Prve značajnije socijalne I političke teorije nastaju tek u uvjetima antičkr Grčke.

U tom se vremenu
mogu pronaći prve značajnije rasprave o državi, politici, klasi itd. Svojim analizama ističu se posebice
sofisti, Platon I Aristotel, te predstavnici stoičke I epikurejske

Škole. Sofisti, prije svih Pitagora, Trazimah i Kalikle, su značajni jer su prvi težište ljudskog razmišljanja
prenijeli s prirode na čovjeka i društvo. Iz sociološkog uklona značajni su jer su prvi razvili teoriju
društvenog ugovora prema kojoj je prvobitno prirodno stanje, koje se zasnivalo na punoj slobodi
svakog čovjeka, rezultiralo permanentnim sukobima pojedinaca. Ti su sukobi, u kojima su slabiji bili
ored stalnom opasnoścu gubljenja slobode, ugrožavali temelje skladnog zajedničkog života. Takvo je
stanje primoralo ljude na zaključivanje ugovora o stvaranju zajednice, odnosno države, na koju
prenose pravo propisivanja pravila za sve njezine članove, ali i pravo osiguravanja njihova
provođenja.

Platon (427-347) je prvi starogrčki filozof koji je pokušao društvo shvatiti I analizirati ga kao cjelinu.
Platon je, inače, žestoki kritičar sofista i njihove teorije društvenog ugovora. Za socijalnu i političku
misao značajan je jer uočava postojanje društvene podjele rada, klasnu podjelu društva svoga
vremena i klasnu borbu koja u njemu vlada. Budući da nije bio zadovoljan društvom u kojem je živio,
Platon je svoju intelektualnu energiju usmjerio na traganje za društvom i državom kakvi bi trebali biti.
Suptilnija analiza upućuje na zaključak da je, pri tome, blo sklon idealizaciji grčkog polisa, zasnovanom
na državnom vlasništvu i sastavljenom od tri klase: filozofa, dakle upravljačke klase, koji bi upravljali
državom, vojnika, kao njezinih čuvara, I proizvođača. U svojoj idealnoj državi on ne nalazi mjesta za
robove i to iz jednostavnog razloga što ih ne smatra ljudima nego orudem koje je slobodnim ljudima
bilo na raspolaganju.

Aristotel je najutjecajniji grčki pisac iz oblasti socijalne filozofije. On je Platonov učenik, ali je u
istraživanju temelja političkih i društvenih odnosa znatno nadmašio svoga učitelja. Za razvoj socijalne
i političke misli Aristotel je značajan iz nekoliko razloga. Prije svega, zato jer prvi izlazi s tezom da je
čovjek po svojoj prirodi društveno biće („zoon politikon“). Čovjek nije u mogućnosti da normalno živi
izvan društva, odnosno društveni su odnosi nužna pretpostavka za pun razvoj ljudske ličnosti. Drugo,
on uočava klasnu strukturu antičkog društva – prepoznajući u njemu tri klase: veoma imućne, srednje
imućne i krajnje nelmućne – a klasne borbe smatra glavnim uzročnikom društvenih revolucija. Po
uzoru na Platona i on želi izgraditi idealan polis. On ukazuje i na društvenu funkciju obitelji koja je, uz
naselje i državu, jedna od tri sastavnice društvene zajednice. Obitelj je od bitnog značenja i za odgoj i
za društveno-ekonomski život.

Suprotno Platonu i Aristotelu, koji nastupaju kao teoretičari društvenog sustava svoga vremena,
predstavnici stoičke škole, koju je utemeljio Zenon (oko 350,-260.), istupaju kao protivnici društva
koje egzistira na robovima kao oruđu. Oni, baš kao i Aristotel, polaze od teze da je čovjek društveno
biće. Ali, za razliku od Aristotela, stoicima je potpuno stran grčki egoizam i isključivost. Zalažu se za
uspostavljanje općeljudske zajednice, u kojoj svi ljudi mogu biti slobodni i koja može podariti sreću i
jednaka prava za sve. Epikurejsku školu je utemeljio Epikur, a koji razvijaju potpuno drugačiji koncept
društva od onoga kojí karakterizira stoike. Oni, kao i sofisti i Platon, predviđaju društveni ugovor, ali u
njegovoj osnovi nije stoički kozmopolitizam nego naglašeni epikurejski individualizam.

Vrijeme srednjeg vijeka bilo je obilježeno stalnim sukobima i nije bilo pogodno za plodne teorijske
rasprave. Među onima koji su obilježili to vrijeme, posebno se ističu. Augustine. Toma Akvinski i Ibn
Haldun.
 Augustin je zanimljiv po svom spisu „O državi Božjoj“ u kojem ističe determinizam kao osnovni zakon
po kojem se odvija historijski proces. Ali on je takođe određen Božjom voljom. Čitav historijski
proces, naglašava Avgustin, obilježen je borbom dvije države. S jedne strane je svjetovno, odnosno
svjetovno stanje, koje je nastalo iz čovjekove ljubavi prema sebi i protiv volje Božije, koje je oličenje
zla i grijeha. S druge strane je kraljevstvo Božije. To je nebesko carstvo, stvoreno iz ljubavi prema
Bogu. Stoga je ona istovremeno i oličenje dobra.

Toma Akvinski radi u XIII. Veka. Poznat je po svom djelu „O kraljevskoj vladi“, koje se i danas smatra
jednim od najuvjerljivijih srednjovjekovnih rasprava iz oblasti društvene i političke filozofije. Suština
te filozofije je, prije svega, aristotelovska teza da je čovjek društveno biće. Njegova priroda, dakle,
odgovara životu u društvu. Međutim, da bi se društvo usmjerilo ka općem dobru i da bi se talenti
vladara bolje iskoristili, potrebna je Božja vladavina. Politička moć dolazi samo od Boga, s tim što je
može delegirati i preko naroda.

Arapski mislilac Ibn Haldun je predstavnik naučno-filozofskog pristupa analizi društvenih pojava.
Khaldum polazi od teze da historija ne treba samo bilježiti i opisivati događaje, već na osnovu njih
treba proniknuti u zakonitost razvoja ljudskog društva. A osnovni zakon koji vlada u društvu je zakon
evolucije, čiji je osnovni princip da sve ima svoj početak, razvoj i kraj. Ljudsko društvo ne može izbjeći
sudbinu stalnog nestajanja jednih i dolaska drugih država i naroda.

Saint-Simon je francuski društveni teoretičar koga Emil Dirkem smatra pravim osnivačem sociologije.
Saint-Simon je bio prvi koji je ukazao na potražnju za naukom. On ovu nauku označava pojmom
socijalna fiziologija, navodeći da je predmet njenog proučavanja ljudsko društvo. Pri tome je važno
ne shvatiti društvo kao statičnu, jednom za svagda datu strukturu. Cilj ovog progresivnog pokreta u
istoriji je, po Saint-Simonu, stvaranje društvenog sistema u kojem će se, uz ukidanje svih oblika
eksploatacije, omogućiti slobodan razvoj i duhovnog i materijalnog potencijala čovjeka. . Takav cilj se
ne može postići bez promjene vlasništva. A osnovna pokretačka snaga promjene vlasništva može biti
samo misao, ideja, a ne ekonomski faktori. Da bi se došlo do novog društva, zadatak društvene
teorije je da izgradi ideologiju novog društva.

Auguste Comte je francuski društveni teoretičar, koji se danas najčešće smatra osnivačem sociologije
kao zasebne naučne discipline. Tvorac je Imena nove naučne discipline. U „Kursu pozitivne filozofije“
Comte označava novu društvenu nauku prvo terminom „socijalna fizika“. Međutim, od četvrtog
toma svog djela, koji se sastoji od šest tomova, Comte, prvi do tada, uvodi termin sociologija.
Istovremeno nastoji preciznije definisati predmet nove naučne discipline, odnosno njenu definiciju.
Comte dijeli sociologiju na dvije velike cjeline. Prva je društvena statika, dio sociologije koji za
predmet ima zakone postojanja, funkcionalnu povezanost različitih dijelova društva. Proučava
strukturu društva. Drugi je društvena dinamika, odnosno dio sociologije čiji je fokus razvoj
čovječanstva. Za ispravno razumijevanje Comteovog socijalnog učenja neophodna je činjenica da je
on pozitivac. On je i osnivač ovog sociološkog pravca. Shodno tome, on želi da razvija sociologiju kao
pozitivnu nauku, koja uzima u obzir samo empirijske pozitivne činjenice društvenog života.

Herbert Spencer je engleski sociolog, kojeg neki smatraju jednim od osnivača sociologije. A on,
svakako po uzoru na Comtea, koristi izraz „sociologija“ da označi novu naučnu disciplinu koja u
središtu svog interesovanja ima ljudsko društvo. Istovremeno, za njega je karakteristično da je,
gotovo do savršenstva, razvio ideju biologizma u objašnjavanju društva i društvenog razvoja.
Spencerov biologizam se manifestuje prvenstveno kroz dva temelja: teoriju evolucije i organsku
teoriju razvoja. Prema Spenceru, evolucija je proces stalnog stvaranja i uništenja. Primijenjeno na
ljudsko društvo, znači proces stalnog stvaranja razvijenijeg i odumiranja primitivnijeg tipa društva.
Na osnovu takvog djelovanja zakona evolucije, ljudsko društvo je u svojoj historiji prošlo kroz tri
osnovna tipa razvoja: hordu, militaristički tip društva i industrijski tip društva. Međutim, industrijsko
društvo nije posljednji tip društva. U budućnosti, Spencer predviđa pobjedu etičkog društva, u kojem
će biti uspostavljena potpuna nadmoć etičkih principa.

Spencerova organska teorija razvoja svodi se na izjednačavanje društva i biološkog organizma.

Postoje važne sličnosti između društva i bioloških organizama.

Karl Marx je bio filozof, ekonomista i politički teoretičar iz 19. veka. Najpoznatiji je po svojim idejama
o komunizmu i kritici kapitalizma. Marx je zajedno sa Friedrichom Engelsom napisao „Komunistički
manifest“ 1848. godine, gde su izloženi principi komunizma. Njegove ideje su imale značajan uticaj na
političku i ekonomsku misao, što je dovelo do razvoja marksizma i različitih oblika socijalizma i
komunizma.

Emil Durkheim bio je francuski sociolog. Smatra se jednim od osnivača sociologije i funkcionalizma u
sociološkoj teoriji. Durkheim je posebno poznat po svojim istraživanjima o društvenim normama,
solidarnosti i moralu, a takođe je dao doprinos proučavanju religije i njenog uticaja na društvo.
Njegovo najpoznatije delo je „Samoubistvo“ (Le Suicide), u kojem je istraživao faktore koji utiču na
stopu samoubistava i koristio empirijske podatke za analizu društvenih uzroka samoubistava.
Durkheim je ostavio dubok i trajan uticaj na sociološku teoriju i istraživanje.

Max Weber bio je nemački sociolog, filozof i ekonomista. Smatra se jednim od najvažnijih teoretičara
u oblasti sociologije i sociološke teorije. Weber je poznat po svojim radovima o društvenim teorijama
i analizi vlasti, birokratije, religije i ekonomske etike. Njegovo najpoznatije delo je „Protestantska
etika i duh kapitalizma“, gde istražuje uticaj protestantskog hrišćanstva na razvoj kapitalizma.Weber
je takođe razvio koncepte kao što su „idealni tip“ i „socijalna akcija“ kako bi bolje razumeo društvene
pojave i interakcije. Njegovo delo ima dubok uticaj na sociologiju, političku teoriju i ekonomsku
teoriju, i smatra se jednim od ključnih mislilaca u oblasti društvenih nauka.

Znanstvena metoda u sociologiji je sistematičan pristup proučavanju društva i društvenih fenomena

kako bi se steklo dublje razumevanje socijalnih procesa i struktura. Osnovna svrha znanstvene
metode u sociologiji je razvijanje teorija, istraživanje društvenih pojava i testiranje hipoteza. Evo
nekoliko ključnih elemenata znanstvene metode u sociologiji:

1. Posmatranje: Sociolozi posmatraju i beleže društvene pojave, ponašanje i interakcije. Ovo

može uključivati terensko istraživanje ili analizu postojećih podataka.
 2. Formulisanje hipoteza: Postavljanje pretpostavki ili hipoteza o određenim socijalnim
pojavama koje se žele istražiti.

3. Prikupljanje podataka: Prikupljanje relevantnih podataka, bilo kvantitativnih (brojevi,

statistika) ili kvalitativnih (reči, opisi), kroz različite tehnike istraživanja kao što su anketiranje,
intervjuiranje, istraživanje arhivskih materijala i slično.

4. Analiza podataka: Sistematična analiza prikupljenih podataka kako bi se razumeli obrasci,

trendovi i odnosi između varijabli.

5. Tumačenje rezultata: Interpretacija rezultata istraživanja i zaključivanje u skladu sa

postavljenim hipotezama.

6. Testiranje teorija: Sociolozi koriste empirijske podatke kako bi testirali postojeće teorije i
razvili nove teorije o društvenim fenomenima.

7. Replikacija: Ponovno sprovođenje istraživanja od strane drugih istraživača kako bi se potvrdili

ili osporili rezultati i zaključci.

Znanstvena metoda u sociologiji omogućava stvaranje objektivnih i pouzdanih saznanja o društvu, a

ključno je da se sprovodi sa metodološkom strogosti kako bi se minimizirala pristranost i greške. Ovaj
pristup pomaže sociolozima da dublje razumeju društvene probleme, tendencije i dinamiku društva.

Anketa je istraživačka tehnika koja se koristi za prikupljanje podataka od ljudi putem postavljanja
pitanja. Ankete se koriste u različitim oblastima, uključujući sociologiju, psihologiju, političke nauke,
marketing i druge, kako bi se istraživali stavovi, mišljenja, ponašanja ili demografske informacije
ispitanika.

Evo osnovnih koraka za realizaciju ankete:

1. Definisanje ciljeva: Prvi korak je jasno definisanje ciljeva ankete i onoga što želite postići
prikupljanjem podataka. Da li želite istražiti stavove, prikupiti demografske podatke, ili nešto
drugo?
 2. Izrada upitnika: Kreirate upitnik koji sadrži pitanja koja će biti postavljena ispitanicima.
Pitanja treba da budu jasna, precizna i relevantna za istraživanje. Možete koristiti različite
vrste pitanja, kao što su otvorena pitanja (gde ispitanici daju slobodne odgovore) ili
zatvorena pitanja (gde se nude određene opcije za odgovor).

3. Odabir uzorka: Trebate odlučiti kome ćete postaviti pitanja. Ovo se naziva uzorkom, a može
biti slučajan ili namerno odabran, u zavisnosti od vaših potreba.

4. Sprovođenje ankete: Postavljanje pitanja ispitanicima. To može biti putem intervjua licem u
lice, telefonskih razgovora, online anketa ili drugih metoda, u zavisnosti o vašim resursima i
ciljevima.

5. Prikupljanje odgovora: Prikupljanje odgovora od ispitanika u skladu sa upitnikom. Važno je

osigurati da postupak bude transparentan i poštovanje privatnosti ispitanika.

6. Analiza podataka: Nakon prikupljanja podataka, sledi njihova analiza. To može uključivati
statističku analizu, obradu podataka i izvođenje zaključaka na osnovu rezultata.

7. Interpretacija rezultata: Konačno, tumačenje rezultata ankete kako biste izvukli zaključke o
istraživačkim pitanjima.

Ankete su korisna sredstva za prikupljanje kvantitativnih podataka i sticanje uvida u stavove i

mišljenja ljudi. Važno je da se ankete pažljivo planiraju i sprovode kako bi bile pouzdane i relevantne
za postavljeni cilj istraživanja.

Intervju u sociologiji je istraživačka tehnika koja se koristi za prikupljanje dubljih i kvalitativnih

podataka o stavovima, mišljenjima, iskustvima i ponašanju ljudi. Ova tehnika omogućava sociolozima
da bolje razumeju društvene fenomene i individualne perspektive.

Postoje dve osnovne vrste intervjua u sociologiji:

1. Standardizirani intervju: U strukturiranom intervjuu postavljaju se unapred definisana pitanja

svim ispitanicima. Pitanja su često ista za svakog ispitanika i postavljaju se u istom redosledu.
Ova vrsta intervjua omogućava lakšu uporedbu odgovora između različitih ispitanika.
 2. Nestamndardizirani intervju: U nestrukturiranom intervjuu postavljaju se opšta pitanja, ali
nema unapred definisanog redosleda ili niza pitanja. Ova vrsta intervjua omogućava
ispitanicima veću slobodu da izraze svoje misli i osećaje.

Takođe postoje i mešoviti tipovi intervjua koji kombinuju elemente strukturiranog i nestrukturiranog
intervjua.

Intervjui se često koriste u sociologiji kako bi se istraživali složeni društveni fenomeni, dublje
razumela perspektiva ispitanika i dobili kvalitativni podaci koji dopunjuju kvantitativna istraživanja
kao što su ankete. Važno je da intervjueri budu obučeni za postavljanje pitanja i da budu pažljivi
prema odgovorima ispitanika kako bi se obezbedila kvalitetna i pouzdana informacija.

Promatranje u sociologiji predstavlja istraživačku tehniku koja se temelji na direktnom posmatranju

ljudi, društvenih grupa ili društvenih situacija radi prikupljanja podataka. Ova tehnika omogućava
sociolozima da bolje razumeju društvene fenomene, obrasce ponašanja i interakcije među ljudima.
Postoje dve osnovne vrste promatranja u sociologiji:

1. Direktno promatranje: U ovom tipu promatranja, istraživač fizički prisustvuje događaju,

situaciji ili društvenoj grupi koju želi proučavati. Istraživač beleži i posmatra ponašanje i
interakcije ljudi. Na primer, sociolog može posmatrati ponašanje posetilaca u tržnom centru
kako bi razumeo njihove navike kupovine.

2. Nevidljivo (skriveno) promatranje: Ova vrsta promatranja podrazumeva da istraživač ostaje

neprimećen i ne interaguje s osobama koje posmatra. Na primer, istraživač može koristiti
skrivenu kameru ili promatranje putem ogledala kako bi proučavao interakciju između lekara
i pacijenata u bolnici.

Promatranje u sociologiji omogućava prikupljanje prvobitnih i autentičnih podataka o društvenim

fenomenima. Međutim, postoji potreba da se vodi računa o etičkim aspektima, privatnosti i pristanku
osoba koje se posmatraju. Osim toga, promatranje može biti vremenski zahtevno i zahtevati pažljivo
planiranje kako bi se obezbedili pouzdani podaci.

Eksperiment u sociologiji je istraživačka metoda koja se koristi kako bi se proučavali društveni

fenomeni i utvrđivali uzroci i efekti promenljivih faktora u kontrolisanim uslovima. Eksperimenti
omogućavaju sociolozima da istraže uzročno-posledične odnose među društvenim pojavama i bolje
razumeju kako društveni faktori utiču na ljudsko ponašanje.
Osnovni elementi eksperimenta u sociologiji uključuju:

1. Varijable: Identifikaciju nezavisnih (uzročnih) i zavisnih (efektnih) varijabli. Nezavisna varijabla

je faktor koji se menja kako bi se utvrdio njen uticaj na zavisnu varijablu, koja predstavlja
pojavu koja se proučava.

2. Kontrolisani uslovi: Stvaranje kontrolisanih uslova kako bi se eliminsala ili minimizirala

interferencija drugih faktora. To obično uključuje rad u laboratorijskim uslovima ili pažljivo
planiranje terenskog eksperimenta.

3. Slučajni uzorak: Odabir slučajnog uzorka ispitanika ili društvenih jedinica kako bi se
obezbedila reprezentativnost i generalizacija rezultata.

4. Eksperimentalne i kontrolne grupe: Ispitanici se obično dele u eksperimentalnu grupu, koja je

izložena promenama u nezavisnoj varijabli, i kontrolnu grupu koja nije izložena promenama.
To omogućava upoređivanje rezultata i utvrđivanje efekata.

5. Merenje i analiza: Prikupljanje podataka i analiza rezultata kako bi se utvrdili efekti promene
nezavisne varijable na zavisnu varijablu.

Eksperimenti u sociologiji su često korišćeni kako bi se istraživali društveni fenomeni kao što su uticaj
medija na ponašanje, efekti obrazovanja, socijalna interakcija i drugi. Međutim, u sociologiji,
eksperimenti se često koriste zajedno s drugim istraživačkim metodama, kao što su ankete,
intervjuiranje i promatranje, kako bi se stekao sveobuhvatan uvid u društvene pojave.

Analiza sadržaja je korisna metoda za istraživanje tekstualnih i vizuelnih materijala u sociologiji. Može
se koristiti za istraživanje političkih diskursa, medijskih poruka, reprezentacija roda, analizu sadržaja
društvenih mreža i mnoge druge društvene fenomene. Važno je osigurati sistematičnost i pouzdanost
u procesu analize sadržaja kako bi rezultati bili relevantni i pouzdani.

Naučna metoda je sistematičan pristup istraživanju koji se koristi za sticanje znanja, razumevanje
prirodnih pojava i objašnjavanje sveta oko nas. Osnovna karakteristika naučne metode je da se bazira
na empirijskim podacima, logici i sistematičnom pristupu. Naučna metoda se koristi u različitim
disciplinama, uključujući prirodne nauke, društvene nauke i humanističke nauke. Cilj naučne metode
je da obezbedi objektivna, proverljiva i pouzdana saznanja o svetu oko nas. Ovaj pristup omogućava
istraživačima da razvijaju teorije, testiraju hipoteze i stvaraju znanje koje se kontinuirano usavršava.

Historijska metoda se koristi za istraživanje i razumevanje različitih aspekata ljudske prošlosti,

uključujući politiku, kulturu, društvo, ekonomiju i mnoge druge sfere. Ona je ključna za očuvanje i
prenošenje znanja o prošlosti i razvoju društava kroz vreme.

Komparativna metoda omogućava istraživačima da steknu dublje razumevanje različitih društvenih

pojava, uslova, procesa i efekata. To je korisno u istraživanju političkih sistema, ekonomske politike,
društvenih normi, kulturnih razlika i mnogih drugih oblasti. Ova metoda omogućava bolju analizu i
bolje donošenje odluka na osnovu shvatanja kako se različite stvari međusobno porede i kako se
ponašaju u različitim kontekstima.

Dijalektička metoda ima široku primenu u filozofiji, sociologiji i društvenim naukama, a posebno je
značajna u marksističkoj teoriji gdje se koristi za analizu društvenih procesa, klasnih borbi i promena
u društvu. Osim toga, dijalektička metoda je takođe proučavana u kontekstu filozofije i teorije znanja
kao sredstvo za razumevanje dinamike promene i konflikata u svetu.

Metoda sistematizacije može biti od suštinskog značaja u organizacijama, institucijama, bibliotekama

i drugim okruženjima gde se obradjuju, skladište i pretražuju velike količine podataka. Ova metoda
omogućava korisnicima da brzo pristupe potrebnim informacijama, razumeju odnose između
elemenata i donose informisane odluke.