Sadraj:

Uvod............................................................................................................................................3
1.1 Razliiti oblici lavirinta........................................................................................................3
1.2 Lavirinti za ispitivanje uenja kod ljudi......................................................................4
1.2.1. Labaratorijaki lavirinti..........................................................................................4
1.3 Lavirinti za ispitivanje uenja kod ivotinja............................................................... 5
2.1 Tipino ponaanje u lavirintu................................................................................................6
2.2 Gradijent cilja...............................................................................................................7
2.3 Teorija potkrepljenja....................................................................................................7
2.4 Kognitivne teorije uenja lavirinta...............................................................................7
2.4.1 Uenje mjesta naspram uenja pokreta..................................................................8
3.1 Eksperimenti koji pokazuju da ivotinje ue mjesto a ne pokrete........................................8
Rezime ......................................................................................................................................9

Uvod
Uenje putem lavirinta jeste jedan specifian oblik uenja. Poevi od naziva lavirint ve
nam se javljaju razliiti naini rjeavanja istih. Oduvijek su se ljudi koristili lavirintima kao
zanimljivou, tavie rekreacijom i zabavom. U okviru ovog seminarskog detaljnije emo se
upoznat sa uenjem putem lavirinta, te razliitim eksperimentima vezanih za takav oblik
uenja. Mnogi psiholozi smatraju da je uenje lavirinta jedna podvrsta uenja pokuaja i
pogreaka ili instrumentalnog uenja, koja zbog specifinosti situacije pokazuje i neke nove
kvalitete. Uenje lavirinta se moe smatrati posebnim operacionalno definisanim oblikom
uenja. Organizam se stavlja na poetak lavirinta; na kraju lavirinta je nagrada. Izmeu
poetka i kraja nalazi se nepravilna mrea tanih i slijepih staza. Organizam trena na svakoj
taci izbora odabere pravu alternativu, a zatim da naui sukcesiju , slijed ispravnih izbora.
Otuda se za uenje lavirinta ponekad kae da predstavlja uenje serije. Takoe se govori o
serijskom uenju . U ovaj oblik uenja ubraja se i ovjekovo uenje verbalnih serija, mada se
ono po mnogo emu razlikuje od uenja lavirinta. Zakonitosti koje se manifestuju pri uenju
serije predstavljaju kvalitetnu novinu ovog oblika uenja.

1.1 Razliiti oblici lavirinta

Postoji ogromno bogatstvo i raznovrsnost u svijetu lavirinata. Jedni se maksimalno
jednostavni, sa jednom takom izbora , drugi krajnje sloeni. Jedni su toliko veliki da im se
duina izraava u santimetrima, drugi pak zauzimaju prostranstva itavih parkova. Jedni su
namjenjeni za ispitivanje ljudi, drugi za izuavanje uenja kod ivotinja.
1.2 Lavirinti za ispitivanje uenja kod ljudi
Zabava iz klasinih vremena zadrala se u rijetkim sluajevima i do dananjih dana. Tako je
danas poznat lavirint u parku Hamtonskkog dvorca ( Engleska), na koga se pozivaju reklamna
odjeljenja turistikih organizacija. Staze lavirinta oiviene su visokim zelenilom ( ivicom,
tako da ovjek koji se po lavirintu kree ne moe da ima uvid u prostorne odnose staza.
Drugim rijeima , on je prisiljen da pravi razliite slijepe pokuaje, a time i brojne greke. Ta
nemogunost prostorne orijentacije predstavlja jednu od bitnih karakteristika svakog lavirinta
i ta karakteristika daje peat procesu uenju lavirinta. Lavirint je tu da zbuni ovjeka, slijepi
pokuaji i sluajni uspjesi su jedini nain da se na kraju ugleda izlaz iz situacije. Uspjenom
izlasku prije koristi sretan sluajan izbor i pamenje, nedo inteligencija. Ove injenice nisu
bez znaaja za teorije uenja o lavirintu, kao to emo vidjeti.

1.2.1

Laboratorijski lavirinti

Postoje mali lavirinti koje ljudi ue u laboratoriji. Sve te Lavirint moemo da podijelimo u
dvije grupe:
One po kojima se hoda
One koji se prelaze rukom
I jedne i druge ovjek rjeava zavezanih oiju ; na taj nain se u labaratoriji eliminie pregled
situacije , a ovjek nagoni na pokuaje i pogreke.
Staze kroz koje ovjek prolazi imaju bone zidove; ovjek se po lavirintu kree vukui nogu
isped noge i nogama opipavajui tane i pogrene staze.

Na priloenoj slici se vidi isjeak takvog lavirinta.

Kod lavirinta koji se prelaze rukom ( uz zavezane oci) staze su urezane u drvenu ploi ili neku
drugu vrstu materijala . ovjek kroz staze lavirinta provlai neko stilo ili olovku. U ovom
posljednjem slucaju ispod lavirinta se stavlja pare papira, koje se mijenja poslije svakog
pokuaja. Na seriji tih papira moe se pratiti napredovanje u toku uenja.
Ali postoje lavirinti koje ljudi rjeavaju otvorenih ociju. To su relativno sloeni lavirinti koji
se moraju veoma brzo rjeavati . Niz takvih lavirinata nalazi se u Beta seriji, koja je
namijenjena ispitivanju inteligencije. U testu lavirinta ovjek treba da pokaze svoju
perceptivnu sposobnost brzog opaanja tanog , slobodnog puta. Kad bi vrijeme rada bilo
neogranieno, nikakav naroit problem ne bi postojao. Evo kako izgleda jedan takav lavirint.

1.3 Lavirint za ispitivanje uenja kod ivotinja

Veliki broj ivotinja , raznovrsnog filogenetskog nivoa, podvrgnut je ispitivanjima u
lavirintima. Za nie organizme, kao to su gliste ili razliiti insekti ( npr. bubavabe),
upotrebljavaju se sasvim jednostavni lavirinti u obliku slova T, Y ili U.

Kod takvih lavirinata, pri ispitivanju glista ili nekih insekata, jedna strana je mrana, a druga
svijetla. Mnoge ivotinje preferiraju mranu stranu, ali u njoj dobivaju elektrini ok. One na
kraju naue da biraju svjetliji krak lavirinta. Pacov je najee koritena ivotinja u lavirintu.
On je radoznao i pokretan i dovoljno ga je gladnog staviti na poetak lavirinta pa da zapone
tranje kroz staze. Naravno, pacovi se stavljaju u mnogo sloenije lavirinte nego to su upravo
opisani. Sloenost lavirinta se izraava brojem izbornih taaka. Svaka izborna taka, sa
tanim slijepima stazama predstavlja jednu jedinicu lavirinta. Na slici je prikaza estojedinini
Blodetov lavirint( koji je koriten za ispitivanje latentnog uenja).

2.1 Tipino ponaanje u lavirintu

Rekli smo da je jedna od bitnih karakteristika lavirinta nemogunost pregleda situacije,
nemogunost sagledavanja prostornih odnosa u aparatu. Organizmi, ljudi i ivotinje, prisiljeni

su na razliite slijepe pokuaje, brojne greke i sluajne uspjehe. To je osnovna i prva

karakteristika ponaanja ivotinja u lavirintu. Po ovoj svojoj karakterisitici uenje lavirinta je
podvrsta uenja putem pokuaja i pogreaka. Ali, kao to smo rekli , uenje lavirinta sadri i
izvjesne kvalitativne specifinosti.
Nabrojaemo najvanije:
Opte utvrena injenica je da se dijelovi lavirinta oko cilja najprije naue, a srednji i
poetni dijelovi kasnije
Slijepe staze lavirinta mogu biti krae ili due, Krae slijepe staze se tee eliminiu,
odnosno da se due slijepe staze prije eliminiu, bilo da se nalaze na poetku , sredini
ili na kraju lavirinta
Brzina kretanja kroz lavirint se mijenja. Kretanje se ubrzava u zadnjem dijelu lavirinta
2.2 Gradijent cilja
Opisane pravilnosti ponaanja obuhvaene su Halovim pojmom gradijent cilja. Na
empirijskom nivou ovaj pojam nam govori samo to da smo se pribliili granici jednog
teorijskog stanovita shvatanju teorije potkrepljenja.
2.3 Teorija potkrepljenja
Gradijent cilja se moze protumaiti sa stanovita teorije potkrepljenja. Potkrepljenje uvruje
neposredno prethodee reakcije. Specifinost uenja lavirinta je ovo: sto je vremenski razmak
izmeu reakcije i prateeg potkrepljenja manji, dejstvo potkrepljenja je jace, tj. uzvrena
reakcija e u veoj mjeri biti uvrena. Prije se naue staze na kraju lavirinta. Slino. Due
slijepe staze u veoj mjeri odlau potkrepljenje, te se zato slabije ue, odnosno prije eliminiu.
Teorija potkrepljenja pretpostavlja da zakon efekta ili principi potkrepljenja dejstvuje
automatski, onda da automatski uvruje prethodee reakcije. U lavirintu zakon efekta i
principi potkrepljenja su primijenjeni na specifine vremenske i prostorne uslove. Iz te
primjene na nove prostorne i vremenske uslove nisu nove karakteristike ponaanja naime ,
gradijent cilja.

2.4 Kognitivne teorije uenja lavirinta

Kao i jednostavno instrumentalno uenje, tako je i uenje lavirinta uvijek bilo plodno tlo
teorije potkrepljenja. ak su i ivotinje kao pacovi sposobni za neto vise od proste asocijacije
drai i odgovora. Naime, oni pretpostavljaju da se i kod tih ivotinja javljaju prvi znaci
kognicija , u obliku opaanja prostornih odnosa u situaciji, naroito kod opaanja lokacije
cilja. Takvo kognitivno uenje Tolman je nazvao stvaranjem kognitivne mape situacije.

2.4.1 Uenje mjesta nasuprot uenja pokreta

Sukob asocijanistike S-R teorije i kognitivne teorije u oblasti lavirinta kristalizovao se oko
dileme o uenju mjesta nasuprot uenju pokreta. Prema asocijanistikoj S-R teoriji
ivotinja u lavirintu ui niz pokreta, dok je prema kognitivnoj teoriji, ivotinja u stanju naui
mjesto , raspored staza, naroito mjesto cilja.
Da bi dokazali postojanje spomenutih sposobnosti ivotinja, kognitivni teoretiari i istraivai
izveli su niz istraivanja. U isto vrijeme oni su konstituisali niz aparata, slinih standardnim
lavirintima, koji su u veoj mjeri doputali prostornu orijentaciju ivotinja.
3.1 Eksperimenti koji pokazuju da ivotinje ue mjesto a ne pokrete
U jednoj vrsti eksperimenata ivotinje ( pacovi) najprije naue da protre kroz lavirint.
Lavirint se zatim preplavi vodom, tako da su ivotinje prisiljene da plivaju. ivotinje i
plivajui vrlo uspjeno prolaze kroz lavirint. Argument kognitivnih teoretiara je sljedei.
Pokreti plivanja su razliiti od pokreta tranja. Ako ivotinje plivajui pronalaze put kroz
lavirint, to znai da u prethodnoj fazi uenja nisu nauile lance pokreta ( tj. asocijacije drai i
odgovora), ve raspored staza u lavirintu.
Da li se lake ui mjesto ili pokret? Svojim ponaanjem ivotinje su odgovorile da se mjesto
brze ui od pokreta. Tolman i saradnici nisu poricali mogunost uenja pokreta odnosno
asocijacije drai i odgovora, ve su samo pretpostavili da su ivotinje sposobne za jedan vii i
efikasniji oblik uenja, za kognitivno uenje mjesta.

Rezime
Uenje lavirinta i lavirintu slinih aparata bilo je poprite sukoba dvije suprotne teorijske
orijentacije u psihologiji uenja. U ovoj posebnoj oblasti sukob je nosio naziv uenje mjesta
nasuprot uenju pokreta. U standardnom lavirintu ivotinje manifestuju ponaanje koje se
moe opisati principom gradijenta cilja. Primjena teorije potkrepljenja na takvo ponaanje
izgleda veoma prikladna. Sa druge strane, kognitivni teoretiari ( Tolman i saradnici) su
smatrali da ivotinje kao to su pacovi imaju vie sposobnosti nego to je sposobnost
asociranja drai i odgovora. Oni su primjetili da lavirint goni na uenje putem pokuaja i
pogreaka, poto ne dozvoljava pregled situacije. Ali, oni su bili uvjereni da ak i u lavirintu
ivotinje ne ue samo lance reakcija ili pokreta, ve i raspored staza. Da bi svoju tezu jo
ubjedljivije pokazali oni su konstruisali lavirintu sline aparate koji doputaju veu
preglednost situacije. U tim aparatima ivotinje su pokazivale sposobnost da izgrade izvjesnu
vrst kognitivne mape situacije.