Linosti koje su utjecale na formiranje osnovnih

usmjerenja ikake sociologije

Prije svega se misli na Georga Simmela, koji je ponajvie utjecao na Roberta Parka, koji je
smatrao da je Simmelov esej mentalnom ivotu u metropolisu jedan od najvanijih eseja koji je
do tada uope bio napisan problematici ivota u gradovima. Simmelov proslavljeni esej
Metropolis and the Mental Life izgleda da je predloio mnoge sugestije koje je Park kasnije
razvio u svom eseju The City. Simmelove spekulacije socijalnoj geometriji, znaaju distance
u drutvenom prostoru u objanjavanju fenomena drutvenog ivota, nalaze se kao podloga
mnogih formulacija Parkove ekologije. Ne samo osnovne ideje Parkove teorije, nego i njegove
metodoloke premise i mnoge od njegovih interpretacija razvijene su od Simmelove spekulativne
panorame drutvenog ivota.Ukoliko se Robert Park smatra jednom od kljunih figura urbane
sociologije u ikakoj koli, onda se njegovom formiranju treba spomenuti i utjecaj
Windelbanda koji je takoer vidljiv u njegovim radovima. Ne treba zaboraviti niti injenicu da je
Park doktorirao kod Windelbanda radei na temi problemu mase i publike.Osoba koja je
takoer znaajno utjecala na razvoj ikake kole i iji je utjecaj direktno vidljiv u nekim
Parkovim radovima, je Oswald Spengler. itajui Spengleroou knjigu Propast zapada, Park je
dobio dosta ideja koje je pokuao interpretirati kasnije u svojim djelima.Osim navedenih osoba,
kojima postoji vie ili manje dokumentirana analiza njihovom utjecaju na formiranje
ikake sociologije, postoji i uvjerenje da je preko osoba koje su djelovale u Chicagu poetkom
ovog stoljea, njemaka filozofska i socioloka tradicija bila prenesena u ameriku sociologiju.
Evropsko obrazovanje, odnosno-specijalizacija, nije bila sudbina samo R. Parka. Osniva
ikake kole. A. Small takoer je proveo jedno vrijeme na kolovanju u Njemakoj, slino kao i
W. I. Thomas koji je takoer jedno vrijeme bio na kolovanju u Njemakoj. L. E. Wirth,
predstavnik tzv. druge generacije ikake sociologije, takoer je i sam esto putovao tridesetih
godina u Evropu, suraujui sa sociolozima i filozofima u Njemakoj, posebno s .
Mannheimom iju je, na primjer, knjigu Ideologija I utopija on preveo na engleski jezik. Ukoliko
je utjecaj filozofske i socioloke tradicije evropske provenijencije bio karakteristian za iri krug
aspekata ikake kole, interes ikakih sociologa za evropsku sociologiju takoer je bio izraen
i u kasnijim godinama, to je vidljivo ne samo iz do sada navedenih primjera, nego i iz
intenzivnog studiranja problema poljskih imigranata, na emu je radio W. I. Thomas zajedno s
poljsko-amerikim sociologom F. Znanieckim. Thomas je i u tridesetim godinama esto boravio
u Evropi i njegova suradnja s institutom za sociologiju u Stockholmu bila je znaajna. Burgess je
takoer bio zainteresiran za komparativno prouavanje porodice pa je u vie navrata boravio, na
primjer, u SSSR-u. I mnogi drugi ikaki sociolozi, kojima se neto rijee pie, su takoer
boravili u Evropi studirajui pojedine aspekte evropske kulture i civilizacije. Osoba koja se rijee
spominje, a za koju mi smatramo da je apsolutno imala moda najznaajniji utjecaj na formiranje
ikake kole je Ferdinand Tnnies. Njegov doprinos razvoju, ne samo ikake kole, vidljiv je
naravno, u implicitnom prihvaanju nekih elemenata njegove teorije Gemeinschafta i
Gesellschafta.Nekada se, kada se govori formativnim utjecajima na ikaku kolu, spominje i
E. Drkheim, zatim A. Comte i, kao to smo ve napomenuli, H. Spencer, a u irem smislu i
Darwin, odnosno, biologizam u sociologiji openito.

1. GEORG SIMMEL (18581918)

Simmela moemo smatrati jednim od osnovnih autora koji su utjecali na formiranje ikake
kole, posebno urbane sociologije. Simmelov esej METROPOLIS I MENTALNI IVOT je
prilog koji se openito smatra osnovnim za formiranje misli Roberta Parka nekim aspektima
urbane sociologije. U eseju Metropolis i mentalni ivot Simmel prouava poloaj
ovjeka u suvremenoj visokorazvijenoj, urbaniziranoj okolici. Njega zanima
ovjekova autonomija, metode i naini kako da se ovjek opire nadiruim i
prevladavajuim silama historijskog nasljea,vanjske kulture i tehnike koje su
najefektivnije materijalizirane u slici velikog metropolisa. Aspekt
prilagoavanja je osnovni koncept koji je kasnije razvijan u ikakoj koli u
gotovo identinom znaenju u kome ga Simmel koristi. Moglo bi se rei da
se gotovo cijela
ikaka kola (urbane) sociologije sastoji u analizama raznolikih aspekata
prilagoavanja ovjeka drugaijoj sredini od one u kojoj je odrastao , pri
emu se ova drugasmatra nenormalnom, a ova prva normalnom.
Simmel smatra da se u suvremenom velikom gradu,metropolisu, razvija
poseban metropolitanski tip osobe, ija je osnovna karakteristika
intenzifikacija njegove nervne stimulacije. Da bi se ovjek zatitio od
pretjerane nervne stimulacije koja se posebno intenzivira u velikom gradu, a
koja bi mogla da dovede do rastrojstva, potrebno je da razvije poseban
oblik ponaanja, odnosno, poseban izgled, Simmel ga naziva blas. Jedna od
kljunih ideja u ovom Simmelovom tekstu,koja je po naem miljenju bitno
utjecala na razvoj ikake sociologije, je njegova postavka ljudskom
grupiranju. Simmel smatra da je agregiranje veeg broja individua s razliitim
interesima svela njihove aktivnosti u vrlo kompleksan organizam. Ideja da je
grad kompleksan organizam, proima gotovo sva djela iz podruja ikake
kole urbane sociologije.Zapravo, veina prouavanih relacija u gradu dade
se
svesti na osnovnu dimenziju; odnos pojedinca i organike cjeline, odnos
meusobnog prilagoavanja pojedinca sredini, sredine pojedincu. Kao to je
vidljivo, ideja organikoj povezanosti individua i drutva vidljiva je i u
ovom Simmelovom radu. Simmel smatra da moderni metropolis zahtijeva
punktuabilnost, kalkulativnost; tonost kao osnovne karakteristike ivota ljudi
u takvoj kompleksnoj sredini. Iracionalni oblici ponaanja moraju se iskljuiti.
Okvir klasine urbane sociologije, koji e biti kasnije apliciran u radovima ikake
kole, vidljiv je posebno iz slijedeih misli G. Simmela. Ako bi se ovjek
angairao emocionalno, onako kako se angaira u malom naselju gdje svatko
svakog poznaje, naao bi se u metropolisu u neizdrljivom
psihikom stanju. ovjek mora s rezervom primati impulse, pa zbog te
rezerviranosti ne zna, na primjer, godinama tko su njegovi susjedi. Ukoliko bi
se preveliki broj socijalnih kontakata na koje Simmel upuuje uzeli kao jedna od
osnovnih karakteristika, a blazirani oblik ponaanja kao

druga osnovna karakteristika, odnosno, kao obrambeni stav prema pretjeranoj

stimulaciji koja proistjee od mnoine socijalnih odnosa, onda bi se dobila jedna
nova konceptualna cjelina, koja se kasnije u radovima ikakih sociologa tretirala
u raznim varijantama kao nedostatak primarnih,
prisnih odnosa, a predominacija sekundarnih, indirektnih odnosa meu ljudima.
Simmel naglaava jo jednu karakteristiku, koja e kasnije biti znaajno
eksploatirana od ikakih sociologa: metropolis nije mali, autarkini grad
on je, nasuprot tome, kozmopolitanski centar.
ovjek ne zavrava s granicama svog tijela ili s podrujem koje ini njegovo
neposredno podruje aktivnosti. Metropolis kao veliki grad je i mjesto
specijalizacije raznolikih funkcija ljudskih aktivnosti.

Meutim, metropolis nije vie prirodna sredina ljudskog obitavanja on je

artificijelna sredina u kojoj se borba ljudi s prirodom pretvorila u borbu ljudi s
ljudima. Kozmopolitanski karakter suvremenog grada vrlo je lako povezati s
kasnijim razmiljanjima, na primjer, Louisa Wirtha i njegovim razmatranjima
urbanizmu kao nainu ivota. Osim kategorije blas ponaanja i svih
izvedenica koje se iz tog oblika ponaanja dadu nainiti, kategorija
metropolitanizma je bila druga osnovna kategorija koja je kasnije takoer bila
koritena u raznim znaenjima u okviru ikake kole.
U ovom Simmelovom prilogu mogu se nai mnogi korijeni kasnijih
kategorija i njihovih derivata u radovima ikakih sociologa. Osnovne
kategorije koje koristi Simmel su:
1. Kategorija metropolisa,
2. Kategorija malog naselja sa svim njegovim karakteristikama,
3. Kategorija nervne stimulacije koja utjee na oblike ponaanja individue
u socijalnim odnosima, a koja se moda moe danas operacionalizirati
na pretjeranost socijalnih kontakata u suvremenom gradu,
4. Kategorija blaziranog ponaanja kao jedna od najoperabilnijih
kategorija i koja se, kako smo to pokazali na prethodnim stranicama,
moe dobro povezati i osuvremeniti u pojmovima iskljuivanja,
indiferentnosti i apatije
5. Kategoriju rezerviranosti u ponaanju, kao jednom od oblika ponaanja
u metropolisu koja ima zadatak da titi individuu od pretjeranog
stimuliranja
6. Kategorija specijalizacije ljudi, ali
7. Simmel dijeli i gradove prema najvanijim funkcijama koje imaju,
odnosno:
- kategorije partikularnosti individua i
-partikularnosti pojedinih gradskih naselja.
2. OSWALD SPENGLER (18801936)

Neki autori Spenglera ubrajaju meu predstavnike tzv. njemake kole klasine urbane
sociologije. Spengler smatra da grad slii biljci, da je grad sjedite svjetske
kulture, odnosno, da su sve velike kulture bile gradske. Svi veliki mislioci
su ivjeli u gradu, a svjetska povijest je, zapravo, povijest ovjeka u grad,
gradskog ovjeka. Spengler vri otro razlikovanje seljaka i graanina
svaki od tih tipova ima svoje posebne svjetonazore, odnosno, obzore.
Intelekt, samosvijest, predstavljaju oblik urbanog razumijevanja stvarnosti, a
ne ruralnog. Intelekt je, dakle, smjeten iskljuivo u gradu. U ranijim
vremenima ovjekov vidik je bio odreen i
dominiran prirodnom okolicom. Ona mu je dala oblik dui i vibrirala je
zajedno s njim. Spengler inzistira na tome da je svjetska povijest gotovo
iskljuivo vezana uz grad. Zapravo, svjetska historija je historija grada. Nije
mogue razumjeti politiku i ekonomsku historiju ako se ne shvati da je grad
determinantan oblik, emu se tok i smisao vie historije openito konformira.
Spengler smatra da su sve velike kulture gradske kulture, a bile su
smjetene u velikim centrima. Seljatvo kao opozitan primjer, ne samo da
stoji izvan svjetske povijesti, ono je, po miljenju Spenglera,
bezpovijesno. Grad je intelekt. Megalopolis je ,slobodni intelekt'. U gradu
se prestaje ponaati prema primitivnim standardima vrijednosti zemlje, nego
uz pomo apsolutne ideje novca. Grad ne znai samo intelekt, nego takoer
i novac.
3. FERDINAND TNNIES (18551936)

Canhmann i Heberle smatraju da je utjecaj Tnniesa na ameriku sociologiju bio posebno vidljiv
u djelu Roberta Parka i L. Wirtha. U prilogu pod nazivom Koncept Gemeinschaf ta*, Tnnies
smatra da je najvei kontrast u odnosu na zajedniki ivot (ivjeti zajedno) izmeu sela i
grada. Ova se razlika, kao to je vidljivo, kontinuirano provlai u svim analizama pojedinih
autora za koje moemo s manje ili vie sigurnosti rei da su implicirali razvoj ikake
sociologije. Iako se grad razvija, smatra Tnnies, u drugom smislu nego selo, on ipak ostaje
trajno ovisan selu. Ovakvu konstataciju moemo susresti i kod drugih autora, posebno kod M.
Webera. Pojam metropolisa uvodi Tnnies takoer preko pojma intenzivnijeg odvajanja grada od
sela. to se grad vie odvaja od sela, postaje blii metropolisu. Osim ovih elemenata kojima se
moe s vie ili manje sigurnosti govoriti da su relevantni za daljnje irenje urbane sociologije u
Chicagu, Tnnies je razvijao i neke druge ideje,koje su nale svoju primjenu u kasnijem razvoju
sociologije.Prije svega, radi se Tnniesovom doprinosu organicistikim koncepcijama. Tnnies
dosta pie socijalnoj biologiji i ona ga zanima jedino kada se pojavljaju u vezi s zajednikim
ivotom ljudi. Tnnies ukazuje na dva sklopa problema koji su relevantni za naa razmatranja.
Prva karakteristika je prirodnost ljudskog ivljenja koja se povezuje s prirodnou teritorija u
kojem se prirodno ivljenje odvija, u kome se obitava, a drugi element je prirodnost opih
zakona rasta i pada. Najoitija primjena ovakvog referencijalnog okvira moe se veoma lako
nai u kasnijem razvoju human ecology, u kojoj se velika panja posveivala upravo ovim
prirodnim zakonima rasta i propasti pojedinih prirodnih ljudskih zajednica koje su, naravno,
determinirane socijalno-biolokim iniocima.Osim navedenog, interesantno je analizirati
Tnniesovo razmatranje elemenata socijalne strukture koje on raspravlja u podruju svoje iste

sociologije. Pojam socijalnog entiteta koji koristi i koji se moe shvatiti kroz proces
medijacije mnogih individua koje ine sadraj socijalnog entiteta, odnosno, kroz interakciju
individua, u svakom sluaju je pojam koji je mogao biti apliciran i u radovima ikake kole.
Mislimo prije svega na sadraj pojma prirodnog prostora, na grupu, zajednicu, susjedstvo i
sline kategorije koje su kako ekoloki, tako i interaktivno definirane. Tnnies u tom smislu,
analizirajui tipove socijalnih entiteta, razlikuje socijalni i prirodni odnos. Prirodni odnosi su
odnosi bioloke naravi, a socijalni odnosi ukljuuju pozitivne psiholoke odnose koji nisu samo
osjeajni, nego su i afirmirani i ele biti stalni. Socijalni odnosi su, dakle, uvjetovani odreenim
psiholokim odnosima i mogu biti dvostrukog karaktera karaktera privlaenja ili karaktera
odbijanja. Ovi elementi Tnniesovog razmiljanja, u kombinaciji s Spenceroim biologizmom i
darwinizmom, prenesenim kroz djelo G. Tardea, mogli su posluiti kao solidan referentni okvir
za objanjenje nekih procesa, naroito procesa imigracije i adaptacije doseljenika u novoj sredini.
Meutim, svakako je najznaajniji utjecaj Tnniesovog djela na razvoj sociologije uope, a
posebno na razvoj ikake kole i u okviru nje urbane orijentacije, autorovo razmiljanje
zajednici i drutvu. Tnnies esto naziva svoje idealne tipove parovima koncepata i pokuava
ih formirati na taj nain da budu shvaeni iskljuivo kao idealni tipovi, dakle kao tipovi koji
trebaju kontrastirati realnosti u cilju lake stistematizacije i daljnjeg prouavanja. Tnnies smatra
da je razdvajanje izmeu realnosti i idealnih tipova veoma bitno. Konceptualni parovi mogu se
derivirati iz razliitih oblasti iz ekonomske, politike, duhovne i moralne oblasti.

Najvaniji konceptualni parovi u ekonomskoj oblasti su slijedei:

selo grad
mali grad metropolis
osnovna zemlja kolonija
primarna sekundarna proizvodnja
proizvodnja trgovina
domainstvo trite
veliko poduzee malo poduzee
pretkapitalistiki kapitalistiki nain proizvodnje i trgovine.
Na nivou politikog ivota konceptualni parovi se sastoje u slijedeim kombinacijama:
folk drutvo dravno drutvo
aristokracija demokracija
federalizam unitarizam
konzervativne mutativne partije
obiajni zakon revolucionarna legislativa.
Na nivou duhovnog, odnosno, moralnog ivota, mogue je razlikovati slijedee parove:
enski um muki um
vjerovanje u uda poznavanje zakona prirode
religija znanstvena spoznaja
crkva sekta
ortodoksija hereza

umjetnost nauka
distributivna komutativna pravda.
Tnnies upozorava da se svi spomenuti konceptualni parovi nalaze u meusobnom odnosu
(to se gotovo uvijek zaboravlja!) i da treba voditi rauna tome da je prvi lan u horizontalnom
smislu uvijek stariji, a drugi je mlai jer se razvija od prvog.
Osim navedenih utjecaja pojedinih autora na glavne predstavnike ikake sociologije, a koji se
mogu grupirati u filozofsku i socioloku tradiciju Njemake s konca prolog i poetka ovog
stoljea, vidljivi su i utjecaji nekih autora, kao to je, na primjer, Max Weber. Tenja pretvaranja
sociologije iz apstraktnog filozofiranja u znanstvenu disciplinu dijelom je moda proistjecala
od, kako smo to ranije naglasili, Comteovog utjecaja iako se takva veza teko moe
dokumentirati. iri utjecaj biologizma, ispoljen prije svega u radovima H. Spencera, dade se
lake utvrditi. Napomenuli smo da se odgovarajuim utjecajima dade govoriti i u sluaju G.
Tardea, a u irem smislu i utjecaju E. Haeckela kao osnivaa ekologije. Utjecaj znanstvenika iz
amerikog kruga dade se svesti na djelovanje Cooleyja, na njegove radove primarnim i
sekundarnim grupama. G. H. Mead je svakako mogao utjecati na osnovne tokove razvoja ikake
sociologije uope, no njemu se moe govoriti kao lanu akademske zajednice jer je preko
trideset godina djelovao na ikakom sveuilitu, pa je na Parka i suradnike mogao djelovati u
hodu.

Poetak sociologije u Chicagu

Poetak sociologije u Chicagu relativno je lako utvrditi budui se zna godina osnivanja katedre
za sociologiju na ikakom univerzitetu. Odjel za sociologiju osnovan je 1892. kada je Albion
Woodbury Small (18541926) dobio poziv da osnuje socioloku katedru. Osim A. Smalla,
kome su se uskoro pridruili Charles Henderson i George . Vincent, najznaajniji autor i
predstavnik prve generacije ikakih sociologa bio je William Isaac Thomas. On je doao na
socioloki odjel 1895. godine. Potrebno je naglasiti da je i Thomas bio jedan od prenosilaca
njemake filozofsko socioloke tradicije jer je i on 1888 1889 bio u Berlinu i Gttingenu na
specijalizaciji. Period od 1892. do 1915. godine uglavnom se smatra osnovnim, formativnim
godinama ikake socioloke kole. Period pak najsnanijeg razvoja ikake sociologije, onaj
period po kome je ta kola moda najvie poznata i u kome se s obzirom na tipove istraivanja i
orijentacija koje su se tada razvijale moe govoriti predominaciji tzv. urbane sociologije, je
period izmeu 1920. i 1932. g., kako to navodi i Faris, kada se djelovanje R. Parka najvie
osjealo. W. I. Thomas se od lanova prve generacije ikakih sociologa smatra najsnanijom
figurom, a period od 1 9 0 0 . pa sve do njegovog odlaska ( 1 9 1 8 ) je dominiran njegovom
linou. Hawthorn pak upozorava da je razvoj sociologije u Chicagu u poetku dvadesetog
stoljea (period do 1 9 2 0 . godine), karakteriziran brzim porastom institucionalnih uvjeta za
dobar rad. Historija sociologije u Americi u 1 9 2 0 . godinama stvarno je historija
institucionalnog, a ne intelektualnog uspjeha. (Hawthorne, 1 9 7 6 , str. 2 0 9 ) . Ovaj autor
ilustrira brzi porast sociologije i institucionalnih preduvjeta u SAD u prva dva desetljea ovog

stoljea podatkom, na primjer, da se 1 8 8 0 . g. samo na 6 koleda ili sveuilita predavala

sociologija, 1 8 9 4 . se sociologija predavala ve na oko 2 0 0 koleda ili sveuilita, a 1 9 0 9 .
na 4 0 0 . Drugi element, kojim ovaj autor ilustrira brzi institucionalni porast sociologije, je
porast broja redovitih profesora, a koji je u istom periodu (od 1 8 8 0 1 9 0 9 ) narastao na ak
50 osoba. Short upozorava da je zadatak prve generacije sociologa koji su djelovali u Chicagu
bio da fundiraju sociologiju, dok je druga generacija sociologa, to su je predstavljali R. Park i
suradnici, bila odgovorna za tip i karakter sociologije koji e ona uzeti u slijedeim godinama.
Osnovna ideja koju je druga generacija sociologa u Chicagu provodila je bila, po miljenju ovog
autora, pretvoriti sociologiju od spekulativne discipline u pravu znanost. Osim predstavnika prve
generacije koje smo spomenuli ranije, predstavnici tzv. druge generacije ikakih sociologa
obiljeeni su prije svega linou Roberta . Parka ( 1 8 6 4 1 9 4 4 ) . Osim Parka, vaan
predstavnik ikake sociologije druge generacije je E. W. Burgess ( 1 8 8 6 1 9 6 6 ) . Osoba
koja je podjednako predstavnik i prve i druge generacije je George Herbert Mead(1 8 6 3
1 9 3 1 ) . William Fielding Ogburn ( 1 8 8 6 1 9 5 9 ) takoer je predstavnik druge generacije
sociologa, kao i Louis Wirth ( 1 8 9 7 1 9 5 2 ) . Meu znaajnije sociologe u Chicagu u
dvadesetim i tridesetim godinama ovog stoljea esto se navodi i Ellsworth Faris ( 1 8 7 4
1 9 5 3 ) .U doba kada se utemeljuje sociologija u Chicagu, dosta je snaan bio i teoloki utjecaj.
Taj se utjecaj nije osjeao samo indirektno, nego i direktno u djelovanju, na primjer, A. Smalla,
Ch. Hemdersona, Vincenta, a kasnije u djelovanju E. Farisa, koji je i sam prije svoje sociopsiholoke karijere bio sveenik. Moglo bi se rei da je, osim W. I. Thomasa, gotovo cijela prva
generacija sociologa u Chicagu bila u izvjesnom smislu teoloki orijentirana.