Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede?

Emir Emrah ADAL

Ultra Ulaşım Trafik Sanayi ve Ticaret Ltd.Şti. Türkiye

Tel: 0 312 417 21 10 Faks: 0 312 417 54 06 e-posta: emrah.adal@ultra.com.tr

Trafik ve Yol Güvenliği Kongresi

25 – 27 Nisan 2001
Ankara

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 1/14
 Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede?

Emir Emrah ADAL

Ultra Ulaşım Trafik Sanayi. ve Ticaret Limited Şirketi. Türkiye

Tel: 0 312 417 21 10 Faks: 0 312 417 54 06 e-posta: Emrah-adal@ultra.com.tr

Özet

‘‘Akıllı Ulaşım Sistemi’’; uluslararası literatürde ITS (Intelligent Transportation System)

olarak kullanılan bu terim bize ne ifade etmektedir? AUS (Akıllı Ulaşım Sistemi), kara
ulaşım sistemlerinin daha verimli kullanımını sağlamak veya güvenliğini artırmak için,
elektronik, haberleşme veya bilgi işleme tekniklerinin tek tek ya da birleşik olarak
kullanılması demektir (1).

AUS genel kavramı içinde yer alan temel uygulamalar, ITI (Intelligent Trasportation
Infrastructure) ‘‘Akıllı Ulaşım Altyapısı’’ olarak adlandırılmıştır ve 9 ana yapıyı içeren
başlıklarda toplanmıştır. Bunlar: (2)

Elektronik Ödeme (Electronic Payment)

Trafik Sinyalizasyonu (Traffic signal Control)
Otoyol Yönetimi (Freeway Management)
Taşımacılık Yönetimi (Transit Management)
Olay Yönetimi (Incident Management)
Elektronik Geçiş Ücreti Toplama (Electronic Toll Collection)
Demiryolu Hemzemin Geçişi (Railroad Grade Crossing)
Acil Durum Müdahale Yönetim Servisleri (Emergency Response Management Services)
Seyahat Edenleri Bilgilendirme (Traveler Information)

Yukarıda sıralanan bu altyapıları temel alarak kurulabilecek tüm sistemler ‘‘Akıllı Ulaşım
Sistemi Uygulamaları’’ olarak ele alınmaktadır.

Bu bildiride, özellikle karayolu ağına hitap eden bu tip sistemler üzerinde yapılmış bilimsel
araştırma sonuçları ile bu sistemlerin kurulmasında ülkemizin gelmiş olduğu nokta
incelenmiştir. Özellikle uluslar arası ulaşım yayınları ve trafik araştırmalarının
incelenmesinin yanı sıra, yapılan bazı teknik gezi ve toplantılara ait gözlemler ve
ülkemizde gerçekleştirilen ‘‘Akıllı Ulaşım Sistemi Uygulamalarının’’ da bir araya
getirilmesi ile ortaya çıkan sonuçlar, kısa, fakat ana fikirleri verebilecek seviyede
açıklanmaya çalışılmıştır.

GİRİŞ

Birkaç örnek dışında ‘‘Akıllı Ulaşım Sistemi Uygulamaları’’ ülkemizde, ne yazık ki pek
yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bu durum, ülkemizde trafik ve ulaşım konularına
verilen gerçek değeri gösteren birçok örnekten sadece biridir. Oysa trafiğin insan
hayatındaki yerinin önemini kavramış ülkelerde durum oldukça farklıdır. Bu ülkelerde
‘yol’ kavramı ‘inşaatı tamamlanmış ve üzerinden taşıt gidebilen yapı’ olarak

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 2/14
çerçevelenmemiştir. ‘Yol’ o yapıyı kullanan tüm sürücü, yaya, taşıtlar ile diğer unsurların
canlı ve etkileşimli bir bütünüdür. Yol insandaki kan damarları gibidir. Hava durumundan,
sürücü davranışlarından taşıt karakteristiklerinden etkilenir. Yol bir inşaat değildir sadece.
İnşaat, yolun bir kısmıdır gerçekte.

O halde yolu yol yapan, inşaat öğesinin dışındaki faktörler de göz önüne alınmalıdır. Var
olan bu karşılıklı etkileşimi, verimli hale getirmek ve kontrol altında tutmak için ‘‘Akıllı
Ulaşım Sistemi’’ Uygulamalarının yaygınlaştırılması ve kullanıcılara benimsetilmesi
şarttır. Bu hem bilimsel anlamda yolların işletim verimliliğini artırmak için, hem de
kullanıcıların can ve mal güvenliği ile birlikte konforlu seyahatleri için gereklidir. Bu tip
yatırımlar ülkeye kesinlikle ekonomik yarar sağlayacaktır. Ayrıca, Türkiye’mizin çağdaş
ulaşım sistemleri olan ülkeler arasında hak ettiği yere gelmesine basamak teşkil edecektir.

AUS TARİHÇESİ

AUS Tarihçesi üç ana bölüme ayrılabilir. (3) İlk aşama araştırma aşaması olup 60’lı
yılların sonu ile 70’li yılların başına denk gelen zaman diliminde A.B.D. de başlatılmıştır.
Bu araştırma ERGS Electronic Route Guidance System (Elektronik Güzergah
Yönlendirme Sistemi) üzerineydi ve benzeri çalışmalar birkaç sene sonra Japonya ve
Almanya’da da başlatılmıştır. Ancak o günlerdeki teknolojiler bu araştırmaların gerçek
hayatta uygulamaları için yeterli değildi.

Şekil 1: AUS gelişiminin tarihçesi

İkinci aşama 1980 ile 1995 yılları arasını kapsamaktadır. 1984’te Avrupa’da iki AUS
projesi birden başlatıldı. PROMETHEUS (Program for a European Traffic System with
Higher Efficiency and Unprecedented Safety) ve DRIVE (Dedicated Road Infrastructure
for Vehicle Safety in Europe). A.B.D. ise bu sıralarda IVHS (Intelligent Vehicle-Highway
Systems) projesi üzerinde çalışmaktaydı. Japonya’da 1990’lı yıllara doğru VICS (Vehicle
Information and Communication System), SSVS (Super Smart Vehicle System) gibi AUS
projeleri üzerinde çalışmalar yapılmaya başlandı. 1993 yılında ABD DOT (Department of
Transportation) tarafından AUS standartları ve sistem mimarisi üzerine 33 ay süren bir
program başlatıldı. (4)

Bu programın ilk sonuçlarının alınması ile birlikte şu an için üçüncü ve son aşama olan ve
pratik uygulamaları da içine alan bölüme geçilmiş oldu. Böylelikle 1996’da konu ile ilgili
12 temel standart belirlenerek yayınlandı ve uygulamalara esas olarak kabul edildi. Artık
birçok ülkede AUS ulaşım ve taşımacılık kapsamında ele alınan en önemli konu haline

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 3/14
gelmiştir. Her yıl AUS uygulamaları ve araştırma-geliştirme çalışmaları için milyonlarca
değil milyarlarca dolar seviyelerinde harcamalar yapılmaktadır.

Akıllı Ulaşım Sistemi: DÜNYA NEREDE?

Yıl 2001. AUS uygulamalarının gerçek hayatta ciddi ve yaygın biçimde kullanılmaya
başlanmasından henüz 5-6 yıl geçmiş durumda. Pekiyi acaba Dünya bu konuda neler
yapmış ve yapmakta. İşte dünya ülkelerinden bazılarının yaklaşımlarını gösteren birkaç
örnek:

A.B.D. : 1998 ile 2011 yılları arasında (yalnızca 12 yıl için) AUS kapsamında
projelendirilmiş 209 milyar dolar yatırım yapılacağı kesinleşti. (5). Bunun % 80’i özel
sektör tarafından tüketici ürün ve servisleri olarak gerçekleştirilecek.

Japonya: 1996 yılı için yalnızca 5 bakanlık bütçesinde yer alan ve AUS
uygulamaları ile araştırma-geliştirme için ayrılan ödenek 670 milyon dolardır.(3)

İngiltere: 2020 yılına dek AUS uygulamalarında dünyanın en etkin ve verimli

sistemlerini kuran ve kullanan ülkelerden biri olmak için devlet ve özel sektör kurum ve
kuruluşları olarak yoğun çalışmalara başlamıştır. (6)

Kanada: Dünya çapında 2001 yılı için AUS pazarının 25 milyar dolar seviyesinde
olacağı ve bunun 2011’e dek yıllık 90 milyar dolara erişeceği öngörüsüyle bu pazara
erişimin hayati önem taşıdığı gerçeği ile konu ile ilgili sektörlerin çalışmaları bir çatı
altında toplanmaya çalışılmaktadır. (7)

Çin: Dünyanın karayolu ağı en hızlı gelişen ülkelerinden biri olan Çin, 5 bakanlık
ve 5 ulusal bilim ve araştırma kurumu ile birlikte AUS konusunda 2010 yılına kadarki plan
ve bütçesini oluşturmuş ve 1970’li yılların ortalarında başlayan AUS çalışmalarına en
büyük ivmeyi vermiştir. (8)

Kore: AUS ile ilgili çalışmaları konularına göre 4 bakanlık kapsamında yürütmekte
ve çalışmalarını G7 ülkeleri ile koordine etmektedir. Onlarca AUS uygulamalarını hayata
geçirmiş ve birçok araştırma-geliştirme çalışmalarını tamamlamıştır. (9)

Avrupa Birliği Ülkeleri: Yüzlerce AUS uygulamaları tüm Avrupa ülkelerinde,

hatta AB ülkesi olmayanlarda bile hayata geçirilmiş ve trafik verimliliği ile güvenliği
açısından çok büyük faydalar sağlandığı araştırmalarla kesinleşmiştir. Daha birçok
çalışmalar ortak platformlarda yapılmaktadır. (10)

Brezilya: Bir üçüncü dünya ülkesi olmasına rağmen, 2000 yılı için AUS
çalışmalarına ayrılan bütçe 2 milyar dolardır. Bu bütçenin önümüzdeki yıllarda toplam 6
milyar dolar civarında olması beklenmektedir. (11)

Tüm bunların yanı sıra ülkeler kendi ulusal AUS çalışmaları için devlet, özel sektör, bilim
çevreleri ile finans kurumlarından oluşan kuruluşlar aracılığı ile de birçok faaliyetler
göstermektedir. Ulusal yapıdaki bu kuruluşlar ile birlikte uluslar arası koordinasyon ve
standardizasyon çalışmaları yürüten ve AUS uygulamalarını her boyutta ele alan geniş

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 4/14
ölçekli yapılanmalar da mevcuttur. Ulusal kuruluşlar hemen her ülkede benzer isimler ile
anılmaktadır. ITS America, ITS United Kingdom, ITS China, ITS Canada bunlara birkaç
örnek olabilir. Uluslar arası faaliyet gösterenlerden en önemlileri ise NTCIP (Amerika ve
çevresi), ERTICO (Avrupa Topluluğu), VERTIS (Uzakdoğu ülkeleri ve Japonya) olarak
sayılabilir.

AUS Uygulamaları Yararları ve Araştırma Sonuçları:

Giriş kısmında adları verilen 9 temel AUS Altyapısına dayalı olmak üzere, dünyanın
yüzlerce bölgesinde gerçek hayat uygulamaları kurulmuştur. Bu çalışmaların çoğunda
uygulama öncesi ve sonrası veriler bilimsel metotlarla toplanmış ve değerlendirilmiştir.

Bu araştırma konuları zaman kazancı, yatırımın ekonomik verimliliği, kullanıcılara

sağladığı yararlar, can ve mal kaybının azaltılması, güvenlik, konfor, verimlilik, etkinlik ve
benzerleri üzerinedir.

Bu bölümde bazı temel AUS uygulamalarının, yukarıda adı geçen araştırma konuları
çerçevesinde yapılan incelemelerine ait elde edilen sonuçlar ele alınmıştır.

1-Elektronik Ödeme Sistemi Yararları:

Özellikle kentlerde uygulanan, toplu taşım sistemlerinde bilet yerine elektronik kart ya da
benzeri sistemlerle ödeme yapılmasına olanak tanıyan sistemlerdir. Bu sistemler, seyahat
edenlere kullanım kolaylığı sağlamakta ve sistemi kuran kurumlar da iletişim
verimliliğinde artış getirmektedir. (12)

A.B.D.’de Elektronik Ödeme Sistemi kurulan yerlerde yapılan araştırmalara ait bazı
çarpıcı sonuçlar aşağıdaki verilmiştir. (13)

• Ücret toplama oranı % 3 ile % 30 arası artmıştır.

• Veri toplama bedelleri sistem başına 1,5 milyon ile 5 milyon dolar arası azalmıştır.
• Sistemin bulunduğu yerde, % 90 oranında kullanıldığı tespit edilmiştir.

Dublin ve Marsilya’da yapılan araştırmalarda kullanıcıların %85’i nakit ödemektense

elektronik ödemenin daha iyi olduğunu belirtmiştir. Kullanıcılardan en az %66’sıyla en
çok %89’u sistemin kullanımının kolay olduğu bildirilmiştir.(14)

• Elektronik ödeme sistemleri çoklu ulaşım modlarında ortak ödeme kartı kullanımını
mümkün kılar ve aynı kartla birçok operatöre erişimi sağlar.
• Ödemelerin Otomatik olarak transferini sağlar ve veri toplama şeklini basitleştirirken
kapasiteyi arttırır.
• Ulaşım sistemlerini kuranların, kullanıcılardan topladıkları ücretlerin bankalara
transferini kolaylaştırır.

2-Trafik Sinyalizasyonu Sistemi Yararları:

Trafik Sinyalizasyonu ya da trafik sinyal kontrolü belki de en çok kullanılan ve en yaygın

AUS uygulamalarından biridir. Tek tek kavşakların sinyalize edilmesinden, bu kavşakların

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 5/14
trafik uyarmalı şekillerde çalıştırılması, ardışık ya da ağ şeklindeki kavşak gruplarının
koordinasyonuna ve nihayet belli bir kent veya bölge içindeki tüm sinyalize kavşakların bir
ana merkez bilgisayarı kontrolü ile yönetilmesine dek genişletilebilecek sistemlerdir.

A.B.D.’de 1983–1995 yılları arasında trafik sinyalizasyon sistemlerinin verimliliği üzerine

yapılan çalışmalar sonucunda aşağıdaki sonuçlara ulaşılmıştır. (13)

• Seyahat süresi en az %8, en çok %15 oranında azalmaktadır.

• Seyahat etme hızı %14 ile %22 arasında artış göstermektedir.
• Araçların durup tekrar kalkmaları %35 seviyelerine dek azalmaktadır.
• Gecikmeler %17 ile %37 oranında azaltılmıştır.
• Yakıt tüketimi %6 ile %12 oranında azaltılmıştır.
• Zehirli gazların havaya salınma oranı CO için %5 - %3, HC için %4 - %10
azaltılmıştır.

1994’de Detroit bölgesinde kurulan sinyalizasyon sistemleri sonrası yapılan trafik kazaları
üzerine yapılan araştırmalarda aşağıdaki sonuçlar bulunmuştur. (13)

• Yaralanmaya sebep olan kazalar %6 oranında azaltılmıştır.

• Kaza sonucu yaralanma %27 oranında azaltılmıştır.
• Kaza sonucu ağır yaralanma %100 oranında azaltılmıştır.
• Sola dönüşlerde ortaya çıkan kazalar %89 oranında azaltılmıştır.

3-Otoyol Yönetimi Sistemleri Yararları:

Özellikle otoyollarda ve otoyol bağlantı yollarında kurulan, CCTV (Kapalı Devre Kamera
Sistemi), araç sayım, RWIS (Road Weather Information Systems) Yol ve Hava durumu
bilgilendirme sistemleri rampa kontrolü ve benzerleri gibi sistemler bu kategoriye
girmektedir. Aşağıda bu konu üzerine A.B.D.’de yapılmış araştırmaların toplu sonuçları
verilmiştir.(13)

• Seyahat süresi en az % 20 en çok % 48 kısalmıştır.

• Seyahat süresi % 16 ile % 62 oranında artırılmıştır.
• Otoyol kapasitesi en az % 17 en çok % 25 oranında yükseltilmiştir.
• Kaza oranı % 15 ile % 50 arasında azaltılmıştır.
• Yoğun ve sıkışık trafik koşullarındaki yakıt tüketimi % 41 oranında azaltılmıştır.

4-Taşımacılık Yönetimi sistemleri ve yararları:

Günümüzde özellikle GPS (Global Positioning System -Küresel Konumlandırma Sistemi)

yardımı ile yapılan AVL (Automatic Vehicle Location - Araç Konumunun Otomatik
Belirlenmesi), IVRG (In-Vehicle Route Guidance - Araç İçi Güzergah Yönlendiricisi) gibi
sistemler en bilinen ve kullanılan taşımacılık yöntemi uygulamalarındandır.

Taşımacılık Yönetimi Sistemleri ileri düzey bilgisayar ve elektronik teknolojilerini

kullanarak araç filolarının daha uygun güzergâhlara yönlendirilmesini sağlar, taşımacılık
uygulamalarını iyileştirir, zaman çizelgesinin hazırlanmasını kolaylaştırır; böylelikle

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 6/14
verimlilik en üst seviyeye getirilir, taşımacılık çok daha kullanışlı hale gelir. Ayrıca bu
sistemler sürücü ve yolcu güvenliğini artırır, bakım-işletim ve sistem kullanımı eğitim
masraflarını azaltır. (15)

A.B.D. de Taşımacılık Yönetimi ve Uygulamaları üzerine yapılan çalışmalar aşağıdaki

sonuçları vermiştir.(13)

• Seyahat süresi %15 ile %18 arasında kısalmıştır.

• Araçların duraklara zamanında gelme oranı %12 ile %23 oranında artmıştır.
• Trafik yoğunluğu ya da araç problemleri gibi durumları haber alma süresi 1 dakikaya
kadar indirilmiştir.
• Yatırım maliyetini 1 yılda %45 amorti etmiştir.

IVRG (Araç İçi Güzergâh Yönlendiricisi) üzerine Rhine-Main area, Stuttgart, Ile-de-
France, Lyon ve Münih kentlerinde yapılan testler aşağıdaki sonuçları vermiştir. (16)

Kullanıcıların %90’ından fazlası seyahat sürelerinin kısalmasının bu sistemin en önemli

özelliği olduğunu vurgulamıştır. %60’ı kaybolma riskini en aza indirdiğini belirtmektedir.
Sistemi kullananların %90’ı bunu öğrenmenin oldukça kolay olduğunda fikir birliğine
varmıştır. Sistemin güzergâh önerilerini kolay anlaşılır bulanlar %83’tür. Bu kişilerden
%40 - %90’ı sistem devredeyken kendilerini daha az streste ve/veya daha yüksek konforda
seyahat ediyor olarak hissetmektedirler. Yolları bilmelerine rağmen, sürücülerin % 42 si
sistemin önerdiği alternatif güzergâhların, kendi seçimlerinden daha iyi olduğunu
belirtmişlerdir.

5- Trafik Yoğunluğu Gibi Olayların Kontrolü ve Yönetimi Sistemleri Yararları:

Karayolu kesimlerinde zaman zaman oluşan yoğunlukların, trafik sıkışıklıklarının, kaza ya

da arızaların veya uzun araç kuyruklarının tespiti ve giderilmesi temel amacı ile kurulan
sistemler bu kapsamda ele alınmaktadır. Bu tip sistemler kamera ile izleme, video
görüntüsünü işleme, araç sayımı ve sınıflandırması ve belli yol kesimlerinde bu değerlerin
karşılaştırılması gibi sistemlerdir.

Bu tip uygulamalar sonucu yollardaki tıkanıklık, kaza ve benzeri olayların çok daha kısa
sürede tespit edilmesi ve giderilmesi sağlanmış, ölümcül olayların önüne büyük oranda
geçilmiştir. Bu sayede kurtarıcıların olay yerine 5–7 dakika daha erken varmaları
sağlanmıştır. Aynı zamanda, yoğunluğun giderilmesi 8 dakika kadar daha çabuk
yapılabilmektedir. Kent içi yollarda ölüm olayları %10 oranında azaltılmış, seyahat süresi
%10 ile %42 oranında kısaltılabilmiştir. (13)

Aynı araştırma bu gibi sistemlerin olmadığı yollarda bir kaza ya da sıkışıklık sonrası
oluşan ikinci tip kaza olması riskinin % 600 daha fazla olduğu bulunmuştur. Bu tip
olayların olmasından sonra olay yerine yaklaşanlara 2 dakika önceden bu durumun
bildirilmesinin A.B.D. genelinde yılda 308 ölüm olayının önlenmesi anlamına geleceği
bildirilmiştir.

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 7/14
6- Elektronik Geçiş Ücreti Toplama Sistemleri Yararları:

Özelliklerde paralı otoyollarda veya köprü tünel gibi özel yol kesimlerinde uygulanan
geçiş ücreti toplama sistemlerinin AUS çerçevesinde elektronik hale getirilmesi ile ortaya
çıkan sistemler bu kapsamda ele alınmaktadır. Ülkemizde buna verilen isim OGS’dir
(Otomatik Geçiş Sistemi). A.B.D. de Elektronik Geçiş Ücreti Toplama si, sistemleri
kurulan yerlerde yapılan araştırmalarda aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. (13)

• Gişelerin kapasitesi %250 artmıştır.

• Gişelerde harcanan yakıt %6 ile %12 arası azaltılmıştır.
• Uygulama yapılan yerlerde mil başına havaya salınan zehirli gazlarda CO için %72,
HC için %83, NOX için %45 azalma tespit edilmiştir.
• Uygulamaların yapıldığı gişelerde ortalama hız 8–12 mil/saat seviyesinden 25 mil/s
düzeyine yükselmiştir.

7- Demiryolu Hemzemin Geçişi Sistemleri Yaraları:

Adından da kolaylıkla anlaşılacağı üzere karayolu ile demiryollarının kesiştiği yerlerde

kullanılan AUS uygulamalarıdır. Bariyer destekli, elektronik kontrollü, ön uyarmalı ve
çoğu durumlarda da sinyalizasyon koordineli olarak kurulan bu sistemler can ve mal
kaybını çok büyük oranda azaltmaktadır. Bu tip sistemlerde, kameralı veya kızılötesi
algılamalar da yapılarak, tamamen güvenlik amaçlı bu uygulama desteklenmektedir.

8- Acil Duruma Müdahale Yönetim Sistemleri Yararları:

Karayollarında ortaya çıkan ve diğer bazı AUS uygulamaları tarafından tespit edilen kaza,
patlama, yangın, yol çökmesi, çığ ve benzeri acil durumlarda, duruma müdahale ve
kurtarma çalışmalarını yönetmek, kurtarıcı, ambulans, itfaiye, diğer makine araç gereç ve
uzman personelin koordinasyonu ve verimli çalışmasını sağlamak amacı ile kurulan
sistemlerdir. Otoyol polisi, hastaneler, itfaiye merkezleri, karayolları teşkilatı, arama
kurtarma ekipleri, bunların birbirleri ile haberleşmesi, araç gereç kullanımını optimize
edilmesi, müdahale süresinin kısaltılması gibi konuları ve organizasyonu temin
haberleşme, bilgi toplama teknolojilerini bünyesinde bulundurur. Can ve mal kaybının en
az oranda tutulması, olay sonrası durumun tekrar kısa sürede eski haline getirilebilmesi
gibi yararları vardır.

9- Seyahat Edenleri Bilgilendirme Sistemleri Yararları:

AUS alt yapılarında belki de en kapsamlı olanı budur. Seyahat eden yolcu ve sürücüleri
bilgilendirmenin onlarca değişik yolu ve yöntemi vardır. Temel olarak iki ana kategoriye
ayrılırlar. Pre-Trip (Seyahat Öncesi) ve En-Route (Seyahat Esnasında) (2). Pre-Trip
Bilgilendirme Sistemleri; seyahat edenler daha yolculuğa başlamadan ve hangi ulaştırma
sistemi ile seyahat edeceklerine karar vermeden önce durum hakkında onları bilgilendiren
sistemlerdir. Bu sayede onlara hangi ulaşım yöntemi, taşıt ya da güzergâhın en iyi olduğu
hakkında bilgileri verecek seçme şansı tanırlar.

En-Route bilgilendirme sistemleri ise seyahat anında ve süresince kullanıcılara yardımcı

olur. Güzergâhta bir olay veya gecikme olduğunda bu bilgi seyahat etmekte olanlara

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 8/14
iletilerek, kendilerine daha uygun güzergâh veya ulaşım aracı seçme şansı tanınır. Bazı
durumlarda seyahate ara vermek veya ek güvenlik önlemleri almak gibi yöntemler de
uygulanabilir.

Burada üç önemli unsur, veri toplama teknolojileri ile haberleşme teknolojileri ve bilgiyi
gösteren teknolojilerdir.

Genel olarak veri toplama sistemleri, yol üzeri ile çevresine ve taşıtların içine yerleştirilir.
Bunlardan en önce akla gelenleri; RWIS (Road and Weather Information Systems -Yol ve
Hava Bilgilendirme Sistemleri), TBS (Trafik Bilgilendirme Sistemleri), Araç tipi,
yüksekliği ve ağırlığı, ölçüm sistemleri, yol yüzeyi ve çevresi veri toplama sistemleri,
trafik veri toplama sistemleridir.

Haberleşme ise toplanan bu bilgilerin seyahat edenlere eriştirilmesi için kullanılmaktadır.

Aklımıza gelen her tür teknolojik haberleşme biçimi bu sistemlerde uygulanabilir. Telefon,
telsiz, TCP-IP, internet, radyolink, GSM, GPRS, ışık ışını, ses dalgası bunlardan ilk akla
gelenleridir.

İletilen bilgilerin kullanıcılara gösterildiği ya da duyurulduğu sistemler ise genel olarak

display (gösterge – işaret) ya da anons olarak adlandırılmaktadır. En çok uygulananları
DMİ (Değişken Mesaj İşaretleri -VMS Variable Massage Signs), LCD Monitor (Liquid
Cyristal Display Göstergesi), hoparlör veya anons cihazları, monitörler, televizyon, radyo
ve benzerleridir.

Bu konuda yapılan araştırmalar oldukça fazladır. Burada A.B.D. de yapılan araştırma

sonuçlarını vermekle yetineceğiz.(13)

• Seyahat süresi özellikle trafik yoğunlukları yaşandığında %20’ye varan oranlarda

kısaltılmıştır.
• Yakıt tüketimi %6 - %12 oranında azalmıştır.
• Zehirli gazların havaya salınması VOC için %25, HC için % 33, NOX için %5
oranında azaltılmıştır.
• Araçlarda gecikme oranı ve sayısı önemli ölçüde azalmıştır. Kaza oranı düşmüştür.

Avrupa da yapılan araştırmalarda da, toplu taşıma yolcu bilgilendirme sistemlerinde %75
ile %93 arasında otobüslerin ± 2 dakika ile duraklara zamanında vardıkları tespit
edilmiştir.(17)

RDS – TMC (Radio Data Service – Traffic Message Channel – Radyo Veri Sistemi –
Trafik Mesaj Kanalı) uygulamasının Münih ve Rhine Carridor’da yapılan derinlemesine
araştırmalar göstermiştir ki, sürücülerin %82’si buradan verilen bilgileri “yaralı” veya “çok
yararlı” bulmuştur. (18)

AUS Uygulamalarının Maliyet (kar-zarar) İncelemesi:

Bu kısımda hiçbir yoruma girilmeden AUS uygulamaları için yapılan yatırımların

karşılığında gelen yararların ekonomik boyutta kıyaslanması (cost-benefit assessment)

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 9/14
çalışmalarının sonuçları kaynaklardan aynen alınarak tercüme edilmiş ve aşağıda
verilmiştir. Konu ile ilgili özet liste aşağıdadır. (19)

Getirdiği ekonomik yarar, yapılan yatırımdan 1,5 katından daha fazla olan bazı
uygulamalar:

• Kavşak Sinyalizasyonu
• Bölgesel kavşak grupları sinyalizasyon
• Kaza ve diğer trafik olaylarının tespit edilmesi
• Rampa kontrolü
• Park yeri bulma yöntemi
• Hız kontrolü

Getirdiği ekonomik kazanç ile yatırım birbirine denk olan bazı uygulamalar
• Araç içi otomatik hız kontrolü
• Entegre otomatik sürüş sistemi
• WIM (Weigh-In-Motion) Araçların hareket halindeyken tartılması

“MDIS (Midlands Driver Information Systems) gibi pahalı projeler -ki kurulma maliyeti
25 milyon Euro’dur- sadece iki yıl içinde bu değerden daha fazla yararlar sağlanmıştır”.
(20)

“Yeni Toplu Taşıma Öncelikli Sinyalizasyon Sistemleri Ölçümleri, otobüslerin

kavşaklarda kaybettikleri zamanın yarısından fazlasını kazandıklarını ve bu yararların
yatırım maliyetini 3 ile 16 ay içinde geri ödeyebileceğini göstermiştir”.(10)

“Kansas kenti bölge taşımacılık otoritelerinin AVL sistemi, yıllık iletişim maliyetini
400.000 dolar düşürmüş ve donanım harcamalarından da 1,5 milyon dolar tasarruf
sağlanmıştır”.(15)

“Tehlikeli maddeler taşıyan araçlar ile ilgili tedbir ve tepki verme programlarından
beklenen maliyet tasarrufu, yıllık olarak eyalet başına 1,7 milyon dolar; A.B.D. genelinde
85 milyon dolar civarındadır”.(21)

“Eğer dört şeritli bir otoyol varsa, bir şeridin kapasitesini 1,5 kat artırmak için TMC
(Trafik Mesaj Kanalı) uygulaması yeterlidir. Bu iş için, kapasitesi 1,5 kat yükselecek olan
yol inşası için gereken tutarın 8 de 1’i yeterlidir”.(13)

“Maryland Chart programı, şerit algılayıcıları ve video kameralar ile otomasyonu artırılmış
yol sistemlerinin genişletilmesi aşamasındadır. İlgili CHART fonları taslak analizlere göre,
bu programın 10/1 seviyesinde yarar/maliyet oranına sahip olacağı beklenmektedir.
Minnesota Otoyol Yardımcı Programı çerçevesinde ilgili rakamlar kullanıldığında işletim
maliyeti yıllık 600.000 dolar olan programın gecikmelerin azaltılması ile sağlanan yıllık
yarar kazancı 1.400.000 dolar’dır”. (13)

“Taşımacılık Yönetimi Sistemlerinde yapılan yatırım, yıllık %45 oranında geriye

dönmektedir”.(13)

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 10/14
“Elektronik Geçiş ücreti toplama sistemlerinde işletim maliyeti eskiye göre %90
seviyelerine dek düşmektedir”.(13)

“Otomatik geçiş ücret toplama sistemi yıllık işletim gideri:15.800 $

Klasik tipte geçiş ücret toplama sistemi yıllık işletim gideri:176.000$”.(13)

“Elektronik ücret ödeme sistemi kurulan yerlerde veri toplama giderleri 1,5 milyon dolar
ile 5 milyon dolar arasında düşmüştür”.(13)

Türkiye’deki AUS Uygulamaları:

2001 yılı Nisan ayı itibarıyla T.C. KGM Otoyol Bakım İşletme Müdürlüğünden alınan
bilgilere ve ülke genelinde yapılan gezi ve incelemelere göre ülkemizde kurulan Akıllı
Ulaşım Sistemi uygulamaları oldukça sınırlı sayıdadır. Birkaç örnek aşağıda verilmiştir.

OGS (Otomatik Geçiş Sistemi):

ASELSAN tarafından kurulmuş ve yaygınlaştırılmasına çalışılmaktadır. Halen 21 giriş ve
30 çıkış gişesinde olmak üzere 51 gişede uygulanmaktadır. Bu gişeler 14 gişe sahası ile
sınırlıdır. Toplam 105.000 OGS araç içi kartı satılmıştır. Kurulum maliyeti 3 milyon dolar
civarındadır.

Bolu TBS (Bolu Dağı Trafik Bilgilendirme Sistemi):

ULTRA Ltd. Şti. tarafından 1999 Aralık ayında tamamlanmıştır. Resmi olarak 2000 yılı
Ocak ayında hizmete girmiştir. Uluslararası literatürde MAJOR ITS Project (Büyük AUS
Projesi) kapsamında yer alan ve ülkemizin ilk AUS uygulamasıdır. Bolu Dağı geçişinde 12
km boyunca toplam 4 ana istasyon ve 10 DMİ ile bir ana merkez vardır. Sürücüleri
bilgilendirme, trafik sinyalizasyonu, otoyol yönetimi, trafik kazaları ve yoğunluğu
yönetimi ve acil durum müdahale yönetimi temel altyapılarını entegre olarak tek bir ana
çatı altında toplayan gelişmiş bir sistemdir. 2 milyon dolar civarı bir maliyetle kurulan bir
sistemde 700 sis uyarı flaşör sistemi, 4 kamera, 4 tam donanımlı hava durumu istasyonu,
16 yol yüzeyi ve araç algılayıcısı, 10 alfanümerik DMİ, 2 renkli grafik DMİ, hazır internet
bağlantısı, kablosuz görüntü ve veri aktarım sistemi, tam donanımlı bir kontrol merkezi
bulunmaktadır.

75. Yıl Selatin Tüneli Otomasyonu:

SIEMENS A.Ş. tarafından yapılan bu AUS uygulamalarında tünel içi aydınlatması, tünel
girişleri hız ve araç yüksekliği kontrolü, DMİ’ler yardımı ile sürücüleri bilgilendirme tünel
içi şerit seçme sinyalizasyonu, tünel içi trafik mesaj radyo yayını ve benzeri sistemleri
içermektedir. Ayrıca güvenliğe yönelik tünel içi havalandırma ve yangına müdahale
sistemleri de mevcuttur. Türkiye’nin en uzun tüneli olan bu tünel iki tüpten oluşmakta ve
her bir tüp 3 şeritli. Güney tüp portaller (giriş kısımları) hariç 3.035,79 m; kuzey tüp ise
3.010,74 m uzunluğundadır. AUS uygulamaları maliyeti aydınlatma ve havalandırma
sistemleri dâhil 12 milyon dolar civarıdır. Bazı ek yatırımlarla bu tutar 14,5 milyon dolar
seviyesine varmıştır. 20 Nisan 2000 tarihinde resmi olarak faaliyete girmiştir.

TAG Otoyolu İşletim Sistemi:

Sag/Schrack-Tessag tarafından kurulan bu sistemde TAG Karayolu güzergâhı boyunca,
binlerce algılayıcı, onlarca video kamera sistemleri, acil çağrı ve müdahale donanımları,

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 11/14
aydınlatma gibi birçok sistem kullanılmıştır. 35 milyon dolara mal olan sistem 28 Eylül
2000 tarihinde resmi olarak işletilmeye başlanmıştır. Sistemler asıl olarak otoyol
üzerindeki tüneller içinde ve çevresinde tesis edilmiştir.

Trafik Sinyalizasyon Sistemleri:

Kavşakların sinyalize edilmesi ülkemizde 1970’li yıllardan itibaren yaygınlaşmaya
başlamıştır. Ülkemizde yaklaşık olarak 2500–3000 civarı kavşağın sinyalize edildiği
tahmin edilmektedir. İzmir-İstanbul gibi büyük kentlerimizde Trafik Sinyalizasyon kontrol
merkezleri kurulmuştur. GPS kontrollü yeşil dalga koordinasyon sistemi ise 1997 de ilk
kez TCK 7. Bölge Mersin de ULTRA Ltd. tarafından başarı ile uygulanmıştır. Bu sayede
22 adet ardışık sinyalize kavşak GPS uyduları ile koordine edilebilmiştir.

Diğer AUS Uygulamaları:

İzmir, İstanbul ve Ankara Büyük Şehir Belediyeleri tarafından uygulanan Kentkart, Akbil
gibi toplu taşıma sistemlerinde elektronik ödeme sistemleri de en çok kullanılan AUS
uygulamalarındandır.

Bunlar dışında İzmit-Kocatepe-Gültepe Tüneli otomasyonu, kameralar ile belli yol

kesimlerinin incelenmesi, Demiryolu hemzemin geçiş güvenliği bazı özel şirketlerin AVL
uygulamaları ülkemizdeki AUS çalışmalarına örnek olarak verilebilir.

Ülkemiz AUS konusunda dünyanın gerisinde kalmış olmasına rağmen KGM, Emniyet
Genel Müdürlüğü ve bazı Büyükşehir Belediye’leri ile akademik çevrelerin bu konuda
yoğun ve hızla artan çalışmaları mevcuttur. Özellikle KGM önümüzdeki yıllarda onlarca
AUS uygulamasını projelendirmiş ve hayata geçirebilmek için ödenek arayışlarına
girmiştir.

SONUÇ
Yukarıda kısaca açıklandığı gibi AUS uygulamaları hem yatırım kazancı, hem de gerçek
anlamda sağladığı yararlar açısından gerçekten etkin ve verimli çalışmalardır. Bazı
ülkelerin konu hakkındaki düşünceleri çok açık ve nettir. Aşağıda bunlara birkaç örnek
verilmiştir.

Japonya: Japonya’da yaklaşık olarak her yıl 14.000 kişi trafik kazaları sonucu
ölmektedir. Trafik yoğunluğu sonucu yılda 5,5 milyar kişi-saat zaman kaybı yaşamaktadır.
Bu finansal anlamda 120 milyar dolar civarında bir ekonomik kayba denk düşmektedir.
AUS uygulamaları tüm boyutları ile gerçek anlamda yararlar sağlamaktadır; çok açıktır ki
toplumsal fonlara bu konuda yatırım yapılmalıdır. AUS genel anlamda haberleşme ve bilgi
teknolojilerinde çok etkin bir öneme sahiptir.(3)

Çin: …Dolayısı ile Çin’in gerçek ihtiyacı doğrultusunda, ulaşım verimliliğini

iyileştirmek, güvenliğini artırmak ve çevreyi korumak amaçları ile uygun AUS
uygulamalarının seçimi ile AUS geliştirmesi ve kurması şarttır.(8)

İngiltere; ITS İngiltere kuruluşu, AUS’un güvenlik, verimlilik ve çevresel

iyileştirme üzerine olan yararlarını açık ve net olarak İngiliz Hükümeti, Ulaştırma

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 12/14
Endüstrisi ve kullanıcılar ile tüm seyahat edenlere anlatmak, medyayı ve toplumu bu
teknolojilerin yararları konusunda eğitip bilinçlendirmek ve her kesimi bu konunun
yandaşı yapmak için çalışmalara başlamıştır.(6)

Araştırma sonuçları göstermiştir ki, kentler arası Karayolu kesimlerinde ve kent içi trafik
kontrolünde kurulan birçok AUS uygulamaları çok büyük oranda ekonomik yaralar
sağlamıştır.(19)

Varılan sonuçlarda İngiltere Hükümeti ile fikir birliği sağlanmış ve AUS güvenilir ve
bütünleşmiş ulaşım sistemleri için en uygun araçlardan biri olarak kabul edilmiştir.(19)

Avrupa Birliği: Tüm çalışmalar, uygun şekilde kurulduğu takdirde, Telematik

uygulamalarının seyahat edenlerin konforunu artırdığı, trafik güvenliği ve verimliliğini
yükselttiği ve çevreye yarar sağladığını ispatlamıştır.(10)

A.B.D.; Sürücüleri bilgilendirme uygulamalarından çok önemli derecede yararlar

sağlandığı tespit edilmiştir.(2)

AUS özellikle hâlihazır çevrede ve yeni klasik ulaşım altyapılarının inşasının zor olduğu
yerlerde, ulaştırma sistemlerinin çok daha verimli işletilmesine olanak vermektedir. (22)

Ulaştırma Komisyonu görüşünce, Akıllı Ulaşım Sistemleri ileri düzey ulaşım ve

taşımacılık ile ulaştırma dalında devrim niteliğinde katkıda bulunacak unsurlardan olup
kaçırılmaması gereken bir fırsattır.(22)

Tüm bunların üstüne daha ne söylenebilir?

• AUS can ve mal kaybını en aza indirmektedir.

• AUS yolların ve trafiğin verimliliğini ve güvenilirliğini artırmaktadır.
• AUS kullanıcıların her yönden olumlu olarak etkilenmekte, konforu artırmaktadır.
• AUS zamandan kazanç sağlamaktadır.
• AUS yakıttan tasarruf sağlamaktadır.
• AUS ekonomik olarak kazanç sağlamaktadır.
• AUS için harcanan paralar ve yatırım birkaç sene içinde geri dönmektedir.

Ülkemizde en önemli problemlerden olan ulaşım ve trafik sorunlarına her anlamda ve de

gerçekten ekonomik olarak çözüm getirebilme fırsatı artık elimizde. Bizlere ve yetkililere
düşen ise bu fırsatı hiç vakit kaybetmeden değerlendirmektir.

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 13/14
 Yararlanılan Kaynaklar:

1. Intelligent Transportation System Architecture and Standarts, FHWA (Federal Highway

Administration), DOT. Final Rule 1998 Section 940.3 Definitions.

2. ITI, (Intelligent Transportation Infrastructure); Operation TimeSaver, US. Depertment of

Transportation, 1996. FHWAJPO-96-0021; HVH-1-9-96(20M)E

3. Intelligent Transportation Systems in Japan; Hideo Tokuyama; Bublic Roads, On-line 1996

4. System Architecture for ITS in Japan; Summary Report, National Police Agency, Ministry of
International Trade and Industry, Ministry of Transport, Ministry of Posts and
Telecommunications, Ministry of Construction; November 1999

5. ITS offers a new approach; ITS America, June 2 1998

6. What are the aims? ITS United Kingdom, Jan 19 2001

7. The Intelligent transportation Systems Society of Canada, ITS Canada, 2001

8. About ITS in China; China ITS, 2000

9. ITS Status in Korea; ITS Korea, 2000

10. ITS Benefits; ERTICO, 1999

11. Brazilian Association of Highway Concessionaires; Turin Italy; Nov. 9 2000,

12. ITI Electronic Payment Systems; US. Depertment of Transportation, 1996.

13. Benefits: Expected and Experienced ITI, (Intelligent Transportation Infrastructure); Operation
TimeSaver, US. Depertment of Transportation, January 1996

14. Smart Cards for automatic Payment; ITS Benefits; ERTICO, 1999

15. Transit Management Systems: Making Transit More Efficient, Reliable, and Attractive; ITI,
US. Depertment of Transportation, 1996

16. In-Vehicle Route Guidance; ITS Benefits; ERTICO, 1999

17. Public transport Pessenger Information; ITS Benefits; ERTICO, 1999

18. RDS-TMC Traffic Information Services; ITS Benefits; ERTICO, 1999

19. UK Perspective on Cost-Benefit Assessment of Intelligent Transport Systems; Alan Stevens;

International Workshop on ITS Benefits, Turin-Italy Nov 9 2000

20. Evaluation Results for Intelligent Transport systems (ITS); Richard Brown, John C. miles,
Alan Stevens; International Workshop on ITS Benefits, Turin-Italy Nov 9 2000

21. What are some of the Benefits of ITS CVO? ITS America, US. ITS. DOT .; 2001

22. What We Have Learned About ITS? Final Comments; Dec. 2000

Akıllı ulaşım sistemleri: Türkiye nerede? Dünya nerede? Emir Emrah ADAL Nisan 2001 14/14