Professional Documents
Culture Documents
Bizneselektronik
Bizneselektronik
- Ne vitin 1983 rrjeti ARPA net u nda ne dy pjes ne rrjetin ARPAnet I cili perdorej
per nevojat e organizatave civile dhe rrjeti MILINET I cili perdorej per nevoja te
ushtris .
- Ne vitin 1986 rrjeti ARPAnet u bashkua me rrjetin NSFNET dhe me bashkimin
e ketyre dy rrjeteve lindi interneti
- Viti 1992 konsiderohet si viti kur internet u be nje e mir e pergjithshme dhe
filloi te perdoret pa kufizime kohore dhe hapsinore.
- Mirpo ndikimi internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohor filloi ne vitin 1993
duke transformer eknonomin industrial ne nje ekonomi te re dhe rrejedhja e
dokumentave behet ne menyr elektronike pavarsisht se ku gjendet lokacioni I
ndermarrjes .
- Zhvillimi i internetit dhe zhvilli I shoqeris infrmatike ka kaluar nepr tri faza :
- Faza e par interenti ( fundi I viteve te 80 dhe fillimi I viteve te 90 )
- Faza e dyt Intraneti ( nga viti 1996)
- Faza e tret Ekstranet ( 1997 ) .
Intraneti
Intraneti eshte rrjet kompjuterike mbrenda nderrmarrjes e cila funksionon ne
menyr te ngjashme dhe kompatibile sipas principeve te internetit.
Intraneti eshte rrjet privat I mbrojtur nga vizitoret perms sistemit firewalls cili vendoset
ne mes te sistemit te mbrendeshem te nderrmarrjesdhe rrjetit te jashte duke perfshir
edhe internetin.
Intranetet perdorin gjuhen HTML per te programuar webfaqet dhe lidhjet e
hypertekstit kursje qasja mund te behet nga infrastruktura ekzstuese e rrjetit pa
kerkuar ndonje hardver special si dhe perdor softveret kopmjuterik egzistues si
windows xp , office ,www etj .
Ekstranetet
Intranetet privat qe ju lejojn qasje shfrytezuesve te jashtem individeve dhe
nderrmarrjes ne intrantet e tyre quhe ekstranete.
Ekstranet eshte rrjet afarist privat I cili ka lindur me lidhjen e intraneteve te disa
organizatave qe bashkpunojn dhe jan partner afarist.
Ne kuptimin hierarik Intraneti eshte pjes e ekstranteti ndersa ekstaneti eshte pjes e
internetit.
Ekonomia e dituris
Shprehja ekonomi e dituris ka filluar te perdoret ne vitin 1997 per te shenuar
produktet dhe sherbimet e reja dhe rritjen e shpejt te ekonomis , sidomis te sektorve te
ekonomis ne te cilet bazohen ne perdorimin e indernetit.
Ekonomia e dituris eshte diciplin e cila merret me ndikimin multidimensional dhe
nderdiciplinor shoqror ,ekonomik , teknologjik te perdorimit te teknologjive te reha dhe
rrjetave kompjuterike ne aktivitetet ekonomika
Ekonomia e dituris fokusohet ne : ndryshimet teknologjike si rezultat I perdorimit te
rrjetave kompjuterike siq jan : internet , ekstraneti , intraneti , ne rritjen e rolit te
informative dhe ne perdorimin ekapitalit intelektual.
Definimi I ekonomis te dituris quhet ekonomi ne te cilen rritja ekonomike dhe
permirsimi I standardit jetsor nvaren nga krijimi I dituris dhe shperndarjes te saj.
Dallimi ne mes te ekonomis industrial dhe ekonomis te dituris
Ne ekonomin industrial struktura e ekonomis eshte dominuar nga faktroet dhe
resureset fizike : lenda e par m,objekti I punes dhe fuqia puntore ndersa ne ekonomin
e dituris dominojn faktoret jo material : informat dhe dituria .
Dallimet ne mes te ekonomis industrial dhe te dituris
Kaptali fizike dhe financiar
Rrethina afariste : Lokale fizike
Resurset afariste : Fizike te prekshme
Ndryshimet : Periodike
Infrastruktura afariste : fizike
Informata eshte e dhene e perpunuar dhe e rregulluar ashtu qe tem und te perdoret
gjat procesit te marrjes te vendimeve dhe iu dedikohet menaxhmentint sepses jell
njohuri dhe dituri te re qe sherben si baz per marrjen e vendimeve .
Procesimi I te dhenave ne informata
Shprehja procesim I te dhenave eshte shprehje e cila perdoret per te perhskruar
ndryshimet eventuale te cilat kan ndodhur ne te dhena me qellim te fitimit te informates
Porcesimi I te dhenave kalon ne disa faza : shenimi I transakcionit ne te dhena ,
kodimi I te dhenave ne nje form te caktuar , deponimi I te dhenave duke I ruajtur ne
menyr qet te sherbejn gjat procesit te prodhimit, selektimi I te dhenave .
Faza e transofrmimit te te dhenave perfshin perllogarijten e vleres te fitar nga
operacionet artimetikologjike , permbledhja e te dhenave dhe klasifikimi I te dhenave
dhe identifikimi I tyre
Faza e informative dalese perfshin prezantimin e rezultateve ,kopjimin dhe bartjen
e te dhenave neprmjet ndonje sistemi the kanali telekomunikimi.
Ne ekonomin e dituris Informata eshte resurs I rendesishem ekonomi k , lend e pare
per te prodhuar diturin ,factor kryesor I produktivitetit , factor kryesor I suksesit ne treg
, mall me I qmuar ne treg etj .
Karakteristikat e informates jan : te jet relevante , e sakt , te arrij me koh , te jet e
plote , te jete ekonomike , efikase dhe e besueshme .
Atributet e informates jan :
Sasia e informates shpreh numrin mesatar te vendosje binare te cilat jan te
nevojshem per zgjidhjen e ndonje problem ose per marrjen e ndonje vendimi
Cilsia e informates - eshte nese ajo informat I plotson nevojat per shfrytezuesin ,
paraprakisht te krijoj kushte ne menyr qe marrsi I informates te marr vendime te
dobishme .
Vlefsmeria e informates ne koh lidhet ngusht me analizen e ndjeshmeris qka nese e
cila analiz ka te beje me testimin e vendime dhe te alternative dhe qfar mund te jet
vlera e pritur e informates Brenda intervalit te caktuar kohor .
Dituria paraqet nje bashkesi te informatve ne nje fush te caktur dhe mund te
defionhet si resurs jo material dhe perbehet nga bashkesia e ideve , intuita ,pervoja ,
shkathesit , dhe te mesuarit .
Ekonomi virtual ne te cilen informatat rrjedhin ne form te bitev dhe krijon aktivitete
virtuale te cilat kan tri dimenzione : kohor , hapsinor , structural.
Ekonomi molekulare - ku ndermarrjet e vjetra zevendesohen ne tersi me dinamik
molekulare.
Ekonomi e rrjetave kompjuterike - e cila bazohet ne shvillimin e afarizmit dhe
komunikimit me perdorimin e rrjetave kompjuterike ku kufijt e prendshem dhe te jashte
jan fluid .
Eleminohen ndermjetsuesit - mirpo paraqiten infondermjetsuesit te cilet ndihmojn qe
blersit te sigurojn informata relevante nga websajtet e caktuara ne rastet kur deshirojn
te marin vendime lidhur me blerjen e produkteve te caktuara.
Integrimi i disa teknologjive : si teknologjis kompjuterike , komunikimit ,informatike
dhe konvergjencesndermjet tyre .
Ekonomi e inovacioneve - jan forc shtytese e aktiviteteve ekonomike dhe e suksesit
te subjekteve ekonomike .
Ekonomi ku zvoglohen dallimet midis prodhimit dhe konsumit prodhimi masiv
zevendesohet me prodhimin sipas porosis dhe konsumin masiv.
Ekonomi ne koh reale ne te cilen factor kyq i aktiviteteve ekonomike eshte veprimi
ne koh reale gje qe shkurton ciklin jetesor te produkteve .
Ekonomia Globaale ku levizja e lire e lir e informative ,kapitalit ,ideve dhe njerzve ,
eliminohen kufijt nacional ,kulturor ,organizativ , politik etj .
Krijohen trauma dhe konflikte masovike sepse tekologjit e reja po e transofromojn
ekonomin globale dhe po e ndryshojn fuqin puntore per sa i perket masdhsis dhe
perberjes te saj si dhe kerekon dituri per sukses .
Trendet e reja ne ekonomin e dituris jan : krijimi i industrive te cilat bazohen ne
informata dhe dituri ,rritja e te hyrave te konsumatori , rritja e konsumit , rritja e kereses
per produkte dhe sherbime luksoze .
Fyt I ngusht I cili I kufizonte aftesit e nderrmarjes ne epoken e industrializimit ishte
prodhimi ndersa fyt I ngusht I ekonomkis te dituris eshte aftesia per dizajnimin dhe
krijimin e produkteve dhe sherbimeve
Ndikimi i internetit ne zhvillimin e afarizmit bashkohor
Ndikimi internetit ne zhvillimin e biznesit filloi nga viti 1992 kur ai u be nje e mir e
pergjithshme , megjithat thuhwt se viti 1993 eshte viti kur filloi ndikimi i internetit ne
biznes.
Biznesi elektronik paraqet nje form bashkohore te organizimit te afarizmit e cila ne
mas te madhe mvaret nga perdorimi i teknologjis infortmatike komunikuese ,e sidomos
te internetit ne zhvillimin e funksioneve afariste.
Bota afariste nuk eshte fokusuar ne prodhim ,shperndarje dhe rritjen e pjesmarrsve
ne tre , siq ndodhte ne ekonomin e industrial , por eshte e fokusuar kah nevojat dhe
deshirat e konsumatorve , pra interneti mundsoi biznesiin elektronik edhe mund te
themi se biznesi elektronik eshte pasoj e internetit.
Serviset e internetit
Serviset e internetit jan nje numer i veglave dhe serviseve te cilat dallohen njera me
tjetren por te cilat praktikisht e lehtesojn hulumtimin dhe gjetje e te dhenave ne internet
me te njohurat jan .
Posta elektronike- filloi me (1969) eshte njer servis i internetit i cili siguron kembimin
e shpejt dhe praktik tete porosive tekstuale elektronike dhe te datotekave kompjuterik
me ndihmene rrjetave kompjuterike LAN dhe WAN
Posta elektronike dergohet nha nje kompjuter ne kompjuterin tjeter me rrjetin
kompjuterik dhe bartet me ndihment e protokolit SMTP i cili mundson krijimin ,
dergimin dhe leximin komunikim kebmimin dhe shkarkimin elektronik nga serveret
anonym .
World Wibe Web ( WWW ) u formua ne vitin (1989) nga world wide web consortium
i njohur se w3c , www paraqt nje pako elektronike e cila mund te permbaj tekste
grafike animacione me zed he video ne seksione te quajtura web-faqe e cila lidhet ne
menyr elektronike me web faqet tjera dhe mund te shikohet nga qdo lloj i kompjuterit
Web dokumentacionet i kan dy karekteristika te rendsishme : a ) nuk prezantojn
ndonje radhitje specifike ose hierarkike te informative , b ) dhe informatat te jen ne
lidhje te dyfishte me informatat tjera .
Web dokumentat shkruhen ne formatin e gjuhes programore html e cila percakton se
si do te duket ndonje informat dhe si do te paraqitet ajo tek shfrytezuesi ne internet dhe
qasja eshte e mundur perms aplikaciobneve te quajtura Browser te Webit ku
shfrytezuesi mund te qaset pa marr parasysh lokacionik ku ndodhet .
Website eshte i njejt me nje revist te vetme vetem ne vend te faqev te letres te Website kemi nje grumbull te Web-faqeve te cilat paraqiten ne ekranin e kompjuterit .
Bartja e te dhenave ne distanc (FTP)mundosn qe datotekat e krijuar te barten ne
nje kompjuter tjeter pa pasur nevoj qe te barten me disket ose me ndonje medium
tjeter , ndersa qasja ne server behet si shfrytezes anonim ose i rregull qe nenkupton
perdorimin e passwordit .
Telnet mundeson shfrytezuesit te disponoj me nje numer identifikues vail nga
kompjuteri i tij te lidhet ne ndonje kompjuter tjeter ne distance gjeografike dhe ne
lokacionin fizik te kryej ndonje veprim .
Lista derguese eshte adres e veqant e postes elektronike , lista derguese verteton
permbajtejen e postes elektronike dhe kur ndonje shfrytezesi e dergon porosin ne at
adres serveri i cili ia percjell te gjithve qe jan perfshir ne listen derguese .
Ekzistojn disa lloje te listave derguese : lista derguese e bashkpunimit , e
pergjithshme e bashkpunimit dhe lista moderator, mvarsisht nga reagimi i pranuesit ai
mund ta hap , mund te mos reagoj , ta fshiej at , te ia dergoj dikujt tjeter etj
Newsgroup-puna ne grupe diskutuese nenkupton pjesmarrjen ne diskutime te
ndrysme nepermjet rrjetave kompjuterike , grupet diskutues mund te jen forume ne
internet te cilat mundojn komunikimin dhe diskutimin ne grup nepermjet antarve te
grupit deh mbeshtetja e punes ne grup behet nga softweri Microsoft Net Meeting .
Internet Relay Chat ( IRC ) paraqet nje kanal komunikim ne internet i cili mundeson
shfrytezuesit te marr pjes online ne biseda online ne koh reale , pra eshte nje medium
fo ormal per zhvillimin e bisedave.
Bisedat telefonike ne interent- mundoojn biseda nepermjet internet ne saje te lidjes
ste telefonave te shfrytezuesit ne adres te interentit dhe cmimet e besdave jan shum
me te ulta se sa qmimet e bisedave me ndihmen e rrrjetit fiks dhe mobil.
Definimi i biznesit elektronik
Shprehja biznes elektronik e perdori per her te par kompania IBM ne vitin 1997 me
qellim qe te behej dallimi ne mes te shprehjes tregti elektronike .
Biznesi elektronik - paraqet afarizmin ne te cilin transakcionet emkomnomike
realizohen ne menyr elektronike dhe njihet me emrin afarizem elektronik ose biznes
elektronik i cili realizohet me ndihmen e teknologjis informatike dhe te intrenetit .
Modeli afarist C2C -Ju mundeson konsumatoreve te kontaktojn njeri me tjetrin dhe te
blejn dhe te shesin mallra dhe sherbime ne menyr elektronike .
Modeli afarist B2C2B - Eshte model I cili shfrytezon modelin B2B per te perkrahur
afarizmin e kompanive sipas modelit B2C.
Modeli afarist C2B2C -Perfshin konsumatoret te cilen zhvillojn transakcione afariste
me konsumtatoret tjer duke shfrytezuar si ndermjetsues organizatat online .
Infrastruktura e tregtis elektronike - Perfshin e konbinimin e kompnenteve hardver
m infrastruktura rrjetore , infrastruktura e bartjes , infrastruktura e mbrojtjes se te
dhenave dhe publikimin e rrjeta kompjuterike .
Amazon.com eshte kompani e cila filloj veprimatri ne vitin 1995 kur Jeff Bezos ofroji
ne web afarizmin e tij permes broshurave dhe katalogjeve elektronike , te njihen me
librarian e tij dhe te blejn diqka .
Princeline.com eshte kompani ne SHBA qe permes internetit ofron cmime te biletave
te airoplanit rezervimit e dhomave ne hotel ose sherbimeve rent a car .
American Online paraqet kompanit te cilat paraqiten ne internet ne menyr te pavarur
dhe hapsiren tregtare permes sherbimit te shitjes dhe te blerjes.
Ebay.com ofron rreth gjysem milionte artikujbe te 900 kategorive si dhe organizon
punen ne grupe diskutuese permes te ciles klientet mund te diskutojn.
Tregjet elektonike paraqesin trend te ri te zhvillimit te afarizmit elektronik ku ne
menyr virtuale takohen shitesit dhe blersit , tregjet e para elektronike njihen ne evrop
qe nga viti 1996 kur kompania e telekomit te britanis te madhe filloi kembiminelektronik
privat.
Llojet e tregjeve elektronike :
Tregje elektronike horizontale te cilat I lidhin pjesmarrsit nga industrit e ndryshme te
cilat jan te specializuat per kryerjen e ndonje funksioni afarist dhe at ia ofrojn
veprimtarive tjera .
Tregjet elektronike vertikale jan ato tregje te cilat lidhin blersit , shitesit dhe
ndermjetsuesit ,dhe pjesmarrsit tjer ne transaksionet afariste ne kuader te veprimtaris
te njejt.
Tregjet elektronike te krijuara nga blersit jan tregje me qellim te organizimit te mir te
blerjes dhe te distribuimit te produkteve nga furnizuesit tek blersit nepermjet internetit.
Mikro pagesat jan pagesame vler me te vogel te cilat jan te dizajnuar pikerishit per
te kryer transakcione te shitjes dhe blerjes ne internet .
Kartelat e menqura jan kartela te plastikes e cila per nga pamja eshte e njejt me
kartelen e zakonshme , kartela e menqur ka te integruar qipin ne mikroprocesor ne te
cilen ruhen te dhenat dhe qelsi i mshefur .
Transakcionet me kartel te menqur sigurojn : anonimitet ,konzistenc , izolim te
transakcionev etj .
Siguria e pagesave me kartel te mqenur behet nepermjet numdrit identifikues Pin i cili
paraqet elementin me te rendsishem te siguris ne internet
Perparsit e kartles te menqur jan : per qdo shermib nuk ka nevo qdo her te jepet fjala
kaluse , mund te konstatohet rregullsia e saj dhe multi funksionaliteti i saj
Kartela Debitore - eshte e njejt me parat e gatshme vetem se esht me e sigurt ne qoft
se humbet apo vidhet humbjet nuk jan te medha .
Kartela Kreditore definohet sin je pjes e vogel e plastikes e cila permban nje mjet
indetifikimi i cli i mundeson personit ne emer te secilite eshte te blej mallra dhe
sherbime duke paguar nga llogaria e tij .
LLojet e kartelave : me te njohurat jon AMEX , master Card , mirpo ndahen edhe ne
kartela : klasike , te arit dhe plastike .
Sistemet e siguris te transakcionev ne internet jan :
First virtual eshte system i par i pagesave ne internet i cili nuk kerkon nga shitesi
apo blersi instalimin e ndonje softweri te rim und te perdoret nese shfrytezuesit
perdorin softwerin se dergimit te postes elektronike
Cyber Cash (1995) bazohet ne programin softwerik Cyber Cash Wallwr te cilin blersi
e shfrytezojn gjat blerjes ne interen , qasja ne program behet permes softeverit .
Afarizmi bankar onlajn nenkupton kryerjen e transakcionev bankare direct ndermjet
klientit dhe bankes me ndihmen e softwerit te specializuar , ndryshe njihet si afarizem
bankar nga shtepia , shfrytezieso duhet ta kete te instaluar ne kompjuerin e tij
softeverin me ndihmen e te cilit mund te kryj transakcione .
Afarizmi bankar ne interent e bene te mundur kryerjen e transakcioneve nga cili do
vend ne bot , duhet ta kete nje llogari ne bank dhe duhet ti dij shifrat te cilat jan te
nevojshme per hyrje ne banken e tij ne internet dhe ne llogarin e tij .
Qeverisja elektronike .
Qeverisja elektronike nenkupton perdorimin e internetit dhe sistemve informative me
qellim qe te thjeshtsohet dhe te lehtsohet komunikimi me sherbimet e organeve
qeveritare , dhe te administrates publike .
Mesimi Elektronik
Afarizmi mobil si model sherbyes - Trendet boterore te cilat kan sjellur deri te
afarizmi mobil jan teknologjia informatike e centralizuar, teknologjia klient/server dhe
internet per mes biznesit elektronik dhe qeverisjes elektronike.
Afarizmi mobil zhvillohet ne saje te integrimit te kartelave bankare debitore/kreditore
me teknologjin mobil, duke perdorur telefonat mobil dhe internetin shfrytzuesit mund te
bejn porositjen blerjen dhe pagesen e mallrave dhe sherbimeve. Si pergjigje te kryerjes
se sherbimeve ata marin porosin SMS dhe pas ksaj e japing shifren e karteles.
Paraja Mobile paraqet nje menyr te mbushjes se telefonave mobil me par ate
gatshem , zakonisht me ndihmen e kartelave te menqura. Nje nga serviset kryesore te
kesaj natyre eshte sistemi PayPal icily mundeson personat fizik dhe jurudik te
transferojn parat nga llogaria e tyre ne bank ose ne llogari e tyre kreditore .
Afarizmi banker mobil ne afarizmin banker klasik gjithmon shfrutzuesit esthe
dashur te shkoj ne sportelet e bankes nqoftese ka dashur te realizoj ndo nje
transaksion financiar dhe banker , nersa sot bankat kan ardhur ne shtepin e klienteve
dhe vendet e tyre te punes pra siguron bartjen e puneve bankare me xhepin e
shfrytzuesit , pavarsisht nga lokacioni I se ku ai gjindet.