I.

ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

407

TRKYEDEK ALMNYUM EKSTRZYON PRESLERNE

UYGULANAN HDROLK SSTEMLERN YAPILARI VE BU
ALANDAK GELMELER
Gner ELKAYAR

ZET
Teknolojik gelimeler ve alminyumun kendine zg zellikleri alminyumun konstrksiyon, kpr,
gemi, otobs, tanker, kamyon kasas, kap, pencere doramas, at kaplama gibi alanlarda
kullanmn olduka yaygnlatrmtr.
Trkiyede alminyum ekstrzyon teknii yntemiyle profil retimi yapan birok firma mevcuttur. Profil
retimi alminyum ekstrzyon presleri vastasyla yaplmaktadr. Deiik ebatlarda ve eitli tiplerdeki
profiller farkl basma kuvvetlerine sahip preslerde(400,800,1200,1600,2000 ton....) retilmektedir.
Son 10 yl ierisinde Trkiyede yaklak olarak 50 Adet alminyum ekstrzyon presi retime
balamtr.Ekstrzyon presi imalat maliyeti olduka yksek olduu iin; Trkiyede komple ekstrzyon
presi imalat yapan bir firma yoktur.Dolaysyla alminyum ile uraan firmalar genelde ekstrzyon
preslerini kendileri imal etmektedirler.Bu firmalar presin Mekanik ksmlarn, (yani gvde imalatlarn)
Hidrolik Sistemini ve Elektrik Kumanda sistemini, bu alanlarda konusunda uzman olan firmalara dizayn
ettirerek presi oluturma yoluna giderler. Bazen de yurt dndan kullanlm preslerin gvdeleri alnr,
bunlara hidrolik ve elektronik kumanda sistemi ilavesi ,yaplarak preslerin alr duruma gelmesi
salanr.
Hz ayar nemli bir konudur nk her kalba gre hz ayarlar farkllk gstermektedir. Ekstrzyon
presinin hz ayar pompalar vastasyla yaplabilmektedir, Kk debiye sahip birok pompa ile veya
debisi dardan kumanda ile deitirilebilen deiken debili pompalar ile pres hz ayarlar
yaplmaktadr
1200 tona kadar olan preslerde srgl yn valfleri kullanlmaktadr 1200 den sonraki 400-16002000-3000 vs preslerde lojik yn basn ve debi ayarvalfleri kullanlmaktadr.Kontrol bloklar anabask,
kovan, makas srg ve ykleme + yardmc hareketler Olarak gurplandrlmaktadr.
Ana hareketleri besleyen anapompalar dnda kovan kilitleme iin kovan kilitPompas valflerin
pilotlarn beslemek iin pilot pompasve sirklasyon iin sirklasyon pompas kullanlmaktadr
Ekstrzyon presinin ykleme durumuna gre ana bask blounun dizayndeiebilmektedir nk
nden ykleme olursa anabasknn strou ksa olmakta fakat arkadan ykleme olursa anabasknn
strou daha uzun olmaktadr

GR
1960 ve 1970li yllarda Trk zel giriimcisi alminyum ekstrzyon presleri ile ilgilenmeye
baladnda u andaki imkanlara sahip deildi ne yeterli ekstrzyon teknolojsi bilgisine ne de yeterli
hidrolik ve otomasyon bilgisi ve donanmna sahipti.Kullanlm eski pres gvdelerini kullandlar veya
kendi imkanlaryla pres gvdelerini ilediler. Kstl ve maliyetli bir ithalattan dolay hidrolik ekipman

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

408

bulmakta zorlanyorlard hidrolik olarak kollu valfler veya kendilerinin imal ettii valfler ve sabit debili
pompalarla ekstrzyon
preslerinin hidrolik sistemini dizayn etmeye altlar.Trk ekstrzyon
piyasasnn temelini oluturan bu giriimciler u anda modern bir hidrolik sisteme sahip presleriyle
yurt dnda rekabet edebilecek kalitedeki retimlerine devam etmektedirler

TANIM
EKSTRZYON LEM: Ekstrzyon ,silindirik bir metal blokun, bir kovan iine yerletirilip, yksek bir
basmakuvveti altnda bir matristen geirilerek biimlendirilmesi olarak tanmlanan bir deformasyon
yntemidir.Alc veya kovan denilen ksm eitli dayankl malzemelerden yaplm ve yksek radyal
gerilmeleredayanabilen biryapya sahip olup, i ksmnada ekstrzyon srasnda meydana gelen ar
artlara (yksek scaklk) dayanabilmesi iin dayankl bir tabaka giydirilmitir. Matris delii rn
kesitinin eklindedir.Ekstrzyon yaplan metal blok takoz adn alr.Takozu iterek gerekli basma
gerilmelerini salayan elemana zmba denir.Birde matrisi yani kalb tutan kalptutucusu mevcuttur
Ekstrzyon yntemi ile uzun, dorusal ve yar mamul olarak; ubuk ii dolu veya bo para ve profiller
boru tel kablo ve uzun erit gibi metal rnler elde edilebilir.
Gnmzde Alminyum inaat, otomotiv, ulam, elektrik, imalat ambalaj sektrlerinde yaygn olarak
kullanlmaktadr.
Demir d metallerin yannda alminyumun retimi ve tketiminde hzl bir art gzlenmektedir.
Alminyumun tekrar eritilerek kullanabilme zellii ,ve bylece kullanlm rnlerden bu ekilde yeni
rnler elde edilebilmesi evre korumas asndan nemli bir olaydr. Ayrca yeniden kullanm iin
gerekli olan ilemlerde harcanan enerji miktarnn, primer alminyum retimi iin gereken enerjinin %
5I olmas nemini daha da arttrmaktadr.
elikte, genelde ekstrzyon teknii ile verimli kesit dizayn elde etmek ve ekonomik imalat yapmann
ok snrl olmas buna karlk alminyumun kolay ilenebilir zellii, modern alminyum ekstrzyon
tekniklerinin gelimesine yol amtr. Bu gelimenin alminyuma olan ilginin bymesinde nemli bir
yeri vardr.Ayn zamanda eitli kaplama yntemlerinin de gelimesi ile alminyum ekstrzyon
rnlerinin kulanm bir kat daha artm ve bu rnler hayatmza daha fazla yer almaya balamtr
Teknolojik gelimeler ve alminyumun kendine zg zellikleri alminyumun konstrksiyon, kpr,
gemi, otobs, tanker, kamyon kasas, kap, pencere doramas, at kaplama gibi alanlarda
kullanmn olduka yaygnlatrmtr.
Trkiyede alminyum ekstrzyon teknii yntemiyle profil retimi yapan birok firma mevcuttur. Profil
retimi alminyum ekstrzyon presleri vastasyla yaplmaktadr. Deiik ebatlarda ve eitli tiplerdeki
profiller farkl basma kuvvetlerine sahip preslerde(400,800,1200,1600,2000 ton....) retilmektedir.
Son 10 yl ierisinde Trkiyede yaklak olarak 50 Adet alminyum ekstrzyon presi
yaplmtr.Ekstrzyon presi imalat maliyeti olduka yksek olduu iin; Trkiyede komple ekstrzyon
presi imalat yapan bir firma yoktur. Dolaysyla alminyum ile uraan firmalar genelde ekstrzyon
preslerini kendileri imal etmektedirler.Bu firmalar presin Mekanik ksmlarn, (yani gvde imalatlarn)
Hidrolik Sistemini ve Elektrik Kumanda sistemini, bu alanlarda konusunda uzman olan firmalara dizayn
ettirerek presi oluturma yoluna giderler. Bazen de yurt dndan kullanlm preslerin gvdeleri alnr,
bunlara hidrolik ve elektronik kumanda sistemi ilavesi ,yaplarak preslerin alr duruma gelmesi
salanr,.
Hidrolik, mekanik ve elektronik konusundaki uzmanlar biraraya gelerek bir ekip almas ortaya
koyarlar.Bu almada nemli olan verimli bir ekilde retim yapabilen bir pres dizayn etmektir.En
nemli dizayn kriterlerinden biri de l zamandr, ve bu l zaman minumuma indirmek asl
hedeflerden biridir.Bu noktada hidrolik uzman nemli bir role sahiptir, Gerekli analizleri ve
hesaplamalar yaparak l zaman minumuma indirecek en ideal sistemi nererek projeyi ynlendirir.

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

Alminyum ekstrzyon presi hidrolik sistemini oluturan ksmlar:

A) SLNDR GRUPLARI
B) KONTROL BLOU GRUPLARI
C) POMPA STASYONU
A)SLNDR GRUPLARI
1)Ana Bask Grubu
a)Ana bask silindiri
b)Yan kol silindiri
c)Zmba silindiri (hareketli zmba kullanlyorsa)
2)Kovan Bask Grubu
a)Kovan bask silindirleri
3)Makas Grubu
a)Makas silindirleri
4)Srg Grubu
a)Srg silindiri
b)Kalp dndrme silindiri (Baz preslerde mevcut)
5)Ykleme Grubu
a)Ykleme silindiri
b)Pul verme silindiri
c)Tokatlama silindiri (Hareketli zmbann kullanld preslerde)
B)KONTROL BLOU GRUPLARI
1)Basn Bloklar
a)Ana basn blou (Ana bask, yan kol, kovan, makas, srg)
b)Pliot pompa basn blou
c)Kovan kilitleme basn blou
d)Oransal basn blou (Pompa kumandas iin)
2)Yn Kontrol Bloklar
a)Ana bask ve yan kol kontrol blou
b)Kovan blou
c)Makas blou
d)Srg blou
d)Ykleme, pul verme, tokatlama blou
C)POMPA STASYONU
1)Ana bask, kovan, makas srg pompalar
2)Pilot pompa (Yardmc hareketler+Pilot)
3)Kovan kilitleme pompas
4)Sirklasyon pompas
5)Depo
a)Filtrasyon sistemi
b)Soutma sistemi
c)Havalandrma sistemi

409

410

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

BU GRUPLARDAK GELMELER
SLNDR: Daha nceleri ounlukla hurda gvdeler kullanlyordu ( hala kullanlmaktadr) fakat u
anda silindir imalat teknolojisi gelimi olduundan dolay ok byk apl silindirlerin dahi retimi
lkemizde yaplabilmektedir.
KONTROL GRUPLARI:Yn kontrol valfi olarak kol kumandal valfler kullanlyordu fakat u anda
otomasyona yatknl ve kontrol kolayl asndan faydal olan solenoid kumandal valfler
kullanlmaktadr.
Bylece presin hareketleri istenildii gibi sralanabilmekte ve kontrol kolayl salanabilmektedir,
basn valfi olarak tm pompalara tek bir emniyet valfi kullanlyordu. Fakat u anda her bir pompaya
Ayr bir emniyet valfi kullanlarak istenilen pompann bamsz olarak istenildii anda alabilmesine
mkan salanmaktadr bu da iyi bir kontrol anlamna gelir.
Daha nceleri byk boyutlu presler imal etmek rnein 2000 ton 3500 ton olduka zor hatta
imkanszd nk bu boyutlu preslerin hareketlerini kontrol etmek iin yeterli byklkte kontrol
eleman bulmak olduka zordu fakat u anda bu tip byklkteki preslerin kontrol gruplarn
oluturmak iin lojik valf teknii kullanlmakta ve bylece ok byk debiler rnein 1500-2000
litre/dak rahatlkla kontrol edilebilmektedir. Arza tespiti kolayl asndan bu kontrol gruplarnn
hatlarna manometre lm rakorlar konularak herhangi bir arza annda bunoktalardan lmler
alnarak problem ksa bir srede zlebilmektedir.
POMPA GRUBU: Eskiden tamamen sabit debili pompalar kullanlyordu bu yzden iyi bir
ekstrzyon hz yakalamak ve tonlarca arlktaki gvdelere hzl hareketler yaptrabilmek olduka
zordu bu da l zamanlar arttran bir sebepti. Fakat artk bu sebepler tamamen ortadan
kalkmtr nk debisini istediimiz gibi istediimiz anda deitirebileceimiz oransal kumandal
deiken debili pompalar mevcuttur.Bu deiken debili pompalar vastasyla presimizin hzn
istediimiz gibi ayarlayabildiimiz iin kaliteli bir profil elde edilebilmektedir.Ayrca deiken debili
pompalar vastasyla pres hareket hzlarn rahatlkla deitirebildiimiz iin ok byk ktleli pres
gvdesini uygun bir ivme ile hzlandrp yksek pres hzlarna ulaabiliriz ve yine uygun bir ivme ile
presi durdurabiliriz. Bu l zamann ksalmas asn dan ok nemli bir olaydr.
Ekstrzyon presinin bir biyet basma evrimi ierisinde meydana gelen hareketleri ekilde grld
gibi takip edersek;
MAKAS

YAN KOL

KOVAN
KALIP

ZIMBA

ANA BASKI
N DOLUM

ekil 1. Balang konumunda ana bask geride, kovan alm, makas yukarda srg yerinde (yani
merkezde) ve yklemeler geridedir.

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

411

biyet

ekil 2.
Kovan kalba doru hareket eder ve kapanr.Biyet yklemeler biyeti kovan ve zmba merkezine getirir
ve bu anda ana bask ilerlemeye balar.

ekil 3.
Ana bask ilerleyerek biyeti basmaya balar ve bylece profil akmaya balam olur.
Not: Biyet scak olarak yklenir ve scakl 400oC civarndadr. Ayn zamanda kovan scakl da
450oC civarndadr.

ekil 4. Bask biter ve kovan makasn girecei kadar alr. Ana baskda ayn anda geri gitmeye
balar.

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

412

ekil 5.
Makas aa iner ve kalp nnde yapp kalm alminyumu (arai) temizler ve yukar kar.
Ekstrzyon preslerinde biyetin yklenmesi iki farkl ekilde olabilir.
1)nden ykleme
2)Arkadan ykleme
a)Hareketli zimba
b)Sabit zmba
Ekstrzyon preslerinde bask hzndan daha nemlisi l zamanlarn ksa olmasdr. nden ykleme
ve hareketli zmba ilgin ykleme sistemleri gibi grnsede incelendiinde l zamanlarn en fazla
olduu sistemlerdir. Avrupada presler arkadan ykleme ve sabit zmba eklindedir.
L ZAMAN: Ana bask presleme ilemini bitirdikten sonra tekrar basma ilemine
kadar arada geen sredir.

balamasna

ARKADAN YKLEME SABT ZIMBA

En az l zaman bu ykleme eklindedir Ana bask strou uzun olsa bile (yatrm maliyeti
fazla) bu ilk yatrm dezavantajlarn iletmedeki l zaman azlndan fazlasyla telafi eder.Bir
biyet boyunu 750 mm kabul edersek ve hzl ileri 150 mm/sn olsa 750 mm yi 5 sn de alr.2.5
sn de geri dnse toplam 7.5 sn l zaman.Pul biyetle birlikte verildii iin l zaman kayb az
olmaktadr.
Kovan sadece ara i kesiminde makasa yer aacak kadar geri ekilir.

413

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

ZIMBA

PUL

KOVAN

KALIP

BYET

Arkadan yklemede zmba, pul ve biyet iyi bir skma salar ve biyet kovana girdikten az sonra biyet
ykleme geri ekilebilir. Pul veya biyet dmez. Bu yzden ana bask ileri karken ayn anda biyet
ykleme geri dnebilir. E zamanl hareket olduu iin l zaman azalr. Bu yzden arkadan ykleme
ve sabit zmba iyi bir uygulamadr.
NDEN YKLEME:nden yklemede 750 mmlk bir biyet basld dnlrse;

Kovan en az biyet uzunluu kadar geri kacak. deal hz 100 mm/sn kabul etsek. 950 mm geri
ksa 9,5 sn. l zaman
Kovan 2 kere 2 aamal hareket yapyor. Bilindii gibi kovan, makas ve ana bask ar ktleli
elemanlar olduu iin yava hzl yava hareket etmek zorunda. Biyeti iine alncaya kadar
ilerleyecek sonra preslemede tekrar kapatrken yava hzl yava yapacak. Bu da fazla bir l
zaman meydana getirir.
Pul vermede fazla bir l zaman oluyor. Kovan ilerleyip biyeti iine alyor. Sonra kovan arkasndan
pul verilip ana bask ile itiliyor.
Biyet yklemede biyet verme silindiri, kovan, biyeti iine alncaya kadar bekliyor. Sonra geri
ekiliyor. Bu da bir l zaman kaybdr.

ARKADAN YKLEME HAREKETL ZIMBA

Zmba hareketi var(kayp zaman)

Tokatlama yapmak zorunlu.Biyet kovan iine tokatlanmad srece zmba yerine inmez.
Pul verme zaman(kayp zaman)
Ana bask hz ile ileri gidilir.

ok iyi bir profil elde edilmesi iin zmba ekseni, kovan boluu ekseni ve kalp ekseni ayn dorusal
izgide olmaldr.
ARA : Aliminyum biyet baslrken akma ekli ortadan kenarlara dorudur. En son alminyum oksitli
tabaka kalr ve bu baslmak istenmez, nk bu kalitesiz bir ksmdr. Buna ara i denir. lem sonunda
makasla kesilerek atlr.
ARA N SIYIRILMASI: Burada ana bask ve kovan birlikte ekilirse pul ve ara i dar atlmaz.
Atmak iin sonra tekrar ana basky ileri itmek gerekir. Bu l zaman arttrr. Ayn zamanda kalp
iindeki alminyum malzemeyi de boaltr. (Bu sakncaldr.)
Onun iin ilem sonunda ana bask dururken kovan geri ekilir. (Pulun yars dardan grlnceye
kadar) Sonra ana bask ve kovan beraber geri ekilir. Bu ara iin ayrlmasdr.

414

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

L ZAMANIN NEM: yi bir iletmede presleme kapasitesi 20-25 biyet/saat. l zaman kayb 10
sn.den fazla olsa saatte 200 sn. kaybediliyor. Gnde 20 saat allsa 60 dak. kaybediliyor. Bu 20 biyet
yapar. Her biyet 30. kg. olsa 600 kg. gnlk kayp olur. Ylda her ay 25 gn alldn kabul edersek
180.000 kg. kayp meydana gelmektedir.Bu da 6000 takoza tekabl eder. Bylece l zamann ne
kadar nemli olduu grlmektedir.
PRES HIZ AYARLARI
1)Deiken debili oransal kumandal pompa kullanld zaman pompa zerindeki a bir
potansiyometre vastasyla deitirilerek debi ayar yaplmaktadr. Bu ekilde ana bask, kovan makas
ve srg hzlar ayarlanabilmektedir.
2)Kk deplasman hacmine sahip bir ok pompa kullanlarak debi ayar yaplabilir. rnein 6 adet
ana pompamz mevcut ise bu pompalarn birini, ikisini veya n birden devreye sokarak farkl
debiler sisteme gnderilerek presin hz ayarlar yaplabilir.

KOVAN

ANA BASKI

YAN

KOL

+ANA

SRG

MAKAS

MAKAS

KOVAN

SRG

ANA BASIN

ANA

POMPALAR

PLOT P

KOVAN

SRKLASYON

SONU
Bugn Trkiyedeki birok alminyum ekstrzyon tesisleri modern teknolojilerle donatlmtr. Mekanik
sistemiyle hidrolik sistemiyle ve otomasyonu ile avrupadaki dier bu ii yapan firmalarla rekabet
edebilmektedir. Bu aamaya gelinmesinde Trkiyedeki proje baznda alan hidrolik firmalarnn ve
burada alan fedakar insanlarn gayretli almalarnn pay byktr.nk daha nce
uygulanmam projeler cesaretli bir ekilde ortaya konulmu ve bunlardan iyi sonular alndktan sonra
bu almalarn n almtr .

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

EKLER
1. RNEK PROJE
LOJIC ELEMENTLER LE DEVRE TASARIMLARI

PRESLER

Ekstrzyon Presi
Teknik zellikler
Basma Kuvveti: F = 1.000.000 kp
alma Basnc: P = 260 bar

POMPALAR

1- Ana Pompalar:
ki adet sabit daplasmanl aksial pistonlu pompa
Debi Q1 = 180 lt/dak, Q2 = 180 lt/dak
1 adet deiken deplasmanl aksial pistonlu pompa
Debi = Q3 = 180 lt/dak
Toplam pompa debisi QT = 540 lt/dak
2- Pilot Pompas:
Deiken deplasmanl dili pompalar
3- Filtrasyon ve Soutma Sistemi Pompalar
Sabit dplasmanl dili pompalar

HDROLK SLNDRLER

1- Ana Silindir
Tek tesirli, daldrma (plunger) tip

640 mm

A = 3217 cm2

Hz:
Hzl ilerleme
Ekstrzyon
Geri dn

v = 292 mm/s
v = 23 mm/s
v = 280 mm/s

2- Yardmc Silindirler
ift tesirli, diferansiyel tip (2 adet)

200/140 mm

A1 = 314 cm2
A2 = 160 cm2

415

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

416

3- Kovan Silindirleri
ift tesirli, diferansiyel tip (2 adet)

200/120 mm

A1 = 314 cm2
A2 = 201 cm2

Hz:
Kapama
Ama

v = 75 mm/s
v = 48 mm/s

4- Giyotin Silindirleri
ift tesirli, diferansiyel tip (2 adet)

130/110 mm

A1 = 133 cm2
A2 = 38 cm2

Hz:
Kesme
Geri dn

v = 88 mm/s
v = 200 mm/s

5- Biyet Ykleme Silindiri

ift tesirli, diferansiyel tip

80/60 mm

A1 = 55 cm2
A2 = 22 cm2

Hz:
lerleme
Geri dn

v = 100 mm/s
v = 147 mm/s

6- Matris Deitirme Silindiri

120/100 mm

A1 = 113 cm2
A2 = 34 cm2

KONTROL BLOKLARI

1- Basn Kontrol Blou (5) (ekil 1)

Bu blok 4 adet boaltmal tip basn emniyet lojic elementi, 3 adet ek valf ve 1 adet yn denetim logic
elementinden olumaktadr. Normalde basn emniyet elementlerinin pilot valfleri ak olduundan bu
elementler by-pass fonksiyonunu salamakta- selonoidleri enerjilendirildiinde ise basn emniyet
fonksiyonlarn yerine getirmektedirler. Ana pompalarn basn hatlar P1, P2 ve P3 portlarndan bloa
girerek ayr ayr basn emniyet elementleri (5.020), (5.021) ve (5.022) zerinden tanka balanrlar. Bu
elementlerin pilot valflerinin selonoidleri (Y5.1), (Y5.2) ve (Y5.3) enerjilendirildiinde pompa basnc
popetlerin yay hcrelerine ve pilot basn emniyet valflerine etki ettiinden elementler kapanarak tanka
ak durdururlar ve basn kontrol fonksiyonuna geerler. Bu andan itibaren pompalarn bast
debiler (5.050), (5.051) ve (5.110) nolu ek valf grevi gren elementler zerinden geerek birleirler
ve A1 portundan blou terk ederek ekstrzyon silindirini kontrol eden (6) nolu bloa ularlar.

ekil 1. Alminyum Ekstrzyon Presi Basn Kontrol Blou

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

417

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

418

(7) ve (8) nolu kovan ve giyotin silindirleri iin gerekli debi (3) nolu pompadan yine basn kontrol blou
zerinden salanr. Bu hattn basnc (5.022) nolu elementin selonoidi (Y5.3) uyarldnda popeti
kapanarak basn emniyet fonksiyonuna geer. Ayn anda (Y5.4) bobini uyarlrsa (5.120) nolu yn
denetim elementi alarak (3) nolu pompann bast debiyi A2 portundan (7) ve (8) nolu bloklara
ynlendirir. (Y5.4) bobini enerjili iken bu pilot valf zerinden pilot kontrol hatt ile ek valf grevi gren
(5.100) nolu elementin yay hcresi basnlandrlarak almamas salanr.
2- Ekstrzyon Kontrol Blou (6) (ekil 2)
Blok 3 adet yn denetim elementi, 2 adet sekonder emniyet elementi, 1 adet dekomprasyon elementi
ve 1 adet 4/2 pilot valfinden olumaktadr. Bu blok ile ana silindir ve yardmc silindirlerin hareketleri
kontrol edilmektedir.
Basn kontrol bloundan geln toplam pompa debisi P1 hattndan bloa girerek (6.020) ve (6.100)
elementlerin AA alanlarna etkir. Normalde pompa basnc pilot hatlar ve valfleri zerinden
elementlerin geni kontrol alanlarna da etki ettiinden bu elementler kapaldr. (Y6.1) selenoidi
uyarldnda (6.020) nolu elementin yay hcresi yksk kaldndan alr ve akkann yardmc
silindirlere akmasn salar. Yardmc silindirler pompa debisi ile ileri doru hareket ederlerken mil
tarafnda bulunan ya ise n kapal olduundan tanka boalmaz ve basnc ykselir. Ykselen basn
(6.100) nolu elementin AB (%50) halkasal alanna ama ynnde etkirken ayn anda pompa basnc sa
AA (%100) alanna yine ama ynnde etkimektedir. Silindirdeki alan farklarndan dolay mil
tarafndaki basn pompa hattndaki basntan daha yksek olur ve popeti yerinden kaldrarak (6.100)
nolu element zerinden Bden Aya geer ve pompa debisi ile birleerek yardmc silindirleri besler.
Byleceregeneratif bir devre oluturulur. Mil tarafndan dnen debi pompa debisiyle birletiinden
silindirler hzl hareket ederler.
B

Yardmc silindirler ilerlerken zmbann bal olduu tablay da kzaklar zerinde hzl bir ekilde
hareket ettirirler. Bu tablaya ana silindirin pistonuda akuple olduundan piston yukar doru ekilir. Bu
ekilme neticesinde silindir iinde bir negatif basn teekkl eder ve vakum ile n dolum valfi
zerinden tanktan ya emilir.
l strokun sonu bir limit alter ile hissedilerek (Y6.4) selonoidi uyarlr ve regeneratif devreye son
verilir. Bu selenoidin uyarlmas ile (6.130) nolu element alarak mil tarafndan dnen debinin tanka
boalmasn salar. Ayn anda hzl ilerlemenin balangcndan beri uyarl olan (Y6.5) bobinini uyars
kesilerek pompa debisinin blnmesi ve (6.170) nolu element zerinden ana silindiri beslemesi
salanr. Bu besleme ile ana silindirde basn ykselir ve ykselen basncn etkisi ile ndolum valfi
kapanarak basnl yan tanka kamas nlenir. Pompa debisinin byk ksm ana silindiri
beslediinden presleme dlr.
Presleme hznda zmba ilerleyerek tavlanm alminyum biyeti matristen ekstrude eder ve kullanlan
matisin ekline gre alminyum profil imalat gerekleir.
Hzl ilerleme ve presleme srasnda sistem basnc (Y6.060) nolu elemente ve bu elementin pilot
basn valfine etkir. Bu element sekonder basn emniyet valfidir.
Ekstrzyon ilemi bittiinde grubun komple geri hareketinden nce ana silindirde yksek basnta
sktrlm olan yan basncnn drlmesi gerekir. Bunun iin (Y6.6) bobini uyarlarak (6.200) nolu
elementin zerinden dekomprasyon yaplr.
Dekomprasyonunun ardndan geri dn hareketi iin pompa debisinin yardmc silindirlerin mil
ksmna ynlendirilmesi ve silindirlerin arka ksmlarnda tanka almas gerekir. Bunun iin (Y6.2)
selenoidi enerjilendirilerek pompa debisi alan (6.100) nolu elementin zerinden yadmc silindirlerin
geri hareketi esnasnda boaltlr. Yardmc silindirlerin geri hareketi esnasnda ana silindirin iindeki
yanda boaltlmas gerekir. Bu boaltmada (Y6.7) nolu bobinin uyarlmas ile ndolum valfine pilot
hattndan uyar gnderilmesi ve bu valfin alarak silindirdeki yan bu valf zerinden tanka
balanmas ile salanr.

ekil 2. Alminyum Ekstrzyon Presi Ekstrzyon Presi Eksitrzyon kontrol Blou

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

419

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

420

Grubun geri dn esnasnda sistem basnc (6.130) nolu logic elemente ve bu elementin pilot
valfine etki eder. Bu element sekonder basn emniyet fonksiyonunu yerine getirmektedir.
3- Kovan Kontrol Blou (7) (ekil 3)
Blok 2 adet yn denetim, 2 adet boaltmal tip basn emniyet ve 1 adet dekomprasyon elementinden
oluturulmutur. Presleme esnasnda alminyum kovanile kalp arasndaki boluktan dar szmamas
iin kovann kalba kuksek bir kuvvet ile bastrlmas gerekir.
Basn denetim bloundaki (Y5.3) ve (Y5.4) selenoidleri uyarlarak (3) nolu pompann debisi (5. 120)
nolu element ve A2 portu zerinden (7) nolu kovan kontrol blouna ynlendirilir.
Bloa P hattndan giren debi (Y7.1) selenoidinin uyarlams ile alan (7.020) nolu element zerinden
silindirlerin mil ksmna dolarak kovan kalp zerine bastrr. Silindirlerin arka ksmndan dnen ya ise
(Y7.3) selonoidi enerjilendirilerek (7.100) nolu element zerinden tanka boalr.
Kovann darya doru almas istendiinde (Y7.4) bobini uyarlarak (7.150) nolu elenment zerinden
dekomprasyon ilemi yaplr. Dekomprasyon bittiinde (Y7.5) uyarlarak debi silindirlerin arka ksmna
ynlendirilir. Silindirler dar karken mil ksmlarndan dnen ya ise (Y7.2) uayarlarak alan
(7.060) nolu elemen zeinden tanka boalr.
4- Giyotin ve Matris Deitirme Blou (8) (ekil 4)
Blok 3 adet yn denetim elementi, 2 adet yn denetim valfi, 1 adet basn emniyet valfi ve 1 adet ikiz
kilitleme valfinden olumakta. Ekstrzyon ilemi bitip, ana silindir yardmc kollar ile geriekildikten
sonra, zmba ile biyet arasna konulan pulun kovan zerinden kesilerek atlmas giyotin ile yaplr.
Basn denetim bloundaki (Y5.3) ve (Y5.4) bobinleri uyarlarak (3) nolu pompann debisi giyotin
kontrol blounun P hattna ynlendirilir.
(Y8.4) bobininin uyarlmas ile akkan (8.100) elementi zerinden silindirin arka ksmna dolarak
giyotini aa doru hareket ettirir. Silindirin mil tarafndan dnen ya ise (Y8.2)nin uyarlmas ile
(8.070) yn valfi zerinden tanka boaltlr. Kesme ilemi bittikten sonra giyotini yukar karmak iin
(Y8.4) ve (Y8.2)nin enerjileri kesilerek (Y8.1) enerjilendirilir. Alan (8.020) nolu elementten geen
debi silindiri yukar kaldrrken arka ksmdan dnen ya ise devaml enerji altnda bulunan (Y8.3)
selonoidinin enerjis kesilerek (8.150) nolu element zerinden tanka boaltlr. Bobinler uyarlrken
silindir olduu yerde kilitlenir.
Kullanlan kalp (matrit) deitirilmek istendiinde yne bu blok zerine yer alan (8.180) nolu n uyarl
srgl yn denetim valfi uyarlarak ilem yaplr.
Biyet ykleme silindiri ise pilot pompasndan salanan debi ile hareket ettirilir. Kumandas srgl yn
denetim vertiliyle salanr.
Oransal basn emniyet vertilinden deiken deplasmanl pompann ayar organna etki eden basn
deeri seitirilerek pompann debisi ayarlanr. Brubun hzl ilerlemesi, ekstrzyon, kovann
hareketlerini ve matris deitirme anlarnda farkl potansiyeller devrededir. Potansiyometrelerden
gelen akmla orantl olarak oransal basn ayar valfi basnc deitirir, bylece pompa kullanc iin
gerekli debiyi basar.

ekil 3. Alminyum Ekstrzyon Presi Kovan Kontrol Blou

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

421

ekil 4. Alminyum Ekstrzyon Presi Giyotin Kontrol Blou

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

422

423

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

1.600 Ton Alminyum Ekstrzyon Presi Yol Adm Diyagram

2. RNEK YOL ADIM DYAGRAMI

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

424

rnek Boru Balant emas

3. RNEK BORU BALANTI EMASI

I. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

425

KAYNAKLAR
[1] Hydraulic Trainer Volume 1 Mannesmann Rexroth 1991
[2] Hydraulic Trainer Volume 3 Mannesmann Rexroth 1991
[3] Hydraulic Trainer Volume 4 Mannesmann Rexroth 1991

ZGEM
1966 yl Hayrabolu doumludur. 1988 ylnda zmir Dokuz Eyll niversitesi Mhendislik ve Mimarlk
Fakltesi Makina Mhendislii blmn bitirmitir.
1988-1992 yllar arasnda Hema Hidrolik A..de ve1993-1996 yllar arasnda Hidroser A. de
alm 1996dan beri de Mannesmann Rexroth A. de proje mhendisi olarak almaktadr.