DKMHANENN BLMLER

Modelhane: Modeller, kalp iinde daha sonra metalin dolaca boluklarn

oluturulmas iin, kalplama ilemi srasnda kullanlr. Model retiminde ahap, metal,
plastik gibi malzemelerden yararlanlr.
Maa blm: Maalar, para iindeki boluklarn elde edilmesi iin kullanlr. Kum
esasl kalplara yerletirilen maalar da genellikle kum esasldr.
Kalplama: Kum esasl kalplar modeller yardmyla hazrlanr ve maalar yerletirilerek
dkme hazr hale getirilir. Kalplama, elle veya makineler yardmyla yaplabilir.
Ergitme ve dkm: Kupol, elektrik ocaklar, potal ocaklar v.b.ocaklardan yararlanlarak
ergitilen metal, potalar yardmyla kalplara dklr.
Kalp bozma: Katlama sonrasnda kum kalp bozularak para karlr.
Bitirme: Kalptan karlan paradan yolluk, kc gibi ksmlar ayrlr. Yzey temizleme,
sl ilem, boyama, ileme gibi deiik ilemler bu blmde yaplr.
Kalite kontrol: Malzemelerin kimyasal ve fiziksel zelliklerinin belirli standartlar
salad ve para boyutlarnn verilen toleranslar iinde kald kontrol edilir. Boyut,
yzey, boluk v.b. kontroller ile kimyasal ve fiziksel deneylerin yaplmas ve/veya
yaptrlmas bu blmn grev alandr. Kusursuz dkmlerin elde edilebilmesi iin
dkmhane girdi malzemelerinin istenilen kalitede olmas da kontrol edilmesidir.
Kum Kalba Dkmn Aamalar
1.
2.
3.
4.

Model Yapm
Maa Yapm
Kalplama
Ergitme ve Dkm

1. MODEL YAPIMI
Model dklecek eklin tahtadan, metalden veya uygun bir malzemeden hazrlanm
kopyasdr. Ayrca al, plastik ve balmumu da model malzemesi olarak kullanlmaktadr.
Model malzemesi seiminde u kriterler dikkate alnr:
1.
2.
3.
4.
5.

retilecek para says

stenen boyut hassasiyeti
Uygulanacak kalplama yntemi
Parann boyut ve biimi
Modelde dzeltme yaplp yaplmayaca.

Modeller

Model Trleri
Model Tasarm
Model Malzemeleri

Model Trleri
Serbest modeller
Levhal modeller
zel Modeller
Serbest model

ekil 3-3

MODEL TASARIMI
1. Model tasarmclar dkm teknolojisi hakknda bilgi sahibi olmal ve verilen bir
parann en uygun nasl kalplanacana karar verebilmelidir.
2. Ayrca model retiminde kullanaca ahap, metal, plastik v.b. malzemeleri
biimlendirmek iin kullanlan yntemlere hakim olmaldr.
Btn bunlarn yannda, para tasarmcs ve dkmcler ile diyalog kurabilmek iin
dkm teknolojisini ve sorunlarn yakndan tanmaldr. Verilen para biim ve boyutlar

ile maa yuvalar dnlerek nce modelin bire bir lekli bir plan yaplr ve buradan
ekme ve ileme paylar da eklenerek elde edilen boyutlar retilecek modele aktarlr.
Ayrca modelin blm yzeyine dik yzeylerinin kalptan syrlabilmesi iin gerekli eimler
verilir.

MODEL TASARIMI
Modelin tasarlanmasnda dikkat edilmesi gereken bir takm noktalar vardr. Bunlar;
1. ekme Pay
Dklm sv metal katlarken kendini eker ve dkm parasnn boyutu klr ve bu
nedenle modellerin ekme pay kadar byk yaplmas gerekir. ekme paylar dkme
demir iin, %1 dkme elik iin %2, demir olmayan malzemeler iin %1-2 alnabilinir.
ekme (Bzlme) Pay; model boyutlarna ekme paynn eklenmesindeki metalin kalp
ierisinde

katlamas

bittikten

sonra,

oda

scaklna

soumas

srasnda

boyut

deiimlerini en aza indirmek.

1. leme Pay
Paralarn resimlerinde boyutlar paralarn ilenmi ekline gre verilir. Kuma dklen
paralarn ou da mutlaka tala kaldrlarak ilenir. Bu nedenle modeller ileme pay
kadar byk yaplrlar.
ekme pay fazla verilirse iilik artar, az verilirse cidar kalnl ilemeye yetmeyebilir.
Bunun iin en uygun ileme pay verilmelidir.

izelge 3.2

ekil 3.5

3. Eim Ve Ke Yuvarlatmalar
Modellerin

kalptan

syrlmas

srasnda

kalbn

blm

yzeyine

dik

ksmlarnn

bozulmamas iin bu yzeylere eim verilmesi gerekir.

Kenarlar dik olan modeller kalptan kartlrken temas yzeyi fazla olduu iin kalp
yzeyleri bozulabilir.
Bu temas azaltmak iin modeller syrlma dorultusunda 1-2 eimli yaplrlar.
Model ok dzgn ve temiz ise makine ile 200 mm'ye varan dik yzeyler temiz olarak
syrlabilir.
Model zerindeki keler keskin olmamal ve buralarda kendini ekme atlaklar ile
gerilme ymalarnn olumas nlenmelidir.
Ke yuvarlatma yaraplar, parann et kalnlna gre seilir.

ekil 3.6
Modellerin Kalptan Sklmesi
Modellerin kalbn iinden kalb bozmadan kartlmas gerekir.
Bir btn halinde yaplan modellerde bu zor olabilir.
Bunu kolaylatrmak iin iki veya daha fazla sayda paral model yaplr.

ekil 3.7

MODEL MALZEMELER
Malzeme olarak ahap, metal, al, plastik, kpk v.b. malzemeler kullanlr.
Model malzemesi seiminde u kriterler dikkate alnr:

retilecek para says

stenen boyut hassasiyeti

Uygulanacak kalplama yntemi

Parann boyut ve biimi

Modelde dzeltme yaplp yaplmayaca.

En yaygn olarak kullanlan malzeme ahaptr. Bunun nedeni ucuz, hafif ve kolay

ekillendirilebilir olmasdr. Hazrlanacak kalp says az ise, ahap malzeme olarak

yumuak am seilebilir. Ancak model retimi iin genellikle kuru, sert ve az gzenekli
malzemeler daha uygundur.
Model malzemesi olarak kullanlacak tahtann kuru sert ve kumun nemin, ekip deforme
olmamas, iin az gzenekli olmas gerekir. Kalplamada dzgn bir yzey elde
edilebilmesi iin tahtann sert olmas, istenir. Tahta malzeme olarak genellikle grgen ve
am kullanlr.
En ok kullanlan model Aa Model tipidir. Kullanlacak aalarn kuru sert ve dayankl
olmas gerekir. Bu i iin am, grgen ve hlamur kullanlr. Aa model yapldktan sonra
kesinlikle nem almamaldr. Byk aa modellerin ii botur.

ekil 3.8

ekil 3.9
Kark ekilli, paralarn modelleri, ayr ayr imal edilen parann birbirine vida veya
geme yoluyla tespit edilmesiyle yaplr.
Basit modeller ise, tek paral, olarak gerekletirilir. Mmkn olduu kadar ok paral
model yapmndan kanlmaldr.
ok ince ksmlar, mevcut olan veya seri imalatta kullanlacak ve uzun mddet anmadan
kalplamaya dayanmas istenen modellerin metalden yaplmas gerekir.
Metalik model malzemesi olarak; dkme demir, pirin, bronz, kurun, kalay alamlar
veya alminyum kullanlr. Metalik model olarak kullanlacak malzemenin kolay
ilenebilmesi ve boyut deiimlerinde bzlmesi az olmaldr.
Metal Model
Modelin uzun sre dayanmas gerekiyorsa ve seri imalatta kullanlacaksa o zaman
metal model kullanlr. Bu modeller yaplmadan nce aatan modelleri yaplr. Sonra
metal modeller imal edilir. Bu ilemde hem aacn ekme pay hem de metal modelin
ekme pay hesaba katlmaldr. Metal modeller dkme demir, bronz ve alminyumdan
yaplrlar.

ekil 3.10

Kolaylkla kesilip ekillendirilebilmesi veya bir kalba dklerek dorudan ekil

alabilmeleri sebebiyle al modeller byk stnle sahiptirler. Mukavemetlerini artrmak
zere ilerine teller konulabilir.
Model yapm iin ok kullanlan dier bir malzemede plastiklerdir. Plastik malzeme
metalik bir kalp ierisine enjekte edilerek veya bir bloktan kesilerek model yapm
gerekletirilebilir.
Seramik Model

Basit ekilli ve ok az saydaki paralarn dkmnde kullanlr. En ok aldan

yaplrlar.

ekil 3.11 Aldan yaplm araba modeli.

MODEL RENK KODLAR
Ahap modellerin nemden ve ortam etkisinden korunmas iin boyanmas gerekir,
bu srada modelin deiik blgelerine ait yzeyler iin deiik renkler kullanlarak
iaretlenme yaplr.
Bu kodlar sayesinde kalp yllar sonra dahi her bir kalbn yzeyini tanr ve
deiik kalp elemanlarnn yerlerini kolaylkla belirlemesi mmkn olur.

ekil 3.12
SARI (Dkmden sonra ilenmeyecek yzeyler)
KIRMIZI (Dkmden sonra ilenecek yzeyler)
METALK (Serbest paralarn olduu yzeyler)
SYAH (Maa yuvalar)
YEL (Modelin dayanmn artrmak iin ilave takviye, kalpta brakt boluu
daha doldurulacak)
Modellerin boyanarak kodlanmasna bir rnek