\VWSXM