34'3.&75/$/,3
" #+-

+(?+?.%%!%".

n'nrrrecrYllE I -PmsA E W

16 o //lc

TTNTVERSITETTI PRTSHTINES

FAKULTETI JURIDIK

PROF.DR. ABDULLA

ALIU

I
(PJESA E PERGJITIISIIME)

PrisbtinE,2008
t-

www.e-Libraria.com

.\ .\
E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

pEnit,Gerr.ra
?-,

I. Hyrje

nE t drejt6n

Zhvillimi historik i

civile

s drejts

REndsia e s drejts

civile

civile

II. Kuptimi i sE drejt6s civile

E drejta civile n kuptimin objektiv

E drcjtacivilene kuptimin subjiktiv

tr.1.

Mcioni

dhe emdimi i se drejtEs civile

1I.2. Emertimi i s drejts civile

trI. OBJEKTII SE DREJfES CTVILE

fV. Parimet e sE drejtEs civile
IV.l.Parimi i barabarsis s pa!ve

dhe barabarsis s vullneteve te

tyre

IV.2.Pariini i iniciativs s lirE tE palEve

fv3.Parimi i sgnksionit pazuror

IV.4.Parimi qarkullueshmris (bartjes se tc drejtave zubjektive civile)

fV. MarrEilhE4iet-e
ry.I.E drejta civile

sE

drejtEs civile me degEt tjera tE

sE

drejtEs

dhe e drejta familjare

IV.2.E drejta civile dhe e drejta administrative

IV.3.E drejta civile edhe e drejta tregtare

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGTTHSHME

lvlarddhnia juridiko - civile

V. Subjektet

e sE

drejts civile

Nocioni i subjektit juridik

Zotesiajuridike
Zotesia per te vepruar
ZotEsia e delil:teve (deliktore)

l:i
1. Personi

fizik

Nocioni i personave fizik

Lindja

e personave

fizik

gfuuarja e personave

fizik

Shpallja e penonit per te vdekur

Zotesia per te vepruar dhe llojet
Zotdsia e plote - e tErEsishme pCr tg vepruar
Zotdsia e pjesshme - e kufizuar pr tE vepruar
Pa aftesia e plote per te vepruar

Zot0sia deliktore e personit fizik

2. Personi

juridik

2.1 Nocioni i personave

juridik

2.2. Lindja e personavejuridik

juridik ^
_
juridik
2.4. ZotErsia pr te veprur e Personit

2.3.Zotesia juridike e personit

2.5. Zotdsia deliktore e personitjuridik

Llojet e personave juridik

Personat

juridik publik

Personat

juridik privat

Mbarimi i person-ave juridik

Statusi

juridik i personave jr:ridik

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

IV.4.E drjeta civile edhe

V. Sistemi i

sE

PIESA E PERGJITHSHME

e drejta nderkombtare

private

drejts civile

V.I.

Institucionet themelore tE sE drejts civile

YII.

E drejta dhe Ekonomia

VIIL E ilrejta publike

dhe e drejta private

III. Koditikimi i sE drejtils civile

Kodifikimi nc td drejtEn civile
Kodifikimi ne te drejten civile shqiptare
E drejta civile n sistemin Common Law.

I. Ndarja

e normave

juridike

civile

2. Zbatimi dhe int6rpretimi i normave juridike

3.Analogiia

.D(.

Burimet

e sE

drejtds civile

Historiku i burimeve t s-drejtes civile

Llojet e burimeve te se drejtes ciYile

X.Nocioni dhe natyra juridike

bdrimeve te sc &ejtcs

Ligii si burim i t drejts civile

E drejta

zakono.i si i*in i te drejtes civile

Praktika giyqcsore si burimi i te drejtes civile

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PT,RGJITHSHME

VI. Marridhdniet juridiko - civile

Nocioni i marrddhnieve juridiko - civile
Lindja

a.

e marrdhnieve

Ti drejtat

jwidiko - civile

subjektive dhe objektive

l. Nocioni i-t drejtave subjektive dhe objektive civile

Dalimi midis

te drejtave subjektive dhe objektive

'i:

civile

Natyra e t drejtave subjektive civile

Pdrmbajtja e tii drejtave subjektive civile
2. Fakti
3.

juridik si baz e lindjes s marrddhnieve juridiko - civile

Klasifikimi i

td drejtave civile

Ndarja ne absolute dhe relative

4. T drejtat sendore
5. TE drejtat personale
6. T drejtat e personalitetit
7. T drejtat e autorit dhe te zbulinit(gPikjes)
8. Objekti i narredhnies

juridike - civile

Pehgiithesisht mbi objektef

Sendet

Veprimet

njeriut

T mirat personale

Produktet intelektuale
9..Sendet

Nocioni i sendit
Ndarja e sendeve

10. Paswia

Nocioni i pasuris
Masa pasurore--

Vegorite e pasuris

Aktiva dhe pasiva

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PTRGJITHSHME

b.Krijimi, ndryshimi dhe pushimi i marrEdhEnieve juridiko-civile

Faktet

juridike dhe klasifikimi i tyre

Fitimi i te drejtiis civile

Fitimi burimor(origiiner) dhe njedhimodderivativ)
Qarkullimi juridik dhe llojet
Baza dhe mnyra e

qarkullimit

juridik

fitimit

Pushimidhe ndryshimi i te.drejtes

Parashikirni shues

VII. Veprimet juridike

l. Nocioni i punEve juridike
Permbajtja e punve juridike
I,lojet

e punEve

juridike

Vullneti - shprehja

vullnetit

Format e puneve juridike

Nddqprerja e detyrimeve
Pdrfaqsimi

Modifikimi i

puuve

jr:ridike

Kontrata si burim vullnetar i detyrimeve

2. Pavlefshmria e punve juridike
Pavlefshmria absolute e pundve juridike
Pavlefsbmria relative e p'unve juridike

Mohimi i puneve juridike (Actio Pauliam)

Pasojat e pavlefshmrise s punve juridike
3. Burimet tjera te detyrimeve

Deliktet (veprimet
Pasurimi pabaze

palejuara

juridik

4. Ushtrimi dhe mbrojtja e t drejtave

civile

Ushtrimi i t drejtave

Kufijt

ushtriririt fteqpcrdorimi i te &ejtcs)

Parashkrimi

Mbrojtja

e tC

&ejtcs

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

- PJESA E PTRGJITHSIIME

Ilyrje
E drejta civile si degd e vecant e sE drejts nd sistemin juridik
Kosovds, me normat e saja paraqet nj rregullator juridik

.,
i

'
-

te
t

manEdhdnieve shoqerore mE karakter pasuror.

Normat e s drejGs,civle ndikojnE drejteperdrejt nii jetn juridike

te-"

personit fizik dhe t personit juridik.

Nuk 6shtd e lehtd tii pergjigiemi n pyetjen: Qka sht e drejta nE
prgjithsi dhe e drejta civile nd veganti?. Qd nga Platoni, Aristoteli e
deri te Hegeli jane bbr pdrkufizime t sii drejts, qti dallojn ndermjet
veti.
Mund td thuhet se e drejta tishtd njii tersi normash q negullojnE
mandhniet shoqerore, zbatimi i te cilave garantohet nga shteti, ndersa
e drejta civile shtti tersi e nonnave qd rregullojn marrEdhniet
shoqerore me karakter pasuror duke u mbdshtetur n dispozitivitetin e
subjekldve t marrEdhnies juridiko-civile. Paldt jan t barabarta nE
marr6dhEnien juridiko-civile, duke prfshirE kdtu edhe vetd shtetin kur
ai sht pal kontraktuese.

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITIISHME

NOCIONI DIIE EMTRTIMI I Sf D

j- .)

E drejta civile sht degd e vegant6 e se drejtes n sistemin tone juridik. E drejta

'
civile, jo vetem qe esht nder degt me t vjetra te drejtdsis, por ajo konsiderohet edhe
ndr degt m t dvilluara te drejtesisc. E drejta civile, edhe pse bn pjes n mesin e
degve md td vjetra te drejtesise, kul bhet fiale pr prkufizimin e saj, eshte nje gshtje e
vshtir, pr shkak se 3hte vshtire t jepet nj definicion qe perfshinc tac ate qe eshte
lende e negullimit t kEsaj dege.
E drcjta civile zakonisht definohet si degd pozitive e sE drejtes q pcrfshine terdsind e
dispozitave (negullave) juridike q negullojne marrEdhniet shoqdrore me karakter
pasuror ose marrdhdniet shoqrore q n instanc te fundit marrin karakter pasuror.
Lidhur me ldnddn e se drejtrs civile, profesor Finztrgar shkruan se, "lnd e s drejtes
civile jan marnddhniet pasurorc qe lindin n lmin e qarkullimit t6 mallrave dhe ndn
ndikimin e ligiit te vlerEs, pastaj disa veti juridike personale t subjekteve juridike qe
marrin pjesii n manddhniet pasuore t caktuara, si dhe te drejtat e personalitetit (te
drejtat personale jo.pasurore) q mbrohen me metodcn dhe mjetet e sc drejtes civile"'. N
te drejten civile vjen md s6 shumti nc shprehje vullneti i lirc i paleve, andaj edhe thuhet
..8 drejta private bn hapsirn m t gier t autonomis s vullnetit pr kontratat e
se,
lidhura iirisht'z. Definimi i tC drejtes civile te ne mC s shumti lehet duke u mbshtetur
nd sistemin kontinbntal evropian" do t thot, tre te drejten e shkruar. NE kohn m t re
jepet nj formulim, ku thuhet: "Te tc giithe popujt e kulturuar me tc drejte civile
nenkupiohet ai negullim real i pergiithshcm juridik ekzistues i nje shteti qd ka t bj me
te cilve u-adresohet norma juridike"'.
-jetcn private
e a."itu civile fillimisht eshte definuar me fialt: "E drejta- grivate Esht trsi e
marrtldhiiniet ne mes te individeve"l-Ky
neguffi

@kishte

drejts nga e cila lindn edhe shumE deg tjera t

kuptimin
-&ejtcs,e tti &ejtEs privite, dege e s
se
si9 janc: i d."3tu tegtare, e drejta e punes, e drejta ekonomike, e drejta e
autorii ed. E drejta civili sot Eshtd nj6 deg e s drejts, qe sht e kuptimit me td
j1eJlqt
ngushte nE krahasim me ate qe ne tE kaluarn ujihej si e drejta private' l{: T-"-t!

tFi-g*

Alojz Gradjansko-prayo u nasen pravnem sistemu, Arhiv za pravne i druswene nauke, nr. l?1986, Beogra4 fq. I 13.
2leripianakis, Co*t. Les sourees du droit en'teience comParatrve, Athenes, 1964, fq' l4'
3
Bo;bme\ Gtandlangen der burgerlichen Rechtsordung,lg50, Bd, I, fq- 9' Cituar sipas Madin ve&i! dhe
Pelar Klade, nE Grailansko Pravo,Narodne Novhe, Zagreb' 1998' fq. 3'
a
Lemunier, Principes et practiques du Droit civil, Paris,l963, fq. 5.

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Me ktd rast, e paraqesim edhe nj definicion tE sd drejtes civile, qE dallon nga

definicionet e cituara. m lart:" "E drejta civile n kuptimin objektiv eshte dege e se
drejtds private e cila si trsi e negullave juridike i rregullon ato marr6dhnie pgsurorc ne
t cilat njer6zit p6r objekt t manEdhnies civile-juridike kanE sendet, prestimet ose
pasurinE 'r.

MandhEniet juridiko-civile nE gdo faz t zhvillimit historik i nnshtrohen

negullimit me dispozit4 respektivisht me te drejten q e imponojn kushtet shoqErore tE
kohds perkat6se.

Maredhniet juridiko-civile i hasim nE praktikE. Njerezit ne mEnyre te

pavetdijshme 9do dite hyjne np marrddhnie juridiko-civile, pr shembull, blejn
gazetcn qe pcr te ftejten civile shte nje kontrate e shit-blerjes. Kjo marrddhnie e
thj eshte juridike i nenshtrohet normave juridiko-civile.
E drejta civile rregullon marrEdhniet shoqerore me karakler pasuror. Ky rregullim
bhet me noma te caktuar4 tE cilat ne i quajm norma juridiko-civile. PEr te &ejten
civile, karakteristik jane normat dispozitive qE do t thot se, palt pr shum gshtje vet
vendosin se n0 gfard mEnyre do t negullojne maredheniet e tyre juridike - civile.

r.2. EMiiRTrMr r Sii DRE4ES_CIYrLE-,

_--'---

Lidhur me emcrtimin e tc drejtes civile, nE literaturen juridike ka dallime. Kto

daliime mbshteten n vetc permbajtjen e materies qe tajtohet ne kte disiplinc
shkencore dhe juridike. Q n fllim mund t themi se, pitr ketc dege te sc drejtes, pgryeg
emrtimit e drejta civile, prdoren edhe ernrtimet: e_gqj!e_p1ivg!9, si-dhe emrtimi: e
dreita pasurorcEmdrtimi e drejte civile, t cilin ne e prdorim ne kte rast, Esht emdrtim m i.
vjeter, eshte emrtim tradicional dhe sht i njohur q ne te drcjten romake, kur nocionet
juridiko+eknike ariter shkallen me te larte te persosmfise. Emertimi e drcjttt civile, ne
njd mnyr6, .rjedh prej fales latine iw civiles q rregullonte marrddh6niet midis
q).tetneve romak. Shikuar historikisht, edhe pse pr nga emrtimi eshte me fiale te
nj6jta e drejta civile, nuk do te thote se, kuptimi i te drejtes civile apo prmbajtja e te
drejts civile histodkisht eshte e njejte qe nga e drejta romake. PEr sbkak se vete shkalla e
zhvllimit td marrddhnieve ekonomike, respektivisht dinamika e ztrvillimit ekonomik tE
nj shoqerie i ka dhn prmbajtje te re te drejt6s civile, andaj e drejta civile n rastin
tone, e ruan kontinuitetin e emrtimi! por sigurisht me nj pdrmbajtje t re. Emrtimi e
drcjte civile eshte shumi prhapur dhe si i tille eshtc brE tradicional dhe kjo shtd njra
ndr arsyet qe ruhet apoi-qe p&doret te ne emrtimi e drcjte civile. Lirisht mund tE thuhet

t Vedris,
M. dhe Klarid, P, GradanskoPravo, Narodne Novine, Zageb, 2003, fq. 5.

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PTRGJITHSHME

se, pa marr parasysh se

cili emertim perdoret

ne literature, asnjeri prej tyre nuk mund ta

pasqyroje permbajtjen e plot t s drejtes civile.

Ne shtetet e Ewopes te sistemit kontinental, pr shembull, nd Franc, Gjermani, Itali,
Zvicfu$lloveni, Kroaci, kjo fushc emrtohet me emrin: E drejta civile. Ne n Kosov
krijojme legjislacion i cili do tc jete kompatibil me te drejten evropiane, andaj eshte mirit
qe tC ruhen emertimet edhe n nivel t degeve te s drejtes.
Emrtimi e drejta pasurore e ka burimin nga definicioni i vete tC drejtEs civile, ku
thuhet se, e drejta civile rregullon mandhniet shoqrore me karakter pasuror. Andaj,
prkrahsit e ktij emrtimi theksojne se, kjo deg e se &ejtcs duhet t quhet e drejt
pasuore, si em6rtim mE i drejt me subjektin e manEdhnies juridiko-civile.
Emrtimi e drejt pasurore mund te konsiderohet me prmbajtje shumd td gier, nd
qoftO se nocionin e pasuris e kuptojm giersisht ku pcrfshihet edhe e drejta civile, edhe
e drejta tregtare, dhe disa te drejta tjera. N ann tjetdr, nocioni i pasuris mund t jet
edhe mE ngusht se sa qE esht objekti tC drejtes civile,. q do td thot, mos t
prfshihen tC drejtat jopalurore, tE cilat sipas t drejtes pozitive gzojnd mbrojtje nga
dispozitat e tE drejtes fivile. N disa vende, civilistt kete lende e emdojn e drejte
pasurore, por duke perCaktuar apo prkufizuar prmbajtjen e lnds, ose duke i vene te dy
'emrat
e drejte civlle (e drejt pasurore).
dhe eshte i fidhur
Emeftimi
_q: ishte
Iae, ne
ne
rgqekg. Nc giuhe tE ndryshme njihet
giuhdn
italiane: diritto
giuhen frenge: droit priv6, nd giuho giermane: privatrecht, nd
private. Ndse pranohet ky mendim lidhur me te drejtdn private del se kuptimi i sei eshte
tepr i gier, aq me teper kur ekziston edhe definicioni se, e drejta civile shte degE e t
drejts private. Pra e drejta private shte ndar nd m shum dege tc sC drejtes dhe si e
till ajo duhet t prdoret vetdm si sinonim p6r td drejtdn civile. E dreita civile sht pjesd
e te dreits Drivate. Ne te

cifrl-konsiderojme se, ato kane qeilimin

prbasbkii! por sht vEshtir t jen precize n nivelin e krkuar. Lexuesi nuk duhet t
shqetsohet kur kete lmi n literaturcn juridike do ta hasd me emrtime tE n&yshme'
Emrtimin e drejta civile, n rend tE par, e kemi pranuar ketu pr sbkak te objektit te,saj,
por edhe pr shkak te tradicionalizmit. Me tE drejte thuhet se, juristt q menen me kG
hone te sE a..itx, quhen civiliste6. Andaj, emdrtimi i ksaj liimie 6shte me drejte td quhet
e drejta civile.

Martin Vedris dhe Petar Klarid, vepra e cituar, fq. 5.

l0

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

rI. oBJEKTT, pARIMET DHE srsrEMI r sii DREJTtS cryl_,n

II.r. oBJEKTT r st nnrrrEs crvILE
Oujekti i te &ejtes civile paraqet nje gcshtje t kontestueshme. Kur bhet {ale per
objektin e te drcjtes civile nuk ndihmon edhe vet fakti se, e drejta civile eshte njem nddr
degQt m t vjetra dhe m t persosura tC drejtesise. E
giulssltion-masaeneniet
uricliko-civile.
me karakter
Nje veshtkdsi e posagme eshte te
prcaktohet sE
juridiko-civile.
i normave
Cili rreth i mandhEnieve
shoqrgre sht objekt i te drejtes civile. Ne [terature thuhet se e drejta civile s]rtii.Grttsi
e rregrtrlave juridike me te cilat Eegullohen ato marrdhnie shoqrore n t cilat njbrzit
hyjne fidhur me sendet, brjet, ose pasuriteT. Ne pyetjen g'shte objekti i se drejts civile,
jepet prgiigiia: "objekt i mandhnieve juridike-civile jan sende! brjet dhe pasuria
Iidhur me tE cilat subjektet hyjnC ne ato marrdhnie"r.
E drejta civile prfshine trsinE e normave juridiko-civile. Mirpo, iishtE tepr
vcshd te percaltohet salGsisht se, cili shtit objekt i kEtyre normave juridiko-civile. N6
teori thuhet se, objekti i te drejts civile jan marrdhniet shoqrore me karakter pasuror,
si dhe marrddh6niet tjera shoqrore qC fillimisht nuk kand karakter pasuror, por ne
instancii t firndit edhe ato mund td shprehen n vler pasurore.
Pr t drejtn civile nuk shtE aspak kontestuese se, sbkmbimi i vlerave ekonomike
dhe tE drejtave jand objekt i tC drejtais civile. Por, nje veshtirEsi pr objektin e te &ejtes
civile paraqet tajtimi i t drejtave personale si objekt i te drcjtes civile. Qka do t thot
se, kdrkohet te behet nje dalim se deri ku shtihen normat e iit drejtes civile nE
negullimin e geshtjeve te karakterit personal, sepse nE kuadr t t drejts personale bn
pjesE: e drejta familjare, e drejta statusore, dhe ketu ben pjesE e drejta e nderit, e drejta e
integritetir fizik, e drejta e autodt, q ndryshe quhen t drejtat e prsonalitetit. NC kete
drejtim;'giithmon ekziston mundsia q t paraqiten norma'qe rregullojnd gshtjet e
!rmendura r m shum dege t se drejtes.
E drejta civile ttsht6 deg6 e s drejtes dhe si e till ajo rregullon marrddhniet
shoqrore me karakter pasuror,.si dhe disa manEdhnie shoqrore qe fillimisht jane jo
pasurore, por ne inslance tii fimdit shpreben si pasruore.
.E dreita civ.le edhe fse shpeshhere identifikohet me t &ejtn private, ajo nuk Esht
9_nlgl E
civile
t
ne lidhmeri te drcjte me ndarjen e pcrgiithsbme te se &ejtes tre
private dhe publike, pta ius publicum &e iw privatum. Kjo ndarje dallon nga e drejta
romake, tC br prej juristir Ulpian @.1.1.1.2): "publicum ius est quod ad statum rei
publicae spectat, privatum Qoud ad singularum utilitatem: sunt enim quadem publicae
7

'

Po ary, fq. 70.

Po aty, fq. 70.

11

www.e-Libraria.com

E DREJTA

u[ilia,

qudeam

privatum"

CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

ka t bjd me

do td thot se e

II.2, PARIMET E SE DRXJTES CTYILE

7'.
civile

Parimet e te

t-

ftll.t;;e

dtJ;tes, anet se f ala metod do te thote, rruga me e shkurt pdr

Nea
anitjen e nje qellimi t caktuar.
Ne drinE juddike, si metoda (parime) te sd drejts civile zakonisht numrohen kater
metoda (parimi), t cilat jan t prbashketa per tere objektin e te drejtes civile. fra'
raportet ihoqerore me karakter pasuor qe rregullohen me norma ti! t drejtes civile
te se
mbshteten n kto parime te se drejtes civile. Kto

--f;fieratwd J*iaite

disa autor flasin pdr metoddn e tB drejts civile me katdr

karakteristikat e perrnendura dhe t bashkuara kumulativisht, quhen karakteristikat e
10. Ndetru" grupi tjetCr i, autorEve karakteristikat e metods
metodds juridiko-civile
juridike i- nurnron si parime te sc drejtes civile rl, dhe kto parime konsiderohen tE
pandryshueshme 6ate ztvittimit t giertanishmr2. PCr studentet me e qarte Cshte qe keto
ie trajiohen si parime te s drejts cMle, sepse termin parimet e hasin, si ne deget tjera te
se drejtes, ashtu edhe nE institucionet tjera t sE drejtiis civile, per shembull, parimet e
servituteve.

II2.1. Parimi i barabarEsisE

sE

s vullneteve te

FEfiltt

b*abarte.-Kyparim niinkupton

se, n t drcjtn

ryre eshte parimi

civile midis palve giithmone

Cituar sipas VedriS, M. dhe Klarid, P., vep. e cil, fq. 6.

Gans, L H)E ne E &eian civile, Prishdne, 1972, fq. 46.
tl v.a.is, vr al. n"rie, P., vcp. c cir., fq. 7.
-t1"re,

to

" c"r"iii N.

art" ie

rioigtt"

osnove gradjarckog prava, Ptavni Fakultet sveuciliste

Zagrebu,

Zagreb,2005, fq. 6.

12

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PE,RGJITHSHME

ekziston koordinimi vullneteve tE tyre, gka nuk eshte karakteristike pdr te &ejten
adrninistrative, ku kemi subordinimin e vullneteve td paleve. Palt jane tit barabarta ng
konkete. Sa pr
marre Darasysh stafuset e
edhe pse statuset e
njd shembull ku shihet barabarsia e
jan
ggig$atSli.cili
paldve
t ndryshme. Nje
duhet t lidh kontrat pr vnien e ngrohjes
qendrore nd nj departament te qeverise shl i barabartE me paln tjetr, i cili mund tC
jetii nj qeveritar dhe ne kCte rast ai nuk mund t thirret n pozitn publike. Pr4 me rastin
a lidhjes se kontrates palet jane te birabarta dhe vullneti i agiustatorit nuk i nnshbohet
vullnetit tc qeveritarit, por pErkundrazi vie deri te harmonizimi i vullneteve te tyre, qe
shpie deri te lidhja e kontrats pr kryerjen e punve n at departament. Barabarsind e
paldve e parashohin edhe legiislacionet pozitive. Te ne ketC e rregullon Ligii mbi
Mandhniet e Detyrimeve i vitit 1978, n nenin l l, nd6rsa n0 RM "Ligii per Detyrimet"
i vitit 2001, neni 4.
:.
Barabardsia e'palve krkon kushte te bambarta ekonomiko-shoq6rore, sepse n fakt .mund te ndodh qE dikush te pranoje lidhjen e punes jwidike, si doinosdoshmtri
gjendjes s tij

.e

ekonomike.

II.2.2, Iniciativa

:.:;..

lirE e nalve

lniciativa e lir e

edhe

lind nE baz tii iniciativs sc lhc

lael

@*,

te

ve,

e vullnetit qe

ttcnkupton s", palet me vullnetin e vet

ndryshojn dhe i shuajnd tE drejtat e veta subjektive.
e lir6 e
sht e mrmdur tE
kontaktuese
-marredhniet jwidiko-civile. Kjo ka rndsi t vegant pr sbkak se nc te drejtEn civile
ouk ekziston prgiegjesia penale, andaj paldt duFet t jene shum tti kujdessbme kur
vendosin t krijojn raportet juridiko-civile. Nga \io shihet se, pala kontaktuese e zgiedh
blerdsin pr tE bler nj send edhe pse sendin e ngiashixn me kualitete te njejta e shesin
md shum shits te ndryshem. Pala kontraktueselE_rv_e-9-q- e zgiedh subcjklb t4e te cilin
hyn nd
edhe obiektin e marrdhni es
ai Eshte lile te
gka
vendos se
do t blej6 sot, nj
do t

vullnetit t tij.

tr.2.1_llltryioii

KY Parim

eg+rq!ne rastet kur nuk

marrddhdnia
at6her si mas

t6

Ne te drejten penale, si ilenim ishte privimi nga liria, n te &ejtcn familjare do t ishte
shkurordzimi, ndrsa n te drejtEn civile do tE ishte prmbushja e obligimit te marre trga
masa pasurore e debitorit permes rruges giyqdsore. Kjo e drejte eshte e garantuar edhe me
Konventa ndrkombtare, kt shprehimisht e gjejme nE Konventdn Ewopiane pdr

l3

www.e-Libraria.com

"i

E DREJTA CIVILE I -PTESA E PERGJITHSHME

mbrojtjen e td drejtave td njeriut dhe td lirive themelore, Protokolli nr: 4, ku nE nenin I td

protokollit parashihet se: 'Askush nuk munrd t privohet nga liria per te veftnen arsye se
nuk 6sht ne giendje te plotcsoj nj detyrim kontraktual". Shembull mund t merret rasti
kur dikush e humb t drejtcn e punds pr sbkak tc voneses sg avio-transportuesit. Ne ketg
rast, personi perylegjes nuk do t burgoset, por do te detyrohet t kompenzojd dEmin e
shkaktuar p6r shkak td mosprmbushjes s obligimit t kijuar n mes tit udhdtarit i cili ka
!suar dEm dhe kompanisE avio-transportuese. $4nksio4i pasur-or e man-hiydqncen
kompenzon dmin e shkaktuar ose tE kerkoj kthimin e giendjes fillestare.

Il.2.4.lQarkullueshmEria Oartja)

e tE

t.i

dreitave subjektive civile

Qarkullueshmria (bartja) e te drejtave zubjellive civile paraqet parimin e katdrt t s

drejtds civile. Me qarkullimin
ektin
itat civile

ll
vet6.
Kjo
eshte e njohrn q nga e
cilat
i
ka
edhe
eivile
t
vetm ato te
iuris transferre potest quam ipse
possidaf', qE do tii thote sq "askush n tjetin nuk mund t barte me shum t drejta nga
ato tc drcjta tc cilat vetE i disponon", n qarkullimin ekonomik dhe juridik nga nj titullar
n nj $etr. Keto te drejta qarkullojne nga nj subjekt n tjetrin n baze te lieiit,
marrdveshjeve apo ndonjd titulli tj eter juridik. Kjo
te

civile nuk

e bade te
giitha tc drejtat ciyllq

. Pr4 te bartshme, nC rend tC pare,

te

t drejtat sendore, si te drejta

Katr parimet e te drejtes civile, n raportin jwidiko-civil duhet t shprehen n

mnyre kumulative, qe do te thote se kto parime nuk mund td ndahen ne menyrd te
. pavarur. Disa parime t te drejtds civile, si pr shembull, barabarsia e palve dhe
deklarimi i lire i vullnetit dhe iniciativa e lire, ekzistojn edhe n te drejten farniljare
(bashkEshortore).
Sanlaioni pasuror (pronEsor) edhe ps cshte karakteristike pr tE drejtn civile,
shpesbher vie n shprehje edhe n degd tjera t sE drejts kur kiirkohet kompenzimi i
dmit, si rezultat ndonj vepre penale apo sbkelje $etEr administrative. Ndrsa,
qarkullimi i te drejtave Esht6 parim i vegant, Sepse kete parim nuk e giejme n degt
tjera t sE drejts, pra e hasim vetEm nc te drejtEo civile. Barabriia e paleve eshtc
rrjedhojc e shkembimit td vlerave ekuivalente t mallrave, td cilat vihen nd qarkullimin e
lire. Palet duhet te jene tc barabarta dhe t ken iniciativ te lile kur bejne konraktimin e
qarkullimit te vlerave me karakter pasuor.

t4

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA E PERGJITHSHME

II.3. SISTEMI I SE DREJTES CIVILE

me sistemin e te

civile

i cili prejardhjen

e ka

Persona (nrsonae):

-Sende (res)dhe

_..-.-

@ Padi (actiones).
KEiffiiffitsoi

edhe Kodi Civil Francez. Ky kod nd pjesen e Pare trajton

personat, d.m.th., subjektet e drejtilsis, statusin juridik te tge, pastaj jetn

bashkshortore dhe familjea nddrsa n pjesdn e dyte per objekt ka trajtimin e sendeve,
respektivisht t drejtn sendore (pronesinRi).
=Pr dallim nga sistemi
pdrvetesuar
glerm:rne,

.:

i cili sht
edhe

sistem

nenkupton trEsin e

dhe

civile.

e qujm pjesa e

kete

eka

Nd k:uadEr t secils pjes te sit drejtes civile ekziston trsia e dispozitave dhe rregullave
juridike qc negullojne objektin e asaj dege te se drejtes civile.
nga katr
tone e
civile

-N

@
Ne te

e drejta familjare, e

cila paraqitet si degE e pavarur e

sistemit toa juridik.

Pi:rmbajtjen e pjeseve te se drejtes civile mE se mfui e prezantojod profesbrdt VedriS

dhe Klari6, te cilt shlsuajnc^ se, pjesa e pergiithsbme e te drejts civile prmban t6rsin
r
e rregullave dhe parimeve...

ll

vedria, M. dhc Klarii, P., vep. c cit-, fq.

12.

15

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

In.INSTITUCIONET THEMELORE TT ST DREJTiIS CIVILE

Ne te drejten civile ekzistojnE shum institute juridike.

im trsin e normave iuridike qe negullojn

ese
e instituteve e
juridik te trje shteti.
civile konsiderohen:
themelore n tE
esnte

iuridik
Dihet se
sistemin
qc
te

cjvile ekzistojnE edhe. shum

teksti do t trdjtohen veg e veg.

TV. E

n kuadr te td &ejts
cilat
ne kuadr te ketij
dhe nn-institute, t

DREJTA DHE EKONOMIA

E drejta dhe ekonomia kan ndikime reciproke. Me te drejte thuhet se: "E drejta ne
epokdn ton krejtcsisht _sht frut i nj pun td vazhdueshme ndcrmjetsim dhe
koordinimi midis interesave te kunderta sociale, gie e dila zhvillohet nga asamblet
pnlamestare, ajo gjithashtu sht drut .i debatit dhe i liris s qarkullimit t ideve qd
zhvillohen brenda itroqerisc". Qdo marreahenie shoqerore bhet raport juridik kur ajo
marrdhnie rregullohei n mnyrE juridike dhe sanksionohet juridikisht. Pronsia si
institut juridik jo vetm q perfshinc teresin e normave me t cilkat prcaktohet
prkatsia r"odit dh" autoriiimet qe dalin nga kjo e drejt sendore, por titullarit sendi,qe
" i proniisis i ofron edhe vlera ekonomike. Prondsia si e drejte absolute dhe
Eshte objekt
nocion juridiko-abstarkt paraqitet pr qdllime ekonomike. Kur kdto qellime ekonomike
normohen me noEna F iaktuara ateheqp pronsia Csht Pushtet faktik dhe juridik mbi
sendin e caktuar, e ky pushiet titirllarit i sjeli vlera pasurore n rnnyrc tc drejtferdrejt apo
trthorazi.
E drejta civile dihet se cshte deg e pavarur e s drejtes, mirepo zhvillimi i saj sht
i kushtezuar nga niveli ekonomik i shtetit. Nje e drejtc civile e rregulluar
&ejtpcNe-drejti
-menyr
ne
iC p..or* ka rdikim te drejtperdrejt- edhe nE ekonomin e tregut dhe
zhvillimin e saj-. Lirisht mund tc konkludohet se e drejta dhe ekonomia kane ndikim t
ndersjelltii.

t6

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

E drejta ne perdithesi ndahet ne te_rLqilin publikeGus prrblikum)

sistem i normave
pm te

marr0dhnie n

dh.;$igg

juridik

si

apo mos tE prmbush sepse me to mbrohen interesat e shtetit....",.-'

E-r
individiive.

eshte sistem

i
mund t

publike dhe tii drejtdn private sht shum e hershme dhe irr.;':
Ndarja n tE
kete juristi i njohur romak Ulipiani shkruan se: 'E drejta publike Esh ajo q ka te beje me shtetin romak, ndrsa 6GelT-private eshte ajo qE pErcakton interesat e perconave te
caktuar."
te
kemi n6nshtrimin e
jane te barabarta.
juridike, ndersa ne te
qE me tersin e nonnave
e
juridike civile rregullon mandh6niet midis personave tE caktuar n bazd t
karakteristiks s plot dhe autonomise s vullnetit t tyre: E drejta civile eshte barazi e
sU drejtds private.
Nie.sa drejta publike, poashtu eshte pjese te dt ltet nE pi:rgiithsi qd me tersind e
"
"
normave juridiko publike rregullon manddhniet e shtetit dhe te tjerEve tC nvarua nga .
$erarkia e strukturave te pushtetit, q karakterizohet me subordimin e vullnetit. Palt e
marrdhEnieve juridkie nuk jan tE barabarta nE kdtil rast. E drejta publike negullon
org:nizon dhe firnksionimin e pushtetit shteteror
N kohn mE td re, me mbrojtjen dhe kcrkimin e respektimit t t drejtave te njeriut,
edhe nd sfern e t drejtave civile, duke perfshire edhe tC drejtCn e pronsis si te &ejte
themelore t njeriut, e rregulluar me konventa te shumta nd0rkombtare ne te cilat
aderojn shtetet naciorale, krijohet mundsia qE ndarjes n: e drejta publike dhe e drejta
pdvate-t'i shtohet edhe nj ndarje plotesuese: E drejta fuazi publike dhe e drejta huazi .
private.
Nd shumd raste nuk mund te flitet pr te drcjte publike td paster apo pr te drcjte
private.ne kuptimin e vdrtet te fialds.

17

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME

VI. ZHYILLIMI I TE DRXJTES CIYILE

yl.l. VESHTRIM I SHKURTTR IIISTORIK
E drejta civile si degd e sd drejtes eshte zhvilluar dhe persosri npr shekuj. Kjo e
drejte ka qen dhe sht e varur nga niveli i zhvillimit kulturor dhe ekonomik i nje shteti.
Zanafillen e te &ejtes civile e hasim edhe para kdjimit te shteteve ne kuptimin juridik'
Kjo ishte e drejte zakonore, q rregullonte marrdhniet juridike ne karakter Pasuror.
Natyrisht e drejta fillimisht nuk dallonte l6min e t drejtes penale nga t &ejtat civile, por
me kalimin e kohs u b edhe ky diferencim dhe m vonE giejme negull4 tE cilat jan
ekskluzive pr tE drejten civile.
Zrvillimi i te drejtes civile vjen n shprehje m s shumti n kohn e paraqitjes sd
mallrave me mundsin e qarkullimit te ryre. E drejta civile, nje zhviIin te vertete e ka
n,,kohn.e te drejtEs romake, ku n fillim kontratat jan t rralla dhe kto kontrata tc
ashfuquajtura mancipacim jane td karakterit ceremonis religiioze se sa konhata nd
kuptimin modemra. Klo nuk do t thotd se e drejta civile nuk ka ekzistuar edhe ne shtetet
mJ civilizim, sig ishte Greqia e vjet6r, Asiria apo Babilonia. Mirepo kjo dsht veshtir t
provohet ne menyrd shkencore.
Ne njd fazE te zhvillimit shoqdroro-historik, sig quhet ndryshe n literatur koha e
feudalizimit, e drejta civile prjeton nj stagnim n zhvillimin e saj.
Te studiuarit e te drejts civile, qd ndryshe e quajm edhe shkenca civile-juridike,
arriti nj shkalle te larte te zhvillimit ne Rome, q n6 teori njihet me emrin e drejta
dymbdhjet.tabelave
romake. Ky zhvillim ndodhi giate shekujve vII dhe xII. Ligii
cshtc akti i parii ligior romak i rxjere nga kolegii dhjet anetare special ligidhncs ". Pas t6
drejts romake, diia shekuj me vonc, nje zhvillim t konsiderueshEm ge te drejtes civile,
pra edhe td shkencs juridike-civile, e kemi n Franc dhe n Gjemrani. Ne kete kohe-u
paraqitn edhe emra t mEdhenj t juristeve civilist6, te cilet patcn ndikim td madh n
zhvillimin e t drejtes civile.
Bazat e tb drejtes civile fillet i kane, pra, nga e drejta romake. Me t drejt thuhet se,
..E drejta civile bashkkohore ka dale nga e drejta romake, nga kjo edhe emrtimi vjen
nga
civile, pra nga te drejtat e qytetareve Gomak), dhe ne menyre i1!i1t<te lel
Cbrpus iurk civtldi qe ishte e prbashkt pr t kat6r pjest e kompilimit te se drejtes
o.
romake nga Justiniani'
N Franc, n vitin 1804 nxinet Kodi civil, i cili pati ndikim te madh edhe nE t
drcjtat civile te shteteve tjer, n rend t par, nE shtetet me t drejt kontinentale.
E drejta civile, po ashtu eshtazhvilluar edhe n ish-hapdsirn e Jugosllavis, ku n
vitin 1844 nxinet Kodi civil i Mbreteris serbe, i cili nj kohe tc giat shtf,imponuar
jan
edhe pr negullimin e marrdhnieve juridiko-civile nd Kosove, ndrsa n viset tjera
(i noveluar me 1914, 1915 dhe 1916), Kodi i
zbatuar Kod-i civil Austiak i vitit
Pergiithshem Pasuror i Malit t Zi i vitit 1888.

ii

"P

lall

If Me giersisht shih: Gams, A. Hyrje nd E dteitcn civile,Hshtin, 1988' Fq'13-20

15
Dzoo, L Gr-do*lro pravo,Sofic,2003, fq- 27 16
Gavella N. dhe t tjere, vep. e cit., fq- 5.

l8

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

NC Kosovd dhe n Maqedoni eshte zbatuar nj kohe te gjate e drejta e perandorisd

otomane ndn sundimin e sd cilds perandori ishin, n ketd rast vlen te prmendet Kodi
Civil Turk me emrin Mexhele, i nxjemr pjese-pjes nga vitit 1869 deri mtt 1876.17
Nd Kosovd, e drejta civile eshte zhvilluar vazhdimisht duke u nxjemr ligje td
ndryshme nd faza td ndryshme historike. Kto gshtje hollsisht prezantohen n pjesn elibrit ku biihet fial pEr Burimet e te drejtiis civile n Kosovd.
'NE.:KosoVd
pas vitit 1999, fiIIon nje fazc e re e zhvillimit tC te drejtcs civilg n
mnyr plotdsisht t pavarur s n firshn e ligiislacionit ashtu edhe n atd doktrinar(t
shkencs juridike). Nd kete koh0 nxirren ligiet e plota per negullimin e manddhenievejuridike.-:civile, ktu mund ti pmrendim disa ligie mE t riindrisiihme: Ligji:pr
mandhniet e detyrimeve, Ligii per te drejtat sendore, Ligii pr trashEgimind, Ligji per
themelimin e nj negjistri pr t drejtat e prons se paluajteshme.
Andaj mund te thuhet se pas vitit 1999 edhe n Kosov6 filloi miratimi,i njc
ligiislacioni civil _n kushte t reja politike, juridike dhe.ekonomike. Ligiet e',reja
mbEshtetn n ligislacionet civile t vendeve td zhvilluara Evropiane (Gjermania, Franca

tSHBA-ve).
Nd'Kosovd jan6 b6r6 perpjekje tE m6dha q ligiislacioni i ri t nxirret brenda nj
kohe shumE t shktrtEr pr te zevendesuar ligiislacionin civil qE ishte karaheristikd pr
nj sistem juridik krejtsisht tjetdr.
NE Kosovd, sot, e drejta mbeshtetet n parimet demokratike te shtetit ligior, nd
ekonimin e lir t tregut, ne barabarsinE e plot t subjekteve pjesmarEs nE krijimin e
marrdhEnieve juridike - civile.
dhe

17

Gams, A, vepra e cituar

&. 25
19

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E

vr.2. EDREJTA

PEnclrusurun

crvILE DrrE KoDIFIKIvrsr ME rE nnnorsrsrnm

sorE

xf

E drejta civile, si dege e vegante e se drejtcs qd rregullon nj lmi juridike shumt:

te giere, kushtzoi nevojn qe te bchet kodifikimi i saj. Shtetet me nje sistemjuridik tit
zhvilluar, kaluan nga negullimi parcial td drejtds civile - me ligie td veganta" nE
aegullimin e trsishm prmes kodeve civile. Kto kode civile ruanin kontinuitetin e
negullimit juridik te institucioneve tC te drejtes civile dhe munddsonin zbatimin e t
drejts civile n menyre mE te lehtE.
m t0 rdndEsishme

dhe shum kode t

YI.2.l. Kodi Civil (Code Civile) 1804

. Kodi civil (code civile)eshte kodi m0 i rdndsishem i te drejtes civile. Ky

kod shte
n
t
mvonshme
e
kodeve
n
nxjenjen
pasur
te
madh
ndikim
nxjerr nE Francd dhe ka
shtetet tjera.
Pdr nxjerrjen e Kodit civil nj ndikim t madh ka pasur edhe vet Napoleoni, i cili
k6rkoi hartimin e Kodit Civil.
Kodi civil Francez u aprovuil ne vitin 1804 dhe bri rregullimin e marrcdhenieve
jwidiko-civile ne nje nivel shum tE larte juridik. Kodi civil mbshtetjen e vet e ka ne te
drejten romake dhe n t drejtn zakonore franceze, por edhe ne tC dlejten kanonike
mesjetare, sidomos pr rregullimin e geshtjeve famil.pre'!. Kjo ka mundsuar Se F
"+"t
ko;inuit;ti kultures Suria*e franieze. Nga jwistet, sht vlerSuar se kodi eshte
perpiluar me nje giuh t bukw dhe tc paster dhe t leht pr ta kuptuar. Kodi civil u
E hte rtooung* dheoi"t s definicioneve td m6dha lidhur me institucionet juridike. Kodi
Kodi i Napoleonit per shkak te rolit qC ai pati nE nxjerrjen e _tij.
njihet edhe oe
*Kodi Civil ka vlerd historike dhe 6sht momument i t
".rio
liapoleoni pr CC ka deklaruar:
drejtes civiie i shekullit XDf'. Thuhet se'Kodi civil Francez i vitit 1804 u pgrrytyrua si
n;e uo; titri popullor, i cili mund te ruhej nE raft ngiitur me bibln e shtePise-'v,Rendesia
fodt Civit nE ndeftimin e te drejts civile nd Evrop erdhi n shprehje me influencn e
"tij ne kodifikimet e te &ejtCs civile n shum vende t bots. Kodi Civil, edhe sot pas 200
vitesh formalisht shte na ftqi n FrancE, natyrisht me ndryshime t shumta qE jan pjesii
e koclit civil. Pjeset dhe institucionet t cilat rregullon Kodi civil Francez nuk
prezentohen nd k-6t pjes, pr shkak se ato do t trajtohen n pjeset tjera te libtiE ko. q9 le
hitrt pe, i*tito"ionet e ni:ryshme tii tE drejtes civile, pr shembull, trajtimi i pronEsis do
t prezantohet edhe nga kndi i Kodit Ciil Francez.

It prof.dr.sc. Vladimir-Djura Dega+ Code Civil: Zbirkaradova sa Znarcttenog *IP4 Pravni fakultet
Sveudilista u Rijeci, Rijeka, 2004, fq. 15.
r,
;dieruy ilent;,, iraditi e se drey'es cwile, (The civil lae Fadition), Pcrkthim nga Stavri Pone dhe
Irena Kol4 Tiran, 1993, fq.33.

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

vt.2.2.

PJESA E PERGJITHSIIME

i vitit 1811

Kodi Civil Austriak (KCA) i vitit lSlldshtd kodi i dyte mE i rndsishm i cili u
nxorr n fillim tc shekullit XD( Kodi Civil i Pergiithshem eshte miratuar me dt.
01.06.181I dhe ka hyre nE tuqi me 01.01.1812. Kodi i pergiithshm civil Austriak, i cili
ka hyrd n fuqi rre 0I.01.1812, dhe me novelat (hi) te vitit l9l7 eshte zbatuar n Kroaci
dhe Slloveni deri n ptk-fimdimin e Lrrfts se Dyte Botrore (194t20. Kodi civil i
Mbretdris serbe i vitit 1844 ishte njE version i shkurtuar i Kodit te pCrgiithshem civil
:'
austriak2r. Edhe ky kod mbeshtetet nd parimet e tc drejtes romake, tlhe 6shte shlcrirai me
nje gjuhe td kuptueshme. Kodin e PErgiithshm Austriak e karakterizon sistematizimi i
qu.ti foai Civl eustriak eshti: zbatui edhe n territoret e ish-Jugosllavisdz. Mund te
thuhet se dispozitat e tij si negulla te te drejtes civile mund tE zbatohen edhe sot, kjo do
td thotd edhe n Kosov6, on disa kushte te c,ktuam. Pr4 formalisht nuk pedashtohen te
zbahrarit e rregullave juridike te Kodit Civil Austriak, ne mungesc dhe nE pajtim me
legjislacionin ekzistues.

YI.23. Kodi Civil Gjerman (KCGD

1900

Kodi Civil Gjerman (KCGj) si kod mE bashkkohor, pi shkak se u nxor gati 100
vjet pas Kodit Civil Francez, gjegiesisht ne vitin 1900, pmrban edhe shum institucione
juridike, te cilat nuk i njihte Kodi civil Francez. Edhe Kodi civil Gjerman konsiderohet
vepr e madhe kodifikuese. Edhe Kodi Civil Gjerman ka p'suar ndryshime dhe plotsime
td shumta. Kodi Civil Gjerrnan pati nclikimin e vet ne nxjerrjen e-kodeve dhe
legjislacioneve civile td shumd shteteve tjera. KCGJ ose BGB prbehet prej pes librave
ku secili ka te bitje me gEshtje t caktuar: Libri I Pjesa e prgiithsbme dhe e drejta
sendore, Libri II Detyrimet, Libri III E drejta e pronsisd, Libri ry E drejta Familjare dhe
Libri V E drejta trashgimore.

20

Prof.dr.sc. Vladimir-Djura Degan, vep. e cit., fq. 15.

''z Po aty, fq. 16.

Me gjeresisht shih: Gavell4 N., vep - e cit , tq.4?-

2l

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

YI.2.4. Kodi Civil Zviceran (KCZ) 1907

Edhe Zvicra, kahas shteteve tjera t Ewops, beri kodifikimin e tii drejtds civile.
Kodi civil i Zvicrds eshte aprovuar nd vitin 1907. Ne Zvicr, pjesa e td drejts civile detyrimet jan rregulluar me kocl te vegante, qe nuk esht karakteristike pEr shtetet tjera.
Koii mbi- Detyrimet i Zvicres, eshte miratuar n vitin 1911. Kodi civil zviceran pati
ndikim n nxjerrjen e kodeve te shteteve tjer4 dhe lirisht mund t6 thuhet se Kodi civil
turk i vitit l9t6 dshte nje kopje e Kodit civil zviceran. Kodi civil zvicemn shte i recituar
edhe nea Brazili (1916), eti.
foaet civite, *i;ntak te ztrvillimit te ekonomise se tregut, kand psuar ndryshime
dhe plotdsime. Paraqitja e institucioneve t reja krkonte q tE negullohen me dispozita
plotsuese.

Kodi Civil i Shqiperise (KCSFI)u nxorr n vitin 1929, kohe q i pthket Mbreteri,se s
Ahmet Zogut, dhe esirie i inspiruar nga Kodi Civil Francez, Italian dhe ai Zvicerana. Ky
kod mundsoi t rregullohen-manedheniet juridiko-civile ne menyrc mE t holldsishme.
Mirpo, me ndryshimet n sistemin juridik tc Shqipiiris krijohet nj legiislacion tjetr i
pul/u*t i shqiperise pas vitit 1945 pr tii dalur n {stemin e d juridik te pas-viteve 1990
dhe te rxinei nje tod i .i civil qd konsiderohet mjaft modem. Kodi i ri Civil i Republiks
sd shqipris eshte miratuar ne vitin 1994 dhe hyri ne fuqi md date 29.07.1994. Ky .kod
eshte indare n disa pjes, pra subjeklet e s drejts, te drcjten sendore (pronesia), t
drejten e detyrimeve, te drcjten e tashegimit-

=-

Italia" si dhe shtetet tjera, nxori Kodin e vet civil n vitin 1942. Ky kod prmban
neth 3000 nene.

LigiiperdetyrimetiKosovs,edhepseshtimiratuarngaKuvendiiKo^sovsai
r" nuk eshte nenshkruar nga Prfaqsuesi Special i
,od. nof ku hyre ne fuqi per
"oy"
Selsetarit te p6reiithshem te Kom-beve te Basbkuera (PSSP). Ky ligj bazen e ka n Ligiin
--mbi detyrimet t vitit 1978 dhe n t drejten Gjermang'

Li;i

pr detyrimet
Pjesdn e vegant.

Kosovs eshtE i ndare n dy pjesE: PjesEn e pergiithshme dhe

VI.2.8. Ligii pEr Detyrimet i Republiks

sE

MaqedonisE i vitit 2001

eshte mkatuar n vitin 2001. Ky ligj eshte i

rnarredhenit e
mbshtetur nC ish-Ligjin pr defyrimet tc vitit 1978, i cili i negullonte
detyrimeve n nivel federativ.

Ligji pr detYrimet i -MaqedonisE

u Juliana Fuga (Latifi),

Drejta Civile:

Piesa e Pergiithshne, Tiran, 2000,

fq' l8'

22

www.e-Libraria.com

..)

E DRT,JTA CIVILE I

PJESA E PT,RGJITHSHME

vrr. E DREJTA crvrr,n xE srsrnun{ JIJRTDTK coMMoN LAw

N t drejtn e sistemit juridik anglo-sakson ,rdiyshe quhet edhe common low, e
drejta civile mbeshtetet n sistemin e precedenteve giyqsore. Gjykatsi, sipas.ktij
sistemi, vendimin e vet per gshtje civile e bazon n vendimet gjyqdsore, ne rastet e. :
gjykuara. Ky sistem j uridik, pra, csht i dallueshm nga ai i sistemit juridik kontinental.
Sistemi jwidik qou@arlas esht paraqitur ne Angli dhe ka deprtuar nE vendet tjera 'te botes, te kolonizuara dhe t inlluencuara nga Britania e Madhe.

T.vendoswit e gshtjeve juridike civile, duke u mbEshtetur nd mstet e gjykuara

(case la), krkon nga giykata qe vetem te zgiidh rastin konkret.

Rastet e gjykuara n sistemin common /irw paraqesin burimin kryesor td se drejtes

civile. Prve9 rastit te giykuar (case lae), si burim i se drcjtes eshte edhe statute lac, q ..
,Eshte forme e legiislacioni{ qe nxirret nga organet ligjdhense pr tC rregulluar ndonjd
gcshtje:juridiko-cMle, ndryshe nga ajo qE njihet n praktiken giyqdsore, ose qd krkon
rregullim tC vegante. Nd sistemin common /aw nuk kemi kodifikimin e te &ejtes qivjlF----

(private).

^f

Sisiemi juri dik.common /aw esbte mjaft i perhapur sot ne bote' Ate e kemi n An${,
SHBA, n Kanad4 n Australi, nd disa shtete te Afrikes, Azise, etj.
N disa shtete qE talojne sistemit juddik common law, sig jane SHBA-ti! dhe

Kanadaj4 ekzistojnE shtete, respeltivisht rajone, tE cilat kan6 kode civile, pra e
rregullojn t drejtn civile sipas sistemit juridik kontinental, p.Sh. Luisiana, Kuebeku,
etj. Autoret kan krahasuar sistemin jurdik kontinental me atE Common Law per te
treguar dallimin egzistues midis tyre, por edhe pcrparsite dhe dobcsite e njerit apo tjetrit
sistem jurdik.

Yrn. rJN.mrKrMr r rE DREnfrs crvn,u m6 nynopt

Tii nclrtuarit e nj-c Bashkimi Ewopian @E) modern sht thuajse i pamundur pa njd
tc &ejtc civile te kodifikuar n mnyr unike pr tr shtetet e Bashkimit Ewopian. Kjo
munddson qarkullim t lir tfrvlerave pasuore, ajo qd quhet qrkullim i lire i mallrave
dhe shdrbimeve. Kodi civil Ewopian EshtE i kushtzuar nga shum shkaqe qE e bjn6
jetn n vet hapsirEn e BE-sE.
Deetaizrni i te &ejtits civile nacionale dhe shkuarja e saj drejt ewopianizimit dshte
parakusht pdr nj bazd,ijo ietEm ekonomike, por edhe te vet $rtetareve te Bashkimit
Ewopian.
Autort konsiderojne se evropianizimi i te drejtes civile eshte i mundur, aq mE pard
kur ka qen i suksesshdm dekantonizimi i te drejtcs civile n Zvicr, dhe n kete mdnyre

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

mund te realizohet edhe denacionalizimi (i tts drejtave nacionale) i t drejtds private

(civile) dhe krijohet erropianizimi i te drejtds civile (private)z4. Evropianizimi i te drejtes
civile sht i varur edhe nga niveli edukativ (arsimor) i njohjes sE t drejtave private
nacionale, sepse ne kete menyre hapet perspektiva pdr nj te drejte unike (t perbashket)
dhe t pranueshme per te giitha shtetet e BE-sd.
Te drejtat e snteteve edhe sot kane shum elementet te pelbashketa, por ajo sht m e
dukshme n nivel te sistemeve juridike, pra .shtetet e sistemit kontinental dhe shtet e

il*'#Hil|jffiff:,1i1Tr*

B*ope ,do tc bje t mundur heqien e kolizionil tc risieve

n fushn e t drejtes civile.Td meret vetgm zotesia deliltore e personit fizik '

IX. MARREDIIENIET E TE DREJTTS CTVILE ME DE

TJERATII SIi DREJTES

civile. Sot, e

E dreita familiare ishte

nga e drejta civile si deg e

ton. E
ne

ato
e

dallim

kushton fakti

i ekzistimit td pronsis se perbashket te

e lmi
eta bashkeshortore

tE,anarrdhnieve
te
iq
drsa e &ejta civilg

nE t ciln
raportet e mallrave, nd6rsa e
see
si9

ne martese dhe

z. rteno, Fratz" La denationalbation du droit privd dars L'union Europdenne' L'Eutoputbation du

prrv4 Edition Universitaires Fribourg Suisse, 1998, fq' 24'Ne york, sHBA,2000, fq. 6.
iad;, i"ti;ab;, ianity Lae (sJcorrd Editionl, aspen ta Busines,

&oit

'J

24

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E

i bashkshortdve,

bull)

PEf,GJIIIISHME

obligimi

Pdr

mbajtjen e disa antardve t

e

]ffiffi.-U**ffie

rregullohen sipas parimeve t0 sd

mEE madhe hyjn6 n td drejten civile, e sipas kijimit.te
e."il'
e s drejtds
fafimlj;-juridike. Nga ans tjetr nj gtgi
,r."
:l"lb.:.."
tr*hcgi*o." na tanje shum tE ngushta me t6 drcjtcn familjare. N mes t drejtes -civile
arr" rioii*. lidhje
, ngiajsheri te pjescrisbme "kti"t-o.n edhe n metodn e negullimit
- -p"Gr"
marrdhenieve juridike me
dhe inftiativa e lirc,
sepse barabarsi"
"
wllnetare qe ekzistotr ne tC drejten civile, ekziston edhe nE tE
marrveshje t barabarte
dhe 'ai i t,'
Jre3ten familjare (le 'kurorzimi). Poiketu mungon palTl i sanksionit-pasuror
qar-tculluarit te te drejtave, tC cilat i kemi n td clrejtEn civile'

ffi

j*.

"i:i

kiji'i i

IX.2. E Dreita Civile dhe E Dreila Administrative

Nd rend td par duhet theksuar se e &ejta civile dhe ajo administrative janii dy degc
te vjefa te &ejtcsise. Por
e
e karallerizon metoda

pasuror
mit tE o
sanksi

- m konkretisht e

lloj te
ekziston nj mori tlispozitash qe kryesisht kan karakter juridiko-administrativ.
Oisa marredhgnie rregullohen - t shprehemi ashtu - ne menyre te kombinuar, dmth.
edhe me dispozitat e'njeres deg edhe me dispozitat e degds tjetr. Kjo kushttizon linden
e pyetjes geihte natyra e marrdhenies pasurore - juridike e rregulluar n ktemenyrd - a
estrte e taratcterit civil apo administrativ. sipas mendimit t disa autorve kjo detyr do tE:
prcaktohet
n baz t asaj se cili parim ka ardh m6 shum nE shprehje. Ndse numri
-k
y".o. upo m i madh i ellmenteve rregullohen civilo-juridikisht psh. nse marrdhnia
lind me kontratd n baze te dispozivitetii te trE t0 paleve, ateherd marrddhEnia do t fiton
karakterin civilo-juridik Gstr. qmini i mallit apo shrbimi vertetohen me pjesmarrjen e
organit shtetror ose kontrata hyp nC fuqi atherii tur td meret pElqimi nga organi shtetror).
A

Crupgc fq.4l

"Percaktimi

i'karakterit t6 marrddhnies eshte me rdnddsi nga se prej saj varen

juridike - p.sh., cila giykate eshte kompetente per gjykimin e
shum6 gshtje procedurale
-mai"
kontesteve qe
n mes palve te keryre muinedhenieve - kontesti civil - apo
adminisuativ.

25

www.e-Libraria.com

'

.;

E DREJTA CIVTLE I

PJESA E PERGJITHSHME

IX.3. E Dreita Qiyilg flhe E Trreita e?xIGL

Dikur marrdhniit e puns i rregullonte e drejta civile. Sot e drejta e puncs esht
degd e pavanir e se drejtes e cila shte formuar n fillim (gjate) glEhrllilIX si rezultat i
intervenimit m t madh td shtetit n rregullimin e marrdhnieve te punes. Keshtu qe,
te ne (e edhe n disa vende te tjera) manEdhniet e puns i rregullon e drejta e puns si
deg6 e vegant e &ejtesise. Mandhniet e puns dikur rregulloheshin nga e drejta civile
sepSe kjo i konvenonte klass sunduese - kapitaliste, nga shkaku se i mundEsonte tE
eksploatonte m leht klasen puntore'- sepse nuk ekzistonte kurfar marrveshie n bazd
t barabarsis s paldve, sepse mjetet e prodhimit giindeshin n duart e nj personi dhe
kjo mundsonte eksploatimin e punetorit.
Me intervenimin e shtetit kemi nje varg dispozitash administrative - juridike (mbi
rrogat minimale, mbi kushtet e puns, mbi mbrojtjen sociale dhe shndetesoie tE Puntorit
ed.j perbdjne nj sistem t vegant dispozitash. Por edhe pse gshtjet qendrojn kshtu
rig-i pe"""tiae*, vet fakti i pagimit te ekuivalentit pr fuqine puniitore, qoftE_n form6
te:m6diges, qofte n formd t pjesmarjes n fitim (tek ne) eshte n esencd e kamkterit
civil-juridik, e nga kjo del edhe lidhja e te drejts civile me td drejtn e puns'

D(.4. E Drejta Civile dhe E Drejta-Tregtare

E drejta tregtare paraqet nj teresi te pavarur q ka dalur - blp* nga e. drejta

tleg e pavarur e se drejtes'o n sistemin ton
_ civile. e arilta tre-gtare,-sot, konsiderohet
juridik.
pasuore
NE kushtet e sotit e drejta tregtare esht6 lCod6 qe nelullon marrdhniet
ne mes personave juridik tregiar. E &ejta ekonomike n ate pjese me tC cilen rregullohen
marrdh6niet kontraktuese,l edhe pihgjegjesia materiale ne esence sht6 e drejt
zuUlekievJreAizohet pgrrnes giykats speciale. I aojo
detyrimore. Mbrojtja e ketyre
-6sht
pik mbshtetEse e shumE degve tjer4 pr4 edhe e t
ci.rrile ka pika takulse ose

n
Drejts Tiegtare. ShumE rregulla me t cilat r-regullohen rhandhniet qe bjn pjes
te arejten tlgtare, jane rregulla juridiko-pasurore.Normat e te drejts civile,nE mungesen
te dispozitavJ ng" i d."3tu tr"gtut" , zbatohen edhe- nd fushdn e t0 drejts tregtare .
'Sot
tre*tare
e areita civile zgierohet edhe n objektin e giertanishem te se &ejtes
nxirren
dm.th.,
sepse tani na piraqitet n dume vende kodifikimi i te drejtes detFimore,
li$e te veganta per rregullimin e detyrimeve - kontratave tE ndryshme. Edhe _Ko3ova ka
pe*"g tj_erash negullon edhe ato kontrata qe
figiin mUi defumet(200a), i
"ili
aoi tuol;ui'e quajtur edhe si i*euia tregtare dhe Jang mesuar ne te drejtdn tregtare, si
N
psh. kon:trata mdi kontrollimin e mallit, shpedicioni, kontratg pr licencn, etj.
edhe ato
hepubliken e Maqedonise eshte mirat"ar Li6i per DetyrimefT, cili i rregullon
konhata t cilat deri tani janE quajtur si kontrata tregtare'

fr"..*

Nikolovski, Aleksanda4 Trgovsko pravo' Strkup' 2000' fq' 9' - ,

tt Zukon ra oLligu"ionite odnosi, SluZben vesnik na RM' nr' 182001
26

26

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I

PJESA E PT'RGJITHSHME

Nga kjo del se shumica e negullave q vlenin per qarkullimin e terdsishem te

mbshtetur nd rregullat e s drejts civile do tE vlej edhe pr qarkullimin nE mes
sr.rbjek Idve tregtare.

flg dhc E Drejta NdErkomb6tare Private

E drejta ndrkomb6tare private shtd deg e pavarur e drejtdsis e cila pErcakton
zgjidhjen e konteSteve tC lemit juridike pasuor, tC cilat marredhnie jiridike pasuore
prmbajnd elementin e huaj. Te nje marrcdhenie juridiko - pasurore elementi i huaj, si
prcaktues i kompetencs ligiore, mund t paraqitet te palet e mariidhcnies juridike civile
(nii subjekt), pastaj te vet objekti, pia sendi ka prejarclhjen nga nj shtet i huaj, ose ne vet
prmbushjen e detyrimit, p.sh pagesa apo kryerja e puns td bhet nB.nj shtet tjetr. Ky
element i huaj te.narrEdhEnia juridike civile mund te paraqitet: nii subjekte, objekt apo
detyrime(veprimet). Mandhniet juridike civile (pasurore)qil laijohen nE EkoniminE e
tregut me liri te plot te qarkullimit t malldrave dhe td njerzve, jane te kushtezuar qE
kontatat te fidhen edhe midis peBonave te shteteve tC huaja .N kdto raste duhet t dihet
e drejta civile e cilit shtet do te zbatohet nE kEto raste.
E drejta ndErkombtare private nuk jep dispozitat e veta te veganta materialo
juridike pr negullimin e manddhnieve, por vendos (prcakton se cilat prej nonnave
ekzistuese tit se drjtcs civile, t njrit apo shtetit tjeter do t zbatohen n rastin konkret
giegiesisht n6 marrdh6nien e dhdn. Nga vet fakti se e drejta. ndrkombdtare private
prcakton se e drejta civile e cilit shtet do td zbatohet pdr negullimin e kontesteve td
hapur4 tregon edhe lidhjen e k6saj dege me te drejtEn civile. E {rejta ndrkombtare
private dikur ka qenE nE kuadr tc sC drejtes civile.
Elementi i huaj ne lidhje me: palet; objektin; veprimin sht pdrcakhnr se cila e drejte do
tE zbatohet ne kontestet eventuale .

jurisdiksioneve t shteteve tE ndryshme pr zgledhjen e gshtjeve

ne mareveshjet e ndryshme 'o biraterale dhe
- civile, mund t gjindet juridiko-civile
me element t huaj, ose duke br
multilaterale per zgiidhjen e gshtjeve
gier.
unifikimin e tc drejtEs civile n Evrop dhe md

Tejkalimi i zbatimit

te

juridike

2E

Me gjeresisht shih: Frangesko Golgan o, E Drejta Privale, Hty'je - pronesiq, Trarie,Z\A3, fq-22.

a1

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

x.

NDARTA E

PJESA E PERGJITHSHME

NoBlI4YrjIrRr?IKll

Norrn jurdike , konsiderojm ate rregull te sjelljes dhe pr mos respektimin e saj egziston
sanksioni.
oblisuse dhe autorizueseNormat juridike sipas prmbajtjes, ndahen n9:
LiO bffe apo mosbrie. Normat
tE cila ndal
Normat ndaluse iand ato
pcr G Arelen penale. Personat tE cilet nuk i
juridike ndaluse jan
respektojn nonnat ndaluse bjn vepra penale tE cilat jan td dnueshme n baze t ligiit
penal.

ato norma

;bttC,r* j"te k*"kt ristike pr te drejten

o-rmat obliguse krijojn raportin e subordinimit te paleve.

ato norma iuridike tE cilat personin e autorizojn td nddrmar apo

tE caktuar

kiyr enormavglfetpe$oilGndos-pr

pr t drejten civile. E drejta civile mbshtetet nc

juridike
munddsojn n krijimin e marrdhdnieve
*tto.tio e lire tE palve. Kto norma
juridike nc bazc t koordinimit t wllnetit t paleve.
'+ Nomrat siDs efektit iuridik ndahen ue:inpsrative dhe

iltormaf autori^.t" ;"ne k"r"kteristike

ndahen nE norrnat e verteta

deklaratore- kur ligii deklaron

marrddh6nieve
pasurinE q kan realizuar

ligji.(lieii nbi trashigimi).

dispoziltat konsultativeftur thot eshte e obligueshme tE ekziston data e testamentit).

28

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PftRGJITIISHME

ai

Zbatimi i ligjit esht baz6 pcr sundimin e ligiit n gdo shtet. Shteti ligior, konsiderohet
i cili mundEson q zbatimi i ligiit te jetesohet nga qytetaret dhe td mbrohet nga gjyqdsori.
Ligjet nga njdhere nuk jane aq t qarta qE tE zbatohen leht. PCr kete kErkohet edhe
qaftesimi i tyre q ndryshe quhet edhe interpretimi i ligiit.
doti! thotd
latine
teksti i
sepse me
dallohet nga
juridike.
rregullave
Interpretimi duhet dalluar edhe nga zbatimi i
"'
Pdr interpretimin e ligieve nje rJ te rEndsishrh ka edhe shkenca juridike civile, e cila
menet edhe me interp;timi;e te drejts pozitive.
Nevoja pr interpretim rezulton nga fakti i mosprsosjes s giuhs me te cilen ligievenesi *,
osrmat .-'
shdrbehet dhe n shumllojsbmerind e marEdhnieve juridike civile t
"i1ut
duhet ti negullojnd.
Kodifikimi i plot nuk shte nE giendje te negulloje n mnyr6 tE plot mandhniet
jwidike civile, ndErsa kur mungon kodifikimi plote giendja n rregullimin e
mandclhs juridike civile 6sht edhe mE e rnd6.
Interpreti.ii i &ejte i norms 6shtd kusht i domosdoshmerisd pr zbatimin e saj te drejte
me gka realizohet qelimi per te cilin eshte nxjerE edhe vetd norma-

'

se sl

ne

e vdrtete e

D}IE

Teo

teI

dffivetdm

vullneti i ligiedhnsit qc ne ligi ka ardhur n shprdhje dhe me

Me
interpretim duhet te giindet ky vullnet i vdrtete.

Teoria obiektive e interpretimit paraqitet n td njdjtn koh e njkohsisht

- -:--

me teorin

subjektive.
P0rfaqsuesit e ieorisd objektive tE interpretimit provdjne se ligii si gdo {alii e shpreht[
apo e sbkruar ka ate rnddsi q ia ka dhEnd autori por nuk eshte mase vler6suese e vetme
ajo se gka li-gjevenesi ka menduar por n ligi duhet krkuar edhe rnddsin objeltive
aknrale.
autori i
teori

Njd prfaqsues i teoris6 objellive Julius Binder thot6: Pr vrtetimin e prmbajtjes dhe
suazat e nj norrne juridike;nuk vjen n shprehje eksklutivisht pasqyrini mbi qllimin e
saj te cilin ligiEvnsi e ka pazur n kohn e nxjerrjes s tij, por detyra e inte4pretimit
eshte ta kupton norm6n juridike me realitetin e giall me mardhdniet empirike dhe idetd

29

www.e-Libraria.com

E DR.EJTA CIVILE I
e

qellimit

PJESA E PERGilTHSHME

t kohs se sotme. Vetm ather norma juridike mbetet n pajtim me iden e

si drejtds, paraqitet si shprehje e tE menduarit objektiv.

Gjyqetari nuk eshte "sherbtor" i ligjit por kreator te &ejtes i cili duke e interpretuar
ligiin shfaqe idet qd permban ai dhe t njejtat i vazhdon.
E drejta e jon e paralufts d.m.th. doktrina ka pasur dy drejtime:Njdra eshte mbeshtetur
nC vet tekstin e Kodit civil serb i cili n parag. 8 ka parapard: "Kur ndonj dispozit e
Kodit 6shte e pa qartd duhet krkuaflqelimin e ligidhcn{sit".
Pra ndaj duke pas6 p6r baz ktii prof.Ninko Peric mendon:'lrlj koncep shte vetem
vullneti qc ka udheheq ne krijimin e normes i jep nocionin(kuptimin)dhe ekzistimin e
vertetE nga gka edhe drejta e shkruar bEhet md e rnddsishme Se ajo zakonore".
Ndrsa Dr. Lazar Markoviq ndan mendimin e kundrt dhe pranon teorin objektive td
interpretimit sepse ajo"mban llogari mbi qellimin dhe detyrn e sC drejtds si dhe pr
natyrdn e saj6.

Normat e KS nuk munden t6 interpretohen ashtu sig jane interpretuar n vitet e 50 t

shek. l9 rrethanat j eta dhe e drejta kan ndryshuar.
Realisht shiquar kto teori nuk mund td prmbush6n qllimet e bterpretimit.
Teorija subjektive mbetet ne te kaluaren dhe ignoron zhvillimh e se drejtes duke
penguar
-feo-riu qe ajo tu pershtatet mardhnieve td reja.
oUjictive- interpreton ligiin pavarsisht nga wllneti i ligivenesit duke i dhenE
kuptimin q del nga teksti i norms sipas kriterve s tanishme dhe mund t sjelle deri te
tejkalimi i ligiit dhe deri te njE liri e rcpert pr gjykatesin i interpreton ligiin sipas
interesave t caktuar.
fuqi
Qe te pengohet interpretimi i pastert objektiv apo subjektiv i nj ligii i cili itshte ne
e
dhe
zbatimit
ndprmjet
nxjerjes
kohe
nje kohe td giat dhe te i cili ekziston nje interval
jo
domozdoshme eshte qe figievttnsit me kohe t intelpreton drke i ndryshuar normat
aktuale t cilatjeta i ka tejkaluar.

)il.T. LLOJET E INTERPRETIIVtrT

Ekziston shumlloj shmra t interpretimit.
ruseml
inte?rqti rne:

i cili

ka

n foim6n e lieiit.
interpreto
-puifEf:o6etnE gazeten z.1fiarc si edhe vet ligii.
ne rastet
Interprgllgigiyosor e bjne giykatat me rastin e zbetimit rlg

Ai

e bnE

doktrinal sht i njd ndihme te madhe Per gjykatat nga se koontribuoa te

kuptuarite drejte te figiit dhe zhvillimit te teorise dhe praktiks.
30

www.e-Libraria.com

I-PJESA E PERGJITHSHME

E DREJTA CIYILE

iishte

esnte sqanm

timi

iike

kemi

edhe

te

esnte

es

dispozitave me caktimin e
te interpretimit

llhe

t6:
sierd - Ndodhe

ll
ne

ne qofte se kuptimi nxirret dhe zb:atohet

CA,N,IS

FAQE 88)

se msteve nE baze td

ne te drejten civile nuk ka dispozitti.ose

n"gutiiltsltuzive, koniesti zgiidhet prmes analogiise. Pr4 analogiia eshte zbatim i ligiit
nE ato rasre kur Ugji nuk i parasheh, por td cilat jan tE ngiashme me rastet qC ligii i

qofte

sG

parasheh.2e

Me analogii jryidike nenkuptojm zgieclhjen e njc rasti, gcshtje juridike e cila n baz?
tii ngjajshm0risd me ridonj rast tjetr i cili shtE i rregulluar me dispozita.
Procesi pr interpretimi, gjetjen e kuptimit te vertet tC normes pr td zgiedhur nj rast
konkret nuk qe giithmone te jete e sukseshme, Kjo ndodhe edhe pr shkak se ekzistojnii
zbrastinat nC ligi".
Nuk shtd e mundur qe ligji t'i parashoh te giitha .
Ecurit mundohen t krijojnd asi rastesh q0 ai nuk ka mundw ti parashef.
Edhe lui ekziston zbrastii ne ligj gjykatiisi patjetdr duhet tit gien pergiegije nd gshljen
pashtatur dhe ta giykon kontestin pr tE cilin palet i jane drejtuar
-Sipas
nenit + ie foat civil giykatesi cili refuzon duke theksuar (prmendur)
mungesen, paqartcsin ose pamjaftushmrin e dispozits ligiore ai bn shkelje te ligiit'.
Analogjia eshte zgierimi i principeve q gjinden nd ligi pr rrastet t cilat me ato jan td
negulluara"geshtj e juridikishtd te njejta.
A-ualogiia ktirkon krahasimin e nj gjendje faktike t pa rregulluar me nje apo me teper
gjendejen faktike te neldleu" ne ligj qe gojne dri te vertetiminelementbe td prbashkdt

?e

Gams, A, vepra e cituar, fq. 92

3i

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA

E PTRGJITHSHME

dhe vlersimi i tyre nse ato elemente qe giendjet faktike q kahasohen,prputhen

t renddsishme per gjykimin e tyre e ajo 9ka i dallon sht e parndesishme'

-jan

i zbatohet nd marddhnie
nuk ka t
me
te sistemit

fr-ormat juridike-civile - Normat e s drejtes perkah perrnbajtja ndahen n obliguese,

ndaluese dhe autorizuese. Normat obliguese jan karakteristike Pitr te drejten

administrative. Normat ndaluese jan karakteristike per te drejtn penale. Ndrsa normat
jatr6 ato norma q nuk
. a.Utorizuese jan kararkteristike per te &e;ten civile. Autorizuese
-veprime
tc caktuar4 e as nuk i ndalojne, por personit pErkats i krijojne
prcaktojn
mudesi tC kryejn apo t6 mos kryejn6 ndonj pun. Sipas nje lcriteri .tjeter, loTnlt i
ndajmE n imjeiative-dhe dispozitive. Normat imperative ne te drcjten civile caktojn t
are;ten Ate detyrat e paleve, ashtu qe palet te mos mund t'i ndryshojn me vullnetin e vet.
No-rmat dispozitive mund tit jene te dyllojshme: norma tC verteta dispozitive dhe ato
plotsuese dispozitive. Normit e verteta dispozitive jane ato qe pe$onat s nrlryshm i
rnl-ojne me d-eklarimin e . wllnetit te vet ne form6 t6 punve juridike, sidomos t
kontratEs.
jan n lidhj-e te-ngushte
Normat dispozitive jan karakteristike per te drejtcn civile dhe

me parimet e se drejtes civile. Normat dispozitive qe i kijojne me vullnetin- e vet

subjektet ne te drejien civile giithmon sillen brenda disa kufijve ligjor' Norma
ploiesuese - dispozitive (suplementare) jan ato dispozita ligiore, qe ne te vertet vetem
;zevendsojn vullnetin i
Kto dispozita zbatohen vetem atehere kur palet ne
"jr.iut".
punenjuridike nuk i kand parapare'

32

www.e-Libraria.com

E DRX,JTA CIVILE I -PJESA E Pfr,RGJITHSHME

XIII.BURMET E SE DREJTES CIVILE

Xlll.l. Historiku i burimeve

tE sE

dreiti civile
:

;..

Burimet e se drejtcs civile kanE historikun e vet t zhvillimit dhe te ekzistimit td'
tyre.

'

Ekonomia e tegut, jo vetm q kushtzon ekzistimin e burimeve te se akejtes

'::
civile, por ajo kusht6zon edhe llojet e burimeve t sE drejts civile.
Zt uiitiml i burimeie td; drcjtats civile shte nje proces i pandalshdm dhe mel
siguri i paprfundueshm, glithmon i varur nga zhvillimi ekonbmiko-shoqdror dhe l
intelektual e kulturor i shoqEris njerzore.Zhvillimi ekbnomik i prcaktuar historikishg:'
l.-ushtzon si pdrmbajtjen e burimeve tE s drejtiis bivile, ashtu edhe llojet e burimeve t6 sE
drejtes civile. N nje fazE t cakhrar te zhvillimit ekonomik e shoqror bhet edhe
diferencimi i burimeve td s drejtes ne prgiithitsi dhe tii s drejts civile n veganti.
: Studimi i lashtsis sE burimeve tC se &ejtes nC pergiithsi dhe i burimeve td s
drejtes civile n veganti, paraqet nj viishtir-si me t ciln ndeshet gdo studiues qE
preiendon shqyrtimin e'geihtjes juridike n tale. Pr bwimet e sE drejtEs. civile nE
pergiithesi por edhe pr ato civile, nE literaturn botrore, jand br shumd shrdime.'"
Ne qltm kemi dominimin e burimeve t mbeshtetura ne te drejtn zakonorq per
td kaluar md vone ne ligiin dhe aktet tjera te cilat i nxjen pushteti ligidhenes si burime
plotesuese ose.si UwimJte vehe. Me'kalimin e koh6s, pr burime t sE drejtds pranohen
edhe e drejta zakonore si edhe ligli - e drejta e shkruar. E drejta zakonoie dalengadale
edhe n td drejt6n civile e humb rolin e vet td cilin e kishte n tE kaluarn.
E drejia qe itshte zbatuar dhe zbatohet nC tenitorin e sotgm tE Kosovds munde td
ndahet n disa periudha Qdo periudhe kohore m vete ka njohui etlhe burime te veganta
te se drcjtes civile. N keto periudha kohore nuk ndryshuan vetEm burimet formale t s
drcjtes ;ivile, por edhe ito ne kuptimin material, sepse ndryshonin, -jo vetEm
marrdhEniet nE prodhim , por me to kanti ndryshuar edhe vet6 subjektet -forcat q6 e
kane krijuar t drejtn pr kohdn perkatese.

D Starovci Ejup, Ca gshdc mbi burimct c sc d.ejres cirile dhc nbi ncgullimh c disa natradhanievc civile ju.idike D!_KSAK
pa ,uimi n -1iin6, iri"hiinC, l9?6;Sruto""i Ejup, Malredheid p.ooaso(c juridik. rl. scndet ! paluajbhme nC KsA-teKosovls,
Prishtina, l9?7: Pupovci Sy.j4 MaFadhanictjuridikc{ivil nr K'truoitl e Lekl DuktgiiniLPrishdne' l97l'

it

doit privc positi4,- Tom trcmier, Tomc s.condc, Paris, 1932i lzdebski
,ourc"s
"n cuope1u, Revuc iotemational dc drcit comparg nr.l/1985; Eang C.Tsocialister
lays
Domniqug ks sourccs du aroitjaponaii Gjcneve, t978i Vuliic;c L J. Les arattomer du droit (spcgBxlatioo sur lcs sou.s6 dr
droit), {rcfiives dc philosoptric-air iroit,'Tome
tomi :U, isourccs' du droil Paris, 1982; Penlman Chai.r! Ontologiqjuridique clsoytcP du
-h
droia Archiycs d.
losophic du droit
27,'sourccs'du droit Pari.s, 1982, fq. 23 ctj; Sou.ioux Luis- rcar\ "Sourcd du dtoit" cn
droiiprivc, Archives rlc philosophic du droi! Tomq 2?,-sourccs'du d.oil Paris, 1982, fq. 33 ctj; Ghstin.l dhe Goubcaux G, Trditc dc
Droit'civiL - introduction gcneralc, I, Paris, l9E3; Peripharakis Cons, ks sourcrs du dtoii cn scicncc comparaliv ct ootion dc dtoil
civil comparativ, Atina, 1954.
Gcny Frangoii, il,iedrodc'dlinterprctarion

gutirt

Lcs sourccs du d.oit aat6 Ics

33

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

Xlll.2. Klasifikimi i burimeve tE sd drejt6s civile

Burimet e se drcjtes civile, s bashku me ato juridike pergiithesisht, shrbejn si
baz e rendsishme pr caktimin e sistemeve juridike. Duke i njohur burimet e s drejts
vet sistemi juridik i nj shteti. Lidhur me ket profesor Izdebski
mund te njihet edhe
-i
"studimi
nje sistemi juridik nuk eshte i mundur pa i njohur burimet mbi t
shkruan:
cilat mbeshtetet ai" 3l . Burimet e s drejts bartin rolin kryesor pr t pdrcakhrar
tipologiine e sistemit juridik te nj shteti. Kjo begon edhe.vegorit e burimeve t s
&ejtes ne vetc sistemin juridik historik e pozitiv tE nj shteti;
Percaktimi i burimeve varet nga teorite dhe realiteti, respektivisht nga tendencat
filozofike t kohs se caktuar. Mirpo, teoretikisht dhe realisht, ligii konsiderohet lato
sensa, burim kryesor,gati ekskluziv i sd drejtes n vendet romano-giermane.Kto jan
vendet me te drejte te shkruar. E drejta e shkruar, sidomos n t drejtEn civile, nnkupton
negullat e se drejtes q tradicionalisht elaborohen, aprovohen dhe shpallen nga autoritetet
e caktuara nc shtet, q kan pushtetin t cilin e drejtojne me ligjet me urdhresat,
rregulloret (dekretet)32.
Krahas t drejtes se shkruar, ekziston edhe e drejta e pashkruar. Shprehja e drejt e
pashkruar, ndnkupton trsin e rregullave juridike civile q nuk krijohen ne rruge te
njjt me dispozitat e s drejtes sc shkruaf. Kto nuk i nxjerr pwhteti ligidhens. E drejta
e pashkruar, nnkuptoo te drejtcn zakonore, n kuptimin e giere pr te treguar tc giitha
rregullat e se drejtes q jalin nga sjelljet dhe shprehit n qie mjedis shoqror jasht

*"tt?:jt

l?t$i":?5*:"rr:"o

e kodeve civile n shte;t e Evrops, trcson se cshte

nd mrgn e kodifikimit te saj te plot. Mirpo, me nxjerrjen.e konventave tE ndryshme
ndrkombatre kemi edhe tendencEn e unifikinit te se drejtcs n prgjithcsi dhe t s
drejts civile n veganti. unifikimi i tc &ejtes civile pr te giitha shtetet evropiane dhe
m gjr nuk sht br gier m so! jo pse ka munguar vullneti i ligidhnsi. e (pr te
cilt nuk mund t thuhet Gjane angazhuar deri ne fimd), por n rend t par pei shkak te
kundrthnieve shoqrore t cilat ekzistojne ne shtetet ku pritet td rregullohen
maniidheniet juridiko-civile n mnyr unike.
Nd kushtet aktuale nuk mund t ekzistojn burimet e njejta te sc drejts civile ne te
gjitha sistemet juddikg ekzistuese. Burimet e njjta nuk mund tE ekzistojn brenda
sistemit juridik tc njjte per tc gjitha kohErat.
N kuadr te sistemit juridik te nje shteti mund t ekzistojnE burime t se drejtes
civile nn ndikimin e sistemit juridik t shteteve tjera' qofte atyre fqinje apo mE larg'

"t1 lzdcbrki K
-

"

Punimi i njajtc, fq.8

Ecillc A- Tcrrc F. Droii civil Inroduction gcnctalc, Dalloz, Paris, 1979,
Po aty,fq. 196

&'

125.

34

www.e-Libraria.com

-'a

E DREJTA CIVILE I_PJESA E PERGJITHSIIME

Xlll.3. Nocioni dhe natyra juridike e burimeve

td sE drejtEs civile
Pdrcaktimi i nocionit t burimeve te !e drejtes ne pergiithCsi dhe te drejts civile
jo vetiim nga aspekti n6 veganti, 6shte nje geshtje neth t6 ciliis jan bre.shqyrtime teorike
juridift, poi edhe nga ai fiiozofik. Shume autor pajtohen se n shkencen mbi burimet e se .
dreites ;e rend te oare. duhet t prkulizohet getttg" . caktimit te vet nocionit te termit.
lr":iiJ{ gp* r.y r.i.rt *e kupt'ime ihe definimi i nocionit burime tE s
u,rr1drejtes varet oga cliu pit epr"l. shikohet vet nocionir). T prkufizosh br:rimet _e sE
drejtes kerkohe-t n;e stuaim ndrend t pare nga aspelli filozofik juridik, piir te krijuar"
mbtshtetjen e trajtimit juridik re vet noci;nit td burimeve te se drcjtits. Pr kdto vitshtirdsirreth nocionit t6 burimeve te s drejtits shprehen shum autord mendimet dhe pikepamje! .
e disave prej tE cileve do t prezeniohen edhe ne ket pjes te pmimit. Sipas Viskovi9it"..
jo
nocioni "'Burimet e se drcjtes-" .ben pjes nd radhn e atyre geshtjeve jwidike me- numr
td vogdl (p.sh. "e drejta", "e drejta iubjektiveu, "drejtesia", "fi.rnksioni i se drejtes", e1;.)
neth ie cil-ave ne strkencen juridite gjittrmonC zhvillohen dhe prsdriten shqyrtime teorike
gjere t pashtershme si dhe kuudrshtime td
tE nddrlikuara dhe n vshtoim
papajtueshmel6.
Burimet e s drejtes civile jan geshtje vazhdimisht te diskutueshme n literahren '
juridike, sepse problemi qe f.uie ile;e to" t-*i-et e sC drejtes eshte giithashtu i vjetr sa

i't,

ie

edhe shoqdria humane e udhdhequr nga e

&ejta".

viisbtirsi tE dyfishte: duhet tii pajtohemi

e burimeve tC se drejtEs paraqet
-menduar

Qiishtja
mbi karakterin perkates te mbtafores "
mbi nocionin e vet tii drejts dhe duhet
burim i s dre;tes"3E.
*burimet e sc alrejtes " shte gshtj-e shum e
Pr4 ,turi*i i piirmbajtjes sc termit
diskutueshme dhe mi snurrd tuptime.An4aj, ka autore qe st*ojn!^ aq larg sa q
propozojn qe ky term te hiqet nga shkenca juridike si i paprdonh6m'' Mund.1fi haset
.an ,n.nairni si: ..Me nje fiale nicioni i burimeve te se drejtes eshte nj! pazaf'*rpEr tE
i nocionit tC burimeve te sc drcjtes'
tieguar se sa shte konrabikior pdrcaktimi
-areles
*burimef,
pr Jacksonin mund te pihdoret n tr'i kuptime:
e se
Nocioni
..burimet liglore", ..burimet historike' al" "u*i** literale", mirepo burimet ligiore e
kan rolin lftesor ne kete ndade tC tefishte4t.
a2
Kr1
Fjala "burime" te d"h#";tfites pedoretme dy kuptime t9 ndv$me"
studiojm te &ejten e hershrne (historikun), me "burime" nnkuptojme dokumentet nE
baze ie te cila* studiojme legiishcionin ekzistues. Kur ka te bje me legiislacionin

l'

fq' I
Vcdris l"tarliq Osnovc i.novioskog p.av4 Opci dio imovinskog prav4 stvamo i obvszno i nasljcdno F-rvo' Zagtb' 19?6'
aty,
fq.
II
Po
r'5 viskovic Nikotq O izvodma pr-dv4 Arhiv 2a pmvnc i drustYcnc nauk., nr.34, Bcoga4 1974'
,t pe;i"f, f"f. f.
d'tud6, sur Le3 so$ccs du
euicqucs oto.."ur;ot.u, t" profLr* der sources du Droit ct la fonction dc la loi, Rcsucil
Doit, en t'honncr deFrancois Gcny, To.E! II, Paris,9n,fq.z27

l:i"ST:l,T:3illll"'"?ij?"11"?a- *,

,0. rn , cituar sipas KosuiG B'dimir, S.dska praksa kao izvor p.av4 Bcograd,

leri' rs

39.)
5

fq. 5
vulliermc Luis Jean. Punimi injejrc,
-<iources

r: Jackson

'r

du drcit<, Achives de Philosophic du Droil, Torne 27, Patis, 1982, fq. 142
S. B. Stlucturalisme et
Marcel Planiol - Georgcs Ripcr! TGit lmentai.c de dtoit civil, kris 1940' fq.5.

35

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

ekzistues nuk ekziston te kerkuarit e ndonje formule. Ne kete rast me "burime"

nnkuptojm rregullat e ndryshme qe janit ne zbatim.ar E drejta qe d.m.th. negulla e
detyrueshme pdr individdt dhe pOr giykatat sot buron nga nje autoritet qe ka pushtet te
krijoj norma. Ky eshte autoritet t cilin e emrtojmd burim t sd drejtes. Ky eshte ne
kuptimin e fundit ajo gka ne e morem kete qale ketu.s Ka autore qe theksojne se:
"nocioni i burimeve formale zfiduket ne ate t burimeve naterialeo).
- Termi burim i sit drejts civile, sht i dy kuptimte, material dhe formal. Burim i
s drejts nga aspekti material sht "forca" shtetrore, ndrsa aspekti formal nnkupton
normat dhe aktet juridike qe e manifestojnE formalisht ket "forc"shtetrore.
Nda{a ne burime materiale dhe formale cihte e pakontestueshrhe n teorind
juridike. Mirepo, td kuptuarit e shprehjes ne * kuptimin material" dhe "formal'hd teorin
juridike nuk eshte unik. Termi "burirn i se drejtes ne kuptimin material"karakerizon
faktet shoqdrore prej te cilave vertet paraqitet, "buron"e drejt4 ndrsa "burim tg se
drejts n kuptim formal'kirakterizon aktin e prgiithshem juridikd.m.th.mjetin me t
cilin shprehet burimi material i sE drejtds"o.
Shprehja e burimeve tC s drejtes gjithmone eshte kuptuar ne mnyra t ndryshme
prej se ekzistojne rregullat e s drejtds. N kuptimin material burimi i se drejtes zakonisht
konsiderohet ajo forcd (autoriteo qE ka t &ejt t'i krijoj.e dhe t'i imponojd ato; dhe ky
eshte ai autoritet qe sht burim i se drejtcs. Per t drejtn e shkruar ky autoritet sht
vet organi ligjdhdns kompetent shtetror.
Per studiuesit e burimeve te se drejtcs giithmone parashtrohet nje geshtje
paraprake dhe e pakryer, 'tilat jan ato dhe si jan tE renditura ranguara'*'dhe ka autord
q japin pergiigje te prgjithshms _duke thnd se kto jan6: ligji, konventat
jurisprudenc4 konkatat, parimet e per-giithshme te se drejtes, dokAina, mendimet e
iigiue"e.it, e drejta zakonore et1a8. Mircpo, burimet e se drjtes nuk ekzistojne tC fiksuara
ne numEr ose sipas rregulles stabileov-.-Ndcrs4do tii jetd iluzore,nEse doktrina mendon se
do tc anin te bene h'istalizimin e tyre)u.
Kur esht f ala per burimet e s &ejts, autoret pajtohen se: "burime te se drejtcs"
nenkuplojne forcn q e krijon te drejterl g ka forcin pr nxjerrjen e ligieve dhe si
rezultat i atyre forcave iisht edhe vete ligiitr, i cili pastaj e v6 ndn konboll edhe vetd
forcEn.

Burimet e s drejts konsiderohen ato akte normative - ligie, respektivisht akte

nnligiore ose ngiashme te cilat veie shteti i ka gaktual si'burime tc se drejtes
'' Emertim; e njjta ose praftrsisht tC njejta mbi burimet e s drejtits civile (llojet e
burimeve) nd te giitha sistemet juridike botdrorore, nuk do t thot se ato nuk kand edhe
dallime.
Natyra e burimeve te,-se drejtes 6sht0 shum specifike, kjo sidomos shihet n
punimin e profesor Xhuvares52 sipas tC cilit: "Te giitha burimet e sE drejtes pozitive jan
d Po aty, fq,5.

Po

.ty, fq.5.

" ilrf"i eii.i,

1982, fq. lt9

f." U*ric

:ll;[llt"i6lr6r!ir'

"y;i[ff

Po ary,fq. 6
Po aty, fq, l0
Po aty, fq. l0

'r Bobccv Slcfan, Islorija

"

dcs sourccs du Droir daos

Di;

na Bulga6koto

l' Ecllc

du Droil Hislo.iquc, Archivas dc Philosophic du Dtoit, Torrlc 27, Paris,

r-ntct c sc orcjtcs' P'ishdnt' re86' rq' 245'

praw, Bqgas, 1993, fq. 70

t iuturc der ourccs cr sur La formation du dtoit Positiv, EM.s de D.oit civil'

lvl Mil;.Quca;ccinsloi.rion s"

"

la

36

www.e-Libraria.com

-")

E DREJTA CIVILE I

-PJESAE PERGTTHSHME

nje fakt, jan njd fakt nga i cili burojn (dalin) normat t cilat duhet td jend te zbatueshme
ne vcprimtaritd shoqerore"s3. Te giitha burimet e se &ejtds civile pr nga natyra, n
redltet, jane nje akt juridik5o. Burim sc drejtes esht ajo q del nga nj autoritet
kompetent dhe kjo kompetenc respektohet n jet6n reale.
Te giitha burimet e s drejts civile,. gjithashtu prher krijojn6 nj sistem normash
t reja nd trdsine e ffre lqgiike dhe ndikojn nE stnrkh:rn e sistemit te njejte t vjeter.
E drejta civile gjithmon u kushton nje renditsi t vegant burimeve td s drejts,
andaj me te drejte Batiflol deklaron se: "Hjrrjet n t drejtn civile badicionalisht i
kushtojne vend zhvillimit t "burimeve t se drejtcs")).
. Duke pasur parasysh natyr6n e burimeve te se drejtes. mrmd ta prezentojmE edhe
men,limin sipas t cilit: "Burimet nuk janE 49 jashte e as brenda te &ejtcs; ato bjn
)u.
korpusin me tc &ejten dhe zhvillohen bashk
Ne fidhje me nocionin e burimeve t se drejtes dhe natyrn e tyre, ka edhe punime
td tjcra5? nga tO cilat shihen kontradiktat n prcaktimin, n rend t parE pr kuptimin mbi
td drejten dhe pastaj pr burimet e se drcjtes nc pergiithiisi dhe t drejts civile n veganti.
Nd prrnimin e profesor Todescanit giejme nje ndarje tE bwimve td.stt drejtes, ne
burimet e se &ejtes sd ndryshueshme dhe burimet e sE drejtcs arbitrare'd. Pdr Simon
Goyard Fabre, burime t se &ejtes qe tajtohen ne studime tE ndryshme jane:ligii, e drejta
zakonore, jr,risprudenc4 jan6 burime nga te cilat rrjedhin rregullat (normat) e se drejts

poztrve-Me nocionin e burimeve te se drejtes civile, kuptojmE shprehjen e prgiithsbme

metaforike me t ciln prfshihen tdrdsia e rregullave, respektivisht dispozitave qcjane td
zbatueshme nC nje shtet n momentin aktual, si rezulatat i forcdskijuese te se drejtes e
cila vepron aty.
Sot, kur e drejta e sbkruar nd shumicen e shteteve 6sht burim fomral kryesor
burime t se drejtes civile jane: Kushtetuta, ligji, Konventat ndrkombtare, dhe aktet
tjera md tE uleta se ligii, Burime plotdsuese formale jan0: e drejta zakonore, praktika
gl yqsore dhe dokEina juridike.
Burimet e sC drijtes civile kan dy kuptine, kuptimin material - qe- nenkupton
forcen krijuese t sd drejtes, respektivisht faktorei qe e lindin, e zhvillojn-iihe -zbatojn
at tc drejte, dhe kuptimin fqrmal - qe nenkupton format dhe menyrat me t cilat
manifestohet e drejta q rregullon manedheniet juridike civile.
Burimet e s drejt6s civile lindin dhe formohen n nj shkall t caktuar te
zhvillimit ekonomik dhe kulturor e historik tE shoqrisd, ku ato shrbejnE si rregullator
pr zgiidhjen e mandhnieve juridike civile.
.

memoire dc Henri CapitanL Paris" 1938.

t' Po aty, fq.2l9
Po aty, fq. 227
rr
Balifrol Henri, Prcfacc, tuchiv6 dc Philosophic du Droiq Pads,

5 Vullienrl J.Punimh
r dcjtc, &. 14

"

c[""ii^ nr.i-i", G'ii'n-,il^"n,o

l98e fq. I

a" tn s"i"n"e du Dloit 5clon 16 concrptions contcnmporainc dominant6 (Le ptoblc c ds

Droil Tomc27, Pa.k, 1982, fq. l8l; Dufour . Koralska Gab.icllc Philosophic du fondemcnt ct
fond.mcnt du d.oiL Archiv6 de Pbilosophic du D.oit, Tonc 27, Paris, 1982, fq. l9l; Aliat C. Quell positivitc? Quclle nolion du
droit?, tuchivcs dc Philosophie du Droiq:Tornc27, Parij, 1932, fq. 20q ArnsLk Paul, B.cas re8cxiots rut la notion d '5o!tc!s alu
sourccs), Archivs de Philosophi du

Droit"

fq::t

, Archivcs dc philosophie du Droi! Torn 2?, Paris, tgSZ,

; Jcsta Philip, Source dlicicusq Rcvuc td.rFsttielle dc droit ci'/il,
nr.l/1992, Paris 1993, fq. 73.
t' Todcscan Fonco, Domat ct tes
iourccs du droit, AJchiv6 dc philGophie du d.oil, Tornc 27, Paris, 19E2, fq. 63
tt Coyard Fabrc
Simonq Ls sources du droilet la'revolution copcrmicicne-, quclques rcflcxions du drcit, Archives de Philodophic
du Droit, Tomc 27, Paris, 1982, fq. 57

37

www.e-Libraria.com

X DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Andaj edhe nocioni i burimeve te se dlejtes civile duhet te nxiret nga niveli i
zhvillimit tE marrdhnieve n prodhim, qe percaktojn karallerin dhe natyrdn e
burimeve t sd drejtds n prgiithesi dhe t sd drejts civile ne veqanti'

Xlll.4. R6nddsia e burimeve tE sd drejt6s civile

N jet6n e prditshme krijojm raporte td shumta shoqrore, por nganjher nuk-'
jemi te vetedijshem se kemi laijuar nje manedhenie juridike e cila sht e rregulluar dhe
norma. Ky sanksionim mund t jet i karakterit organizativ shtetelor, por
idnkriotr'rr"t
jend
edhe rezultat i sjelljes s6 prditshme te nje mesi tc caktual. Keto sanksione mund t6
te karakterit civil, penal, administrativ, kushtetues etj. Qdo mes i organizuar ka normat e
veta juridike dhe ato shoqrore te cilat duhet respektuar. Mirepo, subjektet e s drejts
iane ie interesuar te diine ie ku mund t'i gjejnE normat tE cilat duhet respektuar me rastin
zgjidhjes se ndonj-e marredhcnie juridike civile. Andaj themi se'
; tti:i*ii,
"aerp.erjes"apo
pEreiisiia ne pyetiin se ku mund t'i giejm kto norma shpeshherE nuk eshte e leht6,
;pr" Gt" oo*tu rhik r* historikishl nuk ishin te njejta e as q ishte bere kodifikimi i
tyre ne ndonje vend te caktuar. Fomrat ku i gjejme keto norma me njd shprehje t caktuar
i quajmd bwime forrnale juridike
Fomrat me te cilaicaktohen rregullat e sjelljes te cilave shteti u jep forcen juridike
quhen burime n kuptimin juridik60.
Te trajtosh burimet e s drejts t njd sistemi t6 caktuar juridik eshtc aeshtje e
viishtir61, por edhe p6r t studiuar nje sistem juridik, parashtrohet gshtja e burimeve
formale t atii sist"-ii*iaik62.

-"

'

Burimet e se drejtes civile paraqesin geshtje juridike me rendsi jo vet m ar

individin por edhe per vete shtetin ku ato shrbejn si rregullator pr marrdhniet
juridike-civile.Burimet e sit drejtcs civile prcaktojne dhe ndikojne drejtprsedrejti ni;
negullimin e te giitha marrdhnieve jwidike-civile. Problematika e burimeve td se
drej=tes civile jo vetem q sht6 interesante nga aspekti teori! por ka edhe rendEsi
p.uliik", dhe si e tille eshte giithmone e giale dhe gjitbnje $tual9: Fulmet-: sF drejtes
.i"it" .i funksion kryesor duhet tE ken sigurimin e rendit juridik dhe eliminimin e
atbitrarizrnit ne rregullimin e marrdhenieie juridike-civile.

XIV. Burimet pozitive t si

dr3rjts civile

n tE drejt6n bashkkohore
Burimet e s drejts-civile n shtetet e Ewops me te drejte kontinentale kan
peralErsisht nje rtrotturd te-"jejtE. Burimet e s drejts civile, jan n funksion td sistemit
o Golunski AS - Strogovic S. M, Teorija drzava i Prav4 Bcogad' 1946'

-t-49-

-.

David Rcnc, Lcs grairds systcm.s dc droit contmporsin, Dalloz' Patis l9E2' fq'-lol'
6l Bcllcfonds ic Liriant Y. Traili dc Droit musulm4 compara' Etudca vl' Paris' 1973' fq' t9'
ot

38

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSIIME

juridik td gdo shteti meq thuhet se: "Qdo sistem juridik konkret, sistemi i vendit,
g,i::iriesisht shtetit konkret, n vete pdrmban edhe vegori td pdrgiithshme t sistemit juridik

tlhe r egorite e posagme tE 'Aetaf', gka e ndryshon nga t tjert, si sistem juridik konkret
te dallueshdm (td vegantd)"o'.
te nivelit ekzistues tE
Burimet pozitive, (aktuale) te se drejtcs civile
marrdhnieve ekononiike dhe t kushteve tjera shoqiirore dhe kulturore qE luajn6 rol tE
rdndcsishm ne kijimin e legiislacionit pozitiv t0 njd shteti.fl
E drej ta pozitive, 6shtd _ rregulla e se drejtes e cila zbatohet n nje moment te
caLtuar nE nj shtet td caktuar.6) E drejta civile pozitive e 9do shteti pdrbdhet nga teresia e .,
normave te se drejtes qe ekzistojne nit momentin aktual (konkre| ne shtetin
Koha npr t ciln kalojmE, duhet te shfrJrtzohet pi:r krijinin ne menyre
graduale te legiislacionit te ri civil, i cili oga prmbajtja duhet tejete demokratike, ndrsa
nga tradita nacionale do tE pErfshinte at qd Esht me e prshtatshme dhe me orientim,..
kah e ardhmja.
forca
oo
te
ne
koh
qe
drejtdn
drciten.
krijojnc
t
Keto
forca
.te
jan
t
ndryshme, dhe
nd lidhje te ngushtc me poziten ekonomike dhe kulturore

janp

konket. I

teff

...

-- 57

snoqense.

Kush e krij on tC drejten, ndr autorE shtd gdshtje e diskuh:eshme, andaj nC kete
rast nuk insistojm n prezentimin e mendimeve t ndryshme.oo
Krahas ndarjes n burimet e sE drejtes lE kuptimin material, kemi edhe burimet e
sE drejtds civile nE kuptimin forrnal.
sd drei
civile
shtet konkret.
-E-rEIi noAeme civile e konsideron si E domos?oshme edhe dallimin ne mes te
burimeve ni.:isnxls (kombtare) dhe burimeve ndrkombtare.6e
Burirnet nacionale t s drejt6s jan ato burime qd kan origiintl interne dmth. n
kuaJEr t organizimit shtetror t caktuar, " ndrsa burimet e s drejtes me origiin
ndrkombtare jane t krijuara n baz t rregullave tE hapsirds q e kalon at hapsird
shteterore.

Tl

Qdshtja se cilat jan6 burimet pozitive tE sE drejts civile, varsisht nga shetet e

ndryshme ka dallime. Shtetet me kodifikim tE sC tlrejtes civile si9 ishte Franc4 -,

'
pretenduan qe ligii te jete i vemi burim i se drejts. Qendrimi i tile i Kodit civil freng
nxiti shkencn juridike pr studfurin e burimeve tc se drejtes civile Aanceze. Si rezultat '
kemi veprdn e famshme te juristit td madh frangez Frangois Geny, me titull: "Methode
d'interpretation et sources en droit prive positit'', Pjesa e pare dhe pjesa e d$e, botuar nd
Paris, n vitin 1932, q u bd baze per studime t mtejshme ne kete lemi te se &ejtes
civile.

ll-tz

1980, SanjevE 1980, fq. t.

Bobccv Stefan.VepE c njejq fq.70
o Lanoumct Christian, Droit civil . introductioo a I'ctudc du d.oit p.iva, Tomc L Paris, 1984 fq. t 13
s BokcY Stefan, vep.a e njejtc, fq. ?0
6'
Po aty fq ?0, vaslkv fouc.r C'rdojansko praro, opsta cast, Varna 1993, fq. 2?.
6r
Shih: vialcr B. Cradjansko pravo u teoriji i prak5l Knjiga p.v4 Osiiek, 1966, fq. 58: Llukiq Radomir- Koshutiq Budinit, Fillct c
sd drejtes, Prishtinc, 1986, fq.245; Stojanovic Dragouub, Uvod u GradjatFko Prvo, Bcograd, l9?4 fq- 58; G.uPcr Asen' knolno
p_ravo, Shkup 1983, fq.37, Bobcev Stcfan, vcpra e njejE, fq. 70
Lrrroumet Chr;:tiar\ vcpra e njejte, fq. I14.
m
Po atl, fq. I 14
61

Bllagojevic S. sistmatizacija prava - njcn osnov i cilj, Pravna misao, nr.

"

7'Po ary, fq.

l2l

kV. trL ( ,'r( i

39

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

n te giitha td drejtat civile

Sot si -burime formale t pakontestueshme
72, ndersa burimet tjera formale si

qTtkgu
konsiderohen-fuii a5e:.e-Orq@ zgkoryre
giyqFsnre, do-knina etj. jane objekt i diskutimit te autorcve q menen me studimin e
Uuri*"u" tE se drejtes civile. Burimet e s drejts civile nuk mund t0 jen identike pr te
giitha shtetet dhe n t gjtha kohihat, andaj edhe shqyrtimi i tyr_e, pr shtete dhe te drjta
konkrete, ka nj6 pesh te vegante. Krahasimet ndihmojne pdr ie shpjeguar ekzistimin e
burimeve te ndryJhme te sE drejt cMle ne shtete dhe n faza td ndryskne historike. Disa
autord, burimet i se drcjtCs civile i ndajne shprehimisht nd burime historike dhe burime

pozitive t s drejts civile."

Burimet formale te s drejtEs civile, t cilat merren nd konsiderim pr trajtim dhe
prcaktimin e vendit te tyre n rendin juridik te shtetit, ne familjen e se drejtes romano
giyqore; doktrina; principet
liermane numerohen ligji, e dr. ejta zakonore; praktika
(parimet) gienerale t s drejts.'"
ltelete drejtim mund td konsatohet se PCr autoret ewopian burimet fomrale t s
drejts civile jant Ligli, koou"otat nderkombetare, praktika giyqesore; e drejta zakonore;
principet gjenerale te re at"itx dhe doktrirn (shkenca juridike), dhe kto burime kan
m0 shum apo m pak vlerE varsisht nga autordt.
per profesoi Carbonnier, burime t verteta te se drcjtes civile jan tieii..ane e
drejta zakonore, ndrsa praktika giyqsore dhe doktrina janE thjeshte autoritete'o"sepse.
ato nuk kane te njejtin iol krijues". PEr profesor Ghestin dhe Goubeax, burime t s
drejtes civile jan nitern tgli, d.";tu zukooot" dhe praktika eifge*e, qe_meritojne. te
,tuiioh"r, si b-urime r"pr" "doktrio" nuk eshtc bwim i s6 drejtes ".'/ Pr profesordt Eeill Terre, t6 cilitt burimet i sd drejtds civile i ndajn ne burime te shkruara dhe te p-asl*ryTa'
Ligjin, te drejten zakonore dle jurisprudencn i kosideron burime t s drejtes civile,
,raEs" per tE *doktrina nut estrte_^Uuri' sE drejtes ose nuk cshte nje burim i
t s6
drejtepeisedrejt i se drejtes civite"78. Pr profesor Laurromet, burime nacionale
dreites pozitive frenge radicionalisht jane ligii, praktika giy-qesore dhe e lrejta
zajionorJ., PCr autorii Miaille, burime te se drejl6s franceze pozitive jane ligii, e drej ta
zakonore dhe praktika gjyqsore (iurisprudenca).E0 Per profesort Voiria dhe Goubeaux,
rregullat qe sot jane te ibaiueshme kan pr origiine figiin e shkrut' : e drejta zakonore

'

"

shtEniburimmodest,nddrsapraktikagjyqsoreznjvendtdordssdytqduhet
dhe
; te fth-;; ie pr"rirol.t.ttNacna eubert si burime e konsideron tligiin
!e g"jteo
t sE
interpretimit
v
nC
firnksion
i
zakooore, ndena praktiten giyqdsore dhe doktrinn
jan
e
aijiJ..il'fet p."ft soret Cheialier dhe Beach, burime tE s drejts pozitive
.dretb 9
e
ldmin
nE
autoritet
jurisprudenca
doktrina"
dhe
,bk oar dft" i atajtu zakonore, ndrsa
(pozitive)
ilta+*ti-it.tt iei frof"roret Marty dhi nuyto"d, burimet e se drejtes aktuale drejtcs
drira zakonol,prattlta giyqsorq principet gjenerale te se
frangeze janc tigii,

u Po aty, fq. l2l

tEcill ,{ - Tcnc F. Vepn c njrjtc, fq. 8E
t{ David RcrE vepra q njrjq fq. 106..
fq' 239
r',ri"lrf. i.,ii"ia.r]". io6aucti'on critique au aoit, F.arcois MatFro' Palis, 1982'
LJ"*icr riarl, ot"it ciyil - V inroducdon' lcs Pcrson6, Thsnis, Pa'ia !9-8r !9: I I I

"
"n chcsrin Jacqus dhc Cout-* Ciff.gD;itti"il ' inroa,i"ti*
r &i Alo( - ierE Francoil, Ycpra c njajE, fq.zj$.
D
Ch,istiafl, vara c ttjcjt!' fq. 135
i Lsunomct
Miaillc Michcl, vcpra c njajtc, fq.242

gcocralc

I' L'cditioq LG' D' J' Fdrig l98e f+

185

'tj'

Gillca, Manucl dc droii civil' L' G D J' Paris' 198'l' fq' 9

" vJi fii'i..*,I f","i r, z t iiiton'par Goul"aux
;
doir ci thc;; foniamcntaux du droit civil, A'.and colin' Pads' 1985' tq' 69
f"lr"aucdoo
Lr"
f""r
a"iJ
"

s chcvallicr Jcan, Beach Louis, D.oit civil, sitcy, Paris' 1975, fq.4

40

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PERGTTHSHME

dhe te drejtdsis, nddrsa pr doktrinn thote se sot nuk mund te flitet per te si burim i sd
8a
drejtes poi, roli i saj eshte i karakterit shkencor.
Iler profesoi L"rnb".tin, ligji dhe e drejta zakonore, tradicionalisht definohen si
burime t se drejtes8s. PEr profesor Starckun,^burime td sd tlrejts civile konsiderohen
ligli, e drejta -i.ooot. dhe praktika giyqesorell edhe pse thot se nd epokn modemg
gka ndnkupton duke frlluar nga shekulli xD(, ligii sht6 burim kryesor nc France, por nuk
'
Eshtt i vetmi burimsT.Per profesor Juglart, burimet formale tE sE drejts pozitive civile me
n.umr jane dy: ligji dhe jurisprudenca (praktika gjyqesore), ndrsa burimet joformale t
ashtgquajtura bwime reale tE s drejts civile konsideron suksesivishte, -te. drejtn
zakonorb, dokdnen, praktikn giyqsore dhe n fund shkencat ndihmse td s drejts.""'
Profesor Duranton ka shkruar se e drejta e njE populli nuk prbhet vetem nga

dispozitat e shkruara dhe tC shpallura por ajo kupton ejithashtu t! drejt{ .$9o9I"
(zakonet), ato q6 jan bre zakon n jetdn e prditshme.dv Por profesorEt Planiol dhe
Ripert, flasin pi dy bwimet e s6 drejts civile, bwimet e shkruara (lieiin) dhe te &ejtcn.
rui.onor., ntlna per doktrinn dhe praktikn giyqsore shkruajnE se: " doktrina nuk
shte,nje budm i se drejtcs njejte si edhe praktika gjyqdsore, pr shkak se nuk:.-posedojn trcurrfar pushteti t detyrueshdm".vu
itofesoret Licantinerie dhe Fourcade, kur flasim pdr burimet e te drejtes se re
frenge, shkruajne se kronologiikisht dhe sipas rndsive, Kodi civil shtd rronumenti i
p*ii te drejies se r" el. Ndetsu profesor Sourioux, sblcruan se: " Ligii dhe e drejta
iakonore paraqiten n formE te qendrueshme budme ld se drejtes civile, jurisprudenca
ngandonjhere behet objekt i mospajtimeve tB caktuara".
- Per profesordt colin ilhe capitan! burime te se &ejtes civilejane Ligii dhe e drejta
zakonore, ndersa dokaina dhe praktika giyqsore prfshihen nd kuaddr te interPretimit td
sE drejts.e3

Pr burimet e se diejts civile egiiptase, Messina shkruan se:"fuhte e sigurt se

iigji dhe e drejta zakonore jand td vetnet burime formale", ndrsa pretenduesit tjer id
burimeve te s- drcjtes: sbkinca juridike, arsyeja humane, e drejta natyrore dhe drejtesi4
ta.**rr.tr? tjff.J:.#", .. pretenduesve t burimeve dhe nuk jan burime direkte dhe

Burimet formale t sd drejtes civile edhe nE Kin dhe ish shtetet socialiste, jane
kryesisht te njjta. Profesor Jones kur flet mbi burimet e se drcjtes civile Kineze shkruan
se: "Borimet e se drejtes civile jan nomrat e shkruara pr aktivitete civile t nxjerra nga
organizatat shteterore nE gdo nivel brenda kufijve te autorizimeve te tyre' meqg
organizatat t cilat i nxjerrin kto norma nuk jand te njejta, pozita dhe efekti i normave tE
rhktuu.a civile, ne'krader t se drejtes civile gjithashtu nuk shte i njjt. Prveg ksaj'

e Gabriel Marty.- Picr.c Raynaud, Droit civil, Tom I, L'cdiiion, sirey, Paris, l9z, fq- 145'
$ Guy Lamber! Cours de dmh civil, Maisonncuve, Pari!, l97a fq. 50

sta.* Bo.is, D.oit civil - inMuctio.r Paris, 1972, fq. 34

n eo aty, fq. 34

"D I'sdi

"

'r
n

ili*"r,

courr dc droir;ivit,T.ri+ I s71 fq. a247 .

d Droit Fransab, Tonc I Paris, 1E34, fq. 20
Planiol Marcl, Ripcrt Ccorgls, T.aitc clcmentaiG - Droit civil, J.Paris, 1940, fq 5 dhc 50.
Lacantineric - Balrdy G. - Fourcadc Houqu6 M. Traite dc Droil civil, Tomc I, Paris, 1907, fq. 49.
d];

!tur'rrton 14

cclrs

Luis Jean. Vcprd c njjtc, fq. 33

q Sourioux
ttin4 coun clemcntaire
q colin Arnbroise - capitantcivil
I,
Mcssifla Salvatore, Droit

E$ptien, Tomc

dc Dioit civil, FranFis, Tom I, Edition, Paris, 1942' fq. 14 dhc 40.
Alexandric, t927, fq. 45

41

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME

zakonet e krijuara nga masat popullore (njerzve) n jetn e perditshme".t tyre giate
shumd viteve , nuk jand norma te shkruar4 por kane njC rdndEsi t caktuar"'"
pra, burimJ te sE drejt6s civile jan ligii ftushtetut4 ligiet dhe aktet nenligiore)
dhe e drejta zakonore.e6 Ndeisa nd t diejten Japoneze, sipas profesorit Eang, burimet e
se drejtejcivile moderne jan:Ligii (ne kuptimin e giere qe perfshin teresine e rregullave
juddike te shkruara), E drejta zakonore,- Jurisprudenca" Jori (qe u korrespondojnd
gienerale te se drejtes) dhe Doktrina (pr t cildn mendimet e autoreve jane t6

b*i*"u"
ndara)e7.

jan6
N ish Bashkimin sovjetik sipas profesor Kunik6s, burime t se drejtes civile
alcret nomrative td legiislacionit civil - q nenkuptojn ligiet dhe aktet nnligiore. Prveg
aliteve normative, buime t se drejtes civile jan edhe zakonet'eE
Pr profesoreshn Pavllovin Bullgari, Legiislacioni civil eshte burimi themelor i
juridike s drejts civile - qe paraqet teresine e akteve normative q piirmbajnd norma
civile. oastai kontratat ndbrkombtare, zakonet juridike dhe &ejtshmeria si burim
suusiiiar i re d."1ter civile.e
pr profesor Vasilevin principet juridike civile t Kushtetutes, ligjet juridike civile
&e aktet no.mative nenligjoie, konventat nderkombtare, kan per burim vullnetin e
organizats juridike - shtet&ore. Nddrsa pr tii drejten zakonore shkruan se : "Ligivenesi
yn-e, sot nui parasheh munddsin, q normat juridike zakonore tE zbatohen s paku edhe
.l t*i"t" subsidiare t s drejtds civile-. Md tutje konstaton se vetem shteti ndse lejon qE
nie zakon t pranohet si i obligueshem, zakonet mund t bhen burime td s drejtes civile
me karakter iubsidiar.roo Profisori rumun Xtruvara shkruan se: "Ligii, e drejta zakonore,
jurisprudenca dhe doktrina realisht koh pas kohe jan burime td verteta te se dlejtes,
'mirtpo
ato jane larg pr t qene giithmone. Nurnrimi taksativ dhe i perditshm i burimeve

kejt empirike"'"'.
dofesoret ensoy dhe Eallace, shkruajn se Turqia e cila ka ndjekur vendet

te se drcjtes eshte

kontinetale dhe me pranimin dhe kodifikimin-e shum ligieve ewopiane., legiislacioni

praktika
shte b& burim mE i rndsishm i se drejts, ndrsa e drejTa zakonore dhe
giyqsore jane burime te se drejtcs ne nje masc rne ]e .voC,eJ
fktt"t
rySburime
::.
t
Etiopi'
Ne
Tutke.
drejtes
sd
'u'.
jane
i
subsidiar
burim
doktrina
ilitoritutiu" or"
jurisprudenca doktrina
se dreites moderne ian n numr pes: Ligji, e drejta zakonore,
dhe aktet e praktike;ro3.

t:-

Nae6ipt,r,rtKodicivilidetyrimwedhe-lEdrejtavesendoreidates16konik

pu*6"t, Ne mungese te nje dispozite ligjore t zbatueshme,.giyqi

f9+S
vindos"61#;'i
sipas td drejtes zakonore dhJ ne mungese ie saj, sipas _parimeve !e f $rcjtes
ne te &ejtEn
niyslimane. N munges ti: ketyre parimeve givkata do tE mbshtetet
'*

Jonca C.Eilliai4 Basic Ptinciplcs

Po aty, fq. 2,{25

ofcivil la! in Chin4 London

1989' fq' 23

ctaniguichi Yuhiktku)
? Eang D. Lcs sourc.s du dtrit japonais, Gjcncva, lg7E, fq, 27, (!cr dolfiirnh shkruan :'Nc Jrooni dita sutore jsponc{Nod4
Dando)
Uurin i sr.dnjt6s ..., sh;nica c auiorwc
m.odojna

sc

ko*idrojn.

gc*

il-unl ii t*iitf,iii
";.
kontribor-arcjtpcccdrcjti
fo#aiflc 4,.i,c",-ile.. i:lt
"uk
gradjansko Pravo' Moskv4 1985' fq lzl8'

dokrrina
kuptimin c
s ajo nuk cshtc njc burim

fq. 196)

n-'iuiitu

nr formirnin c tc drcjtes pozitive

e"p. osoo-o i sovjcnko

Prvlova Marij4 Grdzdansko pravo' To6c l, Sogc' 1995' fq' 50'
'o Vasilev Ljobco. Vcpra ojcjq fq. 26 - 31.
'0' Diuv.r. M. M. vcpi?it njejtc, fq. 234
(pu,rimi sourccs ofTurkish
lirtroducrion b Turkish ta., rhird cditio4 No.Ecill, 1987, fq. l'5
Guriz)
dr.
Adnan
nga
lac eshir shkruar
9rof.
cl
ro V.ndcrlinden JacAu6. IngoauAlon au iioit a" I'Elhiopic Modcdq LiYrr dcuxicrnc, LGs sourc* du droit' Bibliodtquc Afric'nc
2
Malgachc, Droit cl sociologic Politiqu' Tomc X' Patis, l97l' fq'

,'T";ifi;dh;;;"fiil-;t;.

42

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E

PEf,GJIIIISIIME

i vitit 1949105,
natyrore dhe at6 praktiketoa. Te njjtdn e reprodukon edhe Kodi sirian
dhe n burime
statike
ndersa. ne Izrael biurimet e se drejtisi ndajne ne dy lloje, n0 burime
dinamikel06.
Brrrimetesdrejtscivilendte&ejtenang|eze,dallojnngatur'lmgtesEdre}es
civile n vendet percndimore me te drejtn kontinentale. Ne Angli burim kryesor shtE
precedenti giyqtisor ose rasti i giykuar, pra praktika giy.qe.sore 1e.$nt]m! e gjer dhe
pasnj- vijne nE shprehje burimet tjera tE se drejtes civile sigjand: ligii, e drejta zakonore.
pshte
Prececlenti, eshte burimi m i rndsishm n t drejtn angleze, krahas tij
ligii dhe, si burim i dons s dyte eshtE e drejta zakonore. Ligii eshte nje brlrim i dyte i se
ari;tcs ciuite ne Angli. David shkruan se: krahas jurisprudencs dhe ligiit, buride te
rendsishme td se dreltes angleze, nje burim i trete eshte i formuar nga zakoni . Rnddsia
e ketij burimi tC tret6 edhe pse eshte sekondar nuk mund tE kahasohet me ato dy t

'

parat';.107

Nddrsa, doktrina dhe parimet gienerale kan nje rndsi nE realizimin e se diejtes
angleze.
.=E dreita ansleze. e cila i takon sistemit common lac,'lrashdgimi e prbashkt e
popujve t g;"tte. i"gto"-108 nga disa konsiderohet se mbshtetet ne te akejten zakonore'
i,ei tete pi."qesimlshfaqim) njd mendim t Davidit "e drejta angl,:ze asnjeher nuk ka
qene nj" at"j-te rukoooti; kjo eshte nje e drejte jurisprudente".tuv David shkruan se:
'icornmon"lae ihe r'.qrity, j"Je sip."ni"? pupeittuy.tit-e n gjuhdn ft-eng"-r'0'. .,
NC Angli renaeisia iiiglit Csnte eviaenie, dhe per kte thuhet: " Eshte e sakt, se
aty eshte , aty aftr, giithashtu me rndsi
argla nuk ka ko'de, mirepo . drejta e shkruaf'
I r.
Burimet e se drejtes civile edhe nd shtete
dhe- giithihtu zhviilohet-si ne kontinent"r
tjera t familes Common la, jane Perafttrsisht te ojejta.
.Burimet e sE drejts
jand: n. vend td parE Kurani (libri i shenjte
Islamizrnit) pastaj Sun4 Ixhma dhe Kiztras (Qyas).
11:
i puto"t"tti"ttte- i se drejtbs myslimanei
Kurani eshte burim

--yrii**"

tty.t*

N Kosov6, burime te se drejtes civile, tadicionalisht jan6 Ligii' e drejta

zakonore, praktika giyqsore dhe doktrina-

Pei'profesor-Gamsin burime te drejtcs civile jane: li$i (ne kuptim te giere), e

13.
Profesor Grupge, burime tii se dlejtes
drejta zakonore, praktika giyqsore dhe dolitrinar
civile konsideroi fieji", piuf<titen giyqesore dhe te &ejten zakonore, ndrsa qntlrimin
mbi.doktrinEn si bufrn ,utriai^. te*rC'at"jtet civile e pranon te kushtezuarl14. Profesor
Vizner sbkruan se, nb burimet formale tc sc &ejtes numrojm Ligiin' te &ejtcn
zakonore, praktikdn giyqsore dhe shkencdn juridikelrs, ndersa Profesoret stankovig dhe
Vodinelig, ne pjesen mbi burimet formale tc se &ejtes civile i prpunojne veq e Yeg

rd

Citiftr'sipar Milliot L!is, L'idec dc la loi dans l'islam, Rcvue intcmationalc de Droit compa.l, rl.. 4/195e Pads, 1952, fq. 669
Po aty, fq. 559
t* uc gl#ism slin: fiFchenbaum Aarcn, Equity ir JcEish la ' Jcaish civil lae, Nj'r Jod<'
fq' 915'
ro David Rcnq vp.a c njejt!, fq. 392
rc David Rcnq po aty, fq. 401
ror

l9l'

Po aty, fq. 396

ltrne htroduction

a I'erude du droit priva de I'Atgletene, P6ris, 1948' fq. 97

Po aty, fq. 97; Clivc R. Ncaalon tvt- A Ctileral principlG oflaa, Londcr, t983, &. 83
'rr Po ary, fq. 464
"J Cams Andrij4 Hyrjc na re drcjcn civilq Prishinq 1972, fq. 30
Grupce Asen. Vepra c njejq fq. 8l -100

"o tlavid

"t

r[

rrt Vizncr Boris. Vora

njejrc, fq.56

43

www.e-Libraria.com

'-....--...-.'.._-..

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGTTHSHME

Ligiin, Praktiken giyqsore, tc Drejten zakonore dhe Doktrinn, sipas

td

cildve vetdm ligii

civile'""
konsideron:
ligjin' te drejten
civile
drejts
td
s
Profesor Stojanovic, burime
juridike
si burim indirekt e jo i
zakonore, praltikdn giyqsore-,- ndrsa shkencn
drejtperdrejte i sd drejtes ciuil"ttt.
Lidhur me burimett se drejtes civile n td drejtdn bashkekohore, vrejm se edhe
sot ne sistemet e ndryshme juridike shteterore ka qdndrime td ndryshme pr llojet e
dhe e drejta zakonore janE burime t verteta formale te se drejtes

burimve formale t6 se &ejtes civile.Qdndrime t ndryshme e her -her edhe shum t

kundrta edhe n teori jan rezultat i mnyrs sE qasjes s trajtimit t burimeve t s
drejtes civile, por te kushtlzuara edhe nga kushtet historike, ekonomike dhe kulturore t
shtlteve me te cilat kan te bjne burimet formale te se &ejtes civile. Burimet e sd
drejts civile zakonisht jan: ligji, e drejta zakonore, praktika giyqsore dhe doktrina. N
shtete te ndryshme keto burime t sE drejtds civile ose promovohen tersisht ose
pjesrisht ose n mnyr td kushtzuar, por doktrina i shqrrton q t gjitha.

drejts civile nE Kosoy6 giat6 sundimit osman deri nE

luften e dyt6 botrore,pas lufts s6 dyt botrore si dhe pas vitit 1990

*(V. Burimet

e sE

studimi i burimeve te se &ejtcs civile , duke pasur parasysh vegorite ekonomike

shoqerore dhe juridike n kohn e sundimit te Perandoris Osmane nE pjesdt e Ballkanit
pr4 edhe td Iiosovgs , vshtirsohet nga falri se ende nuk jan te studiuara sa duhet
iispozitat dhe materialet tjera t ndryshme me vl-li hi$orik9-j:ndike'^ta Kosovs

Viti 1455 menEt si vit i renl.s dcfinitivc E Koov8 nrn tuodimin e Pcnrdo.it! Osmarc"'. REnia c letrilorit
Pa( E vettritar kcte Prczcntojmc
ar,. r"ruq"aoni.! oa,iundimin dhcjuris6iksiorrin c c tjcdvc ashtr ! nja datE,shuma me te he.shmc.
reni* riat p"*uin tii-rin (k!h furdi i shekullit vIIl), &hatadsia n Maqcdoni dhc
1"- n"ucit ltotc
S.rti, f"i""c aft" f4"qcdoni nen Ncmatjiqet.. G ma vore mc rqticn nn pushtclin
Kosove---. Dastai --. Bashtina Mcrooashic
oc q:nai Maqcdooir. dhc tc Kosov.s dhc mc siguri nc qcndrEl c
tt'"t

.li

n
ilililh ;;i.
;ii'l; [ffivilr,iE;;;;*riii;

Er'c

S.rbisa"ra

NgavitiISTTlgl2eleistoonj.siaadministrativcmccmrinvilajctiiKosolcs,mc.qcnde'|t!Prishlin-qpistajnct]izren'
//- -

priilrrine e pastaj nc Shku! ( lES4-1912)"'.

serish nc -iivrr.ili
*'-'-

Edhc sipss p.ofcsor Rizvanollit

'Vilajeti i Kosovas u I'ormua ma Iu

itit-rs7s)-niurr.t *_rrtirc i"-rt"q._: Prishtir4 PrizErL Jcni Przad Nishi, Piroti' shkupi

dhc

-anCriimi i.c
"il'r,.aKosova, il n.iC.i'oirin'"r*i". . vcgutttq nC ttanu Paraqilct na viti 1881... Hana ptmbtn informata
Dibra'!.,, 5sc .
i"ii'l"it r'-*"i r'"iJ * viro"f i r""i'c"liiil q.JJ"a.i'ii"G',i"'.*
"l*.|e*!!nT ^'l1tl,9:I-n1'.t
pGandotise rcduktohctr
rg60 *iofr"t tiGit .. q",gg 1t1-1r*.t\" p.r shkak s vist vcrioG tc
ilMd;;i;;..'Nc

#)

"iiin

fl

ffij.i';T'T H ffi Jf T*I*'J6:HH[!:

t*tr ffiffi $'-riHf;;;*TT#rfl1ss;y#lffif
Pcrardoris' osrnancr!'
ctono.it ahci;p];dp-".j" a 4".,a ta,y.J rc,,ito.""" qi i.ttln

rr
t"

ncn sunditnin c

si

pedctoi zhyiltim shoqaror

fq' 7'50
Stultoyic Obrrn - vodioilic vladimir, Uvod u Grddjansko parvo' Bcoga4.195'

irojanotic Oraggljttb, Uvod

u Gradjan5ko PrNvo,

Boga4

1976, fq' 58 - 74'

-.-- vjcb. ' tuisnjalq. Arkivi i Kcovts Prishtinq

xv - xvu'
GiL,i" .. *ui"ineri"iii.i"-*i-ii-trtitujtili-rsn,
pri"r'rini l9sl, fq.69. (Sip.r shum; tc dhEraYe $rtqit
aruanoloeiikcscia'l;;ii-J"'"-niJldli
1983, fq. 2?; Gjurmimc
# F"e kete vit administraia turkc e beri rcgiistrimin c saj): Ri"r
Kosoven (n kuDtimin e neushre E lalcsl I i';il;;'iG
Srtnacr, i.osovi giaa s*ntjvc XV, XVI dhc XVlt' Prish'io'' 1982' fq' 19' . u doba ftudalizna u Jusoslovc.rskim zcmljam4 zbodik
., Bcuc [van, Vla-snicki i dru,r *"r-fi;;i ;a;;;;;ild*
a,i
le Rha Skeodcr' vepi c njrjtr' fq 16' (Pra osa frrdi i
lz
zi,
p,"vnog Fakrltcta u zagrcb"
i >ooa,
," pfri"i"'lii",

";."i]L};;'rdio,-rii

"i
shckulli-l XVII shqipta.ar c Kosovas ral| net! sunditoin c Stbis')'
It Po aty, fq37
D'

i; d'fd. -

:
ncuinc

.-- -

r a.,o\ .,li,d
faco 4na tr taiz-jcs _Kombaarc shqiptatc (Yircr 1878 1879)' Gjurmime
Rizvanolli Mcar, Gjakova a!
au"rofogiiti-s*-a i shicncavc historikq nr. ttl985, Pri$ti, 1986' fq'145'
rD
Riz. Skcnd6, Ko6ov.... fq 273
maj{c6hor'1976'
i pcrfyt$mcvc ha.togrrlike lc icnitorit te KsA G Kosovcs' Pcrpdimi, n'' 3

,t

'

*';;d;i;h';;'ias-qyrimi

Prishtinc, 1976, fq. 354

;i-i"iiiiti

fq' 54'
srt,i*ii, d"rmim hirlo,ikc lc Rilindjc Kombetarc, Prishdnr' 1986'

44

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Pcraado.ia OsmarE pErcaktoi sistmin feudalo-ushrarak c k)' sistem ckonomik-feudal mbgshtetej ne pronsine fcudale ushienkerzdmbi bken qa ndahcj rl. timal!, ziamctc dhe hase.
Sistcmi ushrarak-fcudal i timarevc dhc ziametcvc ,si pet nga organizimi ushta,alq ashtu-edhc per nga mEnyra c organizimit
ie ihfiytizimitjuridik te bkct, prfaqcson shp.chjcn, pasqyrimin c spiciliks sr fcudalizmit tu*r".

E drejta e sheriatit, si budm kryesor i sd drejts, pra edhe asaj civile, nd koh0n e
sistemit feudalo osman nuk i njihte nje varg institucionesh jgidike civile ose sE paku nuk
i dallonte vegorite e ketyre institucioneve sivilsijuridike rzo, edhe pse sistemi juridik
mysliman krahas sistemit juridik roman dhe sistemit juridik anglez, paraqet njrin nga toi.
,iit:rnet q dominuan dh" uuthdoioe tc dominojne n0 botEl2e.
Niveli i burimeve te se drejtes civile shte i nj shkalle me te larte nga koha

vonE

:
puaprake dhe m e ult nga koha qE do t vijE m
giejn
mbcshtetjen e tyre ne
Burimet e sd &ejtcs civile n Turqin6 feudale e
marrdhniet prodhuese te sistemit feudal turk. Burimet e s drejts civile nuk mund te
konsiderohen si digka e dhn njeherii e pErgiithmond as n shoqrin feudale.
.Burimet e sc drejtcs civile si institut i rnd6sishEm juridik ne gdo rend jundik,.mund te shfaqet nE variante te ndryshme edhe brenda vetd tipit tE mandhnieve
eLorromike.
Ndertimi i vetedijes juridike zhvillohet md von nd nj6far mase, nn ndikimin e
se d{ejtes islame, e cila me an institucionesh te caktuara juridike ka deprtuar deridiku
dhe dsht ruajtur. Padyshim, ndikimi m i madh vjen prej tE &ejtes sd sheriatit, e cila
ndikonte jo vetem nepermjet institucioneve religiioze (fetarc), por edhe me mrge te tjer4
sig cshte, fiala bjen e drejta zakonore nc tc ciln ndikimi i s clrejts s sheriatit sht6 i
ndieshdm.Ndikimi i s clrejtes n sferat e ndryshme tE jets 9E popujve ndn sundimin e
Perandoris Osmane, shtd i pakontestueshm"rru. Edhe Begovigi pr ndikimin e sE
drejtes se Sheriatit sbkruan: "Ajd posagdrisht vlen pr ato vende dhe regjione tona t cilat
ishin nj0 kohe te giate nn sundimin e TurqisE: Bosnja dhe Hercegovin4 Maqedonia,
Serbi4 Mali i Zi dhe Kosova. Ketu ndikimet shihen si te popullsia e besimit mysliman,
ashtu edhe te pjestart e popujve dhe besimeve tj-era"trt. Mandej, n zgiidhjen e
nandhdnieve civile juridike e me kete edhe n formimin e vetdijes jutitlike
drej tprdrejtose ne meoyre te vegante, vrehen edhe ndikime tE burimeve tE tjera te sC
drejtcs islame.
Nil kohn e SulltanEve osmane ne Turqi filloi nje zhvillim i bujshem i negullimit
j uridik modem td marrddhnieve shoqrore nc rerd tg parg te atyre administative, pastaj
lC atyre penale dhe nd fund t0 atyre civile-juridike. Ky rregullim legiislativ qiihrct rire
eshte me orig.iine greke
emrin Kanuname (Qanun-Nahmeh). Thuhet se
dhe prmes giuhEs turke, pas pushtimeve osmane ka depErruar edhe n Kosovd^".
Per te drejten civile Esht me rEnddsi te posagme L-i$i mbi tokat i vitit 1858. Ky
Ligi ne giuhcn h$ke njihet me emrin Qanun al Aradi "'.Ky ligi negullonte lloje t
ndryshme t pronsis mbi sendet
paluajtshme n vendet q ishin nn sundimin
,

shprehja

P!I,$a Emirl' ycprlc njljre, &.27

Stabvci Ejup, ManEdhanict pronlsoc... fq. 53
nr Po aty, fq. 54
t"El Sanhoury Bcy Abd - El - naiut
4O, Le amit musulmatt comme akment dc mpone du crdc civil ES?tin, lotroduction a
l'Etr'lc du Droii compare, Rccucil d Etudcs.n I'homeur d'Edouard Larnberl Paris, 1938, fq- 523.
'D Sr ovci Ejup, Ca qashrjc mbi burimcr.., fq. 330
''r Begovic Mehmed, Uticaj scrijat5kog pava na pravne obicajc u Jugoslaviji, Godisnjak Pravnog Fakultcta u Sarajevu, )CCl,
Sanjeve, 1974, fq.175.
rrI
Syr;a Pupovci. Vepra c njejte, fq. 272
"'Chehala Ch. Droit musulman - aplication au Prochc - Orient, Pads, Dalloz, 1970, fq.12.

't

'"

45

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PiiRGJITHSHME

osmanr34. Eshte
moderne.

inspiruar nga e drejta myslimane dhe doket lokaletss, dhe e drejta

Prcaktimi i burimeve te se drejtes civile n Kosov, respektivisht i burimeve

formale t sd drejtEs civite - ligiet dhe altet nnligjore kan pr qellim q rregullimin e
marrdhnieve juridiko civile, niset nga koha e sundimit osman e cila disa shekuj me
radh e imponoi te drejten e vet ne territorin e Kosoves dhe me giere.
Pushteti i ri filloi zbatimin e te drejtds sii vet, gjegjsisht legiislacionit te vet, qd
nenjet i terhiqte nga e drejta e Sheriatitl36,por respektoheshin edhe vegorit e vendeve tE
pushtuara. Kjo bhet me kanunet dhe aktet tjera qe i nxirrte Sulltani.
Nd kohn kur Perandoria Osmane arriti kulmin e fuqisd shtetrore dhe
administrative ajo sundoi dhe e imponoi te drcjtn e vet edhe nd hapsirdn ballkanike qe
nnkuptoh edhe tenitorin e Kosovds. Ky sundim dihet se zgiati pes shekuj me radh.
Perandoria Osmane, mbi tokat e zaptuara , ushtroi pushtetin e vet politik, administrativ
dhe juridik. Ne kctc mnyrd erdhi edhe deri te ndryshimi i marrddhEnieve ekonomike
ek2istuese q drejteperdrejt ka pasur ndikim edhe n marrdhdniet juridike nii pihgiithesi,
e nE veganti nd manedheniet juridiko- civile.
N burimet e s drejts civile ndikojn shum rrethana ashtu sig ndikojnE edhe n
vetO tE drejtn.Njc autor - Blagojevig shkruan: " N sistemin e se drejtes nuk ndikon
vet6m shkalla e zhvillimit t forcave prodhuese materiale dhe nga kjo marrddhdniet e
produkimit adekuat,por edhe shkalla e zhvillimit politik,niveli kulturor i bashk0sis,
pErberja nacionale e popullsis, rrethanat historike dhe marrdhEniet ndrkombtare gka e
tr'verteton realiteti historik "
Legiislacioni llnd nE kushte te caktuara dhe nuk cshte rezultat i imagiinatEs
subjektive t njerdzve, por eshte rcz'ultat i marrdhnieve ekonomike dhe i ztrvillimit te
shoqristi n prgjithiisi.
Peragdoria Osmane nxori dispozita td shumta pr rrggullimin e marrdhnieve
juridiko-civile. S.hikuar histqrikisht pr rregullimin e marrddhnieve juridiko-civile kan
ekzistuar burime juridike qE vlejtn pel tere territorin e Perandorise, ato tc cilat vlejten
pdr territorin e Kosovs, por edhe burime te atilla q vlejten pr pjese tti tjera t
PerandorisE e t cilat n mdnyr indirekte kan gietur zbatim nc territorin e Kosovs.
Miritpo, thuhet se:.. dshtd i njohur fakti se pwhteti turk faktikisht pranonte edhe zakonin
1op"1i'tir.

XV.l. #rgillhEsisht mbi ndarien e burimeve te se dreits ci"il"

Burimet e sc-drejtcs civile u formsuan n nj kontinuitet tE giat6 kohor. NE t
drejtn civile burimet e sE drejtes civile, dje, sot dhe neser, do td konsiderohen gshtje
teoretikisht te papErfunduara. Burimet e sE drejts civile jane te shumta edhe kur vete ligji
angazhohet tii mohoj ktd realitet. Ato jan aktuale edhe kundr ligivensit, sepse
praktikisht ekzistojn.

rt' chchatq Ch Po ary, fq-12

tt'Chchata CIL Po aty, fq, 12

r* Statovci Ejup, vcpra

c ojajia, fq. 82
Siobodan, Sis"-atiza"ija pra"a - ojcn osnov, smisao i cilj, Pravna Misro, Saqicvo, b.. I t-12, 1980, fq.5.
Statovci Ejup, Marredharict prone5orc..., fq. 93

Dt etagolcvi:c

rt'

i;,

46

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I_PJESA E PERGJITHSHME

drejta, respektivisht burimet t cilat jan zbah-rar pr negullimin e

mandhnieve juridike-civile n Kosovd nd kohn e Turqisd feudale, dshte vdshtid, te
definohen, sistemohen dhe td bhet gupimi i tyre nd menyre precize e shkencore. N
treven e Kosovs ne kete kohe kemi te bejme me dy lloje tE burimeve td s drejtds civilegiegiesisht ptr negullimin e marr,dhEnieve juridike civile. Burimet e sE drejts civile, t
cilat i njihte e drejta osmane, (Sheriatin dhe te drejtn Shtetrore) sE bashku me t drejtn
zakonore td vendsve si burim i vegant, e bnin rregullimin e marrddhnieve juridike- =
civile n Kosov, n mnyr te drejteperdrejte, indirekte apo mikste. Ne kete kontekst .dhe burimet e
bhet ndarja n bug-9!,9

xv
Burimet e pashkruara tC sC &ejts civile u. kanE paraprir burimeve tE shkruara te
se &ejtdsl3e. Burimet e pashlcruara te s drejts, jo vetem qe ekzistojn edhe sot, ato edhe
tani krijohen e zhvillohen. Krijirri i se drejtes zakonore shtd i pashmangshcm edhe ne '
sistemet juridike te shteteve q konsiderojn se e kan kodifikuar te drejtdn civile deri n'
negullimin md t hollsishdm tE marrdhdnieve juridiko-civile'"u.
E drei
konsiderohet - E drejta zakonore, e drejte qe u
-

Nuk eshte e tepcrt te prsEritet se: 'Zakonet jand rregulla t sjelljes se njezve,
por t cilat zbatohen nd bazd te shprehive tC vrtetuara dhe zbatimi i tyie rrjedh per njC
kohe t giatii pa dhunen e shtetit"rar
N kohn e Turqis0 feudale pr rregullimin e marrdhnieve jwidike-civile, veg tE
Drejts s Sheriatit dhe t drejts sEtetrore osmane, zbatohet edhe e drejta zakonore.
E drejta zakonore shqiptare si n t giitha tenitoret shqiptare, ashtu edhe n tenitodn
e Kosovs, shpreh nivelin e kultures juridike si pjes prbih6se e nivelit tit kulturiis
kombetare te popullit shqiptar.
E drejta zakonore n hojet shqiptare u nnshtrohet dallimeve t kushtEzuara nga
kushtet ekonomike, historike dhe shoqerore te gdo territori ku zbatohet e drejta zakonore.
E drejta zakonore shqiptare ka dallime n t6 zbatuarit edhe n6 vet territorin e Kosovs.
E drejta zakonore shqiptare u beri ballE t drejtave tjera t pashkruara ose tE
shkruara, tti cilat d6shironin ta largonin nga prdorimi ne kcto territore
Me te drejte prof.Ismet Elezi thotd se: "e diejta zakonore, bashke me gjuhera
kulturen
materiale, doket e zakonet e tjera dshmon pr autoktonin dhe vitalitetin e
_
popullit tc Labrisb e te kejt popullit ri$pt* qe u qeidroi rrebesheve t historisd'I42.
Autori prmendw konstaton se me normat kanunore rregulloheshin marrdhniet "
familjdie e martesore, organizimi shoqdror, e drejta e pronsise, e drejta e detyrimeve, e-'.
trashegimise...las
E drejta zakonore zbatohej ne terlitorin e Kosovds sepse kjo ishte deshire dhe
nevojE e vete popullit tel(oloves.

rre

Morgan Luis, Drwno Dn$No, Beograd, lEEl, fq.46? (Solon samojc ozakonio ono stoje, vercvatno, vec pqttalo ustaljcni obicaj).
Shih Codc civilsuissc. Bcrnc. 1985. neni L
r'r Jantolek
Stwan, Pravo i obicaj, codislik na Pravao - Ekonomski fatultet vo Skopje 1955, Sh*up, 1956 fq. 289
u'z
El.zi lsmcL E drejta zakonorc c Laberise ne planin trahasucs, Tirane 1994, fq.ls.
rD Po aty,
fq.t3-

r{

4'7

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

dr.ejta zakonore, pdrkunddr ekzistimit t burimeve te tjera te shkruara pr
negullumin e marredhnieve juridike-civile ishte vazhdimisht prezente pr rregullimin e
ketyre marrddhnieve juridike qe pergiigieshin shkalls s zhvillimit ekonomik,
shoqEror, kulturor e historik t KosovEs s kcsaj periudhe historike'
E drejta e shkruar dhe e drejta zakonore nd disa raste nuk jane p{ashtuar, sepse
edhe ligii nuk mund td jetsohej ndryshe n kEto troje.
E dre.lta zakonoie si rregullator pr rregullimin e marrdhenieve juridiko-civile ,shtd objekt shqyrtimi n tc giitha shtetet, varsisht nga niveli i s drejts s shkruar n
ato shteie. N gdo shtet e drejta zakonore shtc plezente dhe si e till e qndrueshme n6
qdo koh6. Per kdte Martinoviq shkruan se: "sipas Bogishiqit e drejta zakonore Eshtd e

pazhdukshme're.

se &ejtes s shkruar ne shtetin vet sht6 gshtje m e lehtd se sa

zbatimi i saj n territore td pushtuara, si9 ishte rasti me Kosoven. Nd Kosovd, por edhe nd
vende t tjer4 td drejtiin e huaj e prittn me mosbesim ose e urenin si te tillc.

zbatimi

.duke iu pfinbalur pop.lli

nC man rC te irqishmc zakooit le vct si nja Prodhim i tij, cdhc pat kCte
te ridhe sido.nos kur giendct na kundershtitn mc totekuPtimcl c tij
bidat
nje
mosb-csim
mc
sEvc ai urcn ose te Dsldcn shikon
9do
.U'iiJa"i un ar," a,i:tesinels osc : -pa'marrc pararysh gfara tigierh i jane.imponuar popullit, push(ed ethtc dashu. zbaroj mc

Bog;shiqi shkruan

fi

dhunc, miiepo, qendrutshmeria c popttilil ka qcna rne c fuqishmi sc pushtcti"'{. -- -.

fioiriEu zbatiruit te oji ncgullc pe. nja koha ta giatc dergon de.i te lindja c nj zakoni'
*cao kanu.L ne ricsini c tij, ru"n nla-frFa re ve! shp.ch njc botakuprim dhe mcntaliret qe gjcnte mbeshtcdc
sipes z'ojzit

"

tek baza ckonomiki c

Kllt

poiullitr'?

cshte {iala per G drcjEn zakonorc shqiPtarc Slalovci shkruan

sq-

-.r"gu-rroh"; ieta c gjithemb..shmc shoqero.e rkonomikc'.r'r E

"iGn
";c sistamit fisnor, koh! c kudcdhctricvc te-mcdha shoq'otc'
arcjta-zatonorc tinoi nCkohd c shihurjes;c
i*1iP:191.:
itudiucait c sc drcjtes zakon;rg .lspckivisht d Katrunit tr lrkc Dukagiinit, pranojnc s! ketu shihcn shutett formuara dhe te zhvilluara ncn od <rmrn c
shumc tC lashta ksraktcristike par kohcn q fscy si dhc inslihrciooc tc lirdura mc vone
io*io"rort t sc baza ckonomike c KLD rcspcktivisht ta drcjtet zakooorc shqiPtarc, nc .calitct
aE
pirfaqeson'te shp.lhjen
nli: petiuate kalimtare nga rcndi fisnor ne aE fudal ose mg mire, nga rcndi Patria'kal-fisnor ne
-

E"rp*'jl*; ..

." o*;t" zurono..iriqtpti* peraio*

rc

'

ffi;;

i;;;jet;;r"1'pii;

iutriu*a-r*a"i '"

"

Ne trevat e Kosovs marredheniet juridike private (civile) rregulloheshin me t

drejtn zakonore, sidomos geshtjet farniljare, marredhniet civile juridike sendore'
kontratat nga detyrime! geshtje te trashegimise, ato statutore etj '
Snte? t'ri, per zbatimin e t drejtes zakonore si dhe pr geshtje tjera disa.teyave
u kishte njohur njafare autonomie, duke e pran-uar zyrtarisht ose n mnyr tC heshtul.
Kjo kishte te bente me trevat malore te Kosovs'''.
Saktsis se zbatimit paralel te se drejtes zakonore i shtojme edhe konstatimin -se:
.,Pas
shekullit xV - n shqiperi vepronin paralelisht dy sisteme juridike, dy te drejta'.Ne
qytete dhe n nethin4 ufi:. ty*, zbatohel ; drejta otoman (Sheriati), ndrsa n kahinat
autonome nc veri dhe nejug tc vendit e drejta zakonore"tt''
nE
Njot *ite ,rga t".rinite grumbulluara nga studiuesit e te drejtes zakonorg vejn
n
oah saktEsine e territorit dhe toierancn e shtetit tu* pr zbatimin e t drejtcs zakonore
t"
shqiptart
cilcn
iioro"e Zbatimi i s drejts zakonore shqiptare nc Kosove me te
.r"guttooi" marrdh6niet juridike - civile, ishiJ prezent dhe nuk ekziston asnjii dyshim
periete. Nd Kosovd, ne kete kohe, edhe popuj tjer6, poashtu e kan zbatuar te drejten e
R Maninovic Niko. vcpra

njejt!, fq. t96

"'
'"

Statovci Ejup, Ca gtshuc mbi burimct.,'fq. 322

r{ M.dinovic Mko. vcpra c njejc, fq. 196
Statotvci Ejup, punimi i njejE, f+ 323-r'r Po aty, fq. 324

r"

It

t"

Po
Po

.ry, fq324
.ty, fq- 324

His6;ia; popullit shqiptar I, botimi i |tctc, Prishtinq 1979, fq- 327

Scrnini Mariana" v.pl-a c djcjE, q. 12
rrr
Statovci Ejup, Ca gxhtjc mbi burirncl... fq. f27
Itr

't

48

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I

PJESA E PiIRGJITHSIIME

vet zakonore aq sa ka qeng e mundur nen rrethana te tolerancEs dhe pamunddsis s

shtetit turk pr ta imponuar gdokund tE drejtEn e vet. Lidhur me zbatimin e s drejts
z.tLuiloie td popujve tjer td Kosovs, p6r rregullimin e manddhEnieve juridike, prof.
StelL,vci shkruan : "duhet thcnd se edhe popujt e tjerd q jetonin nE kete kahinit,
mandhdniet-e veta civile-jlridike i negullonin duke zbatuar t drejtiin e vet zakonore
madj e edhe te drejten kanunore".l5a Jantolek shkruan se: 'N Turqi deri n shekullin )O(
- k;rnd ekzistuar mandhniet private.juridike, q posagriiht p6r jomyslimanet, jan6-

lokale"l55.

negulluar sipas zakoneve

-.
Duke pdrfunduar lidhur me zbatimin e se drejtes zakonore nd Kosov6 n kohn e- .
'Iurqis feudale mund tC pajtohemi me mendimin se
"gjasat jan se s'ka konteste se e
rlrrjta zakonore zbatohej ne trevn e Kosovs ne kohn e sundimit turk"r56
E drejta zakonore n disa raste vinte n shprehje edhe me krkesn e pushtuesit
turk -vlente edhe e drejta shtetrore, por edhe ajo zakonore, kur kjo i per$igiej interesit td.=
sunduesve (psh. per vrasje, fshati prgiigiej edhe sipas te drejtes turke, por n te njejten.
kohe lejohej ose nuk i pengonte edhe zbatimi i s drejtes zakonore lidhur me faljen,
pagesen e giakut ose
-.
Ekzistojn raste kur nE kuaddr te sg drejtes zakonore inkorporohet e drejta turke-'
me qllim qe te zbatohet m leht nga ana e vendsve.
E drejta zakonore m sE shumti u zbatua n viset malore. Populli menej kryesisht
rne t legtori dhe shum pak me buiqiisi, ngase nuk kishte toka buiqesore"
N0 Kosov edhe pse pushtuesi turk filloi t imponoj tii drejt6n e ve! prapseprap
marrddhdniet e ndryshme shoq&ore rregulloheshin me an. te se &ejtes zakonore t
venddsve. E drejta zakonore u zbatua n0 m6nyr konsekuente jo vetm ne territorin e
K.osovds, por edhe ne territoret tjera shqiptare edhe at n mnyrd fanatike, gi6 t cilen
profesor Elezi konstaton se:'TshatarEt tan t zonave malore nga Kurveleshi e deri nE
K<:sovd, me fanatizm ruanin e zbatonia normat e se &ejtes s tyre zakonore, pavarsisht
nga shtresimet e karakteri klasor Q ajo kishte marre ne rrjedhn e shekujve, sepse ne te,
sidoqoft, gjenin njefarE drejtsie shoqrore. Kto rregulla e norma te se &ejtes zakonore
zbatoheshin ne menyre tc p$eritur per nje kohe te giate dhe keshnr ktheheshin n
zakon"l58
E drejta zakonore, ose e drejta e pashkruar, pErfshin trdsind e negullave juridike
qe nuk jan6 sjelle (imponuar) nga pushteti legiislativ, por qC jane spontane pr ploldsimin e nevojave dhe t sjelljeve t jetds shoq6rore"'. Zakoni imponohet duke e..
respektuar tradicionalishtl@.
Nje kontribut td rdnddsishEm pr t drejtn zakonore e ka dhdnd profesori--,
Gillissen, sipas td cilit: "E drejta zakonore (zakoni) mbi tc giitha itshte nje shprehje e sd''
drejtes se popullit, eshte e vegante pr gdo popull, pr gdo etritet, shikuar mE afijr pr gdo
grup shoqror"r6r dhe jetojne vetcm zakenet e miratoz

hakmarrjen)Is7.

rq

Po aty, fq.

32t

r" Janrolck

Stevan. punimi i niejre, fq. 290

Pupovci
"'
ur

S. R zvoj mirovnih yca-..fq. I15.

r'e

. Capitanr H. Vcprac njrjta, fq. 14

rb Staovci
ps 6gy,

Colin

Ejup. Punimi i njejt , fq.330

f028,

Po ntyjq. tq
'16rCitlisscn

John, La redaclion des corstumcs dans l pasa ct dans le prcscnl Etudes d'histoirc ct d'ethnologiejlridiqud, Univcrsitc
libre dc B.uxelles, B.uxcll, 1962" fq 3G31.(Ky !u!or prczcnton cdhc mcndimin c Ciccronit sipas t cili[ *E drcjta zakonorc cshta
d-rejh qe ne nj hapsi.e dhe kohe E gjard eshte bere e obliguerhmc nga vullncti i t giithevg pa intrwcrimin c ligiifJ.
'" Po aty, fq. 3l

49

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE T-PJESA E PERGJITHSHME

'E

drejta zakonore kuptohet

si tdrsi e nonnave (negullave te sjelljes) te

pashkruara, td pdrcjella n traditdn gojore nga njd brez n tjetrin e q6 kand shdrbyer pdr
rregullimin e mandhnieve juridike nd fusha td ndryshme t jets"'"

Territorin e Kosovs n kohn e sundimit twk e karakterizon heterogieniteti i

burimeve te se drejtes civile. E drejta ka qend e paunifikuar, e rnduar, e ngatmrar dhe e
shpdmdard. Ekzistimi i sistemeve td ndryshme juridike brenda njd territori sig eshte

Kosova shkakton veshtfuesi tE medha.

NE Kosovd, p6r rregullimin e marrddhenieve juridike-civile, por edhe t marredhenieve
tjera juridike, eshte zbatuar e drejta zakonore e njohur me ertrin Kanuni Leke
Dukagiinit,rregullat e t cilit me qindra vjet jan respektuar e zbatuar me korektdsi.
Kanuni i Leke Dukagiinit per territorin e Kosovs mbetet nje prmendore e pavdekshme
(prhershme) e kultures son juridike. Rregullat e Kanunit dshmojn lashtsin6 e
kdtules juridike te popullit te Kosovs. E drejta zakonore eshte e nje kohe td lasht, si e
rill edhe e drejta zakonore shqiptare ka lindur shume heret, mirepo zhvillimi i saj nper
shekuj iisht evident. Per te drejten zakonore shqiptale st*ruhet se:'T.l mesjet, e drejta
zakonore shqiptare, posagrisht ajo civile, ishte e. prmbushur m forrnalizm t madh
dhe zbatohet s bashku me ceremonialin e cakhlar"'*.

Perandoria Osmane , pr rregullimin e

marrdhnieve juridike civile,si burime ishin e drejta zakonore dhe e drejta turke (sheriati
dhe ligiet_ -shteterore). Zbatimi i tyre behej nE mnyr6 te pavarur ose me veprim te

Me pushtimin e Kosoves nga

ndrsj ellE

ot.

Ndikimet c ndtsjella G E drcjtav jall. G pashmangshmc, andaj cdhc ndikimi i ta drejts turkc dhe tC drcjtls zakono.c
'Naikimet a t dr.jts turka nE de zrkonorc dhc anasjclltar, jane ktrj-t te nundthmc dhc ta
."ty'"n.";il." , '"t te;.ine e pergiirhshme eshre c njohuise populli nga populli huazon inslitute juridike"r6'.Apo sig- thuhel"Ne
hisiorine c pergiirhshmc eshte e ojohi sc populli nga populli huazon (mcn) instilutc juridikc, si9 ashte c njohur cdbe ne giuhen c diia
popujvc nr pikrpanjc le fialcve',ra
shqiptarc &hte evidenl Mbi keic thuhet s;;

sE grejtes zakonore krahas s drejtes sc pushtuesit nga autoret e

ndryshdm kuptohet si e lejueshme, respektivisht e toleruesbme nga ana e ligjvdnsit apo
.....forca detynrese e saj qdndron n radh t par n6 bindjen e njerzve se ishte
sig thuhet
ajo e drejte q duhet zbatuar dhe jo ligiet e pushtuesve te huaj se kdshtu kishin vepruar td
part e tyre.;r6e Deptirtimi i nj te drejte ne tC drejten e shtetit - territorit tjetr, Cshte i
njohur n historin e njerzimit dhe kjo dshtE br nd disa menyr4 duke e injoruar, mb
dishire ose me mrge ekonomike, giuhdsore, demografikelTo.
Mund t konstatohet saktsisht se Sheriati dhe ligiet turke s pari u zbatuan n
lmin e s drejtes penale, familjare, sepse pushteti turk i bnte thinjepoputlit shqiptm_ qe
pr.k6to gesnge ie respektohet sheriati dhe ligiet turke ejo Kanuni i Leke Dukagiinit.
Rregullat juridike civil qe i prmbante
Leke Dukagjinit nuk kund6nhtoheshin nga pushtuesi n at sbkall sig
s drejtcs penale q i p'rmbante kanuni' Rregullat civile t
ndodhte me regullat

Zbatimi

- f^it*i i

rd

Elczi

Isnc!

dGjta zakonorc c Labarisc, fq.26

,t ft-r"triiirriigoii u oticalnorn paw 4uanL4 cjurmimc albanologjikc - Folklor dhc ct4olog,i, nt ln97l, Ptishtitq
14
Elc?i lsm.t, vepr. c njajG, fq. 30 tt iuro""i ljop, ba ecsifc nrUi Uurima pcrparidi, fq- 330; Plpovci S' Ma'rrdhcnidjutidikc"'fq' 39
16'

Maninovic Nikq vcprn c

rd Po att, fq. 5l-

qi6c, fq.5l.

1971, fq.95

'...

rs Po aty, fq28; Pupovci S. Vcprr . njejte, fq. 25

,";t4G:td*i';it

6""ii l{""",i"itvi, p'our un droit comparc lpliquc - Rcllcxions a partir d'intcrfcrcncc dcs lois dars I'lnde'
Rcvuc intcmationalc de droi! compata, n.. l/1986, Pads, 1985, fq. 5?'94.
50

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I_PJESA E PfRGJITHSHME

Kamrnit te Leke Dukagjinit u zbatuan m shumd kohd se rregullat dera juridike si psh.ato
fumiljarelTl.
pen,,rc
-

,.axu, rer juridikc tc shqiph.evc ishin te fuqishmc dhc zbatoh.,rhin pa veshtitesi, dha Psc cleistoote Gdhe ! drejta tutk' Kjo
kushrezoi qe zafonetjuridikc te shqiptadve Ejen. objch i arktas sa Valtazar BogishiqiE auto.ii t Kodh ta Ptgjilhshem Pasuror t
Mrtrt te Zilr., seps! ;drcjta zakonorc shqiptarl c pengonrc zbatimin e Kodit te Pcrgiithshem Pasuror ta Malit te Zi, gi qe kushtctni
angarhimin ; Bolishiqir ;C cdhe ojchcrc rc-saudio.li tc drclen zakonorc shqiptare-ne Shqiprin c Ve.iut, ta njohur mc emtin Kanuni i
kanun vazhdoi_te zbarohet edhe ne
Lc-ke DukagjinitE. Z6ati;i i ka;nit c Gtc Oukaglinit ndCr shqiptart ishtc i njohu.,por
vone, andaj'iantolck rhkruan: "Te oja numer i lonsiderushan i shqidalevc cdhc sot nc .tcgullimin c maFadhanicvc nidis tyrc vlejd

ty

zakonct c pashkruara sipas Kanunit tc

Lckcs'.lt'

P&giithshem Pasuor kishte te bEnte edhe me shqiptaret e ShqipdrisE sii

VeriutlT5. E drejta zakoncire eshte e qie kohe shumC te hershme, por autoret theksojn-se:
"E drejta zakonore e shqiptareve si e drejta zakonore e popujve tjer6 shtjehon e jets
fisnore clhe organizimit fisnor, e cila u ruajt shume kohe ne viset malore t Kosoves, Mali
t Zi dhe tE Maqedonise".rT6
Ne visel e ndryshme t Shqiperise ,ne periudha t ndryshme, kan ekzistuar
kanune te ndryshme t cilat njkohsisht kand qene r-rj fuqi si psh.Kanuni i te(,
Dukagiinit, fanuni i Sknderbei n Shqiperinii e mismer?7, Zakoni i Muse Ballgiinit (ne
' ...:
luginen e lumit Shkumbin), Sharti i Idriz Sulit-ntt Laberi"".

Kodi

.midis karunevc te ndryshme le gopullit shqiptar ekzistojne pika t|shumta P.ku6e' gic q dshmon
Pcr ketc shkruhct sc
pErfaq6on
pr nje bazC tC njajtc rc pdrbast*Ctjuridikc, kurse aun'ria e ctz;itiAit t c;ittirneve ta ndryshmc le kanuncv.q nt Falile!
shqiptar"'".
c
'c
zakono.c
parbashkat,
drcjtc
tc
nja
crnar
PoPullit
me
l,uuanm t! iounit i cili do t; nund te emrtohej
".re, prania c Krnunevc te shumra p& r*g'rllimin r marredhCnicvc juridikc oa pargiithesi dhe maqedh6nivejuridike _civile n'
- K.nuni i lab_trisc
leqanr,.qa reniro.et shqiptu.e esfrtc *goiiikui-tura6 son kombcta.. Pff-ke1g 96sh1.1c prof-Elezi shkruan
'basl*E
pcrbjne parmeodorc te
lokal,,
c
tjera
c-k
nunct
e
Malevc
skendrrbeulxanunin
ms K{unin Lrka Di*agiinit
kombtar."'*
juridikc
tE
unitetit
ne veganti"shplehjc
paydckshme ta kuttufs sonr-kombeurc nc pergjithdsi dhc tc asaj

...

xm;h

pecnban io"tit r"i6o"t themelore (pronsia e pErbashk6t, Fonesia. private)

dhe nonnat ier negullimin e tyre u zbatuan gati kurdg[ere pa marr6 parasysh rendin
shoqdror-politik dh;juridik si dhe organizimi shoqeror.r8r KLD ka vlejtur ne shoqrin
fisnor" dhe organizimin fshatar te shqiperise veriorc, si dhe ndrmjet shqiptarcre ne
perndimore.
nC Seibine e ngushte, ne Mal te Zi ,frq* oj! pjes td Maqedonisd
_Kosov,
rs2
-U
zhatua m se Shumti dhe m6 giatE n fshatra.
E dre$ zakonore eshie negull qE prsiiritet trez pas brczi ,brenda nj populli
apo grupi t cakhrar njezisb"n baze te se cils negull zgiidhen !T:Cu[ohen)
marre-aliniet e caktuara shoqrore, pra edhe marrEdhniet e caktuarajuridikl Ql $e
pr4 t konsiderohet 'E drcjte zakonote", ajo duhet
zakon (dok) td marr6 force juridike
-mosrespeictimit
zbatohet sanksioni konkret. Nuk mund te
respektohei dhe nd rast t
konsiderohet e &ejte zakonore n6se rregulla e sjelljes truk shte e sanksionuar' Ne
ka dy kuptime i pari nnkuptonte tike zakonet q jand
pralrtike
-krijuar termi e drejte zakonore
historikisht ie nje popull,sidomos ato qE negullojn marrdhnie shoqrore qd u
nenshtrohen rreguttave juriaike. N rastin e dytii, e drejta zakonore kuptohet n kuptimin '

KID

r'r Pupovci S. vepra

'7'l Po aty, fq. 17

njjte, fq.l5

Di.iBo consuctudinario delle

'" klo'isiiJ pe.rrrry". cdhe oe gjuha E huaja si psh ne giuhn italiale,codice di Lck Dukagjini'
montnc d'A.lbani4 Rorna- l94l-)O(
"' Janrolck SrcvarlPuimi i njejtq fq.390.

r" Pupovci

S- vcpra c njjte, fq20 Kosove, Prishti.t' 1985' fq. 37

''6 Haiiti nagip, ianfsionet penatc iiparE drcjtcs zakonore ne

r"

rr

It

Po aty,

iq32

Po aty, fq. 40

statovci Ejup, Ca gcshtje mbi burimel...., fq. 324

'm Elezi lsmet, vepm e njajtc, fq. 29

StatovciE-

Cafrsh{c mbi b!rimet....fq. 325

'r1 Pupovci Syrija, Razvoj mirovnih ycca".. fq. 124

5l

www.e-Libraria.com

E DREJTA
e drejt juridik,sepse
nga e drejta pozitive.

CMLE I-PJESA EPtRG{qglgME

mendohet nd ato rregulla zakonore q jan pranuar dhe sanksionuar

*at'hcre

do !e bhcn' zakonc
drcjtavc zakonorr
'e se c fitoi sankionimin c vet me vcte njohjcn e
rrtqiprare, mandoher
'urio-rnir., F*inn". ortonom.(sank5ioi;i m;
ianunesrr G iisacm"l T: e1!-t:Xditoh te shktuara c t' kuvcndcvc osc 16
Ycgmal nc qncvJctsnn Ar'\ '
dhr
XVIII'
qindvjc$shit
pleqve- bajna n! giysmn e dytd lC
ti zh;illimit ckonorniko-shoqa.orc lc shqiptarvc,osc sic thuhet
tj
.atonor.ir,qlpti." r.u ri"Jui-nc n;i
sftpettarjcnc rnd.it gjinor'ashpg.irnin kontradiklavc tc brendshmc
-..ka lindu. ne kushtc historitc-stroqcrorc
U*tttc ""r.uu,
'
triiirnin c sltJtiu.;o eshtc kijuar ne dv menvra krycorc l) mc sanksionimin e
Ji giiiii" trir,. ir"ai"n . p.nerlr" p,i"uii oi"
q Pas$rcnin.rcndin e
plcqla
c
kuvcndet
.cja
nga
lc
normEve
jurid
c
ikc dh;2 mc nxjcrjen
zakonevc ta vjcua ta rcndit giinor na no.ma
c nd.yshmq (5humta) nuk konsiderohej c
Kanuncl
rttprehur.nc
srroqcroiil;ilL"i"-J"""1i'.
ri, pronan p.iv6re dhc strtrcsi,trct
vrndcvc ku zbatohej' Pcr kEt'
p", pc.tcunaruzi cdtri ps" ngad"te. aio percilltc ndryshimet shoqErorc ' ckonomikc te
plriJ.y.-t
.noniml dhc mo.en
plcqtc
kodilikator
nga
qe
formuluar!
,"Tr giitha
u
",
kro taoune mc vonju'piu-'"i *'" no,rno te
thuhct sq

*Po nasc e d'cjta

Pe. kata Statovci shkruan
juridikc, dhc gradualishr manin tuqine c

'-'

pozitiv' pranon zbatimin c

li;;iioffir"i.onoi"
tt'ii
i-c
..
;;llkr*ii
ic

--'i-ai"j

titft

ili]i;;. ;iil;;Ji

g..

*rqi.i" i.ao'&*'".

zakoni, nuk duhet shikuar si digka statike, por si

te reja te
digka qe ,huittoh"t dhe peisoset panderprere duke iu. pershtatur kushteve
me nolma
mandhnieve ekonomike- shoqerore. T drejten pr plotiisimin e kanuneve
ne
udh:ltiqf
td
detvrd
te-reja e kishin pleqt e Kuvendii, sepse "Kuvindi \ishte.per
li8f
dre.lta zakonore, respektivisht

prputhje me kanunet tradicionale dhe

t'i

plotesonte kdto kanune me norma te teJa"---.

XV3. E drejta e sheriatit

E drejta e sheriatit shtd zhvilluar nE baz' t njohurive nga e drejta zakonore e
i
shteteve araLe paraislame. Sheriati, si9 quhet e drejta islamike,eshte kompleksiteti

t'i zbatoje detyrat e

lipieVe
-f"?aitlhvinore ae mvslimani i zellshm i respekton nse ai krkon
ila."jtu,ut onor" arabe qe para Sheri;tit njihte shume iloje t kontratave si psh'
vete,
,t itUt.4"o ldLe atc disa lloje tE iaj), kontraten -pr nderrimin e sendeve mes
glitha
kontata
keto
kontrat6n mLi huane me kaiat6, koniarten mbi qirane e toks. Te
I 88
kishin emErtimet dalluese.
c.vc'(tet' sc lcjohct qE Lto G perdo'cn cdhc. si burirnc
Meqc Shcriati kishlc mbashtjcljc na zakonct pataislomikg
'shte
si b;irn juridik n' t! dtcjlcn myslimanc Fuk
zakonorc
gr'garcm
drcitcs
sc
shtrul-sa 'itadmi i
subsidian, pcr cka grofesor
jane rurad, suoa- osc lxhma ahc nuk muad t! mcncn nr konside.im
sie
*rraorc
i
trillivc
titurr
srrtsiaiar
ilil;; d;r:ff;je
ihuhct " E &cjfi zakooorc ka luajtur rol tc r'ndesishm si nl
derisa zakodi esh* ne kunacr.r,nr .. xerc'uirril.ic'n Jii;'s'o"i rlc
tri'.
zakonorc ka
kdiidin

c sistcmit

iuridik islam

a.shnr carrc

nil.L'i" .J"ti.iiit

"o'-""..ta

tyrE

Lluis Millioti tbotc sq 'E dreita

juridikc l' Shcriatifl":iuaitur njc rot c aiaxisham nc ParPunimio c no.mlvc

..
islamrt. Burimd krvcsorc tE s! dnjtts mu1imanc
E d.cjra myslimanc erh,e . a.l,e qi'a..i't-i'q**iri ithiara c rcfigi.ionit
i analogiisartxu.ani mcr.rt bu,iltr ligjor, b'urin i
osr
,.""'"i i inrcrprcd;it
ianr : ku-ani. Suna lxh^a osc konseasusi dil
pa* 'i sc drejits mntimsrE dhc Pd Kuranil mund tc num"ohcn burimct Ecra'^
dhc n'
isiarnc, titlim-ishr tc prmbaliura n librin c Ku'.nit' libc. i shcnjL
q!.i-o airpojil'll il
islsrne Pr g.shtjc
te
sfrtencctarcvc
uniic
ldiicra.cvc)
suna( kcshiltat dhc u.dhcrat c
On.
6ijad disPozib tr nxjcrdt-a n' bazE tc atdogiisc)'"'

'::

i#- li"

;';;1,il $ft;
fitft*

"nfn'"r"1

Gi,ivutramcatrificlir}-iilffi;di,f,.il;

t'

ra

Statovci Ejup, Ca geshtjc mbi butitrct...fq. 328

ta.Po ary, fq 329.
t! Hi*o;a; popullit shqiphre, t, kishdnr' l9?9, fq.327
rs Po aty, fq. 127
xotz, Njohuri pa. te dtcjln c kahasult' Tirarc, 1994' fq' 417

'"|i*i.1ii

2.cdiriorl p6ris, le7r, rq.26.(/L ts p'I,tr Itu

llffi,lTl"I,t[.tlli*itjtit;*,"- dericric cn d.oir musurma'!odjce
Jugoslaviji u prvoj rolovini. )o( vijck4 trzl c
prava
i
njcgpv
pokct
za
.u
Dreistamit6);Karcic Fikr!
I
BcgoYic Mchmed'
nc virin 1988, fq.
"rfr"-lJ]'*G
tc
BcosradiL
ii
rlnt".nirciit
ilil;il;;ilil#.Lio.. "c r*"ri'iir" i'ufiait
12:

YcPra

nitite fo. li
:
ifr'falcic tito"t punitn i dokoratcs' fq. 12

t'' Miltoit

Louis. vepra c njljte, fq.l56

i'ctude au Droit Musulman' Paris'

- iiiiii"i i""it, I"u"auctini

l95l' fq l

illi,H"o;jtf""-r, t6 sourccs du droit dans tcs pats a6bcs:La sharia aj'c'prcuvc dcs lcgislations comcrcialcs modemes'
nr' 3/1984' Bruxcllcs' 1984' fq' 187
a" aiit ii"i",i"""i .iac aioit compa.c tnsdrut Beig comparc'

Rwuc

52

www.e-Libraria.com

E DREJTA C.IYILE I -PJESA E PTRGJITHSHME

Te drcjten e Sheriatit, Begovic e definon: "Me td drejtn e Sheriatit zakonisht

nenkuptohen te giitha ato dispozita,tE_cilat lidhur me fen, kand pdr qellim tO negullojnd
manEdhniet nd bashk6sin6 iSlame"rv6.
Sheriati qd nga fillimi paraqet te drejten qe ka pr synim sigurimin e sistemit te
vlerave me karakter universal sipas s. cils edhe vet e drejta paraqet dhuratd td Zotit, e
cila nga bota mbihistorike hyn nE botn e historisd njerdzore. Kshtu, pra, dispozitat me
karakter dhe vler universale kombinohen me elemente lokale.leTNE td drejtdn islame
hyjnii eclhe disa zakone arabe, me pa td shoshitura dhe td kthyera nE giendjen e
mdparshme t pastrtis s kulluarleE.
Karlig mcodofl sc nt Mcdina ka tilluar shpallja c dispozitavc juridikc mc kuptimin c plold le talas, dmth. Dispczilat
negullojoe na.rldhnict n! mer individavc dh tE cilat ushtrohen nga pushcti poblik.tt

lC

cilar

Burimi me i lartC dhe mE i rdndsishm i se ftejtes islamike iishtd Kurani, pr td

cilin thuhet se Cshte " nje prmbledhje e brd disa vite pas vdekjes sd tij e thdnieve me
goje te profetit Muhamed, t cilat mendohet se mbdshteten nE zbulimet hyjnore. VetEm'
pak'-thenie n Kuran pdrbjnd ligie te se &ejtes qe jane tts afta td zbatohen
drej tpdrscdrejti".20o

Nti Kuran per te drejten civile ka 70 ajete20rdhe Kurani pra sht trsi

dispozitave2m.
Kurani kryesisht i kushton kujdes te drcjtes familjare, trashdgimore, penale dhe td
drejtgs se luftds. Nders^apdr tC &ejtdn sendore dhe t detyrimeve ka nj numr relativisht
td vogl t dispozitavezur. Dispozitat q kan t bdjn me te drejten giinden t shpmdara
nepcr suret e ndrysbme 2s si psh.Liria e kontraktimit, konfiatat, mosformalitetet,
ddshmimi per kontraten e lidhur te huazimit ose td shitblerjes, gmimit tC papaguar,
pdrmbushjen e ndergiegishme td kontrats.2o5
E drejta e sheriatit, si burimi sd drejtes 206, paraqet burimin kryesor pdr
rregullimin e mandhnie-ve juridike-civile. N Kosov6, q ishte nn sundimin e
Perandoris Osmane,*rahas Sheriatit paraqitet edhe e drejta shtetdrore turke, duke mos e
hamrar prezencEn e sg drejtcs zakonore, e cila vazhdimisht eshte aktuale.
E drejta e Sheriatit, e cila u zbatua nj kohe te giate ne territorin e Kosovds dhe m
gier, deprtoi n vetddijen e popullir Sheriati pati ndikim edhe nE td drejtn zakonore.
Burimet e sE drejts civile pr rregullimin e marrddhdnieve juridiko-civile, ne
kohEn e TurqisE ishin dyllojesh: d ar.jti
Sheriatit-si e drejt pr tErE Perandorin
Osmane dhe leglislacioni turk-E drejta shteterore turke .IGahas kctyre td drejtave tdprmendura giithmon shtd zbatuar edhe e drejta zakonore etnike.ose lokale si burim i
vegante pr negullimin e manddhnieve juridiko- civile n ato hapsira dhe nd6rmjet
personave, ku nuk aniti t imponohet n trdsi ose pjesrisht e drejta turke, pr shkak se
nuk dshironin ta rdspektojn ose nuk kishin njohuri per te drejt6n e shkruar turke.

"

9r Begovic Mchmed,
Serijatsko bracno pravo... fq. 5; Karcic Fik.eL vepra e njjt , fqBcllcfonds dc Linarfy,vepra c njejtC, fq. 19.
rs BcgoYic l't Vcpra c njajq
fq.4.
'" Kargig Fikrr Punimi i doktoratas, fq. 27

l;

Milliot Louis, vepra e njdjt, fq. 103; '

In Po aty, fq. 27

re Po atv- fo- 29
Ioo

z&g;; fi. Korz. vcpn

Dr
Karqic
Dr

Fikct

njcja. fi. I

Punimi i doktorares, fq32

Bcgovic Mehmcd. Vepla r njtjta, fq. 5
4'Begovic Mehmed. Vcpra c njjte,
fq. 5
Po aty, fq. 8
'Kargic Fikret Punimi i njjrc, fq- 34: Kurani, Sureja If282, Prirhtine, 1985, fq. 79.
Statovci Ejup, Maredheniet pronsore.-- 104

53

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

XV.4. E drejta zakonore

drejta zakonore shqiptare nd Kosovd, shikuar historikisht, eshte zbatuar

sd drejtes zakonore ka qene e ngulitur ne masa t gira popullore si

menlra me e drcjte e zgiidhjes- sE gshtjeve t ndryshme juridike, pra edhe te atyre

giithmonE.Zbatimi

juridiko-civile.
N literature thuhet se.'Rregullimi i marrdhenieve pronsore, madje edhe i atyre
t.det1rimeve, (obilgacionit), te trashegirnise familjare etj. nd kto krahina (fala eshte per
krahinat malore q kane gezuar autonomin e tyre lokale administrative) bhet kryesisht
me ane te sd drejtes zakonore dhe asnjher s'ka ardhur n pyetje"'u'ose sig thuhet se: "e
drejta zakonore ka qend zbatuar edhe n treva t tjera, ku tanim ishte vendosur sistemi i
tirnareve"2oE.

Zbatimi

se drcjtes s Sheriatit, burimet e sE cils ishin Kurani, tradita

interpretimet dhe vendimet e imamve,ose sig thuhet : Ku'rani, suna (suna-tradi9, tj-a
(ixhma,mendime shkenctardsh) dhe kijas(dispozita zgjidtrje te nxjerra n baz td
analogjise).2oe vjen nE shprehje sidomos kur me zbatimin e sE .drejtds te vend6sve
cenohishin interesat e pushtuesve. NC ato raste e drejta zakonore detyrohej t'ua lshojE
vendin ligieve t pushtetmbajtesve turk. Andaj edhe thuhet se Me vendosjen e
Tanzimatit, e drejta osmane zbatohej pr rregullimin e atyre mamEdhnieve shoqrore q
mbronin interesat e shtetit osman, ndErsa per zgiidhjen e gshtjeve td tjera , vazhdonte t6
zbatohej e drejta zakonore , sigurisht me kunzirie te amara nga pushtuesit e huaj-"210'

"

E drejta zakonore e cila zbatohej pr negullimin e marrdhdnieve juridiko-civile

nd Kosov6, ishte nj e drejt e prsosur pr ate koh, sepse ajo u ishte prshtatur kushteve

ekonomike shoqrore, te cilat ekzistonin nE kohn e zbatimit te s drejtEs zakonore. Qdo

e drejte, pra edhe e drejta zakonore, duhet t'u pershtatet nevojave shoqrore t kohs kur
ajo zbatohet.
Manedhcniet juridike-civile nd territorin e Kosoves jan6 rregulluar me te drcjten
zakonore e cila ka prmbajtur rregulla pr te drejten e pronsis, detyrimeltrashegimine
dhe t drejten familjare. E drejta zakonore q rregullonte mmarredhniet juridike- civile
konsiderohet me karakteristika te njejta nd t giitha tenitoret shqiptare. Kjo nnkupton se
te giiiha kanunet pi:rmbanin negulla tE ngiashme pr rregullimin e marrdhnieve

juridiko-civile.
se drejtes civile, giegisisht si blrim per rreguilfunin
Cshte e pakontestueshme dhe vlejti pr nje kohe tC giate'

E drejta zakonore, si burim

juridiko-civile,
Ndikimi i saj edhe sot eshte i pranishm n kto troje. E drejta zakonore jo vet6m q nuk
e marrclhnieve

shuhet, por ajo zhvillohet.

ardtu zakonore shqiptare e njohur me emrin Kanuni i LekC Dukagjinit,prmban

.. rregulla mbi subjektet e se drejtes civile, mbi pronsin dhe fomat e saja, servitutet,
hipotekdn, detyrimet,llojete kontratave, trashiigimin etj

M Statovci Ejup, MaFadhcnict proncto,c..fq.

u Po aty, fq. 8l
D Statovci Ejup,
rro

Ca Qashtjc mbi burirnct

..- fq.305

Po aty, fq-109.

54

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E Pf,RGJITHSIIME

E drejta zakonore, e lindur nE kohd td caktuar te zhvillimit te manedhenieve

ekonomike-shoqrore,u pdrcoll brez pas brezi deri nd kohdn e sotme (te cildn sot e kemi
te sistematizuar e tE grumbulluar ne tekste te veganta), u respektua pa forcdn shtetrore,
por si obligim moral,fritar dhe kombtar.
E drejta zakonore e cila u zbatua nE Kosov, karakterizohet me qndrueshmrin,
ruajtjen e origiinalitetit dhe pranimin e ndikimit ne mase te vogel t se drejts sC sheriatit
dhe td drejtave t tjera nga pushtuesit apo fqinjdt.
Ndikimi ne mes te drejtgs zakonore shqiptare dhe serbe,malazeze
ose maqedone, pranohet si e mundshme2ll.
Profesor Statovci lidhur me ndikimin e njerit sistem juridik ne tjetrin shkruanse:::
"nuk mund te evitohet... e tE mos huazohet prej fqinjve te vet ajo qe mungon tek ai, ose,.'
ajo qd mendon se eshte mc e mire te fqiu".2l2
E drejta zakonore giate giithe kohds, n vendet pa tii drejt te shkruar ose te
nnshtruar nga
drejta e shteteve t huaj4 ka luajtur njc rol te rdndEsishdm n
p<hgiithdsi, dhe n Kosove n veganti.

Zakonet (c drjra zakonorc)janc noimd tc cilat kijohcd rne lersaritjcD c giaE !e te njcjt* menyrc le sjelijcs sa njcrazvc na
siruara t caktuara dhc grupi ihoqcm. i cili katc manyicl; sjelljcie e aplikon dhc c kijojtrE bindjm sc no.mr wrtct ashta c
obliguesbme'r!. Zakoni konstituohet nga njc clclment (arpch) natdal dhc nga nja asph ixikologiilC'', Zakoni lind na njc fazl'!e...caktuar dh esht shurnc i vj.tEr, pr shkak r! koher qe i duhet par t'u fo.muar. Zrkoni sh& akt rt. bazc G tc cilit shoqaria kijon te
drejttn zakonorelrr. Per Utpianin "zakonctjani pajtim i h6htur i popullit, G vettetua. me zbatir n par [jc kohc td gjac - Morrs sunt
tacihrs consensus populi longa co.tsutudhc invcteratu!"'!r6 HiJto.isnt mundohc,r ta zbulojne o.igiincrt dhc daren c paraqitjcs s:
ndonja zakoni.Kjo eshta vshtire E p.ecizohct seps thuhct 5c; "zakoni si nrglll do tE duhej te k E ckzistu8. qe nja kohe e SirE dhc
kont qe janr nE kundcrshlim mc G drcjtE t
a5nje person i gjalle nuk do ta duh;j ta dinte fiilirnin c tijdrt. Sipar kctij d!o.i
shk uar, asnjeherg ruk mulld E kodsidcroho valide lt pikEpamjc lidorc cdhc psc disa p.cj tyrc cdhc mc tej .spcktohcn na

'

shoqlri'Il'-

Shikuar histo.ikishL zakonct kanc lindur para E d.!j!cs sa sl*flar. Ne E drejtel G hclshmc, . drcjta zakonoc ishte- burim
;giaE shckullit XD( ka ebistusr nja kult i yanete per ligiinfldre tc
csencial (krycior) i se drcjrcs civiterre. Mirepo, sig gNhct
drcjten zakonorc e kana slimangur nga jcta juridikc, duke konsideruar se pushteli legjislativ c ka nandatin c popullit par nxjerrjen e
r.egullave juridike. Faktin sc ligii nuk mund tE jcte i vts burim i se d.ejtai civile pozitivc, respeldivisht nuk mund te mohohet c
drcjta zakonqc si burim i se drcjtls eMlc, m
na kat! kohC na c p..zcolon n vcp.Bt c tli ta funshmcjuristi Fnncois Genyrr i
cili ftqimisht yertrton prezEflcth dhc ncvojan c G drejl. zakono.c si burin pozitiv iC sa drcjts sc kodifib,t &.r8c. ler kaG thuhel
se: 'E d.ejta zakonorc dhc jutisgrudqcajad pr4 buimc tC patrnhucshmc tC sd drejts, po. aro janr pjcs! . nje sistcDi ta burimeve te

sftiri

se drejtes ku ligji zr vqdin dominu6. Li&ji, nc kuptimin c te d.rjtas 5a shkoar (qc par&hin ketu liSjir dhc lrdr.csat
adminisrrative), eshtg bu.idri ky6or i sc dGjtCs freogc;4. E drcjia zakooorc cdhe ne tc drjtc! modcme spanjollc konsiderchct
burim aktual i se drcjres civilc dhc vjcn nc shprchjc ni dcgd c se dEjcs, si9 jane E drcjra Amiljarc, c pronsise (naJ.rcnetine c
rokcs), pr disa gcshq'c tr&rhEgimore, par konrahr qa kanr tc'bajnc par shByteziminc tok!f,ftc punEt bujqasorc...-. E drcjtl
zakonore, si burim plottsuca, k;qcnE dhc ashtc nc shtciel myslimantku zbatohct drcjta c SheriariF .
E drcjta zakooor zbatohct ne nj! rend juridik, dukc c ber te obligu6hmc vctC ligji 06 dukc u lcjlar mundesi qe nC rdstc E
caktuara ta zbatohet e drjta zakoaroac.
E drcjta zakonorc nu* cshtc c obligulshmc si e tillc, mircpo ajo paraqct mateti.l Ptrj ota dalin no.majuridik, [l6c 6to
jaflc aprovuar nga jurisprldcnca (pdktika gjtqeiorr)u. Mc kelc rdst mud ta lhuhct sq E d.jta zakonore nuk mund le jda kunder

lrr Pupovci S. Vepra

ln Statovci Ejup,
z'r

njajtq fq. 39
mbiburimei... fq:330

Ca geshgc

Consl Vepra c njejtc, fq. 15

Ghcstin J. - Coubcaux O. Veprn e njejtE fq. 393
Djuvaia M. M. vcpn c njcjt!, fq- 219
rr5
Romac Ante. Vepra c njajtc, fq. 5
z'Curiz Adnarl lnFoduction ro turkish lae; cdired by Tugrul Ansay, Noraell,
r'r Po ary, fq. 5
Po aty,fq. 266. Pcdphanakis

:"
rr5

MA

USA, 1987, fq. 2

rp Po aty, fq. 391

Ps aty, fq. 391

F. Methodes d'intcrpretation c! so-urces cn droit prive positiq, Paris, 1919.
Miaillc Michcl. Vepra c [jejE, fq.25l

trceny

u
..

Altami.a Rafael. Vcpra

e njejtc,fq, 273
Louis. Vcpra c njjE, fq. t56
ru Koschcmbahr . LyskoEski t't
I. Lc codc

u'Miiliot

civil ct la coutimc,

Erudes dc

Drcit civil a la memoire de Hcnri Capitant, Pads, 1938, fq.

407

55

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGTTHSHME

tigjit, c drejta zakonorc nuk mund !6 zcvcndasoje ligjin, mirapo nja

kiekrivc dhc nje zakon mund t gicja vcnd Pas shpalljcs sr ligjifrl

ligj

mund ta b.aktiscl nga mostlsPektimi, rga psikologiia

Ar"jtu zukooo=r" shprehimisht pranohet nga ligii kur parashihet se pr zgiidhjen e

nj6 marredhinie juridike civile t caktuar do te zbatohet e drejta zakonore. Kjo paraqet
rastin e pranimit te se drejtes zakonore me ligi.
ZUutl*i i se dreites zakonore behet heshtazi kur giykatat, pr zgjidhjen e
kontesteve si baze juridike per zgiidhjen e marrddhnies do ta marrin zakonin, nga se e
konsiderojn tdzbatueshem dhe pse nuk ekziston norma juridike pozlle"''.'

palel c lane L drcjten c

E dijta zakonorc, nje zbarirn mc dcp;nu6 na lcmi! e sr drcjcs civil c gicn cdhe ne .attel kur
petj4rhtojne
norma
dhc m-anedhanicn
kato
t'i
plottlsusc,
8to
nund
no.ma
nc
negrrllohen
disDozivitctiL d; tc thotc se c*tttja a citar
wllnctin r lirc td palavc. Kjo vjcn nc
i,iia;tl, il" Z"arti" "i L-e'tt ai";t* -tonoi. Na kclo nstc, c drcjra zai<onorc c plotcsoo 2ako.no5-'-lt1
*e;1.rastc.'..1;3; tieli
r"tin r,ti;irnlr te rottcahenievc ju.idikc c karr pe.6hirc te dtejtar
ifrpriii:" i"ip"rc,
(dispozltivc)*.
plolesucse
"
yesh,
normat
vlcn
ma
shumc
se
zakono.e
i
e
drcjta
palet-te
del
mcrpn
t.luat ic per ito gestr5c vcte
'E drcjta zoionorc, prcillct mc ptpdtsi, por cdhc mc ta mrta. Aubrel q.thckojne p"psrsitE.t
d'i:I
ongJlna"&Popullo.q zaKonl I
intercsohan gjirhmonc per G drcjtcn zatonor. ne kuPtim ta ntushte, qc do E tholE ti! d.cjlh zakono.! mc
Ujim popuilor. pc*uhcsit e tr'drcjrEs ;konorc;konsiderojnc sc.origiina c zakonit ashte nga PoPullicjo-nga njc
".ic dh si c tillc shtE mc c sigun scps-e nuk ndryshohct drjhe.r sil ndodh mc ligi[ E dlcjta zako-to.E rchtivishl
orsan sic ashte lisii.
iiiri ujo ."rron, ngaaile orc mc- rastin c zgjcdhjcs sa ndonje cashtjc tl P.ovusrit G r.egull.s nga drcjt.

ta

-"

'

*:.":,1

pi"eliiri*ir.

#;jd;;;ilri;
zatgnori, cshc c vcstrti* c koircsnrcshme Jhc c pasigurtSt
' E dnjra zakono.e shikoher cdhc si c dcjta i'd i hkon sc kaluares,.qa ka mbtur prapa kohts nc- le cilen jctojme dhc zgiidhjet

iohen Are se mai cdt-c jaae vullnet i forcas kijugsc ta normavc, qc nd rcalilet P.raget thl!scn ! calituat
paraqitct si sugnu"sJ. manedhenisvc juridikCx. Per ta njohur te d,rjtn zakono.e athtl shuma ma
E
irljd zakonoc g,ithmonE {3hlc ncn cctrsurEn (kontrollir) c parktikei giyqtsglr'
njoila
c
ligiir
veshiire
sc
sa
'_'
nc kalo rdstc Pa.alitct si
lfi .'ft"itrftc lane ni zhvilim c iper vjcn dcri rc stagnimi i sa drcjtG zrkonoc, ndc6a ligii
giitha zakonctjane E keqijaburirn i vctem par;istcminjuridik pe*ar*. Prandaj 0;k duhd thentse & giitha ligietjara te mira d'. te

c su;"

nrf,lat|liii fra mi

irtoi*6r..'g O"i" irtororc

il

td provokoj6 zhvillimin, tE
shpejtoje -od.*iri*in. E drejta zakonore ka-ekzistuar para ligiit tE sbkruar, mirdpo
i liglit ate e ka zhves-hur (shfi.rqizuar)23r. N zhvillimin e se drejtds ligii Cshte
"fr"ffiiti i ieksteve te shkruara, pra, n nj menyre _ edhe i atyre q do t nxirren md
pararendds
von. Pr teorin juridike, geshtja e te &ejtes zakonor6 si burim i s drejtes civile, dshte
jetC
spastruar, sepse ; nxjerrjen e liglit nuk don te thote se: e drejta zakonore pushon te
burim i se areltes, seps" a:to 3ane ilotesim iligieve tE shkruara dhe laz per rregullimin e
marrEdhnieve qe nuk jane norrnuar me ligi"'.
E drejta rukooot" duhet tii merret ne konsiderim si nga autorcq ashtu edhe nga
giykatat. Pra, ne rend 1e pare duhet tejete nj burim inspirues pI krijimin e s drejtds nga

E drejta

ki rolin qii t ngialle ( te nxitg) evolucionin,

ana e gjykates.

..---

XV.s.Bu@

fillin is.hh.Shcriari
Nc tohEn c pqardorisa Osmanc, nE hrad.lc sc cilcs ishtq cdhc Kosov4 budmc G s! drrjEs civilc'_ta
lib. i shettt'l
i arn;ru shtaerorc tuftc. fiiuadci tisrrcriatit unrimc te sr drcjtls mYslimam korsidrtohct Kurani 5idrc3rrandoria
"onj.a6i
dhc Kijls. E d*jtr c Shcriarit nuk .ealizontc k&t*ar c koha!
parimct irycsorc, c p"sui
qc pc-U*
'c
c ri;uriAik na k;hefl !'taEinatit", mc cnrin juridik' na dcg ndrvshm'
e"ipd Oc.i
Osmanc nen'oaikimin
q. kodifikon ncgullat e sl drcjts Hanifije n! lemin c sc drcjtes
18?6 shialct Kodicivir Mexrrerl

. rc

Niit"r,Lirr,i

S-i-kh;
*g;i"ilin

"i "rtu
pasurorc dhc procedumlca!.

t'

lr"rajarr4,

rr

8ty, fq. 4l I
u PoGrupqc
c njajte, fq. E7
u Gh.stin AJ. -vcpn
Gorbcaux O. Vcplr c njcjtl, fq. 398
4 Gilliscn J. vcpra c rjrjtq fq. 30 '
4 Viacr B. Vcpra c njcjtE, fq. 59
u voirin Pic.re. vcpra c njjtr, fq. IE
- tvi;il;;iil;il;; i;'.i"ii"ii" i Ca-"is Mitisav p.r.vcprcn

"'J*'iii*

Petat,

-l.lgjarovic
1982'
fq' 2l
Tirograd'
Titogta4 nr. &9''aoit
-r*ur.rt(survivancc

DanilaFnog Zbornik Pt
a ri- nutif; luqucs , I-. ao.-ug" o. sourc6l:ti"ii"rr in
ii ."onoriiqu" - Uni"","it idni ios"pft - S"y.uth,
O" ar"ii
Ynog Fakulct4

il-

zakonik oPni i CmoGooki i brdski, Zakonft

cn droit syricfl ct Libafl' Annalca de la Facultc

2 cdition, Pad., i9ll, fq. 2t; Mai"lt" *hE Kodi civil

s6

www.e-Libraria.com

.a

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Kodi Civil Osman - Mexhele, sipas profesor Statovcit "Ka rnddsi t shumfishtd,
sepse pcr te paren herd marrddhdniet juridike - civile rregullohen me njd kod, t thuash
evropian, me konceptin ewopian. Bile, thuhet se ai n esenc nuk esht nje kod islamilq
por modem . Pr ne rdndsia qendron n0 faktin e supozimit se do te zbatohej n Ballkan,
por edhe nd Kosov dhe se do t6 hap mrg n negullimin e marrdhnieve jwidiko civile"23a

sht zbatuar i Kosov nC kohn e sundimit t Perandorise

Osmane, ndahet ne:,E Drejta e Sheriatit- burimet e te cilit jane : Kurani, Suna Ixhma dhe
Kijas, dhe E drejta Shtetrore, ku bjn pjese ligjet, dekretligjet, kanunet dhe kanunamet
e shumta t Peraridoris Osmane, t cilat i nxtrte vete Sulltani. Pdr kt Kargig sbkruan'
se: "sistemi juddik i shtetit osman n fillim t shekullit )O( perbehej nga dy teresi: tc
drcjtes.se sheriatit dhe kanunameve. E drejta e sheriatit ka dominuar n gshtjet e tE
drejtes familjare, trash0gimore dhe civile dhe i ka dhn bazat e s drejts penale' Lemi
se drejts shteterorq i luftes, i tokave dhe tatimeve ishte nd kompetencEn 1131"nit""t'
"
E Drejta e Sheriatit, si e drejte pandryshueshme q zbatohej nd terii Rumelini:,
kushtzoi nxjenjen e dispozitave shtetrore.Me te drcjte thuhet se piesdn m t madhe td "
jets juridike n Perdndorin Osmane e prbnin ligiet dhe kanunet."o
Kanuni prmbante dispozita edhe p6r negullimin e marrEdhnieve juridike civile'
te cil6t i nxirrte Sulltani nd formd ferrrani apo Hatisherifi, dhe nxireshin k*Esisht pr
teva te caktuara dhe kishin parasysh vegoritE rajonale, dhe . ishin mjete md t
pdrshtatsbme pEr td zbatuar sheriatin pr geshtje qd me interpretim nuk kishte zgiidhje.

E drejta e cila

t
''

XV.5.1. Kanunet,Lnuriamet, deftert

rnddsi me te vogel, apo

me
Kanune.
pr
karakteristike
nje territor shume te ngushte;regullohen
Kanunet ishin legiislacion i kodifikuar shtetror dhe kan ekzistuar n form tE
dekreteve individuale ose pemrbledhjeve te tyre (kanun - name)237 dhe me kto kanune
parimisht negullohen geshtje pr zbatimin e sheriatit ose gdshtje t panegulluara n
sheriat. Sulltanet osman filluan te shpallin edhe ligie speciale pr lmit e ndrysbme' U
nxor6n ligje edhe pr t drejtn civile (private) si ligii i njohur me emrin Ligji mbi tokat
(1858) dhe m von u shpall Mexhele (1869 1876) qd cshte ko{ifikimi pari!

N shumicn e. rasteve, gEshtjet konkrete, me

myslimanlE.
tu* qc hasct nE pfrkhimin tona me cmrin Mcxhclc. Sipai kEtij auto.i dcl sc: Komisioni i juristavc aiab dh. lurk tc ngarkuar pEr
rdakiimin c Mcxhclvc (Majallc) ashE c sakta sc kishtc pirftnduar punen e ycl dhe kishtc dorazuar pmjektin c yct Verzirit te Madh
me datdn I Muharrem 12S6, (13 prill 1869), Mirepo shpallja e ketij kodi nuk ishte bere deri me 26 Shaban 1293 (16 shtlto. t87O ne
bue le nje (dekEti - iradat) tc Sulltan AbdylHarnidi ll - te Publikimi - shpalua c Kodit civil turk Mcxhclc, plEzlnlohd ne data tE nd.yshma; Poohtu OmaI S;d q vcpra r njcjre, fq 127 dhc fq. 93 ku thotq 'Lib.at c ndryshcm ta Mexhelcs kaor qcne G pullilttara
dhc kanr hyrc nc fuqi rdaEs dhc ne cpokaic nrlryshmc. Libri ipare i Mcxhcks qd i kushbhcl Shitjve k8 qtl. i trtblikuar mc 1870 dh
fr$dir qC dmft. I-gialhtambrdrjcli, i Lsaj ra'giyqesisE, mc l8?7'.Par kohen c publikinit te Mexhellcs tue gicrcsisht shih:Aliu
Abdull4 Disa 0alc mbi Kodin civitpsmaa+Vcxfrc[e, Penobledhje punirncsh t Fakultctit Juridik na Prishtinr, publikim i veCanta ne
rastin c 25 vjeto.ia E Fahrltctit Juridih Pdsh$ne, 1986, fq. 195.
a Statovci E E drcjta e pngut, atplde komparativr, P.ishtine, 1988, fq. E3
Karcic Fikrc! Punimi i njcjt i doktoratil fq.2l; Bllcfonds L Vcpra c njejtE, fq-31.
StatovciE. Cr gashd mbi bu.imct,...fq. 306.
!'Kalqic F. Puimi injejG idohorati! fq.2t
rr Chehata Ch. Vep.a e njejr, fq. 12

''
-

57

www.e-Libraria.com

E DRX,JTA

CIVILE I - PJESA E PT,RGJITHSHME

Kanunet meq ishin nE interes t shtetit dhe te Sulltanit, ndonjherd nuk ishin
krejtesisht n pajtim me Sheriatin23e. Rritja e nunrit te shumte t kanuneve solli deri te
ajo q nE Perandorin Osmane t zhvillohet edhe praktika e botimit t permbledhjes se
kanuneve, te cilat permbledhje jane quajtur Kanuname'*u.
Ne shtetet osmane Eshtd zbatuar e drejta e Sheriatit sipas interpretimit te shkollds
hanefijezar. Emri i kesaj shkolle quhet sipas juristit te njohur lmam - Azem Ebu - Hanifa,
Per kete shkolle shtd karakteristike se kjo shquhet pcr arc se pranon evulimin e s
drejtds, me rastin e interpretimit nuk ndalet vetm n fialn e shkruar, por edhe nC
shpirtin e dispozitave juridike, te cilat i ploteson me and td analogiis, me krijimin e lire
dhe me zakone juridike"-".
Ne tenitodn e KosovEs, por edhe n territore t tjera ballkanike td Twqis
feudale, Sheriati si burimi s drejtds civile nuk i permbushte krkesat e kohds pr
negullimin e tsishm t marrdhnieve juridike-civile. Per kcte qeilim shteti nxori dhe
akte t tjera ligiore, kanunet e Sulltanit, por edhe ligie tE veganta dhe Kodin civil turk
(Mexhellen) qE bazat e veta i tcrhiqte nga e drejta e Sheriatit- fetare ose sig thuhet
foUinn-i i te arejtes civile te Sheriatit ne kodin qE quhet 'Mexhelle"2a3.
" E drejta shetErore turke si burim i se drejtes civile n teritorrin e perandoris, pra
edhe tE Kosovs, filloi te aplikohet, jo vetm permes kanuneve, por edhe pmres ligieve
t0 shumta q i nxori shteti, pr negullimin e manddhEnieve juridike, pra, edhe t atyre
juridike-civile. Por, pr dhnien e drejtesise si baz ligiore, prveg t drejtEs se sheriatit,
ligieve tjera t shtetit turk t kohs s Perandoris osrrane, ka shrbyer edhe e drejta
joie zakonor" me institucionet e saja specifike2{.
qc zbatohen n! Kosove pe, keta koha konsidcmhen: Ligji i prgiithshtm mbi Posctimin loklsor i
Lonsiderchct si ligi i pare rivil dhe rshte 2batua. ne &iilh Pcnndorin Osmanc"', Ligji i dats
Ky
ligi
datAs 7 ramJan
17 muha.rcm 1284/1861, qt ta tC UejC mc fashegimine nC tokn miri, Ugii nbi tapita i 8 xhatnaziut cvclit 127511859, Ligji per banjc

Ligiet mt

tE rendEsishme

127,Ut 858.

i vitit 1869
mc cmrin Mcxhctc{ i cili ne cscncc Paraqct njc kod me
prctcndim pc4ndimo., por qa bazen c k. nt ti drejten e shcriatii, dhc e'bta &\jc.ra na ctapa duke filluai ngarili 186? dcri Jne_ 1877
'rnUi
grocedurcn dhc i findit i Merhcl.s, Sipas 1.ofcsor T.deschil, libri i parC i Mcxhclcs .i litulluat "
irur cOtrc citrrc nx1crri iiUri
Shirja- esha publi-kuar, nC t: njcjtin kohf mc ojaqind ncnct c "Hyrjcs", nr 7 ZilHixhc 1285 osc mc 22 marr ta vilit 1869"'.
Kodi civil turk ri zb;h; nc tar! Pcra;dorin pcr nja koh, ta gidc de.isa keb visc nuk u gli.uar nga Turqia dhc nxorh kodcr
c vcta osc iu imporua c d.ljtr qivile shtctcvc gc'l zaptuGq ii$ .tdodhi rn$i .oc Ko6oves.
t"texn'aa nc cc icrandorine Osmaoc, nspcictiyisht or ui ko incntct konsiderohct c obligucshmc dhc si c tilla ashte ddhur
E zbatohct cdhe nc t even c Kosovab.
Zbatimi. i Mxhclcvc koNindo nC nsllimin e mrrradhafcac civilc mc karalitcr sndor lc dctyrimcvc dhc procsualc'
andaj, 5if shihcl shtcti nga kjo nok kishrc intcrsio ckonomik qc dmdr. iraporimi mc dhune i Kodit nuk rshta bft icFl.' Pemdryshc'
De
do ti khic shenuar ne hiitoriic luria*c. fy Kod u zbatua ne shtetc ta ndryihmc na tcrasi apo nr disa instilucionc tl tij. Mcxhcllc
vctc Turqina ashtr zbahat dcri ;r vitin 1926 kut cdhc nxirEt Kodi i ri civil. *Sipas
kcrkimcvc tora na tcnrn dhc sipas njohjcs sc mirc'
Lidhur mc zbatimin c f"f*ft.f."i"iicoro"C iurovci sbkruan sc
pr
te rrcthanavc qC ne vitin lglo dcl sc v9 dispozitavc tc tjcra na Vihjctio c KosovEs ashlc zbatua. cdhc Kodi Civil Osna[ Mirapo'
dhc lenic

tc pahajtrhmerivc t'a 28 rcxhcpil l29lll87 6,Lieii Pet Wic

'g*i.c""
s-ht"a.," turke duhct iu shtohct cOc foai ciiii tu*

ptlj

'

!'

ro

Po aty, fq. 105

Po aty, fq. 107

t'tfurlii fi t, p-itni i njcjtc i dokoratit, &. 2t

civil, Atnales dc la Facultc dc droit d' Isttabul' nr- &
"t B"d;;M. v'6;; n;ciri &. I s; ork"; Cilmi; k drcoii coutimicr ct lc codc
fq.9l
1956, Sramboll, 1956,
16 Bcgovic I'l Vcpo c njcjlr, fq- 25
u Mandro Arta Vcpn c njejq fq.l06
!t Chchara Chcfik vcp.a c njrjE, &. l5-17
* i.A"s"tri G- V.pra i njejte, ii.-t2'5; Periphan.kk Consl vcpra c njljtq fq. ?4,(Mcxhclcl 1869dhc 1876)'
c;aj dhc acshtjc dcr4i:a d'k{:nc t' shY:tr.T 1' *I"lf.t:
- iiar'"i * it ![iri" hir ioticn c *j."j"" tt Mcxtrclcs, p.; rend&in'
stalovcr
v"r.. Stritr: Mi[iot tp,ris. Vcpra c ojej.{ fd 531; Bcllcfondcs Linanl vcpr. -njejtc, fq. 43: Chenl-ll. Ycp-T.c n]cjtt'j$ 17;
sadik L'
Ejup, Ma.rdhcnict pmnesorc luria-iic nc ienai e pafuajtshrnc ng xsi tc Koso"ca' Prishdnq l9?7' fq' 106; ontt sami
n''
A;*" daaic au airit musutman aars i'emiirc onoman- (Lt-Mcdjlll4, Annales d. la Fa"' tc dc drcit d'ktanbul
nr.
I/1969'
dc
droit
comPa&,
intcnutiooal
"6aii"ai*
Rcvuc
dfh
Mcjcilc;
Lc'Ccntcnairc
Guidq
+lfSJa, St".bol, fbSS, fq. 90 - 127; T.dcschi
pili iqq iq-; fi I bta late mui foain civil osman - Mcxhctlcn, Pa.rnbledhjc puninic'ttr numetjubilar mc rastir c 25 vjcto.it
r Fakultctit ,uridih Pdshting 1986, fq. 193, ctj.
t" Kodi civil turlq 1926
58

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

manedhanict c ndryshme, par. te gjitha dispozit vc te paraqitur4 p.imatin e mban E azi- kaflunndncj4 por dhe ligji rnbi tapite,
pyjct, hartjen e paluajrshmeriv crj."r'e Nuk ka dilcma, kur ashta gala ptr Ko6oven Ligji mbi loscdimin c pergiithshem bksor i viti
t 858, eshre zbatua. shume me tepe. se sa qc ishte rarti me Mexhelclu Zbalim lc pa"akonshem kant pasw cdtE ligji tapiye i vitit
l2l5l18J9 ne bazE te cilit leshoheshin tapitc si p.ova p.onsig si dhc Ligii idata6 7 muhancm 129y1876.(qc njihtc institucionin e
shitblerjes.)

Zbatimi i ligieve dhe kodeve t Perandorisd Osmane, si nE Kosov ashtu edhe nd

territoret e Maqedonis, Shqiperise dhe Bosnes e Hercegovins, ka qen i intensiteteve te
ndryshme, por gjithmon6 eshte prezent ku vardsisht se pr cilat gdshtje apo institucione
juridike ka qen fiala dhe thuhet se: "... kto kode e ligie osmane kryesisht jan zbatuar
ne Shqipfi e pra edhe afatet e parashkrimit, deri n hyrjen ne fuqi td Kodit^civil shqiptar.
Nd Kosov nga ana tjeter keto tgie ne parim, jane zbatuar pdr shum koh"z)t
E drejta e sheriatit dhe e drejta shteterore turke kand shrbyer si burime t sd
drejts civile n Kosov, jo vetdm gjate kohs kur Turqia e kishte nn sundim Vilajetin e
Kosovds, por pr disa manedhenie juridike civile si psh. trashgimia sht zbatuar edhe
md von njd kohE te giate, nddrsa si burim subsidiar ishte deri ne vitin 1945.
Kosov4 pas vitit 1912, si territor i ripushtuar tani nga. Serbi4 u bd me
judirisdikcion juridik te pCnier per disa giishde q vendoste Gjykata e Sheriatit nd Shkup,
zbatohet e drejta e sheriatit dhe legiislacioni turk, ndrsa pr disa.gshtje tjera civile
insistohet te zbatohet e drejta serbe, n rend tE parE Kodi civil i mbretdris serbe i vitit
1804, si dhe e drejta zakonore e vendsve (shqiptare) zbatimi i sd cils nuk erdhi nd
pyetje as ri kohn e legiislacionit serb.
Nuk dshtit kontestuese se e drejta e sheriatit dhe e &ejta shtet6rore turke ptir
negullimin e marrEdhdnieve juridike civile lidhw me rregullimin e statusit familjar,
personal t myslimanve, por edhe p6r gdshtje tjera si psh.p6r marrdhniet juridike t
vakefit, dshte edhe pas vitit 1912.
Fjala ligj ka m shum kuptime252. Ne kuptimin juridik shprehja ligj piirfshin te
giitha negullat e detyrueshrne "' . Teresia e ligieve
kuptimin e fials s
^ae
prmendur,mund t permblidhet me emrin e Drejta e sbkruaf5a.
Ligii do te mund te identifikohej me tc drejten n rastin kur ai do t ishte i vetrni
dhe i giitheprfshishmi, pr4 nje ligi me tc giitha zgiidhjet jwidike.E kjo eshtc e

parealizuesbme sot dhe jo vetEm sot.

Rregullat per geihtjen e trashdgimis6 s tokave tE familjeve tE mdha n kohn e

Turqisd, ishin nd mosprput$e me te drejten zakonore qE, sipas tyre, kuptimi i

trashEgimis ishte kejtesisht tietr ose i papranuar, sepse familja shtd bartse e tC giitha
pr4 edhe trashgimore.
t drdjtave
Krmdilrshtia e tash--gimit sipas t drejtiis zakonore shqiptare dhe sipas tE drejtes
myslimane eshte zgjedhur ashtu q marrja e dokumenteve para shtetit ka dale qC kryetari
i familjes ket6 e ka br pr vete Jrdrsa sipas td drejtEs zakonore Eshte konsideruar se.
kryetari i familjes kete e ka br n emr te familjes dhe se e drejta e fituar CshE
familjare (e bashksis flmiljare). E drejta zakonore shqiptare e ka njohur institucionin e
reprezentimit, gka nuk eshtd rasti me td drejt6n e Sheriatit.

r$ Statovci E. Marredhenic pronE6o....

fq. lO?
d Po ary, fq. tOZ

u' Slatovci Ejup, Mb.otja

c prcnesisa - studim komprariv, Prishtinc, 1980, fq. 224

r njjre, fq. 14

''o' Colin A - Capirant H. Vepra

Po aty,

fq.l4

u{ Po ary, fq.

14

59

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIYILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

XVI. Burimet e sE drejtds civile nE

periudh6n 1912-1945

XyI.l. Burimet e td drejt6s civile pas luftErave

''.

--;

ballkanike

**"

n vitet 1912-1913 n tE ashtuquajturat vise te riglrSuara

Pas luftrave U.n
dhe te bashkuara te te ashtuquajtues "SErbis jugore", hynte edhe rajoni i Kosoves."'
Kosova dhe Maqedoni4 si territore td reja t Serbis hynd nn jurisdiksionin e

-:

Serbis. Per ket profesor Grupce shkruan: "Deri n vitin l9l2 ne atd Province turke
(mendohet ne territorin e Maqedonis6, vrejtje e A.A) ekonomikisht dhe shoqerisht te
pazhvilluar, vlente e drejta pasurore (civile) turke, qc cshte Mexhele, Ligii i tokave dhe e
drejta zakonore *.256 Ndersa, " Pas vitit 1912, me bashkimin e Maqedonis s Vardarir,
Mbretris s Serbis filloi qe edhe nE terriiorin e saj te vleje (te zbatohet) KCS'257.
Mexhelet kanii vlejtur nd tri kontinene edhe z6venddsimi i tyre n vende t ndrysbme
sht brd n kohit?a t ndryshme. Ne Shqiperi Mexhelet kan qenO nd fuqi deri n vitin
1928258 , sepse n vitin 1929 u rxor Kodi civil shqiptar.
Nd territoret e reja u krijua njc giendje juridike e cila meriton nje kujdes' Tani
burimet ekzistuese te sC drejtes civile dhe giendja e krijuar juridike fifloje te
konsiderohen si e drejte te shtetit te huaj.
Zbatimi i s drejtes dhe obligimet e ligidhnesit t ri, u rregulluan nE Traktatin e
Stambollit te prfunduar ndrmjet Turqis dhe Serbisd m l-14. III. 1914, ku nc nenin V
te te cilit sht parashikuar :'Tc drejtat e pronEsis mbi paluajtshmrit, n viset e
cesuar4 qe individet ose personat e ndrysh6m juddik kan fituar n baz t ligieve
turke para se kto vise t'i pushtonte Serbia, do t respellohen dhe askush nuk do t6 mund
tE privohet prej pronesis sC vet perveg n6 lnlslssilpublik, te konstatuar me rregull dhe
me qi kompenzim pararends juridik dhe td drejte."' Kjo vlen pr tokat e reja, pra edhe
pr rajonin e Kosovs. Dispozitat pr negullimin e gshtjeve juridike' pr4 edhe atyre
juridiki- civile nxineshin n form t Dekretligieve. shteti serb u detynra qe imponimin e
ie dt"3ter se vet ta bj me an te keryre depetligievg sepse rregullimi i marrddlidnieve jwidike civile nuk mund te bdhej ne baze tc &ejtes ekzistuese, ngase geshtjet juridike
tivite ishin te krijuara nE bazd t s drejts pararendese. shteti i ri kishte edhe obligim q
t respektojE giendjen juridike-civile t krijuar ne baze te se drqjts osmane.

!t Statovci.Ejup, Marradhenicl pronasoc... fq. 127

a GrupccAirlvcara c njljlr, fq. 5t.
- Pq ai, fq. 59; vizr"r Borit vcp.a c niajic, fq. 54; Tcdcschi
u
a

c.

Vcpra c njejE, fq- 126'

Tcd6chi G. Vcprn c niajta,lq.l27

Po

^ty,lq.

127.

60

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSIIME

Deketi pdr negullimin e giykatave dhe mbi procedurdn giyqsore n viset

ribashkuara-okupuara m 17 . 02. 1914, ka rregulluar edhe geshtje juridike pa.surore, sepse

pei saktesine e tapis turke te leshuar gjatd administratds turke krkonte qe ler kete te
japd mendimin komisioni ug.ul60.qeu#a Serbe aprovon Dekretin per kolonizimin26r ne
teritoret e reja td bashkuara Mbretdris sC Serbisro'.
Kodi civil serb ishte veshtird te depertojd ne keto heva shpejt e lehte, pcr ketd u
rxor6n edhe shum Dekrete e rregdlore.
Kosova n vitin 1912 u riokupua nga Serbia, k6shtu qE dispozitat ligjore te Turqis
qd u zbatuan shekuj me radh ua l0shuan vendin ligjeve, respktivisht deketeve te shurnta
td, Serbisd sd asaj kohe, e cila keto territore (Kosovdn dhe Maqedonine) i trajtonte si Serbi _ .
e Vjetdr dhe insistoi q legiislacioni ekzistues i mbshtetur ne Kodin civil td Mbretris
Serbe t vitit 1844 dhe ligiet tjera te negulloj edhe marrddhdniet juridiko-civile te keryre
viseve. Sipas Obradoviqit, "NE Kosovd kah fundi i vitit 1912 eshte shkateruar pushteti '
turk. Nje pjese e saj ku bejne pjese Peja, Gjakova dhe Istogu hyri ne pcrbirje te shtetit
malazei, pjesa tjetei i takoi ir,Ibreterise se Serbise263. Nders4 nE periudhdn 1915-1918,
giendja ndryshon, sepse atdher6 pjesa lindore e Kosovs i takon Bullgarisd, kurse ajo-'
perdndimore i takon Austris6.2s Pushteti okupues vuri administratdn e cila nuk u sht"
pergliglur iot...save as te serbve e as te popullsise shqiptare265 dhe se kjo u ruajt deri nd
"glirimin " me 1918, respektivisht deri n kijimin e Mbret6risE sE- SKS n dhjetor td vitit
l9l8 dhe hyrjen perfundimtare te Kosoves nE mbreterin e SKS'oo. Serbia nd rend tE
pard ishte
inGr"ru". qil ta imponoj6 legiislacionin penal dhe gradualisht edhe
legiislacionin pr rregullimin e mandhEnieve juridike-civile. Deprtimi i sd drejts serbe
pr negullimin e marrddhdnieve juridike-tivile fil1oi te behet gradualisht duke nxjend
dekrete me t0 cilat vihen nd jet Kushtehrta e Mbretdris s Serbisd e 5 qenhorit 1903,
pastaj dispozitat e Kodit civil e vitit 1844, Kodit G procedurs civile dhe ligieve tjera t
ngiajsbme. Me kete rast mund t prrnendim: Dispozitat Krishtetuese t Mbretrisd s
Serbis td . 5.6.1903 q- kane hyre n jete (fuqi) E:r viset e ribasbkuara tE Serbis sE
Vjetr mE 20.11.79132ot. Me nenin 7 te Kushtetutes s lartpdrmendur parashihet se "tE
giithe seibet para ligiit janE te barabartc' me vrejtjen se "me f aln Serb ndnkuptohen.t-
gjithe qfetaret e Serbis, pa.dallim feje dhe kombsie", -paragrafi 4 i Kodit penal'oo.
Nddrsa me nenin 16 parashihet "pron6sia shtE e pacenueshme pa marrd parasysh se gfar

-"

natyre eshte"25e.

XVI.1.2. E drejta za\sngls

'

E drejta zakonore aktualitetin e vet, si burim i se &ejtes civile, jo vetdm q e ruajti

pdhe pas r6nies nn sundimin e Sdrbis6, por edhe tani popullsia edhe m hapt e
kundrshtonte te drejtcn shteterore, sepse ajo nuk ishte ne pajtim me maridhniet
,.,shgg6rore - ekonomike td popullsis shumicd t Kosovds. Normat shteterore filluan t
e

Obradovic Milovan, Agrama reforma i kolonizacija na Kosovo (1918 - l94l), Prishdne, l9E l, fq.24
aty, fq. 28
4 Po
Po aty, fq. 24
ObEdovic Milova4 Vcpra e njejtE, fq.?
Statovci Ejup, Cr ershic mbi burimcr.., fq. 3 I 4
Obradovic Milova4 Vcpra c njejta, fq. 3l
Po aty, fq. 33
b7
Zbomik uredaba za noyooslobodjene i p.isajedinjenje oblasti, pergatitur nga Nikrtic C. Bcogrd, l9l5
u Po aty, fq. 2
6t Po aty, fq. 6
16r

^*
^
-

6t

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

deprtojn edhe n territorin e Kosoves, por gradualisht pcrmes deketeve ose ligieve
spiciale, glithmonE nn krcnimin e perdorimit te dhunds shtetrore. Lidhur me zbatimin
J se dreites sE huai mund td prezentohet mendirni i Bogishiqit mbi zbatimin e Kodit civil
austriak"ne Dalm;.270
Zbatimi i s drejts zakonore sht domosdoshmeri, edhe pas luftdrave ballkanike ,
edhe pas vitit 1918, edhe prkundr reformave te shumla td vendosura, u vijua q
2i I
, respektivisht pr
marredhniet e brendshme tii zgjidhen ne menyre tradicionale"
rresullimin e marr$dhdnieve midis tyre edhe sot te shqiptarEt vlejn zakonet e pashkruara
te fr.anunit te Lekes272.

e sE

drejtEs civile midis dy

\t413I9lglggfg

XVII.I. Burimet ligiore

frlait -ay lufferavJ b6i-drore

e drejta e shkruar ishte budm me rdndsi i s drejts

civile. N kete kohE kemi prhapjen e ligieve dhe akteve tjera nnligiore me te cilat
rregulloheshin manedheniet juridiko - civile. Kosova n kuadr t6 shtetit te serbve,
kroateve dhe sllovendve (SKS), edhe mE tutje mbeti tenitor i vegantd pr rregullimin e
manedhnieve juridikp - civile n tti cilin zbatohej e drejta e trasheguar turke, e drejta
serbe dhe e drejta zakonore shqiptare kur kjo ishte e mundursi e drejte me e vjeter ishte e drejta turke e cila nuk u perjashtua n trdsi nga
Zbatimi n Mbreterin Jugosllave ku bEntii pjese edhe KosovaZbatimi i se drejtes turke, nE Mbretrine e Jugosllavis pr disa gshtje mbeti n
fuqi eclhe pas lufttiravi ballkanike.Kjo eshte parapare me Traktatin e Sen Zhermenit te
vltit tsts . Ne menyre te njejtc iishte vepruar edhe me disa shtete tjera ku pr popullsin
myslimane zbatohej e drejta turte .Kjo shihet edhe nga Traktati (maneveshja) iAthins,
respektivisht Trat<tati i paqes i lidn-ur midis Greqis dhe Turqise n Athine me 1-14
nentor l9l327l
Nit kohn midis dy luftdrave botrore nE territorin e Jugosllavise se vjeJq burimet
ato
e s drejts civile qd vlenin pr teritoret e ndrysbme juridike,lirisht mund td thuhet se
i
prof.
Bllagojeviqit
mbetcnie pandryshuara. N-kdtE drejtim mrmd tE cilohet -.mendimi i
cili shkruan.. e irijuar pas Luftes se Pare Botrore,Jugosllavia e vjetdr giate giithe kohs
te ekzistimit te saj, ka ruajtur,nE lmin e se drejtes civile,sistemet pozitive juridike civile
o ishin t kriiuara nE teniioret e caktuara qe hyne n pdrbrjen e shtetit tC d tC
hiju;;t?4 pra;; i legiislacionit paraprak ne shtetin e ri t krijuar kushtzoi vEshtisi
pei Uimin e aalimeve n iregullirnin e gshtjeve juridike-civile

r.

Pr

&hstati jclon mc
zbarimil ! kodit civit austriak oe Dalmaci Bogishiqi shkroafi 'kush c di sc nc mbart Dalnacini c brcrdshmc

tc sidomos^ata
J iiteraturc mc cmrin 'zadruga (koPcrativ!)-, ai .s s'ka par tc dvshuarjcnq
ii'iiir;li6-p-"i#r rofr .c a
!r qc tani
qe
r
q-e
mund
".i"i*
ar
k-i
;r';tri.*t
t
*r,cgin
i'r'i
c.
r".iri"."
*.iriJ qe i perroi, ,c -a-*i
kohen kut
dcri
m
sikuts
vijojnc
L
shkojn
ahc
Fashtsimi,
ngn
ru^itji
lErJiiil iiijn" [ii., ,i a iii,r," ..'*iiie-ii" qi'i"ilj*
'
q'shtjc mbi butimcl"fq'330)
per kcr; liei rri y.nd s'd'n cj ejf sipas z"kon;; u rlitttu icitui tip"t itatovci Ejut, ca
tr

ri,nif:.

";c
iile*j'iiriilii
Po aty,

fq.3l0

m Jantolck Stcv.n. Punini i njcjtt, fq. 290

ttt Ct.ata,nOos W. fragisajf.c i dit musulman cn Grccq Arnalcs dc Is Facultc dc Droit d'lstanbul, n..'V1954, Stanboll, 1955'
fq.l29 Gipas ta cilil G.eiia mc vona ka nxjcrru cdhc disa lidc ta vcAanta)
;r
[1"!lfJc-soris, naivoj nastcdoog priv4 tuhiv za pravnc i druswcnc naukc, t-2, 1984 Bcograd' fq l67

62

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

cili u. zbalua ne giashtr.knitorct ju.idikcttt pr nEgullimin c orgarizimir dh mbajtjcn c tibrave

ta tokavq
.---,-,,..,-l:ci-kli:i?"1j
tespcknvrsht
regiislrimil G te drcilavc sendorc, lbhra njr kaptine e vegante c bu.imevc tc se d.ejtcs per
tete tani. rou ptr
ilrni, u
shfrytEzuan disPozitat e ligjevc qi vepronin cdhc nc k;han
;ara fonaimir c lr,tctlltc srruerc kroareve dhe s oven,vclb.

iai

Rregullimi i marrEdhdnieve juridike - civile n6 Kosov, pas vitit l9lg, prcillet

-te
edhe me disa vegori qe jane karakteristike p6r kete terdto; juridik,
ror,ouurtt
papranuar' por n0 fakt shum i dalluar. NE territorin e Kosoves q
s bashku me
Maqedonin pdrbEnin viset jugore t6 "gliruara" dhe t bashkuara giat
lufterave
ballkanike,
pushtuesi e imponoi jurisdiksionin e vet prmes dekretligiit m6i,.
T" .ryThtoi
zgjerimin e jurisdiksionit te Kushtetutea dhe ie tc gjitha ligieve ti Mbretrise
,e3..ui.e .
m 30. vI. 1919, ("sluzbene novine "nr. 6811919) dbe mi nje ligj td mvonshem
mui
zglerimin e jurisdiksionir te te giitha ligfeve t Mbretris sc sertise n viset e gfiruL
dhe.tE
n rrjedhn e lufrdrave ballkanike mii 30. eenhor 1922 (.sluzbine
_bashkuara
novine"nr. 142/1922).
Ky ligi ,ralizoht na kcto
qe nuk'rshin C parBhira na kErC ligi.

tcnito.r dukc

u dhcne forca zbatucre cdh rcgullorcvc spccialc ckzistuesc dhe dispozitave

.
-. --- Ndlr ligiet nc ta .rndcsishmc midis dy luftaravc
vitit 193_1. Dspozitar paraprsk p.r zbatimin

Na kte kohc cleiston nja.aklivit.t i dcndur par nxjcnjcn

te okuplara pas luftravc ballkanike.tt

r dislozitavc pr viset c'gli.ua.a dhc la barhkuara-

boEro.c bajnc pjes edhc Ligier prr nformat agruc tc yitit

Evitirigt!: tonsiacrctin si arr rni raait"T"Jririiii

c;fo.mas sgrarr

tjcr4

ne te vcrietc

l9l9

dhc ai i

iJer;rr;ilil

agrar. Kllo ligi i nxo.i qrveda r cila i ko.$idetonc si det re c pa.c ugienie dhc
filluar ta zbatohn pa kaluar mc vone nc-orocedurt-*:,
te tr.gullt pr nxjcnjd a aktcve dhc kjo shkaktoi shuna vcrcjtj; mc rtrd{ii juddikCtr dhc
Ligjin niui *gunilrrin ru.riarri"i.""
----'-'
agrarc ne tdritorct . mapa.shrn ta Selbisc dhe M.li c Zi, te d;icr 5. 12. l93l;e ndryshims dh;pforcsi*"-.c
i."f
Mund E thuhct sc Minisrria c Rcformavc-Aga! angazhohet qe te nxinte urdhercla dhe vcndimc t|. pajtim; dispozitit
paraprakdo, sepsc me ndihman q ketyrc tigjcvc
po, oto
c pro'na*vc
cl<zistu.s G pafajshrn drokohc.
"xtrtrcsuao'p6ziren

it:;.

il.

*k fudri;;;;il;i!i{in;c"or",

N..a va?.hdin nje tol ncgativ na t.ritorin c--Kosovcs kane pasu. cdhe dispozitat c
ndryshme mbi kolonizimin e viseve tc
'rigliruard dhc te baihkuara te Mb.ete.isc se Serbisa"-rl

Kur mirret parasysh krejt ajo 9ka ka ndodhur me zbatimin e dispozitave juridike n6
territorin e Kosovs,del st eshtc shum i saktE mendimi se " zbatimi i ketyre dispozitave,
te cilat te shumtdn ishin n kundershtim me parimet kushtetuese dhe civileluridike,
tonditi nga themeli jo vetm marrdhniet pronsore- juridikq por edhe marredhniet e
tjera juridike-civile n k6to an.Ne nj situatc tc kEtille ihtc shum vshtird 'td
konstatohet vdllimi, kualiteti dhe natyra e zbatimit te kodit civil dhe t dispozitave td tiera
nga e drejta civile, nE negullimin e marrddhnieve juridike pdrkatse".282
-

r]

xvll2. !-{:$lg-zereaet

P.c.ikllM: Pdnlie6 fonda.nentalx de ta lcgislatioo Yolgoslavc sur regimc foncicr, Etdu.s dc d.oit civil a la ncmoirc de Hn.i",.

Capitant, Paris, 1950, fa. 56?

.ty,
(;e tara nulner prE"crtohcn Kod4 ligit dhe dispozitat konketc mbi lrlgiimh. aokave)
;"' Po
l" aty,
lq.!!1-5P
fq. 315. (Katu citojma dispozibr c cituara re firsotar c Sl te punirnit;.
E Gj.jugoG (Shrz Novinc b.. 12,:o t"toi, tgzOx t-igii ,nti tikuidimid c nian&enicvc p.ivat;t|:fl ^9j bJo."f.in c viscvc
I,u::l:::td:mJcljhletatle
te atyre-sttetcve me E cilatjanc n. gicndjc lunc. SG 29411922;

Ligii mbi dymbdhcjtarhet buxherore - Sn.

c paluajtashmcrivc na Srrbinc jugo.r, E prfiruar.
-tratrincs nc kotan p.rj I janar l9l2 dcri mc I pri[
Rrrgullo.ja mbi koastiNimin dhc ndarjeo c f{shillit tt
vcteqcvcriiesc d fosovcs, Sn
jcElsinit dhc tc nsartirnir tc okes sr ponavc tr medh4 s& 8zl9l9; i)krcri roi zluti.in
tE
!
pJcs.nntm te bk.3 se pronavc tc mcdha pcr intcrGat publikq pr kolooizim
"kspoprimir
dhc ndenimin c baicsav dh institucioncv;
puntorc,
sl.^17l1.9!; Dckrc-ti nbi blctjen fakultative G tok* agirrc tc pninavc te mcdhr,
2371925; Ligji mbi iolizimin c pyjcvc sitetemrc.

1j:'1,?; Kl*ll9!l Tba Ggistrimh

1925 srl. l7yt925;

'

T1:ll$i ljliTh

t:snht;

s[

n'-srbi, serbin Jugorc dhe Mal l zi, sn.?8/1930; Dekr.ti rnbi ekzekltimin c Ligjit mbi'..eAllimin e manedhiiieve
agrare ne
KraDnal.r maP.shdc ta sctbisa Jugor dhc te lvL z, Sr 17411932; Rlcgullorja mbi ekz.kutimh
; ligiit mbi vullntad or piiapamjc
:. lkjldlmir teb.Ies_dlc kotonizimit, Sn. 69/1930; kcgu orja rnbi ckzekutimin e tieiit mbi kufizin-n c plwc shrctcrorc ne'Scrbi,
setoin Jugorc.dhc Mal te Zi, Sn. 238i930: Ligji nbi odryshimet dhc ploesimct c ligiit prr
ncgultimin c iranedhrnievc agrarc nt
PI1:9$! toe"l dhc !.!ralil L zL sn. l4Ul93l; Dckrcti nbi rrcguttimln c a{htj; po-nsorc t! pcrsonavc privatc-nl pyjct

e.runanara shtetero.c na Sedi, Se.binelugorc dhc ne Mal tlt Zi, Sn. t33/1915; Rrcgulloq'tp&;tsekutimin

Visctjugo&. Slt Br. l8Ul931: cd

'o Obradovic I't Vcpm c nj.j;a,iq. a647
'" Po aty, fq. tE Csluzbnc novinc; nr. 2g5R I dhc n.. 141,33)
,"
pe 4y, fq. 108
re Rrgullorja

mbi kolonizimin c viseve te .ejajugorc, 20.

Statovci Ejup, Ca geshlc mbi btrimcr... fq. i

li.

i tidit

mUitrastregimiri ne

1920

63

www.e-Libraria.com

..

^*

E DREJTA CIVILE I

PJESA E P4EG4THSHME

e marrEdhnieve
E drejta zakonore ka luajtur njd rol t mfh ne rregullimin
goj dhe brez
juridiko-civiie. E drejta zakonore si e *ejtc e pashkruar pdrcillej 'gojd md

drejten zakonore nuk

te ruheie zbatohet me shekuj'Personat q zbatonin te

;
i,*;;;;i;'
'tirfri","r,j;e
dokun aq rn6 par", sepse rastet t rralla ishin ato kur

te argumentojn
judaiki-civile e bente individi, por giithmon m shumd individe'
geshdei
e
zakonore
tiAnui me tlte gestrqe autor t ndryshtlrn shkruajnii se " n giykata e drejta
tE
beji me
kishte
zakonore
zbatohet pu o"uo3en e argumentimit ne mstet kur e drejta
pr t0 gjithe'dmth' s u dshte e
sendin kontestues, menej parasysh ajo q q*:j "e njohur
glyq,"r*" ogu kult"ru itr" i.ut titutt'- N raste te caktuara dshtd i njohur edhe.
edhe
".i"f,*
vrtetimi i dokut nga et pi ;i#;;,giegiesisht grupi prei-l0 vetash2sa' Njihen
rastet kur e drejta e shkruar
iri",*"ii,el";teniakonorJss
midis dy luftErave boterore shrbeu si burim n
Kosov
ne
zakonore
drejt;a
E
Botdrore,
e marrdhdnieve civile-juridike deri n mbarim t Luftiis sE Pard

a.dhj;

;
"i"

neguttimin

ded me 1918, edhe m vone.

me
---. sakt
--ifru-i"u

sanksionuan te drejten zakonore duke

pozitive' gjykatat pr
lejuar mundtisinii s", tt6r" nuk jane ne kundnhtim lne te drcjten
disa konteste mund td vendosin n baz tE zakoneve lokale'
t"ttitot j*iait-i posagem2-86'.t+" p:: F1 te
Meq Kosova
"rkzakonore
nd teori. flasin pr zbatimin e te &ejtes
gittre

e legiislacioneve perndimore

;;;l"t;t"j
tffit*",
pranitr.t e drejta
tjera t Jugosllavis'
viset
nd
se
drejtes
i
iukonoit si burim
-*-;;K;dt"
dr"it" zakonore si burim i s drejtes,
pE4*ltuui
.iuii,l,ru n* u
rastin kur
perfrnarazi, fodi civil serb n pu*ffi tO t"lon zbatimin e zakonit vet6m nE
;a;i;t;k;.s"llohet me riei *t k; risii udhdzon nj te,287
e sE

zbatimin
Kodet c-ivile qe u zbaf,ran n teniiorin e Jugosllavis sE vjetr lejuan
e drejta zakonore ka
drcjt6s ;onore si burim subsidiar, nga rezulton-si edhe ne Kosov
i Serbis u zbatua'
reniesin6 e b'rimit subsidiar te m'Ue&tet'r n ligi, sepse Kodi civil
edhe -n Kosov
r dr"jta zakonore mbetet prapa marrdhnieveckonofrrike t shoqrisE sE caktuar
shkruar'
dhe si e till e ka humbur rolin prijEs, krahasuar mE te &ejten e

---

Pasvititlgl8meforntitnineshtetit(SKS)nxinenligietshumtame-tcilat
*uoeale"i"t juridike civile nd tEr territorin e' Mbretris serbe-Kroato-

neguttotren

Sllovene, n kuadr te se ciles mbeti edhe Kosova'

i se drejtats zakonore, pdr shkak t marrgdhnieve ekzistuese nd Kosovg
nga legiislacioni pranohet.e drejta
nuk u pgrjashtu4 as nc Xae i."ite-,
zakonore e
,^f"r.,i" ,i burim subsidiar i se drijtes. Kjo u theksua edhe m lart. E drejta
pr" nui*irnt ajo ishte e persosur, por ajo_prsosej,
*".it-",t"rri"t- e vet
me
plotesoiej me nonna tE reja zakonore qE jan n

---, 6"tt"ti

pii***a.*i

ndE*ufi,.if

fap

respeKivisht, vazhdimistrt
keikesat 6 kohes kur ato duhej tE zbatohen'

ffiy,opstaislo.ijadrzawip..Ya'It.deo'Fcudali2drLBograd,l950'fq.l34
a
Po aty,

fq. 134

xHo;"hlfl-tlP'rr1s:r-1:;HT#f"1ffi1'iit*ffflis"*ljH?yJJ?f;1,$IJ'*s1$i1trjl}j
--]iiil':;;ffii,lfii,:S,ffiP"i:1"#n'"H1",ff'*'#Ji;ffT;*-i;1f;#;ffi;;";ii.-i"li,iqi'e'e*"i"a'"
i Zidhc Kosova"'
Sc6i4 Mali
&adjanski zrtoflik za tcajjcvinu

Hcrcegovina, Maqcdonia,

st
i sav6no .rsavari, nrkako nc ,"pos.a,,

propisa nc bi bilo, onda cc

na'citog zlkonsko'
i0., -Ako bi.sc ihc.j takvi na sudu Doiavio, ?.a kojih
tzumno
postavljctlim osnovim4 ili oostc oo?raton dosadsnjcm obicaju
zakonikt starc Jugoslavijc'
tr"-i"",'zt ti"ik

ovo; zakoniku
"riil''oiliiji

isti po opstrm u

,"'fi"";*'"fil;tJ

--p"al-t".

;tadjanskih

Tilogt-ad, 1960.

64

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Ndryshimi dhe plotsismi i se drejtes zakonore ka krijuar qc ajo r-nog td jet6 nj e

drelre statike, por nje e drejte me dinamik te ngadalshme. Pr kdto 9s. htje thuhet se: "T
glitha kto t-un" lqala eihte per KLD, Kanunin e SkEnderbeut, Kanunin e maleve etj.
vdreitie e A. A) me vonE u Pasuruan me nonna te tjera qe u forrnuluan nga pleq
kodilikatore *o'i*e""t ose "Kuvendi kishte pr detyr tE udhiihiqte fisin nii piirputhje
me kanunet tradicionale dhe t'i plotesonte kto kanune me norlna t reja""'. Edhe
profesor Elezi na prezenton njii konstatim mbi plotsimin e se drejtes zakonore 'ku ,,
shkruan:

sepse vete ztrvillimi

e ndryshimit te tyre:
nevojdn
ekonbmiko-shoqeror i zonave ku ajo vepronte, determinonte
nd kohd, sidomos pas viteve 20 te ketij ihekulli i solli n disa ndrysfrime sasiore sig ishin

. 'Normat e s drejts zakonore faniljare, nuk ishin statike,

ato q u bn6 nga Kuvendi i Laberise

'

nai

vitin

1924"

.'*

KushtJ q duhet plotsuar nje e drejte zakgngre q tE lejohet zbatimi i. saj sig
jand aspekti psitotogjik (i nenjosur n popull), e sanksionuar dhe ushtrimi i saj nje kohe.
te gjate, jane-tcarakterist'ik edhe pr t drejtn zakonore shqiptare'

XVII.3. Praktika giyqEq"re,

gyqesote eif,e nc kete periudhe, paraqet njO 9e$tj919 diskutueshme' kur

koh
6sht6 fala qe tilonsiderohet apo jo si burim i sd drejtds civile. Sidomos ne kete
pra i
kemi nxjerrjen e ligieve me t cilai pretendohet qe giykata vetih te zbatojE ligiin'
mohohei.oii ki.jo.t. Por, giithmonc do t jetE domosdoshmeri qe paraktika giyq6sore tE
juridike - cMle, pr tE cilat
shrbeje si burin i se drejt* piir negullimin e mandhenieve
manedhenie ekziston legjish;ioni qE i ka vene ndn nj6 "kapeld", por ato edhe ndryshojnE

ftunita

edhe prsosen.

Teinsistoshqeaktgiykimitekijojetedrejtenvetemnemespalvenkontestdhe
giith' Eshte
t mbyllesh syte para qellimit qe ligii ie zbatohet n mnyrd tc njejtpRi t
veprim q largohet nga realiteti objektiv.
*ololo te jete burim i s drejtes' nuk qlnd ti j3te
Praktika gjyqEsore,
"dh"-t*
ka tejkaluar-koha'
shurne bindese,:meqe kemi zbrazetirat juri<tike, por edhe ligiet.qE.i
Andaj nd keto raste giyqtari mund tE luaj rolin a$v ne zgiidhjen e manedhcnieve
si burim td sd drejts, shumica e
juridike-civile.. Pr tfl arsyetuar praktiken $yqesore
-giykatave,
sepse dihet-se. el-<ziston kierarki
autorve s pari e prezeniojne otg*i"i-i"
jtridike
lry.tle
gjyqsore. Gjykata zupreme z ve-ndin kyesoi-kol*in ki"tarkis
"
aeciaiv ne unifikimin e praktik6s giyqEsore. Funksioni i giyqesis6 ka qend histor:i]dsht
jetd deri ne ditet e
njd nddr funksionet me lcryesore (te p..a) te shtetit, dhe vazhdon t
dhe:
sot*e si njii ndr funksionet tryesore'. Nflga e pushteteve n6 legiislativ, ekzekutiv
zbatoje
te
gjykata
duhet
giyqesor Jvshtirson rofi" ni;u". te praktikcs giyqesore, sepse
iigjet e jo tC bje elaborimin e tyre
Praktika giyq6sore vewJtiu mori ajd rol te vegante ne kijimin e sE drejtds'-sepse
nuk ishin td mjaftueshme pi:r zgiidhjel e.gdshtjeve
ligjet si mjete iq"int t"t oit
t
",
ko-nkrete qd paraqit"shin nE rasiet e ndryshme. Per kete gshlje thuhet seajd ndihmes

9:

ii

vegantdekadhcne:..-shkollaereeZheni-s,equajnr..Shkollae.kdrkimeve
dhe e
shkencore", e cila i jipte giyqctarit nje liri mc te madhe n tekstin e kodit
28 Historis c popullit shqiptar, I Ptishdne, 1979, fq.327
I$ Po aty, fq. 327

rp

Elezi tsmet, Marredhenict familjarc

martcsore sipas se drejls zakonore na Labeti,DrcjEsi4

nt.

2J

1993(rCtor-Dhjeto') fq'

4l,Tkane, 1994-

65

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I_PJESA E PERGJITHSHME

inkurajonteat6t6ndrtonteKodinjothjesht.logiikishtesistematikisht,pornndritne
kerkimevetshoqrisdnez}rvillim,tepcrdorimeveaktualeepraktikave.nfusha!e

dhe
te tregtise dhe giithashtu ne baze te rezultateve td kErkimeve td sociologve
"Jtuuru i."fr""r"".'fr. frete rol t giykats e_plotbson edhe konstatimi se: " negulli i cili
'zbaiohet
gjyqtar duhet tii gjeje lgiin kur
ne t giithe kontinentin, i cili specifikon se_si nje
Civil zvicran, neni l,
gi-itf,qku ,j.,e,,:rk e m6ush hapsirn boshe, formulohet ne Kodin

il;r;

puagrafet2 dhe 3 si mE PoshtE:

giyqtad duhet t
't'{6se n Statut nuk mund t giendet nje dispozite pcrkatese'
ne lerp'r'thje me
vendos nd prputhje me te drejtcn ,*ooo." the n9-musges t saj'
t'i
rigi. qe a" ie *irionte ai sihu te ishte legiislator-' hur ben nje gie tc tille ai duhet ka
i.ilf,t"je v6mendje doktrines dhe traditds se pranuar".ze Gjyqtari gdhe nc klo raste e
dhe traditen e
t kufizuar lirin, sepse me rastin e vendosjes ai duhet ta ndjeke doktrinn
njohur dhe t Pranuar.
krijojne-ligie,
Vendimet e gjyk;'e;me tC lart do td ken vler6 m t0 madhe.Gjykatat nyk
te
p"; k ij"jre;6 drejtn, mirpo ligii vlen sipas interpretimit dhe zbatimit tyre. Meq
'gitqi-;JJre rentxoj; efektin e nje ligji me anc te interpretimit te perpihe (rrept) ose n
gier, shG e. sigr:rt
te kunderten duke argumentuar etettini til n bazd t interpretimit te

'ip*.""ai-ittone-sejurisprudeDcaGraktikagjyqtisore)sht6njeburimisedrejts'
mir6po kuptohet, nj burim indirekt dhe sekundar'
C.ly+*i lirisht e liulu.to' tC drcjt6n qe mC lehte.tg vendose rastin konkret. Nd shum
,urt. gjyqt*i ploteson zbraztirEn juridike me interpretime e zgiidhje kreative.Nuk

t"rp"ktohet deri ne fund mendimi i Montesquienit se giyqtardt nuk 'janii tjetdr

p"ig".i. qe n"t qaet e ligjit" (ligii qe f1.0. [:te m mid e ka shprehur Kodi civil i
2U.idt nd nenini, sipas te cilii giyqt".it i lejohet qC nC mungese tE burimeve tjer4 vet
giyqtari te inspirohet nga praktitigjiqesore ote duhet te gieje zeiidhje Fr rastin konkret'
asirtu sig ao te tishte propozuar si tE ishte ligivdnes'
p'cir uurim te *6 a."jtc, nuk mtmd te shc$ejE vetem nje aktgiykin konkret, por nj
prej
praktikE ekzistuese pr vendosjen e rasteve td ngiasbme' Kjo e bn t dallohet
'p.""ia"rtit *glor*k oo, ku venaimi i vet6m giyqsor shrben edhe pr tE giitha rastet e

*""aJie

mEvonshme.

si
Pranilnin e praktiks giyqsore burim i sE drejtes civile , nuk duhet trajtual
Hierarkia
. burimin kryesor te mbeshtetuine ligjin pozitiv, po-r thjesht nj burim sub;idiar.
i-ponon r""pitti*in r ueoai*it t giykat.s m t lart nga gjykata
"
*E" .ttet. Kdtu vjen nti shprehje autoriteti i giykatave me te larta
irr."a"i.Jrr" ,hi.o.u j.ftjili; civile, praftkea giyqesore e merr si burim subsidiar
(sekundar) t se drcjtes civile.

;ilkj;;;"tiu

XYI[. Burimet e ti
KosovagativazlrdimishtkaqenndjurisdilsioninemEshumlegiislacioneve'q
ishin.fre
og" uit"t pfi-1915 dbe lgl5-19i8, kurne territorh e Kosovds sundues
shtetet t cilat e
.JOct, h.re bdfgart e nj koh edhe austriakeq kr:r vetEm ndnoheshin

D' Zccgcrt H. Kotr, Njohuri

Po ary,fq.27

Pr tc

drcjcn c kalrasuar'Tiranc' 1994' fq' 123

66

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE

I-PJESA E PT'RGJITHSHME

sundonin teritonin e Kosovcs, individualisht ose t6 giith, por secili nd pjesdn e vet te
teritorrit t pushtuar t Kosovs, por edhe giatd Luftds s Dyt Botrore'
E drejta serbe n vitin 1913, nE Kosov, depertonte me ane te dekreteve, td cilat
kishin parasysh nethanat qe ekzistonin n kto territore.
N kohdn e Jugosllavis sE vjet6r, pas vi{t 1918, Kosova paraqet teritorin e shtate
juricik, sepse n6 Koiov marrddheniet juridike pra, edhe ato civile, i nnshtrohen nj
rregullativl juridike specifike pr Kosovn. Nga Jugosllavia e vjetr nxinen ligie dhe
dekrete te ciiat vlejn vetdm pr Kosovd. Po ashtu edhe e drejta zakonore shqiptare ishte
shum e fuqishme n rregullimin e mandhnieve juridike n Kosove.
Terriiori i t<6'sovJs n kohn e frllimit tc Luftes s Dyt Botdrorq giegiiisisht n
vitin 1941, u nda nd mes t giermaneve (Serbise), bullgarve dhe pjesa md e madhe i
takoi ltalise" Ne Kosovn e pushtuar keta impgnuan te &ejten e ryre sa ishte e mundur n
kct kohe lufte. Mit shume ibatohej e drejta-ei<zistuese sesa qc pranohet kaq shpejt nje e

drejte e re n rregullihin e mancdhnieve juridik-civile.

Ne lemin e"sd drejtes civile, edhe n pjesEt nen pushtimin'e ltalise, giykatat
zbatojn te drcjten qc impononte pushtuesi. Zbatim tc posagm n kEt.koh, si zakonisht
ne keio nethana giiti e-drcjta zakonore te cilen e pranojn tre menylit tE heshtur edhe
vete pushtuesit. iel te*in e tashtigimisii zbatohet e drejta e Sheriatit, giegisisht e drejta
zakonore.

Nc ketd periudh paraqiten edhe Komisionet pcr pajtin, t0 ashtuquajtura islihate'

t cilat vendosnin drcjtEper&ejte per gshtjet civile ne baze te se drejtes zakonore.
Ne pjesen v#ore te Kosovtis, qd mbeti nn pushtetin e Gjermanis, zbatohet e
dreita e fisosllavise oii karakterizohet edhe me nxerrjen e dispozitave nd forme
deltetesh2eslte citat kishin parasysh dispozitat ekzistuese dhe te drejt6s zakonore.
Ne giq rend te d juridilq pra,:edhe k6hl kcto dispozita td reja juridike. kane
pCrpardsi, por mbeten n fuqi ligieie gietura, nese nuk jan nE kuuddrshtim me qdllimet e
pushtuesit.

nddrrohet pushtetrnbajtdsi vjen edhe te ndryshimi i rendit

juridik ekzistues, pr aq sa i pengon pushtuesit te ri. Andaj edhe bullgart n pjesdn e vet
1e sundimit nd Kosov kan proiuar te vendosin legiislacionin e vet dhe td shmangin si
gjykarat ekzistuese, ashtu edhe legiislacionin ekzistues. Ky regiim nuk ka mundur td.bEj
figku te vegante ni keto hapesir4 sepse jo vetcm qe territori ishte i vogI, por edhetoha
e iuftes nuklejonte lashte ier imponim t0 dukshEm te se drejtes p vet pr negullimin e
zbatolgj. gara
marredhenieve juridike - civile. Legiislacioni civil, giegjcsisht e drejta
-q0
ishte e
te
Koso]els,
LuftEs s6 Dyte Boterore ne territorin e Jugosllavis, respektivisht
larmistune dire ne di3a raste e papranueshmJpr shtetin e ri qe krijohej giate hftes, andaj
pr disa lemeij insistohet qe'giate lufts tA n:<inen dispozita me t cilat do t behet
negullimi i d unik juddik. e Ar";tu tt sttegimore konsiderohej si pjese e se aLejtes. civile'
pjeia me e larmishrnd e se drejtes civile dhe, si e till, q nga lufta u trajtua si digka
specifrke e q meriton rregullim-prioritar nd shtetin e ri.frbhte e njohur se sa me shum qii
ahohej fundii i luftes fillon edhe qarkullimi m i madh juridik dhe nevoja pcr nj siguri
me te madhe juridike. Me te- drejtd konstatohet se gjat lufts "pushteti i ri- popullo_r nuk
negullojd te giitha kategorit6 dhe marrdhdniet qejare
ka mundur mi dispozita ie Vlta

N6 gdo territor

ku

ii

r,j Dekreti mbi obligimin . krkimir E lejes pr tcjbanjer c paluajtashfterive na te huajt - Lisr Uredaba vojnog zaporjcdnika u $biji
nr. I li l9a l, Dckrctimbi shirjen c paluajaeshmerivi- List urcdabq nr.2241, n.. 24141; Rrctullotja mbi negullimin dhe adminrstnmrn
oe rajonin

Kosovs , St

+Ol+t. (iusnora

punimit t Statovci E.

Ca grshtje mbi budEret ..- fq.

319)

67

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIVILE I - PJESA E PERGJITHSHME

por
ne rregullimin e pjesEs s prgjithshme te se drejtes civile dhe te drejts sendore, ...
per arJye tE ndery;erjes se iontinuitetit juridik ne mes_te Jugosllavise sC vjeter dhe t0 res
oe pl*in e brendshem dhe mospranimin e pushtetit te okupatorit dhe hadhtaleve te
brendshem, nuk ka ardhur ne shprehje as zbatimi i dispozitave tC tyre me kdto kategori
gliruara vinte
dhe manedhenie. Mirpo, atje dhe ateher si dhe ku dhe kur ne territoret e
deri td qarkullimi i tilie dh; deri te kategoritd dhe manEdhniet e tilla, kontestet eshte
dashur te zgjidhen. N procesin e zgiidhjes se tille vinte deri te zbatimi rregullave
juridike te lJgiislacionit jurirtiko-civil t0 Jugosllavis s vjetr, tE cilat nuk kane qene ne
Lundershtim ire te arriturat e asaj lufte"2s fuegullat juridike t legiislacioneve te vjetn
gjet
mund te zbatoheshin ne rregullimin e marrdhnieve juricliko-civile, sepse pel kete u
nje zgiidhje n Vendimin mbi anulimin dhe pavlefshmdrin e tE giitha dispozitave
juridike td: mimtuara nga ana e okupatorit dhe ndihrnsve tC tyre ne kohEn e okupimit,

ut"fthltle.io e vendimeve t6 cilat jantl sjell n6 ate kohe dhe me shkputjen e

dispozatavb qd ishin n fuqi nd momentin e okupimit armiqesor. Kete.vendim- e ka_ sjele
Kry"sia e Xagfl-re ne fiitim t shkurtit 1945.2e5 Nje zgjidhje te njejte e hasim edhe nE
snfiiperl, ku nxirret ligii nr.6l i dattis 17.5. 1945, me t^cilin shpallet abrogimi i
dispozitave ligiore td p*udhils para dhe pas dats 7 prill lg3g2e6 '
' Kosovi- gjat Lufts sE oyte Botcrore, prjetoi okupimin katervjegar nga

*bi

okupatore t ndryshm.
jan nxjerre
Ne Kosove, edhe giat Lufts s Dytd Botelore, kane ekzisfuar apo
dispozita juridike civile. Nd Kosovd edhe giatd viteve 194l-1945 kemi dispozita tc
tarmishme pdr rregullimin e marredhdnieve juridike - civile. Kosova e okupuar ishte e
ndard nEn sundimin e Gjermanis (urisdiksionit gjerman), Italise (iurisdiksionit italian)
dhe Bullgarise. Pushtuesit, secili n pjesdn e vet, vendosen te drejtcn e tyre, sa ishte e
-<luke
respektuar edhe t drejtEn ekzistuese ose te drejteD q konsiderohet- se
mundur,
-e territorit te Kosoves e cila ishte
Eshte mS afi:rt per popullsin e Kosovs. Ne pjesn
ndn srmdilrin e tialise, iegpektivisht Shqifiiise, edhe pse ka pasur mundsi t_zbatohen
dispozitat e Kodit civil t shqipris tc vitit 1929, per td cilin Kod profesor Bousquet
,hli**r ..Kodi civil shqiptar cshte nj pun shum kureshtare dhe shum interesante dhe
zbatuan.
ai prbn njd vepr shumd me Gr.origji"are se saKodi civil turk"2e1, ato nuk u
njjti
Udeou oaifrqirjeri giate fuftes ie Oytinotrore edhe pse ajo ishte e pushtuar nga i
- ttatil uiUat* Kodi cMl shqiptar dhe kjo nuk eshtg v6ne n pyetje sepse
e Kodit civil te vitit 1929 u zbatuan edhe giate pushtimit te

p*h*o
inG,.",

"Dispozitat

Shqipris6 gjate Lufts s Dyt Botrore deri nd vitin 1944"2e8:

siParp.ofeso.slaloYcitdclscneketepjcs.EKosoves(leP$htuar-nglltalia)EshtezbaNs.cdEitaekzistu.sc'Aishk'Uan.

.a*ct ii ciraur sc nr njr pjcs! a i-o"ii I

nr Igit inucti ncnihrpacionin italia4 Yctdocar p'Fcri mancdh'ni'l
"if"
d" b"jt"* te*ojr*.qc ru kth.llen Dozihr c.tyn tc rleF.shlne. P.i ta
i"r,
q,
p.,ir#
,c
it
ii-t
,
irrqlo*,J.-itirJ oc
"i
"c"ll"*
tE 3crdcriotin qdlimct c rcta'
p; ,nc r.ugf ;bitra'
sc

'---

.calizua, karkcsat

vct4 au nut tcttuan niiirmin c iiiislu"ioniq

PcrPiqcshin

ii

r"jqn.t nr edhc mE oarr ishlr zbab.t fo.malishts'ashle abroguat

&tri i d drcit6s civilc. datonin tc drcjtln ne tuqi tl
mr
i9t-l:6;.il;;;jtilffirga
as pas p*hlimir t Kosoags nga lrati!
dl.ll maj 1942; nt 78, dt l maj
ma," lgi2l
nr.2ea-dt.l2
Jusoslavise se vjcr... Kjo gie shihcr edhe o..!i i.rrJ,IJ,nli"i.ro,",

l_;q."a ;ftqi i rcs ti il. I ;;;l'tat

sEsrrcriurit

',t.77,

Gcorgicv Pop Dimitar, Rrzvoj gradjalskog pr'va (opsti do

Bcodraq fq. 125-

stvarno pnvo)'

Aftiv

za pravoc

d'ustvcnc

oalkc' l'2,1986'

1" Po aty, tq.l27 (siPa! tij Vcndimi ashtc shpallur ne'Sl''zbc'li list DFFnr''U1945)'
n. ck;nomin. c lrcgut' Tirdt'r 1995' fq. 2G27'
i,,rifi;+rii jiil e"n'irnin c scmini M61ia-iJ61" tituii ront"otut . .rritjcscivil
'*
Albanais, lnttoduclion t I' ctud du Dtoit comparq
D'Bolrsoucr }t C- Un cxcmptc de laiusatio-i au
f."
"orjc
fq
6'14
nccucitd'cruOcs cn t'tonnucr d'Edouard Lamber! Pa.is, 1938,
rer
Semini Mariana, vcpra . njejc, fq- 25

J.iirr-trt-

68

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PTRGJITHSIIME

2: N 16, dt.l maj 1942. Dihet se ne kete pcriudha qkzistonin edhe te ashtuquajrurat islihare (ko.nisione per pajrim) td cilar nc
marredhenrct civile:iuridike zbatonin E drejth zakono.c'.P

N pjesn veriore tE Kosovs, q mbeti ndn Gjermanind, u paralajmdruan ndrrime

td reja nd mandhniet pronesore me mrgd ligjore, duke i adaptuar n nethana td reja, tE
cilat do td respektonin edhe dispozitat ekzistuese ligiore. N k6tii pjes zbatohen e drejta
e sheriatit si dhe e drejta zakonore shqiptare.3@

Nd manedheniet juridike-civile, zbatimit i sii drejtds sd huaj bishtnohet duke

krijuar kushtet pr zbatimin e se drejtes zakonore.
Kshillat Nacionale Qlirimtare qe paraqitnin organ te forcave ushtarake partizane,
ushtronin aktivitet nC planin .territorial. Kshillat e prmendura nxirmin. edhe dispozita:
(negulla) me t cilat rregulloheshin gshtjet juridike pra edhe ato juridiko-civile.
Ne kete kohit kemi dispozitat e nijena nga Shtabi Suprem i Keshillit Nacionai
Qlirimtar nE Fo9 nE vitin 1942 qe qiihen me emrin DisLozitat e T'oces,3orKeto dispzita
te nxjerra giate viteve t Luftes sit Dyt Botrore, jan zbatuar nE tdrd territorin e
Jugosllavis. Por nuk mund tE veftetohet e as td besohet se kgto dispozita kan mundur td
zbatohen edhe ne territorin e Kosov6s, deri me nxjenjen e ligjeve nd baz t Kushtetuts.
s pard td Jugosllavis nd janar te vitit 1946. Ka mendim se Dispozitat e Foges jane*
zbatuer edhe nd Kosovd sepse edhe ketri pati konfiskime ne emer to akteve juridike q i
nxorEn K0shillat nacional glirimtar. Dispozitat pretendonin revolucionaritet dhe kufizim
td liris n td drejt6n e pronsisd.

2e

rr

Starovcr Ejup, Ca feshgc nbi burimct.. fq.ll8.

Po ary, fq.l19.
Keto dispozita i nxo.i Keshilli i qtirinit Komberar tc Jugosltavise.

69

www.e-Libraria.com

CIvrtE I -

E DREJTA

PJESA E

PJB9JITgSHMB

xrx. BURTMET sE DREJTEs clvllE t'tE xosovE

ruE

penluPHEtt 1945-1990

XlX.1, Burimet materiale dhe formale td sE drejtds

civile nE KSA tE Kosov6s

xDL

r. 1.

Koncepti

.)

burimeve

*Xtt5*Hnf,TJ**ttkat

nE kuadr t
Kosova nd vitin 1945, pas Luftes se Dytit Boterore' mbetet
Jugosllavisd, respektivisht Serbis.
.-.. Slloveni4.
<,r^w.ni, KJoacia'
Kr6,..
j-adr 1945n. Fldrata c_Jugostlavisr perbehej nga:
Me Kushtehran c RFp a lug*iro"i"c a ff
t
gictrd*hin
kuad'r
n'
L
cilst
Voivodinas.
dhc
Bo.nja c Hcrcgovin4 Maqcdoni4 frfai Zil'!itli"-Ai" Oy krahina: Kosoves qr
nga Kushtctul4 nda6a akti m! i lart
burojnc
krahincs
c
t.
ar"ltur
;iiitliJifo"a,oit*
sr
scrbis. Mc kushtchrEn c Rp rc scrbisc
statutin c vct c ka nxjemrr

i'a oii .. f,"frrcruen ,Jpublikanc

+iti;iliil;a;;;

juddik i Kosovcs ishre Stanrti, i citi istrtc nc

dh ata fedcrativc.Kosova

pasur autorizim re nxjcn ligie. Kcshitli.Popullor Krahinor,

me 23 maj l948rq. Me Kushretuteo c Rrpr
""1ka OGani m' i lartc krdhinor punon ne btz! G Kushtetules
udh'zintc'
dhc
tregJb'c
at<we#nie,
parvca siatutil nximc cdhc venaime'
poti. mc Kushtctutan c RFPJ, Nde6a o4an ckztkutiY ishtc Keshilli
se Rp G sc.bisa, E ligjcvc rcoc.at,vc e rcpu-iiitln" ii.,. nc
udhzimc , akvcndimc- Funksioni legiisldiv ishtc i kooccotruat
pasur
drqic-tc
a
cili
ka
i
Ekckutiv Krahinor,
"tale'"&
krvcsisht na fedcralr, c cila'lshl,a kompctnt'
tt
Lisii Kushrc$6 mbi baar c rrcsullimit shoq.ro, dhc politik tc RFPJ dhc orsaocYc
kant
fcdcralc
trjcsit'
I
neni
15
Lieii
kctii
il,
s. lisj;c.siPa!
lii'rri-ii*
't'
o*r,,",i
mc iiglin fcdcrativ. Ky ligi- kushtetu.s i ngushton
mundu, tr nxjnin ligjer c vcta vcrcm ncscllnc-q-i porqritrti te ".t*al.ra
Ligjin kushtetuts, nd$a
nxjcn
scrbia
kompctcncsvesa
rc
nirjcs
&rirar autonom L k al nay flc vcnd qc ,il rii"'rr", ie oliur
iieiin'ustrrctucs're n"-,ttikes se sqbisr. k'd na i humb te drcjrat
ke,o niesiD. N! kel. koh n{
cilat_Rcpubtik i kalon
burimo.c, slpsc rc d&jrar c trar,inavc autof,ili
sipas Ligiit kushtctuca,l' RcP-u.b-1.1ks
t.girl"ri".
oc
rr.ci,
Ju.os'avi ti'on rcsrizimi i vcrcqcrcrr;cs
ncvoJavc c

a.t*

-^** fi.';;;j9$ *l"iiiriiJI-iiiili

til*,p .r'ii
"a.yiitl,"'i;il;;;;j.ttj*

t'

r"*jli.
tffi"H#iifi,t;;i;?tAr&1i;,]; !.ii" iiiii
il;i;;;;;;Gi;.
#iiifi;;i;;;;
rrrrii forip"i-tc n... .loi"!ojn. lisict fedcrativc
;:?;rliil ;'.i.Jkil' .iitii.i r.t rd
";""
"rrJ

ffiffii{lhffiffi
*r*iG"

#,ir*+''**ildti*i'*f
p.rgiitluhmJrt'

.6!

Gsublikanq brc,lda

'*i'*ffiffi frffi .H{ffiitrl;i*

il pr"ii u'"m;lorc dhc tc

fcdcralivc. Mc lhcuirdn vetcqcvc.isjca shoqerorc
Mc Kushttutn c nsru. sc rnucil'pJm; i supcmacionit ic ligjcvc
fsvor tr r*ublikavc rthc krahinavc rutonomc. Nl
ne
socialisrc u bijua baua q. r! ndryshoj
ne Fcdq-atc, n tlpublika dhc krahina aulonomq
c
tcgittacionit
i"illiriil, ni qarli q. ii-tiirJ-;lr'qi-tr"iiih-i p"i"'i; ni tutrcn

i}'ifti,il]i'rilil"rl*; ii...l].

s'sluzbeni

list

FNRr n.. 10/1946

D"sluzbeni list NR Stbii.",.t .ll47

r rcazrta zFtarr c KAKM" nr.5/48
Pt

lbt FNRJ" nr. 3/1953

s "sluzbcd
'Cazeta rynrtc KAI(M",nr. l/53
n Salihu KurtcslrVcpra c ojcjE, fq. 43
- Lijii*rti.t"o i nps, nlni tbs' t atrc srat'rti i KAKII ncni I I al' I
a-1.

rB

- :

"sltlzbni list SFRI' nr. l'Y1963

sluzbcdi glasnik" n.. .J63
ltr rcazrta zynare c KAKM' n
'4163

r'"

liii:fl'i"l"fff, lf#"'."i:',frl:"11e
amcndancntct kushrcruesc, torim i
1988, fq. 51.

rcsj*rarivc,

Diskutimc per
dis redcrares dh Rs-se . KSA-S. dh projckta,rcndamentct'
ta Rishdnes, Prishtin''
Juddik
i
Fakultciit
juridir(.
shoqarorc
dhc
ke*im.

veqar!;iiisi;hrtii tr

70

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PT,RGJITHSHME

konstitlivc te fcdraLs, shta dpovuar'Rqzolucioni mbi bazat e politiks sa lcgiislacionit tE fcderaEs"r', nc E
cilen bthel veNjde lidhlr mc.calizimin e konpetencavc ligivEns. dhe karkohel vel tjensh, qE lcgiislaci0i flderativ ne mny.e
kloser::enrJ j-iet tc realizolc padmh ku3.htctus qe Federata te t egulloje w&m Eto rnarradhEni te cilal janc ne inb.tes le
prba*,{ct tr tjr.ezvc punu6 ;hid kombcyr ta rugoEliavisq te pcrcaktuara mc Kushletqqer si te drcjla dhc dety6 E Fcderatet'r'. Ne
Lerc rchc vjen deri tc n*lcrda c .mandamntcve n; KushtctuE; r RSFJ- s te viti l96ltr6 mc aka .dnjasishl ndryshon k9mpctcnca
*Duhci thcklutr sc tnc Amatdamentct XVI dhc XVIII
legjislativc nE Fcdc.atEn jug;sllayc. PC..ardasinf c amandamcrltevc thuht sq
c
5d drejtat kuthtclucse tC RSFJ ql njsil aulonome tC
histo.iDE
pe.
E
palc
ne
hr'r
ta?ushterutas sa RSFJ vidi 1953 p$aldohct
kena tcgiislacionh c vct origiilar, drkatEsishr ligiet r vcta-trt. Kosova par harr t Pa.e gezon ourorizimc ligjdhtncse. KCta t!-drejtE
rE vitit l96trr, akin nE ta lartc ju.idik mc t! cilio caktor ta drcjtat _dety.at
ajo c shiytzoi mc ..stin e,ij"ojd.e
-t!sh Ligjir t*f,rctucs
aie o,ga'nizimln c yt Kosoia
si ldahinC -tonom" socialistc, ka E drejtc ta Ejcrre ligic n! mcow tc Pararur. Krahinal
a(iono; cmartohen si bashkasi demokratikc shoqlrore -politikr socialisb ne kuad. tg RS le Se.bise si dhc clernent konstituiv i
federat6 (Anaodamcrti XVUI o! Klrshlrtuth c RSF tC vitit 1963).
'Mc
ta shkruard sepsc budmet G sl drcjtes
kelo ndrvshimc nc Kocova fillon ctapr c rc koho.c pcr paEqiijrn 0 buri&svc
*M budnc na tuptimin matetial ncnkupiojna
cir ite, jant nE va6hr*;i mc forcat kijucsc t! s! drcj!s rt shtrl Sipas Stoj.noviqic
bnn;ea redaataf drcjtcs, vullo.litl iklasas udfhcq.sc na secilin $ietdre, fjuka vazhduat m voll pEr.tl lotlstatu:t l:3jo.:thlc
shprehje c vullnctit ti strietit Orc sc me burimc ne kuptimin formal .nankuplohct forma n! ta ciln shprchtt vullneti i klates
udieh;q*e dhc.jo ashte forma nc ! cilen shtcti i nxjqr no.maljuridikCt
te cilal jaoe elenente

Burimet e se drejtes civile jane forme e shpre$es dhe zbulimit tE ligjshmrisd sE

realitetit shoqeror, qe bn te kuptohet m mir ky realitet kurjatre nE pyetje manedheniet
juridike-civile. E drcjta e shlxuar, respektivisht ligiet e nxjerra nC plocedue t vegante
dh" t"koike bashkekohore, dsht konstukt dhe karaktedstik.e burimeve td s6 drejts
civile, giate kohs s pas Luftes se Dyte Boterore, qe u nxoien n6 Jugosllavi: serbi dhe
Kosov. Qellimi i ligieve tC sblsuara ishte arritja e qdllimeve t fuqisd shtetelorc qe
krijonte ligie per tc ndertuar rendin e ri juridik socialist, qe ndnkuptonte nj sho_qri t re
..j
oeksploatuese.. Rendi i d juidik i Jugosllavise pra edhe i Kosovs se pas Lufts se
Iiyte lioterore, kishte pr qetiim te triioje rregullimin e ri ekonomik dhe shoqror, qd do
t shpie ne s'huarjen'e insiitucio"eve ;uridike q ishin karakteristike per te drejten
borgieze , me kete edhe shuarjen e

vetgshtrtitT-

i
Lindja (paraqitja; c dispoziwq ijegixisht ligicrc etht iezoltat-i prog'sil t' zhvillimit shoqc'or' respcktivisht-rczlltlt
apo individit. PE.
le
njerezve
te
cakh.nr
ta.Erupit
.elooo-mikc,
faniazie
cjo
i
adoqic
ztrvillimit ptogltsiv te m;rcOlcnicvc stpqiro*rc
qe PoPulli c u.dhcron dhe e percaliton"''
Gain Lex
{uoA populus iubet arquc cons-tinri - LiEji Bht! ajo

it
N! foSove si edhe territorit e tjera juridike t Jugbsllavise,

D{i

qas Luft$ te
e ri ishte e nj
sistemin
n
civile
e lurimeve t sd drejtes
Botdrore, nutytu
permbajtjeje te re. Manedheniet juridike- civile t krijuara para lufte, 81at lufts dhe ato
qe ftffouo te lindin pas luftes imponuan zgiidhjen e tyr me dispozita plotEzuese ose
.e ligiive te reji paraqet vshtirsi t madhe pr momentin
interpretuese, sepse nxjerrja

j*ia*"

kohor dhe vdllimin e rregullatives q duhet brE

tc
ta vjt. ju.idik
Ne t.nlorin r ri juridft iutt j te ttjiohri"am tcshrja judsdiksionit dh konlinuitltil ta sistcmit
-Plr
G
rs.ligiv-'"*:
shoqrtine.
ttia
r'
rcsulluar nungesEn sirui"it a ,i j*ilir Epa"iran , ,iuditli'.t. tr
Sj"i,li: !t:d,I,lt:ll
juriiik mc E iilin nderprcu kaosin i rnut'dshm ju,idik na rrg imin t m'rr'dh'aicvc j5d*"*f.I1 -l:o.n. l'qt-n-.Tjt
giarc koh' sr Pushtimit a,miqetor.*Mc.kal u,gl *T.g:Tt."
;avte&hdtrine c d'rspoiavc juridftc rc nxjcrra par. 5 p.itlit l94l dhc
juddikr ta paraluls,t'
drcjta c panluf,es. iigji drpfuf rC p"q.","-Oi"p,Ltu, .'pr*htueave. Ligi-i po ash mundasin qr dispczil4
q parmban Yctam t2
koisidcrohcn negultaJu,iOii.r * ai"dt. r. r-,iJ[.0"i*in .Ofr. urii oisc plolBohcn disa ki$hd Ky ligi
,rene, ka

njt rend&i

rc

iosaqme nejurisdiksionin c Jugostlavisc

se Pas Luftaii sa Dlde

kodhuit*'i-iuli,fiGi-l a

Bolerorc'

t,lgo6 avis! sc ;jcrer

:l:.

dhc- asaj sa rcs.ro Nr,menyr_.

,T,P_a]:., Lufies
q doli,pas
vcpruar cdtrc per ndeiprcfei c tonrinuiretit AiiJiihcionit shqipti, nga sc cdhe atjc.sundontc mcndimi 5e: shtcti
rise'Dytc Boterore nuk ishic valdim iatij rc m#rstran.Xuptohct qe cdhc c dnjta do fu P'Ghtatcj orgatrizinil.L Poliqf::-Y
a strritir strqiitar, tcmi nje ngiashmcri mc atc te Jugosll.vis. se Pas Luftes s
. ,t

Mc kere tigi'ndcrprikt

-6-#

,'g;;;;j#

iGa*-ii,iJti,

ift;it

ttr 'sluzlcni list SFRJ', nr. 3268

t't

Fchmiu Fatmir. Punimi i njjg fq. 54

-sluzbcoi lisr SFRJ" ff.5Y1968
t[ Fchmiu Fahir. Punimi injejq fq, 55
Ligii kushlchrcs i KSA ie Ko6ovs, 'Gazcta zyrtate
"r
tD srojanoric Dragoljub, vrpri c njajtc, q. 58
!16

tt

"'r,lin"Jitok;;;";;,
r1'

KSAK"i.'

6/69

Po aty, fq. 58

trr Romac Altc. Vepra c njajtc, fq. ?, pika 35

-s;; dL 25. 10. 1946
'1r'Slu2beni list FNRf nr- 8d1945
fq.

+;;;;ta-i;"dinst"o

p.u"a, zbornik sradjanskih ?akonika stare Jusoslavijc, Tito$ad, 1960'

3.

Semini Mariana" Veprd c njajte, fq. 26

7l

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CMLE I-PJESA qIEB9JITHSHME

ligiore l pcriudhs
nr' 61' m'' 17 5'1945' shpallei Ebrogimi i dispozitave
Dyte Boterorc, seps pr kate Scmini shknran: "Mc ligiin
vlefshme cdhe per
te
mbctnin
?
orill
1939
dartls
para
qe
ishin
para dhe pas ? prillit 1939, Ligiet dekralifrf o*t"it?lft" *e"uot"t
c nxj.e-rra nea
dhe
utdh'rat
vcndimt
dcklars;q
me
r dh'c
koh.n c ardkhme ku. nur istrrn nc runoersuh"ri'rn'liil;;;;ft;;;
g;irr'ru .tter c o\jcna gjale okupacionit u shpallen si te
re
Keshi i nacionatgtiri,nrar, si dhc mc
"..iiii'pfi'q"r"iirt.
qtic
lrri';i"iicnja c ligivc Pozitivc' vicn d'ri te nxjcnja e dckrctit 392 m' 25'
paqcna"r!. I n;e1ti auto.c ns ban mc dijc
..: "U ri-ihcksur cdhc niehcre sc abrosimi i dispqzitavc ligiore qe
01. 194?, n funkion re interprerimrr re
o!09111111d tt ;too'u si ndihmcsc' Pcrkatcsisht gcrdcrisa
tcto
ishin ne tuqi para 7 prillit I 939, si rthe bdrcj ilociipi'j"trtii'i +
tunocrstrtim mc rcndin c ri iUridik vlen ta lhksohct s dispqzitatjuridikc
ta hartoh.shin normat c rcja nc ato ratte #'nut viirin'ne
nc-sttqipeti n' kcc kohc ishin ato G Kodit civil tr
;;
konrriar:
nc p.rgjirhrsi dhc rro qe rrcgullonin
""ponin
-'
por,r.i6ir <^vi.rir. u
vitit

,i"

".orri[lii
iil""i
ri,'dhi';;ff;'k.u;

Jij;

;;:;;itor

199'!x.

n'.
shtdcrcrcjasocialistelcgjislrcianincvctcmbesh&ten'posag..ishtnelcgjislacionineBiBhtimitsovjctilqEpasvitlt

l9l7'

nxjcnc lga-o-tBanet
Ligii mbi pavteGhmtrinc e dispzjtavc' be'! dallim rnidis dispozitav-16i.1c

'

pushtctit

t' oiopalotit

rt'ffi $:$;Il'fetn'ml{tr!il#$#jilriji;

junoto"".

rigit.dhe disp@itar c rjcrdiu.idikc E pdrmcndura nE ncnin 2 ra

ka,a ,,6 ,ipas ncnia 4, ncgullar iuridikc qc parnbsjnc
tc obiig'reshmi {ne naitim mc ncnin 3 tc l'rij lisji)' sipat
ill,.,,g.[P"llc
parii'slil,
qi
e
ketit' tisji (qc kdn qcnr nc n
madic ictem ncsc nuk janc nr kundershrim
iispo;rat.nc-firqi,
n.
keti tisii mund ra zbarot
c $era ckzistucsc (p'rzitivc)' E nxjcrra prcj
dispozitat
"n
pirputlo.c] nrc ti4ct Otri-mc
rnc Kusht.tutCo c RFPJ, Xu.t ,rtru, ..pu-lt
"vc
nnait nrhiituca RFPJ dte npublikdvc tt rajd
rcittetir w ri' si" alc mi parinieic

ilili-#
rc
,nu.*orrcniiiiifiiil;il1u,[;

".

;;;;;;'"d;;

dh" aktet tjera te veta' nuk kan mundlr ti t$nen

Organet shteterore,
juridike sherbejn
drejtepe$edrcjti n kto rregulla juridike. Kjo do 1e thot6 se negullat
juridike-civile'
si -beshtetje per zgiidhjen e manedhdnieve
""tiem Me rastin lrioaor3", ,i arr" duke u mbitshietur nd negullat juridike nuk mjafton
apo se njE tjetdr nuk u
"
vetm td pohohet se nje nigull juridike u pergiigiet nevojave ton4
perejigiet, por kerkohet qe leto pohinete arsyetohSl(lSurnentohen)'
.
mund G permcndcn:
kompctcnt tc shtctil t'
Ndc.ligit dhe ahcl . para tc burimcv'c civile qe i nxorrn brganet
'i'
(t' loe) sjae
la
abandonojn'
re
dctvrua'
l. Lisii mbi p.o""auan (""paiini."- p*'iii, iJ trit" i'"T"'I-Ti,1*t
dhe
tij'r'
E
niihmesvc
atrc
ana'c
fusrrtucsit
'si
pushtimir itre m*c pasuri'nc qc u *ltti .'#';;

";#i*;i

2.Ligiimbirwidininako.dimittrok!'kolonistcvcdh.inldrsntevctrtjc..agradi.lvtaqcdonidhc.IcK'ahindc
tc cilar
a.":,.p.".iiliii"i,iliriaitut * arrim.in r*o"e" Kv iid mbi Pidimin' P'nabarl disPozila

ltu5ovs - Metohis.,taKy rigi

ffi;il#"ffi;
aE
.ajonin Maqldonisa ";i1iir;ioli'ii.iiir,Jip.'iin.ii'toii".
dhc na

05

te Kosovas.

'u".

3. Ligji nbi rrfo.mer sgrdc dbc kolonizimin dL 28' 8' 1945

4. Lisji mbi fondin bujq*,

."

ua

tc

riilr,** ugr"'"

Jusosllavin!' c pardunts' ne

(Mc.ndtyshimet c mivonshmr 1946' 1956 1957' 1965)

c tok s o.ga.i2ativ bujq&or' lE 27'

*"riii'ifiiiir.i-iit*ipopulot art iUi *odimin

lgil rn

Kurhtctrr!

tt

"nc

c RFPJ- s, 31.

ol.

194611r.

k*iHffifi:::tr1;d#**'l*mr.'*::l.,"mrgii*ffi,?,"ii"'*"'pushletit(irn'rre'3t'!'
! kusl*ctrcsc (l98lf''
vui
iirql-'
ililil; ffi; ";;i politikas
"'"ndam'
'"
tl
fcd'at'J"'
sr
lcgiislaciooit
Rcizolucioni mbi b@at c
s
c pyjcve G

te kullesavc
P.suiisc
Ligii mbi srrpar:"n c paluril-tpm"Jim-uarepopu ore-tc ur.inwc t! Gharrdvc.
vc
nei*i'...i r.eo, ii ir," E komun
kv lisi paraqet ne nj' mast
6;;:fi;;r;;;;4.-;i"iprone.o,"
-ijri"-'"*r,,i*i. - j*-iait" ne rosov'
il*;;J ;s.ir,.r 'pi-ir[ti"i,io* i *ja juridikq scasc FrtL ti bhres Paraqircn Pcrsonal

*l[:*1,f:1tffi$iff$H?-$tl*#;

5.

balhklsiv; bk;o.e, urrariai au'rc

iii,ir-. i,iii*.
!!
t!

Po aty, fqr6
Po sty, fq, 26.27

list DF.l", br. 36/45

'!7 'Sluzbni
*hzbni list DFJ-, br- 56r'45;'sluzbrni list
','
tt'Sluzbni li$ DFr nr. 64145
T
' "sluzlcni list FNRr nr. 22153-

FNRf, bt' 89/46'

ttr 'sluzbsni list FNRJ" nr. tgl946

ttr 'SltEbcni list FNRJ" nr. 11953
Dt
list sFRf n. A11963
u "slrzbcni
"sluzbcni list SFRr nr. I&1961 n . 55-68, nt'
tt 'suzbcni list SFRJ" n.. g/lgtrF-

- :

tr'Gazcta zyrtarc c RSFr dr. lt/1981

'!t "Sluzbcni lisi SFRr nr. 32,68

"siZr."i[irns;
"'
t"

29tI

ur. u48. (cituat sipas staiovcit

statovci Ejup, Ma.rcdhEnicl p.onasorc.--fq. 224

E Mar*dhenicl prcnsorc"' fq' 224)'

72

www.e-Libraria.com

E DRI,JTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Juridik shoqrore ne njren ang dhe na tjeren pcEonijuridik p.ivat. Pr kE Gcorgicv shkruan sc: 'Nga kto a.sye nocioni ligjor per
kontraldn c shitblerj.s, c pe.mbajtur ne r.cgullatjuridike tc lcEiislacionitjuridikc -civil ta Jugosllavis s vjetr, vtn pjGerisht eshta
i pard{rrshdrn si noc:Jn ligior pr kontratn c shitblcrj6 nE Jugosllavine socialistcN.
Kosov.r ias Luftes se DytC BotCro.e cdhe pse mbcri nC kuadEr t Rpublikcs se Serbise, fillirnisht me pozite juridikc shuna
te kufizuar, rne vonl arriti te baha cdhe subjeld i fcderalianitjugosllav.
Aurori K. Salihu thotc iq'Na ket Kushretute (mcndohet ne KushteruEn RFPJ B 3l janail 1946) vend tc incrituar gicn
edh autonomi4 e na klta drcjtim cdh ajo c Kosovtsxr, per G vazhduar ma vonr n konst timid sc faki s kelo i ka prmendut duk
nE pyctjc karal(te.io c tyrc (mcndohct te dy krdhinav.) si qlemente
caktuar sc ato gicndcn na kuadrin.c *rbise, aspak nuk r
konstitutiyc te acdral ianit jugocllav, por vaim siipnh realirctin e atlherstrcm le ketyrc rutonomive'xr
Lidhur mc pozitcn iushbtus tc Koroves per priudhen l9il6 .1953, Salihu korlstlloo :" nga kjo qa u th. dcri l,ari mund
''
prfunilojnc se na dE pcriudhc G dNillimit kushtenrcs, Kfthina lrltorome c Kosovlb s! Mtohisr cdhc qa ka qcne ne kuadtin
iUS- se, xhrc u4tuur rn;a Kushttuta Fcdcrativc si subjckt dhc si katcgo.i federativq ri rrslitet i cvolucionit soc-ialist par 8q sa kant
lejuar njc gje ta
nuicdhenia c *ehenhmc midis organwc qendiorc dhe atyrc ta stbj.ktevc u ftdtrats.'xt Mirapo, Kosov4
silar fustGtutat se vidt 1946, nuk ushtnntc ntnlsion l.Ejislaliv,!.la ashE prt nxj_qnjcn. formale.ta liSjcYc, pamdrysh ka P.sur .l '
iitiim, ic frijimin s sf dcjtts si r* Kosovq astrtu cotrc o! pJpl, iie qubcj aiehea Jugosllavi.. Lidhrr mc iutoaomioa_c Kosovab '-.i-,

+*

ta r
'

ill!

&uhcr se .djithsesi
ashte m .anderi E thctsohct sc mc Kushtctutn c RFPJ ic vitit 1946, njasite.auto.Dmc nuk kane p.sur r
-ty.c
otigiinac ne sfcren c legiiglacionit, pari nuk kana q.na aa auloriaEra ta nxjer.i.r ligic"u
aulooominc e
Autorct shqiplarc, me iasth e tsijtimt te gozites kushteurGc ta Kosovls, c cila ishtc nl kuadar E R.pubtikca sa Scrbisc dhc
'
ne kuader tC federatCs jugosllavq hltojnE te provojne se Kooova, ka qcne Parhre njC tcnitor me lutonomi tt vcAante dha clement
koosliFiy i fcdcralizrnitjogcllav. Pozita e Kocoves uajtohcl nga keta autort ne kuprin t! zgieruar, ndcr$ autoEt se6a nE shumico -1*
rasti*

pozitcn tcushtetuesc tf Kosovcs of fcde.alizmin Jugosllav. Vci|m pas ndryshihcvc klshtcbrcsc t

c autonomisc sa Kosovcs.
cdhc rcalizimi i kompctcnces se nxjerjes sr ligicvc Yctanake ns disa lcmenjju.idik.

insistolne

n minimizolnc

vitit l97l vjen dcri

te nja shkalG e

liE kaE kohttillor

kne

KX.I.A Burimet ligjore

tE s drejtds

"-i

civile

Territod i Kosoves pas Luffs se Dyte Boterore mbetet ne kuadEr tE Jugo{-la1se e

cila shpallet shtet federativ, respektivisht R?publike Federative Popullor! e llCgsll11is:'
Kushtetuta e Republikei Federative Fopullore e Jugosllavis6 e 3l'01.1946 krijoi
baza t reja te uegullimit juridik, andaj edhe te burimeve te reja tC se drejtes civile.
Kushtetuta. e prmendur nE nenin 14 a1.1. parashikoi Ei. -lloje t pronsisE:pronsine
shtetdrore , pro-nsitr kooperativiste dhe prone-sinc private.3a5

per nclufiimio c mancdhrn-ievc juddike.civilc jani nxjenc ligje te cilat jtne zban'r ne ler re.ritorit c Jugo6llavise osc
-f4"q"dor Ktu mund E num6'roheo, Ligii mbi rcforncn
i"-fr1i iio.oi" Ot"
rc dcd'ikuar pr njc tcnitor a ciirgar,
c ndarjcs_sa tokavc kolonistt*q dhc intcr6'tri'vc 6grarr
rwizionin
mbi
\oazcta
Ligii
or:2+Ce;
zyrr.c
agrarc'dhe kolonizimin
nfpr, nt 89/,16 dhc.n1.4/51; Li{i mli Pnfi:kgtll-c-e_as:1sl
C" Urrinen c fico"* Oti r"fcrofrM "C-#t"
-G--:l
"ir"frq.aO"i
Ligii ttrcnrlor p" dlrtmarjct cko*try"
tlfi.
itdituri.t ."ef,onf"kimit rcazrta zytuc FDt:, nr.'11V45' "y,r".

ka6 qcn!

nfft,

i+

:1:y*:

3E* '-

Hi;J:;?1,1,il?l$fflll'#i#ffii'*i:#'fi::"ffiflT#H,:T',f#fi:#$$:#!tr11l-,ffi.Tr1'#
iokas otg8rizalavc bujqsot 'qzei141a.F.\q{

rokavc bujqtsorr le pas;risr mbadpopulloG dhe per ndaden-!

Tl*l']-1'--"lgl
lc tekstl
mbi qartutiim,,r c mravc dhc odcrtcsavc "Gazcta zt.tarc-RFPJ" rr.26154 mc ndry$imct dhq.plotesimet de.i
:pTPT
'af'risle
dhc'
.caartr
ndlttcsavc
tc
nacicnali?jmit
ta
c-naliiimia
zyrtaF nSff, nr. fvesl-li/6sl'iefreA p* prccedur:n
shpatiur na
mbi
Lieii
32t0;
'c@rtq zfrtarc RSFJ- trr.r l/68,ld6&
nr.'ci9;iig;i'rti
bkrs nd6rtimo1g, rcazo
pl,nln ;arhkuar, rcaeta "rn"rr
zy.rarc RSFr, n..531t6
pe. Kosoven deri ie virin f97O is'ttinir obligucstrmc jo vctem dispozitat tucmtivq por edhc ligjct c Rcpublik{s se Sqbist

nrrr,

iiti.prii.io

'

jan6: Ligji mbi rcforman ag.arc dhc

ne kuadtr E sd cil6s ishte edhc Ko6ova KCN mund-tg pE rflc;dim disa ligic sig

u
"'

ccorgicv Pop Dimitar, Dogovor

ii"dii
s"rirr-t
Socialktc, Pdsh ne, 1984, fq.39.

u'

r'*;i

tii

za

kupop.odaba shkup, 1976' fq' l8

irri p-i,Jirt -ff.'iiliio"oi"iiairtc r*in.s

Po aryift. 39
Po aty, fq. 42.

!'

Fchmiu Fatmir,Ndarjac kompetcncavc ..-, fq. 50

Po ary, fq. 28

''

tolonrzrnrn,

socialistc Autonomc re Ko6ov* o. Jugoslla'ine

73

www.e-Libraria.com

...

E DREJTA CIYILE I_PJESA E

'Gazcta zynar! RPS-, n r.5148,lll4g dh.34156. udhctimi
RPS", nr.4Z4E.

Pr

PERGflTHSHMI

zb.timin c Ligjit nbi rcfo.nen agrarc dhc kolonizimit\ "Gazcla zynarr

'- - '""

Dispozitat federative dhe republikane per te.cilat pas vitit 1969 ka qen
kompeten; Kosov4 mund te zbatohen deri sa tE nxirren liglet vetanake. Kjo eshte
Ir"gullu* me ligie, si p.sh. Ligii mbi zbatimin e dispozitave federative n lmin e
sisiemit shoqeror-politikdhe lmenj tj-ere, pr tE cilat n nenin 16 t Ligiit kushtetues pdr
zbalimin e amandamenteve kushtetuese )o(-xLI, eshte caktuar se pushojn te vlejnd.me
s largu mc 3l.l2.l97l, "Gazeta zyrtare KSAK", nr.37l'11, si dhe Ligiit mbi zbatimin e
dispoiitave t6 ligjeve republikane n l6min e ekonomisd dhe financave, pr td cilat n
nenin'+ te Ligiit kushtetues per zbatimin e amandamenteve IX-XVI n Kushtetut6n e RS
td Serbis, eslte caknrar t pushojne s vlejturi m se largu deri me 31.12.1972'Gazeta
zyrtare KSAK", nr.37 172.
Ne ktii koh prveg ligieve pozitive pr negullinin e marrdhnieve juridike
civile, janE zbatuar edhe .r"guilut juridike civile tii Jugosllavise se vjeter, zbatimi i te
cilave mbeshtetet ne Ligiin orbi puul"frh*etirrc e dispozitave juddike t nxjerra para 6
prillit G vitit l94l dhe giate okupimit armiqsor, i cili shtii harmonizuar me Kushtetuten
iederative popullore te Jugosliavise dha Vendimin e Kryesis6 se KAQKJ-s6 mbi
pavlefshmerin; e dispozitave juridike. Sipas nenit 4 te ketij ligii lejohet q rregullat
j*ia*" t legjislacionit jwidik te Jugosllavis sE vjetEr t zbatohen n marrdhniet
juria*o-civitele Jugosllavise s re, nse jan plotsuar dy kushte: q ato marredhnie te
jend n
mos jen te negulluara me dispozitat e reja di-rg qe ato negulla juridike t mos
kund-ershtirn mJte dre;ten e JugosllavisE se re.3a6 Zbatimi i kEtyre rregullave juridike per
geshtje te caktuar, nuli mohohei as n ditet e sotme, pdrkundrazi bile thuhet: "Keto kode
(mendohet n Kodet qe ishin n fuqi n Jugosllavin e para Luftds se Dyte Botdrore;
vrejde e A.A.) nc form rregullash juridike, n praktik n kushte td caktuara, zbatohen
edhe sot''.n7

t shumta par regullimin c ma.redhenievc shoqcmre me karakto juridiko'civil.

Ne kdr kohc vahdoi nxcnj. c
per shkak G {rodrsise qe kishta .rcgJllidi isa drcjrx trastregfiot! nc ncayrc unik nc Grc icttitorin c Jug6llavisa, kjo Pjcsc c sc
drcj&s ciyitc ndtr r! pa;r u ncgutiua rnc tigi rc y;Can!c, 6;Ligiin mbi bahegimin tr vitit 1955. Tt drejtes bshtgimorc q nga
fillimi i ashn dhEnc trctnrar i-nsguttimit ?acrativ drc pe. kat! f&h$c sikruhcl s "Si pjsa o sa dtejtrs pasuro.!, c d.ljta
trashesimon kr Dasur lorakt.r fdct iv andrj kV liCi par nga permbajtja na mAryrC qlikc c ka tngulluar tC drrjtfi tr&rhCgimorc P"
ie;Gitorin;6gos avisa-.s Ligii mbi tr;higiiirie taic;irar n;e per;ashtinL po. vctEm nc kompelcnc! tc .cPublikes _c jo edhc te
krahinavq muadtsli* c nxjcrjcs se-rfispozitavc p-cr uush.gi;i ne idilj;t G rdha. Kjo c d.jtl ryk q.Ii gftyt?ulr: Kjo c drejG
tipikc mc i(ata|d . fcdcratii rni amanOaircnrct nifretu"sc-)O(-Xu ol i*htctutin c RSFJ-S! lc vitil 1961, bahct c dEjtE c nlgullirnit
ciikluziv m lcgiistacion rcpublikan gjcgicsisht ki.hiflor, spsc \ctam rcpublikat dhc-krahinal jaoc & auloriarar._q-ne trcsi tc
Rgullojna $shdct mat rluti ju,iairc ic i*ttcgimke dhr. tc:a dtcjaas u"rireginrorc'.t$ Nxjcrda c Kulhtlulcs sa RSFJ'ic. !E vitit
per #errlimin c manrihfiievc juridikc ctilq nc rcrid tc parc rr"gutlimin c pton.sisa shoqttorc qa lindi mc

ligi.vc

rsiFt'itijdii;; tJ;

kushlctuten c prmrodur.

s .
. M qallim qc E rigurohct rqvizioni i lcgiislacionit Fcdiirativ, tshE tp.ovuar 'Rczulucioni nbi bazat c Politikils
e
t"gihlu"ionit Ei;;t&'msi
orijese c ntjcr.jcs J Amandamcntcvc xvl dhe XVIll E vitit 1968 per ndryshimet dh-ploisimct
f,atutc" .e nSru- rc tc vitii t963tb dhc 6;hJ sc : mc Amandamenu ra Kushlctutro c vitii 1963 Par hcr! E Pad na bisto.int c E
drrics se klshrdutes ta RSFJ *htC paraparl qC njasic rutonomc E k.t* kompcboca ligion disa Emcnj, Prkalsishl E nxjctiin
lieiit c vctd". Mc ktto arnanaanctrie niustrtotrct kompctcncs legiislativc c fcdcratas nG favor t! rcpublikavc dhc trahinavc' Mir'po

po ary, fq. t30 (Ligii mbi pavleGhmerina

shpdllur na "S. LisL FNRI" nr.8dl94O.

dispozitavc tc nxjerrura para 6 prillit re

vitit l94l

dhc gia(c okupimit armigsore' eshte

It

Shrovci Ejup, Mbojlja c p(onasisa, Prishtina, 1980, fq. 238

e p*ute .6".e gopullorc dhc ndarjcnt gkrs nd6mttd:r:.lujqso*Cs' list FNR',"nr'
Lieii
ZZrgJr), r-ieii mbi nacionalizimin c nderl.sa'c dhc lo&as htjqlsond'S. lisLfNIU" or' 52,-1958)' Lisii mbi
p11RJ" ni-5vrslD, t-istittr...io.
uiri,tc.i.in ..tot* bujq.sorc Cs. list FNRr or.4ll1959}.!]4-imbi
"1.o;;;ii"f$.b.scso.c CS. lisl FNR' ;.141959), Ligii nbi ndirtesat afaristc dhc lokalcvc afatistc CS. list FNRf nr. 16/1959)'
manedhEnict
Blagojcvic Botislav; Razvoj ndlcdnog p,av4 ArhiY za Pravnc i dtustvctlc n.ulc ..' fq' l7l
Po aty, fq. 174
list SFIU" nr. 1,v1963.
"r'sluzbcni
t'r 'Sluzbn list SFRJ" nr. 32/68
rT 'sluzbcni list sFRr nr.5t1968
Fchmiu Fatmir. Vcpra c njajte, fq. 55

rlidiiil.'i6k*'buj*or;
il

.tt

tjll:^".1131""

"
!!
t'

74

www.e-Libraria.com

'.)

E DRX,JTA CIYILE I _ PJESA E PERGITHSHME

.epublikat dhc knhinat cdhe .ne httje nuk mund tt t'i ncglllonin na mdny.C te pavarrr ma.redhanict e detyrimcvc dhc manedhenict
p.onesorc, 5epsc ato edhe me keto ndD,ihimc mbctan n kompctcnca te fcderatas.
Derisa Fderata dhe rcpublikat kishin klshtetuten, Kosova per hc.e E pare ne vidn t969 nxoni Ligiin kushtetucs!", mc td
cilin ligj avancohet pozita kushtclues c Kosovs, dukc marrur.ltibutin c njesise socialiste dhq barazohd ne gdo pikepamje mc
krahinen c Vojvodinlr, s b.shku n. r! cilcn ishir ll pcrbrj. te RS te Scrbisc,
Na kushtcttrn c Federat8 ta yitit 1963, pasurn cdhc nd.yshimct c .ej4 E cilatjdrc zgjidhje E rcj4 ycAmas nr tush.n c
nxjcnjes se ligievc, kato u bena mc nxjcnjco c amardamcntlvc )O(-XLll oe Kushrellltn c vitil 1963, re cilar i miratoi Kuvendi
fedcrativ mc l97l'r. Pas nxjcnir sr amandarnentevc t! vitit 1971, kijoho kushtct prr nxjerden c KushrctirEs s! RSFJ - se tc yitit
1974r", Kushtcbrtas sa RS te Sc.bis! tc viri l974trr iidh Kushttutut c KSA G K6over E vitit l9?4tt.

Burimet ligiore pr negullimin e marrdhnieve juridiko-civile nd kt faze ishin .'

t shumta dhe t shpmdara andaj u shfaq interesimi qd edhe nE Jugosllavi t bhet .
rregullimi i marrddhnieve juridiko-cMle !e menp te unifikuar, respektivisht me Kod.,.-,.
civil, sepse nc kete faze kohore kompetenca pr nxjerrjen e ligjeve pdr rregullimin e 3.
marrddhnieve jwidike civile, lidhur me pronsind dhe detyrimet ishte n nivel federativ,
Republikat dhe krahinat nuk ishin kompetente pdr kdtE lemi juridike, prveg pEr geshtjet
td cilat nuk i rregullon federata. Per kte qellim jane fomruar komisione pdr hartimin e..=,"
Kodit _civil, por puna e tyre eshtc ndrprer pdr shkak td ndryshimeve qe pasuan nE vitin'..'
,

i60.
l gTl

Andaj, pr l(rlo shkaqe, n JuBo6llavi cdhe pse u brnc shumc parpjckjc nuk u arrit qallini qa mc njc kod L Brgullohcn'
maradhcnict juridikc - civilq s.psc rcndi i ri juddik nuk bhrc i fonnasuar. Manedhhicl ckonomikc c shoqtm.c dhc stabiliteti i tyr!
drterminojnc kodif*imin c sukshem tr sc drcjts st njc shtti. Mc td drejte thuht sq 'pcr kodifikimi! c suks.shn cshtl r
nevojshmc shkalla adekuate c dyillirnit tE shkcncas juridike dhc prdldik& giyqaso.e m anrnalin r tarasishem G nomavc t!
formuara te sj.lljcs, nocioneve juridike dhe instihcioircvc-.sr Sistetni juridik ne cdo shtet paraqct njc fenomen ia nd4likua. dhG
shprchd ne lcmin c legiislaciodit, shtcncrs juddikc dh praktiksju.idike Sistcmi ju.idik ft pe.Biidrasi si dhc i Kosoy.s, ouk shtc
konstruksion artificial i st*cnccsjuridikq po. r.zultat i shp.ehjs sa rnarrcdhanicv prodhucs, si !d[c i st*allat se zhvilliE t politik,
kulturor, perbarjG kornbatarc te popullrisa, rcthanavc historike dhc h|(torEve E tjcre Andaj dEjta nd pikcpamje no.malivc lshG

'';'

vctem forma c ma.ralhaniyc nc prodhinf rcspctdivisht shkaktarcvc tE dr.jtEs aktual..

NE Kosov, por edhe n viset e tjera tE Jugosllavis s paslufts se Dyte B-oGrore,

konsiderohet se deri para hyrjes n fuqi td Ligiit mbi manddheniet e detyrimevero'i cili
dshtd nxjen nd nivel federativ, burimet juridike piir negullimin e mandhnieve jwidike
-civile ishin te shpCmd&a ne liglet e shumta t nxjena mE hert pr negullimin e
marrddhnieve juridike me prmbajde juridike - civile.
Ne 'ketc kohe burim i s drejts civile nuk ishin vetdm dispozitat (negullat) qe u
zbatuan ne Jugosllavin e vjetdr, por me kEt kuptojmE edhe burimet tjera t shkuara si
dhe dokhinn qe zhvillohej n rrethana tE reja. Me tC drejt sbkruhet se "Rregullat
juridike nuk janil vetdm ato td kodeve civile t Jugosllavis sE vjetdr, si td vetore burime
formale, por edhe ligiet dhe kodet tjera civile te shteteve tjera ose rezultatet e teoris
bashkEkohore juridike, me kusht qc te mos vijn ndesh me dispozitat e Ligiit te vidt ,1g46't.36t

Gjykatat civile, me rastin e vendosjes sE gdshtjeve juridike civile, edhe pse kishin
liri m t madhe pdr zgjed$eq respektivisht gietjen e burimeve juridike, me t ciln do t *:,'
'
negullohej gshtja konkrete, ata e kishin vshtirE tE zljeclhnin se cila rregull juridike e
cilit tenitor do te zbatohet ne rastin konkret, pra gshtjen pr t ciln palt insistojne qe tE
zbatohet negulla juridike e territoreve tcndryshme jwidike. Kjo gii$rnon ka paraqitur
vdshihesi me rastin e ushtrimit dhe zbatimin e t drejtave pr rregullimin e '

'

tt' 'sluicni lirt SA!K- n

11'sltizbcni list SFRJ'

r"sluzbcni
r'r

. 6r'69

N.zg/lglt

lisr SFRI"nr. 9/19?4

"Sluzbcoi lisr SIIS- nr. Ul 974

3r'"Sluzbeni

list

SAIK- rlt.4^94

Gcorgiev D. Punimi i njejre fq. ll3.

'a
-r Pcrovic Slobodan. Punimi i njtjtc, fq. l5l

*r

"Cazela zyrtare RSFJ" rr.29rl8 (lieji u ap.ovua me dL 30.

Po aty, fq. 154.

V.

1978 dhc

hyri nc tuqi me

LX

1978)

75

www.e-Libraria.com

E DREJTA
marrdhnieve juridike
vdshtirp.

CMLE r-PJESA E I4B9JITHSHM9

civile, nditsa pr glykatat q vepronin n Kosovd ishte edhe md

juridik c.bethklsive shoqetorc
xx-xulr mc ta-cilat ndryshoi cdhc pozitakushlctlrsc roller giilhashtu dcri tc
sc
'amcndarncntt
ronstaolne
ar,. fir:iito-irc"-r;l
-a
ndrsa ne kuader t' Scrbisc dhc kahinavc

Ne vidn I97l u aprovuan arncndamcntct

polirikc, rcspekrivirht c rcpublikavc

ndrvshimet

rendasishmc na

ftattxc" ai" Rcpublika!

noto","*!'nl!-Jiti*i""

rgiithshmc rcsr dr'ircs civile dhc sc drcit5 sendorc- '

a"j,avc dukc rimbashtctur ne tigjct' ta cilal i nximc fcdtara
Kosov4 dcri nc ,trin rszr,
"Tt
pu"i"" *rr" ps" njo- Ptm6 perf'qesucsv t' vc' n! organct ligidhcnse !e
ar," p;.rrjsiiffitriiu- irl -p.t,i"
""r.ilJv'[**n'isrr"
c f,itttrctuav-c si aktc md t' larta dh t! ligievc tjeta KosoY* m
nii9.-.j.n
nJ
ne
fedcrars dhc rcpublikEs t"
"t*u.r
ro.ptcnrc dukc brr plotasimin Pcr grshtjct qc nuk ishin
irrt"
a'"iri
vendimer re citar i nxine K**di,
tFv_ojar c autonomisa, por nC pajtim mc aktet fcderativc
,"puU'fi-l
fca"r"ri"
ligiin
ncgu'uaia mc
!i i dcty'imcvq pr
""gorlG^dhc
nxjqrra ligic tipikc civilc, si9
"po
nos
ta
yendme
v@hdon
Kosova
nd#hme
te
dhc rcpublikancl(jo behet mc
5i dhc i. mandh'nicv'
dctyrimcve'sht'
i
nea
pcrgiirhsimc
g*rtd"t
.
marrcdhanier p.onasorc ar," re or.:tu".
ng. kjo lemenj, pasi ato r. ishin nxj.ne n. niv.lin
c
pcr pjcscn c

il#;:.'d;;i#i#;;*il#il.;Enc

k;;ic;";;'oi"
..i-ic iJii[.
*gr;i;;;'fd;Jper
ilil'-r*ii^.

ffi;;H.;ffi;;"o1p"i-iiic
fcderativ.

pe

,ir,rri.ii

t'

ij"-

E;i

i*i"ri lilc

f.d':;r":k-;;;;;;i
"""io,e-i"p".

ligidhanasc dhc ne vcnd ta vcndimcYc tani

Mc kcto amandamcote, kahinat anionomc p. hert !c pare kanc auto.iirnc

nxjqrin ligjc, llc kuPtimin . plote ta 0alcs ligj.

'-"qt E mo.re pj6t alirivc na ktijimin . * dirjlEs q' zbatoh't n
Sir;i ih t*f,curcs, pcifse'lkosovcs krijoi mundesitgZt
Otrc nxcrijin c tusltctutcs sc KSA tE Kosov's tc vilit 1974'
'tii-l-..i,
Kosove, r.spctitivisht nc nSg. f"f" narysfti."i-tusnt";;;;in
; nndit juridik tc F derales c n' nj' pj.l. edhc tl
padetasr
c
ieili,liit
nirs!
cdhe Kosova fi1oi re ndertojc rcndin

"
d kal

rendin c rct juridik le Pavarut' Aldlj-lcgjislacioni.kr'hinor dhc

si'cialisle tc RSFJ, kijoht ne baza E PozilEs kushieN6c
"rusr'r&i
"ruq.rcr;.ja
socialisrc veEqeycris.sc. .
d".okatika
ot
i"e*rii" "
pt
fugmlaw atc_nc Rcpubliken c Sc.bisr' Paraq6in bazeo. kushtctuese
juridikc
polititc
qe1imcvc
'
c
aritjen
pari-mi c shJqerisc sociaisrc vetiqwcrisasc' Dt
f.g;islativ ne Kosovi ihc i ndmimit tc rctdilluridik' kishin p'r
-ckonomike, forcimir.
kushetu*horaris! dhc ligishn risa'
ertib1.c,
dhc mbrojrjn c p.onasisa shoqeroc ii P.on si dominuese nc

republikrs.Na krte koha u kijuan kushlct ie Gdhc f&ova

(i(lemi iuridik i krrhins- .i oi.sc inae.ii.-tirli;r ju.iaii

;;
ilil;';;:if,ii"l
'- il'v.s*-p;il

-*

k;;;;

iiii'8|irrnt, -i"iJ*

r""ftl"Cr'"J

c Gndir tc ri juriOt tc mUesfrrctur

q do rc rcatizohcn mc legiisf*ionin

kijimin

ie

*.Jii*lnJittii-i,l"fti-ir
qeltim zhvilimin c mtcjma ri, .""cd;;;;; ,1frg|;
rcatizimin c li.ivc, G d,.jr""" or'c a"ty.""."i;qd;;;uf*rd;

te k6aj priudhe.
duks c ushttuo rcp.id..ina c vc' ligjorc,lc kujdcsct
Kushttuta c Kosovas e vitit l9?4, kijo baz! juridike qr cdhc Kosova
cilat duhet 3c tpovohcn nga Kuvendi i Kosovs si
Dr DairucshmErinc r lceiisfaciodt goziriv n'tPjij rthc'cakoo gxupin c ligjcve rc
Kosov's'
sl
e
Krahh's
organct
;heiispozitavc tj.ra pc;te cilatjaoi kompelcntc
.
tr jetas politikc, shoqrorc c ckonomikc.dhcjuddikc - sdminislrativc
p'a.'irrir"li
Nxjcnja e tigjevc tc
c
"amhmc
N,lc KushtctuE tc RSFJ - 51 tc Yitil 1974 dhc n'c Kushteturcn
XSe'rc
pu,uqoin
Uoi"c tE sisildnir
Po' sidoqofte Kosova
osc
b@t
"!,ii",ic
*gullojnc
tc
qc
aio
rig,"
Patitnct-thcmelorc
Rcoubtikas sa Srbisc re vidt 1974 ishrci;;;i;;"t
si"t .in c iet tigocos* ne naa* te rcndit ju'idik t RSFJ'

sistcminjuridik aktual

Ko*r"

ti;;i;Aic

;;Yk;;
"- '--

il

X*o"k.

i"-isi"ia
i;1"*J;;;;.iivJ
-ir;;;; ii;il'"irr..or. it . r''JJrjcra i''t

m-a tt

odatr prcclsin a pttscaj.s 5. sistcrnit juridik Pr4 cdhc

t'

tunk5ionit ligidhnas.

rld thcnclor Dolitik - juddl+.-l9i 1dllc kanE-shoqarotr c

kjo Kushltutr ti nc tr giilh! sGd jetts shoq'ror
qctliri
a
regojc.s
per
ka
l"Co6ii*l;:er,
nc
f"O-atcn
tonelmcadolrct
'
hicrarkikc midis lcsiislacionit &dentiv dhe tc
"cnUit
lshtu cdhc rc de tcgiistativc kijon kofi.
.io
mc
Gkzislucs
'ligic tc,Plota"'
kacgorivc
rcpublikavc socialisrc dhc krahlnave sociiisr arrtonorg: sl'Orc bctrct suprimimi
pa manr parasysh P'rmtajd-cn.dhc shtrirjcn
fcjerativc"
figi"
ott"
"thcmclorc', c te'peBiithshnci a giU,u liSje;c *htr Kushtctutt"' Mc
"ili"'iai"fili."Ar"goti"9
lurir i rigi.". tj.".,-near..i t ni
normativc rc $dc edh pr" figi f"a.."rt" iui
nt
fedra6
, rcpublika dhc krahir4 andsj cdhc
; ;;d;;""-tcsiislarivc
Mendimi sc Kushtcrtlr c RSFJ-5 s viria 1974 eshc jo a!i&s

F;d*i;;

opo.a".iaA..i

ila
p;;; ;;;;;j;

6tl.

Kushrctuten c R3FJ -5 ,e vidr le74

kjo Qashtjc u mbashtet na disa Ptrimc tc n"Ghire n' K$htetut':
dhc
nc tcte tushtctltc, orgait fcdqalivr p.rcaklojd politikn
!) nc rcatizimio c c dr!j"r.
nijcri$.ligict, dispozital dhc ah!:t prsiilhshmc fcdctativc;
dhc L
, rcpubtikar.dhc k -.hinar auronon nr kuadr G tc drejtave jtn
b) nE tam.njtE qr;anc
por cdhc ncs cteistojnc, nuk
dll4
tr
lisjc
nx;cnin
dcryisve L vct4 mund
tc kenc drcjtc q' ti rregullojn';
n gulluar $shlict per E cilatjanc te intcresuar republik; dhc krahind altonomc tE cilaGund
titlc nut .sht! lxjcrrc, trpublil(at p..lsEsisbt krdhiDar autonoms

iii?';",;;;i-rcatruara

"--'-

ncguilu;;-i;;;d;",t
rigin'ii dffciffi; j;;;;;$;;i;kzisrojn!

Jl-,rJii',ij rcrin qc'*gunor,it-riJrig;ii-i"alarlrrigii-i

tte"irF c"'rtic nc iicrcs pet Falizimin
"ai
,il

runa tc *-i#-riiJ.

'-

tyc;

r--*--

-!#i,
.p"uiit"'o.i"ru.a[.roii""-t'ffiii*l"cpe"e"trii"'iot"*j"fftrtl1fi*'m;:#m#Hilffi:
inlccs
Prr

anc ne'ptnli tc aehgacinruvc nr KuYendin c ITSFJ{'

"eta
takon Fcdcratcs. Mbi te Eiith4 dcriss
republikanc dhc kahino," pe, *"rrg. a-"ui'tull
kushltucsc.
Si thunG autorc tjcrc

r-ru.n,

f"htjc

lisit
ni*c'nrn6 Pajti; ;c kusht'tubr mr E'lan4 kErkon qc cdhc
K;;l;;;;;;;;d"rh
bazc
ktn!
nlk
kdre
n'se
f'dcraritq
ligict
Per
il,t.iiti ,c i-i "it"nda;hiim.nc

qi shktuinc

Pct komlclcncar-c cau-b-liYw

g*

qlc kr.bhiBvc tipas kushrcotavc

tE

Yiiit 1974' sshtu cdhr

l;'S;*nh:Tli'1f ffi"ilH+'#fi
ffi'r,h'Jtlff l#,4';mm"'3utl*,m
;ffi1i.ffi'ilil1*iiir. at. .J.*nenict tjcr4 marrcdhcniet rsalc juridikq
dcryrimcvc dhc aro

'-5. 's.lisLsFRJ"

s'

or.

*"*,

,*Jiiil

Jl97l.

Ccorgicv D. Punimi i njejE, fq. t35.

F.hmiu Fatmir, I'unini i ojcjtg fq. 56
Po
aty, fq. 55/57
-C"*iim-i".

nSff, cnet26t,244,281,286,
"

te cituar sipas

Fdrmiu Fatmir' Punirni i

njrj' fg'56'

76

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CI\ILE I -

PJESA E PiIRGJITHSHME

negullon manedhenict pasurore-ju.idikc dhc marredhaniet e tera materialcjuridikc ctj. (Neni 283, p. 4); regullon gashljcn c familj6
(kurores), tc kujde6tarise, mandhcnict mcs prindarvc dhc fErnijevc dhe t ashagimina ctj, (ncni 283, p. ll)".5t Manyra c ndadcs sf
kompetcncaye ne nivel federativ, rcpublikar dhe krahinor, here G baraba.tE c hcra c mbshtetrr ra parirnct lhemelore tc ligieye
federativc, kushtczon paqanasi tC ndrrshfle na sfcrCn c kompetcncavc lgjislative. Auto.izimi llormalive lC KEhines, ne cscncejand
la ngjashmc m ato tc Rcpublikave socialiste. Na keE sferc Kosova cshE c kufizuar pcr disa geshtje p. shkak ie intensit ta
p.bashket te $det3ravc ne Rcpublikf tf cilat Rpublika i rrcgullon nC man)/Ig unikCr. Tarhqia c vijes se aubriimcv ligio.c nC
ms KnhinEr aulonomc soqialistc td Kosovcs dhc RS E Serbise shG qeshtj q merilon nj kujdes, p. shkak s Kosova ishte nc
pe,ba.jc tc Serbise dh njahcresh clcrncnt kodstituiv i fcdc.atcs, ku ben qe kompclcnca ligion Kosovls tC jetc apccifikc, Njc.azit
puooojs dhc qytctarat tjcre i.rte.at c parbashketa i realizojnc p.vce na Krahide gthc nC niv.l tl Republikts, dhc kcto intcr6a t!
prbashkt4jarr plrcaktua. mc ncnin 300 E Kushictutls sf RS ia Serbise tE viiit l9?4t'r. Po. ka mundasi qa disa gshtje qa nukjare i
.rcgullua. n me[yre unikc .$ bazf t! r&nit ]00 tC Kushtctutas, tC Brgullohcn mc naraiycshj dutc u mb6htetu r ncdn 301 E .
Kushtrtutas 3c IIS te Scrbisc dh ncnit 285 E Kushtrtuts sr I(SAIC Nga kjo dclsc rrcgullimijuridik i rDnadhhicvcjuridikc civile: :.
dhc marrcdhenieve qicrajuridike nt Ko6oye, cshta ptrcjell mc vashlirlsi, scpsc Kosova ishtc pj6l prbarasa q fedrarcsjugosllry,
por ishle.edhc ne kuad& ta Republiker sa Se.bist . Ka pasu. v*hti*si n! tertufizimin kompct.nces ligjo.G t kiahinei nf rclacidn --.
rnc rcptiblikcrL rqpektfuishl fcdcratcn. Kushtctut4 a RS L Scrbirc c vitit 1974, nt nrnin 300, paBshh qa rn ligiin rcpublikal ne 1
menyre unik. pr lc.l te.ritorin lrpublikes, prvrg ijcrarh, n.gullon: 'bazat c rrgjimit juridik t! proncsiia shoq.o.c": lazst c
nanadhcnicvc jqddike pronesoG dhc marrdhnirvc tjera juridikc scndore"i 'parimet themlore tE ma.l6!s dhe mancdhenicvc '
bashkrsltodo.'; 'pa.imct thr'tllorc ti prindcrve dhe flmijeve"; 'ba8r c mar*dhenicve juddike Fashagimorc", ctj. Kcshtu edhc
Kushltuia c RSFJ-sa negullon *bazat c .nar.edheoicvc ta dctyrimev (pjEra pargiithshmc c detyrimevc)", "tazal c manadhnicvq
juridikc prcnasorE" ed. Kjo ka k iuar qe mc rartin c nxjenjs sc ligicve ta vije de.i te mospajtini nefi vellimit tc ko.npctencls ligiorc', -'
r:
na kEE
Ne blzt G marrev.shjes, mc ligi rcpublikan mund te zgjidhcn fcshtjc pcr t cilat Rcpublika dhc Knhinat kanc te d.cjtc t'i
regullojnt nt menyre te pavarur sccili ptr tr.rilorin c vcl
.-- Lianur ri,e autb.iimct r Rc;ublikcs qa dalin ng! permbdtja c ncnit J00 ta Kushtetuts, ka pa!u. mo6pajtir.q scpsc,ai:i*+.
zgicrbhct o6c ngushtohet m rasth e ralizimit tE tij ne praktikctn. Kjo shte shkakNar re rend tc parr per a.syc te mosp.ccizitetilE
disa tcrm.v qf prdocn o kcte nn: "parimet thcmelorc" , 'parimct", 'bazat", 'b@t c pc6ashkata" ctj, rnc ta cilat pacalcohet
yauimi ingullimil rc karyr ligjeve na nivcl GpublikaorR.
Ne nivcl G lcgiislacionil federativ jane ba.e negullim ne mcnyrc unik! per tc.! tcritorin c Jugosllayisq manldhaniet.
detyrimevc, baza! Sfshtjct ngn mandhanictjuridikc +rontrorc , dhe per fEshtjct c-pancgulluara nga kclo lemenj, Gpublikat dh
k ahinal do te ujnin ligict c tyrc. Nc keta drejrim Korov. edhc nxori ligjet c vcta !" pcr ncgullimir a lcmcnjvc ta rdryshem. Mc
keE rrtt mund tc nurnarcjme Ligiin mbi hashcgnin, 'Gacta zynac e KSAK", nr.43t4; Ligii mbi marrBn dhc mdrcdhinit
familjarc "Gazrta zyrtarc c I(SAK", nr.l{yE4; Ligii nbi maredhniet ba&sorq "Gzita zyrlaE c KSAK", nr.ll/83; LiRii mbi tokal

lami-

bujqsorq rcazcts zyrtarE c KSAK-, nr.2

l84ctj.

i madh,por prseri ishlc ned neyojat rcale._Na ket ka ndikuat

mosaprovimi i disa ligicvc federatiye si dh. mungsa c pervojs sc o.ganeve kruhino.c pr nxjerrjen c ligievc'". Kuvcndi Krahinor
ka nxjene Ligjin Kushtetucs pe. ndryshimin . Ligiit Kushrctucs pr zbatimin e Klshtetutas se KSAK"" fte le cilin eshte v."idud
*vct! bri pak pune loijues ac
afati i hqoooizinit c ligievc mc Kushtcrutan c KSAK ta vitit 1974. Me l drcjtd lhuhet sr KrahirE
kete plar ; pak u mar na rF$llimet juddikc ldekxa& c origiiqale E mancdhenieve sndoE; ma tcpr hedhi sy rtl r.gullimd ju.idike
tc ta dc.Erc duk. berr vct! ndonjc konigjim o6c intcrvcnimn.
LCmia c nEnfdhenieve jutidiko-pasuo.! d.ri me nxjerjco c arnendameotcve klrshlcNcsc tC vitit 1969 kryesisht isht c
rrcgulluar me dispqziht fcdcrativc.
Jugosllsvia c pai Lufts 5e fryte Bottorr, na masa tE madhc duhcj tc kisht liislacionin unilg rdersa oe lemha c sa
dGjts civil; aa'sishl p&
Konsran'rirovic ihkuar sq'*rcjt lmi i Kodit ciyil, trtsisl bic !a iornpc&nca tr lcgiislaciooit
Aktiviteri legiislatiy

Kosov* pas vitit l9?l ishtc

*a
RSFJ - sa ta vitit l9?d nc shumc tlrncnj nder t! cilat bejna pj.sa cdhq minadhcniet jutidike-

fHcrativ'mMc Kushknrtan

patu,oGrgullativa ligio.r ashte ba.tu ne kompetcncc re lpublikave dhc te k!-ahinavc socialistett', pc. ktta si$ tttuhct "Mc
kushtetuEn c vitit l9?4 mbi bqat c parbashkEta G parashikua.a m KBhlctutan Fcdciativc dhe ate .epublikanc, Kiahina plr tE p.rttt
hera yde ks mundur E rrcgullojr naFtdhEnict c prontsise dhc te drcjlat tjera scndorcfl.
..-,Kjo shihct o9 ncoi i8l i KushCMEs sa RSFJ - se, ku behci Ssle per aktivitclin srcilit oBan o6c o.g.nizaE ta Fed![aEs; tu:-. edhc caktohgr diEazioocl I koopcEoasvc tE ryrq Pr4 p@4iicn ligjet fedcotivc q! vlcjn! per tr tcnito.h c fcdracs, Fstaj
ligiet. rcpublikav drc krahimvc mc te cilat .rcgullohc.l Cshtj oga sfcra .jurirdikciooit tE rcpublikavc dhe knhioavc autonornc'
Na Kushtctuh! e RSF, - sq ashN cdlie nc KushteNtel RS tc Sc.bis!, mc rastin e ndarjcs se kompctcncav shfrjd?ohcn - .
disa krm{ Ashtu qe'Kushletuta e RS te Srbise ne nnin 299, al. 2. pika 4. percakton se Republika "negullon manadhtnieljuridike
paruror dhc mancdhanict tjria materialc ju.idikc". N! ncnin 300 Kushtctuta cahon mc ligi rcpublika. nf manyra unikr pc. tera ' tc.rilorh c .rpublikes, t agullon, pvrg dcrash'bazrt c aregullinit juridik B p.onegisa shoqro.!, bazat c oanadhEnieYc Pro.tsorc'

'

'.

Statovci E. Ca geshtjc mbiburinet...., Perparimi, fq. 335

Salihu Kunesh. vcpra c njrjrq fq.tg.
'x Cilat frsh0c rrcgullohen mc ligi ne manyre lnikc shih tekltir e KushtqtuGs se RS ie Sedis t vitit 1974 neni J00.
Shih punimin c Antic Oliver. Punini njjte, fq. 89-96
Salihu Kurtesh. Vcpla. njajta, fq. 98
'l' Shih: Zbomik pokrajinskih zakona; Prishrina, l973.
Salihu Kurtcsh. Vepra c njjte,
"Caz.ta zyrtar e KSAK" nr. 3515 (ncni 12. .1. l)
slatovci Ejup, Te dcjtal scndorc dh ndrrshimct kuthtctu6g diskulimct pt{ arnandamentet kushtetu6 ne Kushtetutn c RS
Scrbis dhc te KSA tc Kosoves, Inltitud per karkimcjuridike dhe shoqero.e, Fakultcti Juddik na P.ishtina, Ptishtide , 1988, fq. 150
ru Konsiantinovic Mihajlo.Punimi i njjtr fq. 4
rD
Pasic Hilmo, Zbirkc i komenta.i p.opisa iz imoyinskopravnc oblasti, Pravna misao, Srjevo, I l-12/f930, fq. 105.
)e Statovci Ejup, Te drejtar scndore dhc ndryshimct kushtctucsc... fq. 149
t'0

''
"'
"'
"'
't

fq.9l -

tl

77

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

thcmclore
juridikc dhc mancdhcnict tje,ajuridikc -sendorc, 'parimel lhcmelo.r P( mancsen dhc matEdhanivc matl6ort", 'patimcl
3.dhc 5)"rr'
c
dcryrimcvc(pika
':turredhenicr
.
eriie,-, 't-ui ni".teafr.ni"""-;-Jai[.-t^fteeito,.',
i,li"Jiia-r,"
'--' -"i:r"g"iri.i
lhuhelsc "Na
"
r.ashagimorc, pas vitii t97l, kalon nga ftdtrata na rcpublika dhc krahina" Keshtu
i ,anedhenivc
c
p.
ncgrllimin
juridik), ko-mpctcnca normativc
baze E amandamcnlevc kushtetuse re v]rit tg1 t (Cashrjct matcriale lhc

'"

ka kaluar nc kompcicnci tc republikavc.dhc krahinavc"trr'

ndcdikuar nE.Rs tc Setbis., scpsc ne PftErjen c saj jane edhc

ni"eoia"L"il"iia;i.
--.'--li;;;lltr"lj;ait
ay

r.fti""t'pi ;hi"

"^hcgimorc
i'r*eamni"". r*hegi;ore asht mi

i;mpctntc par.ncgullimin me iig a tctyrc mar*ahdnicvcjuridiko-ciYilc'

rcspcktiYisht scndorc' Fedcrata

Mtrapo, mc *un *j".qo J iigic"c*Per ncE'ltimin c 'Bn'dh'nievc Pronesorc'.
Kashtu ka ndodru. cdhe mc
ligi
krrhinor.
mc
"
pr
rregulluar
t'u
pak
mb;ct
kesiltu
d-hc
tt
zgeruar
nc
mcnvrc
rrcsutbnr. kcto cerhtic

ut"frao*
-;;ft;;;A.1ffi'#,"ttel'r'eii"i
-'

proncsorc

juridike'rt tc-iilin Kuvendi Fcdcraliv c nxo.i n! vilin

1980.

menyrr ra tartsishmc mc dispozil4 na kate koh. iu

i* "r.oroq..etlc parrcgultuar.!
'r".ii" ,trt nc
c Kushtctutas scRSFJ-sd.teb'rame
an
sc:'Ndrvshimct
rftiJii
rri.
rJ
tJ*grlirit-.
nenrr,t,u*'ri iy-['J
dhc
rne ndarjen- c kompctcnces lcgiislalivc ne mes te

'-

t*luifoanenio

jlridikc ciyilg .im

,(X- X. shkaktuan edtt" namfrlfiln ci'lesor lidhur

-fcdoates
tbd*ta nuk mund tc sjclll Kod civil' P'r
npubtik.vc, gicgirsisht krahinatc a,rtonomi'Rcspcktivishl' siPat kery-" T3131:ltgt
pe.ktahu o.icntimi i sjelljcs se ligicvc tc vcqanta nga l'mr I t' dreJrcs c lle '
cfa ashE
----te mattadhesicvc
i,..-f-un* Dytc sorlorc f-*o"" si njcsi c icdcrales jugosllavc aspcklin c ncgullimit legiislstiv
pushon ta jele. subj'k
iuridikc-ciyilc c kishtc ta rnohuar, por kjo eeshdc p"a'" itlt t lZ t ndrysloi na taresi, sepsc nr kate koh KoBova
p&
ne;'ic tj",ir h* 6eha sub.l.tc i po"r r o. kuadcr t!.Fcdcrales Juros avc p.r nxjcnjcn c ligcvc
par
nxjerrjen
pavaresire
Kosovs
juridike+ivilc.
Kate
rnanca*nicvc
lij"iii.l"'"-.*aai."terc;uia*c,icspe[iviirrt cdhc i: aisa'
nuk e ndryshoi dulsh'm koopclcdcen
c dispozitai,c (ligjwc) sidomos c garaaUan kushtctutat c vitit l9?4. Rcfo.ma c rc kushtetu*c
amandamcntct

''-

'q;;;;iil"i;;;;.u
nc

te;in

c sc

ir{tes icnaorc, scpsi:

.Mc rcfo,mtu c rc kushttucsc (mcndohet ne Kushtetutat c vitit 1974), gjcgjcsisht, komptcnca.ligiorc nE. lamin e sa
pjcsE ne
qa i"a..o .i"gullon mancdhenictjuridikc'scndorc bu''ndctsa G giilha g'shtjel tjcta bEjnl
a..itx s"ndorc'Int-Ji'J;

^tt

koryctc$ce tc tcpublikavc dhe krahinave .utooomc socialistc" 'D' APo sig thuht:
.Amcndamcntt hrshtctucsc
ji,rr^r,t dcri te ndryshimet c medha- t! -klmpcterces ligioc ra fcdcrates.dhc tl
-ucn
jn"
ra krahinavc rutonorne. Keto ndryshime ishin mc ttndEsi _cdhe.!'r Ples'n e
rE
scrbi;edhc
ta
RS
na
ku.der
,cputtif""c,li
sc ritit 1974 ,fcderah Prmcs organcvc fcderativc 'ne lEmin
dhc tc drcjtdiJdo,.,.-sip"t
p-.i"g;ii"rr# ii oO,"
"ivilc
l"arlio"aitf', te njohur si remi c p.iciJJ perg;rrshmc c se drejcs civile dhc c sc drejtes sctdoc'
T,c{l9l -::l:1,^bj:"t "
p.icr"rc dhc juridiii'Nga ltmi i;c drjts s. detvtimsvc ' si nj nsa pjctet c "5an9 tc t: Fjl.'"":i"l':,Jjfira'n
(ncni 28l.al.l'pika 4 )'
Drrvcc ticrrsh- ncsullon bazar c ttr* ...cJiie"irri aic i percai<ton 'pjcsa c-pergiiGhmc c dctyrimcve'
bjn. Pjcs ne rjcse c
i*'xrriliorp",."t p.t *gutli.in c iur"go,ivc dhc te mar.dh.nicvc q
ittre raicgo.i"c.janc ncguuuar mc risjin federariv, Lisiin mbi manedhnict c

f*tt.*,"t

.*iJii"il'.
i#'kilil;ii;il;;;;

;ffiffi;ffiil;1il;1;:-fu;-p.,;i;;;ij
--'' --'

derydmcvc".te

venc bazat c r.cgullimil

Ligji ,nti *"r.edheniet c dcty.imcyctrr ncgultoi manedhaniet e dctytimcvc nE tivct fedcrativ dlkc
jurioit tc iefi-remi li"it, naeaa ecstrtjct rjj|-rirti" il-iot"p.i"""c te rEpublika't dhe krahinavc.Ne ke6 koh' Pason cdlc Ligii mbi
'ru|t4,ini"tit .r.to.. p.naro.";*liitJ-q1 poaqer burimio *rpsor ri shkruar per negullimin c maredhanisvc juridikc p-ron.lsorc
qa ncgulton baz,at c lmir G pronerise na nivel fcdr.tiv.
nc 161; tenitorin c RsFJ.ua.erraoi ry 6"r,o dri"i iJr.J I te aoj,e" .irite

juddtc- proftson pt
p,i, dor,. f*o"a auhcj rc nxirmir- ti4r c vcia pcr nogullimin c marredh.nicvc
.
tiet:1
dispontd
nE
p"i
;ajrim-;r
sjiu*^on
i.r,in a ,rJgoiruu- .l-iisil-r"i:i,-"ii",
t*:,i:,1*-T:11.j,1t
er"iiE.i',i
pronrsorc , par pj.sgt qc ishlc kompetitc'
ndcnnori naon;c atiivitcr per nxlirjcn c ligiit pir rrcgultimh e manadhdnicy
ftosJva nuk"irot

;e";;;iiAa;#inut

*r

rll$llimh
-'--'iteiriimi

c E dnjtci s! scrvituacvc, pcogul etj.

maadhlnievc jurid]ia;i'"i; ;;r cii" shrer ishE nje 9.shtc mjafr c v.shrirc..Marddharict
tC vcaant si-Pe. shtclin {rhtu cdh per
D.raocsin lrmin iuridik shume 16 ndrlikua.;;&j crltie ncgullimi ligior i tyc ethte .nc inte.cs
ishte c inte.cuar t! r'csulloj. mc lisic sc pari dka
pastaj .to eashtjc mc ktraldcr iuddiko'tasutor. Ko6ov4 Pat
iiii"ii.i-i',"14ft, pstr. icmin pcnaf afrc nstlci.rcs, cjuhaiti
''drvshrmevc
pat
pct hetc t! p.r t!-gjctrr ligjct c vct&Posag"isht
per
rrcgutiimin;r';d;;;i;
ic
ritit
r!eS,
i*irtiirlo
D
"ign;
c disa

bic
-'- tala par

]Ti'l:f*'n

ffiffi.T;i;J;ffi#;-;.i- ;;Jitd;ffili*!. i*'"inni.i'rtr

i
a roso*s u vitit- 1974 kosova bat rrcsullimin
;+[it"ir- F-*j"rj* ;Ghatuici se Ksa"i"ir.-f,ttoi
'li,
ojnE te."tgulloheo
Ligiel nc te cilal
"rt
.u.rc-orrJni"i,. juharc"ivitl mc tifue vaan-arc-si tsrr iidi mui tarltcgimin i xsAIC
-taniti
civile' Ligictc nxl'crra
par ncEullimir ;ershtcvc juidike
fo*ai
t-u.i."
:iiil"-ft*
nc
fosovl
marrcdhEnicjuridikc+ivilc
diss
*
i .rrt.tit'tc pe,t-rrrcct reacrativ ni poitim -i Gtrtctuten c rc alii-ishin t! sjitha ligiel'.sot * o Tll9 5:b1q:.Yi'P
cdhc ligict tjcla fcdcralirc c rcp'rblikanc te
.c Kosov.s.,.
"Jl"r'd
I,
iii-ilii:-cGii'tJ

Por
i-"iii ao tc t".;ont .'uiac.in. qc ligict c KsA
Republikes se Klsoves'
teriiorin c fiosoves, vcrcm nd a1o nui.iincit t-ae"lUm rnc-rcndin c ri ta Kushtctutcs s'
qc
yG"Liui'.
riEi_lc !ill. mc tr cilin do te vuhdohct zbarimi i dispozitavc
i"
*j*.
.
;il;;lj;;;;;iua-i{.pirtrir- p.r *g"ifi.i"i r"rtOicni"i"ic;u;laife aivilc, dcri nr ujctrjn c ligicac te nl baz' t'
ishin n! ftqi nc KSA E Kosov6,
'"ja
illi,l i,1l[t n"ir*rrr.6 tc x*iJet. tiei.rr.ii'"*'.G"- * riiii .c ic cilin d; tu mctrct tuqia lision ish-dispozitavq t' cilat
zbatohcn nE

rani do tc zbatoh.n veram si ncgprta

ju.iaiiiF-i.d*,i-"i t""trii

a.r t" burin| kryrsor i shkruar par rrcgullimin c .ndradhenicvc

nr Po atyJq. 149
Artic Olivcr. Punimi i rjjt!, &. 89
!D
"liazcta 4rnarc c RSFJ" nr. &80

!s Provic Slobods4 Puttimi i njrjE

156.
,s Stanlovic ObFn, O doiadasnjcm-fq.
rad!-; koditikaclii prava i karaktcristik ma nawta zakona o Pravo:Y-o]Ilc i drugi'n stvamim
sn soi. oa rs78, enai pfuirog eanmh u Beosddu' nr' 3'4' 1919'B'os?d,'w9'fq'226'
;il;;;";;k;;;Ii^a

iI

Gcorcicv Pop pimitat Razvoj gndjanskog prava..fq.l35

"Oazrla zynsF c RSFJ-sa" nr. 29t8.
"6azeta zyrtarc c IISFJ-Se" or. &t980'
'o
ttt rcazco zvrlarc c KSAK" nt.4/1974
tt Mc keu rast c supomjmc funksionimin normal t' Republiket

tt

se

Kosov's'

78

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PERGJITHSHME

jutidiko-civile ne lemin c detyrimcvc (pr rrcgullimin c manedhcnicvc juridikc mc karakter detyrimor) cdhc sot konsidcrohet Litii
mbr manedheni.t e dcl)rimcvc, i cili eshc nxjcnc ne oivel fedcrativ me dL 30. V. l9?8 dhc ka hye n fuqi me dr l.lo.l978.t,'
Per ngullimin e manedhcnieve juridikc pronesor. e3hle Ligii mbi mar.cdhnict lhemelo.e pmnsorejuddikc i vitit l98Q i cili
ishre nxjene nga Kuvendi Fcdcrativ dhc kishtc vlcra na gjitha tcrrito.in c lij, pra na ta giitha rcpublikat dhc dy krahinat qE ishin
.lemnte konstituiv t fedrrdizmit Jugosllav.Ne t dy rastd ne cscnca do te mund (c do u duhcj) G flitct pr rrcgullajuridikc.
Mantdhtniet detyrimorc qe nuk janc per8hird nen fo.mulimin e ncgullimit & na.rEdhenicvc dctyrirnore ni qarkullimio c
malkave dltc sherbimeve na trcgun unik Jugosllav, bcjnt pj6! na kompctence G lcgiislaciorit rcpublikr! giilsisht krahinor. Mc nj
talc, mc ligict rcprblikanq gicgicsisht krahinoc, mund -te- rEgullohcn te giithr narrrdheniet dctyrimorc dhc kontraktucsc qc rukjanc
Perfshitc mc rcnh 281 ta KushtetutEs sa RSFJ - sa.8 Tari cdhc kjo rshta faihtjc c tcjkaluar. Ligii Fcderativ nBanjahcri pat
rgullirnin c Aalh$evc E caktu.6 ka shkua. orc larg se ta ashtc konpetcot, kuptohet ne dam tt kompctrrtcls sr republikavc dha
ktahinavc"'. Koha lshtc qe dispozitayr cl(zistucsc t'u vazhdohct zbatimi ne pajtim mc Kushtctutan c Rpubliks sc Ko6ov!s, osc ta
shpallen si rcgullaju.idike c te shcrbcjlc pa. dgullimin . mandhe cvcjuridikc civilg pasi te plocrohen kushtct qr klrkohcn aa
ket5 raste, ndarsa per garhtjct c mbcturr c pamgulluara !e ruir.cn sa rna parc dispozitat ligio.c. Nr nendojme se cdhc ltc kat iitlatc
ka mund t'u hyht pcrgatitjcyc ta kodevq si Fh arij civil.
Nc Kotovq si cdlic da tarc rcr.ib.in c Jueoallavisa sa Pa5 Lunes sc q^c BotcrcIe, para nxjcr.jo s Ligjit rnbi marredhEnict .
e deiyrimeve, boimct c iC d.cjEs civilc pr4 cdhc ta aty]! tC dtyrirnevq ishin tC shpfmdara nf ligic parcialc te cibl r.gullonin lamin
c ta drejtes civilc, dhc si lC tilla ishin t larmishmc dhcjo prcciz.. Kcto ligic qe n mcny.E pa.ci.lc rrcgullojn! tC dlrjtcn c dty.irhcvc
'{ E ndihmuara me ncgullatjuridike tc tcgiisl.cionit civil tc Jugosll.vGa sr vjctc., irhin Lurim i shktua.l se drcjGi se derydmcyc,
Fjese c sc drcjEs civile.

Mc Ligjin mbi manedheniet c dcty mcvq pushojne se qeni burim formal i sr drjEs civilc shum ligjc ljcra qa rnc parc .
negullonin pjescrisht kato marEdhEdie juridikc{ivilc Mc katc Ligi pcrcaktohct se Fr nrgullimin c elshtjcvq tc ngulluara mc ligi
nuk do la zbatohcn as Uzancat c pergiithlhme per qdtullimin e malkavc t vlit 1954, Micpo, ky Ligj nuk pCrjarhton nundcsinc c
zbatimit te uzrncavc si styrc G pa.gji&shmg ashtu edhe ta atyG ta vcaanl4 ncse palt kontralducse alo i marrin per.rrgullimin c
oormav. nc E cilat .r.grllohcn ma.redheoiet c dctyrimwe, sepsc thuhct sq "zb.timi i tylc mc kEtc Ligi, kur6eJi nuk shuhcg por ky"- 'Ligj lejon mundsinN c zabtimit tc tyr! ku. kete c dachirojne palct'.u

Qdshtja e zbatimit t rregullave juridike civile, ne kuptim t Ligjit mbi

pavlefshmerine e dispozitave td nxjerra para 6. 04. l94l dhe te atyre giate okupimit
armiqdsor, tC vitit 1946, pas nxjenjes s Ligiit mbi marredheniet e detyrimeve, nuk 6sht
trajtuar nga jwistt n sbkafle te merituar. Kto ndryshime td vazhdueshrne pr
negullimin e marredhenieve te deryrimeve, e krijojne situaten qC dispozitat pozitive
mbesin pa baz jwidike pdr zbatimin e metutjeshem. Andaj mungesa e bazes jilridike per
vazhdimin e kontinuitetit te legiislacionit qd ishte nE fuqi para nxjerrjes se Kushtetutes se
Republikds se Kosoves, krijon vdshtirsi, sepse nuk mund te barazohen negullat juridike
tE para Lufts s Dyt Botrore me dispozitat e pas Luftes s Dytd Botdrore. Dispozitat
ekzistuese duhet t zbatohen vetdm ne bazE td ligjit, me t cilin u vazhdohet afati p6r
zbatimin e tyre deri nE nxjerrjen e ligieve t reja nE bazd t Kushtetuts s RepublikEs s
Kosovs,ose t nxirret ligii qe do te shpalletregulla juridike nn kushtet e caktuara qc i
kdrkon e drejta aktuale e Kosovs,
Ligiet rne E r;desishme, qe i nxori Kosova per negullimin e katy.e martdharieve janc: l. Ligii mbi trashegininc , dl

1974 "Flro.ja zyrtarc KSAK- nr. 43/l974tr (ky liEi shtc plocsuar trc dt25.10.1978 dhc rnc dttl.07.l979), Ligji mbi
maryldherict baacsorc -Gazlta zyrtare c KSAK" n . I t/E3; ligii mbi basl*appnesinc nc bancsc "Gzcta zynatc c KSAK" nr. 43/80; "
Ligji per ndryshimio c Ligiit ntbi duriHh.oict c punas, "G@cla zyrtan c KSAK" o.. 19t33; Ligji mbi ckspropdjimin 'Gazeh zTttarc c KSAK" nr 25t3; Ligii mbi maljt dhc kadastsa! 'Gazqta zydaE c KSAK" nr, l2r"J: Ligii mbi pyjct, "G@!ta zytun a KSAK"or.
l2r3; Ligji mbi librat dnq rc@cta zyrt G c KSAK" Nr. I lt4 cg.

30 Xll-

Procesi i nxjerrjes s ligjeve n kiit kohE t kompetencave kushtetuese, sig u

theksua md lad, nuk u arit te prfundohet pr shkak se legjislacioni federativ tlhe ai'.
republikan shpesbher ishin baze per nxjerrjen edhe te figieve krahinore. Me reforrnen e
re kushtetuese, td prmendura gier md tani, mund te thuhet se kompetenca ligidhnEse ni!
16min e sd drejts sndore esht ndar6, ashtu qd federata negullon "bazat e marrEdh6nive
r'' "Gazetazynarc c RSF,', n.43rE

SloHa4 Punimi i njejE, fq. t57

ve g.rc"i"ttt .t lti:'si"i"""i Eiiplsi*jtr p*guL
'"'
D
"gl
Pcrcvic

fq. 37 dh. 58.

Ligt'imbi pararhkimin c fcric;vc tc'A

L{ lisj; Ligi mbi trashegininq i vitit 1955; Uzarcat c pergiittishnr te vitit 1954;
Ligji mbi tl drcjt$ c autorit, rcazrta ryrtaF c RSFI", N-3A68
re' Perovic Slobodan. Punimii
niait. fq. l5E.
's Lidhur mc rEgullimin c temit-ti s! are.ltcs se Fashegirnise ne Rcpublika dhc klahin4 auto.i Antic Olivcr, ne puoirnin c tij Osnovi
naslednog pravnih odnos4 Anali Pravnog Fakultcta u Beogradu, nr. l/1985, Beograd, 1985, fq. 89, shkruan par gtshtjet Fashgimore
tr cilal ai mendoo se nuk jan na harmo;i mc Kushtetutr;. RS t Serbis si dhe sc duhct te ngullohet kjo ldmi 0e pajtim mc nenin
300. al.2. pika 5 ta K'rshtetutes se RS E Scrbise, te vilit 1974.

79

www.e-Libraria.com

E DREJTA CTVILE

I-PJES

f, IERGJITHSHME

bjnd.pjesd ne komptencat ligiore td

pronesore juridike,,, ndrsa tE giitha geshtjet tjera
n*;"tt5in e Ligiit mbi mandhdniet themelore
arte kahinave..-PZt
rregulluar shumE
se Federata
1980,
oronsore iuridike,
ti nxjerr! ligiet nga kjo lmi pr t cil6n ishte kompetente'

Lp"iirl"#

te l"ti1

il"r!rrrii."/ri";;J
l!e

-" luket

ka

arriti

pdr sistemet
Ligiet e nxjerra n Kosov tregojn ate qe--eshte karakteristikE
t" Kotouu edhe pse ka ngiashmri dhe
.i*iai6i? tilti"tJ te .atvtrt*"' ijo oEoi"pto"
juridike e ne kete kontekst edhe td
baze tc njejte juria*e per neluili-in -odalenieve
"
q.

kq* Yj.:" nE shprehje ajo eshte.s.pecifike

-*.airr.l"J:""diko-civile;;;;seprapd
i"ps" ne nivetin te ao;tit nuk nliko1 vetem zhvillimi i marrdhdnieve
;;'ilt;;t; por'edhe
"
dhe
shkalla e ztrvit-timit politik, kulturor e juridik, ku nxirret
It"r"rrlt",
zbatohet li gji konkret.

-Xff.1.2.2. Aktet nEnligjore

pas lufts se Dyte
Pr rregullimin -urre?t eoi"ue juridike civile n KosovE'
" to madh paten aktet : ldryshme nEnligiore' Ne kt kohc
Botrore, njd rol shume
-iiglore
pr rregullimin.e marrddhnieve juridike-civile.
il;""; Jipoatut e ptota
itht" vetri n nivel te Kosovs' por edhe ne nivel te
ai'rpoatuu" iigiot.
fi;;
"u?
per nxjerj.gn. e ligjeve poziteve nga ky.lEmd i sE
,ii"tii iugotff"u, i cili ishte kompetent
juridike'
plotdsohej edhe me akte nenliglore si dhe me rregulla
ar.jter.

fjo

mungesE

BurimetesdrejtEscivilenukjanvetdmburimetkombdtare(nacionale)tdse
y:rylY:*]lajane te
a*jtitr, poi"dh.burimei nderkombctare te se drejts civile'
obl'igues'hme pr shum shtete, dhe behen -lurim i se $Sjleii!-,.ol1"lll1l-1H""".'
p.l!#' *. riett
n","i ;1 $:-*ry*q 9:::111^: frvshme ndcrkombtare'
-

t:t*

J*

Bwimet

Komunitetit

eshte

Communautes

tjera q n ndonj mEnyr0 janE

anetare, por n mdnYr indirekte
n marrdhnie me shtetet e Komunitetit
ndikimi. t. tyre Ile
Per keto. burime te se drejtes s Komunitptit eygnian dhe
.rn"i*ti. Kio shtg nje gCshtji pr te ciln teoria juridike do
Kosov nuk nund te m"t oe
ielric ,nr.e ahive n te *anr"i," pet te tt"g"* icnaeti"e eJegjislacionit te Komrrnitetit
te
pr"r.nca e te cilit eshte ne nitje G vazhdueshme. Traktatet nderkomb.tare
edhe
i sii drejtds civile
"#"pi*,
lidhura midis RSFJ - se an. strt"t"u" $erajane dhe mbeten burim
dreJtes
ne Xotoue, vetdm po theksoj se me prmbledhjen rregullave te sene kcte
se' ne nenin 2 eslrt panpare se "nEse

F6t"t"t

Ewopian'

-'

rae.[o*Uet-" private tc

nsfi -

negulla-mbi ndonje marrdhnie jr11di|9 nga neni.paraprak

prmbledhjeje' parimet e rendit
zbatohen, konform -" o"gdfJ dh" p*i-"t e ksaj

;;t[dhjttft

ta

tt Ma eicrsisht Dr. kEte shih: Stalovci Ejup, E drcjta c pcngut ', fq 57158
'' LUittpl, neni eo 'Cazcla zyrtan c RSFJ" nr' fl80
80

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

juridik jugosllav dhe parimet e gjith6pranura te se alrejtes ndrkombdtare privateree.

Andaj thuhet se: "aspekti i vegantd i raporteve midis Federatds dhe njsive konstituive td
saj n sfern e legjislacionit jan konventat nderkombtare, te cilat, pas ratilikimit, bhen
pjes6 pdrbrse e sistemit juridik te RSFJ - s6.
Nii vitin 1990, nd Republikn e Serbis nxkret "Kushtetuta e Republiks sE

Serbis'/oo, sipas s cils ndr td tjera kompetenca ligiore nd lEmin e se drejtes civile,
kalon nd kompetenc t republiks dhe thuhet se: 'tne Kushtetutdn e vitit 1990 shte
parapard q ldmi s drejts civile, cili shtii n kompetencd tii Republikils, tii
rregullohel me dispozita unike td vlefsbme ne tere territorin e saj. Me Kgshtetutn e RF
t Jugosllavisd(G az;ta zyrtarc, e RFJ ' s, w. I ti27 prillit 1992 Pr shtetin federativ'ka.'
mbetur e drejta e detyrimeve n trdsi (marrddhniet e detyrimeve ), si dhe "marredhniet
bazd (themelore) pronsore juridike" ashtu qe n praktikn ligiore m albr do td

prcaktohet formulimi i mhershEm"bazat e mandhnieve prondsore juridike" i

precizuar nd praktike me Ligiin federativ mbi marCdheriet themelore pronesore juridike
te vitit 1980"40r.
Ligiet qe u nxoren nc te ashtuquajtwn Republik Federative e Jugosllavis, jand .*
ligje qe nuk kan te bejne me Kosovn, sepse Kosova e ka nxjerr Kushtetutdn e
Republikes sd Kosovs, e cila n ktd moment kohor ruk mund t realizohet ne menyle te
lirg. Kosova konsiderohet e okupuar dhe ligiet e msiprme i imponohen kundr vullnetit
te saj.

Andaj tE drejt pozitive n Kosov pas vitit 1990 do tE konsiderojnid te alrejten qe

eshte kijuar dhe krijohA ne kosove n pajtim me vullnetin e popullit tE Kosoves duke
filluar nga Kushtetuta e vitit 1990, pr t6 vazhduar deri nie legiislacionin e krijuar n6n
administratdn perkohshme te Kombeve td Basbkuara - pas vitit 1999 e gier ne ditdt e
sotme.

XXI. E dfejta zakonore' burim i

sE

drejts civile

E drejta zakonore dhe permbajtja e saj ekziston dhe zbatohet edhe pas luftes

sd

dyte botrore.

E drejta zakonore shqiptare eshte e drejtg e pashkilar, e cila emrtohet sipas.

personaliteteve tE njohwa or.
te tenitor;ve te caktuara t Kosovs alo viseve tc
"rr.
"rn
tjera t banuara me shqiptarc, ku ajo zbatohet.E drejta zakonore e shqiptarve prmb4n
rrcgulla statusore, juridike-penale, jwidike- civile dhe juridike- familjare si dhe rregulla
t procedurs dyqesore. B drejta zakonore si burim i s drejtes civile sjell m shr:m
rrpgulla q i pdlasin te drejtes sendore dhe trashgimore. Fillimisht ka gershetim te
elementeve civile dhe penale, por ne Kosov jan6 gdrshetuar edhe rregullat e regiimeve.t
ndryshme juridike.
Me te &ejte thuhet se n Kosovd gdrshetoheshin rregulla t regjimeve -t
ndryshme juridike, t cilat n njfar mnyre koekzistonin, ndrmjet veti prjashtoheshin'
por edhe plotdsoheshin. E dfejta zakonore Cshte zbatual n rregullimin e marrdhnieve

"

!t

Zbomik pravila medjunarodnog p.ivatnog prav. SFRJ, manu. nga Plrmblcdhjc punimesh - Zbodik radova E Fakultelit Juridik ne
Prishlinc, nr 4/1976, fq. 229
"Gazeta zynare c Scrbise" nr. l/90
sr Slankovic O. . Vodinelic v. Uyod u gradjansko pravo, Beogtad, 1995, fq. 34

81

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PfRGTTHSHME

Pasojd e kesaj
pronesore ne kete truall. Gjurmt e saj i giejmd edhe sot td theksuara'
'estrte
e rregullave 16 se drejtes
se edhe mbrojtja nd keto vise qEndronte nn" kapel6n'

,
,,402
zaKonore

zotsin juridike'

Nder shqiptaret e drejta zakonore shqiptare rregull onte sidomos

pronesinkolektivetshoqrisfisnoredheinstitucionettjerajrrridike.
me rastin e
drejta zakonore duh.t te giej vend ne te drejtcn e shkruar dmth.
ka vetdm kuptim te
nxjerdes ,e figi"t" t respektohet, sepse nese nlk ndodh.ki.?htjgii
deiyrimit mekanik dhe sjel ne pyetje edhe vet sisteminjuridik'""
pengut-si e drejt sendore
E dreita zakonore strqlptare ta rregulla qii i dedikohen
..pronarit
tE cilit i merret njd send
,""at ,l'"":;,404;;eer tftmin e sendit te pionarit.
"e
tii apo i ndalet pa baze juridike, nuk ki,^shte t drejt ta rikthente arbi.trTisht,
p"
""rr".ti" "
t1u areitotrei me padi pteqve'*o5. Pr te-drcjtdn zakonore shqiptare
tE
..E
drejta iukooo." slqipare paraqet si e tille njc tdrsi komplekse dhe
ihuhet se:
te-,,.gottuu" tc pashkruara te ;jelje;, te cilat regullojnd manE-dhdniet midis
pott u"j.e n t giitha-sferat e komunikimit tE tyre, ndr ta si dhe tE
veGm
" "ih"
te perbashket- fjo arejte zakonofe nuk ishte kursesi produkt i
nie fr*hkei.t"s"
buronte nga nje periudh e giate qe matej me shekuj
;l;

' - t

;;, ;h;l;"fi*ir

ffii1";
Gtfit.,
i
k"il;;fi*,i,"ipett*a"ia
t6 tere'/06.

Edrejtazakonoreeshte''bindjejuridike"e--karakterittdetyn:eshmp6r
juridit" ,.p11 edhe t atyre civile' e formuar n
gutti-io
n
-arrddhnieve t caktuara
e pasuruar ne
" mesi t caktuar shoqror dhe e prcjeile brez pas brezi
u.tEai3"n nj
'duke
" dhe duke e forcuar repeltimin e saj:
permbajtje
'
tdrrltu rakonore paraqiti e krijohet edhe tani n pjesd t ndryshme -t0 lemit te se
e mallrave'. NE td
drejtes civile, por zakone te ieja paraqiten sidomos n qarkullimin
jane dy llojesh - te
ar.jten fugorti*e zakonet.tregtui" ;,i"e quajtur Uzanca' Ato
te u"iJ"oot ai" put^qit"o oE letio tansportit detar dhe tc treetise

"

;;;.:[ffiffij|rj

E drejta zakonore edhe n te drejtcn modele pranohet pel bulm

i se drejts

n vende tjera t
civile. N6 k6te rast kemi parsysh Kodin civil t6 Zvicrs te cituar edhe
3,.thuhet se: "Nse ne statut nuk mund
f , p*"Ctufi 2
p*l*it, sipas te cilit.e
+"
t drejtn
dispozite perkatese gjyit-i duhet G vendos n prputhje me
te
zakonore dhe nE mungese tc saj''n6'p8rputtje me ligiin q do tii *it"Ptf .a1'.silcr
kushtojc vmendje doktrin6s dhe
ishte leeiislator. .Kur ben njC gjt tC titte, a:au6"t
traditcsie pranuar".@
juridike t cilat u zbatuan giat6 historisd ne territorin e Kosovds'
n ditt e sotme. Realizimi i
lanE vuln dhe gjurmt e vJte cilat hetohen e shfen edhe
pronsore'
ie a...itu"t jrritike-civile sidomos atyr-e sendore, e n veganti te drejtat

.tti"

;i:-gj*i"i;t

fi

;;,iJ;';d.yrh-e
s Stdovci
* ril""ii

E. lvlbrojUa c p.onesisa,

liJt"+it', dgisiccvo

fq.275.

ihvatanjc jcdiostva prava

i moral4

1982, fqZE-omik Pnvnc ,g Fakulret4 nr. 8-9, 19E2, Titograd,

H6snro"ci gjup, xjc shqyrtim tcorik mbi origiinrn c p"ngu! p.rmbrcdhjc pu.irnc6l\ nu.,,cr jubira.
F.lolrctii Juridii( tia Ptishlinr, kishtina, 1986' fq. 17

;f#i'"t;ff1,:rijy,q&fl,:1ir**;**asimo.

mbi rormariarin n. E

p.rmbtcdhjc punitncsh rc rarrrtcrit t,rriaii# #iril'"il;j;;ii;

nr

.artin c 25

- vjcto.it

tc

d'jr.n ro.makc^t",1."5.1f*:",*",1T'*Tl"
vjeorir tc F*ult.rit htidik ne P.ishlinq

rastin c 25

*t$*:"118;;*i l:imq "cazcra zyrra. c RsFJ-sc-, nr.l5/5,i.; uzu,'qar c ycaanta pe. shitjd drilh.ravc, "cdz.r. zvrrarc c RSFJsc, 1129160'.
u Pavlova Marija vep(ac njajte' fq. 74
p'r drjt'n c krahasuat' fi'an!' t994' fc' 231
'- k; ;;;;i'. Er;"]!..s iiui;itc z"e"g"n-H Kotz, Njohu'i tc
82

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME

giithmond shtd percjell me nje pasiguri juridike. Te vEshtira ishin kushtet per ushtrimin
e tE drejtave, por edhe m vshtir provimi i te drejtave sendore, kjo vdshtirsi shtd, nddr
te tjera, pse Kosova shekuj me radh ka kaluar neper nje mori sistemesh tE nclryshme
juridike e shoqerorealo dhe kishte rast q.negullat e tyre te grshetohen, tC koekzistojn,
te perj ashtohen dhe tE ndrplotsoheshin"' ' .
E drejta zakonore, eshte e pashmangsbme nE tE zbatuar edhe n shtete qe bEn
ieform4 sig lshte Qeveria e Zogati cila nE vitete 1928-1929, b6ri reforma duke nxjemir
Kodin civil, Kodin negtar, por nuk mund tE lirohet nga zbatimi i s drejts q ekziston
m herdt, andaj thuhet: "Megiithatii si mE par ashtu edhe pas miratimit td ktyre ligieve
edhe kjo qeveri lejoi zbatimin e kanuneve'l".
E drejta zakonore ka njd ekzistencii mijvjegare dhe ka rezistuar 9do pushtues. Ajo
ka koek2istuar me te drejtat tjera zakonore ose shtetdrore, duke pasur ndikime reciproke
me njra-tjetrdn. E drejta zakonore n Kosov ka mbijetuar te drejtat tjera me shekuj.
Ajo ka qenE e respektuar dhe e zbatuar, dhe e ka ruajtur vetveten nga zhdukja. Lashtesid e
s drejts zakonore, respekti qd i kushtohet nga populli q e ka krijuar vet si dhe nevoja
pr zbatimin e kohepeskohshem td rregullave zakonore, do tE jen bazE pr ruajtjen dhe
zbatimin e saj n Kosov edhe n tE ardbmen, me kusht nese nuk Cshte ne kundd$htim t
prfshira nd sistemet juridike
padurueshem me fr)rtet e civilizimit juridik
bashkkohore.

te

XXll. Praktika gjyq6sore si burim isB dreits civile

.'-.---.--

Ne mungese tE dispozitave pozitive me te cilat rregullohen geshtj et juridike-civile,

praktika gjyqsore ka luajtur nje rol te konsideruesh6m pr negullimin e
manedhenieve juridike-civile n Kosov. Roli i pralkiks gjyqdsore si burim i s drejts
civile, nuk mund t mohohet, edhe pse kjo ebhtd dshir permanente e ligivnEsit.
Gjykata-ka detyre te zbatoje dhe te vetrdose n baz te ligiit. Kjo tegon se giykatEs i
mohohet e drejt4 qE vendimet e saj te sh&bejne si burim i s drejtes civile. Mirpo' n
anen tjetdr, giykata civile duhet t gieje zgiidhje pr gdo rast ftontest) q parashtrohet
para saj. Praktikn giyqdsore si burim me rendesi tC se dlejtes civile e hasim posagdrisht ,

juridik i t cilave

tanzicion.
Praktika giyqesorese burim i sC drejts civite eshte prezente jo vetEm n kohn-e
krijimt te legjislacionit t ri nd gdo shtet, por edhe pasi t nxinen ligie e kode civile, ajo e
ka rolin e vet pdr:.rregullimin e mandhnieve juriclike civile. N9 Kosov praktika
gjyqsore ishte burim iie are;ies civile dhe do tE jetd edhe pr nj J<ohe te giate. Andaj
praktika glyqsore si burim i se &ejtes civile, mE giersisht do t0 trajtohet n pjesn e
kati:rt ku bhet falE pdr burimet pozitive t sc drejts civile n Kosov' ne shtetet, sistemi

Esht nd

'

r'0

{'r

lrl

Stalovci Ejup, Mbrojtja e pronesise, fq. 245

Po aty, fq.2?5
semini Mariana- Vcpra c njejte, fq. 16

83

www.e-Libraria.com

DREJTACIVILE I-PJESA E PTRGJITHSHME

XXIII. Kontrata dhe marriveshjet tjera

si burim i s drejtds civile

sE drejts civile bjne pjesd edhe konhatat (manveshjet) e

ndryshme ndrkombtare, dispozitat e te cilave jand t obligueshme dhe paraqesin burim
pr negullimin e marrdhenieve juridike civile midis subjekteve t caktuara te se drejtes.
kontratat (marrveshjet, traktate0, parqesin burim formal t sii drejts nga momenti i
ratifikimit te ryre, ne organet kompetente tc pErcaktuara me Kushtetut, respektivisht me

N burimet

lici.

ratifikuar taktatet ndrkombtare qd

obligojn shtetet nenshkruese si dhe ka lidhur nj mori konventash (manveshje)
bilaterale me shtete t ndryshme, me t cilat obligohet se dispozitat e ketyle konventave
do t respektohen pr zgiidhjen si pcr geshtjet tjer4 ashtu edhe pr mancdheniet juridike
.civile. Tiaktatet ndrkombetare, pasi te ratifikoheq bhen burim kryesor - para ligjeve
e
kombtare. Ktu mund t prmendim Konventa mbi Ligjin uniform dhe formn
otl Konventen mbi fluturimei civile ndrkombetarc 4r4 ;
i;ri;;ii nierto*uct* ;
Konventn e Parisit mbi mbrojtjen e prondsis industrialeals; Konventen univerzale pr td
dreiten e autorital6 Konventgn ndrkombgtare mbi transportimin e njerzve dhe bagazhit
me fansport hekurudhoralT; Marrveshjen n mes RSFJ - s dhe Bashkesisd Elonomike
Evropianeals; Konventen nddrkombtare mbi pdrgiegjcsin civile pr dmin e shkaktuar
ngu ndotl" -" nafteareetj.
Kontratat ndErkombtare, jo vetdm qe janc burim i sd drejtds civile, por edhe mE
shum do te rritet roli i ryre pei gshtjet juridike - civile, nddrsa aktet e pergiithshme
veteqeverisese tani md e kan karakterin historik.
Pas Lufts s Dyt Botrore, Jugosllavia ka

)OilV. Doktrina juridike si burim i sE drejts civile

N vendet ku ekziston e drejta e shkruar dokbina juridike stagnon,sepse ajo
prmbahet vetm n disa shkrime e m tepr n komentlnin e ligjeve ekzistuese,
ndCrsa jr:risprudenca e fiton aj liri m tB madhe. Doktrina duhet t- gezoje autoritet ne
mesin e vei respektivisht r,e hupesi.eo ku ajo krijohet. Pr autoritetin e doktrinds nje

autor fieng shkruan se " Nje doktri'nc pa autoritet sht e vdekur"a2o. Doforina juridike, ii edhe buimet tjera subsidiare te se drejt6s civile, paraqet nj
teme tc diskutueshme. shtrohet pyetja se a duhet t konsiderohet doktrina juridike si
kr rali6hr8. rnc 3, lv. l9J7
KEF .uc 2E. I l. 1953
'rt Rdifiklar pcr hcc t! ftodit tlga KEF rna 25. 01. 1973
KEF m. dcktd mr 18. 10. 1973
'16 Ratilikoi
'rt llatifikuar mc dckrd ta KEF, rftc 21. 10. 1970
'rr Ratifkoi Kuvcndi i RSFJ mr l. 0Z 1983'rr Kuvcndi

i RSFJ c

'u Rrtifikoi

'r' Ratilikoi Kuvcodi

i RSFJ ml 3. 06. 1077

jujcs (ioumcs ltalianncs)' Travau:( dc I'Association

Malauric philip, Raport frangais, Lcs naction dc la cr.ation du droir par les
84
fqHen.i Capitant, Tonc )OO(L 1980, Paris, 1982,

84

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I

PJESA E PERGJITIISHME

burim i se drejtds civile. Injorimi i doktrins juridike n negullimin e marredhdnieve

juridike civile, nuk e zgiidh giishtjen e pranimit ose t6 mospranimit te saj per burim td sd
drcjres civile. ooktrinaluridike do t jet m aktuale sa m6 shum t bhet unifikimi i s
drejtes civile nd shtetet e Evropds, tendenc e pandalshme pdr kohn qd po vjen.
Doktrina juridike, nuk ishte e .zhvilluar n ,Kosov dhe as qE mund tE ishte
prezente nd mnyr tE dukshme n negullimin e mandhnieve juridiko-civile. Doktrina
j*iait. ao t trajtohet mE gjersisht n pjesen ku behet salii pcr.burimet pozitive t s
drejtes civile ne Kosovd.

XXV. BURIMET E
NE KOSOVE PAS VITIT 1990 .2005
XXV.I. Burimet

e s drejt6s

civile nE Kosov6a2l

Burimet poziti-ve te se drejtes civile nd Kosovd, jand ato nO bazd t cilave ndertohet
vetd sistemi juridik i Kosoves. snrdild e njii sistemi juridik nuk shtd i mundur pa i
njohur burimet ne te cilat ai mbeshtetetaz.
Ne kete p;ese, p'u do te pcrsfisim, si burime tc se drejtes civile, ligii4 te drejten
zakonore, praktiki:n giyqesore dhe dokEinen (sl*encen juridike). Mirpo keto budme te
se drejGs civile, nukmund te prezetrtohen ne nje rrafsh te barabarte. Ligii eshtc, shume
larg m i rndsishm, sC fundi, tiFjithe njerezit (autolet) pajtohen qe ligii tC vendoset
ne rang te pare te keryre burimeve'".
Nc France n0 shekullin e XX, lieii ishte konsideruar pothuaj i vetrri bwim i s
drejtes. Mir6po qE nga Frangois Genya2a te giithe prkrahin ekzistimin dhe rolin e
burimeve jasite tigjeve (extra legales), sepse freny, oga fundi i shekullit XIX kijoi
shkolln e re ku thuet: "sbkolla e kerkimeve sbkencore qc i jepte giyqtarit liri mE t
madhe nd tekstin e kodit dhe e inkurajonte ate tC odETtonte Kodin, jo thjesht logiikisht
dhe sistematikish! por nen driten e krkesave te shoqerise nE drvillim, te pCldorimeve
aktuirle e praktikave nd fusha te caktuara td tregtis dhe,giithashhr ne baze te
rezultateve te kerkimeve tc sociologeve dhe juristEve krahasuat'"".
E clrejta franceze pozitive, qd ka njd zhvillim qd e lakmojnd edhe shtetet tjera,
pcrveg ligjit njeh edhe burimet tjera td s drejt6s civile, dhe ku ligji bdhet bartes i
zhvillimit te progesit ekonomik, politik dhe shoqror. Andaj, edhe Kosova duhet t

'

t2r

Kosova shtet i pavarur dhe sovran.

hdebski Hubert Punimiinjejle, fq.8

'u
{a

Ghcstin Jacqucs - Goubeaux Gill.s. V.pra e njejta, fq. 185

Punimi kapifu i Geny Frangois, Methodes d'i;t;rpretltion ct sources en dro;t privc positi4, i vitil 1899, rne E cilan hapi
rrugen qe mos le konsidcrohct i vqtmi burim i se drjles civilq por t P.anohcn cdhc burimct tjcra G se drcjtts civile.
# Zeegen- KoE" Punimi i njajE,
fq. l3l.
{'lr

85

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGJITHSHME

prkrahe konceptin e burimeve td pranuara te se drejtes civile. Ligii' mbetet burim
pri-". i se drejies civile, ndrsa e drejta zakonore, praktika giyqsore dhe doktrina jan
turime te dorEs sd dytd (sekondare), duke mos e mbyllur munddsin e paraqitjes s
burimeve tjera t sc drejts civile.
Edhe ne te dreJten pozitive lejojn mundsind qe p6rveg ligiit te kete edhe te
burime tjeraa25.
Pozita kushtetuese e Kosov6s, e prcaktuar me Kushtetuten e KSAK te vitit
1974, si pjes e barabart dhe konstituive e federaliznrit jugosllav, u rrnua me_rruge
okushtetuese me nxj errj en e amendamenteve kushtetuese n Kushtetutn e . RS te
Serbise te vititi l974,ne uitio tg8g dhe me rxjerrjen e Kushtetutes se RS te Serbis n
vitin 1990 si dhe me nxjerrjen e ligjeve lera kundrkushtetuese. Rrnimi kushtetues i
subjektivitetit politik te Kosovs, qe Kosova te jetC nj teritorr_ pa rend juridik
vetin. Kosova konsiderohet okupuar. Serbia nxjerr akte
. kus'htetues
krmdrkushtetuese ne te cilat Kosova vihet n6n kontrollin e dhuns shteterore.Ne
SerbiJidhur me Kosov6n, pweg amandamenteve kushtetuese te vitit 1989 dhe
jane: Ligji mbi
Kushietutes sd vitit 1990, ri- trxo.'en edhe ligie e vendime tjera, si9
I.
veprimin e organeve republikane n rrethana t0 posagme t dats 26 qershor 1990; igji
otbi oadiorin-" punes se Kuvendit te Kosovs, dt. 5.07. 1990; Ligii mbi manedhniet e
pun6s nd rrethana te posagme dt.26. 07.1990. Ne ket6 vazhd nxirret edhe Kushtetuta e
.1

te

te ashtuquajturds RF e Jugosllavise dL27.04.1992.

N*j.rljueaktevejuridikekurrdCrkushtetuesenSerbi,nxitikerkesdne

pavarcsis se Kosoves nga Serbia, por edhe ndihmoi daljen e repullikavg ^tj-era
jugosllave nga RSFJ, gie qd strkaktoi edhe shthurjen e RSFJ - sd, qd u prcoll me lufte te
peigjutrUJ"e Kroaci aG n Bosne e Hercegovind e me vone edhe n edhe n KosovE'

PopulliiKosovEs,nevitetnntmbdhjetapermesolganeveleeiitine-lh;
deklarimii me referendum, vendosi td realizojd td drejtn e vetevetrdosjes. Ne fitim

me 7
aprovoi DeklaratEn Kushtetuese te dt. tkorrik 1990, e pastaj Kuvendi i Kosoves
shpallet
Kosova
tE
ciln
sirtator 1990 miratoi Kushtetuten e Republiks s Kosois me
popullit te
Republik e pavanr. Me 26 tlhe 30 shtator l99l mbahet referendumi i
p.r
Kuvendi i
kete
Koioviis, ku u deklarua pdr Kosov6n shtet sowan dhe i pavarur dhe
dhe i pavarur. .
Kosovds me 19 tetor 1991 miratoi Rezoluten pr Kosovn shtet sovran

Neleminetdrejtscivile,gjykatagiykoninnbazElegiislacionittevjetel

kontrolluara nga pushteti serb'.

vitin 1999, n Kosov Jtafu a".i te ndryshimi i rendit juridik ekzistues'
pushteti serb i cili m shum se nj dekad ndaloi krijimin e ligiit kosovar, P.q-.jy*1te
serbe, dhe i vet pushtetit, rendit jwidik serbe'
6;h;id; Kosova.,Largimi i iorcave
kundr shtetit serb, n
erd-ben si iejdhe e luftes se UQK dhe intervenimit ndrkombtar
mars - qErshor te vitit 1999.
sepse giykatat
*Ne ishin te

'

'

Ghstin Jacques - Coubcaux Gilles. Vcpra c

njcjtl' fq

I E7'

86

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

XXV.2. Ligji, burim kryesor i sd drejtds civile

Para se td flitet per ligiin, si burim te sE drejtds civile, duhet td precizohet
kuptimi i vet fials ligia27.
Prdorimi i $ales ligi ne kuptimin e thjesht, formal ose n kuptimin e ngushte,
nnkupton tekstin, q nxirret nga pushteti kompetent legjislativ, qE do t thotd i votuar...
Kosovs dhe i shpallur nga Kryetari i Kosovs; aPo nga
nga Kuvendi (Parlarrenti)
organet ekzistuese kompetente. Nd Kosov sot ligiet i miraton Kuvendi i Kosovds por-..
ato hgne ne fuqi psi ti nensbkruan PSSP. Roli i Kryetarit te Kosoves nd nxjerrjen e5:
ligjeve nuk ekziston.
Ne kuptimin e bwirnit te sc drejtes civile, q dmth.njohjen e tekstit, me fialen
tgi nenkuptdme tc giirha rregullat juridike- pr4 t pergiithshrne, abstrakte dhe t6,
sanksionuara e td formuluara nga organet shtetrore publike legiislative apo ekzekutive'. . .
Kjo ndnkupton se tekstet qe jane figie ne kEte pikepamje mundet td mos jenO edhe'
formalisht iigie;sig eshte rasti me deketligiet, deketet, aktet tjera nnligiore. Ligii para "*
se giithashnr Eshte nje akt juddik nxjend nga organi ko^mpetent nd procedwen e ,
atE
parapare me kushtetutd
dh" se ligii ka funksionin e vet"", respektivisht Ligii cshte
rregull e sd drejtes e nxjerr nga pushteti legiislativ (n format e pampara me

Kushtetutd)430.

Ligji eshtc akt jwidik i nxjen nga organi kompetent shtetgror n procedurn e
parapar me Kushtetute. N rastet kur nuk mund t nxinet ligii me _procedurd kemi
nxjerrjen e akteve te emcrhmra me delaetligie ose deketligji me fuqi te ligiit.

tigji

k6tu duhet t kuptohet n kuptimin e gierE, nd kuptimin'e pergiithshiim'

pra, tti giitha rregullat e s drejts te formuluara nga nje organ kompetent shtetdror"', jo
vetem ligiin pariamentar, por gjithashtu edhe al:tet e organeve a5lministrative (deketet'
negulloret, vendime! udhzimet)
- Fjala ligi kctu Eshtd marr6 nc kuptim md tE giere t6 tij, pr t perfshirii te giitha
dispozitat (neglilat) e formuluara me shkrim dhe tE nxjerra nga organet shtetcTor, te
cilit nuk o"gultoi"e nj rast konkret por r1i varg mstesh te ngiashme qe paraqiten n
kohdra" td c-aktuare qe ;*e abstrakte, permanente dhe td obligueshme' Mund tE
pcrfundojme se ketu ligji, si burim i s drejts civile, cshte perdorur ne tggtimin I
oOerlo;.tt:*, qe perfshin te giitha tekstet me prejardhje shteterore, qe jane liglet' n
kuptimin e ngusht, ose dekrete! ose m thjesht vendimet.
' tr,te
td drejten e shkruar
fi-alen ligi, budm te; &ejtes civile ne Kosove, kuptojm
duke filluar nga Kushtetuta" ligiet dhe .aktet tjera nnligiore. Ne Kosove n0 vendet
te fials esht nxjerr Komiza Kushtetuse pr
Kushtetuse ne kuptimin e plote
vetqeverisjen e pirkohshme t shpallur nga PSSP me rregullorerg nr:2001/9 te
dr:15.05.2001.
Trdsia e nonnave juridike krijojne njd kierarki ku secila e nxjerr fuqind e vet
.nga nj norme me e lart (superiore - kryesore) dhe duhet ta respektoje at normd. Nd

"t

Shih: Lambcrt Guy, Cours dc droit civ'ii, Paiis, 1972, fq.

t2e

Peritch M. vepra c njajte, fq. 240

5l:

Srarck Bo.is,

D.oit civil - introduction, Paris, 1972, fq. 42;

colin - capitad! Couis aEmcntain de Droit civil, Tome I, cdicioni i dhjcte, Paris' t942, fq.
u Djuvara M. M. vcpra e njrjt!, fq.2l9.

14

sTcripharakis Const Vcpra c njejrc, fq. 16

iit

Carbonnier J. Vepm e njejte, fq. I I I

87

www.e-Libraria.com

'-

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

krye te te giitha normave n Kosov6 sht Komiza Kushtetuse pr vetdqeverisjen

prkohshme, t cildn ne e konsiderojm si digka kalimtare.

XXV.2.I.-KUSHTETUTA
Kushtetuta shte akt juridik me i lafie i nje shteti, respektivisht ligi fundamental i
shtetit, qC z vendin me te larte, nga cili td giithe organet shteterore nxjerrin
legiitimitetin e tyre ligior. Kushtetuta prcakton organet, te cilave u jep pushtet pr td
nxjerrii ligi.
Te giitha tekstet tjera ligiore duhet te jene ne p,ajtim me kushtetuten, nse nuk
jane, behenJokushtetuese dhe ho*bitt tete legiitimitetin432Kushtetuta e re per vetqeverisje td prkohshme pr nenin 9.1.1 shprehimisht
parlsheh: *Kuvendi i Kosovs eshtc institucioni m i lart perfaqsues dhe ligiedhenes i
veti4everisjes s prkohshme te Kosoves. N Kosove ligiet hyjne ne fuqi vetem pasi te
nnshkruhen nga PSSP, pra nuk mjafton miratimi i Kuvendit te Kosovds.
Kushtetuta sht n majn e kierarkis6 sd burimeve ligiore dhe giendet
njekohsisht n krye t burimeve te se &ejtes pozitive.
Kushtetuta eshtc nje tekst i ptirpiluar sipas forms se vegantE, qE prcakton

pushtetin e organeve tC shtetit, dhe n mdnyre tit qarte definon ko,mpetencat,

iespektivisht i nian organet pcr elaborimin (perpunimin) e negullave juridike""'
Kushtetuts, si burim kryesor formal i sd drejtes civile, nd shume vende i
kushtohet nje kujdes i vegant, sepse e konsiderojn burim tE parimeve themelore, q
qe rregullojne te
kane te bejne edhe m" disa gshtje te se drejtes civile, nro
.respektivisht,
. Kotiira kushtetuse pdr
arejtat ane detyrirget tC subj;keve jwiiike-civile
veieqeverisje te perkohsbme dhe ligiet e miratuara nga Kuvendi i Kosovs dhe tE
shpaliura nga PSSP, sot paragesin burimin kryesor te se drejtes civile n Kosov'

XtrV .2.2. KONYENTAT NDE RKOI\,BETARE

\--

naer

nE mes dY aPo rrr

rt uite rnt t"u" dhe jan burim i s6 drejts cMle si edhe lig;ia3s. Konventat qi qjtojne
gesh{ie (probleme) te s drejtes civile, jan td shumta. Keto Konventa Ndrkombtare
jane iianL ne emr t RSFJ - sc, dhe si te tilla negullat e tyre. e oglicgjlg edhe KosovEn'
..p." uto me t ratifiLkuar bhen e drejte brendshme e nj shteti. Konventat pr tii
dh6n efekt, cluhet. t jene te ratifikuara nga organi kompetent paraparE me
Kushtetutea35. Nii rast t konfliktit n mes te nje figii t0 brendshdm dhe nj Konvente
Ndrkombtare, giykata preferon aplikimin e konventes. Konventat Nderkombtare me
rastin e ratifikimiiittputtin ne gazJten zyrtare ku shpallen edhe ligiet tjera q i nxjerr

.-,

Konvenlat

s, M! gicrriisht sh r punimin c Sp6ov Borislav, Varijacija 9o cdta lcma od Koostitucijata (cl.

pravo, n!. 297. Sofij4 I 977, fq. 27-

t" v"l;i;

i;;,

Ddt ;ivltc ionc L i2 cdition' Patis, 1989, fq. lo; Gh6tin

Izdbski Hubcd, Purirni i njejE, fq. 3 I
{v Psvlova Madja. Vcara c njejte, fq. 64.
st PeriDhanakis const vcpra c njcjtc, fq. 19
ts Voirin Picrrc. vcpra e ri.jejtc, iq. t t, Carto"nicr Jcan. vcp.a c njejq fq. 128

J' '

l5l

al.

2)' Sovltxncrlo

Gorbcaux G' Punimi i njcjtq

fq

196;

88

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I _PJESA E PTRGTTHSHME

Kuvendi . Disa Kushtetuta e proklamojn parimin se Konventat kand autoritet speror ne
raport me ligiet. Keshtu 6shte rasti n6 Franc dhe nd Holand437, ndersa n6 e Kosov,
me rregulloren nr..... nd Kosov. Mirepo, edhe nd Kosovd, kdto marrdveshje do t ken
pdrpar6si n krahasim me ligiin e brendshm, me rastin e zbatimit, edhe pse kjo nuk
parashihet shprehimisht. Kontatat ndrkombtare td cilat jane t ratifikuara nC rrug6
kushtetuese, tE shpallura dhe kan hyre n6 fuqi, behen pjesd e legiislacionit ie
brendshma38 dhe kEto kontrata kane

te ndrryshrire

Profesor Llnkiqi shkruan se :"-&ti*.

"Kontratat ndrkombtare, nga aspekti i s drejtEs
sd brendshme paraqesin ligie, e pr ate sig kemi par, ligjdsohen pas ratifftimit te tyre
nga organet ligjdheirese, por shikuar nga e drejta ndrkombdtare kto janE akte td
veganta juridike'rao.
Ne keto raste, kuptohet, burimi i s drejts eshte vetem [gii, ndrsa kontrata
paraqet vetem materien me t ciln shteti, ne pajtim me te &ejten nddrkombEtare ose t
brendshme, pwetdion normat q pdrbjnd brendin e ketij ligii. Nxjenja kijimi i ligiit,
respektivisht kontrati e cila merr formn e ligjit quhet ratifikim i kontratis. Te ne, por
edhe ne, shtetet tjeia, ekziston njd numr i madh i kontratave te filla - burime t s6,
drejtds44r. Konventat (kontratat) nderkombtare, burim te se drejtes civile, nE kuadEr tE
se drcjtes sd shkruar, jan trajtqar edhe nga shum autord tjer442.

Aktet ndErkombetare bartin emdrtime tE ndryshme: kontrata ndOtkombtare,

konvent4 traktate, akte ndrkombtare, man6Veshje dhe prkah prrnbajtja jand dy ose
mE shumOpalsheal.

Aktet ndrkombetare te ratifikuara nga Kuvendi ose ndonj organ tjetdr

kompetent behen e drejte e brendshme pa i pdrfshird ne ligi te vegante. Hieriarkia dhe
vendi i akleve ndrkombtare ndaj te &dRts s brendshme p6rcaktohet nE bazd t

organit q i ratifikon ose i vrteton. Aktet e-ratifikuara nga Kuvendi ligidhcnes kane
fuqine e ligji! ndrsa aktet e vertetuara nga nivelet tjera me te -ulet4 mbesin n nivelin e
akteve dera nnligiore.
Aktet nderkombtare t ratifikuara nga Kuvendi jo vetm qE manin forcn e
ligiit, por ato i derogojn dispozitat ligiore tE brendshme qe jane ne kundrshtim me
dispozitat e akteve ndrkombtare.
Unifftimi i se drejtiis civile n Ewope eshte njd mrg qe do ta ndryshoje;9<the
karakterin e burimeie te se drejtes civile q ekzistojne sot. Kjo tendencE pr unifikimin'
e s drejt6s civile nrik shtO e re, por pr shkak tE luftds s Dyt Botrore dhe kijimit te
sistemeve t ndryshme juridike n Ewop, ka ardhur deri tek ngecja e unifikimit te
leglislacionit tc s'drejtits civile. Kodet civile recipojnd nj6ri nga tjetri, dhe ne shume
raste jane-pershkrime. Profesor Perig qe n vitin l938shkruan se ",sig kemi par ne , E
drcjta boterore evulon kah unifrkimi i saj dhe jo kah nj diferencim'**.

rrt Rcnc David.

Vepra c cihar, fq. I t0
'n Pavlova Madja- Vcprd c njajta, nL 64
"?o aty, fq. 7o
Lukic R Vcpra c nj.jiq fq. 265.

srPo arr, fq. 265.

sr Vasiljcv

Lobcn. Vepra c njcjtq fq. 29, David Renc. Vepra e njejte, fq. I10.
$ Me gjcresisht
shih: Milojcvic Momir, Nazivi mcdjuna.odnih ugovor4 Arali Pmvnog Fakulteta u Beogradq ni. 5/1983,
Beoerad, 1981, fq. 873
q Peritch M.. J, L'influcncc du
droit garmaniquc sur le d,oit prive d6 pclplcs ygogoslaves, Intsoduction a I'Etdue du

Droit Compare, Recueil d' Etuds cn I'honncur d'Edouard Lambert, Paris, 1938, fq. 675

89

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

do td luajn njd rol

Aktet ndrkombtare, sidomos ato td Unionit Evropian'
juridike- civile n te giitha shtetet e
strurne ie Jut<sfrdm nd rregullimin e marrdhnieve
Ce ncrfsnin.t!.r!;i! e
i*"pet, por edhe oc fosoG. Legiislacioni,i Unionit Evropian'rregullon
marrdheniet e
rigj"i" ili" ie akteve tjera "entigiir" (rregulloret,.vendimet),
anefre si dhe td shteteve te treta qe krijojne
i&t"*. ;*iaite civiie te ,ht"i"ut me
shtetet anetare tE unionit. Pef shtetet angtale tc
,nulTeorreni. te caktuara kontraktuese
pajtim me legiislacionin e unionit. Nit
ifiilt, legiislacioni kombeiar duhet td jetri n
.*i te tlnriirrtt td ligjeve, si rregull zbatohen ligiet-e Komunttettt:"

pritet, nese jo tE unifikohet

E dreita nacionale e gdo"shteti, pra edhe e Kosovs,
,e drejtn e Unionit Ewopian, duke i nxjend ligiet e veta ne
teliioi"i*
"tefr".e
harmoni me ato te Komuniteit Evropian'
NE Kosove, me liglin aplikuesh6m' rregullorja nr: 1999124'
- dtil2.l2.lgg9,n nnin .." pka .. shprehimisht paraprakisht:"

*"

'

XXV.2.3. LIGJI SI BURIMI SE DREJTES CIVILE

prglithesi, pra'
Ne foso{lgii ishte dhe eshte burimi me kry-;;6i6e-6-eJ-t$n.
':c?t"j:.:
edhe i s drejtes civile n veganti. Dispozitat juridike civile tE shpalluara ":
i
se
tyrtur"t oguuiti tS+S, sipas irqis s vet ato konsiderohen burim kryesor
'hejtes
civile{7.
juridik
N shkencn ton6 cMle sht6 prowar se Kosova ka qen territor i shtate
te jete teritor
edhe n6 Jugosllavin e paralufts se D;yte Boterore. Kosova ka vadrduar
juridik ne vieti edhe mE von, sidomos ido ka ardhur nd shprehje pas Kushtetutgs s vitit
1974.

NeKosov'-pasvititlgSg,krijohetnjgiendjeerejuridike.Suprimohet

autonomia e Kosovs-. Ligjet pr fushcn civile nuk jane nxjerr fare, sepse kompetenca
legiislative e Kosovs u mohua tersisht nga ana e srbve'

NKosov6,medt:07.09.1990n6bazdtcKushtetutes,pasvitit1990eshte
realizuar pr
a*l* ie oxi.,.n ligiet e reja pEr rregullimin e lemit civil, por kjosnuksht
vitit 1990 te miratuar
rf,tuf. r" ngu okopu?ti r".6 nuk tejonte letesimin e K-ushtetuts

$ IF

Kjo:giendje juridike n KosovE' zgjat deri

vilin 1999
risg kur edhe u debua forca ushtarike arr" p*tt ti serb, nga Kosova. Nc
juridike
'.
Kosova vehet nn administrimin nderkombetare dhe fillon nj giendje e re
tE
kohe
nj
brenda
lsijohet
tc
Nt K;;orJ,irt"*i i d juridik sht i pamund.r

.rgu

K,r*;di .up"ri-* i Kosovs--

----'-

shkurter,esidorrioslegjislacionicivil.Andaj,edhenKosov4duhettnxerrenligiet
iEtyre, UMNIK- u, respektivisht Prfaqsuesi Special- i Sekretarit
;;j4 d;t;;.;e
nd
te jeiglrte* te-OKB-sa, nxorri Rregullorcn ttr:1999124 per Liglin e.aplikueshdm
ligiet te cilat jand
Kosove, tC plotsuar me negulloren nri 2000/ ... me tE ciln rregullore,
rendin e ri
zbatuar n'Kosov deri me 23.03.1989 dhe, nuk janii n kundershtim me

{M.gjcFishtshih:scniniMarian4LreiislacioniiKomunittitckonomitcvtoPiadKEKP&konracdcshiljcs'
Drcjtsi4 nr t/1991, Tiranq 1993, fq. 3E
Mr ri.rasishr shih: Ivanova Ruz, Pravni akrovr' metodi i kodtol zt ?/]liT2var|j' 'tx nacionalnitc zakondalclstvi
p"j.futa opstnosl,o, Sovrcmeno pravq 297' Sofija 1997' fq' 55'
n"
s'o-*ti
nfvJori" l"rirt"iio, op"i aio gradlanskog prav4 Knjiga l, zigrcb' 1959' fq- 156

it

90

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIYILE I

PJESA E PERGJITHSHME

kushtetues, do t konsiderohen si ligie td zbatueshme n KosovE deri nd nxjenjen e

liqieve prkatdse.
Lindja e njd legiislacioni t ri nuk 6shte geshtje e leht edhe per shtetet me nje
traditd dhe kulture juridike me te larte se Kosova.
Prgatitja e legiislacionit t: ri pozitiv n lmin e sE drejts civile, shhon edhe
gdshtjen se a duhet td rregullohen marrEdhniet juridike - civile me Kod civil apo td
vazhclohet rregullimi i manedhnieve juridike - civile me ligje tE veganta sig ishte rasti
gjer mE tani.
NE kohn kur pothuaj te gjitha shtetet kan nxjerr kodet e tyre civile4s, del se'
edhe n Kosov ekziston nevoja pr nj6 kod civil. Kodifikimet njihen edhe nga shoqritE ' '
e mhershme (Kodi i Hamurabit dhe Kodi i Justiniani| e deri te kodet e shekujve XD(
dhe )O(. Ne baz te infonhatave qd kemi 6shtE menduar programi sipas tE cilit n
Kosove duhet nxerren kode, si ai civil, i procedurds civile, penale etj.
Kodi civil prfshin trsin e normave juridike me tE cilat rregullohen
marrddhEniet juridike - civile, cili rxirret nga organi me larte legiislativ dhe n
procedur te caktuar. Kodi paraqet aktin juddik qe e cilesojne dy karakteristika,:.,i
bashkon rregullat e strtcruara luriaike dhe negullon fusha te ndryshme te drejtesisdae,
Kodi paraqet ter0sine e normave juridike qe mbulojne thuajse t giithe geshtjet e nje
dege juridike (fushe juridike) te rendit juridik tE nje shteti.
Kodifikimi se drejtcs mundson njohjen tlhe zbatimin mc te lehte te
legiislacionit prkats4s0. Te giitha dsipozitat civile gienden n nj vend. Pra kdto
dispozita jwidike -civile nuk jand tE shpmdara ne ligie te nclryshme, te hartuan ne
kohe te ndryshme dhe td prgatitura nga ligidh6nes t ndryshm. Nd rastin e Kodit Civildispozitat civile giinden nE njii vend, hartohen n0 kohe tc njitjtc dhe nga autod te njejte,
ku ruhet kontinuiteti i te gjitha nomrave juridike -civile.
Nxjerrja e nj kodi-nuk eshG geshtje e lehte, kerkohet stabilitet jwidik, pr gka
mendohet se pas ndryshimeve tc medha shoqrore pason edhe nxjerda e legiislacionit
tc ri. Ketc e kemi n vendet ish socialiste, ku jane ndryshuar thelldsisht manddheniet
ekonomike, politike e shoqerore. Nga k6to shtete, Shqipria e ka nxjerrE Kodin e ri civil
i cili ka hyre ne fuqi me I nEntor t vitit 1994"''.
Nuk mund td nxirren kode civile, respektivisht ligie te pergjithsbme, ne kohen e
tanzicionit tC shoqdris nga ekonomia e planifikuar ne ekonomi te tregut.
Nc tergiitha shtetet evropiane ku ekziston e drejta e shkruar, pra edhe n Kosov'
si shtet ne kuadr te Evrops, ligii paraqet burimin kryesor t se &ejtes n prgjithsi,
pra edhe td drejtds civile nE ,negatrti.:
Ne Kosove, nxjerrja e Kodit civil, duhet t bhet duke u mbshtetur n
negullativen e shteteve me sisten juridike te zivilluara, si9 jand shtetet e Europs
perdndimore dhe shtetet tjera nc bote, por duke i mbajtur parasysh vegorite e territorit n
-td cilin do tc zbatohen keto dispoiita
'
Hartuesit e Kodit 0ieiiD civil, me rastin e prgatitjes sc tij, duhet te shfrjrtzojn,
perveg tC arriturave n vendet e zhvilluara juridikisht, edhe rezultatet e praktikds

pozitive.

''$

l90T

Codicivilivitit tso4, Kodi civil i Rcpublikes s shqipa.isc i vitit 1994, Codc civil suis6e iyitit
Dionis Juric dhe Budisl.v Vukai l/arrara* Code Civila Ltegov uljecaj na prane sustave dt'ugh dridva, Zbomik radova sa
6 anstevnoga skup4 Pravni Fakultct Sveuailista u Rteci, Rteka 200a, fq. I 32.
lzdebski H, Punimi i Djejte, fq.33; Panda llir, Kodifikimi -aspekte tcorikc dh histo.ikc, Drcjtasi4 nr. 2/193, Tiranc,
1993, fq. 53
{rr
Kodi civil i Republikes sc Shqiperise, Drcjresi4 nr. l-?/1994, Timd, 1994

''

9t

www.e-Libraria.com

''

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHMf,

nj hapsir
giyqdsore ne Kosov6, ndrsa me ligiet e reja gjyqit duhet t'i munddsohet
saj,.nual" t"primi, jo vetdm ne zbitimin e se drejts, por, edhe, pr rolin kreativ !e
t
civile
duhet
" Me kete'rast, mund t6 thuhet se kodifikimi i sukseshcm i s drejts
n v9eTti'
mbshtetet n te arriturat e sbkencs juridike n prgjithsi dhe asaj kosovare
juridike'
praktiks
ioJinn-i krkon shkall adekuate t ztrvillimit te shkences
q respektohen, pastaj ekzistimin e
foyqesore, ekzistimin e normave td formuara
dhe institucioneve te shumta juridike, qe i paraprijne krijimit te nje te

il!

p*

iJ,,i'"*".:*iaike

drejte modeme autoktone.

Kosov4 sot mund te kodifikoj t drejten civile,

sepse-

e ka nj kohe te

nuk mungojn as
m.luft"esttme te ndertimit te se drejts me anE t ligjeve m tC vogl4
juridike.
i"hltat"t e praktiks giyq6sore dhi ka rezultate modeste t shkencs

Nxjerrjaear'"en;ekodicivilmmodemn6Kosovenukkrijonkushtepr

pdrjashtimin e burimeve tjera te s0 drejtes civile.-

NKosovperkundernevojssnxjerrjessKoditcivil,kjonukshteduke
drcjtcs
ndodhur sepse ka Iitluar nxjerrla e ligieve civile pdr fusha t ndara tE te
nuk
sepse
akoma
fuqi
civileJan miratuar nga Kuvenaii Kosoves por nuk kand hyre ne
i ka ndnshkruar essn, keto ligje te me t rndesishme"Ligii pr detyrimet, L.igli pcr tc
&ejtat sendore, Ligji per td-familjaren, etj, ndrsa ka hyre ne fuqi Ligii i ri pei
trashegimine, pr HiPotekn.

XXV.2.3.1. Hyrja

nE

fuqi dhe abrogilli i ligieve

Ligiicivil,prtqenburimisEdrejt6spozitive,6shtdenevojsbmet0dihet

fuqi apo esht i shfuqizuar' -nje lrocedure te caktuar dhe nd nj dat t- caktuar, nd6rsa
sipas
figjiiynie fuqi
f."fi-i" e iohcs nlse ka qen pr kohd tE caktuar ose eshte z6vendsuar
shfuqizohli

njohuria se nje

"

me

ligi

ligi

eshte ne

-"

tjetEr.

Kushtet pr hyrjen nit fuqi tc ligiit janc :

q bhen me procedur t prcaktuar me ligi.

'

-.
i tij dhe shpalljaa:

nxjerrja

1sz

Kosoves' si oigan
behet duke u votuar n Kuvendin
fietdherei nders" rttfra5uott e ligiit bhet ne gazeten zyrtare, nC bazd t s ciles ligii
behet i njohur per te giithe
ie gjitiu tiejet lne forcn e obligueshme, pr kohn nii tE cildn jan n fuqi.
ligiore'
Supozohetie te giTthe njerzit i njohin dispozitat juridike posagErisht tekstet
duke i
M6snjohja elieiitiut eOte *sy"timotl Y{Po, qytetarve kjo u bEhet e muodur
publikuar nc gazeten ,ytt*" to bchet shpallja e ligieve si-pjes prbr6t: ".hp:t,:e
e hyrjes ne fuqi qe zakonisht shtE
ile ne fuqi. tie dispozitat kalimtare parashihet dita
gazelen zyftare, ose pdrmban daten per hyrjen n fuqi lT
sitate dite'pas publilcimit
-I-Gi^e*La te lv;c ne n qiiane diten e nxj-errjes s tij' por kjo

Mintird

lieiit

;til;ifi"ie"f
ndodh m rall.

"t

Gh6ti'lJ.

Gob@ux G- vcp.a

aty, al. I, pita

"tPo
rs

r tjajE, fq- 197

14

l?
fuqi gjasht! muaj
ne
ka
hyra
mbi
dctytimct
Ligji
"'Shifr:
thcmclore p.onesort jlridikc.
Periphanakis Const. vcPra c njajte, fq.

pas nxjenjcs se

$'

Poashtu cdhc

Ligii nbi mtn'dhenicl

92

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

N dispozitat kalimtare te ligiit td ri, po ashtu parashihet, kur $o dsht e

nevojshme, se cilat ligje ose dispozita td mdhershme e humbin fuqind juridike, osd edhe
sa koh do td vlejn pr gshtje te caktuara.

Kur ligii hyn nd fuqi,ai fiton forc6n e obliguesbmedomethene se ai imponohet

pr n t ardhmen dhe sanksionet qc i parasheh bhen tE zbatuesbme"per at6 qE nuk i'
respekton dispozitat e ligiit.
N legiislacionin cir.il sanksioni eshte karakterit pasuror si p.sh:"sendet e
debitorit qe refuzon t ekzekutoj fuermbushe) obligimin e vet do tE jen6 tE sekuestruara
dhe do t shiten pr llogari tc keditorit'r56.
Ligji pcrmban dispozitat imperative dhe dispozita dispozitive plot6suese'
Dispozitat imperative jand ato te cilat palet me vullnetin e"tyre nuk mund t?i
ndryshojn.Emrtohen imperative per te treguar shkalln e lart6 td forcs s tyre
detyruese dhe pr t'i brd me dije palt se edhe ndse ato jane dakord tJu shmangen
kdtyre dispozitave, kontrata e tyre gshtg nule.
Karakteri imperativ norms del nga mbrojtja e hteresit t prgjithshem
shoq6ror me ato dispozita. Dispozitat- plotdsuese (zvendzuese, suplementare),
mbrojnd interesin privat te paltive; andaj ato zbatohen vetem nese palt i dcshirojne,
respektivisht niise palt nuk i kan perjashtuar. Keto dispozita shrbejn vetEm per
plotdsimin e heshtjes sd palEve andaj edhe quhen plot6suese.
Prq doknina klasike civile konsideron se e drejta private ka pr objekt tii
negulloj-d mportet ne mes personave privat, andaj duhet lejuar nj hapsirE (vend)
gjithashtu shumd tE gierts munddsisE sii deklarimit te Ure te wllnetit tti individve, dhe
nga kjo del se dispozitat e ligiit n civile jane plotsuese, ose duhet tajtuar si te tilla
nga gjykata hr kErkon teksti i tyre .

'

XXV.23.3. Joretroaktiviteti i ligiit (mosprapaveprimi i ligii0

'

Ligiet nxirren tE veprojn6 pr n tE ardbmenalT. Parimi i mosprapaveprimit t

ligjeve nuk ka t njejtin autoritet ne l6min penal dhe a0 lmin civil.
Mosprapaveprimi ose joretoaktiviteti i ligieve sht njE parim i pergiithshem
dhe ekziston qgnga e drejta romake: Leges et constitutiones futwis certum est dare
formam negotiis, non ad facta praeterit revocari, nisi nominatim eti,m de praeterito
temporc adhuc pendentibus negotiis cautum sit- iishtE e pakontestueshme se ligiet dhe
kushtetutat prcaktojne formn e veprimeve juridike td ardhshme dhe se nuk mund te
shhihen edhe n veprimet td cilat jan krijuar mE her! .nse nuk sht parapare'
shprehimisht se ato kane te bejne edhe me kohn e mehershrne, dhe atd vetm ndaj
veprimeve juridike te cilit a(:ma nuk janc pdrfunduaras8.
* Ghcstin J. - Coubeau( G. vcp.a c njejte fq.247
'tPc
I' phanakis Const Vcpra c njajtd, fq. l?
Romac Antc. V.pra c njejte, fq. 7 (33)

93

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

Parimi i vepdmit joretroaktiv i ligieve ne pergjithesi qartdsisht shtd afirmuar

nga ligivndsi.
Keshtu edhe n Kosov6, ligjet, dispozitat dhe aktet tjera nuk mund t ken6 efekt
prapaveprues.

Vetem me ligi mund t caktohet qd disa dispozita te tij, nese kete e kdrkorr
interesi i pergiithshitm, td kene efekl prapaveprues". Shumica e ligiislacioneve veprimin
p.upuu.p-* kushtdzojn me fal:te se ajo duhet tdjet nd favor td palds'
"
NgakjodelsendtedrejtentonEligietparimishtlukkan6veprimplapaveprues.
Kete, ges-Ltje ligivdnsi, me iastin e nxjerrjes sd ligieve, duhet ta ket gjithmon
parasysh.

Mirepo, lejohet perjashtimisht edhe mundsia qe ne raste t caktuara ligii te kete

edhe veprimin' prapaveprues sidomos kur ekziston interesi shoqror.. N {rshn e s
drejtes civile, gao veptim prapaveprues i ligiit krijon pasiguri t zubjekteve hd raportin
juridike- civil.
" : prup"u.primi i ligjit mund t parashtrohet n Kodet civilease dhe kjo sht m e
butd se kurparashihet me kushtetutE, iepse procedura e nxjerrjes se Kodit civil eshte md
lehtE n laahasim me kushtetuten.
Mosveprimit prapaveprues autoret e shumtda60 i kushtojn nje kujdes te vegante,
e te
seose dsht str,umd i diskutueshem n teorin juridike dhe pr ktd ka lindur Teoria
prjashtimisht
mund
dreitave te fituara46l. Konsiderohet se retroaktiviteti koh pas kohe
te jete oportuna62. Ligivnsi mundet giithmone ligiit tc ri fi 3$oie-1je ve-n1im
(eiekq prapavep*.r, -i kusht q kjo ta shprehe qartd vullnetin e tij"o'' Mirepo, Kodi
ifi*"Cr,1r"ni 2, parasheh se : ..ligii nuk mund td ketd veprim retroaktiv".
"iW Me ligiin e ri liglv6nesi prsos sistemin juridik dhe ka mundsi qe te rregulloje
ngiarjet e s ardhmes por, nese eshte e &ejt, edhe ato nd tE kaluarn'
Thuhet se "gdo koh e ka te drejten e vet dhe gdo e drejtE ka kohdn e vet're'
Konsiderohet se"normat dispozitive nuk kan efekt prapaveprues'"XXV.23.4. Shtrirja ("upd-D t".dtod"l" " Iigli
Vlera territoriale e ligiit nnkupton se n cilin territor vlen norma e nxjerre.
Ligiet e Kosov6s, vlejne piir tere territorin e Kosoves, pra ne teritorin Pbi te cilin
sbrtlgt sowanitetl i otg*iii cili e nxjen ligiin. Pra, ligii kosovar norrralisht zbatohet

territorit te Kosoves. Por, ligjvenesi mund t percaktoje zbatimin e nje ligii

t ri n pjes t caktuam te territorit.

nE tglbsine e

s Kodi civil na F.amt ncoi 2, lhota: :Lr lgi nc dispodc quc Poul I' avcnir
4 Ghcstin r. - Goubc3lr G. VcPra c njaJta,fq.26a
{r

Po aty, fq. 264,

Po !ty, fq. 269

!'8

Poittt

d'cfrct

'uoactif'

c fituarajana tc dlcjlal c Galizuara gict tani'

aty, fq. 270

6 Po
Stojaoovic
6s

Tl dnjtd

cllc

D. Vcp.a

njjE, fq. 55

Po aty, fq, 6?

94

www.e-Libraria.com

.;

E DRXJTA CIVILE I -PJESA E PERGITHSHME

XXV.3. AKTET NEI\LIGJORE SI BT]RIME TE ST DREJTES CIYILE

Perveg ligjit forrnal, t aprovrxr nga organi ligjvdns dhe n procedur t
caktuar, burime te sit drejtes civile jan6 edhe aktet tjera ndnligiore.
Organet tjera shtetrore me te uleta se sa ato ligjvenese, nxjerrin akte juridike te
cilat konsiderohen burime t s drejts civile.
Aktet nenligiore i nxjerrin organet administrative e m s sbpeshti Qeveri4 por
.edhe organet tjera mC te uleh.
Aktet ndnligjore jan md td ulta se ligii dhe nuk guxojne tE jen n kundErshtim
me frymen e figiit. Fuqia e akteve normative , respektivisht hierarkia e tyre varet nga
hierarkia e organit i cili nxjen.
Aktet nnligjore nxirren n0 baze te ligiit, q i permban dispozitat themelore
juridike dhe me to pdrsosen ose konkretizohen normat ligiore"oo.
Pdrveg ligieve td quajtura "e drejta e shkrua/'nE shum shtete njihen edhe
shum rregulla e dispozita te n4jena nga ndonjd autoritet tjeter veg Paxlamentit.
Ligjet e nxjena nga Parlamenti kan nevoj6 q me rastin e zbatimit td prcillen
me normat tjer4 qC jan
organeve administrative
kompetencE
ekzekutuese,respektivisht organeve te caktuara me akte juridike shtetrore.
Deketligjet, udh6zimet administrative dhe urdheresat, gdokund njihen si burime
te se drejtesa6T. Deketligjet, nd t veitet6, jan nj nmbim i pushtetit nga qeveria n
'
fushn
legiislacionit, nxerja
tyre eshte pdr shkak te shpejtsisd dhe te
domosdoshmdrisd, per shkak te Eezikut tC madh imanent. Udhzimet administrative:
Aldet nnligjore mE t rEnd6sishme jan:

nd

te

-Dekretligjet;
Urdhdresat etj.

XXV.3.1. Dekretligiet

Deketligiet nxirren nga organet q jand prfaqesuese me ie ulcta se sa Kuvendi ,

ose kur nii giendje te jashtezakonshme kompetencat e Kuvendit bartdn n organin
ekzekutiv.
Dekretligiet jane burime te se drejtes civile mE t rdndsishmet pas ligiit. Me
Kushtetut percaktohet se nE cilat raste Qeverise shtetit mund tc mane masa ligiore
Nga kjo del se edhe aktet tjera q i nxjen Qeveri4 pr zbatimin e ligieve
janii burimet e se drejts civile si psh, Urdhitesat, urdh6resat administrative,
rekomandimet etj. Dekrteligjet qi: i nxjen Qeveria nuk miratohen nE Parlament as pas
nxjerrjes sd tyre.
Nc shtetet me legiislacion te ri, ku ekziston nj numdr i vog6l i ligieve pozitive,
akret nenligiore bhen burime t shpeshta te se drejtds civile. Gjykatat civile, me rastin e
vendosjes, mbshteten n aktet nnligiore, sepse jeta juridike zhvillohet gdo dit, ndrsa
ligjet formale nuk mund te prcjellin kohn, sidomos nc shteffi n tranzicion, sig 6shtc

6
$7

Pa'ilova Marlja, Vcpm e njejtc, fq. 68

Pcriphanakis Consl vepra c njejtr, fq. t8

95

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA E PERGJITHSHME

juridik socialist' pra edhe me Kosovn' Disa 96shde

rasti me te gjitha shtetet e ish rendit
juridike nuk jan tE rregulluara fare'
e burimeve t shkruara te sc
Nga ljo qE u piirmend rrj edh se ekzisto-n nje hi-e3fi

q jane objekt. i ligiit t

ar"jtes ciuiG'. iiglueneri deshiron q t giitha gdshtjet
qc te giitha rastet ti
.'r-g.fi"i.t ietetltt, por ai eshte i vetedijJem pr p-aaftsin
edhe negulli te peryiith3,hme pdr delinimin-: *o1;c
;;iltk;F, *au; for-oton
1".i"* ait i ben-hapesire givqtarit qe.;e keto raste td percaktoj se nj gjendje faktike
a'i prgiigiet negullds juridike ne fiale*''

.*d

te themi se e drejta e shkruar, pra

kete pjese,
dhe ate formal, dshte burim kryesor i se drejtds civile. Ligii
i sd drejts civile n t gjitha shtetet me tc &ejte te shkruar'

or[.-ie-,fi*ar.i

-"i"rli
t

ry".ot

ligii n-kuptimin
pr4 eshte burim

XXVI. Burimet pozitive subsidiare t6 s6 drejt6s

civile nE Kosov6

XXVI.I. E dreita zakonore burim pozitiv subsidiar

i

sE

drejts civile

E drejta zakonore sot konsiderohet burim i se drejtes";rozid-t" :t:il-:. 9".1

7'bafirnt r sal ne,,te
kushtohet n16 tulaes i vegantE nga autoret e shumtE botrore*''
Edhe
ar.jte" li"if", nrl i tuton vetem tE kaluares, por edhe te tashmes dhe t0 ardhmes.
jo
e
saj,
aplikimit
prot*". i"#t shkruan se: 'deafteti i te ati;tes zakonore dsht t

vetm nE tE kalu*en aft" t*i, ' poigji*tashtu edire nE t ardhmen'/79'

.domosdoshm.ri e realitetit
Zbaiimi se drejtes ;ak&ore ne Kosove eshte
rregullimit. t
se drejtits zakonore me rastin
objektiv. Injorimi
jtridik
"'*,"ntuul
Kosoves'
tc
:thi:..
rnirreafteoi*J juridike-civile, nE sisitemin e pavarur.
juridike"
t
marrdhnieve
e
rregullimit
mundur. oor nuk do te perputhet me nevojn
i,i,"ielrnqtpta.d?tie kane studiuar zbatimin e te dreites zakonore n KosovE'
"i.i". se e drejta zakonore
sot e k6saj diteaz'
pranbjn

'

"iu,oft"t "aftt

6 Stojanovic Dfrgouub. vcP.a c njajta, fq. ?0

6' cubonnicr J. Vcpra c njljre, Iq- lagtjs';David R vcpra-cnjcjtg fq. 121, Ghcsrio - coubaur(. vcpri . njajtc, fqj94
I
C.rn" e. v.p- c njcja, fq ii; Cfrristian fanourct v'pla c njcjc, f+ I 8 '
fq.
c
njcjL,
Ealtcr,
vcpra
190
''* Hcnrich
rI,ltili Rtip, vcpra G nj'j'l' fq34
;il;i sy'j",'MH#;il:juirtiio-civilc.'. fq. 30;
tc-d;jui avni itre- nir'i rrc''rllimin G disa marrdh'niv'
["iriJ;
c lij c. e"ii:i'tl'i
'D statovci Ejup, nr Fnimh
rq. :r+ .rrroi- 3: zb-arimi i sc dnjtcs
civitc ju.idike n rssAK p..p.rimi, Iriiiii,,i,",irjiri;n, riiint"t,-rsle,
gi-al; ius-htimit E Turqk!.fadnlq po( cdhc pas
i'i"'d"ic
lo
*"i.rt"a
zakonorc n. KsA ta Korov.s,
"tai" ahc *;.nd.6a. Pupovci svtj4 nc vcp.cn c tIJ
iri. i;o .r"tor'cr
i"iii.,. i"ni"irii iilor,c,i. r,iso6ni.; .j ";aer"i-pvtlii
i sc dEjls
ptitftii".
f S.lI, fq.62-shkruan sc:'Mirepo zbalimi
Manadheniei juridikc ci"itc ne K"ounin c ilti-Di'k-ai"ii
marrrdhcnievc t cakh,t.r privatc juridikc tr'
i
r
r"-r.io"r"Ji"rlliii*gulirnin
r-uni
;;t;:i;;fi;';;

".;n

96

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

Nuk duhet ham:ar se e drejta zakonore nuk ka luajtur nj rol t6 konsiderueshm

vetem ne te drejtat primitive, ku praktikisht ishte i vetmi burim i se drejts, por ekziston
ende nd sistemet j uridike F zhvilluara. E drejta zakonore e krijohet edhe sot.
E drejta zakonore, sot, kur ekziston e drejta e shkruar nd Kosov, nuk mund td
jete burim kryesor, por burim plotesues.
Zbatimi i sii drejtes zakonre sot ne Kosove bdhet nE rgnyr te heshhl, duke u
mbeshtetur n mundsine e zbatimit tE rregullave juridike. N shumicn e vendeve
dominues atshte parimi se zakonet fitojnii fuqine e ligiit me aktin e sanksionimit nga ana
e shtetit. Per kete ish Kodi civil i prgiithshEm Austriak nE paragrafin 10 parasheh:
'Zakonet mund te merren parasysh vetm nd ato mste, ku ligii thirret n to".
E drejta zakonore duhet tE parashihet shprehimisht me akt juridik pr burim
subsidiar te se drejtes civile. Kjo bhet thjesht duke e parapare ne vete Kodin civil
munddsin e zbatimit te se drejtes zakonore pr gshtje qii nuk jane rregulluar me ligi.
Kjo nuk shtd e panjohur n legiislacionet pozitive te shteteve tjer4 psh. Kodi civil
algierian nd nenin 1., aL.2, parasheh: " n mungesd td ndonj dispozite legale (ligiore)

r'

glyqtari udhchiqet sipas parimeve te se drejtcs myslimane, dhe n munges vepron sipas
zakonit".
N Kosov sot nuk ekziston ndonje dispozite ligiore e cila udhdzon n6 zbatimin
e s drejtes zakonore pr burim te se drejtes civile. Mirepo, zbatimi s drejtds
zakonore nuk eshte i kotrtestueshem. E drejta zakonore zakonisht meret se eshte prapa
ligjit. Ligji duhet t mos mbbtet pas te drejtes zakonore dhe duhet t jet i qade dhe t
permbushe nevojat p6r zgiidhjen e marrdhnieie juridike civile. E drejta zakonore nuk
Eshtd vdshtirii te provohei. Provimi i te drejtes zakonore eshte bane pdr atd i cili thirret
nd te, nddrsa giykata duhet ta njohe te &ejtdn zakonore me origjinii popullore'
E dojt" zakonore , nnkupton negullat e pashkruara td sjelljes qd nuk nxirren
nga ndonj oigan shtetror, por qE tiodio tre menyre spontane ,n vetdijen e shoqrisd
ao gropit sholdror te cattuar ane zbatohen duke u perseritur brez pas brezi-nj kohd te
g;"e atre n nrst t mosrespektimit pason sanksioni. Kosova ka t dlejte tC zhvilluar td
-pergjithitsi dhe- te
Je dt".lter zakonore pr negullimin e marrdhnieve juridike ne
marredhenieve juridike civilJne veganti. Andaj kjo pasuri popullore, jo qii nuk mund tC
injorohet sot, por kjo me siguri do te jetE prczente edhe njE kohe te giate. E.drgjta
zakonore duhel te stodioh"t nga m shum aspekte, sepse qndrueshmria e saj giat -.
koherave te ndryshme nn srmdimin g huaj, tregon fuqinE reale td
drejta
qe
sbkruan:
Semini
'E
drejtes zakonore
Ne lidhj; me veprimin kohor td
zakonore shqipiare negullonte *ulreaneni"t *e te tettderirh*e juridike - civile dhe ka
si karakteristiiC se ka vepruar pr nje kohe t giat nE Shqiperi, jo vetem giate sundimit
turk, por edhe me vone'/71.
Zbatimi i s0 drejts zakonore nE Kosov edhe sikur tE mohohe! ajo nuk do te
ishte reale. Ne kete menire bdhet e mundur negullimi i marrdhnieve juridike civile ne

saj.

nivel md td lartE edhe ketu ne Kosove.

reven e Kosoves c gjcjme cdhc sot"

ScminiMariana. Vepra e njejE, fq.

'r

16

97

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

- PJESAE PERGJITHSHMq

XXV|.2. Praktika gjyqdsore burim i sE drejtEs civile

Praktika gjyqesoreaTa, si burim formal i s drejtds civile aktuale, paraqet njrn
nga geshtjet me tE diikutueshme n doktrinen juridike. Kjo geshtje nE doktrinn juridike
eitrt6 traltuar shume, por prcillet edhe me mospajtime t mendimeve te studiuesve te
shumte. id gjitha moimarrgveshjet lindin nga se mendohet se 1'giyqtari nuk e krijon t
drejten, por vetm e zbaton ligiin (ius dicere et non jus dare)". N ann tjetr nuk
ekzistoniast n lemin e s drejts civile, i cili nuk mund te zgiidhet, sepse sipas Kodit
civil francez, neni 4, kjo do t ishte vepr penale nga gjyqtari. Praiuk ka rast pr t cilin
gjykatesi nuk mund t'i gieje zgiidhje n rendin juridik. Mirepo, me giithe parimin e
md lart, roli i praktikes giyqdsore n krijimin e s drejtes ekziston dhe eshte i
Je*rendur
-..
,.. . , .. 475
renoeslsnem
Shumd autora76 praltikdn gjyqsore e trajtojne si burim te sC drejtgs civile.
Andaj themi se Praltika gjyqsore mund te ngrihet n nivelin e nje burimi te se drejtes
civile per sbkak te ekzistimit t nj hierarkie t sigurt nC mes te giykatave t ndryshme e
mbi tigiitha per hir te misionit te unifikimit tc interpretimit tc ligiit tc njohur nga giyqi
me i larte. Pe; kdte vizner sbkruan "Praktika giyqsore dsht6 zbatimi identik i normave
juridike n shum6 vendime giyqesore"a77. Sipas Ghestin-Goubeaux, Jurisprudenca
paraqet sbkencn praktike mbi te drejtenaTE pdcrsa nd kuptimin e gie, jurisprudenca
cakton(emeron) te;esine e vendimeveic nxjerra nga giykaiaaD, nddrsa , profesor Bruno
oppetit, lidhur me praktikn giyqsore shpreh mendimin se: Jurisprudenca franceze, n6
sMaqlet e veta md tE rej4 ka shkuar shum6 larg... dhe mund td bje nje burim te sigud t6
4E0
-e J--.+_rv
\rrvJrvr...
N Kosov, ku praktika gyqsore eshte burim i doriis sd dyt (subsidiar) i se
drejtcs civile, giyqtaxi arrin tit bhet nj kreator i se drejtes. Roli i praktikes giyqe_so1e ne
k iji-in e se diejies sht i njohur edhe pr sistemet m t zhvilluara si bie fala n
f.io"e, t" baze te praktikes giyqesore ma perffe6esia objektivea8r.
"e gjyqCiore luan njii rol shum tE rndsishm Sidomos n ato vend ku
praktika
bhet kalimi nga nje negullin i vjetcrjuridik n njc rregullim lrejtesisht ne bazatE tejaSipas profesor Stojanoviqit del se praktikEn giyqsore ne nj menyre - e
konsideron burim te se drejies civiie, edhe pse ka mendim negator. Ai deklaron : "Edhe
sipas Kushtetuts, praktika giyqesore nuk dshte burim i sd drejts"'o'dhe vazhdon
.t

Gjc!'sisht per prakikCn gjyqrso.c kanC

shtruar Mary

J- Obrcwatio.t sur la jurispiudcocc ca tattt que sou.c dc dto-it,

Lc dro;t privi frincais, au iilicu au rc( sicclc, cdtudc;otrcrtq a ccorgcs' Totnc f,-Pari', 1950 ; Dupcytoux Olivit' l:
docrine iangaisc cilc iroblem dc lajurisprudencc source du droit, Mclanges dedid de Toulousq Toulousc, 1978; Esmcin
Paul, Laju.isspod.nc...t la loi, Rcvuc trimcstriellc dc Dtoit civil' Paris, 1952.
rD
Roubicr P. Vepra c njaitc,fq. 19; Milliol L vcpra c njajt!, fq. 167
o,.iii.i i i"*ia"ri,i"c autirei si9lanc.:t"taury J. vep.a e njrjtc, fq. 50; D{c.yroui Olivicr.
vcpra i ojejtq fq. 453. (Nuk ka-dyshim dhc diakudt4 sc ju.iapodenca ne F.anc konstituon njc burim indi'Ekt t s'
drcjt*, me intlucncEn qa ushtton kohc pdr kohc mbi ligivenesit).

* i"rtr;i;;i'ilil'tJi.ft

-Vizner

59

B. Vepra c njjta, fq.

- Coubcaux G. vcpra c njcjlc, fq. 30
Po aty, fq. 308.
dc sourccs du droit ct le d.oit du commcic. inrcmalonal, Archivcs de Philotophic du
bppiiir-il"", r-"
""tion
Tomc 27, Paris, t982
rstojanovic D. Vcpin c njcjE, fq. 73
Stojanovic D. vepra c njajt, fq. 72

'o

''
-

Gh6tin J.

doil

'u

98

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PiIRGJITHSHME

mendimin duke shkruar se:.'Mirdpo, n realitet, giendja dsht krejt ndryshe,r83. Andal
6shtd njd dilemE nddr autoret e ndryshm, sepse me shum mbshteten n dshirdn
ligjvenisit sesa n realitetin objektiv ekzistues, sepse gka thuhet pr shprehjen kur
shkencetari shkruan: "sistemi yn nuk e njeh procedurn giyqsore si burimic o-o.*au"
juridike"asa ose legiislacioni ynd nuk e parasheh strprinirtisfrt mundsin e qe tC
zbatohen normat zakonore sE paku si burim subsidiar tC se drejtds civilea85. Mungisa e
dispozitave,i mundson giykatesit rol kijues, andaj edhe thuhet se: ..pr shkak t
giendjes q e karakterizon dlungesa e kodit tC vetm, praktika giyqsore t mos
kufizohet vetm n,funksionimin e se drejtes, por ajo duhet t kontriboj n kijimin
;..
sai'/86. Autori Vasilev po ashtu thote s., 'ltuk auneiruptour s" praktika giyqesoie eshtc ,.. .
burirn i sE drejt6s civile vetm at6her kur nuk ka kod civil. Shembujt e shteteve tjer4 qe .
tii
t-dr.ejteqs:ivile, giithashtu flasin se praktika giyqsore nd vende t
\Te
!:dif:l<uT
tilla shte burim i s
,;, .
Per profesor Grupge, praktika giyq0sore shte burim i s drejttis civile dhe sipas
tij "Prak-tika gjyqOsore nd kushtet tona tc tanishme, paraqet buim subsidiar t sd
drejtds"*"". Md vori, me ztrvillimin e te drcjts s shkruar, roli i praktikEs si burim
1'onnal i s drejtEs zvogdlohet, roli keativ i praktiks kthehet ne srurzat normale si
pErjastrtim pdr krijimin e s drejtds, nd rastet kur ka zbrazdtira juridikease. .Burim i s
drejtds nuk 6shte gdo vendim i giykatave, por "aktet q prmbajnE negulla t reja mund
td llogarrten si burim i se drejtes'reo.
Nje shembull tipik, pr te teguar se vendimet e giykats kanE luajtur rol edhe nd
negullimin e marrEdhnieve juridike civile, shte mendimi parimor Gjykatiis i
d1.4.04.1960, sipas td cilit mendim:'N parashkrimin fitues mund t thirret poseduesi,
ndse sd bashku me ekzistimin e kushteve tjera td nevojshme pdr parashkrim, ka
poseditrain e pandrprer te sendit pr krejt koh6n e nevojshme pr parasblrim fitues.
Pdr parashkrimin fitues te sendeve t paluajtsbme mjafton edhe koha e nevojshme n
kohdzgle'je prej 20 vjetEsh, nddrsa pdr parashkrimin fitues te sendeve tC luajtshme, koha
prej tri vitesh; PCr fitimi'' e pron6sis me parashkrim fitues nbi sendet e luajtsbme q
jan nE pronsi shoqrore sht e nevojshme koha prej gjashte vjetesh.4el Ndersa sipas
Carbonnierit, praktika giyqsore nuk eshte burim s drejts, por Esht vetm nj
autoritet, pr gka ai shkruan: "Jurisprudenca nuk sht nje burim i vrtet i se drejtes
.j
civile, Lrahasuar me ligiin ose nj6jt0 me te &ejten zakonore (zakonin). Mirepo,
Cshte njd autoritet, nje autoritet i konsiderueshm ne tC drejtEn civile'/e ose mE shumd ..
se nje autoritet, kur eshte $ala per tC akejten civileae3. Por., nj autor tjeter francez
shkruan' "Ligii, jurisprudenca dhe e drejta zakonore janE pra, apriori, burimet aktuale t
sd drejtcs pozitive Aenge'{ea.

drejtEs'r

i:

ajo

lb

Po aty,

tq

T2

{s PavllovaMa.ij&
Vepra e njejrc, fq.77
'" vasiljcv Lubcn. Vepra c njajtq fq- 29

rry, fq. 72
s'- Po
Po aty, fa i2

rE c.lpcc
A vcpra

'"
$

c njajte, fq.

Po aty, fq. 84
Po ary, fq

E3

85

0r lz nac:lnog
misljenja Savezrog Vrhovnog Srjda od 4.04.1960 - cituar sipas Vizne. Bo.is, Giadjansko pravo u t.oriji i
$aksi, tibd fi, Rijcke, 1969. fq.l74.

't

"'
'*

CarbonnicrJ. Vcora c niEita- fo- 164

Djr-rvara M. M.

Chcstir

vipra

njijri,

iq. ztg-220

- Coribcaux. Vepra c njejrc,

fq. 187

99

www.e-Libraria.com

";

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGTTHSHME

Praktikagiyqilsore'siburimisddrejtEscivile,shtEnjegEshdeevshtirEpdrfu
praktikdn giyqsore
studiuar, sepse 1o uetem qii ekzistojn pikpapje t ndryshme mbi
ka edhe dallime pr vendimet qE paraqesin praktikn
,i ul.n* i se aie;tes civiie, por*akti
si akt i nxjerrE me procedur t
giyqsor.definohet
'me
;y;6r;r". Ne asiektin forma
dispozita pozitive eshte caktuar,"si
orsuoi ,ht"t6ror, i cili
i..*te onu
-9T*
rdhur
giyqesof /y5. Kultohet se per kEto gshtje ka shkrime td ndryshme te autoreve-'"'.1
giyqiisor duhet tii
ilLi..,',piirrir vendimitejyqeso., tirrhti, "Me nocionin forrnal te aktit
"
vefta'e rendsishme t formEs, nderda me nocionin material,
;#;di;; c gjithagiyqesor're7per-u"jg"n
'
"ftiti Zvicres, nga giyqtari krkon q, n munges te normave me rastin e
foO "civil
vendosjes, td sillet sikur tE ishte ligivEnsaeu .
p*ttit gjyqsore, eshte aj? q u jep kuptim shume nornave t6 cilat ligjvensi
"
tupti-i" parimeve gjenerale te alrejtesise duke
kt, ose u
lE nd formulim;btit
ndihrnuar q tjet kreativ n vendosjen e gdshtjeve juridike - civile'

j$

i
i

Thuhetsembigiyqtarinbieprgiegiesiatprcaktojddomethnierrenocione.ve,
publik'
si9 jan: ndergiegija n[eri, e drejta ane are;tAa e mira e pergi-ithshme,.interesi
giyqgsore
r"nii an" q"tEsii]-nocione qd hasen nE gdo rend juridik pozitif"' Praktika
r*tet kur kemi zbrazeti juridike. Krejt kjo bhet duke e zbatuar t
duhet fi ,glidhe
pr
"dh"
drejten ne irenyr kreative. Heshtja e ligivnsit qC do te thote mungesat e normave
i
z6ian;en e gesldeve tc caktuara nuk jane te rralla, sepse, ndr t0 tjer4 edhe zhvillimi
parasysh
n
tri.|o" rastet te cilit ligivnsi nuk ka mundur t'i ketE
si-pelta
"tonimlt
.astitt e nx.le.r3es sC ligiit. Me t drejte thuhet 't'i mohosh giyqtarit lirind pr plotesimin
e zbrazdtirav; iuridike 6shtd e mundur vetdm nese provohet pamunddsia e ekzistimit tE
zbrazetirave od

dr"jte.i"tt.

Nekcterastepihserisimfaktinsegjyqtarinukmundtarefi:zojkerkesepadin

apo
me arsyetirn se nuk ka- mbeshtetj e ne asnj norm pozitive. Ne kete obligojn ligiet
tc
pr
toaet, qone ne menyle te drejtpi:rdrejte apo ne mcDyre indirekte, kur sht {ala
drejten civile.
Mohimi i praktiks, si burim i s drejtcs q behet nga disa autore, ne1-shk$ se.1e
vetdm
kete menyre cenohet prmbajtja e s drejtes (se e drejta buron nga nj vullnet i
nuk-m3ni. te
shteteror;,, siguria juridike apo pavaresia ne punn e glYqeve m t ulta'.
tC se drejtes'
e
burimit
natyrfrojne finin se praktita gilyqesore ne praktike e ka cilesin
sido*os ne te drejten civile. Institutet e reja juridike civile t krijuara n ndrkoh, .s
pari giejn mbesitetje n praktikn eiyqCsoie, e me vonC prfshihen edhe n ligiet
civile.
Vendimet giyqEsote publikohen dhe si te tilla si pr qytetartashtu."gl:.pe'
e
giyqgtaret, Uelen o*t;it<t interesimi pr te zgiidhur raslet e ngjashme' Dy sbkallsia
vendimet e
dyqe-. kiiott baz6n q giykatat m t ulEta respektojnE
giykatave-me te larta, me vullnet ose ne mdnyre indirekte'

t'i

i.t"-it
skene

Praktikagjyqi;soregiithsesieshtcburimisdrejtscivile,porajoshte$e1e
juridike si-6Gm r$iairr dmth. pas ligiit dhe tc drejts zakonore. NE vendet ku

'er Koautic Budimir, Punimi i

njjc, fq. 79

* ;;AJ+ sd;;;;tot'"n io-*atlt ott" .*dimca c arrGr'vc lidhur mc vctrdimh

"'
'" bal'ii"ii iul.s" i ritit 1907, tEni I . (teksti &ngjisht
B. Vcpra c njejta, fq. t 13
''s PoKosutic
aty, fq. I 14
Po aty, fq. 102

givq'sor

i botuar ne Bem' 1985)

100

www.e-Libraria.com

"1

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PERGJITHSHME

gjyqtari ka njfare lirie pr zgiidhjen e geshtjeve kontes_tgese, aty krijohet bazd e plot6
qe, vendimi gjyqsor t bdhet burim i se drejtes civile)ut. Me td drejtit thuhet se: ..tc
giithe pdrkrahsit e vendimit mbi aktgjykimin, si burim te se drejtes, pajtohen se n
rastet e z^b^raz1t;trave juridike, krijohen norma td prgiithshme juridike td rendit
gjyqesor"'u'. Ligii eshte nd 9do vend dhe n gdo kohO burim kryesor. Ligii nuk mund te
perjashtoje burimet tjera sekundare sig shte praktika giyqsore, ai gjithmonE kufizon
i'olin e praktiks giyqsore si burim i s drejts civile dhe ajo nuk mund te jete nC. '
kundershtim me ligjin.
Kur praktika giyqiisore eshte contra legim, atherd kemi burimin abuzues tC se
drejtes, sepse veprohet n kundrshtim me t drejtn pozitive.
Praktika giyqsore ka prpardsi dhe td meta si burim i se &ejtes nd krahasim me
ligiin qe shte burim k5yesor. Natyrisht, meqe figii eshtE primar nuk mund t
konsiderohet se perparesite e praktik6s janE m t mdha sesa tg metat nE krahasim me ,''
ligjin. Per kete Llukiqi shkruan: -'ligii eshtii mjet m i prshtatshem pr mbrojtjen e t".:,
drejtave dhe lirive t qytetarve")ur.
Praktika gjyqesore n Kosov, ka historikun e vet dhe si e tille ajo giithmon ka:::,
qeh burim i s drejtes civile. N0 Kosov kan ekzistuar vendimet giyqsore',
institucionale- pra t giykatave shtetrore si dhe vendime te marra nga pleqnar6t. Kto
vendime jan respektuar dhe shpesh kan6 shrbyer edhe si burime pr vendosjen e ..
rasieve tjera t ngjashme. Nd Kosov vazhdimisht ka ekzistuar nj mosbesim ndaj
giykatave zyrtare, sidomos kur ato kand zbatuar ligjet t cilat popullata e Kosovs nuk i
ka konsideruar si te vetat.

Praktika giyqdsore, si burim i se drejtes civile, edhe pse Subsidiar, do t jetE

prezente edhe nd t ardhmen dhe do te luaj rolin e vet per zgjidhjen e marrddhEnieve
juridike-civile ne Kosove. Mirepo, ky burim i sii drejts civile gjitbmon do td jetd
burim formal subsidiar.
Pas vitit 1999, filloi fu1ft5ienimi i gjykatave n Kosove nE baz te ligiit ne fuqi
te percaktuar me rregulloren nr.l999124.
Gjykatat (.osovare e krijojn praktiken giyqs6re duke u mbdshtetur nE Komizdn
Kushtetuese pr Vetqeverisje t Prkohshme t Kosov6s, Rregulloreve te UNMIK-uI,
ligjet e reja t niratuara nga Kuvendi i Kosovs dhe te shpalluxa nga PSSP tc OKB, ligje
td cilat ishin e drejt pozitive nE Kosovd me d1.23.03.1989, Konventat Nderkombtare te
-nelqlloren
pmrendura ne
pr ligiin e aplikuesh6m dhe n . Konventat tjera ; ndrkombtare, pastaj ne te drejtn zakonore shqipetare dhe akte tjera nnligiore etj.

XXVI.3. Doktrina si burim i

sG

drejtEs civile

Doktrina juridike, sipas disa autoreve, eshte burim subsidiar i se drejts civile5oa.
Doktrina juridike shte tEresia e mendimeve (shikimeve) t sMaqura nga shkenc6taret
juriste, me t cilat ata shpjegojn ose bjn interpretime pr dispozitat (rregullat) e s

fi

Oray Ehitmore, Dans qucle mesurc la ju{sgrudence et la doclrinc iont - cllcs ds sourccs du dmit, Raportt Gcneraux au

IX Congret intematiooal dc Droit omparc - Tehe.an,z1 septenbrc - 4 octobr 1974, Academic intemational de doit
comparc, Bruxcllcs, 1977, fq. 37.
p- Kosulic B. Vepra c djejtq fq. l3S
Lukic R. Fill.r c sa drejtes, fq. 231
Shih: Garns A V.gra c niite.

h
*

101

www.e-Libraria.com

"

')

E DREJTA CIVILE

I-PJEJ4!

PERGJITHSHME

te revistave shkencore ose ne shenime

drejtes ne punimet e tyre shkencore, ne artikuj
p"it"hen nith ndonj gshdeje juridike pr atd se si
tjera publike. Ne rastet
^t"":i
ose ne rast te paqErtesise se
zgiidhet ajo gshtje n mungesd te normave
autorve nd ligi ose praktika
;;;;;,iG,-;*.si'mund tl i"k;;"rde kre.mendim.te
peizgji$^ljen e rastit konkret' Nj numr i autoreve
ei;q;#, ;ie.f,ll mendimin e ivre uoto.iG,tqtdhe
nranohet fare pr burim i se
se
thon6 se doktrina eshte vettm
-nuk
"jee trajtojne si burim joformal te se d'ejtesso7'
i, ,.i"rt
"ernte
dhe ekziston vetm nj
uto-u nE
NE Kosov aomi"u .iir.iait",
juridik'
andaj nuk. esht Tlte qe
numEr i vogdl autorEve dhe puUticisteve -te lePit
tii s6 drejttis pozitive n
iq"" te mos perti-ller-sidomos n k6td faze te.krijimit drejtds
civile vetdm- n
i sd
n-,rfter te a."jtes civile' Doktrina nuk ishte nje burim
si burim plotsues i se $ .ejtes
kohrat "m td hershme, poi ajo konsiderohet edhe sot
pushtet pr kriji-T e s drejts,
civile. Doktrina giithmond taie uistorise nuk ka pasur
juridike-civile
poiGrtiUoti i saj eshte pJnuut si mbeshtetje per zgjidhjen e gEshtjeve
nga ana e giykatave.
r- :
+a ,6--L^L^+ te qenet
-..s"ire shteret me kodifikim te plote tese drcjtes doktrines i mohohet
n veganti'
se drejtes n pergiithsi pra edhe i s &ejtes civile
burim
-- i pEr
t'"ilf dhe Terre, dokhina nuk sht burim i s drejtEs
p.ofesorei

t*

il;i;J

ilft;t;il:il:t"""iit"
il;ilbr,t

fot*i-

:-

t*d

civiledhedeklarojn:..Neo".ot'"ju'sht0epadyshimt,sedoktrinanukesht6burimi

aotaii'6' kijimin es drejtds *: qiT1i1"1jff 1t1!

;';"fF'G'ii"shkruar
" "Mirepo pasiqE doktrina nuk Esht
'oili se:
nj burim drreKt r
ne

se

e mohojnc, duke
q ti! bhet Participuese nc
dreitds. aio ka ni rol pr sqarimin dhe te vejne rregulln
jurisprudencs
u"i"r,j, .1."a.+;s;5oe'Ndikimi i doktrins vjen ne shprehje duke i prire
ose duke pasur nj ndikim mbi ligjvcnesin'
giyqtardt.ose
Oittti"u perfshin puniiet e jurist6ve,sig, jand profesordt' dhe
qndrimet
prrktik;;i"q MJ aof.t i"eo trf,f."""en j;ridike) nnkuptohen mendimet
yre
e shkrimtatcv" jurist te shprehur nE punime, monografi' libra' e tE T-syetuaracilat
se
at
mbi
pozitive ose
metodat e caktuara shtencorJ. mbi gte se si eshte e drejta
e vendimeve' mund te
arsyetimet
zgiidhje te reja duhet tc aprovohensll' Gjyqtaret nc
tttirr"o, te citojne punimet shkencore dhe sbkencetaret'
Shikuarhistorikist't'aon'inanuimishtkaqeneburim.i.obligueshEmformalise
i s drejtcs dhe me ls1in
drejtes. N td drejten ,o^ik" .hk"',"o juria]t9 ishte burim
an" pi'teti*itt zbrazetirave juri1tflflll"T,:t-1tlliti
ir,J.pi.,i*i,,c a..jtct
"ttitt"t"
tC giith junstet e ryonur
oUligueshem t'i respektoj mendimet e prkrahura nga
Do!:trina ishte funo. .r.o"iJ pei-,tt"illirnine se drejtesiomakesrr'

s
s

Carbonni.r J. Vcpr. c njajta, fq.t64'

( Yerrcbhct) 5e doklrin' (st*cnca) cshtc butim i vecante
Grupce. ,q- Vepra c njjtc' f+ 90; (nuk ka b@r te $uhet
i madh)
G sr drcjr's
kijimin
nr
tr'tt*oi

pl .ilJ p#nt" rJ tonitttuti

rrJ,"l"i
Roubir P, vcDra c njajlc, fq. 24
r

fomal

'shtc

Eeill. A
Po aty, fq. 245

- Tcnt.F. Vcpra c niajl' fq. 244

chsiin --Goubca|lrc vcDra c njaja,t' fq. 187

trr stankoyic. O. . Vodincti;. V. v.pir c niajtE, fq. 49
o1----.
t'r irankovic - vodineliq vepra t djajE, fq.49; viule B'vtPr|c nJ'Jic'
a
!" charles Apleron, sources du droit rcmain 'ic;;llc dc' Arccrrcs sourc''q'Pcrmant du dtoit cn Atiq 'l du droit rnsicn
hi""riqucs ct philocophiqucs'
Romc, Rcqrcil d'ctud6 ,u I-". sou,""s
sur l,c3
la formalion du droit rcmain ;lasiquc' Rccucil d''tud6 '
Paris, 1977, fq. I l; Coltint P. Lc norc aes iug* aars
vistchcr
fq.
23;
l9?7,
Paris'
philo6ophi$6,
d
irrltoq".
soorccs du d.oir . cn honnd a.
Fcrnand. vcp.a c njejte, fq. 32.

tro

ou"itii;t:h;;;;;;;;'g"1:'G.:tv'l:,fo*o
t"*'"j'iii,Ti.p."l!

t02

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESAE PIiRGilTHSHME

Eshte ose nuk sht doktrina burim i s drejtds civile, nuk mbshtetet n ndonj
fakt shkencor, por mbi tc giitha varet nga niveli i kodifikimit te se drejtes ne shtetin
konkret. Kur kodi dshte i plotit dhe kualitativ, dmth. rregullon n trsi mandhEniet

juridke civile dhe negullimin e tyre e bn nd mEnyrd precize, nuk ka nevoj pr

doktrine. Derisa kodifikimi i .s drejtes nuk do t6 jetd n giendje t'i rregulloj
marrOdhniet juridike civile n mnyrE pdrfi.urdimtare e kjo eshte e pamundur pisbkak
te vdilimit e veganrisht te-ecjes perpara te marrEdh6nieve te reja juridiie civile,
doktrina dhe roli i saj, nuk mund te mohohet si burim i s drejttis civile. Kjo vlen edhe
pr shtetet qc kan-.nje tradite te giat n te drejten e shkuar. Kur eshte n pyetje
Kosov4 kjo per juristet qd kan parasysh nivelin e negullimit juridik tE gEshtjeve civile,.
as q duhet td jet6 e diskutueshme. Numri mit i madh i burimve te se &ejtds civile n
KosovE, shte nje rruge me e leht pEr td ardhur deri te zglidhja m e drejte e g0shdeve

juridike civile.
Shtetet sig jane: Zvicrast4, Twqiasrs, Quebeck5ra, lejojnii mundsine qe giyqtari
me rastin e vendosjes mos tdjet6 i kufizuar vetem ne burimet e shkruara.
Askush dhe.asnjherd nuk mund ta detyroje giyqtarin civilist mos td shrbehet:
me te arritwat shkencore me rastin e vendosjes pdr gshtjet e parregulluara ose fare td
rregulluard me burimet tjera t se drcjtes civile. Nii kete obligon parimi i mosheshtjes sE
giykats pr zgiidhjen e kdrkesave civile, pr a$yje se mungojn dispozitat pozitive,
Nenit 4 te Kodit civil t Frances, sipas tE cilit refuzimj i giykimit pse ka heshtje te figiit
konsiderohet si faitor dhe dEnohet nga gjykata "o ose Kodi civil Pergjithshm
I 7.
Austriaks
Ferspektiva e gdo rendi juridik eshte e drejta e shkruar. Burimet e se drejtes
civile n numr dy, tre ose katr shtii gEshde e njE realiteti objektiv nd momentin e
dhdn tE shoqiirisd s caktuar.
Dihet se dokrina nje kohe te giate ka luajtur nje rol shumd td rndsishm n
kuadr t burimeve te sc drejtes, per kte David shkruan: "Doktrina ka -qen nj koh t
giate burim firndamental i s drejtes n familjen romano - giermane""o, kjo e njohur
historike me kodifikimet e reja nuk dund t harrohet.
Ligjvnsi ka qellim qe ligii te jet burim i vetm i s drejtEs civile. Shtetet me
sistem juridik modem te drejten e vet e mbshtesin n t drejtdn e shkruar. Doktrina
edhe sot e ksaj dite ka hapsi n vende t caktuar4 por edhe mE giere, te jete burim i .
se drcjtcs civile dhe ne menyrc te drejteperdrejte ose indhekte tE,'ndikoj dhe t6 ,
ndilmoje ne zgiidhjen e gEshtjeve juridike civile, ose n ndertimin e sisitemit juridik G
njE shteti dhe me giere.

rr'Kodi civil i Zvicd!,

nni I, al. 2 'Nc mungcse E njc dispozits ligiorc tE zbatuGhrnq gjyqetari vcndos sipas tc drcjtEs
zakooorc, nda.sa ne mungdrc tc njc zakoni, verdos ne brz tc rwulavc te cilal ai do fi kishtc cakrud siku. ai vcl tt ishtc
ligivenE!.

A1.2.

Ai

inspirohet nBa zgiidhjet e pmnuara n doktrina dhc prakiken g.iyqdsote. (Citua. sipas Code

civil Suissq 8cm,

1985).

artc. l.: 'Thc-la musa b .pplicd h all cass eich camc ailhin thc lctter o. spi.il of any of its
provisions Ehcrc no provisions a.e aplicable, the jugc should decidc ac!.ding b .,Gisting custonary Ia and h dcfault
therc of, ac.rdiry lo th ru16 aich hc-aould lay doan if hc had hi.rsllf to acl 4s legislator- In this he nusl b guidcd by
appoved legal doctrine and casc lae"

"'Turtish civil Codq

'16

Codc civil, arl4-'Le juge qui rcfirscra dc jugcr, sous pretcxtc du silcncq dc I'obselrite ou de I'iosufrisance dc la loi,

poura clrc pouFuivi comme coupablc de dcni de

justicc".

'''Kodi civil i pergjithshem i Ausdse, paragraf t: 'qykata! re nongesE E dispozitave i zeiidhin konkstct sipas padmeve
te se drcjtEs natyrorc", cituar sipas teksrit ta

trr David.
R Vcpra c njejte, fq. 147

D.Stojanoviq, Uvod

gadjansko pravo, Bog.ad, 1976, fq.74.

103

www.e-Libraria.com

_
E PERGJITSS
E DREJTA CIVILE I PJESA
dreites civileile' Pdr Kosovn'
nje burim i gia[e i s
shte
sot
edhe
pra
Doktrina,

ffi::J:';:*#L::'."'R;',,"i1$l?:1;n:
''d"j
ke'fl"}[",l

i doktriniis si b*P I

ru*:#:':T'l:illl;:l::il

[ff1;:#*i;ft:T{'fi-S,T;
ffi t#5ilf;
mundcsine

',t:!lJ:ilt "tTlff:i'
$:"','":'::ffi: l,*L-T*';

':9]:l::'-:l']l:"i1,t:l

;:'*T:.,,ffi HiT.,ra,"1,,'.'iiir".TK.::::5d;1.1,'Ji:*i:.'i,tii"
;*: 1ry: ^.5:" JT|*'#":'J:: tl'.t
q6 piirvee t'*i n iJ
tjera me rradhd st9 ';ant

il;;"ko"l;r'dhe

l;

L'rimet e

"L*"'"i#
1il.,"8;1,il;;:l,t*:id;jf*;X';;.;*;:*1',1i,fl
Burimet e sc dreJtel

i,'#'i?1!,1i,',lt*Ti;.

prkundrazi ato ndryshojn e prsosen'

pozrrrvE TE

xxru.

XVI[.1. Burimet e i drejtEs civile

sE

nE

nnrrrEs ctvl"EiiMoaf,ooNt

RepublikEn

te
el4aqedonis' jand ato ne baze
Republikdn
nE
civile
Burimet pozitive
;I r\sPuvravr
srstemr
nd.rtohet vete sr$emr.run(rrK
cilave ndrtohet
cnave
:: Yff:1"ii"":iliJ1t;.Hil1*Hi
sistem juridik.
nE te cilat arimb6shtetet ai
burimet
pa
njohur
i
ittt e i mundur
*:i]::.:*tle' ligjin' tc drejtcn
"
""f.
p'*#'"rl''
tE
pra
do
pjes,
i: :t
Ne tete
Mirepo kto bunme te
jwidike)'
ai"'aotoi"en Gttt"ncEn
zakonore, praktikc,, g;yqc'o'"
uarabartd' Ligii eshte' shume
tc"pHt"iiiiJ
nuL
cMle,
vendoset n
sE dreits
"1":E ""rtn!
(-autoret) pajtohen qe ligii t
se.n*Jii!?'itii.iiiJ;i
rarg m i rendsishm,
rang t parE tE kdtvt:-9.y:JL
edhe shtetet tjera' P9ltq ...
ni zhviltim qc e lakmojnii

jffi

t s drejtEs

iJix

$F'f'=
Ji""'"

'

-*a

i$*"5.iffi :"'ffi111?"iif #t,i*Fi!''*"*,1g"',:*',;?,*:iJ:!#'#"'

pigr"sit

ekonomik, Politik

;;;;;,pnurtil,ugiyqe,o."'ir,"aotu*
fffi 3:T"i.:ffi:,:'"'ilXffailiol
; #ir* #ddsin paraqitjes
e

doies se dyte tr"tooa*"1,

te se &ejtes civile.
,

burim krYesor i

Para se t flitet pcr ligiin,

si

janeburimete
sE burimeve tjera

sE

prJcizohet kuptimi i vete

hxim tc sd drejtEs civile' duhet te

lales ligi.

oavid. n vcpo c nj.:,., r+ ,aloc I

vrair, la docltinc cfl rcvanchc constlNc
116 vivant. du dtoit"
r. v.pd c njej&, fq 2'14
-

3lT#.j"1::,1J"::i:ffiJ5ii1lf,H"i'fi;;;-";;.dcs

irnponantc et

i;e.iifii i*..

104

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I _PJESA E PERGTTHSHME

Perdorimi i fiales ligi n kuptimin e thjeshte, formal ose n kuptimin e ngushte,
nenkupton tekstin, qC nxinet nga pushteti kompetent legiislativ, qd do t thote i votuar
nga Kuvendi (Parlamenti) i Maqedonis0 dhe i dekretuar nga Kryetari i Republiks sE
Maqedonisd dhe i shpallur n gazetiln zyrtarc te RM-se.
Nd kuptimin e burimit t se drejtes civile, qe dmth.njohjen e telatit, me fialen figl
nnkuptojmd t giitha negullat juridike- pra, t0 prgiithshme, abstrakte dhe t
sanksionuara e t formuluara nga organet shtet6rore publike legiisl4tive apo ekzekutive.
Kjo ndnkupton se tekstet gejan ligie ne ketc pikepamje mundet t mosjen edhe
formalisht ligie;sig sht rasti me dekretligiet, deketet, aLrtet tjera nnligiore. Ligii para
. se giithash shte nje akt juridik i nxjerr nga organi kompetent n procedur6n e parapar
me kushtetut dhe se ligii ka funksionin e vet, respektivisht Ligii eshtE negull e se
drejtds e nxjerr nga pushteti legjislativ (n format e parapara me Kushtetute).
Ligii dshte ak juridik i nxjen nga organi kompetent shtetdror n procedurEn e parapard
me Kushtetute.
Ligii ketu duhet td kuptohet nd kuptimin e gier, nd kuptimin e pergiithshem, pr4 te
gjitha rregullat e sE drejts t formuluara nga nj organ kompetent shtetdror, jo vetem
ligjin parlarnentar, por giithashtu edhe aktet e organeve administrative (delaetet,
rregulloret, vendimet, udhiizimet).
Fjala ligj ketu eshte marle n kuptim mE t gier te tij, per G prfshte te giitha dispozitat
(negullat) e formuluara me shkrim dhe tE nxjerra nga organet shteteror, te oilat nuk
negullojn njE rast konkret por njE varg rastesh te ngiashme qc pamqiten ne kohra" tc
caktuarB qe jan abstrakte, permanente dhe td obligueshme. Mund t prfundojm se kdtu
ligii, si burim i sc drejtes civile, sht prdorur nE kuptimin e ndErmjet6m, qE prfshin t
giitha tekstet me prejardhje shteterore, qejand ligiet, nd kuptimin e ngushte, ose dekretet,
ose m thjesht vendimet.
Me falen [gi, burim t sE drejts civile, kuptojme te drejtOn e sbkruar duke filluar nga
Kushtetuta" ligiet dhe aktet tjera nnligiore.
Trsia e normave juridike krijojne njd kierarki ku secila e nxjerr fuqin e vet nga nj
norrn md e lart (euperiore - kryesore) dhe duhet ta respektojd at norm. N lcrye t te
giitha normave n RepublikEn e Maqedonise giendet:

IXVIU.3. KIISr{TETUTA
Kushtetuta eshte akt juridik me i larte i nje shbti, respektivisht ligi fundamental i shtetit'
q zE vendin mii t lartii, nga i cili tc giithe organet shtetrore nxjenin legiitimitetin e tyre
ligjor. Kushtetuta pdrcdkton organe! td cilave ujep pushtet pdr td nxjene ligi.
Te giitha aktet tjera ligiore duhet t jen n pajtim me kushtetutdn, nse nuk jaqe, bhen
jokirshtetuese dhe humbin tere legiitimitetin.
Kushtetuta e Republikes s Maqedonis Esht vepr e Kuvendit tE Republiks s
Maqedonisd, e cila eshtE aprovuar m 1991.
Me kete Kushtetut krijohet bazajuridike per nxjerrjen e ligieve dhe t akteve tjera
nnligiore, pr rregullimin e fushave te ndryshme juridike, pra, edhe nd lmin e se drejtes

civile.

Pdr-aegullimin e geshtjeve jriridike - civile, para

kompetencash, ai federativ dhe ai republikan.

l99l

kane egzistuar dy nivele

10s

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIVILE I _PJESA EIIEGJITXISME

Maqedonis6'krijoi bazn
Maqedonia, me nxjerrjen e Kushletulds sY R:P:blikss
gshtjeve
*utteartenieve juridike nit pergiithesi pra' edhe td

j;;ik;;t;t"gtrii-ir,

" n mnyrd autonome'

juridike civile n veganti,
'forll"tutu ,i ,re uendet tl"ra ashtu edhe n Maqedoni eshte ne majn e kierarkis sE
s drejtEs pozitive.
iigl*" dhe gjendet njekohesisht ne krye te burimeveqEte prca$on
plshtetin e
vegaote'
f"r'ii",*" &n , nje te*tst i perpituar sipas foryres siko*aetencat'
respektivisht i ndan
te shtetit, dhe n mcriyrii te qutte d"fioott

lJ-"r.
;;;;;;

oilanet pe. etauo.iotitt 6retp*imin) e rregullave iu1atl'

civile' n shum vende i kushtohet njd
Kushtetutes, si burim kryesoiiottouf i se d-rejtes
il"i'*,g ,.p." koo,id"rojne burim-te parimeve themelore' qE kane te bjne

":l'"t

"

...

dhe ligjet
"'Jii"*"ait"qeitttl"tctedrejtescivile,re'Pektivisht'qrregullojnetddtgjtldttS
;;.y";#6jaii.tu".i*taiir"-"ivile. itusirtetuta e Republiks s Maqedonise
t:"rj" p-"q"t U".lmin kryesor te sd drejtes civile n Maqedoni'

XXVIII.4. KONVENTAT NDTRKOMBETARE

nE mes dy apo md shumE
Konventat nddrkombdtare paraqesin njc lloj t0 kontratave
..
rfri.i.". aft.;*e bwim i si at itet "iuit" si edh: ligj-i' Konventat q trujtojoe ryshj.?
jan6 lidhur
j"ane
Kto-KonventaNdrkombtare
te
shumta
drejtes civile,
Maqedoni' stP:t uto
ie nsu - ,E, al" si td ilh rregullat e tvre e obliggjnc edhe
Ie
"*et
e nje shteti. Konventat per t6 dhEn efekt,
-e te ,atifitua, bhen e drejte e bre.rdihm"
me Kushtetut' N rast t
duhet tejenE te ratifikuara nga organi kompetent 1-n-araPare
giykata
t"rliLiit ln"s te nje ligii ie brirdshem dhe nj Konvente Ndrkombtare'
e ratifikimit
jreieruon "e
aplikimin . to*"nti:r. Konventat Ndrkombtare me rastin
zyrtare ku shpallen edhe ligjgt tjgra qe
,,^,n raport me liget.
[,irt,.t"ru Jprolfaml;ne parirnin se Konventii kan autoritet spcrore.Maqedonis,
n
K6shtu 6sht rasti n FrancE dhe nd Holand, ndErsa n6 Republiken
I pika 7, parashihet vetem kompetnca e Kuvendit pr ratifikimin e
dhe nuk prcalton hierarkin e marrveshjes
-anevest;eve oaerkoibetare
Maqedoni, kdto marriiveshje do t6
ndrkomb6tare ne rcrarrasirn me tig;it. rtaitep", edhe n
ri6'i" e brendshdm, me.rastin e zbatimit, edhe pse $o nuk
[""Jpt p*eri nuh*inuej. ..
"e
Kontratal ndcrkombtare t cilat jan t ratifikuara nti
p".*tit lirlpt"fti.isht.
t brendsh6m
["rfrffi".r",ie shpallura ahe tane hyrc ne fuqi, behen pjesd e legiislacionit
dhe keto kontrata kan emrtime t ndrysbme'
nga aspekti i-s-e. dlejt:: se
Profesor Llukiqi shkruan se : "Kontratat ndrkombtarg
pasratifikirnitle Vre-nsa
il;arh-" p;q"sin ligie, e pr at si9 kemi parti, ligiEsohenkcto
j*d alte td veqanla
e dr".|ta ndetkotnbetute
f tgiirtet8.", poirrt*i* nga

"b;];")id;

;hfi;;;6;",c.

i.gi'11::*311^

;;;tt ;.

..

"rg*",
juridike".
'Ne
teio .*t., tuptohet, . burimi i

se

drejtds sht veti:m ligji' odrsa kontrata paraqet

ndErkombetare ose te
vetem materien nre t ciiEn shteti, ne pijtim me t drejtn
t tetij tigji' N*jenja" krijimi i ligiit'
brendshme, per""teroo nprrnuiiJ pet:UEite-9r9.naitt3i
i konbats. Te ne, por
i.rp"t[Jriri r."ntrata e cila merr ro.men " ligiit quhet ratifikimtilla
- burime te s &ejtes'
ije."rreii maih i kontratave td
edhe n shtetet tj".a

"rri.ton

r06

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGJITHSHME

Konventat (kontratat) ndrkombtare, burim t se drcjtes civile, n kuadr t sd drejtds s
shkruar, jan trajtuar edhe nga shumd autore tjere.
Aktet ndrkomb6tare bartin emdrtime t ndryshme: konbata ndrkombtare, konventa,
traktate, akte nddrkombtarc, marreveshje dhe prkah permbajtja jane dy ose mE
shumEpalshe.

Aktet ndrkombtare t ratifikuara uga Ktivendi ose ndonj organ tjet6r kompetent bdhen
e drejt e brendshme pa i prfshirii nE ligi te vegante. Hieriarkia dhe vendi i akteve
nddrkombtare ndaj t drejtes s brendshme prcaktohet nd baz te organit qd i ratifikon
ose i vdrteton. Aktet e ratifikuara nga Kuvendi ligidhenes kan fuqin e ligiit, ndrsa
aktet e vertetuara nga nivelet tjera m t uldt4 mbesin n nivelin e akteve tjera nnligjore.
Aktet nd6rkombtare td ratifikuara nga Kuvendi jo vetem qc marrin forcn e ligiit, por
ato i derogojn dispozitat ligiore t brendshme qjan nd kundrshtim me dispozitat e
akteve ndrkombtare.
Unif*imi i se drejts civile n Ewop eshte nje rruge qe do ta ndryshoj edhe karakterin
e burimeve td sd drejts civile qd ekzistojn sot. Kjo tendenc pr unifikimin e se drejtes
civile nuk 6shtd e re, por pr shkak te luftes s Dytd Botdrore dhe krijimit tc sistemeve te
ndryshme juridike n Ewop, ka ardhur deri tek ngecja e unifikimit te legiislacionit tc se
drejtds civile. Kodet civile recipojne njeri nga tjetri, dhe n shumE raste janE prsbkrime.
Profesor Perig qE n vitin 1938 shkruan se " sig kemi pard ne , E drejta botdrore evulon
kah unifikimi i saj dhe jo kah njE diferencim".
Altet ndrkombtare, sidomos ato t0 Komunitetit Evropian, do t luajne nje rol shumE t
dukshdm nE rregullimin e mandh6nieve juridike- civile n td giitha shtetet e Euopes,
por edhe n0 Kosov6. Legiislacionii Komunitetit Ewopian, qe perfshin teresind e ligjeve
dhe td akteve dera ndnligiore (rregulloret, vendimet), rregullon mandh6niet e caktuara
juridike civile t shteteve anetare si dhe td shteteve te beta q krijojnii manEdhdnie tE
caktuara kontraktuese me shtetet anetare te Komrmitetit. Per shtetet aoctare te
Komunitetit, legiislacioni kombtar duhet te jetc ne pajtim me legiislacionin e.
Komunitetit. N rast te konfliktit t ligleve, si negull zbatohen ligiet e Komunitetit.
E drejta nacionale e gdo shteti, pra edhe e Maqedoni, pritet, nse jo tE unifikohet ather
te afrohet me te clrejtn e Komunitetit Ewopian, duke i nxjen ligjet e veta ne harmoni
me ato t Komuniteit Evropian.

XXyIU.5. LIGT NE KIIPTIMIN E NGUSIIT SI BURIM I SE DREJIES CIVILE

Nc territorin e ish Jugosllavis @SF) ne nivelin federativ, republikan dhe at kahinor,
ligii ishte burimi m kryesor i s drejtes n prgiithesi, pra, edhe i sd drejtds civile nd
veganti.Vlente konstatimi se: Dispozitatjuridike civile t shpalluara n "Gazetn zyrtare:
nga viti 1945, qoft nd ato federative apo republikane, sipas ftqisd s vet ato
konsiderohen burim kryesor i se drejtes civile.
_
Nd vitet pas nxjerrjes se kushtetutave tE vitit l974,kompetencat legiislative gati nE tdrsi
u bdrtn nga federata n republika dhe krahina. Republikat dhe krahinat nxirrnin ligiet
vetanake. Ligiet e reja respektonin Hierarkind e kushtetushmris s federats, por ato
ligje piimrbanin zgiidhje q i-shin t ndrysbme n kratrasim me zgjidhjet nd republika dhe
krahina tjera. Kjo laramani juridike n republika dhe kahin4 p6r profesorin Stankovig
ishte e papranueshme dhe konstatone se:"sistemi jwidik ne ldmin e s drejtes familjare
dhe trashgimore dhe pjess s prgiithshme si dhe njd pjes6 tE madhe te sd drcjt6s

107

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

sendore dhe nje pjesd t vog0l te sd drejtes s detyrimeve, nC mdnyre sistematike
zbrthehet, ashtu qe n vend t giashte territoreve juridike td paraluftds (qE j an quajtur

"federalizmi juridik i llojit md te keq") fituam tete (nga tti cilat tri ne Serbi), andaj e drejta
kendej ands s lumit prsri u b jo e drejt disa hapa m larg nga ana tjetcr e lumit".Kjo
laramani n fushn e s drejtes civile pttfundoi me shpalljen e Maqedonis shtet i
pavarur dhe sowan.
Me Kushtetut garantohet td giitha format e pronesia, garantohet mbrojtja e prons
intelektuale, garantohen t drejtat personale.
Sistemi i ri juriait istrte i pamundur t krijohet brenda nj kohe td shkurtr, e sidomos
legiislacioni civil.Me ligiin piir zbatimin e kushtetutes t6 parashihet mnyra e zbatimit t
ligieve t vjetra dhe nxjerrjen e ligieve te reja.
Lindja e nje legjislacioni t ri nuk eshte gshtje e lehte edhe per shtetet me nje traditii dhe
kulture juridike me te larte se Maqedonis6.
Piirgatitja e legiislacionit te ri pozitiv n l6min e se drejtes civile, shtron edhe gshtjen se
a duhetie negullohen marrdhniet juridike - civile me Kod civil apo td vazhdohet
negullimi i manedhenieve juridike - civile me ligie t veganta sig ishte rasti gjer m tani:
N kohen kur pothuaj te giitha shtetet kan nxjerr kodet e tyle civile, del se edhe nd
Maqedoni ekziston nevoja pr nj kod civil'
Kodifikimi i sd drejts mundson njohjen dhe zbatimin me te leht t legiislacionit
pdrkates. Tii gjitha dsipozitat civile gienden nE nj vend. Pra kto dispozita juridike civite nutlanE td shpEmdara nd ligie t ndryshme, te hartuara ne koh td ndryshme dhe
giin!9n
tE pergatitu:ra nga ekspert te ndryshm. Nit rastir e Kodit civil-dispozitat civile
i tE
kontinuiteti
ruhet
ku
tE
njjt,
ne njivend, h;ohen nC kohe t njdjtd dhe nga autor
giitha normave juridike -civile.
frxjenja e nj kodi nuk eshte geshte e lehte, krkohet stabilitetjuridik, pr gka mendohet
Nga
se ias-ndryihimeve tE mdhi shoqrore pason edhe nxjenja e legiislacionit te ri'
t
nEntor
me
I
n
fuqi
kio shtete Shqiperia e ka nxjerr Kodin e ri civil i cili ka hyre
vitit 1994. Ndgisa Kosov4 Silovenia, Bosna dhe Hercegovina nuk kan liode civile por
ligje t veganta si dhe Republika e Maqedonis.
NEte dittra sntetet ewopiane ku ekziston e drejta e shkruar, pra edhe nE Maqedonise si
pra
shtet ni kuader tE Ewopds, ligii paraqet burimin kryesor t se &ejtes ne P6rgiithsi,
edhe te drejtes civile nE veianti.
e
Ne Maqedoni, nxjerrja.e Kbdit civil, duhet t bhet duke u mbeshtetur ne rregullativn
dhe
shteteve me.siste-" j*iait" te z6villuara, si9 jane shtetet e Ewops perndimore
t
do
td
cilin
d
territorit
ne
shtetet tjera ne botd, por duke i mbajtur parasysh vegoritd
zbatohen kto dispozita pozitive.
e
Me rastin e perg"iltl"t .E nje kodi civil n Maqedoni, duhet te shfr5itzohet, prvoja
vendeve te zhvilt'atipiafsnt si edhe rezultatet e prakdkes gjyqsore n Maqedoni,.
jo
nddrsa me ligiet e reja giyqit duhet t'i mundsohet nj hapdsirC. m e madhe veprimi'
vetEm nE zbatimin e sE drejt6s, por, edhe, pr rolin keativ t saj'
. Me_ketc rast, mund te thuhet se kodifikimi i sukseshern i s drejtes civile duhet
mbgshtetet;e te arriturat e shkences juridike n pergiithesi dhe asaj te Maqedorise ne
juridike,
veganti, pra kodifikimi kdrkojr sbkalG adekuate tC zhvillimit te shkencds
prufcitli giyqsore, ekzistiriin e norrnave te formuara q respektohe",.p-"j.:q*ry"
, no"ion"ill*idit<e dtre institucioneve tE shumta juridike, qe i paraprijne krijimit tC nje
t drejte moderne autoktone.

ti

108

www.e-Libraria.com

. .,i

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Maqedoni4 sot mund t kodifikoje te drejtdn civile, sepse e ka njd kohE td mjaftueshme
te ndrtimit te se drejtes me an t ligieve t vegant4 nuk mungojnd as rezultatet e
praktikes giyqdsore dhe ka rezultate modeste td shkencs juridike.
Nxjerrja edhe e njd kodi civil mE modem nd Maqedoni nuk krijon kushte.pr p0rjashtimin
e burimeve tjera t se drejts civile.

'

XXV[Ls.l. Hyrja nE fuqi dhe abrogimi i ligieve

:-

Ligji civil, pr te qen burim i s drejtes pozitive, shte e nevojshme t dihet njohuria se
nje ligj iishtil nc fu{i apo shte i shfrygzuar.
Ligii hyn ne fuqi n kushte t caktuara dhe n nj dat tE caktuar, nddrsa shfrygzohet me
kalimin e kohs ndse ka qen pr kohe tC caktuar ose duke u zvendEsuar me ligi tjetilr t
ri.
KushtetperhydeniiefuqiteligjitjandtEnevojshme:nxjerrja(miratim)itijdhesbaltja,-.'
q bhen n procedrit t pe_rcaktuar me ligi.
Miratimi i ligjit behet duke u votuar ne Kuvendin e Maqedonisd,si organ ligjdhdniis,
ndersa shpallja e ligiit behet ne GarcGn Zylarct Republikes s Maqedonis, n baze tc '
se ciles ligii bhet i njohur per tC giithii.
Te $itha ligiet kane forcn e obligueshme, pr kohn n td cilnjan nE fuqi. Supozohet
se te giith njerEzit i njohin dispozitat juridike.Mosnjohja e ligiit nuk eshte a$yetim.
Mirpo, cprtetariive kjo u bEhet e mundur duke i publikuar n gazeta zyrtare ku bhet
shpallja e ligieve si pjesti prbr6se e hyrjes se ryre ne fuqi. Nc dispozitat kalimtare
parashihet dita ehyrjes n fuqi qe zakonisht eshte dita e tete pas publikimit nC gazetn
zyrtare, ose pdrmban datdn pr hyrjen nd fuqi pas njii kohe. Ligji mund te hyje nC fuqi
edhe dit6n e nxjerrjes s tij, por kjo ndodh shumE ralli:.
Ne dispozitat kalimtare t ligiit te ri, po ashtu parashihet, kur kjo Esht e nevojshme, se
cilat ligie ose dispozita te mehersbme e humbin fuqinc juridike, ose edhe sa koh do t
vlejne pr geshtje te caktuara-

Kur ligji hyn n fuqi,ai fiton forcn e obligueshme,domethEnd se ai imponohet pr nE tE

ardhmen dhe sanksionet qE i parasheh bhen te zbatueshme pdr at6 qE nuk i respellon
dispozitat e li&iit.
Ddnimet e shnuara bipas ligiit behen tE zbatueshme ndaj atyre qc shkelin
ligiin.Sanksioni vjen n shprehje kur: "sendet e debitorit qd refuzon te ekzekutoje
@ermbushc) obligimin e vet do t jen t sekuestuara dhe do t shiten pdr llogari te
kreditorif', Personat duhet t njohin lieiin, sepse nuk mund t mbrohen duke th6n se nuft
e kan njohur ligiin. Shpallja e ligiit nC gazeten zyrtare ka pr qllim qE nE nj m6nyrE
ligii te behet i njohur pdr td giithd
Ngandonjher ligii prmban negulln dhe parasheh mundsin per palet qit t'i
derogojn pa intervenimin e nj autoriteti. Andaj dsht e njohur ndarja ne Ligie
(dispozita) imperativd dhe n-ligie (dipozita) plotesuese (zvendzuese, dispozitive).
Dispozitat imperative janE ato te cilat palet me vullnetin e tyre nuk mund t'i
ndryshojn6.Emeftohen imperative pr te treguar shkalldn e larte te forces se ryre

personat.

109

www.e-Libraria.com

"

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PIRGJITHSHME

detyruese dhe pr t'i bere me dije palet se edhe ndse ato jan dakord t'ju shmangen ktyre
dispozitave, kontrata e tyre eshtg nule.
Karakteri imperativ i normds del nga mbrojda e interesit tE pdrgiithshdm shoqror me ato
dispozita. Ligiet, dispozitat- plotsuese (zvenddsuese, suplementare), mbrojn interesin
privat te paliive, andij ato zbitohen vetm nse palt i ddshirojnd, respektivisht ndse palet
i t *e pe4urhtuar. Keto dispozita sherbejne vetem per plotdsimin e heshtjes s6
"ot
palye andaj edhe quhen plotsuese.
irra, doktrina klasiki civile konsideron se e drejta private ka per objekt tE rregulloj
raportet ne mes personave privat, andaj duhet lejuar nj hapsir (vend) giithashtu shum
t-gjere mundsise se deklarimit te lire te vullnetit td individeve, dhe nga kjo del se liglet
re dt".ltet civile jan plotsuese, ose duhet trajtuar si tc tilla nga giykata kur kdrkon
"teksti i fyre . Kur ligiet kand karakter social ose ekonomik, ne prgiithesi jan imperative.
Nd teori thuhet se: "Kontralluesit nuk kan giithmone kohc ose aftsi juridike t
nevojshme pr td parapar t giitha modalitetet dhe konsekuencat e vullnetit te tyle te
akorduar (deklaruar)'.Andaj vjen edhe deri te pavlefshmria e prmve juridike.

xxvIII.s.3. V
Eshte e njohur se ligjet nxirren td veprojnd pr n te aldhmen. Parimi i mosprapaveprimit
t ligjeve nuk ka te njiijtin autoritet ne lmin penal dhe n lmin civil.
Mosprapaveprimi ose j oretroaktiviteti i ligieve sht nj parim i prgiithshm dhe
ekziiton qe nga e drejta romake: Leges et constitutiones fuhfis certurn est dare fomlam
negotiis, non ad facta praeterit revocari, nisi nominatim etiam de praeterito tempore
adhuc pendentibus negotiis cautum sit- iishtd e pakontestueshme se ligiet dhe kushtetutat
prcakiojne forrnn e veprimeve juridike t ardhshme dhe se nuk mund te shtrihen edhe
n veprimet t cilatjan krijuar m hert, nse nuk sht parapar shprehimisht se ato __
kane ie belne edhe me kohen e mhenhme, dhe at vetdm ndaj veprimeve juridike td cilat
akoma nuk janE prfunduar.
Parimi veprimit joretroakiv i ligieve ne prgiithcsi qartesisht eshte afirmuar nga
figjvenesi.
KEshtu edhe nc Maqedoni te drejten e Republiks s Maqedonis 6shte parasbkruar qe:
..Ligjet,nuk mund t kene efekt prapaveprues.Kjo lejhohet vetem nse jemi n interes t

pals.
i.tga tijo dispozite e Kushtetutes del se irii t drejtdn tonE ligiet parimisht nuk kan6 veprim
p*puuep*it. Me Kushtetut parashihet se ligiet mund t ken veprimin paraveprues
vetEm riese jane nE favor tE pals. KCte intence te Kushtetuts, ligjvnsi me rastin e
nxjerrjes s ligieve duhet ta ket giithmon parasysh.
Mirep", lejoh* perjashtimisht edhe mundsiaq nE raste te caktuara ligii te kete edhe
u"pti.in i.upu""p*ei. Ne firsher, e se drejtes civile, gdo veprim Pnpaveprues i ligiit
tcrijon pasiguri te iubjekteve n raportinjuridike- civil.N kiitd raport 9ka shtd favor pr

jo favor pr paln tjetdr.

e ligiit Jparashohin n Kodet civile dhe $o sht mE e butE
prapaveprimin
Shteteitjera
s" tur paraslittei *" kurnt"trSe, repse procedura e nxjerrjes se Kodit civil cshte me lehte
n krahasim me nxjerrjen e kushtetuts.
Mosveprimit prapuu"p*"s autoret e shumt i kushtojn nje kujdes t.vegant, sepse sht
shumd i diskutueshem n teorine juridike dhe p6r ket6 ka lindur Teoria e te drejtave td
njErn pal mund te jet

110

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESAE PT,RGJITIISHME

fituara. Konsiderohet se retroaktiviteti kohd pas kohe prjashtimisht mund te jet oportun.
Ligivdnsi mundet gjithmon td ri
caktoje nje veprim(efekt) prapaveprues, me kusht
qe kjo ta shprehd qart vullnetin e tij.Mirpo Kodi civil i Franc6s, neni 2 parasheh se :"ligji
nuk mund t ketd veprim retroaktiv".
Me liglin e ri ligivenesi persos sistemin juridik dhe ka mundEsi qd td negullojE ngiarjet e
s6 ardhmes por, nse dsht e drejtti, edhe ato nd t kaluarn.
Thuhet se "9do kohe e ka tC drejtn e vet dhe gdo e drejtE ka kohn e vet". Konsiderohet
se"normat dispozitive nuk kanE efekt prapaveprues"

li

XXVffi.5.4. Shtrirja (veprimi) territoriale e ligiit

Vlera territoriale e ligjit ncnkupton se ne cilin territor vlen norma e rxjerr. Ligiet e
Republikiis s MaqedonisE, vlejn pr tErE tenitorin e Maqedonis, pra n territorin mbi .
tc cilin shtrihet sowaniteti i organit i cili e nxjen ligjin. Pra ligii maqedonase trormalisht
zbatohet n trdsine e territorit te saj. Por, ligjvndsi mund t piicaktoj zbatimin e njd
ligii te ri n pjesd td caktuara te territorit.Kjo mund te ndodh i)cr ansye tc vegant.

XXYIII.s.s. AKTET NTNLIGJORE SI BURIME TE SE DREJTES CIVILE

Eshte thene se pweg ligjit formal, td aprovuar nga organi ligivns dhe n procedur t
caktuar, budme te sd drejts civile jane edhe aktet tjera nnligjore.
Organet tjera shteterore me te uleta se sa ato ligiv6nse, krijojs akte juridike tti cilat

konsiderohen burime te s drejtds civile.

Aktet nenligiore i nxjerrin organet administrative e md sd shpeshti Qeveri4 por edhe
organet tjera me te ulctaAktet nCnligjore janE m t ulta se ligii dhe nuk guxojnE t jenE nii kund6rshtim me
frymen e ligiit. Fuqia e akteve norrnative , respektivisht hierarkia e tyre varet nga
hierarkia e orgaoit i cili nxjerr.
ektet nenli6dre nxirren nE bazc tc ligiit, qe i pennban dispozitat themelore juridike dhe
me to persosen ose konkretizohen normat ligjore.
Ligiet e nxjena nga Parlamenti kanE nevojd qd me rastin e 2batimit t pErcillen me
normat tjera, q jan n kompetence tc organeve administrative ekzekutuese,respektivisht organeVe td caktuara me akte jwidike shteterore.
Deketligiet dhe urdheresat gdokund njihen si burime te se drejtes.

XXIX.B

XXIX.I . E dreita zakonore burim oozitiv subsidiar r-$-dlg.i!Eg

riv!]g-

l1l

www.e-Libraria.com

E DRX,JTA

crvILE I -

PJESA E PERGJITHqqIUE

nje
E drejta zakonore sot konsiderohet burim i s drejtes pozitive civile dhe i kushtohet
kujdes i vegante nga autort e shumte botror. Zbatimi i saj n t drejten civile, nuk i
takon vet6m t kaluares, por edhe t tashmes dhe t ardhmes. Edhe profesor Henrik
shkruan se:..Realiteti i te areltes zakonore Eshtd t6 aplikuarit e saj,jo vetem ne te
kaluarEn dhe tani, por giithashtu edhe n t ardhmen".
Zbatimi i se drejtei zakonore ne Maqedoni 6shtd domosdoshmeri e realitetit objektiv'
juridikeInjorimi ,u"ntu-ul i se drejtds zakonoie me rastin e negullimit te manddhnieve
civile, ne sisitemin e pavarur juridik tE Maqedonis, dsht e mundur, por nuk do td
prputhet me nevojn e negullimit te marredhenieve juridike civile. Aulort qe k3ne
itudiuar zbatimin i te drejtes zakonore, pranojn se e drejta zakonore zbatohet edhe sot e
kdsaj dite.
Nukduhet hamrar se e drejta zakonore nuk ka luajtul nje Iol te konsiderueshm vet6m ne
te drejtat pdmitive, ku praktikisht ishte i vetmi burim i s drejts, por ekziston ende n
sistemet juridike tii zhvilluara. E drejta zakonore krijohet edhe sot'
E drejta Lkonore, sot,,kur ekziston e drejta e sbkruar, nuk mund t jet bwim kryesor,
por burim plotdsues. .,
Zbatimi i se drejtes zakoffe sot n6 Maqedoni bchet ne menyre te heshtur. Nd shumicEn e
vendeve dominues sht parimi se zakonet fitojne fuqia e ligiit me a}tin e sanksionimit
nga ana e shtetit. Per kete ish Kodi civil i prgiithshm Austriak nE paragrafin l0
pir*tr.h, ..Zakonet mund te melTen pamsysh vetdm ne ato raste, ku ligii thinet n to".
L drelta zakonore duhet tE parashihet shprehimisht me akt juridik Rjl-burim-subsidiar te
se drejtes civile. Kjo bhet thjesht duke e parapale ne vete Kodin civil mundiisin e
zbatimit td se drejtds zakonore pr geshtje qe nuk jane rregulluar me ligj. Kjo nuk eshte e
panjohur ne legiiilacionet pozitive te shteteve tjera, psh. Kodi civil algierian n.n.-l I al. i, parashehl.nE mungis t6 ndonj6 dispozite legale (ligiore) giyqtari,udhdhiqet sipas
parimeve te s drejtEs myslirnane, dhe n mungesE vepron sipas akonit", . - ile Maqedoni, zUatimi i s drejtes zakonore nuk shte i kantestueshem. Ligji duhet te mos
mbetet pas tO drejtes zakonore dhe duhet td jet i qart dhe t permbush nevojat pr
zgiidhjin e manEdh6nieve juridike civile. E drejta zakonore nuk eshte veshtfue te
pivohet, ajo ekziston , dihet dhe mund te interpretshsf. plsvimi i t drejtiis zakonore
lshte bane ier ate i cili thirret n t, ndrsa giykata duhet ta njoh t drejtn zakonore me
origjin popullore.
E dejta'zaionore , nnkupton negullat e pashkruan te sFlljes qe nuk nxirren n'u ndonj
organ shteteror, por qe liniin ne menyre spontane p vetdijen e shoqris apo grupit
shiqeror t caktuar dle zbatohen duke u persritur brez pas brezi nje kohe t giatd dhe n
rast ie mosrespektimit pason sanksioni. Maqedonia ka te drejten zakonore pCr
juridike civile
rregullimin e manedhcnieve juridike ne pergiithesi dhe tE marrdhnieve
por
kjo me siguri
ne ieganti. Andaj kjo paswiiopullore, jo q6-nuk mund tE injorohet sot,
md
do te jete prezente idhe nje fohe G gate. E drejta zakonore duhet te studiohet nga
tftu*'e rrj"f.t", sepse qeidruesbmeria e saj gjat koh6rave t ndryshme nn sundimin e
huaj, tre'gon fuqin reale t saj.
te ishte
ZUatirni I se are;ts zakonore n Maqecloni edhe sikur t mohohet, ajo nuk do
..J".Nc t s" td caktuaraiigii udhzon zbatimin e zakonit lokak(p.sh.Ligji per detyrimet
te
e Maqedonis i vitit 2001)E drejta zakonore mund te zbatohet vetem ne munges
dispozitave te shkruara kur ajo nuk esht n kuadr, shteti me parimet kushtetuse dhe
n0se nuk Eshtd nE kundrshtim me moralin e shoqEris prkatse'

tt2

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PT,RGJITHSIIME

XXIX.2.Praktika giyqEsore burim i

sE

drdjtis civile

Pmktika giyqesore, si burim formal i se_drejtes civile aktuale, paraqet njeren nga gshtjet
mc te diskutuesbme n dokkinen juridik; Kjo gdshtje n doktrinnl*idike e.hte-ttultu*
shum6, por prcillet edhe me mospajtime te mendimeve tE studiuesve te shumt. Tii
glitha mosmandvesliet lindin nga se mendohet se "giyqtari nuk e krijon t drejtn, por
. vetem e zbaton ligiin (ius dicere et nonjus dare)". Nd ann tjetr nuk ekziston rast ne
lmin e s drejts civile, i cili nuk mund t zgiidhet, sepse sipas Kodit civil francez, neni +.:::.
4, kjo do tC ishte vepdr penale nga giyqtari. Pra,nuk ka rast pr t cilin giykat6si nuk
mund t'i giej zgjidhje ne rendin juridik. Mirpo, me giithe parimin e prmendur m lart,
roli i praktiks gjyqEsore n krijimin e sE drejts ekziston dhe 6shtd i r6nddsishm.
Dikur nisur nga kjo, shum autor praktikdn giyqsore e trajtojn si burim tC sd drejtds ;;,,,.
civile. Andaj themi se Praktika giyq6sore mund tE ngrihet nd nivelin e nj bwimi te se
drejts civile pr shkak te ekzistimit te nj hierarkie t sigurt n mes t- giykatave t
ndryshme e mbi t gjitha pr hir t misionit tc uniJikimit te interpretimit te ligiit te njohur:4
nga giyqi mC i larG. Per kete Vizner shkruan "Praktika giyqiisore esht6 zbatimi identik i
normave juridike nd shum vendime giyqsore". Sipas Ghestin-Goubaux, Judsprudenca
paraqet shkencen prahike mbi tE drejtdn pd6rsa n kuptimin e gjer6, jurisprudenca
cakton(emron) trsinE e vendimeve tE nxjena nga giykat4 ndErsa , profesor Bruno
Oppetit, lidhur me praktikn gjyqdsore shpreh mendimin se: Jurisprudenca franceze, ne
shfaqiet e veta m td reja, ka shkuar shume larg... dhe mund t bje nje budm t sigurt t
se drejtes.-..
Ne Maqedoni, ku praktika gyqdsore shte bruim i dors sE dyte (subsidiar) i sc &ejtes
civile, giyqtari arrin te bchet nj kreator i se-drejtes. Roli i praktikes giyqesore ne krijimid
e s drejtds shtii i njohur edhe irer sistemet me tE zhvilluarasi bie fala n Franc, ku n
bazil tE praktiks giyqsore lind pryiegjsia objektive.
Praktika giyqesore luan nj rol shum t rEndsishm sidomos.n ato vend ku behet
kalimi nga njti rregullim i vjeterjuridik n nj rregullim krejtesisht ne baza t reja sig
eshte rasti tani me Maqedonind.
Sipas profesor Stojanoviqit del se praktikn giyqEsore n njE mnyr e konsideron burim
te se drejtes civile, edhe pse ka mendim negator. Ai deklaron : 'iEdhe sipas Kushtetutes, -"",
praktika giyqiisore nuk EshtE burim i se drejtes" dhe vadrdon mendimin duke sbkruar se: ;
"Mirpo, n realite! giendja eshte krejt ndryshe". Andqi eshte nje dileme nder autoret e
ndryshm, sepse m shumd mbshteten n dEshirn e ligivdn6sit sesanE realiletin
objektiv ekzistues, sepse gka thuhet pr shprehjen kur shkencdtari shkruan: "sistemi yn
nuk e njeh procedurn giyqsore si burim tE normavE juridike" ose legjislacioni yn nuk e
parasheh shprellmisht mundsin e q te zbatohen normat zakonore se paku si burim i, ,r :
subsidiar td s drejtes civile. Mungesa e dispozitave,i mundson giykatesit rol kijues, . ,i
andaj edhe thuhet se: '!er shkak te giendjes q e karakterizon mungesa e kodit te vetem,
praktika gjyq6sore tE mos ku{izohet vetcm ne funksionimin e s &ejts, por ajo duhet te
kont'iboje ne krijimin e qpj".-Autori Vasilev po ashtu thotd se: "nuk duhet kuptuar se
praktika giyqsore 6shtc burirn i se drcjtcs civile vetem ather kur nuk ka kod civil
Shembujt e shteteve tjera, qe kan6 te kodifikuar t drejt6n civile, giithashtu flasin se
praktika giyqsore n vende td tilla dshtd burim i se &ejtEs".

1i3

www.e-Libraria.com

E DR.EJTA CIVILE

I-PJESA E PERGJITHSHME

i s drejtes civile dhe sipas tij

paraqet
burim subsidiar td se drejts"n-e kushteltona te hnishme,
i6ultti*i" td &ejtes sE shkruar, roli i praktikes si burim formal i s
Me vone,
"
drejtes zvogelohet, roli kreativ i praktiks kthehet n suazat normale si prj ashtim pr
krij imin e sle drejtes, n rastet kur ka zbraztira juridike. Burim i s drejts nuk itshte gdo
u.odi- i gjykatave, por "aktet qe permbajn rregulla t6 reja mund te llogariten si burim i

P6r profesor Grupge, praktika giyqesore sht burim

.trartiku giyqesoie

il"

se &ejtes".
Nje shembull tipik, pr t treguar se vendimet e cjrkattl kan luajtur rol edhe nE
nigullimin e marredhenieve juridike civile, esht mendimi parimor i Gjykates s larte
fecl-erative t Jugosllavis i d1.4.04.1960, sipas t cilit mendim: "N parashkrimin fitues
mulrd te thinet poseduesi, nse s bashku me ekzistimin e kushteve tjera td nevojshrne
per parashkrim, ka posediniin e panddrprer te sendit per krejt kohn e nevojshme pr
p**n ti- fitues. Fr parashkrimin fitues te sendeve td paluajtshme_mjafton edhe koha e
nevojshme ne kohezgiatje prej 20 vjetesh, ndrsa pdr parashkrimin fitues t6 sendeve tE
luajtihme, koha prej tri uit"rl,- pet fititoin e pronsis me parashkrim fitues mbi sendet e
ne pron6si shoqrore sht6 e nevojshme koha prej giasht vjetsh.
luajtshme qejanE
-Carbonnierit,
praktika giyqsore nuk 6sht burim i se drejtes, Por ttshte
Ndirsa sipas
*Jurisprudenca nuk eshte nje burim irdrtet i sd
vet6m nj autoritet, per gka ai
drcjtes;ivile, krahasuar me ligiin ose i njejt me te drejtn zakonore (zakonin). Miriipo,
ajo eshte nje autoritet, nje autoritet i konsiderueshm n td drejtdn civile" ose m shumE
si nje autoritet, kut esht-e fala per tC drejten civile. Por, nj autor tjetr francez shkruan:
*Ligii, jurisprudenca dhe e drejta zakonore jan pra, apriori, burimet aktuale te sc drejtes
pozitive frenge".
iraktika giyqesore, si burim i s drejts civile, iisht nje geshtje e vshtir prt'u
studiuar, iepie jo vet6m qe ekzistojne pikpamje te ndryshme mbi praktikn giyqqsore si
burim i se &ejts civile, por ka edhe dallimrpr vendimet q paraqesin praktikgn
-giyqesore. NC aspektin forrnal "akti giyqsor definohet si akt i nxjerr me procedurE tE
ieg"nte nga otgi.oi shtetror, i cili me dispozita pozitive shtti caktuar si organ giyqsof"
fuptohet se pei kto gdshtje ka shkrime te ndryshme te autoreve. Lidhur me kuptimin e
u""aitnit giyqe.or, i cili paraqitet si praktikd giyqsore, sht i qartE mendimi i
foshutiqit i citi thote: "Me nocionin fomral t aktit giyqsor duhet tii piirfshihen t gjitha
vetite e rEndsishme t formEs, ndersa me nocionin material, pi:nnbajtjen e aktit

rtt"ri,

giyqespC'.
CjyqUri ne rotin e zbatuesit t ligiit nuk eshte "makhe aplikative" e norms^ n rastin
korGet, por perkundrazi, pra nui mund t'i mohohet roli kreativ i giyqtarit si n zgiedhjen
e norms adekuate, ashtu edhe me rastin e zbatimit te saj.
Kodi civil i Zvicrs, nga giyqtari krkon q, n mungese te normave me mstin e
vendoqfes, te sillet sikur te ishte ligivas .
Praktika giyqesore, shte ajo q ujep kuptim shumd normave te cilat ligivndsi i 16 nE
formulim-abitrakt, ose u jep kuptimin parimeve gienerale tg drejtitsise duke i ndibmuar q
tejete lseativ ne vendosjen e gEshtjeve juridike - civile.
jan:
't
r,{uh"t r. rnbi giyqtariniie pdrgeglesia t p6rcaktoj domethnien e nocioneve, si9
at".;ta a!" at".iaetir" e mira e prgiithshme, interesi publik, rendi dhe
ndcrgiegija
"a#,qe"hasen
j,iriAt pozitivlfranika gjyqesori duhet t'i zgiidhe
qetdsia" nocione
"eia"
edhe rastet kur kemi zbrazeti juridike. Iftejt kjo bhet duke e zbatuar te &ejten n6 menyre
keative. Heshtja e ligivenesit qe do te thote mungesat e normave pr zgiidhjen e

,|a

lr4

www.e-Libraria.com

'i

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

geshtjeve td caktuara nukjand t rralla, sepsg nder te tjera, edhe zhvillimi i shpejte
shoqdror krijon rastet t cilat ligivdnsi nuk ka.mundur t'i ketd parasysh n rastin e

nxjenjes se figiit. Me te &ejt thuhet "t'i mohosh giyqtarit lirin pdr plotbsimin e
zbraztirave juridike tishte e mundur vet6m ndse provohet pamundEsia e ekzistimit te
zbrazdtirave n drejt_si".
Ne ket rast e prsCrisim faktin se giyqtari nuk mund ta refuzoj krkespadin me
arsyetim se nuk ka mbeshtetje ne asnj normd pozitive. N kt6 obligojn ligjet apo
kodet, qofte ne menyre te drcjteprdrejtd apo n mnyr indirekte, kur sht {ala pr te
drejtEn civile.
Mohimi i praktik6s,"si burim i se drejtes q bhet nga disa autor, pr shkak se ne kete. .
menyre cenohet prmbajtja e sd drejtes (se e drejta buron nga nj vullnet i vetm
shtetdror), siguria jwidike apo pavarsia n punn e giyqeve m tii ul6ta, nuk mund t
ndryshojnd faktin se praktika gjyqdsore nE praktik e ka cildsind e burimit tC se drcjtes,
sidomos u te drejtn civile. Institutet e rejajuridike civile t krijuara nd ndrkoh, sd pari-:'.
giejnd mbeshtetje ne praktiken giyqesore, e me vone prfshihen edhe nd ligiet civile.
Vendimet gjyqesore publikohen dhe si t tilla si pr qytetaret ashtu edhe per glyqdtart, .: - .
bhen objekt interesimi pr td zgiidhur rastet e ngiashme. Dy shkallsia e sistemit
giyq6sor krijon bazn q gjykatat me te uleta t'i respektojn vendimet e giykatave md te
larta, me vullnet ose ne metryre indirekte.
Praktika gjyqsore gjithsesi shte burim i se drejtes civile, por ajo eshte dhe ne skene
juridike si burim subsidiar dmth. pas ligiit dhe te drejtes zakonore. N vendet ku giyqtari
ka njdfarE lirie pr zgjidhjen e gshtjeve kontestuese, aty krijohet baz e plote q, vendimi
giyqOsor td biihet burim i s drejt6s civile. Me td drejt thuhet se: '1 gjithii pcrkahesit e
vendimit mbi aktgiykimin, si burim tii sc drejtgs, pajtohen se ne rastet e zbrazdtirave
juridike, kijohen norma te pergiithshme juridike t rendit giyqesot''. t
fgii shte ne gdo
vend dhe n gdo kohc bwim kryesor. Ligii nuk mund te pfiashtoj burimet tjera
sekundare sig eshte praktika giyqsore, algiithmonc kufizon rolin e praktikEs gjyqsore
si bwim i sd drejtes civile dhe ajo nuk mund te jete ne kundershtim me ligjin
Kur praktika gjyqcsore dshte conka legem, atdherd kemi burimin abuzues te se &ejtes,
sepse veprohet ne kundrshtim me tii drejtn pozitive.
Praktika giyqsore ka prpardsi dhe td meta si burim i s drejts nE krahasiin me ligjin qe
eshte burim kryesor. Natyrisht, meqe ligii esht primar nuk mund te konsiderohet se
perparesite e praktikds jan m td medha sesa td metat ne krahasim me ligiin. Per kete
Llukiqi shkruan: "ligji iisht mjet m i pershtatsheh pr mbrojtjen e td drejtave dhe lirive"^
te qytetareve".
Prakrika giyq6sore n Maqedoni, ka historikun e vet dhe si e tille ajp giithmond ka qen burim subsionar i s drejt0s civile.
Praktika gjyqsore, si burim i s tlrejts civile, edhe pse subsidiar, do tjete prezente
edhe ne te ardhmen dhe do t luaj rolin e vet pr zgiidhjen e marrdhnieve juridikecivile nd Maqedoni. Mirpo, ky burim i se drcjtes civile giithmonii do te jete burim
formal subsidiar, me tendenca q t humb rolin e te qenurit burim subsiciter i te &ejtes
civile.

XXIX.3, Doktrina si burim i

sE

drejts civile

115

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

Doktrinajuridike,sipasdisaautorve,dshtburimsubsidiarisedrejtescivile.Doktrina
shkenctari;t juriste' me te
e'tt,e,eresia e mendimeve lshikimeve)-td shfaqura nga
i*iai[.
'"if.i"i" tip:"g".in ose bdjnd interpietimeper dispozitat (negullat)e s! drejps ne . ...
nd shenime dera publike.
punimet e tyre shkencore, nc artik;j te revisave shkencore ose
juridike per ate se si duhet G zgiidhet
uotoret pajtohen neth;donje gdshtjeje
i..ie i^t"t
ajogshtjenmungesetdnormaveosenerasttepaqdrtesisesdno[nave'ligjvdnsimund
givqsore-e perlf!.mendi$n
G i*".pl.ie kete-mendimie autoreve ne ligi ose piaktika
6shte vetem
. ,n. p6ilgildhjen e rastit konkret. Nje numEr i autove thone se doktrina t tjerE e
disa
nj; uuio.it"iarr" se nuk pranohet fare ier burim i se drejtcs civile, kurse
trajtojne si burim joformal te se &ejtes.
vetm nj numdr i
N!'ii"q"irri a"tofna juridike, eshte akoma ne formim-dhe ekzistonEshtd.mir
q6.
publi"itteu" te lemit juridiko - civil, andaj nuk
.
n
pozitive
s.drejt6s
t"it it.ti i tyre t mos prfillet, sidomos ne kete faze te krijimit te civile
yeteT r.te
6,9'6; se drejtes civili. Doktrina nuk ishte nje burim i se drcjts
"md t hershme, por ajo konsiderohet edhe sot si burim plotsues i se drjtes

t*

;;;;i;;ti;;;Jh"
kohrat

..

civile.Doktrinagiithmone6atehistoriscn"kkapasurpushtetpdrkrijimine.sedrejts'

gdshtjeve juridike-civile
por kontributi i sij estrtq priluar si mbeshtetje pei zgiidhjen e
nga ana e giYkatave.
t qengr burim i sd
ne rrri6*t roe kodifikim tii plote te se drejtes doktrinds i mohohet
d.ejtes ne perglithesi pra.edhe i sE clrejtds civile ne yegalti'
p-eip-f"t'o.eiaangeze Eeill dhe Teni, doktrina nuk dsht burim i se drejtes civile dhe
.T.Iga e sotmja, dshte e padyshimte, se doktrina nuk eshte burim i sd drejtiis"'
aJlfl*o.ine,
por ata rolin e iomrines ne trijimln e se drejfs {he td jurisprudenc6s nuk-e 1noholnc,
ajo ka
iuke shkruar se: .,Mirpo pasiqE doktrina nuk 6sht6 nji; burim direkt i si: drejtes,
participuese n burimet e s
njO rol pr sqarimin dtri tC vejne rregullEn q t bhet
pasur
i dokhines vjen nc shprehje duke i prire jurisprudencs ose duke

iit,

a.";ter;. Naira*i
njc ndikim mbi ligivnsin.
praktikuest. Me
Iiokrina perfshinlunimet e juristve,sig janE profesore-t, giyqtart ose
aott lne"irtrtrncln juridikei nCnkuptohin mendimet dhe qndrimet e shkrimtareve
e caktuaia
te titp..t * ne punimi -ottografi, libr4 e t a$yetuara me metodat
iJJe
'rr,t"n"or", *ui ute ," .l eshrj e drejta pozitive ose mbi at se citat zgiidhje tE reja duhet
n punimet
t aprovohen. Gjyqtart, ne anyetimefe vendimeve, mund tE mbeshteten
shkencore.

i sE drejt6s'
trirtorit isht, doktdna fiUimisht ka qen burim i obligueshm formal
dh" T:-tuttil: .. . . .
Ne-ie at ;teo tomake shkencajuridike ishte-burim i se drejtes
juridike, ci$atesi ishte i
ioi..prrtioolt te ar"Stcs etzistulse ahe plotesimit te zbraztirave
*""6i*et e perkratrura nga te giithe juristt e njohur' Doktrina

iiitu*

oiligr.,1'e,,, t;i trtp"ltoje

ishtJ faktor esenciai per ztrvittimlne sd drejts romake'

mbshtetet nd ndonje fakt
Esht ose nuk ttshtil doktrina burim i sd drejtes civile, nuk
te se drejts n shtetin.konkretstrkencor, por mbi te giitha varet nga nivelii kodifikimil
mangdhniet juridke civile
trsi
to6'e.ftte i plotc-lle maitutil", dmttr. negullon nti
nevoj pr dofry;
dhe negullimin tyre e bn n mnyrE precize, nuk ka
^,.
"
kodifikimi i s drejts n,tt a-o te.i"te oc giendjef i negulloj marr-dhnietjudgl:,:i.lite
t1*"t tE vllimit e vegan6risht t
nd mnyr pdrfunii-t"r" . i3o etlte pu-*a"1ryt
"
i saj, nuk mund t
pe.p"iu ,e -anearrenieie ie r"1"i*iait.-"inile, doktrina dhe roli
per shtetet qe kane nje tradite
"";",
mohohet si burim *U.it*ite Ji"jtts civite. Kjo vlen edhe

f*

?:Y

116

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

te giatd n te drejten e shkruar. Kur eshte nii pyetje Maqedonia, kjo per juristt qd kan
parasysh nivelin e negullimit juridik te geshtjeve civile, as qd duhet tjet e
d;,;k utueshme.Shtetet sig jan: Zvicr4 Turqia, Japoni4 lejojnd mundsinE q giyqtari me
rastin e vendosjes mos tjet i kufizuar vetm n burimet e shkruara.

Ng tc drejtat e ish shteteve socialiste doktrina nuk pranohet si burim direkt e formal, por
giithmon pas shprehjes mohuese {alia fillon me fialn "por" psh. Stankovig shkruan:
*Sot shkenca juridike nuk shtii burim formal i s drejtes, por me autoritetin b6n ndikim
te rdndtssishdm si n legiislacion, ashtu edhe ne praktikdn giyqesore". Askush dhe
asnjher nuk mund ta detyrojd gjyqtarin civilist mos t shdrbehet me tE arriturat
shkencore me rastin e vendosj6s pdr gshtjet.e parregulluara ose fare t6 negulluara me
burimet tjera td s drejts ci'rii". itc tete oUtigon p*l*i i mosheshtjes se giykates
zgiidhjen e kiirkesave civile, pse mungojnE dispozitat pozitive, ktu ndnkuptojmd edhe
kerkesdn (obligimin) e nenit 4 te Kodit civil td Frances, sipas tE cilit refuzimi i giykimit
pse ka heshtje td ligiit konsiderohet si fajtor dhe dnohet nga gjykata ose Kodi civil i

per

Pergiithshiim Austriak.
Perspektiva e gdo rendijuridik EshtE e drejta e shkruar. Burimet e s drejtds civile nE
numEr dy, tre ose kater eshte gshtje e nje realiteti objektiv nd momentin e dhdnd t
shoqfisd s caktuar.
Dihet se doktrina nj koh te giate ka luajtu nj rol shumd td rdndsishdm n0 kuaddr t
burimeve td sd drejtds, pr kt David shkruan: "Doktrina ka qend nj kohd te glatd burim
fundamental i se drejtes ne familjen romano - gjermane", kjo e njohur historike me
kodifikimet e reja nuk mund td hanohet.
Ligivnsi ka qellim qC ligji te jet burim i vetm i sC tlrejtes civile. Shtetet me sistem
juridik riodem td drejtn e vet e mbcshtesin nd te &ejten e shkruar. Doktrina edhe sot e
kdsaj dite ka hapesire ne vende te caktuar4 por edhg m gierti, te jetit burim i se drejtes
civileihe n mnyre te drejt.perdrejt ose indirekte t6 ndikoj dhe t0 ndihmoj6 n
zgiidhjen e geshtjeve juridike civile, ose n ndrtimin e sisitemit juridik te nje shteti dhe

ili,iliil no.*"

sot eshte nje burim i giaile i se drejttt civile. Pr Maqedonin, jo sot,

por edhe njE koh t gjat nuk do tC jet e mundw t mos konsiderohet burim plotdsues
per zgjidhjen e geshtjeve juridike civile. Nuk ekziston arsye te jemi indiferent ndaj kiitij

fakti.
Kuptimi i doktrincs si burim i sE drejts civile, dallon nga ai t cilin e kishte nd te &ejten
romake "Communis opinio doctorum" (mendimi i prbashk6t i doktorave
(shkenctarve) ishte i obligueshem per giyqiitart), sepse sot dokhina eshte vetem budm
plotesues i sE drejts civile.
Me rastin e kodifikimit te se drejtes civile nE Maqedoni, ligivensi duhet te lejojc
mundsin qe-perveg ligiit te ekzistojne edhe burime tjem te se drejts civile. Por, pr
kete, ndoshta duhet t krijohet bazajuridike per t mos l6ne dilema. Ligii si budm
kryesor dhe burimet e tjera me rradhe sigjand: e drejta zakonore, praktika giyqsore,
doktrina etj. do tE plotEsonin mungesen evetrtuale td dispozitave te sbkruara.

117

www.e-Libraria.com

'i

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PiIRGJITHSHME

PJESAE TRETE

XXYII.MARREDIIE@
ohn me norma

Marrclhfiet shoqrore, kur

marrin karakterin

kur

me

shoqrore ndrsa gdo

Dihet se gdo manEdhnie juridike
marrdhtrie shoqrore nuk sht edhe marrdhnie juridiko civile. N kt rast kjo
marrdhEnie shoqrore mund tE jet6 morale ose religjoze.
MarrEdh6nie juridiko-civile konsiderohet 9do mandhEnie juridike e mbshtetur ne
noimat (negullat) e te drejtes civile permes se cilcs palet krijojn, ndryshojn ose shubjn
ndonje te drejte subjektive. Manedheniet juridiko-civile n tE giitha rastet rregullohen me
rregulla t tE drejttls civile.
Nd literaturd thuhet sd "marrdhenia juridiko-civile shtc ajo marrEdhEnie shoqerore e
negulluar me negullat juridike tc s drejts civile")rl
Mandh6nia juiidiko-civile 6sht e nj rendesie te vegante nd firsh6n e te drejts civile.
Qdo marrdhenie shoqdrore e rregulluar me norma tE t drejttis civile ka pr qiillim
efektin pasuror, dndaj edhe realizimi i td drejtave dhe detyrimeve qe krijojn palt me
ketc marredhenie juridiko-civile bhet permes rruges juridike. Pr4 gzojn edhe
mbrojtjen juridike.
ka elementet e saj. Ketu
Cdo
rLga

Jzl Vedris, M. dhe Petar, K. vepra e cituar, fq.24

118

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Para se te flasim pdr elementet e marrddhnies juridiko-civile do te trajtojme te &ejten

civile n kuptimin objektiv dhe n kuptimin subjektiv.

Tradicionalisht, e drejta civile trajtohet ne kuptimin objektiv dhe n kuptimin

subjektiv. NE vazhdim do te trajtojmd nd mdnyr t ndar td drejtn objektive nd
kuptimin objektiv qc trajtohet me nEntitullin e drejta objektive'dhe td drejtn civile n
kuptimin subjektiv qc do te trajtohet me nntitullin e drejta subjektive.

* I.l. W@t,

Normat juridiko-civile tE cilat e rregullojnd nj

man'dhdnio te-cakuar shoqrorei quajm institut juridik civil, p.sh., kemi institutin
j uridik te pronsis q prfshin te giitha normat qE kan td bjnE me pron6sin.
t" Perveg pronEsis rregullohen nga normat juridike, prkoufizohen si manEdhnie
juridike gdo marrdhine midis njerdzve e rregulluar nga e drejta objektive, eshte ne
vetvete nje manedhenie juridike. Nje autor shkruan se t0 gjitha normat juddike te cilat
jane ryi^ fuqi n momentin konkret nE njd shtet e quajm e drejte objektive tu atij
shteti'-. Pr profesor Gavelldn, e drejta civile n kuptimin objektiv jan "normat e
negullimit juridik me t cilat sht6 rregulluar barabardsia e individiive, qe do te thote
personave lizik dhe krijesave shoqdrore (personave juridik) te barazuar me to, qd pcr
realizimin e qEllimeve te tyre legjitime t munden qd me vullnetin e tyre t marrin
detyrime .dhe t fitojnti te &ejta subjektive, nC kete mnyre te hyjne n manddhnie
jwidike me te tjet, dhe sipas vullnetit te tyre t'i ushtrojn te drejtat, t'i mbrojn dhe me
ato tE disponojne"s2a. Per profesor Golgano sensi i drejtdsive nd kuptimin obligativ 6shtd
per te heguar normat juridike gse normat qe i dedikojnii individdt td mbajne sjellje te
. cakfuara)a
d.m.
t.2.
tit dn
subjektive, p.sh., fbmiu ose
;ar
i cili eshte i
e

CspeHmsElEil-ut per mbajtjen reciproke. N literaturn juridike thuhet

se, "E drejta

civile, i
drejtds
d n baz te normiis sii t
takon ndonj subjekti td se &ejtes n marrdhenien juridike, duke e autorizuar at qe ,,..
&ejtperdrejt td ushtroje autorizimin nd objektin e asaj te drej te, ose e autorizon q nga
dikush detr tC kerkoj ndonjti brje (pozitive ose negative), ose duke e autorizuar qd te
krijojd ose shuaj,:td , drejta subjektive, ne kdte menyr edhe marrddhnie jwidike (e
drejta civile n kuptimin subjektiv-526. Njc e drcjte subjektive mund tE pErmbaj nj apo
m shumd autorizime, p.sh., ai qe ka te drejten e pronsis ka tri autorizime tE mbajd
sendin, ta prdori dhg t disponojd me te. Pen eg autorizimeve prfshin edhe te,
ashtuquajturdn kdrkes. Kdrkesa sht mrurddsi e realizimit tE dhunshdm te autorizimit ,
nga e drejta subjellive apo padi n kuptimin material.
5?

Colgano, Frangesho, E drejta pfrvate, l. Hyrje - Prons i4Tirare,2003, fq:27.

"',Profl Dt. Alcksandcr Dzsrov,Gra2dawko praw, CDSI lart, Sofia,2003, fq.50
'-" Gavell4 N. dhe te UerCt, vep. e cit., fq.3.

'"

""

Galgano, Frangesko, E drejta private

Po aty, fq.3.

l. Hyrje - Pronesi4 Tirane,2003, fq:26.

119

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Kure bht fiale per marredhnien juridiko civile para se te flitet pr faktet juridike qe
ndikojnd nii krijimin, ndryshimin, apo shuarjen e marrdhEnies juridike, respektivisht te
drejtds subjektive do ti trajtojm0 edhe disa nocione juridike q kan ngiashmri me tE
drejtdir subjektive:
Fuqia jqSidike - Per dallim prej te drejtes subjeltive, fuqia juridike ekziston
e drejta t cils pcrgiigjet ndonj detyrim, por ekziston
atehere
qE
me deklarinin e wllnetit te tij te ndikoj n kdjitdn,
munddsia e njd personi

ffiFE'Eiii6i

e ndonj te drejte

subjektive, p.sh., kur dikush dsht

pranon
trashgimin.
trashegimtar e deklarohet se nuk
- Prej te drejts subjektive duhet tE dallojme giithashtu edhe
Giendia
giendjen
ardhmen kur
cilat
relevante,
rrethana

nddnimin ose ndrprerjen

-;-

rrethan

mund t mbahen vet.

pe$on
i rrethanave
n realizimin dhe mbrojtjen ele drejtave te tij subjektive.
b) REndsia dhe pErmbajtja e sE drejtEs subjektive - E drejta subjektive sht
nje institut se drejtes civile q shte percaktuar qysh ne tc drejten romake. Ky
institucion eshte n pajtim t0 plote me natyren e raPorteve te mallrave. Shkenctar tE sE
drejts natyrore si dhe autore tE tjere pohuan se e drejta subjektive i prin6 asaj objektive.
E tlrejta subjektive EshtE pushtet - Pitr kah pdrmbajda e vet, 9do e drejte
subjektive paraqet njfar pushteti. Ky pushtet eshte i siguruar me t drejtdn objektive.
Ne te drejten civile ky pushtet eshtd i drejtuar kah personat tjerp, prej td cilve ]<rkon
njfar dhEnie, veprim ose mosveprim. E drejta subjektive si pushtet mund tE jete edhe
kah sendet, e kjo do te thote se mund tC ekzistoj raporti midis pe$onave lidhur me

sendet.

Pushteti q e prbn prmbajtjen e td drejtds subjektive u shtd dhne personave

t ndryshm, me qellim t realizimit t disa interesave. Kjo do t thot se gdo e_drejtE
subjektive mbron iisa interesa, prandaj kjo ndodh eclhe ne te drejtn civile. Shum
autore e lidhin teorin e vullnetit dhe t interesit. sipas tyre, e drejta subjektive dsht
vullnet i personave, i drejtuar kah realizimi i interesit t6 caktuar, ne tc dlejten objektive
ky eshte pushtet i vullnetit.

r20

www.e-Libraria.com

E DPJJTA CIVILE I-PJESA E PERGJITHSHME

2. SUBJEKTET E SIi DREJTIIS

Man6dhenia juridiko civile Esht mandhnie e cila ekziston vetdm midis njerz6ve
respektivisht midis subjektdve te sd drejtes. Subjektet paraqiteFsi njiiri nder elementet e
manddhnies juridike civile.
Ne td drejten ton pozitive por edhe n t gjitha te drejtat e vendeve tjera subjekt i sd
drejtes Cshte bartesi i td ilrejtave dhe i detyrimeve. $ubjekt td s clrejtes
pcriauat Iizik dbsj-u{idik. Ne tE drejtn civile zubjektdt e se drejts jane prenzumin i gdo
Ata jene titullar i te drejtave suu.lil:tive.
Kodi civil i Republikes sd Shqiperise n nenin I parasheh: "Qdo person fizik
gezon zotsi t plot e t barabartit per te pasur te drejta dhe detyrime civile, brenda
kufijve t caktuar me ligi. Ndrsa.n nenin 2 t kedj Kodi civil parashihet:"Zotdsii
juridike fillon me lindjen e pe$onit gialle dhe e mbaron me vdekjen e tij. Femija i lindtr
:'gEzon zotsi juridike q6 nga koha e znies".
Ligiislacioni modern (bashkekohor) t0 giith njerzit (qeniet njerzore) jan
subjekt juridik dhe te giithc kan aftEsin (zotrsin) e njejte juridike, pa marrii parasysh
gjinin6, gjendjen shpirtrore, shEndetin trupor, p6rkatsin nacionale; racore apo fetare.
Kur nE marrdh0nien juridiko civile si subjekt na paraqitet njeriu i giailQ behet tde
pr personin lizik ndersa kur per subjekt te s drejtcs na paraqitet krijesa artificiale
atithere bhet fale pr personinjuridik.
atE Der
te veoruar dhe
fizik dhe juridik cilsohen me
t---==:4*+

Ganffiidffiirile.

- Aftdsia e
aftiisi

fizik

ose

lindur i cili e trashigon nnen e cila vdes ghate lindjes s0 tij, do te piirgiigjet edhe pr
detyrimet e saja.
me deklarimin e vet t
te ndrmanin
juridike, por nuk shtc p
me vete ate qc xhte zubjekt, ka
thdnd se ai duhet te kete pa{etdr edhe aftdsi pr t vepruar; KEshtu" p.sh., fEmiu i
posalindur eshte juridikisht i aft, menjhere mund te trashcgojc, te mane si dhurat
ndo4i send dhe me kete t fitoje tc drejten subjektive. Por, pasi ai akoma nuk eshte i
vet0dijshm nuk mrmd te fitoje te drejtcn zubjektive vet, por kctc mund ta bej p6rmes
pdrfaq6suesit t0 tij ligior.

527

vedrich M, dhe Klarig, vepra e cituar fq. 32

528

Po aq,.

12r

www.e-Libraria.com

E DFJJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

PERSONATFIZIK
Nocioni i personit fizik
n6
N6 kuadr t te drejts civile trajtohen personat fizik dhe juridik si subjekt td tedrejts
prgiithsi dhe t sd drejtes civile ne veqnti'
'fifri*irf,t do te prezantoht personi fiiik si subjekt i s drejtds nga momenti i kxijimit
te subjektivitetit deri nd mbarimin e tij si subjekt i s drejtes
dhe
Person fizik

. Shikuar historikisht,

konsideruar si send, ato jane shitur sikurse edhe gdo mall tjetr'
Personi fizik per te fituar zotsinii juridike kerkohet qe ai te li-n4

. Aftesia
ul ose me

dhe tc kete

tii sire vdekur.

vendbanimi i vet
gjall apo

Kushtet pdr shpalljen e bashkesho*it te

Me

4uh{!g

te

rdekur

si i vdekur mund t

nuk ka kurrfar6
n fatkeqsi natyrorc
e

eshte zhdukur

rze

lufts ose ne rrethana t lufts dhe

Po aty fq. 35

122

www.e-Libraria.com

-')

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Pr shpalljen e nj personi t ztrdukur si te vdekur eshte kompetente giykata komunale n

territorin e te ciles personi i zhdukur e ka pasur vendbanimin e fundit. NE rast kw nuk

dihet vendbanimi, kompetent iishtd giykata n territorin e s cils i zhdukuri e ka pasur

vendqndrimin e fundil
Sipas LFK, nenit 60, par 4, kur bashkshorti i zhdukur shpallet vdekur, martesa
zgiidhet ne diten kur vdekja e bashkshortit td zhdukur arrihet me akwendimin e formds

sd prer.

Sipalljen e personit te zhdukur p6r t vdekur mund ta kErkojn kta persona:

i gjalle (pasjetues), secili person q ka interes te drejtperdrejte juridik, dher:
prokurori publik. Gjykata pas pranirnit t krkesEs i shqyrton t gjitha faktet relevanter:
p.sh pyetja e dshmitardve, me qllim q t sigurohet se personi eshte i giale apo jo,
bashk6shorti

marrja e ekspertizave mjekdsore ne raste te aksidenteve ose fatkeq6sive natyrore etj. Nese
konstaton se ka fakte t mjaftue- shme pdr td dyshuar pr vdekjen e tij, gjykata e bnE
shpalljen ne gazeten zyrtare dhe n tabeldn e shpalljeve ose edhe nG mjete tir.
informacionit. Me kete shpallje giykata e fton t zhdukurin qe te paraqitet brenda tre..
muajve. Gjithashtu u bn ftes edhe personave tjer0 q kan dijeni tejapin informacione;.
pdr t. Nse i zhdukur nuk paraqitet brenda k6tij afati gjykata e zhvillon procedurdn e.
provave dhe at e shpall te vdekur ose e refuzon propozimin pr shpalljen e penonit t
zhdukur pr t vdekur. Me vendim tE giykates konstatohet edhe dita e vde$es s personit.
Nse n baze tC te giitha fakteve dhe provave giykata nuk mund te konstatoj ditdn e
vdekjes, atherd si dit e vdekjes menet dita kur bhet i plotfuqishdm vendimi i giykatiis
pdr shpalljen e t zhdukurit pdr t vdekur.
Aklvendimi i formds se prere i drgohet ofiqarit. Vde$a e personit shEnohet ne Librin
Amze td t vdekrirve. Kur akti i vdekjes regjistrohet nE baz te akvendimit td gjykats nE
bazd td dispozitave ligiore mbi shpalljen e personave te zhdukur si te vdekur zyrtai i
giendjes civile shdnon: a) thinjen e giykatds, b) sefine e giykates dhe c) datdn dhe

I.2.3 Pasojat e shpalljes

sE

bashk6shortit tE zhduku? pr tE vdekur

Veprimet e shpalljes pr td vdekur jane te njejta me veprimet e vde\ies s

natyrshme. Pas regiishimit sd personit nit librat e vdekjes hapet kontesti i trashgimit sd
personit t vdekur. Mirepo, nese i shpalluri pdr t vdekur kthehet, ather ai mund.te
kErkoj kthimin e paswisd s vet.
Ne aspktin e efekteve juridike, shpallja e pers6nit te zhdukur pcr te vdekur barazohet .
me vdekjen. Te giitha efektet juridike qd zbatohen me rastin e vde\ies, zbatohen dhe te ;
shpallja e personit te zhdukur pr te vdekur.
'Nse ndodh q personi zhdukur t kthehet ai ka t &ejte tc k6rkoj revokirnin e
vendimit. N qoftti se personi i shpallur si i vdekur i paraqitet personalisht giykatcs, kjo -.
pasi te konstatojd identitetin e tij, pa zhvilluar ndonjd procedur t miitejme e abrogon'-'
vendimin me t cilin ai shte shpallur si i vdekur. N aspektin e marteses, martesa e tij ka
pushur n menyrc te plotfuqishme. Nse bashk0shorti tij ka lidhur martesE tjetEr,
martesa e till mbetet n--fuqi. Nese bashk6shorti, pasjetues nuk ka lidhur martese te
personi zhdukur mund td lidh martes te re me ish-bashkeshortin, nese pr ketC
paj tohen.

re, :

r23

www.e-Libraria.com

'a

E DRAITA CIVILE I_PJESA E PERGJITHSHME

nave fizik -$ft!ia-p!t vepruar e personave fizik
Aftdsia e
te drejtat dhe detyrimet e tyre n
ose nd baz te marteses te

plote per te

fizik bhen madhord kur mbushin l8 vjet.

Personat madhor, gjithashtu, mund te shpallen tC paafte pcr tc vepruar pr shkak
t pa aftdsis pr t gjykuar. Vendimi mbi shpalljen e personit madhor t paaftd e merr
giykata komunale me krkesn e personave tc interesuar apo sipas detyrs zyrtare.
Personat madhor shpallen: krejtesisht te paafte per te vepruar, pjesrisht te paaftc per te
vepruar.
N literaturai thuhdt se brenda aftsisE
te drejtes tone penonat

dhe
Personat me aft6si t kufizuar pr te vepruar mund te lidhin punil juridike por ato bhdn
t vlefshme vetdm pasi t marrin pelqimin nga prfaqsuesi i tij ligior. Kta persona
mund te disponojnE lirshm me te ardhurat t cilat i fitojne nga marrdhnia e punds td
cildn mund ta krijojne nga mosha 15 vjeqare. Ne kete rast nuk nevojitet leja e
perfaqdsuesit ligior q t konsiderohet ptma e tij juridike si e vlefshme.
Personat me paaftsi te plote pr te vepruar nuk mund te lidhin pun juridike dhe nse
ato i lidhin, konsiderohen pun juridike absolutikisht t pavlefshme.

masn e vet

Aft6sia deliktore

En7
e

hen tE
nese m

tE provohet te

14. se ka

deliktet

me

mbi
veDrimet

veta

emndhe

eiffirffiffiilin

identifikohet. f,do person ka td

-henja
drejte ne emdr, pra emri
dshtd nd njfar mase e drejt subjektive civile. Emri apo si
thote lgii emri personal prbdhet prej emrit dhe mbiemrit. Emri i fEmijes cakfohet me
marrveshje nga ana e prindErve. Ai mund te marre ose mbiemrin e babait ose te nenes,
por ata mund
caktojn edhe mbierrin tjetr nga ai qC kane vet (neni 3).
Bashkeshortet mund t -hUilne secili mbiemrin e vet, te marrin si t prbashkt
mbiemrin e njerit prej tyre, apo t'i shtojne mbiemrit t vet mbiemrin e bashkeshortit
tjeter (neni 6).

fi

5ro

Po aty fq. 36

124

www.e-Libraria.com

-f

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

Vendbanimi dhe vendq1ndrimi -'Qdo person lizik itshte i lidhur pi:r njd vend qE
shtd qendr e tij jetdsore. Ky vend quhet vendbanim. Vendbanimi sht vendi me t
cilin qytetari dsht vendosur me qllim q ne te tejetoj perher. Qdo penon fizik mund
te kete vetEm nj vendbanim, prveg vendbanimit ekziston edhe vendqndrimi.
Vendqndrimi esht vendi n t cilin qytetari banon prkohsisht. Pr4 ky shte vendi ku
ndonj person giendet vetm pr. kah siprfaqj4 por q nuk ka as nevoja subjektive e as
objektive q ky vend t'i jetelendbanim n kuptimin e prrnendur.
Shtetcsia - Esht prkatsia ndaj bashkiisise sC caktuar shteterore. Edhe shteti ka '
r0nd6si tE madhe pr realizimin dhe ushtrimin e disa t drejtave civile.
Librat e gjendjes civile - QE t konstatohen rrelhanat esenciale irr caktimin e,i:i'
subjektivitetit jwidik dhe prgiithsisht t0 giendjeve juridike t personave fizik
te ekzistojnd edhe disa dokumente publike, e keto jane librat e giendjes civile. Tek ne
ekzistojn tri lloje te librave civile:

.
'
-

'

nevojiten

'r

l. Librat arn tE tE lindurve,

2. TC te kuorezuarve, dhe
:
'3. Td td
Ne librin ame te te lindurve regjistrohen: lindj4 prvetdsimi, prvetsimi ligior i
fbmisd sd lindur jashtd martese, pranimi, respektivisht mohimi dhe konstatimi i atsise
apo mmdsis, vazhdimi i pushtetit ateror,ose t kujdestarisE, si dhe ndrrimi i emrit
familjar dhe personal.
N librin ame tC td kurorezuarve rcgiisfohen: martesa si dhe ndrrimet lidhw me
martesn si shkurorzimi dhe anulimi i martesEs.

vdekurve

Ne fibdn ame te tE vdekurve regiistrohen: vdekja dhe shpallja giyqesore i

'

vdekur, si dhe td lindurit e vdekur te femise.

'-__.

PERSONAT JI]RIDIK

Subjekt i sd drejtes nuk do t thotd t jet vetdm njeriu por edhe krijesat tjera tii
shoqdrisE.
Krijesat e tilla t cilave iu eshte njohur cilesia e subjektit juridik quhen persona
juridik. P.sh., kur blejm ndonj send prej primusit midis nesh kijohet raporti juridik.
Secili prej ne tE dyve ne kete raport ka disa t drejta dhe detyrime. NE jeten tone te pdrditshme takojm .shumE shpesh penona juridik. Ndse n mngies blejm6 gazetn' ' .
vihemi nE raport juridik me perfaqsuesin e.ndiirmarrjes pr shpmdarjen e shtypit q
gjithashtu shtE person juridik, vozitemi mg trgnin qE i perket ndermanjes elektrike
komunikative, etj.
Nj shoqat e njerzve qe te jete person juridik i se drejts civile nevojitet: 1) Qe ,, '
. kjo shoqate tC ketd organizatd td veten pak a shum td prhershme e t fort6, tii jet nj
t0rdsi organizative dhe si e tille te paraqitet ne marredhenie civile - juridike. 2) T kete
pasuri te veten te vegan_te, mase paswore me te cilen pergjigiet pr obligimet e veta

civile - juridike.

- E drejta romake-nuk ka njohur nj koh te gjate

kuptimin -personit

juridik, dhe konsideronte se vetem personat fizik jand subjekt td se drejtes.

Vetem ne kohdn e carive u njohen si subjekt tE s drejt6s t cilat si t tilla, si
r25

www.e-Libraria.com

'

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PiIRGJITHSHME

unitet, mund t ken te drejten dhe detyrimin. Prndryshe, n mesjete personat

juridik nuk kand ekzistuarKodet e gjysms se pare t6 shekullit te XIX gjithashtu u kushtojn pak
kujdes personave juridik.
kjo mungese e kodeve me te vjetra civile mbi materien per personat
juridik, shpjegohet me ate se ne kohn kur ata jan6 aprovuar nuk ka ekzistner
'afoma
peiqJndrimi kapitalist, por kane ekzistuar vetm prodhues te vegj6l
individual td mallrave. Kodet civile gjermane dhe zvicerane prkundr ksaj
permbajne dispozita te qarta mbi personat juridik. sot tek ne personat juridik
gjithashiu kane rol t madh dhe pr ta jeta bashk6shortore dhe juridike nuk
mund t merren me mend.

'

Llojet e personave juridik

Ekzistojne dy lloje themelore t

te

. Shoqata ka
reciproke
e tyre ndaj shoqates si Gsi si dhe
evet-e
Tek
institucioni
i
shoqats.
ose
statuti
midis shoqatEs i caktojne rregullat themelore
ekziston nje mase e caktuar pronsore, d.m.th., tubim i vlerave ekonomike qe ka qellim
tc caktuar. Ajo giithashtu i dshte kushtezuar arritjes s qllimeve dhe interesave tE disa
njerzve te cilet plotesojfi disa qdllime. Interesat e tyre neprmjet kesaj mase pasurore
nuk jan aq fuqishem tc lidhura sa te shoqatat. Ata nuk quhen an6lar, por shfr5rtzues.
rivate - Nd vendet modeme
arritjes

t'rrye-@sglgEsslee njohur se person juridik

perconave juridik shtd kolektivi i njezve me unitet organizativ dhe me nj mase tE caktuar pasuror-e.
Megjithare nuk mjafton t realizohen te dy keto kushte e-te'krijohet penoni juridik,
p.sli,:rese krijohei ndonj organizat ilegale, politike ose shoqrore nuk do t ekzistoj
ut ,iri p"oool*idik. QetE ekzistoj person juridik, e drejta pozitive duhej tii njoh kEto
manedhenie sLoq6rore: unitetin organizativ dhe masn pasurore q perbejne personat
juridik. Kjo njohje nga ana e se drejts pozitive eshte e mundshme n dy menyra:
perot"r pbtuE'ijes dhJ permes lejes, ie njohura si sistem i paraqitjes dhe si sistem i
koncesionit.
. sistemi i paraqitjes ekziston ather kur pr njohjen e personit juridik, nga ana
paraqite! pushtetit lcrkates
e s6 drejtds poritiu" nevojitet q ai person juddik
administiativ.'Sipas sistemii te dyte, organet administrative japin lejen pr ekzistimin e
jwidik.
ndonj personi juriaik, dute vlersuar arsyeshmrin e ekzistimit t personit
i"fU*i*l i penoqit jwidik paraqitet atdher kur zhduken dto elemente qe jane te
domosdoshme pei ekzisUmla e tiJ, a.m.tn., nse zhduket uniteti organizativ, pasuri4
si dhe ne qoftE se veprimtaria e penonit juridik nuktryhet
gjegiesisht **'u
sipas rregullave te paraqitura ose t lejuara.

fi

p*or",

126

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -TPJESA E PERGJITHSHME

*{elgsiilrddik.*Personat fizik mund t'i kenii t gjitha te drcjtat dhe obligimet

qd e drejta objektive i parasheh- Personat juridik mund te kene te drejta dhe obligime,

por ekzistojnd disa td drejta subjektive t cilat personat juridik pr kah vet natyra nuk
nrund

t'i

kenE.

juridik mund t'i kryejn vetm ato pun6 juridike q.jan n lidhje me
qdllimet piir t cilarr6sht themeluar personi juridik, pair G cilat ekziston personi juridik.
Pra, personat juridik kane tE ashtuquajturEn zotsi speciale juridike, piir ndryshim prej
zotdsise se pergiithshme juridike te personave fizik. Kjo zotsi caldohet me statutin e
personit juridik. Punet juridike t6 lidhura n kundrshtim me statutin e personit juridik
Personat

nuk vlejn.
Statuti i personit juridik nuk parsheh vetdm zotdsin juridike te personit juridik,
ai perglithsisht parasheh: Organizimin e brendshm t penonit juridik, dhe 2)
Formimin e mases pasuore te personit juridik. Statuti i personit juridik prfshinE edhe te
drejtat e andtaresise dhe te drejtat e shfrytdzuesve. Pastaj, statulet parashohin giithmonc
organi'imin e personit juridik, qe nd bazc te ligiit, e prfaqEsojcd dhe e organizojn6
veprimtarinE e personit juridik dhe e udh6heqin atE.
ZotEsia pEr tE vepruar - Dijm6 se aftsia pr td vepruar do te thote aftitsi Per
t'i
deklaratat e veta te vullnetit. Vullneti i personit
ju.'idik manifestohet ndpdrmjet organizimit. Kur organizimi lidh punii juridike ai nuk
shpreh vullnetin e vet por vullnetin e personit juridik. Pa marrd parasysh a ka personi
juridik zotdsi pr t0 vepruar apo jo, ai prap se prapc pergiigiet edhe pdr deliktet, jo
vetem te organizatave, por edhe t prfaqsuesve te vete. Tek ne praktika giyqsore
parasheh pdrgiegjEsinE e personit juridik pr punn e organizatave dhe td prfaqEsuewe.
Teorit0 mbi personat juridik - Romaket e kand konsideruar personin juridik

l)

<
realizuar@:ffi1-ffit-me

fiksion.
Kcte teori m sd qarti e formuloi Savinji. Sipas tij, penoni ne drcjtesi mund tc
jete vetem person fizik se vetm ai ka vullnet.
Si reagim ndaj kesaj teorie paraqitet teoria organike e cila thot se shoqatat e
njerdzve jan td ngiashme me organianat biologiik. Jering konsideron se personi juridik
aspak nuk sht subjekt i se drejtes, por subjekt janE anetaret ose shfrytezuesit e perconit

juddik.

Pdrkund6r Jeringut, autoret gierman dhe austriaket mendojn se tek personi

juridik subjekt eshte vet pasuria e kurrsesi ahetaret ose shfrlitezuesit.
Autori francez, Plainol e konsideron personin juridik lloj t vegant t prondsisd
kolektive, titullar t s cil6s jane anctaret, giegiesisht shfytzuesit. Prkunddr ktij,
autori tjeter francez, Mishu, e me vone Salej, thond se personi juridik shtd realitet
shoqror. Kete teori e pwetsojn edhe autoret sovjetik. Nuk themi se teorite e
p6rmendura nuk jan kejtesisht te pasakta. Disa prej tyre pErmbajn doza m t0 mdha
ose me te vogla te sakdsisd.--

127

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

Te shoqatat, esenciale jan: anhret dhe masa pasurore.

kuvendi i antarve si organ me i larte. NE qoft6 se
shoqata sht e madhe, pr kuvend zgiedhen delegatdt t cilet perfaqesojne anetardt.
Kuvendi zgiedhe nje organ operativ i cili udhheqe punn e prditshme te shoqates,
zakonisht dsht kolektiv dhe quhet kshilli drejtues dhe nj organ mbikqyrs, kshilli

- @
Or@htd

tl[:nt;

themelon crupi prej m s paku l0 qytetardve te afte plr pune, t cileve nd

vendimin giyq6sor nuk u 6sht shqiptuar ndonj denim dors sE dyte ose mase
sigurimi. qc sioqata td bdhet person juridik nevojitet te mbahet kuvendi themelues, q
merr vendimin mbi themelimin dhe aprovon statutin e shoqatds dhe pastaj regiishohen
n regiistrin e shoqats. Shoqatat mund te bashkohen pdr arritjen e qllimeve td
prbashk6ta, e ky bashkim dsht i mundshm edhe n kulijt ndrkombtar, dhe ne ket
menyre t krijohen persona te dnj juddik. OSHP - jane giithashtu nE esencd shoqab te
qytetareve. Ato kane si qllim njohjen e shtresave t giera t popullit me Poshrlatet e
rendit shoqEror - politik, nga Kushtetuta dhe organizimin vullnetar te popullit me qllim
td' realizimit tg keryre postulateve e td zbatimit td "kontrollit publik mbi organet e
pilshtetit dhe bartesit e tjere te funksioneve publike".
Fondacionet si persona juridik - Ne drcjtsine tond t paralufts fondacionet kan
qen form e rndsishme e personit juridik. Ato jane ne te vertete institucione private.
Pr themelimin e fondacionit jand nevojitur: deklarata e vullnetit mbi themelimin e
fondacionit dhe leja e organeve kompetente. Ne &ejtsine e sotme, giithashtu, mund t
ekzist6jnd fondacionet. Pr themelimin e fondacionit nevojiten po ato kushte td
paraluft5, deklarimi i vullnetit dhe leja.

128

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PER

3. OBJEKTET E Sii DR3JTBS

Nocioni mbi sendin 6shtd nje gesh$e q ndtE shumtdn e rasteve caktohet me ligj,
respektivisht me kod civil, me rastin e negullimit tE te drejtes s pronsis. Sendi
paraqitet si objekt i te drejtcs se pronesis dhe t drejtave t tjera sendore. Nit Kodin Civil
td Republik6s sd Shqipdristi, nE nenin l4l parashihe-t' "Send Cshte gdo gie q mund t
perbeje objekt pronesie ose i t drcjtes tjeter reale""'. Kodi juridiko-sendor i Sllovenisd
bdn prkufizimin_,-duke thnE: *Sendi eshte objekt trupor i pavirur, td cilin njeriu leht e
vcn ndn pushtet'r32. Nders4 Kodi civil i prgiithshem eustiak thotd: "Qdo gie qe-^quk
eshte njeri, ndrsa shErben p6r nevojat e njerezve quhet send ne kuptimin juridik-'rr, dhe
ngashm me ktE Kodi Civil i Mbreteris Serbe, puasheh: "Me emrin send ne kuptimin
e ligjit kuptohet kr_ejt ajo gka nu'k eshtc njeri, ose nuk shtd person dhe shrben pr
nevojat e njeriut"tio. Lidi mbi pronsin dhe te drejtat e tjera sendore i Kroacisd, po
ashtu bn prkufizirnin e sendit, duke thn: "Sende, nE kuptimin e ketij ligii, jane pjese
trupore t na@s, ndryshe nga njerzit, t cilat u sherbejne njer!7-ve pr t'i pdrdorur.
ldenet se jand sende dhe kejt t tjera! qC ligii i barazon me to"tr).
civilo _ N literaturn juridike, sendi prkufizohet edhe ne ketE menyrc: 'ale
res)- sht oiesa materiale e natvrs. oE eiendet n6n
e crelta e oroneslse. ose

mbi te cilin
ne kuptimin juridilg mund tE jen jo vetm tupat e ngudE, por edhe
dhe
ga zxat me krl:ht q ato tE vihen nn sundimin e njeriut dhe til prdoren prej tij per dobi
cl onomike")r/. Pdr nocionin seird, Vedrish sbkruaa se; "Me sende ne kuptinin juridikocivil nnkuptojm pjest materiale te natyres, tC cilat mund td vErehen me shqis4 t cilat
jane t kufizuara n hapsir dhe t cilat ekzistojne tani, ose ekziston supozimi se me
siguri do te paraqiten ne te atdhmen"s38.
Send, shtE pjes materiale e natJns q e plotson kushtin fizik dhe kushtin shoqQror,
dhe kjo nnkupton se: 'iKushti i par6 dsht ai fizilg gka do tC thot se kjo pjes duhet
nendhtrohet pushtetit te njerezve, dhe s dyti, eshte kushti shoqeror;qe do t thote se kjo

fi

"'

5r2

5rr
5ra
5]5
516

"'

""

Ligji ff.785029.07.1994
N:ni 15, alinea l.
Paragrafi

liqni

285.

pcr Kodin

civ

te Repibtikes sc Shqipcrise.

182.

Ncni 2, alinea 2.
Stankovic, Obren dhe Orilic, Miodrag. Stvarno Pravo,Beogra4
Shehu, A- Pronesia,TlranE 2000, fq.5.
Vedrich, M. dhe Klarig, P., vepra e cinrar, fq.70

l93l, fq. 7.

t29

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

pjese e natyres njekohsisht duhet tejete edhe mall, qti tE mund t shkmbehet dhe t dale
n! qarkullim ekonomik"s3e. Ne t drejten civile send shtd vetm ai objekt i cili mund tii
vihet ndn pushtetin fizik te subjektit te s drejts. Ky send duhet t6 plotdsoj ndonj nevojd
te perconave. Nuk konsiderohen sende nse nuk kan kurrfar rEndsie shoqdrore.
Miiepo lejohet qe me ligi tE konsiderohet send edhe digka tjetr nga ajo qe u permendsao.
Sendi eshte objekt trupor i pavarur, i cili mrmd tdzotErohet nga njeriu.
Sendet si pjes materiale e natyrs mbi t cilat mund t fitohet.e drejta sendore, paraqesin
obiekt t0 se &eites sendore. N literatur bile thuhet se, "objekti i s drejtes sC pronEsisd
jane vetem seniet"sal. N fund mund t thuhet se, send n kuptimin juridik 6shte gdo e
mird materiale, qd mund te vihet nn pushtetin e njeriut dhe e cila mund t ploti;sojd
ndonj nevojd t tij.

IV. 2. Ndarja

.-.'==:-

e sendeve

Nd sisteme td ndryshme juridike, ndarja e sendeve bhet duke u mbshtetur ne kritere tc

ndryshme. Prandaj, n legjislacionet e tyre ekzistojne edhe dallime kur b6het fiald pr
ndarjen apo klasifikirnin e sendeve, qjan objekt i te drcjtes s pronEsis.
Ndarja e sendeve ka rdndsi td madhe pcr te drejtdn sendore, e cila shtE degE pozitive e
s drejtds q rregullon marrdhniet e subjekteve (personave) lidhur me sendet. Varsisht
nga lloji i iendeve pdrcaktohet edhe prmbajtja e td drejtave sendore, kompetenca e
giykatave, mnyra e fitimit te te drejtave sendore, mbrojtja e t drejtave sendore, shuat'a
e td drejtave sendo,re. Sendet jan objekt i t drejtave sendore dhe pa ekzistimin e sendit
nuk ekziston as e drejta, pra nuk ka te drejte pronsie. Thuhet se, "per lloje te veganta.
sendesh caktohen regiime juridike te veganta""
Ndarja e sendeve eshte me rdndsi tE vegantG per te drejtn sendore. Ndarja e
sendeve, bhet n t giitha sistemet juridike, ndarje e cila nuk ka vetm qllim praktik,
por ka ndikirn edhe n vet legiislacionin e sistemitjwidik.
Ndarja tradicionale. e sendeve bdhet tre: sende te luajtshme dhe-sehde te
paluajtshme, sende kryesore dhe akcesore, sende t thjeshta dhe tc perbitr4 sende t
pjestueshme dhe tE papjestueshme, sende t konsumueshme dhe t pakonsumuesbme,
sende td zevenddsueshme dhe sende t paz evendiisueshme, sende trupore dhe jotrupore,
si dhe sende n qarkullim dhe jashtii qarkullimit. Nje ndarje te tille e gjejm n shumicn
e kodeve civile tE shekullit te XD(-te dhe m von. NE kdtO rast mund t prmendet Kodi
civil i pergiithshem Atistrialc, i cili thot se: "sendet ndahen sipas cilsive t ndrysbme t
tyre, ne trupore dhe joiiupore, te luajtshme dhe te paluajtshm, tE konsumueshme dhe t
puto*u-.r"sl-e, t6 vleiesueshme dhe te pavlerciueshme"sns. Pastal, Kodi Civil i
Mbretris Serbe; e bn nj ndarje t till, n nenin 183. Ndrsa, Kodi Civil i Mbrctrise
Shqiptare, i vitit 1929, sendet i ndan ne; t palandh, sende lrupore dhe j otupore'
sende t konsumueshme, sende t z6vendsueshme, sende td pjestueshme, sende tE
thjeshta e te bashkuar4 sende kryesore dhe akcesore5s. Nders4 Kodi civil i Republikes

t3e

drejEs reale, Prishine,

A. Eazat e se
il Gams,
zv i Kroacis, neni 2, al. 6.
shehu, A., uepra e ciruar, fq. 5.
"'
r'2

!r

Po aty, fq. 6.
Paragrafi 291.

t2,

fq'

Komantar i Kodit Civil: Sendet, Zotrimi dha Modifikimet e tij4 Libri

III i K. c.,
130

www.e-Libraria.com

')

E DREJTA CIVILE I
s Shqipdris i

vitit

PJESA E PTRGJITHSHME

1994, kur flet pr llojet e sendeve bEn nda$.en e tyre n sende t

luajtshme dhe te paluajtsbme, nE sende kryesore dhe akcesore'"'.

IV.2.lgEtpisaj!$sc.dhelllp4g3iEh4e
i mandhenies juridiko-sendore. Kjo do t thotd se sendetjan objekt i
te drejtEs sendore. Ne literaturEn juridike, pr rnddsind e sendit thuhet se, "sendi shtE
objeki i te drejtave subjektive sendore, ai njckohiisisht esht edhe objekt i marrdhnies
Sentlet jane objekt

juridiko-sendore - marrdhniajuridiko-sendore shtii marredhnie shoqrore,

mandhnie juridike e personavl tdhur me sende te caktuar4 si objekt i
..sht pamundur gfardo pushteti mbi sendin ndse nuk ka send.
i
man6dhnie", dhe se
Nuk ekzistojnE t drejta sendore pa objekte"5a6.
Ndarja e sendeve.n sende te hajtshme dhe sende t paluajtshme, ka nj r6ndsi t

r-

::'

risaj

edhe pse
ne fakt jan te

ndn siperfaqe, nse me

tei

ligi nuk

6shtd caktuar ndryshe".

Nocioni i sendit te luai

te cilds send

Kete e

i luajtshem

nuk mund te bartet

tjeter pa e

shprehimishise cilat sende konsiderohen te paluajtshme' e cilat te

luajtshme. Ilic kete menyre ka vepruar Kodi Civjl i Republikes s Shqipris,
shprehimisht parasheh se cilat jand sende te paluajtshme, duke brd nuinrimin taksativ td ''
tyre dhe duke i shpallur si sende te luajtshmi td_glitha ato sende q nuk nurnErohen si .
sencle t paluajtshme. Ligii mbi proneiine <the tadrejtat e tjera sendore i Kroacis, sende
te luajtshme i ionsideron at9 te iilat mund te barten prej nj vendi nd njE vend tjetr, por
5ar

Nenet 142, 147 dhe 148.

Gavella, N., vepra e cinrar, fq. 45.
Kodi
Civil i Repubtiks s Shqiperis
'ot
56

ivitit

1994, neni

142'a\.1 edhez131

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PfRGJITHSHME

jan ngastra te siperfaqeve
tokesore, sE bashku me kejt at qd sht lidhur p6rherd me tokn, nd siprfaqe dhe ndn
te, po qe se me ligi nuk shte percaktuar ndryshe.
Pr shkak tE rdndsis q kand disa sende duhet te regiistrohen nd regiistra t vegantd,
andaj edhe konsiderohen si sende t paluajtshme, ketu bjne pjes: anijet dhe aeroplant.
Ndarja e sendeve ne te luajtshrne dhe t paluajtshme 6sht e rdndsise se vegante kur
sht nd pyetje menyra e fitimit te tyre. Fitimi i te drejtes mbi sendet e paluajtshme bhet
vetm pasi G shenohen ne libra publik (te tokave), ndrsa bartja e tyre bhet vetem me
regjistrim nd librat publik, e jo me dorzim. Po ashtu, varsisht se pr cilin send bhet
gale caktohet edhe kompetenca giyqdsore. Kodi civil i Republikds sE Shqipris, neni
144, parasheh: "Sendet e paluajtshme dhe t drejtat reale mbi to regjistrohen nd regiistrat
e pasurive t paluajtshme".
Nj rendsi tjetEr ka edhe fakti se t giitha legiislacionet n bot6 e percaktojnE kohen e
afatit te parashkrimit ltues, varEsisht nga lloji i sendit (i luajtshem apo i paluajehem).
Njeherit ekziston dallimi i objektit te te drejtes se pengut. E drejta e pengut kur ka pdr
objekt sendin e paluajtshm n kodet civile quhet hipoteke. Nders4 kur 6sht0 n pyetje
sendi i luajtshm quhet e drejte pengu (ose pengu i dores apo pengu mobiliar). Natyrisht
edhe procedura e shitjes publike dhe e ruajdes s sendit, nuk esht e njejt kur bhet fiale
qe te mos u ddmtohet substanca. Ndrsa paluajtshmerit

pr sendin e luajtshEm apo tE paluajtshEm.

E drejta e pronsis mund te fitohet edhe ngajopronari, por kjo mund tE bhet vetm mbi
sendet e luajtshme. Kur shtd n pyetje fitirni i te drejtes s pronsis n sendet e
paluajtshme me kontrate, atehere kontrata duhet tc jet giitbmone e formds s shkruar dhe
e vertetuar prang organit kompetent. Nd rast kontesti, vendi i sendit tE paluajtshm e
pdrcakton edhe kompetencen e giykats, ndrsa kur bhet trashgimia e sendeve td
paluajsbrne, duhet patjetr t behet seance giyqEsore. Lloji i sendit e prcakton edhe
llojin e te drcjtcs se pengut, sepse kur lihet peng sendi i luajtshdm kemi te bejme me
pengrm e dors, ndrsd kur lihet pEng paluajtshmOri4 atdhere kemi td bjm me
hipotekn.
Nd disa raste sendet edhe pse jan6 tE luajtshme, ato pr nga destinacioni ligii i prcakton
si sende td paluajtshme. N keto raste sendet e luajtshme krkohet t jen pronsi e
pronarit t sendit te paluajtshem
Nje iloj te vegante te paluajtshmris e pcrbEjnE ato sende qe per nga natyra e tyre jan6
sende t luajtshme, t cilat ekonomikisht nuk jan t lidhura me ndonje paluajtshmeri.
Mirepo, per shkak tE rendesis se tyre te posagme, ato i ndnshtohen nje regiimi juridik te
njejte me ate te paluajtshinerive te verteta. Keto jane anijet detare dhe aerofluturaket.
Sikurse ekzistdn paluajtshmri sipas destinimit po ashtu, ekzistojn6 edhe sende te
luajtsbme t destinuar4 pr shembull, nse dikush shet tullat e shtcpise tE cili;n ka
nddrmend q ta rrdnoj, ato nuk shiten si sende t paluajtshme, por shiten si sende t'
luajtshme te destinuara., prandaj si te tilla i njeh edhe e drejtajone.

dhe

Nd gdo sistem juridik, ka.senje tii cilat nuk mund td jend nd qarkullimin jwidik
atherd kto nuk do t trajtolien si sende nC kuptimin juridiko-civil. Prandaj, lirisht mund
tc thuhet se pcr t'u trajtuar send ai duhet t0jet objekt i prondsis, respektivisht i ndonj
te drejte tjeter sendore. Kjo nnkupton se, sendi i tille Cshte i ba*shem nga nje titullar ne

132

www.e-Libraria.com

E DRX,JTA CIVILE I _ PJESA E PTRGJITHSHME

tjetrin. Akti i bartjes nga nje titullar nii tjetrin, e kusht6zon ndarjen e sendeve nd ato nd
qarkullim dhe n ato jashte qarkullimit. Ndarjen e sendeve n sende n qarkullim dhe
jashtd qarkullimit e hasim edhe n td drejt6n romake dhe ky dallim ekziston edhe nd tE
drejtn sendore bashkkohore.
N literaturdnjuridike, flitet edhe pa affesine qarkullueee t sendit dhe pr kBtE thuhet:
"Aftdsia e sendeve qe te paraqiten si objekte t td drejtave zubjektive dhe si objekte tE
punve juridike quhet aftsia qarkulluese e sendeve".
Sendet td cilat nuk mund td jen nE qarkullimin juridik, konsiderohen si te mira te
piirgiithsbme dhe kto nuk mund t jenii objekt i ndoqiE tE tlrejte sendore, sepsejan n
funksion t plotsimit tc nevojave t prbashktale te giithe qierezve. Nd ktii grup te
sendeve bjn pjeic: ajri i 1fu0 n atmosferd, deti i hapur, lumejte, etj. Kdto jan n
funksion tE plotsimit te nevojave te te gjithe njerezve dhe nuk mund t0 konstituohet
ndonjd e drejtd pronsore. Me keto te mira matedale te natyres administlon shteti,
respektivisht njesia e pushtetit lokal tlhe nuk mund t konstituohet ndonjtt e drcjtd

pronsie.

IV.2.3. Pasurit publike

Nc nat],rE ek-istojne disa te mim materiale mbi cilat nuk lejohet konstituimi i te
drejtave pronsore.
natyrds, qii jan ne firnksion te plotesimit te nevojave t td Biith

Fffif;atE-d-te

konsiderohen

Paswi

td giitha ato sende q u shdrbejn nevoj ave td

mrsdt.

perdori* publik sipas ligieve t reja mbi te drejten sendore, konsiderohet sendi
i cili muni te perdoiet nga secili nE kushte tc barabarta. Nje nocion tE till pr pasurine

FF*i

oe

publike e gje.1mC ne

;p**iu

foain Juridiko-Sendor td RepublikEs

sd Slloveaise, ku.percaktohet:

e tij., mund te.

ierdorim publik sht njg send, i cili n pajtim me qellimir
shfrytzohei ne kushti te b*ubort" nga secili (perdorim i prgjithshiim)". Ligii, pdrcakton
se cilat sende jane n prdorim publik dhe cilat kushte duhen pnnbushur pr prdorimin
oE

e tyre.

Pasurite qe paraqesin t mira materiale te naqEgs me interes t prgiithshEm,

aamhistrotrin ne baz te nj jurisdiksioni tQ vegante kombtar dhe ndrkombetar.
Rregullatjuridike n tE shunin e msteve jane te Perbasbkttta. Pasurhe publike mund ta
smrytezo;e gao anetar{pjestar) i shoqrisE nE kushte t cilat i prcakton dhe i sanksionon
vetc ligii. Pasuda publike shfrytczohet vetcm p& interes tE pergiithshem. Ne te drejten
bashkEkohore parashihet se mrlnd t fitohet edhe ndonje e drejte e veqarte, per
prdorimin e pasuris n pdrdorim publik; kjo e &ejt mund te litohet ne kushte te

pihcaktuara me ligi.
Te udorioirtroh"t ije send nuk do t thot td jesh edhe pronar i atij sendi (apo tE mird
jashte
materiale t natyr*). Nelteratun juridike,lidhur me te mirat materiale te natyres
qarkullimit, mund t6 haseteihe nocioni sende te patregtueshmq e qe Pr nga natym e
senditjanE sendet nE prdorim publik, si p.sh. ajri, uji i liqenit, i detit' etj.
_

1JJ

www.e-Libraria.com

--

E DREJTA CIYILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Kodi Civil i Republiks s Shqiperise, nocionin e pasuris publike e pdrcakton nE nenin

152, al. 2, ku thuhet: "Llojet e pasuris publike ca}fohen me ligi".
N shkencn juridike, behet dallimi nd sende q jand nd pronEsi te shtetit dhe n sende n
pdrdorim publik, td cilat mund tE quhen edhe si sende n prondsi td popullit.

Nd sistemin juridik ku ekziston ekonomia e tregut, qarkullimi i sendeve jo vetm Q

duhet te jet i lir, por krkohet edhe vnia n qarkullim e sendeve pa kurrfaie kufizimi.
Mirepo, kjo nuk shtd.e mundur nganjherE, sepse prveg q kemi sende jashtE
qarkullimit ekziston edhe njd t6rsi sendesh td cilat mund t vihen n qarkullim, por nE
m0nyrd shum td kufizuar.
Qarkullimi i kufizuar i sendeve mund tat jete sipas ligi i! kur ai ndalon vnien n
qakullim t lire te sendit tc caktuar. N legiislacionin slloven parashihet se objeld i se
"drejts sendore nuk mund t jet njE send i cili me ligi eshte ndaluar tjet objekt i tE
drejtave sendore". Kufizimi mund t kete pr qdllim aspektin shdndetsor, sigurind e
shtetit dhe t qytetarve. N kgto raste, sendi mund t vihet n qarkullim vetdm pasi td
sigurohet leja nga organi kompetent: NE qarkullim tE kufi
armt, mietet narkotike, shumica e barrave, etj.

-.-.IV.2.5. Parimi superficies solo cedit

nuk ekzistonte
Ne te drejtcn
Ky parim i te drejts romake ka gietur vend
edhe n t giitha kodet e shekullit XD( dhe legiislacionet e m6vonshme.
Sipas legiislacionit te Kroacise, parimi superficies solo cedit, shtE pranuar nd td drejten
sendore t Kroacise. Per kete Vedri{ dhe Klaria shlauajne: 'Ligii yne mbi pronsine e
pranon parimin superficies solo cedit dhe n pajtim me ktd parim paraqitet (themelohet)
parimi i unitetit tc palug'.tsbmerisc.
Parimi i prmendur, n Kosovn e pas luftds s dyt botErore, sht abroguar n teresi
dhe ka qend i mundur vetdm ekzistimi i prondsisE nd toka dhe ndrtes4 pra, prondsia e
ndar. Kan dalluar pronari i tok63 dhe pronari i nderteses. Pronarct e ndertesave kan6
gezuar te drejten e perdorimit tC pdrhenhEm t tokds ndrtimore, e cila ka qen pronsi
shoqdrore. Praktika giyqesore, ka njohw parimin superficies solo cedit vetem ne rastet
kur sendet e ngulitura n tokd kan qen fidane te ndryshme, p.sh., mbjellja e njd peme nE
tokn e huaj Eshte pronsi e pronarit te toktis, ejo e ad qc e ka mbjell. N Kosovd, edhe
sot nuk ekziston dispozita pozitive me t cilEn parashihet parimi i papjestueshmerise se
pronsis. Mirepo ket tani e kan rregulluar ligiet pr pronesin dhe t drejtat e tjera
sendore, tC rxjena n Repubtikdn e Kroacis, Republiken e Maqedonis dhe n mnyr
shprehimore n Republikn e SllovenisE. Keto zgiidhje do tE prfshihen edhe nC
legiislacionin e Kosovs.

134

www.e-Libraria.com

';)

E DRXJTA CIVILE I-PJESA E PiIRGJITHSHME

Ne nenin I td KJS tE Sllovenis, parashihet lidhja ndermjet toks dhe nddrtess, dhe
prcaktohet se: "Qdo gie q me qdllim shtd lidhur nd m6nyr t6 pdrhershme mbi nji:
paluajtshmeri, mbi ose nn tE, eshte pjese e paluajtshmeris, me prjashtim t rasteve te
parashikuara ndryshe n ligi".
e dhe te

Ne shkencn juridike nj ndarje e rEndsishme e sendeve eshte edhe ndarja n sende td

konsumueshme dhe t pakonsumueshme. Sendet e konsumueshme dhe tE
pakonsumuesbme eshte.ndarje e mbeshtetur kryesisht ne kuptimin juridik6-civil.
t
ato sende t cilat me nje tg prdorur konsumohen
.e
se:
jan ato sende t cilat me nje te prdorur han<hohen (zhduken) ose
dukshdm zvoglohet substanca". Nd6rsa sgn{e t pakonsumusbme jan t
sende G cilat nuk harxhohen me ni
nd literatmn juridike
f al pdr sendet e
t ndryshme, ndrsa ktu do t ptirdorim njrin nga ato definime:
"Sende td pakonsumueshme jan ato te cilat ng pErdorimin e par normal nuk harxhohen
e as q u zvogdlohet dukshm substanca''. Mirpo, nii aspektin frzik, t giitha sendet n
nje m6nyrE jan t harxhueshme, pra nE aspektin ekonomik 9do send e humb vlern
amortizohet me kalimin e kohs.
Sende t
anE;
. Sende t

shembull
e sendeve nd t konsumueshme dhe t pakonsumueshme, perveg

natyror, ne raste tE caktuara ka ndikim edbe vullneti i subje}:tevq dhe kjo vlen q
vardsisht nga q0llffi | d6srinimit tC sendit, i njejti send tjetE send i konsumueshm,
respektivisht send i pakonsumueshm, p.sh. kur kemi kafshdn pr therje (ushqim) apo per
kryerjen e punve tC shtEpise - ose nse druri prdoret pr djegie konside- rohet send i
konsumueshm, e kur i nji:jti dru prodret pr nddrtim EshtE send i pakonsumueshdm.
Kodet bashkkohore civile, nuk e perfillin k6t lloj te ndades se sendeve. Mirpo njetn
juridike kjo ndarje shte e domosdosbrne.
Rendesiai ndarjes n sende t konsumuesbme dhe tE pakonsumuara n0 t drejtn sqndore . shte e madhe. Rdndsia e ndarjes nuk sht e vllimit te njcjte me ndarjen n sendet e
luajtshme dhe te pahajtshme, mirEpo edhe rndsia e kEsaj ndarje sht domosdoshmri '
ne td drejten sendore.
E drejta subjektive sendore shpeshherd prcaltohet edhe nga vet lloji i sendit nga kjo
ndarje.
Objekt i huagc mund t jet vetdm sendi i konsumueshm, ndrsa i huap'0rdorjes sendi i
pakonsumueshdm. Po ashtu edhe te servitutet sendore objekti i sewitutit mund
"'i'
vetm sendi i pakonsumueshm.
Rndsin e ndarjes nE sende td konsumueshme dhe t pakonstrmuesbnie e lidhin edhe
me rastin e kthimit t senfit. N rastet kur sendi sht i konsumueshem, nuk mund tC
kdrkohet kihimi i tij, e po qeie sht seod i pakonsumueshm mund te kerkohet kthimi i

tjetd

tij.

135

www.e-Libraria.com

E DREJTA

IV.2.7. Sendet

CIVILE I - PJESA E PTRGJITHSHME

indi

tE prcaktuara, apo
Nd literaturn juridike datlojmd edhe ndarjen nd sende indiviilualisht
sende td shquara siPas giinis'
Sende td individuali

indivi

n qoftd se
qe sendi i shquar sipas giinisii t
sendet e tjera te llojit te njejte dhe duke i vn ndonj-d. shenj dalluese,
emrin nd dber te llojit te njcju: Yb.{ nga sendi gienerik' me vegimin
prfrt
.
-ngu
e shquara pr nga
te t;r.ut atr" shnimin dallues, behet send i individualizuar. Sendet
t
ll"iu [u.re nuf. mund t asgisohen, ndersa ato t prcaktuara individualisht' mund
asgisohen.
ieidet gleneritce nuk mund tE reivindikohen, sepse e drejta e pronsis6 fitohetedhe kur'
p*":,,iait" shte e pavlefshme. Ka njc ngiashmed me kontraten reale abstrakte t t

*ffia;"t"ga

eli.-dur

ri*"i-E

drejtS giermane.

Nc shkencen juridike, nje ndarje

ndesishme e sendeve sht edhe ndarja n0 sende t

zvend6sueshme dhe sende td pazEvendEsueshme.

dhe ato

sendet e

me veti te

ne rast se ne vend te

ndahen) n pjes t

Sendet t cilat mund te

tjeset- Jpjestuara ne

tE niEit pa e

humbur vlern e

i
vlera e sendit, pra aspe!:ti ekoaomik, e jo ai fizik.
sd sendi EshtE

meo'e proporcionale

e ruajnd

vlerdn e sendit q ka ekzistuar para

pjestimit.

vedrish shkruan: "T pjestueshme j an ato sende t6-cilat

mund.tcndahennmshumpjescteuojittcnjEjte,ashtuqetEmosihumbetcilsia
fillestare ose t mos i zvogdlohet vlera n mas te konsiderueshme"'
n sende t
Sende te pjesh:eshme koniiderohen (an) ato sende qe mund te pjestohen
njllojta pa e humbur cilsin dhe vlern e tyre.
dhe vlerdn e
ae nuk mund te ndatren n sende t njdllojt4 set
dhe obligimi me shum debitor.
twe.
Pr sendet e pjestuesrrme, prof;

IV.2.10. S?ndet e thjeshta dhe sendet

e prbra

136

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Ne te drejtcn sendore send i thjeshte, sht ai send qe paraqet nje trdsi natyrale tE njd
gjinie, p.sh., nj6 cop stofi, guri, shtylla, ed., respektivisht sendi i thjeshte eshte objekti qc
nga vet sendi shte i thjeshte, ku pjest e saj nuk njihen (duken).
I pdrb6r6 sht6 sendi i cili perbhet prej shum6 pjescsh te ndryshme, p.sh. nj kdmish.
Nd literaturn juridike send i thjesht konsiderohet ai send i cili sipas kuptimit nejeten
dhe qarkullimin e pdrditshdm paraqet nje teresi, p.sh., pullat e kEmishds.
esore dhe akcesore

Kodet civile dhe literatura juridike e njohin ndarjen n sende kryesbre dhe sende
dhe qaillimi duket se
konsiderohet ai send i cili
iishte
Send kryesor
aJo
e sendit qe permbane nC vetevete karakteristikat e
tere sendit, i cili mund tti jet objekt i ndonjd td drejte sendore, udrsa akcesor
konsiderohen pjest pErbErse pa t cilat sendi kryesor do t pusltonte te ishte me te
venetd ai q ka qen. Kete qendrim e ka patur edhe Kodi i Prgjithshem Pasuror i Malit
te Zi, i cili n nenin 808 parasheh: send kryesor eshte ai send i cili mund t qndroj n
menyrd tE pavarur dhe individualisht t'i shdrbej qllimit per te cildn 6shte caknrar. Sendi
kryesor duhet tjete i tille qe tC kete zotesine qe tejete objekt pronsie. Kjo mund t0
shihet edhe nga nje zgiidhje e KCRSH-s, ku n nenin 147,, a1.2, nd6r td tjer4 parasheh:
'Ky destinim (mendohet pr akcesorin) bhet nga pronari i sendit kryesor..." Personi qE
Esht pronar i sendit kryesor njEherit shte edhe pronar i sendit akcesor n qoftd se me
ligi ose veprim juridik nuk sht parapar ndryshe.
eshte ai send (pies e sendi
nE funksion td sendit
. Sendet
ose akcesor n kuptimin e ngushte ose pertinencc e sendit
kryesor.
Nd disa raste konsiderohet se edhe ekzistenca e sendit kryesor varet nga sendi akcesor.
N kEt rast send akcesor konsiderohen pjest prbrdse t sendit kryesor, pa te cilat
sendi kryesor nuk sbtd m sendi i cili ka qenE kur e ka kryer funksionin e vet sE bashku
me pjest akcesore.
Kodi civil i Republikds sii Shqiprise ben prkufizimin e akcesorEve dhe nii nenin 147
parasheh: "Akcesort jan ato sende t luajtshme qd jan6 destinuar per t'i sh&byer ne
mlyr t vazhdueshme nj6 sendi lcyesor ose pr ta zbukuruar atd".
N legjislacionin slloven po ashtu prkufizohet sendi akcesor, duke prcaktuar se send
akcesor shtd njd send i luajtshem i cili ne pajtim me bindjen e prgiithshme shtE i
destinuar pdr prdorim komercial ose n funksion t sendit kryesor. Nuk perjashtohet
mundEsia qE edhe akcesordt t jend objekt i nje disponimi t vegant
Sendet akcesore ndahen n akcesoret nC kuptimin e ngusht (send i bashkuar fizrlisht)
dhe nE akcesor q quhet pertinenc ose prkatsi. Akcesor n kuptimin e ngushtd apo
bashkimi (ndajshtesa) shtd ai send akcesor q ka lidhje fizike me sendin kryesor. N
kte rast sendi akcesor eshte fizikisht i lidhur Oashkuar) apo ndajshtuar me sendin
kryesor. Si shembull prmendet druri i mbshtetur pdr muri, trari nd mur, druri i mbjellur.
Tc gjitha k6to sende akcesor_e mund te bhen edhe sende te pavarura.
Rnddsia e ksaj ndarje qndron nd fitimin e te drejts s pronsisd mbi sendet, pastaj kur
bartet e drejta, sendi akcesor e ndan fatin e sendit kryesor; konstituimi i ndonje te drejte
tjetdr sendore kur krijohet pdr sendin kryesor ka td bj edhe p6r sendin akcesor.

137

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIVILE I-PJESA E PERGJITIISTIME

Ne te drejten sendore, favoret jan pdr sendin kryesor, prandaj edhe n rast dyshimi sendi
akcesor ndan fatin e sendit kryesor. Njd prkufizim pr sendin kryesor e giejmd edhe nd
Ligiin Slloven, ku bEhet fial pr rastin e bashkimit td sendeve. N Ligi thuhet se, "Sendi
kryesor 6sht sendi q n pajtim me bindjen e prgiithshme konsiderohet t jet send
kryesor".
Pertinenca ose prkatdsia - shtd send akcesor q prgiithmon i shrben sendit kryesor,
por nuk eshte e Idhur fizikisht. N literaturEn juridike, pertinenca sht send akcesor e
cila esht6 e caktuar qd prhere t'i shrbej qllimeve ekonomike t ndonj sendi kryesor,
dhe me kete rast mos t jetd pjes prbrse e saj.
Pertinenca i cili sht send i pavarur, fizikisht ai sht ne funksion t sendit kryesor dhe e
ndan fatin e sendit kryesor.
Ne literatue thuhet se pertinenca sht send i pavarur fizikisht si akcesor q supozon
ekzistimin e sendit te gatshm kryesor. Kjo mund te shihet ne shembullin e rrotave te
vetus, kul rrota esht e montuar nE vehf kemi td bdjme me send akcesor t lidhur
fizikisht, dhe kjo not sht me ndsi funksionale pr sendin kryesor. sendi akcesor n
ketc rast eshte pjese e pavarur e veturEs. Por gom a rezewE e td njdjtiis veturd, po ashtu
eshte send akceior, r"pr" sht n funksionin ekonomik tc sendit kryesor, mirdpo ajo nuk
itsht e lidhur fizikishi me sendin kryesor. Andaj kjo quhet pertinencd ose prkatsi e
sendit kryesor.
Pertinenca shtd send akcesor i pavamr, i luajtshdm, i prhershem (gelsi dhe brava), i
konstituuar me vullnetin e pronarit n pajtim me natpen e sendit.
NE legiislacionet modeme disa paluajtshmeri konsiderohen pertinenc e sendit kryejgr,
p.sh., konsiderohen pertinenc e pasuris pr veprimtarine bujqesore - makinat, kafshet,
karburantet, etj.

rv.2.12.@
:

Ne disa raste ekziston mundsia q sendet tE paraqiten si tub sendesh, respektivisht

universitates rerum. Tub sendesh kemi athere kur prbhen nga sende te ilojit te gjejte,
respektivisht sende t llojeve td ndryshme, por nO nje vend t caktuar'
Kw bhet lale pdr tub iendesh te llojit tc njejt6, si shembull, menen librat n biblioteke,
tj. Ndersa;kurbChet f ale per tub sendesh tE llojeve t ndryshme, por tE vendosura n t
njejtin vend, si shembull mund t merren depot e mallit.

ly

.2. | 3.

Sendetlruoore dhe-Lotsrpore

Ndarja nE sendet trupore (res cosporales) dhe sendetjotrupore (res incorporales)" ekziston
qe nia e drejta ro*it". e-ar"1" pozitive civile e pranon ketC ndarje, pr shkak se objekt i
te at-"jtes seidore jane edhe disaie drejta. Nd legiislacionet ku nuk konsiderohen sende
jotrupore.
vet6m pjes trupoie t natyres, ekziston mundsia e njohjes edhe e sendeve
te natyres,
. . KetC $i e hasim nd legiislacionin e Kroacis ku prveg pjesEve trupore
-me t. M
barazuar
q
sht
me ligi
konsiderohen se jan sinde edhe digka lrejt tjeter,
konkretishl n6 nenin 2, al6,-tC Ligiit mbi Pronesin dhe t Drejtat e lieraSendore
tE barazohet me sendet
_ th,rn"tr ..f"fe figj mundet qe disa ltole te areltastr ose gfardo tjetr
nese
dhe n ktE rast ato numrohen n sende tE luajtshme, nddrsa nd paluajtshmeri vetem
jane
shpallur
ligi
ose
me
e
tyrc
jand t6 lidhura me pronsin e paluajtshme, osejan baz6

138

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

paluajtshmri". Nisur nga $o, profesori Vedrish thekson se: ..Ligii mbi pronesine (i
Kroacise), ka pranuar ndarjen e sendeve nd trupore dhe jotrupore t njohur q nga e drejta
romake, por mjaft e pranishme edhe n kodifikimet wopiane te te drejttis civile". I nj ejti
autor konstaton se'T.I sende jotrupore sipas rregullit numrohen te giitha te drejtat
- pasurore prveg te drejtes s prondsise, pra te &ejtat sendore mbi sendin e huai (e drejta e
pengut, e drejta e servituteve, dhe te drejtat e detyrimeve krkesat). Mirpo, profesori
Gavella mendon se: 'buk ka sende jotrupore, por pr disa entitete johupore fingohet se
jan sende dhe trajtohen sikur t jen sende".
Pdr dallim nga legiislacioni kroat, legiislacioni i Maqedonis i shmanget ndarjes s
sendeve n trupore ilhe jotrupore. N kiit legjislacion "send n kuptimin e ketij ligii,
eshte pjesa materiale e natyr6s qe mund te jet6 ndn pushtetin e njeriut dhe i cili mund
individualizohet".
Nga ky prkufizim del se, sipas ligiit t Maqedonis, e drejta e pronsis mund td
ekzistojd vet0m mbi sendet trupore. Prandaj, edhe shprehimisht thuhet se, "perjashtohet
mundsia e ekzistimit tE te drejts sd pronsisE edhe mbi t drejtat, pa marrd parasysh se'
bhet {ale pdr ndonj6 krkesd detyrimore ose pr ndonj6 te drejte t pErhershme :-i
pasurore, si pEr shernbull, e drejta e autorit, sepse barti:sit e kiityre te drcjtave nuk .
konsiderohen si bartes te tC drejtes sC pronesise, por si persona tE autorizuar te te drejtave
td kerkesave".
N mnyrd t glashme edhe legiislacioni i Republiks s Shqiperise nuk i ptanon sendet
jotrupore si objekt i td drejtds s pronsisd, por kto sende mund tjen objekt vet6m nE
te drejten kontraktuese. Fryte tE sendit janE fitimet q i realizon pronari nga sendi. Frytet
mund tdjen natyrore ose civile.

te

lY .2.1 4. Frytet (Fructus)

Ne te drejten sendore, frnet jan giithashtu send akcesor, dhe deri n ndarjen nga sendi
kryesorjand prondsi e pronarit t sendit kryesor. Frytetjan sende qE sendi kyesor i jep
pcriodikisht, por qe jan te destitruara pr ndarje. Ose: frlrtet n formn e tyre tratyrore
jan6 produkte t cilat ndonjd send i jep periodikisht pa e harxhuar substancen e vet, por
jand t destinuara pr ndarje.
lii giitha produktet natyrore dhe
pjeq: frutet e pemve,

b@plaroduktet e bagtive, eli.

Kur
tuquajturat frytet artificiale, td cilat
fitohen me punn e njeriut. Ndse ndonj send jep tC ardhura nd para" atehere kemi te
bjme me ftyte civile, pEr shembull, qiraja mujore, kamat4 etj.
jand rezultat i ndonj pune juridike dhe

fl

), frytet jane pjes prbrse e sendit frytdhns dhe

si te tilla i takojn pronarit t sendit. Kto fryte ndryshe quhen edhe frJrte te pasbkeputura.
Kur fryti bhet send i pavanr, me kete akt ne jetcn juridike, lind e drejta e re e pronsis
qd pdr objekt ka Aytin e ndad, i cili i takon titullarit te sendit kryesor (frytdhens), nse
nuk ekziston servituti personal (frytgezimi ose qiramansit) oSe poseduesi. Prandaj,
duhet theksuar parimisht se frytet qe ijep sendi n t cilin shte bere mbjellja i takojnd
nd momentin e ndarjes (

139

www.e-Libraria.com

'4

E DREJTA CIVILE

I-PJESA

E PERGJITHSHME

nga personi me
pronarit
te toks edhe n rastet kur mbjellja n tokn e.huaj sht brE
-.irel.ri*.
Mirpo, kjo nuk do t thote se legiislacioni nuk mund t parashoh edhe digka
parashihet:
il"ier. f.,e Cj"j-e ne Kodin civil t Etiopisd t vitit 1960, ne nenin 1173, ku
;'.fniti"ifeti i"
ka ditur se nuk 6sht pronar dhe as qd ka qene i autorizuar qE ta
"ot
"
"iiika te drejte ne % (nj6 te katrtn) e prodhimit, nse pronari i tokes nuk e
.ui.tte toterr,
ka kunddrshruar mbjellj en".

Ea*;u"p."esisarnbifq/tetqeijepsendiitakonpronarittesendit.Pra,edrejtae
pr""E ire
ie-

iiti

fryt"t fitonei me qerye, dhe n! narim--ajo i takon pronarit te sendit. Ne. raste
tete t! areic mUi frytit mund ta fitojd edhe personi i cili sendin e mban si

""i*t" ose si frYtgzues.

qiramands

";

IV.2.15. Sendi i prbr sipas destinimit ekoeomik

tre
Ne qarkullimin juridik ndodh q shum6 sende t bashkuar4 pr shkak te destinimit te
unik t'i msojm si teresi.
sendi i perbiire sipas destinimit ekonomik ekziston ather kur kemi pjese te vecanta
fizike te'cilat kanl rdndsi ekonomike, vetm ather kur jan t bashkuara. Kto sende
jan tE ndara nuk kan
edhe pse mund tjen6 objekt i pushtetit fizik, prapseprap kur
gorape' etj'
rendesi ekonomike, per siembull, nje pal kepucE, njii pal dorza, nj pal
_

tv.2.16.
Ne te d?ejten sendore, paraja konsiderohet send dhe ka vetit e veta tE veganta' Paraja
konsider6het send i luajtsnEm i zvendsueshm, i konsumueshm, i pjestueshm dhe
pr nga
sipas giinise send i shquar. I shquar pr nga giinia, do te thote se ato prcaktohen
jo
nrinlril njesive q i prmbajnE banknotat dtri monetat. Paraja eshte zevendesueshme,
vetem pei llojin e vet, por me te mund te shkdmbehet edhe 9do send tjetr, qoft i shquar
sipas giinis, apo individualisht.
farajiestrte mjet, jo vetm i qarkullimit ekonomik, por edhe i atij juridik, sepse ajo sht
mas vlere e senddve, pa marr parasysh llojin e tyre
paraja si send sht6 i k'arakterit univeisal, sepse ajo,jo vetem qe z6vendsohe! por ajo
shrlen edhe per pdrcaktimin e vlerds s 9do sendi, pra edhe atij t individualizuar.
me
Ne te drejten sendore, edhe leua me vler Eshte objekt i te drejtits s pronEsis. Letra
vlere ka iilesine e sendit. Letra me vler mund t prcaltohet si dokumen! si pun
juridike, por eclhe si send, sig u tha m6 lart. Letra me vle sht dokument i shkruar, q
permban vtere pasruore, poseduesi i te cilit me prezentimin e vete lehds me vlere' mund
q
ie realizoje ndonje tc drcjtit qe eshte e shnuar ne td. Letra me vler sht dokument
te
obligon dhenesin, qC t piirmbushe detyrimin e prshkruar nE at dokument titullarit
pdr
si
sendore,
dr_ejtave
ligjs"hem te saj. Leea me vler esht mL aftesi qe telet objekt i te
me
rttl",Uort, oU;elti i te drejtes_se pronsis dhe i te drejtes se pengut. E drejtan6.let6r
tjera
e
drejtat
t
edhe
vlere esil e &ejte sendore. i.Ie ietrat me vler mund te prmbahen
subjektive, p.sh., t drejtat detyrimore.

140

www.e-Libraria.com

E DRXJTA CIVILE I

PJESA E PT,RGJITHSHME

Letrat me vlerd tek pronsite jane ato letra qd mund t'i realizoj gdo posedues. Tek letrat
me vler, pronari i letrs shtd vegandrisht i shenuar me emdr n letr dhe te drejtat nga
kio mund t'i realizoj vetm personalisht. E drejta nd leter dshte e drejtd sendore, dhe
mund tejete e drejtd prondsie, e drejtd pengu, ose pdr shembull, servituti personal.

Ligii nr. 7850. 29.07.1994 pr Kodin Civil

ao

Neni 15, alinea

td Republiks sii

Shqipdrise. -

l.

29

Paragrafi 285.
30

Neni 182.

3l
Neni 2, alinea 2.
32

Stankovi), Obren dhe Orli), Miodrag. Stvamo Pravo, Beograd,

l98l, fq:7.

33

Shehu, A. Prondsi4 Tiran,2000, fq. 5.

34
Vedri5, M. dhe Klari), P., vepra e cituar, fq. 70.
35
Gams, A. Bazat e sE drejtds reale, Prishtin, 1972, fq.
36

ZV i Kroacis6, neni 2, al.

l.

6. -

37
Shehu, A., vepra e cituar, fq. 5.
38
Po aty, fq. 6.
39

Paragrafi 291 .
40
Komentar i Kodit Civil: Sendet, Zotenimi dhe Modifikimet e
pdrgatitur nga Baltasar Benussi, Tirane, 1931, fq. 3 - I l.

tij4 LibriIII i K.C.,

4t

_42

Nenet 142, 147 dhe 148.

Gavell4 N., vepra e cituar, fq. 45.
43

Po aty,
44

fq.45.

Kodi Civil i Republiks

sE

Shqiprisd i vitit 1994, aern 142, al. I edhe 2.

45

Propisi Republike Hrvatske-- Zakon o vlasni5wu i drugim stvamim pravim4 Zagreb,

1997,neru2.
46

141

www.e-Libraria.com

E DREJTA

Neni

CI\ILE I -

PJESA E PERGJITIISHME

142.

47

Neni 2, alinea 4.
48

Neni 2, alinea 3.
49
Puhan, Ivo. E drejta romake, Prishtin, 197l, fq' 219 '
50
VedriS, M dhe Klari), P., vepra e cituar, fq' 72'

5l
Po aty, fq. 13.
52

.Nenilg,al.3iKoditjuridiko-sendor(nvazhdim:KJSoseStvarnopravnizakonik)te
Republiks s Sllovenis.
53

Shehu, A., vepra e cituar, fq. 12 dhe 13'

54
Neni 4 i KJS tE RepublikEs s Sllovenis'
55
e kdtij teksti ku b6het fiale pr:
Per kete institucion juridik me gjersisht shih ne pjesen

Pronesineshoqerore.Gjithashtu,shih:Puhan,I',vepraecituzir'fq'245;Gams'A''vepra
e cituar, fq. I I .

56
Vedri3, M dhe Klaria, P., vepra e cituar, fq' 79'
57
Vedrid, M dhe Klaric, P', vepra e cituar, fq' 77'
58
Po aty, fq. 77 .
59
Gams, A. vePra e cituar, fq' 13.
60

Shehu,A.,vepraecituar'fq.12.Kyautor,sendet0konsumueshmeikonsideronsendet
nu*tin pdrdorimin e tvre (fq' I l)' Nje definim i ketine
ee sj"ic ft.a;.t-it ptiJlnit"
nuk Esht i qarte.
61

Garrs, A., vePra e cituar, fq. 13.

62
Gams, A., vePra e cituar, fq. 14'
63

-64

Vedri5, M dhe Klari), P. vepra e cituar' fq' 78'

P9 aty, fq. 80; Gams, A., vepra e cituar,

65

--:

66
Stvamo pravni zakonik

fq'

15'

Po aty, fq. 80.

Uradni list RS, nr' 4712003 ' neni 17'

r42

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PT,RGJITHSHME

67

'8.

Kodi civil i Republiks

se Shqiperise, 1994,

neni 148, al.2; Shehu, A. vepra e cituar, fq.

68

Swamo pravni zakonik - Uradni list RS, nr. 4712002, neni

69
Po aty, neni 55, aI. 3.
70
Vedri5, M dhe l(lariee, P., vepra e cituar, fq. 78.

-71
"

'
'77

Po aty,
72

fq.

17

, al 2.

-i

'

82.

Zakon o vlasni5tvu i drugim stvamim pravim4 Narodne Novine, w.91196, neni 7, al. 5.
73
Po aty, neni 2, al. 2.
74
VedriS, M dhe Klari), P. vepra e cituar, fq. 71.
75
Po aty, fq. 71.
76
Gavell4 N. Novato llrvatsko stvarno pravo, Zbomik Vodest na Asen Grupee, Praven
Fakultet Skopje, Shkup, 2001, fq. 37 (Ne kete pjes, ai numdron rastet kur disa tE drejta
subjektive q mund t jen objekt i servitutit te uzufruktit - t drejtat q japin fryte dhe td
mira tjera; disa mund tdjend objekt i te diejt6s sd pengut: t drejtat pasurore qdjand md td
peffhtatshmeler pErmbusden e krkesave t debitorit, etj.).
Zakon zh sopstvenost...i Maqedonis, neni 12? a1.2.
78
Gelevski, Slavko. Zakon za sopstvenost i drugi swarni prav4 so komettar, Struge, 2002,

fq.47.
79
Shehu, A. Pronsi4Tiran,fq. 12.
80
Kodi civil i Republikes s Shqiperis (1994), neni 145.

8l
Gams,
82

,83
.84

A. vepra

e cituar,

fq.

17.

Stankovi), O. dhe Orli), M. vepra e cituar, fq. 13.

Shehu, A., vepra e cituar, fq. 9.

Cituar sipas Stankoviae, O. Stieanje svojine, Anali Pravnog Fakulteta u Beogradu, nr. 5-

61t979,fq.428. :

85

Ligii mbi marredhniet

detyrimeve, GZ e RSFJ-se,ra.29/78,neru234.

143

www.e-Libraria.com

E DREJTA

CIVILE I _PJESA E PTRGJITHSHME

VedriS, M & Klari), P., vepra e cituar, fq. 610.

87
Po aty, fq. 610.
88

\TEPRIMET ENJERZEYE

e nicrzF.re-: Jane giithashtu pr kah struktura e vet ekonomike mallra, por

ai6-@-tesia piape se prde nuk i konsideron sende. Nuk sht gdo veprim njerdzor
lnd e s drejtOs civile, por vetem ai qE n ndonj mnyr mund te shprehet ne menyre
moneiare, t kufizohet me tE holla, p.sh., puna ne organizimin e piknikut vullnetar nuk
'6shte
lende e se drcjtes civile, pastaj nse dikush kEndon nE piknik ather as ky nuk
eshte objekt i sd drejtes civile. Por nse diki.rsh kdndon trc koncert, ne baze te konhatEs
me organizatorin e koncertit, ky kiindim csh objekt s drejts civile. Edhe
mosveprimi i ndonjd personi, nse ka ndonj interes pr paldn tjetr mund tdjete objekt i
sE drejts civile, p.sh., dikush obligohet se nd arn e vet nuk do te mbjell kulture te lartd
qe te mos i marr dritn arbs fqinje.

Yeprimet
.-=:-_--\

,n,,"ffi

m-oi j{#:#ffi

#"'#ffi

mflr

iete.-VGrat ekonomike janil baz e tyre e domosdoshme, kusht i domosdoshel

6ltzistirnin e tyre, por vetEm kusht. tlerat personale jan t lidhura pr
mund t
fizik dhe jan pjesd
p-.sh., firma e nddrmarrjes, zri i mird i personit jr:ridik, e$

PRODTJKTET E SHPIRTIT NJEREZOR

144

www.e-Libraria.com

E DREJTA CWILE I

PJESA E PE,RGJITHSHME

Kto jand td arriturat ose realizimet shkencore apo artistike

Produktet e shpirtit njerzor duhet t'i dallojm prej vlerave personale, sepse ato nuk
paraqiten nd vetE jetn e brendshme shpirtrore tE njeriut, por objektivizohen.

f. Kriiimi dhe mharimi i marrdh6nieve juridike

- Iaktet iuridike - Vetti dispozita, vete norma nuk sht e mjaftueshme pr

krij imin

'konkret

e rapoitit juddik Qe te krijohet raporti juridik duhet t ekzistoj nj raport

shoqEror, ku kete norme, kte dispozite mund ta zbatojmd. Mirpo gdo raport
*jetdsor dhe shoqror prbhet prej disa rrethanave, fal:teve q jane reciprokisht te
lidhura.
a,

semundja ps ikike

is mbi

;"'--yt
kali"6; *E

etj., p.sh.,
ne Kere

iuridik. V

kalimi i

ato ndahen
td kompenzohet

delikte dhe ato

t rrobeve ose
kjo nuk
Veori

vetelloearisin edhe aktet administrative

aktgiykimet n faktet
ndrkaq, konsiderojm se akti administrativ, nuk
eshtd fakt juridik, por ai shtc nj raport juridik, as aktgiykimet nuk mund tE
eclhe

konsiderohen si fakt juridik.

Tubi i fakteve - Eshte i n"alle rasti q vetdm nje fakt juridik te shkaktoj kdjimin'
e ndonj t drejte objektive. Zakonisht kerkohen.m shumd
faktet oe duhet t mblidhen

mbarirffiffifrfrn
q

e supozimeve nC te drejten civile Eshtii e

madhe. Ato
dobishm i tekniks juridike, e sidomos asaj procese juridike, p.sh., mirdbesimi i posedimit supozohet. D.m.th., nga fakti se dikush eshtd
posedues nxinet fakti se ai eshte posedues me mirEbesim giersa t argumentohet e
kurdeda. Pastaj supozohet se prondsia private eshte e pakufizuar ne kufijt e dispozites
ligiore, etj. Prej supozimev-e duhet te dallojme fiksionet. Te fi

fiksioni

se

fiimiu i filluar esht i lindur nse

145

www.e-Libraria.com

.,''

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGTTHSHME

5.

KLASTFIKIMI I TE DREJTAYE CTYILE

aetEdre

dhe relative- Absolute iane ato te

i pergiigjet obligimi-i te giithe
p..so.*" g*e, d.m.th., vepron nd "erga omnes", 2) Numri ketyre personave te
i.titutta{t
obliguar nuk eshte i caktuar, 3) Obligimi i tyre esht ngatiy:
5{ rapol
$3j
prgligjet
t drejtes
i
5)
Obligimi
te dithe personave tjer nuk sht konkretizuar,
,utl.ttlu", 6) Obligimi nuk prbhet nga dheniq efelti pasuror, ekonomik, 7) Te drejtat
absolute ork p**trkrotren, 8) KErkesa te te drejtes absolute krijohen me shkeljen e td
drejts absoluie, 9) Te te drejtat absolute ekziston e ashtuquajtura "e drejt e racionit". .
Ekziston raporti i personit t autorizuar ndaj nj personi,
Te td dreitat relative: l)'bliguar,
2) Te e drejta relative obligimi eshte kryesisht
upo
pozitiv, 3) Obligimi sht korelativ me autorizimin, 5) Obligimi eshte gtithashtu ne pike
ie fondit pasuror, 6) Te drejtat relative sipas rregullit parashkruhen; 7) Krkesa 6sht e
njjte me autorizinrin nga e drejta subjektive, 8) Krkesa nga te drejtat realtive krijohet
sipas negullit, po n atd koh kur krijohet edhe autorizimi.
T; te arcjtat absolute pra vetem titullari eshtd caktuar dhe konkretizuar,
personat e obliguar nuk jane qysh me pare te caktuar, numri i tyre nuk mund t shprehet
kumesi.
T td drejtat relative jand t cakhrar si titulhret ashtu edhe personat e obliguar,
numri i tyre nuk sht i caktuar.

-p"rsorr

oersonale:
Td &eitat absolute ian reale (sendord dhe ---

--

- TE rlreitat reale (slnfFrrlRE't

te dreit

- tanE ato te dreita absolute qd si objekt te vetin

,

ffite

m te Uele me ato objekte tE pronsis shoqrore. M

konkretisht nithJketyre te drejtave do t msohet n tC drejten sendere e cila mEsohet si
l6ndd e veqant.

TE dreitat
me

fshiintifD Te dreitat pprsonale qe

ilvu

_ I ur.lrru\ re !]l:-ll!ljrY!..

Keto

j;6te-drcjia-r5d;IE;E6.

an";t"t"t"t p""o"ae,

legiitimiteti, mosha madhore, aftsia

juridike dhe e puns,
2)-TC drejten e personalitetit ose te drejten n kuptim-md'.te
&ejtn
le creJten
prona: nrs-onale.- J) Te
ngusht.
{Ie td d.dfa bbjekt i tC cilave eshte
grup e
Kete
personale
ls cilstshte produkti i shpirtit dhe mendjes s njeriut'
quajmd edhe t drejt te autorit. Keto tri grupe t t drejtave quhen edhe t &ejta

146

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME

personale papronesore. Quhen kdshtu, sepse nuk mund

pron6sore. Objekti i tyre paraqet vler morale ejo materiale.

te

shprehen

n mnyr6

zute:

t marrim si shembull
fizik. Nese dikujt i shkaktohet lndim fizik,
ka psuar dm moral, sepse i sht cenuar nj vlerd morale. Por nga
ky lndim shkaktohet eclhe nj dm pasurie, sepse nuk ka mundur t punojE nj6 koh t6
caktuar ose i shte paksuar aftsia pdr pun.
Ose n0se dikush witet, personat te cil6t i ka mbajtur i vrari, prveg dmit moral
n formE tE dhembjes s prjetuar, pEsojn edhe dm pasurie ne form td humbjes s ,,."
mundEsisd sd mbajtjes. Por ekziston edhe "kompenzimi" i dmit moral. Nse nuk mund
t'i jepet "kompenzimi", ather personit t lnduar mund t'i jepet nje kundervlere
ekonomike - monetare.

i lenduari sigurisht

.E

@shqEl adrkttif @-lbl(Iigg$ge

__E
Shpikj

te Uejc me shpikjen dhe me prparimin teknik.

a shte zgiidhje e re e problemit teknik, qe mund td zbatohet nc veprimtan

industriale apo n ndonjd veprimtari tjetEr ekonomike. Pdrparimi teknik eshte zgiidhje
teknike e arritur me prdorimin racional td mjeteve tE njohura teknike dhe veprimeve
teknologjike.
E drejta e mbrojtjes sE shpikjes fitohet me patentin - Me patent nuk mund tE
mbrohet shpikja, qellimi apo p0rdorimi i sE cilds eshte ne kundrshtim me ligiin ose
moralin si: barrat, ushqimi pdr njerz apo bagdti. Patentin mund ta krkoj vet6
shpiksi ose trashdgimtari i tij. Patenti fitohet rrre regiistrirnin n regiistrin e patetrtave.
Regjistri i patentave sht dokument publik ku regiistrohen patentet dhe e drcjta mbi te.
E drejta e shfryt&zinit tE patentit - Kjo e drejte, d.m.th:., realizimi i shpikjes ne
prodhim, e qe quhet licenc. Licenca mund te jete e caktuar me kontratd dhe e
dhunshme. LicencEn e kontrat6s e barte titullari i patentes. Licenca e dhunshme ekziston
ather kur me vendimin e dySit licenca i jepet personit qe axgumenton interesin pr
shfrytezimin e shpikjes. Patenti mund td mohohet ose anulohet. Mohimin mund ta bCje
personi qd e konsideron veten shpikBs te mCpa$hem. Anuliinin mund ta ki;rkojii 9do
person nse shpikja nE kohEn e paraqitjes s kErkess nuk ka qen e re.
Nafyra juridike e tE drejt6s sE autorit - E drejta e autorit prmban autorizimet
pasuore - juridike dhe personale - juridike. Te drejtat e autorit dallohen prej tC drejtEs
reale pdr nga lEnda dhe permbajtja. T drej tat reale kand te biijne me sende, kurse te
&ejtat e autorit me produkte t shpirtit dhe mendjes sE njeriut
Karakteri personal juridik i tE drejt6s sE autorit - Qndron n at6 se autori ka
te drcjte te kerkoje qe t'i njihet cilsia e tij e autorit dhe te kamkterizohet si autor.
Karakteri pasuror juridik i tE drejts s autorit - Qdndron nd shfrytdzimin
ekonomik t veprs ose shpikjes.
Periudha e sE drejts s autorit - Derisa pronsia mbi l0ndet fizike n parim
dshtd e pakufizuar pr nga koha, kjo nuk ngiet me te drejten e autorit. Sendet materiale,
pa marre parasysh qndrues-hm6rine e tyre, me kalimin e kohes shkaterohen, zhduken.
Por idet mund t qndrojnd pr kohd tE pakufizuar. Eshte e arsyeshme qe tc &ejtat e
autorit te jene t kufizuara me kohEn e vet te ekzistimit dhe qE pas kalimit tE kohds sE

14'7

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

caktuar te bhen vler e pergiithshme. T drejtat e autorit gjersa zgiasin, kalojnd n

shprehjen e vet pasurore - juridike dhe nd trashgimore.
E drejta ne shpikje, patent e te tjera td ngiashme quhet
"PronEsia industriale"
edhe "prondsi industriale", kurse e drejta e autorit quhet "prondsi mendore". Rrjedh nga
drejtesia franceze dhe deprton edhe n drejtesine ton. Si pronEsi industriale
konsiderohen jo vetdm shpikja dhe prsosjet teknike, por edhe "sekretet prodhuese" tE
ndryshme, mnyrat speciale td prodhimtarisd, pastaj edhe e drejta n fum td
ndErmanjes, etj.
Shenja e kualitetit Prbhet prej shkronjave karakteristike, giegjesisht
vizatimeve ose kombinimeve te tyre dhe vihet mbi prodhim me qllim te shenimit se ai
prodhim ka kualitetin prkats. Shenja e kualitetit sipas rregullit duhet t jet unike pr
trd territorin e atij vendi.
Mostra - Eshte fotografi ose vizatim q mund t shrbej6 si shembull dhe t
bartet nc prodhimin industrial ose zejtar.
Modeli - Eshte trupi qd prfaqson prodhimin industrial apo zejtar ose mund td
pdrdoret me td.
Vula e mallrave - Eshte shenje e prdorur n qarkullimin ekonomik me q6llim
tC dallimit tE mallrave t nje organizate ekonomike, njE enti, etj., nga mallrat e llojit td
nj jtd t organizates tjeter.

g!,e:

kdrkesd. Prq obligimi dhe

shikuar nga ana e
jan
bon<hi
kuptime korelative-- ajo qe pr debitorin eshte obligim, pr kreditorin dsht
borxh.

l.

Pasuria eshte tersia e td drejtave subjektive civile tE karakterit pasuror td

cilat i takojn nje subjekti apo nj teresie te caktuar t subjekteve juridike.
T drejtat personale jo civile,te drejtat politike(e drejta e votes,nderit)nuk
hyjne n pasuri.
Te drejtat civile subjektive jan ato te drejta t cilat si objekt te fundit
kan parand si send i vegant.
Masa pasurore si e till ajo ritet ose zvoglohet miri:po kualitivishte nuk ndryshon
asgj n identetin e pasuris ajo i takon edhe e lidhur 6shte per bart6sin e saj.

2.
3.

148

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I -PJESA E PT,RGJITHSHME

Teoria e vjetdr:pr kuptimin e pasuris ka trajtuar terdsine e td drejtave dhe

detlrime td nje subjekti - aktiva(te drejta) pasive(obligimet).
Teoria e re:Nd kuptimin e pasurisd:vetdm teresine e t drejtave pasrrore
subjektive te njd e jo te deryrimet
Detyrimet jan vetem barat e pasurisg.

'Ie

eii

sendet q e

lndn e

lndn e t
e sendeve n tE

GAMS 191) Pra termin

ekonomike qe i takojn nj personi.
Ne te &ejten feudale pasi q nuk kemi qarkullim mallrash- pasuria si kategori
juridike nuk ekziston.
Dallimi :Pasuria- Masa pasurore.
E drejta Esht raport shoqeror midis personave e cila si e till Esht e pa
gmueshme nd para(Eshtd i gmueshm vetm objekli i ketij raporti)
Masa pasurore eshte baza e pasuris.

Llojet themelore t t drejts nc pasuri td drejtat apsolute dhe relative.

Aktiva dhe Pasiva Fkzistojne ne mas6n e pasurise.
Nd pasuri ekzistdn vetm te drejtat dhe obligime.
Kur pasivn e zbresim nga aktiva kemi masen e pastert tE pasuris(io pasurin0 e pastdrt)
sepse pasuria Eshtil tubimi i tg drcjtave dhe obligimeve e jo i vlerave ekonomike.
Subrogacioni real: Kur nje e drejte zn vendin e te drejtes tjeter ne pasuri pasi
njd send zen vendin e sendit tjeter ne masen e pasurise.
Vetem te derjtat reale kanE G bejne drejte pr drejktd me sendet.
Kali i shitur shte objekti i se &ejtes se pronesise se shitcsit - gier n dorzimin
por edhe i se drejtes s krkes6s se blertsit.

P6rsoni n ne qark civil- juridik nuk mundet ta marrim me mend pa pasuri ashtu sig as
pasurin pa masdn e pasuris.
Sante.ioni i te githave te drejtave civile realizohet n masn e pasurisE.
Baza e pasuris6 si kategori juridike sbrtd masa e pasurisE.
Pasuria sht kuptimi UNIK--gdo subjekt juridik mund t ket vetm njO paswi.
Nd masn e pasuris mund te dallojme fonde td ndryshme qe sherbejne qllimet

juridike.

149

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

7.

PJESA E PERGJITISHME

QARKULLIMI JI]RIDIK
.=------

Kjo dukuri
istonldrim ne te@irc[Tivile. Qarkullimi juridik nuk eshte asgie tjetdr prveg se
"k
superstrukhge e qarkullimit t mallrave. Qarkullimi juridik nuk Cshte dukuri identike me
qarkullimia.ekonomik, p.sh., nse vjedhsi, gietesi ose jopronari shet oren e vjedhur apo
t! gi"t*, kemi vetm alctin e qarkullimit ekonomik, eshte baftur vetcm vlera ekonomike,
mbi at vler.
e jo e6hi aktin e qarkullimit juridik, sepse nuk 6shtE bartur e drejta
jane
juridik
te &ejta absolute:
qarkullim
Te drejtai subjektive q barten me
pronsi4 servituti, pengu, etj. Mj"t"t . qarkullimit juridik, d.m.ttr., te drejtat me te cilat
Lenet kjo barrje, j;e te drejta te obligacionit. Pra" te drejtat absolute mund. t'i shikojme
juridik.
si obligacionjte qarkullinit juridik, e punet juridite.;i ljag,t! qarkullimit

Oarkullimi iuridik shte

i-u.idik" petsiith"stsht. Kur nnk ka kauz, nuk ka as pune juridike' Nse pdr shembull dy

niffi

vesFse do td jen6 miq, ekziston pdlqimi i vullnetit, por megjithkEtE nuk

fa kontratd. Nese nje qieri i premton tjetrit se do ta ndihmoj nd vshtiresi, pdndri nuk ka
pun6 civile juridikJ. Oie nse dikush premton se do te kndoj n ndonj tubim, as kjo
ouk erhte pune civile juridike. Por, ni:se premton me kusht q per kete kendim te mare
honorar, atehere kjo Eshte pune civile juridike.
iin me oun iuridike.
cilin o-aG
n47a ;uriiiL" fur vjeatresi s6et oren, siE Esht pohuar md larte, kemi nje akt t
Kjo nuk eshte pune juridike, sepse nuk bartet e drejta subjektive
me sendin. Me kete rast kemi kauzn, kur njra pal deshiron te holla pcr orn, e tjetra
ordn. Pra nuk kemi qarkullim juridik, nuk kemi proniisin mbi ordn. Por le te marrim rie
shembull tjetEr. Primusi i shte sekundusit oren e vet, qe sekundusi- i -cili 6sht. pEr
shembdl iepunes n ndonje shkolle, tii regiistroj djalin e primusit ne shkolle, megjithse
djali i tij oui ku kurht"t pu'up*a m. ligf per regjistrim. Ai regiistrim, jo vetdm qd.nuk
" pikEpamja e s drejtes administrative, por as puna civile ao te;ete i vlefshm nga
juridikg, shkEmbimi i ores nui do vleje. Kjo ndodh p& faktin se ligii i td drejts
obligative ndalon nje pune te keti[e. Ne qofte se djali trashgon babn dhe lton te drejta
nga iasuria e tij, baz pr kpt do tjet vetgm dispozita ligiore mbi trashgimin.
Pra" bazajuddike cakton cakton efektin juridil e kauza efektin pasuror'
* Be;fizini Elpilp dhe o4qiiBsr-- Dihet se n qarkullim juridik barten te drejta
drejtEn mund tabartvetcm ai qemetE vertet
te

iFCz

--T
q*kdffif.

aUsomtfGreni-ffi,AEiffimE
e gezon.

dhe

Bartja
Esht kur e
eshte

ta bartet ne

bartet

rne
me

quhet paraardhcs juridik, titullari ne te cilin bartet e

"6"itu, q"ii.i tut'."to., ose cJhteiigu*es, realizues, fitues dhe gPle.ct*le ndonj6
Sukcesori mund te jete singular dhe universal. Sukcesori singular eshte bartje
universale
Bartja
te drejte, apo rn shum td drejtave tC caktuar4 konkrete subjektive.

ffia

jTdt

r50

www.e-Libraria.com

!;

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSIIME

eshte bartje e pasurisd, si tubim i te drejtes dhe obligacionit, madje qoft tdr pasuris, e
qoft ndonjd pjese te saj te caktuar.

VII. Yullneti

si fakt

juridik

dhe raportet q i krijon ai

uridik

Eshte aio deklarat e.vullnetit

re

jwidik.
aty
Kuptimi dhe rnd6sia e vullnetit t veprimeve juridike. Eshte e vrtete se
vullneti dsht fakti m i rnddsishm dhe mE i shpesht juridik qE prodhon numrin mE td
madh te raporteve civile - juridike. Vullnetin si fakt juridik nuk duhet kuptuar si ndonjE '. - '
parim t pavarur, i cili pa marrd parasysh dukurit6 tj era shoqrore iakton raporte civile - .
juridike. Vullneti eshte edhe vet dukuri shoqrore. Qysh pandekistt kand krkuar q .
vullneti i deklaruar td jeti
Serioa dhe
2) I clrejtuar nga digka qe ne pikepamje fizike dhe juridike Eshtd e mundshme.
raport

1)

i vullnetit

Esht esencial ai wllnet q60 sht deklaruar' por kjo

deklaratO duhet td jetii e qartE. Deklarata mund t jepet verbalisht ose me shkrim, por ajo
mund t bhet edhe me shenja ose me sjellje. Shenja ose sjellja me td ciln deklarohet
wllneti quhet veprim konkludent, qe jane te shpshta nd jetn e prditshme. Per
shembull, lur hyj nd restorant dhe ulem prane tryezes, eshtd e qartd.se kam deklaruar
vullnetin qE t porosis di9k4 d.m.th., kam deklaruar vullnetin q me ndErmarrjen, i s0
ciles 6shte restoranti td liclh pun juridike.

Deklarimi

151

www.e-Libraria.com

'1

E DREJTA

dhe p6r

CMLE I-PJESA E IEBqJIIISHME

do tE thote se, autorizimet dhe obligimet nga veprimi i

lidh* j*idike ntk krijohen pr atd q ka kryer veprim

affiqit",

kryer juridik, p.sh., nga p,rrru

juridik,
por per dikend tjetdr.
---,fp#

"
uogari te tjete*ujt", do te thot se, efekti ekonomik

'-

i ketij veprimi
jrnidike,
p9r
dikujt tj_eiel:
te
punen
realizohet, jo ne-masen pronsoie te atij qE ka lidhur
perioni qe keryen veprim juridik-quhet perfaqsues, e personi n emr t6 t cilit
dhe per llogarine- e te iitit t<ryUet vepra, quhet i prfaqzuari'
--- iuirzimi i
nd secilin raport civil -"reri"*. perfaqesuls nuk mun! t ket
juridik,;;r vetem te veprat juddik;. Pra, 9!o vepr nuk mund te kryhet nepermjet

'

perfaq6zuesit, p.sh., testamenti nuk mund te behet p6rmes prfaqsuesit'

prfaqEsi;i indirekt - komisioni. NC paktike kemi raste t shpeshta q dikush
n"p.ir"itiuridik n emr td vet,. por pr llogari te tjeterlfllj! P:t
te
-beson
jo si. t tij'
sekundrisit qe te shes aparatin e tij si te vetin, e
strimbul primusi i
nE pasurind e sekundusit'
Ketu pra
- tl drejtat dhe obligimet realizohen ne tc drejten romake' n td vertetd' as nuk
ii;dS-eStt"riligtLPi:rfaqsimi
dhe juridik nuk ka-qen.ende
iE ute s. q"rkoUi-i
"konomik
"k
sa t shtrohet nevoja per kete institucion. shumicn e puneve i kan kryer

'
praq:iiffit y"4*i

istoiiJffi!fiffin

zhvilluar

skllavt si mjete te pronareve te tyre.

&hteee$a-esuesligi:ii-&pi$Je-veuemitsr-_.
rfdodsuesit dhe

tE prtaq

ligior, autorizimet I

iffiffiFffi.imin

midis

kontrates

kurse te ar

e gier shenon tri gira te rdndsishme:-l)..llqjy

jwidike te t prfaqsuarii qe te uu.t*-ui nrfaqesuesin mundesind q n6_ emcrle-tij dhe

f i krvej
ie [i ie riart p*e iuria*e. z) r<rethinl puntrve.q prfaqsuesi mund
'ne
emei aUe pe-r ttogariie te prfaqsuarit, dhe 3) Deklaratdn e njeanshme.,.

F;il;;

r Lloiet

kryej

-e

mund te jene te pereiithshm' rsignerale) dhe G

ekziston atherE kur

perfaqesuarit,

vecma-

autorizuar te

i monaE;ete pastaj i kufizuar dhe i pakufizuar'

ane du9Ktlva mbl are se ne grarv urqJ uu! \".e uv Yrqv
Kur prttrqsuesit i jffieai"ti**uiatEsenEqi';t6-d'.ejti-idh".":rl*t,lt]tryi9*tl
ai shtd i
iJ t ir.i .i""ie r"pil-.iUait' uutori"imi 6sht i kufizuar, ne rast te kundert'
pakufizuar.

152

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I

Tejl.etimi

PJESA E PERGJITHSHME

autorizimit., pr shembull, nse primusi

ka dhnE autorizim
sekundusit qe te bleje patate, e ai ka blerd edhe lakm ose vetem lakra, ather primusi
nuk 0sht i detyruar ta pranojd.
jen personat madhor t
,Kush mund tE jen6 p6rfaq6sues. Perfaqsues mund t
afte.
Autorizimi nga prfaqdsuesi kontraktues

e dhene te

autoriiuesit

!!s

Me

Natvra juridike e FE-fiqF.i'nit-

esuesit

n t cilin
PerfaqEsimi dshte fiksi
konsiderohet se 'prfaqsuesi transmeton wllnetin e td prfaqdsuarit. Kete teori e
formuloi md s qarti Savinji. Por, kjo nuk i prgiigjet realitetit.

153

www.e-Libraria.com

..r"

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

juridike paraqesin formn m td shpeshtd per qarkullimin e t drejtave subjektive,

dhe ato krijohen sig. u tha, nE bazE te deklarimit te wllnetit. Puna juridike, perveq qe
eshte e kushtezuar nga deklarffi i lire i vullneti, ajo duhet t ket edhe kauzEn - qcllimin
tii cilin ddshirojnE ta arrijn6 paldt me atc pune juridike. Pastaj, bazdn juridike, q do t
thot6 n kete rast se ka mbshtetje juridike pr arritjen e qdllimit t vet puniis juridike.
Natyrisht te gdo pun juridike duhet te ekzistoj edhe vet objekti i puniis juridike, i cili
nuk duhet t kete t meta juridike apo fizike.
Pundt

6.

NDARJA E PUNiI\TE JI'RIDIKE

Sipas kritereve

bEhen

tE

shum klasifikime

pundve

juridike kauzale dhe

dhe io

A. Punt juridike

!a!rzal9-dhc@

kauzes te punet juridike u zhvillua gradualisht me zhvillimin e

mporteve t mallrave. Derisa raportet e mallrave n Rom akoma nuk ishin zhvilluar'
punetjuridike jane abstralle, nuk kan kauz.
.--- , Pune juridike abstrakte ka edhe sot. Pune tipike abstrakte jwidike e s drejtes
civile modeme sht kambiali. Ajo dshtE shkres6 e piiqpiluar n f<irm veganrisht t
caktuar, ku ndonje person i premton tjetrit qe ne afat te caktuar te paguaj shumii tE
caktuar monetare. Ky premtim ka qllimin e vet ekonomik, pra kauzen- Punet juridike
-abstrakte shrbejn sot pr shpejtimin e qarkullimit juridik.

----J-iEmerrti-i

t54

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

Ne fillim te zhvillimit te s drejtes romake, si dhe td te gjitha t drejtave civile,

mbretroi formalizmi. Format q ekzistonin.ne fillim tit zhvillimit te drejtesise jane me
te vertete ceremoni, fale te shqiptuara solemnisht dhe veprime sipas rendit t caktuar nE
m6nyrd rigoroze. Ne te drejten e sotrne, si nE at borgieze, ashhr edhe n te drcjten ton,
keto perjashtime po behen giithnj e m shum6.
Forma e lrunve juridike sot me se shpeshti prbhet nE shkres, e puna juridike
duhet te p6rpilohet n form6 t shkruar, por ne raste t j ashtzakonshme mund te
ekzistojnd edhe forma t tjera: p.sh., ankandi publik ose me shkrim. Por, nganjher nuk
mjafton forma me shkrim, dhe krkohet e ashtuquajtura forme e vegante. Pr shembull, i
ashtuquajturi testament alografik, jo vetm q duhet te jet i nnshkruar nga vete
personi, por duhet tE jet i shkruar edhe me dorn e tij. Formn me shkrim, mE sE
shpeshti e prcakton vetd teksti ligior.

Ci,P""et i"riaiX"
Punet

jwidik.

juridike midis

-ia

tC gjallve jane ato me te

cilat kryhet qarkullimi i negullt

Punet juridike ne rast te vdekjes jane ato qe ndermirren n baz t disponimit tE

nj personi me pasurin e vet, nd rast te vdekjes se vet.
Pune juridike midis te glalldve jane te giitha kontratat dhe punet tjera juritlike qd
ndrmirren gdo dite. Puna juridike n iast t vdekjes ka rndesi te veqantc, sepse shtd
ndErmarrE pr situate te vegante

D. PunEt -iuridike
tE nianshme dhe tE dvanshme
_-=--=-deklarimi i vetdm

vullneti q
e

edhe

15s

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGJITHSHME

JURIDIKE

cshte rrethane e
paraqitja ose

drejtEs nga paraqitja e ose mosparaqitja e rrethanave'

- tiuslti mrmd te jete- pastaj i shtyeshm (suspenziv) dhe i shk6putshm

(rezolutiv). Kushti i shtyeshm ekziston atdhere kur e drejta krijohet vetcm pas
,r-

paraqitjes'ose mosparaqitjis s rrethanave, kurse ai rezolutiv, kw e drejta nderpritet me

paraqitjen e kushteve.
Kushtet jomorhle dhe td pamundslune e bdjne te tere punen juridike te
pavlefshme.
veprimi i paraqitjes sii kushtit qendron n6 atd qd konsiderohet se e drejta kdjohet
definitivisht prej momentit t paraqitjes se kushtit. Kushti mund te paraqitet vetem te
veprimet juridike ne te drcjten e obligacionit dhe at trashgua,se'
piej kushtit dallohet urdheri (modus), i cili ekziston te punetjuridike bdmir- se, si
te dhuratai testarnenti, etj. Urdheri nuk 6shte kusht, sepse: l) Nuk shte rrethane e
ardhshme por simultane, njekohshem me realizimin, 2) Realizimi nuk varet nga
urdhri, por ai eshtE definitiv.

'

Afad si moment i caktuar

Prej Paraqitjes sE
afatit varet krijimi i tftlrcjtes, p.sh., vde$a e trashgimlnsit gel.trashj_eue11 I
e
shkEputshdm eshte kur shkaion nbdrprerj en e te drejtes, p'sh', me vdekjen ndErprehet
drejta e basbktlshortit pr mbajtje'
Afatidallohetprejkushtit,sepseparaqitjaemomentittkohsteafatiEshtde

cili"

".
eshm Esht kur

ngurtd, kurse paraqitja e 4donj rrethane te kushti, e pasigurt'

'n"fi";'*e edhe afatin iubjektiv dhe objektiv. Subjektiv sht ai afat q llogaritet
prej dit6s qe eshtd marrE vesh p6r ndonje rretlane. Objektiv eshte ai afat n tE cili+kjo
marrveshje Esht pdrgiithsisht relevante.

'-

156

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PTRGJITHSHME

rdhEri
UrdhEri (modus), konsiderohet si modifikues i puns juridike, dhe ai ekziston te punet
juridike bmirtise, si pEr shembull. tedhuratat, testarnenti, etj.
Urdheri cshte i njdkohshm me realizimin e punes juridike.

-:

PARASHKRIMI

Siguda juridike esht krkes e gdo rendi juridik modpm' Nii disa raste
ligiislacionet kErkojn ushtimin e te drejtave ta realizojn ne vazhdimsi, sepse per mos
ushtrim te te drejtds subjektive civile, brenda nj kohe t caktuar nje ligi, mund te
goditur nga institucionet juridike i parasblcrimit.
N kto raste titullari i te drejtcs subjektive pr shkak td mosushtrimit, me
kalimin e kohs sE caktuar ai e humb te drcjtn e vet subjektive - kdtu bhet fialE
pararashikimin fitueS.
Foseduesi me mirbesim. me kalimin e kohds s caktuar behet titullar i ndonjii tE
drejte subj ektive civile.
se vet te
mrmd t
te
e vet nuk e
por edhe
ndodh qE ta humb jo vetm t

jete.i

:.:.i

pr

e parasbkrim humbet e
material
i-::--:::-.i-=
qe
e leshon afatin brenda tE cililka
prmbushja e detyrimi! n6se
te Ke
pase te drejte te kerkoi prmbushjen e detyrimit nga debiton.

Nuk
reale dhe oersonale:
familjare.
parashkrimit duhet t dallojmd rastin kur koha e zgiatjes sd ndonjd t drejte
Esht e kufizuar. Pr shembull, servituti personal zglal mE s shumti deri n vdekjen e
titullarit.
shues dhe
inare e realizimit
in e kohs

-----Ffr

-shues dhe fitues

--Afatet

6sht koha me kalimin-e s cilds

ile

norme imperative dh-e nuk mund tE paksohet ose zgiatet (shtc 10 vite). Por, kemi
disa krkesa tE cilat parasbkruhen pr nj kohd m te shkufier, madje pr dy, tri apo nj
vit. Kto afate quhen afate td veganta. Afati i parashkrimit fillon t rrjetlh dit6n e par

157

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

aritjes per pages, d.m.th., vet dita e arritjes nuk llogaritet,

kalon edhe dita e fundit e afatit t parapar.
pas

parashkrimi fillon kur

debitpJit_ dhe me_{rsntjg!

J jad5g 3rndcL
debitorit. Ndrprerja ekziston ateherc kur pr shkak tc ndonje arsyeJElE T he nuE
z="---'--'-llogaritet
ne afatin e parashkrimit, por koha tashm e kaluar nuk shkon huq. Nddrprerja e
parashkrimit mund td bhet pr arsye objektive, apo pr shkak t rrethanave subjektive
td vetd palve. Arsyeja objektive eshte mobilizimi i kreditorit apo pjesmarrja e tij n6
luft ose oengesat dera t paprballueshme: vrshimet, epidemia" etj. Ndrkaq, arsye
subjektive jan: nd qoft se kreditori dhe debitori jan bashkEshortd, prind e ft;mi, i
mbrojturi dhe kujdestari, etj.

JnFrqyJa:

Afatet DrekluziYe
Prej parashkrimit duhet tE dallojme afatet prekluzive. Ato ekzistojnd ather kur
e ndonjE tc drejte apo te ndonje fuqie juridike, e lidh pr ndonjC afat. Kur
ne ate afat e drejta ose fuqiajuridike nuk paraqitet, atherd ndrprehet n teresi.
Afati prekluziv, si dhe afati ne pcrgiigie mund te jete sujektiv dhe objektiv. Ai
subjektiv llogaritet prej dits sd marrjes vesh pr nj rrethand, e ai objektiv 6shte ai tre te
ciln mund t bhet marrja vesh e ndonj nethane dhe t paraqitet fuqia juridike ose e
drejta n0 afatin subjektiv preklu.iv. Te afati prekluziv, nuk ka ndrprerje e as ngecje,
andaj kdtu edhe dallohet nga parasbkrimi. Te afati prekluziv, ligji e lejon kthimin nd
giendjen e mdparshme.

ligji, ushtrimin

158

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

SubjektEt e s drejt giithmone e lidhin ndonj pun juridike me qdllim qe lqjo pune te
prodhoj ndonj0 efektet juridik te pampare me [gi. Efekte t tilla puna juridike do td
proChojd atherd kur ajo shtd e plotfuqisbme, d.m.th. kur ajo i pdrmban te giitha
elementet esenciale dhe kur nuk ekziston ndonj pengs e parapare me ligi, e cila punn
juridike e ben te pavlefsbme.
ato iane: nultieti dhe
--:+
---:__
yshe quhet
edhe si
pavlefshmdri absolute, ffiE rezueihmeria e tyre quhet edhe si pavlefshmdri relative.

.?

:"1

KUPTIMI
PunE

absolutisht tg

cenohen

ose me
juridike sht sanksion pr
mdsipdrme, n qoftd se qe[imi i dispozitds se cenuar nuk udhzon nd ndonj sanksion
tjeter, ose ligji ne rastin konket nuk parasheh digka tjetiir.
Puna jnridike e cila shte n kudrshtim me rregullimin shoqAor tE prcaktuar me
t.ui;htctutd sht absolutisht i pavlefshm pr sbkak se ajo sht kundr kushtetutese.
Kurse punt jwidike te cilat jane n kund6rshtim me dispozitat imperative jan te
pavlefshme absolutisht, pr shkak se punt e tilla janE te kunddrligisbme. Ne kEte rast
duhet cekur se kundrligishmria ne kete rast 6sht prdorur n kuptim te gire, Sepse
nolma e till mund t parashihet nd kushtetute, n ndonj ligi, ose nd ndonjd akt me fuqi
n0nligjore. Punet juridike t cilat jan ne kundErshtimme moralin shoqeror shte
absolutisht e pavlefshme pasi si e till sht jo e moralshme.
Dispozita imperative, me te cilen puna juridike mund te jete ne kunddrshtirn mund t jetd
norm juridike - penale; juridiko-administrative; juridiko-ekonomike dhe juridiko-civile.
NC at rast njhohdsisht me punn juridike te lidhur n kundenhtim me ate norrne, mund
t kryhet edhe vepra penale, hndrvajtja ose delikti ekonomik, dhe njdkohsisht puna e
till6 ilo td jet absolutisht e pavlefshrne.
Murd te ndodh q lidhja e ndonjii pune te caktuar juridike te jete e ndaluar vetm pdr
njerin subjekt td sC drejtes. N at6 rast puna e tilld juridike do td jer6 absolutisht e
pavlefshme vetem ne qofte se Ugii at pavlefshmri i ka parapar n m6nyr shprehimore.
Kwse, nE qoft6 se kete nuk e parsheh ligji, atiiher0 puna juridike shtE e plotdfuqishme,
kurse subjekti i cila ka ciengar ndalesn ligiore do t'i mbart pasojat e pampara me ligj.
shoqEror. PavlefshmEria absolute e puneve

Kdshtu pdr shembull, me shitjen e produkteve ushqimore tE dEmshme, ose ie produkteve

tjera tE ddmshme shitsi ka br vepr penale, td sar*sionuar sipas Ligiit Penal. Por, ligji
nuk parasheh edhe pavlefshmrin e kontratds me t6 cil6n 6sht b6r ajo.

159

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PiiRGJITHSHME

Kjo shte parap4r-e me ligi sepse dshtc dashur qe td mbrohet blersi, nddrsa pr mbrojtjen
e tij nuk shtd e nevojshme anulimi i kontrat0s, por dsht e mjaftueshme vetm
prgjegisia penale e shitesit.

Shkaqet qe gojne n pavlefshmdrin absolute t0 punve juridike jand mospajtueshmdria

e konhatave me parimet e negullit shoqdror te pgrcaktuara me kushtetute, me normat
imperative ose me moralin shoqror. Kur ekziston mospajtueshmria e ktill, ather6
puna juridike si rregull shtd absolutisht e pavlefshme, dhe ajo sipas fuqisd s ligiit, nuk
prodhon efekte juridike, prej momentit te lidhjes s saj. Si perjashtim eshte vetem ne
qoftE se lidhja e saj i sht ndaluar vetdm nj6rit subjekt, nese ligii nuk parasheh digka
tjetr, kurse subjekti tjetr i cili ka cenuar ndalesn ligiore do
barte pasojat e dmshme
me t cilat cshte saksionuar ai cenim por, disa shkaqe t cilat gojn n pavlefshmErinE
absolute te punes juridike, jand td parapara nd mdnyr6 shprehimore ne ligi. Ata jane
shkaqet te cilat me s 'shpeshti gojn nE pavlefshmrin absolute tE puns juridike, ose t
cilat fusin disa vegori n pavlefshmrin absolute td punEs perkatese juridike tC
pavlefshme.

fi

Ne td giitha keto raste

e ndonjdrit nga elementet esenciale t punils juridike.
LEnda e punds juridike sht e ndaluar at6herd kur ajo esht e parnudshme, e ndaluar e

paprcaktuar ose e paprcakhresbme.

Baza sht e ndaluar at6herE kw ajo nuk ekziston ose ktr shtd e ndaluar.
Motivi itshtO i ndaluar nC qofre se jan plot6suar kto kushte: q motivi t jet i ndaluar,
dhe q motivi i till i ndaluar tii ket ndikuar nE vendimin e njdrit subjekt te se drejtes;
dhe q subjekti tjeter te kete ditur ose eshte dashur t dije (te ketd q.en e
panderyiegishme) per atc se motivi i tilld i ndaluar ka ndikuar n rndimin e subjektit
tjeter qd ai te lidh pun6n jurdike
AtEherE kur vullneti shtE i forrnuluar dhe deklaruar jo pdr td lidhur nj pun juridike te
plotfuqishme, por pr realizimin e ndonj qcllimi tjetr, ather \io pun e cila Eshte
"lidhur, nd ate mcnyre'shte digka qE ngian me puniit juridike por nd fakt nuk sht sepse
mungon6 njE elemeit q sht motivi. Prandaj keto pun quhdn edhe si pund tE
simuluara, t cilat jan6 absulutisht te pavlefshme, e jo punE te plotfuqishme. Ne kete
rast duhet cekur se pajtimi i vullneteve td subjektdve t se drejts shte i palejual atehere

kur ai

BshtE

jo serioz, filctiv dhe i simuluar.

160

www.e-Libraria.com

'1

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PERGilTHSHME

Punt juridike absolirtisht tE pavlefshme nuk prodhojn efekte juridike nga momenti i
lidhjes s tyre. Kjo rregull nga e cila ekzistojn pfiashtime te parapara me ligi, dhe pr t
cilat do te bdjm fiale me posht6.
N6 bazd td karakterit tC anulimit te punve juridike, per keto ghykata kujdest sipas '
detyres zyrtare.'Ne te mund tC thtret edhe gdo person te cilit i jane benuar interesat'i'
juridike mc anulimin punes juridike, dhe cili pr kete arsye paraqitet si person i
interesuar.
Kur ekziston kontestit reth anulimit te punes juridike, giykata kompetente me akt
giykim vetdm e vefteton at pavlefshmri, n qoft se jan plotsuar supozimet qe gojne' nd atd anulim. Ne kete rast skadimiftalimi) i kohs nuk ka ndikim ne tit drejten e pe$onit;'
te interesuar qC ta theksoj6 pavlefshmrin e puns juridike, sepse te kjo e drejte nuk vjen
ne shprel;1e prekluzioni dhi parastrkrimi
Duke u b;rzuar n at6 se anulimi i punve juridike nuk prodhon kurrfar6 efekti juridik nga
momenti i tidhjes s saj, asnj6ri subjekt nuk mund t krkojti prrnbushjen e saj. Por, ne
qoft se puua e tile juridike eshte e prmbushur ather secili subjekt sht6 e obliguar qe
t'ia kthej palds tjetr krejte ate qe e ka pranuar n bazd t asaj pune juridike. Ai kthim
sipas natytds se vet paraqet restitucion Datural (kthim natyral). N qoftC se restuticioni i
tilld nuk 0shtd i mundsh6m ose nd qoft se natjra e tij q sht e kundrshton kthimin
atherd da te jepet shprblimi prkats nE t holla. Nd at rast kemi tii bdjm me td
ashtuquajturdn restitucion nE tE holla- Vlera e slj pdrcaktohet sipas gmimit tE saj q ka
qen e pamundur t kthehet, ose n. qoft se natyra e saj q eshte e pdrrnbushw
kund0rshirn kthimin, do t jepet shprblimi perkates n td holla sipas gmimeve n kohn
e marrjes s vendimit giyqesor, perveg trc qoft se me ligi nuk parashihet digka tjetr.
Kuptohet se nd katd mdnyr prcaktohet vlera e restitucionit n t holla, ateher kur ajo
realizohet nE mrgO giydesore. Por, at vlerd subjektt e s drejts mund ta prcaltojn n
marrveshje dhe nE ndonj menyre tjeter, sepse ato si negull prmbajtjen e detyrimeve td
veta mund ta bjn me marrveshje. Kshtu pr shembull, restitucioni nE t holla do tE
ekzekui,"ltret atdher kur sendin te cilin qiri subjekt ia ka doriizuar pals tjetr nE baz tC --:
puncs tjetr juridike absolutisht te pavlefshme eqhtd sendi i caktuar individualisht dhe i -'
cili gsht *dukur, dhe pr kt6 arsye cshte e pamundshme kthimi i tij
Kur nuk Osht e mundihem restitucioni natyral, atherd restitucioni nE tE holla paraqet
negull e cila shte pasoj logiike. e vete natyres s pavlefshm6rise se puneve juridike.
Restitucioni behet pr arsye se eshte pa bazc juridike ajo qe cshte dhn respektivisbt
bEr, nuk dshtE bdr ose duruar, prandaj duhet qe giendja t kthehet nc situaten e cila ka
qene para pdrmbushjes s6 obligimeve nga puna juridike e pavlefshme dhe ate qe ajo te
bdhet nd llojin natyral ose nc tc holla. Ekziston nj prjashtim atdher kur puna juridike
sht e pavlefshme per arsye se sipas permbajtjes ose qellimit te vet Csht n kund6rshtim
me parimet e negullimit-shoqcror te palaparc me kushtetute, me dispozitat imperative ose
me moralin shoqror, e kjo don te thoE se puna e tillE juridike 6shtE e ndaluar, sepse
lEnda e saj nuk shtE e lejuar, ose nuk i sht lejuar kauza, ndrsa restitucionin e krkon
ai subjekte i cili eshte i pandergjegishme. Ne ate rast, giykata mund ta refuzoj kdrkesn

161

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

e tij pjeserisht ose teresisht, por mund te vendos q ate qe e ka marre subjekti tjetr nd
baze te punes s ndaluar, qd ai t'ia dorzoj komunds nE territorin ne te cilin ka selin (ne
qoftd se 6shtd person juridik) ose n vendbanimin respektivisht vetqndrimin (nE qoft
se eshte person fizik). Nd kete rast, giykata giat vendosjes se a do te bdj restuticionin
ose do t mare, do ttt kete parasysh ndrglegishmdrind e njdrit perkatesisht te dy
subjektve nd at marrdhdnie, lidhur e rndsin e interesave shoqrore q realizohen si
dhe t botdkuptimeve morale t shoqris.
Mund te ndodh q te jete e pavlefshme vetem njc pjes ose thn m mire qc te jet e
pavlefshme vetdm ndonj nga elementet e prmbajdes s punEs juridikg, pa t cildn
dispozitat respektivisht, pa te cilin element puna juridike e dhn mund t ekzistojd, n
at rast kemi te bejme me pavlefshm6rind e puns juridike n at pjes6 tC saj e cila ka t
bj me dispozitn e prmendur. Ajo pavlefshmri sipas nat)tes se vete eshte
pavlefshmri e pjesdrishme e puniis juridike. Ne pjeset e tjera t veta ajo pun do td jetd e
plotEfuqishme, n qoft6 se pjesa e pavlefshme e saj nuk ka qenE as kusht, as motiv
vendimtar pr sbkak tE cilit e kan lidhur punen juridike ata subjekt.

PTINET JURIDIKE TE RREZUESHME

KUPTMI
Td rrdzgeshme jand ato

td cilat

shkak t s

n momentin e anulimit te
plotefuqishme.-lor, n qoftE se
ato pun
eshte
edhe ndryshimi i par themelor
N
kete
tE'le6ffi;ga dmentii lidhjes sE tyre.
nc mes te puneve juridike t pavlefshme absolute dhe atyre relative, si dy lloje themelore
tc anulimit te konhatave.
Deri n rrezueshmcrhc e punve juridike gon ndonje mungese e saj e cila i cenon
interesat juridike te njeres ose te te dyja paleve apo subjektve tC se drejtes. Prandaj' piir
kete arsye, vetem ato palc kane te drejte tO krkojn anulimin e putreve relativisht te
pavlefshme.

Nga kjo rregull ekziston perjashtim, pr tE ciln do t bjm fiale nC paraqitjen e

mposhtrne. Ne kete rast duhet cekur se shkaqet pr te cilat mund t krkohet anulimi i
punds jwidike dhe shkaqet pr te cilat puna juridike sht e pavlefshme jan ndryshimi i
dytE themelor mes kEtyr-e dy llojeve themelore tE punve juridike te pavlefshme.
Pune juridike t rrzueshmdmund tE konvali.glohen nEn kushtet dhe mEnyrEn e parapare
me ligi. Pr dallim nga keto, kontratat absolutisht tE pavlefshme nuk mund tc

r62

www.e-Libraria.com

E DREJTA

cIVILE I -pJEsA

pEnctrgsnvrn

konvalidohen. Ne te eshte dailimi i hetO themelor mes t pundve juridike te pavlefshme

absolutisht dhe atyre relativisht t pa vlefshme.
Si do t ceket edhe m von se e drejta q t krkohet anulimi i pun6s s rrzueshme
Esht e lidhur p6r afatin prekluziv, dhe se ajo humbet pas skadimit tE atij afati. Kurse,
thirrja n pavlefshmtirin absulute t punds juridike nuk eshte e lidhur me afat, dhe as qd
vjen te parashkrimi i saj. Ne kete itsht dallimi i katr themelor mes tyre.
Dhe n fund, aktegiykimi me tE ciln anulohet ndonj pun juridike e rrzueShme kaefekt konstituiv, pr ndryshim nga aktdgiykimi me t ciln vdrtetohet pavlefshmeria
absolute e punds e cila ka efekt deklarativ. Ne td eshte ndryshimi i pest themelor mes
,'.:
pavlefshmris absolute dhe relative tC

kontmtave.

c4/

,/
SHKAQET aE COJNE NE nnEZUeSrnmnrrE n pulrevE JTJRTDTKE
nd rrdzueshmdrin

dike

e zotesise

sg

cilat gojnE nd rrdzueshm6ri tE puniis juridike.

- Per lidhjen e puns juridike si: plotiifuqishme shtd e
@
nevojshme qe palet apo subjektt e saj ta kene zosinE e veprimit e q kdrkohet pr
lidhjen e pun0s se tilld.
Ajo mund t0 jet edhe zotesia e kufizuar e veprimit ne qofte se personi fizik i cili ka
zotsi td tillii td veprimit, pdrfaqEsuesi i tij ligior e ka dhEnd lejiin pr lidhjen e ptms
juridike perkatese. Pa lejen e tille puna juridike Cshte e rrzueshme. Arsye pr ate eshte
rreziku q m lidhjen e punes se tille juridike pa lejen e pErmendur, personi juridik do tt*-'
cenojd interesa e veta juridike.
Pekalarimet e vullnetit me tF mcr" te paleye apo subjektve, te cilat gojn nii
rrdzueshmdrin e pundve juridike jan6: dhun4 kanosj4 laithimi dhe mashtimi. Ato gojne '
nE rrdzueshmrin e punve juridike sepse vullneti i njrs ose t dyja palve prmban
mangsi n deklarimin e saj.
Duhet t behet dallimi mes vullnetit tE deklaruar me te meta dhe mos ekzistimit tC
vullnetit. T mosekzistimi i vullnetit ai nuk ekziston fare dhe per kCtC arsye nuk ka as '
pune juridike. Kurse n qoft se megiithat egziston digka qe pemgiap me punn juridike,
atehere ajo Cshte pune e rrejshme e cila sipas natyrs sE vet bn pjesE n grupin e pun6ve
juridike t pa vlefshme. !e wllneti i deklaruar me t meta, megiithat6 ekziston vullneti,
por ai prmban t meta t cilat at pun e bjne td rrdzueshme.
edhe shkaqe t dera tE

163

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

pamas0 (laesin eno.mi") goir n rrezueshmdrin e pundve juridike te

dyanshme obliguese ekuivalente nd tE cilat eshtd cenuar parimi i vlerave ekuavalente tE
dhnieve td ndrsjella d.mth. parimi i ekuivalencs s presitimeve.
Dmtimi i pamas 9on n nzueshmrinn e puns juridike n qoft se jan plotdsuar kdto
kushte: disproporcioni mes dhnieve t paldve konbaktuese, ekzekutimi i atij
disproporcioni nd momentin e dhnd kritik dhe ndergiegjeshmdria e palds e cila eshte

D6mtimi

ddmtuar n at disproporcion.
Momenti kdtik ne te cilin duhet t ekzisotj disproporcioni sht momenti i lidhjes s
puns juridike. Nd qoft se disproporcioni Cshte shkaktuar pas lidhjes s puns juridike,
ather ajo nuk Cshte element i cili 9on n rr6zueshmrind e puns juridike, por mund te
jetd element i cili gon kah revidimimi ose kah shkeputja e puns juridike pr shkak tE
rrethanave tE ndryshuar4 per te cilat do te bhet f ald nd paraqitjen e m poshtme.
Ndergiegishmeria eshte e nevojshme giate fidhjes se puneve juridike si marrddhnie
juridiko-civile dhe giatd realizimit te te &ejtave dhe detyrave q dalin nga ato, palet apo
subjektet jane te obliguar q t'i prmbahen parimit te nderyjegjshmdris dhe
ndershmrisE. Me kdt rast duhet cekur se pala sht e ndrgjegjshm atdherd kur nE
momentin e lidhjes s puns juridike nuk ka ditur dhe as qE eshte dashte te dije per
ekzistimin e disproporcionit, d.mth. kur ka qen qEllimdmirse dhe e kujdesshme (psh
nuk ka ditur dhe as q esht dashte tE dij se shet veper me vler tC madhe).
Ndergjegishmeria e pal6s s dmtuar n baz t disproporcionit tE prestimeVe ate e ven n
pozitn e pals e cila n mnyrO te ndergiegishme eshte pajtuar ta lidh punn juridike,
edhe pse ka ditur edhe sht dashte te dij per ekzistimin e disproporcionit.

Eshte

juridike.

te shkaktrarit e

pre]
sepse te kanosja, e keqia
mundsi, kurse te dhuna zbatohet edhe n momentin e lidhjes sE punes

PunEt juridike tE lidhura ne dhunEn. Dhuna ekziston vetm atdherE kur nEn ndikimin
e t keqes dikush deklaron vullnetin qe vertet nuk eshte lire, por megiithat shtil
vullneti i atij personi. Ka raste tC puneve juridike td lidhura me dhun ose forc te td cilat
nuk ka aspak vullnet tE pavarur te prsonit te deryruar, por vetem deklarim i virllnetit.

Kanosja
:

Kanosja shtE paraoitja e mr''nd<is; sF ndord tE keqeie ne dem te pjesemarresit

Qe te jet arsYe Pr
rrzueshmrin e puns juriilike, kanosja duhet tdjet6: 1) Serioze; 2) E paevitueshme,
dhe 3) Anti e drejte.

164

www.e-Libraria.com

'

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PTRGJITHSHME

Kanosja gon n nzueshmrind e punds juridike atEherE kur ajo eshte e ndaluar. sipas
natyres se vete kanosja paraqet shkaktimin e frigds se arsyetuar "drejtuar palds tjetr
kontraktuese p6r arsye td cils ajo e ka lidhur punn juridike q pemdryshe nuk do te
kishte lidhur".
Shkaktimi i frikds mund t b6het me detyrimin fizik (me rrahje, me mbyllje etj.), e cila
gon ne ate qd pals te cilats i 6shtC shkaktuar ajo ta lidhE punn juridike. Ajo mund te
shkaktohet edhe me detyrimin perkats psikologiik, me kano$e se ajo pal ose ndonj
person tjetdr do td vritet, ose do t'i shkaktohet lndime trupore ose nd ndonjd mnyr
tjetr do te cenohet dinjiteti i tyre etj; e cila giithashtu gon ne atd q pals t6 ciltts i eslte
drejtuar qil ta lidh punn juridike. Kanosja csht e ndaluar atdher6.kur' shtd i ndaluar'ndalimi fizik ose psikologiik (psh. nahja, kanosja me wasje etj.). vetEm kanosjal e till, '
me te cilt i shkaktohet friga e arsyetuar palEs te cil6s i &ejtohet ajo dhe e cila pr shkak
td asaj kanosje e ka lidhd pundn, gon n rrzueshmri t6 puns juridike.

mbi
pamje e pasakte, giegiesisht
me natyren e puniis j
jete
Lajthimi mund te
n lnden e punEs juridike, mund te jete ne person apo subjekt, si
dhe nE motiv te punes jwidike, pih shembull, primusi i dihgon sekundusit njE libr si
ofert pr blerje, e sekundusi mendon se ihht dhuratd; me lndn, pr shembull,
primusi mendon se blend pikme origiinale, e ai nE te vrtet blen kopjen; n cilsitd e
idndds, p.sh., primusi mendon se blen stof anglez, e stofi eshtd i vendit; ne percon apo
subjekt, p.sh.,primusi mendon se ka porositur porhet te piktori i njohur Agron, e nE t
vdrtet e ka porositur te fillestari Agron; n motiv, p.sh., primusi bleu drith, duke
menduar se do t ngritet gmimi, e nE t vrtete zbritet.
Lloj i vegant i lajthimit eshte ai qe paraqitet per shkak te transmetimit te pasakte te
ofertes. Pr shembull, primusi i kumton sekundusit me telegrarn se destiron t'i shes njE
sasi vinjaku, e n telegram shkruan verd. AtherE puna juridike nuk do td vlej, por
denimin nuk do ta paguaj marrsi qe eshte ne hjthim, por otuesi q e ka ddrguar

'

mesazhin.
.

Nd qofte se pala e.ka lidhur prmn juridike personalisht, athere lajthimi vlerdsohe sipas .
pasqyrimit t gabuar t saj pr elementin esencial prkates t punes juridike. Kurse n
qoft.se punn e ka lidhe prfaq6suesi (prfaqsuesi ligior ose prokurmaresi) i pales
atdherd lajthimi vlersohet sipas pasqlrimit te gabuar pr at element esencial te prms q' e ka pasur prfaqEsuesi.

Mund t ndodhE lajthimi pr shembull edhe me menyren, kohn dhe vbndin e

prmbushjes te detyimit nga palt q e kan lidhur punen juidike, dhe n qoft6 se ndaj
ktyre rrethanave ekziston lajthimi esencial, atdhere puna juridike e lidhur do t jetd e
rrdzueshme. I qiejte eshte rasti edhe athere kur mbi disa elemente t punes zbatohen
doket e qarkullimit dhe nd raport te tyre ekziston lajthimi esencial. Lajthimi i tille
ekziston pr shembull kur blgresi ka menduar se malli i porositur do t'i drgohet n thasd
prej 50 kg, kurse qie i sht dErguar n giendje refusi, e qe adj nuk i pergiigiet, pr sbkak
te bansportit te saj.

165

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA

E PERGJITHSHME

Duhet t behet dallimi mes t lajthimit dhe moskuptimit. Prderisa lajthimi 9on ne
pasqyrimin e gabuar perkates, per shkak te se ciles puna juridike sht e rrzueshme,
moskuptimi gon nC at, qe t mos arrihet pajtimi i vullneteve tE palve, dhe pr kdte arsye
nuk kemi as pun juridike. Kurse, n qoftd se pr shkak t moskuptimit megiithate
ekzisotn digka qd ngian me punn juridike, atdher ajo Eshte pund e rrejshme e cila 6sht
e nulshme.

Mashtrimi

_M
Mashtrimi tesnte

juriifft-ke-Ie mashtrimi, arsyeja pr rrzueshmrin e punes juridike eshte shumc me e

EadEe se sa te lajthimi. PEr shembull, primusi paraqet nE mnyr t rrejshme situatEn e
vet, qe tg marrd dhurat ose hua n kushte me te volitshme se sekundusi, sa mund te
sulmoj punn juridike pbr shkak tti mashtrimit
Mashtimi sipas natyrs se vet paraqet shakaktimin e lajthimit ose mbajtjen ne lajthim, t
brd me qllim qts pala e mashtruar ta lidh punn juridike t cilixl pr ndryshe muk do ta
kishte lidhur, po te mos ishte e mashtruar. Mashtrimi paraqet shkak i cili gon n
nzueshmrin e punEs juridike pa marr parasysh se a gon ajo ne lajthimin esencial apo
n lajthimin e thjesht. Mashtrimin mund ta shkaktoje njEra pal e ose ndonj person i
tret. Por, n qoft se mashtrimin e sbkakton ndonj person i trete, atehere ajo do td gojd
n nzueshmrin e puns juridike n qoft se eshtE plotsuar edhe nj kusht, i cili
prbdhet ne ate qe pala e cila truk eshte mashtruar te jete qene e pandErgjegishme, e kjo
nEnkupton qd nE kohn e lidhjes s punds ajo te kete ditur- ose shtd dashur tc dije per
mashtrimin. Kjo don te thote se ne kcte rast rriZueshmria e puns juridike eshte
sanksion i sjelljes sc pandryiegishme tE palEs sd pamashtruar giate lidhjes s puns.

Kur ekziston ndonj nga shkaqet te cilt gojni! n rrzueshmdrin e pundve juridike'
athere pasone anulimi i saj, si negull, kte duhet ta kerkoj pala t cils i jan td cenuara
interesatjuridike me ate punE juridike. N qoft se ajo pal 6sht person fizik me zotesi te
kufizugie veprimit, ather anulimin e asaj pune mund ta krkojnE pdrfaqsuesi ligior i

tij. Por,:ne qoft se personi me zotesi tc h.rfizuar te vepiimit, Esht brE me zotesi tc plote
td veprimit, edhe ai vet mund t kerkojd anulimin e puns juridike qE e ka lidhur pa lejen
e prfaqEzuesit ligjor t tij, nc kohn e tij tE zotsis t kufizuar te veirrimit
phes tc cils interesat jgri6ke nuk jan t cenuara me lidhje t puns se rezueshme
juridike; nuk ka tE drejt te kerkoje anulimin e saj, sepse per te puna e tile ji[idfte
prodhon efekte juridike t puns juridike se plotefuqishme, deri n anulimin e saj. Por, nE
rirste te caktuara ajo pal mund t ndrmerr veprirne t parapara ne

[gi,

te drejtuara nC ate

qellim qC ajo tE vihet ne situate tC sigurte, ne nport me Qllimin e pals tjetr pr

ngntjen, ose jo t padis pr anulimin e puns s rrdzueshme juridike.
fest tu, te p*a juria*" e_-cila sht e rrzueshme per shkak te lajthimit esencial,
anulimin e saj murxlta krkoj pala e cila ka qene nc ate lajthim, vetm nc qoftese gi_at
lidhjes se punes juridike ka vepruar me kujdes i cili kErkohet ne qarkullimin juridik. Nd
kete rast varesisht nga puna juridike e cila lidhet dhe nga personat te cilat e lidhin at

r66

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E Pf,RGJITHSHME

pun, ai kudes mund tjetd i ndryshm; dhe t paraqitet si kujdes i shtpiakut te mir6
ose
kujdes i ekonomisrit t6 mirc, etj. pala detr nuk mund te kerkoje anulimin e punds sE
tilid

juridike, por mund td deklarojd se eshte e gatshme qe punen e dhen6 juridike

ia

ekzekotojd ne ate menyre n6 t ciln do t ekzekutohej ajo, po te mos ishte lajthimi

i cili
gon nd rrzueshmrind e saj.
Afatet n tc cilat mund te.kihkohet anulimi i punEve juridike, si negull mund te jene
Sfaj:.:ltektiv:-.subjektiv qe eshte nj vit nla ie toptu*it per nezueihmcrine p,roe,
juridikeicspektivisht
" ,rgu
nga shuarja-e obligimit (afati subjektiv), respektivisht t lriti
dita e lidhjes s puns juridike (afati objektiv). Duhet cekur se ketb afate n shumicdn-e
"
legj islacioneve jari prekluzive.

2. PASOJAT

NGA RRf;ZUESUIUENTA N PUNEW ruRIDIKE

Punt e rrdzueshme juridike n tE vcrtete ekzistojn?Jo-kzisGiilne

.
pasigurtC. Ato ekzistojnd me

eshte i

kush! e ksuhti eshte negativ. Favlefshrnria e pundve

ndshme.

t ..,

rrdzueshme juridike-barazohet me pavlefshmErin e atyre te

Kur puna juridike Esht relativisht e pavlefshme dsht e nulshme, atherd ajo llogaritet si
e pavlefshme nga momenti i lidhjes sE saj, sepse aktgiykimi i plotefuqishm me, te cilen
shte anulau ajo pun juridike prodhon efekte juridike nga momenti i lidhjes s saj.

N qoft6 se nuk ka filluar permbushja e obligimit q del nga puna juridike e nulshme
atdher prbus{en nuk mund ta kdrkoje as njra e as pala tjet6r. Kurse n qoft se ka
filluar permbushi4 ose ng qofte se ajo shte ekzekutuar plotdsisht, atehed do te behet
restitucioni natyral, nii qoft se ajo 6shtd e mundshme, kurie, .nE qoftE se ajo nuk shtd e
mundshme, ose nd qoft se natyra e saj qe eshte prrnbushur i kunddrshton kthimit te saj,
atdher, do te jepet shprblimi n tE hollg d.m.th. do te behet restitucioni ne t holla. N
kte rast, kompenzimi nd t holla jepet sipas gmimeve nd kohn e kthimit, n qoft se ajo
bhet para marrjes s vendimit giyqsor me t ciln anulohet puna juridike, respektivisht
n kohEn e sjelljes sE vendimit giyqEsor me td cilin anulonef puni;uria*e, n qoftC se
kthimi bhet pas atij anulimi.
Restitucioni (rikthimi) ka nj vegori te vetme atherd kur kemi te bejme m6 anulimin e
puns juridike pr shkak te zotesis s kufizuar te veprimit te njdrs pal kontraktuese.
N ate rast pjesmarrsi ne punen e tij jrnidike mund te krkoj kthimin vetem te asaj
'pjese td prmbushur e cila giendet n pasurind e personit me aftsi t kufizuar veprirni,
ose Esht prdorurn llogari te tij, si edhe td asaj q me qiillim Esht zhdukur ose
tjetersuar.

Anulimi i puns juridike relativisht

tE pavlefshme

mund te goje edhe o prgiegisinE pr

demin e shkaktuar

167

www.e-Libraria.com

:.

E DRXJTA CIVILE I-PJESA E PiIRGJITHSHME

KOIWALIDIMIDHE
se

eshte e

nuk mund

do te thote

Ky

esht

t konvalidacionit, por po prmendim

vetm ligiin mbi tmshegiminat, i cili giithmone parasheh nj rast tE konvalidacionit.
Eshte. fiala per testamentin te i cili forma Cshte tradicionale. Sipas kdsaj dispozite,
anulimi i testamentit pr shkak t mungess se forms mund td krkohet vetem nga
personi q ka interes juridik pr anulimin, madje nd afat t caktuar.
Konvalidimi i punCve juridike relativisht rc pavtefshme funet luria*e relativisht t
pavlefshme mund td konvalidohen, e kjo don te thote se nga puna juridike e pavlefshme
te behet e plotdfuqishme. Deri te konvalidimi i puneve juridike relativisht t pavlefshme
mund te vijd: me renoncimin (nga e drejta q td krkohet anulimi i tyre); me lejen
plotCsuese per punen juridike tE ciln.e ka lidhur personi me zotsine e kufizuar t
veprimit; me propozimin qe puna juridike e lidhur n6 lajthim te prmbushet sikur td mos
ket gend n lajthim.
-Me renoncimin nga e drejta q tE krkohet anulimi i punes juridike relativisht te
pavlevshme mund te shuhet 9do pun juridike relativisht e pavlefshme, pa mard
Fara sysh
shkakun qe puna e tille juridike e bn t pavlefshme. Kjo eshte pasoj e rrethans se m
punen e rrzueshme sht cenuar interesi juridik i pals e cila ka t6 drejten q t kdrkoj
anulimin e saj.

Deri te renoncimi nga e drejta qe te kerkohet anulimi i puns jwidike relativisht te

pavlefshme mund G vij nC m6nyr shprehimore dhe n6 heshtje.
Deri te renoncimi shprehimor i tg drejtes qC tC kerkoj anulimia e punes s rrzueshme
juridike, vjen atEhe kur pala t cils i takon ajo e drejtE te deklarojE ne menyre te qarte
dhe td padyshimt se renoncohet nga ajo e drejte. Ajo deklarat e tij Esht pund juridike e
njanshfre e cila gon n shuarjen e puns kryesore juridike.
Deri te renoncimi n heshtje, nga e drejta qE td kdrkohet anulimi i puns sd rrEzueshme
juridike, vjen ather kur pala n dobi tc s cils sht parapr rrzueshmria nE afatin e
parapare nuk do t paraqese padin pr anulimin e punes sE rrzueshme juridike. Me
skadimin e atij afati e drejta e msiprme parashkruhet, dhe puna juridike e nzueshme
Esht e brd e plotfuqishme.
-Me lejen plotisaese shuhet e drejta qe tE krkohet anulimi i puns juridike relativisht te
pavlefshme td ciln e ka lidhur personi fizik me zotesi te kufizuar t veprimit pa lejen e
perfaqiisuesit ligior te tij. Deri te kjo shuarje shkon pr arsye se nE mnyr plotdsuese
sht menjanuar shkaku, pr arsye te cilit kontrata shtd e rrzueshme dhe se ai menjanim
ka guar nd konvalidimin e asaj pune juridike:
-Me propozim qe puna juridike e cila esht lidhur me lajthirn te pcrmbushet sikur te mos
ishte lajthimi, dhe me pranimin e atij propozimi, shuhet e drejta qE t kdrkohet anulimi i
puns s tifle juridike, sepse me at propozim dhe me at pranim t tij nd te vertete lidhet
pune e re juridike me ie iilen menjanohet lajthimi nga puna juridike ralativisht e
pavlefttrme e cila gon n konvalidimin parkates, sepse ajo sht kombinuar me lajthimin
perkats me permajtjen e puns t lidhur n lajthim.

168

www.e-Libraria.com

E DREJT4 CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

t ket rnE

baza

rnepa.shme, beG
behet restltucioni.
,;itu"ioni Esht rregull se restifucio;i
_-... , f ":::.:r"uEr.-glcnsJa_e_mepaFhme,
secila pal6 i"kthen tjehes at q ka marr. N6 rast kuiekziston thirrja
e
::?j: ifll|:
pals
nd turpin e vet atehe'
Themelohet gienaja

nuk ka restitucion, por ajo qE duhet t kthehet i taiion

auditur propriam h'pitudinem Af"g-, aufret deguar ate i cili5:TTr:
^$"Poe vet).
thirret nd turpin
Ne disa te drejta nuk ka restitucion, e kjo ngiet kur puna juridike
shtd e ndaluar, imorale,
apo palEt kan dshiruar td vn6 nC to;e tigit.

N*

pery:E

r..titr.i",
. 4guecnzini-iaemjl-pavlefshmerin e Dunes iuridike-?rrh"J r'i io,, l.,otao riara, 16 h^r^:

MOrrrMr (KTJNDERSHTTn/fl) I puNE\rE JURIDIKE

(PADTA OSE ACTrO PATJLTANA)

ti grejten romake sht aplikuar i ashqutuajruri actio pauliana, nie tE

_,,,. .behet
..,Q{rh
crlrn
mohimi i puniive juridike. Kdtu paraqiten tre persona: t; rreditori, i ciii esrte
ddmtuar.me punn; 2) Debitori,. i cili ka tje-tersuar p**ine
e vet personit t trete, dhe 3)
Personi i hete, tit cilit debitori i ka tjetersuar pasurine e vet.
Q paditsi tc kete sukses ne konteitin q e ndrrnerr me padinE e paulians,
duhet t plotdsohen disa kushte: l
) e kreditori, p'er *ry" te pu"ds s6 ndrmarrd juridike
situate te p*unirh*" pcr inkisim niapasuria e mbetur e debitorit t
l:-].l",.l"ltT.rj
te kete qene jokoshient, dhe 3)
ee personi i trete te jet jokoshient,
1Y_.,"::,19n
o_.m.th.,
te kete ditur pr qlliqrin jokoshient t debitorit.
dshj: nje iloj i veganie i pavtefshris s punve juridike e cila gon n ate
qe aJo e cila kundershtohet ta humbe
efektin juridik te vete ndaj atij i cili e kundrshton
dhe atd deri ne atd mase sa sh e nevojsf,*"
{e ii iraizoje k6rkesat e tij.

li

]"j

:T*TIH

"i

169

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I -PJESA E PTRGJITHSHME

jet6, puna juridike e

njeanshme, dyanshme ose ndonje pun6 tjeter (psh. zhdukj a e ndonje dokumenti n td cilin
eihte e inkorporuar ndonj e drejtd e cila pa at dokument nuk mund te ralizohet , ldshimi
q td realizohet ndonje e drejG e tij).
Ai i cili kundrshton ndonj veprim juridik apo punE juridike t debitorit quhet sulmues.
Ai bn kundershtimin e atij veprimi juridik i cili debitorin e tij e bn insolvent d.m.th. te
atille qii t rnos mund t'i ekzekutoj detyrat e tij ndaj sulmuesit (keditorit). Ne kdte rast
duhet cekur se sulmuesi e bn kunddrshtimin me and t padis ose kundrshtimit e cila
njiht me emrin si Paclia ose Actio Pauliana, dhe nd bazd t tyre gjykata kompetente
merrd vendimin n procedurn glyqsore ptirkatse.
Kundershtimi bhet pr shkak te menjanimit te pasojave t shkaktuara nga puna juridik e
kundrshtur e cila debitorin e ka brE insolvent. Ne ate menyre krijohet mundsia juridike
qC sulmuesi t'i ralizoj krkesat e tij kurse debitori i tij ti ekzekutoj detyrat e tij.
Kundrshtimi sht i drejtuar ndaj personit, i cili ka realizur ndonje t dobi nga puna
juridik e debitorit e cila Esht6 objekt i kundrshtimit. (psh. ndaj personit tc cilit debitori
i ka shitur digka shum lir, ose.i ka falur digka, q6 nd ate mcnyre tii bhet insolvent dhe
'
ne ate.menyre sulmuesi(kreditori) te mos mund ti realizoje kerkesate tij.

Ajo e cila kunddrshtohet, d.m.th. ldnda e kundrshtimit mmde

te

Pdr kundrshtimin e puneve jwidike t debitorit duhet te.plotsohen disa supozime t

caktuara. Kshtu, duhet tE plotsohen te gjitha supozimet e prglithshme, por giithashtu
duhet td plotsohen edhe disa supozime te veganta. N0 qoftdse ato nuk plotsohen, atherd
nuk mund t vij deri te kundnhtimi i zukseshm i puneve juridike te debitorit.
kundshtimin e

@ qd

o
Qe Wi*r

tii jet bahe

i cili shte marre n dm

insol

tE

kreditorit ;

ni", pa maire parasysh se kur sht

krijqar_ ajo sht supozimi i pare i prgjithshem pr kunsdershtimin e suksesshEm t
veirimeve juridike tE debitorit. Kjo prmban n vete dy elemente: ekzistimin e krkesiis
dhe qe ajoie kete arrihr per pCrmbushje. Ndse krkesa e till6 nuk ekziston ateherd ka
nevojq pEr kundershtimin e veprimeve jruidike te debitorit, sepse qllimi i cili arrihet me
ate fuddrshtim eshte krijimi i kushteve pr realizimin e asai krkese. Ndse ajo krkesE
nuk ka anitur per prrnbushje, ajo nuk mund te realizohet n mrg tE dhunshme, kurse
menyra e tille eshte edhe kundrshtimi i veprimeve juridike te debitorit. Ndse kdrkesa
nuk La arritur, atehere nuk ka kushte pr kundiirshtiminc saj. Kur ajo krkes do t antj
pEr prmbushje ateherc debitori ndoshta nuk do t jetE insolvent, por do t mund ta
itzeiutoie defuren e tij ndaj kreditorit, i cili nE atd mnyr do t mund ta realizoJ detyrdn
e tij edhe pa kundershtimin e veprimeve juridike t debitorit
-debitorit i ciii eshte ndermarr n dm t kreditorit(sulmuesit)
pulna apo' veprimi
iuridtk i
juridike t
itshte tcustrti i ayte i prgiithshem pr kundshtimin e suksesshdm t veprimeve

170

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA E PERGJITHSHME

debitoreve. Ai gjithashtu prmban dy elemente : q veprimi juridik i debitorit te ekzistoje

dhe q ai tdjetd ndrmar nE dm t sulmuesit.
Qe debitori tc jete bere insolvent shte kushti

i trete i prgiithshdm pr kunddrshrimin e

sukseshdm td veprimeve(puneve) juridike te debitorit, sepse detori nuk ka mjete t6
mjaftueshme pdr prmbushjen e kdrkess s6 keditorit. Nse ai ka mjete t tilla, ather
dshtd e pakuptimtd kundrshtimi veprimeve juridike t tij, kurse cenimi sigurisd
juridike ne td ciln gon kundrshtimi eshte i paarsyeshEm.
h[undasia qd me kundrshtimin e suksesshm t veprimit juridik te debitorit sulmuesi ta
realizojd k6rkesn:.e tij eshtii kushti kated prgiithshem pef kund6rshtimin e
suksesshm t atij.veprimi . Nse kundrshtimi nuk e krijon atd muird6si, atehere as qe
ka nevoj pr t sepse ajo nuk gon kah qellimi realizimi i te cilit eshte sinuar.
Supozimet e veganta varen nga lloji i punes juridike q e ka brd debitori me veprimin
juridik i cili kundrshtohet.
Nse ajo prur jurirtike dshtE ngarkuese ather duhet te plotsohen kto dy supozime tE

veganta:
- nE kohdn e nddrmarrjes
.:-

se puns juridike debitori te kete-ditur ose 6sht

dashur tE dij se me ndrmarrjen e saj do tu shkakctoj dem.f.reditoreve te tjere,
d.m.th. nse debitori esht i panddrgiegishm dhe

i ketE d.m.th. i kundenhtuari i sulmuesit(keditorit) giithashtu ka

ditur ose eshtd dashur te dij se me nddrmarrjen e puns juridike u shkaktohet
dEm keditordve td personit i cili e ka ndrmarE ate pune juridike d.m.th. se ai
nese personi

t ketE qen i paadergjegishem

Ne ketd rast duhet cekur se personi i tret i cili paraqitet si i kundrshtuari i sulmit eshte
personi me td cilin eshte nddrmarrd puna juridike (psh. personi me tE cilin eshte litlhur
kontrata e cila kund6rshtohet) .Mirpo, personi i tretd si i kund6rshtuari i sulmit dshte
edhe personi n dobi te cilit eshte ndmarre puna jwidike e cila kundrshtohet (psh.
personi ndaj te cilit detori ka kundrshruar t nddrmarE prmen juridike e cila sjell deri te
ajo qe detori te humb tc drejtn materiale.
N praktik ndodhc shpesh q penoni i bete te jete bashkshorti i debitorit, ose ndonj i
a{Ert giaku nii vij t drejt ose nC vije te terthortc deri n shkallEn e katdrt. N at6 rast
prshkak td egzistimit td lidhjes bashkshortore ose t mardhenies sd giakut, supozohet
se ai person ka ditur ose 6sht dashur td dij se me veprimin qe eshte kundrshtuar u
shkakton dcm kreditorve t tij, d.m.th. se pandryiegishmdria e tyre supozohet.
Ndse ajo pune juridike Esht bmirse, ose nese sht n pyetje ndcjnje pune juridike e
cila shtd e ngiashme me to (psh. renoncimi nga trashegimia), atherd konsiderohet se
detori ka ditur se me nddrmarrjen e punes juridike u shkakton dem'- kreditorve te tij
d.m.th. se pand6rgiegishmria e tij supozohet. Edhe pand6rgjegishneda e personit t
kete supozohet.

171

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

NGRITJA E PADISE
Kundrshtimi

pun0ve(veprimeve)

juridike-te--{C!&ri!

cilin shte lidhur

rE r'ur'
urg te
rrsrE me
nersoru Ii trete
ri). Ato jane te drejtuara lhe p6"i
eshe ndrmarr.
cilit
te
.iii t u'aet.tttoiret , ose nE dobi

#Filj'#i;-i
i kundgrshtimit mund te bdhet edhe nclaj
Ktffijlfihs rrespetlivisht theksimi
te atyre personave' d'm'th' kundr trashegimtareve
juridik

'puna

universal
."trashegimtareve
.]uridik t personave
r^L:.^-:+ *.,-.t
nE afatin
afatin e
ngritet ne
te .'oritei
mund +B
juridike ^!
tc
Padia pr kundrshtimin e veprimeve
-debitorit
fillon t
iUairc ngarkuese 2 vite' Ai'afatai veprim
caktuar, ai afat shtE I uit",'f"itt"'fii
i.cilikundershtohet ' NEse
rrjedhii nga dita kur csnte
*ot6etj"o" digkaje e cila duhet td bdhet' atdher
leshim;
juridik perbehet
"e
a*ftte te ndrmeret veprimi qe eshte l6shuar'
ai afat fillon t nj"or, ngu c,L-k'; etftie
Ai
ateh"' kur givkata do L miratoj krkespadin'
Kundenhtimi shkakton
vet
p*uiu"ait"t debitorit ia humb efektin e
efekt gon ne atc qe
""ptinli-itillik;o
piir prmbushjen e kErkesds se tij ndaj
ndaj paditesit vetem aq ," t"f"e "iuojshme
debiforit.
pr shkak te cilit behet
Veprimi i tille shte i mjaftueshiim pdr realizimin..e .gellimit
juridik i-kundershtuar mbetet' Pikerishte
kundershtimi, ndersa ne
i vepi'imeve juridike tE debitorit'
ketu qendron pavr"rsrrne'iu oiie'Jil" go';lt"ie"htimi

fizikE.

p*ct
nai#Je'""itt*;#*
;';;""5

"f"il1;-dik;
t

;;il;t';;P't"tt

per disa pune juria*1 ti c1\ty1b-:Ti:

ssftn perjashtuar
-rera
Kundrshtimi
lluncersnuru shte
PsuoJllrl]A
n shenje mirenjohje. Ato
p*JiGaif.. te tiil; janc dhuratat festive-dhe.dh.111al*".1"..,-*
nEr rzFrn do 16 bEim

j'ffi"il'*Efijffi

ilffi ;"il'*l;&k::*:T1,::i"i:':.*:l?T;
tip*"qri:;;

'ffJ
iHlffiH;f#"j;iift"##"

kontratave tE veeanta detvrimore n

lenden E drejta e deryrimve

juridike bmirse'.pEwec karaktedt bemires tc tyre
Perjashtimi i kundershtimit te puneve
ne at qe ato pune tE jene tE
kusht prbehet
-Ne
krkon piirmbushjen edhe
rttte rast duhet cekur se kv kusht
i"liimt'
baraspeshme me munddsite
"Ai
p*"-'i"ridike e till pr debitorin nuk
konsiderohet se eshte patt"i*r'!i "i'Utt!-["i
rast te
me giendjen pasurore te tij' Ne
paraqete ndonje vlere ,a
mamr
; cakton $ytata ' duke mbajtur llogari apo
kontestit, prmbushjen *attj
"
parasysh nethanat konkrete per rasetin e dhn'

,e;;il;il
;;;;il"tJ
*"iit J"'-fJf'*i*
ii"hi

172

www.e-Libraria.com

'a

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Nuk eshte e mjaftueshme qd vetem te fitohen td drejta! por krkohet edhe ushtrimi i alne
td drejtave , respektivisht nbrojtja e tyre.-Ushtrimin e te drejtave subjek
civile. Kdto te &ejta
E
e tij eshte qii
ektive civile mund tli
m6nyrE
derivative
ose
origiinere.
n
ato t'i ushtrojE gjithmone n pajtim me t drejtn objektive.
Nuk lejohet keqrrdorimi i t drejtave subjellive civile. Kjo do td thot se, duke e
ushtruar te drejten tuaj subjektive, nuk mund t'i shkaktoni dem tjetrit, edhe pse
pErndryshe do tit kishit te drejtd.
Mbrojtja e te drejtave subjektive dsht e garantuar me aktin md td lart t 9do
shteti(Kushtetuten) dhe kjo bdhet me padi, e cila i drejtohet organit kompetent - giykates.
Perjashtimisht, ekziston mundsia q ndonjd e drejte subjektive t mbrohet edhe me
vetmbrojtje, si pr shembull, posedimi.

Literatura:

Carbonnier J., Droit civil --Introduction, Paris, 1982.

Gams A., Hyrje n tii drejtdn civile, Prishtine, 19E8.
Grupce A., Imotno pravo, Skopje, 1983.
Stankovic O., Vodinilic, Uvod u gradansko pravo, Beograd, 1995.
Vedris M., Imovinsko pravo, Zagreb, 1992.

Kodet dhe ligiet

Kodi civil i Frances i vitit 1804.

Kodi civil Gjerman i vitit 1900.
Kodi civil i Austris i vitit I 8l I .
Kodi civil i Republikes se ShqipcrisE i vitit 1994.
Ligii mbi mardhniet e detyrimeve i vitil2}Dl(gazefa zyrtxe 18/2001)

Einzgar, Alojz. Gradjansko pravo u nasem pravnem sistemu, Arhiv za praure i dnistvene
nauke, nr. l-2/L986, Beograd, fq. I 13.

)-

Periphanakis, Const. Les sources du droit en science comparative, Athenes, 1964, fq. 14.
3

173

www.e-Libraria.com

')

E DREJTA

CIYILE I _PJESA E PERGJITHSHME

Boehmer, Grundlangen der burgerlichen Rechtsordung, 1950, Bd, I, fq. 9. cituar sipas
Martin V;dris dhe pitar Klaric, n Gradansko Pravo, Narodne Novine, Zagreb, 1998, fq.
4
Lemunier, Principes et practiques du Droit civil, Paris' 1963' fq' 5'

ir*

u.*,

dhe petar

Klaric, Gradansko pravo, Narodne Novine, Zagreb, 1998, fq.

5.

6
Martin Vedris dhe Petar Klaric, vepra e cituar, fq' 5'
7
Po aty, fq. 70.
8

Po aty, fq. 70.

9
Cituar sipas M.Vedrish dhe P. Klaric, vep. e cit., fq. 6.

l0

M gjersisht shih: Adrija Gams, Hyrje n td drejtn civile, Prishtine, 1978

ll

M gieresisht shih: Abdulla Aliu, Permbledhje pr:nimesh te Fakultetit Juridilq

, Prishtine, 19-

ff.
t2

fq.

Juliana Fuga (Latifi), E Drejta Civile: Pjesa e Prgiithshme, Tiran,2000' fq'

l8'

13

Geny Frangois, Methode d'interpretation et sources en droit prive positif, Tome premier,
Tome seconde, Paris, 1932; Izdebski Hubert. Les sources du droit dans les pays
socialistes europeens, Revue international d9 droit c91n^are, nr.l/1986; Eang C'T'
Domnique, Leisources du droit japonais, Gjenevd, 1978; Vullieqoe L. J. Les anastomes
du droif (spectaculation sur les sources du droit), Archives de philosophie du droit' Tome
27,..Sources" du droit, Paris, 1982; Perelman chaim, ontologie juridigue et sour-ces du
droit, Archives de philosophie du droit, Tome 27,"Sources"du droit Paris, 1982, fq. 23
etj; dourioux Luis- Jean,.lsoor"es du droit" en droit prive, Archives de philosophie du
Atoit fo*", 27,"Sources"du droit Paris, 1982, tq.33 etj; Ghestin J dhe Goubeaux G,
Traiie de Dioit civil - introduction generale, I, Paris, 1983; Periphanakis Cons. Les
sources du droit en science comparativ et notion de droit civil comparativ, Atine, 1964.

t4
Izdebski H. Punimi i njejte, fq.8

li"iU" e. - i"n" r. Droit civil,

Introduction generale, Dalloz, Paris, 1979, fq' 125'

16

Po aty,fq. 196

t7

Vedris Martiq Osnove imovinskog prava, Opci dio imovinskog prav4 stvarno i obvealo
i nasljedno prav o, Zagreb)97 6, fq. l t.

l8
Po aty,

fq. I I

l9
174

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

.ViskovicNikol4Oizvorimaprava,Arhivzapravneidruswenenauke'nr'3-4'Beograd'
1974.
20

PeritchM'J.QulequesobservationsurleproblemedersourcesduDroitetlafonctionde
Geny, Tome II,
la toi, Resueil iietid"r, r*'f"t sources du Droit, en I'honner de Frangois

fais,1977,fq.227
2l

.
.

Perelman Ch. Punimi i njejtE, fq. 23

22
Budimir, Sudska
Hans Kelser\ opsta teorija prav ai drzave,fq. 14 ( cituar sipas Kosutic
praksa kao izvor prav4 Beograd, 1973, fq. 39.)

z)
Vullierme Luis Jean. Punimi i njcjtC' fq. 6
24
Jackson S. B. Stucturalisme et <souces du
Tome 27, Paris, 1982, fq. 142

droi6

Achives de Philosophie du Droit'

25

Marcel planiol - Georges Ripert, Trait6 ldmentaire de droit civil, Paris 1940, fq.5.
26
Po aty, fq.5.
27
Po aty, fq.5.
28

:
.29
.
.30

Dufor Alfred, La theorie des sources du Droit dans I' Ecole du Droit Historique, Archives

dePhilosophieduDroit,Tome27,Pais,l9S2'fq.
Lluliiq Radomir, Koshutiq Budimir, Fillet

119

e s ttrejtes,

Prishtine, 1986, fq' 245'

Vullieme L. J. Punimi i njejte, fq. 5

31

Po aty,fq. 6

)z
Po aty, fq. 10
33

.36

Po aly, fq. l0
34
Bobcev Stefan, Istorija na Bulgarskoto pravo, Burgas, 1993, fq' 70
35
Djuvara M. Mircea, Queque consideration su La nature des sources et sw La formation
du droit positiv, Etuais de Droit civil, a la memoire de Henri Capitant, Paris, 1938.
Po aty, fq.219

37:-

Po aty, fq. 227

38

Batiffol Henri, Preface, Archives de Philosophie du Droit, Paris' 1982, fq'

175

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE

I-PJESA E PERGJITHSHME

39
Golunski A.S - Strogovic S. M, Teorija drzava i prava, Beograd, 1946, fq.l49
40
David Rene, Les grands systemes de droit contemporain, Dalloz, Paris 1982, fq.

l0l.

4t
Bellefonds de Linant Y. Traitd de Droit musulman compard, Etudes VI, Paris, 1973, fq.
19.

42
43

Bllagojevic S. Sistematizacija pr:rva - njen osnov i cilj, Pravna misao, nr. I l '121 1980,
Sarajev, 1980, fq.8.
44
Bobcev Stefan.Vepra e njejte, fq.70
45
Larroumet Christian" Droit civil - intoduction a I'etude du droit privd, Tome I, Paris,
1984 fq. l13
46
Bobcev Stefan, vepra e njcjte, fq. 70
47
Po aty fq. 70, Vasilev Loben, Gradjansko pravo, opsta cast, Yatna 1993, fq.27 .
48
Shih: Vizner B. Gradjansko pravo u teoriji i praksi, Knjiga prv4 Osijek, 1966' fq. 58;
Llukiq Radomir- Koshutiq Budimir, Fillet e s drejtes, Prishtine, 1986, fq.245;
Stojanovic Dragoljub, Uvod u Gradjansko prvo, Beograd, 1976' fq.58; Grupce Aserq
Imotno pravo, Shkup 1983, fq.37, Bobcev Stefan, vepra e njejte' fq- 70

49
Larroumet Christian, vepra e njjtE, fq. I 14.
50
Po aty, fq. 114
51

Po aty, fq.
52
Po aty, fq.
53

l2l
l2l

- Terre F. Vepra e njdjt, fq' 88

54
David Rene. Vepra e njejte, fq. 106.
55
Miaille Michel.une introduction critique au droit, Francois Maspero, Paris, 1982, fq.239
56
Carbonnier Jean, Drci! civil - 1/ introduction, les Persones, Themis, Paris, 198" Fq' I I I
57
Ghestin Jaeques dhe Goubeaux Gilles, Droit civil - introduction generale, I, L'editiorU
L.G. D. J, Paris, 1982, fq. 185 etj.
Weill A.

58

176

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

Weill Alex - Tene Frangois, vepra

PJESA E PTRGJITHSHME

njejte, fq. 244.

59

Laurromet Christian, vepra e njEjt, fq. 135

60
Miaille Michel, vepra e njjtd, fQ.242

6t
Voirin Piene, Tome I, 21 edition par Goubeaux Gilles, Manuel
Paris, 1984, fq.9

de droit

civil, L. G D.

J,

62

Aubert Luc - Jean. Introduction au droit et themes fondamentaux du &oit civil, Armand
colin, Paris, 1985, fq. 69

63

Chevallier Jean, Beach Louis, Droit civil, Sirey, Paris, 1975,tq.4

64

Gabriel Marty - Pierre Raynaud, Droit civil, Tom I, L'edition, Sirey, Paris, 1972, fq' 145'
65
Guy Lambert, Couis de droit civil; Maisomeuve, Paris, 1972' fq. 50
66
Stark Boris, Drcit civil - introductioq Paris,1972, fq.34
67
Po aty, fq. 34
68
Juglart de Michel, Cours de drcit civil, Pari s, 1972, fq. 42-67 69
Duranton M. Cours de Droit Frangais, Tome I, Paris, 1834, fq' 20
70
Planiol Marcel, Ripert Georges, Traite elementaire - Droit civil, J.Paris, 1940' fq 5 dhe
50.

7l

Lacantinerie - Baurdy G. - Fourcade Houques M. Traite de Dloit civil, Tome I, Paris,

1907, fq. 49.
72
Sourioux Luis Jean. Vepra e nj0jte, fq. 33
73
-Capitant
Henri, Cours elementaire de Droit civil, Frangais, Tome I,
Colin Ambroise Edition, Paris, 1942,fq.14 dhe 40.
74
Messina Salvatore, Droit civil Egyptien, Tome I, Alexandrie, 1927 ' fq. 45
75
Jones C.Eilliam, Basic Principles of civil la in China, London 1989, fq.23
76
Po aty,fq.24/25

77:

Wang D. Les sources du droit japonais, Gjenevd, l9?8, fq.27, (p6rdokria6n tryY*.'
"Ne iaponi disa autor (faniguiifii Yuhikaku) mendojng se n kuptimin e gierd doktrina
mund G konsiderohet sinj burim i se &ejtes ..., shumica e autorve japonez(Noda,

r7'l

www.e-Libraria.com

')

E DREJTA

CMLE I -

PJESA E

Ptf,qTIHSHME

drejts' sepse ajo nuk

Dando) konsiderojn se ajo nuk shtd njd burim formal i sd
ton tiUon drejtpeisedrejtin formimin e te drejtes pozitive' fq' 196)
78

fuo*u e.p. Osnovno i sovjetsko gradjansko pravo,

Moskva' 1986' fq' l7l18'

79
60'
Pavlova Marija, Grazdansko pravo, Tome I, Sofie, 1995, fq'
80
Vasilev Ljoben. Vepra e njejte' fq. 26 - 31'

8l

DjuvaraM. M. VePra e njejtc, fq. 234

82

NorWeill'
Ansay dhe Don Eallace , Jr. Introduction to Turkish la, third edition,
nga prof. dr. Adnan Guriz.)
r _i 6unimi sources of Turkish lae eshte shkruar
tg{l ,

ilgrul

83

deuxieme' Les
Vanclerlinden Jacques' Inboduction au droit de I'Ethiopie Modeme' Liwe
Tome
Politique,
so'rces du &oit, Iiibliotheque africane et Malgache, Droit et sociologie
X, Paris, 1971, fq. 2
84
de Droit
cituar sipas Milliot Luis, L'idee de la loi dans I'islam, Revue intemationale
comparE, w.411952, Paris, 1952' fq. 669
85

Po aty, fq. 669

86

civil la' Nju Jork'

Md gieresisht shih: Kirschenbaum Aaron, Equity in Jeeisl: lad - Jedish
1991, fq. 9-15.
87
David Rene, vepra e njjt, fq. 392
88
David Rene, po atY, fq. 401
89
Po aty, fq. 396
90
fq. 97
David Rene. Introduction a I'dtude du droit prive de I'Angleterre, Paris, 1948,
91

poaty,fq.97;CliveR.NeaEtonM.A,Generalprinciplesofla'Lond6r'1983'fq'83

92
Po aty, fq. 464
93

Gams Andrija, Hyrje ne t drejtEn civile, Prishtinc' 1972' fq' 30

94
Grupce Asen. Vepra e njejte, fq. 81 -100
95
Vizner Boris. Vepra e nj{fe, fq.56
96
parvo, Beograd,
si"nto.rni" obren - Vodinilic Vladimir, Uvod u Gradjansko
50

1995,tq'7-

178

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

97

'

Stojanovic Dragoljub, Uvod u Gradjansko pravo, Beo$ad, 1976, fq. 58 - 74.

'
.99
.
.

98

Ghestin Jacques - Goubeaux Gilles. Vepra e njejt, fq. 185

Shih: Lambert Guy, Cours de droit civil, Paris, 1972, fq.51 ; Starck Boris, Droit civil inhoduction, Pads,1972, fq.42; Colin . Capitant, Cours dldmentahe de Droit civil, Tome
I, edicioni i dhjete, Paris, 1942,fq.14
100

Djuvara M. M. Vepra e njdjt,fq.219.

101

Peritch M. Vepra e njejtd, fq. 240

102
Periphanakis Const. Vepra e njejte, fq. 16
103

lll

Carbonnier J. Vepra e njejtd, fq.

.
104
Md gjersisht shih punimin e Spasov Borislav, Varijacija po edna tema od Konstitucijata
(cl. l5l al. 2), Sovremeno pravo,w.2'97,Softja,1977, fq.27 .
105

N vitin 1990 me dt 7. 09.199 , delegatet e Kuvendit t6 Kosovds, n Kaganik e aproYuan

Kushtetutn e Republiks s Kosovds.
106

Voirin Piene, Droit civile, Tome I,22 edition, Paris, 1989, fq. l0; 'Ghestin J.
Goubeaux G. Punimi i njiljte, fq. 196; Izdebski Hubert, Punimi i njiijte, fq. 31

107

avlova Marija- Vepra e njEjte, fq. 64.

108

Periphanakis Const. Vepra e njejte, fq. 19

109

Voirin Pierre. Vepra

ll0

njjt, fq. l

Rene David. Vepra e cituar,

lll

l,

Carbonnier Jean. Vepra e njejte, fq. 128

fq. 1 lO

Pavlova Marija. Vepra e njejte, fq, 64

lt2

Po aty, fq. 70

.
'

l13
Lukic R. Vepra
1t4
Po aty,fq.265.

e nj dj &,

fq. 265 .

115

Vasiljev Loben. Vepraje njej E, fq. 29, David Rene. Vepra e njejt, fq. I 10.
116

Md gjeresisht shih: Milojevic Momir, Nazivi medjunarodnih ugovora, Anali Pravnog

Fakulteta u Beogradu, nr. 5/1983, Beograd, 1983, fq. 873

179

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PERGTTHSHME

117

Pedtch M.. J, L'inlluence du droit gdrmanique sur le droit prive des peuples yougoslaves,
Introduction a I'Etdue du Droit Compare, Recueil d' Etudes en l'honneur d'Edouard
Lambert, Paris, 1938, fq. 676
118
Mc giersisht shih: Semini Mariana, Legiislacioni i Komunitetit ekonomik evropian/ KEK,
pr kontratn e shitjes, Drejtesi4 m.Ill993, Tirane, 1993, fq. 38

ll9

M gjersisht shih: Ivanova Ruz, Pravni aktove, metodi i kontrol za zblizavanje na

nacionalnite zakondatelstva s'pravoto na Ewopejskata opstnosto, Sovremeno pravo,
2' 97,Sofija 1997, fq. 65.
120
Vukovic Mihajlo, Opci dio gradjanskog prava Knjiga I, Zageb,1959,fq. 156
121
Stankovic O. - Vodinelic V. Punini i njejte,fq.zl
122

Codi civil i vitit I 804, Kodi civil i Republiks s Shqiperisc i vitit 7994, Code civil suisse
i vitit 1907

t23
Izdebski H, Punimi i njejtc, fq. 33; Panda llir, Kodifikimi -aspekte teorike dhe historike,
Drejtesi4 nr. Al993,Tkane,1993, fq. 53
124
Kodi civil i Repubfikes se Shqiperise, Drejtesi4 nr. 1-2/l994,Tirane, 1994

t25

Ghestin J. - Gobeaux G. vepra e nj6jt6, fq. 197

126
Kushtetuta e Republiktis sd Maqedonis, ........

t27
Po aty,

t28
Lukic Radomir, vepra e njiijte fq. 258
r29
Periphanakis Const. Vepra e njcjte, fq. 17
130
131

Ghestin. J.

- Goubeaux

G.Po aty ne fq. 248

t32
Periphanakis Const. Vepra e njejte, fq. 17

t33
Romac Ante. Vepra e njejte, fq. 7 (33)
134
Kodi civil n Franc6 neni 2,, thot: "La loi ne dispose que pour

I'

avenir elle n'a point

d'effet retroactif'.
135

Ghestin J.

- Goubeaux

G. Vepra e njjte, fq.264

180

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIYILE I

PJESA E PERGJITHSHME

r36
Po aty, fq. 264, T drejtat e lituarajane te drejtat e realizuara gier tani
137

Po aty, fq.269
138
Stojanovic D. Vepra e nji:jt, fq. 65
139
Po aty, fq.67
140
Pavlova Marija. Vepra e njejte, fq. 68
141

Periphanakis Const. Vepra e njejtd, fq. 18

r42
Carbormier J. Vepra e njjt6, fq. 149-158; David R. vepra e njdjt6, fq. 129; Ghestia Goubeaux. Vepra e njjtd, fq.398, Gams A. Vepra e njdjt, fq.38; Christian Larounet.
Vepra e njdjt, fq.l81.

143

Henrich Ealter, vepra e njjtd, fq. 290

144
Statovci Ejup, n punimin e tij Ca gshtje mbi burimet e se drcjtes civile dhe mbi
negullimin e disa marrdhnieve civile juridike n KSAK, Piirparimi, Prishine,
nr.3/1976, Prishtin, 1976,fq.334 shkruan se: "Zbatimi i sd drejts zakonore nE KSA td
Kosovs, asnjEher s'ka qen n pyetje jo vetdm gjat pushtimit td Turqis feudale, por
edhe pas luftrave ballkanike, ne kohen e Jugosllavisd sE vjetr dhe ajo zbatohet edhe
sot"; nddrsa, Pupovci Syrja, nd veprdn e tij Manedhiiniet juridike civile n Kanunin e
Leke Dukagiinit, Prishtine 1971,fq.62 shkruan se: "Mirepo zbatimi i s drejtiis
zakonore, td njohur me errin Kanuni i Leke Dukagiinit, per negullimin e marrddhnieve
te caktuara private juridike nB trevEn e Kosovs e giejm edhe sot"
145

Gjerdsisht pr praktikn glyqsore kane shkruar: Mary J. Observation sur lajurisprudence

en tant que source de droit, Le Droit prive Frangais, au milieu du )o( siecle, edtudes
offertes a Georges, Tome I, Paris, 1950 ; Dupeyroux Olivier, La doctrine frangaise et le
problem de lajurisprudence source du droit, Melanges dedies de Tpulouse, Toulouse,
1978; Esmeia Paul, La jurissprudence et la loi, Revue bimestrielle de Droit civil, Paris'
1952( Ky autorE n faqen 19 duke hajnrar praktikn gjyqsore shkruan se: "ky bshte nje
diskutim asnjiiherii i mbyllw @erfunduar) te ne, pBr td ditur se jurisprudenca kostituon
nje burim t sE drejts ") -e cituar sipas Dyperdotrx Olivier; Geny F. Vepra e nj6jt, Tome
II, nr. 146, fq. 35 ( Aresyeja q neve na bn te vejme jurisprudencn modeme ne rang td
burimeve formale t se drejts tone civile (private) pozitive... jan esencialeisht te
negullds kushtetuese/ cituar sipas Dypedroux O. Vepra e nj elr-, fq. 446/; Visscher
Femand, La jurisprudence romaine et la nation de i' >auctoritas<, Rueceil d'Etdudes, sur
Les sources iu Dioit, e-n lr honneur de Frangois Geny, I, Paris, 1977, fq. 33; iiartiey A.
La theorie des sources en ilroit prive positifde Frangois Geny corsideree dans son
rapport avec la du Droit, en I'honneur de Frangois Geny, TomeII, Les sources generales
des systemes juridiques actuells, Pais, 1977 , fq. l6; Costin Alexandre, L'interpretation
du Droit civil d'apres la j urisprudence roumain, Recuil d'etudes sur Les Sources du

i81

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Droit, en l,honneur de Frangois Geny, Tome iI, titre v, La jurisprudence, Paris, 1977, fq.
3l 1; i(uncz Edmond, La jwisprudence peutelle instituer en Hongrie des regles juridiques
du droit prive, Recueil d'Etudes sur Les sources du Droit, en I'honneur de Frangois Geny,
Tome iI, Paris, fq. 314.
146
Roubier P. Vepra e njdjt,fq. l9; Milliot L. Vepra e njjtd, fq' 167
147

Jurisprudencdn burim t sE drejts e konsiderojnE autordt sig jane.:Maury J. vepra e

njejtc, fq. 50; Duperyroux olivier. vepra e njejte, fq. 463. (Nuk ka dyshim dhe diskutim,
q
s. i*isp*a*ca ne irance konstituon nje burim indirekt te s drejts, me influencdn
ushtron koh pas kohe mbi ligivnesin).
148

Vizner B. Vepra e njejte, fq. 59

149
Ghestin J. - Goubeaux G. Vepra e njejte, fq. 30
150
Po aty, fq. 308.

l5l

opptit Bruno, La notion de sources du droit et le droit du commerce international,

Archives de philosophie du droit, Tome 27, Paris, 1982
152
Stojanovic D. Vepra e njjte, fq. 73
153

Stojanovic D. Vepra e njejte, fq.72

154
Po aty,fq.72
155

Pavllova Marija. Vepra e njejte, fq. 77

156

Vasiljev Luben. Vepra e njejtc, fq. 29

157
Po aty, fq. 72
158

Po aty,fq.72
159

Grupce A. Vepra e njdjte, fq. 83

160
Po aty, fq. 84

l6l
Po aty, fq. 85

t62

Iz nacelnog misljenja $aveanog vrhovnog suda od 4.04.1960 - cituar sipas vizner Boris,
Gradjansk6 pravo u teorilii pratsl, libri lil, Rijeke, 1969' fq.174.
r63
Carbonnier J. Vepra e njejte, fq. 164

t64

182

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I

PJESA E PERGJITHSHME

Djuvara M. M. Vepra e njej&,fq.219-220

165

Ghestin - Goubeaux. Vepra e njejt, fq. 187

166

Kosutic Budimir, Punimi i njejte, fq. 79

167

Po aty,

fq. 80; prezentohen konceptet dhe mendimet e autoreve lidhur me vendimin

giyqdsor
168

Po aty,

fq.

102

169

Code
170

civil

Suisse

i vitit 1907, neni I . (Teksti fiengiisht i botuar n Bem,

1985)

Kozutic B. Vepra e njejte, fq. 113

171
Po aty,

fq.

114

172

Gray Whitmore, Dans quele mesure la jurisprudence et la doctrine sont - elles des sources
du clroit, Raports Generatx au D( Congres iatemational de Droit ompare septembre - 4 octobr 1974, Academie international de droit compare, Bruxelles, 1971 , fq.
37.
173
Kosutic B. Vepra e njejte, fq. 138
174
Lukic R. Fillet e sd &ejtes, fq. 231
175
Shih: Gams A. Vepra e njtijt.
176
Carbonnier J. Vepra e njdjte, fq.164.

Teheran,2T

::

177

Grupce. A. Vepra e njjt, fq. 90; (nuk ka bazii t thuhet ( vrtetohet) se doktrina.
(sbkenca) eshtE burim i vegant formal i sd drejtds, pa marrd parsysh se kontributi
shkencor n krijimin e s drejtds shtd i madh)
178

Roubier P. Vepra e njejte, fq.24

179
Weill. A. - Terre. F. Vepra e njejte, fq. 244
180

Po aty,

fq.245

181

Ghestin - Goubeaux. Vepra e njcjte, fq. 187

182

Stankovic. O. -

Vodin;lii V. Vepra e njejte,fq.49

183

Stankovic - Vodinelic, vepra e njEjtd, fq.49; Vizner' B. Vepra e njdjte, fq. 60

184

183

www.e-Libraria.com

E DREJTA CIVILE I _PJESA E PERGJITHSHME

Charles Apleton, Sources du droit romain -Le culte des Ancetres source permanent du
droit en Asie, et du droit ansien a Rome, Recueil d'etudes su Les sources du droit, en
I'horneur de Frangois Geny, I, Aspects historiques et philosophiques, Paris, 19'17, fq.
Collint P. Le Role des juges dans la formation du droit romain clasique, Recueil d'etudes
- sur Les Sources du droit - en honner de Frangois Geny, i, Aspects historique et
philosophiques, Paris, 1977, fq. 23; Visscher Femand. Vepra e njdjte, fq. 32.
185
Kodi civil i Zvicrs, neni 1, al. 2 'N mungesE t nj dispozite ligiore t zbatueshme,
gjyqdtari vendos sipas te drejts zakonore, ndrsa nd mungesd t nj zakoni, vendos nE
bazd t rregulave td cilat ai do t'i kishte caktuar sikur ai vet te ishte ligivenes.
186
Turkish civil Code, arte. l.: "The la must be applied in all cases ich came ithin the
letter or spirit of any of its provisions. Ehere no provisions are aplicable, the juge should
decide acording to exsisting customary la and in default there of, acording to th rules
ich he ould lay don ifhe had himself to act as legislator. In this he must be guided by
approved legal doctrine and case la"
. 187
Mary Gorombey, Sources of Quebec La, Monheal, 1996, fq.2-3. N t drejtn civile t
Kvebekut burime te se drejtiis civile numrohen: Kodi civil dhe burimet tjera si:
E drejta zakonore (custom)Dokkina (Doctrine) dhe
Jurisprudenca (Jurisprudence).
188
Stankovic O. - Vodinilic. V. Vepra e njjt, fq. 49
189
Code civil, art.4 "Lejuge qui refusera dejuger, sous pretexte du silence, de I'obseurite ou
de I'insuffisance de la loi, poura etre poursuivi comme coupable de deni de justice".
190
Kodi civil i pergiithshem i AustrisE, paragrafi 7: "Gjykatat nE munges t dispozitave i
zgjidhin kontestet sipas parimeve te se drejtes natyrore", cituar sipas tekstit t
D.Stojanoviq, Uvod u gmdjansko pravo, Beograd, 1976, fq.74.

ll;

191

David. R. Vepra
192
David. R. Vepra

njejte, fq. 147

qijt, fq. 147, '?our celui qui a du droit une vision plus
comprehensive et, a notre pointde vue, plus waie, la doctrine en revanche constitue de
nos j-ours encore, collrme elle a ete dans le passe une sources kes importante, et tres
vivante du droit
e

193

Weill. A. - Terre. F. Vepra

njejte, fq. 244

194

Ne kete material prezentohet njc numrr i llojeve t kontratave porjo te giitha

kontratat te cilat i njeh Ligii i ri pr mardhnie tE detyrimeve i RM-s i vitit 2001/18.Me
kete figi negiilohen: kontrata e shitjes (neni 442-542); kontmta e kmbimit (543-544);
huaja(545-554); kontrata e dhurimi(555-569); qiraja(570-602); kontrata pr
shrbimin(603-618): kontrata pr veprBn(619- 648); kontrata per ndeftimin(649-666);
kontrata pr ortaki n(667 -7 03); kontraa per tran sporl(l 04-7 4l); kontrata per

t84

www.e-Libraria.com

E DREJTA CI'MLE I

PJESA E PERGJITHSHME

licencdn(1 42-7 67); kontrata pr depozitin(768-785); kontata pr ruajtjen e mallrave ne

depo(786-804); konftata per urdherin(8O5-826); konhata pr komisjonin(827-845);
kontrata pr p6rfaqsimin tregtar(846-868); kontrata pr ndErmjet6simin(869-882);

^
.

kontata pr shpeditimin(883-902); kontrata pr kontrollin e malldrave dhe

shdrbimeve(903-914); kontrata p6r organizimin e udhdtimeve(915-940); kontrata pr
angazhimin e kapaciteteve turistike(941-952); kontrata pr sigurimin(953 - 1021); kontrata
pdr dhdnien e pasurise giate jetes( 1022- 102 8); kontrata pr mbajtjen e perj etshme( 1029I 03 5); kontrata pr garancionin( 1036.105 8); kontrata per asignacionin( 1059- 1073);
kontrata per depozitimin bankar(I074-1085); kontrata pr deponimin e letrave me
vlere(I086-1090); kontrata pr llogarin rrjedhse bankare( l09l -1099); kontrata per
sefin(l 100-1103); kontrata per kredin(l 104-1110); kontrata pr akeditivin(l I I l-1121);
garancioni bankar(l122-1126);

barazimi(1128-l137). .:,

Literatura:
Aliu, Abdulla, Burimet e s drejts civile n Kosovil, Prisbtin, 1999:
Aliu, Abdulla, E Drejta Sendore @ronsia), Prishtine, 2006 (ribotim);
Aliu, Abdull4 E Drejta e Autorit (Ligierata te autorizuara), Prishtinc, 2004.
Aubert, Jean-Luc, Introduction au droit et thdmes fondamentaux du droit civil (10
6dition), Paris, 2004.
B6nabent, Alain, Droit civil: Les contmts spdciaux civils et commerciaux (5 6dition),
Montcbrestien, Paris, 2001.
Bihr, Philippe, Droit civil g6n6ral (15 6dition), Paris,2004.
. Biki6, Abedin, Obligac-iono Pravo (posebni dio), Sarajevo, 2005.
Bikii, Abedin, Obligacionir Pravo (opti dio), Sarajevo, 2004.
Carbonnier J., Droit civil - Introduction, Paris, 1982.
Cohn.J., Manual of German La, London, i968.
Dzerov, Aleksandar, Grazdansko Pravo, Sofije, 2003.

185

www.e-Libraria.com

'i

E DREJTA CIVILE I _ PJESA E PERGJITHSHME

Gams A., Hyrje nd td drejtn civile, Prishtine, 1988.
Gams A., Bazat e te drejtes reale, Prishtin, 1988

Gavell4 Nikola, Osobna prava I, Pravni fakultet u Zagrebu, Zagreb,2000.

Gavell4 Nikola dhe t tjer6t, Gradansko Pnvo, Zagreb,2005.
Gorenc, Viliam dhe Zvonimir Slakoper, Op6i deo obveznog prava i obveznopravni
ugovori i jednostrani prani poslovi - opti depo,Zagreb,2004.
Gorenc, Komentar Zakona o Obvezrim Odnosim4 Zagreb,2005 .
Grupce A., Imohro pravo, Shkup, 1983.
Harris, J. Leslie dhe Lee E. Teitelbaum, Family Lac (Second Edition), Nee York, 2000.
Hennenberg, Ivan, Autorsko Pravo; Zagrcb, 1996.
Hess-Fallon, Brigitte dhe Arure-Marie Simon, Droit civil (8 6dition), Paris, 2005.
Iasok D., Polish civil La, Leiden, 1973.
Karbonie, Zhan, Grazdansko Pravo, Solije, I 999.@erkthim)
Larroumet, Christian, Droit Civil: Les Biens Droits r6els principaux (Tome II,4
ddition), Economica, Paris, 2004.
Latifi, Juliana" E Drejta Civile @jesa e pergiithshme), Tiranc, 2004.
Majstorovii, Iren4 Bradni Ugovor, Zagreb, 2005.
Moummi, SaAd, Droit Civil: Droits des Obligations, Marrakech, 2000.
Popov, Danic4 Gradjansko pravo (opsti deo), Beograd,2005.
Porchy-Simon, St6phanie, Droit Civil: Les Obligationes (3 dition), Paris, 2004.
Radolovic, Aldo, Pravolicnosti u gradjanskom pravu lkvatske, Zagreb, 1998.
Rescinge P., Manuel des diritto privato, Napoli, 1986.
Romac, Ante, Izvori Rimskog Prav4 Informator, Z'agreb, 1973.
S6roussi, Roland, lntroduction au Droit Compar6 (2 6dition), Paris, 2003.
Simler, Philippe dhe Philippe Delebecque, Droit civil (3 6dition), Paris, 2000.
Stankovic O., Vodinelic, V. Uvod u gradansko pravo, Beograd, 1995.
Statovci E., Pronsia - origjina dhe zhvillimi, Prishtine, 1983.
Statovci E., Mbrojtja e pronsis, Prishtine, 1980.
Statovci E., E drejta e servituteve, Prishtine, 1985.
Statovci E., E drejta e pengut, Prishtine, 1988.
Statovci E., Manddhdniet pronsore - juridike n Kosov6, Prishtine, 1977.
Stojanovii, D. Uvod u Gratlansko Pravo, Beograd, 1976.
Vedris M., Imovinsko pravo ,Zagreb,1992.
Vizner, Boris, Gra<lansko Pravo, Osijek, 1966.
Galgano Frangesko, E Drejta Private l. Hyrje - Pronsia, Tirane, 2003.
Attomeys Stephan Elias, Richard Stim, Patent, Copynght, TraCemark, 7 th edition, 2004
SIIBA.
Eeill, Alex dhe Frangois Terr, Droit civil: lntroduction g6n6rale (quatridme edition),
Paris, 1979.
Eerro, Franz, L'Euopdanisation du droit priv6, Editions Universitaires Fribourg Suisse,
1998.
ZEeigert,K & H. Koty, A+ lntroduction to Comparative Lac (third edition), Clartndon
Press, Oxford, 1998.

Kodet dhe ligiet

Btirgerliches Cesetzbuch BeurkundungsG-Gesetz Eohnungseigentums-gesetz, I987'

186

www.e-Libraria.com