Fisi Thaqi

Fisi Thaq eshte nje nga 12 fiset kryesore te Leke Dukagjinit me nje shtrirje jo
vetem ne Puke , por edhe ne Mirdite, Zadrime, Shkoder dhe Kosove. Per
historine e ketij fisi te madh ka dhe disa gojedhena te ndryshme , qe e qojne
hershmerine e tij deri ne shek. XI dhe e mbajne veten 33 breza me Murr
Detin legjendar. Mendohet se nje degezim i fisit Thaq ka levizur nga Tuzi ne
lindje te Alpeve , ne thellesine e tyre veriore, kaluan neper Pult, Shllak,Dri ,
Berishe , Fushe Thaq ne Puke ), ne Kryezi e zbriten ne Iballe te Pukes. Sot ne
Puke fisi Thaq shtrihet ne Bugjon, Flete, Kulumri, Arst, Trun. Xathe, Miliska,
Sakat dhe ne Iballe si ne Fierze, Mzi etj. dhe perfshihej ne Bajrakun e Bugjonit
te Iballes. Ne Puke fisi i Thaqit eshte i perzier me disa fise te tjera. Fisi i
Thaqit eshte i perhapur me te madhe shume edhe ne Kosove, i cili mund te
jete nder fiset me te perhapura qe eshte i lidhur ne origjine te njete me
pjeset e fisit Thaq te perhapuar ne Puke, Dukagjine, Mat edhe me tej.
Mendohet se pikerisht nga Thaqi i Kosoves , nje degezim i tij , i ardhur
ndoshta prej rrethinave te Gjakoves , u vendosen ne Shipshan, Berishen e
Brigjeve e ne Has , pasi larguan fisin Scirton. Fisi Thaq sipas disave
mendohet se eshte pasardhes i fiseve ilire te Maqedonise se lashte . Ata
rreth shek. XII sulmuna dhe arriten te perzene fisin ilir Scirtonet nga lugina e
Zogajve ne Bytyqin e sotem dhe te kishin nen kontroll perveq Pukes edhe
zonen e Bytyqit dhe Gashit te sotem. Ne shek. XVI Gashi me Bytyqin , ne
aleance midis tyre , me ndihmen e Begollajve te Pejes e te Ahmet Bej Kukut
e larguan fisin Thaq nga kjo zone , i cili u rikthye ne Kosove, kurse nje pjese e
ketij fisi qendroj ne Has. Gjithashtu edhe nenfisi Kabash, Zogaj dhe Helshan
jane pjese e fist te madh Thaq.

Fisi Kelmend
Malsia e Kelmendit shtrihet n skajin verior t Alpeve Shqiptare. N
kuptimin etnografik, fisi i Kelmendit bn pjes n malet e Malsis s Madhe.
Sipas shtrirjes s vjetr fisnore Kelmendi kufizohet me Hotin, Kastratin dhe
Shaln n jug, me Gash e Krasniqe n lindje, kurse me Vasojevit, Kuin,
Triepshin dhe Gruden n veri. Banort e ktij fisi, banojn kryesisht rreth dy
burimeve t lumit Cem, Vuklit dhe Selcs dhe lumit t Vermoshit. Komuna e
Kelmendit sot ka 6344 banor, t prqendruar n fshatrat : Vermosh,
Lpush, Selc, Tamar, Broj, Kozhnja, Nik, dhe Vukl.

Emri ktij fisi vjen nga fjala latine clemens-(tis), dmth. i urt, i thjesht, i
mir. Kt emrtim t natyrs s njeriut, m von e gjejm si emr personal,
Clemens. Ndr shkrimet e studiuesve t huaj e gjejm n forma t ndryshme
fonetike "Klemnti", "Klimenti", "Clementiner" etj. kurse n gjuhn shqipe
"Klmen-Klmente"3) gjegjsisht "Kelmendi". Pr her t par, n kuptimin e
sotm, si emr personal, e takojm tek zvendsi i tret i Shn Pjetrit Papa
Klementi e I-r (90-101), cili duke predikuar fjaln e Krishtit ndr pagan, u
martirizua. Kelmendasit kt e kan mbajtur pr Shenjt, dhe mbrojts t fisit
n tr historin e tyre duke ia kushtuar njherit edhe tempujt e lutjes ndr
kisha. Pr kt arsye kelmendasit n mnyr t veant i nderonin papt e
Roms. Kt gj na e dshmon n nj relacion pr kelmendasit drguar
Selis s Shenjte n vitin 1636, nga At Bonaventura. Ai shkruan se kur se
serbt e fes ortodokse, t ardhur n tokat kelmendase pr t shptuar nga
barbarizmat e ushtris turke, filluan ta fyenin papn, kta t fundit i
krcnuan se do ti przinin nga territori i tyre fisnor.

Si toponim, ky emr identifikohet me emrin e kshtjells bizantine

"Klementiana", t ciln e prmend historiani i epoks Justiniana Prima (527565), Prokopie i Cezares. Sipas historianit serb Vladislav Popoviq, kjo
kshtjell duhet t kt qen e vendosur ndr viset e Kelmendit, ose n veri
t liqenit t Shkodrs. Kurse pr Sufflay-n kjo fortes duhet t kt qen n
rrugn romake Shkodr - Prizren, tek dogana e Shptimit Shenjt (Svetog
Spasa).

Fisi Kui
Kui sht nj nga fis malsoresh n Mali i Zi, dhe sht gjithashtu nj emr
gjeografik i nj rajoni ne lindje t Mali i Zi ku banon edhe kjo popullsi e ktij
fisi. Rajoni sht i vendosur n veri-lindje t Podgorics, dhe shtrihet prgjat
kufirit me Shqiprin, me rajonin e Kelmendit n ann tjetr te kufirit. Marko
Miljanov Popovi apo Mark Milani, shkrimtar dhe lufttar malazez nga Kui
me nn katolike shqiptare sht nj nga antaret te njohur t ktij fis.

Rajoni i Kuit mund t ndahen n tre grupe t mdha :

Kui i Vjetr, sot ndofta nj ndarje me shume ortodokset njjtit fis, te cilt
festojn (Shn Mitrin)

Drekalovii, qe ndofta duhet kuptuar Ndreka-Drekalov q sht nj nnndarje ortodokse e fisit, q sht themeluar nga Lale Drekalov, t cilt
festojn dineten e (Shn Kollit)
Triesh apo Triepsh n gjuhn shqipe, nj nnndarje katolike shqiptare e fisit,
e cila feston Lindja e Mariess]
Shumica e banorve jan t kristiane, ndrsa nj pakic sht mysliman.

Kui sht me prejardhje nga fisi "Berisha" dhe antart t Kuit jan te
quajtur "Berish e Kuqe".

Fisi Shala
Ky sht emri i nj krahine nga m vjetrat n Shqipri, e vendosur n luginn
e lumit me t njjtin emr, rrz Alpeve shqiptare dhe q shtrihet nga Kodra
e Shn Gjergjit n Jug deri n Qafn e Pejs n veri dhe nga Qafa e
Ndrmajns n lindje deri n Qafn Boshit n perndim. Me Shaln
prfshihet edhe Rragami i Shals q shtrihet nga Qafa e Valbons deri aty ku
fillon fshati Valbon i Dragobis (Selimaj, Kukaj).

Emri Shal, emr fisi pr banort e sotm, pr t mparshmit mundet q

ka qen emr fshati apo nj familjeje t madhe, por sot sht toponim i ksaj
zone. Pr kt flet edhe fakti se asnj fshat apo lagje n kt lugin, m nj
popullsi prej rreth 7000 banor, n fund t viteve 80, nuk quhet me kt
emr dhe asnj gjenealogji, sado pak bindse, nuk ka si burim emrin Shal
dhe nuk njohin kt emr pr baba t hershm t tyre.

Shala prmendet pr her t par n vitin 1454, sipas Fan Nolit, nga Biemmi,
kur tregon se vjen ktu Gjergj Kastrioti Sknderbeu pr t pajtuar trazirat
pas vdekjes s Pjetr Spanit.

N Defterin e Regjistrit t Sanxhakut t Shkodrs t vitit 1485, Shala del si

emr fshati, ashtu si edhe Mavriqi, Bobi, Fusha (Thethi), Kiri, Brashta e te
tjera. Pra Shala ka qen nj fshat i veant. Emrat e kryefamiljarve q
shnohen n kt vit n asnj rast nuk prmendin emrin Shal. Kshtu len
t kuptohet se edhe pr banort e athershm emri Shal ka qen i gjetur
aty si nj toponim ose si emr i ndonj grupi popullsie, apo t parit t tyre.

Toponimi Faqja e Shals q sht pjes lindore e ksaj lugine na jep t

kuptojm se Shala ka qen diku n kt an.

Prejardhja e emrit Shal, sipas tradits s banorve t sotm, shpjegohet

si i rrjedhur prej shals s kalit, q sht nj fabul e bukur, por vetm fabul,
sepse nuk ka nj shpjegim t qndrueshm e prcaktues. N fund t
shekullit t XV ktu kemi fshati Shale me 11 shtpi. Shumica drmuese e
banorve t sotm erdhn n kt vend pas pushtim turk, mundet rreth
mesit t shekullit t XVI. Sipas Aleksandr Degrandit emri Shal vjen nga
frngjishtja q do t thot Tban, pra vend pr ver, bjeshk.

Duke ju referuar shkrimtarit Pal Doi tek libri i tij Mehmet Shpendi, prve
emrit t vendit q sot quhet Shal n Dukagjin ose Shala e Vendit, gjejm
edhe n Kosov Shala e Isniqit, Shala e Epr, Shala e Bajgors, Shala e
Velikve, Shala e Bujanocit.Ne Luginen e Presheves ne komunen e Bujanocit
dhe N Shqiprin e mesme dhe t jugut ka disa katunde me baz emrin
Shal. Nuk besoj se t gjitha kto kan t njjtn fabul pr prejardhjen e
emrit t tyre, megjithse quhen Shal.

Banort e sotm nuk e solln emrin e krahins me vete por e gjetn ktu.
Ktu ishte popullsi e ndar n grupime t ndryshme q me kalimin e kohs
ose u asimiluan ose u larguan dhe mbetn vetm pak banor t hershm e
q quhen Anas. Kshtu mund t thuhet edhe pr Shoshin e pr ndonj
vend tjetr n Dukagjin.

Fisi Kastrat
Ky emr i rrethuar me shum shum "enigma", por me nj t vrtet t
madhe, se ky mal, fis e bajrak sht palca kurrizore e Malsis s Madhe,
trevs m shqiptare t Shqipris Etnike. Fjala Kastrat n dokumentet e
Venedikut gjindet n vitin 1343 dhe shkruhet se e ka marr emrin nga
fortesa romake "'Castrum"' (latinisht), e ciia ruante rrugn buz liqenit
Kaster. Duhet sqaruar se kjo rrug ishte kryesore q kalonte nga Shkodra
drejt Europs Qendrore. Duke ditur se Perandoria Romake sht m e
hershme se lindja e Krishtit, pse jo, emri Kastrat duhet t jet shum m i
hershm se gjindet n dokumentet e Venedikut. E duke arsyetuar kt,
konkludohet se ky emr Kastrat qe gjindet me shumic n Shqiprin etnike,
si Kastro e Sarands, Mallakastr. Preveza e me shumic n Verilindje t
Shqipris etj., e vrteton at se t gjitha kan prejardhjen nga Kastrati jon,

pse jo edhe nse kto fise vijn nga larg, pasi sipas rrugs q tham m
sipr kjo ishte porta e hyrjes pr t gjith, q donin t futeshin n Ilirin e
Jugut, edhe nga Evropa Qendrore e m gjer. Ka edhe nj variant tjetr q
thot se ky emr vjen nga kullotat dimrore t Kastratit Malor, por ky sht
shum pak i besueshm. N regjistrat veneciane t vitit 1403, gjejm t
prmendur (Capo) kryetar Aleks Kastrati, n krye t lists t shprblyesve
me coh nga Venediku. Emri Kastrat shnohet edhe n vitet 1416-1417 n
kadastrat e Venedikut, si dhe n hartat e Ports s Lart, mbaspushtimit
osman n vitin 1485, duhet nnvizuar se nj dokument osman i vitit 14811506 nnvizon mrgimet e pashoqe anti-osmane. Nj dokument tjetr i vitit
1520 e prforcon kt qndres, pasi ai nnvizon se 3% e popullsis
shqiptare ishte islamizuar, ndrsa n Kastrat asnj.