FAKULTETI EKONOMIK

STUDIME MASTER

PUNIM SEMINARIK
LNDA : NDRMARRSIA
TEMA : NDRMARRSI
Mentori :
Studenti :
Prof.Dr. Shyqeri Kabashi
Metie Jashari

Prishtin , 2015

Prmbajtja
Hyrje
...3
Aktivitetet e nj ndrrmarsi .....
.4
Arsyet q shtyejn nj individ drejt ndrrmarsis .....
...7
T ardhurat vjetore/implementimi i ides.....
...9
Cilsit e nj ndrrmarsi........
....11
Ndrrmarsit e rinj n Kosov .......
12
Prfundimi..
....15
Referencat.....
16

Hyrje
Ndrrmarrsia sht nj definicion i gjre ku shum autor e japim
mendimin e tyre, andaj nuk mund t themi se mund ta shprehim nje
definicion t vetm lidhur me ndrrmarrsin. N baz t artikullit q sht i
publikuar nga qeveria e Kosovs mund t themi se: 1Ndrmarrsia sht
forca lvizse e zhvillimit ekonomik dhe ndrmarrsit duke prezantuar ide t
reja n treg jan barts t proceseve t zhvillimit ekonomik. Kto ide kan t
bjn me inovacione t produkteve, proceseve ,tregjeve dhe inovacione
organizative. Implementimi i suksesshm i ktyre ideve t reja ngrit
knaqsin e krkesave t konsumatorve t rinj dhe si rrjedhoj krijimin e
kompanive t reja. Paraprakisht n mendjn e nj ndrrmarrsi t rij vijn
shum pyetje!,
-

a mund t mbijetoht n treg me iden q ka kundrejt konkurencs,

1Ndrrmarrsia, http://www.masht-gov.net/advCms/documents/Ndermarresia.pdf

si mund t trheq vmendjn e klientels,

far duht br pr t mbajtur kilenteln besnike,
a do t jet ideja ime fitmiprurse etj.
Kultura e vendit ku jetojm mund t ndikoj n mnyrn se sa
ndrrmars mund t zhvillohn mrenda nj shoqrie. Andaj, pavarsisht ides
t ciln e kemi padyshim se do ndrrmars ka nevoj edhe pr nj prkrahje
nga shoqria q e rrethon.Padyshim mund t thuht se ndrmarrsia sht
zhvillimi i nj biznesi nga fillimi deri te lansimi n treg, me rast kjo vjen me
nj ide dhe n kt mnyr ideja pr ndrrmarrsi ktheht n nj biznes
fitimprurs.

Aktivitetet e nj ndrrmarrsi
Nj ndrmarrs sht nj biznesmen i cili jo vetm q koncepton dhe
organizon ndrmarrjen, por edhe merr rreziqe prsipr prandaj jo t gjith
njerzit e pavarur t biznesit mund t jen ndrmarrs t vrtet, dhe jo t
gjith ndrmarrsit jan t krijuar n mnyr t barabart. Nivelet e
intensitetit t ndryshm t ndrmarrsis, prgjegjsit q mbajn ata, se sa
jan krijues t fushs s tyre t ciln e udhheqin, nivelit t udhheqjes dhe
inovaciont q ata tregojn; t gjitha kto ata/ato i realizojn duke br
parashikimet e tyre dhe zbatimet n plant e tyre t biznesit.

Njerz t

ndryshm

dhe

cilt

jan

trhequr

pr

nj

ndrmarrje

nj

shumllojshmri t gjer t talenteve, aftsive, dhe tiparve personale mund

t ndihmojn n kontribimin e nj ndrmarrje duke zhvilluar personalitetin

dhe

vizionit

tij/saj.

Qndrimi,

mendimi,

pasioni

dhe

karakteri

prcaktojn nj ndrmarrs t suksesshm jan nganjher t vshtira pr

tu identifikuar ose pr tu prmbledhur n nj profil biznisor. Por ky element
sht gjithmon m i leht pr tu identifikuar tek nj individ apo tek ndonj
veprim i tij/saj gjat zhvillimit t puns mrenda fushs s biznesit.
Duke i shqyrtuar disa nga cilsit mbizotruese t nj ndrrmarrsi t
vrtet sht e mundur ti realizojme duke i imituar ata/ato, duke i zhvilluar
dhe identifikuar nse vrtet jan t gatshm t krijojn nj karrier
ndrrmarrsie. Kjo duht t realizoht do her pasi q q jo t gjith kan
prirje t jet vete-ndrmarrs, dhe sht mjaft e rndsishme q t kuptoht
ky fakt. Prndryshe ai ose ajo mund t humbin koh, energji, prpjekje dhe t
holla duke u munduar q t zhvillojn nj biznes pr veten e tyre. Njerzit t
cilt marrin rrugn e gabuar n karriern e tyre mund t humbin shum muaj,
vite, t hyra financiare duke shpresuar se do t ket sukses. Mirpo jo do her
mund t zgjedhet rruga e drejt pavarsisht mundit q kemi br dhe hapave
q i kemi ndjekur, mund t kete edhe jo efikasitet andaj m mir sht t
trhiqemi sa jemi n koh n mnyr q t mos humbim m teper elemente
t rndsishme t jets ton.

Shumica e hulumtuesve kan argumentuar pr siprmarrjen n

domthnjn e tij q ka t bje me rritjen ekonomike dhe konkurrencn

globale. Agjentt kryesore t rritjes ekonomike jan siprmarrsit t cilt
kan identifikuar produkte t reja, metoda t reja t prodhimit, dhe risi t
tjera q nxisin aktivitetin ekonomik. N mnyr t ngjashme, qndrimet dhe
sjelljet siprmarrse jan nj prcaktues kryesor i aftsisve t firmave t
mdha pr t mbijetuar dhe shptuar n mjediset e turbulluara t cilat
prballen shum industri sot. Pr t tjert t cilt jan t pajisur me nj
mnyr ideale pr nj karrier ndrmarrse ata sigurisht e prfaqsojn
plotsimin e tyre potencial, dshirn, ndrrat personale poashtu financiare,
dijn se si ta shprehin me fjal, t listojn, t mledhin t dhna hyrse dhe t
prcaktojn temperamentin themelor, ata mund t jen ndrmarrs t mir
t cilt mund t ndihmoj n mnyr t jashtzakonshme tregun momental
mrenda dhe jasht vendit.
Duke i mesuar simptomat dhe tiparet e ndrmarrsis mund t jept nj
shpres e shtuar, dhe nj shtyerje q rezulton tek vet ndrrmarsit pr tu
motivuar gjegjsisht lidhur me vetn dhe aspiratat personale. Duke pasur nj
list hulumtuese ose list t cilsive si nj ndrrmarrs veanrisht t
dshirueshme nga ana jon t cils i referohemi si nj udhzues mund t
ofroj nj mnyr pr t sqaruar ndjenjn e qllimit ton t cilin mundohemi
ta arrijm. Kjo mund t na ndihmoj t arrijm objektivat e arritjs s rrugs
2 The Effect of Entrepreneurial Intensity on Innovation Strategy in Uncertain Environment

drejt qllimeve tona m t larta dhe piks t cils i referohemi gjat gjith
kohs. Duke marr nj mnyr praktike dhe dispozicionin e prekshem
ndrmarrsi i suksesshm mund t na jape nj nxitje frymzuese t besimit,
largpamsis referuese dhe vendosshmris kur t kuptojm edhe ne,
gjithashtu t prballemi me kt lloj qndrimi fitues.

Arsyet q shtyejn nj individ drejt Ndrrmarrsis

Dshira pr t qen ndrrmarrs vije n momentet kur kemi nj ide
pr ta zhvilluar dhe pr ta lansuar n treg, qoft ide inovative ose nga dshira
pr t qen shef i vetvets. far e shtyen nj prson q t bht ndrrmars
mund t jen arsye t shumta qoft pozitive apo negative.

Ndonjeher individt e caktuar jan thjesht t frustruar nga puna momentale

dhe nuk shohin ndonj perspektiv n kariern e tyre momentale ose ndoshta

mund t mendojn q puna e tyre nuk sht afatgjate (jo-stabile).

Disa prsona thjesht nuk mund t pajtohn me situatn pr t punuar nn
udhheqn e dikujt tjtr dhe nga situata egzistuese n t cilin/ciln punoht
mund t vije deri tek ideja q t lansoht nj biznes individual ose n
partneritet me individ tjer.
- Kemi raste kur njerzit vrtet dshirojn t prjetojn prvoja t
ndryshme, karier t larmishme, t ken koh m shum pr familjn
dhe pr vetn e tyre apo thjesht t zgjedhin at q ata e ndjejn
vetn se mund ta bjn m me knaqsi.
3

Ndihem e prmbushur kur vije dita e premte dhe t ua jap

punonjsve t mi pagsn e tyre. Biznesi im sht nj biznes i vogl (me m

pak se 15 t punonjs), kshtu q un i njof mir t gjith punonjsit e mi
dhe i udhzoj n momentt kur ata nse/ kur kan nevoje. Gjithashtu, duke
e ditur se ka njerz q varen nga un pr jetesn e tyre athr kjo m
drejton mua q t rris biznesit tim. Priyanka Murthy, projektuese kryesore
dhe CEO, Arya Esha.
-

Disa prsona tjer vendosin t jen ndrrmars sepse jan t zhgnjyer nga
burokracia ose politika e menagjimit t biznesit t caktuar, dhe shum t tjer
jan nga ata t cilt thjesht jan t lodhur nga prpjekja e tyre pr t
3 http://www.businessnewsdaily.com/6418-101-reasons-being-an-entrepreneur-rocks.html

promovuar artikujt ose shrbimet n mnyrn e t brit biznes dhe vlersimi i

puns s tyre bht i/e pa drejt nga menagjmenti i lart. T qenurit nn
udhheqjn e nj pronari/drejtori tjetr normalisht q edhe t ardhurat dhe
t gjitha vlerat prcaktohn nga dikush tjetr dhe jo nga vet ne sikur se t
-

ishim vet-ndrrmarrs.
Prveq tjerash, menagjimi i kohs, puna rutinore dhe t gjitha aktivitetet
ditore/javore varn nga puna aktuale pasi q vet faktori koh na udhheq ne
zhvillimin e aktiviteteve tona. N disa raste, ideja e biznesit q ne fillojm
pr ta br mund t mos jet pikrisht ajo q ishim duke e br dikur, n
rastt kur jemi mjaft t suksesshm.
Mund t hasim n rastet kur n ndrrmarjn t ciln mendojm ta
zhvillojme do t qasemi n gjrat q ne kemi pritur t ken sukses mund t
mos ecin n kahjn e duhur ashtu si i kemi parashikuar. Mund t kemi
moment q do t shofim t tjert n biznesin ton duke br gjra t cilat do
t ndikojn pozitivisht n mnyrn e puns ton dhe n kt mnyr ne do
t kopjojm zhvillimin e puns s tyre t ciln do e bjme tani vet. Andaj,
neve do t na duht q t prshtatemi n treg me t tjert.

T ardhurave vjetore / implementimi i ides

Nse ne kemi punuar gjithmon pr dik tjetr, ne e dijm se
pundhnsi do ta prcaktoj nivelin e t ardhurave. Mirpo me nj

performanc t mir t puns mund t fitoht nj rritje e konsiderueshe e

pags ku gjithsesi edhe kt qshtje do ta shqyrtoje vet-pundhnsi i cili do
t vendos shumn aktuale. Kur jemi n situatn e nj ndrmarrsi, nuk ka
kufizime t vendosura n at q ne mund t fitojm. Prandaj, t ardhurat
tona prcaktohn nga faktort t cilt ne do ti shtojm vler ides s biznesit
ton pr t tjert, se sa e mir do t jet ideja pr tregun, se sa jemi t zot
n menaxhimin e nj biznesi dhe sa vshtir do ta kemi t punojm dhe t
prshtatemi n nj ambient t ri tregu. T gjitha kto elemente do e tregojn
vetn dhe ne do t jemi ata t cilt do ta zgjedhim cdo qshtje lidhur me
ndrrmarjn ton. Kur vije fjala tek t ardhurat mujore/vjetore, ne do t jemi
ata q do i cilsojm dhe vendosim do mim t investimit, shpenzimeve dhe
fitimet t cilat do ti marrim, do t duht ti ndajm n mnyr te caktuar t
cilat i shofim t arsyeshme si ndrrmarrs n bashkpunim me stafin punues
mrenda ndrrmarjs.
Prveq t ardhurave t cilat vendosn nga dikush tjetr, kemi t bjm
edhe me orarin e sakt t cilit duht ti prmbahemi do dit n t njejtn
koh, me nj pun rutinore q mund t bht e mrzitshme duke mos pasur
koh pr t shpenzuar me familjn. Ndrsa, t qenurit ndrrmarrs mund t
krijoht nj orar fleksibil, lloj-llojshmri obligimesh duke u angazhuar n t
gjitha sferat mrenda ndrrmarjs dhe n rastt kur kemi t bjm me nj
biznes q na lejon t punojm n shtpi kjo normalisht q edhe do ta krijoj
nj akomoditet edhe m t prshtatshm pr t kursyer koh. Ndoshta ne

10

keni arritur me nj ide pr nj produkt apo shrbim q askush tjetr nuk e ka

menduar dhe e cila mund t ndikoj pozitivisht dhe t ua lehtsoj jetn
shum njerzve. Ne mund t punojm n nj vend ku politika e puns ton
nuk na ofron mundsi avancimi n karier, ndrsa ne kemi ambicie shum m
t mdha, athr prse t mos e shfrytzojme iden ton duke e
implementuar n treg dhe n t njejtn koh ne nuk do t duht t punojm
m n nj ambient t papelqer.

Duke vn iden ton n perpunim dhe

duke filluar nj biznes, ideja jon mund t ndihmoj njerz, ndrsa neve
prveq q do na jap mundsin e fitimit t t ardhurave n t njejtn koh
do t ndjehmi edhe m me shum vetbesim n vetn ton pasi q kemi
mbshtetje nga klientt.
Ne mund t jemi nj person me ambicie inovative por momentalisht
punojme n nj vend ku nuk mund t zhvillojm nj karier "jo-zhvilluese".
Andaj, sht mir t studioht ideja, t hulumtoht tregu dhe t lansoht
ideja qoft n mnyr individuale ose n partneritet varsisht se si qndrojn
edhe t hyrat t cilat mendoht t hyjn n fuqi pr nj bisnes fillestar. Pr
m shum, kemi llojllojshmri t pytjeve kur jemi n mledhjn ides t cilat
fillimisht duht t ja bjm vets para krijimit t biznesit me rast nuk kemi
ditur edhe aq shum por thjesht ka qen nj ndr pr ta zhilluar iden ton
duke fjetur ndr vite n mndjn ton. Andaj, hapi fillestar pr t nisur nj
biznes, nuk sht vetm duke krijuar nje biznes plan n t cilin i vendosim

11

disa t dhna lidhur me iden ton, ka t bje edhe me disa pika mjaft t
rndsishme t cilat duht konsideruar.
Zhvillimi i nj ndrrmajre ka t bj me elemente tjera t cilat duht
ditur se:
-

far produkti/ shrbimi mendojm t zhvillojm,

si do ta drgojm produktin e caktur deri tek klientat e synuar,
si t fitojm klienteln,
si t mbajm kilenteln lojale,
si ta rrisim numrin e klientels
modeli financiar (si t krijojm t hyra),
duht menduar nse kemi nevoj t kemi nj partner n biznes,
sa kemi nevoj pr informata hyrse,
aktivitet paraprake,
sa do t jen shpenzimet etj.

Cilsit e nj ndrrmarsi
4

Cilsit e Ndrmarrsit Pr t pasur sukses n ngritjen dhe drejtimin e nj

biznesi, ndrmarrsi mjafton t zotroj disa cilsi:

1. T marr mbi vete rrezikun
4 Ekonomia dhe Nderrmarresia 2013

12

2. T jet specialist n nj fush t caktuar

3. T udhhiqet nga objektivat
4. T jet i pavarur
5. T dij t veoj idet e mira
6. T ket rezistence fizike
7. T jet puntor
T gjitha kto cilsi jan t ndrlidhura me njra tjetrn duke ditur do
her q ndrrmarsi paraprakisht duht ditur q mbi vete t kt rrzikun n
rastin kur has n ndonj vshtirsi pr gjat prpunimit t ides, udhheqjs s
biznesit t tij n bashkpunim m grupin. Specializimi i fushs prkatse
sht mjaft me rndsi pasi q pr t udhhequr biznesin duht ti njof
paraprakisht elementet prkatse t zhvillimtaris n t ciln mendon ta
realizoj n treg. Gjithmon duht t ndjek objektivat t cilat ia ka caktuar
vets nga fillimi i puns pr ta udhhequr biznesin. Prveq t tjerash,
ndrrmarsi duht t dije se si t jete i pavarur sidomos n rastet kur eshte
vet-ndrrmarrs (jo n partneritet), mirpo n t njejtn koh t dij se si ti
veoj idet e stafit t tij/saj punues, pasi q ndonjher idet e t tjerve mund
t jen nj ndihmes pr ndrrmarsin. Ndrrmarsi duht t jet i gatshm
do moment t jet komunikativ m t tjert, t jet puntor dhe ti motivoj

13

kolegt tjer pr t arritur qllimet e tyre vjetore n mnyr q t synojn

tregun dhe t zvoglojn konkurencn.

Ndrrmarrsit e rinj n Kosov

Sikurse n vendet e jashtme botrore, po ashtu edhe n Kosov
egzistojn disa organizata t cilat i prkrahin ndrrmarsit e rinj n mnyr
q ata t pavarsohn duke i zhvilluar idet e tyre. Organizatat t cilat jan
efektive deri m tani jan:

KAYE (Asociacioni I ndrrmarsve t rinj n Kosov),

EU-Kosvet (mbtshtetur nga Unioni Evropian),
EYE (Inkurajimi i t rinjve),
KIESA (Agjencia per investime dhe perkrahjen e nderrmarsve t rinj) e cila

sht n kudr t Ministris s Tregtis dhe Industris.

Ndrrmarsit e rinj,
ICK (Qendra innovative n Kosov
IPKO Foundation (Fondacioni IPKO)
USAID YEP/Ceed Kosovo (programi pr ndrrmarsit e rinj) etj.
Te gjitha kto organizata jan n bashkpunim me organizata tjera
kryesisht t huajat/ndrkombtare t cilat i mbshtetin financiarisht n
zhvillimin e trajnimeve pr ndrrmarsit e rinj dhe t cilat mbahn n t
gjith Kosovn. Prveq trajnimeve disa nga organizatat e listuara m lart
kan pr qllim vetm mbshtetjn financiare n aplikimin e ideve (biznes
planeve) t ndrrmarsve t rinj t cilt nuk kan mundsi financaire q t
vazhdojn tutje. Pr m shum, mnyrat e mbajtjs s ktyre trajnimeve

14

normalisht bht n baz t aplikimeve t do ndrrmarsi t ri i/e cila ka nj

ide dhe mendon se mund ta zhvilloj at, mirpo nga pa mundsia financiare e
ka t vshtir t vazhdoj tutje. Andaj, KAYE, EUKOSVET, USAID yep etj., jan
organizata t cilat operojn n Kosov tash e disa vite nga t cilat
ndrrmarsit e rinj mund t trajnohn duke msuar hapat fillestar pr t
qen ndrrmars n t ardhmn.
Prveq ksaj disa nga idet m t mira t przgjedhura nga komisioni
do t shprblehn edhe financiarisht varsisht shums nga e cila prkrahn.
Kur jemi tek KIESA e cila sht e mbshtetur nga Ministria e Tregtis dhe
Industris s Kosovs, kjo e fundit i mbshtet t rinjn t cilt kan nj ide,
kan krijuar biznes plant e tyre dhe jan t gatshm pr hapat e tyre drejt
ndrrmarsis mirpo nga pamundsia e financave nuk mund t dalin n treg.
5

Gara e biznes-planeve sht projekt q i inkurajon t gjith ndrmarrsit e

rinj q kan biznes-plane pr inkuadrim n fushn e biznesit, por q nuk

kan mbshtetje financiare. sht nj gar, ku ndrmarrsit e rinj
konkurrojn me bizneset-planet e tyre pr prfitimin e grandeve pr startim
t biznesit. Pra, KIESA i mbshtet t rinjt me disa shuma t caktuara
financiare n mnyr q t realizojn idet e tyre n treg dhe t zhvillojn
biznesin si ndrrmars n t ardhmn.

5 KIESA, http://www.invest-ks.org/sq/gara-per-planet-e-biznesit

15

Vizioni i shumics s organizatave t cilat jan n ndihmes t t rinjve

n Kosov pothuajse sht i njejt, pr sa i prkt KAYE-s vizioni i tyre

sht

prkrahja e t rinjve q ti kuptojn dhe praktikojn njohurit dhe aftsit e

ndrmarrsis, t ngrit kualitetin e ndrmarrsis Kosovare dhe t prkrah
zhvillimin ekonomik t ndrmarrsve.

Prfundimi

S fundi, ndrrmarsia dhe ndrrmarsit jan ata t cilt na sjellin gjithmon

invacione t reja n treg, ndihmojn vendin ku jetojn dhe jetn e njerzve t
tjer duke lansuar ide t reja. Aryset pr t qen ndrrmars jan t shumta t
cilat na shtyjm t krijojm dh eta zhvillojm jetn ton m mire. Gjithmon si
ndrrmars duht t menagjojm kohn ton duke e krijuar listn e
punve/takimeve t cilat do ti zhvillojm n javt e ardhshme pasi q kur t
afrohn ditn do ta kemi shum m t leht vetm ti egzekutojm ato, t jemi
lider t mir pr ekipin ton duke bashkpunuar me ta dhe duke i asistuar ata
sa her q t ken nevoj. Andaj, t gjitha idet jan t mira dhe duht
shqyrtuar me kujdes duke i dhn koh vets dhe t tjerve ta kuptojn
domethnjen e tyre.
6 KAYE, http://www.smart-idea.eu/default.aspx?pageid=13

16

Referencat:
Esit. Nderrmaresia (2011): 3+. Zyra Bashkpunuese Masht. Mashtgov.net, 2011. Web. 1 June 2015. <http://www.mashtgov.net/advCms/documents/Ndermarresia.pdf>.
Emeric Solymossy & Safet Merovci, Ndrmarrsia, Prishtin, 2006
Erasmus, Pierre, and Retha Scheepers. "The Entrepreneurial Value
Creation Theory." The Theory of Entrepreneurship (2014): n. pag. Fm-kp.si.
Web. 28 May 2015. <http://www.fm-kp.si/zalozba/ISSN/1581-6311/6_229256.pdf>.

17

"Gara Pr Planet E Biznesit." Perkrahja E Nderrmarjeve. Invest-ks.org,

n.d. Web. 1 June 2015. <http%3A%2F%2Fwww.invest-ks.org%2Fsq%2Fgaraper-planet-e-biznesit>.
Kosovo Association of Young Entrepreneurs. Smart-idea.eu, n.d. Web.
26 May 2015. <http%3A%2F%2Fwww.smart-idea.eu%2Fdefault.aspx
%3Fpageid%3D13>.

18