D i a c o v e n s i a 1 /I 9 9 5 .

M ar k o K ar am a j i 6

BISKUP STROSSMAYER

r SxoLovANJE
BOSANSKIH FRANJEVACA
u DAKOVU (1853.-1876.)
provincija Bosna Srebrena prostorno je, nakou pretlrosljcdnje ltodjele L757. gocline, svedena tr okvire dana5nje Bosne i
I{ercegovine. Iako je kao provincija do te gocline imala nekoliko vlastit i h f i l o z o f s k o - t e o l o 5 k i hu t i l i 5 t a , n i j e d n o o d n j i h n i j e b i l o n a b o s a n s k o m
podrudju, pz je tom pocljelom ostala bez svojih visokih Skolskih ustai ro v a. F iloz - of s k o -te o l o 5 k i s tu d i j b o s a n s k i f ranj evci od tacl a zavr5avaj tr u
Italrji, a od 1780. i u austrijskim zemljama.
F.utlevaika

Na molbu apostolskog vikara fra Augustina Boto5-Oki6a austr-ijski

car Josip II. utemeljio je 18. 12. 1784. komisarijatsku zakladu iije su
ka mat e pr edv ic t e :n e z a i z d rL a y a n j e o d re d e nog bl o3a bosanski h fran;eva dk ilr k ler ik a n a S k o l o v a n j u u a u s tri j s k i m zeml j ama. Zakl adaj e i znosila 107.700 forintL, a ugarski grof Niczky ttr je svottr rtve(ao za jo5
12.000 forinti. IJz nekoliko prekida zaklada je u spomenutu svrhtt
koriStena sve do konca pro5loga stoljeia.

U -psr ev m
o j i npaorl ioj v i c i 1 9 . s t o l j e i a f r a n j e v c i s t r p o k u i a v a l i p o d i g n u t i i
u Zagrebu ili, pak, u uekom talijanskom gra(lu U
vlastiti
r o m e n i s u u s l l e l i . Z b o g u n u t a r n j i h n a p e t o s t i u P r o v i n c i j i i o p t t r Z b id a
s e k l e r i c i l o S - eo d g a j a j u u a u s t r i j s k i m z e m l j a m a , K o n g r e g a c i j a z a
franjev-cim-a
raSirenje vjere u Rimu (De Propaganda Fide) zabranjuje
-Ib
1 8 4 1 . g o d i 1 r es l a n j e k l e r i k a u t a m o i r t j a u t i l i S t a . 3 e z n a t i l o i g u b i t a k
lrostoje& zaklacle.K tomu i austrijska vlacla 1843. zabrarulugfranjevc i m a u l a z a k n a v l a s t i t o d r Z a v n o p o d r u d j e z b o g n j i h o v a s u d j e l o v a n j au
h r v a t s k o mp r e p o r o c l n o mp o k r e t u . T o j e n a g n a l o f r a n j e \ r c ec l ar a z m i S l j a j,r o podizanju vlastitih filozofsko-teolo5kih
utiliSta u Bostri,5to su
s r e c l i r l o r ns t o l j e d a p o d e l i i o s t v a r i v a t i . O d 1 8 5 1 . g o c l i n e o n i t a k v a
t r d i l i S t a . i m a j ti r F o j r i i c ii , K r a l j e v o j S u t j e s c i ,a k a s n i j e i t r c l r t r g i mn o v o o slto\:alllm samostalllma.'

Mectutim, zbog pomanjkanja potrebnih urjeta to nije bilo zaclovol j a v a j u 6 e r 3 e S e n j e .S l t o m e n t r t e g o c l i n e p o l l o v n o s e t r a z i r e m o g t r 6 n o s t

Skolovanja klerika tr atrstrrjskim zemljama. Podetkom I B5l. trgledni
bosanski-franjevac Marrjan Sunji6 clobioje doptrStenje cla smrle pr-ije6i
n a a t r s t l r . l s k op o c l r u i j e . U D a k o v u s e t a d a s a s t a o s b i s k u l t o m S t r o s s m a v c r o m . S r J i m j e r - a z g o r , a r a oo m o g u d n o s t i m a S k o l o v a n j a f r a r t j e v a d k i h
k l e r i k a r r a t r s t r i j s k i m z em l j a r n a i o Z i v l j a v a u j t r z a k l a d e J o s i p a I I . O t o r n e
, 9 1 5 . ,3 8 0 s l .
U s 1 ; . . .f . f e l e n i i , K t t l l u r ai b o s a t t s kf ir u t t 1 e , , t is, r ' . I I , S a l a . i e v o 1

20r

. ustrijski sekonzul Atanaskoviiu svezi

. ; e o b a v i j e S t e n ai b e d k av l a d a . 2 A
s t i r n p i t a n j e m , 3 0 . o Z q k a 1 8 5 1 .p i s m e n o o b r a t i o b i s k t r p uS t r o s s m a y e r u . U s \ / o m o c l g o v o r u S t r o s s m a y e rj e i s t a k n u o d a r j e 5 e n j e p i t a n j a
S k o l o v a n j ab o s a n s k i hf r a n j e v a t a s m a t r a v r l o v a Z n i m i u p o l i t i d k o m i u
c r k v e u o m s m i s l t r .P o t r e b n o j e o Z i r ' ; e t iz a k l a d uJ o s i p a I I , a k l e r i c i s e u
t o m s l u t a j u m o g u s m j e s t i t i u D a i < o v u . 'O t o r i r s t i v u A t a n a s k o v i i j e
i z v i j e s t i ob e t k u v l a d u k o . ; aj e o d i g l e d n o ,b i l a s k l o n a t a k v o m i l i s l i d n o m
r j e S e r r j uS
. a m o 3 ej o S t r e b a l o c l o k i n u t i z a b r a n t rS k o l o v a n j au a u s t r i j s k i m
z e m l j a m . aA
. t a n a s k o v i d . ; em i S l j e r . r jdaa k o n t r o v e r z n ib i s k u p B a r i S i 6v i S e
rrema trt3ecajana bos. franjevce,opa prema tome ni clokidanje zabrane
ne bi moralo nai6i na velike te5koie.
U l j e t o 1 8 5 1 . p r o f e s o r c t a k o v a d kbeo g o s l o v i j eM a t o T o p a l o v i i p o s j e t i o j e f r a n j e v a d k i s a m o s t a n u K r a l j e v o j S t r t j e s c ii t o m j e p r i l i k o m
p r e r r i o Z e l j u b i s k u p a S t r o s s m a y e r ad a b o s a n s k ik l e r i c i d o d u u D a k o v o
u.tamo5nji bogoslovni zavod.' To su franjevci prihvatili s oduSevljenJem.
P o t o mj e t r e b a l o d o b i t i p r i s t a n a k n a d l e Z n i hu B e d u i R i m t r . B e d k a
j e v l a d a p o k a z i v a l ao d r e d e n u s k l o n o s tp r e m a p o n u d e n o m r j e S e n j u ,p a
je tada najvaZnijebilo ishocliti dokidanje Propagandine zabrane iz
1 8 4 1 . g o d i n e . U t o m s u s e p r a v c u z a l o L t l ii S t r o s s m a y e rp, r e k o b e i k o g
nuncija Viale Prela, i franjevci preko Generalne kurije Reda tr Rimu.
N u n c i j s e , n a S t r o s s m a y e r o vp o t i c a j , u i s t i n u z a u z e o z a t u s t v a r u R i m u .
O t j e m e d u t i m m i S l j e n j ad a f r a n j e v a d k ik l e r i c i , a k o s e p i t a n j e p o v o l j n o
r i j e 5 i , m o r a j t r b i t i o d v o j e n i o d o s t a l i h s e m i n a r i s t au D a k o v u . I z t o g s u
se razloga u Bedkom ministarstvu vanjskih poslova interesirali za
m o g u d n o s t k u p o v i n e p r i v a t n e k u i e . u S t r o s s m a y e jre o d m a h p o n u d i o
b o l n i t k u z g r a d u z a s v e i e n i k e k a o m j e s t o s t a n o v a n j ab o s . k l e r i k a , g d j e
b i m o g l i p r o v o d i t i p o s e b a nf r n a j e v a d k in a d i n L l o t a . T
1 8 5 2 . n a s t a v l j a j u s e n a p o r i d a s e p i t a n j e S k o l o v a n j ab o s . k l e r i k a
povoljno razrije5i prue svega u Rimu. Ve6 sredinom 1852. dolaze
p o v o l j n e v i j e s t i , U . d u u " R i m u m a l o p o m a l o p r e s t a j uz a p r e k e nTo o j "
2

Usp. clopis Ministarstva lanjskih poslova iz Beia generalnorn konztrlu Atanaskoviitr n

S a l a . j e v o 1 9 . 3 . 1 8 5 1 . [ . S i 5 i i , / o s { . rJ u r a j S t r o s s m a ) e rD' ,o k u n e r t t i i h o r e s p o r t d u t c i j oZ,a e r e b ,
r933.,t73-74.

U s p . S t r o s s n r a v e l o v op i s m o A t a n a s k o v i i t r 2 4 . i r . l B 5 l . F . S i S i i , n . c l ; . 1 7 6 - 7 7.

U s p . A t a n a s k o v i i e l o p i s n r o N { i n i s t a r s t v uv a n j s k i h p o s l o l a u B e i 4 . 6 . 1 8 5 1 . F . S i s i a ,n . d . j .
t77-78.

U t p . . l . . fe l e n i c ' n
, . dj. a0l.

U s p . d o p i s . f . H a m n r e r a S t r - o s s n r a v e n1r2 . 1 0 . 1 8 5 1 . F ' . S i 5 i f , n . c l j . 1 8 6 - 8 i

U s 1 r . S t r o s s l n a v e f o v o ; - l i s n r ob e i k o m n u n c i j t r V i a l e P r - e l i 2 8 . 1 2 . l 8 i r I . D r l j i 6 - .ef l eu i i ,
" S l r o t u e t t i c i k t r l t t r r r t o s r - a r l ab o s a u s k i h f i - a n j e v a c a , . ,1 8 3 5 . - 1 8 7 8 . , P l v i c l i o ( 1 8 3 5 .l -B 5 ' 1 . ) ,
G l u s n i k H r u a t s h i h z e n u l j s k i h m u z e j u ,L I I I / 1 9 4 1 . , l + 5 .
U s 1 r . p i s r n o p r o v i n c i j a l a A n d r i j e K t r j u n c l Z i 6 aS t r o s s n ) a v e n r2 2 . 7 . 1 8 5 2 .
216-18.

202

F'. SiSii, rr. clj.

D i a c o v e n s i a l / 19 9 5 .
p o t a k l o S t r o s s m a y e r ad a i n t e n z r v r r aa k c i j u k o d b e d k ev l a d e z a d o b i v a n j e k o n a d n o gp r i s t a n k a .V l a c l ao b e i a j e d a j e p r i p r a v n a d a v a t i p o t p o r u i
samo sejoI deka konaian oclgovoriz Rima da bi se bosanskiklerici
m o g l i s m j e s t i t i u D a k o v u . " L J m e c l u v r e m e n uj r 2 . r u j n a 1 8 5 2 . g e n e r a l
R e c l ai z v i j e s t i op r o v i n c i j a l a d a j e P r o p a g a n d au k i n u l a d e k r e t r z 1 8 4 1 . ,
ko.;im se zabranj.Uesttrclijtr carskim zemljama. Odobrava se centraliz a c r J as t u c l i j at r D a k o v u , t e s e b u d u 6 e u t i l i 5 t e p r o g l a i a v a g e n e r a l n i m ( u
r a n g u v i s o k i h u d i l i 5 t a R e d a ) . -T o s e j o S j e c l i n o u v j e t u j e z a h t j e v o m d a
Z i v o t n a u t i l i S t u b u d e p o d v r g n u t p r a v i l i m a r e d a ." '
P o t o mj e t r e b a l o i s h o c l i t i d o p u 5 t e n j eb e d k ev l a c l ei r i j e 5 i t i p i t a n j e
rzdrLavanjaklerika. Stoga fra Marijan Strnjii i fra Martin Nedii, dvoj i c a u t 3 e c a j n i h l j u c l i u P r o v i n c i j i , o c l l a z eu B e d s a S t r o s s m a y e r o v i m
p r e p o r l r k a m a .O b r a i a j u s e c a n r F r a n j i J o s i p u I . s m o l b o m 2 0 . l i s t o p a d a
i m e m o r a n d u m o m 5 . s t u c l e n o g ,t e s m o l b o m M i n i s t a r s t v u b o g o 5 t o v l j a
i n a s t a v e 1 5 . s t u d e n o g 1 8 5 2 . O n i m o l e z a o d o b r e n j ed a k l e r i c i m o g u
boraviti u Dakovu na Skolovanjlr,te da se oZivi zaklada Josipa II. rz
1 78 4 . g o d i n e ."
Akciju franjevaca istodobno prati r Liva aktivnost biskupa Strossmayera. On se zauzrma na vi5e frj::t". \Bg!",^ prrje svega.svojim
p i s m i m a c a r u F r a n j i J o s i p u t e n u n c i j u V i a l e P r e l ) . S a m s en u n c i j p o t o m
angalftao u Ministarstvu vadskih poslova. On, pak, ima primjedbu da
j e p r e c l r a d u nr e k t o r a s e m i n a r r J az a b o s a n s k ek l e r i k e p r e v i s o k . ' =N o , t o
n i j e , k a k o s e n b r z o v i d j e l o , p r e d s t a v l j a l on e k u o z b i l j n g u z a p r e k u k o d
b e d k e v l a d e . R a s p o l o Z e n j eu B e d u b i l o j e t a k v o d a s e u s k o r o m o g l o
o d e k i v a t ip o v o l j n o r j e 5 e n j e .S r e d i n o m s t u d e n o g 1 8 5 2 . p i t a n j e r e a k t i v i r a n j a z a k l a c l e J o s i p aI I . t r n j e z i n t r p r v o t n u s v r h u b i l a j e g o t o v o s i g u r n a
s t v a r 'j,. r j e M i n i s t a r - s t v ov a n j s k i h p o s l o v a u s v o j o j n o t i M i n i s t a r s t v u
b o g o 5 t o u l j 3i n a s t a v e1 3 . s t t r d e n o gd a l o p l e p o r u k u , z a . n j e z i n ok o r i 5 t e n j.."' U prilog skorom rje5enjugovori i dinjenicada je podetkom pros i n c a 1 8 5 2 . b a n s k av l a d a u Z a g r e b u z a t r a i . i l ao d S t r o s s m a y e r ad o d a t n e
o b a v i j e s t io p r e d v i d e n o m b r o j u k l e r i k a t e v i s i n i t r o S k o v an j i h o v a p o j e clinadnogizdr lav anja.ta
Strossmayer,u meduvremenu obavije5ten o povoljnom rjeierlu
k o j e j e z a s t a l o k o d h r v a t s k e b a n s k e v l a c l e ,S a l j eb o s . p r o v i n c i j a l u l l .
p r o s i n c a - 1 8 5 2 .p o z i v d a s p r e m i 1 8 k l e r i k a s d v o j i c o m s v e 6 e n i k au
D a k o v o r. : 'l b s e o s t v a r u j ep o d e t k o ms l i j e d e i eg o d i n e l a . s g e d n j a1 8 5 3 . ,
I

U s p . S t l o s s n l a l e l o v o p i s r n o A . K u j t r n c l Z i i ul 3 . 9 . 1 8 5 2 . F . S i 5 i f , n . c l j . 2 2 0 - 2 1 .

l 0 Usp. Drllii-.f elenif, n. d.i. 1,18-49.

ll

U s p . F . S i S i a n, . c l j . 2 3 l - 3 2 . D l l j i i - . J e l e n i i .n . d . j . 1 5 0 - 5 1 .

L2 U s p . r r u n t r j e v o p i s m o S t r o s s u r a t ' e r -2u2 . 1 0 . 1 8 5 2 . F . S i S i i , n . r l j . 2 2 9 - 3 0 .
l 3 U s p . F . S i i i e , t , . c l j . 2 3 1 - 3 2 . O t o u r e . j en u n c i j o l ; a v i j e s t i oS t l o s s m a y ' e r a1 9 . I l . 1 8 5 2 . I s t o ,
235.

t 4 U s p . c l o l r i sp o t l b a n a B e n k a L e n t u l a v a S t r o s s m a v e r u- 1 . 1 2 . 1 8 5 2 . F . S i 5 i a ,u . c l j . 2 3 7 - 3 8 .
l 5 usp. Drljii-.felenii, n. dj. 15.1---r5.

203

o d k a c l as e t a m o n a m j e i t a j u l 6 k l e r i k a i 3 s v e i e n i k a . P r e m a u g o v o n r
n a t i r l e n o m i z m e d u S t r o s s m a y e r ai b o s a n s k i h f r a n j e v a c a ,z a s t u p a n i h
po M. Strrrjitu i M. Nediiu, troSkovi rzclrLavanlaza svakog pojedir r a i n o g r e d o v n i k a i z n o s i t 6 e p o 2 4 0 f o r - i n t i g o d i S n j e .K a k o j e i z n o s
e 7t6r o 5 a k n a l 9 r e d o v n i k a
k a m a t a o d z a k l a d e b i o 4 . 7 3 6 f o r i n t i , t o -j 1
i z n o s i o 4 . 5 6 0 f o r i n t i , s p r e o s t a t k o mo c l
f o r i n t i . r 0N o , b r o j s e
b o g o s l o v av r e m e n o m p o v e d a v a o( n a j v i S ei h j e b i l o 3 3 ) , 1 t aj e t u r a z l i k u
trebalo pokrivati na drugi nadin, obidno traLe(i clodatnu porno( za
p o k r i 6 e c l u s o v a ".
O s t a l o j e j o S n e r i j e 5 e n o p i t a n j e p r o s t o r a z a t r a j n i s m j e S t a jb o s a n skih klerika. Oni sll privremeno smje5teni u postoje6i seminarij s
rrakanom da se nskoro podigne posebna zgrada. ToJ. pitanje Strossmay e r " p o k r - e n u ov e d p o d e t k o m v e l j a d e 1 8 5 3 . u M i n i s t a r s t v u b o g o S t o v l j a i
n a s t a v e . ' nO s t a l o j e , m e d u t i m , o t v o r e n o p i t a n j e k a k o f i n a n c i r a t i g r a c l rrjtr novoga seminarija, jer se nije mogla naii neka prikladna zgrada za
smje5taj klerika, a nisu ni postojali posebni izvorr za gradnju unutar
b i s k u p i j e . K a o m o s u i e r j e 5 e n j e S t r o s s m a y e rj e p r e d l o L r o ( l ) k a m a t e r z
k o m i s a r i j a t s k e z a k l a d e z a o r T ov r i j e m e d o k i h b o s . k l e r i c i n i s t r m o g l i
koristiti i (2) oprost od poreza za biskupiju kroz dvije godine. "'

Taj prijecllog, odigledno, nrje pro5aojer je gradnja seminarija

l r r o l o n g i r a n a . I s t i n a , f r a n j e v c i I 8 5 3 . 1 5 4 .p o c a r s k i m z e m l j a m as k u p l j a j r r p r i l o g e z a g r a d n j u c r k a v a i s e m i n a r i j au B o s n i . T h 3 e a k c i j a u r o d i l a
d o b r i m p l o d o v i m a S t o s e t i d e g r a d n 3 ec r k a v a , a l i n e i s e m i n a r r j a .
P o i e t k o m 1 8 5 4 . b a n s k av l a d a p o l a z i i o d m o g u i n o s t i s m j e s t a j a
k l e r i k a u n e k o m o d s a m o s t a n au B r o d u i l i V u k o v a r u . - ' N a s l i d n u
l r o m i s a o d o l a z ri f r a M a r t i n N e d i i k o n c e m l i p n j a 1 8 5 6 . z b o g n e p o v o l j n i h Z i v o t n i h u v j e t a k l e r i k a u s e m i n a r i j u .O n S t r o s s m a y e r up r e d l a Z ed a
se zauzme kod bedke vlade da se jedan dio klerika razmjesti po
t a m o 5 n j i m s a m o s t a n i m aa
, d a c l r u g i o s t a n et r D a k o v t r ,d o k s e n e s a g r a d i
novl semlnafu.-'
T i p r r . l e d l o z ii,s t i n a ,n i s u o s t v a r e n i a
, l i j e v e 6u l j e t o 1 8 5 6 .z a p o d e l a
g r a d n j a s e m i n a r t j az a f r a n j e v a t k ek l e r i k e , S v u b r i g u o k o t o g p o i h v a t a
p r e u z e oj e b i s k u p S t r o s s m a y e rU
. k u p n i t r o S k o v ig r a d n j e , z a j e d n o s
l6

U s o l o r ' . ; e p c , r t p i s a nt e k l . r ' e l j a t e 1 8 5 3 . , o i i g l e d n o . j e r ' . j e t o t l a Z i l a h l l a t s k a l ; a u s k a v l a c l a

r r Z : r g l e l ; u , a u - r l j e n r t r s e i z r i i i t o v e l i r l a s u s e o l r . j es t l ' n l ) es p l c l r a z t r m . j e l e . j o1(8 . p r o s i n c a
l 8 i r 2 . U s p . F . S i 5 i f ,n . < I j . 2 - 1 2 - 4 - 1 .

t 7 U s 1 r .. f . . fe l e r r i c ' ,K u l l u r u , I I . , . 1 0 i r - 4 0 6 .
l 8 U s p . S t l c . r s s n r a v e l ot lvo p i s 3 . 2 . 1 U i r 3 .F . S i 5 i a ,n . c l j . 2 . l i r - - 1 7 .
l 9 U s p . S t l o s s n l a v e r o l o c l s o v o r - b a n s k ol.l ja d i I l . 6 . l 8 : , 3 . F . S i i i a , n . c l j . 2 6 i r .
2 0 Usp. tlolris Bettka Lentulava Stlossrualeltr 27. 2.
S tr ' o s s n r a v e l o v ak o l e s p o n c l e n c ij a .
2l

l 8 i r 4 . Biskup.ski urltii' Daho-,,0:

M . . . N e c l i fp i i e c l a . j e . o Z a l o 5 6 e r t - j seur r e i t r o j i c a k l e r - i k au n r r - l ar r c v i j e t t r n r l a c l o s t i ,a d l o . j i c i
l r l i j e t i s n r r t r ) ap o g i b e l l . U s p . I . . S i s i i , n . c l j . 3 - 1 5 .

204

l o k a c i j o m ,i z n o s i l i s t r 4 3 . 3 1 5f o r i n t i . B e i k a j e v l a d a p r i p o m o B p g r a d r .r r c * . a t f o r i n t i , a o s t a l ej e t r o 5 k o v e . p o c l m i r i oS t r o s s m a . y eD
nju s iO.OOO
j
e
s
e
n
i 1857.
k
o
n
c
a
.
j
e
p
o
d
d
o
g
o
t
o
v
l
j
e
t
r
a
, i a , . g r a c l au o v o g a s a m o s t a r l a
i
s
t
e
g
o
c
l
i
n
e
.
1
0
.
p
r
o
s
i
n
c
a
n
j
u
t
r
p
r
e
s
e
l
i
l
i
b
o
g
o
i
l
o
v
i
s
u
tako-da
Time je jedan vaLanproblem ipak njeSen. Uv.;etiSkolov-anja
{r1nj- el tvoav e
d ikai nh i m
k l e r i k a z n a t n o s u p o b o l j S a n i , I m g g l o s e . . r a t u n a t ii s
brojem, barem 5to se prostora tiae. Dakovadko.le_r.;e5enje
z a f r a n j e \ / c eb i l o p r a \ / a b l a g o c l a t s o b z i r o m 1 a p r i j a 5 n j e t e S k o i e s a
i k o l o v i r l e m . T a m o s u o s t a l i 2 5 i p o l g o c l i n e ,o d t r o s t t oc l o s r e d i n e 1 8 7 6 .
Z a t o j e r i e o . s p o r n on, a j v e i e . z a s l u g ei m a o b i s k u p S t r o s s m a y e rN. a . t a k" u
z a u z e r o s rn J e g as . , m o l i t ' i r a l i , k a k b c r k v e u i , t a k o i n a c i o r t a l n o - p o l i t i i k i
r a z l o z r O n J C o s j e d a oc l u h o v n t rk u l t u n r u i p o l i t i i k u u . g r o Z e n o sHt r v a t a
za
kako ocl Osirat-rlijotako i od MadLara, pa se iz tih pob-udazaLrzrmao
j
t
r
.
Z
n
o
s
l
a
v
e
u
s
k
o
j
.
o
s
novi.
n
a
i
S
i
r
e
,
a
n
a
h
r
v
a
t
s
k
o
j
,
unutarnje ltoueriuanje
da franjevii tu mogu odigra-ti vaintr trlogu. K
Opravditro .1" smatr'*ao
to'-., Bosnale za Strossmayeri i .r crkvenom pogledu brla zanimljiva,
s obzirom ,rier,.tltualne bucluie crkvene promjelle, a oll u tom pitanju
nezaitrteresirau.
"U"
:,:
P o s e b n op o g l a v l j e p r e d s t a v l j a p r i s i l n i o d l a z a k k l e r i k a i z D a k o v a ,
Njihov odlazak
iemu su se svih iita*a opirali i fianjevci i Strossmaye_r
j
9
o
d
.
S
t
r
ossm.?y"t?..k?.o
i
h
o
$
v
o
j
i
t
i
t
r
e
b
a
l
o
bio je politiiki motivirair:
, a a d t n i k a i p r o p a s a t o r a z a a u s t r o u g a r i k u d r Z a v n t rv l a s t n e p r i h v a t l j i v i h
. a r l i h o v u p r e m j e s t a j u p o s e b i c es u
i c l e j ah r v a t s t v a ^jiu Z n o s l a v e n s t v aN
r a c l " i lM
i a d a r i , j e i j e H r v a t s k a b i l a u r r g a r s k o mi n t e r e s n o m p o d r u t j u .
P o d k o n a c 1 8 7 4 . f r a n j e v c is u s a z n a l iz a o d l u k u U g a r s k o gm i r l i s l a S stva cla se bosanskiklerici moraju preseliti tt Ostrogon, a u slutaju
o c l b 1 3 a n juas k r a t i t i i e i m s e n o v d a n a - s r e d s t v kao j a p . r i t 3 e i ui z z a k l a d e .
\Iac6ri" str na;ltrije pokuSali prigovorima o travodno loSem odgo1u
k l e l i k a u D a k o v u l s p o s l o v a t i p r e m j e 5 t a ju R i m , K a d a s e t o p l ' o v J 9 . . T
l t o k a z a l o n e t o i n i m , o n d a s t r p r e k o p o s l - a n s t vua R i m t r c r k v e n i m v l a s t i inu obznanili cla.je zaklada ugarska i da je bosanski klerici mogtl
koristiti samo tr U".garskoj."U tlakvim okolnbstima Propagandaje vei
? 3 . s i i e t n j a l 8 7 5 . I z c I a l a - n a l o gc l a s e k l e r i c i m o r a j u p r e s e l i t it r O s t r o g o n . ' YF r a n j e v c is u , m e d u t i r n , s v i m s i l a m a n a s t o j a l i i s h o d i t i p o n i 5 t e n j e
oji se
i e o c l l t r k " .U t o m e s u i m a l i p u n u p o c l r i k t r b i s k t r l t aS t r o s s m a y e . rk' a
s v o r n s n a g o m a n g a Z i r a o n a s p a s a v a r r j rbro s a n s k o g s- e m i n a r i j a . _ O ns e
z a : . z e on a v i 5 e s i r a n a , p r r j e s v e g a k o t l n a c l l e Z n i h t l B e d u , R i m t t i
Zagrebu.

. 5 i 5 i a ,K o r . rp o n d e t t itj a R a I h i - S t r o s s n u l ' " 1 ,

2 2 U s p .S t r o s s m a v e r opvi os m oR a i k o m6 . 2 . 1 8 7 5 F
k n j . I , Z a e r - e b1,9 2 8 . 3, 3 7 - 3 9 .
23

Us1r. B. ()allanovif , (isPostat,a redoi,ile kalolitke hilerarhilt tt Bostti i Ilerresot'ini lB8I

soditte,Beoqracl, l93ir., 40.

205

S t r o s s m a y e rn r j e i n z i s t i r a o d a k l e r i c i p o d s v a k u c i j e n u m o r a j u
o s t a t i u D a k o v u , n e g o p r U e s v e g an a t o m e d a n e i d u u M a c l a r s k u .O n
j e b i o i z a t o d a s e k l e r i c i s m j e s t eu Z a g r e b ,g d j " p o s t o j ep o v o l j n i u v j e t i ,
i l i p a k d a s e s e m i u a r g g r a d i u B o s n i . 1 0 . v e l j a t e 1 8 7 5 .o n s e i z R i m a
o b r a t i o b a n u I v a u u M a Z u r a n i d ui i z n i o m u s v o j e s t a v o v eo u z r o c i m a i
posljedicamaodltrke bedke vlade. On optuZuje Madare kao glavne
krivce, koji takvim svojim ponaSanjemvrijeclaju hrvatski narod-.Oni,
p r e m a S t r o s s m a y e r o v o mm i 5 l j e n j u , n e m a j u p r - a v op r i s v a j a t i z a k l a d u
k o j u j e u s t a n o v i oJ o s i p I I . i k o j a n i j e d a n a p o d u v j e t o m d a s e n j e z i n o
k o r i 5 t e n j ev e z t r j ez a u g a r s k o p o d r u d j e . S t r o s s m a y e rt a k o c t e rp r i g o v a r a
z a g r e b a d k o mn a d b i s k u p u J o s i p u M i h a l o v i 6 u , j e r s e n , j e p o k a z a o
s p r e m n i m c l ab o s a n s k i mk l e r i c i m a o m o g u 6 i s m j e 5 t a ju Z a g r e b u .Z a g r e b a t k i j e n a d b i s k u p i s t o d o b n o i b o s a n s k im e t r o p o l i t i o n j e p r v i p o z - v a n
d a b r a n i b o s a n s k ef r a n j e v c e - s m a t r a S t r o s s m a y e rZ. a k l e r i k e i m a p r o s t o r a u f r a n j e v a d k o m s a m o s t a n u u Z a g r e b u . P r e s e l j e n j eu O s t r o q o n
moguie je izbjeii ako se hrvatski ban, vlada i nadbiskupza to zaloLe.
S t o v i S es, h n ' a t s k eb i s t r a n et r e b a l o o s i g u r a t i 5 . 0 0 0 f o r i n r i z a r z d r i . a v a n je klerika, barem dok se Madari ne skloneda daju novac.tt
S t r o s s m a y ejre o s o b n o i z i s t i r a o i k o d z a g r e b a d k o gn a d b i s k u p a d a
s e o n z a u z m ec l a b o s a n s k ik l e r i c i n e o d u i z v a n H r v a t s k e ,a p o k u S a oj e
o r g a n i z i r a t i i z a j e d n i d k ua k c i j u _ h r v a t s k i hb i s k u p a k o d b a n s k ev l a d e u
Z a g r e b u i P r o p a g a n d eu R i m u . - n
S t r o s s m a y e r o vj ae a k c i j a n a i 5 l an a o d j e k u Z a g r e b uk o d b a n a I v a n a
M a Z t r r a n i d a ,k o j i j e o d m a h p o d u z e o k o r a k e u M i n i s t a r s t v u v a n j s k i h
p o s l o v a t r B e d u i u g a r s k o m M i n i s t a r s t v u z a b o g o 5 t o v l j ei n a s t a v u u
B u d i m u . T r a Z i oj e d a k l e r i c i , a k o n e m o g u o s t a t i u D a k o v u , p r i j e d u u
Z a g r e b ,S d j e s u b i l i d o 1 8 4 1 . g o d i n e . I l i , p a k c l a s e u d o v o l j i m o l b i
provincijala te se Skoluju u Bosni, a da se odliiniji Salju u Zagreb,
Btrclim,Bei ili Rim, gdje bi se izobralavah za profesore. Pritom bi
p o s t o j e d as u b v e n c i j at r e b a l a o s t a t i n a k o r i 5 t e n j ef r a n j e v c i m a . t u
Banu MaZtrranidu odgovoreno je l. oZujka 1875. claje pitanje
premje5taja bosanskih klerika u Ostrogon vei rijeseno, j.. je Sveta
S t o l i c a n a p r i j e d l o g n u n c i j a t z B e ( , ao d I 5 . 2 . 1 8 7 5 . d a l a s v o j p r i s t a n a k .
JoS se, clakle, samo radi o provedbi te naredbe. Ugarski ministat- za
b ogo5t ov lje i n a s ta v u s ma tl -a d a s e z akl ada moZe kori sti ti samo u
Ugarskoj, te cla dosaclaSnjapraksa nije bila u suglasju s pr-votnom
24

r s hi a r l ti i , D a h o u o : St r o s s n r a l , e l ' o v ak o r e s p o r r d e n c i j a .
U s 1 r .^ B r srtrp

25

U s p . S t l o s s l n a v e l o v o p i s r n o z a s r - e b a i k o u r n a c l b i s k L r l ; r(r1 5 . 2 . I 8 7 5 . ) , t e k o n c e p t e
zajedrritkoe pisma hn'atskih biskrtpa bauskoj vladi tr Zaereb (ll. 2. I875.) i plefektu
I ' r o l r a e a t t r l e ( l : r . 2 1 8 7 5 . ) . B i s k u p s h ai r h i i t D a h o z , o S
: t l o s s r n a ] ' e r o v ak o l e s p o n d e n c i j a .
N i j e r n i p o z r l a t o j e l i S t l o s s n l a v e l ' t r s p i o . c l o b i t ip r i v o l u c l r u g i h b i s k L r p az a t u a k c i j u . N o ,
o n J e s a r l rs u n r n j a o d a l ; i z a t o n ) o g a o c l o b i t i p o t p i s z a e l e b a i k o g n a c l b i s k t r p aM i h a l o v i i a .
U s p . F . S i 5 i i , K o r e s p o d c n c i j uk,n j . I , 3 3 9 .

26

Usp. oclgovol bana MaZtrraniia Stlossmaveru 6. 3. 1875.

B i sk u psh i a r h i u D u h o i , o . 'St r o s sn l a t , e l ' o v a k o l e s p o n c l e n c ij a .

206

Diacovensia 1/1995.
kraljevskom odlukom rz 1784. Ugarsko ministarstvo ne pristaje na
b a n o v e p r i j e d l o g e , a t r k o l i k o s e n e p r - i h v a t id o n e s e n ao c l l u k a ,o d r e d i t
i e d a s e z a k l a d ak o r i s t i u d r u g e s v r h e . = ' T oi e b i t i g l a v n i a d u t U g a r s k o g
r n i n i s t a r s t v ad a s e f r a n j e v a d k ik l e r i c i i p a k p r e m j e s t eu O s t r o g o n .
T i j e k o m 1 8 7 5 . g o d i n e S t r o s s m a y e 6r e j o 5 n e k o l i k o p u t a p o k u S a t i
l r r e k o b a n a M a Z t r r a n i i a u t j e c a t i n a r z m J e n uo d l u k e N j e m u j e v e o m a
s t a l o d a k l e r i c i o s t a n t ru H r v a t s k o j , a k o n e u D a k o v t r ,a o l t o u Z a g r e b u .
O r r s e i s a m o s j e 6 a ou v r i j e d e n i m , p o g o t o v u S t oj e a k c ga z a p r e m j e 5 t a - ; e mk l e r i k a p n ' o t n o p o k r e n u t a p r i g o v o r i m a o n a v o d n o l o S e mo d g o j u .
- \ o s o b i t o g a j e p o g o d i l a n e z a i n t e r e s i r a n o szt a g r e b a d k o gn a d b i s k u p a
\ l i l r a l o v t ( a , 1 e ro v o p i t a n j e , p r e m a S t r o s s m a y e r um i 5 l j e n j u , u i j e s a m o
c t a k o v a d k oi l i b o s a n s k o , n e g o p r r j e s v e g a h r v a t s k o . N a d b i s k u p n i j e
1 t r - i s t anoi n a t o d a s e z a j e d n i d k i o b r a t e S v e t o j S t o l i c i n e g o j e , 5 t o v i 5 e ,
c i p r a v d a v a oo d l u k u M a c l a r a . ' n
1 0 . l i p n j a 1 8 7 5 . S t r o s s m a y e rp o t p i s u j e d a r o v n i c u p r e m a k o j o j o n
r n j e g o v k a p t o l b o s a n s k i mf r a n j e v c i m a d a r u j t r s e m i n a r r jp o d u v j e t o m
' i m e j e S t r o s s m a y e rh t i o c l a t ij o 5
c l a k l e r i c i t a m o o s t a n u i s t u d i r a j u . - tT
t Ostrogon.
ozbiljant
razlog
protiv
preseljedu
1eclarr
F r a n j e v c i t a k o d e r o s t a j u u p o r n i p r o t i v p r e m j e S t a j ak l e r i k a u
\ l a c l a r s k u ,p a i p o d c i j e n u g u b i t k a z a k l a d e .U s v i b n j u 1 8 7 5 . s t a r . l e S i n . r v o P r o v i n c i j e J " l j e j e d n o m o c l l u d i l ou B e t u
. a " ! l t j n o o b r a z l o Z i t iz a 5 t o
s u p r o t i v p r e m j e 5 { a j a .A k o n e u s p i j u , o n d a k l e r i k e p o v l a d eu B o s n u . u "
T a k v oj e r a s p o l o Z e n j ed o b r o u o t i o i a u s t r o u g a r s k ik o n z u l T e o d o r o v i i
. a l j t r i i m o l b u p r o v i n c i j a l a D o m i n i k a A n d r i d a g r o f u A n d r a s s y uu k o l o \ o z u 1 8 7 5 . , u k o j o j s e t r a L r d a k l e r i c i o s t a n u u D a k o v u . P r e l a s k o mu
O s t r o g o n i z g u b i l i b i s v o j v e i n a m j e 5 t e n is e m i n a r u .U O s t r o g o n u s e , p o
r n i S l j e n j uf r a n j e v a c a ,k l e r i c i n e m o g u o c l g a 3 a tui r e d o v n i d k o md u h u , p a
b i i h r a c l i j e v r a t i l i u P r o v i n c i j u . S t o g a n i t k o o d f r a n j e v a c an i j e s k l o n
s e l i c l b ii z D a k o v a . S t o s e , p a k , p o l i t i d k o g o p r e d j . l j " t . l a t i t e , o t t i s t t ,
l)rema Teodoro\/om mi5ljenju, bez obzta gdje studirali, po povratku u
c l o r n o v i n uo p d e n i t oj e d n a k o g p o l i t i d k o g m i S l j e t j a . S t o g a o n p r e d l a Z e
,la se preseljede, ako lle za staltro,a ollo barem za idudu godinu,
, - , c l g o d i . :T' re o d o r o v i i t i m e i z r i j e k o m p o t v r d u j e p o l i t i d k e r a z l o g e
nraclarskeodluke.
O d s v e g at o g a z a f r a n l e v c en i j e b i l o p o v o l j n i h r e z u l t a t a .K o n z u l j e
3 . s t u d e n o s 1 8 7 5 . i z v i j e s t i op r o v i n c i j a l a d a j e o d l u k a o p r e s e l j e n j u
27 Usp. Isto.
2 8 U s y r . S t r - o s s r t r a v e r o v op i s m o M a Z t r r a u i 6 t r 1 2 .
S tr o s s r n a v e r c l v ak o t ' e s p o n d e n c i j a .

1.

1 8 7 5 . B i . s k u p . s k ia r h i u

Dahouo:

2 9 U s p . D l l j i ( - . f e l e n i ( , S p o n e r t i c ik u l t u n r o g r a d a b o s a t t s h ifhr a r t l e i t a c a ,1 B ) 5 . - 1 8 7 8 . , d r u g i d i o
( 1 8 5 5 . - 1 8 7 8 . ) . S e p a r a t i z G l a s r i k a H r u u t s h o gd r i a u n o g t n u z e j a ,S a r a j e v o , 1 9 4 3 . , 2 9 ' { .
3 0 U s 1 r .A r h i i t F r a n j e t ' a t k o g l t r o u i n c i j a l u t a S a r a l e u o : P t ' o t o c o l l t t u r P r o v i t t c i a e , I \ ' , s t r . 8 9 .
3l

U s p . D r l j i i - J e l e n i i , S p o n e t t i c i d, l u g i d i o , 3 2 4 .

207

n e o p o z i . u aa, o d n j e g a s e o d e k t q j en o ; 1 1 h . K a d a j . . t o . i z o s t a l o , k o n z t r l
i z v j e 5 i q e p r o v i n c r j a l a1 8 . p r o s i n c a 1 8 7 5 . c l a s e o c l l u k o m i z B e t a s u s p e n d i r a s v a k ap o m o i b o s a n s k i mf r a n j e v c i m az a c r k v e i S k o l es v ed o t l e
" d o k s _ ep -r e t a s t n i r e c l b r a i e F r a n c i s k a n an a r e c l b iS v e t eS t o l i c e p o k o r i o
n e b i . . . "U
- v e l j a d iI 8 7 6 . p o v o l j n oj e r r ; e S e n a
m o l b a f r a n j e v a c ad a t e k u d u
S k o l s k ug o d i n u m o g u z a v r 5 i t i u D a k o v u . ' " T o j e b i l o s v e S t o s e L r t o m
t r e n u t k t r c l a l op o s t i i i .
S t r o s s m a y e rj e , k a k o t o s a m p r - i z n a j e ,t r p o t r i j e b i o s v a l l r a v n a i
m o r a l n a s r e c l s t v ac l a s e k l e r i c i z a c l r Z eu H r - r , a t s k o j . "T o 3 e j o 5 j e c l n o m
p o k u S a ok a d a s e 1 6 . o Z t r j k a 1 8 7 6 . o p s e Z n o mp r e d s t a v k o mo b r a t i o
lrrefektu Propagande. On trair cla Propagancla intervenira tr korist
oitrvanja seminarija bosanskihfrarlevaca u Dakovu. Prisilnim premj e 5 t a j e m k l e r i k a d i n i s e " n - a j v e d ap o g r e 5 k z "j e r j e r a d t o g a s e m i n a r i j a
od "odsrrclnog
znaienja,.."'
U o Z u j k u 1 8 7 6 . p r i l i k o m a u d i j e n c i j e k o d o s t r o s o n s k o gp r i m a s a
c l a k o v a d kj e
i q v a r c h j a np r e d l o i r o d a k l e r i c i o d m a h p r i j e d u t r O s t r o g o n ,
j e r b i m o g l i p o b j e i i u B o s n u i p r i d r u Z i t i s e u s t a n i c i m a .S t a r j e 5 i n s t vjoe
t a k v u i z j a v t r o d b a c i l o j e r d a n i j e d a n a u i m e P r o v i n c i j e . " uT o j e i p a k
a u s t r o u g a r s k i mv l a s t i m a p o s l u Z i l o k a o d o d a t n i r a z l o g z a p r i t i s a k d a
franjevci konadno ispune zabtlev o premje5taju. A poietkom sijednja
1876. i od generala Reda stiZezahtjev fran;evcimada se bezuvjetno
moraju pokoriti naredbi o premje5taju." No, u njima je joS postojao
o t p o r t a k v o j o c l l u c ii t i n j a l a n a d a d a 6 e s e o n a i z m i j e n i t i . K a c l a j ek o n z u l
T e o d o r o v r ( 2 9 . s v i b n j a 1 8 7 6 . r z v r l e s t i op r o v i n c i j a l a D . A n d r i i a o o b a v i j e s t i r z B e d a d a s e n e i e s t r s p e n z i j as u b v e n c i j ed o k i n u t i d o k s e n e
p r i h v a t i o d r e d b ao p r e m j e 5 t a j u , "p
n o s t a l oj e n a jz a d l a s n od a 6 e f r a n j e v c i
m o r a t i p r i h v a t i t i O s t r o e o n k a oj e c l i n o r S e 5 e n j ea, k o Z e l ep r i m a t i i k a k v u
pomoi beike vlade.
K l e r i c i s u u r u j n u 1 8 7 6 . k o n a d n op r e s e l i l i u O s t r o g o n . U p i s m u
b a n t r M a Z u r a n i 6 uT . l i s t o p a c l ai s t e g o c l i n eS t l o s s m a y e rv e l i d a j e u d i n j e n a v e l i k a n e p r a v d a , S t o s ej e c l a n k r 5 i a n s k i i n a r o d n i z a v o d u n i 5 t a v a
bez ikakva razloga. No, joS se nada da se Klerici nede tamo moii
3 2 I s t o , 3 2 6 . T a k o c l e r - :B . B a c l r o r ' ," H i s t o r i j a t p l e n r . j e i t a . j ab o s a r t s k i h f r a u . l e v a i k i h k l e r i k a i z
D a k o v a u O s t r - o g o r r " ,F r a r t j e i t a i k it , i J e s t t i AX,X X Y I / I 9 2 9 , I 5 9 .
3 3 t r s p . p i s n r o k o n z u l a T e o c l o r o v i 6 ap r o v i n c i y a l uD . A u c l l i i t r 2 6 . 2 . 1 8 7 6 . I s t o , 3 2 7 .
3 4 U s p . R . D t l j i i , " S e l e n j e b o s . l - r ' a n j e v a t k i hk l e r i k a i z D a k o v a I 8 7 i r . i o b l a u a b i s k t r p a . f. . f .
S t l o s s n r a l ' e r a " ,I r a r t j e i l u i f t i i t i j c s n i A .X L V I I / 1 9 - 1 0 . b r - . 6 - 7 , 2 3 9 - + l .
3 5 A r h i u K o n g r t g a c i . l e" D e P r o p u g a t r d uF i t l e " , R i m , S c r i t t u r e o r - i g . r ' i f . r r e l l e C o n s r e s a z i o n i
Geuelali, I879., r'ol. 1009,f. B05r'r'8
, l9r'-820r'.
3 6 U s p . J . B o s e n c l o r ' [ e r ' ," Z a i t o s t r b o s a n s k i f l a n j e v a i k i k l e l i c i p l e n r . ; e 5 t e n i i z f ) a k o v a t r
O s t t ' o s o t t ?" , F r a r t j e t ' a t h i , i j e s n i h ,X X X V I I / 1 9 3 0 . , b r z . 7 - 8 , 2 3 i t .
3 7 U s p .b i l j . 2 3 .
3 8 U s p . D l l j i i - . f e l e n i ( , S p o n e r r r c rc, l r t r e i c l i o , 3 2 8 .

208

Diacovensia l/1995.
s v i k n t r t i i t r t o m s l u i a j u o n Z e l i d a s e o n i v r a t e u D a k o v o . : {1t i i e s e
I U e - g g v -sal t. r t n l a t l i j e l o m o b i s t i n i t i , a l i n e s t o k a s n r j e i r r i z m r j e r l e n i m
p o l i t i i k i m t r r j e t i m a . N a i m e , b o s a n s k is u k l e r i c i l J o l o v i c o mi t u i l e n o g
1 8 8 0 .i z n e n a c l an a p u s t i l i O s t r o g o ni p r e l r j e g l i t r B o s n u .I p a k i e , s t j e c a - j e r n o k o l n o s t i ,t r U s a r s k o jp r o v e s r i j o 5d e t v r ts t o l j e i a( 1 8 8 3 . - 1 8 9 8 . a
; ,l i
clvajp
. t t t u P e < = t t h tUt . D a k o v o s e , m e c l t r t i m ,n i k a c l a v i S e n i s u u s p j e l i
Vrailtl.

3 9 U s 1 r .B i s k u p s ku
i r h i i , D u k o i , o :S t r o s s u ) a v c r o \ ' ;kr o r - e s l l o t l e n c i j a

209