Đường Vào Khoa Học Của Tôi

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng
NG VO KHOA HC CA TI
C Gio s Tn Tht Tng
Mnh nh my li cun sch ny KHNG v mc ch kim tin, hay v li ch c
nhn. V mnh hy vng s khng ai s dng bn nh my ca mnh v nhng mc ch
. y l mt cun sch qu v hay, mnh mt cng tm kim n bao ngy thng m
khng c kt qu. V tht may mn thay, mnh c mt ngi bn rt rt tt, ngi hiu
c rng mnh ang rt cn tm c n. Ngi bn y ct cng hi t Bc vo Nam,
hi t H Ni n Si Gn tm gip mnh cun sch ny. Tuy mnh ch nhn c bn
photo ca cun sch, nhng vi mnh l qu cho tm lng m mnh nhn c
bn trong . V vi mnh, mt cun sch hay v qu ni dung ch khng phi ba v
gi. Cm n bn v mn qu sinh nht tuyt vi nht t trc n nay!
Bn nh my ny mnh s gi bn y u tin! Mnh lun mong mun s c
sch, s nh my li v chia s n cho tt c mi ngi cng c, cng suy ngm nhng
gi tr ca cun sch, c bit l cc bn sinh vin Y H Ni. Sch hay khng th ch
trng by t knh, mt cun sch c gi tr thc s nn cho tt c mi ngi cng c,
cng cm nhn v nhng gi tr m n mang li. Cng nh kin thc l truyn t li
cho mun i sau ch khng phi gi cho ring mnh. Mnh rt tm nim vi mt cu
ni: "Mc ch ca s sng l s truyn th li nhng g hc c, khng cn mc ch
no cao hn na". Mnh bit rng rt nhiu bn nghe ni n cun sch, mun tm
c n m khng c. Nay mnh mong s c th em cun sch n gn vi cc bn, cc
bn c c hi c c n v cm nhn n. Mnh hy vng rng vi cc gi tr m cun
sch mang li, cc bn s c thm tnh yu vo ngh y, tnh yu vi ngi trng chng ta
ang hc tp, tnh yu vi khoa hc v cc bn s c thm ng lc hc tp, nghin cu
khoa hc tht tt.
V l do cun sch khng cn c xut bn t rt lu ri. Nn mnh hy vng
rng mi ngi s hiu cho mc ch ca mnh v mun chia s kin thc cho mi ngi
nn vi phm quyn tc gi.
Cm n cc bn c!
BLL
nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

Mnh xin chp li nguyn vn trong cun sch ca nh xut bn Thanh Nin, ti
bn ln th 3 nm 2000! C chnh sa mt s ch sai st nh, v c th trong qu trnh
nh my cha th kim tra k lng nn c nhng sai st khc. Mong nhn c s
gp chnh sa cho hon chnh hn!
***
"Trong khoa hc khng c con ng no rng ri thnh thang c. Ch ngi no
khng s gian kh, dm mnh bc trn con ng nh hp y si mi mong vn
ti nhng nh cao chi li ca khoa hc m thi."
CC MC
***
Gio s Tn Tht Tng l mt nh bc hc c ting, tng lm c vn qun y cho
B Tng T lnh trong thi khng chin , hin nay l mt chin s xut sc trn mt trn
cch mng khoa hc k thut nc ta.
Tp sch "ng vo khoa hc ..." ca gio s chc chn s gip ch cho cc anh
ch em thanh nin hin ang tin qun vo khoa hc, ha mnh xy dng T quc Vit
Nam x hi ch nga thn yu ca chng ta.
Xun nm 1977
V NGUYN GIP
***
LI NI U
Tng Hng Tm v Hiu Tho, nhng con ngi ca th h tng lai
Trong cun sch nh ny, ti xin trnh by mt s cng trnh nghin cu kt hp vi

cuc sng ca ti t lc cn l mt thanh nin di thi Php thuc qua chn nm khng
chin chng Php, cho n nhng nm gian kh chng M, cu nc kt thc trong bu
khng kh tng bng thng nht nc nh. y l mt t thut trung thc cch lm vic,
phng php cng tc khoa hc ca ti, mong mun gp phn kch thch nhit tnh ca
cc bn tr trong vic i su vo nghin cu khoa hc. Cng vic nghin cu ca ti l
cng vic nghin cu ca mt ngi thy thuc v mt ngi m x, tp trung vo nhng
bnh nhit i ca gan v cc phng php m x v gan v mt. Trong vic trnh by ti
s c gng nu ln cch pht hin v xem xt s vic nhm rt kinh nghim gip cc bn
thanh nin ang tin cng vo khoa hc, trc ht l cch suy ngh, cch t vn , ngay
trong nhng iu kin v cng thiu thn. Ti l mt ngi hc trong nc, ch c hc
v trong nc, iu s khuyn khch anh ch em tr tui i vo nghin cu nhng vn
thc t ca nc nh t ra hn l ch nghin cu qua sch v hay l lun phng Ty. V
cc cng trnh ch yu ca ti s ni nhiu n gan , ti xin php tm tt gii thiu vi cc
bn thanh nin khng trong ngnh y kin thc c bn v gii phu gan cc bn c th
theo di d dng. Gan l mt tng to ln, nng di 1,500 kg nm di mt c gi l c
honh, ngn i ci nguyn thy, gi l x-lm (coelome), trn phi thai vo nhng

ngy mi hnh thnh, ra hai khoang: khoang trn l ngc, khoang di l bng. Nu
xem trn mt gan ln (gan ln ging gan ngi v v vy ngi ta dng ln lm vt
nghin cu trong vic thay gan trn ngi), th ta thy c mt mng mng i t c honh
xung mt trn gan (gi l vm gan) v chia thnh hai thy ln: mt thy phi v mt thy
tri. Gan ngi v gan ln khc vi gan ch, v gan ch c 4 thy tch ri khi nhau ra:
mt thy gia km bn phi thy phi v bn tri thy tri. Ba thy ny nm trc mt
tnh mch ln i vo bung trn ca tim phi, gi l nh phi; l tnh mch ch di,
v sau mch , gan c thm mt thy na, gi l thy sau. Gan ngi khc gan ch, v
nhng thy kt lin vi nhau, v vy, cho n qu th k 19, cc nh m x vn cha
bit vic ny, v ch phn chia gan ra hai thy: tri v phi. Nh vy mun ct gan d
dng, nh l ct cc thy phi, ngi ta phi nghin cu trc ht gan ngi xem n
c phn chia ra tng thy nh, nh ch khng. Dn dn sau nghin cu ca ti v cc
tnh mch trong gan (tnh mch vo gi l tnh mch ca, tnh mch ra gi l tnh mch
trn gan hay l tnh mch gan), n nm 1948, cc tc gi Thy in, M v Php
chng minh r rt l tht s gan c hai gan ( khc hn vi hai thy kinh in): gan phi
v gan tri (gan phi v gan tri khc vi thy phi v thy tri) nm hai bn mt rnh
khng thy r, i theo ng tnh mch gia trn gan m ngi ta c th coi nh l mt
trc chy gia gan, ri n cc phn thy c pht hin, v theo quan im v gii phu
so snh gia loi vt (analomie compare), ngi ta cng chia gan ngi, i t phi qua
tri, thnh 4 phn thy: phn thy sau, phn thy trc, phn thy gia v phn thy bn,
danh t phn thy dng trnh khi ln ln vi thy phi v thy tri kinh in m t
xa n nay cc thy thuc quen dng. Nh vy, thy phi c 3 phn thy: phn thy
sau, phn thy trc v phn thy gia, v thy tri ch c mt phn thy thi cho nn cc
tc gi Anh, M thch dng ch phn thy bn ch thy tri gan kinh in. Nhng
nghin cu ny gi l nghin cu c bn v nh nhng m t cc tnh mch, cch chia
phn thy, ngi m x mi c th t c s cho k thut, phi tin hnh kim tra li cc
vn c bn. Ngi ta hay nhm, nhng danh t nh sau: ng dng v c bn. Khi ni
n k thut l ni n ng dng, v mun c pht minh k thut, th phi c nghin cu
c bn.
Khi nghin cu cc tnh mch trong gan, cch chia phn thy, ti lm nghin cu c
bn; nhng trong nghin cu c bn cng phi dng k thut, gi s cch tim thuc
nhum, cch p dng s tiu mn nhng t chc mm bng a-xit, dng phng php phu
tch bng no, phng php dng X quang. Nh vy k thut v c bn cng gn b vi
nhau, nhng khi ni ng dng, ngi ta mun ni n s p dng k thut vo i sng
con ngi. C k thut li quyt nh s nghin cu c bn: gi s, trong sinh vt hc,
nu khng c pht minh k thut v knh hin vi in t v my siu ly tm , th lm sao
m c c khoa hc c bn v sinh hc phn t? Trong vic nghin cu v gan, nh
phng php ct gan ca ti, cho php ti ct gan nhanh v d dng, ti c nhiu kh
nng ct b cc phn gan b bnh v nghin cu nhng tiu bn y; nh ti c
th t li vn nghin cu v c bn ca cc bnh m t xa ngi ta tng bit r
ri: nh bnh chy mu trong ng mt (hmobilia), bnh p-xe gan, bnh si trong gan,
vn vn... v v nhng vn ny cc bo Php dng danh t "Mn phi trng i
hc Y khoa H Ni" nh gi cc cng trnh ca chng ti v gan mt, v cc cng
trnh c tnh cht c o i vi s hiu bit chung v y hc.

Cc nghin cu ca chng ti hon ton nhm vo thc t nhit i ca mi trng
Vit Nam: giun a trong cc bnh gan l mt bnh ch yu v nh n, chng ti xt
li nhiu vn c bn ca y hc, v nhng cng trnh ny tuy c tnh cht ring, nhng
gp mt phn v s hiu bit chung, con giun hay hn si vn c ngha l nhng vt l
nm trong ng mt, v nguyn l c bn cui cng u ging nhau. Nh ta thy ngay
tnh cht tuyt i ton din ca khoa hc, v ta thy ngay rng khoa hc Vit Nam khng
th tch ri khi khoa hc chung ca th gii. V nhng l do m cc nh m x nc
ngoi u nht tr a tn ti vo danh sch ca nhng ngi tin phong xy dng
ngnh phu thut gan ca th gii, nh Rex, Mac In- (Mc Indoe), Yot-s-r (Hjortsjo)
v Cu-i-n (Couinaud)
**
*
Ti xin php chia cun sch nh ny thnh 4 phn, th hin s gn b v thng nht
gia cuc i khoa hc v cuc i chnh tr ca ti: cuc i khoa hc, hng v nghin
cu cc phng php ct gan, cc bnh nhit i v gan v ung th gan, v cuc i
chnh tr ca ti, bt u t lc cn l mt ngi tr thc mt nc cho n ngy vinh
quang ca dn tc ta ginh li c lp v thng nht t nc, non sng mt di ngn
nm ti p ca chng ta. Trc ngy hp i hi ng ln th 4, ti vit mt bi
ng trn bo Nhn Dn ni ln lng bit n su sc v lng chung thy ca ti i vi
ng Cng sn Vit Nam, ngi lnh o ton dn ta i n thng li cui cng trong
s nghip gii phng dn tc v ang lnh o ton dn ta tin ln xy dng mt nc
Vit Nam thng nht v x hi ch ngha hng mnh.
*****************************************

I
T NI TI NHC CA MT SINH VIN MT NC I THEO
KHNG CHIN
Ti cn nh mt bui chiu thu vo khong nm 1938: chng ti l nhng
sinh vin ca trng i hc Y khoa H Ni, ang xm xt xung quanh mt
bn trn c t mt xc cht c tim phoc-mn v c phu tch gn
ht ri. Lc y thuc v nhng bui phn vinh ca thc dn Php, nhng bo
ch v ra-i- ngy no cng ni n mt cuc chin tranh c th bng n
chu u. Mt thanh nin mang knh trng bng tht ln: "Bao gi chng ta c
th nghe c trn ra-i- nhng cu nh th ny: "Thng bo ca Tng T
lnh qun i Vit Nam cho bit qun i Vit Nam nh tan cuc phn
cng ca qun ch...". Anh em xung quanh u ci ln ni rng: "Khi no
my vo nm trong nh ri".
Nghe cu hi ca anh chng sinh vin eo knh trng, ti thy trong lng
c ci g bng khung, au n. T lc hc trng Bi cho n nay, mi ln
ra ng i vi ti l mi ln tc gin: ng i li u nhng cho nhng
Ty m thc dn hay tr con Ty lai, c khi chng rt lo xc i vi tr con
v nhn dn lao ng chng ta, v i lc chng ni chuyn vi nhau ngay
trc mt ti, chng n ch ci nhng tp qun ca dn mnh, coi ti nh l
mt ngi ca chng tch khi dn tc mnh ri. C khi ti cu tit, ni
khng ln vi chng th chng ni vi th nhng k thng, mm ci m ni:
"Anh qun l chng ti ly thnh Nam nh v H Ni m ch cn c hai ba
chc ngi lnh thi !".
Ti sinh ngy 10 thng 5 nm 1912, Thanh Ha. Cha ti qua i lc ti
mi c ba thng. Cng nm y, m ti a n con, chu v Hu v mua
mt ngi nh c vn rng trn b sng Hng, cch cu Bch H 200
thc, v pha trn ngay trc mt cn D Vin. M ti mun cho ti i hc
lm quan, nhng ti chn ngy cnh tng nhng quan li Hu: mt mt th
s Ty ht va, mt mt th ch p nhn dn lao ng ca mnh; v th ti
sm ri nh ra H Ni vo khong nm 1931, theo hc trng Bi, ri
trng Y, mong rng mai sau s lm mt ngh "t do" khng ph thuc vo
m quan li hay chnh quyn thc dn.
Lc ti vo nm th ba, th c H c Di, b s m x l ngi Vit Nam
duy nht lc y c cng nhn chnh thc, cng n lm vic bnh vin Ph
Don(1), nh l bc s thng tr, ngha l ph trch cc ca m x cp cu. T

nm 1935, ti c tuyn cng 10 sinh vin khc vo lm ngoi tr ti bnh
vin Ph Don.
u tin gi l bnh vin bo h, sau i l bnh vin Y-c-xanh
(Yersin) sau li i l bnh vin Ph Don, nay gi l Bnh vin hu ngh Vit
Nam - Cng ha Dn ch c, gi tt l bnh vin Vit - c (t nm 1958).
(1)
Sau hai nm ngoi tr, ng l ti c thi vo ni tr, nhng chnh quyn

thc dn Php khng chu t chc cuc thi y v khng mun c nhng dn
bn x cnh tranh k thut vi nhng ngi "nc m". ng l ti phi trnh
lun n thi ra bc s nm 1937, nhng ti rt bun v phn vn. Ti suy ngh:
"Ra bc s i lm tin trong khi hc hnh cha ra g; nu khng u tranh
th chng bao gi ti thc dn chu t chc thi ni tr cho sinh vin trng Y!",
bi v trong thm tm ca thc dn, chng ch mun o to nhng ngi phc
v cho chng, lm di quyn chng duy tr t i ny sang i khc ch
bc lt ca chng.
Sau , bc s X-li-, gim c bnh vin Ph Don, gi ti ln: "Anh
qu hai nm ngoi tr, anh phi trnh lun n ra bc s, vic g m c lm nh
th vi 10 ng mt thng". Ti tr li: "Cc ng c nhim v phi t chc cho
ti thi ni tr, nu khng, ti c mi ngoi tr, v mi nm, ti s n gp
ng t vn li". Nm 1938, chnh quyn thc dn phi t chc thi ni tr
cho cc bnh vin H Ni. Ti l ngi duy nht c nhn v ti chn ch
lm vic ti khoa Ngoi ca trng i hc Y khoa H Ni, tc l bnh vin
Vit - c ngy nay. By gi mi thc s bt u cuc i khoa hc ca ti:
nay ti khng phi thi c mt cch gt gao nh trc, ti c mt cn phng
v 30 ng ph cp mt thng, t tc cho cuc sng mt mnh.
Cng vic ca ngi ni tr, nht l ch c mt mnh, tht l vt v khng
tng tng c. Hng ngy, bui sng, ngay t 7 gi, ti phi i thm bnh
nhn ca ba phng, 10 gi, phi ln ph m cho Gio s May-t-me, mt
ngi Do Thi, ni tr ti cc bnh vin Pa-ri, hc tr ca mt nh m x ni
ting nht lc by gi, Gio s An-tn-nanh Gt-x. M xong, c khi ti phi
i ngay, khng kp n cm tra, xung nh m xc, trc Vin Paxt, v ti
lm ph o v phu tch v m x thc hnh trn xc cht. Xong vic, ti phi
tr li bnh vin, xem li cc ca m bui sng, ti n ti v phng nm ch
i cc ngoi tr n gi v nhng ca cp cu. Cng lao ng tht l cao,
nhng ti cn tr c sc khe, (ti cn l i trng i bng ni ting ca
trng Y), li c ch, kin quyt hc n ni n chn ci g ti cha bit, v
c th ni rng nhng ngi thy tt nht ca ti l nhng y t Ph Don, v
cc bnh nhn y.

Ti c nhim v phi m xc cc bnh nhn c khm hay phu thut
ri kim tra s chnh xc ca chn on hay iu tr. y l mt cng vic
mt nhc, thng cho cc nh ni khoa. Nhng lc cn l sinh vin ti c
lm vic vi mt nh gii phu bnh l ngi Trung Quc (sau ny ti gp li
Qung Chu) hc c; nh cng vic ny m ti hc hi rt nhiu v
c tnh ca bnh tt nc ta, mt nc nhit i m y hc lc t .
Nhiu ln ti thy cc thy ti sai v h a cch hiu bit phng Ty vo
cc nc nhit i. H tng si mt ca ta ch nm trong ti mt thi, trong
khi si li nm nhiu trong gan. Qui l nht l con giun a, u trn ngi
cht, ti cng chm phi n, rut tha, rut non, trong ng mt, trong ng
gan, trong ph qun, trong mch mu! Cc thy ti th ngh rt gin n l: khi
ngi cht, giun chui lung tung mi ch! Dn dn ti bit quan h nhng triu
chng ca bnh nhn lc sng vi nhng thng tn khi cht: trong u c
ngi sinh vin tr tui nh ti, bt u c mt s kh ln gi thit t ra, m
sau ny ti mi tm c li gii p. Quan trng thay cch lm vic ca tui
tr, lc v no cha b sch v hay cc ng thy gi nhi s bng nhng l lun
khng st m ngi ta c tng nh l chn l vnh vin! Nu khng bm st
vo thc t hng ngy nh vy, th lc trng thnh ln, lm sao khng ri vo
con ng bo th v gio iu, cho l mnh bit ht mi vic, v tng rng
mi vn c gii quyt c ri! Ti cng ni qua khung cnh ca bnh
vin Ph Don di thi Php thuc, v c qung i thanh nin ca ti u
ng cht trong bn bc tng ca bnh vin y, nh trong mt nh tu.
u tin, lc mi xy dng n, vo khong sau nm 1900, trc trng
i hc Y khoa bn nm, n l bnh vin thc hnh cho ton trng, c tt
c cc khoa, mi khoa u c Gio s, ton ngi Php. Din tch ca n l
din tch hin nay ca bnh vin Vit - c ang xy ct li, k c kho dc
m B Y t va tr li, ngha l qung t nm gia bn con ng: ph Trng
Thi, ph Hng Bng, ph Qun S v ph Ph Don.
Cc nh c xy theo li kin trc thc dn: mt tng thi, nhng nn
nh rt cao 1,50m trn mng, thng gi cho mt v ch c nh m l c
xy hai tng mt cch rt chc chn.
Nhn dn lao ng ngho khng tin hay t tin u tp trung vo y, cho
nn mi ging u c hai ngi bnh nm ngc chiu vi nhau, v di
ging cn tr hai bnh nhn khc. Mun thay bng, phi bc qua nhng
ngi nm v din tch cc phng bnh u c tn dng qu mc. Lc Gio
s i xem bnh nhn, ko theo sau lng hng on sinh vin di c n gn
trm mt mc o chong trng i theo nh i chi hi, v lc thy ging c l
mt s no nghe c thi. Khi ti vo hc (nm 1934 - 1935) ngay Gio s

ph trch m x cng khng h khm bnh nhn trc khi m. ng ta i thng
vo phng m v m xong khng cn xem li bnh nhn. ng thy ny ch bit
m thi, v ch c nhng ngi c tin n cha t mi c ng ta khm.
Cch lm vic quan liu nh vy c nh du trong cc cng trnh ca ng
ta: Vit Nam ci g cng l chuyn k l. Ngi bn x Vit Nam khng au
rut tha, khng au tin lit tuyn v tt c cc bnh nhn Vit Nam u do
giun sn c.
Cc my X quang u ging nh nhng my u tin ca bc s Rn-ghen:
dy in khng c v bc ngoi chy t pha trn u bc s v bnh nhn, v
lc tt n, v phc cho ai s m vo cc dy y. Ti rt l khng thy ai cht
c. Trong phng ny chng khc g mt ci thang ca cc b ph thy i xa!
Cch chn on v nhi cng rt l gin n: lc ti cn ngoi tr, c mi
m l mt b phc em n 4-5 a b qun t, th kh kh, da bc xng.
Ti ch bit c mt bnh: vim ng rut, v tt c cc giy gi vo phng
u c ghi chn on duy nht nh th. Mt hm, ang lc gc, ti thy mt
bc s Php bc vo, ngi gy t, da xanh, v hay "m iu". l Gio s
ph trch v nhi v cng l ph gim c trng i hc Y khoa. ng ta ni:
"Ti nh cc anh i chn on lun lun cho ti: sng phi, vim yt hu,
thiu dinh dng, cho thng k ca ti c nhiu mu m mt cht". ng ny
cng khng bit chn on cc bnh tr em, chng hn g nhng sinh vin chn
trng nh chng ti!
Cc xt nghim u do y t lm c, v bc s Php ph trch ch c k giy
t thi. Cc knh hin vi u b mc meo v Gio s May-t-me ni vi ti l
ng ta ly lm l ti sao bc s chuyn vi trng c th phn bit c nm nm
trong knh v nm nm tiu bn!
Trng i hc Y khoa cng l mt ni bn khon cho mi chng ti, v
lc u cc Gio s u l nhng ngi c nhng hiu bit cha y . Lc
ti hi mt bc s Php ph trch phu tch v mt trng hp bt thng m
ti gp phi, mt ng ta ln v ng ta tng ti tru ng! Thy dy gii phu
u tin ca ti l mt nh nh rng, quanh nm lo au bng hn l ging cho
hc tr; ngi th hai l mt ng bc s tai mi hng m lc ging khi no
cng trn sau mt bnh phong gm o d v sch v gi mt quyn sch
nh ra c. Thy dy sinh l thch din gii trn sn khu hn l ging dy,
cun v duy nht m ng rt ra c cho chng ti qu c v nhu nt.
Chng ti dn dn "chun" khi lp hc ca ng, cho nn sau ng ta phi bt
chng ti cam kt l mi ln ln lp t nht phi c mt nm ngi, ng
ta c th ghi s v ly tin "cua" mi thng! Mt Gio s dy v triu chng
hc, mt bc s qun y ca Php, c mt b ru p, nhng ch c b ru thi.

ng ta ni ting trong sinh vin v ng ta dy cho chng ti cch chn on
bnh ng rut, cch m s ln i ngoi mi ngy! n nm 1936, Hi ng
trng i hc Y khoa Pa-ri, c nhim v qun l trng i hc Y khoa H
Ni c gng thay i tnh trng ny bng cch bt buc cc Gio s H
Ni phi thi Pa-ri.
Nhng trng i hc Y khoa vn ng ca khng cho ngi Vit Nam
vo. Khong nm 1937, mt bc s Vit Nam c nhiu hc v, bc s Phm Hu
Tr c ting trong gii y hc Pa-ri t Php v H Ni. Trc n xin ging
dy ca Phm Hu Tr, hi ng nh trng tr li mt cch lo xc rng:
trng i hc Y khoa H Ni khng c ch cho cc Gio s Vit Nam. Ngay
trong vic thi c, h cng dm cc sinh vin Vit Nam bng cch ra u bi
tht kh nh hng nhiu: lc ti thi nm th nht ln nm th hai; trn nm
mi sinh vin thi, ch c mt sinh vin thi, l anh Phng Vn Cung,
mt hu v trong i bng ca chng ti.
Trong tnh trng nh vy, vi nhng iu kin hc hnh kh khn, ti phi
t cho bn thn mnh nhng nguyn tc hc tp v lm vic. Trc ht ti
ngh phi coi cng vic mnh lm hng ngy l quan trng bc nht, l hai
bn chn vng chc bm vo mt t ca chng khng l trong thn thoi Hy
Lp - thn Ang T; l ngun ng lc i vo khoa hc ca mnh. i vi
sinh vin trng i hc Y khoa, ngy no ti cng nhc nh vic ny; nhng
thanh nin chng ta thng thch c sch hn l quan st th gii bn ngoi.
l im yu nht ca chng ta. Cc bn th i hi nhiu ngi trong chng
ta v tn cc hoa, cc cy c, loi chim; t ngi tr li c chnh xc. Chng
ta phi bit dng th gi quan st mt con b, mt con chim, t loi ng vt
n loi thc vt... Quan st l c bn ca khoa hc. l nhc im chung
ca chng ta hin nay. V vy ta phi vn ln sa cha ci im yu ny.
Trong khi lm vic, ti lun hc hi anh ch em y t. H c rt nhiu nhn
xt, nhng v cha c hc l lun c bn, hc thng ch dng li mc
kinh nghim m thi. Mun vn ln phi tham kho cc ti liu, v trc ht
phi bit cc ngoi ng. Thi y, qua cc sch bo y hc Php, ti c cm
tng l h qu t mn, v coi l i n tn cng ca s hiu bit. Tri li,
cc bo Anh, M thng t li cc vn , v h cung cp cho ti nhiu
hin tng mi cha r, m ra cho ti chn tri tng tng. Nhng theo
di lm sng cc bnh tt, ngi Php c nhiu truyn thng v c kinh nghim
phong ph trong vic tng hp cc triu chng v nh gi cch triu chng.
Thng cc bn hay nghe mt vi Gio s tc bc ni rng trong y hc, thi
i lm sng qua ri, bn ng c di m theo h. Mt s nc giu mun
hin i ha mi cng vic khm bnh, dng my tnh in t chn on,

nhng gi thnh ca vic cha bnh s ln qu cao, v ngay cc nc y,
ngi ta ang lo b tc v kinh t trong vic cha bnh. Ti c th ni vi cc
bn l vi hai con mt v mi ngn tay, ti c th thch Pa-ri v
Stc-khm; tr tu con ngi bao gi cng vt my mc. V nu ni my mc
v my tnh hn u c, ch con ngi th trong chin tranh va qua nhn dn
ta thua quc M t lu ri! Ni nh vy khng phi l coi thng my
mc, nhng phi kim tra my mc, dng my mc kim tra lm sng, v
tng hp cc s liu o lng ca my mc vi cc s hin tng quan st trn
con ngi. Ti s chng minh vic ny bng nhng vic m chng ti lm
khi trnh by cc cng trnh nghin cu v ung th gan.
Mt s vic thay i mt cch ln lao cuc i khoa hc ca ti. Mt
bui chiu ma ng vin m xc, ti pht hin ra mt hin tng rt k l;
hng chc con giun chui vo cc ng mt trong gan, dng mt ci no
xng gi l kuya-rt (curette), ti phu tch r rng c cu trong gan; mt
vic cha bao gi thy trong cc sch lc by gi. Ti mi ngay Gio s Huy-a
(Huard), thy ti, trnh by. ng ta bo ti: "Anh v li tiu bn ny, tht l
him c thy giun chui nhiu th ny vo trong gan". Ti nhn thy ngay ci h
chia r chng ti. i vi thy ti, giun trong gan l mt s l, tri li, i vi
ti, l nht l ti phu tch tt c cc ng mt trong gan, mt vic m cha
ai lm c. Qua chuyn ny, chng ta thy ngay cch t vn c th a
khoa hc vo hai ng khc nhau: nu thy l ch giun chui vo gan l
mt nhn thc v mt vic bt thng trong y hc, nhng khng c mt tc
dng ln v nghin cu; nu ni l v phu tch c cc ng mt v mch
mu trong gan (nh cc con giun y), l nhn thc mi v mt phng php
mi nghin cu cu trc trong gan. ng nh vy. V nh ti xem li sch
bo v c th ni t i Hi-p-crt n lc , gan cha bao gi c phu tch
mt cch vng chc, v cc tc gi trc thng "cp" nhau, hay l m t theo
tng tng ca mnh hn l theo s thc.
Ngay t i Ga-lin (mt danh y Hy Lp, hc tr ca Hy-p-crt), gan l
mt c quan thu ht s t m ca cc thy cng v thy thuc. Ngay thi k
Ba-bi-lon, cch y 4000 n 5000 nm, cc thy cng u dng cc ni tng
c bit l gan bi v tng lai, v mn hc ny c tn Hy Lp l
"Haruspicina" (on bi). Mi thy ca gan cu dng cng t u c nhng
vt v im ring ca n. Ga-lin trong tp th truyn li c on rng mt
trong gan chy vo ti mt qua nhng mch mu sinh t trong gan. Nm 1577,
mt Gio s Ja-x-lin dy v gii phu thnh ph Na-pl, cho v ngay theo
tng tng ca mnh nhng mch y. Th l mt Gio s khc, tn l B-hin
chuyn mn chim cc pht minh ca ngi khc, cho xut bn mt quyn
sch thnh ph Ba-l thuc Thy S m trong c nhng hnh m ng ta

chp li ca Ja-x-lin. Phi i cho n nm 1654, mi c nhiu tin b trong
vic tm hiu v gan: Gio s Gli-xn, ngi Anh, ngi u tin m t bao
ca gan - t y gi l Bao Gli-xn. Bao y cun xung quanh ng mch, tnh
mch ca v ng mt t ch vo gan cho n ng cui, v to thnh mt ng
c bao dy, rt d phn bit vi tnh mch gan, khng c bao. Ngi u tin
c mt khai nim r hn v c cu trong gan l Gio s Anh Ou-in-xl. ng
phn bit tnh mch ca v tnh mch gan (1732). Ti k tn cc tc gi nh
vy l c nhc bn c rng: khi pht hin mt vn mi, nhiu nh khoa
hc thuc cc nc, trng phi khc nhau, u xung phng vo mt mc tiu,
v cui cng cng trnh ca ngi ny u gip cho ngi kia, ci ng cng
nh ci sai, ng i su thm, sai th trnh ng mc na hoc kim tra li.
Tht l mt tp th khng phi ch trong mt nc, m cn gia cc nc vi
nhau. V vy ta nn coi trng s hp tc quc t trong nghin cu khoa hc.
Lc ti bt u nghin cu kin trc ca gan, cc tc gi nc ngoi ch
bit hai phng php phu tch: phng php dng X quang v phng
php tiu mn bng a-xt. Trong phng php dng X quang, ngi ta bm
nhng chn cn quang vo cc mch ri chp nh nghin cu. Phng php
ny c mt nhc im ln: tt c cc mch ch thy trn mt mt phng, cho
nn cc bng chng ln nhau v vic m t s c nhiu im nhm. Cn
phng php tiu mn, thi y, v cha c cc cht do, nn khng c kt qu
lm. Cc tc gi cha gp may mn nh ti nn khng bit phu tch gan bng
mt cch no, v nu phu tch bng dao ko th s ct t cc mch. Sau ny
mi khi ra nc ngoi, lc bt u biu din, ti thng ch cho cc nh phu
thut n d cch nghin cu cc mch trong gan theo phng php phu tch
bng no ca ti. Nm 1934, tc gi Ct-i, m v sau ti c gp vo nm
1964, 30 nm sau ti Pa-ri, (khi ng ta tr thnh mt Gio s ni ting) c
trnh by mt cng trnh v cc mch trong gan: m t bn gan tri ca ng ta
ng, nhng v bn gan phi ng c mt sai lm ln. H nhn nh rng nhnh
bn phi chia thnh t ba n bn nhnh trn mt mt phng. Chng ti nhn
nh l ch c hai nhanh thi v trn hai mt phng khc nhau.
By gi xut hin mt im nn ch : trong khi nghin cu, nhn nh v
mt im nh, c khi c tnh quyt nh n gi tr ca ton b mt cng trnh.
Ti sao phi tranh lun gt gao v mt im nh nh th; bn nhnh cng
c, ba nhnh cng hay, ti sao phi cn chnh xc ch c hai nhnh thi? Lc
y, chng ti v tt c cc nh gii phu trong y hc cha bit l gan bn phi
ch c th chia thnh hai phn thy m thi: ni hai nhnh c ngha l tin
on trc rng gan phi ch c hai phn thy; ni bn nhnh c ngha l gan
phi c n bn phn thy. S khi u y ti bm st s tht hn cc ng
nghip ti Pa-ri, tuy h c nhiu kh nng, c nhiu phng tin hn ti H

Ni; v vy hin nay ngi ta t ni n cng trnh ca Ct-i m ch ni n
cng trnh ca ti thi.
Nhng H Ni ti c mt yu l thiu thng tin khoa hc. Lc u, khi
bm cc thuc mu vo gan, ti thy tnh mch gan phi v tnh mch gan tri
c hai khu vc ring bit vi nhau, nhng ti khng i su tm r ranh gii
gia hai b phn y. Ti khng c c ti liu ca Rex ngi c, ng
nm 1880 trn bo c. Gan ca cc th vt nh ch chng hn, phn ln c
nhiu thy tch ri nhau. Trn ngi v trn ln, cc thy u dnh vo nhau,
thnh mt khi gan duy nht. Nu tm li c nhng ng c phn chia
cc thy, ngi m x s d dng ct gan theo cc ng chia cc thy. Rex,
ngi u tin thy gia gan c mt ng chia i gan thnh hai gan: gan
phi v gan tri, khc hn thy phi v thy tri m ta thy trn ln hay trn
ngi. V khng c c cng trnh ny, ti khng m xa g n cch
chia thy v phn thy ca gan, v phi i n nm 1952, ngha l 17 nm
sau, ti v Gio s I-c-sa, ngi Thy in pht hin ra vn ny v
gp mt phn ln vo vic phu thut gan. Nm 1974, lc qua thm Lun, thnh
ph v pha Nam ca Thy in, ti c I-c-sa mi n gp mt. ng ta
mng qu, cng knh ti ln vai, v hai chng ti, trong hai gi phng th
nghim ca I-c-sa, say sa tranh lun v cc mch v cc ng mt trong
gan, chng ai chu thua ai.
Ti m nh vy t 1935 n 1939, hn 200 ci gan ngi cht. Ti
phu tch tt c cc gan y, v li trn cc s , ri i chiu vi nhau tm
ra nhng nt chung.
Ti c mt k thut phu tch c bit bng no gan: ch trong 15 pht,
ti c th phi trn tt c cc mch mu trong gan, v nh cch lm vic nh
vy sau ny ti c th ct gan, khng k b phn no ca n, ch khng y 10
pht. Nh th, cc bn nhn thy vai tr quyt nh ca lao ng chn tay trong
khoa hc. Nghin cu khoa hc l mt vn lao ng bng 10 ngn tay lin
tc trong hng nm, ri sau v no mi c th nhn nh ra mt ci g mi.
Ci kh l mi ln lao ng nh th, phi suy ngh ngay, rt kinh nghim ngay,
luyn tp cc t bo no. Lao ng tr c l mt lao ng v cng mt nhc,
ch khng nh mt s ngi lm tng; n phi hp cht ch cc ng tc tay
chn vi s rn luyn ca v no, ngy m v sut hng thng, hng nm nh
vy. Nghin cu khoa hc tuyt i khng phi ch l mt vn c sch
trong mt cn phng m cng v tnh mch m thi.
Nm 1939, ti hon thnh xong vic nghin cu v c cu cc tnh
mch trong gan. Thy dy ti v gii phu, Gio s Huy-a, mun hng cng
trnh ny v nhn chng hc. Nh vy ng ta nh gi thp cng trnh ca

ti, coi l mt vn ch c gi tr v nhn chng hc, ngha l c mt gi
tr tng i, nh th l ng ph nhn gi tr tuyt i cng trnh ca ti i
vi gan ca loi ngi. Lc y c ai bit g v c cu ca cc mch mu trong
gan trn ngi thng! Ti nhn nh rng: y l mt cng trnh khng thuc
v nhn chng, m thuc v gii phu loi ngi ni chung, ch khng phi
ring cho Vit Nam, v vy ti phi hng cng trnh ca ti vo vic ct gan
c thc t chng minh.
Ct gan! Thi , v mi n nm 1952, cha ai dm ni n vic y. Ti
sao? L v gan nm su di lng ngc, v ai v phc ng vo n, s c th
xy ra vic chy mu n cht m khng cm c! Nhng khng phi l cha
c ngi can m dm ct cc u gan u. Nm 1870, trong chin tranh Php c, mt bc s c tn l Brun-x ln u tin ct b mt ming gan, to
bng qu qut, trn mt ngi lnh b bn thng gan. Nm 1887, Gio s c
Lan-ganh-buc ly c mt u nng 370 gam thy gan tri v bnh nhn khi.
Mt ngi Nga, Yu-ken-xn, thnh ph Kiep, nm 1910 ct mt thy gan
tri. Nm 1911, mt Gio s c, Kl-z, tuyn b thnh cng ct mt thy
tri, nhng ba ngy sau khi tuyn b, bnh nhn cht. Nm 1913, hai bc s
Anh, C-l--ni v Ou-an-te, ct mt thy tri. Tnh t nm 1913 v trc, cc
nh m x trn th gii ct c 60 ln gan, v cho n 1938, l 87 ln.
Nhng ct gan kiu y hin nay ngi ta coi l khng ng k, l v ct
gan "khng k hoch". T xa n nay, ngi ta bit rng, nhng nh m x
trc khi ct mt b phn no, phi tm ht cc mch mu, buc xong ri mi
ct b phn y i. Cch ct nh th ngi ta gi l ct c k hoch. Trc
chng ti, tt nhin v cha ai nghin cu cc mch gan, ngi ta ch bit ct
khng k hoch, ngha l: ct vu v, gp mch th buc li. Lm nh vy, tht
nguy him, v ct xong, nu khng tm ng mch cm mu li bnh nhn
c th cht v chy mu hay hoi t gan. Lc by gi, chng ti t gi thit
rng: chng ta bit c ng i ca cc mch, chng ta c th tm kim cc
mch trong gan, buc chng n li trc ri ct gan. Bn tri l bn d lm,
nht l thy tri, n dnh vo su bng hai dy chng gi l dy tam gic v dy
lim; ct hai dy ny c th gii phng thy tri trc khi ct gan. Lm sao m
tm cc mch trong gan? Chng ti bit l cc mch ny c th chu ng mt
sc ko di 700 gam; vy chng ti c th tm chng bng cch bp v t
chc gan vi mt ci km cm mu kiu K-ser hay bng ngn tay. Khi kp n
li, t chc gan v ra, v s xut hin dn dn cc mch gan bng 3 tm m c
th kp bng km, trc khi ct v buc.

Chng ti lm th nhiu ln trn gan ngi cht. Ct thy gan tri th
khng kh lm v cng tht l l cha ai ngh ra lm nh vy. By gi lm sao
thc hin trn ngi?
Lc ti thnh ni tr bnh vin Ph Don v thy ti vn l Gio
s May-t-me; ti trnh by phng php ca ti cho ng ta nghe. ng ta tn
thnh nhng cng e s. T trc n nay, ng ta l mt ngi rt bo th trong
m x v ch thc hin nhng k thut kinh in, d dng, nhng ng ta c ti
l m trng rt p mt. Thi by gi, ngi ta n trn ngn tay ch c 10
trng hp ct thy gan tri thi, m cht th nhiu hn l sng. Mt hm, m
mt bnh nhn tng l ung th d dy, lc m bng ra li l ung th gan ca
thy gan tri. Ct ngay hai dy chng l gii phng c u ngay. Ti ly mt
ci km kp t chc gan, thy ti, theo ng tc ca ti kp ngay cc mch v
dn dn chng ti ct b thy gan tri.
Chng ti mng khn xit! Thy ti bo ti khi thy bnh nhn vn sng
st sau khi m: "Anh chp li bnh n trao cho ti ngay. Chng ti s gi bo
co ny ln Vin Hn lm phu thut Pa-ri!". T lu, ti bit c m ca ng l
lm sao c bu vo Vin Hn lm phu thut Pa-ri, mt c quan lc by gi
c coi nh l mt v thnh ca ngnh m x. Ngy m, ti vit bi ri trao
cho thy ti. Chng ti i mi kt qu.
bn thng sau, chng ti c tin l bo co ca chng ti c y
ban kim duyt a ra c v tho lun, v ngi bo co trc Vin Hn lm
l Gio s Fng Branh-ta-n. Thy ti ni vi ti: "Ti bit ng ny, ng ny
tt lm!".
Tht ra bo co ca Fng Branh-ta-n nh ba b vo u chng ti.
Trc ht ng ta cng kch ch nh ct gan ca chng ti. Thy ti, Gio s
L-xe-n, c ni li vi chng ti rng: "Ct ung th gan l mt vic khng
hp l v ung th gan l th pht, bnh nhn b kt n t hnh ri, khng nn
t vn li na". ng ta ni thm: "Ti sao li khng dng dao in ct
gan, l mt vic ai cng bit, v ti khng hiu ti sao hai tc gi (thy ti
v ti) li dng mt phng php bt thng nh th ny".
Lc ti rt sng bi ngoi quc, nht l cc Gio s gi c tn tui
trong sch v. By gi th r qu l ng Fng Branh-ta-n lm hai ln, hai
s lm ln to hn ni. Trc ht ng ta ln ln hai th ung th gan: mt ung
th th pht, thng thy chu u, di cn ca mt ung th ng rut hay
v, v ung th s cp, ch bt u gan ri ta i cc ch khc, thng thy
trn ngi Phi hay . Th ung th ny phi c ct sm, v hin nay ngi ta
cng ct c ung th th pht! Ln th hai l phng php dng dao in ch
dng ct cc u nh ch khng th dng ct mt thy gan c, v dao in

khng th cm mu ht c v c nhiu mch qu to. Hn na, ng ta cha
thy phng php ca ti dng ln u trn ngi l mt phng php hin i
m by gi gi l ct gan c k hoch, ngha l tm cc mch trc ri ct gan
sau, phi lm ch cc mch, buc chng li mt cch chc chn qua phu tch
ri mi ct. Phng php ct gan m ng ta bit trc l th ct vu v, nh
vo may ri, v cha lm ch hon ton cc ngun mu, v vic ny cng d
hiu: cha ai bit g r rt v c cu mch trong gan. Phi i n hi ngh
phu thut quc t nm 1952 ti C-pen-ha-g mi thy xut hin li vn
ny. Nh th, nghin cu v gii phu cc tnh mch trong gan u tin v
phng php ct gan c k hoch l hai cng trnh thuc v cc nh m x Vit
Nam, nh Gio s Php ni ting Ma-l-ghi vit: "Trng i hc Y khoa
H Ni c th t ho c hai tinh hoa trong lch s ca mnh, mt l
nghin cu u tin v c cu cc mch trong gan, hai l ln u tin ct
gan c k hoch" (trch bo Li-ng Phu thut, 1964).
Thc vy, trc kia ngi ta dng hnh thc cm mu sau m. C
ngi dng dy cao su buc cht li di chn u, ri cho u t nhin rng
i; ngi th khu tm li t chc gan xung quanh u ri ct sau. Cc phng
php ny c nguy c lm thi t chc gan cn li v c th buc phm vo cc
tnh mch ln trong gan, mt c quan c nhim v lc tt c mu t ng rut
ln. Phng php ph bin nm 1939 l s dng dao in lm ng li cc
t chc mu bng sc nng, nhng ch dng cho nhng u nh.
D sao i na, kt qu bo co ca Fng Branh-ta-n nh mt go nc
lnh gii vo s nng nhit ca ti i vi phu thut ct gan, nht l sau ,
chng ti li m mt trng hp th hai tng t nh trc, nhng u ln ny
to hn; lc thy ti vi v c gng a u ra ngoi bng, tim bnh nhn t nhin
ngng p v cht ngay trn bn m. Hin nay ti hiu r v tai bin ny:
mun trnh n, phi ct rng dy chng gii phng gan tri, ri nghing bn
m v bn phi; nh th, tnh mch ch di c honh khng b xon li s
khng lm cn tr tun hon vo tim phi; khin cho tim ngng li mt cch
t ngt.
By gi ti tr li "mi tnh" c ca ti vi nhng con giun a m ti
b qun t ba nm nay. Ngi ta qu kinh tm i vi giun sn, nhng con vt
bo hiu cho chng ta nhng li lm trong v sinh hng ngy. Nhng nhng
con giun c mt i sng rt l, ko di t 12 n 18 thng. i vi nhng
ngi n ung cht tht, n ch pht trin n vi con l nhiu. i vi
nhng ngi thiu n, thiu cht tht v cht m, nh nhn dn ta lc chin
tranh n c th ln n hn 1000 con. Trng ca n cha c phi, cho nn
khng ly cho ngi, sau trng b y ra ngoi vo trong t m v nng, trng

y s c phi, vo d dy ngi, bao ca n s b tiu, v u trng s i phiu
lu trong c th ngi. Chng n c qua thnh rut ri chui vo tnh mch
ca hay xuyn qua mc treo ca rut non i vo gan. C l v ti c duyn
n vi gan cho nn ti n giun a m lc u ti rt gh s. Cc u
trng trong gan 3-4 ngy, ri c vo tnh mch trn gan i vo tnh
mch ch di v tim phi ca ngi. T , chng theo ng mch phi, vo
trong phi, c khi sinh ra hi chng d ng phi lm cho bc s lm cho l lao
phi. phi, u trng tri qua hai ln thay lt, xong ri c vo ph qun v
kh qun, tro vo vm hng ri xung thc qun v tr v li rut non.
Ngao du ca u trng giun a cng y mo him trong 9 tun, bt u t lc
u trng thot ly ra khi trng. Trong khi giun ngao du trong c th ngi nh
vy, min dch ngi tng ln nht l cht gl-buy-lin min dch kiu E, c
tim nng chng d ng. V vy, nm 1976, c nhiu bc s Anh ni rng mun
cha cc ngi hay b xuyn d ng Anh, nn cho bnh nhn nui dng mt
s giun a!
Mt vic rt l l nhng con giun a ln ri c khi li i ngao du ln th
hai t rut ln gan, ln phi v ln tim. Cc cng trnh ca ti chng minh
cc iu . Thi Php thuc, ngi ta c bit pht hin c mt bnh cp cu
l thng: bnh nhn au ku la d di, c khi co cng thnh bng lm cho bc
s tng l thng d dy. Khi m ra, khng thy thng, m ch thy cc mc
treo trong bng ph n vng nht, nh l sau khi tim n-v-ca-in. Mi ln c
mt bnh nhn nh vy l cc Gio s li em ra ging dy, v theo cc l
thuyt ng thi, ngi ta cho l mt d ng ty, chng hn nh da
vy. V mt l thuyt cn cho rng: y l mt s mt thng bng gia hai h
thng thn kinh, thn kinh giao cm v thn kinh ph giao cm. Dng nhng
danh t mt thng bng trong y sinh hc l mt vic chi ch thiu hiu bit;
s sng l mt cnh lun lun mt thng bng v vic c gi thng bng l mt
nhim v hng ngy ca mi c quan trong c th. Ngay thi y, ti khng
tha mn vi s ct ngha nh vy. Ti cn nh mt ngi bnh tn l Khi;
nhiu bc s v Gio s m bng anh ta, m ra ng vo nhiu ln m c
n khuya, lc ti lm "gc" i cc trng hp cp cu l nghe thy ting ku
ca anh ta: "i tri i! i cha m!". Ti nh c mt ln thay bng cho anh ta,
ti thy qua ch d nc mt, c mt con giun a nm trn vt m. D ng
tng ty c phi chng do giun a gy ra?
Trong sch v, ngi ta nhc rng: vo nm ti sinh ra, ngha l khong
1912, mt bc s ngi c, Zep-phen ln u tin m t bnh ny trn mt
ngi bnh c. L thuyt lc y cho bit rng: bnh ph tng ty l do mt
hn si nh lm bt vng di ng mt ch ca gan, ch m mt ng khc
ty cng ra, ti vng m ngi ta gi l bng Va-te. Co tht vng y c

th lm cn tr lu thng ca dch ty, dch ny trong tuyn ty, v c th
lm v cc t bo tuyn ty gi l a-xi-ni, xm quanh cc ng nh thuc vo
ng ty gi l ng Vic-xung (Wiesung). Ngi ta bit dch ca ty c th tiu
tn tht v m, v lm ph n cc a-xi-ni. Ti mi ngh rng: ti sao li khng
phi l giun chui vo ng mt hay ng ty gy ra bnh vim ph ty cp
tnh?
Cc bnh nhn au nh vy, ti theo di h n cng, bin chp cc triu
chng, khi h cht ti kim tra t thi xem gi thuyt ca ti c ng khng.
Lc no ti cng tm thy giun a trong cc ng mt. By gi ti nm r
cc triu chng ca bnh, ci au c bit xuyn ra ng sau lng, ci co
cng thnh bng v t th qun qui ca bnh nhn. Ln u tin ti quyt tm
chng minh rng bnh ph ty Vit Nam m t trc n nay cha ai r
nguyn nhn l do giun a chui vo ng mt.
Cc bn nn hnh dung v tr ca ti bnh vin Ph Don lc y, vo
khong 1941, sau khi Php bi trn chu u. By gi khng nhng ti
l ni tr, m cn l tr l ca Gio s ch nhim, nhng cn vo hng sau
cng. Ngay lc cng phi can m dm chn on trc khi m v tm ra
giun trong khi m! Cha ai bit con giun y nm ra sao, ch no, trn qung
ng tuy ch su xng-ti-mt, nhng cng l qu di v c nhiu kh khn
i vi chng ti. Sau ty, gia t trng, di gan, trong gan? ch no? Lm
sao tm n mt cch nhanh chng v y l m cp cu. Cha ai bit, cha ai
dy cho ti c, m cng rt t ngi lc y bit m vo ng mt ch! Hiu nh
vy, cc bn s nh gi can m ca mt ngi thanh nin, mun tm ti
nghin cu khoa hc, cn trong iu kin chnh tr ht sc bt li, v lc y,
li c mt ng gim c ngi Php nghin thuc phin, rt mun thay th ti
m x.
Ngy 26 thng 9 nm 1941, mt bnh nhn tr 20 tui m ti cn nh ci
tn rt vn chng l Cc Chu, vo vin lc bui tra, vi nhng triu chng
m ti bit r. Ti chc chn: y l mt con giun chui v ng mt ch.
Ti gi bc s Tn ang thc tp vi ti n ph m cho ti. Ti chn t th
ng bn tri bnh nhn.
Ngi m x l mt anh th lm vic bng hai con mt v mi ngn tay.
Tay phi l ci tay lm nhng ng tc mnh m: ct, khu, phu tch; tay
tri l tay nh nhng hn, nn dng s m, thm d cc vt thng tn.
ng bn tri m, ch khng phi ng bn phi, ngn ci v ngn tr tri
ca ti s s m d dng ng mt ch di gan, trn t trng. Lc m bng ra,
ti qu kch thch: r rng l ti chn on ng, v mt trc ty ph to ln, v
ph n vo cc mc ni ln. Ngn ci v ngn tr ca ti bao quanh ng mt

ch. ng ri, ti thy mt vt di nh chic a con, ti ln qua ln li v
thy r c mu ca n qua mu xanh ca ng mt ch. Ti kim tra, y khng
phi l ng mch gan, v n khng p, y l con giun.
Tim p thnh thch trong ngc, v y l ln u tin ti m mt ca nh
vy, ly ngn tay gia v ngn tr n mt sau ng mt ch, nh l dng mt
ci tht, tay phi cm dao ti rch ngang vi mi-li-mt trn ng mt ch. Ti
ko ra mt con giun... Con giun cht, di 15 cm. Ti chn on ng v
m ng.
Cha bao gi mt bnh nhn c theo di chu o nh anh Cc Chu; t
tay ti tim thuc v thay bng. Mt thng sau, bnh nhn ra vin. T v
sau, hng trm bnh nhn bnh vin Ph Don c c chn on v m
nh vy. Nguyn do ch yu ca bnh ph ty c gii quyt Vit Nam.
By gi ti xin nu mt im mi cc bn tr ch : khi pht minh
c mt vn , t duy con ngi ang tin, s vt t pht minh ny n
pht minh khc. Ti chng minh rng ph ty Vit Nam l do giun a
chui vo ng mt ch. Nhng trc kia bao nhiu ngi b nh th th con giun
i u khi ngi ta khng m ly n ra; v khi n ln vo gan, nhng xc
giun a cht s gy tai hi th no?
Thy ti, Gio s May-t-me c vit mt lun n kh hay: ng ta, ngi
u tin Php, pht hin ra l c nhng trng hp c vim phc mc do
mt d ra, nhng khng tm thy l thng ti mt u c. Ti sao li c s l
nh vy, thng m li khng c l thng.
Ti theo di mt s bnh nhn va c si va c giun; c nhiu ngi
c m, nhng nh m x ly khng ht v c khi si nm tt trong bng va-te
b b st. Nhng ngi ny, lc ti m xc li th thy va c ph n cc
mch ni, va c nc mt trong bng. Th l ti pht hin thm vn th
hai: i vi nhng ngi b giun hay si, nu m khng ly ht cc chng
ngi vt trong ng mt ch, mt c th thm thu qua thnh ca ng mt ch
hay ti mt, gy vim phc mc; qua y mt c th trn ra bng tuy
khng c l thng thy c.
By gi trong c ti li ny ra vn : cc si m ti thy vi giun, l
th si g? Do ch n ung sinh ra nh chu u, hay l do mt c cu
khc?
Cc bnh nhn ca ti l nhng ngi thiu cht tht, thiu cht m; ngi
ta ni l h thiu dinh dng. Th lm sao h li c si mt nh cc b u
chu to bo, n nhiu cht tht, cht bo. Kim tra v ha hc th chng ti thy
l cc si bn nc ta u thuc v loi sc t mt v c t cht c-l-st-rn

(cholesterol); cht c-l-st-rn ny li l yu t ha hc chnh trong cc si
mt chu u. Mt c im th hai na l nc ta, trong nhn dn lao
ng, si khng nm trong ti mt nh bn chu u m li nm trong cc
ng mt, v mt im l na, nm ngay c trong gan. Cc thy ti dy ti
th no? H bo ti trong trng hp c cc cn au nh ti m t, gi l
cn au gan, ngi bc s nn ct ti mt i, v ti mt l ngun gc ca cc si
mt, v s di chuyn ca cc si mt l ngun gc ca cc cn au. Nh th, ta
thy ngay s cn thit l phi bit thc t nc nh, khng th s lm by, nu
c em p dng mt cch m qung kin thc hc t phng Ty. Ti mi
em cc si y ra, ct mng trong hi nng. Trong cc si y, nhn gia si
l trng giun hay l nhng mnh ca cc bao cng ca thn giun. Mt ln cng
vi cc bc s ngi Nht v Trung Quc, ti pht hin ra rng si trong ng
mt, trong gan ngi Vit Nam l do giun a gy ra!
Th th ti sao con giun li i ngc dng trong rut ngi Vit Nam v
ngi chu ? By gi ti mi bit, thiu tht, thiu cht m, c th lm cho
dch d dy t bi tit ra, ngi bnh s gim cht a-xt trong d dy, v trong t
trng ni lin d dy vi rut non. V l do chnh ca cc bnh v giun a,
vim ph ty hay si ng mt, phn ln l do s ngho kh ca nhn dn lao
ng nc ta.
Ti suy ngh nhiu trong bn bc tng ca bnh vin v trong nh xc:
dn ta kh l v ta b quc xm lc v bc lt, khng phi ti nng m x
ca ti s cu dn ta m phi xa b ch thc dn bc lt. Con ng i vi
cch mng h m cnh ca cho ti, mt thanh nin lm cng tc khoa hc
vo thi y.
By gi, ngoi bnh vin Ph Don v phng th nghim ca ti, ang c
mt chuyn bin ln trong i sng x hi. Thc dn Php thua trn, Php
u hng Nht. Nay dn ta b hai trng, pht xt Nht l ch bc lt v quc
Php xung lm cai. Ngay trong cng vic hng ngy bnh vin, ti bt u
hiu bit v thc cht ca cc quc, da trng hay da vng. y l vo qung
nm 1944.
C mt hm, mt m lnh kh xanh a vo bnh vin mt t binh b
vim phc mc v thng rut tha. Anh ta theo mt ci ng "phc quc" g
m ti qun tn, da vo th ca qun Nht. Sau khi m, anh ta k cho chng
ti nghe rng ng anh s da vo Nht ui thc dn Php. Nhng ch cch
ba tun sau, chng ti c tin l Nht v Php k tha hip vi nhau, v
mt tun sau , Nht th anh ta cho Php, v Php, vi tn thc dn co gi
cm u lc , c -cu, em anh ta ra x t, ng 4 tun sau khi
c ti m cu khi.

Ngy 9-3-1945, Nht o chnh Php. By gi, bnh vin chng ti nhn
c nhng ngi gi l Vit Minh m hin binh Nht dn n. Mt hm,
chng ti m cho mt thanh nin b hin binh Nht tra tn rt d man. l
mt anh th sp ch ca mt nh in, v lc sp cht, anh vn cm tay ti v
khuyn nn tin vo tng lai ca dn tc. Ti bt u nh gi v suy ngh v
nhng cn b Vit Minh.
19-8-1945, Cch mng thng Tm bng n nh mt ngn la hng H
Ni. Cng vi anh em Vit Minh, chng ti cp chnh quyn ca Php bnh
vin Ph Don. Ch cn cho n ba pht sng l ng chnh y t Nht v ng ph
y t Php b chy, ng trc vi ci gm di lng thng, v ng sau vi ci
cp y h s!
Ngy m ting sng vn khng ngt H Ni, v ti c gi i m x
H ng hoc i cha bnh cho cc ng ch Vit Minh Bc B ph, m ta
chim c. Mt hm ti c gi gp n xem cho mt lo ng ch; bc
vo phng, ti gp mt ng gi gy xanh, nhng c i mt rt sng. l Bc
H knh yu ca chng ta. V t cuc gp g u tin , tm hn ti
chuyn bin theo cch mng, di nh sng ca i mt Bc H.
Ti c nghe cc bn ti x xo rng Bc H l Nguyn i Quc .
Nguyn i Quc! Ci tn m ti rt quen bit t lc hc trng Bi; ti
nghe ni n nh yu nc v i ny m tin n l cht trong mt nh lao
Hng Kng. Cu hi "C c phi l Nguyn i Quc khng?" lun lun vng
vn trong c ti. Nhiu lc ti lm le nh hi nhng ri khng bao gi ti dm
hi c. Thng sau khi tim thuc cho Bc, Bc hay gi ti li hi chuyn
cng vic, chuyn gia nh. Bit ti c con trai u lng, Bc ni: " ti
t tn cho n. Tn ch c b mc, nn t cho con ch tn Bch". Cho mi
n nm 1968, mt nm trc khi Bc mt, trong mt bui hp, Bc cn hi
thm chu Bch.
*
* *
Chnh ph lm thi Vit Nam ra i. Ti vit c mt quyn sch tm tt
kinh nghim nghin cu v giun ca ti vi u : "Vim ty cp tnh v phu
thut". Ti n gp anh V nh He lc y lm B trng Gio dc. Anh He
rt tn thnh in sch cho mng nc Vit Nam Dn ch Cng ha ra i.
Nhng anh khuyn ti: "Chnh ph khng c tin in u, anh nn c gng mt
mnh!". Ti thy cng khng kh g, v ti mi mua c mt chic xe p

bng uya-ra, rt p. Nh in i ti bn trm ng va bng gi chic xe p
ca ti. Mt thng sau, sch in xong. Nh vy quyn sch khoa hc c xut
bn u tin ti nc Vit Nam Dn ch Cng ha l mt quyn sch thuc v
ngnh y.
By gi n nn qun L Hn, tng ca Tng Gii Thch ang trn vo
nh nc l min Bc nc ta. Theo ui chng, thy xut hin mt s ng
theo Tng. Mt hm, Bc B ph, ti nghe Nguyn Hi Thn, pht biu
kin, ting l l, nh mt ngi nc ngoi. Ti ngh, mt anh chng qun
c ting m , th cn g m dm ni n kh nng lnh o cu vn t
nc khi ch quc.
Vn c lun i xe, i nga: Nht i, qun Tng ko vo, by gi Php
sp tr li. Ti thy Bc B ph vn cn trong t th sn sng chin u.
Cui nm 1946, ti nhn nhim v i kim thuc men v dng c qun y
a ln chin khu. cc bnh vin khc th d v ta nm cc t chc y,
nhng kh nht l nh thng n Thy, bc s gim c nh thng ny l
mt tn phn ng; v ca ra vo th do qun i Nht gc. y c mt kho
thuc qu cn em ra ngoi chin khu. Ti bn lp mu em mt ngi y t
bit ting Nht theo ti. Trc khi xe vo, ti n ni chuyn hi thm qu
hng tn lnh Nht gc. N rt cm ng v vn cn cm ng mi ti khi xe
ca-mi-ng ca ti ra khi cng vi nhng hm thuc qu ca nh thng n
Thy. Lc ny tnh hnh rt cng gia qun i ca L-clc v t v khu ph
ca ta. Ngy no cng c ng gia lnh Php v ta. Chng ti c lnh
chuyn thm dng c m x v thuc men ra chin khu ng thi thu xp di
chuyn dn v Vn nh (H ng).
Hi chng ti cn ngy th nn v n Vn nh bo nhau: "Nu
Ty m n c y, th chc chin tranh cng xong ri". Trc kia, ti rt
t khi ra gia ng qu bt ngt ca ta. Rung, u cng l rung v gia
ng rung, di nhng bi tre xanh, ri rc nhng xm lng rt xinh. Ti ngh
l chin tranh khng bao gi lan ra n y. Ch mt nm sau ti vo gia
rng xanh cch H Ni hng trm cy s, th m Ty vn lng sc theo sau
lng!
u thng chp nm 1946: tri rt v c khi ma phn. C tin n s
nh nhau trong H Ni. Ti no ti cng cng kp m ca ti i ng ngoi H
Ni, di xm Khm Thin, v mt vic k l l nhng ngi t v canh gc
bo m an ton cho chng ti li l nhng ch em c u c ca Khm Thin.
Sng ngy 19 thng 12 nm 1946, ti gi cun s t vi m m ti t
cho ti t lc cn b. Ti thy ngay mt cu m t lu ti rt thch th thng

hay c i c li. "Th nin xut ngoi", ti hiu rng, sang nm ti s i
ngao du nc ngoi.
Ti hm y, in tt lc by gi, sng bt u n t Chm v Lng. Ti
"xut ngoi" tht, ti i theo khng chin, vi gia nh c mt a con mi
y su thng.

II
CON NG MN TRONG RNG:
CON NG GII PHNG DN TC V GII PHNG KHOA HC
By gi vo nm 1948, chng ti ang Chim Ha ti lng i, cch
huyn l nm ki-l-mt v pha Ty. Chin khu Vit Bc ca chng ta nm
trong di rng gia Chim Ha, m Hng, Bc Cn, Thi Nguyn, Sn
Dng, Bnh Ca v Tuyn Quang. Chng ti chy bao nhiu ch, m ch
no qun Php cng nh ph v cui cng, chng ti quyt nh c lng i,
cng vi c Di xy dng trng i hc Y khoa khng chin.
Ngay khi trong H Ni, chng ti xy dng mt tuyn m x cho mt
trn Ty Nam H Ni do ti ph trch, vi bc s Nguyn Hu Tr (nay
Php) v bc s Hong nh Cu hin nay l th trng B Y t. Cng vi
chng ti cn c mt s ln sinh vin trng Y.
Tuyn m x lc u chy di t Kim L, C , cho n Vn nh, theo
b sng chuyn thng binh d dng bng thuyn. Tuyn th hai gm Vn
nh, Ha X v c Tn, theo sng y. Tt c dng c thuc men d tr
c Tn. T tuyn ny chng ti c th rt v cha Hng hoc ln Vit
Bc. Ti nh c Di ph trch tuyn ny.
Nhng nhn vin hai tuyn ny l nhng nhn vin c ca bnh vin Ph
Don. y l ht nhn xy dng cc on m x lu ng v trng i
hc Y khoa khng chin. Ti bt u hiu ngay l trong thi chin, ngnh y
phi bit lu ng v chuyn thng nhanh chng. Cc anh em b i hay t
v qua ti m u c b bt kn theo phng php m cc chin s Et-x-pan
dng trong chin tranh c lit chng Ph-rng-c. Nguyn tc ca n l
h cc vt thng sau khi ct lc sch s; v m xong, d c gy xng hay
khng u phi b bt kn, bnh nhn sau c th d dng di chuyn xa tuyn
la. mt hay hai thng sau, khi ct bt, vt thng ln ht v d lin.
Phng php ny c mt nhc im l khi m chy vo bt thi lm, nhng
vt thng vn rt tt. Gp trng hp thi qu, chng ti phi thay bt, v sau
ny ln Vit Bc, chng ti b bt kn v dng thuc m c c-l-r-phin lm
cho bt thi. Phng php ny l mt phng php cu sinh mng trong chin
tranh du kch v ti nghin cu n trong lc H Ni b nm bom.(1)
(1)
Hi trc Cch mng Thng Tm.
Nm 1951, ti qua thm Triu Tin, cc bn Triu Tin mun gii thiu
phng php ny vi chng ti. Nhng chng ti tr li l chng ti p

dng phng php t nm 1946; anh em Triu Tin rt ngc nhin v s
tin b ca chng ta.
Mt trn Ty Nam H Ni tan v, on m x ca chng ti, by gi ly
tn l "on m x lu ng Vit Bc" rt v tuyn th hai. Khng y hai
tun sau, qun Php t Nam nh v Ph L km ln, tin theo sng y. Mt
hm ti ang Ha X th nghe ting sng lin thanh rt gn. Ti cho lin lc
xung c Tn bo cho on m x ca ti ti hm y phi rt ngay ln Vit
Bc. Vi cc thuyn chun b. Lin lc i c hai ki-l-mt th sng lin
thanh Php bn ngang sng chn li. Ti bn leo ln xe p, phng ngay v
c Tn. n tm lin thanh ca ch bn, ti ko chic xe p b sau cc bi
rm; cho n khi im ting sng, ti li nhy ln xe p v p v c Tn. Ti
ra lnh cho on phi ri ngay c Tn bng thuyn v ln Tuyn Quang i
ti y.
Lc ti tr v Ha X, ang nh sang sng th xe tng Php ko vy
Ha X v n sng. Ti b chy. Nhng tic chic xe p nm knh trn
rung, ti b li ko n i, th bn vin n 37 ly n xung quanh ti v ti
tng th l xong i. Ht sng n, tri sm ti, ti ly li chic xe p Pgi mi mua ri ln trn ra khi vng vy. V sau chic xe ny gip ti rt
nhiu trong vic m x.
Vi mt s sinh vin, chng ti p n Ba Th m Ty cng va bn ph,
chy mt mch ln ng M ri n Sn Ty, vo ng nh bc s u. Ti
va i khi Sn Ty l qun Php vo Sn Ty v bn ngay bc s u. Chng
ti n Ph Th, th Ph Th va b bom; p xe n Ph oan th b tu bay
Php n bn ph xung quanh ch chng ti n np. n Tuyn Quang cha
c mt ngy th Php n nm bom tan tnh Tuyn Quang, chng ti phi
rt ngay ln Chim Ha. Ti bt u nm mi chin tranh du kch lc n lc
hin, khi nh khi lui..., ly sc chu ng bn b do dai ca mnh chng
qun th hn l bng sng n. Hm qua vn cn l anh th sinh thch sch v
v phng th nghim, nay bit gi t nm sng vi tinh thn lc quan,
khng h nao nng trc nhng th thch m mnh cha bao gi ngh ti.
Ph Th, ti tip c mt ci thip ca Bc, ch nh my mu tm
nh sau:
"Bc s Tng, B trng B Quc phng v B trng B Y t bo co:
ch lm vic rt hng hi. Ti rt vui lng. Ch c gng sc. Khng chin nht
nh thng li. T quc s nh cng con hin chu tho. Thm v cc chu u
mnh khe ch? Ti lun lun bnh an. Gi ch v thm li cho thn i v
quyt thng".

My li vn tt m mun vn n cn. Ti ngh: vi s quan tm ca Bc,
vic g m ti li khng lm c?
Chim Ha, ti lng i, phong cnh rt p: c ngi Qung quanh co,
nc xanh, b ct. C nhiu i v u u cng l rng. Chng ti bt u ct
mt ci nh m v dn dn cc nh cha bnh. C phng th nghim th
mu, th phn. Tre na rt sn, nh ng bo dy cho chng ti lm nh, lm
sn rt nhanh.
trnh cho cc anh ch em tr luyn tic H Ni v ng bng, chng ti
bt u cha bnh v m x. Mt ng b ch mt a b mi tui trn mt
ci mng t lng Ht n. Theo li k, a b c mt ci bnh rt l nh l ma
lm: t nhin, n ln cn la ht, ln ln. gia nh mi nhiu thy cng n
m khng n thua g, tuy gia ti tiu gn ht. a b th gy xanh, c mt
ci lch va phi, nhng nm trong mt t th l i: gt chn tri qup li v
lun lun t vo tng sinh mn, ngha l vng gia hu mn v sinh dc. Ti
hi: "B i i, xong ri c but khng?". ng qu, b lc s qu vi i,
v tay phi nm ngay vo "chim", ch quy u, v la ht. Ti ging cho sinh
vin: y l triu chng ca mt hn si nm trong bng quang: i i xong
mi but, ci au nh c tr quy u, nn tay a b nm cht ngay vng y
lc i xong, v cng v s i i au, nn gt chn tri ca n ln trn niu
o khi i i". Anh em hi: "Anh khng cn X quang sao?". Ti tr li:
"Khng cn, chun b ti m sm cho b".
Vi ngy sau, nh m va lm xong, mt gian rng: trn mt bn g, c
Thu, y t lu i trong ngh, gy m cho em b. Ti m bng quang v ly ra
mt hn si nng gn 1 ki-l-gam v to bng mt qu m. Trong khi m, dn
chng trong lng v cc lng gn chy n vy quanh nh m, c nhiu
ngi tro ln cc cy to xung quang xem trm. Gia lc m, ti nghe c
ting nng ri xung t: l ngi xem m s qu v ri t trn cy
xung.
My ngy sau li mt ngi Hoa kiu, bn ph cho chng ti, ku au
bng t my hm nay. Lc khm, ti thy bng c mt ch cng v au, tuy
cc ch khc u mm. G vo ch , ti thy ting trong nh l hi cng.
Ch ta, tn l Tm, ni l au d dy t lu, v cch y mt tun, au d
di xong ri c hi . Ti chn on l mt p xe di c hong, do d dy
t bt li. Trong kho ca ti c hai l p-ni-xi-lin, ch hai l thi, n qu hn
vng. Chng ti ly kim chc d, ht ra m thi, ri tim mt l khng sinh
ngay vo y. vi ngy sau, ch Tm tr li bn ph cho chng ti, v ring
vi ti, khi no cng c mt bt "tc pit".

"Ma" l mt ting sng dng vng t ngi ch t tin, thn thnh, va
ph h va quy nhiu. lng i, ngi ta s nht l "ma g" v n l thn
thng qung i, bin ha mun hnh. Sau , l "ma Tng", v ng bo y
coi ti nh mt thy ph thy c nhiu php l. Nh uy tn nh vy nn khi
nhn dn tn c, nhng c m x ca chng ti khng b k gian ly cp.
Mun cho sinh vin thc tp, chng ti mua mt s ng vt phu tch
t kh, hu rng, gu, chn, n ch, mo v chim l. Mt hm ti m xc
mt con ln rng, bng nhin cht trong chung, ti tm thy mt l thng d
dy nh ch Tm! Mi lm nm sau, ti mi bit l trn thc nghim ngi ta
c th gy ra lot d dy trn ln bng cch tri n nm pht!
Cui nm 1947, mng 6 thng 10, Php m u cuc tn cng ta bng
cch nhy d t ngt xung Bc Cn. Lc , ti p xe p mt mch qua
o Kh, Bnh Ca, Tuyn Quang, v ch B, n lng i trong khi anh em rt
hoang mang. Ti cho phn tn cc kho tng vo trong cc ln, di nhng bi
rm ngay trn ng hnh qun ca qun Php. Ri chng ti c tin chng
i t Bc Cn v khe Khao v m Hng. Nh th, chng sp n Chim Ha!
Chng ti bin thnh ch huy qun s, c ba sng lc, mi sng bn,
nm vin, nhng mt na, sau mi bit l khng n. Ti vi c Di rt vo lng
Bnh cch lng i hai ki-l-mt. y gn rng hn, sng sm chng ti vo
rng v ti v ng.
Mt hm, sng mui ang cn dy c, va n sng xong, chng ti
nghe thy ting tiu lin n. y l tiu lin tm-xng ca bn Php ang lng
chng ti! Chng ti va mi xch ba-l chui vo rng th thy n bay vo
vo trn u ri. Mt ton lnh Php vo lng lng Bnh nhng v qu ch
n g vt nn khng tm c chng ti, mc d chng ti ch cch chng
chng hai chc mt rng thi! Ti v, anh em dn qun cho bit: Php t
bnh vin, git mt bnh nhn v t lun nh ca ti tr lng i. Anh em
cn ni l c nghe thy chng gi loa mi chng ti ra hng v theo chng v
H Ni. Trong thi gian chng ng Chim Ha, chng ti lm mt ci ln
cho c Di v gia nh, cn chng ti vn lng Bnh, sm chun vo rng, ti
li v ng nh ng bo b khng. T chng ti bit thm chin thut du
kch: ch n, ta rt, ch rt, ta li ra. t tri l ca chng ta, ch khng bao
gi qun chim ng tt c di t ca ta.
Trc khi rt, Php t ht c s ca chng ti, chng ti quyt nh tr
v trung du mt thi gian. Chng ti v ng Trung Gip, xy dng mt
bnh vin tre l rt sch v p. Nhn dn, b i li ko nhau n cha bnh.
Qun hng li tp trung xung quanh bnh vin! C Di cng bt u dy v sn
khoa...

Thng b i v du kch v hot ng Vit Tr, Trung H v Sn Ty.
Chng ti i theo m v lp mt tin trm Ph H, cch Trung Gip hai cy
s.
Mt bui sng ang ra mt, ti thy my bay n qun xung quanh mt
lng cch chng ti hai, ba cy s, v vi pht sau thy d th xung. Php
li tn cng, chng ti di chuyn! Chng ti rt rt nhanh. Ch trong giy lt,
c bnh vin bin mt. Ti ln vo mt ci hm trong rng Ph H. Sau ,
chng ti tr li Chim Ha.
Sau nhiu ln di chuyn, chng ti mi rt ra kinh nghim l mt trng
i hc v mt bnh vin khng th chuyn lun nh th c, cho nn chng
ti quyt tm nh c lng i. Rt kinh nghim Trung Gip, chng ti i
cch thc hnh. V sinh vin khng khi no c hc trng qu mt nm,
chng ti ch dy cp cu v x l cc chn thng ri em sinh vin i lm
vic cc mt trn khi no c chin dch. Chin dch xong, chng ti tr li
trng v m li cc thng binh cng theo chng ti, bng ng sng L
ln Chim Ha.
T nm 1948, ti c Bc ch nh vo Chnh ph khng chin lm Th
trng B Y t, v mi thng ti i hp Hi ng Chnh ph do Bc ch ta.
Ti khng mun lm vic B Y t lm, khng quen cng tc lnh o. Ti
thch lm mt c s sn xut, nh l mt bnh vin m ti qu quen ri.
D sao, mi thng ti vn phi p 200 cy s v s vic ny cng gip ti
sc khe sng trong rng su. V mi ln gp Bc, l mi ln hng hi thm
trong cng vic.
Nm 1949, bc s ng Vn Ng T-ki- v, qua ng Thi Lan, v
ln cng vi chng ti Chim Ha. Nh th, lc , chng ti c bn Gio
s, k c anh Hong Tch Tr, B trng, ph trch khoa vi trng. Anh Ng c
em v hai chng nm. P-ni-xi-lin n-ta-tum v Strep-t-mi-xin m Qun y ta
rt cn. Lm sao sn xut c cc khng sinh? Anh Ng mun lm ra bt, ti
khng tn thnh v bt y khng dng tim c v sn xut bt trong iu
kin trong rng th rt kh khn. Ti khuyn anh Ng nn theo kinh nghim
Php sau chin tranh th hai v sn xut cc phin-t-ra (filtrat) bng khng sinh
d sn xut, v dng ngay cho qun i. Mun c phin-t-ra, ch cn nui nm
trong dung dch ng, cc khng sinh s bi tit ra trong nc; em lc cc mi
trng y, chng ta s c phin-t-ra m tc dng trn vt thng khng km g
khng sinh bt. Anh Ng ng . Nhn danh l Th trng B Y t, ti cho ct
nh, gy dng kp cho anh Ng v nh Qun y sn xut cc l c bit nui
nm.

Trong vic ny, c ln ti mt n mt ng v tnh ch quan ca mt vi
anh em. Hai chng nm P-ni-xi-lin n-ta-tum v Strep-t-mi-xt gri-s-t
trong rng d b mi trng rng lm nhim nn trc khi dng cn phi cy
li. Nhng anh em c bo ti khng can g. n khi cn em nm ra dng th
chao i: P-ni-xi-lin ang cht d v cc nm khc ca rng Vit Bc ang t
tin cng! Chng ti phi mt mt thng tri gy li mt chng tinh khit v
P-ni-xi-lin. Tht l h va! nh gi thnh cng ny, mt hm hp hi ng
Chnh ph, Bc ni vi ti rng: "Bc cho php ch la mt hun chng no
m ch mun, ch t bnh bu i!". V anh Ng c hun chng khng
chin hng ba ri nn ti cng xin nh vy. Vi hm sau, trong mt bui ti,
Bc mi Hi ng Chnh ph n d mt ba cm tht g trao hun chng,
Bc ni: "Ch Tng l mt xi--vn (cidevant, danh t m cch mng Php
1789 dnh cho cc nh qu tc) m nay c Chnh ph ta tng hun chng.
Ch phi c gng hn na!". y l k nim p nht ca i ti. Sau ny v
H Ni, B Y t ngh ti i hun chng hng ba ny thnh hng nht, ti
t chi v hun chng ny, duy nht trong nm hun chng m ti c, l do
tay Bc v tay c Tn trao cho trong rng su Vit Bc, mt vinh d m c
m ca ti cng khng bao gi ngh ti.
T y, mi chin dch, Qun y a ra tin tuyn mt t P-ni-xi-lin,
sn xut khng sinh dng ngay trn mt trn. y l mt thnh tch k diu m
t xa n nay, trong cc cuc chin tranh du kch cha ai lm c nh
vy vi nhng dng c th s, trong hon cnh v cng kh khn. R rng l
chin tranh cch mng em li nhng phng php cch mng cho cc nh
khoa hc.
Chng ti cn ngh ra nhiu sng kin c o trong chin tranh du kch
ca chng ta. Thiu ch khu bng, chng ti dng dy d ly ca Php. Nh
chic xe p P-gi ca ti, ti c sng kin dng n xe p m. Mi
ln m c mt sinh vin ln p xe pht in cho n khi chng ti cp
c bnh c-quy ca Php. V sau, chng ti c c i-na-m v cui cng
bnh vin Chim Ha cng chiu c X quang.
Chng ti cng khng qun nghin cu khoa hc. Chng ti dng bi ct
hoang lng Bnh nui d thc nghim v c ch ca cc vim phc mc
mt do thm thu m ti ni trong phn I. Ngi ta bit rng, d, ng mt
ch v ng dn dch u vo ng chung trc khi chy vo t trng. Nh
vy ngi ta c th buc ng chung y, xem hin tng g xy ra, dy buc
c th tc ng nh mt con giun hay mt hn si lm bt bng Va-te t
trng. Sau khi m d v buc ng chung y, con d km n, t hot ng v mt
n vng ra. Nhng n khng cht. Lc m bng d ra, trong bng d y c

mt vng, m khng c mt ch thng no ti mt hay ng mt ch. Nh
vy, chng ti chng minh mt cch r rng l giun hay si lm tc phn
di ng mt ch, v on m ng ty chui vo t trng c th sinh ra bnh
vim phc mc do thm thu mt m khng lm thng cc b phn v mt.
Nh th khng phi l trong rng m khng lm c thc nghim, nu bit
thch ng vi hon cnh th u cng c th lm c cng vic nghin cu
khoa hc.
Chng ti bit rng mnh c trch nhim trc bao nhiu tnh mng ca
cc chin s v ng bo. Ci g khng c, chng ti phi lm ra. Thuc men
thiu thn, ti dng cc dung dch l cy c khng sinh tho mc. Ti
trc ht v cy ti. Ti chng si c ti, ri ly mt phn ba nc cn li
em dng cha cc th ho ca tr em, c bit l ho g. L c chua c mt tc
dng tt i vi cc nm trn ngi. Gng, ngh cng c em dng; k c t
m ti ch ra lm cn cha tr (c tn la tinh l cn Cap-si-cum an-nu-um)
ai cng khen hay nhng khi bit l t th t ngi mun dng.
Thu y, ti cha bit dng chm cu, nhng ti c dng mt phng
php gn ging nh vy: l cch tim vo ni b.
Tim N-v-ca-in vo ni b vng lch, c th lm co tht l lch. Sau
khi tim N-v-ca-in vo ni b di sn ca hai bnh nhn b lch to v st
rt, ti thy hai l lch s 3 tr li bnh thng.
Khng phi ch c thuc mua ca hng dc v mi c th cha c
bnh. V trong rng Vit Bc khng c ca hng dc! Ti ni n cch
cha lot d dy ca chng ti Chim Ha. Bnh lot d dy l mt bnh au
theo chu k ca thi tit. Trn c th ca ngi, c da bao bc v bo v ton
thn, nh ci mng bc t bo bo v t bo. i vi mi trng bn ngoi da,
c rt nhiu im thn kinh bo hiu cho cc ni tng. Vy c th dng da
lm gim bt au. S chng minh r rt vic ny l lc ln cn au bng ai
cng bit chm chai nc nng cho khi au. Nu tim N-v-ca-in vo
ni b, ta c th lm gim bt cn au chng? l mt gi thuyt m c th
thc nghim mt cch d dng, v phng php ny khng c nguy him g c.
Tim vo ni b cc bnh nhn Chim Ha, ti thy cc cn au b ct t
ngay v ti cng nhn thc thm l lm sau gy cho h lng tin thy thuc,
s thng cm gia ngi bnh v thy thuc l yu t quyt nh ca ngh
thut iu tr. Cc bnh nhn Chim Ha u c ti hi k lng, an i
tinh thn v khuyn h nn nm ngh 8 gi mt ngy trn ging bnh khng
i li, nu cn au cha ht. C thuc an thn no bng s im lng trong rng
su, lm cho bnh nhn qun i nhng kch thch hng ngy ca cuc sng! V
vy ti t ct d dy trong rng, tr trng hp c nhng bin chng tc mn

v hay chy mu. Cha bnh i hi mt s hiu bit rng ri v tm l con
ngi, v ta ch nn dng thuc khi no nhng phng php t nhin khng c
hiu lc. Nhng hin nay nhiu bc s v bnh nhn li cha ngh th! Ngi ta
qu "m tn" vo thuc, vo my mc o lng ca mt nn vn minh cng
ngy cng phc tp v vn cha bnh ngay cc nc gi l tin tin cng
ang gp mt khng hong v lng tin cng nh kinh t.
Chim Ha, ti hay ngh n bc s S-vy-zer (Sehweizer), c gii
thng N-ben nm 1952. ng ta t bit chu u, i n trong mt khu
rng Ga-bng ti chu Phi cha bnh cho nhn dn y. ng ta dng
tnh yu v lng nhn o hn l dng thuc men, uy tn ca ng ta v bnh
vin nh l ca ng t vang di n tn chu u v chu M.
Chng ti Chim Ha c ghi nh s khc bit v sc khe gia anh em
ngi Ty, nh c xung quanh cc ng rung trung du, v anh em ngi
Dao, lun lun lun chuyn.
Ngi Dao y, hu ht u c lch to, cn ngi Ty, thu b cng c
lch to nhng dn dn nh i, v n tui thanh nin, s vo thy lch ch
cn lp l di sn thi. Hnh nh tp qun lun lun di c lm cho ngi
Dao phi i ph vi nhiu loi khng nguyn st m chng ta cha bit r v
c l v l nguyn do ca s khc bit v thch ng c th ngi Dao v
ngi Ty i vi bnh st rt.
Cn ti sao anh em ngi Dao di c lun lun m khng chu nh c?
Theo thm d ca anh em sinh vin th khng phi v t ht mu. Nguyn
nhn l do vic m tn, d oan, c nhiu vn m chng ti cha c th gi i
su vo, nhng qua nhng iu tra s b, vic di c l do cc thy cng quyt
nh sau mt gic m no , m c thy mu, hc sc vt cht, hoc ngi
cht v.v... Nh th, trong rng su, chng ti vn gip cho cc anh em tr
lun lun t nhng vn mi luyn tr "tng tng" ca h. Ti rt tic
l trong sinh vin Y khng my ngi hiu v dc hc, nn c bit bao nhiu
cy ci, bao nhiu thc vt rng m chng ti khng bit khai thc.
Trong s sinh vin trng Y, c mt anh trc hc trng kin trc H
Ni. Anh v ti say sa lm nhng kiu nh, nhng kiu ca, khng mo,
khng xiu, khng mi n. Chng ti xy dng nhng ngi nh bng tre l
rt p, rt sch s.
Chng ti thng xuyn i tham gia cc mt trn hun luyn anh em
sinh vin. Ti bt u lm quen vi cch nh du kch, chy lui, chy ti, chy
vng theo cc chin s ta mt trn Ph oan. Hay nht l anh em nhiu khi
rt nhanh m khng bo kp cho ti.

Nm 1951, on chng ti c b tr vng di Thi Nguyn, M
Ch v Ba Vn v bt u m y. Ngy 13-11-1952, c mt th ha tc a
n ban m, bo ti phi i ngay n Vnh Ninh, v nh th, on chng ti
phi i vng sau ni Tam o, i vo Thn Sn, Qu Nham, Th Linh v cui
cng Dc Ba ngay trc mt ni Tam o! y, chng ti mi thy rng
v mt t chc anh em chng ti v bn Qun y hy cn qu non yu. C s
ca chng ti Dc ba ch phc v cho 100 thng binh. n hai ngy
cha thy ai. n ngy 18, t ngt nhng on ti thng khing n cho
chng ti gn 1000 thng binh. Khng ngi nu cm v dn cm nn 7
gi n sng v phi i n m, mi n c ba tra! Ti m lin tip vi
cc anh em khc sut hai ngy m lin. Ngy 20, xe tng Php n gn, chng
ti v thng binh rt v Th Linh, v , ti m cho n ngy 30-1; hai
ngy sau, v ht go, on chng ti li tr v Chim Ha. Trong trn nh
ny, ti c tuyn dng ton qun.
Nh th cc bn c th hnh dung cch lm vic v dy hc trong thi k
khng chin chng Php; chng ti rt c ng, rt linh hot, nay ch ny,
mai ch khc, ci g cng thiu thn, v ngay c go, chng ti ch em i
c nm ngy thi. Nm ngy m khng ly c n ch, ht go, l
phi quay v! Chng ti cng kh v Ty, nhng chc chn l Ty cng rt kh
v chng ti, khng bit u m nh, khng bit u m ! Chng ti lun
n quy chng, xong li bin mt, ri li xut hin ch khc. Khi ng, khi
Nam, khi Bc nh mt trn Vnh Phc ny!
i sng trong rng, tri li vi d on ca mi ngi, tht l vui v, tuy
l rt gin d. Ai cng c gng t tc v rau v sn. Ring v phn ti, ti trng
c hn 200 cy chui, v ti nh li m ti dn: "Khi no my ngho th nn
trng chui". Nhng khi chui c qu, mi ngy phi n vi chc qu chui,
tht l mt th thch qu ln i vi ti. Cho nn lc v H Ni, ti cn s
chui trong my nm tri.
Ti cng th trng ng theo l lun Lit-xanh-c: ti gieo rt dy, nhng
ng ln ln c bp rt nh, v ht rt tha. Th m d, tru, chim v chut cng
vo n trm, cha k cc ch kh na! Ti c cm tng l cc vng ngc,
ng bo ta cn quen tp qun nui tru th hng n nh lc y, th khng sao
m tng gia c, tuy t rt tt. Mt ln ti trng bn cc lm ging, khi
i chin dch v thy bn cc y c l ri! V sau, ti gp mt Gio s Php
sng Tuy-ni-di, ng ta cng nhn nh nh ti v nui d ca ngi
Rp.
vng Chim Ha c nhiu beo v c mt m ng rng beo v gm
rng xung quanh nh. Hm i hp i hi anh hng bn Chinh, ang i ban

m gn n ch hp, ti nghe thy rt nhiu ting beo. C l by gi l vo
thi k tm c ca chng. Mt bui sng, i qua mt lm rng, t Khe Khao
n m Hng, ti ngi thy mt mi hi thi c bit. Ch b a ng
ngi a phng, mch cho ti mi ca beo va i qua v cu ta ch cho
ti nhng vt xc trn mt thn cy to m mt con beo va n c vo gi
nga; du chn ca n to bng ci a ln cn in rt r trn t bn. Lc v
nh, chu Bch, con ti, by gi 5, 6 tui i hc trong mt ci ln ct di
rng trnh my bay, ni l bn kia b sui gn trng n, mt con "mo
vng rt ln c nhiu vn en ang nm ng bn b sui!" T y, ti phi
cm tr con khng c vo rng chi. m ng, c khi thy ng bo p
vo mng tre v ku "i i". l beo n rnh gn nh, v nhng con tru
di nh sn gim chn d di bo hiu. Tru n th rng t khi b beo n.
Ti c xem nhiu ln n tru ng ban m. Nhng con tru c u nm vng
trn quay u v sng ra ngoi bao quanh gia nhng con tru con v tru
m.
Khi v H Ni, ti c c c mt quyn sch ca mt ngi Anh, Jim
Ct-bt ni v nhng con h n ngi n . l nhng con h v gi hay
l b thng nn khng th ui theo hu nai na v bin thnh nhng con
h rt tinh ma, khng bit s, v hng ngy i bt ngi. c xong, ti ngh
n Chim Ha m rn gy. C l cc rng ca ta c nhng con h nh th, v
ng bo bn sng kp khng c chnh xc lm, lm b thng h nhiu hn
l git cht chng. May mn l rng Vit Bc, t ngi i sn, nn c nhiu
hu nai v ngoi ra, c nhiu d th rng. Ti c nui mt n d n n
gn 30 con; nhng dn dn beo n ht v sau ch cn mt con d c n to
tng m chng ti phi tht gp. Mt m, ti ang ng trn gc hai ngi nh
ti , dng bn mt khu rng, ti nghe ting beo ku, v sau , bc thang g
ln phng ng ca ti, c ting bc nng n v mt chc, con ch B-bi, nm
trc ca, r ln mt ting. Ti vi cm sng chy ra th con ch cht ri v
c mt vt thng rt nh c, nh l b mt ci mng chn beo lm thng!
*
*
Nm 1951, ti c c i trong on anh Hong Quc Vit sang thm

Trung Quc v Triu Tin. on chng ti l mt on ca Mt trn cho nn
c nhiu thnh phn: lo du kch, thanh nin, thiu sinh qun, tri thc, nh vn,
qun i. Chng ti i bng -t t Sn Dng n bin gii, v n thnh ph
Nam Ninh bng ca-mi-ng v xe gp, t Nam Ninh n Bc Kinh chng ti i
bng tu ha. Ngy 28 thng 7 nm 1951, chng ti n Bc Kinh. on chng
ti mi trong rng ra c nhiu sng kin v n mc. n Nam Ninh, sau cuc

tho lun si ni, on trng quyt nh mc o ka-ki vng, s mi c h kiu
ng tng v u i m ni! n tip sn bay c ng Quch Mt Nhc
cm u v c din vn. Trung Quc lc mi c hon ton gii phng,
v c kinh nghim nhiu mt v ngnh y.
Bc Kinh, vo nm 1951, ngnh y, c bit l ngnh m tht l vng
vng. Lc mi n, chng ti c nhng hiu lm v danh t. C mt hm,
ti xin gp mt s ngi m x c ting Bc Kinh. Hm y, ti khch sn
Bc Kinh, c mi hai ngi n, mt my khng phn khi lm; l nhng
Gio s gii phu, ngha l chuyn v m x cc xc cht! Chng ta dng
nhm ch gii phu ch vic m x, m Trung Quc gi l phu thut (gi
nh th ng hn). Hai ch gii phu dnh cho khoa hc v i th con ngi.
Cuc hp cng kt thc vui v, nhng t si ni, v bn lun v m nhng ci
xc cht ri, chng ti rt d dng ha hon vi nhau!
Bnh vin Hip Ha (tn c l Vin Rc-c-phen-l) trc kia rt ni
ting chu . Ln u tin ti xem m phi v gy m ni kh qun, mt s
kin mi i vi ti. Ngi m l Gio s V nh Khai, nay Vin m ngc
Ph Ngoi v kt ngha anh em vi ti vo nm 1964. bnh vin Hip
Ha c mt th vin y . Ti xin vo c y lun mt tun t sng n
chiu khng mun n cm tra na v nh , ti lc li kinh nghim m
x trong chin tranh th hai.
Sau ny, nh cc ti liu y, ti mi bit gii quyt cc vt thng s no
cho thng binh in Bin Ph. Ra nc ngoi m khng th vo thm cc
th vin l mt vic khng th tng tng c.
Ti c hi cch o to Gio s v y. Nm 1951 Trung Quc c 51 nghn
bc s v 1400 Gio s v ph Gio s, thm vo l 900 ngn n mt triu ng
lang. Mun ln Gio s phi lm tr gio (assistant derecherche) ba nm, xong
ln ging s (maitredes conferences) ph gio th (professeur associ) v gio
th.
Mun c tuyn, phi trnh by nhng cng trnh khoa hc ca mnh
trc mt hi ng gio th c nhim v t danh sch ln B Y t. ng B
trng B Y t s chn Gio s trong danh sch .
Cch lm vic nh vy tht l gn v tt.
Sau khi t nc gii phng, Trung Quc c n 43 trng i hc Y
khoa.
Khi xung Thng Hi, ti thy y ang xy dng cc nh my p-nixi-lin. Ti c hc cch thu hi p-ni-xi-lin tim cho bnh nhn; ch cn ly

mt lt nc gii ca bnh nhn, cho thm hai trm mi-li-lt -te v nm mi-lilt a-xt sun-phu-rc mt phn mi, vo phu ln, p-ni-xi-lin kt tinh li.
Chng ti ln lt i thm Thng Hi, Thin Tn v Thm Dng. Ngy
10-8-1954, chng ti c mt bo phi i An ng ngay, chun b qua
Triu Tin.
Vo khong 12 gi tra ngy 17-8, chng ti vt sng p Lc. Sng
rng, c mt ci cu di m phn bn Triu Tin b bom, sp xung nc.
Hai bn b sng, ti thy rt nhiu sng cao x. Ca-n qua sng khng c
phi c n quy. Vo lc 13 gi, cc bn Triu Tin mang hoa v my nh,
ang ch chng ti Sin-i-zou, trc mt An ng.
Ti n, chng ti ln ng i Bnh Nhng. Qung ng di 200 cy
s phi i trong ba m lin.
Chng ti ng li mt huyn gi l Bc Xuyn. Qua sng Thanh Xuyn,
rt rng, ph b mc cn, v hai bn b nhng ca-mi-ng ch n vn cn li
y. on ngh li An Chu; th trn ny cng b ph hy hon ton. Sng
ngy 20-8, chng ti n mt chiu i s Ma ng.
Chng ti Ma ng trong ba tun. Hng ngy cc on n thm v hp
mt trao i kinh nghim. n thm chng ti cn c ng Lu-kt-tsun, Th
trng B Y t Triu Tin. Bnh Nhng, ti khng c i thm mt bnh
vin no c. C mt ngi ngoi quc gii thiu vi ti v hot ng ca mt
bnh vin do Hung-ga-ri gip , cch Bnh Nhng 10 cy s v pha Nam.
Nh nh bo Ba Lan, Hng-ri C-r-tanh-x-ki, ti bit c nhng tin
tc nh sau: bnh vin c ba khu nh ln, b ngoi nh l b khng, ngy
trang trnh my bay, ch c nh m v nh iu tr sau khi m cn hot ng,
24 gi sau khi m, bnh nhn c s tn vo cc lng bn cnh. Ngi ta ch
m m. Bnh vin c by bc s, su phu thut vin l ngi Hung, nm
ngi Triu Tin l tr l. cng l mt trng dy y. Ngy gii phng,
Triu Tin ch cn li mt t. Tt c cc bc s ton l ngi Nht. Bnh vin
thay i a im bn ln ri. T 1-8-1950, ngy thnh lp bnh vin, n
lc bnh vin c bn nghn ngi nm, mt nghn bn trm ca m x,
mt nghn chn trm ca b bt; s mu truyn ln ti 270 lt ( bnh vin Vit
- c, hng nm c ti 15 ngn trng hp phu thut ln nh v b bt).
Kinh nghim v phu thut trong chin tranh khng c g mi, v bnh nhn
a n chm, v ton l vt thng cc chi. Qua chng ta mi thy cc
cuc nm bom sau ny ca M min Bc nc ta c lit hn nhiu.
Theo ng Lu-kit-tsun, Th trng B Y t, cho bit th sau ngy gii
phng, vi s gip ca Lin X, Triu Tin xy dng mt trng i

hc Y khoa Bnh Nhng. Trng ng ca li t lc c chin tranh v m
li vo ngy 1-10 nm y. Lc , Triu Tin c trn 1500 bc s. Cch o
to cng theo nhu cu chin tranh. Hc sinh l nhng thanh nin hc ht trung
hc v tham gia b i. ng Lu-kt-tsun nhc n tn Gio s Lin X Ar-ni-ng, p dng phng php nh Vit Nam l a hc sinh ra tin
tuyn thc tp. Ri n ng Kim Trng Khu (tn dch qua ting Trung
Quc) Ph cc trng Cc Qun y gii thiu vi chng ti nhng kinh nghim
ca Qun y Triu Tin. Cc chin thng ton l do bom thng hay sng ci
gy nn. Thng binh cht ti trn vo khong t 10% n 15%. Phi m ngay
4%, cn th a v tuyn sau. Triu Tin cng dng phng php b bt
nh bn ta, b bt kn m anh em cho l k diu. V nhn vin ngoi khoa
thiu, nn c nhiu on nc ngoi nh Lin X, Trung Quc, Hung-ga-ri n
gip. Anh em cho bit c nhng trng hp vt thng b gii c cha
bng -te.
Tuy Ma ng, nhng chng ti cha c dp vo thm Bnh Nhng.
Ngy 22-8, anh m, th k ca on, thc chng ti dy i thm Bnh
Nhng. T my hm nay, M nm bom Bnh Nhng nhiu qu, nn cc
ng ch ph trch cng lo ngi v quyt nh ch cho nhng ngi no khe i
thi. Chng ti c chn by ngi, c ti trong . Bui sm Triu Tin
p lm: tri xanh bic, hi rt, hai bn ng c nhng cy bch dng cn
trng sng mai. i khong mt gi l n Bnh Nhng. Hai bn ng i
khng cn mt ngi nh no nguyn vn. Vo thnh ph phi qua nhng vng
gc. Thnh thong c mt vi ca hng bn lt vt nh Vit Bc trong
nhng nm khng chin. n mt ng t, c bo ng. Dn chng rt bnh tnh
(nh nhn dn H Ni trong nhng ngy B.52 nh ph). Hai my bay phn
lc M bay qua, li nhng vt trng trn nn tri xanh. Cc bn Triu Tin
nh rt gii a im cc c quan. C quan di nhng ng gch m anh
em gii thiu rt ng khng mt cht lm ln: y l B Ngoi giao, y l
nh my, y l trng i hc Kim Nht Thnh... By gi sng, chng ti tr
li Ma ng.
Ngy 18-9, trn ng tr v, chng ti vo thm mt n v ch nguyn
qun Trung Quc, thuc qun on 38, trong ni , M nm bom sut ngy
m. Lc ra v, xe dp phi m n, v i trong ni; mt my bay M nho
xung tng cho on xe chng ti bn qu bom, may m khng trng.
Ngy 21-9, chng ti tr li Tn Ngha Chu vo lc hai gi sng. Sng ra,
chng ti tr li Trung Quc. Ln ny, -t chy thng qua An ng, v cu
cha xong ri. n An ng, cc bn Trung Quc bo: "Chp mt p nh ,
v khng thiu ai!".

Chng ti li Trung Quc gn nm thng. My ngy u khng sao
nhng dn dn ti m ra nh nh, nh mu l rng b nng chy, nh nhng
dng sng xinh p ca Vit Nam, nh nhng mnh rung nh sn i Vit
Bc. Thng 11, chng ti tr li Bng Tng. Qua mt sn ni, xe ca-mi-ng
ca ti lao xung ni, 15 mt; may sao ti vn khng vic g v lc ln
vng vi xe, tay ti vn gi chc x ct, trong c tt c cc chng v bnh
di, bnh thng hn, bnh dch t, bnh u ma m B Y t nh ti xin v.
Trc N-en, ti tr li Chim Ha.
By gi Chnh ph thy s cn thit phi c mt trng i hc Y khoa
vng chc. Triu Tin cha m c trng i hc Y khoa, ta, tuy vn m
nhng cha c hng xy dng li. Ph Th tng triu tp mt cuc hp
gia B Y t v Cc Qun Y. Hp xong, trng c php pht trin theo
hng i hc vi mt chng trnh bn nm.
Ngy 23-3-1954, ti nhn c th ca anh By cho bit: c ch th cho ti
v c V nh Tng ln tham gia cng tc m x cho thng binh in Bin
Ph.
25-3-1954, khi eo ba-l bc xung thuyn nan vo mt bui chiu sp
ti, kp i Tuyn Quang ti rt cm phc s gin d v hiu lc t chc ca
ta trong thi chin. Lc sng ti ch nhn mt l th, phi ni l mt mnh giy
thiu sch s trong mt phong b ln li vi mi hng ch ni phi i ngay ln
mt trn in Bin Ph v mt ch k quen thuc. Th l chiu n, i my
bay "i ng", cng vi on m x ring, chng ti p thuyn nan xui
ngay v Tuyn, theo dng sng L chy xit, xuyn bao nhiu rng v thc
n ng gi ch hn.
Chng ti bit rng mt trn in Bin Ph sp vo giai on hai, sau khi
chng ta chim hai i c Lp v Him Lam. ng v Chnh ph a ra
khu hiu Quyt tm tiu dit tp on c im in Bin Ph. Chng ti ai
cng y ny s n tr. May sao n Tuyn, -t ch sn, th l chng ti i
ngay v ch Hin. Trong khi i ng, khi m x trong cc hm, cc i iu
tr chng ti hc c mt bi hc khng bao gi qun, mt bi hc v tin
tng vo sc mnh ca dn tc ta, bi hc v tinh thn hy sinh ca nhn dn
ta, bi hc v s lnh o cng quyt ca ng v Chnh ph khng chin.
bn c c th hnh dung li khng kh lm vic ca chng ti lc by
gi, chng ti xin trch ra y mt vi on ghi chp ca ti. Ti khng quen
vit vn, vn tt vi hng ghi li nhng k nim m thi, mong bn c th li
cho ti v nhng ghi chp cha hon chnh ny...

27-3-1954 ( trm Ba Khe). Ti hm qua ng ti trm. Tri ma phn.
Rt. i mi trong m ti tm nh ng trong rng. Sng dy, 9 gi
nghe ting my bay. Chng ta i gn n chin trng.
Hm qua, 9 gi ti, vt qua sng Hng cng anh em vn ti, hng trm
xe p th hng. Lp dn cng Ph Th ang trn ng v, dng mt mi
nhng vn vui a. Lc thy -t, anh em reo ln mng r v bit l -t ang
ra tin tuyn. Xe th vi cnh tay ngang, ngi dn cng vn ti khoc o nilng, trong m ma phn, vt qua o, qua sui. l mt hnh nh mi
ca cuc chin tranh ca chng ta. Lc Triu Tin, trn ng Tn Ngha
Chu i Bnh Nhng, mt hnh nh tng t: hng trm xe ct kt m chin s
ch nguyn, qun o bng trm kn gy, i trong m khuya im lng.
Nh trm t t, lm trong mt rng na, nhng khng ai m v thuc
st rt.
Ti nay, ng trn xe kh i, qua nhiu o.
28-3-1954 (trong mt hang ). Hm qua, ton l o v o. o di
nht l o Lng L, cao nh Tam o, ng kh i, quanh co hai bn khng
thy g ht.
Trn o, hng nghn dn cng vn ti, gnh, cm uc, quang cnh rt
p. Qua o, gp mt ton t binh ngi u, xanh, gy, ru quai nn, nhn
bun b vo cc xe M-l-t-va tin ra tin tuyn.
2-4-1954 ( i iu tr 1). Gp cc anh em Qun y trong mt ln nh gn
sui.
Hm qua, lc tr v ch , phi ngi i xe trn mt cnh ng bt ngt,
cch in Bin Ph mi cy s v pha Ty Nam; ting sng trng n
khng ngt, nghe c ting sng my. C l nh i A1, mt cao im c tnh
cht quyt nh chin trng. My bay c vng quanh in Bin Ph, mi ln
my bay n gn th thy pho sng bn ln bo hiu.
Trong m ti nh mc, hng nghn dn cng ti go ra tin tuyn, dng
di ni tip nhau, i trong im lng, nhng cha ng bao nhiu sc mnh phi
thng sp tung vo mt trn... chng ta ang gn ha tuyn.
3-4-1954. Bt u m cho cc thng binh i iu tr!...
Nh trong mt ln nh xinh xn, trn b sui, nc chy xung quanh
nhng tng l nh, c ch nh thc, ting chy o o c m. Sui ny chy
ra sng Nm Rn, nc ny chy v Cu Long nhn vi ngi bn kia dng
sng, t Lo, Cam-pu-chia cho n Nam B yu mn, rng bao nhiu chin s
anh dng ang b mnh xy dng mt tng lai ti p. Chng ta l nhng

ngi ca th h H Ch Minh, chng ta l nhng ngi mi, hy b mt
qu kh au kh v xt xa, v quyt tm ct t nhng luyn tic phn li
quyn li dn tc i vi nhng ngy sng xa dn tc, xa lao ng, xa thc
t...
My bay nm bom, rung c ging. ly ht i A1 cha?
Quang cnh ch ging Bch M. Cc bn xa, nay xa ri. M nh
lm g nhng ngy xa! Hng v tng lai.
5-4-1954 (i iu tr 1) Sng nay, chun b i thm trng thng. m
qua ma, ngh n thng binh ca tin tuyn trong cc giao thng ho, m a
nc mt, nn nao trong rut nh mt cn au. Cha bao gi thy r tnh
thng anh em b i nh hm nay. Sng nay, tri tnh ri. May sao cho anh
em ang giao chin.
9-4-1954 (i iu tr 1)
Ti hm qua, ma bo.
Ting sm v ting sng ha vo nhau. Mt cy cht hai y s v mt
sinh vin.
10 gi. M lun mt t thanh ton ht cc trng hp ng. My bay
nm bom chung quanh. M x vn m x. My bay ang gm r trn u.
11 gi 30. Ma bo lun lun lm cho anh em mt. Ti bt u thy kh
chu. Rui vng cn mnh, chn mi ngi sng v. Nh n ba kh ca Ty
Bc: rui vng, b ch, gi Than Uyn (gi Lo).
19 gi. Ti v, m xong, mt qu, khng n ht bt cm. M no mt l v
lun lun tim thuc t, v phi lun lun ct gn xng u, mi nhc c
mi ngn tay, au ht c cc bp tht. Thng binh ln n 700 m ch c su
y s v 20 h s, anh em phng m ai ny u mt b ngi, khng ai n c
cm.
Quang cnh ca Ty Bc, theo con mt ti, qua chin dch ny: o ni
quanh co, ni rng trng ip, mt vi bn ch v b bom t chy, tr tri vi
cy ct nh en thui, nhng bng n lng l trn cc nh ni ti m. ng
khng c bng ngi, cy khng c ting chim, ve su v rui mu. Mt
vng t rng, giu m tnh trng ny! nh v u quc xm lng.
26-4-1954 (i iu tr 1).
7 gi. Hm qua n cm vi anh em Qun y, chuyn tr vui v. m khuya,
nghe ting sng i bc m m tng t, ting my bay .

Tin t 23 cho bit, mu thun mnh gia -ct-t-ri vi cc tng t
Php, v quc M cng ngy cng e da xm lng ta. quc M, mt
quc hung hn trng trn. Phi nh bi ch xm lc ca n bt c ni
no chu .
15 gi 30. Chiu, tri u bun. Ve ku. Mt vi ting chim. Tri nng, t
gi. Ma h in Bin Ph sp n. ch tuyn truyn ang lm ma nhn
to ph ng chng ta; nhng ma cng cht cho chng ang trong
hm, v pho ca ta cng d ngy trang.
Tha ting my bay, tha ting sng. ch b vy 40 ngy nay.
0 gi 45 (27-4-1954). Anh em gi dy ni m. Trong khi chun b, ngi
mt mnh trc ln m; cy n cn lung lay trc gi ni, tring sui reo
cng ting d ku. Xa xa, i bc ca ta im cm canh nh nh trng chu.
Trong mnh thy mt mi v thi tit thay i nhanh chng. Nh li Bc: phi
khc phc kh khn. Kh khn sao m nhiu vy! in Bin Ph, ni th thch
con ngi.
28-4-1954 (trn con ng t i iu tr 5 v i iu tr 1). Ngi trong
mt bn b chy, cch i iu tr 5 mt cy s ri, v ha tuyn mi cy s.
Ting my bay t xa vng li, vi ting sng m , khi gin gi vang ng ni
rng. Bn b bom na-pan chy gn ht; tr hai ci nh. Nh sn, hai u mi
trn, ch khng vung nh Vit Bc, y l nh pha, v c hai ming tre k
l treo trn mi nh. Khng c mt bng ngi, ton dn a phng b thc
dn bt tp trung hay trn vo rng. C hai con ln lui ti v mt n d ng
ngc di nh sn. Chung quanh, ng rung mnh mng, b hoang. Ni v
ni vng quanh, ng khung cho mt cnh iu tn, au kh! Mt mnh ngi
trn mt gh . Chung quanh tr ra nhng ct chy en, gia nhng cy cam
v cy qut xanh ti. Ngh n tng lai c ngi sum hp, c bng tr con,
c ting ci ph n, c cy n qu, c ng la vng bt ngt n tn chn
tri. Con ng gian kh lm thay i con ngi thnh ph. Bt u thy r
gian kh ca nhn dn. Xa xa, ting chim rng ku. Xa, Hu, ta gi l chim
"tre gi, mng mc", nay anh em dn cng gi n l chim ng vin "c gng,
tch cc".
2-5-1954 (i iu tr 1). T 9 gi ti hm qua, ting sng n m m
chung quanh in Bin. Nhn c tin: hm qua qun ta bt u t ba.
M ph bin cho cc anh em tuyn trc: mt cch khu da ln th
hai gp tr li thng binh nh cho tin tuyn, v mt vt thng s no?
Ngi hm nay thy khe, hng hi. C l v t ba bt u.

Hi ngh Gi-ne-v cng bt u. Liu c ha bnh khng? Phi t
ht lng tin tng vo ng, vo Bc, vo cc anh b i l nhng ngi yu
nc nht.
My bay bay mi nhc c u!
4-5-1954 (i iu tr 1).
ba gi sng, sng n vang v gin: qun ta li nh. Tri ma, ma c
m, n gn sng, my bay bay nhiu. Nng rut i tin tc mt trn. Mi ln
sng n li thy ngi khe ra, tuy i l mi t my hm nay. Thy tri ma
mi, lo cho anh em thng binh trong chin ho. Phi bo v chn tay anh em,
mt qun i anh dng nu cao c Vit Nam trn trng quc t.
Bo co ln Cc thnh tch ca ti: hon ton tiu dit "nn gii" trong
cc vt thng bng dng thuc Ki-na-c-rin 1%.
8 gi. Ma. Ma tm t. Bn cng vic cng cc anh em sp i ra tin
tuyn, gy mt phong tro phn khi tin tng, xy dng anh em cng nh xy
dng mnh v tc phong ca mnh, ch c mt u im r rt: tch cc, hng
hi khc phc hon cnh kh khn.
B nhng bun ring xy dng vui chung, hnh phc chung...
Ch c nhn dn l v i. Thm nhun li dy bo ca Bc.
Ha bnh cn trong o tng. Cn phng o mng ha bnh: ngi
cch mng u tranh cho ha bnh, d bn thn khng c nh hng ca
ha bnh.
5-5-1954 (i iu tr 1). 5 gi 15 sng. Tri ma c m, ma dm lin
bn nm ngy. My bay ch bay qua bay li, c khi li th pho sng, kim
sot ng.
Khng dm ngh n nhng ngy ha bnh. Cha tng tng c th c
nhng ngy khng c my bay, c nhng ngy c th i chi t do trn cc
ng ph vui v y ngi i li, ci ni trong bui sng mt m, c th c
nhng ngy sng trn ng rung mnh mng, khng phi n np di cc
bi cy. Cn quc th nhn dn ta, nhn dn cc nc b thng tr kh lng
m c nhng ngy nh vy. Nu mun c nhng ngy tng bng hnh phc,
phi chu kh, sng trong cc giao thng ho nh cc anh em b i, di tri
ma c nghit, phi gi t nm sng! Nh cc anh ch em dn cng ngy
m gian kh phc v chin trng.
M thc dn Php in Bin Ph cng nh ta: s la, s khi, i m
m, gn sui m khng c ung nc sui. Trc kia, Vit Bc, chng i

sn ta tng ngi. Nay b i ta ta chng nh ta chim s. Trong i cng c
khi sung sng c thy cnh i ngi nh vy. Ai giu ba h, ai kh ba i?
By gi sng, mt cuc sng tht gin d: m, thm thng binh, li m.
Bao nhiu vui sng trong khi thnh cng, nhng bao nhiu au kh, dn vt
ng cay nhng khi tht bi!
Hm qua, m mt anh b i, cha y 20 tui. Anh, mt ngi ng
hng, ni ting tr tr: "Anh ng lm au ti m ti ti!". Bng anh thng,
rut anh thi, c bng thi. Tim ht cc thuc, m cho n cng, nhng
cu c anh cha? Nu khng c cuc khng chin v i ny, c l khng
bao gi mnh thy r tinh thn anh dng ca nhn dn ta, mt dn tc anh
hng tng chng ngoi xm. Dn tc ta, mt dn tc tng lai. M c l
nhng dn tc ang b p bc cng nh th, ch v h cha c ng lnh o
v gio dc thi. Mt thi gian s n, cc dn tc b p bc s gic ng vng
ln. Vit Nam thng, l chu , chu Phi s ng dy.
Khng chin, chin trng thay i rt nhiu con ngi ca mnh,
cch mng rt mnh m t tng v hnh ng ca mnh. Nhng con ngi
m tng c, c nhng phn nh c, nh truyn thng, c ci to mt
chng mc no cha? Ch c th thch mi bit c. Trong th thch va
qua, cng phi nhn rng cch mng thm vo tnh cm mnh nhiu. Nhng
tri qua bao nhiu au kh, khng chin nu ch nh Ty khng th d qu.
ch trong lng ta mi l kh nh. Nhng c tha cc c hi xy dng
mt con ngi mi.
Cng i cng thy gio dc ca ng l ng.
19 gi. Tri vn ma. i thm thng binh, cng thng binh, i thay
bng, ln dc, xung dc, dc 45 . Ma c trt ln gy v trn lng. Va
trn, va trt, ch c mt ci my; rui vng i u ht.
ch trc y ly lm c ch rng d sao my bay vn ti cho in Bin
Ph cng nhanh chng hn hng nghn dn cng.
Nay tri ma nh th ny, my bay khng thy ng nhng tng on
dn cng c tui i di ma, a lng thc v n dc ra ha tuyn. Nh
cu ghi Xta-lin-grt: " y, st v thp u tan, ch c con ngi i qua
c!".
7-5-1954 (i iu tr 1). Chiu hm kia anh em cho bit: "Tng t lnh s
i thm i iu tr 2, i iu tr 3 v mt n v ang chin u". Chun b
i ra -t.

i mt bn chy gn cy s 64. Mt ng ch i xe p qua ni: "in
Bin Ph gii phng ri". Cng c th, v t tra n chiu nay, l qu,
khng nghe thy ting sng. Lc ra ng ci khong 6 gi 30, ti thy anh
Ch. Chy n ni: "Anh Tng, ta chim in Bin Ph ri!". Mnh m ly
anh Ch., c T. m hn! Mnh ht to: "Hoan h, hoan h" nh thng in.
Trong rng xanh, ting di li: "Hoan h, hoan h!". Thi chy mau v bo
cho i. Chy mau qua sui, qua o. Bc vo phn khu ca i, ti hi mt
anh ang gn y:
- Anh bit tin g cha?
- Tin g?
- Ct-t-ri hng ri.
Anh b nga ngi ra ht ln: "Tht khng anh? Hoan h! Hoan h!...".
Cc ch dn cng chy ra, ht vang: "Hoan h! Hoan h!".
17-5-1954 (trn ng v Sn La). 18 gi 30, anh em cng binh bo co
cho bit tnh hnh lc ln ng: ch n nm nhiu bom; trn con ng Na
Sn, cch y bn cy s, c rt nhiu bom n chm; ngay trn ng ci, cn
ba qu t 200 n 500 cn cha n, tuy qu 48 gi ri (thng ch 48
gi l n).
n cy s 4, anh em gc cho bit: c mt cch i, l phi m ht my, c
chy trong 300 thc, th may khng can g. Ti hm qua, mt on xe vn ti,
qua y cng chy liu nh vy. Ch c mt qu bom trn i n thi, xe hng,
nhng khng ai cht.
Tho lun vi anh em trong on: Nn liu m i. Chun b tinh thn.
Trong ngi thy c ci g l l, nh sp chi mt tr chi mi m. Ra lnh
cho li xe m ht tc my. ng ly, quanh co, xe khng chy nhanh
c. Mt l c cm trn mt t bo hiu ch c bom n chm. Chy
nhanh i. Cn mt qu na thi: Nhanh ln, nhanh ln, nhanh ln, v cc anh
b i dn: "Khi no qua cy a to mi ht nguy!".
Hoan h, cy a to y ri, ht nguy ri! Trng mi su nh ln chn
tri. Cha bao gi p nh th ny.
Chy mau v t do, v tng lai...
Vt N Sn, xe n C Ni. o C Ni, my bay nm bom, tng h
ln, hnh nh nh trn mt trng. n T Khoa ngh v sng ri.
18-5-1954. Xe ng li trn mt con ng sn ni, b bom pht i mt
mt on. Phi i cho anh em thanh nin xung phong cha xong ng. Ngi
vit nhng dng ny di nh sng ca n pin ly ca tng Ct-t-ri...

Quang cnh ca chin tranh khc lit Triu Tin ang din ra trc mt. K
thut ta cn km, k thut cn phi chnh n li, nhng t chc bt u gn
gh, tinh thn chu ng gian kh ca anh em tht l khng c gii hn: gi
t, nm sng, thiu n, thiu thuc, sng trong nhng hc , trn che nilng, di lt na v gii vi manh chiu!
12 gi m. ng xong ri. Chy mt qung gp mt con sui su v
rng, v mi ma l. Xe ra na sui, tt my, hai bn nc chy o o; ng
ch li xe tho cua-roa xe ra, ri m my. Xe rt ln, chy, ri vt qua sui!
Chy qua ng Quang Huy, tri bt u sng.
19-5-1954. 12 gi tra, i ngay khng i ti kp v Tuyn Quang. n
o Lng L, hai bn cn bom n chm. o Lng L, o ch chi, quanh co
nh chn vt. Ht o ng tt rng ri; n sui Ba Kh su v kh i, mt
na gi! Chy mt mch n Yn Bi v ng 7 gi sng n Tuyn Quang.
mt trn in Bin, ti lm c hai vic: ch dn cho anh em Qun
y m x cc vt thng s no v dit sch nn gii cc vt thng s no,
bng mt dung dch thuc Ki-na-crin 1%. Ngy 14-7-1954, ti Hi ng Chnh
ph, Bc tuyn b ng vi ngh ca B Tng t lnh tng cho c Tng
v ti Hun chng chin s hng Nht.
Ngy 21-7-1954, Hi ngh Gi-ne-v kt thc cuc chin tranh chng
Php. Hai thng sau , c Di c lnh vo tip qun H Ni, cn chng ti
ngoi ny ch a im mi ca trng ti cy s II trn Tuyn Quang.
y l nhng ghi chp ca ti vo nhng ngy cui Vit Bc.
28-8-1954. T hm qua, tri en my, ma to, c th c lt, nc sng
Tuyn st hai bn b. Gn sng ma t, tri vn oi, kh chu, lm nng u
c.
Xung quanh mi nh tranh, ct gn tha rung, bn b sui, c li mc
um tm, che lp cc con ng mn. Cng khng ai ngh n pht bt c; c
l hai thng na th v H Ni, cn ai ngh n tng gia pht rng na!
By gi phi t k hoch m tt c bnh nhn cn li. Nhng c chc
chn c nh lun khng, hay li phi i hp. Hp, hp ri li hp; bit
bao vn cn gii quyt m vn khng gii quyt c, c l v hp nhiu
qu!
4-9-1954... Ma tm t t my tun nay. Lt Tuyn, lt i ri lt li.
trn ph phi i . Tra hm kia, khi i v nh, trm 101, n tip bnh
nhn c mt anh b i ang a vo ni, v ang hp hi. Chu Bch hi ti:
"Cha i, ha bnh ri sao cn ngi cht?".

24-9-1954. Hm nay H Ni hon ton gii phng. Tri tnh, hng
nng, nhc u, mt mi. Hm kia, lc nc l ln to ngp cc ng rung,
anh em gi n m cho ch Th, v anh Tnh. Phi ci o qun li gn mt
cy s. n phng m, cc mi d mt na, m trn mt bn g, trong
quang cnh tn c. May sao, m trn con vung!
T ngy 21-10-1954, chng ti ri b cy s II v ra i ca-n th x
Tuyn Quang v H Ni. Ngy 26, ca-n n n, tt c trng Y tro ln
ca-n. i ngc li nhng ng c trn sng L, qua Vit Tr v cu Thng
Long. Cuc hnh qun bt u ngy 18-12-1946 kt thc ngy 27-10-1954.
on m x lu ng Vit Bc tr li bnh vin Ph Don, em v tt c dng
c mang i ngy 18-12-1946, v nim vinh quang ca nhng ngi chin
thng.

III
NH KHOA HC V S NGHIP XY DNG C S VT CHT
CA CH NGHA X HI
Ti tr li lm Gim c bnh vin Ph Don, kim Th trng B Y t
(n nm 1962). Hai vn t ra cho ti: nn lm cng tc qun l hay tr li
chuyn mn m x ngh c ca ti. Lc ny, min Bc ta mi c hon ton
gii phng. Trong dn y, chng ta vn vn ch c c mt bc s cho 200.000
dn, mt con s qu xu h cho ngnh y. Cn m x cho dn, ch c H Ni
mi m c thi. Nh vy, t chc cng cn v chuyn mn cng cn, nht l
ngnh m x ca thc dn li, l hon ton lc hu. V vn t chc, vo
lc y, c nhiu cn b c kh nng qua kinh nghim lm vic trong thi khng
chin chng Php. Nhng v chuyn mn, ta cn thiu cn b, cn lc hu. Cc
bnh vin ca Php li hon ton trong tnh trng qu s cp!
Ti vo kim tra c s Ph Don: c 5 bc s m x cho hn 300 bnh
nhn, in quang cn chy c; nh m khng c my gy m ni kh qun,
ch c nhng my li thi kiu Om-br-an. Phi lm g by gi?
Trc ht, ti da vo lc lng tr i theo khng chin, mt khc, phi
s dng v khai thc kh nng chuyn mn ca anh em li, nht l i ng y
t v chuyn vin k thut. Khu phi lm ngay by gi l xy dng li khoa
gy m hi sc.
Chng ta nn hiu rng: trong cng vic xy dng mt ngnh phi nhn
nh cho ng khu no l chnh, khu no phi gii quyt trc. Phi bit mi
no cn g trc, nu g khng ng nt, s cng ri thm. Trong vn m
x, chng ti bit rng: Y hc c mt tin b ln trong cng vic gy m, v
m x vn an ton, tuy c khi ko n 5-6 gi ng h v nh gy m tt,
ngi ta c th m tim, m phi v m thc qun c. Trong vn gy
m, c hai trng phi lc by gi: mt s anh em m x c xu hng mun
dng trit gy t ti ch, thng nht kinh nghim vi nhng ng li
chung ca phe ta c kinh nghim v vn ny; mt s khc th mun dng
nhng thnh tu mi c ca ngnh gy m sau chin tranh th hai v dng my
gy m qua ng vo kh qun. Ti ch trng i con ng th hai, bi
v phng php gy m ni kh qun cho php chng ti m d dng vo lng
ngc trong khi chng ta cha c mt t kinh nghim g v vn ny.
Nhng bnh vin khng c my, khng c ai dy, th lm sao; mt mt
chng ti cho ngi i qua nc bn hc; mt mt, lp li mt my c ca
Php b li, tm ra c ng vo kh qun, v lm th nghim trn ch. Lc u

rt lng tng v nhng l do sau: mun cho vo kh qun mt ci ng, phi
dng thuc gin c, nhng nu khng cho vo c ngay ng kh qun v
thuc gin c lm ngng th, v no bnh nhn s thiu -xy. Nu tim ngay
thuc m khng cho ng kh qun c th b co tht, m ngi gy m khng
cho ng kh qun vo c. Dn dn chng ti pht hin ra c th tim thuc
m vo mch cng mt ln vi thuc gin c th c th t ng kh qun mt
cch d dng. Nh thc tp trn ch, cc n y t phng m ca khoa chng ti
u bit t ng vo kh qun, khin cho Gio s Lin X, Li-bp, bn ca ti,
qua gip ti v m tim, v cng ly lm l v kh nng gy m ca cc y t
trong khi cha c bc s trng khoa. Nh i hc kinh nghim ngoi, nh cc
bn quc t n gip nh Gio s Thng ngi Trung Quc, Gio s Huyg-na ngi Php, chng ti xy dng c khoa gy m hi sc hin i
v c hiu lc, do bc s tr Tn c Lang ph trch. V nu hin nay, chng
ti c th m x tt t no, n tim, gan, phi, l v xy dng tt khoa gy
m hi sc ca b mn ngoi trng i hc Y khoa H Ni (ti bnh vin
Ph Don c) c phng tin, nhn vin, v kh nng phc v hng
nm 15 nghn trng hp ngoi cn gy m hi sc.
Song song vi vic xy dng khoa gy m hi sc, ti bt u t chc li
cc phng bnh hnh thnh cc ph khoa chuyn mn v ngoi, nh m no,
m phi, m tim, m tr em m thi Php thuc khng m xa n. Cch lm
ca chng ti l trc ht, t mnh xy dng trong nc, sau nh chuyn gia
bn gip v cui cng cho cc tr l tr tui i ra nc ngoi hc su thm
tr thnh nhng chuyn vin v Gio s tng lai.
Mun nh th, anh em chng ta, t thy n tr, phi hc hi khng
ngng, va lm va c sch bo, c tham kho ti liu. Bn thn ti m ba
bui sng mi tun, thng n 1 gi chiu mi xong. Cc ngy khc, i thm
bnh nhn; chiu i dy v c ti liu. Ti cng tham gia m x cp cu, nu
c ca no qu kh, ngha l lm vi cng lao ng 12 gi mt ngy trong
10 nm lin nh th. T s no n cc chi, t ngc n bng, ci g kh, ti
phi lm trc, cng lm vi anh em, v dn dn lc h quen, anh em t
lc. Thm na, chng ti cn hc li ton cao cp, vt l, ha, sinh vt, ngha
l chng ti va phi lm tr va phi lm thy trong 10 nm lin, k t ngy
gii phng H Ni.
Chng ti dn dn xy dng cc tr l c kh nng tr thnh ch nhim
cc khoa trong b mn ngoi m ti lnh o. Sau 10 nm, cc khoa trng
thnh, c th lm vic mt cch c lp. n nm 1962, chng ti c cc
khoa nh sau: nhi, lng ngc v mch mu, no v thn kinh, xng, tit niu,
bng v cp cu. B mn ca chng ti c xy dng theo kiu Lin X m

ti tham quan hc tp bnh vin Xkli-pho-xp-xki (Sklifovsovsky) ti
thnh ph Mt-xc-va v do bc s Yu-din lnh o u tin. Tn tui Yu-din,
mt nh m x Lin X c th gii bit ting v rt nhiu ngi n thm
bnh vin ny, tuy n c xy ct t thi Na-p-l-ng nht! Theo cch
lm ca Yu-din sau Cch mng thng Mi, ti dng c s cp cu lm m
hnh pht trin b mn: m cc ca cp cu, sa cha li cc bin chng sau
khi m; m cc bnh thng thng ri m n nhng trng hp kh cha gii
quyt c. n 1964, chng ti ui kp nc ngoi, cc chuyn vin ca
b mn u t trnh quc t, v c nhng im vt nc ngoi.
Thi gian u, chng ti da vo n lc ca bn thn v nhit tnh ca anh
em tr tui. n nm 1958, chng ti nh cc chuyn gia nc ngoi. V tim,
c Gio s Li-bp; v phi, Gio s Krt-xa-vi-tp (Lin X); v xng, Gio
s Du-brp (Lin X); v no v thn kinh, bc s K-ma-r-m (Hung); v
niu, Gio s R-ri-gu-d (Cu Ba); v X quang, Gio s Hen- (CHDC
c); v gy m hi sc, Gio s Thng (Trung Quc) v Gio s Huy-g-na
(Php).
Trong qu trnh xy dng b mn, cng nh cc anh em tr, ti cng
trng thnh nhanh chng v nh , c kinh nghim v kh nng lnh
o b mn vo c ln nht ca cc trng i hc vi 350 ging bnh v
trn 60 tr l m mt s c trnh Gio s, theo tiu chun quc t. B mn
c c mt s phng xt nghim v nghin cu.
Hnh thc b mn ngoi ca chng ti l mt hnh thc c o, gn ging
gia hnh thc vin ca Lin X, v t chc b mn ca cc trng i hc
Php. B mn gm tt c cc khoa ch yu ca ngnh ngoi; nh th, cc tr l
dn dn i vo chuyn khoa, va nm c bn ca phu thut chung. Mt
chuyn gia Vit - c c th m tim, m no hay m bng trong cp cu. S
vic lm cho mt s ng nghip Php n thm chng ti phi ngc
nhin.
cc bn c mt nim v cng vic ca chng ti, ti xin k li mt
vi mu chuyn. Vo khong 1956, nc Cng ha Dn ch c bt u trang
b cho bnh vin Ph Don, v t i tn l Bnh vin hu ngh Vit c. Cc bn c gi n bnh vin Vit - c mt phi on kh ng
gip chng ti v chuyn mn cng nh t chc. Gio s Ri-sa-kit-s lm
trng on. Lc y, chin tranh chng Php va kt thc, c s vt cht k
thut ca ta cn ngho. Cc bn tuy rt mn chng ta, song cn nghi ng v k
thut m x ca ta. Dn dn, qua vic lm, on Kit-s bt u nh gi kh
nng chuyn mn ca ta, v Kit-s t y c mt cm tnh v hn i vi
nc ta, i vi chng ti. n nm 1968, b ung th. Kit-s bit mnh khng

cn sng lu na, mi tha thit nh B Y t c mi hai v chng ti qua
thm nc Cng ha Dn ch c. Lc i chi, Kit-s cm tay ti, a nc
mt ni vi ti rng: "y l cuc gp g cui cng gia hai chng ta". Kit-s
nhc li nhng k nim p Vit Nam v cho ti bit l ng ang c gng
lm sao, trc khi cht, vn ng nhn dn c gip Vit Nam ti c
mt c s tt lm vic.
Trong khi thm ni rng th mng chung quanh Dret-x-en, Kit-s v
ti ci m tm lng vi nhau. Kit-s nhc li s thay i ca con ngi
mnh, sau cuc i thm Vit Nam. Kit-s ni: "Anh m sao m nhanh th, lm
cho ti rt lng tng khi no m trc mt anh!". Ti tr li: "V ti rt
c nhiu kinh nghim qu sau nhng ln lm vic v m vi bn". Kit-s
t li xe hi i m trn 300 cy s, sng sm hm sau c mt sn bay
Xon-x-phi-en tin chng ti.
Su thng sau, ti c tin Kit s mt, v trc khi mt Kit-s cn c
gng vit th cho ti, vi nhng nt ch run run vnh bit ti! Cho nn, by
gi, lng ti rt bi ngi, khi nghe bi ht c: "Ti c mt ng ch
mt...".
Cc bn thy nh th l nhng ngi m x khng phi l khng c tnh
cm, v tnh bn lu dng c th n hoa trong nhng phng m x. Phi ni
rng ngi Vit Nam chng ta rt d cm ha ngi nc ngoi vi tc phong
ci m v tnh cm chn thnh, trong sng ca mnh.
Nm 1964, mi nm, sau ngy gii phng H Ni, chng ti hon
thnh k hoch hin i ha cc khoa ca b mn. Nhng chng ti cn mt
vic cha lm c v lm chng ti lun lun bn khon l vic chng ti
cha m c tim bng my tim - phi nhn to.
Nm 1958, chng ti bt u m tim theo phng php kn, ngha l
khng m tim ra, m i vo tim qua mt l t nhin ca n, c th qua tiu
tm nh tri. Nm 1963, chng ti dung phng php h nhit ca c th
xung 30 C kp cc mch mu ca tim, ri m rng nh phi. Phng
php ny ch cho php lm vic trong tim khng qu nm pht. V vy cc anh
em tr v chng ti u ao c lm sao c m vi tim - phi nhn to.
My ny cho php m tt c cc bung tim trong hng ting ng h. Mt
khc, qu tht l chng ti khng hi lng khi cc bn ng nghip nc
ngoi t cu hi: Cc anh s dng tim - phi nhn to m cha?.
Kh khn lc u trong vic dng tim - phi nhn to trong k thut m
tim khng phi l vn vt cht, m li chnh l vn t tng. Ni chung,
t ngi tn thnh vic ny, vi nhng l do nghe ra cng c v chnh ng: v

ta ang c chin tranh, v ta cha my mc, v y l mt vn qu phc
tp so vi trnh ca ta, v k thut ny cng chm ri
Tht ra, mi vn khi t ra u khuy ng hai lung t tng: mt t
tng nng v bo th, s ci mi, s ci kh, v mt t tng mun c s
thay i tt p. Anh ch em y t, bc s tr bnh vin chng ti thuc vo
lung th hai, trong khi mt s ng ch khc th nng v ch i.
Nu xt k li nhng l do trn th thy qu l khng chnh ng. Gi s v
chin tranh, ta cng phi c gng pht minh v pht trin k thut mi th mi
chin thng c. Nu cha my mc, t nht cng c th mua ci chnh,
sng to ra ci ph. Cn nu qu kh th ta li cng phi c gng th thch
kh nng, nng cao trnh ca tp th chng ta, bng ngi ta Cho nn,
nhng ngi lm khoa hc phi coi trng hnh ng hn l li ni.
Tim - phi nhn to c nhim v thay th tim v phi ca ngi bnh
trong khi m. Nh bc s c th lm tim ngng p v kp cc mch mu
chnh ca tim c th gii quyt cc thng tn trong tim.
Tim v phi hot ng n khp nhau; a dng kh vo mu, ri truyn
vo c th. Ngi ta thay tim bng nhng ci bm c bit v phi bng mt
ci bnh y dng kh c nhng a thp xp vi nhau. Khi mu t tnh mch
ch c a vo bnh ny, cc a thp quay u n, mu bm trn cc a
y thnh mt lp mng, cho php dng kh thm vo mu. Lc bnh ra, mu
en tr thnh ti, ri qua mt ci bm c a vo ng mch ch ca
ngi bnh i nui c th. Nh vy, tuy tim phi ngi bnh u ngng
hot ng, nhng s tun hon ca mu trong c th vn c m bo v bc
s c th ct b, khu trong tim m khng mt nguy him no cho ngi bnh.
Khi m tim, tt c cc chn on phi chnh xc, do phi c hng lot
nhng kp lm vic phi hp cht ch vi nhau. Kp thng tim nh gi cc
thng tn trong tim, kp ha hc theo di s thay i ca mu, dng kh v
v huyt sc t, kp theo di ng mu, kp hi sc theo di ngi bnh lin
tc t nht 48 gi sau khi m, kp chun b v iu khin tim phi nhn to,
kp theo di in tm v x tr tc khc nhng bin chng v tim M vi
tim phi nhn to l phi lm vic nh dy chuyn sn xut, bin phng
m thnh mt xng dy c nhng dy in ng cht do, thit b in t
c th tin hnh m trn ngi, chng ti phi tri qua mt thi gian
m th nghim trn ch kh vt v. Nu m 10 con ch v chng sng c 48
gi l mt du hiu cho bit lm ch c my mc. Lc u tht l chn
nn, ch c theo nhau m cht, v ging ch b qu, khng chu ng c. V

sau m trn ch bc-gi, chng ti mi thnh cng. y phi ni n s ng
gp tch cc ca bc s Tn c Lang ph trch gy m hi sc.
Ngy 5-5-1965, mng ngy sinh ca Bc, chng ti m n bnh nhn
c mt l thng ln gia hai tm nh. l ch Bo, 18 tui, mt thanh nin rt
can m. Trc , chng ti c nh m cho ch bng phng php h nhit
, nhng qua thng tim chng ti bit l l thng qu to, s khng th khu
c trong nm pht. Ln m u tin vi tim phi nhn to thnh
cng! Sau nm nm, kim tra li, ch Bo vn khe mnh.
Chng ta s dng tim phi nhn to nh vy liu c chm khng?
Khng u! Tuy chng ta s dng loi my ny sau Lin X 9 nm, Trung
Quc 5 nm Sau ny ti mi bit l min Nam, anh em bc s vng mi
gii phng cha s dng phng php ny, mc d cc bc s M v Nht c
n biu din Si Gn.
Nm 1974, khi ti qua An-gi-ri, c bit cc bn y c mt kp i
hc M, nhng sau nhiu c gng, h phi ngng hot ng. V ti nm
1974, An-gi-ri mi t li vn s dng tim phi nhn to.
C c nhng thnh cng ny, trc ht phi k n s gip v t ca
cc nc x hi ch ngha anh em, Lin X, Cng ha Dn ch c, Hung-gari gip chng ti nhng kinh nghim qu bu ca h. Mt s nh khoa
hc tin b M, qua t chc Quy-c, gip chng ta nhng my mc v
trang b hin i m tim bng my. Nh nhng phng tin hin i m
khoa m tim ca bnh vin Vit-c do bc s tr ng Hanh ph trch,
hin nay c th m tim tt c cc trng hp thng thng, k c k thut thay
van tim.
Sau na, v y l yu t quyt nh, chng ti c c mt tp th y t,
k thut vin v bc s tr hng hi, sng to, bit lm vic ngy m v
thc gic chng ti tin hnh thnh cng mt k thut rt phc tp trong thi
gian cha y bn thng. l nhng phm cht tt p ca ngi cn b y t
x hi ch ngha ht lng phc v nhn dn.
Chc chn bn cng thy r trch nhim to ln ca mt Gio s c
ng giao nhim v xy dng mt b mn sao cho xng ng vi s nghip
cch mng ca dn tc: lm sao, i i vi vic hin i ha v k thut, phi
xy dng c mt l li lm vic v mt tc phong ph hp vi s tin b v
k thut . K thut d c tin b my i na m con ngi khng chuyn
bin v mt t tng v khng lm ch c khoa hc k thut cng thnh v
dng. Chng ti bt u trong cc ca m x cp cu, t nguyn tc pht hin
sm i i vi vic m sm. Ngi m x c mt tc phong khn trng c

bit, kt hp vi li ni. ni l vim rut tha, th phi m ngay mt gi
sau, v nu nh ti nghe vo bui sng bo co nhng chn on cp cu, th
bn cnh c gi m chng minh tnh chnh xc gia li ni v vic lm.
Gio s b mn lm sng khng phi ch vo k thut m cn phi ch
n tc phong lm vic, v hai mt ny khi no cng i i vi nhau.
M x phi c k thut. K thut, mt khi c p dng, phi i thng
mt ng khng lch lc. l s m bo an ton cho bnh nhn. Ngi
xa c ni: khng bao gi i nga lc sang ng. K thut m x cng vy,
khng c thay i lun. ng dao, ng kim, mi ch, khi no cng phi
ging nhau. V vy, m x phi bit chn on ng, phi bit nh gi trc
nhng thay i c th xy ra c c quyt nh ph hp vi tnh hung
mi, v tt nhin, nhng ng tc k thut khng c thay i. Nh th,
ngi m x gii khng bao gi ht hong, lng tng hay nao nng. l thi
trong vic thc hin mt k thut. N khc hn vi thi ca mt ngi
nghin cu tm ti i n mt pht minh. Con ng y, khng phi l
thng na, m li quanh co, i hi mt s bn b mu mc trong thi gian.
Nh th, ta thy ngay hai tc phong khc nhau, trong khoa hc: thc hin mt
k thut v nghin cu mt vn . Tc phong u l nhanh nhn, i thng vo
mc tiu sm, ly thi gian lm tiu chun; tc phong th hai l bn b, my
m khng k thi gian, phi bit ch i thi c, v phi bit nm ly thi c.
Nu mun c th hai hnh ng ny, ti c th ly v d: thc hin k thut th
ging nh Trng Phi nh gic; thc hin qu trnh nghin cu, phi ging
nh Khng Minh. t ngi trong Tam Quc li va lm tng gii va l qun
s gii. Trong ngnh phu thut cng vy, m gii v nghin cu gii t khi i
i vi nhau. y l ti ni kinh nghim m ti hc cc thy ti. C Gio s,
lc no cng t m nghin cu, cho nn, trong m x, rt l vng v v khng
c mt k thut vng chc, r rt, khi thay ng tc ny, lc i ng tc kia.
C Gio s c k thut lm gii nhng lc no cng lm nh th, khng bit
hon cnh bnh tt, khng bit thay i sch lc. Ch bit m gii thi th
khng bao gi c mt pht minh quan trng. Phi bit r nh vy o to
cc nhn ti tng lai: c ngi ch c th l nhng k thut vin gii thi,
nhng cng c ngi tuy vng tay nhng li bit tm ti pht minh thay i
hon ton b my khoa hc, em li tin b cho ngnh. Va bit m gii, va
bit nghin cu l mt s may mn t khi thy.
Cho nn, bc u, sau khi gii phng Th , v k thut chng ta cn
non, chng ti phi xy dng k thut, o to nhng k thut vin khng thua
km cc nc ngoi. Khi chng ti kim tra li khong cch gia M v chng
ta: ta m tim kn chm 10 nm so vi ngi m u tin M, v lc ta thnh
cng trong vic s dng my tim phi nhn to, cng phi chm 10 nm so

vi M. Nhng chng ta vt ln ui kp cc nc c trnh tin tin
v k thut.
Ti xy dng cc k thut chuyn khoa cho ngnh m x nc ta. By
gi n lc phi t vn nghin cu khoa hc. Nghin cu khoa hc nht
thit khng phi i hi nhng k thut cao xa. Nghin cu khoa hc c nhim
v pht hin nhng vn trong cng vic. Th d, sau khi nm k thut ct d
dy, phi xem li kt qu vic ct d dy ca mnh em li g cho bnh
nhn, cho t nc; v cc vn khoa hc khng th thot ly khi vn kinh
t. Nu ct d dy cho mt cng nhn chng hn, m sau h phi b ngh
hay ngh vic, th phi t li vn k thut ct d dy c cn khng, hay l
nn thay th bng k thut khc nh ct hai thn kinh mi, mt phng php
c th p dng cha lot d dy. Da vo cc k thut lm, xem li nh
hng ca k thut i vi i sng con ngi, i vi tng lai t nc,
l nhim v chnh ca vic nghin cu khoa hc, v vai tr quyt nh trong x
hi ca n, nht l trong x hi x hi ch ngha.
Nhn y, ti pht hin mt nhc im kh quan trng ca nhiu cn b
tr chng ta: lm k thut v k thut, say m k thut thun ty, m khng
m xa n vn nghin cu khoa hc tc l nghin cu trc ht nh
hng ca k thut vo i sng con ngi, i sng x hi. Nghin cu khoa
hc trong ngnh y s tr thnh v cng phong ph, nu chng ta theo hng
ny, v n s chng minh tnh cht u vit ca ch nc ta.
Trong thi gian xy dng k thut m x, chng ti t t ra vn l lm
sao tm c nhng pht minh hay, nhng cng trnh c th lm ni bt quan
h p gia khoa hc v ch chnh tr, lm sao cho th gii bit c
rng mt nc, va ra khi mt tnh trng p bc v lc hu nh nc ta, cng
c th ng gp mt cch xng ng phn mnh vo kho tng kinh nghim y
hc th gii?
Ti ngh ngay n cc cng trnh nghin cu ca ti v gan. By gi m
gan ca th gii ra sao? Nm 1952, ti C-pen-ha-v, th an Mch, trong
mt cuc hp hng nm ca Hi phu thut quc t, mt hi ln gm nhiu
nc tham gia, Gio s ngi Php, Lt-ta Ja-cp ln u tin trnh by mt
phng php ct gan gi l "c k hoch", da trn nhng nguyn tc kinh
in: tm cc tnh mch, ng mch v ng mt trc khi m ri ct b mt
phn gan i. Phng php ny y ngay ra ra cc phng php ct gan vu v
m ngi ta bit t 1872, ngha l ct gan theo din ca u ri buc tm nhng
ch chy mu. Phng php ca Lt-ta Ja-cp r rng l tin b hn nhiu
c cc nh m x cng nhn ngay, v t y, ch ni n phng php ct
gan c k hoch thi. Trong thc t, Lt-ta Ja-cp c tng thut li mt

trng hp duy nht ct ton b gan phi v mt ci u. Mt nm sau, mt ngi
Php khc, Gio s X-nc (Snequa) Pa-ri, cng b thm mt trng hp
ct gan tri, theo nhng tiu chun nh ti hi ngh quc t C-pen-ha-v
nm 1952.
By gi, ti kim tra li phng php ca ti lm v trnh by, nm
1939, ti Pa-ri. Nguyn tc ca ti a ra lc , trong bn bo co chung ca
ti v thy ti, May-t-me, v trong lun n ca ti (c thng Hun chng
Bc ca trng i hc Pa-ri), ti cng c nu nhng c im nh th
phn bit cch ti lm v cch ca cc tc gi trc ti lm. Phng php
ca ti khc phng php ca Lt-ta Ja-cp ch l ti tm trong gan qua t
chc gan b bp v, nhng mch v ng mt m Gio s Php tm ngoi
gan, on m ngi ta gi l cung gan.
Nhng vi phng php ca ti, nm 1939, ti ch lm c bn tri thi:
by gi phi c gng lm bn phi. Ngay vi phng php Lt-ta Ja-cp, m
bn phi cng l rt kh, v cung gan phi di khng qu l cm, trong khi
cung bn tri di n 4-5 cm.
Qua nhng cng trnh ca Gio s Yoc-s-r (Hjots-jo), ti bit c th m
gan i vo trong, qua mt rnh gia, chy t tnh mch ch di n ti
mt. im c bit ny l khng c mt mch ln no i ngang qua. Ct ngang
rnh gia, ti c th tm ngay trong gan, mt cch nhanh chng, cung phi v
cung tri. i ra ng sau na, theo b phi ca tnh mch ch di, ti c
th tm v buc tnh mch gan phi.
ng dao r ri, by gi lm sao m ng cho chy mu. Cc cng
trnh ca Gio s Li-po-hoa (Trung Quc) (1960) cho bit nu chng ta gim
nhit bnh nhn xung 30, chng ta c th cp ton b cung gan t nht l
20-30 pht v nh vy m s khng chy mu nhiu. M ln u tin, lc ti
cha c kinh nghim ct gan phi, ti dng phng php h nhit c th
kp cung gan lu di v trnh chy mu. My nm sau, ti b phng php
gim nhit th nhit, v khng bao gi ti cp cung gan qu 10 pht.
Ngy 7-1-1961, a vo b mn ti mt bnh nhn 39 tui, tnh tnh rt
vui v, tn l Hi, vi chn on: ung th x pht gan. Anh Hi tha thit c
m v ng vin ti m v anh au nhiu v u nng qu vo d dy lm cho
anh khng n khng ng c.
Ngy 20-9-1961, ti nh bc s Tn c Lang h th nhit anh ta xung
gn 30C, bng cch cho ngm vo trong mt thng tm ri dn dn b vo.
a ln bn m, nhit xung 32. Ln u tiu chng ti m mt gan phi
vi phng php ca ti: qua t chc gan, sau khi cp cung gan, chng ti

ct na gan phi ht sc d dng, t 9 gi 30 n 9 gi 36, ngha l ch trong 6
pht! vt m ca bnh nhn chng lin v 16-10-1961, ra vin. Ti thnh
cng v d on trc l phng php ca ti s nhanh hn nhng phng
php khc. V sau , ch trong mt nm ti ct gan trn 50 trng hp v
vt k lc ca Lt-ta Ja-cp gp 10 ln.
By gi l n lc phi cng b trn cc bo ch nc ngoi.
Ti ng mt bi ni v phng php mi ca ti trong bo "Tp ch m
x" (Zentrablattfur Chirurgie) ca c. Bn ta cng nh phng Ty t ai .
Lc , ti c quen mt b dy ting Anh H Ni, ngi Tn-ty-lan. B Cc
(Cook) bo ti: "Anh a cho ti mt bi khc ti em qua Lun-n nh
ngi ta ng cho. Ti vit li mt bi khc, v nguyn tc thng thng l
khng c gi mt bi cho nhiu tp ch khc nhau, v phi gi nhng bi
khc nhau v ni dung cng nh v hnh thc. bi ny, vi u "Mt
phng php ct gan mi", ti so snh phng php ca ti v phng php
ca Php v ti a ra nhn xt l c th ct gan c k hoch ch trong 10 pht.
Ba thng sau, bo "Dao bu" (The Lancet), mt bo hng tun thuc loi ni
ting nht th gii vi s xut bn hn mt triu t mi ln, ng bi ca ti.
Sang thng sau, c n mt trm tc gi t M n c vit th xin ti ti liu.
Bo ni ting ca M: "Bo ca Hi y hc M" (The Journal of
Americanmedical Association) vit th cho ti xin php c dch tm tt li,
trong khi khng qun M ang nm bom chng ta.
Bo "Y hc bo ch" (Presse mdicale) ca Php gi th xin bi. Ti bit
ngay rng thnh cng ca chng ti lm chn ng d lun gii y hc th
gii.
Nm 1964, ti vi c Di v anh Phm Ngc Thch c c trong phi
on i thm Php. n Pa-ri, ti tm thm khoa ngoi ni ting v m gan
bnh vin Bi-sa (Bichat) do Gio s Hp (Hepp) ch o. ng Hp i vng,
nhng lc v, ng ta nh B Ngoi giao Php mi ti n gp. Gio s Hp l
mt nh m x ni ting, cng va l chuyn vin m x cho bnh vin M ti
Ni-i (Neuilly). ng ni ng rt ch n phng php ct gan ca ti, v ng
cho l mt tin b ln. ng nh ti biu din Bi-sa, v y, ti bt u
lm quen vi mt ngi ni tr rt hot bt, bc s Bt-muyt, sau tr thnh Gio
s bnh vin Pn Brut-x (Paul Brousse) v ngi u tin thnh cng trong
vic thay gan cho ngi Php. T Bi-sa, ting n i nhiu ni v ti c
mi i biu din ngay b mn ca Gio s Lt-ta Ja-cp. Xung Boc-,
Gio s c-may-c (Darmaillacp), Gio s u-t-ro (Deutre) cng mi ti i
biu din. Vo cui nm, ti Vin Hn lm m x Pa-ri, Gio s -mic-l
(Domirleau) trnh by trc hi ngh v phng php ct gan ca ti. Gio s

v ni khoa ni ting, tn l Ca-r-li (Caroli), cng tn thnh cc cng trnh
ca ti. Ti c vit mt quyn sch "Phu thut ct gan" in Nh xut bn
Ngoi vn, v c quan ny gi cho nh in Mt-xng c ting ngh ly
500 cun, nhn mnh l nh xut bn lm qung co, v ngh bn 25 quan
mt quyn. n 1966, c 500 quyn u bn ht, v ti nhn c rt nhiu
th Php, M, Ty c, c, xin mua li cun sch ny v nh in
Mt-xng bn ht. y l mt iu chng t rng gii y hc quc t quan
tm n quyn sch ny, v lc ti ang vit sch, ti c gi th qua c, hi
mt ngi bn xem c nh in no nhn in sch ny khng, th bn ti tr li:
"Vit v gan t ngi mua; Gio s Pt-ti-na-ri, ngi , ni ting chu u,
c vit mt quyn sch v ct gan, nhng ch bn c khng n 50 quyn!".
Sau , nh in M-i-xi-na Mt-xc-va dch ra ting Nga v bn c 2000
quyn. Lc ti qua Thy in, ti pht hin ra mt nh xut bn Thy S c
in li mt ti liu ca ti, m nh xut bn "Tp th v ni thng v phu
thut ca Pa-ri" (Encyc lopdiemdico-chirurgicale) t cho ti vit, nhng
khng xin php tc gi! Tn ti bt u c gii y hc quc t .
Nm 1965, mt hi ngh quc t v gan hp Li-ng. Qua li khuyn ca
Gio s Hp, Gio s Ma-k Ghi mi ti qua d. Ti khng i c, v nh
Gio s Hp thay ti c bi tham lun ca ti v ch nh ct gan da trn
kinh nghim 322 trng hp, lc cng l con s k lc th gii. Nm
sau, La Hay, bc s Bax, mt nh m x ni ting v gan H Lan, gii thiu
phng php ca ti cho gii y t H Lan. Ty c, Gio s Stuych-k
(Stucke) mi ti qua Ty c thm v xy dng mt cu lc b ca nhng
ngi ct gan.
Nm 1970, nm nm sau khi ti c bu vo lm y vin danh d ca
Vin Hn lm y hc Lin X ti Mt-xc-va, Vin Hn lm phu thut Pa-ri
c ti v bu ti l y vin ngoi quc ca nc Vit Nam Dn ch Cng ho.
Nm 1972, ti qua m gan Pa-ri ti khoa ca Gio s Bi-x-muyc
(Biemuth) bnh vin Pn Bru-x; nm 1974, ti c mi i m Na Uy v
Thu in. Ti Lund, ti ct ton b gan phi ch trong bn pht, trc ch to
gm cc bc s Thy in, Ty c, ng c v Nht Bn. V rt qu, ti
khng i Na Uy. Cng nm y, sau khi biu din An-gi-ri, ti c d mt hi
ngh bn trn ti Pa-ri, nhn dp cuc hp hng nm ca cc nh m x Php.
Trong cuc hp bn trn y, cc i din ln ni v hai phng php ct gan.
Ti cng c i din l Gio s Clt, ngi Php trnh by phng php ca
ti, v sau ti b sung thm kinh nghim ca hn 450 ca m.
Tho lun xong, Gio s Vi-a (Viard), ch ta cuc hp tuyn b:
Phng php ca ng Lt-ta Ja-cp, ca ng Tng u c gi tr nh nhau.
Nhng phng php ng Tng rt nn p dng vo cc trng hp v gan v

cc trng hp ct gan kh". Kt lun ny khc hn vi li tuyn b ca Gio
s Fng Branh-ta-n cch y 35 nm. V cng phi mt 12 nm, t ngy ti
cng b phng php ct gan ca ti trong bo "Dao bu" Lun- n, gii y
t Php mi chu nhn phng php ca ti nh l mt phng php kinh in.
T pht minh n khi ngi ta cng nhn, ng i khi no cng rt di v
trong khoa hc, mt kinh nghim mi phi c mi ngi th nghim c kt
qu mi c gi tr, v khi mt phng php tr thnh kinh in, l mt
vinh d rt ln cho ngi pht minh.
Ti sao ti t mt con s ct gan cao nh vy? S vic xy ra l do
suy ngh ca ti. Tm ra mt phng php mi, sau ngi ta, nu khng vt
xa kinh nghim ca ton th gii th cn ai tin vo mnh c?
Nu c n thun ct gan v u, theo kinh nghim kinh in, th nc ta
ch c u c tnh cn u lnh li rt t. Ti phi tm nhng ch nh mi cho k
thut ct gan. Trc ht chng ti bit rng p-xe gan nc ta, khng phi
ch do a-mp nh cc thy Php dy cho ti, m cn c p xe gan do giun
a, gi l p-xe ng mt. Thi Php thuc t ai chn on ng th p xe
ny, v phn nhiu, lc m t thi ngi ta mi bit. Chng ti m t li cc
triu chng v t cch chn on, ri xng kin phi ct gan cho nhng
a b b p-xe ny. Nh t l t vong gim t 85% xung 15% v lc
u, ch nh ct gan ca ti nng v p-xe do giun gan.
Ch nh th hai l si trong gan. Nh dng cc phng php chp qua X
quang cc ng mt, chng ti li tm thm mt ch nh ct gan na.
Trong khi lm vic ny, ti pht hin thm ra mt bnh mi nhit i;
y l bnh chy mu trong ng mt gi theo tn La tinh l H-m-bi-lia
(hmobilia). Bnh chy mu trong ng mt ca gan c bit t i bc s Glixen (Glisson), ngi tm ra bao gan, vo nm 1654 sau mt chn thng
vo gan v t y, mt s nh bc s nhc li bnh y, nhng phi n 1827,
mt ngi M tm ra mt l thng gia ng mch gan v mt ng mt.
Mi n 1948, mt bc s Anli O-uen (Owen) ln u tin m t li bnh chy
mu trong ng mt do mt chn thng vo gan, lm v gan v gy mt mu
t trong gan.
Nm 1942, lc cn l bc s tr tui, trong khi m t thi mt ph n b
giun chui vo gan, ti thy rut non y mu, nhng khng tm ra mt ch lot
no d dy hay t trng. Sau , khi m nhng bnh nhn b giun ln gan, ti
c gp mt s bnh nhn chy mu qua ng cao su dn lu ng mt ch. Nm
1948, Gio s Xng-blom, ngi Thu in m t li bnh h-m-bi-lia ny
m ngi ta hnh nh qun n i. Cng rt l l th gii hay c nhng
chuyn l ci c qun i ri v sau li coi n l ci mi, v t bo co ca
Xng-blom trong y vn th gii li xut hin nhiu tng thut v bnh ny

trn nhng ngi b chn thng gan do tai nn xe c.
Nm 1957, ti gp li mt bnh nhn chy mu nh vy. Ln ny ti
quyt tm chng minh y l mt h-m-bi-lia do giun a v nhim trng gy
ra. Ti ct gan tri i v em nghin cu mnh gan y. Ti cho ct 100 tiu bn
ca gan, v trn mt tiu bn chng ti tm ra mt l r gia ng mch gan
v mt ng mt. S vic ny chng minh rng mt bnh m ngi ta cho l
him c li thng thy Vit Nam v ti t cho bnh y tn h-m-bi-lia
nhit i, phn bit bnh ca ta vi bnh tng t bn u M do chn
thng.
Ti bt u ng Pa-ri v Bon hai bi ni v bnh ny.
Nm 1971, c mt cuc hp ca hi Phu thut quc t ti Mt-xc-va:
Gio s P-trp-xki b trng B Y t Lin X, cng l ngi bn m x m
ti quen bit t lu, mi ti i d. y, ti gp Gio s Xng-blom. ng
ny i tm ti khp hi ngh. ng ta bo tin cho ti bit rng ng ang cho
in mt cun sch v h-m-bi-lia m ng vinh d lm sng li; ng mong
sm c c ti liu ca ti kp b sung thm vo cun sch , trong khi
n cn ang in mt nh xut bn M. Nm 1972, c mi qua Php lnh
bng u vin Vin Hn lm phu thut Pa-ri, ti trnh by mt cng trnh ni
v 114 trng hp chy mu ng mt: l mt kinh nghim ln v n
chim mt phn ba con s v kinh nghim ton th gii.
Hi ngh ng thanh v tay hoan nghnh. y l mt c ch him thy
ti cc bui hp ca Vin Hn lm phu thut Pa-ri.
Cng trong thi gian , ti pht hin ra nguyn do ca mt bnh rt l
ca gan. l bnh t mu di bao gan (hmatome sous- cap-sulai ree du
foie) m th gii bit t 1944 ch trn nhng ngi n b c thai, bng nhin
b v gan. Mt cng trnh ca M, nm 1943, cho bit l trong y vn th gii
s ca t mu di bao gan c bit khng qu 29 trng hp. Vit Nam
vic l l bnh ny xut hin khng phi ch trn cc sn ph, m cn thy trn
c nam gii na. Chng ti lp cc h s v phi mt 14 nm theo di mi tm
ra nguyn nhn. y l nhng bnh nhn b chy mu trong ng mt, mu
t li trong gan v dn dn vo di bao gan.
Nguyn nhn ca bnh ny do giun a hay si? Do giun a gy ra. u
u cng gp con giun. Ti gi ng trn mt t bo ni ting Php, bo Lyng phu thut (Lyon chirurgical). Ngay trong khi M nm bom, ti c th
ca mt t bo M "chn lc v ti liu sn v phu thut" (Obstetris and
Surgery's Reader digest) xin dch v ng li ti liu ng trn t Ly-ng
phu thut. V my thng sau, hi phu thut Ly-ng, mt hi ngang hng vi
Vin Hn lm phu thut Pa-ri, mi ti lm u vin (1972).
By gi ti mi thy cch mng c vai tr thc y ti trong vic nghin

cu khoa hc. Cng ngy cng thy t th cch mng bt chng ti phi t li
mi vn m theo sch v kinh in tng nh c gii quyt ri. Qua
thc t Vit Nam, ti nhn thc t th gii hi khc, v vic gip cho
th gii thm kh nng nh gi li nhiu vn t lu vn c coi nh l
"bt kh xm phm". Trong khoa, hc m x t xa n nay, ngi ta coi nh
l hy k vic ng vo ng mch gan. Ngi ta cm tuyt khng c
buc ng mch gan. Nhng qua nghin cu v bnh chy mu ng mt v
thc nghim trn ch, ti thy c th buc c ng mch gan. Cng trnh
ca ti, da trn 60 trng hp ct gan, lm xn xao d lun ca cc nh m x
Pa-ri. Cui cng, cc ng nghip ca ti Php phi nhn l ngi ta c th
tht ng mch gan m khng lm cho bnh nhn lm nguy v c th cu vn
tnh th trong nhiu trng hp him ngho. Hn na, sau , Gio s Becmc, ngi Thy in, mt ln cng ti t ra vn dng k thut tht
ng mch gan km hm pht trin ung th gan.
Nhng cng vic xy dng k thut v nghin cu khoa hc u tin
hnh trong tnh trng chin u, v hi na nc Vit Nam vn cha c
gii phng. Ti khng ni ti cng tc m x cho nn nhn b thng. Tht ra
cng vic ny ng l c th lm rt d dng nu ngnh y t chng ti bit kp
thi ph bin hai phng php m qua chin tranh chng Php chng ta c
kinh nghim: ct lc v h da tht, tuyt i khng khu li; v dng bt kn.
Anh em dn y chng ta thng hay vi phm hai nguyn tc ny. Mt iu lm
ti rt khng hi lng l nhiu cn b ca chng ta qu l l v chuyn mn,
khng chu i su nghin cu c nhng sng to trong hon cnh Vit Nam
m li hay bt chc nc ngoi, thiu s cn nhc. Chc chn l vi ng li
m i hi ng ln th 4 vch ra, chng ta s ch ton din v khoa hc,
trn mi mt cng tc v chc chn non sng chng ta s i mi.
Ti mun k y mt vic m ti lm, chng minh s lnh o
sng sut ca ng giao cho ti ph trch. Nh chng ta u bit, t 1962,
khng qun M ri nhng cht c xung cc vng gii phng min Nam,
cc n in, rng ni, m chng ta gi l cht c dit c. t nh khoa hc,
khng phi ch nc ta, m ngay c nc bn chng ta, tuy c nhiu hiu bit
hn ta, tin rng cc cht dit c c th lm nguy him n sc kho con
ngi, tr ra cc hi lm chy nc mt dng chng cc bo ng ca qun
chng nh cc hi CN, CS, DM, m ngay t u c cc on iu tra
. Nm 1970, chng ta c nhng ti liu gi t M cho bit rng nhng cht
dit c nh 2,4D, 2, 4,5D c th gy qui thai trn sc vt v thc nghim. Cc
on iu tra c cho bit nhim sc th ca mt s ngi vng b ri cht c
min Nam c nhiu thay i nhng khng bit kt lun ra sao, trong khi
cc nh khoa hc quc t bn ta, gic chng ta phi n hp mt hi ngh khoa

hc a ra nhng bng chng v tc hi ca cc cht dit c. Trong lc anh
em lm vic ny, ti ang tham quan CHDC c. Bng ti nhn c in
nh gi v ngay. Lc ti v ch cn ba tun na th hp, nhng cha ai bit
lm n ra sao. y l mt th thch ln i vi ti, v y l mt vn ho
hc m ti li l mt chuyn gia m x. Nhng Trung ng t vn l ti
phi lm vic ny cho c, vi nhng ch th rt r:
1. Trc ht pht hin cc nguy hi ca cc cht ho hc.
2. Ri phng v cha nhng bnh tt do ch gy ra.
By gi ti cn c mt cch lm vic v mt phng php khoa hc vng
chc. Kinh nghim cho bit, trong chin tranh Triu Tin, ngi ta qu vi
vng t co M dng chin tranh vi trng, nhng khng ai a ra c mt
bng chng no c. V ti cng bit l Gio s J-li- Quy-ri b cng kch
d i v t co qu vi v M dng chin tranh vi trng Triu Tin.
Trc ht, ti t cho ti vn ct yu nh sau: ti c tin vo cng tc ny
khng, nu khng, th nn xin thi nhim v. Kim tra cc ti liu gi t M
qua, ti thy c vn . By gi ti xem li kt qu v nhim sc th. Ti c
t trong b mn ca mnh mt c s nghin cu v nhim sc th trn mt s
em b Vit Nam v lc bc s Bch Quc Tuyn, ph trch phng ny i Php
hc v khoa mu, ti c nhc anh hc thm v di truyn v trc khi v nc
anh hc thm c mt nm ngoi chng trnh ca B Y t giao cho; nh
chng ti tm ra nhng thay i nhim sc th trn cc nn nhn cc
vng b M ri cht c ho hc. Xem li cc tiu bn, ti nhn thy c nhng
d dng qu khng bnh thng v nhim sc th, v ti t ra phng php
lm vic nh sau: kim tra li cc kt qu ny qua nhng nh chuyn mn lo
luyn m chng ta khng c. By gi cng may mn l cc bn quc t xin
hon cuc hp thm mt thng na nn chng ti c thi gian kim tra
vic ny. Chng ti thy tt nht l mi mt on chuyn gia nc ngoi sang
gip chng ti, v chnh mt ngi M gc Trung Quc, Gio s H'su, tm
ra phng php duy nht nghin cu cc nhim sc th. Trc , ngi ta
khng bit cch m cc nhim sc th ca cc t bo. Gio s H'su ngh ra
phng php ph v mng bao ca nhn t bo bng cch bp bng hai ngn
tay mnh knh v la-men gia c t bo. Cc nhim sc th s lm v mng bc
ca nhn, v ngi ta c th m v m t c tt c cc nhim sc th.
Trong khi ch i phi on chuyn gia nc ngoi, chng ti cho kim
tra v nh gi li tt c cc hin tng lm sng tm thy trn cc nn nhn
cc vng b ri cht c. Trc ht, c hin tng ni bt ln: cc ph n c
thai cc vng ny thng b sy thai v con hay b cht. Mt mt na,
nhn dn c cho bit l cc vng y, heo, b, cng sy thai hng lot, v g
v sau khng trng na. Cc hin tng ny thuc loi hin tng gii y

hc theo di t lu: mi khi t nhin mt vng m c sy thai hng lot
trn ngi v trn sc vt phi ngh n mt nhim do phng x hay do cc
cht tc ng nh phng x (radimimetic). Ti thy c vn cc cht ho
hc.
on chuyn gia y t Trung Quc n v t ra nguyn tc lm vic (y
l cch lm c in): phi cho cy t bo Lem-ph, v khi xem qua knh hin
vi, phi c ba chuyn mn v nhim sc th (h c hai, ta c mt, nh th l
). Nu c mt d dng th phi c s ng c ba ngi, v nh th, khng
c cc tiu bn nghi ng. Xem xong, phi chp nh chiu li, v tp th
duyt li. Nh th l anh em ta phi lm vic ngy m vt v. Sau 3 tun lm
vic, on y t Trung Quc lc u cn d dt, nhng sau cc cuc kim tra li,
u nht tr ng vi ta. Gio s Bi Tha Chng ni vi ti: "Nu khng
c mt cht ho hc g l, th khng sao ct ngha cc d dng nhim sc th
nh th ny c!". on chng ti ln ng i Pa-ri. Ngy 12-12-1970,
chng ti hp vi cc on quc t ti mt ging ng i hc oc-xy (d'
Orsay). Cuc hp rt si ni. Ngay trong hi ngh xut hin mt phe chng
i. Mt Gio s i hc Pa-ri cho l bo co ca Vit Nam thiu khoa hc.
Cui cng, ngh quyt cng ging nh nhng ngh quyt khc chng chnh ph
M, nhng M bit phn cng v gy mt khng kh nghi ng v s thit
hi ca cc cht ha hc. Tri li, v phn ti, ti rt tin l s ng vo ch
cm ng ca i phng nn mi c mt phn ng mnh. Ngi ta s s tht!
Nhng l l chng i rt yu ui; k c l l ca Gio s Php chng li cc
kt lun ca chng ti. Ti thy ng ta thiu hiu bit nhiu v vn c bn
ca ho hc v di truyn hc. Ti lin bn vi ngi bn lu nm ca ti, Gio
s Bu Hi, cch lm vic. Trong nhng cht ri, cht no tht s l nguy
him? Cc bn Php nghing v hi CS, mt s hng v cc cht dit c: picl-gam, 2, 4D, 2, 4,5T. Bu Hi v ti ng trn im ny: cht nguy him
l cht g, c th tn ti lu di trong thin nhin v ch c cht i--xin thi.
Ti nh Bu Hi nghin cu tp trung vo kh nng gy ung th ca cht i-xin, cn ti th lo tm v loi ung th no trn lm sng pht trin nhiu v
ti nh Bu Hi gii thiu ti vi Gio s ngi M, M-xen-son (Meselson)
khoa ho sinh, trng i hc Ha-vt (Harvard). M-xen-son bt u lin lc
vi ti, v sau l Gio s Phep-ph (Pfeiffer), Gio s Gan-xton (Galston),
Gio s Du-an- (Wald) gii thng N-ben (Wald), ton thuc kp ca i
hc Ha-vt. Trong vic gip ti v ti liu v nghin cu, cc Gio s M
t ra rt thng cm. Ln ln ti xy dng c mt mng li thng tin v
cht i--xin M, Php, Anh v Thu in. Thu in, ti c mt
t chc ca cc bc s tr tui trng i hc Lun (Lund), tch cc ng h v
cng tc vi chng ti.

u tin, kp Bu Hi pht hin ra l cht i--xin c tc ng n cc
men trong gan ging nh nhng cht ha hc gy ung th, nh l benz (a)
pyren, m-ty-cl-lan-tren v.v... v gy mt phn ng mnh m v lu di i
vi mt s ln ng-zim (enzym) hay l men. Sau cng trnh ca Bu Hi, rt
nhiu kp M khc, cng tm ra kt qu nh vy. Kp Thu in Xtc-khm
pht hin ra: i--xin gy nhy ging nhim sc th cc vi trng. l mt
chun hin nay dng pht hin cc cht ho hc c th gy ung th.
V cht i--xin nhm mc tiu vo t bo gan. Qua kim tra cc ung th
min Bc, ti thy ung th gan t hng th 8, trc 1962, ln hng th hai,
sau 1962, v s tng ny c gi tr v thng k. Trong s ngi b ung th gan,
ti pht hin (mt cch khng phi d dng, v nhim v cng tc trong Nam,
gi l i B, l mt nhim v c gi kn mt cch rt chu o) rng mt s
ngi cc vng b ri cht c b theo di l vim gan, lc tr v Bc, cui
cng, b ung th gan.
y l mt th d in hnh: mt trung on tn la, ng mt vng
b nhiu ln ri cht 2, 4, 5T, ba cn b ch huy v k s trng in t, u b
ung th gan, cn anh em n v ti khng c bit tin tc.
Lc , t ai n cng trnh ca chng ti v cht i--xin, nht l
trong nc, ngi ta tng y l mt kiu "t co ti c" khng c gi tr
khoa hc. y l mt sai lm nghim trng v tm l ca ngi lm cng tc
khoa hc. Ngi lm cng tc khoa hc kh c th say sa vi nhng cng
vic m mnh khng tin tng. Chng ti nhn thy cht i-o-xin l mt nguy
c tht s cho nhn loi.
Vo thng 8 nm, 1976, ti mt x nghip ho hc X-v-xc
(Sevesc), ngoi thnh ph My-lan (), mt ng l b r v mt m my
ho hc c cht i--xin ( 5 kg) bay vo khng kh v to ra trn bu tri
X-v-xc. Cc chim, ch, mo, b nga cht ngn ngang. Tr con b da
nh l st ban, mt vi ngi cht ngay. D lun rt xn xao, v cc nh
khoa hc lin cho my tnh in t nh li cc cng trnh vit v i--xin.
i vi ngi, ngoi ti liu c ni v mn da m ngi ta bit t lu, ch hai
ti liu ng Pa-ri ni v cc bin chng trn ngi. l hai ti liu ca
Vit Nam. Chnh ph cho hi ngay kin ti, qua i s qun ti H
Ni, v thm ho xy ra X-v-xc.
Ti c t hai vn chnh:
1.
Ch v cc hnh thc suy gan.
2.
Phng nga cc d dng bm sinh i vi cc ph n nm vo thng
th hai ca thi k thai nghn. V chng ti c ngh: nu tm thy nhng
thay i v nhim sc th ca ngi m, nn cho php ph thai. Nhng phng
on ca chng ti c hiu qu, v cui cng, theo tin tc bo ch, chnh ph

hnh ng theo ngh ca chng ti. Mt Gio s ngi v mi trng,
n thm ti, ni: "Nhn dn rt bit n ng, v nh nhng cng trnh ca
ng, chnh ph cho di c 15.000 dn X-v-xc v trnh c nhiu
tang khc". Nu cng trnh ca chng ti khng c gi tr th khng c mt
chnh ph no li b mt s tin ln di c 15.000 ngi mt lc! t nht, au
kh ca nhn dn Vit Nam cng cu c mt s sinh mng cho mt dn
tc khc, v cc nh khoa hc Vit Nam, trong nhng iu kin hon ton c
lp vi th gii bn ngoi, lc chin tranh cng lm trn nhim v ca mnh,
v cng chng minh s trng thnh ca mnh qua cuc u tranh ginh c
lp v thng nht t nc.
Ngi tr thc thng chu nh hng ca mi thay i chnh tr: vic
thng nht t nc lm cho ti suy ngh nhiu v nhim v v tng lai
ca mt dn tc hin nay v s dn ng hng th ba trong cc nc x hi
ch ngha. By gi chng ti thy khng cn tha mn vi nhng phng
hng m B Y t ta trc y ra cho min Bc. Sau i thng v vang
ca dn tc ta, ti li thy trch nhim ca nhng ngi lm cng tc y t l
phi lm sao cho nn y t nc ta khng b ph thuc vo nc ngoi.
t nc cn ngho v ch ngha thc dn mi li cho chng ta
nhng hu qu tai hi. C rt nhiu cng vic phi lm. 50 triu ngi cn
c bo v sc kho; bnh tt do chin tranh v ngho tng li cn c
cha ngay. Nu ngi lm cng tc khoa hc m ch ngh n nhng cng
trnh xa xi m khng bit ci vinh d phc v cho s nghip qun chng, th
tht l mt tang khc cho t nc.
V vy ti nh li ch th ca Th tng Phm Vn ng v chin tranh
ho hc: "Lm sao cha chy cho nhn dn b tc hi ca cc cht ha hc",
ti ngh n s ung th gan tng qu nhanh trong my nm nay. Ti t ra
nhim v: vi nhng thuc ca Vit Nam, c gng cha chy cho cc bnh
nhn b ung th gan. y l bc u tn cng vo thnh tr v cng bn
vng ca bnh ung th ni chung.
Hin nay c nhiu kp ca b mn chng ti ang lao vo nghin cu
ti ny. Bnh ung th gan vng Phi khc hn vi ung th u M. chu
u v chu Phi, l nhng ung th xut pht ngay t gan ri mi n lan cc
c quan khc: ung th u M l do mt di cn t mt ung th khc n.
Nhng d sao khi ung th vo gan, thi gian sng cn rt t. Ung th gan
nc ta, cng nh cc nc Phi, khng di qu 6 thng t khi vo nm
vin.
Ngay m x cng a con s ngi sng qu nm nm sau m ( l tiu
chun quc t) khng c nhiu lm v mt ti liu M nm 1971 cho bit t
nm 1905 n nm 1970, ngi ta m c qua bo ch s ngi c ung th

gan c ct sng sau khi m ba nm l 77 trng hp, v 5 nm l 45
trng hp. Mt ti liu khc ca M cng cho bit rng t 1947 n 1971,
chn on ng ung th gan s pht tng t 37% n 89% nhng t vong
ca ung th gan s pht khng thay i g c, v ti liu c ni rng chn
on sm hay mun khng em li mt thay i g v iu tr, v iu tr cn
lc hu qu!
l s phn ca cc bnh nhn b ung th gan c ct. Nhng trn
80% n 90% bnh nhn, lc m ra, ung th lan ra c hai thu gan, v
ngi bc s ch c bit ng bng li thi, khng ct b c. V vy, vn
t ra hng ngy l lm sao cha cc ung th gan s pht n lan c hai thu.
Cch y vi nm, ngi ta t rt nhiu hy vng vo phng php cha bng
cc cht ho hc dit t bo ung th. Nhng kt qu n nay vn cn m mt.
y l mt vi con s thng k cc nc tin tin.
Trc ht cc bc s Nht c rt nhiu kinh nghim v vic cha ung th
gan bng ha hc. Nm 1973, mt trung tm ung th Nht cho bit c cha 39
bnh nhn bng ha hc th 7,69% sng qu 6 thng v khng c ai sng n 1
nm! Mt bnh vin chuyn khoa Hng Kng cng lm nh vy; 7,06% sng
qu 6 thng, 3,03% sau 1 nm, v khng c ai sng n 2 nm. Mt tc gi M
chu Phi (U-gan-a), dng mt cht ho hc mi nht v c hiu lc nht,
t nhng con s nh sau 21,42% sau 6 thng; 6,66% sau mt nm; khng c
ai n 2 nm.
Nh th, cha ung th gan Vit Nam khng phi l l th lm. M x
khng c, ho hc khng tt v cng khng c tin mua v t qu. Ch
cn da vo sc mnh m thi!
Dng phng php g, dng thuc g, l hai cu hi m ti phi c gii
p. Qua bo ch nc ngoi, ti bit c mt hng mi trong vic iu tr ung
th; l phng php tng cng min dch, kch thch min dch ca bnh
nhn bnh nhn t mnh c kh nng dit cc t bo ung th ang honh
hnh trn c th. Cch iu tr ny th hin tinh thn t lc t cng ca ta cho
nn ti c ngay cm tnh i vi phng php y. Hin Php, ti Pa-ri, c 2
c s ang nghin cu vn ny: bnh vin Brut-xe, ti b mn ca Gio
s Ma-t (Math). Nm 1972, ti vo thm cc c s v c ni chuyn lu
vi Ham-pt v Ma-t. Ti bt u c hng cho phng php m ti s dng.
Dng thuc g m ta c th sn xut c? Chng ti c kh nng dng
thuc bi lao kinh in BCG, mt th vi trng v lao b, m cc nh khoa hc
Php nui dng t lu c th dng lm mt khng nguyn khng nguy
him. Ta sn xut c BCG ri. Dn dn ti ly thm c cc vi khun
khc c tc dng nh BCG, gi s vi trng ca thc vt Coryne-becteriumptvmn, Ba-ci-lt m-ga-t-ri-um. Ti c i gp anh Nguyn ng Tm, mt nh

ho hc c ti, hc tr ca Bu-t-nng ngi c c gii thng N-ben.
Anh ta gii thiu vi ti mt th thuc sn xut bng tng hp ho hc m anh
t cho k hiu L.H.I (Lc Hng I). Anh Tm ni tht vi ti rng anh khng
bit cch hot ng ca thuc ny, khng bit kh nng c ca n, ch bit n
c th kch thch min dch. Qua my nm tri, trn th t, anh Tm v ti trao
i c nn cng b cng thc ca thuc ny khng. Anh Tm ch trng
khng nn cng b sau c th ly c c quyn, cn ti ch trng nn
cng b, v ngi khoa hc chn chnh, tr nhng b mt quc gia hay quc
phng, thng c truyn thng khng gi kn nhng phng php ca mnh,
v nguyn tc c bn v khoa hc l ai cng c th kim tra ai, v khi no cng
b mt kt qu phi cng b lun phng php nghin cu. l thi ca
gia nh nh bc hc Quy-ri v bao nhiu bc hc khc. Cui cng anh Tm
ng v ti c th ni qua c cu ca thuc L.H.I. N l kt qu ca s ghp
vo cng thc mt cht ct-ti-c-xt-r-t mt r ca mt a-xt-a-mi-n khc.
Khi ghp nh vy, tnh cht lm c ch min dch s tiu tn i, v ta c th
dng thuc ny chng ung th mt cch c li, khng c nguy him nh lc
dng ct-ti-c-xt-r-t n thun. Dn dn kh nng tm ti v cc thuc tng
min dch c tng ln gp bi, vi nhng bc s v dc s tr tui m chng
ta gi ra nc ngoi nghin cu. Chng ti thiu c ch lm vic. V phng
tin lm vic, tuy rt hn ch, chng ti c th xoay x c qua nhng bn b
cng tc nc ngoi. Tht s, nhng cng vic to ln nh th ny khng th
ch lm trong nc. Ngoi c s anh Tm, ngoi c s Bu Hi (m ci cht
bt ng ca ng nm 1972, lm cho ti nh mt mt cnh tay) ti cn quan
h vi mt s ging s nghin cu ti Pa-ri nh bc s Xa-l-mng, mt chuyn
gia v cch cha ung th thc nghim bng BCG tim ti ch, vin nghin
cu khoa hc v ung th ti Vi-l-juif; bc s Xa-l-mng va ri c qua thm
bnh vin chng ti v lm vic trong hai tun vi ti. Ti Thy in, ti c
quan h mt thit vi vin Ka-r-lin-xka ni ting qua Gio s Kla-in v v,
tm vi-rt c th c trong ung th ngi, vi mt s vin khc Lun qua t
chc nghin cu v Vit Nam, hin nay vn cn hot ng. Nh th, ti xy
dng c mt mng li thng tin, trc ht l qua sch bo, c bit l cc
bo khoa hc ch khng phi y hc, v nhng tin mi nht v ung th nm
trong cc bo ny; sau ny qua th t v c khi phi nh my tnh in t
nh gi tnh hnh ca mt vn mi. Mt ngi nghin cu nh ti hin nay
khng th ch l mt nh m x, m cn phi bit sinh vt hc, ho hc v vt
l na. Tnh cht bao qut ca mi vn ngy cng bao trm ln cc vn
nghin cu khoa hc, v mt thanh nin chun b i vo khoa hc phi nm
vng nhng kin thc y.
Lm sao nghin cu ung th trn ngi? Phi c mt phng php khoa

hc vng chc, ch khng phi l mt vn k thut. Lc ti t ra vn
nghin cu mt phng php min dch cha ung th, mt s anh em tr cho l
khng lm c v thiu phng tin hin i. Ni n min dch th ai cng
ngh n my mc tinh vi: siu ly tm, phng lnh, nui cy t bo, knh hin
vi in t, v.v...
Tho lun vi kp nghin cu, ti ch dn rng: i vi mt th thuc,
mt phng php cha ung th trn ngi, ngi nghin cu cn cc tiu
chun p dng trn vt. i vi ngi b ung th, nu mt phng php no,
hay mt thuc no cha cho nhiu bnh nhn sng qu 5 nm, l tiu chun
chc chn nht v hiu nghim ca cch cha. Nu tui th sau khi cha khng
di lm, nn dng phng php thng k gia mt nhm chng v mt nhm
c cha theo phng php ra, hay l dng phng php ton gi l tnh
c (random) gia hai cch iu tr trn mt s ngi nht nh. Nh th, nn
dng phng php lm sng theo di bnh nhn c th ni l tt hn c cc
xt nghim. Mt bnh nhn ung th mt n, mt ng, xung cn v au, sau khi
cha, ht au, l n ngon, ng c, ln cn, l tiu chun tt nht nh
gi tc dng tt ca thuc. V nu nh u gan bin mt i trong thi gian theo
di l mt triu chng rt khch l.
Chng ti bt u p dng cc thuc min dch theo kinh nghim Pa-ri;
chng ti cho tim vo ni b thuc LHI hay BCG. Kt qu khng c g r rt
lm. Mt hm, c mt ph n, em mt bc s bnh vin Xanh-pn n cu
cu ti, v ch s thy mt u to tng vng thn phi. Ch au d di, khng
i c, khng ng c. Trc tnh trng khn cp nh vy, ti thay i
phng php: ti cho tim vo tht, ch khng tim vo ni b nh trc. Hai
thng sau, u bin mt, ch i li bnh thng v tr li cng tc. Nh , ti
bit thuc LHI c tc dng tt nn tim vo tht. Ti cho p dng cch cha
ny cho 12 bnh nhn b ung th gan s cp. Nhng kt qu ca 2 tun u th
tt cho 50% bnh nhn. H n, ng c v ln cn li. Nhng u gan khng
nh i, tr mt trng hp. V thy tt, cc bnh nhn khng chu m v sau
xin ra vin. Qua tin tc ly c, khng c bnh nhn no sng qu 6 thng.
Ti bn i phng php. Ti c bit l Gio s Ma-t, ch dng min
dch sau khi dng ho hc vi nhng bnh ung th mu cp tnh, khi no m
s t bo ung th gim xung thp mt cch ng k. Ti l mt ngi m
x, ti c cch lm gim i rt nhiu s t bo ung th gan bng cch buc
ng mch gan hay ct b b phn ln ung th i, li nhng di cn nh.
Ngay v m x, cng phi lm cch mng. Gii y hc cm tuyt i
khng cho buc ng mch gan, v h cho rng s b thi. Kinh nghim chng
ti v ca Gio s ngi Thy in li khc: c th dng cch buc ng
mch gan dit ng nui dng ca cc t bo ung th, v lm nh cc u

i. Cn v vn ct mt phn gan c nhiu t chc u i v li phn cn t
b xm nhp th cc bc s t trc n nay, cha c ai dm lm nh th c v
hai l do: trc ht, vi phng php Lt-ta Ja-cp khng th ct nhng gan
b ung th n lan rng ra; c mt u gan phi m ti ct i nng n 4,200 kg,
hn mt em b s sinh Vit Nam! Ch c phng php ca ti mi c th ct
c cc u gan d n u trong gan, d n lan n u. Sau na, ngi ta
rt s phm mt ung th m khng ly ton b i, v cc t bo nhng t
chc ung th cn li s chy vo tun hon, vo cc tnh mch, ri di cn ngay
vo phi. iu , chng ti khng lo v l lun cho php chng ti ni rng:
cc t bo lem-ph loi I s "n tht" cc t bo ung th di cn, nu chy ra
khi u.
Nhn y ti cng ni qua v c cu min dch chng ung th. L lun
ny mi c t vi nm nay y thi. Trn mt ngi bnh thng, nu c
nhng t bo ung th xm nhp vo ngi, tc khc cc cu trng trong mu
c bo hiu, c bit l cc lem-ph (hay lm ba cu). C hai th lem-ph:
loi T sinh sn t tuyn c (thymus), v loi B sinh sn trn ngi t cc hch
rut non. Loi T thuc v loi "n tht" mt cch trc tip, hay mt cch gin
tip, qua trung gian ca nhng t bo to ln gi l ma-cr-pha-gi
(macrphage). Loi B sinh ra cc khng th chng cc t bo l nh t bo ung
th. Cc khng th s bm vo t bo ung th, v nh ch bm y, cc lem-ph
T s n cng vi mt cht ca mu gi l "ph" (complment) xuyn qua
mng t bo ung th v lm tan v n i.
Nh vy, trong ti cm nang iu tr ta c hai cch:
1. Hoc l buc ng mch gan xong ri cho tim cht LHI hng tun,
hng thng v hng nm. Qua s theo di ca bnh nhn, chng ti bit r rng
cht LHI khng c nh hng g n hng cu ca bnh nhn, hay l yu t
ng mu.
2. Hoc l cho ct phn gan b ung th n nng, li phn tng i t
xm nhp, xong ri cng nh trn cho tim thuc LHI. Hai phng php ny
c nhng kt qu ht sc tt p, nhng phng php ct gan + LHI em li
kt qu tt nht.
Nm 1972, bc s Xa-l-mng bt lin lc vi ti v gii thiu cho ti
phng php mi tm ca bc s M Zba-r (Zbar) rt c hiu nghim trn sc
vt. Zba-r ghp nhng u gan trn chut v cho tim ngay BCG vo u.
Sau my tun, u ny tan mt. Xa-l-mng t vn tim vo u trn ngi
cha ung th gan.
Chng ti bt tay vo vic, sau khi nm tt c cc nguy him hay li
hi ca cht BCG. Tim vo khi ung th gan trn 12 ngi, chng ti thy c
mt t kt qu i vi nhm chng 1: sng qu 6 thng c 8,33%, trong khi

nhm chng 2 khng ai sng qu 6 thng.
Vi BCG, ti t li vn nh vi LHI: phi gim bt s t bo ung th
cng mt ln tim BCG vo u. Ln ny ti c: 33,3% sng qu 6 thng, v
3,22% qu 1 nm, trong khi trong nhm trc c BCG khng buc ng mch
gan, khng c ai sng trn 1 nm. C tin b nhng cha bng cc kt qu m
ti c vi LHI.
By gi t ra vn nn phi hp cc thuc chng min dch vi nhau,
v nghin cu, chng ti thy tt nht l phi hp ct gan hay buc ng mch
gan vi tim BCG ti ch, v tip tc lu di tim LHI.
y l kt qu mi nht ca kp Vit- c trn 300 ca:
1.
Nu dng phng php buc ng mch gan cng vi BCG ti ch
v LHI tim vo tht lu di, chng c nhng kt qu sau:
Sng qu 1 nm: 18%
Sng qu 2 nm: 4,5%
Sng qu 3 nm: 3%
2.
Nu dng phng php ct gan gim bt u i, cng vi BCG ti
ch v LHI tim lu di, kt qu l:
Sng qu 1 nm: 24%
Sng qu 2 nm: 12%
Sng qu 3 nm: 9%
Sng qu 4 nm: 6%
Sng qu 5 nm: 6%.
Trong khi cc tc gi nc ngoi vi nhng trng hp tng t th
sng qu 1 nm ch c t 3,03% n 6,66%. Nhng con s nh gi tin
b ca chng ta trong vic iu tr ung th gan s pht.
Qua nhng nghin cu s b t nm 1972 n nay, chng ta thy c
nhng kt qu p trn l nh s c gng t lc t cng ca chng ta
trong vn cha mt bnh him ngho, m ngay cc nc tin tin cn
b tc.
Thng 5 nm 1978, ti c B Ngoi giao v cng ng Anh mi i
tham quan cc c s Y t ca nc Anh.
T thi M nm bom min Bc, ti c mt quan h tt vi gii Y
t Anh. Hi gip y t cho Vit Nam ca nc Anh lc mi u hon
ton lm vic trc tip vi chng ti, v ti nh gi cao cch lm n
nhanh chng v rt c hiu lc ca cc bn Anh: trong thi gian M nm
bom, nhng hng vn chuyn t Lun-n n H Ni u khng tht lc
mt gi no, v ngay by gi chng ti vn cn li mt s vt liu gi t
hi y m x cho nhn dn v cn b ta.

Quang cnh Lun-n trong nhng ngy thng nm tht bt thng:
ma phn lun, trong 4 ngy, th 3 ngy ma v may ra c mt ngy nng.
Ma rt bt thng: sng, tra, chiu, ti v c th ni rng Lun-n
khng nng th ma, t khi thy tri u khng ma khng nng. Sng m
Lun-n thnh mt cu chuyn hoang ng t lc nh nc Anh ra
o lut bt buc dng Lun-n mt th than khng c khi. Bi vy lc
tri nng ln, thnh ph Lun-n rt p v ti y c rt nhiu qung xanh
rng ln c trng mt th c rt p v rt dy m ch nc Anh mi thy
c. l nhng vn c rt ni ting Lun-n: Ken-din-ton-pc, Hai-pc v.v... c nhng cy mn ng ra hoa trng v lm cho phong
cnh c mt mu thn tin lc nh nng chiu vo cy c, lc ma phn bt
u tan ra hi.
Ti Lun-n, chng ti bt u thm bnh vin Xanh Bt-t-n-my,
mt bnh vin c t th k th 10 m trong bc s Ht-v ngi tm ra
tun hon trn ngi lm vic. Bnh vin tht l tiu biu cho tnh tnh
ngi Anh yu ci c v ht sc bo v n, nhng khng phi v th m
khng hin i n. Bnh vin ny hin nay vo loi bnh vin c tt c cc
phng tin hin i, v nhn dn Lun-n thch tp trung cha bnh
vin ny. Phng dy hc y khng km g mt phng hp trong mt lu
i vo hng p nht chu u, c nhng bc tranh c ni ting treo trn
bn bc tng v hai bn thang gc. Phng m nh nhng phng m ti tn
khc, v ngi dn i xem l mt ngi bn c ca ti, bc s Mt-tanh
Bt-x-tin, mt chuyn gia v m mch mu, phng khm ng Htly, mt ng tp trung cc chuyn gia ni ting ca nc Anh. Nm
1967, Bt-x-tin c qua thm H Ni, trong khi M nm bom. By gi, ng
bn ti c mt b ru rt p v mt thi nh l chn i, tuy rt c ting
v chuyn khoa ca mnh v c tng ti mt quyn sch ni v m x cc
mch mu. Bt-x-tin c gii thiu vi ti mt Gio s ngi Anh rt c ti
nng v m tuyn gip (parathyroid), mt tuyn rt kh pht hin trn bnh
nhn: ti c xem ng ta m rt p v rt vng chc mt bnh nhn m
mt bnh vin khc m, nhng khng tm ra u trong tuyn bn gip.
Vn cha ung th l mt gnh rt nng cho cc nc ang pht
trin, cho nn ti c n thm khoa iu tr bng tia Rnghen bnh vin
Xanh T-ma v bnh vin ung th Ro-ian Mat-xden Lun-n.
Hin nay ngi ta hng vo iu tr bng cc my gia tc c kh
nng pht n hng triu in t vn. Bc s Telma Ba-t Xanh T-ma
gii thiu vi ti mt my gia tc qua in t trng, mt b-ta-t-rn iu
khin bng my tnh, ln qua c, trung tm Bc-lin, ti mi thy bt du

lp; mt my gia tc ng thng rt mnh. Ngoi ra cc my thng thng
nh bom C-ban 60 v bom X-di-um 137, ti cn thy nhng my mc
khc: mt ca-t-t-rn thay vadium va mt hm nn tng p sut (ipt-bar), m b Ba-t cho bnh nhn vo th trc khi cho chy tia. Nh s phi
hp ny, b Ba-t c th lm cho mt i 60% cc u gi l khng cha
c.
Mun dng, nhng cc my pht mt s tia khng l nh th ny, vn
c tr r rt n mc tng li cc khi u i hi nhng chn on ht sc
mi v qu t nh ti thy bnh vin Xanh T-ma v bnh vin Roian Mat-xen, nh cc my Emi-Xcan-n (gi n 2 triu ri ng ph
rng) c th ct mng c th t u n bng, tng lp mng nhum mu
cho php ngi bc s o cc u tng mi-li-mt. Trc khi cho chy trn
ngi, phi th chy trn c th nhn to kim tra s phn phi cc tia
qua mt my xi-muy-la-t. Phc v cho cc b phn chn on v iu tra
ny phi c mt i ng ng o cc chuyn gia vt l v n y t (7 y t
cho mt bnh nhn!). Tin bc b vo y v cng tn km. Anh cng
nh Php cc b trng y t phi tuyn b tin tiu cho y t v trn ri
v s khng c th tip tc nh vy cho nn trong y t cc nc chu u
xut hin mt s mt thng bng nguy him gia kinh t quc gia v ph
tn iu tr.
Nh th chng ta thy rng, cc nc ang pht trin khng kh
nng kinh t v k thut theo ui u M mt cch m qung trong vn
cha bnh ung th, v cng l l do ti sao chng ti i Nt-tinhham gp kp ca Gio s Ban-u-in.
th gii ngy nay c mt s l: gia cc nh khoa hc xa cch nhau,
vn c th c mt s quen bit, tuy khng bao gi gp mt nhau. Qua cc
cng trnh nghin cu trn mt s lnh vc ging nhau, h c th hiu nhau
nh hai ngi bn thn mt. T nm 1970, ti c gng cha cc ung th
gan nhit i bng m x kt hp vi min dch ca thuc BCG. Thuc
ny c dng phng bnh lao cho tr em s sinh, nhng cc tc gi
pht hin ra l n c tc dng min dch ngn nga pht trin bnh ung
th. n nm 1972, ti c bit l Gio s Ban-u-in chng minh c
th cha ung th trn chut bng cch tim BCG vo ngay trung u: nhng u
y nu khng to qu s tiu tan i. Nhng chng ta khng nn qu tin vo
nhng thnh qu trn chut c th em p dng ngay vo ngi, v c th
ngi qu phc tp hn c th chut; cc nghin cu lm sng trn ngi
khng km s quan trng v phi c nhng thy thuc c uy tn mi c th
lm cc nghin cu nh vy.

Gio s Ban-u-in trnh by nhiu cng trnh v vn ny, nhng
rt bn khon v kinh nghim cha chut th nhiu cn kinh nghim cha
ngi ng cn phm vi rt t. Tri li, kinh nghim cha trn ngi
theo phng php Ban-u-in ca Vit Nam, ti bnh vin Vit-c rt
phong ph v nhiu ha hn. Nhiu chi tit v chuyn mn c trao i,
v cui cng ti ngh Gio s Ban-u-in hp tc vi chng ti xy
dng mt phng php cha ung th cho cc nc th gii th ba, v n r
tin, v c th p dng vo nhiu hnh th ung th theo kinh nghim ca
chng ti: ung th gan, ung th vm hng, ung th d dy, ung th rut gi,
v.v... Ban u, Gio s Ban-u-in ha s cng b cc kt qu ca Vit Nam,
trong hi ngh quc t bn v ung th Nam M sp ti, v Gio s Banu-in s l ngi bo co u tin. Ngoi ra chng ti t k hoch trao
i v chuyn vin k thut vo cc nm ti, cng nh s hp tc lu di
gia Nt-tinh-ham v H Ni trong nghin cu nhng vn c bn v ung
th.
V cui tun th hai, chng ti i thm Bi hc Kem-bri-gi bnh
vin A-anh-bruc, ch lm vic ca Gio s Ca-n, mt chuyn gia ni
ting nht v thay gan v m n 80 trng hp t 1968 n 1978. Cng
nh vi Gio s Ba-u-in ti c quan h vi Gio s Ca-n, v my
thng v trc Ca-n c mi ti tham gia cng tc vo mt quyn sch v
phu thut gan c hn 20 tc gi quc t tham gia.
Chng ti i bng tu ha t Lun-n n Kem-bri-gi, mt phng
tin giao thng thng rt thoi mi v ng gi. Chng ti i tu ban
chiu, n Kem-bri-gi v ng li trong mt khch sn; sng hm sau,
chng ti n xem Ca-n m thc nghim thay gan trn ln. Ca-n m
nhanh v xong khng y 1 gi ri cuc phu thut phc tp ny. Chng
ti c i chiu kinh nghim ca chng ti v cch t vn v kt qu
iu tr trong vic cha bnh cho nhng ngi b ung th gan s pht n
lan c hai thy. Hin nay, th gii ni chung ch bit cha cc trng hp
ny bng ho hc: cc cht ny cng ngy cng t tin qu kh nng kinh
t ca cc nc ang pht trin, nhng kt qu khng cao, khng c ai vi
cch iu tr ny sng vt qu hai nm. Ca-n, i din cho k thut tin
tin, c ch trng thay th gan ngi m bng gan ngi khc ly trong
trng hp t vong do tai nn giao thng. Chng ti i din cho cc nc
ngho t vn ct b i b phn khi u, li cc phn b di cn
nhim v cha bng phng php min dch r tin. Trong mt qun n
mang mu sc thi xa, chng ti so snh kt qu iu tr ca hai phng
php ny: Ca-n, trn 40 bnh nhn ch c 2 bnh nhn sng c bn nm,
v ngi sng lu nht l nm nm hai thng, v phn ng l cht sau su

thng. Tri li, ti Vit Nam, hn 100 bnh nhn, chng ti c 1,8% bnh
nhn cn sng qu 6 nm; 3,6% sng qu bn hay nm nm; 4% qu 3 nm
v 7% qu hai nm. Nh th, phng php ca mt nc ang pht trin
khng phi l km hn cc phng php tin tin ca cc nc c mt k
thut hin i. y l mt vn thi s rt c bn trong khoa hc hin
nay: phi chng th gii th ba, mun tin b v hnh phc nhn dn mnh,
phi hon ton i theo con ng vch ca cc nc tin tin, trong khi
cn ngho nn v kinh t, thiu phng tin, thiu k thut vin. Ngay v
my mc i na, cng khng th theo con ng ca cc nc tin tin: ti
c ni n cc my in t v quang tuyn X, cc my kiu EMI-skn-n
ca Anh gi t n 2 triu ri ph-rng mt ci. Chng ta c th da vo
my siu m lm cc my kiu nh th ny, cng tt nh th, li khng
nguy him cho bnh nhn v phng x vi mt gi thnh di 10 vn phrng: y l ch trng ca chng ti cng mt nhm bn Php, chng ti
ang nghin cu thit k cc my ny v sn xut mt cch th cng nghip
cho nc Vit Nam, vi nhng chuyn gia Vit Nam, nu cao ch
trng t lc t cng ca dn tc ta.
Chng ti cng c dnh thi gian gp cc bn Anh trong "Hi
gip Vit Nam v y t v khoa hc" do b -r-t Ht-gi-kin, c
gii thng N-ben 1967 v ho hc lm ch tch; chng ti hp ti nh
Quc hi Anh (Com-mn Hao-z) di s ch tr ca ng Lep-ph-ten,
tng th k Hi, vi nhng ngi bn c t 13 nm nay gip ngnh y
t Vit Nam mt cch c lc. Chng ti c trnh by v vn i--xin m
khng qun M nm bom Vit Nam trong 10 nm trc v v tai nn
va qua X-v-xc gn Mi-lng nc , nhc li cho d lun quc t,
cch ba hm trc bui hp, bo Xon-e Tai-mi 3 c cho tin rng nhn dn
X-v-xc a 5000 n kin chnh ph v kt qu sy thai, qui thai,
v sinh v gan to trn 30% nhn dn sau khi mt nh my n lm
nhim bu tri vi m my cha 5 kg i--xin. Sau bui hp, ti bn
vi ng ch Lep-ph-ten mua mt hng Anh mt ngun nguyn liu Cban 60 trang b cho my bm C-ban cha ung th ng gi 200.000 la m cc nh khoa hc M va tng cho Y t Vit Nam.
Sau hai tun lm vic, chng ti kt thc cuc thm qua nc Anh
bng i ngh cui tun lng Lu-min-tn, gn i hc -x-plio, ti gia
nh b -r-t Ht-gi-kin m chng ti quen bit t lu: Gio s T-ma
Ht-gi-kin, gio s v s -x-pho, b -r-t v con gi -li-da-bt
cng v chng chng ti n li cc cu chuyn Vit Nam v bn lun
v cc kch ca nh vn Sa-k Sc-xpia, m chng ti c xem biu
din nh ht Xtrat-fo, qu hng ca vn s, cch Lu-min-tn vi chc

cy s. y, chng ti vui sng trong tnh bn, vi nhng ngi thit
tha vi tin b v tng lai ca loi ngi v chng ti em i t nc
Anh mt mi cm tnh v hn i vi mt dn tc chin u anh dng
chng Hit-le, v i vi Vit Nam l nhng ngi u tin xung phong
vo phong tro gip Vit Nam gy thnh mt phong tro qun chng
chu u hin nay vn cn hot ng mnh m.
Thng t nm 1979, khi sp i Hoa K, ti rt bn khon: y l ln
u i M, ti khng ni tho ting Anh, v, cc bn b khoa hc m ti
quen phn ng u cha gp nhau ch mi hiu nhau qua th t. Hoa K
li l mt nc c coi l mt trong nhng nc tin b nht v khoa hc,
i vi cch lm vic ca ti trong mt hon cnh v cng thiu thn, cm
ngh ca h i vi ti cng nh i vi nn y t Vit Nam s nh th no?
Nhng ti cng nhn thy rng y l mt dp him c c th xem xt,
so snh mt cch khch quan, ng thi xem ngi M nh gi t nc
chng ta, s nghip chng ta, con ngi chng ta v khoa hc chng ta.
Nhiu cnh vt nc M gy n tng su sc: nh cao chc tri, xa
l rng ri c khi hai tng, chen chc v s xe c nhng ht sc trt t,
nng thn xanh ti ri rc bit bao l xi-l cha la m nh hnh thp
trng, nhng thm hoa v c bt ngt bao bc nhng ngi nh g xinh xo
ng cm gn nhau. Trong khi i tham cc trng i hc ca cc thnh
ph: Niu oc, Niu He-vn, B-xtn, Am-bt, Chi-ca-g, Phi-la-en-phi-a,
M-i-xn, Oa-sinh-tn, Xan Phran-xi-xc... ti thng ti nh ring cc
Gio s hay bc s, trong gia nh h v nh , ti c dp ni chuyn thn
mt, tm hiu ngi M, nh gi ng mc thi ca h i vi nhn
dn ta v s nghip ca chng ta.
Mt iu rt l i vi ti l, khi gp mt ngi M no trong gii tr
thc, cu u tin m h ni: "Ti l mt ngi chng chin tranh Vit
Nam". Ch tr c mt ngi - Gio s A-len trng i hc Uy-xcn-xin
M-i-xn. ng ta th nhn vi ti rng: Trc kia ti l mt ngi ng
h chnh quyn M trong chin tranh Vit Nam, nhng t khi ti gp ng,
ti thay i nhn thc. l mt c im v tnh hn nhin v linh
ng ca nhng ngi M, h rt d dng thay i kin nu nhn thc
ca h thay i.
P-t-len, ti nh bc s Gien Go-n, mt bui sng, b Xiu, v
ng Gien, tm s vi ti: Trc chin tranh Vit Nam, gia nh chng
ti khng hiu bit nhau, cha m chiu con nhng khng tm s vi nhau.
Chin tranh Vit Nam bng ln, cc con ti bnh vc Vit Nam coi chng
ti nh nhng ngi th v bc lt. Chng ti bun b nhng thy l tng

ca con l hp tnh nn tnh nguyn qua gip Vit Nam bnh vin dn
y Nng. V tm hiu Vit Nam, chin tranh xong, gia nh ti on
t hn trc v chng ti nay rt gn gi cc con ti. Chng ti khng bao
gi qun bi hc chin tranh Vit Nam. Trong mt bui n sng trc khi
chia tay, b Xiu ngi gia cm tay ti v ng Go-n ci u theo kiu cc
nh theo o Quy-c, cu nguyn cho ha bnh Vit Nam.
Hoa K, tin tc v Vit Nam t, li c khi b bp mo qua b
my tuyn truyn ca chnh ph M (chng ta ng qun l Br-din-xki, c
vn ca tng thng Ca-t, trc kia l tay phi ca Kt-xinh-gi thi Nchxn). mi bang, chng ti u dnh mt bui ti sinh hot vi qun
chng. Cc sinh hot chnh tr M c c im khc nc ta. Bt u,
ngi khch c mi n ni tm tt v tnh hnh Vit Nam; ni xong l
v s cu hi ca cc thnh gi v chnh tr, i sng, khoa hc, y t v
khch tr li. Cui cng l quyn tin cho qu hu ngh Vit-M. Cc cu
hi rt thnh thc ca nhng ngi lo lng cho s nghip Vit Nam v
mun bit s tht. Thi ca ti l trnh by theo nhn thc ca mnh cc
s vic qua, khim tn v r rng, d cu hi c khi c th lm cho mnh
xc ng. Kt qu l, ngi n nghe ni chuyn u t ra thng cm vi
hon cnh nhn dn ta phi i ph vi mt tnh th ht sc phc tp. Ti
tn mt nhn thy rng, hin nay ng o qun chng M vn cn gi
mt tnh cm su sc i vi t nc chng ta, hai t "Vit Nam" li ko
h mnh m, mc d nhiu ngi trc kia v cho n nay vn cha phn
bit c min Nam hay min Bc.
Cc trng i hc trc kia u chng mnh m chin tranh xm
lc Vit Nam. H thnh lp nhng t khoa hc hin nay vn cn mun
hot ng gip Vit Nam. Cc t y ti trng i hc C-lm-bi-a
Niu Oc, cc trng i hc Chi-ca-g, Po-t-en (O-r-gn), Ai-vin (Lt
An-gi-lt) v rt nhiu nh nghin cu cc phng th nghim v sinh vt
hc v mi trng ri rc trn nc M t vn hp tc vi ti trong
cng vic nghin cu v mi trng v di truyn hc.
Hnh nh in su nht trong tr c ti l mt thanh nin M ng i ti
ca phng ni chuyn, sau khi ti va trnh by v tho lun xong v vn
cht ho hc i--xin ti thnh ph xinh p Po-t-len. Nt mt bun b
tiu ty, anh n gn ti v ni: "Ti trc khng qun M, ti rt au
lng gieo rc au kh trn t nc ng, ti xin li ng". Ti cm tay
anh ta v ni: "Chng ta nn nhn v tng lai t nay tr i". Mt biu hin
tt khc l thi ca nhiu cu binh s M Vit Nam. Nh ngi ta bit,
sau cc cuc chin tranh ca M, tt c cc cu binh s cng gia nh h

u c sp vo trong mt t chc ln mnh (tng ng vi mt b)
gi l "T chc qun l cc cu binh s''. T chc ny c nhng bnh vin
to ln v hin i chm sc h v gia nh. Cc cu binh s M Vit
Nam nhn thy h l nn nhn ca chnh quyn Hoa K qua nhng hu
qu (nh mt qu bom n chm theo li h) do cc cht dit c, c bit l
cht mu da cam c cha cht v cng nguy him gi l i--xin, gy ra.
Cch y mi nm, ln u tin ti m t nhng hu qu v trnh
by trc hai hi ngh quc t Pa-ri v C-pen-ha-g, v vit trn
nhiu bo ch Pa-ri. Lc mt b phn d lun Php, Anh, M ch
trch kin ti l phn khoa hc v tuyn truyn chng M. Nhng sau ,
cc thc nghim v quan st chng minh s tht trong vic ny. Cch
y hai nm, nhng ngi dn bang O-r-gn u tranh i gii khoa
hc M phi nhn thc li hu qu v cng tai hi ca cht da cam v hng
nghn cu binh M Vit Nam st cnh vi qun chng O-r-gn
u tranh v yu cu xp h vo mt loi ring bit ca cu binh s gi l
"cu binh s Vit Nam" c c bit theo di v tc hi ca ho hc v
hng cc khon tin bi thng kh ln theo lut php M. Cc cu
binh s ny l nhng ngi theo di v bo v ti rt chu o, do ti
c may mn khng bao gi b quy ri, hnh hung, tuy phi hot ng
trong nhng vng c rt nhiu qun ngy di tn n, nh Ca-li-pho-ni-a.
Kt qu l h cng ginh c thng li bc u v chnh quyn Ca-t t
lu vn ph nhn tc hi ca cht da cam, nay buc phi chnh thc t
vn nghin cu cc tc hi ca cht dit c i vi nhng cu binh s M
Vit Nam, mt thng sau khi ti ri nc M.
Trong thi gian i thm Anh v Php, ti nhn thy trong nhn dn
mt s khng hong v lng tin i vi nn y hc ca h. Tin tiu cho y t
do vic s dng rng ri nhng my mc tinh vi tng ln n mc khng
chu ng ni, n ni nc Anh phi b d mt s bnh vin ang xy
dng, v b trng y t Php phi thanh minh trc qun chng ti sao phi
ct mnh cc qu nghin cu v y hc, trong khi cc bnh him ngho
khng gim r rt v t vong v bin chng. nc M cng nh vy.
Trong mt bui hp, mt bc s Hen-x ng ln phn i cch s dng
tin trong vic nghin cu ung th v, theo ng ta, tin ny ch i vo phc
v nhng ngi nghin cu m khng gip ch g cho vic iu tr ngi.
Ph bin M l tnh trng mt lng tin vi cc nh m x v danh t
"lm dng k thut lun lun trn ming qun chng. Cho nn, ngi
M rt ch n t chc y t cc nc khc, c bit l Vit Nam, mt
nc phi tri qua 30 nm chin tranh vi mt c s kinh t lc hu. V

vy, ti "T chc y t Vit Nam" l mt ti m qun chng M lun
t cho ti cng vi cu chuyn "nh hng trn ngi ca cht da cam".
Trong khi trnh by vi cc bn M, chng ti nu hai c im ni
bt ca y t Vit Nam: trc ht y t ca chng ta l mt nn y t chin u,
hnh thnh t nhng nm khng chin chng Php. Cc thy thuc Vit
Nam lc y l nhng chin s hot ng vi du kch hay b i trn cc
chin trng v y l nhng trng hc tt nht ca cn b y t chng ta.
Chng ta sm s dng ting Vit ging dy, khc hn vi cc nc
ng - Nam chu vn dng ting Anh, v nh , xo b tn gc c
quyn giai cp ca ngnh y t vn tn ti cc nc thuc a c. Nh s
dng ting Vit v m rng ri cc trng trung cp, chng ta sm xy
dng c mt i ng to ln cc y s, bc s cho min Bc v chng ta
c mt y s, bc s cho 800 dn, mt t l cha c bt c nc no th
gii th ba.
S tng cng con s y s, bc s khng phi l mt vic lm gim
cht lng, chng minh l chng ta c kinh nghim ln nht v k thut ct
gan, chng ta bit m tim bng my thay cc van tim nh cc nc
tin tin, trong khi nhn dn ta vn phi i ph vi cc my bay M
bn ph ton din ngy m min Bc, v chng ta khng bao gi phi nh
nhng i phu thut nc ngoi n gip.
im th hai l y t Vit Nam ly mc tiu l phc v ngi bnh
khng k hon cnh no: thiu thuc, thiu phng tin th chng ta pht
minh thay th, da vo y t c truyn, v nh chng ta gii quyt
nhiu vn nh m x trong thi chin, phng cc bnh dch thng
thng, a y t n thng nng thn.
Mt bn M mi ti so snh y t M v y t Vit Nam. Ti tr li: "Y
t M c nhng c s to ln hin i m chng ti khng c, nhng y t
M rt t v ly nhiu tin ca ngi bnh. Cn y t Vit Nam, trnh
thp hn nhiu so vi M, nhng ngi bnh Vit Nam khng phi tr
tin". Mt ngi khc hi: "Y t Vit Nam tt hn y t M, ti sao ng li
t vn l cc bc s Vit Nam cn n thc tp M?". Ti tr li:
"Chng ti cn hc tp k thut hin i ca M thch ng y t Vit Nam
vo nhng vn mi. Chng ti hc k thut M, nhng chng ti khng
bt chc cch lm ca ngi M". Mt trng v tay ng h li ni ca
ti.
Ti xin k thm mt cu chuyn nh: trng i hc Y-n, ti trnh
by vn ca ta v sau v ngh nh Gio s Gan-xtn. n 11 gi
m, c my ni gi ti. l c phin dch Bt-ty, c ni: "Va ri, trong

lc phin dch cho ng, ti cha hiu r cc chuyn ng ni; nay v nh,
nm ngh li ti nh n cc li ng v ti rt cm ng. Ti mun ni vi
ng tnh cm tt p ca ti i vi s nghip ca Vit Nam". Cu chuyn
ny ni ln ci hn nhin v nhit tnh ca tm hn nhng ngi dn M.
*
**
Vo mt c s i hc hoc mt bnh vin M, ngi ta nhiu khi
pht hong trc nhng phng tin my mc iu tr v vt cht c s
dng. Mt nn khoa hc k thut i hng u th gii, vi mt qu khng
l h tr, ai c th vt M v mt ny c. Cng v th m ngi M
rt ly lm l rng ti sao chng ta c th lm vic c trong hon cnh
hin nay Vit Nam. H cng ngc nhin khi thy ta i trc mi nm
so vi khoa hc M trong vic phng on tc hi ca cc cht dit c, khi
m kh nng nghin cu M c th gip h tin tri hn ta.
y cng phi ni, nhc im ca khoa hc M l qu tin tng
vo my mc thc nghim trn sc vt, m t quan st trn ngi. Trong
vn ny ung th tuy hng nm tiu n hng t -la, khoa hc M
nghin cu cc vi-rt gy ung th trn sc vt tht bi trong vic tm virt trong ung th trn ngi. V vy, hin nay, cc nh nghin cu M
quay chn mi v t vn theo di trn ngi dch t ca cc ung th
mong tm ra mt nguyn nhn. Vn tc hi ca cc cht dit c
c cc bc s Vit Nam t vn mt cch ton din t nm 1970,
nhng cc nc chng ai chu theo di trn ngi, tuy cht mu da cam
vn dng cc nc M, Php, Anh, Thy in. Cho n by gi, ch c
Php va cm dng cht 2-4-5T. M chnh v cuc u tranh ca qun
chng bang O-r-gn do mt nhm gm tm ph n lnh o, m cui cng
t chc bo v mi trng EPA ra lnh tm thi cm v i quc hi M
quyt nh cm vnh vin cc cht mu da cam.
Ngoi cc vn trn, ti cn c mi trnh by phng php ct
gan cho php ti c mt kinh nghim c th gii nh gi cao.
trng i hc Chi-ca-g, n Gio s Gia-nt-xn, ni ting v ghp thn
ni vi ti: "ng tht l mt ngh s v m x. Sau khi ti trnh by vn
si trong gan, Gio s -rin Chi-ca-g vit th cm n ti ni rng
sau cuc ni chuyn ca ti, ng ta v cc bn ng nghip ca mnh
bit thm nhiu hn v mt vn hin i ca y hc. Ti trng i hc
Ha-vt Oa-sinh-tn v ti trng i hc Mao Xi-nai Niu Oc, cuc
ni chuyn ca ti v cch cha ung th gan bng vic ct gan phi hp vi

s dng min dch lm xn xao d lun gii y t v cch i ph dng
cm trc mt bnh tuyt hy vng v trong mt hon cnh qu ngho nn.
Lc ti M, nhng ngi di c Vit Nam khng phi l mt vn
ca qun chng: phn ln dn M l dn di c, h n M tm mt i
sng giu c. Vn "di tn" thc cht l mt vn ca cc bo ch ng
h chnh quyn M hng lm gim uy tn ca Vit Nam - vn y c t
thi Kt-xinh-gi m ca ng ta hin nay vn cn tung honh trong
chnh quyn Ca-t.
Di c qua M, theo ti, kh lng em li hnh phc cho mt s ngi
Vit Nam vn c o tng v i sng M. Sng trong cc gia nh M, ti
thy i sng M khng phi l l tng cho chng ta. Mt bc s Vit
Nam di c ni vi ti: "Em khng mun y v i sng hu qunh qu.
Nu c con, chc l em cng mt con, v chng s i theo cc thanh nin
M". Cu ni y c phn ng: hoc con h nhp vo cc thanh nin M v
khng chu hc hnh, nh th cha m s mt con; cn nu con h chu hc
hnh, th khi ln ln, phn ng chng s hng v T quc c Vit Nam,
nh ti thy nhiu trng hp M v Php.
Mt hm, ti c ban ph trch bo Bu in Oa-sinh-tn, mi n
n tra phng vn. Cu hi u tin l: "Ti sao c nhiu ngi Vit
Nam di c ra nc ngoi? Ti tr li: "Khi thay i mt ch , khi chin
tranh do dm mi mt th iu y khng c g ng coi l l. Sau mt nn
bo khng khip v mt nn lt cha tng thy, vn kinh t l mt vn
thc y di c. Sau nn i Ai-len nm 1848, hng vn ngi Ai-len
di sang M". H li hi: "Lm sao c th lm ngng cuc di c ny?".
Ti tr li: "Nu M v cc nc khc gip chng ti v kinh t hn gn
vt thng chin tranh th chng ti c th ngn chn c lung di c". C
to cng ng v bo Bu in Oa-sinh-tn tng thut li cuc hp
ny.
*
**
em chung i nh nc ngoi, ti sung sng nhn thy rng do
cuc u tranh chnh ngha v thng li ca nhn dn ta, do nhng thnh
tch to ln v nhiu mt m nhn dn t c trong hon cnh rt kh
khn, do ng li ng n v i ngoi ca Chnh ph ta, ting chung
Vit Nam nghe trn t M vn c m thanh ng hong, trong tro v vang
di. V iu y lm cho ti cm thy v cng t ho v dn tc ta, v s
nghip v i ca chng ta.

IV
CON NG VO KHOA HC CA THANH NIN HIN NAY
a nhng con s khng l ca lch s nhn loi ngang vi tm
vc con ngi, nh s hc Cc-l Grim-be-r (Carl Grimberg) tnh rng:
cho n gi ny, nu ta thu gn qu trnh mt t nm qua k t khi s sng
xut hin trn tri t vo trong mt nm th thi gian c mt ca con ngi
ch cn vo 8 gi cui, v lch s khoa hc ca loi ngi ch di 30
giy! 30 giy trong mt nm, 300 nm trong mt t nm, th m tri t
thay i hn v con ngi bay ln v tr. Cch tnh nh vy nh gi
mt cch k diu vai tr quyt nh ca khoa hc trong lch s loi ngi.
Cc bn ang, hay sp cng hin cuc i mnh cho khoa hc, cc
bn, nh nhn dn, nh ng ta tin vo khoa hc. Nhng ta cng nn bit
rng nhiu ngi khng ngh nh vy. Nh bc hc Anh-xtanh (Einstein)
cho rng con ngi sp n ngy tn s v khoa hc, sau khi ng b
chong vng v mt qu bom nguyn t nm xung thnh ph Na-ga-zaki. Mt s khng nh nh khoa hc M, gii thng N-ben v vt l nh
en-niz Gep-bo-r (Denis Garbo) ngh rng, nhn loi ang trong
nhng ngy rt en ti. Ti sao c s l nh vy?
Vn minh vt cht nc M i vi nc ta tht l gp bi. Nhng
mt s hng th qu ng i vi nhng con ngi sng vi l tng tin
bc c khi mang li kt qu khng mun, v xa Thnh kinh c cu:
"ng vt nhng ht chu cho ln". Trong thi gian mt nm tng trng
m Cc-l Grim-be-r ni con ngi ch xut hin trong tm gi cu, v
vy, con ngi cha c mt cch bit ng k vi con th v trong no cn
tn ti ci no bt tr ca con vt, s ci au, thm ci thch. Nhng l
tng o c, nhng quan im v gi tr con ngi, v t do con ngi,
trong th gii t bn, theo nh sinh vt hc Skin-n-r (Skinner) ch l
nhng o tng ca mt "con qu t hu" m mt vn ho tru tng
xy dng cho mt con ngi tru tng. t nc ta tuy lc hu v c s
vt cht, nhng trong ba mi nm u tranh, luyn cho chng ta bit
km ch s hi, au kh, v rn cho chng ta lng hy sinh v hn cho
mt l tng cao c. Con ngi nh vy c th tin vo khoa hc v khng
s nhng g en ti m hung bo v bt ngha to ra.
Cc bn theo di t khi ti cn l mt thanh nin mt nc, sng
trong bn bc tng ca bnh vin, hay phng thc nghim, nh trong mt
nh t khng song st, nhng nh nh sng khoa hc chi vo nhng con

giun, con sn, cuc i ti su ti, v cng nh khoa hc, ti thy
con ng i n vi cch mng, di nh sng ca i mt Bc H.
Cc bn thanh nin ngy nay sung sng hn chng ti nhiu. Cc
bn ng sng nhng gi vinh quang ca mt T quc thng nht v mt
dn tc ang vn mnh tin mnh trn con ng x hi ch ngha.
Nhng con ng khoa hc rng ln m ra cho cc bn v bn no cng
c kh nng c tho mn v nhit tnh nghin cu.
V khoa hc sinh vt
Nhn y, ti xin ni thm mt cht v khoa hc sinh vt m ti c
theo di cc bn thy nhng bc ang tin ca n.
Sinh vt hc ang c mt s im chuyn bin lm cho cch mng
trong sinh vt hc, ti xin nu ln nhng hng nghin cu c lin h vi
thc tin nc ta: y cng l nhng im m cc nh bc hc t chc
Ran-, trong vin nghin cu v tng lai ca trng i hc M, Ou-izlen, ti Can-nt-ti-ct tho lun:
1. V ng cc: y l mt vn m khoa hc ta ang . V lng
thc, vo nm 2000, theo d on, s tri qua mt khng hong nghim
trng do s ngi qu tng ln, vi mt din tch t trng c hn, phi
ngay t by gi v vic trng ng cc trn nc hi mn (vi t l mui
0,8% - 1,0%). Mun vy hng ra l nn bt u t nc bin d hn v
t tn km hn l bt u t nc ngt. Cho nn phi t vn sm:
nghin cu lm cho nc b bt mn bng cch: phn ct, lm lnh, lc
bng in phn.
- K thut trng trt trn nc, va trnh mt hi nc v
phng hn.
2. V nui c: C c th tr thnh ngun gc thay th pr-t-in
trong tng lai. Mun lm c vic ny phi phng ng cc nh
my lm nhim nc; v vy phi c mt k hoch nh r cc ao, h,
sng ngi, b bin nui c, v khng cho xy cc nh my gn y. Chng
ta phi nui c trong nc ngt, v s nhim cng ngy cng tng ln
bin.
Hin nay ti Mt-xa-hu-set (Hoa K), ngi ta ang nghin cu cc
n v va sn xut c, va sn xut rau, m ch cn nh sng mt tri v
gi thi. C nui l mt th c chp ca I-xra-en tn l Ti-la-ti-a, vi c
ny, nhiu nng trng hy vng s c hai nghn ri n ba nghn ki-lgam mi nm cho mt hc-ta nc. C th y l mt gii php v vn
n ung vo nm 2000.

3. Dng thc n t m, t pr-t-in: Vn lng thc, thc phm
ang l mt vn m ng v Nh nc ta rt quan tm. Ngoi nhng
bin php gii quyt khc, nu chng ta bit t chc hp l ha cch n
ung th c th khc phc tnh hnh kh khn v lng thc, thc phm.
y l mt vn nn nghin cu: cch n ung, phn phi hp l cho
tng la tui v nhng ngh nghip khc nhau trong x hi.
4. Thc n nhn to: Ngi ta ni n vai tr vi khun nhng Bi-tt
bng ha hc t du ho. y l mt cu hi v tng lai, nhng hin nay
ta bit c th nui g con chng ln bng cc men, cc mc nui dng
trong cht du.
5. Vn k hoch ho gia nh: gim bt sinh , phi nghin
cu ton din v vn ny y mnh vic thc hin sinh c k
hoch nc ta, v t l hin nay cn cao. Nu ta lm khng tt th dn
s nc ta n nm 2000 s ln ti 100 triu ngi! V vy Nh nc phi
can thip mt cch mnh m hn vo vic ny, bng cch dng cc bin
php hnh chnh, ti chnh vn hn ch sinh c thc hin mt
cch c hiu qu nc ta.
6. Dc hc: Hin nay mi ch c chng mt na l c khoa hc thi
v nhiu th s dng cn nng v kinh nghim ch ngha. Nhiu thuc nh
bis-mt phi n 100 nm sau mi bit l c th nguy him. Nhiu thuc
dng thng thng, nh t-pi-rin, nhng n nay ta mi pht hin ra tc
dng rng ri v c hiu ca n l v n hot ng c tnh cht c ch cht
prt-ta-gla-in (prostaglandine). Cc bc s ta dt vng cho ph n c bit
rng, cho ph n t vng, ung t-pi-rin s lm v k hoch sinh ca h
hay khng?
7. Cc my chun on X quang s c thay th bng cc my siu
m, v t ai r s nguy him ca vic chp in hng ngy, c bit l cho
nhng ngi c cha. Vi nhng ngi ny, ngi ta s dng my siu m
thay th.
8. Vn mi trng b thay i: Chng ta nn nh rng sau khi
hon thnh p nc, cc nh my thu in, mi trng nc ta s b thay
i mt cch gh gm. Nc ta cha c ci bnh him ngho nh bnh k
sinh trng St-xu-l-x-a-d (schistosomiase) m hin nay ang l mt tai
ho cho Trung Quc st bn ta. Khi cc p hon thnh xong, cc th c
gieo bnh y s pht trin trn cc nc ng li, nh Ai Cp m hin
tng ny bt u r lm vi p A-xu-an. Vn nhim cc ngun
nc, nhim khng kh, nhim t ai do cc thuc tr su phi c
nghin cu ngay ch ng phng.

9. iu tr ung th: ang c nhng hng nghin cu tt v ngi ta
tin ri y phng ung th v cha ung th s c thc hin. y l mt
hng nghin cu ln cc nc tin tin, v nu ung th nc ta s t
thnh bnh th s 1, s vic s chng minh l nc ta ui kp cc
nc kinh t tin tin.
10. Thuc tng tr nh v thng minh. Hin nay ang sp c mt
cuc cch mng v vn ny. Ngi ta thy c th tin rng trong tng lai
s c nhng thuc tng tr nh v thng minh cho con ngi.
11. Cc thuc thay i c tnh con ngi. y l mt s may mn
thay i nhng c tnh hung bo, in cung c th nguy him cho x hi,
v chng ta cng nn cnh gic theo di, phng nhng s lm dng
u c nhn dn.
Trn y ti nu c th nhng hng nghin cu tng lai trong
sinh vt hc, trong c y hc. V cc khoa hc khc, ngi ta cng d
bo nhiu phng hng nh vy, cho nn v sau cc bn s i vo khoa
hc vi mt tm nhn xa hn.
Mt s chun b c bn i vo khoa hc.
Qua nhng mu chuyn m ti trnh by trn nu c th em li cho
cc bn nhit tnh i vo con ng khoa hc th ti xin php nu thm vi
cc bn mt s chun b c bn sau y:
1. Chun b t tng. Trc ht chng ta phi bit bn b trong vic
nghin cu. Mt cng trnh c gi tr i hi nhiu thi gian, gi s nh
phng php ct gan ca ti, bt u 1934, b tht bi vo nm 1939, c
nghin cu li t 1960 v n 1974, cc ng nghip quc t mi biu
dng tn thnh. ng v khoa hc m ni, c th thnh cng hoc khng
nhng trong nghin cu, s quan trng l xy dng cho bn thn ngi
nghin cu mt thi khoa hc, mt phng php khoa hc.
2. Phi c ngoi ng. Trong vn khoa hc, thng tin l vo hng
u. C nm tin tc nhiu, mi bit pht minh tt. Tin tc trong nc
khng , v n ch ging nh mt ht nc trong bin c mnh mng v
nghin cu khoa hc ca th gii. Phi nm kp thi c v tnh hung khoa
hc thay i mt cch rt nhanh chng. Nh ti, tuy nghin cu v y ti
cng phi nm ht c tin tc v sinh vt hc, v cng phi theo di cc pht
minh ca cc ngnh khc nh l di truyn, ho hc, vt l, ton v.v... Trong
th gii ngy nay, mt pht minh mt ngnh c tc dng rt rng ri c
khi rt su sc n ngnh khc. Gi s nh nghin cu v ung th m
khng nm cc l lun v mng t bo th khng th theo di c tin tc.

Theo ti th cc trng i hc ngy nay sinh vin phi c mt, hai ngoi
ng trc khi vo hc chng trnh chuyn ngnh.
3. Phi bit quan st. Cc bn phi tp t thu b c thi quen
quan st su sc nhng hin tng xung quanh mnh, nhng hin tng
trong thin nhin. Quan st qua tr tng tng gip cho chng ta t ra vn
v mi s vic.
4. Phi c tr tng tng. Khng c tr tng tng khng th c
pht minh. Nh bc hc Anh-xtanh (Einstein) vit: Tng tng quan
trng hn l hiu bit. y l nhc im hin nay ca hu ht hc sinh
chng ta, v cch dy cc trng ph thng. o to nhng ngi khoa
hc phi bt u t lc tr c nhng ngi giu tr tng tng.
C tr tng tng mi bit t vn cho mi s vic di kha cnh
no y. C t vn mi c gi thuyt xy dng mt l lun; khng
c vn th khng c gi thuyt, khng c gi thuyt th khng c pht
minh khoa hc.
5. Phi c vn ho rng ri. C th ni l tt c cc nh bc hc c
gii N-ben u c kin thc vn ho rng ri ch khng ch l nhng
chuyn mn thun tu.
y vai tr trit hc i vi s nghip nghin cu khoa hc l rt
quan trng. Chng ta c mt kh c sc bn l ch ngha duy vt bin
chng.
Nhng mun p dng tt nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin
chng, cn phi c mt phn tch su sc v s vic. Ch c phn tch su
sc mi lm ni bt vai tr ca duy vt bin chng, m mun phn tch tt,
phi bit quan st, phi bit t gii phng t duy ca mnh khi sch v v
gio iu. Trit hc v tr tng tng l c s cho u c thng minh.
Ngoi ra, mt s ln hc sinh cn cha c hc i hc mn lgic. Sau trit hc, cng cn phi nm c bn ca ton cao cp v thng k.
6. Phi nm vng chc phng php nghin cu khoa hc. y l
mt vic rt gin d nhng kh thc hin, bi v, con ngi thch qu quyt
vi li ni hn l vi vic lm chng minh.
Phng php khoa hc l mt qu trnh, c khi rt lu di v gian kh,
kim tra. Kim tra ca n c da trn L-gic v thc nghim
(exprience). Cch lm phi hon ton ci m, khng c b mt, v kt
qu phi c tt c mi ngi kim tra, bng cch theo nhng ng li
m ngi pht minh dng.

Nh vy, mt cng trnh khoa hc i hi tt c cch tnh ton, gi
thit, quan st kinh nghim, kt qu u phi c kim tra i, kim tra li,
ph bnh, tho lun v k c nhng kin phn i na.
Khng phi phng php khoa hc trnh cho ta khi sai lm, nhng v
phng php ny c ngay trong cch lm vic ca n mt tnh cht t
sa sai, cho nn, v lu di, nhng sai lm c th t sa cha c.
y l mt phng php hon ton khch quan, c nhn ca ngi
khoa hc c khi c nh hng ngi ny, ngi khc, nhng bn thn
khoa hc khng ph thuc tn tui ca mt ngi no. S thc trong khoa
hc c t trn nhng c s l-gic v thc nghim m mi ngnh u c
ring cho mnh.
Khoa hc hon ton da trn nhng con s, v nh gi cc kt qu
da trn nhng con s ch khng trn mt nhn nh ch v phm cht thi.
Con s l mt ting ni chung ca khoa hc v khng c con s, mt cng
trnh khoa hc s mt phn sng sa ca n, nh y, khoa hc c mt tnh
cht ton din m khng ai ph nhn c.
Cui cng cng nn ghi nh rng nghin cu khoa hc khng phi l
ng ca c sch, m tm nhng s vic thch ng t gi thuyt
kim tra qua thc nghim v bin thnh nh lut gip con ngi lm ch
thin nhin; y l cng vic lao ng kt hp gia chn tay, va tr c, tr
c ch ng cho chn tay, chn tay li hng dn li tr c, v c th mi,
i n mc tiu nh.
Phng php khoa hc mi c tht s rn luyn trong khong 300
nm nay. Ngi Hy Lp, tuy gii v hnh hc v c mt vi cng hin v
thin vn, cha vn ln n suy ngh khoa hc. ng thy A-ris-tt
(Aristote) li c rt nhiu lun iu phn khoa hc, v phi i n Ga-li-l
ngi ta mi bt u bit quan st v thc nghim.
Phi qua bao nhiu thi gian u tranh chng tn gio v sng bi cc
t s, khoa hc mi hnh thnh c phng php ca n v nh s c
gng ca hng trm nh khoa hc khc. Theo Bt-t-rng Rt-xen, vo
khong th k th XVII, ng u hng ng cc nh khoa hc lc l Gali-l, -cac-t v Niu-tn.
Khoa hc khng phi n nhng hin tng k l, m n s
vic rt bnh thng m con ngi thng c th coi l s v ngha. Pplp hng ngy ch nghin cu v vic mt con ch chy nc ri, v quan
st ca ng xy nn tng v i cho hc thuyt phn x c iu kin. Con
giun bn thu gip ti hiu bit c cu ca mt s bnh b n nhit i

v tm ra mt phng php ct gan c o. V cui cng, khng phi l
thn tin, m chnh phng php khoa hc, vi cc s vic rt bnh thng
cho php con ngi bay ln mt trng v v tr.
o to nhn ti nh th no?
Cn hai vn m ti mun cp n:
1. o to nhng nhn ti nh th no?
2. T chc nghin cu, qun l khoa hc nh th no?
- o to nhng nhn ti bng cch no?
Ti ngh rng, mun c mt nn khoa hc vng chc, phi c mt i
ng ng o ngi lm cng tc khoa hc c hun luyn c bit ngay
t lc tr, n 25 tui, hay sm hn, i ngay vo nghin cu khoa
hc. Cc bn thy l tt c nhng ngi c gii thng N-ben tr v
y hc, u l nhng ngi vo khong 30 n 32 tui.
Vic o to nhn ti l mt mc tiu cho tt c cc nc tin tin trn
th gii, c bit l cc nc x hi ch ngha.V dn tc no cng cn c
nhiu nhng ti nng bo v v xy dng t nc.
Mun t vn ny mt cch ton din, trc ht phi xt n nhng
c tnh ca nhn ti, mi c phng php tt i n nhng mc tiu y.
Trc ht ta phi nhn mnh rng tnh thng minh v sng to khng
phi l c tnh ca di truyn; nhng ht nhn ca di truyn, cc "gien"
khng phi l nhng c cu chuyn giao t th h ny qua th h khc,
nng khiu khng nh mt loi hoa hng p c k truyn mi trong vn
hoa. No mt a tr mi sinh khng phi l mt my tnh c sn
chng trnh ri; c th ca mi ngi c mt kh nng to ln gn nh
nhau. V phn ng m cha ai c th lng ht c, v tt c kh nng
phn ng u nm trong no.
Tt c cc nh tm l hc u cho rng, nhng ngi c u c pht
minh thng hay tng tng thch th nhng cu chuyn vin tng, nh
mt a tr thch t nhng cu hi ng nghnh v khng bng lng nhng
cu hi tr li d dng vi v. H khng bng lng i vi nhng nhn thc
thng thng c; u c phn tch ca h rt nhanh; h bit tng hp v
rt linh hot. Ni tm li h c u c t m ging nh mt a tr mi bt
u quan st v thm thnh mi trng xung quanh vi nhng cm tng
lun lun mi m v c o.

Ci c th hiu c khi ta bit rng v no ca ngi ch pht
trin t lc b cho n lc 11 tui, no ngi ngng pht trin, nhng kh
nng sng to ca n vn tn ti c qua hun luyn v hc tp.
Nhng, nhng suy ngh c o ca con ngi thng b mi trng
xung quanh chi phi, nhiu khi do nhng phng php gio dc nng n,
rp khun hn ch qu nhiu n c tng tng sng to.
Trong chng ta, c nhiu ngi trong gic ng m thy mnh
ang phiu lu i n nhng x s k l. C ngi m thy mnh tr thnh
ngh s, c ngi li m thy mnh tr thnh phi cng v tr, nh khoa hc
i thm him i dng v.v...
iu ni ln kh nng sng to ca no l v cng tn. Vn
t ra l lm sao kch thch c s pht trin ca no.
Kch thch c no ca a b l do ngi m quyt nh. Khng c
g bng tnh cm kch mt b no ang pht trin, nh b no ca mt
a tr mi sinh ra.
Cc nghin cu ti Bt-c-l Ca-li-phooc-ni-a (Hoa K) cho bit
rng, trn nhng nhm chut c kch thch, trng lng no ca nhng
chut con tng nhanh v nhiu hn so vi nhng chut ln: trn nhng
chut con ch cn mt tun kch thch l c th o c dy ca v no.
Nm 1959, ngi ta cho bit rng nu chng ta vut ve mi ngy 10 pht
mt la mo xim mi , nhng mu sc ca n m hn la mo khng
c vut ve. Nhng con mo c vut ve li nhanh nhn hn, bit quan
st mi trng bn ngoi mt cch vng vng hn. Khng phi ch vut ve
thi, nhng kch thch khc nh l nh sng, m thanh cng c kt qu nh
vy.
Cc nghin cu v "sc" in trn nhng chut mi cho bit mt
kt qu l lng: cc con chut b in git tr thnh thng minh hn trong
hun luyn so vi nhng con chut c nui dng trong mt mi trng
qu yn tnh.
Thi im kch thch c mt vai tr quan trng; qu thi gian ny kch
thch khng kt qu na. Trn chut mi , kch thch c kt qu nht vo
ngy th 14 l lc chut mi m mt ra. i hc Con-nch-ti-ct (Hoa
K) ngi ta th nghim kch thch chut con trong 20 ngy u, t lc
sinh ra, c nh hng r rt n hnh vi, phn ng bo lc (agressivite)
trng lng c th, khng chng vi rt ung th bch huyt v kh nng
tn ti sau cc "sc" mnh m v.v...

Mun kch thch pht trin no ca a tr phi tin hnh ngay t lc
mi lt lng. Tnh cm ca ngi m th hin qua s nng niu, u ym,
vut ve, cho b i vi a tr c nh hng rt nhiu n s pht trin
ca no.
Ngi ta nghin cu v i n kt lun rng xa kia nhng b lc
c tc xu l tai, xu mi, ct bao dng vt th chiu cao ca nhng ngi
nhng b lc y cao hn nhng ngi b lc khc n 5 cm. Nhng,
nhng kch thch y ch c tc dng trong thi gian 2 tui. Ngoi ra cn mt
s yu t khc lm c ch, nh hng n kh nng ca no. Cc nh
nghin cu Lin X nghin cu thy rng, nu bt con vt thi b sm
c nh hng xu n vic luyn tp ca n sau ny. Th nghim ny c
th xt nghim qua o lng cht ARN ca t bo no. Mt a tr thiu
tnh cm ca ngi m s nh hng chm n kh nng nhn thc v pht
trin. Ngi ta lm th nghim vic nui dng nhng con kh con trong
mt khu vc cch ly ring bit. Vic nui dng ny do nhng ngi m
nhn to m nhim.
Kt qu cho thy nhng con kh con ny u chm hiu bit hn
nhng con kh c m n nui dng.
Nhng nghin cu nh vy cho php nh sinh vt M Ca-l-ouay
p tan hai quan im kh ph bin: 1, trc ht l vai tr ca di truyn
trong vn thng minh ca mt ging ngi; 2, nhn thc khng pht
trin v thay i c khi cu trc ca no hon chnh.
Chng ta thy rng, con ngi c rt nhiu thun li trong vic
gio dc pht trin tr tu ca tr em. No ngi c kh nng nhy cm,
thch ng trong mt thi gian rt di. Nhng i vi cc loi vt th, no
ca chng ch thch ng vi s pht trin trong mt thi gian ngn.
Kt qu nghin cu ca mt s nh khoa hc thnh ph B-xtn
(Hoa K) cho bit rng, tr con bt u i c t thng 14, nhng c th
tp cho tr bit i sm hn. Mt nhm tr con c hun luyn nh sau: tr
s sinh c tp i chn khng trn mt mt phng, 3 pht mi ngy,
sau 8 tun, cc tr s sinh ny c th tp bc c 30 bc mt pht; sau
chn thng, chng u i c, trong khi 3 nhm khc khng c tp,
ch c mt a bit i thi. Nh vy, luyn tp c th gip cho a b i
sm my thng trc thi gian bnh thng. th k 18, c mt ngi cha
tn l Ct Vi-t tuyn b rng nhn ti c th ny n sm v cho dy d
sm a con ca mnh: bt u 6 tui, a b y t ra thng minh; lc 9
tui vo i hc v n 16 tui bo v xong lun n tin s. Sau Vi-t,
Gio s Bt-l Haut theo gng ny, vo nm 1900, cho gio dc

sm 4 a con mnh, kt qu, mt gi vo i hc lc 15 tui, v mt trai
cng vo i hc lc 13 tui. Vo th k , , n bc s Mng-tt-x-ri
cho bit l tr em c th c sch sm gia 3 v 4 tui. Trong cc gia nh
hot ng trn cc lnh vc ngh thut, th dc th thao, con ci h thng
c nhiu ngi ni nghip ng cha. y khng phi l do di truyn ca
gien, m l do mi trng ca a tr, ngay t thu lt lng c o
to theo nhng hng th ring. Tuy nhin cng c nhiu trng hp ta thy
c nhng gia nh con ci khng i theo ngh nghip ca ng cha, m li
hng theo mt ngnh hon ton khc.
a tr, hc ni l mt vic quan trng nhng t gia nh . Mt
a tr hai nm phi bit 12000 ting ni. Cc chuyn gia Lin X cho bit
li ni c mt tc ng ln n s hiu bit. Nu ngi ta dy cho tr t
mt nm ri n 2 nm mt t no v mi ln ta thng cho tr mt ci
ko, tr s hc nhanh thuc hn.
Dy ngoi ng cho hc sinh nn dy ngay t lc 11 tui. la tui y
cc em s c mt tr nh bn cht, d tip thu v pht m ng.
Qua nghin cu ca cc nh khoa hc thnh ph Xan-x-lu (M)
ngi ta thy rng, tr em 2 tui c th hc ni nh a b 5 tui. C mi
ln a tr hc thm mt t mi ngi ta li tng cho n mt phn thng.
Qua nhng nghin cu mi nht v no, chng ta nn hng ci cch
gio dc vo nhng kh nng ca no, trc ht l kh nng pht minh v
sng to ca no, t lc tr mi ra i tm ra nhng phng php mi
kch thch tt v no, ch khng phi km ch n li.
Theo tc gi M Ou-hai-to (White) i hc Ha-vt, tr em c th
chia ra hai loi: A v C. Tr em loi A 3 tui, c hiu bit l-gic v
x hi hn a b 6 tui loi C, theo kp Ha-vt, c l trong giai on gia
10 thng v 18 thng m tr em c c hiu bit loi A, v nu n 18
thng m n khng c c s hiu bit ca loi A, n khng bao gi c
c na. Vai tr quyt nh s hiu bit l ngi m. Ngi m khng
phi tp trung ton b thi gian vo a tr, nhng ngi m cn hiu bit
a b khi n bt u tp ni, gip cho n bit cc vt mi, gip cho n t
n ung, lun lun chi vi n, kch thch s t m ca n. Phi lm sao
lun kch thch s t m ca a b, v nu a b khng thch th g th
gii xung quanh, n s mt ngay tnh cht qu ho c bn cho s hiu bit
ny.
Mt mt na cc ngnh phi n n ung trng cp I. V hot
ng no ca tr i hi v tiu th mt lng ln v Pr-t-in, gii quyt

c vn ny cng l mt ni dung thit thc trong chng trnh ci
cch gio dc hin nay.
Chng ta phi bit kch thch s say m, s quan st ca tr em, say
m v quan st thin nhin, c hoa, cy ci, chim bm. Cc sch gio khoa
cn son li, in li, v li, phi c mun vn hnh thc kch thch s t
m, s thm ci l, ci mi, ci cha bit. Cc c gio, cc thy nn lun
lun tm mi cch kch thch tr tng tng ca cc em. Ngoi gia nh
v nh trng, mi trng sinh hot x hi phi t chc cho tr em sinh
hot khng b g b trong nhng khun mu nh sn. Phi to iu kin
khu gi c tr t m, c tng tng ca cc em. Cn kch thch cc em
tm hiu nhng iu mi l, quan st pht hin nhng ci mi trong t
nhin v trong i sng. Khng nn s cc em c u c phin lu, mo
him. Phiu lu mo him m hng n nhng mc ch hot ng tt th
chnh l c s nhen nhm trong u c con ngi v s tng tng
pht minh, sng to sau ny. Khng nn quan nim rng, do s thiu thn
v vt cht m hn ch nhng hot ng phong ph trong x hi. "Ci kh
khng b ci khn". Thng trong nhng hon cnh kh khn cng cn
phi c v ng vin s tm ti sng to.
- T chc nghin cu qun l khoa hc nh th no?
Nghin cu khoa hc phi i i vi phc v sn xut v ging dy.
Ging dy c ngha l dy nhm ch khng phi ln lp, v dy cch lm
hn l dy l lun c trong sch v. Vic ny t ra l phi t chc li
cc trng i hc v phi coi cc trng i hc l c s chnh ca vic
nghin cu.
Chng ta bit rng gia cc nc tin tin v nc ta c mt khong
cch ln v khoa hc v k thut. ui kp cc nc tin tin, chng ta
phi c mt k hoch nh r c th cc mc tiu cn t c trong vic
pht trin khoa hc k thut. Pht trin k thut khng th tch ri khi
nghin cu khoa hc, v nh y, ta mi c th lm ch trong vn
nguyn liu, vt t v my mc, tm ra mt k thut c hiu lc thch
hp v r tin hn.
Trc ht, chng ta phi thng k danh sch ngh nghip v nh gi
trnh nng lc ca tt c nhng ngi lm cng tc khoa hc v k thut
ca nc ta. Nhng chng ta cng phi nhn rng nhng cn b i hc ca
ta c o to trong mt hon cnh cp tc v thiu thn, t thc hnh,
t thy gii, trong nhng nh trng cha kinh nghim, cha c mt
truyn thng nghin cu khoa hc nh cc nc cng nghip. Lc mi
gii phng xong Bc-lin, cc nc nh M, Anh, Lin X u a vic tm

kim cc nh khoa hc c ln mc tiu s mt, trong khi Nam T,
tin s -i-gi ngi Nam T, chuyn ging dy i hc Lund v khoa
"ng li khoa hc ca cc nc th ba" ni vi ti mt cch ma mai
rng: "Ngi ta thng k v kinh t n cc con la, nhng chnh quyn
Nam T qun kim k cc nh khoa hc ca t nc".
Sau con ngi, ta phi nm tt c cc thit b trong nc. Phi tranh
th mi thi gian s dng ht cng sut ca cc thit b my mc... Cc
my t tin v quan trng ngay M u c s dng trong 24 gi lin
v cc nh khoa hc phi thay nhau s dng lin tip. Gio s L Vn
Ha, trng i hc Y Chi-ca-g ni: ti phi lm vic t 3 gi sng
n 5 gi ti s dng mt my nghin cu v phng x.
cc nc, Nh nc thng ra nhng mc tiu c th cn t v
ch nh thi gian thc hin c th trong k hoch. Hng nm nh nc
cng b cc ch tiu sau y:
1) S ngi lm cng tc khoa hc tng ngnh c o to.
2) S k s ra trng i hc.
3) S tin u t vo nghin cu khoa hc
Qua nhng ch tiu ny, ngi ta c th nh gi ng li khoa hc
ca mi nc, v s pht trin khoa hc ca nc y. Mt khc, nh nc
phi c chnh sch thch ng vi ngi lm cng tc khoa hc t vic n
cho n cc phng nghin cu. Cch lm vic v ti chnh ca ta hin nay
cha ch n c im ca cng tc nghin cu khoa hc ca mt nc
mun tin gp ln hin i. Nhng cc cn b ph trch khoa hc cc
ngnh th r rng cha c mt thc g v chnh sch i vi cn b lm
khoa hc, c l cng v l do l cn b ph trch ca ta cha nh gi ng
trnh nng lc ca tng cn b khoa hc mt cch chnh xc.
Xy dng mt ng li trong k thut (politique technologique) l
mt vic quan trng: c n mi bit c nhu cu v my mc, thuc men,
ho cht v ngay c cch phn phi vt liu ca mi ngnh, mi bnh vin.
Ti ly mt v d: lut l chng ta cho php ph n ph thai nu mun v
hp php. Vy, B Y t phi a ra quy nh k thut, chng hn:
1) Cho php no t cung, nu c thai cha n ba thng, sau ba thng
khng cho php no.
2) Nu qu ba thng phi c mt phng php i hi mt trang b
khc nh l tim x-rm vo bc i v ht.

3) Nu thai qu to phi lm nong rng c t cung v ly thai qua t
cung v nu c t cung khng nong rng ra c phi ly thai v ct t
cung.
Hay l, nu ta nh dng chm cu bng kim, phi c quy nh v st
trng cc kim (ngm trong phoc-mn trc, ra v sau hp 120
trong mt gi) khng th bnh vim gan do siu vi trng s ly lan ra hng
triu ngi (nh thy Trung Quc).
Trong k hoch pht trin khoa hc ca mt nc, vic nghin cu
pht minh l iu kin c bn y mnh khoa hc. Khng c pht minh,
ta khng th thch ng cc k thut qu tn km ca nhng nc cng
nghip hin i vo hon cnh nc ta: ta phi lm theo kiu ta, nhng
khng v th m li thiu phng php khoa hc. Pht minh i vi nc ta,
cng nh i vi cc nc ang pht trin c mt vai tr ht sc quan trng
trong cng cuc cch mng khoa hc - k thut, xy dng v pht trin kinh
t.
Cho nn ta cn phi gp rt tin hnh cng vic qun l v nghin cu
khoa hc. Qun l nghin cu khoa hc phi giao cho cc c quan nm
vng chc phng php khoa hc. nc no cng c nhng t chc nh
vy. Lin X c cc Vin Hn lm, Php c nhiu t chc nh Trung
tm quc gia nghin cu khoa hc (CNRS) hay Vin Nghin cu y hc
(Inserm); Anh c hi ng quc gia nghin cu khoa hc, M c nhng
Vin quc gia v.v... Nhng t chc y gm c nhng gim c nghin cu,
bit nh gi mt cng trnh v khoa hc cng nh v kinh t cn thc
hin. Lm mt n nghin cu khoa hc cng phu nh mt cng trnh
khoa hc, v cn phi tnh tt c cc chi tiu: vn phng, lin lc, vt liu v
my mc. Ngoi d tr trong ngn sch, nhiu khi phi s dng tin mt v
phi mua nhiu th theo gi c th trng ngoi. Cng vic cung cp ti
chnh, cch cho tin, phi qua mt th l phin h, chm tr gy cn tr i
vi cng vic nghin cu khoa hc. Ti ly mt th d: lc ti bt u iu
khin nghin cu khoa hc ti mun c mt chung chut nui th
nghim theo ti t ra. Lc a vn lm chung theo tiu chun ca
thc nghim, v th l ti chnh kht khe, chng ti c hp i hp li v cui
cng ti quyt s hp khi no c chung chut. Mt nm sau vn cha c
chung. Cn nghin cu xut mt ch c th khuyn khch nhng anh
ch em cn b khoa hc k thut tr c nng lc ang ham mun c nhng
nghin cu ng gp cho s nghip xy dng t nc.
Cc cng vic nghin cu khoa hc ca ta hin nay u tp trung vo
cc vin v t hot ng hn cc trng i hc. Ti ngh iu cn

nghin cu li, v vic o to cn b tr nm trong phm vi cc trng i
hc. cc nc tin tin, nghin cu khoa hc c tp trung cc trng
i hc nhng li t quan h vi cc x nghip ln do cng ty hay nh nc
iu khin (tr Hoa K v nc Anh); ta li c tnh trng ngc li, cn
cc phng th nghim v nghin cu ca cc trng i hc th c trang
b qu s si v li thiu vn hot ng. V vy ngnh ho ca chng ta
mc thp qu v cha ng vai tr c bn trong mt nc mun vn ln.
Nhiu trng i hc nc ta hin nay, cng vic ca ban gim hiu l cng
vic ca ngi qun tr, hnh chnh nhiu hn l cng vic ca ngi lm
cng tc t chc qun l nghin cu khoa hc v o to.
Cho nn ti c th ni rng: th h tr chng ta cha c khuyn
khch mt cch xng ng, tuy hin nay chng ti thy h c nhiu kh
nng thay th th h c bt u gi nua v t hot ng.
Nhng s vic m ti k y l nhng s vic m ti pht hin
trong qu trnh ti c ch nh ph trch chng trnh nghin cu "Sc
kho v khoa hc". Danh t ny c ngha l nghin cu khoa hc mt s
vn y t nm trong ch trng ca nh nc.
Ni v v tr ca cng tc nghin cu trong nghip v hng ngy,
chng ti mi ngi u c s phn cng r rt. cc bnh vin, vic
chnh l iu tr cc bnh nhn. Nhng ngoi cng vic ca mt bnh vin
ra cn phi gip trng i hc ging dy cho cc sinh vin. Nh vy mt
bc s mt bnh vin nh bnh vin Vit-c v mt s bnh vin khc...
tham gia ging dy, o to y t v sinh vin thc tp. y c mt vn
bt hp l v ch ti chnh m cc b quy nh: ngi lm vic bnh
vin m ging dy th c ph cp thm ca trng, nhng ngi ging
vin m tham gia iu tr bnh vin th khng c ph cp thm ca bnh
vin, ti phi lm nhiu vic khng ng nguyn tc lm cho h c
th n thm trong khi trc sut m v bnh vin. y l mt cch gii
quyt qu c on, tri li cc quy tc chung cc nc khc: mt Gio s
ging dy m tham gia iu tr th c ph cp v lc trc nh nc phi
lo cho vic n ca ngi ta. Kt qu l cc trng y cc tnh i n mt
gii php l lng ngi dy hc ch ni ch khng iu tr, v ngi lm
vic thc s bnh vin, ngha l c kinh nghim v iu tr, th khng dy.
Hc v hnh khng i i vi nhau, v nh th cc cn b lnh o
khng thc hin mt ng li c bn nht ca ch chng ta: hc phi i
i vi hnh. L thuyt gn lin vi thc tin.

Nh vy, ngay mt trng i hc, mu thun gia dy hc v cng
vic chuyn mn cha gii quyt c, lm sao m t ra c vn
nghin cu khoa hc.
Chng ta thng qu n gin khi ngh rng, mt ngi nghin cu
khoa hc ch cn c my mc v vt thc nghim thi. Khng n gin nh
vy. Nghin cu khoa hc trc ht l phi c h s. Ai gi v sp xp h
s cho mt ngi u tt mt ti vo cng vic hng ngy? No my ch,
no giy, no bt ch v.v... ly tin u? Mua vt liu cho ngi nghin
cu cn m nh nc khng c; i mua u, ai i mua, ai chuyn ch, ai
bo qun? Phi c tin. Mi nghin cu i hi nhiu xt nghim lm
thng s (para-mtre): ngi nghin cu phi lm hp ng vi cc phng
th nghim ngoi c quan mnh. Ai theo di ngy m mt thc nghim
phi lm? Phi c ngi, v phi c ch bi dng cho anh em th h
mi c sc thc sut m theo di. Nh th, ngoi my mc, phng
tin, bao nhiu cc chi tit khc cn thit phc v cho mt ti nghin
cu. Ngi nghin cu cn phi mua nhng th cn thit ngoi d tr ca
nh nc v phi mua theo gi th trng. Tin mt u m mua. "Lm
khoa hc tht s l lm mt vic kinh t c li, c l: lm hay th li, lm
d th l".
Trong vic qun l nghin cu khoa hc, ngi ph trch phi c t
tng s khng t kt qu trong mt thi gian d nh, hn l s ngi ta
li dng tin bc, v nu mt vic nh th xy ra, ngi li dng s mt c
tng lai khoa hc ca h.
By gi ti xin dn chng nhng iu nu trn qua kinh nghim ca
ti v xy dng mt khoa m tim bng my, ngang hng vi cc nc tin
tin.
T 1965 n 1978, khoa tim Vit-c m gn 100 trng hp
tim bng my tim phi nhn to. Qua kinh nghim qu t nh th i vi
nc ngoi, chng ti thy cha c kh nng m mt cch bo m cc
bnh nhn au van tim m thay i hay lm to hnh li cc l van ca tim,
ngha l chng ti cha m c mt cch chc chn tim tri. Chng ti t
vn lao vo vic ny vi s gip ca mt kp t bnh vin Lanennec
(Pa-ri) n, do mt ngi bn tr tui: bc s Lecompte, m ti quen bit t
1964 gii thiu. Ln ny ti trc tip ph trch v lnh o v k thut, cn
vic chuyn mn l do cc bc s khoa lm. Lng trc nhng kh khn
v ch , ti xin c mt qu 1200 ng thc hin k hoch ny. Qua
lnh o vic ny, ti thy y l mt vic t chc nng v k thut, nhng
cng nng v kinh t. Trc ht cc phng m c chun b chu o,

ngy m phi hon ton sch s v st trng. y l mt lao ng mt
nhc, v nhng ngi phi lm vic ny cng l nhng n y t va lao vo
mt cuc m x mt nhc v lu di. Khng ai chc rng sau mt cuc m
x nh vy m li khng c th mt ln m li na. Nhng ngi y t lm
vic nh vy khng phi lm vic bng hai, m bng ba bng bn, v cng
vic cng thng nh vy phi ko di trong hai thng lin. Nhng ngi ny
cn c khuyn khch bng vt cht nh qu m ti chun b trc trn
tinh thn lm nhiu hng nhiu. Mi vic chun b cho k hoch m c
kim tra i kim tra li mt cch cn thn, v nhim trng trong vic m tim
phi nhn to s l mt tai bin khng khip. Trc ht l vn mu. S
lng mu cn cho mi ln dng my l t 3 n 5 lt, khng k d tr 2 lt
na. Nh cch theo di trc, cc ngi cho mu rt t kh nng truyn
bnh vim gan, nhng khi kim tra cc chai ng mu th thy khng
tiu chun. Cc l cn phi bi si-li-cn trc hng cu ng v. Kim
tra cc nt, th chao i, khng cn ci nt no bo m v phi dng i dng
li qu nhiu ln, vi s th ca Cc Vt t ca B, nn cc nt u thng
nh l mt ci ria! Mi ln m, chng ti cn n 28 l v nt. khc
phc tnh trng , chng ti quyt nh ly mu ngay v a vo my sau
hai ting trnh tc hi ca cc nt qu thng. Ly 7 lt mu trc khi
chy my i hi phi lm vic cng thng, vt v. Chng ti phi bi
dng xng ng cho kp ly mu. Kim tra li cc bnh oxy th pht hin
mt vic l lng: cc bnh -xy khng sc nn v nh th, bnh nhn c
th nguy him trong khi m. L do y l bnh -xy khng c nh my
np -xy vo ngay v phi i 2-3 ngy; trong khi cc bnh -xy b
ngi ta thay i cc nt vt ng, cho nn bnh b h v mt -xy. Cng
vn ca cp trn hai ba ln gi n nh my mi bit. Chng ti phi c
ngi i thng lng, i kim tra, i chuyn ch tng bnh mt; v vy
phi c bi dng ng mc. Khng lm nh vy th chc chn l hai thng
s tri qua i m chng m x g c. Lc cho my th chy lin tc, th
ban m thy my ng li v p sut trong my tt: nhn vin ph trch ca
ba my nn ca bnh vin ng thip i v n ung km qu khng sc
kho trc sut m. Li phi bi dng. Cng vic sau vi ln kim tra li
chy tt. Nh th, khng c ch cung cp tt, khng kch thch bng vt
cht, khng th i hi mt k lut tuyt i, v vn ng vin bng vt
cht cng ngy cng thy r vai tr ca n qua kinh nghim ca chng ta.
Ta khng th ch c ng vin chung chung c na...
Cc khu khc nh git qun o v hp vi cng l mt vic phi
. Tt c ai vo phng m u phi thay o qun, thng thng c hp
trc; c tha giy vi, m v khu trang lun lun thay, kp m thay

gng tay t nht l ba ln, o chong m phi che kn ng trc v ng
sau. Tt c cc vic ny phi lm ngay m trc phin m v cn c s
khuyn khch vt cht mt cch tho ng.
Nh th, ngay trong vn hon ton thuc v k thut n thun,
cc khu chun b v hu cn c mt vai tr quyt nh v r rng vn
khuyn khch vt cht nm ly mt k thut hin i trong mt thi gian
ngn l rt cn thit. Tip thu mt k thut tin tin hin nay trc ht i
hi phi thay i cch lm vic ca cc c cu hu cn, m bo cng
vic c lin tc khng b ngng tr v nhng th tc giy t qu quan
liu. Mt thay i t bin v k thut i hi mt qu chi tiu mi. Ngi
lm cng tc qun l khoa hc k thut, cn nm c ni dung yu cu c
th ca ti nghin cu, to mi iu kin k c v ti chnh cho nhng
ngi nghin cu c th tin hnh tt cng vic ca h.
Kt qu l sau hai thng cc kp tr tui Vit-c t c k
thut hin i v bo m v m tim bng my m ngay Php, ngi ta
mi hon chnh c hai nm nay thi. Cc chuyn gia ca ta m mt
ln c lun 2-3 van tim khng t vong, v nh vy bc c mt
bc ln a ngnh m x Vit Nam vo mt giai on mi. Cc cng
vic ny cn phi duy tr v pht trin thm na, gi vng tin b
ginh c, v thch ng k thut qu tn km vo hon cnh ca nc
nh.
Trc ht phi t chc li c s kh trng. Cch hp cc van nhn to
tn km qu: phi c nhng my st trng bng hi -xyt -ty-len m
bo gi tr hot ng ca cc van nhn to, khng c hp bng hi nng
qu 3 ln (mi ln m phi kh trng 3 van kch thc khc nhau, phi c
nhng my dit trng bng hi foc-mn lm nh cng vic lao ng
chn tay ca cc n y t, phi pht trin v hin i khoa gy m hi sc,
phi nghin cu t ch ly cc van tim. Hon thnh bc ny, khng phi
ch khoa m tim thi, m c ngnh m x tin ln hon ton hin i.
Ngi ph trch qun l nghin cu khoa hc c trch nhim khuyn
khch cc ti nhm gii quyt nhng vn trong nc, cn v phi to
iu kin hon thnh nhanh chng cc cng trnh to hay nh gip cho nc
ta t lc t cng. V vy khng phi ch nhm vo vic a cc k thut
hin i vo nc nh, m phi t vn nghin cu nhng phng php
c o, d lm, r tin m li gii quyt tt cc s vic hng ngy. Cng
trnh thch th nht ca ti l c gng gii quyt cha bnh ung th theo
cch ca ta, v cha ung th theo cc phng php hin i va qu tn
km cho nh nc, va li t cho y t ta mt gnh qu nng v cc bin

chng. Ti mun nhn mnh, nh ti ni trn v vic quyt tm tm mt
k thut trung gian m cc nc ngho c th theo gng c.
Chng ta bit rng, hin nay cc nc cng nghip hng vic cha
ung th gan lan ra c hai thy (thng cht trong 6 thng u) bng mt
phng php to bo, i hi mt k thut rt cao v li rt tn km, bng
cch thay gan ung th bng gan mt ngi cht. Starzl, M, xy dng
c k thut ny v Anh c Can-n Cam-b-ri-gi theo gng chng
ti, lc u cng mun lm nh vy, nhng thy qu tn km nn ngh
ra phng php d lm hn l ct b phn gan b vim nhim nhiu nht,
li b phn gan b di cn, ri c gng hu tr nhng t bo ung th cn li
bng cc thuc tng cng min dch c th nh l tim thuc BCG,
Lvamisole, v LHI m anh Nguyn ng Tm, Vit Kiu, pht minh ra
v hin nay chng ti ch to c trong nc. BCG l mt loi thuc
trc kia dng tr lao, v tn tht ca n l ba-xi- Calmette v Gurin,
tn ca 2 bc s Php c c n u tin. Sau ny, vo khong nm
1970, ngi ta pht hin rng vi trng lao ny ca loi b c tc dng lm
tng cng sc khng ca c th, ngha l tng cng vic sn xut min
dch trong c th ngi. Thuc Lvamisole l mt th thuc tr giun
a, m li c kh nng tng cng khng ca c th, do mt bc s
Php tm thy trc. Thuc LHI tht s l mt cng thc ca mt loi
stroid c mt cc-bon ghp vi mt a-xit amin. Ba thuc ny c
kim nghim tnh cht tng cng min dch ca th bng phng php
Jec-n (Jernes). Chng ti dng BCG bng cch tim vo cc bch huyt
ca gan, Lvamisole th cho ung v LHI th cho tim vo ng mch gan
sau khi ct gan hay buc ng mch gan. Trong ba th thuc ny, chng ti
cho thuc LHI l rt d dng v em li kt qu c l l tt nht. Nh th, ta
c th tm tt qua cc cng trnh ng trn cc bo ch ln ca Y hc th
gii hin nay c 1 phng php mi c em ra i chiu cha nhng
ung th tin pht ca gan qu nng, mt l ghp gan theo cc nc cng
nghip vi 2 tc gi ni ting (Starzl v Calne); hai l phng php ca
Vit Nam bng cch ct gan hay buc ng mch gan phi hp vi dng
cc thuc kch thch min dch. Chng ti c dp gp Calne Cam-brigi (Anh) so snh cc kt qu ca hai phng php ny.
Ghp gan - I, Vi Starzl, m 11 ngi:
cht trc 6 thng: 7; sng qu 6 thng: 4; sng sau 1 nm:
2; sng sau 2 nm: 0

II, Vi Calne: m 34 ngi: cht trong 6 thng: 26; sng
sau 6 thng: 3; sng sau 2 nm: 2; cht sau 4 nm: 1; cht
sau nm nm: 1.
Vi phng php ca Vit Nam: ct gan + kch thch min dch:
112 ngi, sng sau 6 thng: 59;
sng sau 1 nm: 15;
sng sau 2 nm: 7;
sng sau 3 nm: 5;
sng sau 4 nm: 4;
sng sau 5 nm: 4
sng sau 6 nm v vn cn sng: 3.
Cht lng sng sau m ca phng php Vit Nam tri hn hn
phng php thay gan: bnh nhn khng phi hng ngy tim thuc tr
min dch, khng lun lun vo nm bnh vin v bin chng thi hi
(ryet). Nhng ngi lnh mnh sau m u tr li cng tc c, v trong lao
ng sn xut na.
Nh th chng ta thy ngay mt k thut trung gian gia nc giu v
nc ngho khng c ngha l ti hn k thut tin tin. chng ta, k
thut phi phc v ngi lao ng ch khng phi phc v cho nhng
ngi lm k thut v y khng phi ch l nhn xt ca ti thi, m l
nhn xt ca mt s chuyn gia Thy S, an Mch, Anh v m ti bit,
trong c c nhng chuyn gia v thay thn, khi bn n vic thay th cc
c quan (transplantation).
Ni tm li, mun ui kp trnh khoa hc ca nhng nc cng
nghip pht trin, t mt nc chm tin cn phi xy dng mt ng li
khoa hc r rt c nhng mc tiu c th v dn dn theo thi gian quy nh
v vn b vo, i n nhng mc tiu y. Mi mc tiu t c phi
ra mt ng li k thut, v mun cho vic hin i c hon thnh rng
ri trong ton quc, phi c mt hay nhiu c quan qun l nghin cu khoa
hc, c nhim v tm nhng pht minh thch ng cc k thut hin i
tn km vo hon cnh kinh t ca mt nc. Trong cc vic phi m,
chng ta khng nn bao gi qun rng nghin cu khoa hc l mt vn
kinh t cn tch lu vn, mi pht minh khoa hc trc ht l phc v
i sng con ngi.
LI CUI
Bn b, bn b trong lng xanh, mi
ht nhn v trm lng c th sinh qu
chn cnh.
PN VA-L-RI
Ti may mn sng trong thi i m thy c hai chuyn k diu

ca lch s loi ngi: mt dn tc trm nm b tr p, vng ln nh
bi hai cng quc; v con ngi bc vo giai on thay i mi
trng, t tri t bay vo v tr.
Nc Vit Nam c lp, thng nht v ho bnh, ch va ng mt
nm thi! Mt nm va tri qua, nhng bao nhiu c m ca mt i
ngi nm trong nm y. Nhng cng au n bit bao, khi thy con
ngi bay vo v tr khm ph cc hnh tinh, m ph n nc ta vn
cn phi lao ng trong mt hon cnh cc nhc. Thi gian nh ngng tri
mt trm nm trn t nc ta, mt t nc b xm chim, mt dn tc b
p bc. Ngy nay nc nh hon ton gii phng, non sng vnh vin
thng nht. T trong rng m mng ta s ginh li thi gian, chng ta,
nhng ngi lm cng tc khoa hc nh nhng chng trai p n nh
thc nng cng cha bng tnh dy sau gic ng trm nm ng ng. Vi
khoa hc, chng ta a t nc ta, dn tc ta vo thi i nng lng,
thi i nguyn t, thi i m con ngi bc vo khong khng v
tr. c m ca chng ta nm trong cc Ngh quyt ca ng. Nhim v
ca tt c nhng ngi lm cng tc khoa hc l lm sao thc hin c
nhng m c y, v t nc chng ta, v tng lai con em chng ta!
CH THCH MT S DANH T V Y
A-xi-ni: Cc ng tuyn quanh co thnh nhng bi tp trung xung quanh ng
dn dch ra ngoi tng. Th d: xung quanh ng Vit-xung; ng dn dch
tu, c nhng a- xi-ni ca tu.
Bng Va-te: ng Vit-xung v ng mt ch trc khi vo trong on hai
ca t trng, cng i qua mt ti cng ca t trng gi l bng Va-te.
Gan (phn chia gan): Mi c quan phi c phn chia thnh nhng b phn
nh, c lp vi nhau, c th t vn ct b. Trc khi t vn
m ct phi, ngi ta phi nghin cu phn chia phi thnh cc thu v
phn thu. gan, cc nh m x cng phi lm nh vy. Nhng gan,
cha thng nht c cc danh t trong phn chia gan v hin nay c 3
cch phn chia gan m ngi ta ch : a) Php, b) Anh-M, c) Vit Nam.
Gan (ng mach): ng mch gan l mt ng mch "hu" ngha l khng
c buc hay ct, theo l lun kinh in. Nm 1971, cc nh m x Vit
Nam t vic xt li vn ny v c a ra Vin Hn lm m x Pa-ri
mt kinh nghim 50 trng hp m ngi ta phi buc ng mch gan,
m khng thy t vong qu ng theo kinh nghim c in (xem ti liu
Chirurgie, quyn 97, trang 336, nm 1971).
Gan (tnh mch): Tnh mch a mu t gan vo tim tr li, qua tnh mch
ch di. Ngi ta cng dng danh t: tnh mch trn gan.
Lem-ph: Cc bch cu c mt nhn u n, chuyn v gi min dch cho c
th. C hai th: lem-ph T tuyn c sinh ra, v lem-ph B, t ti Fa-briki-us trn loi chim v trn ngi c l vng rut non. Lem-ph bi
tit ra cc khng th, v lem-ph T trc tip ph hu cc t bo l i vi
c th.
Mt: 1. ng mt ch i t hai ng gan hp li vi ng ti tm thnh mt ng
ch chy vo t trng. 2. ng mt gan: c 2, tri v phi, ng mt gan
phi tip cho hai ng mt phn thy sau v phn thu trc, ng mt gan
tri tip cho cc ng mt thu gia v thu bn.
Min dch: Nhim v ca h thng ca c th gm cc hch cng vi lch, tu
xng, tuyn c v.v... bo v c th chng s xm lng t bn ngoi
vo (do vi trng, siu vi trng, hay cc t bo l i vi c th).
ng: (xem a-xi-ni, gan).

Ph tu: Mt bnh vim tu m thng tn chnh l ph tn thng cc a-xini tu. nc ta, ph ty thng l do giun a gy ra. Ngi ta ct
ngha ph ty l do cn tr xut hin trn con ng i ca dch ty,
ng Vit-xung hay bng Va-te.
T trng: Rut non dnh vo ty v thnh sau ca bng, gia d dy v rut
non.
Tm: Tm nh: bung trn ca tim. Tm tht: bung di. Mu i vo tim qua
tm nh phi v tm tht phi, chy vo phi ri v tm nh v tm tht
tri i vo c th.
T bo i thc hay t bo khng l: t bo c nhim v tiu tn cc t bo l.
X-lm: nguyn thu trong phi thai, lc cha c bng v ngc.
LI BT
TN THT TNG VN SNG VI TRNG PHI DO NG SNG
LP
HM CHU
I
Gio s Tn Tht Tng qua i lc 11 gi 45 pht ngy 7-5-1982, ng
vo dp k nim Chin thng in Bin Ph m ng tch cc tham gia.
Mi ngy no, ta cho cun sch ca Gio s Tn Tht Tng nhan
ng vo khoa hc ca ti, i tng V Nguyn Gip vit: Gio s
Tn Tht Tng l mt nh bc hc c ting, tng lm c vn qun y cho B
Tng T lnh trong thi khng chin , hin nay l mt chin s xut sc trn
mt trn cch mng khoa hc k thut nc ta.
Nh bc hc y, ngi chin s xut sc y va vnh bit chng ta.
Trn chic ging rng gia phng, lt nm, tri vi hoa, Gio s nm
thng ngi, hai tay bung xui, p tm v chn mu xanh da tri n ngang
ngc, u ng trn chic gi bng trng xp k cao, mi tc mu bch kim
bung di bn thi dng, hai m mt khp li nh ang thim thip ng. Bn
bc tng sn mu lc thm, nhng bc ph iu, tranh sn mi, nhng tng
gi g xp y cc cun sch v tp ch khoa hc Gio s quen c hng ngy,
chic m b-r Gio s quen i, l hoa hng... tt c vn y nguyn. ng h
bn vn tch tc u u. Qut trn vn quay nh nh... Ch c tri tim con
ngi nm l ngng p, ngng p hon ton! Tic thay, cho n gi
pht ny, khoa hc vn cha khm ph c ht mi b n ca t nhin, iu
khin c mi qu trnh ca s sng!
Bc s Tn Tht Bch, con trai ca Gio s Tng, ngi ngay bn u
ging, vut vut mi tc, vng trn, hai g m ngi cha mt, dng nh
khng tin rng c th c mt iu g qu ph phng xy n. Ti hm
qua ba ti vn cn ci a... m vn lm vic n mt gi khuya... Sng ra
ku hi mt... Dn l n mi ri hy nh thc... Nhng... mi mt gi
th....
B c gi gip vic bng ci khay nh pha trn t bt cm, i a, a
trng luc, bc vo phng, mu mo: ng i! Mi ng dy xi cm!

Mt b m nng thn, tay tri dt theo a con trai nh, tay phi m mt
m hng va bc n ca phng, cht trng thy khun mt Gio s Tng
ngy thng rt hng ho, th m nay bc nht, bng khc tht ln: i! Bc
Tng i! Bc cu sng hai m con ti!
Ngay khi i pht thanh cha kp loan tin bun, hng trm, hng nghn
ngi thn, b bn, hc tr v c bnh nhn n ngi nh bn cnh Trng
Y c t mt mnh nhn li ln cui cng con ngi yu qu y. Cc bc s
tr, sinh vin ngi cht bn li i trong vn, trn cc bc thm, thm c hay
ng xp hng pha ngoi giu st, ch n lt mnh c bc vo phng
ngh ca Gio s Tng.
Gio s H Dc Di, ngi b con cng nh vi Gio s Tng, khe kh
ni vi chng ti: Anh Tng tng di, ti tng trn, th m ti khng hay
bit g c! Sng nay, nghe ni anh y mt, khng i lm. Cng c tng l mt
xong xong thi. No ng n mi mt gi, ti xung thm th... tht t
ngt qu chng!... y nh mt gic m!... Ti sng chung vi anh Tng hn na
th k, bit r anh y lm. Mt con ngi tt bng ht sc. Mt nh bc hc c
tm c quc t. Thng minh tuyt vi. Bit mi, ch lm mt. Trong gii
phu thut th gii, s ngi c Gii thng Lannelogue nh anh y, cn
qu him, him hn c s nh vt l c Gii thng Nobel hay s nh ton
hc c Gii thng Fields. Khng t ngi tng lm rng anh Tng ch l
mt k thut vin gii thc hnh. Lm to! Anh y trc ht l mt nh bc hc,
mt tr tu sng to ln, mt con ngi ca t duy, mt nh vn ha, mt danh
nhn. C v Gio s ngi Php ni vi ti th ny: "Tn Tht Tng l mt
ca bu xa x i vi Vit Nam!. ng ta l: Vit Nam, t ai hiu v nh
gi ng "ng Tng". Phi ni rng cc cng trnh ca anh Tng thng
trnh rt cao v thng c cng b trn cc tp ch quc t, mun c,
mun hiu, cng phi c trnh chuyn mn cao. Qu tht hin nay, nc
ta, s ngi c th hiu v nh gi ng anh Tng v mt khoa hc cha phi
l nhiu. Nhng, mc d vy, ti vn tin rng mi ngi Vit Nam, t cc ng
ch lnh o cao nht ca ng v Nh nc n nhng ngi dn bnh
thng thnh ph cng nh nng thn, min xui cng nh min
ngc, ai ai cng yu qu anh y. Khng! Tn Tht Tng khng phi l mt
"ca bu xa x" i vi nc ta!".
Gio s Xun Hp nguyn Hiu trng trng i hc Qun y, k li
vi chng ti: Ti ph trch hng dn thc tp ti Vin Gii phu t nm
1932, bit anh Tng t khi anh y cn l sinh vin nm th t, hay n m xc.
Anh y rt say m khoa hc, rt chu kh quan st v thc nghim t nu
ln nhng gi thuyt mi. Pht hin mt l gan c nhiu con giun chui vo,

anh y phu tch n, v sau , kin tr phu tch hng my trm l gan
ngi cht, ri m t ln u tin tt c cc mch mu v ng mt trong
gan. Ri xng mt phng php mi trong k thut ct gan. Ri nghin
cu iu tr ung th gan. Ri kho st tc hi ca cht ixin, v.v. v chuyn
mn, anh y c nh gi rt cao nc ngoi. Sau , gii khoa hc nc
ta mi bt u ch . Bi th, c ngi cho rng Vit Nam cha nh gi ng
tm c ca anh.
14 gi 30 pht ngy hm sau, linh cu Gio s Tng qun ti ging ng
ln Trng i hc Y H Ni, ni na th k trc, ng theo hc, ri tr thnh
tr l, ging vin, Gio s. T chiu n m, dng ngi n ving vn ng
nght, lng l diu qua linh cu ngi anh hng v nh bc hc. i vi cng
lao to ln ca Gio s Tn Tht Tng, ng, Nh nc v nhn dn ta ghi
nhn bng nhng tng thng cao qu nht: danh hiu Anh hng Lao ng, hai
ln Hun chng Lao ng hng nht, Hun chng Lao ng hng nh, Hun
chng Chin s hng nht v Hun chng Khng chin hng ba. Sau khi qua
i, Gio s c Nh nc ta truy tng Hun chng H Ch Minh. Nhn dn
ta tn nhim bu Gio s lm i biu Quc hi nhiu kho lin...
Ci cht t ngt ca Gio s, do mt cn nhi mu c tim, gy xc ng
mnh trong mi ngi Vit Nam ta v b bn quc t.
Cc ng ch lnh o n ving v a tin Gio s n ni yn ngh
cui cng.
Ch mt ngy sau khi nhn c tin bun, nhiu ngi bn v hc tr ca
Gio s t Nng, Hu, Hi Phng, Vnh Ph, Hi Hng, H Sn Bnh, H
Nam Ninh, Thi Bnh... kp v H Ni vnh bit Gio s. Hng vn ngi
bnh c Gio s cu khi ci cht, hng nghn bc s tr v sinh vin y
khoa khc o bn linh cu Gio s. Nhng ai thc s c ch cho i s sng
mi trong k c v tm hn i chng nhn dn...
Mi y thi, trong phin trc ngy 4-11-1981, Bnh vin Vit - c nhn
c mt em b by tui khng may b xe in nghin nt hai cnh tay, mt
cng chn. Bc s trc quyt nh ct, Gio s Tng ni: "Vi kh nng ca
bnh vin, ta c th lm mi phu thut. Nhng, trong m x, cn phi lng
trc tng lai ngi bnh, phi lo sao cho cuc sng sau ny ca ngi
kh au. Ct hai tay c ngha l gy tn ph 100%. Khi bt buc phi lm
nh th, ta phi tm mi cch khc phc tai hi do cuc m gy ra".
Ngay sau , da vo uy tn ca mnh, Gio s lin h vi T chc t
thin CARTINAS Cng ho Lin bang c (v h nhn li) xin cho em
b ri ro kia hai cnh tay gi in t cu vn tng lai ca em.

Bit bao cu chuyn cm ng m nhiu ngi H Ni thm th k li vi
chng ti trn chng ng di gn mi kilmet t trung tm thnh ph n
ngha trang Mai Dch.
i s qun nhiu nc ti th ta cng mang nhng vng hoa ti
n ving Gio s Tng: Lin X, Cng ha Dn ch c, Cuba, Php, Italia,
B, Cng ho Lin bang c... Ri cc vng hoa ca hng thng tn TASS,
ca on Denpa News (Nht Bn), on UNICEF, ca bc s Levinson (M)
v.v...
Hng nghn bc th, in t khp cc tnh, thnh ph v t nc ngoi gi
n chia bun vi B Y t nc ta, vi Bnh vin Vit - c v gia quyn
Gio s.
Bc in ca B trng B Y t Lin X X.P. Burenkov v Ch tch Vin
Hn lm Y hc Lin X N.N Blokhin vit: "Chng ti v cng thng tic khi
c tin Gio S Tn Tht Tng t trn. Gio s l mt nh phu thut li lc
v l vin s Vin Hn lm Y hc Lin X. Gio s cn c gii y hc t
nc chng ti bit r tn tui nh mt nh gio dc xut sc, ngi gp
phn to ln vo vic pht trin ngnh y t nc Cng ho x hi ch ngha
Vit Nam v vo s hp tc gia cc nh y hc hai nc...".
Bc in ca Vin s Fokin, Ph Tng th k on Ch tch Vin Hn
lm Y hc Lin X, c on: Gio s Tn Tht Tng mt i, gii y hc th
gii mt mt nh phu thut y ti nng, mt nh t chc ngoi khoa ti gii.
Gio s l ngi c uy tn ln trong gii y hc Lin X. Gio s Tn Tht
Tng, Anh hng Lao ng, ngi con trung thnh ca nc Cng ho x hi
ch ngha Vit Nam s sng mi trong k c ca gii y hc.
Gio s, Tin s Ludwig Mecklinger, B trng B Y t Cng ho Dn
ch c, vit: "y l mt tn tht to ln i vi ngnh y t Vit Nam v cng
l mt tn tht i vi mi quan h hp tc anh em gia cc nh y hc hai
nc chng ta. Chng ti mi mi ghi nh v ht lng cm kch v nhng ng
gp ca Gio s Tn Tht Tng vo hot ng ca Hi quc gia cc nh phu
thut Cng ho Dn ch c".
c bit, ti nc Cng ho Php (ni trong gn na th k Gio s Tn
Tht Tng c nhiu bn b khoa hc, ni m cng trnh ca Gio s
c bit ti t nm 1939) s qua i t ngt ca Gio s gy xc ng rng
ri.
Trong bc th chia bun gi ti i s qun nc ta ti Paris, Gio s
E.Lederer, Vin s, Gio s danh d trng i hc Tng hp Paris - Nam
(Trung tm Orsay), Gim c danh d Vin Ha hc cc hp cht thin nhin

ti Trung tm Quc gia Nghin cu khoa hc, c on vit: S qua i ca
ngi bn ti - Gio s Tn Tht Tng, nh phu thut kit xut v nh yu
nc v i, l mt tn tht to ln i vi nhn loi ni chung v Vit Nam ni
ring.
Bc in chia bun ca Gio s G.Gremer, Gim c Bnh vin Cochin
ng Port-Royal (Paris), c on vit: "Chng ti rt xc ng khi c tin
Gio s Tn Tht Tng qua i. Ht sc thng cm vi s tn tht i vi nn
khoa hc quc gia v quc t. Chng ti xin chia bun trc ci tang ca
trng i hc Y H Ni v ca c nc Vit Nam".
V y l mt on trong bc in ca ng Pierre-Richard Feray, Gim
c Trung tm Nghin cu khu vc ng hin i ca trng i hc Tng
hp Nice: "Tic thng v hn trc s qua i ca Gio s Tn Tht Tng.
l mt nh bc hc ln v mt nh nhn vn chn chnh. Gio s tin vo
con ngi cng nh tin vo vn mnh ca t nc mnh. Ti bit rng vic
Gio s qua i lm cho nhiu bn b Php ca Gio s phi khc".
Trong mt bi tng nim Gio s Tn Tht Tng - Nh phu thut ln,
bc s Jean- Michel Krivine vit: "Tn Tht Tng l mt ngi ca i thoi,
khng h thin kin, c th chuyn tr mt cch thoi mi v hai nn vn ho
Vit Nam v Php. Nh ng, cc cuc trao i c tng cng gia
nhng ngi thy thuc ca hai nc".
ng thng ni: "Mayer-May trang b cho ti mt vn kin thc tt v
lm sng v phu thut i cng. V nhng g cn li ti l mt ngi t hc.
Mt cuc i nh th tht l mt mu mc tuyt vi. Chng ta tin rng
ngnh phu thut Vit Nam s tip tc nui dng v pht huy nhit tnh, tnh
nghim tc v tr tu ci m ca ngi cha sng lp ra ngnh .
V pha chng ta, nhng ngi bn Php tng quen bit v ht lng
yu mn Gio s Tn Tht Tng, chng ta s trung thnh vi vong linh ngi
khut, bng cch gip v vt cht cho cc bn ng nghip Vit Nam,
tng cng hn na nhng cuc trao i vi cc bn, v lm cho nhn dn
Php hiu r cuc i v s nghip ca Gio s Tn Tht Tng".
on Ch tch Hi hu ngh Italia - Vit Nam gi in chia s "ni au
bun to ln" vi cc bn Vit Nam.
Cc tin s William v Beatrice Eisman, Hi hu ngh M-Vit Nam, by
t "lng thng tic su sc nht" trc s ra i ca Gio s Tn Tht Tng,
ngi hin dng c cuc i mnh cho hnh phc ca nhn dn Vit Nam".

T M, Tin s Judy Ladinsky, Tin s Glenn Gordon v Tin s Ng Vnh
Long ni ln ni bng hong trc "s qua i ca bc s nhn".
T Italia, bc s phu thut tr tui Guido de Sena Bnh vin Naple gi
sang H Ni mt dng in tn ngn ngi: Ti mt ngi cha th hai ca
mnh.
T Phnm Pnh, bc s Sam Sophean vit: "Chng ti ht sc au bun
trc s qua i ca Gio s Tn Tht Tng knh yu ca chng ti".
Nhiu nh khoa hc trn th gii, nhiu ngi Vit Nam nc ngoi
t chc nhng bui l tng nim nh bc hc Vit Nam tiu biu. Trong mt
bui l ti Paris, thay mt anh ch em trong Hi Y hc Vit Nam ti Php, ng
Bi Mng Hng, Hi trng, by t lng "v cng thng tic Gio s Tn
Tht Tng, ngi thy, ngi ng nghip thng minh, sng to, tn tu vi
ngh v ht sc thn tnh vi gii y hc Vit kiu".
Cui cng, chng ti xin nhc n kin ca B trng B Y t ng Hi
Xun: "Cuc i ca Gio s Tn Tht Tng l mt bi hc sng ng v
phong ph, mt tm gng trong sng i vi nhng ngi ang sng, nht l
i vi nhng ngi lm cng tc khoa hc v i vi thanh nin".
Sng mng 9-5-1982, ngi H Ni ng cht vn hoa Tao n, qung
trng Nh ht thnh ph, ng dc theo trc ng di gn mi kilmet t
ni thnh ra ngoi , ng kn cc ban-cng, mi bng, sn thng a tin
ngi Thy thuc c lng tm trong sng v tr tu li lc tn ty phc v
nhn dn n nhp p cui cng ca tri tim mnh.
C nhng ngi m ci cht ng ngha vi s chm ht.
Nhng cng c nhng ngi m ci cht gieo mm s sng. V ni au
thng - do s qua i t ngt gy ra - nh mt lung nh sng mi l, thun
khit, trong vt bng nhin soi t c qu kh, lm hin ln ngi ngi v p
ca mt s nghip ln lao vi bit bao phm cht thanh cao m trc y
dng nh ta cha nhn thy c r rng... Pht giy vnh bit khin ta bng
hong cht khm ph ra tt c gi tr ca con ngi m ta mt hn! ... Gio s
Tn Tht Tng l mt ngi nh th...
Sau khi Gio s Tn Tht Tng qua i, chiu 23-5-1982, Hi Y hc Vit
Nam ti Php lm l cu siu cho Gio s ti cha Trc Lm ngoi
Paris. Gio s Huard, nguyn Hiu trng trng i hc Y H Ni (thi
thuc Php), k li nhng n tng p ca ng v anh sinh vin Tn Tht
Tng thu trc, v tnh c lp cao ca nh pht minh ngi Vit Nam tr
tui, khng chu l thuc vo bt k mt thin kin no. Gio s Huard ni
rng ng "cm thy hnh din trc nhng cng hin xut sc ca Gio s

Tn Tht Tng i vi y hc th gii cng nh i vi tnh hu ngh ca nhn
dn hai nc Php v Vit Nam"
II
S d Gio s Tn Tht Tng c gii y hc quc t coi l mt nh bc
hc ln, mt nh phu thut li lc, c bu lm vin s ca nhiu vin hn
lm, thnh vin ca nhiu hi phu thut, c tng Huy chng quc t v
phu thut mang tn Lanelongue, trc ht, bi v ng l mt nh pht minh.
Nh bc hc khng hn ch l ngi c nhiu, hiu rng, "trong bng c
ba vn cun sch" nh ngi xa thng ni, m cn phi l ngi - v y
mi l iu ct t - c mt tr tu sng to, tc gi ca nhng pht minh c
o, nhng khm ph mi m thc y khoa hc pht trin.
c nhiu, hiu nhiu, nh nhiu, thm ch thuc lu lu "thin kinh, vn
quyn", th cng ch mi l mt ngi hc tr nh lm sch m thi, ch cha
phi l mt nh nghin cu. Bi v hc tp v nghin cu l hai khi nim khc
nhau v cht. Nu hc tp l y li ng ranh gii gia ci bit v ci
cha bit trong tri thc ca chnh mnh, th nghin cu l y li ng ranh
gii y trong tri thc ca nhn loi. Cho nn, mt bi bo ngn ln u tin
a ra nhng kt qu th nghim hon ton mi, nhng lun gii khoa hc c
o, c gi tr gp trm ln mt cun sch gi l "khoa hc" dy n nghn
trang nhng trong ch ton l vay mn, sao chp, cp nht, "xo xo" - mt
cch vng v hoc kho lo - nhng iu bit, nhng kin ca ngi khc,
mc d nhng cun sch nh th vn cn v vn c ch cho mt i tng bn
c no . "Trc tc ng thn", sch vit ra chng cao ngang u, c nhin
l iu ng n. Song quan trng hn l, trong nhng b sch dy cp y, c
cha pht minh, sng to g khng?
Th L Bch, Ph, Bnh Ng i co ca Nguyn Tri hay Truyn
Kiu ca Nguyn Du khng di nhng cn li mi l do ti sng to diu k.
Bn lun n tin s ca Albert Einstein ch dy c 21 trang nh my, v
nhng cng trnh sau ca ng cng khng dy hn bao nhiu, nhng r rng
em n cho nhn loi nhiu iu mi m, m ra trin vng gii phng nng
lng ht nhn, mang li nim hnh phc cng nh mi him nguy, c ngha
hn hng vn b sch dy gi l "nghin cu" xp y cc th vin nhiu nc
vit theo kiu "xo xo li". N mi m n mc mt nh bc hc c ln mi

sau ny cn phi tht ln: Cng trnh ca Albert Einstein c th so snh vi
mt tn la ang bay phng ra mt lung sng ngn ngi nhng cc mnh trn
mt min xa l mnh mng.
Janies D. Watson, Francis H.C. Crick v Maurice H.F.Wilkins, ch qua
mt bi bo khoa hc di khong mt nghn t, cng b pht minh v cu trc
chui xon kp ca phn t DNA, cu t c bn ca gen, m ra k nguyn mi
ca sinh hc, c tng gii Nobel nm 1962.
Qu l, trong khoa hc cng nh trong ngh thut, cu chm ngn "qu
ch tinh, ch khng qu ch nhiu" lun lun ng.
"Khng ai c th thay th c Gio s Tn Tht Tng. Khng mt nh
phu thut no c tm c nh Gio s trong th h ny". Ngay sau khi c tin
Gio s Tn Tht Tng mt, bc s Jean-Michel Krivine, ch nhim Khoa Phu
thut Trung tm bnh vin Emile-Roux Paris, gi in chia bun n i
s qun nc ta ti Php, khng nh vai tr ln lao ca ngi qu c. Mt
tun sau, bo Bng chng (Tmoignage), t bo ca gii y hc Php, dnh hai
trang kh ln ng bi ca bc s J.M Krivine gii thiu cuc i v s
nghip khoa hc ca Gio s Tn Tht Tng, di hng tt ln: Ci cht ca
Tn Tht Tng - mt nh phu thut ln ra i.
Bi bo nhn nh: "Tn Tht Tng trc ht c coi l ngi cha ca
phu thut ct gan c quy phm".
Mt cch c th hn, bo Lyon phu thut (Lyon chirurgical) cho rng cc
cng trnh ca Tn Tht Tng l "tinh hoa m trng i hc Y H Ni c th
t ho: mt l, ln u tin trn th gii nghin cu cc tnh mch trong
gan v, hai l, ln u tin ct gan c quy phm".
Chng ta hy cng nhau n li qu trnh pht minh ra phng php Tn
Tht Tng, mt qu trnh ko di ti 39 nm, t ma ng 1936 n ma thu
1974, tri qua lm bc thng trm, cui cng mi c gii phu thut quc
t nht tr tha nhn l mt phng php kinh in v phu thut gan.
Do , vo ma ng 1935, anh sinh vin y Tn Tht Tng mi 23 tui.
Anh thng n m xc ngi cht ti Vin gii phu, do Gio s Huard ph
trch. Mt bui chiu u m v gi lnh, nhng, i vi anh, tht ng nh sut
i: anh bng pht hin mt l gan t thi y nhng giun l giun; tt c cc ng
mt v mch mu trong gan dng nh u b nhi kn bng v s con giun ln
nh. S nn, ln theo nhng con giun , vi my ngn tay kho lo v mt ci
no (curette), anh phu tch c tt c cc ng mt v mch mu trong gan.
Cho n lc by gi, cc tc gi nc ngoi ch bit hai phng php phn
tch: dng X quang v tiu mn bng axit. Phng php th nht c nhc

im: tt c cc mch trong khng gian ch thy trn mt mt phng ca tm
nh, bng chng ln nhau, khi m t d nhm ln. Phng php th hai cng
km hiu qu. Do , cc mch mu trong gan cha bao gi c ai m t
chnh xc c.
Phu tch bng ci no l mt sng kin c o ca Tn Tht Tng, nh
cch , ch trong 15 pht, anh c th phi trn cc ng mt v mch mu
trong gan m t chng mt cch chnh xc nht.
Sau , trong vng bn nm (1935-1939), Tn Tht Tng bn b lm ci
cng vic c n bun t n rn ngi: m hn 200 l gan ngi cht. Anh
phu tch tt c nhng l gan y, v thnh cc s , ri i chiu chng vi
nhau tm ra nhng nt chung. T y, anh vit bn lun n tt nghip bc s
y khoa nhan : Cch phn chia cc mch mu trong gan. y thc s l mt
pht minh, bi v, t thi c i Hy Lp cho n lc by gi, cha ai m t
c chnh xc cc mch mu trong gan nh Tn Tht Tng m t. Bn
lun n c tng Huy chng Bc ca trng i hc Tng hp Paris (trng
i hc Y H Ni lc by gi l mt b phn ca trng i hc Tng hp
Paris).
V vic , sau ny Gio s Tng k li: "Khi ti chun b lm lun n,
Gio s Huard, thy ti, mun hng ti v nhn chng hc hnh thi. ng
c sn gi thuyt v mun ti thc hin cc nghin cu chng minh gi
thuyt ca ng l ng. Kt lun khc i, t s khng c li cho tng lai ca
ti. Ti thy chn qu, khng sao lm c, bi v thc t khc xa nhiu iu
m t trong sch. Qua y, ti cm thy ngay ci kh ca tnh trung trc trong
khoa hc. Ti lng l b hng nghin cu m Gio s Huard nh g ti
theo, v cng chng bo cho ng ta bit. T , ti bt u m thm nghin
cu cc tnh mch trong gan...".
Chng ta hy quay tr li nm 1939.
Lc by gi, sau khi bit r cc tnh mch trong gan, nh phu thut Vit
Nam 27 tui, lng trn y hng say, i n mt gi thuyt to bo: rt c th
tm kim tt c cc mch mu trong gan, buc chng li, ri sau , mi ct
gan. y chnh l phng php sau ny c gi l ct gan c quy phm m
Tn Tht Tng l ngi thc hin ln u tin trn th gii, l ngi cha nh li bc s J.M.Krivine. Trc Tn Tht Tng, mt s nh phu thut c,
Anh, Nga... cng tng ct gan tng cng l 87 trng hp, nhng tt c cc
trng hp u l ct gan khng theo mt quy phm no c. S d phi lm
liu nh th, l v: Trc Tn Tht Tng, cha h c ai trn th gii m t
chnh xc cc mch mu trong gan; cho nn cc nh phu thut c nh phi
nhm mt ct gan mt cch vu v, gp mch mu no th buc n li, nu

khng may b st - iu ny rt d xy ra - th sau khi ng bng li, ngi
bnh s cht do chy mu hoc do hoi t gan.
t lu sau, bn bo co v trng hp ct gan c quy phm u tin, do
Tn Tht Tng v Meyer-May thc hin, c trnh by ti Vin Hn lm
Phu thut Paris, nhng, tic thay, b Gio s Funck-Brentano cng kch.
" tng ca Tn Tht Tng qu mi" - theo li nhn xt ca bc s
Krivine - cho nn lc by gi cha c c quan khoa hc y quyn uy ny
thu hiu. B tht vng trc s "n tip" ca "v thnh" ca ngnh phu thut
thi y, Tn Tht Tng e ngi, khng ng dao n gan trong hn 20 nm rng
r.
Sau ngy H Ni c gii phng, Gio s Tng mi bit, vo nm 1952,
Gio s Lortat-Jacob, ngi Php, thnh cng trong vic m gan c quy
phm bng cch: trc khi ct gan, tm v buc tt c cc cung mch mu
ngoi gan. Gio s Tng bng cm thy mnh li hm h nh xa, li mun
lm tip ci cng vic b d t nm 1939.
Ngy 7-1-1961, ng ct thy gan phi ca mt ngi bnh b ung th gan
x pht ch trong c... su pht! (Nu lm theo phng php Lortat-Jacob th
phi mt ba - bn gi). Phng php Tn Tht Tng khc phng php LortatJacob ch: Tn Tht Tng tm ngay trong gan (qua t chc gan b bp v)
cc mch mu v ng mt, cn v Gio s Php th tm ngoi gan.
Sau , Tn Tht Tng cho cng b mt bi bo khoa hc vit ngn gn
trn bo Dao bu (The Lancet), mt t bo in Lun-n v pht hnh hng
triu bn trn khp th gii. Mt phng php ct gan mi, l nhan bi
bo gy chn ng d lun gii y hc quc t. Ch mt thng sau, hn mt
trm tc gi t M n xtrylia gi th sang H Ni xin ti liu. Mt s
ngi vit bi hoan nghnh mt cch d dt. Nhiu ngi khc kch lit phn
i. c nhng li cng kch gay gt ca cc nh phu thut chu u v Bc
M, c cn b y t nc ta cho l phen ny Gio s Tng b "h to, bi v
lm mt vic "phn khoa hc"! Ci mi c kh nng b bp cht!
V s kin , c ln Gio s Tng k li: "Nh nghin cu phi l con
ngi can m rt mc, khng h bit nn ch l g, khng s c kin chng
i, phi kin tr tip tc cng vic ca mnh, phi dm tranh ci. Khng nn
c mc cm t ti, nghe "Ty" bo sai l thi, khng dm lm na, hoc thy
chung quanh c ngi khng tin, thm ch cho l mnh "phn khoa hc" th b
cuc".
Gi y Tn Tht Tng vng tin mnh hn. Nu vo nm 1939, ng
chn nn do li nhn xt bt cng ca Gio s Funck Brentano, th nm 1962,

ng sn sng "mt mnh mt nga" lao vo cuc lun chin tng chng
khng cn sc vi nhng tn tui ln trong gii y hc quc t. V, cui cng,
ng ginh thng li. Nhng ngi cng kch ng d di nht, v sau, khi
hon ton thu hiu phng php mi, c o ca ng, lin "phc thin" trc
chn l, quay ra ca ngi ng say sa ht li, coi ng l "ngi cha", l v "t
s" ca phu thut ct gan c quy phm.
Cun Phu thut ct gan ca Tn Tht Tng c Nh xut bn Masson
in Paris, sau , c Nh xut bn Mixina (Matxcva) dch sang ting
Nga; cc bn in u bn ht Lin X, Cng ho Dn ch c, Php, Cng
ho Lin bang c, Anh, H Lan, Na Uy, Thy in, Thy S, Italia, M v.v.
Cng trnh ca Gio s Tng cng c a vo tp ch Chn lc cc ti liu
sn khoa v phu thut (Obstetrics and Surgerys Reader Digest) xut bn
M. Phng php Tn Tht Tng c gii thiu trong Bch khoa ton th v
ni thng - phu thut ca Php (Encyclopdie mdico-chirurgicale).
Nm 1979, Nh xut bn Masson Paris li in mt tc phm mi ca Tn
Tht Tng nhan Phu thut ln v nh v gan (Les rsections majeures et
mineurfis du foie), trong Gio s tng kt 715 trng hp ct gan. Con s
ny vt xa kinh nghim ca cc nh phu thut khc trn ton th gii (sau
Tn Tht Tng l mt nh phu thut Xingapo ct hn 100 trng hp).
Bc s Jean-Michel Krivine nhn nh: "Vi cun sch , k thut ct gan
ca Tn Tht Tng dt khot c xc nh thnh quy phm. Qu tht
ngi ta c th ni rng ng "dn ch ho" phu thut ct gan, cho
php mi nh phu thut i cng, nu chu kh hc tp phng php ca
ng cng s khng cn phi chu b tay trc nhng tn thng nghim trng
gan na".
Nm 1977, Gio s Tn Tht Tng c Vin Hn lm Phu thut Paris
tng Huy chng phu thut quc t mang tn Lannelongue. y l loi huy
chng c t ra t nm 1911 v nm nm mi tng mt ln cho mt ngi
m thi - ngi hin nhin phi l nh phu thut xut sc nht th gii
trong thi gian . Gio s Tn Tht Tng l ngi th 12 c tng huy
chng y.
Trong khong 70 nm ngn ngi ca mt i ngi, c mt pht minh nh
th - mt pht minh c coi l kinh in trong phu thut gan - cng xng
lm ri. Th m, trong nhiu lnh vc khc, k c trong lnh vc nghin cu
cht ixin, Tn Tht Tng cng c nhng khm ph mi m. ng nhn thy,
si ng mt Vit Nam khng nm trong ti mt nh chu u, m li
nm trong... gan! Bnh ph ty Vit Nam thng khng phi do si m do
giun a chui vo ng mt. ng cn pht hin v t tn cho mt bnh mi l

bnh hmbilia nhit i phn bit vi chng bnh tng t bn u - M
do n c nhng c im khc hn...
Chng ta hy c mt on trong s bo Bng chng xut bn ti Paris
ngy 14-5-1982, mt tun sau khi Gio s Tn Tht Tng mt: "Di nhng
trn ma bom M ng vn dnh th gi nghin cu tc hi bi thm ca cc ha
cht lm rng l cy i vi nhn dn, c bit l cht ixin, v ng tr
thnh mt chuyn gia ni ting th gii trong lnh vc ny (ngi Italia ku gi
ng cho li khuyn bo khi xy ra v n nh my ho cht Seveso)".
Bi bo vit tip: "Tn Tht Tng khng ch l mt nh phu thut yu
nc, ng cn l mt tr tu bch khoa. Khi tr chuyn vi chng ti, ng dng
mt th ting Php p tuyt vi, khng cht li lm, gn c, lm say m
lng ngi i thoi vi ng. Xit bao tt bng v rt mc nhit thnh, ng
thi, bng quyn uy ca s uyn bc, ng c nhng ngi chung quanh tn
sng v knh s".
c th dnh ht tm tr cho cng vic chuyn mn, Gio s Tng xin
thi gi chc Th trng B Y t (m ng c giao t nm 1947).
Mi nm rng r, hu nh ngy no Gio s cng lm vic 12 ting ng
h. ng khng bao gi - nh li ng ni - cho mnh "ri vo cm by ca
s ni sung". M t s no n cc chi, ging bi, c sch, c tp ch, hc
thm. "Mt nh nghin cu nh ti - ng vit - khng th ch l mt nh m x,
m cn phi bit sinh hc, ho hc, vt l hc na (...). Trit hc v ton hc
cng c vai tr quan trng trong nghin cu bi v n gip ta hiu r bn cht
ca cc mi lin h v cung cp cho ta mt ci nhn bao qut. Ti ngh ngi
cn b khoa hc phi hiu bit su sc trit hc, trc ht l trit hc duy vt
bin chng, nhng phi nghin cu rng ra bng cch i chiu vi cc trit
hc khc, nh gi s tht mt cch khng lch lc v m rng hiu
bit".
C ln c ra nc ngoi, ng ngi c tun trong th vin, c ngu
nghin t sng sm n m khuya, qun c n. "Ra nc ngoi m khng vo
thm cc th vin - ng ni - l iu ti khng tng tng ni".
Nm 1964, mi nm sau gii phng th , Gio s Tn Tht Tng
ci to c ci bnh vin c k t thi Php thnh mt bnh vin hin i, c
350 ging v hn 60 chuyn vin, tr l (trong c mt s t trnh Gio
s, theo tiu chun quc t). Nhiu khoa ca bnh vin ui kp nc ngoi
v c nhng mt vt nc ngoi.
Nm 1958, Gio s tin hnh thnh cng trng hp m tim u tin
Vit Nam.

Nm 1965, ln u tin nc ta, Gio s s dng thnh cng my "tim phi nhn to" trong khi m tim. Si Gn trc kia, cc bc s M c n
biu din phng php ny, nhng cc bc s ngi Vit Nam cha ai p dng
c. Angiri cng c mt kp phu thut sang M hc phng php ny,
nhng khi tr v nc khng lm ni.
gii quyt nhng vn khoa hc kh khn, mi m, Gio s Tng
khng ch da vo cc cng tc vin trong nc. Mt th d: Nm 1970, Gio
s c Th tng Phm Vn ng giao nhim v: "Pht hin cc tc hi ca
cht dit c v nghin cu cch cha cc tc hi cho nhn dn". Bit mnh
cn thiu hiu bit v ho sinh, Gio s Tng hp tc vi Gio s Bu Hi,
mt nh ha sinh ni ting lm vic ti Trung tm Quc gia Nghin cu khoa
hc ca Php, vi cc Gio s Pfeifer, Galston v Wald (ng ny c Gii
thng Nobel) Khoa Ha sinh trng i hc Tng hp Harvard - trng i
hc c uy tn nht nc M. Ngoi ra, Gio s Tng cn lin h vi nhiu nh
ho sinh Anh, Php, Italia, Thy in v.v...
Khi thc nghim trn chut b ung th gan, ng nhn thy men acgina
gan h thp. Vn ny, trn ngi ra sao? ng nh my tnh in t mt
thnh ph nc ngoi lc tm cc ti liu cng b v vn ny t 1965 n
1973. Qua mt triu ti liu lu tr, ch thy 75 ti liu v men trong ngi b
ung th gan, nhng khng h c mt ti liu no ni v men acgina ung th
gan ngi. ng bit chc y l vn hon ton mi.
Cho n lc qua i, Gio s Tng vn l mt nh nghin cu tr trung,
sung sc, nhy bn trc ci mi, nhanh chng bt kp nhng tng tn tin
nht trong lnh vc chuyn mn ca mnh.
III
Sau khi Gio s Tn Tht Tng qua i, phng php m gan do Gio s
xng vn tip tc c ph bin trn th gii.
Trong nm 1984, Gio s A.E.Paletto v bc s M.Salizzoni Torino,
Gio s M.Giordani Roma (Italia) sang lm vic ti Bnh vin Hu ngh
Vit Nam - Cng ho Dn ch c (H Ni) hc tp phng php ct gan
ca Tn Tht Tng. Ring bc s Salizzoni hai ln n H Ni, ln sau l
quay cun phim khoa hc m t t m quy trnh v cc thao tc ct gan theo
phng php Tn Tht Tng. Bc s Tn Tht Bch (con trai Gio s Tng) v

bc s Nguyn Vn Vn biu din trc ng knh. Mt tai bin cht ngi
thng xy ra khi m gan l: khng may lch dao lm rch tnh mch ch di,
mu chy nhiu, nu khng v tht nhanh, th ngi bnh b t vong l iu
chc chn. Thao tc v tnh mch i hi nh phu thut phi c i bn tay
kho lo v ng tc chnh xc tuyt vi, chng khc no i bn tay ca mt
ngh s vilng. u c phi c tht lm sch l c th lm c vic ! Bc
s Bch biu din thao tc v tnh mch tht thnh tho.
Ch my nm, sau khi nhng cun sch ca Gio s Tng v phu thut
ct gan c in Php, Lin X, li bn ht c. Cc nh phu thut ngi
Italia mun tm mua nhng rt kh. Bi th, trong dp sang H Ni vo nm
1984, ngoi vic quay phim, nhng ngi bn Torino v Roma hon
thnh bn dch ra ting Italia tc phm ca Gio s Tn Tht Tng (c b
sung bng nhiu kt qu mi m nhng ngi bn v hc tr ca Gio s
t c trong vic p dng phng php Tn Tht Tng sau khi Gio s mt).
Cun sch nhan Le Rezediom epaliche (phu thut ct gan) do Nh xut bn
Minerva in.
Ma h 1982, Gio s Tn Tht Tng v bc s Tn Tht Bch n Italia,
d i hi quc t ngnh gan - mt. Sau chuyn i xa v lm vic qu cng
thng, khi tr v nc, Gio s t ngt qua i do mt cn nhi mu c tim.
Ma thu 1984, Gio s Tn Tht Tng khng cn na, nhng cun phim v
phng php ct gan ca Tn Tht Tng c chiu ti i hi quc t
ngnh gan - mt, v ln ny, k tc Gio s Tng, hai nh phu thut Vit Nam
c mi sang tn ni biu din, thuyt minh.
Khi cn sng, Gio s Tng ly lm tic mnh cha c dp sang thm
Cuba. Sau khi Gio s qua i, hai nh phu thut ni ting La Habana
sang H Ni hc phng php Tn Tht Tng. Phng php cng c
ph bin cho nhiu nh phu thut mt s nc khc.
Thng 11-1983, Nh xut bn Robert Laffon Paris in cun sch ca
bc s Francois Rmy nhan 4000 tr em mi ngy. Cun sch vit v tnh
trng ng bun: c mi ngy, trn hnh tinh chng ta, c khong 4 nghn tr
em cht do i ngho v lc hu. Cun sch cng ni n mc tiu ca Qu nhi
ng Lin hp quc (UNICEF) v phn nh tnh hnh y t mt s nc thuc
cc lc a khc nhau. Trong cun sch, bc s Francois Rmy k li rng ng
tng n H Ni v gp Gio s Tn Tht Tng, ngi m, theo ng, l
"mt nh phu thut thin ti v mt chuyn gia ln v ung th gan". ng vit:
"Thnh thong ti li n thm phng m ca Gio s Tng (...) v mun c
tn mt hng nim thch th gin n l ng ngm nhng thao tc tuyt p

ca mt con ngi c i bn tay vng vng v ng tin cy nht, chnh xc v
mau l nht m ti cha h thy bao gi.
Gio s Tn Tht Tng cng l nh khoa hc u tin ln ting t co vic
ngi M ri "cht lm tri l cy" Vit Nam lm tng vt s ngi b
bnh ung th gan.
Nm 1984, trong cun sch nhan Cht dit c trong chin tranh nhng hu qu lu di v mt sinh thi hc v i vi c th con ngi, Gio
s Arthur H. Westing lm vic ti Vin Quc t Nghin cu v ho bnh
Stockholm (Thy in) cho in trang u my dng ch ng khung en
nh sau: "Cun sch ny c tng vong linh Gio s Tn Tht Tng (10-51912 - 7-5-1982)".
V sau y l mt on trch t bc th ca bc s Bi Mng Hng, Ch
tch Hi Y hc (thuc Hi ngi Vit Nam ti Php), gi cho ngi v ga ca
Gio s Tng, b Vi Nguyt H:
"Knh tha ch,
Nhng vn anh Tng t ra - nh vn ixin - ngy cng si ni
hn. R rng l, tuy iu kin trong nc rt kh khn, anh Tng pht hin
c nhng vn m t trc n gi cha ai ngh ti. Cng ngy ta cng
nhn r tm vc ca anh Tng trong khoa hc. Mong rng Bch v anh em
Bnh vin Vit Nam - Cng ho Dn ch c c iu kin tip tc ni ch
v pht trin cc kt qu nghin cu ca anh Tng v nhng vn nng bng
y".
Gio s Tn Tht Tng vnh bit chng ta nhiu nm. Khng phi l
vi v nu chng ta ni rng nh bc hc li lc y vn sng trong tri tim v
tr tu ca hc tr v b bn gn xa, trong y vn th gii v trong y lng i
chng nhn dn. Nhiu ngi bnh c Gio s t tay cu khi ci cht
knh cn t nh Gio s ln bn th t tin (c ngi cn xy miu trong vn
quanh nm hng khi).
Mt ng ph Thnh ph H Ch Minh, v sau , mt ng ph
khc H Ni c t tn: ng Tn Tht Tng.
H c Di, Tn Tht Tng, ng Vn Ng l ba v Gio s c cng u
xy dng trng i hc Y ca nc Vit Nam c lp. Khng phi ngu
nhin, H Ni, ng Tn Tht Tng i qua trng i hc Y ni vi ng
ng Vn Ng qua h Trung T, ri tip vi ng H Dc Di chy sang khu
Nam ng. Ba nh y hc c tng Gii thng H Ch Minh t u tin y
u l nhng ngi con ca ni Ng, sng Hng. Khi cn sng, gia rng
su Vit Bc hay ni ph phng H Ni, h lun gn b vi nhau, v T quc

v v khoa hc. Sau khi h t gi ci i, trng i hc Y ngh vn h
c gn nhau. V ngh y c chp nhn.
H Ni, nm 2000
H.C.

Đường Vào Khoa Học Của Tôi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Đường Vào Khoa Học Của Tôi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

Trong cun sch nh ny, ti xin trnh by mt s cng trnh nghin cu kt hp vi

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

Sau hai nm ngoi tr, ng l ti c thi vo ni tr, nhng chnh quyn

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

Hi trc Cch mng Thng Tm.

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

Nm 1951, ti c c i trong on anh Hong Quc Vit sang thm

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

nh my v chia s min ph bi BLL - bllhmu@gmail.com

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng

ng vo khoa hc ca ti - C Gio s Tn Tht Tng