Znacaj ishrane za oralno

zdravlje
Radila: Amina Hamzic
Mentor:

UVOD

Usta I zubi su pocetni dio digestivnog sistema, te stoga imaju znacajnu

ulogu u uzimanju, prijemu I pripremi hrane za daljnje iskoristavanje.
Promjene u nacinu ishrane u modernijem dobu, uticale su na stanje oralnog
zdravlja.
Ishrana igra veoma vaznu ulogu u prevenciji oralnih oboljenja ukljucujuci
karijes, eroziju zuba, razvojne defekte, oboljenja oralne mukoze, I manjim
dijelom periodontalna oboljenja.

Ishrana utice na zdravlje zuba na 2 nacina:

1.

u svim fazama razvoja zuba (endogeno-sistemski)

2.

svo vrijeme dok su zubi u funkciji (egzogeno-lokalni)

UTICAJ ISHRANE NA ZUBE U RAZVOJU

Tokom razvoja zuba, uticaj ishrane na

zdravlje se ispoljava endogenim
putem.
Najvazniju ulogu u izgradnji organske
osnovice zuba imaju masti,
ugljikohidrati I proteini, a u periodu
mineralizacije neorganskog dijela zuba
izuzetno je vazno prisustvo mineralnih
soli (Ca, P, Mg, fluora, I dr.), vitamina
(A, C, D, E, K I B) I nekih hormona.
Zub je veoma osjetljiv na razne
utjecaje tokom razvoja, pa bez
adekvatne I pravilno izbalansirane
ishrane zubna tkiva ne mogu biti
normalno izgradjena.

Do razlicitih promjena pri formiranju zubnih tkiva moze dovesti nedovoljno

unosenje prethodno navedenih sastojaka, koji uticu i na izgradnju matriksa I
na samu mineralizaciju zuba,
Deficit ovih sastojaka, narocito vitamina D i kalcijuma, odrazava se u
cakleni poremecajem kalcifikacije, sto se ispoljava u vidu hipoplazije. U
dentinu se ove promjene ocituju u vidu interglobularnog dentina,
prestankom kalcifikacije i stvaranjem sirokog sloja predentina.
Najvazniji minerali Ca i P cine mineralni osnov zuba, te njihov deficit u toku
razvoja moze dovesti do poremecaja mineralizacije zuba i njegove
smanjene rezistencije na karijes.
Jedan od prvih mikroelemenata otkrivenih u zubima je fluor. U zubna tkiva
se ugradjuje u toku mineralizacije zamijenjujuci hidroksilni jon iz
hidroksiapatita formirajuci fluorapatit koji je mnogo otporniji. Prekomjeran
unos fluora u toku formiranja cakleni moze dovesti do pojave fluoroze
Kariostaticni mikrolementi su: Sr, Mo, Li, V I Mn; dok su Fe I Pb indiferentni;
a Se kariogen

UTICAJ ISHRANE NA ZUBE U FUNKCIJI

Fizicki uticaj ishrane

Uticaj ishrane na zube u funkciji moze biti fizicki i hemijski.

Za opstanak samih zuba, kao i za nastanak karijesa, veoma je znacajan
fizicki odnosno mehanicki uticaj ishrane na zube.
Smanjenjem funkcije organa za zvakanje, gubi se i citav niz pozitivnih
uticaja sto dovodi do patoloskih i degenerativnih promjena organa za
zvakanje.
Do toga je zapravo dovelo konzumiranje hrane koja je preradjena,
rafinirana, sto za posljedicu ima slabljenje ili potpuno izostajanje ciscenja
zuba, nedostatku masaze parodoncijuma, losoj ishrani oralnog tkiva i pulpe,
hipofunkciji i slabljenju dijelova misica aparata za zvakanje.

Hemijski uticaj hrane na zube

Neposredan (primarni)
Podrazumijeva unosenje kisele
hrane (kisele bombone, sircet,
citricno voce, bobicasto voce,
sokovi).
Kiseline u ovom obliku nisu u stanju
da snize pH u ustima da bi doslo do
demineralizacije, te ubrzo bivaju
otlonjene pljuvackom.
Unosenje velikih kolicina moze
dovesti do zubne erozije
(ireverzibilnog gubitka cakleni i
dentina).
SZO je zakljucila da konzumiranje
sokova uzrokuje eroziju zuba, te da
je i citricno voce moguci uzrok,

Posredan (sekindarni)
Posredno djelovanje je jako
znacajno za nastanak karijesa, s
obzirom da se unijeta hrana
fermentira pod djelovanjem
bakterijskih enzima.
Prilikom fermentacije dolazi do
stvaranja kiselih metabolita koji
ostaju izuzetno dugo u ustima u
sastavu plaka na povrsini zuba, te
dovode do demineralizacije tvrdih
zubnih tkiva.
Posredno djelovanje se moze
podijeliti na: uticaj ugljikohidrata,
masti i bjelancevina.

Uticaj ugljikohidrata (secera)

Prirodni seceri, odnosno saharoza je

najkariogeniji sastojak u ishrani.
Prelaskom na moderniji nacin zivota,
doslo je i do promjena u ishrani, tj,
povecanog unosa secera, te njegovom
upotrebom cak i u namirnicama u
kojima nije neophodan.
To je dovelo do povecane prevalence
karijesa.
Dentalni karijes nastaje zbog
demineralizacije cakleni i dentina,
uzrokovane djelovanjem organskih
kiselina proizvedenih od strane
bakterija u plaku kroz anaerobni
metabolizam secera.

Ugljikohidrati koji se koriste u ishrani mogu biti u obliku polisaharida (skrob,

glikogen, celuloza), disaharida (saharoza I maltoza), ili monosaharida (fruktoza,
glikoza i galaktoza).
Kariogeni potencijal secera zavisi od: hemijske prirode secera, koncentracije,
unesene kolicine, frekvencije unosenja, oblika i adherencije za povrsinu,
difuzione moci u plaku, momenta i nacina unosenja
Najkariogeniji secer je saharoza, potom laktoza, dok su fruktoza, glukoza i
maltoza najmanje kariogeni. Stoga, saharoza i glukoza najvise uticu na zdravlje
zuba, jer se najvise koriste u prehrani.
Poslije konzumiranja secera, nastale kiseline prodiru u zubni plak, snizavaju pH
plaka ispod granicne vrijednosti, te dolazi do demineralizacije cakleni. Nakon
odredjenog vremena (20 minuta do 2 sata), kiselost se smanjuje i vraca na
pocetnu vrijednost, u zonu remineralizacije.
Prema tome, cesca konzumacija secera, dovodi do duze izlozenosti zuba
djelovanju kiselina (demineralizacija duza od remineralizacije), sto dovodi do
nastanka karijesa.

S obzirom na svoje primamljive osobine (sladak okus, dobar konzervans,

bogat izvor energije, itd.) saharoza je prisutna gotovo u svim slatkim
napicima i proizvodima, kao i industrijski aditiv u mnogim proizvodima koji
nisu slatki.
Vipelholm istrazivanje, provedeno u Svedskoj, istrazivalo je efekte unosa
secernih namirnica razlicite "ljepljivosti" i pri razlicitoj ucestalosti.
Zakljuceno je da secer ima slabiji uticaj na karijes ukoliko je unesen tokom
obroka ne vise od 4 puta dnevno.
Istrazivanja su pokazala da ukoliko je unos secera <10kg po osobi godisnje,
nivo karijesa je nizak. Ukoliko unos secera predje 15kg po osobi godisnje
nivo karijesa se povecava i on se brze razvija.
SZO preporucuje da zemlje sa vec niskim unosom secera ne povecavaju
vrijednosti, dok one sa visokim unosom (>15-20kg godisnje) postave za cilj
smanjenje unosa na manje 10% energetskih potreba organizma. Takodjer
se preporucuje zamjena saharoze sa nekariogenim zasladjivacima

Zasladjivaci

Intenzivni zasladjivaci

Mnogo sladji od secera, nisko

kaloricni i od znacaja za proizvodnju
dijetalne hrane za dijabeticare,
kontrolu tjelesne tezine, a posjeduju
i veoma nizak kariogeni potencijal.

Tu ubrajamo: saharin, aspartam,

acesulfam K, thaumatin.
Istrazivanja su ukazala da saharin
sprjecava razmnozavanje bakterija,
dok thaumatin pomaze
remineralizaciju pocetnih karijesnih
lezija.

Voluminozni zasladjivaci

To su secerni alkoholi koji imaju

slicnu slatkocu i kalorijsku vrijednost
kao prirodni seceri, zbog cega se i
zovu voluminozni.
U voluminozne zasladjivace
spadaju: sorbitol, manitol, xylitol,
likazin, isomalt, adentol.
Turku studija provedena u Finskoj je
pokazala da je gotovo totalna
supstitucija saharoze sa xylitolom
rezultirala 85% redukcijom karijesa
kroz period od 2 godine.

Skrobom bogata hrana, voce I karijes

Epidemioloski dokazi ukazuju da

skrobom bogate namirnice predstavljaju
nizak rizik za oralno zdravlje.
Eskperimenti na zivotinjama su pokazali
da sirov skrob ima nisku kariogenost,
kuhan skrob je otprilike 1/3 do 1/2
kariogen kao i saharoza, ali mjesavina
skroba I saharoze je potencijalno
kariogenija nego sami seceri.
Epidemioloski podaci ukazuju da unos
voca nije znacajan za nastanak karijesa.
Medjutim, jedno istrazivanje je ustanovilo
da je voce acidogeno, iako manje nego
saharoza. Takodjer voce moze inducirati
karijes, ukoliko se konzumira cesto (npr.
17 puta dnevno), ali manje od saharoze.

Uticaj masti

Ne postoje direktni dokazi o uticaju masti u etipatogenezi karijesa u

covjeka.
Istrazivanje na Eskimima ustanovilo je da kod onih koji su zivjeli nomadskim
zivotom, prevalencija karijesa je bila izuzetno niska, medjutim kada su oni
presli na "moderniji" nacin ishrane, prevalenca je naglo pocela da raste.
Samo djelovanje masti zasniva se na pretpostavci da masti i ulja obrazuju
tanak zastitni sloj na povrsini cakleni i na taj nacin stite zub. Minimum od
25% ukupnih dnevnih potreba masti je potrebno da bi se ostvarila njihova
zastitna uloga.
Iz istrazivanja na zivotinjama je ustanovljeno da se povecanjem unosa
masti u organizam smanjuje pojava karijesa, te usporava i sama
rastvorljivost saharoze.
Takodjer je dokazano da zasicene masne kiseline inhibiraju rast
streptokoka, stafilokoka, laktobacila I oralne fluore u potpunosti, dok
nezasicene masne kiseline neznatno uticu na rast odredjenih tipova

Uticaj bjelancevina

Izostanak bjelancevina u svakodnevnoj ishrani u periodu formiranja klice

zuba, moze dovesti do smanjene rezistencije zuba na pojavu karijesa.
Dodavanje kazeina kariogenoj hrani uocena je redukcija karijesa kod
zamoraca, te se smatra da fosfati u jedinjenju sa proteinima mogu imati
znacajan kariostaticni efekat.
Lizin i glicin, takodjer smanjuju pojavu karijesa, a nedostatak bjelancevina
nakon nicanja zuba moze rezultirati povecanim unosom ugljikohidrata, sto
dovodi do karijesa.

Dijetarni faktori koji stite od karijesa

U eksperimentalnim, opservacionim
i interventnim istrazivanjima
dokazano je djelovanje sira u
prevenciji karijesa. S obzirom da
kravlje mlijeko sadrzi kazein i fosfor
koji inhibitorno djeluju na karijes,
razumljiva je onda ova njihova
preventivna priroda.
Hrana koja stimulise lucenje
pljuvacke, poput cjelovitih zitarica,
kikirikija, tvrdih sireva, te zvakacih
guma stite od nastanka karijesa.

Periodontalna oboljenja i ishrana

Periodontalno oboljenje se razvija

mnogo brze kod pothranjene
populacije; uloga ishrane u odrzavanju
adekvatnog imunog odgovora
obajsnjava ovo zapazanje.
Povezana su sa povecanom
produkcijom reaktivnih vrsta kisika,
koje ukoliko nisu dovoljno puferovane
uzrokuju stetu na celijama i tkivima.
Antioksidativni nutrijenti (askorbinska
kiselina, beta-karoten, alfa-tokoferol) su
vazni puferi reaktivnih vrsta kisika
(voce, povrce, zitarice i sjemenke).
Jaka deficijencija vitamina C moze
rezultirati periodontitisom povezanim
sa skorbutom.

Oralni rak i ishrana

Pothranjenost je faktor koji uvelike doprinosi opasnosti mnogih oboljenja, a

jedno od njih je i noma. Oralni rak je osmi najcesci rak na svijetu, njegova
prevalenca je visoka u zemljama u razvoju, ali je u porastu i u nekim
razvijenim zemljama (Danska, Njemacka, Skotska, zemlje Istocne Evrope).
Ishrana predstavlja preventivni faktor rizika. Nisu jos dobiveni pouzdani
rezultati o djelovanju nekih nutrijenata poput Fe, Se, vitamina E I A, ali je
dokazana zastitna uloga vitamina C.
Cjelovite zitarice takodjer imaju zastitnu ulogu, medjutim u tome prednjace
voce i povrce, sto je dokazano nizom epidemioloskih istrazivanja.
U velikom istrazivanju u SAD-u dokazano je da je rizik za oralni rak smanjen
za 40-80% kod osoba koje imaju visok unos povrca i voca, u poredjenju sa
onima koji imaju nizak unos istih.
Dokazi takodjer ukazuju na jaci efekat citricnog voca.

ZAKLJUCAK

S obzirom na veliku konzumaciju secera u svakodnevnoj ishrani, koji su

glavni uzrocnici karijesa i drugih oralnih oboljenja, treba nastojati da se
unos istih smanji na manje od 10% dnevnih energetskih potreba, sto je
propisala SZO.
Pored toga, vecina zemalja u razvoju, u kojima je zabiljezen povecan nivo
karijesa i drugih oralnih oboljenja, u vecini zajednica nema adekvatnu
izlozenost fluoridima. Iz istrazivanja je dokazano da sama izlozenost
fluoridima moze povecati maksimalni unos secera do 20kg po osobi
godisnje, i opet djelovati preventivno na nastanak karijesa.
S obzirom na razorno djelovanje kiselih pica na zubna tkiva, njihovu
konzumaciju treba sto vise smanjiti, kako bi se prevenirao nastanak
dentalne erozije.
Takodjer, treba promovisati sto raznovrsniju ishranu, bogatu vocem,
povrcem, cjelovitim zitaricama, a siromasniju ugljikohidratima i mastima,
koja ce djelovati pozitivno na opste zdravlje, ali i ucestvovati u prevenciji
karijesa, periodontalnih oboljenja, oralnih infektivnih oboljenja i oralnog

1.

2.

Kako bi postigli sto bolje stanje oralnog zdravlja populacije, sa pravilnom

ishranom treba zapoceti vec od najranijeg perioda zivota. Naime, veoma je
vazan period nakon rodjenja, s obzirom da tada moze doci do pozitivnih i
negativnih uticaja na pravilan razvoj organa za zvakanje.
Kako su roditelji veoma vazni u prenosenju navika na djecu, potrebno je od
najranijeg djetinjstva stvarati pozitivne navike u ishrani:
Treba sto vise insistirati na dojenju najmanje 6 mjeseci, kako bi doslo do
pravilnog razvoja vilice. Ukoliko se predje na prehranu bocicom, onda se
treba pridrzavati uputstva i izbjegavati davanje pretjerano slatkih napitaka,
dodatno sladjenje vode, mlijeka sokova Itd., jer to moze dovesti do
cirkularnog karijesa.
Djeca treba da sto manje konzumiraju slatku hranu, i da konzumiraju
izbalansiranu ishranu. S obzirom da sama ishrana nece dovesti do
nepojavljivanja karijesa, treba se takodjer voditi racuna I o oralnoj higijeni.

Literatura

1. Vulovic D.M., Beloica D., Gajic M., Stevanovic M., Ivanovic M.D., Carevic
M.R., et al. autori. Preventivna stomatologija. Beograd: Elit Medica; 2002
2. Moynihan Paula J.. The Role of Diet and Nutrition in the etiology and
prevention of oral diseases. Bull World Health Organ [Internet]. 2005 Sep;
83(9)