M.O.B.

M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

TEKNK
K. Can CANDEER Metalurji Mhendisi

Dkmde Besleyiciler ve Ekzotermik Besleyici Malzemeler

M. T.

zet: Dkm paralarnn beslenmesi ve beslemede ekzotermik besleyici malzemelerin kullanm nemli, karmak ve bu nedenle dkmclerin ilgi gsterdii bir konudur. Doru besleyici tasarm, dkmde kaliteyi ykseltmek ve retim maliyetlerini azaltmak iin, ok nemlidir. Bu derleme almasnda, dkmde temel besleyici hesaplama kurallar ve ekzotermik besleyici malzeme lerinin uygulanmasna ynelik bilgiler sunulmutur. Giri: Dkmde besleme; hatasz ve kaliteli bir dkm rn elde edilmesi ve ekonomik bir retim srecinin salanabilmesi iin, gnmz dkmcleri iin ok nemli ve bu nedenle ilgi gsterilen bir konudur. Metaller ve alamlar, souma ve katlama esnasnda bir bzlmeye yani hacimsel olarak klmeye urarlar. Bu doal olay hacimsel ekme olarak adlandrlr. Dkm yaplrken, katlaan metalin hacimsel ekmesi ile meydana gelecek boluklar doldurabilecek kadar sv metalin sistemde var olmas gerekir. Szkonusu ekme ile oluacak boluklarn, adeta bir kaynaktan (rezervuar) sv metalle beslenmesine dkmn beslenmesi, bu sv metal kaynana da besleyici ad verilir. Besleyici, esas dkm paras katlaana dek sv halde olmal yani dkm parasndan daha sonra katlamaldr.

1. Besleyici Uygulamalarnn Tarihsel Geliimi: Bilindii gibi, dkm, en eski metal ekillendirme yntemlerinden olup, M.. 3000 yllarnda ve takip eden yzyllarda el aletleri, silah ve heykel v.b. rnleri elde etmek amacyla, dkm yntemi uygulanmtr. Fakat dkmde beslemenin nemine ilikin ilk bilgiler 1920'de FAHRGUAR tarafndan belirlenmitir. Buna gre; Ayn yzey alanna sahip, eit ktleler, ayn zamanda katlarlar. Ayn yzeyli, eit ktleler den, biri, balangta daha scak ise daha ge katlar. Farkl yzey alanna sahip, eit ktlelerden, yzey alan daha fazla olan ktle daha abuk katlar. Yzey alanlar eit olan, hacimleri farkl olan ktlelerden, hacmi kk olan nce katlar. Yzey alanlar eit olan, farkl hacimlerin, il soutmas yaplm ise byk hacimli olan daha nce katlaabilir. Fahruguar'dan yaklak 20 yl sonra, 1930'larn sonunda CHVORINOV'a katlama ile ilgili nl kuraln basit bir ekilde formle etmitir. CHVORINOV'a gre; 2 t = k (V/A) t = Dkm parasnn katlama sresi V = Dkm parasann hacmi A = Dkm parasnn yzey alan k = Kalp malzemesine, metal ve scakla bal sabit

2.Dnya sava, dkmde besleme tekniklerinin geliimine neden olmutur. Bu yllarda, kimyasal olarak beslemeye yardmc olan malzemelerin devreye girmesi en nemli gelimedir. Ekzotermik karmlar, elik dkmlerin beslenmesinde en nemli yardmc konumuna gelmitir. konumuna gelmitir. 1940'larn sonunda Amerika'da NRL laboratuarlarnda PELLN ve ekibi, elik dkmlerde, besleyicilerin, besleme mesafesi iin gereken kurallar gndeme getirdiler. 1950'lerde WLODAWER tarafndan gelitirilen, besleyici hesaplama yntemi, gnmzde de kabul gren en baarl yntem olup, grafikler ve tablolar yardmyla, hzl ve pratik bir hesaplama sistemidir. WLODAWER, dkm parasnn her ksmn ayr ayr deerlendirmek tedir. WLODAWERe gre, her ksmn katlama sresi; 2 t=kM t = Dkm parasnn katlama sresi M = Modl (Hacim/Yzey oran) k = Kalp malzemesine, metal ve scakla bal sabit bants ile ifade edilmektedir. 2. Besleyici Tasarm: Salam bir dkm elde edebilmek iin, besleyici tasarm ok nemlidir. Bu nedenle, gnmzde bile, hala, birok dkmc, besleyici tasarmlarn ve boyutlarn kendi deneyimlerinin nda gerekletirir. Bir dkm paras retiminde, beslemetalurji 2001/ 126

y g

d m

y m

k t

t b k d k d i k a o y e n e

m k m

y d

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

e k i , n

a e n

a n e r

n k

e e

k e i i

yiciler u temel koullar yerine getirmelidir. * Besleyiciler, mutlaka esas dkm parasndan sonra katlamaldr. * Besleyiciler, dkm parasnn ekilmesini karlayacak kadar sv metal kapasitesine sahip olmaldr. * Besleyici tasarmnda, besleyici says, besleyici boyutu ve kesilme maliyeti minimum olmaldr. * Besleyiciler, besleme mesafesi kurallarna uygun ve ynlenmi katlamay temin edecek ekilde tasarlanmaldr. Ynlenmi bir katlamay temin etmek, metal alam ve katlama ekline, kalp artlarna ve dkm tasarmna baldr. Sv metalin kalp boluuna dolmasyla, katlama, kalp duvarlarndan balamakta ve ie doru ilerlemekte, kat bir metal kabuk olumaktadr. Is, kalp duvarlarndan uzaklatka, kabuk ieriye doru fazlalamaktadr. Dkm kenarnda, daha byk yzey alan, kalba daha hzl s transferine olanak salarken , katlama hzda yksek olmaktadr. Kenar veya u etkisi ve besleyici etkisinin kombinasyonu ynlenmi katlamay temin etmektedir. Dklecek parann kalpland malzeme (genellikle silis kumu - kara kum) ile besleyicilerin kalpland malzeme ayn ise bu besleyiciler doal besleyiciler veya souk besleyiciler olarak bilinirler ve geleneksel dkmhanelerde ska uygulanrlar.

Bu tip uygulamalarda, kalp ve besleyici sv metalle dolar dolmaz, katlama, kalp ve besleyici yzeylerinden balar, besleyici ise hem kendi hem de dklecek parann ekmesini karlar. Sv metalin ss hzla, kalp duvarlarndan, besleyicinin yan duvarlarndan ve stten kaar.

paralarda besleme sorunu yoktur. ubuk ekilli dkm paralarnda, besleme mesafesi nemlidir. Efektif besleme mesafesi (Dmax) besleyici kenarndan itibaren beslemenin yapld mesafedir. Bu mesafe; (Dmax) = 30 K olarak hesaplanr. Burada K = ubuk kalnldr (mm)

ekil 1 : elik dkmlerde doal besleyicilerin ve besleyici gmlek kullanlm besleyicilerin karakteristik grntleri. Koni grnmne benzeyen bu ekme boluu, balang hacmine gre yaklak % 14-15'dir. Bu ekme boluunun bir ksmnn da, besleyicinin, katlama srasnda kendisi tarafndan kullanld da unutulmamaldr. Bu gz nne alndnda, besleyicinin pratikde balang hacminin yaklak % 10'unu beslemede kullanmaktadr. 2.1. Besleme Mesafesi ve Besleyici Saysnn Hesab: Basit paralar ounlukla tek besleyici ile beslenirler. Karmak ekilli paralar ise farkl blmlere ayrlarak hesaplanrlar ve bylelikle gerekli besleyici saysda hesaplanm olur. Besleme mesafesi tayininde, drt ana para ekli esas alnr. Bunlar; plaka, ubuk, kp ve kredir. Besleyiciler en son katlaan yere yakn yerletirildii iin kp ve kre ekilli

ekil 2: Plaka ekilli paralarda besleme ilikileri

ekil 3: ubuk ekilli paralarda besleme ilikileri

metalurji 2001/ 126

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

ekil 4 : il soutma yapldnda, plaka ekilli paralarda besleme

ekil 5 : il soutmas yapldnda, ubuk ekilli paralarda besleme Uygulamada dkm parasn besleyecek olan besleyici saysnn tesbiti iin u genel forml uygulanmaktadr.
Dkm parasnn uzunluu veya ort. Yarap (mm) ngrlen besleyici yarap (mm) + FD iinden besleme yaplacak en ince kesit kalnl (mm)

Besleyici Says =

Burada FD besleme mesafesi faktr olup, eitli metal ve alamlar iin farkl deerlerde tablolarla belirlenmi bir sabit

2.2. Besleyici Boyutlarnn Hesaplanmas Gnmzde, besleyici boyutlarnn hesaplanmas iin ok gelimi dkm similasyon programlar mevcuttur. Buna ramen, MODL YNTEM, besleyici boyutlar ve saysn belirlemek iin yaygn olarak kullanlan, pratik bir yntemdir. Chvorinov bantsn hatrlarsak; 2 t=k (V/A) Buradaki, Hacim / Yzey oran Modl olarak bilinir. Buna gre; MODL (M) = Dklecek parann hacmi (V) / Dklecek parann souma yzey alan (A) 2 t = k.M Bu oran Geometrik modl (M geo.) veya dkm parasnn modl (M dkm) olarak adlandrlr ve birimi uzunluktur. (cm). Besleyici boyutu hesaplanrken, dkmcler, dkm parasnn katlamasndan ziyade besleyicinin katlama sresinin daha uzun olmasn isterler. Bu gz nne alnarak; Besleyici Modll (M bes.) = 1.2 x (M dkm) olarak hesaplanr. 1.2 deerindeki gvenlik kat says birok elik alam iin geerli olup, Pik ve sfero dkmlerindeki grafit genlemesi nedeniyle, bu deer pik dkmler iin 0.6, sferolar iin 0.8 olarak alnr. 2.3 Besleme htiyacnn Tesbiti 2.3.1 elikler, Temper dkmler, Beyaz dkme demirler ve hafif alamlar iin; A- Dkm parasnn ve besleyi-

cinin modlnn hesaplanmas a- Dklecek para, basite indirgenerek modl bulunur.

M dkm =V /A
b-Besleyici modl hesaplanr.

M bes. = M dkm x1.2

B - Besleme iin sv metal hacminin hesaplanmas a- Besleyici iinde dkm parasn besleyecek sv metalin, toplam besleyici metaline (balang hacmi) oran olarak ifade edilir. Bu oran; Besleyici gmlek uygulamalarnda % 33 Kum besleyicilerle dkm uygulamalarnda % 16 Doal besleyicilerle % 10-14'tr. b- Metal alamlarnn ekme oran % ekme olarak ifade edilir ve bu deerler tablolar halinde belirlenmitir. METAL % EKME ALAIMI ORANI Karbon elikleri 6.0 Alaml elikler 9,0 Yksek alaml elikler 10.0 Temper dkme demirler 5.0 Alminyum 8.0 Bakr 4.0 Pirin 6.5 Bronz 7.5 Al-bronzlar 4.0 Sn-bronzlar 4.5 Tablo 1 : Baz metal alamlarnn ekme yzdeleri c- besleyici iinde bulunan metalin arl (Wbes), bu besleyicinin besledii esas dkm parasnn arl (Wdkm);
metalurji 2001/ 126

b l g u m b d m

v h

m m t z y t

m n l h b i

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

W dkm = C x W bes . 100 S 100

ile hesaplanr. Besleyicilerin boyun ksmnn boyutlar hesaplanrken, st besleyicilerin boynunu hesaplamaya gerek yoktur. Fakat besleyici gmlek uygulamalarnda krc maa kullanmak faydaldr. Yan besleyicilerde ise, besleyici boynu boyutlar, boyun modlne aadaki oranlarn uygulanmas ile elde edilir.

M dkm : M boyun : M bes = 1.0 : 1.1 : 1.2 M boyun (Boyun modl), Grafik 2
ve bununla ilgili ekil yardm ile hesaplanr. 2.3.2. Pik ve sfero dkmler a- Dklecek parann modl bulunur.

mzn modln temsil eden izgi birletirilerek B noktas elde edilir. B noktasndan sadaki ve soldaki grafiklere gidilir. Sadaki grafik ekme zamann, soldaki grafik ise % genleme ve ekmeyi verir. Dkm scaklmz bellidir. Sa ve soldaki grafiklerde bu scakla tekabl eden eriler mevcuttur. B noktasndan bu erilere birer izgi izilerek D ve C noktalar elde edilir. D ve C den alt eksenlere izilen izgilerle, D noktas iin % ekme zaman, C noktas iin % ekme veya genleme bulunur. Besleyici modl aadaki formlle bulunur.

Bu sertlik deeri (% Sertlik), sert reineli kalplarda sfr iken ya kum kalplarda %2 civarnda olup, genilemeden doan bu deeri ilave ederek nihai ekme deeri (S) bulunur. Eer bu deer pozitif veya sfr ise dkmn beslemeye gereksinimi yoktur. Besleyici iinde bulunan metalin arl (Wbes), bu besleyicinin besledii esas dkm parasnn arl (Wdkm);

W dkm = C x W bes . 100 S 100

d- Besleyici boyunlarnn hesaplanmas Besleyicilerin boyun ksmnn boyutlar hesaplanrken, st besleyicilerin boynunu hesaplamaya gerek yoktur. Fakat besleyici gmlek uygulamalarnda krc maa kullanmak faydaldr. Yan besleyicilerde ise, besleyici boynu boyutlar, boyun modlne aadaki oranlarn uygulanmas ile elde edilir.

% u -

M bes = M dkm x 1.2 (ST/100)

Burada ST ekme zamandr. c- Besleme metali hacminin hesaplanmas Besleyici iinde dkm parasn besleyecek sv metalin, toplam besleyici metaline (balang hacmi) oran % C olarak ifade edilir. Bu oran; Besleyici gmlek uygulamalarnda %33 Kum besleyicilerle dkm uygulamalarnda % 16 Doal besleyicilerde % 10-14'tr. Dklecek metalin ekmesi, % C % (Si+P) grafiinde, bulunan A noktasndan yukar klarak dklecek parann modl erisi kestirilir. B bulunur . B den yatay izgilerle D ve C bulunur. % Genleme ve ekme (S) ise, C noktasndan bulunur. Dkm esnasnda kalp eperleri, kalbn sertliine gre hareket ederler.

Mdkm= V/A
b- Besleyici modln hesaplanmas: Bu tip dkmlerde grafit genlemesi meydana geleceinden, sv metalin mevcut olduu zamann tamamnda ekme olumaz. ekme zaman, katlama zamannn bir yzde oran olup, bu oran grafiklerden tesbit edilir. (Grafik 1:Pik ve sfero dkmlerde yzde ekme ve ekme zaman tayini.) %C-% (Si+P) grafiinde, elimizdeki analize gre, x ve y ekseninden dikmelerle bir A noktas bulunur ve dkm parasnn modl hesaplanr. A noktasndan st grafie bir dikme klarak 0.10 dan 3.0 ilerleyen modl izgileriyle para-

M dkm : M boyun : M bes

= 1.0 : 1.1

(ST/100) : 1.2 (ST/100)

(Boyun modl),

M boyun

Grafik 2 ve bununla ilgili ekil yardmyla hesaplanabilir.

metalurji 2001/ 126

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

3 M

m d m k

o o

l t B o a y

o k h v Grafik 1 : Pik sfero dkmlerde, yzde ekme ve ekme zaman tayini.

m a l o t z Grafik 2 : Besleyici boyun Modlnn belirlenmesi

l
T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

metalurji 2001/ 126

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

3. EKZOTERMK BESLEYC MALZEMELER Ekzotermik besleyici yardmc malzemeleri, en kaba tanmyla, dkm hatalarn azaltmak ve dkm maliyetlerini drmek amacyla kullanlrlar. Ekzotermik malzemeler, esas olarak, metalik alminyum ile demir oksitlerin alminotermik reaksiyonu sonucu oluan yksek sdan faydalanarak ve bu sy izole etmek suretiyle, katlama sresini geciktirirler. Bu malzemeler, besleyiciden, kalp ortamna ve atmosfere s kan azalt-makta, sv metal beslenmesine yar-dmc olmaktadrlar.

2Al + Fe2 O3 veya 8Al + 3 Fe3 O4

2 Fe 4 Al2 O3 + s 9 Fe + 4 Al 2 O3 + s

Ekzotermik malzemeler, genel olarak, besleyicinin stn ve yan eperlerini kalptan izole etmek iin kullanlan eitli ekil ve boyutlardaki hazr besleyici gmlekler, paneller ve ak besleyicilerin stn atmosferden izole etmek iin retilmi besleyici tozlardr. Ekzotermik besleyici malzemeler, temel olarak, yukardaki alminotermik reaksiyonu gerekletiren metalik alminyum ve demiroksit ile dier metaloksitleri gibi ekzotermik reaksiyonu gerekletiren malzemeler, izolasyonu temin eden yksek slara dayankl yaltkan malzemeler, refrakter dolgu malzemeleri, flux yapc malzemeler ve balayclardan retilmektedir.

Ekzotermik malzemelerin kimyasal kompozisyonu ok nemlidir. nk bu malzemeler istenen reaksiyonu, uygun zamanlarda gerekletirmeli fakat kullanld zaman metalde kimyasal bozulmalar olmamal, yanarken kard gaz oran minimum olmal ve fluor gibi zararl gazlar iermemelidir. 3.1. HAZIR BESLEYC GMLEKLER Hazr besleyici gmlekler; talep edilen ekzotermiklik derecesine gre nceden hazrlanm bir kimyasal karmdan, vakumla ekillendirme yntemi ile, eitli ekil ve boyutlarda retilmi ekzotermik besleme yardmc malzemeleridir. Yksek ekzotermik karakterli, hem ekzotermik hemde izolasyon karakterli ve yalnzca izolasyon karakterli olmak zere temel formlasyon erevesinde retilebilirler. Hazr besleyici gmleklerde, alminotermik reaksiyon sonucu yaklak 1600C'ye (Tepe scakl noktas) kabilmek mmkndr. Besleyicinin, bu scakla kabilmesi, beslemeyi temin edebilmesi asndan nemlidir. Hazr besleyici gmleklerde dikkat edilmesi gereken dier kriterlerde reaksiyona girme sresi ve reaksiyonda kalma srelerdir. Tepe noktas ve reaksiyona girme sresine ait deerler, besleyici gmleklerin kimyasal formlasyonlar ile ilgili olup, reaksiyonda kalma sresi ise besleyici gmlein et kalnl ile balantldr.

Hazr besleyici gmleklerin besleyebilecei sv metal miktar, besleyicinin formlasyonu ile ilgili olup, besleyici gmlein hacminin yaklak % 60 - 70'i oranndadr. Daha nce sz edildii gibi bu oran doal besleyicilerde yaklak %10'dur. Bir genelleme yapmak gerekirse, hazr besleyici gmlekler, kendi hacimlerinin %33' orannda gvenli bir besleme salarlar. 3.1.1. HAZIR BESLEYC GMLEKLERN AVANTAJLARI Ekzotermik malzeme kullanmnn ilk uygulamalar, eitli ekzotermik malzemelerin karmlarndan hazrlanm tozlar ve yine bu malzemelerden elle veya maa makinalarnda dkmhane ortamlarda retilmi besleyici gmlekler idi. Gnmzde ise, hazr besleyici gmlek reticileri tarafndan, vakumla ekillendirme yntemi ile retilmi ok eitli boy ve ekillerde besleyici gmlekler mevcut olup, dkmhane ortamlarnda, harman hazrlama, su v.b. balayclarla kartrma, kalp hazrlama, karm kalplama, kurutma (frn yatrm yapma) gibi zaman ve iilik kaybna neden olan ilemlere gerek yoktur. Hazr besleyici gmlekler, uygulamada, besleyici hacminin % 30-35 orannda besleyebilme zelliine sahip olup, besleyici llerini azaltarak, dkm sonras elde edilen kaba dkm parasnn daha hafif olmasn salarlar. Daha ak bir sylemle, tekrar ergitilmek, iin kesilip karlan besleyicileri
T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

10

metalurji 2001/ 126

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

minimize ederler. Ayrca, krc maa tatbik edilme imkan olduu iin temizleme, talama ve nakliyenin mevcut olduu dkmhanelerde, nakliye maliyetlerini en aza indirirler. Hazr besleyici gmleklerin, besleyici llerini azaltmas, nihai dkm maliyeti asndan avantaj salamas ve dkmhane verimliliini artrmas anlamna gelir. Ton bana ergimi metalle % 30-45 daha fazla para dklr. Bu da, snrl kapasiteye sahip dkmhanelerde, hazr besleyici gnlek uygulamas yapmayan ve ayn kapasiteye sahip, benzer teknik koullardaki rakiplere gre, ocak yatrm yapmadan kapasite art demektir. Hazr besleyici gmlekler, dkm paras iindeki ekme boluklarn minimize ederek, daha hatasz ve daha kaliteli bir dkm temin ederler. KUM KALIPTA PLASTK DKM

BESLEYC GMLEK LE DKM

kalnlna bal olup; et kalnl ince olduunda, uzun konik bir ekil alan ekme boluu, kalnln artmas ile ksa konik ve silindirik bir ekil almaktadr. Aadaki ekillerde farkl et kalnlklar ile ekme boluklar arasndaki iliki gsterilmektedir.

BESLEYC GMLEK VE BESLEYC TOZ LE DKM

BESLEYC TOZ LE DKM

ekil 6: Ayn elik dkm parasnda; geleneksel yntemle ve besleyici gmlek ve/veya besleyici toz uygulamalar ile, besleyicinin katlama srelerinin karlatrlmas. 3.1.2 HAZIR BESLEYC GMLEKLERN SEM Ekzotemik hazr besleyici gmlek uygulamalarnda, besleyicideki sv ksm, katlatktan sonra, karakteristik koni eklindeki ekinti boluu yerine, neredeyse dz bir yzey oluur. Bu dz ekme yzeyinin salanabilmesi iin, besleyici gmlein minimum et kalnl (W), W=0.15. d olmaldr. Buradaki d besleyici gmlein i apdr. Bu durumda, sv metal stunu dzgn bir ekilde aaya iner. Besleyicinin katlama zamannn gecikmesi, besleyici gmlein et

ekil 7 : Farkl et kalnlklarna sahip besleyici gmlekler iin ekme boluklar Uygulamada, ekzotermik besleyicinin, besleme kapasitesinin gvenilir bir ekilde tesbit edilmesi iin bir grafik yntem gelitirilmi olup, sv metalin ekme durumlar tek tek noktalarla gsterilmi ve ilgili et kalnlklarnda bu grafikte gsterilmitir. Grafik 3'de W=0 (ekzotermik olmayan besleyiciden), W=0.35xd maksimum ekzotermik kesit kalnlna kadar eitli besleyicilerin
metalurji 2001/ 126

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

11

M.O.B. M ET

MH URJ EN AL

R ODA SLE SI D

M. T.

TEKNK

e n e l

karakteristikleri verilmektedir. Buna gre herhangi bir dkm parasnn hacmi ve modl bilindiinde uygun besleyici gmlek belirlenebilir.

Grafik 3 : Dkm paras hacmi ve dkm paras Modl ile besleyici gmleklerin dzenlenmesi Besleyici karakteristii bir kez hesaplandnda ve erisi belirlendiinde, geometrik olarak benzer btn besleyiciler iin uygulanabilir. Yalnzca lek sisteminde paralel yer deitirmeler yapmak yeterlidir.

Beslenebilen dkm hacminden, dkm arln hesaplamak iin zgl arlk 7 olarak alnr. Dkm paras modl hesaplanrken, emniyet pay gerekli olup, hesaplar, besleyicinin tamamen dolu olduu varsaylarak yaplr. Oysa, uygulamalarda, ekzotermik besleyici gmlek tamamen st seviyeye kadar doldurulmaz. Bu nedenle, hesaplanm modl % 5-10 azaltmak emniyet pay bakmndan tavsiye edilir. Gnmzde, birok hazr besleyici gmlek reten firma mevcut olup, bunlarn rnlerinin lleri, besleyici gmleklerin modl lleri, geometrik modlleri ve besleyici gmleklerin hacimsel kapasiteleri bellidir. Bu veriler nda daha nce ayrntl olarak bahsetmi olduumuz, Modl yntemi ile uygun besleyici gmlek tercihi yaplr.

3.2. HAZIR BESLEYC TOZLAR Bu malzemeler uygun kompozisyonda ve toz formunda hazrlanm malzemeler olup, ak besleyicilerin stn rterek atmosferden izole ederler. Besleyici tozlar, ergimi metalle temas ettiinde ekzotermik reaksiyona girerek, yanarlar. Daha sonra yaltm zellikleri nedeniyle sy korurlar. Kendi bileimindeki oksitlerle yandklar iin homojen bir reaksiyon verirler. Uygulamas olduka pratik olup, ok nitelikli igcne ihtaya yoktur. KAYNAKLAR 1 . YA M A N , M a c i t ( e v i r i ) ; WLODAWER,R, "elik dkmlerde besleyici ve soutucu hesaplar" TMMOB Metalurji Mhendisleri Odas yayn, 1985 2.NL,Necip; YILDIRIM, Selim; ERUSLU,Niyazi; Besleyici tasarmnn tarihsel geliimi Metal Dnyas, Kasm-1996 Say 43, Sayfa 19 3.Foseco Leaflet IE 6.79 E 4.Bask /1985 How to calculate feeders 4.META LTD.T. "Dahili bilgiler ve deneyler"

r k t Grafik 4 : Dkm Modl ve dkm paras hacmi yardmyla, besleyici gmleklerde, uygun ap ykseklik oran tayini

k d n

Grafik 5 : paras arl ve Modl ile besleyici gmlek seimi

T.M.M.O.B. METALURJ MHENDSLER ODASI

12

metalurji 2001/ 126