ekil ve Konum Toleranslar

(GEOMETRIC TOLERANCES, Tolerances of shape/form and location/position)

rnek: Punta mili ilenirken,

tam silindirik ekil elde
edilememise (farkl aplar elde
edilmise) ekil tolerans, punta
ucu eilmise konum tolerans
sz konusudur.

CSMDEK GEOMETRK ELEMANLAR

Punta Mili

Silindir ve Daire Yzeyin Teknik Resmi

malatta silindirde
meydana gelebilecek
farkllklar iin
silindiriklik tolerans,
dairesel yzeyde
meydana gelebilecek
farkllklar iin
dairesellik tolerans
kullanlr.

SLNDRDE EKL
BOZUKLUKLARI

DAREDE EKL
BOZUKLUKLARI

KADEMEL MLDE EKSEN KAIKLII

Konum Tolerans

Eksen kakl boyut toleransyla belirlenemeyeceinden,

bir konum toleransyla aklanmaldr
aklanmaldr.

TANIMLAR

ekil tolerans: deal g

geometrik ekilden

olabilecek fark gsterir.

g
r2r1 olduu srece ekil tolerans salanr.
ekil fark: Gerek eklin alt ve st snrlar arasndaki fark.
fark

TOLERANS BLGELER

llendirme trne gre ve her

toleransl nitelie gre tolerans blgesi:
a. Daire yzey (daire ekseni bu dairesel
tolerans blgesi iinde bulunabilir
demek)

g. Paralel iki dzlem arasndaki boluk

g

b. Ortak merkezli iki daire arasndaki yzey

h. Eit aralkl iki yzey arasndaki boluk

c. Eit aralkl iki izgi arasndaki yzey

j. Bir dikdrtgen prizma iindeki boluk

d. Paralel iki doru arasndaki yzey

eklindedir.

e. Bir silindir iindeki boluk

f. ki ortak eksenli silindir arasndaki boluk

En ok malzeme art, MMC (Max. Material Condition)

En az malzeme art
art, LMC (Least Material Condition)

En byk
y malzeme ls,

, altrmalarda

paralarn
p
snr llerini

belirleyen boyuttur. M sembolyle gsterilir. Miller iin EB, delikler

iin EK, MMC durumunu tanmlar.
En kk malzeme ls
ls, MMC
MMCnin
nin zttdr.
zttdr L sembolyle gsterilir.
gsterilir
zellikle savunma sanayii gibi toplam arln son derece nemli olduu yerlerin llendirilmesinde kullanlyor. Arl
limitli olan yerlerde LMC koyuluyor ki; i bittiinde btn ller toleransnda olmasna ramen, toplam arlk en dk
limitte olabiliyor.
RNEK: Mil +0
+0.05,
05 -0.02
0 02 boyut toleransnda ve silindiriklik 0.05
0 05 ve mil st limitte retilmi olsun.
olsun Silindiriklik de st limit olan
0.05'te. O zaman bu milin geecegi delik iin 0.05+0.05=0.10'luk daha byk bir l ihtiya demektir. O halde mil MMC'ye
gre uretildi ama delik LMC oldu.

TOLERANS ETLER VE SEMBOLLER

Dorusallk: Straightness
e se
Flatness
at ess
Dzlemsellik:
Dairesellik: Circularity (roundness)
Silindiriklik: Cylindricity
Bir izginin ekli: Profile of a line
Bir yzeyin ekli: Profile of a surface

TOLERANS ETLER VE SEMBOLLER

Paralellik: Parallelism
Diklik Perpendicularity
Diklik:
P
di l it
Asallk: Angularity
o u Position
os t o
Konum:
E eksenlilik: Concentricity
Simetriklik: Symmetry
Yalpalama: Circular runout
Toplam yalpalama: Total
runout

EREVE ETLER

ereveler sadece sembolleri deil, baka zellikleri de tamaldr.

LAVE SEMBOLLER

EREVE ELEMANLARI

TOLERANS BLGELERNN GSTERLMES

a) Tolerans blgesinin
genilii (ap, hacmi);
t l
tolerans
deerinin
d i i
nnde sembolyle
gsterilir.
b) Genel olarak tolerans
blgesinin genilik
dorultusu, parann
geometrik ekline diktir.
c ve d) Birden fazla elemana
uygulanan ayn
uygulanan,
deerdeki tek veya ortak
tolerans blgesi
kullanldnda, ortak
tolerans blgesi ifadesi,
erevenin zerine
y
yazlmaldr.

TOLERANS EREVELERNN RESMLE BRLETRLMES

Okun ucu:
Tolerans, izgiye veya yzeyin
kendisine uygulanyorsa:
elemann evresinin uzantsna (a)
( )
elemann evresi zerine konur (b).
OK, L ZGSNE EN AZ 4mm.
Tolerans,
Tolerans llendirilmi elemann
eksenine veya simetri dzlemine ait
olduunda:
l
izgisinin
g
uzantsna konur (c-e)
( )
Tolerans, eksene veya btn
elemanlar iin bir orta dzleme
uygulanr ise:
eksen zerine konur (f-h).

REFERANS ELEMANLARININ RESMLE BRLETRLMES

Referans gsteren byk harf tolerans
erevesi iine yazlr. gen ii bo veya
dolu olabilir (a).

Referans geninin taban:

Referans eleman, izgi veya yzeyin
kendisiyse:
evre zerine veya uzantsna konur (b).
(b)
Referans, eksen veya simetri dzlemi ise:
l izgisinin uzantsna konur (c). Yeteri
kadar yer yoksa
yoksa, iki oktan birinin yerine konur (d).
(d)

Bir eksen yeterli dorulukta tanmlanmsa:

eksen veya ortak eksen zerine konur (e).
Referans erevesi referans elemanna
dorudan balysa:
referans harfi kullanlmaz (f, g).
h): Tek referans
j): ki referansla oluturulan mterek referans
k): Seri oluturan refranslarda nem sras
k): Birbirine gre stnln olmad durum.
durum

BELRL UZUNLUKLARDA TOLERANSIN BELRTLMES

Snrlandrlm bir uzunlua ait

tolerans, mmkn olan her yerde

geerli
li olduunda,
ld d toleransla
t l
l ilgili
il ili
uzunluk deeri, eik bir izgiyle
ayrlm olarak gsterilmelidir (a).
Daha kk ve snrlandrlm bir
uzunlua ait tolerans, tm elemanlar
iin geerli olduunda
olduunda, erevenin
alt kutucuunda gsterilir (b).
Tolerans,
Tolerans elemann sadece
snrlandrlm bir ksmna
uygulanrsa (c).
Referans, referans elemannn
yalnz snrlandrlm bir ksm iin
geerli
g

ise ((d).
)

d)

TEORK TAMLIKTAK LLER

Bir elemana ait konum, profil veya eiklik tolerans sz konusu olduunda,

teorik tamlktaki profil veya alara ait llere TOLERANS VERLMEZ. Bu

ller, dikdrtgen bir EREVE NE ALINIR (a-b).

BOYUT - KONUM Tolerans Karlatrmas

a) Koordinat sistemine gre yaplan llendirmede, delik ve

merkezinin toleranslar (150,05)ten Tx=Ty=0,1dir. Bu tolerans,
kenarlar 0,1 olan bir kare eklindeki tolerans blgesini gsterir.
b) Gerek
G
k konuma
k
gre
tolerans
t l
verildiinde,
ildii d tolerans
t l
bl
blgesii
ap, 0,141 olan bir daireyle gsterilir. (Resimde 0,141 yerine 0,2
alnmtr).
BU TOLERANS ALANLARI,, DELK MERKEZNN NDE

BULUNMASI GEREKEN ALANI GSTERMEKTEDR.

EKL ve KONUM Toleranslarnn Teknik Resimde llendirilmesi ve Aklamalar

Konum tolera
ans

EKL ve KONUM Toleranslarnn Teknik Resimde llendirilmesi ve Aklamalar

Konum tolerans
K

BR
RBRYLE LG
GL ELEMAN
NLAR

EKL ve KONUM Toleranslarnn Teknik Resimde llendirilmesi ve Aklamalar

EKL - BOYUT Tolerans Karlatrmas

a)da verilen milin boyut tolerans deimemek artyla, ayn mil b)deki
gibi elde edilmi olabilir.
Boyut toleransnn yannda ekil tolerans da verilmekle,
verilmekle ideal geometrik
ekilden ne kadar farkllk olabilecei belirtilmektedir.

EKL - BOYUT Tolerans Karlatrmas

ekilde;

kild boyut
b
t ttolerans
l
ve izgisel
i i l
bir ekil tolerans verilen parann,
ekil toleransna ait boyut
toleransnn tolerans sahas iinde
olduu
g
grlmektedir.

DORUSALLIK TOLERANSI

Silindirik veya prizmatik yzeyler zerindeki doru

paralarnn durumu iin kullanlr
kullanlr.

SLNDRK PARALARDA DORUSALLIK

0,03

RNEK
a) Silindir boyunca alnan bir dorunun dorusall 0,03 deeri iinde olmaldr.
b) Bylece silindir yzeyi zerinde alnan herbir doru, 0,03 aralkl iki izgi arasnda
bulunmak zorundadr.
zorundadr
c) Ayrca silindir ekseni, tolerans blgesini snrlayan izgilerle ayn dzlem iindedir.

DORUSALLIK KONTROLU

Komperatr
K
t gstergesi,
t
i dorusallk
d
ll k ttolerans
l
iinde kalmaldr (az nceki rnek iin 0,03).

DZLEM YZEYLERDE DORUSALLIK

Para zerinde dorusalln her iki ynde belirtilmesi gerekiyorsa, bu

durum her iki grn zerinde verilmelidir.
rnek: 0,2 mm boyut tolerans iinde kalmak artyla, her iki ynde gsterge
sapmas 0,05i amamaldr.

DZLEMSELLK TOLERANSI

Dz yzeylere uygulanr
uygulanr.
Parann verilen boyut tolerans, iki paralel dzlem arasnda kaldnda dzlemsellii de
gerekletirilir (a).
Parann st yzeyi verilen snr lleri arasnda olabilir. nemli olan, dzlemin kendi
iinde dzlemselliidir. Yoksa, boyut toleransna bal olarak dzlem olmas deildir (b).

DZLEMSELLN KONTROLU

Parann en az kesi tablaya paralel olacak ekilde ayarlanr.

ayarlanr
Kompratr, her yne hareket ettirilir.
nceki

ki rnek

k iin
i i ibre
ib 0,06y
0 06 amyorsa, d
dzlem
l
doru
d k
kabul
b l edilir.
dili

DARESELLK TOLERANSI

Silindirik bir para herhangi bir yerinden eksene dik olarak

kesildiinde silindir yzeyindeki btn noktalarn merkezden eit
kesildiinde,
uzaklkta olmas durumudur.

DARESELLN BELRTLMES

Dairesellikte yzeyin
btn noktalar ekil
bakmndan kontrol
edildiinden, ayr bir
referans eleman
VERLMEZ.

SLNDRK PARALARDA DARESELLK

Silindir boyunca
y
herhangi
g bir kesitte uygulanabilir.
yg
Dairesellikte boyut tolerans, ekil toleransndan etkilenir. Boyut
tolerans esas alndnda, ekil tolerans yetersiz kalabilir.
Parann en kk ls, ekil tolerans blgesinin dna
dmemelidir.

KONK PARALARDA DARESELLK

Dairesellik konik yzeylere de uygulanabilir.

RNEK: Konik yzey zerindeki herhangi bir dairesel yzey
evresi,
i genilii
i lii 0
0,05
05 olan
l d
dairesel
i
l bi
bir h
halka
lk iiinde
i d olmaldr.
l ld

KRE YZEYLERDE DARESELLK

Dairesellik kre yzeylere de uygulanabilir.

DARESELLN LLMES

lme aleti dnyor

ki punta arasnda para dnyor

Parann ya da lme aletinin dndrlmesi temel prensiptir.

Okunan deerin yars, tolerans blgesi geniliidir.

SLNDRKLK TOLERANSI

Silindirik p
paralara

uygulanr.
yg
Dairesellikten farkl olarak, btn yzeye uygulanr.
Bir referans gerekmez.
RNEK: Parann silindirik yzeyi, yaraplar 0,05 farkl
olan ortak eksenli iki silindir arasnda bulunmaldr.

SLNDRKLK DURUMU

Dairesellikten
D i
llikt ffarkl
kl olarak,
l k bt
btn yzey

ttolerans
l
bl
blgesine
i
girmelidir.

SLNDRKLN LLMES

(a)

(b)

Para ekseni etrafnda dndrlrken, eksenel olarak hareket ettirilir.

Para iki punta arasnda dndrlrken, l aleti eksenel ynde hareket

ettirilir.

Her iki d
H
durumda
d l
llen
l sapmann yars dairesellii
d i
llii verirken,
ik
ayn snrlar
l
iinde kalmas artyla, tm silindirik yzeyde bu deer deimemelidir.

HERHANG BR ZGNN EKL TOLERANSI

(a)

(b)

Bu tolerans dairesel olmayan dzensiz eriler iin verilir.

RNEK: AB eri profili, merkezleri dzgn geometrik profildeki bir izgi

zerinde bulunan ve 0,2 apl daireleri iine alan iki izgi arasnda olmaldr.

BR ZGNN EKL TOLERANSININ KONTROLU

Bir nceki rnek iin, kompratrn ibresi, eri yzeye paralel hareketi
srasnda, 0.2den fazla sapmamaldr.

HERHANG BR YZEYN EKL TOLERANSI

(a)

(b)

Parann AB yzeyi tek ynde incelendii taktirde,

taktirde izgi tolerans ile
yetinilebilir.

Dier grnte bu profilin ayn ekli muhafaza etmesi iin, yzey olarak ele
alnarak
l
k ttoleranslandrlmas
l
l d l
gerekir.
ki Dolaysyla
D l
l tolerans
t l
blgesi
bl
i her
h iki
grn iin belirlenmelidir. Grld gibi, bu blge 3 boyutludur.

YZEY TOLERANSININ LLMES

izgi toleransnn iki ayr ynde llmesiyle bulunabilir.

RNEK: Sz konusu yzey, merkezleri gemetrik ekilde bir yzey

zerinde bulunan ve 0,2
0 2 apl kreleri iine alan iki yzey arasnda
bulunmaldr.

PARALELLK TOLERANSI

(a)

(b)
(a) Paralellik: ki doru veya dzlemin her noktada birbirinden eit uzaklkta olmas.
(b) Paralellik tolerans iin referans eleman kullanlr.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

( ) Tolerans
(a)
T l
deerinden
d i d nce

iaretinin
i
ti i olmas,
l
ttolerans
l
alannn silindirik olduunu ifade eder.
(b)rnek: st deliin ekseni
ekseni, alt deliin eksenine paralel 0,03
0 03
apl bir silindirik blge iinde olmaldr.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

(a) Tolerans deeriyle birlikte herhangi bir iaret belirtilmemise

belirtilmemise,
tolerans yalnz bir dzlem iin belirlenmitir.
(b)rnek: st deliin ekseni, alt deliin eksenine paralel ve dey
dzlem iinde yerletirilmi 0,1 aralkl iki doru arasnda
bulunmaldr.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

(a) Tolerans blgesi, birbirine dik iki dzlem iin belirlenebilir.

(b)rnek: st delik ekseni, yatay ynde 0,2; dey ynde 0,1
genilii olan ve alt deliin eksenine paralel bulunan bir
dikdrtgenler prizmas blgesi iinde verilmelidir.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

Tolerans blgesi, referans dzlemine paralel olan iki paralel

dzlemle snrlanmtr.
RNEK: Deliin ekseni 0,01 aralkl ve referans dzlemine gre
paralel olan iki dzlem arasnda bulunmaldr.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

Tolerans blgesi, referans eleman olan dzleme gre paralel

iki dzlemle snrlanmtr.
RNEK: st

yzey, 0,09 aralkl ve alt referans yzeyine paralel

iki dzlem arasnda bulunmaldr.

PARALELLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

Tolerans blgesi, referans dorusuna paralel olan iki dzlemle

snrlanmtr.
RNEK: st

yzey, 0,1 aralkl ve mil eksenine paralel iki

dzlem arasnda bulunmaldr.

PARALELLK KONTROLU

(a)

(b)

a) Kompratr, prizmatik paran A yzeyine gre saa-sola hareket ettirilir.

RNEK: Bu hareketin sapma deeri 0.1i
0.1 i amamaldr.
b) Paralel iki deliin kontrolu iin, deliklere miller altrlmtr.
RNEK: Referans y
yzeylerine
y
g
gre kompratrlerde
p
0,01i
,
amayan
y bir
sapma llmelidir.

DKLK TOLERANSI

Diklik tolerans iin referans eleman kullanlr.

Hem dz hem silindirik elemanlar iin uygulanr.
RNEK: Yan yzey referans dzlemi Aya gre 0,03 tolerans iinde 90dir.

DKLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

(a) Tolerans blgesi, referans dzlemine dik olan iki paralel

dzlemle snrlanmtr.
(b)rnek: Deliin ekseni
(b)rnek
ekseni, 0,1
0 1 aralkl
aral kl ve
e yatay
ata delik eksenine
dik olan iki paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

DKLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

(a) Tolerans blgesi,

referans dorusuna

gre dik olan iki paralel

dzlemle snrlanmtr.
(b)rnek:

Parann sol
yz 0,2 aralkl ve A
eksenine dik olan iki
paralel dzlem arasnda
bulunmaldr.

DKLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

ekil 103: Tolerans blgesi, tolerans deerinden nce iareti

bulunursa, referans dik bir silindirle snrlanmtr.
RNEK: Silindir ekseni 0,1 apl ve (A) referans yzeyine dik bir
silindir blge iinde bulunmaldr.
ekil 104: RNEK: Tolerans blgesi, yalnz bir dzlemle
snrlanmsa silindir ekseni 0,2
snrlanmsa,
0 2 aralkl ve referans dzlemine
dik olan iki paralel doru arasnda bulunmaldr.

DKLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

rnek: Tolerans blgesi,

birbirine dik iki dzlemle
snrlanmsa, silindirin
ekseni, referans
dzlemine dik,, 0,3x0,2
,
,
kesitli bir dikdrtgenler
prizmas iinde
bulunmaldr.

DKLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

Tolerans blgesi
blgesi, referans dzlemine dik olan iki paralel dzlemle
snrlanmtr.
RNEK: Dey
yy
yzey
y 0,03
, aralkl ve A referans y
yzeyine
y
dik olan iki
paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

DKLK KONTROLU

Para bir kontrol tablasna balanr.

Diklii kontrol edilecek yzey zerinde kompratr gezdirilir.

RNEK: En fazla 0,02 sapma grlr.

EKLK (AISALLIK) TOLERANSI

Eiklik tolerans iin referans eleman kullanlr.

90den farkl bir elemann (yzey veya eksen) durumunun, bir
referans elemanna (dzlem veye eksen) gre tanmlanmasdr.
RNEK: Eik yzey referans dzlemi Aya gre 20lik a yaparak
0,06 aralkl iki dzlem arsndaki blge iinde olmaldr.

EKLK TOLERANSI deil, boyut tolerans!!!

Bir nceki p
paraya
y boyut
y tolerans verilseydi,
y , durum byle
y olurdu.

EKLK TOLERANSI

(Referans eleman doru ise)

( ) Tolerans
(a)
T l
blgesi,
bl
i referans
f
dorusuna
d
b
belirli
li li bir
bi ada
d eik
ik olan
l iki
paralel doruyla snrlanmtr.
(b)rnek: Deliin ekseni
ekseni, 0,3
0 3 aralkl ve eksene gre 60
60 eik olan iki
doru arasnda bulunmaldr.

EKLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

( ) Tolerans
(a)
T l
blgesi,
bl
i referans
f
dzlemine
d l i belirli
b li li bir
bi ada
d eik
ik olan
l iki
paralel doruyla snrlanmtr.
(b)rnek: Deliin ekseni
ekseni, 0,01
0 01 aralkl ve A referans dzlemine gre 60
60
eik olan iki doru arasnda bulunmaldr.

EKLK TOLERANSI

(referans eleman doru ise)

(a) Tolerans blgesi, referans dorusuna belirli bir ada eik olan iki
paralel dzlemle snrlanmtr.
(b)rnek: Eik yzey, 0,5 aralkl ve yatay eksene gre 75 eik olan iki
paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

EKLK TOLERANSI

(referans eleman dzlem ise)

Tolerans blgesi, referans dzlemine belirli bir ada eik olan iki
paralel dzlemle snrlanmtr.
RNEK: Eik d
RNEK
dzlem
l
0,5
0 aralkl
l kl ve A referans
f
d
dzlemine
l i gre
45
4
eik olan iki paralel dzlem arasnda bulunmaldr.

EKLK KONTROLU

Sins aparat ile llr.

Parann eik yzeyi, sins aparat ile lme yaplacak tablaya

paralel duruma getirilir.

K
Kompratr
t il
ile ilgili
il ili yzey

kontrol
k t l edilir.
dili

KONUM TOLERANSI

Konum, bir elemann tam yerini tanmlar.

Tolerans blgesi
blgesi, sz konusu olan merkez
merkez, noktann teorik konumunda
konumunda, bir kre veya
bir daire ile snrlanmtr.
RNEK: Arakesit noktas, sz konusu olan merkez, noktann teorik konumuyla akan
0 08 apl bir daire iinde bulunmaldr.
0,08
bulunmaldr

Bir dorunun konum tolerans

((a)) Tolerans blgesi;

g
iaretini, tolerans deeri

takip ederse,
szkonusu eksen izginin teorik konumu iinde bir silindirle
snrlandrlmtr.
(b)rnek:
(b)
k Deliin
D lii ekseni,
k
i izginin
i i i belirli
b li li teorik
t
ik konumu
k
iinde
i i d olan
l
0,08 apl silindirik bir blge iinde bulunmaldr.

Dz bir yzeyin konum tolerans

((a)) Tolerans blgesi;

g
szkonusu yzeyin
y
y teorik konumuna g
gre
simetrik iki paralel dzlemle snrlanmtr.
(b)rnek: Eik yzey, 0,2 aralkl ve A ile B referans elemanlarna
gre,
sz
konusu
k
dzlemin
d l i belirli
b li li teorik
t
ik konumuna
k
simetrik,
i t ik
paralel iki dzlem arasnda olmaldr.

E merkezlilik ve eksenlilik tolerans

Bir elemann btn arakesitlerinin, eksenlerinin bir referans

ekseniyle ayn olmas durumudur.
durumudur
E merkezlilik; genellikle nokta, e eksenlilik ise izgi veya
eksenler iin kullanlr.

RNEK: Kk

apl
p silindirin yzeyi,
y
y , kendi ekseni etrafnda
dndrldnde, dnme yzeyi oluur.

Bir noktann e merkezlilik tolerans

Tolerans blgesi; merkezi tolerans noktasyla akan bir

daireyle snrlanr.

RNEK: ls, tolerans erevesine bal olan dairenin

merkezi, A referans dairesiyle e merkezli, 0,2 apl bir daire
iinde bulunmaldr.

Kademeli bir milde e eksenlilik tolerans

Tolerans blgesi
blgesi, ekseni referans ekseniyle akan bir silindirle
snrlanmtr.
RNEK: ls,

, tolerans erevesine

bal
olan silindirin ekseni,, A
ve B referans ekseniyle e eksenli, 0,5 apl silindir biimli blgenin
iinde bulunmaldr.

SMETRKLK TOLERANSI

E eksenlilik toleransnn, silindirik olmayan paralara uygulanm halidir.

Bir izginin veya dzlemin simetriklik toleransnda, tolerans blgesi iki doru veya iki
dzlemle

snrlanm veya dikdrtgen

prizma eklinde olabilir.

RNEK: Referans parann geniliidir. Kontrol edilen eleman; 0,05 tolerans blgesi
iinde simetrik veya referans elemannn merkez dzlemine gre eit datlm
olmasdr.
l
d Tolerans
T l
blgesi,
bl
i iki paralel
l l dzlemdir.
d l di Genellikle
G
llikl simetriklik
i t iklik tolerans
t l
yerine konum tolerans tercih edilmelidir.

SMETRKLN KONTROLU

Para, iki punta arasnda nce bir y

yan y
yzeyi,
y sonra 180
dndrlerek ikinci yzeyi komparatrle llr.
RNEK: Sapmann 0,01i amamas istenir.

YALPALAMA TOLERANSI

zel bir toleranstr. Hem ekli, hem konumu birletirir.

Bir para yzeyinin, kendi ekseni etrafnda dndrldnde ideal eklinden
gsterdii sapmadr.
Silindirik veya konik paralara uygulanr.
Birok ekil toleransn da iinde tar.
Dairesellik, dzlemsellik, silindiriklik, asallk, paralellik, diklik ve ortak eksenlilik
t l
tolerans
yerine
i yalpalama
l l
tolerans
t l
k
kullanlabilir.
ll l bili

KISM YALPALAMA

Yalpalamada bir parann ekseni etrafnda dndrlmesi

gerektiinden, referans elemanna gre uygun silindir hangisi ise, o
referans eleman olarak iaretlenir.

Silindirik yzeylerin yalpalama tolerans

Byk
B
k silindirin
ili di i radyal
d l yalpalamasna
l l
ait
it ttolerans
l
bl
blgesi,
i e
merkezli iki daireyle eksene dik iki dzlem iinde snrlanmtr.
rnek: Radyal yalpalama,
yalpalama A yzeyinin ekseni etrafnda tam bir devir
sresince, her lme dzlemi iinde 0,02yi gememelidir.

Konik yzeylerin yalpalama tolerans

Konik
K
ik yzeyin

i yalpalamasna
l l
ait
it ttolerans
l
bl
blgesi,
i toleranslanm
t l
l
elemann ana dorularna dik, e merkezli iki daireyle snrlanmtr.
rnek: Her lme konisi zerinde ok ynnde yalpalama
yalpalama, parann
ekseni etrafnda tam bir devir sresince 0,02yi gememelidir.

RADYAL YALPALAMA KONTROLU

Gerek silindir, gerekse konik
paralarn yalpalama toleranslar
iin para, iki punta arasna alnr,
lm kompratrle yaplr.
Radyal veya konik yalpalama,
parann bir tam devir
dndrldnde, herbir dairesel
eleman iin
meydana
y
g
gelen
deiimi kontrol eder.
Ancakparann herhangi bir yeri
lldkten sonra kompratr,
deiik yerlere getirilerek lme
tekrarlanabilir.
RNEK: Yaraptan llen
yalpalama tolerans 0,02yi
gememelidir. Veya ap olarak
llen deerin yars 0,02
0,02yi
yi
amamaldr.

Yanal yzeylerin yalpalama tolerans

Yanal yzeylerin yalpalamasna ait tolerans blgesi, her lme

dairesi iindeki iki emberle snrlanmtr
snrlanmtr.
rnek: Eksenel yalpalama, parann ekseni etrafnda tam bir devir
sresince her lme dairesi zerinde 0,01i
0,01 i amamaldr. lme
dairesi, merkezden belli bir uzaklktaysa, bu durum belirtilmelidir.

EKSENEL YALPALAMA KONTROLU

Eksenel yalpalamann llmesi

iin
p
para,
, iki punta
p
arasna
konur.
Kompratr istenilen lme
dairesinin yan yzeyine temas
ettirilerek sapma deeri
deeri, bir
devir iin llr.

TOPLAM YALPALAMA

Kontrol edilen silindirik veya yanal yzeyinbelirli bir yerinde

deil, btn yzey boyunca llmesidir.
rnek: Silindirin konik yzeyinin ve yanal yzeyinin toplam
yalpalama tolerans kompratrle lldnde 0
0,02yi
02yi
amamaldr.

TOPLAM YALPALAMA KONTROLU

Toplam yalpalamann llmesi iin para, iki punta arasna konur.

Bu lme,
, silindirin konik ve y
yanal y
yzeyinin
y
bir ucundan dier

ucuna kadar kesintisiz yaplmaldr. Yani para, hem ekseni etrafnda

dndrlecek, hem de kompratr eksen boyunca hareket
ettirilecektir.

SLNDRDE TOPLAM YALPALAMA

Toplam
p
yalpalama,
y p
, bir eksen
etrafnda olumu
elemanlara uygulandnda,
dairesellii, silindiriklii,
paralellii dorusall,
paralellii,
dorusall
asall ve e merkezlilii
d kontrol
de
k t l eder.
d

DEV Teknik Resim, s. 295 Pr. 5.6.1, ekil 135

32

20

16

KIRMIZI ile
verilen ller
kitapta eksik.

80

Belirtilen yerlere ekil ve konum toleranslarn yaznz.

A referans yzeyine gre, a yzeyinin paralellik tolerans; 0,06
A referans yzeyine gre, b yzeyinin diklik tolerans; 0,05
A referans yzeyine gre, c yzeyinin paralellik tolerans; 0,01
A referans yzeyinin dzlemsellik tolerans; 0,2
B referans yzeyinde dorusallk tolerans; 0,1