YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
Giriş
Türkiye’de elektronik devletin gelişimi ve mevcut
durumu, konuyla ilgili planlama ve uygulamaların tarihsel
gelişimi, yasal altyapısı, yönetişim ekosistemi ve
uluslararası iyi uygulamalarla kıyaslanması biçiminde
incelenmiştir.
Türkiye’de e-Devletin Tarihsel Gelişimi ve
Strateji Belgeleri
Türkiye’de e-Devlet alanında yaşanan gelişmelerin
tarihçesi, üç ana bölümde incelenebilir. Bu özet
tarihçedeki başlangıç noktasını, internetin Türkiye’de
kullanılmaya başlandığı tarih olan 1993 yılı
oluşturmaktadır. İkinci bölümde, 2006-2010 Bilgi
Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı stratejisinin
uygulanmaya başlandığı 2006 yılından aynı strateji
belgesinin nihai değerlendirme raporunun yayımlandığı
2012 yılına kadarki dönemde yaşanan gelişmeler yer
almaktadır. Üçüncü bölüm ise son yıllarda e-Devlet
alanında yaşanan önemli gelişmeler ve özellikle 2016-
2019 yılları arasını kapsayan e-Devlet Stratejisi ve Eylem
Planının etkilerinden oluşmaktadır.
1993’ten 2006’ya (2006-2010 Stratejisinin Başlangıcına)
Kadarki Dönem
Her ne kadar Avrupa Akademik ve Araştırma Ağları’nın
(European Academic and Research Network, EARN) bir
uzantısı olan “Türk Üniversiteler ve Araştırma Kurumları
Ağı” adlı bir program altında geniş alan ağları (wide area
networks) daha 1986 yılından itibaren Türkiye’de
çalışmaya başlamış olsa da, Türkiye’deki ilk internet
bağlantısı için 1993 yılını beklemek gerekmiştir. İnternetin
Türkiye’ye gelişinin ilk on yılında (1993-2003), ilerleyen
yıllarda e-Devlet çalışmalarının temelini oluşturacak
birçok önemli yasal, kurumsal ve teknik altyapı çalışması
gerçekleştirilmiştir. Bu altyapı çalışmalarının ilk önemli
adımı, Türkiye’ye internet bağlantısının gelmesinden
sadece üç sene sonra, 1996 yılında, Başbakanlık kararıyla
Türkiye Ulusal Enformasyon Altyapısı Master Planı
(TUENA) başlıklı bir bilgi teknolojisi strateji belgesinin
hazırlanmaya başlanılmasıdır. Bu planın ana hedefleri
aşağıda özetlenmiştir:
Enformasyon teknolojilerinin geliştirilmesi ve bilgi
toplumuna geçişin sağlanması maksadıyla enformasyon
alanında kamu güvenliği ve menfaatleri, sosyoekonomik,
yasal, kurumsal ve düşünülebilecek diğer hususları da
kapsayan bir enformasyon (internet dâhil) politikasının
geliştirilmesine duyulan ihtiyaç nedeniyle Ulaştırma
Bakanlığı sorumluluk ve koordinatörlüğünde, sekretarya
hizmetlerini TÜBİTAK Başkanlığının yürüteceği
Türkiye’de Enformasyon Politikası ve Enformasyon
Altyapısı Master Planının oluşturulmasını istemiştir.
Bilgi ve iletişim teknolojilerinden azami miktarda
yararlanılan bir kamu yönetimi sistemi oluşturma amacı
güden bir diğer çalışma ise, 1997 yılında Başbakanlık
tarafından başlatılan Kamu-Net projesidir. Proje ile kamu
yönetimi sisteminin işleyişinde bilgi ve iletişim
teknolojilerinden yönetimde verimliliği artırmak için
ulusal ve yerel düzeyde yararlanılması öngörülmüştür.
Kamu-Net Projesi’nin temel amaçları, şu şekilde ifade
edilmiştir:
• Ülkemiz kamu hizmetlerinde etkinliği ve
verimliliği artırmak amacıyla bilişim
teknolojilerinin gerektiği gibi kullanılmasına,
gelişmiş kurumsal bilgi sistemlerinin
kurulmasına ve bunun yanı sıra birbirleri ile
güvenli ve gerçek zamanlı bilgi paylaşımını da
yapan elektronik kurumların oluşturulmasına
yönelik çalışmalar yapmak, elektronik devlet
yapılanmasında rol üstlenmek,
• Devlet eKapısını hazırlamak ve tüm bu
çalışmaların sürekliliğine ve kurumsallaşmasına
katkı sağlamak,
• Bilişim toplumu olma sürecinde kamusal değişim
ve dönüşümlerin gerçekleşmesinde öneriler
hazırlamak,
• Bilgi üretimini ve bilgi paylaşımını toplumun
tüm katmanlarına yayarak toplumsal sinerjiyi
harekete geçirmek,
• Vatandaşların daha bilgili ve bilinçli, haklarını ve
sorumluluklarını iyi bilen bireyler halinde toplum
yaşamında daha etkin görevler ve sorumluluklar
üstlenmelerini sağlayarak görevlerin
yapılmasında ve yetkilerin kullanılmasında
etkinliği artırmak,
• Bu yaklaşımlar çerçevesinde çalışmalarını ve
üretimlerini ülke optimalinde benzer amaçlarla
çalışan diğer sivil ve resmî oluşumlarla paylaşıp
birleştirerek devletine sahip çıkan bireylerin
oluşturduğu ulusal, çağdaş ve rekabet gücü
yüksek bir Türkiye yaratılmasında görevler
üstlenmek.
Avrupa Birliği tarafından bilgi toplumu olma hedefine
ulaşmak için hazırlanan e-Europe/e-Avrupa Programı’nın
Avrupa Birliği aday ülkeleri için genişletilmiş hâli olan
e-Europe+ Belgesi’nin 2001 yılında imzalanmasından
sonra Kamu-Net Projesi e-Türkiye Projesi ile
birleştirilmiştir. Bu noktada, 13 çalışma grubu gerekli
araştırmaları yapmak üzere görevlendirilmiştir. Bu
grupların eşgüdümü görevi, “sivil toplum kuruluşları da
idare sürecine katılan meşru bir yönetişim aktörüdür”
bakış açısı ile Türkiye Bilişim Derneği (TBD) ve Türkiye
Bilişim Vakfı’na (TBV) verilmiştir. Süreç yönetimindeki
bu olumlu gelişmelere rağmen uygulama dönemi sonunda
Kamu-Net ile hedeflenen sonuçların hepsine maalesef
ulaşılamamıştır. Bu noktada, 2002 yılında e-Dönüşüm
Türkiye Projesi’nin hazırlıklarına başlanarak bu proje
2003 yılında uygulamaya geçirilmiştir. Bu gelişmeler
dikkate alındığında, Türkiye’de genel olarak bilgi toplumu
ve özel olarak da e-Devlet konusundaki hazırlık
çalışmalarının ulusal planlama raporları ile başlayıp
Avrupa Birliği süreçleriyle bütünleşme yönünde devam
ettiği söylenebilir.
1
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
2003 yılından sonra Türkiye’de genelde bilgi toplumu ve
özelde de e-Devlet alanında hazırlanan strateji belgelerinin
sayısı ve içeriğinde hızlı bir artış gözlenmektedir. Bu
çerçevede incelenebilecek ilk örnek, Başbakanlık
tarafından yukarıda anılan e-Avrupa+ girişimine katılmak
amacıyla, 2002 yılı Ağustos ayında bir rapor olarak
kamuoyuna sunulan e-Türkiye Girişimi Eylem Planı 2002
Taslağı belgesidir. Bu belge, Başbakanlık ve Türkiye
Bilişim Derneği (TBD) eş güdümünde çeşitli sektörlerden
bir araya gelen toplam 360 uzmandan oluşan 13 alt
çalışma grubu tarafından hazırlanmıştır. Söz konusu
belgede e-Devlet ile ilgili olarak “Vatandaşa kaliteli,
güvenli, etkin ve kesintisiz hizmet sunulması” hedefi
konularak bu hedef çerçevesinde yapılacak işlemler
(kitabın 34. sayfasındaki şekil 2.2'de gösterildiği gibi)
sıralanmıştır.
e-Türkiye Girişimi Eylem Planı 2002 Taslağı’nı takiben,
58. ve 59. Hükümet’in Acil Eylem Planı çerçevesinde
ortaya koyduğu e-Dönüşüm Türkiye Projesi’nin
gerçekleştirilmesi amacıyla, 3 Aralık 2003 tarihli ve
2003/48 sayılı Başbakanlık Genelgesi ile e-Dönüşüm
Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı (KDEP)
uygulamaya konulmuştur. Bu plan çerçevesinde projenin
eşgüdümü, izlenmesi, değerlendirilmesi ve
yönlendirilmesi konusunda Devlet Planlama Teşkilatı’nda
(DPT) bir “Bilgi Toplumu Dairesi Başkanlığı”
kurulmuştur. Genelgede Proje’nin başlıca hedefleri
aşağıdaki gibi ifade edilmiştir: “…Vatandaşlarımıza daha
kaliteli ve hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla;
katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş süreçlerine sahip olmayı
ilke edinmiş bir devlet yapısı oluşturacak koşulların
hazırlanması, bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve
mevzuatının öncelikle Avrupa Birliği müktesebatı
çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi ve
e-Avrupa+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem
planının ülkemize uyarlanması…”.
Bu çerçevede DPT eş güdümünde sekiz çalışma grubu
oluşturularak, kamuoyu ve Danışma Kurulundan görüşler
alınarak 2003-2004 yıllarını kapsayan Kısa Dönem Eylem
Planı (KDEP) hazırlanmıştır. Dört adet ara değerlendirme
raporu ile ölçümlenen-izlenen KDEP’in Mayıs 2005
tarihinde yayımlanan Sonuç Raporu, sonuçlanan eylem
oranını %47 olarak açıklamıştır.
KDEP uygulaması sonrasında, genel olarak bilgi toplumu,
özel olarak da e-Devlet konularında hazırlanan bir sonraki
strateji belgesi olarak, 1 Nisan 2005 tarihinde, 2005/05
sayılı Yüksek Planlama Kurulu Kararı eki olarak
yayımlanan e-Dönüşüm Türkiye Projesi 2005 Eylem Planı
ortaya konulmuştur. Bu plan ile varılmak istenen amaç,
KDEP uygulama süresi içinde tamamlanamayan ve 2005
yılına aktarılan eylemlerle birlikte yeni eylemleri
planlamak ve uygulamak olmuştur. Bu amaçla kurulan
çalışma grupları ve koordinatör kurumların katkıları ile 7
başlık altında 50 eylem sıralanmıştır.
Bu stratejiler çerçevesinde hazırlanan ve uygulamaya
konulan e-Devlet projelerinin hangi değişkenlerden
etkilenilerek ne amaçlarla geliştirildiği konusunda ortaya
konulan bir model de aşağıdaki şekilde sunulmuştur. Söz
konusu değişkenler;
i. Kamu yönetimi reformu ihtiyaçları;
ii. Söz konusu e-Devlet projesinin uygulanacağı
kurum veya kurumlara ait çözüm bekleyen somut
sorun ve ihtiyaçlar;
iii. e-Devlet projeleri yoluyla insanların, bilgilerin,
paranın ve kamusal işlemlerin denetimi;
iv. Kamu kurumları içerisinde, kamu kurumları ile
özel sektör arasında ve ulus devletlerarasındaki
benzeşim baskıları;
v. Bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) hizmetleri,
yazılımı ve/veya donanımı satan özel sektör
firmaları/şirketler tarafından gerçekleştirilen
“satıcı tetiklemesi”
vi. Bir e-Devlet projesini uygulama yoluyla çeşitli
kamu politikası aktörlerine (Dünyaya, Avrupa
Birliği’ne, siyasetçi ve bürokratlara) uygulayıcı
kurumun “çağı yakaladığı” ve/veya “çağın
gerisinde kalmadığı” gibi sembolik mesajlar
iletilmesini sağlayan “simgesel eylemler” gibi
etmenlerdir.”
“Benzeşim baskıları kuralcı (normative), taklide dayanan
(mimetic) ve zorlayıcı (coercive) olmak üzere üç değişik
şekilde ortaya çıkmaktadır.
Bilgi ve iletişim teknolojileri hizmetleri, yazılımı ve/veya
donanımı satan özel sektör firmalarının mal ve/veya
hizmet sattıkları kamu kurum ve kuruluşları ile olan ticari
ilişkilerinde, aralarındaki bilgi asimetrisinden
faydalanarak kamu sektörünün ihtiyaç duyduğu ölçek ve
niteliğin ötesinde miktar ve kalitede satış yapması
durumuna “satıcı tetiklemesi” adı verilmiştir.
Türkiye’de e-Devlet projelerinin ortaya çıkış sürecinde
tüm bu etmenlerin toplamının etkileşimini gösteren bir
model (kitabın 37. sayfasındaki şekil 2.7'de) sunulmuştur.
2003 KDEP ve e-Dönüşüm Türkiye Projesi 2005 Eylem
Planı’nın uygulamalarının kısmi başarıya erişmesi üzerine
hazırlanan 2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem
Planı (BTS ve EP), 28 Temmuz 2006 tarihinde
uygulamaya konulmuştur. Bu strateji belgesinin nihai
sonuç raporunun yayımlanma tarihi olan 2012 yılından
beri yeni bir strateji belgesi uygulaması bitmediği için,
2006-2010 Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı teknik
olarak 2016 yılında e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı
(2016-2019) yürürlüğe girene kadar uygulamada kalmıştır.
2006-2010 Stratejisi Uygulama Dönemindeki (2006-
2012) Gelişmeler
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı (2006-2010), 28
Temmuz 2006 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir. Bu strateji belgesindeki toplam 111
eylemden 41 tanesi “Vatandaş Odaklı Hizmet Dönüşümü”
ve 21 tanesi de “Kamu Yönetiminde Modernizasyon”
başlığı altında hazırlanmış olup, söz konusu 62 eylemin
2
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
tümü, e-Devlet konusu ile doğrudan veya dolaylı olarak
ilgilidir.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) Bilgi Toplumu Dairesi
tarafından eşgüdümü gerçekleştirilen bu strateji ve eylem
planı, yedi stratejik önceliğe göre hazırlanmıştır.
Değerlendirme sürecinde önce 126 (2007) sonra da 117
(2009) adet gösterge ve ülkelerin karşılaştırılmasına imkân
veren kıyaslama ölçütleri (benchmarks) kullanılarak
izlenmiş ve ölçümlenmiştir. Bu değerlendirme sırasında
beş yıllık hedefler, senelik ara hedeflere dönüştürülmüştür.
2006-2010 tarihleri arasında uygulanan ve Haziran 2012
tarihi itibarıyla altıncı ve nihai değerlendirme raporu
yayımlanan Bilgi Toplumu Stratejisi Eylem Planı’nda,
Haziran 2012 dönemi itibarıyla ortalama %64,1 başarı
elde edildiği anlaşılmaktadır. e-Devlet ile ilgili olan
konularda ise başarı oranları sırasıyla “Vatandaş Odaklı
Hizmet Dönüşümü” alanında %65,6 ve “Kamu
Yönetiminde Modernizasyon” alanında %50’dir. Nihai
Değerlendirme Raporu’ndaki en kritik tespit ise,
stratejinin etkin biçimde uygulanması için öngörülen
kurumsal yapılanmanın 2012 yılı itibariyle henüz hayata
geçirilememiş olmasıdır.
Bilgi toplumu ve e-Devlet konularında hazırlanan strateji
ve eylem planı belgelerinin gerek uygulama gerekse de
ölçme ve değerlendirme basamaklarında izlenebilecek
stratejik yöntemlerden birisi de eylemlerin belli ölçütlere
göre önceliklendirilmesidir. Özellikle uygulamada yavaş
ilerlendiği veya önceden belirlenmiş uygulama takviminin
gerisinde kalındığı tespit edilen durumlarda uygulanması
planlanan eylemlerden en önemli ve acil olanlarının
önceliklendirilerek kaynakların bu eylemleri bir an önce
bitirmeye yönlendirilmesi tercih edilebilir. Bu bağlamda,
2006-2010 Bilgi Toplumu Strateji ve Eylem Planı’nın
uygulanmasındaki gecikme nedeniyle Başbakanlık
bünyesinde 2008 yılından itibaren bir e-Devlet Danışma
Grubu (EDG) kurulmuştur.
Bilgi toplumu olma hedefine ulaşmak amacıyla hazırlanan
stratejiler doğrultusunda gerçekleştirilmesi gereken
eylemlerin eksik ya da gecikmiş olarak uygulanması, hem
e-Devlet alanındaki faaliyetleri hem de Türkiye’nin
uluslararası indekslerdeki sıralamasını doğrudan
etkilemektedir. Zaman, para ve uzmanlık gibi kaynaklar,
özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde nispeten
daha az bulunduğu için, e-Devlet gelişimi konusunda
diğer ülkelerden geri kalmanın maliyeti de nispeten daha
yüksektir.
EDG’nin Başbakanlık bünyesinde kurulmuş olması
önemlidir. Çünkü Başbakanlığın bakanlıklar üzerindeki
yaptırım ve eşgüdüm gücü ile yasama sürecindeki önemli
rolü, e-Devlet projelerinin uygulanması ve eşgüdümü
sürecini yönetmek için doğru yerin/adresin Başbakanlık
olduğunu göstermiştir. EDG’nin ana hedefi, 2006-2010
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı’ndaki toplam 111
eylemin tamamının gerçekleştirilmesinden veya
hızlandırılmasından ziyade, “bazı eylemlerin konu
edindiği e-Devlet projelerinin önceliklendirilmek amacıyla
seçilerek Başbakanlığın bu e-Devlet projelerinin hayata
geçirilmesini hızlandıracak bir kaldıraç olarak
kullanılması” olarak tarif edilmiştir. Aslında
önceliklendirilecek toplam 11 adet eylem/e-Devlet projesi,
Strateji ve Eylem Planı’ndaki toplam 111 eylem arasından
değil (kitabın 40. sayfasındaki şekil 2.10'da gösterildiği
gibi) e-Devlet alanındaki toplam 62 proje arasından
seçilmiştir.
EDG’de, farklı kamu kurumlarından gelen kişilerin belli
bir hedefi gerçekleştirme amacıyla oluşturduğu ve
sonrasında dağılarak üyelerin başta geldikleri örgütlere
geri döndükleri, esnek, özel amaçlı ve geçici türde ağ
(network) türü bir yapılanma olan geçici (ad-hoc) bir örgüt
modeli kullanılmıştır. Ad-hoc örgütlenme modelinin
kullanılma nedeni, e-Devlet gibi karmaşık ve çok yönlü
bir konudaki çalışmaların yalnızca disiplinler arası bir
takımdan oluşan uzman bir grup tarafından hakkıyla
yapılabilir olmasıdır.
Grubun ilk görevi, tüm önemli e-Devlet projelerini izleyip
değerlendirerek bunlardan tam olarak desteklenmesi
halinde paydaşlara en büyük faydayı sağlayacak en yüksek
öncelikli 11 projeyi seçmek olarak belirlenmiştir. Grubun
oluşturulmasının ardından ve öncelikli olarak uygulanması
gereken 11 projenin seçimi esnasında, e-Devlet
uygulaması ile ilgili yasa ve diğer düzenlemelerde gerekli
değişiklikleri yapmanın, planlanan işin önemli bir kısmı
olduğu anlaşılmıştır.
EDG üyeleri, önceliklendirilecek e-Devlet
projelerini/eylemlerini seçerken aşağıda sıralanan
değerlendirme ölçütlerini kullanmıştır:
• Vatandaşa ve/veya iş dünyasına sağlanacak
faydanın fazlalığı,
• Tamamlanma süresinin kısalığı (tercihen bir
yıldan daha kısa bir sürede),
• Maliyet/çaba düşüklüğü (örneğin, ek bütçeye
gerek olmadan bitirilebilecek projeler),
• Projenin tamamlandığında ekonomiyi
canlandırması, yatırımları teşvik etmesi ve
vatandaşlara sunulan devlet hizmetlerini en fazla
miktarda kolaylaştırması vb.
Proje önceliklendirmede kullanılan tüm ölçütler ve
puanları şöyledir:
• Etki (20 puan)
• Süre (15 puan)
• Maliyet (10 puan)
• BTS Eylem Planında Yer Alması (5 puan)
• Adanmış Üst Düzey Yönetici (15 puan)
• Adanmış Proje Ekibi (10 puan)
• Projeye Dış Destek (10 puan)
• Etkilenen Kurum Sayısı (5 puan)
• AB 20 Temel Hizmet Alanı (5 puan)
• 2008 Hükümet Programında Yer Alması (5 puan)
3
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
EDG, çalışmalarını sürdürürken kendisini yaptığı işin
kurumsal çerçevesini oluşturan siyasi ve teknik çevreden
de soyutlamamıştır. Aksine, EDG üyeleri dışında çok
sayıda kişinin uzmanlığından da faydalanılmıştır. Örneğin;
kamu kurumlarından, özel şirketlerden,
akademisyenlerden ve STK’lardan üyeleri bulunan bir
destek grubu (ortak akıl grubu) oluşturulmuş; Türkiye’de
görev yapan bazı uluslararası e-Devlet uzmanları da analiz
sürecine destek vermiştir.
e-Devlet uygulamalarını etkin bir şekilde planlayacak,
uygulayacak ve ölçüp değerlendirecek/izleyecek bir
örgütsel yapının:
1. Hem kamu kaynaklarını hem de e-Devlet
sürecine katılan diğer ana aktörler olan özel
sektör ve üçüncü sektör kurumlarının
kaynaklarını verimli bir şekilde kullanabilmesi,
2. Başta kamu kurum ve kuruluşları olmak üzere, e-
Devlet alanındaki projelerde planlama, karar
alma, uygulama ve değerlendirme süreçlerinde
rol oynayan ulusal ve uluslararası düzeydeki tüm
aktörlerin (teknoloji şirketleri, bilişim STK’ları,
uluslararası kuruluşlar, vb.) eş güdümünü etkin
bir şekilde yapabilmesi ve
3. Sürece dâhil olan kamu kurum ve kuruluşları
üzerinde yaptırım gücü olan ve onları belli kural
ve standartlara zamanında uymaya/eş güdüme
ikna edebilecek ve/veya zorlayabilecek bir yapıda
olması beklenir.
Bürokratik yapı olarak 2019 yılı itibarıyla Türkiye’nin
kamu yönetimi sistemi içinde görülen örgüt türleri, şu
şekilde sıralanabilir:
• Bakanlıklar,
• Bakanlık Altı/İçi Örgütlenmeler (Genel
Müdürlükler, Daire Başkanlıkları ve Şube,
Müdürlükleri, vb.)
• Kurum-Kurul Türü Örgütler (Bağımsız İdari
Otoriteler)
• Ajanslar/Ofisler
Bu sınıflandırmadaki ilk iki kategoriyi oluşturan bakanlık,
genel müdürlük, daire başkanlığı ve şube müdürlüğü
olarak örgütlenme seçenekleri, e-Devlet uygulamalarını
yönetebilecek ve eş güdümden sorumlu olacak “klasik
bürokratik birimler” olarak adlandırılabilir. Son iki
kategori olan kurum-kurul ve ajans/ofis yapıları ise,
dünyada ve Türkiye’de son on yıllarda ortaya çıkmışlardır.
Bu birimlere de yukarıda sıralanan nedenler ve
yönetişimci yapı ve işleyişleri nedeniyle “neo-klasik
bürokratik birimler” denilebilir.
Piyasalar ana kümesi ise temelde ikiye ayrılabilir:
• Şirketler
• Özel statülü şirketler
Özel statülü şirketler, piyasa kurallarına göre işletilen,
fakat kamu sektörü ile yasal ve/veya işlevsel bağı olan
şirketlerdir. Örneğin, e-Devlet Kapısının işletilmesinin
sorumluluğunu üstlenen TÜRKSAT da özel statülü bir
şirkettir.
Bu bağlamda, ağırlıklı olarak EDG tarafından hazırlanarak
2009 yılı sonlarında kamuoyu ile paylaşılan “e-Devlet ve
Bilgi Toplumu Kanun Tasarısı Taslağı”, Başbakanlığa
bağlı bir kurumsal yapı öngörmüştür. Özel sektörden
hizmet alımını öngören bir “e-Devlet/Bilgi Toplumu
Ajansı” yapısının kurulmasını önermiştir. Eş güdümü
sağlamak üzere her kurumda bir e-Dönüşüm yöneticisi ve
bir e-Dönüşüm panelinin kurulmasını öngören tasarı,
yasalaşmamıştır. Söz konusu kanun tasarısının ilginç ve
önemli bir diğer özelliği ise, Başbakanlık Resmî Web
Sitesi üzerinde bir süre için kamuoyu ile paylaşılarak kişi
ve kurumlardan taslak hakkındaki görüş ve önerilerinin
alınması ve böylece kamu politikası üretiminde katılımcı
bir yaklaşımın ortaya konulmuş olmasıdır.
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesiyle
beraber ofis tipi bir yapılanmanın “Dijital Dönüşüm Ofisi”
adı altında kurulduğu görülmektedir.
Son Yıllardaki Önemli Gelişmeler
Aşamalar hâlinde parlamenter hükûmet sisteminden
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilen bu
dönemde yaşanan en önemli gelişmelerden biri, hem bilgi
toplumu, hem de e-Devlet alanlarında üst düzey politika
belgelerinin hazırlanıp uygulamaya konulması olmuştur.
Bu çerçevede, Kalkınma Bakanlığı tarafından 2015-2018
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Planı hazırlanmıştır. Bu
süreçte, Bilgi Toplumu Stratejisi Proje ve Katılımcılık
Portalı oluşturularak sosyal medya da dâhil teknolojinin
sunduğu, katılımcılığı nispeten kolaylaştıran ve teşvik
eden çeşitli olanaklardan yararlanılmıştır. Söz konusu web
platformundan strateji belgesi hazırlama çalışmalarının
yürütülmesi süreci ile ilgili bilgiler paylaşılmış; forumlar
üzerinden çeşitli kişi ve kurumlardan fikir ve öneriler
toplanmıştır.
Yine bu dönemde, 2006-2010 döneminde uygulanan
stratejinin devamı niteliğinde yeni bir strateji belgesi olan
“2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı”,
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından
hazırlanmıştır. Bu strateji belgesi, 19 Temmuz 2016 tarihli
ve 29775 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Strateji belgesinde “ETKİN e-Devlet Ekosistemi” başlığı
altında, stratejinin ana hedeflerini temsilen “ETKİN”
kısaltması kullanılmıştır. Bu kısaltmadaki harfler, daha
Entegre, Teknolojik, Katılımcı, İnovatif/Yenilikçi ve
Nitelikli bir e-Devlet sistemi kurulması hedefini temsil
etmektedir. Bu çerçevede söz konusu belgede 4 stratejik
amaç, 13 hedef ve 43 eylem belirlenmiştir.
2016-2019 Ulusal e-Devlet Stratejisi ve Eylem Planı’nda
yer alan stratejik amaç ve hedefler şunlardır:
• Stratejik Amaç 1: e-Devlet Ekosisteminin
Etkinliğinin ve Sürdürülebilirliğinin Sağlanması
4
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
o Hedef 1.1: e-Devlet Çalışmalarında
Koordinasyon Etkinliği Artırılacaktır.
o Hedef 1.2: Kurumsal e-Dönüşüm Kapasitesi
Geliştirilecektir.
o Hedef 1.3: İnovatif Yaklaşımlar Takip
Edilerek e-Devlet Ekosistemine
Uyumlandırılacaktır.
• Stratejik Amaç 2: Altyapı ve İdari Hizmetlere
Yönelik Ortak Sistemlerin Hayata Geçirilmesi
o Hedef 2.1: Ortak BT Altyapıları
Geliştirilecektir.
o Hedef 2.2: e-Devlet Hizmetlerine Yönelik
Ortak Çözümler Geliştirilerek
Yaygınlaştırılacaktır.
o Hedef 2.3: İdari Hizmetlere Yönelik Bilişim
Sistemlerinde Bütünlük ve Süreklilik
Sağlanacaktır.
• Stratejik Amaç 3: Kamu Hizmetlerinde
e-Dönüşümün Sağlanması
o Hedef 3.1: Kurumsal Bilginin Öncelikli ve
Etkin Olarak Elektronik Ortamdan Sunulması
Sağlanacaktır.
o Hedef 3.2: Bilişim Sistemlerinde Sektörel
Entegrasyonlar Güçlendirilecektir.
o Hedef 3.3: e-Devlet Hizmetlerinin Olgunluk
Düzeyi Artırılacaktır.
o Hedef 3.4: Hizmet Sunum Kanalları
İyileştirilecek ve Çeşitliliği Artırılacaktır.
• Stratejik Amaç 4: Kullanım, Katılım ve
Şeffaflığın Artırılması
o Hedef 4.1: e-Devlet Hizmetlerinin Kullanımı
Artırılacaktır.
o Hedef 4.2: Açık Verinin Kullanım Alanları
Yaygınlaştırılacaktır.
o Hedef 4.3: e-Katılım Mekanizmaları
Güçlendirilecektir.
Mevzuat
Bu konuda ilk olarak not edilmesi gereken temel husus,
e-Devlet konusunu yönetsel örgütlenme, eşgüdüm,
finansman ve personel yönetimi gibi tüm boyutlarıyla ele
alan bir “Temel e-Devlet Kanunu”nun 2019 itibarıyla
mevcut olmadığıdır. ABD gibi bazı ülkelerde bu tür
bütünsel kanuni düzenlemeler yapılmıştır.
1982 Anayasası’nda e-Devlet ile doğrudan ilgili bir madde
yoktur. Bununla birlikte, 1982 Anayasası’nın 20. maddesi
özel hayatın gizliliğini düzenlemektedir. Anayasa’da 2010
yılında yapılan son değişiklik ile söz konusu maddenin
başlığı, “Özel Hayatın Gizliliği ve Korunması” şeklini
almıştır. Maddenin metnine ise şu eklemeler yapılmıştır:
“(Ek fıkra: 7/5/2010-5982/2 md.) Herkes, kendisiyle ilgili
kişisel verilerin korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu
hak; kişinin kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında
bilgilendirilme, bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini
veya silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda
kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar. Kişisel
veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde veya kişinin
açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin korunmasına
ilişkin esas ve usûller kanunla düzenlenir”. Bu düzenleme
ile e-Devlet uygulamalarında hassas bir konu olan kişisel
verilerin mahremiyetinin korunması anayasal güvence
altına alınmıştır.
Geçmişte e-Devlet konusuyla ilgili bir temel kanun
çıkartmak amacıyla bazı çalışmalar yapılmıştır. Örneğin,
bu bölümün diğer kısımlarında da özetle anlatıldığı üzere,
2009 ve 2011 yıllarında “e-Devlet ve Bilgi Toplumu
Kanun Tasarısı Taslağı” başlığı altında bir metin
Başbakanlık tarafından hem kamuoyu hem de kamu
kurum ve kuruluşları ile paylaşılmış ama bu metnin
TBMM’de tartışılıp yasalaşma imkânı olmamıştır.
Son dönemde ise e-Devlet konusu ile ilgili mevzuat
alanındaki en önemli örnek, 2011 tarihli 655 sayılı Kanun
Hükmünde Kararname’dir (Ulaştırma, Denizcilik ve
Haberleşme Bakanlığı’nın –UDHB Teşkilat ve Görevleri
Hakkında Kanun Hükmünde Kararname-KHK-). Bu KHK
ile “e-Devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine
ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu hizmetlere ilişkin
eylem planları yapmak, koordinasyon ve izleme
faaliyetlerini yürütmek, gerekli düzenlemeleri yapmak ve
bu kapsamda ilgili faaliyetleri koordine etmek (Madde 2-
f)” görevi bu bakanlığa (UDHB) verilmiştir.
Yukarıda anılan 2011 tarihli 655 sayılı KHK’ya
dayanılarak hazırlanan bir diğer yasal düzenleme ise
Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından
Resmî Gazete’de 3 Eylül 2016 tarihinde yayımlanarak
yürürlüğe giren 29820 Sayılı “e-Devlet Hizmetlerinin
Yürütülmesine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik” başlıklı metindir. Bu yönetmelik ile “bilgi
toplumu politika, hedef ve stratejileri çerçevesinde,
e-Devlet hizmetlerinin kapsamı ve yürütülmesine ilişkin
usul ve esasları belirlemek, bu hizmetlere ilişkin eylem
planları yapmak, koordinasyon ve izleme faaliyetlerini
yürütme” (Madde 1) görevi, merkezî idare ve yerel
yönetimleri de kapsayacak şekilde (Madde 2), Ulaştırma,
Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığına verilmiştir.
Bu alandaki bir diğer önemli ikincil mevzuat ise 31
Temmuz 2009 ve 27305 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan “Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak
Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmelik”tir. Bu yönetmelik ile
kamu hizmetlerinin sunumuna ilişkin olarak bu
hizmetlerin etkin, verimli, hesap verebilir, vatandaş
beyanına güvenen ve şeffaf bir kamu yönetimi
oluşturmak; kamu hizmetlerinin hızlı, kaliteli,
basitleştirilmiş ve düşük maliyetli bir şekilde yerine
getirilmesini sağlamak üzere, idarelerin uyması gereken
usul ve esaslar düzenlenmiştir.
e-Devlet konusu ile dolaylı olarak ilgili mevzuata
verilebilecek örneklerden bir diğeri de, 2003 tarihli ve
4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu’dur. Bu yasa,
demokratik, şeffaf ve hesap verebilir bir kamu yönetimi
sisteminde vatandaşların kamu örgütlerine ait bilgilere
erişme haklarını kullanmasının yöntem ve sınırlarını
5
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu

düzenlemektedir. Bu çerçevede yasada bilgi edinme
hakkının sınırlarından da bahsedilmiştir.
e-Devlet ile dolaylı olarak ilgili bir başka yasa ise 2004
tarihli ve 5070 sayılı Elektronik İmza Kanunu’dur. Bu
yasayla elektronik imza uygulamasının hukuki ve teknik
boyutları düzenlenmektedir. Bu kanunun sonucunda,
elektronik imza hukukî olarak ıslak imzaya (elle atılan
imzaya) eşdeğer hâle gelmiştir.
Bu bağlamda incelenebilecek bir diğer yasa ise, 2005
tarihli ve 5369 sayılı Evrensel Hizmet Kanunu’dur. Bu
yasa, kamu hizmeti ve temel vatandaşlık hakkı sayılan,
temel internet hizmeti de dâhil bazı iletişim hizmetlerini
vatandaşın alması için devletin atması gereken adımları ve
bu çabaların nasıl finanse edileceğini düzenlemektedir.
Yine e-Devlet ile dolaylı olarak ilgili diğer bir yasal
düzenleme olan 2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza
Kanunu’nun “Bilişim Alanına Giren Suçlar” başlıklı 10.
bölümünde, bilişim alanındaki kimi suçlar ve cezaları
tanımlanmıştır. Bu suçlar arasında, bilişim sistemine girme
(Madde 243), sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme
veya değiştirme (Madde 244) ve banka veya kredi kartlarının
kötüye kullanılması (Madde 245) gibi suç tanımları
bulunmaktadır. İlgili maddelerde söz konusu suçlar için
öngörülen hapis ve para cezaları da düzenlenmiştir.
Bu çerçevede verilebilecek diğer bazı örnekler ise
şunlardır: 1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul
Kanunu’ndaki Elektronik Ortamdaki Kayıtlar ve
Elektronik Cihazla Belge Düzenleme konusundaki
mükerrer madde 242’de (Ek madde: 28/08/1991 3762/3
md.) “elektronik cihazlarla düzenlenen belgeler ile özel
cihazlardan çıkarılan pulları ihtiva eden belgeler bu Kanun
hükümlerine uygun olarak düzenlenmiş belge
hükmündedir” düzenlemesi yapılmıştır. Aynı yasa
maddesinin ek bir fıkrasında (28/12/2001, 4731 S.K./4.
md.) elektronik defter, elektronik belge ve elektronik kayıt
gibi yeni kavramlar tanımlanmıştır.
Türk Borçlar Kanunu’nun iki maddesinde (Madde 14 ve
Madde 15) elektronik imza konusuyla ilgili düzenlemeler
bulunmaktadır.
Bu çerçevede değerlendirilebilecek son ve güncel bir
örnek ise Resmi Gazetede 7 Nisan 2016’da yayımlanan
6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu’dur.
Yasanın amacı “kişisel verilerin işlenmesinde başta özel
hayatın gizliliği olmak üzere kişilerin temel hak ve
özgürlüklerini korumak ve kişisel verileri işleyen gerçek
ve tüzel kişilerin yükümlülükleri ile uyacakları usul ve
esasları düzenlemek” (Madde 1) olarak tarif edilmiştir. Bu
kanun ile verilen görevleri yerine getirmek üzere, idari ve
mali özerkliğe sahip ve kamu tüzel kişiliğini haiz ve
Cumhurbaşkanının görevlendireceği bakan ile ilişkili bir
“Kişisel Verileri Koruma Kurumu” kurulmuştur.
Örgütsel Çerçeve/Aktörler
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesi
öncesinde Türkiye’de e-Devlet alanındaki faaliyetleri
idare eden ve eş güdümü sağlayan örgütsel yapının, çok
parçalı bir yapı olduğu söylenebilir. Bu yapıda;
Başbakanlık, UDHB, Kalkınma Bakanlığı ve BTYK gibi
farklı kurumların görev ve sorumluluklarının kanun
seviyesinde tanımlı olduğu karmaşık bir örgütsel ve yasal
sistem söz konusu idi.
Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne
geçilen 2018 yılından bu yana, önceki dönemde e-Devlet
faaliyetlerinin idare ve eş güdümünü yapan mevcut
bakanlık, kurum ve kuruluşlara ek olarak yeni idari yapılar
da ortaya çıkmaya başlamıştır.
Türkiye’de e-Devlet alanındaki faaliyetlerin idare ve eş
güdümünü gerçekleştiren temel birim, Ulaştırma ve
Altyapı Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren
Haberleşme Genel Müdürlüğü içerisindeki e-Devlet
Hizmetleri Daire Başkanlığıdır. Bu daire başkanlığı
bünyesinde de üç adet şube müdürlüğü faaliyet
göstermektedir. Bunlar; e-Devlet Hizmetleri Şube
Müdürlüğü, Yurtdışı e-Devlet Hizmetleri Şube Müdürlüğü
ve Uluslararası e-Devlet Eşgüdüm Şube Müdürlüğüdür.
10 Temmuz 2018 Tarihli ve 1 Numaralı
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde (Madde 474, f
fıkrası) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’nın e-Devlet
alanındaki faaliyetlere ilişkin görev ve yetkileri şu şekilde
tarif edilmiştir (T.C. Cumhurbaşkanlığı, 2019): ”Bilgi
toplumu politika, hedef ve stratejileri çerçevesinde; ilgili
kamu kurum ve kuruluşlarıyla gerekli işbirliği ve
koordinasyonu sağlayarak e-Devlet hizmetlerinin kapsamı
ve yürütülmesine ilişkin usul ve esasları belirlemek, bu
hizmetlere ilişkin eylem planları yapmak, koordinasyon ve
izleme faaliyetlerini yürütmek, gerekli düzenlemeleri
yapmak ve bu kapsamda ilgili faaliyetleri koordine
etmek.”
Yeni sistemde Kalkınma Bakanlığı T.C.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı olarak
yeniden düzenlenmiştir. Bu yeni yapıda yer alan Sektörler
ve Kamu Yatırımları Genel Müdürlüğü çatısı altında bir
Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dairesi Başkanlığı
kurulmuştur. Söz konusu daire başkanlığının görev ve
yetkileri ise şu şekilde sıralanmıştır (T.C.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2019).
a. Bilgi ve iletişim teknolojileri sektörü ile bu
teknolojilerin ekonomik ve sosyal yaşamın
genelinde kullanımının ortaya çıkardığı fırsat ve
sorunlara yönelik politika, strateji ve yatırım
programı oluşturma süreçlerine katkı sağlamak,
b. Bilgi toplumu istatistiklerini derlemek, analiz
etmek ve yıllık olarak yayınlamak,
c. OECD Dijital Ekonomi Politikaları Komitesi
çalışmalarının ulusal ve kurum içi
koordinasyonunu yürütmek ve Komite
çalışmalarına katılım sağlamak (Madde 17/7)
Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi’ne geçilmesinden
sonra e-Devlet faaliyetlerinin idare ve eş güdümünden
sorumlu kurum ve kuruluşların arasına Dijital Dönüşüm

6
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
Ofisi ile Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu
gibi yeni örgütler katılmıştır.
Dijital Dönüşüm Ofisi’nin görevleri, Kararname’nin 527.
maddesinde şu şekilde sayılmıştır:
• Kamunun dijital dönüşümünü (e-Devlet
dönüşümü) koordine etmek,
• Millî teknolojinin geliştirilmesi ve bu kapsamda
farkındalık oluşturmak amacıyla gerekli olan
projeler geliştirmek,
• Büyük veri analizi yapmak, öncelikli proje
alanlarında yapay zekâ uygulamalarına öncülük
etmek,
• Siber güvenlik ve bilgi güvenliğini artırıcı
projeler geliştirmek.
Tüm bu görev ve sorumluluklar dikkate alındığında Dijital
Dönüşüm Ofisinin doğrudan e-Devlet hizmetleri
üretmekten ziyade, kamu yönetimi sistemi içerisinde yer
alan tüm e-Devlet faaliyetinin eşgüdümünden sorumlu
olduğu anlaşılmaktadır. Bu çerçevede, tüm bu faaliyetlerin
yerli ve millî teknolojik kaynak, imkân ve yatırımlarla
yapılmasının da amaçlandığı görülmektedir.
Bu düzenlemede ayrıca, siber güvenlik ve bilgi güvenliği
temalarının da e-Devletten ayrı düşünülmediği açıkça
gözlenmektedir. Son olarak, büyük veri analizi ve yapay
zekâ uygulamaları gibi katma değeri yüksek yeni
teknolojik gelişmelerin takibi ve e-Devlet faaliyetlerine
eklemlenmesinin de Dijital Dönüşüm Ofisinin görev ve
sorumluluk alanına alındığı anlaşılmaktadır.
Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (Madde 20, a
fıkrası) ile kurulan kurullardan birisi olan Bilim, Teknoloji
ve Yenilik Politikaları Kurulu’nun görev ve yetkileri
şunlardır:
• Bölgesel ve küresel rekabette mukayeseli
üstünlük kazandıracak alanları tespit edip bu
alanlara yönelik tavsiyelerde bulunmak,
• Türkiye’nin hedefleri doğrultusunda bilim ve
teknoloji alanında politika önerilerinde
bulunmak,
• Bilgi toplumuna ilişkin hedef ve strateji
tavsiyelerinde bulunmak,
• Ar-Ge çalışmalarının özendirilmesi, teşvik
edilmesi ve sonuçların ürünleştirilmesi için
politika önerilerinde bulunmak,
• Bilim ve teknoloji alanındaki araştırma ve
geliştirme politikalarının ekonomik kalkınma,
sosyal gelişme ve milli güvenlik hedefleri
doğrultusunda tespit edilmesi, yönlendirilmesi ve
koordinasyonunun sağlanması amacıyla altyapı,
insan kaynağı ve diğer tüm kaynakların
geliştirilmesine yönelik araştırmalar yaparak
öneriler oluşturmak,
• Stratejik önemi haiz teknoloji alanlarını
belirlemek için araştırmalar yapmak ve bu
alanlara ilişkin öneriler oluşturmak,
• Teknolojik dönüşüm alanlarını tespit ederek orta
ve uzun vadeli milli teknoloji politika önerileri
oluşturmak,
• Girişimcilik kültürünün yaygınlaştırılması için
araştırmalar yapmak ve öneriler oluşturmak
• Sanayimizin ithalat bağımlılığını azaltacak,
rekabet gücünü artıracak programların hayata
geçirilmesi ile sanayi ürünleri güvenliği ve
denetimi politikasının ve endüstri bölgeleri
kurulacak alanların belirlenmesi amacıyla
çalışmalar yürütmek,
• Serbest bölgelerde yapılan faaliyetleri
değerlendirmek, bu bölgelerin geliştirilmesine ve
sorunların çözümüne ilişkin stratejileri
belirlemek ve önerilerde bulunmak,
• Araştırma altyapılarıyla ilgili genel strateji
çalışmaları yapmak ve bu konuda öncelikleri
değerlendirmek,
• İnternet ortamının ekonomik, ticari ve sosyal
hayat ile bilim, eğitim ve kültür alanında etkin,
yaygın, kolay erişilebilir olarak kullanımını
teşvik edecek politika ve strateji önerileri
hazırlamak.”
Bu görev ve yetki tanımından da açıkça anlaşıldığı üzere,
Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu’na
doğrudan e-Devlet faaliyetleri ile ilgili bir görev ve
sorumluluk verilmemiştir. Bununla beraber, Kurulun
sorumluluk alanında bulunan bilgi toplumu politikaları ve
stratejileri ile bilim ve teknoloji politikaları konuları,
Kurulun dolaylı olarak e-Devlet ekosistemi üzerinde de
etkili olacağını göstermektedir.
• Bu etkinin hangi kanallar üzerinden ortaya
çıkacağı incelenmek istenirse, 1 Numaralı
Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi’nde açıklanan,
kurulların çalışma usul ve esaslarına (Madde 33)
göz atmak yeterli olacaktır:
• Kurullar, alanlarında doğrudan Cumhurbaşkanı
ile çalışır ve Cumhurbaşkanının talimatlarını
yerine getirir.
• Kurullar, görev alanına giren konularda
bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, kamu
iktisadi teşebbüsleri ve kamu kurumu
niteliğindeki kuruluşlar ile yakın işbirliği içinde
bulunur.
• Kurullar, kendi görev alanlarıyla ilgili olarak her
türlü bilgi ve belgeyi ilgili bakanlıklar ile kamu
kurum ve kuruluşlarından talep edebilir. Söz
konusu talepler kurum ve kuruluşlarca öncelikle
değerlendirilir.
• Kurulların görev alanlarıyla ilgili toplantı ve
çalışmalara; bakanlıklar, kamu kurum ve
kuruluşları, sivil toplum ile özel sektör
temsilcileri, akademisyenler ve yerli veya
yabancı uzmanlar davet edilebilir.
• Kurullar, görev alanlarına giren konularla ilgili
olarak çalışma grupları oluşturabilir.
7
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu
• Birden fazla kurulun görev alanına giren hususlar
genişletilmiş kurul toplantılarında ilgili kurullar
tarafından müştereken çalışılır ve görüşler
müştereken oluşturulur.
Yukarıda sayılan çalışma usul ve esasları, Bilim,
Teknoloji ve Yenilik Politikaları Kurulu’nun e-Devlet
faaliyet alanına ilişkin kamu kurum ve kuruluşları ile iş
birliği ve bilgi alışverişi yapabileceğini, uzmanların
görüşünü alabileceğini ve çalışma grupları kurabileceğini
açıkça hükme bağlamıştır. Bu yeni birimler, daha çok
eşgüdümcü ve vizyoner bir yaklaşım taşıyor gibi
görünmektedir. Bu nedenle, politika oluşturma
katmanında Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları
Kurulu, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçişle
beraber yeniden tasarlanan e-Devlet örgütsel
ekosisteminde operasyonel eşgüdüm (taktik) katmanında
Dijital Dönüşüm Ofisi ile birlikte en önemli yeni örgütsel
aktörler arasında sayılabilir.
Elektronik Devlet Ekosisteminde Yer Alan Diğer
Aktörler ve Faaliyetleri
Elektronik devlet alanında planlama, karar alma, uygulama,
izleme ve değerlendirme süreçlerinde önemli roller oynayan
aktörler sadece merkezî yönetim bünyesindeki kamu kurum
ve kuruluşlarından ibaret değildir.
e-Devlet alanında, özellikle devletin vatandaşa hizmet
vermesini içeren “devletten vatandaşa” elektronik
etkileşim kategorisi çerçevesinde en önemli aktörlerden
biri de belediyelerdir. Giderek daha fazla sayıda belediye,
elektronik hizmet sunma kanalları olarak resmi belediye
web siteleri, mobil platformlar ve resmî belediye sosyal
medya hesaplarına ek olarak, ulusal e-Devlet kapısı olan
“turkiye.gov.tr” adresinden de bilgi ve hizmet sunar hâle
gelmektedir. Yerel yönetimlerin e-Devlet Kapısı
vasıtasıyla sunduğu hizmetler 2019 yılı Mart ayı itibarıyla
incelendiğinde, 72 ilden toplam 301 adet belediyenin
sunduğu hizmetlerin yanı sıra, belediyelere bağlı olarak
ulaşım, su ve kanalizasyon gibi hizmetleri veren 14 adet
yerel hizmet kurumunun da e-Devlet Kapısı üzerinde aktif
olduğu görülmektedir.
Ayrıca, Türkiye Belediyeler Birliği (TBB) BELBİS
(Belediye Bilgi İşlem) Projesi çerçevesinde, belediyelerin
çeşitli iş ve işlemlerini güvenli ve hızlı bir şekilde
gerçekleştirebileceği web tabanlı ve modüler bir sistem
kurmuş ve işletmektedir. Bu faaliyetlere ek olarak, yatırım
programında onaylanan ve çalışmaları belli bir olgunluk
kazanan bulut belediye projesinin iki önemli aktöründen
de bahsetmek gerekir: Bu aktörler; projenin coğrafi bilgi
sistemleri (CBS) tarafındaki Çevre ve Şehircilik Bakanlığı
CBS Genel Müdürlüğü ile projenin yönetim bilgi
sistemleri (YBS) bacağında faaliyet gösteren İçişleri
Bakanlığı Bilgi İşlem Daire Başkanlığıdır.
Türkiye’deki üniversitelerin e-Devlet alanında oynadıkları
roller incelendiğinde, bu rolleri iki ana başlık altında
toplamak mümkündür. Bu başlıklar, bireysel ve kurumsal
katkılar olarak ifade edilebilir. Bireysel düzeyde, gerek
devlet gerekse de vakıf üniversitelerinde çalışan
akademisyenlerin, strateji ve eylem planları hazırlıklarında
bilimsel danışman olarak doğrudan, ürettikleri yayınlar ve
gerçekleştirdikleri bilimsel araştırma projeleriyle dolaylı
olarak e-Devlet faaliyetlerine ve araştırmalarına katkı
verdikleri gözlenmektedir.
Kurumsal düzeyde ise bazı üniversitelerde e-Devlet alanı
ile ilgili birim ve merkezlerin faaliyet gösterdiği
görülmektedir. Bu tür birimlere, ikisi de 2019 yılı
itibariyle faaliyetlerine son verilmiş olmakla beraber,
Ortadoğu Teknik Üniversitesi’ndeki e-Devlet Araştırma
ve Uygulama Merkezi (EDMER) ile mülga Türkiye ve
Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü’ndeki (TODAİE)
e-Devlet Merkezi örnek gösterilebilir.
e-Devlet alanında faaliyet gösteren ve bu alanda üretilen
kamu politikalarına etki eden/katkı veren sivil toplum
kuruluşlarına Türkiye Bilişim Derneği (TBD) ve Türkiye
Bilişim Vakfı (TBV) örnek gösterilebilir. Türkiye Bilişim
Derneğinin bu alana yaptığı somut katkılardan biri, 2009
yılında kamuoyu ile paylaşılarak tartışmaya açılan e-Devlet
ve Bilgi Toplumu Kanun Tasarısı Taslağı hakkındaki
görüşlerini bir rapor halinde kamuoyu ile paylaşmasıdır.
Hemen her ülkede ulusal ve uluslararası teknoloji/bilişim
şirketleri, e-Devlet alanındaki çalışmalara, yazılım,
donanım, eğitim ve danışmanlık gibi çeşitli faaliyet
alanlarında katkılar vermektedirler. Birçok ülke bilgi
toplumu ve e-Devlet konularındaki ulusal strateji ve eylem
planlarının hazırlanma sürecinde uluslararası danışmanlık
şirketlerinden hizmet satın almışlardır.
Uluslararası kuruluşlar da e-Devlet politikalarında önemli
roller oynarlar. Türkiye’de e-Devlet politikalarının
planlanması ve uygulanmasında Dünya Bankası, Birleşmiş
Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Uluslararası Para
Fonu (IMF) ve Avrupa Birliği gibi uluslararası
kuruluşların rolleri incelenmiştir. Yıldız (2007), incelediği
e-Devlet projelerinin uluslararası kuruluşlar tarafından
para, bilgi ve insan akışları ile idarî ve ticarî işlemler
üzerinde (daha sıkı bir) denetim kurulması amacıyla
desteklendiğini tespit etmiştir.
Devlet dışı aktörler arasında düşünce üretim kuruluşlarının
(think tank) da e-Devlet alanındaki politikaların
üretilmesine katkıda bulunduğu görülmektedir. Pek çok
düşünce üretim kuruluşu e-Devlet veya bilgi toplumu gibi
konularda bilimsel raporlar üretmektedir. Fakat ağırlıklı
olarak bu alanlarda ürettiği verilerle ve raporlarla tanınan
düşünce üretim kuruluşu sayısı çok fazla değildir. Bu tür
düşünce üretim kuruluşların en başarılı örneklerinden biri
de ABD’de 2004 yılından beri faaliyet gösteren Pew
Araştırma Merkezi’dir.
Uluslararası/Küresel Ölçümleme ve Kıyaslama
Çalışmalarındaki Durum
Avrupa Komisyonu, 2001 yılından beri Avrupa Birliği
üyeleri ve diğer bazı ülkelerin (Avrupa Birliği 28+; üye
ülkelere ek olarak İzlanda, Karabağ, Norveç, Sırbistan,
8
 YBS309U-BİLGİ TOPLUMU VE E-DEVLET
Ünite 2: Türkiye’de Elektronik Devletin Gelişimi ve Mevcut Durumu

İsviçre ve Türkiye) e-Devlet performansı hakkında düzenli bu tema 2016 yılı raporunun alt başlığı yapılarak önemi
olarak bir e-Devlet Kıyaslama Raporu (e-Government daha da fazla belirtilmiştir.
Benchmark Report) hazırlatmaktadır. Bu çalışma
Türkiye’nin (kitabın 56. sayfasındaki Tablo 2.4'de yer
kapsamında yayımlanan 2018 yılı raporu için esas olarak
verilen) BM 2018 e-Devlet Araştırması’nda ölçümlenen
beş temel alanda kıyaslama yapılmıştır. Bunlar; kullanıcı-
e-Devlet gelişmişlik ve e-Katılım endeksi puanlarında, son
odaklılık, şeffaflık, vatandaşlar için sınır-ötesi hareketlilik,
iki rapor karşılaştırıldığında (2016-2018), ciddi bir
işletmeler için sınır-ötesi hareketlilik ve temel teknolojik
ilerleme görülmektedir.
sağlayıcılar olarak tanımlanmaktadır.
Küresel düzeyde gerçekleştirilen e-Devlet kıyaslama
Bu kıyaslamada sekiz adet “yaşam olayı” kullanılmıştır: İş
çalışmalarından önemli bir tanesi de Japonya’daki Waseda
kurma ve ilk ticaret faaliyetlerini gerçekleştirme
Üniversitesi Dijital Devlet Enstitüsü tarafından
sürecindeki işlemler, iş kaybetme ve iş bulma
gerçekleştirilen Uluslararası Dijital Devlet Sıralaması
süreçlerindeki hizmetler, eğitim sürecindeki hizmetler,
çalışmasıdır. Raporda incelenen 65 ülke arasında
evlenme, doğum, ev tamiri gibi aile hayatını sürdürme
Türkiye’nin 2018 yılı sıralaması, toplam 59.481 puanla
sürecindeki işlemler, vergi gibi idari işlemlere dair
kırk birincilik (41) olmuştur. Rapora göre Türkiye, 29
hizmetler, taşınma halindeki işlemler, otomobil, ehliyet
OECD üyesi arasında da 26. Sıradadır.
alma, cezalar gibi işlemler ve son olarak, bir konuda dava
açma sürecindeki işlemler… Bu yaşam olayları listesinde Waseda Üniversitesi Uluslararası Dijital Devlet Sıralaması
de görüleceği gibi, kullanılan temel kıyaslama Raporu hazırlanırken, e-Devlet performansı, aşağıda
parametreleri 2015-2018 Bilgi Toplumu Stratejisi’nde yer sıralanan bir dizi göstergenin incelenmesi yoluyla
alan e-Devletle ilgili “e-Devlet Hizmetlerinde Kullanıcı ölçülmektedir. Bu göstergeler de 35 alt bileşene bölünerek
Odaklılık ve Etkinlik” başlığı ile de uyumludur. analiz edilmektedir:
Türkiye’nin 2018 yılı ölçümlemesindeki e-Devlet 1. Ağ altyapısı yeterliliği,
performansı (kitabın 55. sayfasındaki Tablo 2.3'de) 2. İdari etkinlik yeterliliği,
gösterilmektedir. Türkiye, kullanıcı odaklılık gibi bazı 3. Çevrim içi hizmetler,
alanlardaki toplam skoru ile (% 85) AB28+ ortalamasını 4. Ulusal e-Devlet kapısı,
(% 82) geçmiştir. Ayrıca çevrimiçi hizmetlerin varlığı ve 5. Kamu sektörü bilişim tepe yöneticiliği,
kullanışlılık gibi bazı konularda AB ortalamasından çok 6. e-Devlet tanıtımı/farkındalığı,
daha yüksek değerlere (% 86 ve 97) erişmiştir. Ne var ki, 7. e-Katılım/e-İçerme,
Türkiye, sınır-ötesi e-Kimlik ve e-Belge kullanımı 8. Siber güvenlik,
alanlarında hiç puan alamamıştır; elektronik belge ve 9. Açık devlet ve yeni ortaya çıkan bilgi ve iletişim
dijital posta gibi alanlarda da ortalamanın (% 63 ve %51) teknolojilerinin kullanımı…
altında kalan bir puan (% 55 ve %44) almıştır.
Türkiye’nin kamu sektöründe yaptığı bilgi ve iletişim
Birleşmiş Milletler (BM), üye devletlerin kamu yönetimi teknolojileri yatırımları giderek artmakta ve
sistemlerinin modernleştirilmesinin en önemli çeşitlenmektedir. T.C. Kalkınma Bakanlığı tarafından her
araçlarından biri olarak gördüğü e-Devlet faaliyetlerini, yıl yayımlanan “Kamu Bilgi ve İletişim Teknolojileri
2000’li yılların başından itibaren bir dizi rapor Yatırımları” raporunun 2018 sürümünde kamu
hazırlayarak takip etmektedir. Bu amaçla, ilk olarak 2001 sektöründeki BİT yatırımları hakkında ayrıntılı bilgiler
yılında e-Devlet konusundaki küresel görünümü inceleyen (kitabın 58. sayfasındaki Şekil 2.13 ve Şekil 2.14'de
bir rapor yayımlanmıştır. Bu raporu takiben, önce her yıl gösterildiği gibi) verilmiştir. Buna göre eğitim, sağlık,
(2003, 2004, 2005), 2008 yılından sonra da her iki yılda güvenlik, maliye ve adalet gibi hizmetler için çok büyük
bir (2008, 2010, 2012, 2014, 2016 ve 2018) olmak üzere miktarlarda teknoloji yatırımları gerçekleştirilmektedir.
193 üye devlette uygulanan BM e-Devlet Anketi ile
dünyadaki hemen bütün ülkelerin e-Devlet performansı ve
eksiklikleri karşılaştırmalı şekilde ölçülmektedir.
BM, e-Devlet anketleri ile 193 üye devlette bilgi ve
iletişim teknolojilerinin kamu sektörü reformu amacıyla
kullanımının ve potansiyelinin sistematik bir
değerlendirmesini amaçlarken; bu süreçte temel vurguyu
verimlilik, etkinlik, şeffaflık, hesap verebilirlik, kamu
hizmetlerine erişim ve vatandaş katılımı konularına
yapmaktadır. Bu nedenle anketlerde telekomünikasyon
altyapısı gibi teknik konuların yanı sıra; insan kaynakları,
çevrimiçi hizmetler ve e-Katılım gibi alanlar da ölçülerek
indekslenmektedir. Ayrıca raporlarda e-Devlet
uygulamaları yoluyla sürdürülebilir gelişmenin
desteklenmesi teması da sıklıkla vurgulanmaktadır; hatta