Mrekullia e Krijimit Të Njeriut. Albanian (Shqip)

MIRACLE OF HUMAN CREATION_ALB:MIRACLE OF HUMAN CREATION copy 10.03.
2013 21:43 Page 186
MIRACLE OF HUMAN CREATION_ALB:MIRACLE OF HUMAN CREATION copy 10.03.2013 21:43 Page 187
A ke menduar ndonjher pr pyetjen se si ke ardhur n kt bot?

Pr at se kush e bri trupin tnd?
Kush i ndrtoj syt, duart dhe organet e tua?
Nse pak u kushton vmendje ktyre pyetjeve do t ballafaqohesh me nj fakt
tejet interesant: shum vite me par, ti ishe nj send i imt, nj send mikroskopik,
shum i vogl pr tu par me sy, i prbr nga nj qeliz e vetme. As madhsia jote
e as substancat q t prbnin ty nuk ishin shum m t ndryshme nga ato t bakterieve. Megjithat nj mrekulli ndodhi, dhe ajo qeliz u rrit me biliona her dhe u
shndrrua n foshnje.
Ajo foshnje po ashtu u rrit, dhe u b nj qenie njerzore me arsye (mendje).
Dhe ai person tash sht duke lexuar kopertinn e nj libri pr krijimin e tij!
Si ndodhi ajo mrekulli?
Do t gjesh prgjigjen e ksaj pyetje n kt libr. Do t shohsh se far
mrekullie e madhe n t vrtet sht krijimi i qenies njerzore, poshtu do t
shohsh edhe dshmi t fuqis s pakufishme t Zotit, I Cili krijoj njeriun nga nj
pik uji.
Gjithashtu do t kuptosh q teoria e evolucionit, e cila pohon se njeriu erdhi ne
ekzistenc rastsisht, sht nj paragjykim q bie posht n syt e arsyes dhe
shkencs.
Prveq ksaj, do t kuptosh q Zoti, I Cili t krijoj ty, sht mjaft I Plotfuqishm
q t t ringjall ty prap. Sikur q sht shpallur n vargun e mposhtm:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar?
A nuk ishte nj pik sperme e derdhur,
e pastaj nj alaq (embrion) t cilin Ai e krijoj dhe i dha form,
duke i br nga ai t dy gjinit, mashkullin dhe femrn?
Ai I Cili e bri kt a nuk sht n gjendje t sjell t vdekurin n jet?
(Kur'an, 75: 36-40)
PR AUTORIN
Autori, i cili shkruan me pseudonimin Harun Yahya, sht
lindur n Ankara m 1956. Ai studioj artet n universitetin
Mimar Sinan t Stambollit dhe filozofin n universitetin e
Stambollit. Q nga viti 1980, ka botuar shum libra q kan
t bjn me politikn, shkencn dhe besimin. Fokusimi i tij
kryesor sht prgnjeshtrimi i Darvinizmit dhe materializmit, dy mite moderne t prezentuara nn maskn e
shkencs. Disa nga librat e autorit jan prkthyer n m
shum se 30 gjuh dhe jan botuar. Librat e Haryn Yahyas iu bjn thirrje t gjith njerzve, musliman e jo musliman, pa marr parasysh moshn, racn dhe nacionalitetin, sepse librat kan nj qllim:
t hapin mendjet e lexuesve duke i inkurajuar ata q t mendojn rreth disa shtjeve
kritike si sht ekzistimi i Zotit dhe Uniteti I Tij, dhe t paraqes themelet rrnuese dhe
t prishura t punimeve t sistemeve pa fe.
Pr Lexuesin
Arsyeja pse nj kapitull i veant i sht kushtuar teoris s evolucionit sht se
kjo teori prmban bazat e t gjitha filozofive anti shpirtrore (fetare). Pasiq
Darvinizmi kundrshton faktin e krijimit dhe me kt, ekzistencn e Zotit, n
kto 140 vitet e fundit ka br q shum njerz ta braktisin besimin e tyre apo
t bien n dyshim. Kshtu q, t treguarit se kjo teori sht nj mashtrim sht
nj detyr e rndsishme, e cila sht ngusht e lidhur me religjionin. sht e
domosdoshme q ky shrbim i rndsishm ti ofrohet secilit. Disa nga lexuesit
tan mund t ken shansin q t lexojn vetm nj nga librat ton. Kshtu q, ne
mendojm se sht me vend q nj kapitull tia kushtojm ksaj teme.
T gjitha librat e autorit shpjegojn n dritn e vargjeve Kuranore shtje q kan

t bjn me besimin dhe njerzit ftohen q t msojn fjalt e Allahut dhe t
jetojn sipas tyre. T gjitha temat q kan t bjn me vargjet e Allahut jan t
sqaruara n at mnyr sa q nuk ln hapsir pr dyshim apo pyetje n
mendjen e lexuesit. Stili i qart dhe i rrjedhshm bjn q lexuesi i do moshe
dhe nga cilido grup shoqror ti kuptoj ato me lehtsi. Ky tregim efektiv dhe i
qart bn t mundur q ato t lexohen shum shpejt. Edhe ata t cilt
ashprsisht kundrshtojn natyrn shpirtrore jan t influentuar nga faktet q
kto libra dokumentojn dhe nuk mund t hedhin posht vrtetsin e prmbajtes
s tyre.
Ky dhe t gjith librat e tjer t autorit mund t lexohen n mnyr individuale,
apo t diskutohen n grup. Lexuesit e etshm q t marrin sa m shum nga
librat e shikojn t dobishm diskutimin duke ia treguar njri tjetrit mendimet
dhe prvojat.
Prveq ksaj, sht n shrbim t madh t religjionit q t kontribohet n
prezentimin dhe leximin e ktyre librave, t cilat jan t shkruara vetm pr
knaqsin e Allahut. T gjith librat e autorit jan jashtzakonisht binds. Pr
kt arsye, ata t cilt dshirojn tju komunikojn fen njerzve t tjer, njra
nga metodat m efektive sht inkurajimi i tyre q t lexojn kta libra.
Shpresojm se lexuesi do t shikoj pasqyrn e librave t tjer n fund t ktij
libri dhe t vlersoj materialin e pasur n shtjet e lidhura me besimin, t cilat
jan t dobishme dhe knaqsi pr tu lexuar.
N kta libra, nuk do t gjeni, sikurse n disa libra tjer, pikpamje personale t
autorit, sqarime t bazuara n burime t dyshimta, stile t zhveshura nga
respekti dhe nderimi i duhur i temave t shenjta, e as rrfrime t pashpresa,
dyshim-krijuese dhe pesimiste q krijojn dyshime n mendje dhe devijime n
zemr.
MREKULLIA E
KRIJIMIT T
NJERIUT

Pr Autorin
Autori, i cili shkruan me pseudonimin Harun Yahya,
u lind n Ankara m 1956. Shkolln fillore dhe t mesme
i kreu n Ankara, pastaj studioj artet n Universitetin
Mimar Sinan t Stamobllit dhe filozofin n Universitetin
e Stambollit. Q nga 1980 ka botuar shum libra lidhur
me shtjet e besimit dhe shkencs. Harun Yahya sht
i njohur si nj autor q ka shkruar shum punime n
demaskimin e mashtrimit t evolucionistve, shfuqizimin
e pohimeve t tyre dhe lidhjen e errt ndrmjet Darvinizmit
dhe ideologjive t prgjakshme si jan fashizmi dhe
komunizmi.
Pseudonimi i tij prbhet nga emrat Harun (Aaron)
dhe Yahya (John), n prkujtim t profetve t nderuar
t cilt luftuan kundr mungess s besimit (fes). Vula
e Profetit n kopertinn e librave ka kuptim simbolik q
sht i lidhur me prmbajten e tyre. Ajo prezanton Kuranin
(shpalljen e fundit) dhe Profetin Muhamet, i fundit nga
profett. Nn udhzimin e Kuranit dhe sunetit autori
qllim t tij bn prgnjeshtrimin e doktrinave
fundamentale t ideologjive pa fe dhe ka fjaln e
fundit q t shuan plotsisht kundrshtimet e
ngritura kundr religjionit. Vula e Profetit t fundit,
i cili arriti menuri dhe moral perfekt, prdoret si
nj shenj e qllimit t tij t thnjes s fjals s
fundit.
T gjith librat e autorit jan t prqendruara
n nj qllim: t bartet porosia e Kuranit te njerzit,
inkurajimi i tyre n t menduarit e shtjeve
themelore lidhur me fen (si sht ekzistenca e
Zotit, uniteti I Tij dhe Amshueshmria),
dhe t ekspozohet themeli i brisht
dhe i prishur i ideologjive t
sistemeve pa fe.
Punimet e Harun Yahyas lexohen n shum vende,
nga India n Amerik, Anglia
n Indonezi, Polonia n Bosnje dhe Spanja n Brazil. Disa nga librat e tij jan n dispozicion
n gjuhn angleze, frnge, gjermane, spanjolle, italiane, portugeze, urdeze, arabe, shqipe,
ruse, serbo-kroate (boshnjake), polake, malay, uygur, turke dhe indoneze.
Shum t muara n bot, kto punime jan br instrumente q shum njerz t
rigjejn besimin n Zot dhe shum t tjer t deprtojn m t thell n fen e tyre. Stili
i qart, i leht dhe i rrjedhshm pr tu kuptuar iu jep ktyre librave nj veanti, t cilat
drejtprdrejt kan efekt n secilin q i lexon dhe i studion ato. Imune ndaj kundrshtimeve,
kto punime karakterizohen me veori t efektit t menjhershm, rezultate definitive
dhe t pakundrshtueshme. Ata t cilt lexojn kto libra dhe i kushtojn vmendje serioze
nuk munden m tutje sinqerisht t prkrahin filozofin materialiste, ateizmin apo fardo
ideologjie apo filozofie t prishur. Nse vazhdojn edhe m tutje ashtu, do t jet vetm
pr shkak t kmbnguljes sentimentale meqense kto libra prgnjeshtrojn ideologjit
e tilla q nga themeli. T gjitha lvizjet bashkkohore t mohimit jan tashm ideologjikisht
t mposhtura duke iu falemnderuar prmbledhjeve t librave t shkruara nga Harun
Yahya.
Nuk ka dyshim s kto veori rezultojn nga urtsia dhe qartsia e Kuranit. Modestia
e autorit synon t shrbej si mjet n krkimin e njerzimit pr n shtegun e drejt t
Zotit. Asnj prfitim material nuk krkohet n botimin e ktyre punimeve.
Duke marr parasysh kto fakte, ata t cilt inkurajojn njerzit q t lexojn kta
libra, t cilt hapin syt e zemrs dhe udhzojn pr tu br shrbtor m t devotshm
t Zotit, ofrojn nj shrbim tejet t mueshm. Prvoja ka treguar se sht humbje kohe
dhe energjie propagandimi akoma i librave t tjer, t cilt sjellin vetm konfuzion dhe
dyshim n zemrat e njerzve. sht e qart q pr librat q kan efekt aq t madh, sht
e pamundur q t theksohet m tepr fuqia letrare e autorit se sa qllimi fisnik i shptimit
t njerzve nga humbja e besimit.Ata t cilt dyshojn n kt munden me lehtsi t
shikojn se qllimi i vetm i Harun Yahya-s sht q t mposht mosbesimin dhe t prhap
vlerat morale t Kuranit. Suksesi dhe ndikimi i ktij shrbimi manifestohen n bindjen
e lexuesit.
Nj shtje duhet t mbahet n mend: Arsyeja kryesore e mizoris s vazhdueshme,
konfliktit, dhe sprovave q shumica e njerzve kalojn sht mbizotrimi i ideologjis s
mosbesimit. Kjo gjendje mund t marr fund vetm me mposhtjen ideologjike t mosbesimit
dhe me transmetimin e mrekullive t krijimit dhe moralit t Kuranit n mnyr q njerzit
t jetojn sipas tij. Duke pasur parasysh gjendjen e bots sot, e cila udhheq njerzit n
tatpjetn e spirales s dhuns, korrupcionit dhe konfliktit, sht e qart se ky shrbim
duhet t ofrohet sa m shpejt dhe n mnyr efektive. Prndryshe, mund t jet shum
von.
Nuk sht ekzagjerim t thuhet q prmbledhja e librave t Harun Yahya-s kan
kt rol prijs. Me vullnetin e Zotit, kto libra do t jen mjete prmes t cilave njerzit
n shekullin 21 do t arrin paqn, drejtsin dhe lumturin e premtuar n Kuran.
MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT
www.harunyahya.com
PRMBAJTJA
HYRJE
11
NJ SISTEM I MREKULLUESHM
PR NJ JET T RE
15
NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR

N QLLIMIN E SAJ
29
ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN

E NJ NJERIU T RI
49
KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZ
79
DREJT NJ BOTE T RE
147
EMBRIOLOGJIA HEDH POSHT

GNJESHTRN E EVOLUCIONIT
155
PRFUNDIM
159
EVOLUCIONI IDE E GABUAR
161
Zoti sht Ai I Cili e bri tokn shtpi/vendbanim

t qndrueshem pr ju dhe qiellin si kulm, dhe ju
dha form nga format m t mira, e ju furnizoi me
gjra t mira dhe t shndetshme. Ai sht Zoti,
Sunduesi juaj. Bekuar qoft Zoti, Sunduesi i t
gjitha botrave. (Kur'an, 40: 64)
HYRJE
rupi i njeriut sht makina m e komplikuar n bot. Ne shikojm me

t, dgjojm me t, marrim frym me t, ecim dhe vrapojm me t,
dhe ndjejm knaqsi me t. Eshtrat e tij, muskujt, arteriet, venat dhe
organet e mbrendshme jan t organizuara me nj krijim t mrekullueshm,

dhe kur shikojm kt krijim n detaje gjejm fakte edhe m mahnitse. do
pjes e trupit, edhe pse secila duket tejet e ndryshme nga tjetra, sht e ndrtuar
nga materiali i njejt: qelizat.
Qelizat, q secila prej tyre sht sa nj e njmijta pjes e milimetrit,

jan njsi strukturale q formojn trupin ton dhe do gj n t.
Disa nga kto qeliza bashkohen q t formojn eshtra, t tjerat q t
formojn nerva, mlin, shtresn e brendshme t stomakut, lkurn apo kornen
e syrit. Secila e ka madhsin dhe formn q saktsisht i prgjigjet nevojave
t asaj pjese t trupit.
Si dhe kur qeliza, e cila ka funksione aq t ndryshme, erdhi n
ekzistenc?
Prgjigja n kt pyetje do t na drgoj n nj process i cili n do
moment sht i mbushur me misterie. T gjitha prafrsisht 100 trilion qeliza
t cilat sot e prbjn trupin tnd erdhn nga ndarja e nj qelize t vetme.
11
Ajo qeliz e cila pati strukturn sikurse t gjitha qelizat n trupin tnd tash,
erdhi nga bashkimi i vezs s nns tnde dhe spermatozoidit t babait
tnd.
N Kuran, Zoti nganjhere iu referohet mrekullive n tok dhe n qiell,
dhe nganjhere misterieve t krijimit t gjrave t gjalla si shenja t ndryshme
t ekzistencs s Tij. Krijimi i mrekullueshm i qenies njerzore sht njra
nga m t rndsishmet e ktyre shenjave.
N shum vargje, si msim pr qenien njerzore, Zoti kshillon ata q
t shikojn krijimin e tyre. Ai shpjegon n detaje krijimin e qenies njerzore
dhe fazat e zhvillimit t tij. N Suren 56, Ai tregon pr krijimin e njeriut:
Ne iu krijuam juve, e prse nuk e pohoni t vrtetn? A keni menduar pr
spermn q e derdhni? A jeni ju q e krijoni at apo Ne jemi Krijuesi? (Kur'an,
56: 57-59)
Prmbajtja e njeriut q prbhet nga 60-70 kilogram mish dhe eshtra

fillimisht ishte n nj pik lngu. Sigurisht q sht nj mrekulli q nj qenie
njerzore intelegjente, me ndjenja me t gjitha aftsit e t folurit dhe dgjimit
dhe me nj sistem fizik kompleks t mrekullueshm t vij n ekzistenc nga
nje pik lngu. Ky zhvillim sigurisht q nuk ishte rezultat i nj procesi t rastit
apo veprim i rastsishm, por sht nj proces i vetdijshm i Krijuesit.
Ky libr do t shpjegoj n detaje mrekullin q prjetohet vazhdimisht,
nga do person n faqen e toks, mrekullin e krijimit t njeriut. Duhet t jet
e qart q gjrat t cilat shtjellohen n kt libr jan vetm nj pjes e
ndrlikimeve t krijimit t njeriut; por edhe me aq sa paraqitet n kt libr
del n pah fuqia e prhershme e Krijuesit, njohuria e Tij e pakufishme dhe
intelegjente q rrethon dhe prqafon gjith universin. Ky libr do ti prkujtoj
njerzit se Zoti I Madhrishm sht Krijuesi M I Mir.
Ne e krijuam njeriun nga lloji i balts m t pastr; pastaj e bm pik (uji)
n nj vend t sigurt; pastaj shndrruam pikn n nj drok dhe shndrruam
drokn n nj cop mishi dhe shndrruam at cop mishi n eshtra dhe
i veshm eshtrat me mish; dhe pastaj at e sollm n jet si krijes tjetr.
I Bekuar qoft All-llahu, m i miri Krijues! (Kur'an, 23: 12-14)
12
sht Ai I Cili iu formon

n mitr ashtu si dshiron Ai.
Nuk ka Zot tjetr prpos Tij, I
Plotfushishmi, I Urti.
(Kur'an, 3: 6)
Nj Sistem i Mrekullueshm i
Krijuar pr nj Jet t Re
azhdimsia e racs njerzore n bot sht e mundur me punn

perfekte t sistemit riprodhues. Trupat e meshkujve dhe t femrave
jan mjaft t ndryshm nga njri tjetri n funksionin e organeve
t tyre riprodhuese, por kto sisteme shum t ndryshme funksionale n
mnyr perfekte plotsojn njra tjetrn me rezultatin q nj qenie e re
njerzore lind n kt bot. Nga elementet themelore t prodhuara n dy
trupa t ndryshm, t pavarur nga njri tjetri, nj nga mrekullit m t mdha
t bots ndodh: mrekullia e krijimit t njeriut.
N mnyr q mrekullia e krijimit t njeriut t ndodh, prgatitjet e
duhura n t vrtet fillojn shum vite m hert. S pari, qelizat riprodhuese
t mashkullit dhe t femrs duhet t bhen funksionale. Kjo ndodh gati n
do qenie njerzore prmes procesit t quajtur pubertet. Elementi m i
rndsishm n kt proces sigurisht q sht sistemi hormonal, i cili vendos
komunikimin n mes t qelizave nn drejtimin e trurit.
Zoti ka krijuar nj sistem n t cilin t gjitha nevojat e trupit t njeriut
dhe zhvillimi i tij jan nn kontrollin e trurit. Ai ka br q mesazhet q
shkojn n tru nga organet t vlersohen n tru, i cili pastaj e jep prgjigjen
e duhur; kjo pastaj drgohet n fushat e duhura n nj koh tejet t shkurtr.
15
N kt proces sistemi hormonal prdoret pr t drguar informatat. Zoti

ka krijuar n trupin e njeriut nj rrug postare perfekte pr komunikim. N
kt rrug postare, molekulat mesazh-bartse quhen hormone ku secila
prej tyre me t vrtet kryen funksionin e postierit. Ashtu si postieri q shkon
npr rrugt e qytetit pr t shprndar letrat tek adresa e caktuar, ashtu edhe
hormonet bartin urdhrat nga truri te qeliza prkatse. N kt mnyr, brenda
trupit aktivizohen funksionet e nevojshme pr jetn e njeriut.
Por ktu duhet t kujtohemi q hormonet nuk jan qenie njerzore t
cilat posedojn vetdije pr t ditur far mesazhe duhet bartur, n cilin
vend duhen bartur, apo t vendosin pr drejtimin e rrugs s tyre. Ato nuk
kan pasur ushtrime apo nuk kan fituar njohuri pas viteve t studimit.
Hormonet q ne po i quajm postier, jan t prbra nga molekulat q mund
t paraqiten me formulat m komplekse. Me t vrtet sht nj mrekulli e
madhe q nj molekul e di ku sht duke shkuar dhe ka duhet t drgoj; q
d.m.th. t vendos se cilin mesazh ta drgoj t cila qeliz; ta gjej rrugn pa
u humbur asnjher n terrin e plot t trupit t njeriut i cili sht me miliona
her m i madh se sa ajo dhe kt detyr e kryen pa t meta, pa e dmtuar
veten apo mesazhin. Vetm ky shembull sht dshmi e mjaftueshme e sistemit
t jashtzakonshm q Zoti e ka vendosur n trupin e njeriut.
Funksionimi i sistemit hormonal t njeriut n prgjithsi fillon kur ende
sht n mitrn e nns dhe vazhdon deri n vdekje. Gjndrrat ripordhuese
fillojn t funksionojn po ashtu si rezultat i efekteve nga hormonet. Mirpo
ndryshe nga pjest e tjera t trupit, sekretimi i hormoneve q ka t bj me
gjndrrat riprodhuese fillon n pubertet. Hipotalamusi, nj vend i vogl n
bazn e trurit, konsiderohet si kontrollues i sistemit hormonal; n purbertet,
fillon tu drgoj mesazhe gjndrrave t hipofizs q ti bj organet ripordhuese
t fillojn funksionimin.
Edhe ktu sht e nevojshme t theksohet nj tjetr mrekulli. Hipotalamusi
sht n dijeni pr zhvillimet n trupin e njeriut, p.sh. e di moshn e njeriut
dhe a sht apo nuk sht personi i zhvilluar mjaft fizikisht q sistemi i tij i
riprodhimit t filloj funksionimin. Dhe hipotalamusi kryen punn e tij n mnyr
t vetdijshme. Me fjal t tjera, hipotalamusi, llogarit kohn dhe vendos se
mosha madhore e personit ka ardhur, dhe u jep urdhrin e duhur gjndrrave
16
HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)
korteksi
frontal
hipotalamusi
hipokampusi
hipofiza
TMjeshtri i sistemit hormonal sht hipotalamusi. Lidhjet e tij me pjest e tjera t trurit jan
ilustruar n foto.
t ndryshme endokrine n trup. Drgon mesazhet (hormonet) saktsisht n

momentin e duhur te organet e paracaktuara riprodhuese dhe siguron fillimin
e zhvillimit t nevojshm q t lejoj racn njerzore t vazhdoj. Dhe kjo nuk
ndodh te hipotalamusi i nj njeriu t vetm; n kt moment hipotalamuset
e milionave njerzve n bot jan duke kryer kt funksion n t njejtn
mnyr dhe gati n t njejtn periudh.
Fakti q kjo pjes mishi, q zen vend n trupat ton jo m shum se
disa katror sheqer, sht e vetdijshme pr kohn dhe mund t bj rregullime
pr pasazhet e kohs sigurisht q sht dika q krkon vmendjen ton.
Si bn kalkulime t tilla hipotalamusi? A i ka treguar dikush hipotalamusit
17
se ka duhet t bj, apo e kuptuar nga vetvetja? Si kalkulon hipotalamusi se

gjndrrat riprodhuese duhet t zhvillohen n mnyr q qenia njerzore t
vije n ekzistenc? Si e di q hormoni i posam duhet t sekretohet n kt
koh t posame? Dhe si vendos q cili n mesin e t gjith hormoneve q
prodhon, do t vendos sistemin riprodhues n veprim saktsisht n kohn
e duhur? A ka parashikim q t vendos pr planin e s ardhmes, dhe bn
masat e nevojshme dhe prgatitjet q ky plan t ndodh? Pse pret deri n
kohn e sakt, kur trupi i njeriut sht gati fizikisht pr prodhim, e as m hert
e as m von?
Intelegjenca q mund t bj nj pjes mishi pa sy, vesh apo tru, t
drejtoj qelizat sikur t ishte vet nj qenie intelegjente sht e pakrahasueshme
dhe e madhe pr tu imagjinuar nga ne.
Nuk sht as rasti as ndonj forc tjetr q e v hipotalamusin n dijeni
t kohs; intelegjenca e lart q ia jep atij funksionin e veant i prket Zotit.
sht Zoti I Gjithdijshm I Cili inspiron kt pjes t vogl t mishit q t
dij se ka duhet t bj. Se do gj sht nn kontrollin e Zotit sht shpallur
n kt varg:
Zoti sht mbikqyrs i t gjitha gjrave. (Kuran, 33:52)
N faqet q pasojn, sht e dobishme t mbahet n mend ky fakt.
Hormonet Mund ti Dallojn Gjinit

Hipotalamusi ndrmerr hapat e par t nevojshm q t sjell meshkujt
dhe femrat n fazn e pubertetit duke drguar Gn-RH hormonin (duke liruar
Gonadtropinn) nprmes qarkullimit t gjakut te gjndrra e hipofizs.
Gjndrra e hipofizs fillon funksionin e saj me urdhr nga hipotalamusi dhe
fillon t drgoj hormone t cilat aktivizojn organet riprodhuese. Kto jan
LH (luteinizing) hormoni dhe FSH hormoni (stimulojn folikulin). Secila nga
kto hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt dhe te femrat, por efekti i tyre
sht i ndryshm.1
Prkundr faktit q t njejtat hormone sekretohen (tajiten) te meshkujt
dhe te femrat, sht shum befasuese se far ndryshimi t plot kan
18
hipotalamusi
hipotalamusi
pjesa e
prparme e
hipofizs
pjesa e
prparme e
hipofizs
LH
FSH
FSH
korpus
luteum
LH
oociti
qelizat
npr
inde
tubthi
seminifer
vezorja
testis
folikuli
testosteroni
sperma
estrogjeni
progesteroni
Hipotalamusi n bashkpunim me lobin e prparm t gjndrrs s hipofizs dhe testiseve shkakton

prodhimin e sperms te mashkujt (majtas). Prodhimi i hormonit te femra (djathtas) prfshin hipotalamusin, gjndrrn e hipofizs dhe vezort. Kto veprime biokimike t veanta te meshkujt dhe te femrat demonstrojn ekzistencn e nj ndrtimi dhe plani intelegjent.
efektet e tyre. P.sh. FSH hormoni te femrat stimulon prodhimin e vezs; te

meshkujt, i njejti hormon stimulon prodhimin e spermatozoidit. Te femrat
hormoni LH kujdeset q veza t lshohet n rrugn e saj n mitr dhe q hormoni
tjetr i quajtur progesteron t sekretohet (tajitet) nga sistemi riprodhues i
femrs. Progesteroni shrben q mitra t prgatitet pr frytin. I njejti hormon
kryen nj funksion plotsisht t ndryshm tek meshkujt, ku stimulon qelizat
q t sekretojn (tajisin) hormonin testosteron. Testosteroni prodhon
karakteristikat e mashkullit dhe kujdeset pr prodhimin e sperms.
19
Sigurisht q sht interesant q

hormone t njejta q prodhohen n
A nuk vshtruan ata
trupa t ndryshm sipas formulave t
pushtetin e qijeve
njejta t shkaktojn rezultate plotsisht
t ndryshme nga njra tjetra.
dhe toks dhe asaj
Kur nj hormon sekretohet (tajitet)
ka ka krijuar Alln trupin e mashkullit, e di q i prket
llahu, dhe t shofin
mashkullit dhe bn ndryshimet e duhura.
P.sh. testosteroni bn zhvillimin e
se afati i tyre i
muskujve n trupin e mashkullit, e bn
caktuar sht afr?
zrin m t thell dhe mjekrrn t rritet.
Ata q mohojn kt,
Hormoni i njejt sekretohet (tajitet)
n trupin e femrs sipas formuls s
n far shpallje
njejt por, te femra, shkakton rezultate
tjetr do t besojn?
plotsisht t kundrta. Hormoni q i jep
(Kur'an, 7: 185)
nj z femror femrs dhe nj z
mashkullor mashkullit dhe rregullon
zhvillimin e trupit duke u bazuar n
gjini, sht nj hormon q di t dalloj n mes t anatomis dhe metabolizmit
t mashkullit dhe t femrs. Fakti q nj hormon posedon njohuri t till
domethn q ai ka intelegjenc dhe q ai ka pranuar udhzime.
Shum njerz nuk dijn rreth ndikimit t hormoneve n organet
riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, ndrlidhjet n mes t qelizave apo
se si funksionet e trupit vendosen n veprim. Ata nuk kan ide pr zinxhirin
komandues t trupit, drgimin dhe pranimin e mesazheve, q zhvillimi i trupit
varet nga kta urdhra, dhe q pengesa m e vogl n fuksionimin e sistemit
mund t sjell pasoja fatale, e as q kan kontrol mbi kto funksione. Nuk
sht aspak e pazakonshme pr nj person i cili nuk ka pasur ushtrime t
veanta n kt fush t mos ket njohuri pr kto gjra por fakti q nj grup
molekulash ka kt njohuri sht i habitshm.
Si hormonet, me stukturat e tyre molekualre q pam, erdhn n
ekzistenc dhe mbartin informata kimike? Si ndodh q nuk jan t knaqura
vetm me njohjen e metabolizmit t trupit, por secila sikur nj kimist, edhe
20
e prdor njohurin q e posedon duke e adresuar at n fushat e trupit ku sht

e nevojshme? Si i dirigjojn qelizat e tjera q t prodhojn hormonet e
nevojshme n kohn kur ato nevojiten? Si mundet nj mas e pavetdijshme
e molekulave t ket intelegjenc pr t br t gjitha kto gjra? sht e
kuptueshme q molekulat e quajtura hormone nuk mund ta ken kt
inteligjenc. sht e qart se t gjitha kto procese nuk u formuan nga
rastsia nga ndonj veprim tjetr i rastsishm.
sht vetm nj sqarim pr kt: proceset biokimike nga t cilat
meshkujve dhe femrave iu ipen karakteristikat e tyre t ndara, paraqesin
ekzistimin e nj plani dhe ndrtimi t qllimt. Ky ndrtim sht puna e
progesteroni
CH3
C=O
(1)
estrogjeni
OH
HO
(2)
N ilustrimin lart shofim strukturn molekulare dhe t kristalizuar t hormonit progesteron

(1), dhe posht, shofim strukturn molekulare dhe t kristalizuar t hormonit estrogjen (2).
sht e qart se kto hormone, t prbra nga disa atome, nuk munden nga vullneti i tyre, t
planifikojn ndryshimet q ndodhin n trupin e njeriut. sht Zoti i Madhrishm Ai q i krijoj ato dhe u dha atyre funksionin mahnits.
21
intelegjencs supreme t Zotit. At q duhet ta bj njeriu sht q t

mendoj thell pr kt art pa t meta dhe ti nnshtrohet Zotit I Cili sht
sundimtari i do gjje.
Zhvillimi i Qelizave Riprodhuese

N fabrika q prdoren mjete teknologjike, shum robot prdoren n fazat
e ndryshme t prodhimit. T gjitha
programet, sistemet funksionale, pjest
mbshtetse t ktyre makinave, thn
shkurt, do informat q sht e
nevojshme pr prodhim sht e lokalizuar
n qendrn kontrolluese t asaj fabrike.
sht si nj bank t dhnash n t ciln
depozitohen t gjitha informatat e
nevojshme q duhen prdorur gjat
fazave t prodhimit, pr cilsi dhe kontroll
dmtimi. Trupi i njeriut sht struktura
m e avancuar dhe m komplekse n
bot; nse e bjm krahasimin me nj
fabrik t till mund t themi se, n
mnyr q kjo fabrik t vazhdoj
funksionimin duhet ti ket t gjitha
informatat t cilat jan t ruajtura n
molekuln e ADN-s n brthamn e
qelizs.
ADN-ja prmban t gjitha informatat lidhur me
njeriun dhe gjendet n brthamn e do qelize t
prafresisht 100 trilion qelizave n trupin ton.
Brenda nj qelize, ADN-ja sht e organizuar n protein t dendur ADN komplekse e quajtur kromozome. N ilustrim djathtas, shifet se si kromozomet
jan t paketuara n qeliz. Ky dizjan n ADN sht
nj nga shembujt m t mir t krijimit n mnyr
perfekte nga Zoti.
22
Kur nj njeri sht ende nj qeliz e re vez e fekonduar n mitrn e

nns, Zoti vendos t gjitha cilsit q ai do ti ket n t ardhmen dhe i shtyp
ato n molekuln e ADN-s. Q nga ngjyra e flokve e deri te gjatsia e tij,
smundja q sht preh gjat jets e deri te do karakteristik fizike do cilsi
e njeriut ruhet me kujdes, por n nj madhsi aq t vogl sa q mund t shifet
vetm me mikroskop elektronik.
ADN-ja gjendet n seciln qeliz t prafrsisht 100 trilion qelizave n
trupin ton. Mesatarja e diametrit t nj qelize sht 10 mikrona (nj mikron
sht nj e mijta e milimetrit); nse mendojm pr kt, do ta kemi m t
leht q t kuptojm se sa shum informata jan t ruajtura n at hapsir
aq t vogl.
Nse ADN-n, e cila lejon q jeta e gjrave t gjalla t vazhdoj sipas
nj programi t planifikuar, e mendojm si nj enciklopedi, volumet e ksaj
enciklopedie jan kromozomet e saja.
Kromozomet
23
sht shum e rndsishme q kto volume kromozomesh paraqiten

n ifte n molekuln e ADN-s. N procesin e krijimit t tij, do qenie
njerzore pranon nj pal t ktyre volumeve t kromozomeve nga nna
dhe tjerin nga babai. 23 kromozome q vijn nga nna dhe 23 kromozome
q vijn nga babai kompletojn njra tjetrn. Kjo sht, 46 kromozome n
brthamn e nj qelize njerzore jan n t vrtet 23 qifte kromozomesh.
Kromozomi i 23-t ka funksion t veant: zakonisht shenohet me shkronjn
X ose Y. Te meshkujt, njeri antar i qiftit sht kromozomi X dhe tjetri
sht kromozomi Y, te femrat kromozomi i 23-t sht i prbr nga dy Xa.2
N dritn e ksaj informate nj pyetje vije n mendje: pasiq do qeliz
e njeriut prbhet nga 46 kromozome, si ndodh q si rezultat i kombinimit
t qelizave t nns dhe babait, foshnja e re e lindur ka 46 kromozome? Do
t dukej logjike q 46 kromozomet e nns dhe 46 kromozomet e babait t
prodhojn nj foshnje abnormale me 92 kromozome. Por kjo nuk ndodh. Si
ndodh pra q secili lindet me nga 46 kromozome?
Prgjigja n kt pyetje paraqet mrekullin e shklqyeshme t krijimit.
Nj Ndarje e Pagabueshme...
N qelizat e trupit ndodhin dy lloje t ndarjeve. Lloji i ndarjes i quajtur
mitoz ndodh n t gjitha qelizat e trupit. Gjat mitozs, nj qeliz jep dy
qeliza bija gjenetikisht identike. Si rezultat i ksaj ndarje, nna qeliz ndahet
pr t formuar dy bija, secila prej tyre prmban numrin e njejt dhe llojin e
njejt t kromozomeve sikur qeliza nn.
Ktu, sht e nevojshme q t qartsohet nj pik. Sikur qelizat
riprodhuese t ndaheshin n kt mnyr dhe sikur t kishin numrin e njejt
t kromozomeve sikurse t qelizave t tjera t trupit, nuk do t ishte e
mundur pr qenien njerzore t bhej qenie njerzore sepse sikurse q
sqaruam m lart, lindja me kombinim t 46 kromozomeve nga babai dhe 46
nga nna do t prodhonte nj foshnj me 92 kromozome duke shkaktuar nj
deformim t pamjes njerzore. Mirpo ndarja e qelizave riprodhuese bhet
ndryshe; kjo ndarje quhet meioz. Gjat meioz-s numri i kromozomeve
n qeliz reduktohet prgjysm, kjo d.m.th nga 46 n 23.
24
Fazat n formimin e vez dhe spermatozoidet

spermatogoniumi
(diploid, 2n; 46 kromozome)
oogoniumi (2n; 46
kromozome)
(1)
mitoza
(testisi)
mitoza
(vezorja)
(3)
spermatociti primar
(diploid, 2n; 46 kromozome)
oogoniumi primar
(2n; 46 kromozome)
(2)
(4)
meioza I; numri i kromozomeve bie prgjysm
numri i kromozomeve
bie prgjysm
meioza I
spermatociti
sekondar
(haploid, n; 23
kromozome)
(5)
(3)
trupi
primar
polar
(n)
oociti
sekondar
n; 23
kromozome
(5)
qeliza e
spermatozoidit
meioza II
(4) nse trupi primar polar

(n) ndahet
spermatidi
(haploid, n; 23
kromozome)
(6)
meioza kompletohet n oocitin sekondar
meioza II
qeliza e
spermatozoidit
(haploid, n; 23
kromozome)
brthama
e spermatozoidit
ootid is ready to unite with the

sperm when it matures and
forms the egg
(6) trupi i sekondar polar (n)
(7)
trupat polar
prishen
zygote (diploid 2n; 46

chromosomes)
Si rezultat i ndarjeve t ndryshme t qelizave primare vez

n vezore, formohen tri qeliza sekondare polare dhe nj
ootid. Qelizat e vogla vdesin dhe e madhja formon
vezn. Sikur t gjitha qelizat e prodhuara t kishin t njejtn madhsi, zigoti i formuar pas fekondimit nuk do t
kishte ushqim t mjaftueshm.
Fazat e formimit t vezs, (qeliza riprodhuese e femrs)

sht ilustruar majtas. Veza formohet pasiq qelizat primare vez n vezore (oogonia) t kalojn npr nj seri
ndarjesh. Te mashkulli, spermatozoidi prodhohet kur
qelizat primare t spermatozoidit n testise (spermatogoina) ndahen. Q nga momenti i ndarjes s tyre t par,
qelizat riprodhuese funksionojn nn mbikqyrje. Kur mendohet pr kt harmoni t elementeve q prbjn trupin e
njeriut, (qelizat, enzimet, hormonet), do njeri q di t mendoj kupton se ky sistem nuk ka mundur t bhet nga
rastsia. sht Zoti Ai q krijon njeriun, dhe gjrat e
jashtzakonshme q ndodhin n trupat ton jan shembuj
t artit t krijimit t Tij.
Para se t kompletohen kto ndarje, qelizat riprodhuese nuk kan arritur

pjekurin. N trupin e secilit mashkull dhe secils femr sht nj mekanizm
q i bn kto qeliza t pjekura dhe i prgatit ato pr udhtimin e vshtir
q e kan para vetes. Sistemet riprodhuese t mashkullit dhe t femrs, q
jan plotsisht t panjohur pr njri tjetrin dhe shum t ndryshm n shum
mnyra, mundohen ti bjn t gatshme pr njra tjetrn qelizat q i prodhojn.
Sa i prket ksaj teme do t prezantohen shpjegime n detaje n faqet
n vijim. Por, derisa lexoni kto faqe, sht nj pik e rndsishme q duhet
ta vreni. Prej momentit t par q qelizat riprodhuese fillojn t ndahen,
ato i jan t nnshturara nj plani t qart (t caktuar). Asgj nuk sht rastsi.
Qelizat ndahen saktsisht sipas nevojs dhe mbajn numrin e nevojshm
t kromozomeve pa asnj ndryshim apo mangsi gjat tr procesit. do
organ, do qeliz nga e cila ai prbhet, dhe organelet t cilat e prbjn
qelizn, funksionojn n harmoni perfekte. Prveq ksaj, molekulat q i
formojn enzimet dhe hormonet q luajn rol n funksionimin e trupit, dhe
atomet q i formojn kto molekula, jan pjes t nj sistemi informativ
tejet kompleks, i cili u tregon atyre se kur duhet t fillojn punn e tyre, dhe
ato kurr nuk jan n padijeni se si dhe deri n far shkalle sht i nevojshm
ndikimi i tyre.
Qelizat, enzimet, hormonet, shkurt harmonia q ekziston n mes t
gjitha pjesve t trupit sigurisht s sht dika e cila ia vlen t mendohet
rreth saj.
Fakti q molekula dhe atomet t cilat e prbjn kt molekul mund
t bjn nj plan, dhe veprojn sipas tij; q njra pjes jep urdhr dhe pjesa
tjetr bindet, e kupton at dhe vepron sht tejet e jashtzakonshme q t
mund t jet e rastsishme. Fakti q kjo ka ndodhur dhe ende ndodh n t
gjith trupat e milionave qenieve njerzore e bn at edhe m t
jashtzakonshme, q e njejta harmoni funksionon perfekt n do individ.
sht e qart q kjo nuk mund t ndodh rastsisht, dhe q nj intelegjenc
e vetdijshme, supreme sht prgjegjse pr dhnjen e cilsive qelizave
mikroskopike t cilat formojn trupin ton, gjithashtu edhe hormoneve q
kto qeliza prodhojn, enzimeve dhe qindmijrave elementeve t imta n
26
sistemin e njeriut. sht e qart se do pjes e do faze t sistemit q

funksionon n trupin e njeriut sht larg t t kuptuarit nga njeriu dhe se
kjo sht pun e nj intelegjence t fuqishme dhe t pakrahasueshme.
Kjo intelegjenc supreme i takon Zotit, I Cili ka krijuar gjith universin
deri n detajet m t vogla. N Kuran Zoti thot q nuk ka zot tjetr prve
Tij:
All-llahu, ska Zot tjetr prpos Tij, Ai sht i gjall e Vet-Mbajts; At nuk
e z as kotja as gjumi; gjithka n qiej e n Tok i prket Atij. Kush mund
t ndrmjetsoj tek Ai prve me lejen e Tij? Ai e di se ka ata kan ln pas
dhe ka kan prpara e ata nuk mund t kapin asgj nga ditura e Tij prve
aq sa dshiron Ai. Pushteti i Tij prfshin qiejt e Tokn, At nuk e lodh ruajtja
e tyre. Ai sht m I Larti, M I Madhrishmi. (Kur'an, 2: 255)
27
Ky sht All-llahu, Zoti i juaj. Nuk ka zot

tjetr prveq Tij, Krijues i do gjje. Kshtu
q adhurojeni At. Ai sht mbikqyrs
i do gjje. (Kur'an, 6: 102)
NJ ARMAT PERFEKTE E
CAKTUAR N QLLIMIN E SAJ
endo pr nj armat tejet t madhe e prbr nga miliona

ushtar. Ata lvizin drejt nj caku t prbashkt, hasin n
pengesa gjat rrugs dhe prballohen me rrezik vdekjeprurs,
por prkundr t gjitha ktyre vshtirsive armata nuk dorzohet. Hapsirn
q kta ushtar duhet ta prshkojn n mnyr q t arrijn tek caku sht
njqind mij her m e madhe se sa ata vet. Natyrisht, nj armat e till
e ngjeshur e caktuar pr nj rrug t till t vshtir ka nevoj pr udhzime
dhe pajisje q t sigurohet arritja e qllimit.
Kjo armat gjigante me 300 milion ushtar sht brenda trupit t
mashkullit. Ushtart jan spermatozoidt. Madhsia e secilit sht rreth
nj e qinda e milimetrit. Caku i tyre sht q t arrijn te qeliza vez, dhe
pr ta br kt, ata duhet t kalojn nj rrug shum t gjat.
Nga 300 milion spermatozoidet q s bashku nisen pr n rrug, vetm
m t fortit rreth 1000 kan sukses q t arrijn te veza. E nga kta vetm
nj spermatozoid e fiton garn dhe fekondon vezn. Para se t filloj kjo gar,
spermatozoidet s pari kalojn nj udhtim t gjat brenda organeve
riprodhuese t mashkullit, duke kaluar npr faza t ndryshme n rrugn e
tyre t pjekuris. N kt proces t pjekuris, spermatozoidet kan shum
ndihmsa.
29
Shtegu i Zhvillimit t Sperms

N mnyr q t fekondohet veza, rreth 200-300 milion spermatozoide
prgatitn pr udhtim. Ky numr sht befasues, por ka nj rndsi sa i prket
ksaj. Si do t shofim n detaje m von, nj numr i madh i spermatozoideve
q hyn n trupin e nns s ardhshme vdesin gjat rrugs dhe numri i
qelizave t spermatozoideve q arrijn deri te veza sht shum i vogl. Pr
kt, numri i madh i spermatozoideve parandalon rrezikun q fekondimi i vezs
t mos ket sukses. Kjo armat milionshe e sperms individuale prodhohet
n organet riprodhuese t mashkullit q quhen testise. Spermatozoidet
kalojn n shum faza gjat prodhimit n testise dhe, n myr q ata t
mbijetojn, vendi ku ata prodhohen duhet t jet i freskt. Temperatura
normale n trupin e njeriut sht 37oC. Kjo temperatur do t mbyste
spermatozoidet, pr kt spermatozoidet nuk mund t jetojn brenda trupit.
Nj nga karakteristikat m t dukshme t testiseve sht se ata gjenden jasht
trupit. Pr shkak t ktij ndrtimi t veant q Zoti krijoj pr
mashkullin, spermatozoidet kan nj vend t prgatitur
posaqrisht pr prodhimin e tyre.
Testiest prbhen nga nj sistem me tuba t
vegjl. Ky sistem i tubave z nj hapsir mjaft
t madhe, e cila iu lejon miliona spermatozoideve
t prodhohen shpejt dhe n nj vend ku mund
t ruhen leht. Arsyeja pse spermatozoidet
duhet t prodhohen shpejt dhe t ruhen sht
e kuptueshme kur kemi parasysh q pr t
fekonduar nj vez duhet t prodhohen 200-300
milion spermatozoide.
Kur mendojm rreth numrit t
spermatozoideve q prodhohen, mund ti quajm
testiest fabrika n miniatur. Pr prodhimin e
spermatozoideve ato kan rreth 1000 tuba me nj
Testiest e mashkullit, organet
gjatsi t plot rreth 500 metra. Kta tuba t vegjl
riprodhuese t mashkullit,
lokalizimi i tyre n trup, kapaciteti quhen tubtha seminifer. Secili sht rreth 50 cm.
i tyre riprodhues dhe ndrtimi i
i gjat dhe prmban qelizat primare t
tyre i brendshm jan shembull i
spermatozoideve q t prodhoj spermatozoidet.3
ndrtmit t mrekullueshm.
30
N t djatht, shofim sistemin e tubave t vegjl q

prbjn testiset (tubthat seminifer). Kta tuba t vegjl
prmbajn qelizat primare t spermatozoideve. N foton
lart, shofim nj detaj t lobit t testisit.
Tubthat seminifer jan t lidhura me qelizat formuese t spermatozoideve

(spermatogonia) n faza t ndryshme t zhvillimit. M von, kto qeliza fillojn
t shumohen, s pari kalojn npr mitoz dhe pastaj kalojn npr meioz.
Si kemi shpjeguar m hert, para fekondimit, qeliza primare e spermatozoidit
ndahet sipas meiozs dhe prgjysmon numrin e kromozomeve t veta, kshtu
q foshnja do t pranoj 23 kromozome nga babai.
N fund t ksaj ndarje, jan formuar katr qeliza t quajtura spermatide
t cilat ende nuk jan t afta pr t fekonduar vezn. N mnyr q kto
qeliza sferike q prmbajn nga 23 kromozome t jen n gjendje t kryejn
funksionin e fekondimit, ato duhet t kalojn npr ndryshime t mtejshme.
Nj grup qelizash jan vendosur n vend q ti prgjigjen ksaj nevoje
t posaqme t sistemit riprodhues t mashkullit dhe t ndihmojn zhvillimin
e qelizave spermatide saktsisht n kohn e duhur. Brenda dy ose tre javve
mbas kryerjes s meiozs, secila qeliz spermatide fizikisht do t transformohet
nga kto qeliza infermiere (qelizat Sertoli) t cilat i rrethojn ato. Qelizat
Sertoli kan fuksion t ndihmojn dhe t ushqejn qelizat e papjekura t
spermatozoideve duke iu dhn atyre ushqimin, hormonet dhe enzimet t
cilat jan t nevojshme pr t shkaktuar ndryshimet e duhura n spermatide.
31
N fazn finale t ktij procesi, arrihen cilsit e duhura t zhvillimit t plot

t spermatozoidit, del bishti, koka dhe akrozomi, ajo pjes e koks e cila
sht mbushur me enzime. 4 (Pr detaje shiko informacionin n pjesn e titulluar
Spermatozoidi Takon Vezn)
Tr puna e transformimit bhet nga qelizat Sertoli t cilat gjenden n
muret e tubthave. Kto qeliza kan zgjatje citoplazmike dhe jan bukur t
mdha. Qelizat Sertoli mbajn shtrngueshm n kraht e tyre qelizat
spermatide t zhvilluara, duke u siguruar q ato t jan mir t injektuara
n citoplazmen e tyre. N kt mnyr i furnizojn me ushqim gjat zhvillimit
t tyre dhe i monitorojn.5
N kt proces t cilin e shpjeguam me pak fjal, me t vrtet ndodh
nj mrekulli e madhe. Spermatozoidet q garantojn vazhdimin e racs
njerzore vijn n ekzistenc duke iu falemnderuar qelizave Sertoli, t cilat
prbhen nga proteinat dhe acidet nukleike. Le t mendojm pr nj moment.
Fakti q, qelizat Sertoli t cilat jan pa intelegjenc apo vetdije dhe pa sy,
vesh e tru, mund ta prkushtojn veten n nj detyr t till sht me t
vrtet nj mrekulli. Fakti q nj gj e till ndodh sht nj dshmi e qart
se qeliza sht nn udhzimin e nj intelegjence supreme. Prve ksaj, q
kto qeliza jan saktsisht n vendin e duhur (n tubthat seminifer ku sperma
muri i tubthit seminifer

qeliza
Sertoli
spermatociti primar
qeliza e pjekur e
spermatozoidit
spermatid
qelizat
intersticiale
Tubthat seminifer, nj pamje n detaje e ndrtimit e paraqitur lart, e cila siguron q spermatozoidet t
prodhohen. Djathtas: pamje e pjess s prer t tubthit seminifer nn mikroskopin elektronik.
Majtas: ndrtimi i tubthit seminifer, paraqet zhvillimin e qelizave t spermatozoideve n faza t ndryshme.
32
zhvillohet) sht nj nga miliona dshmit e krijimit perfekt t trupit t njeriut.

Zoti ka vendosur seciln nga prafrsisht 100 trilion qelizave q prbjn trupin
e njeriut n vendin e saj t duhur; Ai iu ka dhn secils cilsit q nevojiten;
dhe Ai iu ka dhn secils instinktin e kryerjes s puns n mnyr perfekte.
Sikurse q na thuhet n Kuran:
Nuk ka asnj krijes q Ai nuk e mban nn vzhgim. Zoti im sht n
Rrugn e Drejt. (Kur'an, 11: 56)
Nj Sistem i Ndrvarur
N paragrafin e lart folm pr rolin e qelizave Sertoli n transformimin
e spermatideve n spermatozoide. Cila sht forca fizike q i aktivizon kto
qeliza dhe i bn ato t dijn detyrn e tyre q t ushqejn spermatidet dhe
t monitorojn zhvillimin e tyre.
Impulsi i cili i bn qelizat Sertoli t kryejn funksionin e tyre vjen nga
hormoni (FSH) q stimulon folikulin, t cilin e kemi prmendur n paragrafin
e m hershm. Ky hormon sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e
hipofizs dhe stimulon qelizat Sertoli. Sikur ky hormon t mos prodhohet apo
t dshtoj t arrij fushn e nevojshme, spermatozoidet nuk mund t prodhohen.
Kur qelizat Sertoli marrin stimulimin, ato fillojn t sekretojn (tajisin)
hormonin e quajtur estrogjen, i cili sht i domosdoshm pr prodhimin e
sperms. Qeliza tjetr q ndikon n prodhimin e sperms quhet qeliza
Leydig; ajo gjendet n mes t tubthave seminifer. Kto qeliza prodhojn
nj hormon tjetr q nevojitet pr zhvillimin e sperms. LH-ja (hormoni
luteinizing) sekretohet (tajitet) nga pjesa e prparme e hipofizs dhe stimulon
qelizat Leydig. Pastaj, kto qeliza fillojn t prodhojn hormonin testosteron.
Testosteroni sht hormon i cili ndikon n rritjen e organeve riprodhuese,
zhvillimin e gjndrrave t ndryshme t ktij organi dhe zhvillimin e
karakteristikave seksuale t mashkullit; prve ksaj, ky sht hormoni m
i rndsishm n prodhimin e sperms.
Qelizat Sertoli kan edhe funksione tjera si sht prodhimi proteins.
Kjo protein do t bart hormonet e estrogjenit dhe testosteronit te nj lng
q gjendet n tubthat seminifer. 6
33
Po ashtu edhe qelizat Leydig kan edhe nj fuksion sekondar. N mnyr

q spermatozoidet t lvizin, ato kan nevoj pr energji; qelizat Leydig me
fruktozn q e prodhojn i furnizojn me energji. (M von do t flasim pr
kt tem n detaje.)
Si po e shikojm, sikurse n pjest e tjera t trupit, edhe sistemi hormonal
po ashtu kryen nj organizim perfekt n sistemin e riprodhimit. do hormon
menjher e kupton mesazhin q sillet dhe prgjigjet si krkohet. P.sh.
gjndrra e hipofizs, kur e kupton se ka ardhur koha, futet n veprim dhe
drgon urdhra n qeliza t ndryshme n testise duke i informuar ato pr
punn q duhet t bjn n organe dhe n inde. Ajo q e stimulon aktivitetin
e gjndrrs s hipofizs sht nj pjes tjetr e trurit q quhet hipotalamus.
Faza e par e krijimit t njeriut ka lidhje me t kuptuarit korret t porosive q
barten nga hormonet dhe me ekzekutimin e drejt t urdhrave.
N far mnyre qelizat dhe molekulat shquajn dhe reagojn n mesazhet
e sjellura nga hormonet? Si e dijn prbrjen kimike t secils dhe far
metoda duhet t zbatohen q t ndikojn n ato?
Fakti q, n mnyr q prodhimi i sperms t ndihmohet, qelizat Sertoli
dhe Leydig nisen n veprim me urdhr nga gjndrra e hipofizs (gjndrr mjaft
larg tyre, t ciln kurr nuk e kan par dhe e cila ka plotsisht ndrtim tjetr
nga ato) duke u kombinuar me faktin q kto qeliza nuk do t kryenin asnj
funksion pa kt urdhr, e bn t pamundur sqarimin e aktivitetit t tyre me
termin e rastsis. sht e pamundur q hormonet t ken fituar karakteristikat
e tyre t veanta si rezultat i ndodhive serike t rastsishme, sepse nj ndarje
apo nj ndrprerje gjat nj faze t sistemit do t ndikonte n tr zinxhirin e
procesit. Nse nj element n sistem sht defekt, funksionimi i tr sistemit
do t dmtohej. P.sh. sikur qelizat Sertoli t mos kuptonin domethnjen e FSH
hormonit t drguar nga gjndrra e hipofizs dhe t mos fillonin t sekretonin
(tajisin) estrogjenin, sperma nuk do t prodhohej. Ose, sikur qelizat Leydig t
mos e kryenin funksionin e tyre, furnizimin me fruktoz, apo sikur ta prodhonin
at n sasi t pamjaftueshme, nj sperm, edhe nse e pjekur n secilin aspekt,
do t vdiste pasiq t hynte n mitrn e nns sepse nuk do t gjente ushqim,
dhe pr kt shkak nuk do ta arrinte vezn, fekondimi nuk do t ndodhte.
34

qelizat
spermatogjenike
prerje tranzversale e
tubthave seminifer
qeliza
spermatozoidit
ose spermatozoni
spermatidi i vonshm (n)
spermatidi i hershm (n)
spermatociti
sekondar (2n)
spermatociti primar (2n)
brthama e
qelizs Sertoli
spermatogoniumi
ose qeliza bazl(2n)
membrana bazale
kapilari i gjakut
qeliza Leydig
Fazat e zhvillimit t spermatozoideve n tubthat seminifer jan t ilustruara lart. Tubthat seminifer
kan t bjn me zhvillimin e qelizave spermatozoide-formuese (spermatogoina) n faza t ndryshme.
Prmes procesit t ndarjes, kto qeliza formojn qelizat e quajtura spermatid. N fazn prfundimtare
t ktyre proceseve, koka dhe bishti i spermatozoidit jan t formuara. Pas t gjitha ktyre proceseve
komplekse kompletohet zhvillimi i qelizave riprodhuese t mashkullit, ku deponohen informatat q
kan t bjn me njeriun.
Kjo situat paraqet nj realitet t qart. Ai I Cili krijoj lidhjet n mes t

organeve dhe qelizav sht Zoti. Ai ka inspiruar gjndrrn e hipofizs,
hipotalamusin, qelizat Leydig dhe Sertoli, thn shkurt, do element t
prfshir n kt proces, q t veproj n at mnyr q t sigurohet prodhimi
i sperms n trupin e mashkullit. Ai iu jep atyre aftsin e t kuptuarit t
gjuhs s njri tjetrit. do gj ndodh sipas urdhrave t Zotit. Si lexojm
n Kuran:
Ai i sundon t gjitha, prej qiellit n tok (Kuran, 32:5)
35
Struktuart e Tjera q Ndihmojn

Spermn n Arritjen e Cakut t Saj
Nj element tjetr i sistemit riprodhues i quajtur epididymis i u ndihmon
spermatoideve t zhvilluara n marrjen e aftsis s lvizjes dhe fekondimit
t vezs. Epididymis sht i ngjitur lirshm n pjesn e jashtme t testiseve,
sht tub spiral rreth 6 metra. Para se t filloj udhtimin, sperma ruhet
pr ca koh n epididymis. Sperma pastaj lviz n drejtim t tubit lidhs
vas deferens, nj tub i gjat q ngrihet (ngjitet) prej epididymis n zgavrn
e komblikut (legenit). Sperma mund t ruhet n kt tub pr nj koh t gjat
pa e humbur aftsin e fekondimit t vezs, dhe kur vjen koha, sperma del
nga vas deferens dhe fillon udhtimin e gjat pr te qeliza vez n trupin e
femrs.7
Q spermatozoidet t jen n gjendje t fillojn funksionin e fekondimit,
ata kan nevoj pr ndihmsa t tjer q t furnizohen me at q kan
nevoj n kt udhtim t vshtir dhe t kan
duktus
eferent
mbshtetjen q iu nevojitet pr t mbijetuar. Nj
epididymis
vas
nga kta ndihmsa sht gjndrra e prostats.
deferens
Prveq saj, jan edhe dy gjndrra sekretuese
(tajuese) q quhen fshikzat seminale t
vendosura n t dy ant e prostats. Kto
gjndrra fillojn punn e tyre t prodhimit
t lngjeve speciale q t shoqrojn
spermatozoidet n udhtimin e tyre
lobuli
tubthat
seminifer
N prodhimin e sperms, n testise futen n

veprim disa sisteme t ndrlidhura. Anash
mund t shifni nj pjes t ndrtimit t
brendshm t ndrlikuar t testisit. N
ndrtimin kompleks t trupin t njeriut sht nj
lidhje pa mangsi n mes t organeve dhe
qelizave. Funksionet e trupit mund kryhen duke
ju falemnderuar ktyre raporteve. Vetm nj
pjes e vetme e ktij sistemi t prodhimit t
sperms mjafton pr ne q t kuptojm
perfeksionin e ndrtimit t trupit ton.
sperma
spermatociti
sekondar
spermatociti
primar
36
kur prodhimi i spermatozoideve t jet kompletuar. Ky lng prbhet nga acidi

citrik, kalciumi, acidi fosfatik, enzimi trombotik dhe profibrinolizina. N
organet riprodhuese t femrs gjendet nj przierje e trashe e acideve t cilat
parandalojn shumimin e bakterieve. Prveq zvoglimit t aftsis s lvizjes
s spermatozoideve, kjo przierje acidike mund ti mbyt ata, por lngu nga
prostata neutralizon efektet e acidit, n kt mnyr ju mundson
spermatozoidve q t notojn leht n drejtim t vezs.
Ktu sht mir t ndalemi dhe mendojm pr nj moment. Gjndrra
e prostats n sistemin riprodhues t mashkullit vepron me njohuri pr
ambientin e trupit t femrs. E di q spermatozoidet do t ballafaqohen me
ambientin acidik gjat udhtimit t tyre dhe q nuk do t jen n gjendje
t mbijetojn n at ambient. Ve ksaj, di t vendos se si tia dal me kt
rrezik dhe prodhon lngun e nevojshm pr kt. Nuk ka dyshim q ktu
kemi t bjm me mrekulli. sht e pamundur t thuhet q nj gjndrr
sekretuese (tajitse) n trupin e mashkullit e di nj ndrtim tjetr q nuk sht
i lidhur me veten e tij, dhe duke vepruar sipas ksaj njohurie sjell vendime
dhe i kryen ato. Vetm mendo: as qenia njerzore me intelegjenc dhe
aftsin e dgjimit, t pamurit, t kalkulimit n kryerjen e veprimit dhe arritjes
s zgjidhjes nuk mund t parasheh llojet e rreziqeve n nj ambient plotsisht
t panjohur dhe t ndrmerr masat e duhura. Por, gjndrra e prostats, nj
mas mishi e prbr nga qelizat, e parasheh kt. N asnj mnyr nuk
mund t thuhet q sht gjndrra e prostats q bie kso vendime vitale dhe
i zbaton ato. sht Zoti I Cili ka inspiruar kt gjndrr t kryej kt funksion;
sht Ai I Cili ka krijuar do milimetr t trupit t sistemit riprodhues t
mashkullit dhe t femrs.
Gjithashtu, gjndrra e prostats nuk sht e vetmja gjndrr q prodhon
at q krkohet n sistemin riprodhues t mashkullit pr udhtimin e
spermatozoideve. Lngu q sekretohet (tajitet) nga fshikzat seminale pran
prostats sht i domosdoshm pr kt udhtim. Pak pasiq spermatozoidet
t ken filluar udhtimin, ky lng i bashkangjitet q tu ndihmoj atyre t arrijn
fundin e udhtimit t vshtir. Ky lng prmban fruktoz t bollshme dhe
substanca tjera ushqyese po ashtu edhe sasi t mdha t prostaglandins
dhe fibrinogjenit. Fruktoza dhe ushqimet e tjera i mbshtesin spermatozoidet
37
duktusi (vas)
deferens i
djatht
hipbone
fshikza seminale
kanali fshikzs
seminale
kanali ejakulues
(derdhjes)
gjndrra e
prostats
diafragma
urogjenitale
bulbusi uretal
Lngu i sekretuar (tajitur) nga gjndrra e prostats (lart) sht jashtzakonisht i

rndsishm pr prodhimin e sperms. Ky lng bn neutralizimin e przierjes acidike
n organet riprodhuese t femrs, i cili do t ishte fatal pr spermn. Fakti q ky lng
i cili prodhohet n trupin e mashkullit ka cilsi q t neutralizoj efektet negative t
nj lngu q prodhohet n nj trup tjetr sht dshmi e krijimit t pakrahasueshm
t Zotit.
prej kohs q futen n trupin e femrs e deri n kohn e fekondimit t vezs.

Veq ksaj, prostaglandina n kt lng n mnyra t ndryshme i ndihmon
spermatozoidet n arritjen e vezs. Nj nga funksionet e prostaglandins
sht t reagoj n mukozn e kanalit t mitrs dhe t ofroj nj ambient
t prshtatshm pr lvizjen e spermatozoideve. Nj funksion sekondar sht
t shkaktoj kontrakcione t kundrta n mitr dhe n tubat fallopian q tu
lejoj spermatozoideve t lvizin m leht.
N kt pik sht e qart se ndeshemi prap me nj mrekulli t madhe.
Lngu i sekretuar (tajitur) nga fshikzat seminale e di perfekt se si t ngatrroj
strukturn e trupit t femrs t cilin nuk e ka par kurr. E di qysh m par
q kontrakcionet e kundrta n mitr dhe tubat fallopian do t ndihmojn
lvizjen e spermatozoideve dhe duke vepruar me nj shkall t lart t
38
parashikimit, i shton nj material kimit (prostaglandinn) prbrjes s vet e

cila do t sjell kto kontrakcione. Sikur t pyessh cilindo kimist t kryej nj
reaksion t till; far do t bnte?
S pari do ta kontrollonte spermatozoidin, ndrtimin e tij dhe krkesat
q fekondimi t ndodh. Pastaj ai do t mundohej t msoj pr trupin e
femrs, hormonet e saj, vezn, tubat fallopian t cilt bartin vezn n mitr,
mitrn, indet e mitrs, sistemin nervor q shkakton kontrakcionet dhe shum
detaje t tjera. Pastaj, duke kombinuar vitet e tij t studimit dhe prvojn e
tij do t zbuloj substancat t cilat kan ndikim n kto gjra; ai do ti merr
ato dhe me eksperimente dhe hulumtime do t gjej se n far proporcione
duhet te kombinohen kto substanca. Nj qenie njerzore e pajisur me
vetdije ndoshta do t jet n gjendje t bj tr kt me shum prkushtim
dhe prpjekje.
Megjithat, ajo q kompleton kto gjra nuk sht kimist i cili sht br
ekspert n kt fush pas shum viteve studimi. Jan qelizat, indet dhe
organet e prodhuara nga atomet dhe molekulat pavetdije. Po ashtu nuk
mund t themi q ky grumbull i qelizave ka intelegjenc m t lart dhe
njohuri m t madhe se sa nj kimist, apo se ato kryejn kto funksione
duke iu bindur vullnetit t tyre.
Nuk ka dyshim q ky lng i prodhuar n sistemin riprodhues t mashkullit
dhe i projektuar n at mnyr q t ndikoj n sistemin riprodhues t
femrs, s bashku me qelizat, indet dhe organet q e prodhojn at jan nj
dshmi e qart e krijimit t Zotit.
sht tejet e qart q i tr ky proces harmonik nuk sht pun e
rastsis. Nj person me intelegjenc dhe vetdije menjher do t mbrthej
kto ngjarje mahnitse q ndodhin pa t meta n do qenie njerzore q ka
jetuar ndonjher se jan pun e nj intelegjence supreme dhe e nj fuqie
t prjetshme, dhe do ti shrbej Zotit, q vetm Atij i prket kjo intelegjenc
dhe fuqi e prjetshme.
O njerz! Keni frik nga Zoti i juaj I Cili iu krijoj prej nj vete dhe nga ajo
krijoj paln dhe pastaj prej tyre u shtuan shum meshkuj e femra. Keni
Zotin n mendje nga I Cili ju krkoni e gjithashtu edhe farefisin. All-llahu
iu shikon juve vazhdimisht. (Kur'an, 4: 1)
39
Lngu me Ndrtim Kompleks: Semeni

Kur spermatozoidet fillojn udhtimin e tyre, gjndrra e prostats
sekreton (tajit) nj lng dhe menjher pas ksaj nj lng tjetr vjen nga
fshikzat seminale; i bashkohet spermatozoideve dhe semeni sht prodhuar.
T gjitha s bashku udhtojn drejt trupit t nns. Si kemi shpjeguar me
hert n detaje, funksioni i ktij lngu sht q t ket ushqimin gati q t
furnizoj spermatozoidet me energjin q ju nevojitet, dhe posaqrisht t
neutralizoj acidet n hyrje t mitrs s nns, duke e br ambientin n t
cilin do t lvizin spermatozoidet m t leht pr lvizje.
Trsia e ktij lngu i cili derdhet nga trupi i mashkullit pr procesin e
fekondimit quhet semen. 10% e tij vjen nga kanalet e sperms, 60% nga
fshikzat seminale, 30% nga gjndrra e prostats dhe pjesa tjetr jan
spermatozoidet dhe nje sasi e vogl e lngut q vie nga gjndrrat tjera
sekretuese (tajitse). 8 Kjo nnkupton, at t cilin ne e quajm semen sht
nj kombinim kompleks i fruktozs, profibrinolizins, ergotioneins, acidit
ascorbinik, flavins, prostaglandins, acidit citrik, kolesterolit, zinkut, acidit fosfatik,
acidit laktik, fibrinoletiks, dhe enzimeve, hialuronidiazs dhe spermatozoideve.
Ne kemi para syve nj mrekulli t ciln Zoti e ka shpallur n Kuran.9
N shum vende n Kuran Zoti thrret pr vmendje n krijimin e
njeriut dhe na urdhron q t mendojm rreth ksaj shtje. Shkenctart
t cilt kan shqyrtuar kto vargje t Kuranit kan zbuluar q nj numr i
mrekullive t Kuranit jan t fshehura n ato vargje q japin informacionin
Anash shofim
spermatozoidet duke
lvizur n lngun
seminal. Lngu seminal
sht nj przierje e
lngjeve t sekretuara
(tajitura) nga gjndrrat e
ndryshme. N
kundrshtim me
mendimin e prhapur,
nga e tr prbrja e ktij
lngu kompleks, vetm
spermatozoidet kan
aftisne e fekondimit.
Ky fakt shkencor i
zbuluar kohve t fundit
sht shpallur n
Kuran para 1400 viteve.
rreth krijimit t njeriut. P.sh. me hulumtimet e bra me ndihmn e teknologjis

moderne shkencore sht zbuluar q semeni prbhet nga przierja e
substancave t ndryshme. Mirpo kjo informat sht treguar n Kuran para
1400 viteve. Semeni n Kuran sht prshkruar si nj pik e przier:
Ne e krijuam at prej nj pike t przier, dhe Ne e bm at t dgjoj dhe
t shoh. (Kur'an, 76: 2)
Nga elementet q e prbjn kt lng, vetm nj spermatozoid fekondon

vezn. Nj numr i madh i njerzve mendon q fekondimin e bn i tr semeni,
mirpo, vetm nj pjes e vogl e semenit, spermatozoidi, e bn kt. Kjo
d.m.th. q qenia njerzore vie n ekzistenc jo nga semeni si trsi por vetem
nga nj pjes e vogl e tij (spermatozoidi).
Gjat bashkimit seksual, nga trupi i mashkullit derdhet semeni me
250 300 milion spermatozoide. Por nga miliona spermatozoide, vetm
rreth 1000 arrijn deri te veza dhe nga kto 1000, veza e pranon vetm nj.
Kjo d.m.th. q thelbi i qenies njerzore nuk sht n semenin si trsi, por
vetm n nj pjes t vogl t saj. Ky fakt, pr t cilin shum njerz bile edhe
sot nuk kan njohuri apo jan t keqinformuar, sht shpallur n Kuran
1400 vite m hert. Kurani e shpjegon kt realitet me kto fjal:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar? A nuk ishte nj
pik sperme e derdhur? (Kuran 75:36-37)
N nj varg tjetr, sht treguar prsri se semeni sht przierje dhe

njerzimi sht krijuar nga ekstrakti (fragmenti - pjesa) i ksaj przierje.
Ai ka krijuar t gjitha gjrat n mnyrn m t mir. Ai filloi krijimin e njeriut
nga balta, pastaj bri farn e tij nga ekstrakti i nj lngu t hedhur. (Kuran,
32:7-8)
Nse e shikojm domethnjen nga arabishtja, bhet e qart se jemi t

konfrontuar me nj mrekulli t Kuranit. Fjala shqipe ekstrakt (fragment
pjes) prkthen fjaln arabe sulala, dhe d.m.th. thelbi apo pjesa m e mir
e nj gjje. Apo nnkupton, q ajo sht nj pjes e nj trsie.
Kjo tregon qart q Kurani sht fjala e nj Testamenti q di rreth
krijimit t njeriut deri n detajin m t imt. Ky Testament i takon Zotit, Krijuesit
t qenieve njerzore.
41
Prgatitjet Prfundimtare n Zhvillim e Sipr...

Dukja e prgjithshme e spermatozoidve e mbshtetur nga lngjet n
semen tani sht br e qart. do pjes e spermatozoidit koka, qafa, pjesa
mesme, bishti dhe pjesa e fundme kan funksione t ndara.
Brthama (pjesa e koks) nuk sht m e madhe se 5 mikron. N kt
5 mikron hapsir jan vendosur informatat lidhur me trupin e njeriut dhe krkohet
q nj qeliz t shndrrohet n qenie njerzore. N kokn e spermatozoidit
sht nj paketim gjenetik me 23 kromozome t cilat do
t barten n vez. Kjo d.m.th. se n kokn
akrozomi
mikroskopike t spermatozoidit jan paketuar
sigurt informatat se si do t punojn t gjitha
brthama
kok
organet e njeriut, ku do t lokalizohen, n
membrana
qelizore
ciln faz qelizat do t fillojn t zhvillohen
qafa
centriolet
dhe ndryshojn, thn shkurt, t gjitha
mitokondria
kllfi
informatat se si trupi i njeriut do t ndrtohet.
mitokondrial
Prve informatave gjenetike, koka e
spermatozoidit ka edhe nj veori specifike.
P.sh. n akrozom emr q i sht dhn shtress
mbrojtse t jashtme t koks, jan substancat t
cilat e ndihmojn spermatozoidin n fazn
prfundimtare t udhtimit.
Kto jan
enzimet q mund t tretin indet. Duke prdorur
kto enzime, gjat procesit t fekondimit
filamenti aksial
{
{
bishti
Secila pjes e spermatozoidit ka funkcion t ndryshm.

Sikur spermatozoidi t mos kishte bisht, nuk do t lvizte
kurr; sikur t mos ishte mitokondria n pjesn e mesme,
spermatozoidi nuk do t prodhonte energji dhe do t mbetej
i palvizshm; sikur t mos ishte akrozomi n kokn e
spermatozoidit, do t kishte munges t disa enzimeve, q
do t bnte t pamundur pr spermatozoidin shpimin dhe
fekondimin e vezs. Kjo tregon se spermatozoidi nuk ka
mundur t prodhohej me kalimin e kohs, faz pas faze,
nga rastsia. Ndrtimi perfekt i spermatozoidit vjen nga
Zoti.
pjesa e
fundit
filamenti aksial
prmban 9+2
koleksion t
mikrotubthave
tipike t cilieve
dhe flagjeleve
membrana
qelizore
spermatozoidi do t jet n gjendje t shpoj vezn dhe t deprtoj n t.10

(shih Spermatozoidi dhe Veza Takohen)
Pjesa tjetr m e rndsishme e spermatozoidit sht bishti, i cili bn
t mundur notimin e leht n ambientin e lngshm. Bishti i spermatozoidit
vendos pr drejtimin n t cilin do t notoj dhe ndihmon at q t arrij te
qeliza vez. Ky bisht, si e bn furnizimin me energji q nevojitet pr lvizjet
e spermatozoidit? Nevojat e energjis pr spermatozoidin bhen n mnyr
t mrekullueshme. Trupi i bishtit sht depo karburantesh, i cili furnizon me
energji gjat udhtimit. N rrugn e gjat derisa t arrij te veza, nevojat e
spermatozoidit pr energji i plotson mitokondria q gjendet n kt pjes.
Duke prdorur bartsit e energjis n qafn e spermatozoidit, mitokondria
furnizon me ATP energji, e cila ia mundson spermatozoidit t lviz leht.
11
Si po shikojm, n t gjitha aspektet spermatozoidi paraqet ndrtim

perfekt. Pa bishtin spermatozoidi nuk do t mund t lvizte, pa mitokondri
energjia nuk do t mund t prodhohej dhe nuk do t kishte lvizje. Sikur
koka e spermatozoidit t ishte e ndrtuar n mnyr perfekte prve se t
mungonte akrozomi, enzimet e nevojshme nuk do t prodhoheshin dhe nuk
do t kishte ndonj qllim n arritjen e vezs nga spermatozoidi; sepse nuk
do t ishte n gjendje q t deprtonte n qelizn vez pr ta fekonduar.
Prandaj, spermatozoidi nuk i siguroj t gjitha kto tipare npr faza
gjat rrjedhs s kohs si pohon teoria e evolucionit. Kur qenia e par
njerzore u paraqit n bot, spermatozoidi duhet ti ket pasur t gjitha kto
tipare. Meqense, me cilndo mangsi nga kto tipare do t ishte e pamundur
pr spermatozoidin t bnte fekondimin, dhe sikur, si pohojn evolucionistt,
spermatozoidi n t kaluarn nuk i ka poseduar t gjitha kto tipare, ather
njeriu nuk do t shumohej; do t ishte fshir nga faqja e toks. Kjo tregon
se spermatozoidi erdhi n ekzistenc me ndrtim perfekt, kjo d.m.th. se
demonstron faktin e krijimit. Krijuesi i ndrtimit perfekt t spermatozoidit
sht Zoti, Krijuesi i do gjje.
43
Koka e Spermatozoidit e Mbuluar

me Parzmore (blindim) Mbrojtse
1
N ilustrimin lart shofim kokn e spermatozoidit t blinduar. N pjesn e koks t spermatozoidit jan t
lokalizuara nukleusi (brthama) dhe enzime t ndryshme tretse. N mnyr q t ruhet ky material nga
rreziqet gjat udhtimit, pjesa e koks s spermatozoidit sht e mbuluar me parzmore (blindim 1-2).
Pasiq t mbulohen kokat e spermatozoideve ato vendosen n qeska mbrojtse dhe plumbohen (3-4-5-6).
Spermatozoidet vazhdojn udhtimin t sigurta duke e ruajtur n kto qeska nukleusin 5 mikrona n madhsi q prmban informatat q kan t bjn me trupin e njeriut. Po ashtu n qesk jan edhe enzimet
tretse t cilat do t shpojn vezn n fillim t procesit t fekondimit. Kjo sht vetm nj nga fazat e
prodhimit t spermatozoideve. Pas ksaj, motori dhe bishti i spermatozoidit montohen dhe rezultati
sht nj pun e mrekullueshme inxhinierike. N kt pik prap duhet t vrasim mendjen: Si msojn
qelizat pavetdije t konstruktojn dika dhe t prodhojn at? Si e dijn ato se n ciln mnyr ti bjn
gati spermatozoidet pr trupin e nns, kur dijm faktin se ato nuk kan njohuri pr at trup? N kto
pyetje sht vetm nj prgjigje: Zoti, I Cili krijoj t gjitha gjrat, i krijoj spermatozoidet.
Sistemet e Krijuara pr Njri Tjetrin

Kur spermatozoidet largohen nga trupi i mashkullit me ann e semenit,
nuk jan plotsisht t gatshm pr t fekonduar vezn. Derisa ta ln trupin
e mashkullit, lvizja e tyre kontrollohet nga sekrecionet n fushn ku ato jan
t ruajtura. Pr kt arsye, kur semeni formohet dhe arrin trupin e femrs,
spermatozoidet nuk mund t kryejn funksionin e fekondimit. Si, ather
ndodh q spermatozoidet, kur t ndahen nga sistemi riprodhues i mashkullit,
marrin aftsin e fekondimit t vezs?
N mnyr q procesi i fekondimit t lehtsohet, nj numr i sistemeve
n trupin e femrs duhet t jen gati. Disa lngje q sekretohen n sistemin
riprodhues t trupit t femrs ndihmojn spermatozoidet duke rritur aftsin
e tyre q t fekondojn vezn. Ja disa nga ndryshimet q ndodhin n
spermatozoide t cilt arrijn trupin e femrs:
1. Lngjet q sekretohen (tajiten) n mitrn e femrs dhe tubthat
fallopian prmbajn nj materie kimike q shkatrron faktort q frenojn
lvizjet e spermatozoideve n aparatin riprodhues t mashkullit. N kt mnyr,
rritet lvizja e spermatozoideve q arrijn aparatin riprodhues t femrs.
2. Lngjet n aparatin riprodhues t mashkullit (tubthat seminifer, n
epididymis, dhe vas deferens) t gjith prmbajn nivel t lart t kolesterolit.
Kolesteroli vazhdimisht i jepet membrans qelizore q mbshtjell akrozomin,
duke e forcuar kt membran dhe duke penguar lirimin e enzimeve. Nga
pikvshtrimi i mundsis q spermatozoidi t fekondoj vezn, kjo veori
sht e dmshme. Pr kt arsye, spermatozoidet q kalojn n trupin e femrs
duhet t shptohen nga ky efekt. Sikurse edhe pr miliona detaje n fazat
e riprodhimit t njeriut, edhe pr kt qllim sht prgatitur nj sistem i veant.
Spermatozoidet q hyjn n trupin e femrs i bashkohen lngut t mitrs.
Ky lng e ul nivelin e kolesterolit n semen, i cili i prmban spermatozoidet,
n kt mnyr e bn kokn e spermatozoideve (akrozomin) m t brisht.
Kshtu q, kur spermatozoidi arrin qelizn vez, enzimet brenda akrozomit
dalin jasht leht dhe sigurojn fekondimin e vezs me deprtimin e tyre n
membrann e vezs.
45
3. Deprtueshmria e membrans n kokn e spermatozoidit i cili futet

n trupin e femrs rritet n marrdhnje me jonet e kalciumit. Me hyrjen e
nj sasie t madhe t kalciumit n spermatozoide, lvizja e spermatozoideve
rritet. Bishti (flagellum) q shkakton lvizjen e spermatozoidit ndryshon
lvizjet e dobta t valzuara n lvizje t forta dhe n kt mnyr lehtson
arritjen e vezs. 12
Pa dyshim, pr ata t cilt mendojn me kujdes, ka shum tregues t
rndsishm q gjenden n krijimin e spermatozoidit se ai sht tepr
harmonik dhe plotsues me trupin e femrs.
Fakti q spermatozoidi dhe trupi i femrs n mnyr t pavarur nga njri
tjetri, bashkpunoj pr t sjellur t njejtn mrekulli, sht tregues i nj
intelegjence t vetdijshme t madhe. Spermatozoidet, para se t futen n
trupin e femrs dhe derisa jan n trupin e mashkullit, marrin masa q t
prodhohet ka sht e nevojshme q t korrigjohen mangsit q mund t
krijojn probleme pr ata n trupin e femrs. Nj ambient i veant sht i
prgatitur n trupin e femrs q t rrit lvizjet e spermatozoidit i cili sht
tejet i vogl pr tu par me sy. Duket sikur trupi i femrs t ket ditur q
udhtimi i spermatozoideve sht shum i gjat dhe ju nevojitet energji q
at ta prfundojn shpejt; duket sikur t ket ditur far komponimi kimik
nevojitet pr t prshkuar vezn, ka supozuar se spermatozoidet kan
mangsi n kt pik dhe ka vendosur q kolesteroli sht shkaku, dhe pastaj
ka prodhuar dika pr neutralizimin e kolesterolit, n kt mnyr ka prgatitur
ambientin n t cilin veza do t prshkohet n mnyrn m t leht. Dhe t
gjitha kto i ka br vet.
Duhet t prkujtojm se ajo q sht prmbledhur m lart sht vetm
nj pjes e vogl e hapave t hyrjes s sperms n trup pr t fekonduar vezn.
Kta hapa kompletohen si rezultat i mijrave reaksioneve komplekse kimike
ku po ashtu jan t prfshira disa proteina, enzime dhe lngje. Por, sht
veanrisht e rndsishme t prmendet se nuk sht qllimi yn t numrohen
kto detaje thjesht pr t cekur njohuri shkencore, qllimi yn sht q t
theksojm t vrtetn se, n kundrshtim me at q pohojn evolucionistt,
formacioni i trupit t njeriut sht tejet kompleks q t jet produkt i rastsis
s verbr: ai sht rezultat i sistemeve pa t meta plotsuese, t ndrvarura
dhe t ndrlikuara. Nuk sht e mundur q nj qenie njerzore, apo edhe
46
nj enzim i vetm apo molekul q aktivizon spermatozoidet, t vij n

ekzistenc nga rastsia.
Deri ktu kemi folur se si nj qeliz e sperms e prodhuar n trupin e
mashkullit siguron aftsin e fekondimit t vezs me ndihmn e substancave
kimike t trupit t femrs. T pauzojm dhe mendojm: a mundet nj sistem
kaq kompleks t vij n ekzistenc npr faza si pohon teoria e evolucionit?
Sigurisht q nj gj e till sht e pamundur, por gjithsesi do t shqyrtojm
nj skenar t till.
Sperma e prodhuar rastsisht n trupin e mashkullit s pari vjen n kontakt
me trupin e femrs. A mundet, q si rezultat i rastsis, ti gjej t gjitha
lngjet t gatshme dhe duke pritur pr spermn q tia ofrojn aftsin e
fekondimit? Nse jo, ather pas dshtimit t par t sperms pr t arritur
sistemin riprodhues t femrs pr fekondim qelizat riprodhuese t femrs
a do t sjellin vendim dhe t fillojn t prodhojn substancat kimike t
nevojshme?
sht e qart se kta dy shembuj nuk akordohen mir me logjik apo
intelegjenc; ato jan skenare q nuk mund t ndodhin. Me shembujt q i
kemi marr pr kt shtje, konfrontohemi me nj t vrtet: t gjitha kto
sisteme jan dshmi e dituris dhe fuqis s pafund t Zotit I Cili krijoj
gjithka. Zoti ka krijuar n thellsit e trupit t njeriut mrekulli t cilat jan
shum t vogla pr syrin pr ti par dhe prtej kapacitetit t mendjes
njerzore pr tu kuptuar. Me kt, Ai na tregon se ka dshmi pr besim t
cilat ndodhin n trup, t cilat jan plotsisht t pavarura nga vullneti dhe dituria
e njeriut. Dhe Ai na prkujton neve se dominimi I Tij sht mbi t gjitha, duke
prfshir edhe vet qeniet njerzore.
Me t vrtet, Zoti i juaj sht fals i madh. Ai iu njohu juve mir kur Ai iu
krijoj prej toke, dhe kur ishit embrione n mitrat e nnave tuaja. Kshtu q
mos deklaroni dlirsi pr vetveten. Ai e di m s miri se kush e ruan veten
nga e ligsia. (Kur'an, 53: 32)
47
Ne do t ua tregojm atyre Shenjat e Tona

n horizont dhe n vetveten e tyre derisa
tju bhet e qart se sht e vrteta. A nuk
mjafton q Zoti i juaj sht dshmitar pr
do gj? (Kur'an, 41: 53)
ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN E

NJ NJERIU T RI
e fillimin e pubertetit, ka ngjajshmri n zhvillimet e trupave

t femrs dhe t mashkullit. Qeliza riprodhuese e femrs, veza,
s bashku me sistemin riprodhues t femrs prgatitet pr t
kompletuar sistemin riprodhues t mashkullit.
Me ardhjen e pubertetit te femrat, sikurse tek meshkujt, hipotalamusi
saktsisht e di se kur vjen koha q t drgoj urdhra te gjndrra e hipofizs
pr t prodhuar hormonet e nevojshme pr t nxitur qelizat vez n pjekuri.
Gjndrra e hipofizs pranon urdhrat, menjher ju bindet atyre dhe fillon
t prodhoj hormonet e nevojshme.
Prodhimi i qelizave riprodhuese te femrat nuk sht i vazhdueshm
sikurse te meshkujt. Ky prodhim ndodh n kohra t veanta. sht detyr
e gjndrrs s hipofizs t prcaktoj kohn. Gjndrra e hipofizs siguron
prodhimin e hormonit q do t sjell n pjekuri qelizat vez n vezore. Ky hormon
e di shum mir se ku duhet ta kryej funksionin e tij, shkon drejt e n vezore
dhe njofton se koha pr pjekurin e vezs ka ardhur. Kshtu, qelizat vez e
kuptojn urdhrin menjher dhe fillojn nj aktivitet intenziv brenda vezores
i cili shpie n pjekurin e vezs.13
Tani le t shikojm kt informat m thell. Si, kjo gjndrr sekretuese
(tajitse) e quajtur hipotalamus e prcakton kohn? Dhe si e kalkulon pa u
hutuar kohn e sakt t ktij procesi, i cili ka ndodhur n miliona femra n
49
t kaluarn dhe t tashmen? Hipotalamusi sht i lokalizuar n pjesn e poshtme

t trurit; nuk sht mekanizm kohor, nuk ka lidhshmri me botn jasht trurit;
sht nj mas mishi e prbr nga qelizat. Funksioni i ksaj mase mishi
n prcaktimin e kohs sht dika e jashtzakonshme q nuk mund t
injorohet. Por ky sht vetm nj detaj i vogl i ndodhive t mrekullueshme
q ndodhin vazhdimisht n trupin e njeriut. Ky lloj procesi mahnits vazhdon
pafund, n do milimetr t trupit t njeriut. P.sh. nj mrekulli mahnitse
ndodh n gjndrrn e hipofizs: nj urdhr i drguar nga hipotalamusi lexohet
dhe kuptohet; bazuar n kt t kuptuar nj vendim mirret; sipas ktij vendimi,
substancat prodhohen dhe drgohen me materialin tjetr prodhues pa asnj
gabim n nj vend t largt dhe t papar. Po ashtu, gjndrra e hipofizs
sht nj grumbull qelizash. Bashkimi i ktyre qelizave dhe kuptimi i
vetdijshem i urdhrave q drgohen tek ato dhe zbatimi i komands q e
kan kuptuar sht nj gj e jashtzakonshme. far vetdije ua bn t mundur
ktij grumbulli t qelizave t kuptojn, konceptojn, nxjerrin prfundime,
sjellin vendime dhe zbatojn vendime?
Trupi i njeriut sht ambient i errt n t cilin nuk deprton drita dhe
ka shum lngje q lvizin m nj shpejtsi t madhe; sht vend i dendur
dhe i komplikuar. Evolucionistt kurr nuk kan qen n gjendje t shpjegojn
se si nj mas molekulash n kso ambienti t dendur mund t shkojn, pa
u dmtuar ose humbur, ku t dshirojn n masn komplekse duke kaluar
npr materiale t tjera q jan shum her m t mdha se sa madhsia
e tyre, ose se si ato edhe mund t prdorin disa mjete pr t drguar substancat
tjera n vendet ku jan t nevojshme. Kjo pamundsi pr shpjegim ndodh
sepse strehimi i vetm i evolucionistve, kur ballafaqohen me kto dshmi
t mrekullueshme t krijimit, sht rastsia; por nuk ka hapsir pr rastsi
n ndrtimin kompleks t trupit t njeriut apo t ndonj gjallese tjetr.
Duhet t prkujtojm se intelegjenca dhe vetdija e prmendur n
rrjedhn e t gjitha ktyre ndodhive nuk i prket asnj qelize. At t ciln e
quajm qeliz nuk ka sy q t shikoj, gjuh q t flas apo t kuptohet dhe
nuk ka vesh q t dgjoj. Qelizat jan krijime nga Zoti; ato jan vetm mjete
t cilat zbatojn urdhrat e Tij; n do moment, me inspirim nga Ai, ato
kryejn procese tepr mahnitse.
50
QELIZA VEZ FILLON T ZHVILLOHET...

Veza prodhohet n nj organ i cili n do aspekt sht projektuar
posaqrisht pr kt qllim; vezorja. N do femr, jan dy vezore, njra n
t djatht e tjetra n t majt. N kto vezore, sht nj hapsir e mjaftueshme
pr hyrje daljet e fijeve nervore, enve t gjakut dhe kanaleve limfatike.
Brenda ksaj hapsire, jan indet fijzore t pasura me gjak. Q qelizat vez
t formohen t sigurta, ato duhet t ruhen dhe ushqehen nga kto inde.
Prbrenda ksaj sturkture mbrojtse, jan shum qeska (folikule) t madhsive
t ndryshme. N secilin folikul sht nj qeliz vez primare. Por normalisht,
nj vez e pjekur e vetme lirohet nga vezoret n secilin muaj n mnyr q
gjat nj kohe vetm nj fetus (fryt) t rritet.
fundusi i uterusit
fimbriet e
tubs uterine
ligamenti
suspenzor
infundibulumi i
tubs uterine
mitrs
(fallopian tube)
kaviteti i mitrs
endometriumi
perimetriumi
vezorja
ligamenti i vezors
qafa e mitrs
forniksi lateral
Lart shofim ndrtimin e brendshm t mitrs. Nj sistem i

veant sht krijuar n trupin e femrs i cili llogarit do
eventualitet q mund t ndodh n prodhimin e vezs dhe n
kompletimin e udhtimit t saj. P.sh. miliona qeliza n tubn
fallopiane jan prgjegjse q tia mundsojn vezs arritjen n
mitr. Anash shofim nj foto t tubs fallopiane ku zbarkon veza
e pjekur.
51
Por ky prodhim nuk prbhet vetm nga nj faz. N mnyr q kjo

qeliz vez t piqet, disa zhvillime duhet t ndodhin njra pas tjetrs. Q, qeliza
vez primare t piqet dhe t bhen qelizat riprodhuese, duhet t bhet nj
ndarje me mitoz dhe dy ndarje me meioz, n renditje t sakt pa hutime. Si
rezultat i ndarjeve, ndodh ndryshimi n numrin e kromozomeve n qeliz
dhe lloje t ndryshme t qelizave formohen. Sikurse n rastin e qelizave
riprodhuese t mashkullit, po ashtu edhe te femra, 46 kromozomet n qelizat
primare t vezs reduktohen n 23.
Si rezultat i ndarjes s qelizs vez me an t mitozs dhe meiozs,
prodhohen tri qeliza t vogla dhe nj qeliz e madhe (ootid). Qelizat e vogla
vdesin pr shkak t mungess s ushqimit, ndrsa qeliza e madhe pson disa
ndryshime dhe bhet vez. Sikur secila nga kto qeliza t kishte madhsin
e njejt, nuk do t kishte ushqim t mjaftueshm pr zhvillimin e zigotit n
fund t procesit fekondues. Por fakti q njra nga qelizat ka m shum
ushqim, dhe t tjerat jan t vogla parandalon paraqitjen e problemit t till.
Zhvillimi i vezs nuk sht fenomen i pakontrolluar q ndodh rastsisht
nga vetvetja. Si shpjeguam n fillim, ajo q i jep form ktij zhvillimi, sikur
n rastin e sistemit riprodhues t mashkullit, jan hormonet e sekretuara
qelizat folikulare
zona pellucide
brthama haploide
e vezs
52
Anash shofim paraqitjen

e nj qelize vez e imt
me madhsi sa kokrra e
krips, e cila sht nj
nga elementet m t
rndsishme n
formimin e njeriut.
Sistemi q nevojitet pr
prodhimin e nj qelize t
vetme t ktill, gjendet
n trupin e do femre t
gjall sot n bot, sikurse
q ka qen prezente n
t gjitha femrat t cilat
jetuan ndonjhere. Ky
sht krijimi i pa t meta
i Zotit
Nj qeliz vez n madhsi prej 150 mikrona, pangjyr dhe gjysm-transparente (lart). sht n
form t nj sfere dhe pjesa e jashtme e saj sht e rrethuar me nj membran t but, por megjithat
e fort. Brenda ndrtimit t vezs ka lnd ushqyese si yndyr, sheqer dhe proteina. Kjo rezerv
e lnds ushqyese siguron q qeliza vez t ushqehet gjat udhtimit, dhe nse fekondimi ndodh,
kujdeset pr nevojat e saj derisa ajo t arrij n mitr. 14
(tajitura) nga gjndrra e hipofizs, e cila sht e lokalizuar nn tru. Fazat e

formimit t vezs dhe hormoneve t prfshira n kt process mund ti
radhisim kshtu:
1. Rritja e Folikulit: kjo sht faza n t ciln qeliza e vezs fillon t
formsohet. Qeliza primare e vezs gjendet, si tham edhe m hert, n
at q quhet folikul. Formimi i folikulit merr rreth 14 dit. Hormoni i hipofizs,
FSH (hormoni stimulues i folikulit), vjen n vezore me qarkullim t gjakut. Ky
53
hormon sht prgjegjs pr formimin dhe zhvillimin e folikulit n vezore dhe

pr prodhimin e vezs nga qeliza primare q gjendet n folikul. N t njejtn
koh, ky hormon sht shkaktar pr sekretimin (tajitjen) e estrogjenit nga
folikuli i pjekur.
Estrogjeni sht nj hormon i cili ndikon posaqrisht n mitr. Prshpejton
ndarjen e qelizs me mitoz n mitr, kjo fush pastaj ajet (fryhet) duke
formuar nj mbrojtse t but n t ciln embrioni do t ngjitet pas procesit
t fekondimit. Prve ksaj kujdeset q sasi e mjaftueshme e gjakut dhe lngjeve
indore t drejtohen n mitr. Kto prgatitje bhen do muaj. Nse veza
fekondohet, ajo strehohet n kt plhur t prgatitur posaqrisht n t ciln
ushqehet dhe vazhdon zhvillimin.
Sikurse n do faz t krijimit t njeriut, edhe ktu ndodh nj mrekulli
po ashtu. Qelizat n sistemin riprodhues t femrs prcaktojn qysh me hert
nevojat e embrionit t cilin do ta presin, bjn prgatitjet q t prmbushen
nevojat dhe punojn q t furnizojn ambientin tepr t prshtatshm pr
zhvillimin e fetusit. Si mundet nj grumbull qelizash t veprojn operacione
q krkojn nj shkall t till t vetdijes dhe intelegjencs? Natyrisht q
sht e pamundur t thuhet se qelizat posedojn vetdije dhe intelegjenc
t till, por qelizat n sistemin riprodhues t femrs (edhe qelizat n gjndrrn
e hipofizs) i bjn kto gjra q i deklaruam t pamundura pr ato, dhe
prgatisin qysh m hert nj ambient m se t prshtatshm pr nevojat e
embrionit t cilin nuk e kan par kurr.
Nuk sht e mundur pr askend me mendje intelegjente t pohoj se qelizat
i bjn kto gjra nga vullneti dhe intelegjenca e vet. N t vrtet, vetm ndokush
mendimi i t cilit sht seriozisht me t meta mund t pohoj se qelizat e
komponuara nga atomet pa vetdije mund t bjn at q ai vet me
intelegjencen e tij t vetdijshme nuk mundet ti bj. Duke qen rasti kshtu,
realiteti para nesh sht i qart kristal: t gjitha qelizat t cilat kontribojn
n krijimin e njeriut kryejn funksionet e tyre t inspiruara nga Krijuesi, ato
jan mjete n realizimin e nj mrekullie q ndodh kur do qenie njerzore vjen
n bot.
2. Ovulacioni: N kt faz folekuli q e bart vezn ahet dhe veza
lirohet. Mirpo qeliza vez e cila sht liruar nga vezorja n hapsir ka
54
hipotalamusi
niveli i lart i
estrogjenit (pa
progesteron)
stimulon lirimin e
GnRH, LH dhe FSH
nivelet mesatare t
estrogjenit pengojn sekretimim
(tajitjen) e GnRH,
FSH dhe LH
pjesa e prparme
e hipofizs
inhibina, pengon
sekretimin (tajitjen)
e FSH dhe LH
low levels of progesterone and oestrogens promote

secretion of GnRH,
FSH,
and LH
FSH LH
ovary
rritja e
follicles
fillore dhe t
mesme
maturimi e
nj folikuli
dominues
ovulacioni
formimi i
korpus luteum
rritja e sekretimit
(tajitjes) t
progesteronit dhe
estrogjenit nga qelizat
e korpus luteum
rritja e sekretimit
(tajitjes) t inhibins
nga qelizat e korpus
luteum
formimi i
korpus
albikans
hormonet e
vezors
rritja e sekretimit
(tajitjes) t estrogjenit
dhe inhibinit nga
qelizat granulose
nuk ka sekretim
(tajitje) t
progesteronit dhe
estrogjenit nga
korpus albikans
Nj prmbledhje e bashkveprimeve t cikleve t mitrs dhe vezorve. Maturimi i nj veze nuk

sht dika q ndodh nga vetvetja. Faza e zhvillimit t vezs drejtohet nga hormoni q
sekretohet (tajitet) nga gjndrra e hipofizs q gjendet nn tru. Nj qeliz vez q bart t gjitha
informatat n lidhje me organizmin e gjall dhe e prgatitur pr procesin e fekondimit formohet
nga veprimet komplekse dhe ndrlidhse.
nevoj pr ndihm. Prndryshe, qeliza vez nuk do t ishte ne gjendje kurr

ta gjej vendin pr tu takuar me spermatozoidin. Kshtu, n kt faz, tubi
fallopian, q gjendet n mes t vezors dhe mitrs, hyn n veprim. Qeliza vez,
q sht liruar nga vezorja n hapsir, kapet nga tubi fallopian, i cili ka fije
t gjata sikur nj oktapod. Tubi fallopian ofron nj ambient t prshtatshm
pr fekondim dhe fazat e mvonshme varen nga ajo se a sht apo nuk
sht sperma prezente n kt tub.
Kontrollues n tr kt proces sht hormoni luteinizing (LH) q
sekretohet (tajitet) nga gjndrra e hipofizs. sht e vlefshme t prmendet
nj gj tjetr interesante pr kt hormon. Hormoni LH sht absolutisht
55
folekuli
sekondar
folekuli i pjekur
folikuli
primar
oociti
sekondar
vezorja
korpus
albikans
folikuli i ar
korpus
luteum
veza
rezultatet e ovaulacionit nga
hedhja e oocitit sekondar
Qelizat vez zhvillohen n vezore, n struktuart e quajtura folikule. N kt ilustrim shofim fazat e zhvillimit t nj
qelize vez dhe lirimin e saj nga folikuli. T gjitha femrat rregullisht prsrisin kt faz n nj koh t veant. N
secilin muaj gjat nj periudhe t veant, qelizat vez t reja formohen dhe t njejtat hormone sekretohen (tajiten)
vazhdimisht ndrsa trupi i femrs prgatit veten sikur fekondimi t ndodhte. Por n periudhn finale t prgatitjes,
prgatitjet ndryshojn n baz t asaj se a jan apo nuk jan spermatozoidet prezente. Kjo sht nj mrekulli e qart
e krijimit.
i nevojshm pr arjen e folikulit n t cilin sht lokalizuar qeliza vez e pjekur

dhe pr lvizjen e saj n drejtim t vendit ku do t takohet me spermn. Mungesa
e ktij hormoni rezulton n dshtimin e folikulit q t prparoj pr n fazn
e ovalucionit, edhe nse nuk ka mangsi n sekretimin (tajitjen) e hormoneve
tjera. Por ky lloj i problemit nuk ndodh dhe 2 dit para fazs s ovulacionit,
pr nj arsye t ciln shkenctart ende nuk jan n gjendje ta shpjegojn,
sekretimi (tajitja) i hormonit LH nga gjndrra e hipofizs rritet. E njejta ndodh
edhe me hormonin FSH dhe me ndikim t ktyre dy hormoneve, ovulacioni
ndodh do muaj. Me fjal t tjera, edhe ktu po ashtu gjndrra e hipofizs
bn nj kalkulim mahnits t kohs dhe fillon sekretimin (tajitjen) e hormonit
saktsisht n kohn dhe sasin e duhur.
56
Natyrisht se ky aktivitet i dijshm nuk pritet nga gjndrra e hipofizs

apo qelizave q e prbjn kt gjndrr. Pasiq aty ka intelegjenc superiore
dhe urdhr q shifet, sht Nj t Cilit kjo intelegjenc dhe ky urdhr i takon:
sht intelegjenca dhe urdhri i Zotit q paraqiten n t gjitha kto ngjarje
t mrekullueshme n fazat e zhvillimit t krijimit t njeriut.
3. Korpus Luteum (trupi i verdh) Faza Luteale: pas daljes s vezs
nga folikuli, folikuli i zbrazur mbushet me gjak. Ekzistojn qeliza t veqanta
t quajtura granuloza dhe theka t cilat rrethojne hapsirn boshe ku
gjenden kto folikule; ato shumohen dhe zn vendin e gjakut t mpiksur
n folikule. Kto qeliza akumulojn lipide t verdha dhe pr kt quhen qelizat
luteine, nga fjala latine luteus saffron e verdh). 15
Kshtu q folikuli nga i cili sht liruar veza fryhet me lngje q e kan
mbushur at dhe bhet element aktiv q quhet korpus luteum (trupi i verdh).
Korpus luteum luan nj rol t rndsishm n prgatitjen e mitrs pr
embrionin dhe n udhheqjen e shtatzanis n mnyr t shndetshme. E
veanta m e rndsishme e ktij elementi sht sekretimi (tajitja) i hormonit
t quajtuar progesteron nn ndikimn e LH-s (hormonit luteinizing). Progesteroni
ka nj funksion jashtzakonisht t rndsishm n stimulimin e mureve t
mitrs. Ndryshimi m i rndsishm n mitr ndodh n mukozn e membrans
(mucus) q vesh mitrn prmbrenda. Nn ndikimin e estrogjenit dhe
progesteronit, mukoza membrans fillon t ajet (fryet). Gjndrrat dhe ent
e gjakut bhen shum dredha-dredha dhe trashsia e mureve t mitrs
rritet. Qllimi i ktyre ndryshimeve sht q t prgatitet nj vend i
prshtatshm pr embrionin pas fekondimit. Prve ksaj, lejon q shtatznia
t avancoj duke i br muret e mitrs t lirohen (zbuten). Progesteroni
ndikon edhe n zhvillimin e gjndrrave t qumshtit.
Q nj hormon t ket ndikim n nj hormon tjetr dhe t ken ndjesin
pr ti br kto gjra saktsisht n kohn e duhur nuk mund t shpjegohet
me veprimn e rastsis. Kjo sjell ca pyetje n mendje: Si mundet q nj molekul
e formuar nga atomet pa vetdije t posedoj nj fuqi t lindur kaq t
ndjeshme dhe t marr iniciativn pr organizim t veprimeve t trupit kaq
lehtsisht. sht e qart se molekulat q prbjn hormonet nuk kan
intelegjenc dhe vetdije. Kjo tregon se sistemi s bashku me tiparet
57
HCG
progesteroni
dhe estrogjeni
korpus luteum
i vezors
mitra me embrionin e
ngulitur
Kur veza lirohet nga folikuli, korpus luteum sht i formuar dhe fillon t sekretoj (tajit) estrogjenin
dhe progesteronin. Progesteroni stimulon muret e mitrs. Nn ndikim t ktyre hormoneve,
ndodhin ndryshime n muret e mitrs. Qllimi i ktyre ndryshimeve sht prgatitja e nj ambineti
t prshtatshm ku embrioni do t strehohet pas fekondimit. T gjitha kto veprime ndodhin n t
gjitha femrat n radhitje t njejt dhe me perfeksionin e njejt. Kto veprime jan rezultat i nj plani
dhe prcaktimi t qart.
plotsuese sht krijuar nga nj fuqi supreme. Ai sht Zoti, Sunduesi i

toks dhe i qiellit I Cili ka inspiruar molekulat q prbjn hormonet dhe
atomet q prbjn molekulat n aktivitetet e tyre t vetdijshme.
Faza korpus luteum zgjat 12-14 dit. N fund t ksaj periudhe, nse
fekondimi nuk ka ndodhur, korpus leteum degjenerohet dhe faza e njejt
prsritet. Me degjenerimin e korpus luteum-it, estrogjeni, progeseteroni dhe
hormonet e tjera nuk sekretohen (tajiten) m; kjo d.m.th. se gjndrra e
hipofizs prap fillon veprimin. Prap fillon sekretimi (tajitja) i FSH-s dhe
LH-s n gjndrrn e hipofizs, duke ndikurar q rritja e folikulit t filloj. Por
kto folikule nuk mund t zhvillohen mjaft sepse mungesa e estrogenit dhe
progesteronit bjn q nj faz e re t filloj menstruacioni.
4. Menstruacioni: Kjo sht faz n t ciln veza e pafekonduar largohet
nga trupi. Pasiq fekondimi nuk ka ndodhur, muret e prgatitura t mitrs
tkurren, ent e gjakut shtrngohen dhe veza nxjerret jasht. Pas ksaj faze,
trupi fillon prap t prgatitet pr kryerjen e t gjitha ktyre funksioneve.
Tr kjo faz prsritet te t gjitha femrat rregullisht gjat nj periudhe
t caktuar kohore. do muaj qeliza vez t reja prodhohen, hormonet e
njejta sekretohen (tajiten) vazhdimisht n t njejtn periudh dhe trupi i femrs
prgatitet sikur fekondimi t ndodh. Por n fazn e fundit, drejtimi i prgatitjes
ndryshon n baz t asaj se a sht apo nuk sht sperma prezente.
58
Prgatitjet pr Fekondim
sht Ai I Cili krijoj qiejt

dhe tokn vetm me t
vrtetn. Ditn q Ai
thot Bhu! ajo bhet.
Fjala e Tij sht e Vrteta.
Gjith sundimi sht I Tij
n Ditn kur i fryhet
Trumpets. Ai sht
Njohs i t Padukshmes
dhe t Dukshmes. Ai
sht I Urti, I
Gjithdijshmi.
(Kur'an, 6: 73)
Qeliza vez sht 20-25 cm larg nga

vendi ku hyn sperma n trupin e femrs.
Kjo distanc sht rreth 3000 her e
madhsis s spermatozoidit. Duke e
marr n konsiderat proporcionin e
madhsis s tij, kjo distanc sht mjaft
e madhe dhe pr t kaluar at
spermatozoidi ka nevoj pr mbshtetje
t madhe.
Para se veza t takohet me
spermatozoidin, prgatitjet fillojn n t
dy trupat t mashkullit dhe t femrs.
Pjesa m e madhe e ktyre prgatitjeve
jan pr mbrojtje t spermatozoidit gjat
udhtimit n trupin e nns. P.sh. n mitr ndodhin tkurrje dhe dallgzime
t ndryshme. Ky aktivitet i veant n mitr dhe tubin fallopian lehtson
avancimin e sperms n drejtim t vezs. Gjja interesante rreth ktyre
tkurrjeve sht substanca q i shkakton ato. Kjo substanc quhet prostaglandin
dhe gjendet n lgun e fshikzs seminale q vjen me spermn nga trupi i
mashkullit. Prkundr faktit se vjen nga nj trup tjetr, kjo substanc njeh
strukturn e mitrs s nns dhe ndikon n at mnyr q rrugn pr
spermn ta lehtsoj. 16
Q t ndodh fekondimi, ndryshimet q ndodhin n mitr nuk jan t
kufizuara n kto. Gjat ksaj periudhe tubat zgjerohen; nn ndikimin e hormonit
t estrogjenit, mukoza membrans q shtreson mitrn rritet n madhsi
dhe pesh. Qelizat epiteliale t indeve t membrans t prbra nga nj apo
m shum shtresa t qelizave e ndar nga nj substanc ndrqelizore shum
e vogl shumohet. Ky ndrtim n mukoz merr nj form q do ti lejoj
spermatozoidet q me lvizjen e bishtit t tyre t kalojn kto hapsira.
Prve se i mundson spermatozoidit t lviz lehtsisht, ky transformacion
ka edhe nj funksion tjetr shum t rndsishm: indet shrbjn si depo
dhe hapsir filtruese duke lejuar q vetm spermatozoidet normale t
59
kalojn. Nganjher spermatozoidet nuk kan formn e duhur q t sigurojn

fekondimin. N kt rast, ato mnjanohen n kto inde.
Si po shikojm, sht e qart se do lvizje n mitr dhe vezore sht
projektuar n mnyr t veant pr arritjen e spermatozoidit tek veza. P.sh.
mbasi t sht kryer ovulacioni dhe mundsia e takimit t vezs me
spermatozoidin t jet siguruar, mukoza fillon t bj veprim t kundrt: ajo
bhet e trash dhe e dendur, duke e ndaluar hyrjen e spermatozoideve t
tjer.
Arsyeja e ndryshimeve q ndodhin n sistemin riprodhues t femrs sht
q tia mundsoj spermatozoidit q t arrij vezn (ovum). Por, si pam m
lart dhe n pjest e tjera, kjo sht nj shtje tejet interesante: elementet
n sistemin riprodhues t femrs ndihmojn qelizat q vijn nga nj trup plotisht
i ndryshm.
Si ndodh q nj qeliz t ket aq shum informata t detajuara pr
qelizn tjetr me t ciln kurr nuk ka pasur nj ambient t njejt? (edhe sikur
ta kishin t njejtin ambient rezultati nuk do t ishte ndryshe.) si e di, p.sh.
se lvizja e ktyre qelizave duhet t lehtsohet? N t vrtet, nuk sht e
mundur q qelizat q prodhojn lngun n mitr t dijn cilsit e
spermatozoideve n mnyr q t prgatisin nj ambient t prshtatshm
pr ata.
T gjitha funksionet q i kemi prshkruar deri n kt pik ndodhin n
trupat e t gjitha femrave me renditje perfekte t njejt. Kur shqyrtojm
spermatozoidet duke lvizur n mukus

Spermatozoidet kan nj
ndrtim elastik q ju mundson
atyre ti rezistojn rrugs s
gjat dhe t vshtir n trupin
e nns. Si shofim n foto n
t majt, disa spermatozoide
jan t dmtuara.
Spermatozoidet e dmtuara
eliminohen derisa udhtojn n
trupin e nns, ndrsa
spermatozoidet e shndosha
vrehen dhe udhhiqen pr te
veza. Kshtu, veza gjithmon
bashkohet me nj
spermatozoid t shndosh.
veprimin harmonik dhe plotsues t ktyre sistemeve, ballafaqohemi me

nj plan dhe ndrtim t qart: sperma sht e ndrtuar pr trupin e nns,
organet riprodhuese t nns jan t rregulluara posarisht pr strehim t
sperms. Sikur t ishte edhe defekti m i vogl n kt harmoni, p.sh. sikur
spermatozoidi t mos kishte bishtin q i mundson lvizjen, apo sikur t
mungonte lngu pr balancimin e ambientit acidik n trupin e nns, riprodhimi
nuk do t ndodhte.
Kjo qart tregon se harmonia e madhe q ekziston n mes t qelizave
riprodhuese t trupit t mashkullit dhe t femrs sht pun krijimi e
qllimshme dhe e planifikuar. sht Zoti I Plotfuqishm, Zoti i universit I Cili
krijoj llojin njeri nga nj pik lngu, femrn dhe mashkullin, n harmoni me
njri tjetrin. Njerzit duhet t mendojn pr mnyrn e prsosur t krijimit
nga Zoti dhe ta nnshtrojn veten n mnyr t pakushtzuar ndaj Tij, duke
u prkulur para fuqis s prhershme t Zotit.
Dhe n krijimin e juaj dhe t t gjitha krijesave q Ai shprndau, ka Shenja
pr besimtart e vrtet. (Kur'an, 45: 4)
61
Lvizjet e Vetdijshme t Tubs Fallopiane

Mbasi veza e pjekur lirohet, ajo kapet nga tubi fallopian. Sikur
qeliza vez mbasi lirohet t mos kapej nga tubi fallopian, do t
kalonte npr pjest e tjera t trupit t nns dhe nuk do t mund
ta takonte spermatozoidin.
Tubi fallopian sht aty ku veza dhe spermatozoidi takohen.
N mnyr q t sigurohet takimi, tubi fallopian kryen aktivitet t
dyfisht; s pari, e merr qelizn vez t pjekur nga vezojra dhe e
udhheq n tub n vendin ku do t takoj spermatozoidin. S dyti,
i merr spermatozoidet nga kaviteti i mitrs dhe i drgon te vendi
ku do t takojn vezn.
S pari, tubat fallopiane, t cilat jan t lokalizuara
pran vezoreve, mbledhin t gjitha vezt e liruara
nga vezorja. Skajet e tubave fallopiane jan sikur
krah t cilt i rrethojn vezoret dhe jan t
ndrtuar t mbedhin vezt e pjekura. Kur
vezt t ken arritur pjekurin, kraht e
tubave fallopian hapen, dhe sikur kraht
e nj oktapodi, ato kapin siprfaqn e
vezs dhe lvizin mbi t me nj lvizje
100 reach vicinfshirse. E ndihmuar nga kto aktivitete,
ity of ovum
n kohn e ovalucionit veza bie n tubn
fallopiane. Veza e liruar n zgavrn e komblikut,
hyn n tubn fallopiane e cila ka 10-20 cm gjatsi.
Brendsia e tubs fallopiane sht e mbuluar me miliona qime t
imta t cilat lvizin n t njejtin drejtim, duke trhequr vezn n
vendin ku do t takohet me spermatozoidet. 17
N kt koh, qelizat e folikulit q rrethojn vezn n kohn e
ovulacionit ende qndrojn si nj zarf i jashtm. Mukoza e membrans
q mbshtjell vezn sekreton (tajit) enzime t cilat gradualisht
bjn q ky zarf qelizor t lirohet. Kshtu, qelizat e folikulit

shprlahen, dhe n kt mnyr membrana mbrojtse e vezs i
ekspozohet spermatozoideve.
Koh zgjatja e ktyre veprimeve q bhen nga tuba fallopiane
sht shume e rndsishme, sepse t dyja edhe veza edhe
spermatozoidet kan jetgjatsi t kufizuar. sht e domosdoshme
q spermatozoidet t arrijn qelizn e vezs para se t kaloj kjo
jetgjatsi. Si bn rregullimet tubi fallopian pr kt? Si e di sa gjat
jetojn qelizat e huaja?
36 hours 2-cell stage
fallopian
tube
3 days 8-cell stage
4 days 64-cell stage
ovum
uterus
ovary
implantation in
uterus lining
5-6 days blastocyst forms
momenti kur folikuli i pjekur e lshon vezn
Sigurisht q nj mas mishi,

disa centimetra n gjatsi, nuk e
ka informatn apo shkathtsin
q t kryej kto veprime. Si
ndodh me do qeliz dhe ind, edhe
tubi fallopian kryen aktivitetin e
tij vetm me inspirim nga Zoti,
Krijuesi i t gjitha botrave. Pr
kt arsye, ai mund t kryej leht
dhe pa pengesa kt aktiviet t
vshtir. N kt mnyr bhet
e mundur q fekondimi i vezs t
bhet para se ajo t vdes, q
sht m s shumti 24 or.
qeliza vez sht n lvizje
tuba fallopiane prgatitet q t marr vezn
momenti kur tuba fallopiane merr vezn
Mbasi t largohet nga vezorja, veza kapet nga tuba fallopiane me nj kordinim t mrekullueshm. Miliona
qime t imta n tubn fallopiane punojn s bashku pr nj qllim t prbashkt. Lvizja e qimeve luan
nj rol t rndsishm n takimin e spermatozoideve me vezn.
Ktu koh zgjatja sht e rndsishm, sepse qelizat riprodhuese kan jetgjatsi t kufizuar n trup.
Nse mbesin aty gjat, ato vdesin. Mirpo, aktivitetet
n tubn fallopiane kompletohen brenda kohs s
kufizuar t jetgjatsis t spermatozoideve dhe t
qelizs vez. Ktu, kemi nj shtje shum t
rndsishme q ja vlen t prmendet: pjest e mishit
t prbra nga qelizat nuk mund t bashk-veprojn,
t bjn rregullime kohore, t mendojn dhe veprojn
me vetdije. T gjitha kto qeliza dhe inde n trupin e
njeriut jan nn kontrollin e Zotit.
qeliza vez
qeliza vez n tubn fallopiane
Spermatozoidi Takon Vezn

Pas kalimit t shum proceseve n rrugn pr pjekuri, veza lirohet nga
tubat fallopian. N kt koh, ajo bart me vete shum qeliza q e rrethojn
at. Para se veza t fekondohet, spermatozoidi i cili arrin n tubin fallopian
duhet t kaloj nprmes ktyre qelizave, t cilat quhen qeliza granulosa,
dhe pastaj deprton mantelin (mbulesn) e trash rreth vezs.
Si kalon spermatozodi kto pengesa?
Ktu shikojm prap perfeksionin e qart t ndrtimit intelegjent t
spermatozoidit. N pjesn e spermatozoidit t quajtur akrozom, pr t cilin
kemi folur m hert, jan t vendosura enzimet hialuronidaz dhe proteolitik.
Enzimi hialuronidaz zbrthen nj substanc (acidin hyaluronik) i cili i lidh shtresat
e shumfishta t qelizave granulose q jan t ngjitura me pjesn e jashtme
t ovules (vezs). N kt mnyr, i hap rrug spermatozoidit t prshkoj zarfin
(membrann) e vezs. Enzimi proteolitik bn tretjen e proteinave n indet
e ngjitura t vezs. Me ndihmn e ktyre dy enzimeve, spermatozoidi arrin
vezn.18
Si mundet q kto enzime t cilat i prkasin spermatozoidit, t prodhuara
n trupin e mashkullit larg nga veza, jan t prbra nga lnda q n mnyr
perfekte sht n gjendje t ndikoj n ndrtimin e vezs? Kush zbuloi
formuln pr kt veprim? Kush i vendosi enzimet saktsisht n vendin e
duhur, n kokn mikroskopike t spermatozoidit, q t mundsohet fekondimi
i vezs?
Nuk sht vet spermatozoidi ai i cili i bn t gjitha kto gjra. Nuk sht
e mundur q spermatozoidi t ket dituri pr ekzistimin e acidit hialuronik
apo t efektit t ktij acidi q ka n qeliza, apo t di se enzimi hialuronidaza
do t neutralizoj efektin e ktij acidi. Megjithat, nuk sht e mjaftueshme
t dihet vetm formula e ktij acidi; por duhet t sigurohet po ashtu edhe
prodhimi i tij n trupin e njeriut. Dhe sht e pamundur q spermatozoidi
vet t formoj sistemin n trupin e njeriut q do t prodhoj kt enzim. P.sh.
nse e pyet dikend, i cili nuk ka kualifikim n mjeksi apo kimi, pr emrin e
enzimit i cili shkatrron strukturn e acidit hialuronik, apo nse i krkoni q
ta shkruaj formuln e strukturs s ktij acidi, sigurisht se nuk do t jet n
gjendje tju japi ndonj prgjigje. Por spermatozoidi bn gjra q njeriu me
66
Zoti i juaj sht nj, nuk ka zot tjetr

prpos Tij. Ai i prfshin t gjitha
gjrat n diturin e Tij.
(Kur'an, 20: 98)
nj qeliz vez e rrethuar nga

spermatozoidet
vetdije (mendje) nuk sht n

oociti primar ndahet
trupi i par polar
gjendje ti bj; me nj vetdije
ndarja e
t formulave kimike, t cilat
dyt e trupit
polar
formula megjithse nuk i di, ai
folikuli
prmban brenda trupit t tij
N
primar
substancn q garanton arritjen
ndarja e par
N
e qllimit. Sigurisht q, t
meiotike
thuhet se spermatozoidi bn
secondary
oocyte
kt sht plotsisht kundr
intelegjencs dhe arsyes. Duke
ovulacioni
ln anash supozimet jo
intelegjente
dhe
t
paarsyeshme, kuptojm se vet
prezenca e enzimeve n
oociti sekondar i
trhequr n tubn
spermatozoid q t ndikoj n
fallopiane
strukturn e vezs sht
spermatozoidet
dshmi e krijimit. Kjo harmoni
tubi i mitrs (ovidukti)
brthama e
pa t meta nuk mund t
spermatozoidit
shpjegohet n asnj mnyr si
fekondimi shndrron
oocitin sekondar n
rastsi. Fakti q spermatozoidi
nj ootid
sht n dijeni t strukturs
ndarja e dyt
meiotike
kimike t nj qelize tjetr
teknikisht ootidi piqet n
trupi
megjithse jeton plotsisht n
vez pas fekondimit.
polar
Brthama e
nj ambient tjetr; q analizon
spermatozoidit shkrihet
veza
me brthamn e vezs,
efektet q kan kto kemikale;
shndrrohet n diploid
dhe formon zigotin
q pastaj prodhon kemikalet e
zigoti
zigoti, q rritet n
nevojshme si rezultat i
fetus
analizave; mund t shpjegohet
vetm n adresim t nj Krijuesi N ilustrimin lart, shofim fazat e formimit t qelizs vez dhe
momentin e fekondimit kur spermatozoidi dhe veza takohen.
me intelegjenc superiore, I Cili ka
krijuar spermatozoidin me kto
cilsi t veanta.
Ndrtimi perfekt i spermatozoidit sht nj nga shum dshmit se Zoti
krijoj njerzit dhe do gj tjetr.
68
Udhtimi i Vezs n Tubn Fallopiane

2
Pak para lirimit t vezs s pjekur nga vezorja, tuba fallopiane futet n veprim pr kapjen e vezs. Me
prekje delikate n siprfaqen e vezors, mundohet t gjej qelizn vez (1-2). N mnyr q veza e pjekur
t fekondohet, ajo duhet t hyj n tubn fallopiane. M n fund tuba fallopiane e gjen vezn e pjekur
dhe e trheq at brenda. Tash, qeliza vez fillon udhtimin e saj. (3) N mnyr q veza t fekondohet
dhe t arrij n mitrn e nns, duhet t kaloj nj rrug t gjat n tubn fallopiane. Funksioni i miliona
qelizave n tubn fallopiane udhheq vezn pr n mitr. Qimet e imta n siprfaqen e ktyre qelizave
(cilia) lvizin vetm n nj drejtim. N kt mnyr, sikur t ishin duke bartur nj objekt t mueshm
nga dora n dor, ato shtyejn qelizn vez pr n vendin ku ajo duhet t shkoj. M n fund, veza takon
spermatozoidet t cilat jan duke e krkuar. (4) Vetm nj spermatozoid ka sukses t deprtoj n vez.
(5) Veza e fekonduar drejtohet pr n mitrn e nns me ndihmn e qimeve t imta t tubs fallopiane
(6). Secila qeliz kryen detyrn e saj pa t meta, sepse krijimi i Zotit sht perfekt.
Spermatozoidi Vazhdon Udhtimin e Tij

Kur spermatozoidi arrin shtresn e jashtme t vezs, membrana e tij e
jashtme lidhet fort me receptort siprfaqsor t vezs. Mbasi lidhja t
arrihet, spermatozoidi lshon mbulesen e tij t jashtme (akrozomin). N t
njejtn koh, membrana e vezs sekreton (tajit) nj substanc q quhet
fertilizin, e cila nevojitet pr t trhequr spermatozoidin. Kjo molekul ia
mundson spermatozoidit q t lviz m shpejt dhe t reagoj m leht me
membrann e vezs. Prve ksaj, fertilizini ndihmon reaksionin e akrozomit
q gjendet n kokn e spermatozoidit.
Kur spermatozoidi prek membrann e vezs, substanca t reja hyjn
n loj dhe nj reakcion i ri ndodh. Kur spermatozoidi prek vezn, sekretohet
(tajitet) nj substanc q quhet anti-fertilizin e cila neutralizon efektin e
fertilizinit t sekretuar (tajitur) nga veza. N kt mnyr, spermatozoidi i
par q arrin vezn ndalon spermatozoidet e tjera ti afrohen vezs. 16
Membrana q rrethon qelizn vez fillon t riprtrij vetvehten menjher
mbas dy sekondash nga hyrja e spermatozoidit dhe ju ndalon rreptsisht
hyrjen e spermatozoideve t tjer. Jan br eksperimente ku sht vrejtur
se hyrja e disa spermatozoideve n vez shkatrron membrann. Pr kt
arsye sht e nevojshme q membrana fekonduese t formohet sa m shpejt
q t jet e mundur. Pas formimit t membrans fekonduese, asnj
spermatozoid nuk mund m t hyj n vez. N kt gjendje, qelizn e vezs
mundemi ta krahasojm me nj ndrtes t mbrojtur nga sigurimi. Membrana
e jashtme e qelizs s vezs me t vrtet vepron ashtu si nj sistem kontrollues
sigurimi i nj ndrtese e cila prmban informata shum t rndsishme:
hyrja sht e ndaluar n brendin e qelizs.
Pasiq spermatozoidi t hyj n ovum, koka e tij enjtet (fryhet) dhe lviz
shum ngadal n drejtim t qendrs s vezs. Me von, brenda 30 minutave,
veza bashkohet plotsisht me spermatozoidin. Si rezulatat i t gjitha ktyre
proceseve, informacioni gjenetik i mbajtur n spermatozoid transferohet te
veza. 19
Por edhe ktu sht nj pik e rndsishme: nse receptort e
spermatozoidit dhe t vezs pranojn njri tjetrin, ata lidhen me njri tjetrin,
70
N foton e madhe shofim nj qeliz vez t rrethuar nga spermatozoidet; n foton e vogl, nj numr
t qelizave spermatozoide. Spermatozoidet kan karakteristika t veanta q u lejojn atyre t
bashkveprojn me ndrtimin e vezs. Vetm nj nga kto karakteristika, p.sh. ekzistimi i enzimit
i cili ia bn t mundur spermatozoidit t shpoj sistemin mbrojts t vezs dhe t futet n t, sht
dshmi e krijimit. Zoti krijoj spermatozoidet me t gjitha karakteristikat e tyre t veanta prnjher
(jo gradualisht).
nse jo lidhja sht e pamundur. Arsyeja pr kt sht si vijon: veza e

do qenie t gjall sekreton (tajit) nj substanc t quajtur fertilizin, e cila ka
prbrje kimike t veant. Kjo sht mas paraprake q parandalon qelizat
sperm t llojeve t tjera (llojeve jo njeri) ti afrohen vezs dhe t shkaktojn
degjenerim t llojit njeri. Kshtu q, nj mac nuk mund t shumohet me
nje kal dhe qenia njerzore nuk mund t shumohet me ndonj gjalles
tjetr. 20
Ngarkesa elektrike q bartet nga spermatozoidi dhe veza po ashtu kan
nj efekt fekondimi. Veza doher bart ngarkes negative dhe spermatozidi
bart at pozitive. Pasiq ngarkesat e kundrta trheqin njra tjetrn, veza
trheq spematozoidin kah vetja. Por me hyrjen e spermatozoidit t par n
vez, ngarkesa ndryshon menjhere. Tash veza merr nj ngarkes pozitive
sikurse t spermatozoidit. Sikurse ngarkesat q zbrapsin njra tjetrn, n
momentin e bashkimit edhe veza fillon t zbraps t gjith spermatozoidet
e tjera.
71
Faza e Fundit e Fekondimit

Kur spermatozidi futet n vez, ai e lshon bishtin e tij dhe e le jasht.
Kt mundemi ta krahasojm me nj anije kozmike e cila duke u kthyer n
tok shkput tankun e lnds djegse. Sikur q e dijm, kur tanket me
lnd djegse t cilat bartin anijen kozmike jasht atmosfers s toks,
plotsojn qllimet, ato lirohen n hapsir; kur lnda djegse brenda tyre
shfrytzohet, tanket jan nj pesh e panevojshme. Q t lehtsohet largimi
nga atmosfera e toks, sht e nevojshme q kto tanke t lirohen saktsisht
n kohn e duhur. N t njejtn mnyr, bishti i spermatozoidit, q ofron
energjin e nevojshme dhe aftsin e lvizjes, lihet prapa derisa spermatozoidi
prpiqet t hyj n vez.
sht e qart te lexuesi i vmendshm se fekondimi sht nj proces
sistematik dhe i llogaritur mir. Shum ngadal lngjet q rrethojn vezn
zbrthejn blindimin e spermatozoidit pasi ai t ket arritur membrann e
72
Kur
spermatozoidet
takojn vezn,
vetm nj nga ato
ka sukses q t
prshkoj
membrann
mbrojtse t saj.
(1) Mbasi
spermatozoidi
futet n vez,
ndryshime t
caktuara ndodhin
dhe veza mbyll
veten pr
spermatozoidet e
tjera. (2-3) N
kohn e futjes n
vez, bishti
spermatozoidit
shkputet dhe
mbetet jasht. (4)
Fekondimi bhet.
N momentin q spermatozoidi futet n vez, ai e lshon bishtin e tij. N foto lart shikojm, shkputjen
e bishtit t spermatozoidit faz pas faze i cili ia ka dalur t futet n vez. Shkputja ndodh sepse lvizja
e vazhdueshme e bishtit brenda vezs do t dmtonte vezn shpejt. Kjo shkputje e bishtit t
spermatozoidit mund t krahasohet me hedhjen e tankeve t lndve djegse dhe motorve t cilt m
nuk nevojiten nga raketat dhe anijet kozmike derisa ato largohen nga atmosfera e toks n rrug pr
n kozmos. Fakti q spermatozoidi llogarit n dika si kjo dhe heq bishtin me koh, q t mos dmtoj
vezn, sht shenj e nj aktiviteti me vetdije t lart. Ai I Cili bn kt spermatozoid t veproj n kt
mnyr t vetdijshme sht Zoti, Krijuesi i spermatozoidit dhe vezs.
jashtme q rrethon vezn. Enzimet t cilat lirohen n momentin q blindimi

i spermatozoidit shpohet lejon spermatozoidin t prshkoj membrann e
jashtme t vezs dhe t futet. Ndryshimi i ngarkess elektrike n kt
moment zbraps spermatozoidet e tjera dhe mbron organizmin e ri n zhvillim
nga mysafirt e paftuar.
Sikur t mos ishte krijuar nj sistem i till kaq mbrojts dhe bashkpunues,
bashkimi i spermatozoidit dhe vezs kurr nuk do t arrihej.
73
Sikur veza t mos sekretonte (tajiste) lngun udhheqs, nuk do t ishte

e mundur pr spermatozoidin t arrinte vezn, e cila duke marr parasysh
madhsin sht shum larg nga ai.
Sikur spermatozoidet t mos kishin blindimin e tyre, ato do t treteshin
nga lngu q rrethon vezn sikurse mikroorganizmat e tjer.
Sikur enzimet speciale t mos ishin vendosur nn kt blindim,
spermatozoidi kurr nuk do t mund t futej n vez, edhe pas atij udhtimi
t gjat pr ta arritur at.
Sikur ngarkesa elektrike e spermatozoidit dhe e vezs, t ishte e njejt
dhe jo e kundrt, veza do t zbrapste spermatozoidin dhe asnj spermatozoid
nuk do t futej n vez.
Si po shofim, n bashkimin e nj spermatozoidi t vetm me vezn ekziston
nj balancim dhe nj llogaritje e jashtzakonshme. Gjithashtu, ky balancim
dhe kjo llogaritje nuk ka ndodhur vetm njher; por ato prsriten qysh nga
fillimi i racs njerzore n secilin miliona njerz q jan t shprndar npr
bot.
Edhe n nj faz t vetme nuk ka hapsir pr rastsi n kt proces
t mrekullueshm, i cili paraqet qart se Zoti krijoj qenien njerzore.
Gjithka n qiej e n tok i takon Atij. T gjith jan t nnshtruar tek Ai.
Ai sht I Cili nisi krijimin dhe pastaj e regjeneron at. Ajo sht shum e
leht pr At. Shmblltyra m e lart n qiej e n tok sht vetm e Tij.
Ai sht I Plotfuqishmi, I Urti. (Kur'an, 30: 26-27)
74
Mbrojtsja Parzmore (e blinduar) e Spermatozoidit

1
Pjesa e koks s spermatozoidit sht e mbuluar me parzmore (blindim 1-2). Nn kt blindim gjendet
edhe nj blindim tjetr, dhe nn kt gjendet materiali q bart spermatozoidi. (3-4) Ky blindim e ruan nga
materialet e dmshme q gjenden pr rreth, materialin e vlefshm q sht brenda, e ky sht, informacioni
gjenetik. Mbrojtsja blinduese sht shum e fort, megjithat sht e projektuar q t hapet leht n
momentin e duhur. (5). P.sh. gjat fekondimit kjo mbrojtse e blinduar n kokn e spermatozoidit hapet
dhe liron enzimet tretse q i ka brenda. (6) Fakti se ky ndrtim i mrekullueshm sht vendosur n nj
qeliz mikroskopike sht nj shembull i krijimit pa t meta t Zotit.
Prcaktimi i Gjinis s Foshnjs

Deri von njerzit kan menduar se gjinia e
foshnjs prcaktohet nga qelizat e nns,
ose mendohej se gjinia prcaktohej nga
qelizat e nns dhe t babait. Mirpo
Kurani thot ndryshe pr kt shtje;
thot se gjinia mashkullore dhe
femrore krijohet nga sperma q hyn
n mitr:
Ai (Zoti) ka krijuar t dy gjinit,
mashkull dhe femr, nga nj pik
e semenit t derdhur (Kuran, 53:
45-46)
E vrteta e ksaj shpallje n Kuran sht
konfirmuar shkenctarisht me zhvillimet n gjenetik
dhe mikrobiologji. Tash sht e ditur se gjinia prcaktohet
nga spermatozoidi mashkullit dhe se veza e femrs nuk luan asnj rol n kt prcaktim.
ka prcakton gjinin jan kromozomet. Nga 46 kromozomet q prcaktojn ndrtimin e
njeriut, dy prej tyre quhen kromozomet e gjinis. Kto kromozome te mashkulli jan t
emrtuara XY dhe te femra XX, sepse kto kromozome ju gjasojn ktyre shkronjave.
Kromozomi Y bart gjenet mashkullore dhe X bart gjenet femrore. Formimi i nj njeriu
fillon me bashkimin e njrit nga kto kromozome t cilat jan prezente n ifte te mashkulli
dhe te femra. Gjat ovulacionit te femra, qeliza e gjinis ndahet n dy, secila bart kromozomin
X. Te meshkujt, qeliza e gjinis ndahet n dy spermatozoide, njri bart kromozomin X dhe
tjetri kromozomin Y. Nse kromozomi X i femrs bashkohet me spermatozoidin q bart
kromozomin X, foshnja do t jet vajz; nse bashkohet me spermatozoidin q bart
kromozomin Y, foshnja do t jet djal.
Kjo d.m.th. se gjinia e foshnjs varet nga ajo se cili kromozom i mashkullit bashkohet
me vezn e femrs.
Natyrisht q, kto fakte ishin t panjohura deri n shekullin e njzet derisa nuk u
paraqit shkenca e gjenetiks. N shum kultura gjersisht besohej se gjinia e foshnjs
prcaktohej nga femra. Saktsisht pr kt arsye, gruaja e cila lindte vajz ndshkohej.
Mirpo, n Kuran, 13 shekuj para zbulimit t gjeneve, ky paragjykim ishte refuzuar me shpalljen
se origjina e gjinis nuk vie nga femra por nga semeni i mashkullit.
Kurani sht fjala e Zotit, Sunduesit t t gjitha botrave. Mrekulli t tilla shkencore
jan ndr dshmit e ktij fakti.
(a) kromozomet normale t mashkullit
kromozomet e gjinis t nns
kromozomet gjinore t babait
meioza
tipet e mundshme
t vezs
tipet e mundshme
t spermatozoideve
gjenotipet e
mundshme t
zigotit
(n kutia)
fenotipet e mundshme
t pasardhsit
femrat
meshkujt
(b) prcaktimi i gjinis
Gjinia e nj foshnje varet nga ajo se cili kromozom i mashkullit bashkohet me vezn e femrs. Nga 23
iftet e kromozomeve (d.m.th.. 46 kromozome individuale), 2 quhen kromozomet e gjinis. Kto dy kromozome jan emrtuar si XY te mashkulli dhe XX te femra). Kromozomi Y bart gjenet mashkullore, kromozomi X bart gjenet femrore. Formimi i njeriut fillon me bashkimin e njrit nga kto kromozome, t
cilat jan prezente n ifte t mashkujt dhe femrat (majtas). Nse kromozomi X i femrs bashkohet spermatozoidin e mashkullit q prmban kromozomin X, foshnja do t jet vajz; nse bashkohet me spermatozoidin e mashkullit q prmban kromozomin Y, foshnja do t jet djal. 21
sht Libr q Ne e zbritm pr ju, plot begati, kshtu q njerzit intelegjent

t mendojn pr Shenjat e tij dhe t kushtojn vmenjde. (Kur'an, 38: 29)
Ata nuk madhrojn All-llahun me

nderin q i takon Atij. Megjithat Zoti
sht I Plotfuqishmi
dhe Ngadhnjyesi.
(Kur'an, 22: 74)
KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ

QELIZ
Transformimi Fillon:
Tre Etapat e Foshnjs n Mitr
Nga ajo q pam deri ktu, shifet qart se do periudh kohore n
formimin e sperms dhe t vezs dhe deri te takimi i tyre, do gj q ndodh
sht nj mrekulli. Ndryshimet q ndodhin kur kto dy qeliza bashkohen, dhe
t gjitha prgatitjet q bhen n trupin e femrs na paraqesin ndodhi t
tjera t mrekullueshme.
Vetm brenda disa orve pasiq veza t jet fekonduar nga spermatozoidi,
ajo ndahet dhe rritet shum shpejt. N ditt e sotme e dijm se foshnja shkon
npr tri faza t zhvillimit t embrionit derisa sht n mitrn e nns. Por
ky informacion q u arrit me ndihmn e teknologjise moderne pas shum
viteve hulumtimi, sht dhn n Kuran 1400 vite m par. Kto fakte
shkencore jan shpallur n kt varg:
Ai iu krijon juve faz pas faze n mitrat e nnave tuaja n nj errsir t
trefisht. Ai sht Zoti, Sunduesi i juaj, Sovraniteti sht I Tij. Nuk ka Zot
tjetr prve Atij. ka ju bri pra t largoheni prej Atij? (Kuran, 39:6)
79
Do t vreni se ky varg
paraqet se tri faza t ndryshme
ndodhin gjat zhvillimit t njeriut
derisa gjendet n mitrn e nns.
Me t vrtet, biologjia moderne ka
vrtetuar se foshnja n mitrn e
nns kalon npr tri faza t
ndryshme t zhvillimit, sikurse
q sht paraqitur n kt
varg. Kjo sht nj shtje
e infomacionit baz n t gjitha
librat embriologjike q krkohet t
lexohet sot n fakultetet e mjeksis. P.sh. Embriologjia
Bazike e Njeriut, nj punim baz pr embriologji, jep deklaratn n
vijim:
Jeta n mitr ka tre etapa: 1) para-embrionike: java e par deri dy jav
e gjysm; 2) embrionike: deri n fund t javs s tet, dhe 3) fetale nga java e tet deri n lindje.
Kto etapa prbhen nga faza t ndryshme t zhvillimit t foshnjs. Veorit
kryesore t ktyre tre etapave mund ti prmbledhim si n vijim:
- Etapa para-embrionike: N etapn e par, zigoti (qeliza e sapo fekonduar)
shumohet. Brenda tre javve t para, mbasi t jet br grumbull qelizash,
e ngulit veten n muret e mitrs. Prderisa qelizat vazhdojn t shumohen,
ato formojn tre shtresa.
- Etapa embrionike: Etapa e dyt zgjat plot pes jav e gjysm, gjat
t cilave foshnja quhet embrion. N kt etap organet dhe sistemet themelore
t trupit marrin form nga shtresat e qelizs.
- Etapa e fetusit: Me hyrjen n etapn e tret t shtatznis, embrioni
quhet fetus. Kjo etap fillon nga java e tet e shtatznis dhe vazhdon deri
n lindje, pr dallim nga etapat e m hershme, ktu fytyra, duart dhe kmbt
e fetusit bhen t dallueshme dhe merr pamjen e jashtme t qenies njeri.
N fillim t ksaj etape, t gjitha organet e fetusit 3 cm. jan npr vende.
Kjo etap zgjat tridhjet jav dhe zhvillimi vazhdon deri n javn e lindjes.
80
Etapat t cilat i prshkruam ktu me pak fjal dhe zhvillimet mahnitse

q ndodhin n seciln etap do t shpjegohen n detaje n faqet n vijim.
Qeliza e Par Fillon t Shumohet

Qeliza e par q prmban 46 kromozome e cila sht formuar me
bashkimin e spermatozoidit dhe t vezs sht qeliza e par e njeriut t ri
q do t hap syt n bot pas nnt muajve. Qeliza e par dhe e vetme e
cila prmban planin pr tr trupin quhet zigot.
Ndarja e par e qelizs fillon 24 or pas bashkimit t spermatozoidit dhe
vezs. Kto dy qeliza t formuara jan identike me njra tjetrn. Me kt,
fillon dita e par e periudhs nnt muajshe t jets n mitrn e nns. Tash
n mitrn e nns nuk sht nj qeliz por jan dy. M von ky numr rritet
n katr dhe n kt mnyr vazhdon shumimi me ndarje.22
Grumbulli i qelizave n tubin fallopian vazhdon t ndahet dhe rritet dhe
lviz n drejtim t vendit ku ato do t kalojn nnt muajt e tjer. Kjo sht
mitra e nns (uterus).
N kt faz, ndryshimet e nevojshme ndodhin n mitr. Gjaku nxiton
n mitr dhe e bn at t zhvilluar dhe elastike. Sikur q kemi prmendur
n pjest e mparshme, korpus luteumi n vezore rrit sekretimin (tajitjen)
dhe informon trupin se shtatznia ka filluar. Ndrkoh, zigoti lviz me nj
lvizje notuese n drejtim t mitrs dhe fillon t drgoj sinjale biokimike q
prmban mesazhin, Un jam ktu. Kto mesazhe bjn trupin e nns t
prgatitet dhe sigurohet pr prezencn e krips, hekurit, gjakut dhe vitaminave
t nevojshme pr fetusin. N t njjtn koh, mesazhi biokimik q zigoti ka
sekretuar (tajitur) (hCG hormoni), arrin vezorn e nns dhe bn q nj hormon
tjetr aty t sekretohet (tajitet) q t parandaloj periudhn tjetr t ovulacionit
(periudhn menstruale) n trupin e nns.23
Zigoti ende sht i prbr nga disa qeliza. Fakti q e di se ku gjendet
dhe menjher drgon sinjale lidhur me periudhn 9 mujorshe q pason
sht nj gj e jashtzakonshme. Si e di zigoti kujt tia drgoj mesazhin? Si
organelet e ndryshme q pranojn mesazhin e dijn se sht duke ardhur
nga nj mas mishi mikroskopik t cilin kurr nuk e kan takuar m par,
81
qeliz e
sperms
3) tuba fallopiane
q kap vezn
5)
kromozomet
shkmbehen
dhe qeliza
fillon me
ndarje
4) nj spermatozoid
i vetm prshkon
memebrann e
vezs pr fekondim
2) veza shprthen
nga cista e rrethuar
me qeliza ndihmse
1) fazat e
zhvillimit t
vezs
1) do muaj nj vez lirohet nga vezoret. 2) Veza e pjekur e thyen mbulesn q e rrethon dhe lirohet
n zgavrn e komblikut. 3) Veza kapet nga tuba fallopiane duke ia br t mundur vezs q t fekondohet
me spermatozoidin. 4) Vetm nj spermatozoid i vetm ia del t prshkoj membrann dhe t fekondoj
vezn. 5) Veza e fekonduar fillon t ndahet dhe shumohet duke formuar nj grumbull (tog - tufz).
6) N kt faz formohen nj grumbull qelizash, t quajtura blastociste. Kjo sht faza e par e
transformimit t qelizave dhe formimit t indeve dhe organeve t trupit. 7) Grumbulli i qelizave arrijn
mitrn me ndihmn e tubs fallopiane. 8) Fillon t prgatitet pr t ngjitur veten n murin e mitrs.
9) tufza e qelizs e ngulitur

n murin e mitrs
placenta
mitra
7) tufza e qelizs
s fekonduar futet
n mitr
8) qeliza futet n mitr, heq
guaskn dhe ngulitet n
placent
embrioni n
javn e 4-t
6) pas shum
ndarjesh t qelizs,
formohet nj
blastocist bosh dhe
ndryshueshmria e
qelizs fillon
embrioni n
javn e 6-t
embrioni n
javn e 8-t
10) n fund t periudhs

embrionike, foshnja tash
duket si nj qenie njeriu
embrioni n
javn e 12-t
Duke ju falemnderuar veprimit t qelizave t veanta t projektuara pr kt qllim, ngjitet pr murin

e mitrs. 9) Nse masa e qelizave ngjitet me sukses n murin e mitrs, ajo gjen nj ambient mbrojts
ku mund t ushqehet dhe fillon t rritet. 10) N fund t fazave t ndryshme t periudhs embrionike,
n foto i paraqitur n fund t javs s tet, nj person n miniatur me madhsi 2.5-3cm. T gjitha
kto faza dshmojn se njeriu sht krijuar. N krijimin e vetvets ka shenja pr do njeri q di t
mendoj.
dhe fillojn ta ndihmojn duke prgatitur

ambientin n t cilin do t jetoj? N fund
t fundit, hormoni i sekretuar (tajitur) nga
zigoti sht i prbr nga molekulat; kshtu
q, n vendin q jan pranuar kto
molekula, si e dijn qelizat se cili sht
qllimi i ktyre molekulave me arritje n
at vend? Kur nj mesazh drgohet te njeriu
n gjuhn q ai e kupton, sht e mundur
pr at ta lexoj dhe ta kuptoj, dhe t sjell nj
vendim n baz t asaj se ka ka lexuar. Por n kt
rast, mesazhi prmban nj hormon t prbr
nga disa molekula; ato q drgojn mesazhin
jan nj grumbull qelizash; ato q pranojn
mesazhin jan nj grumbull pak m i
madh qelizash. Me t vrtet sht nj
mrekulli q qelizat lexojn dhe kuptojn
mesazhet (hormonet) q ju vijn sikurse
nj njeri q kupton nj mesazh q lexon.
Prve ksaj, si e di zigoti se far
materiali i nevojitet atij gjat rritjes s tij?
Pas bashkimit me
spermatozoidin, qeliza vez fillon
t ndahet. N ndarjen e par
formohen 2 qeliza; kto dy qeliza
ndahen dhe brenda nj kohe t
shkurtr nj grumbull qelizash
formohet. Si rezultat i
transformimeve q pson ky
grumbull, struktuart vitale t
foshnjs formohen. Mbas
periudhs q foshnja kalon n
mitrn e nns, ajo n secilin
aspekt sht e gatshme pr jet
n botn e jashtme.
84
P.sh. mendo pr vetveten. far duhet

ngrn n mnyr q trupi yt t bhet i fort?
far minerale duhet t marrsh? Kt
mund ta msosh vetm me msim nga
punimet shkencore q jan br n kt
fush. far efekti ka n trupin tnd kaliumi,
fosfori dhe kalciumi? Prej cilit ushqim
mund ti marrsh kto gjra? Kur dhe sa
duhet ngrn kt ushqim? Kto jan gjra
t cilat nuk mund ti dijsh pa u konsultuar me
nj ekspert. Ti, nj qenie me aftsi mendore, shikim,
intelegjenc dhe ndjenja, me mundsin e t
folurit, mund t dijsh pr kto gjra vetm
duke krkuar ndihm; ndrsa nj grumbull
i vockl qelizash e dijn se pr far kan
nevoj dhe far duhet t prodhohet pr
tu prmbushur nevojat; e dijn se kush
mund ta prodhoj at q sht e
nevojshme dhe se duhet t drgohet nj
sinjal pr t filluar procesi i prodhimit.
Prve ksaj, prkundr faktit se ka qen n
trup pr vetm ca dit, zigoti e di si duhet
Zemra, nervat, shtylla kurrizore,

arteriet, mushkrit, dhmbt,
eshtrat, sythat e shijes t gjitha
kto pjes vitale formohen derisa
embrioni kalon npr faza n
mitrn e nns. P.sh. n fund t
muajit t tret, gjinia e foshnjs
sht e prcaktuar. Pjest e trurit
jan formuar. N fund t muajit
t tet, praktikisht t gjitha pjest
e trupit t foshnjs jan formuar.
85
drguar informata kimike dhe llogarit se organe t ndryshme n trup jan

t afta t pranojn kt informat kimike.
Sigurisht se nuk mund t thuhet se nj grumbull qelizash ka kto
informata t jashtzakonshme dhe sajon nj plan n baz t atyre. sht
nj fuqi supreme q i bn kto qeliza t kryejn kto funksione t mrekullueshme
dhe i krijon ato n at mnyr q iu mundson atyre t bjn punn e tyre.
Kjo fuqi i takon Zotit, Sundimtarit t vetm t qiejve dhe toks. Si dshmi
pr neve pr fuqin e Tij t patundshme, Zoti ka inspiruar qelizat e gjalla, t
pavetdijshme, mikroskopike, n at mnyr q ta kryejn detyrn e tyre
komplekse n mnyr perfekte q mendja e njeriut nuk mund ta kap.
Grumbulli i Qelizave Fillon t Lviz

Grumbulli i qelizave lviz n drejtim t vendit t sigurt t prgatitur pr
t dhe vazhdon me ndarje nga dita n dit. N do 30 or nj ndarje ndodh.
Duke u ndar n 2 ,4, 8, 16, qelizat gradualisht formojn grumbullin (togun);
duke lvizur s bashku me spermatozoidet e
pasuksesshme, shkon ngadal nga tubi
fallopian drejt mitrs.
Sikur ta zmadhonit tubn
fallopiane n t do t shikoni pamje
q paraqitet n fund t oqeanit.
Grumbulli i qelizave vazhdon rrugn
e tij pr shkak t lvizjes se valzuar
n tubn fallopiane. Kjo lvizje, e cila
ka siguruar fekondimin e vezs me shtyerjen
e spermatozoidit n drejtim t saj, ksaj radhe
bart vezn pr n mitr. Qime t vogla (silia) q
gjenden n siprfaqen e qelizave t tubs fallopiane
lvizin n t njejtin drejtim. N kt mnyr, ato
bartin vezn sikur t ishin duke bartur nj objekt
shum t muar, n drejtim t vendit ku duhet t
Pamja e jashtme e mass s
qelizave t formuara nga ndarja e
shkoj.
qelizs duket si nj pjes mishi.
86
Ktu, sikur t gjitha elementet e prfshira n kt funksion kan pranuar

nj urdhr nga nj qendr e prbashkt dhe ato fillojn prnjher t punojn
pr qllimin e njejt. Ky urdhr sht i atill q do vend i ndryshm i trupit
e kupton dhe e zbaton.
Derisa grumbulli i qelizave sht n tubn fallopiane ai kalon npr nj
numr t fazave t ndarjes. Grumbulli me rreth 100 qeliza hyn n mitr. Por
n mnyr q t bhet ndarja, qelizat duhet t ushqehen. Kjo krkes duhet
t konsiderohet si nj aspekt i rndsishm i mrekullis s krijimit t njeriut.
Zoti e ka krijuar tubn fallopiane n at mnyr q ti prgjigjet nevojave t
zigotit. N kt periudh t pritjes, qelizat tajitse alternojn me qelizat e
Kur shikojm lvizjen n tubn fallopiane, kemi prshtypjen se jemi duke shikuar n fund t nj oqeani
(fotoja e vogl). Kto qime t imta n tubn fallopiane (lart) bjn lvizje t valzuar, e cila ndihmon
vezn t lviz n drejtim t mitrs.
87
vogla n form t qimeve q shtresojn (veshin prbrenda) tubn fallopiane.

Qelizat tajitse prodhojn sasi t mdha t sekrecionit (lngut) mes tjerash
molekula organike, jone dhe uj pr ushqyeshmrin e zigotit.24
mitra rritet n madhsi pr t mbrojtur embrionin. Tubat fallopiane
bjn at q sht e nevojshme pr t ushqyer qelizat Me kto fjali deri
ktu kemi folur rreth indeve dhe organeve t cilat e mbrojn grumbullin e
qelizave t formuara pas bashkimit t vezs dhe spermatozoidit, pr masat
e duhura q t sigurohet ushqyeshmria dhe pr punn pr t strehuar kto
qeliza. Nuk duhet t harrojm se kto organe dhe inde po ashtu jan t
komponuara nga qelizat. Kshtu q, si ka mundsi q nj qeliz mund t ndiej
nevojn e tjetrs dhe saktsisht n kohn e duhur, t bj ndryshimet e
nevojshme pr t ushqyer dhe mbrojtur at?
Kur shtrojm kt pyetje, prgjigja e par q vjen n mendje do t jet
se ktu ka nj intelegjenc q kontrollon qelizat. Askush nuk do t mendoj
pr nj prrall n t ciln nj dit qelizat fillojn t bjn nj ndryshim
rastsisht dhe pastaj kto qeliza disi bhen t afta pr t prodhuar ushqim
q i nevojitet zigotit, dhe pastaj vazhdojn ti mbajn kto dukuri mahnitse
q ndodhin n t gjitha femrat. sht e qart se kushdo q bn nj pohim
t till do t akuzohej pr trillim. Prgatitjet q mitra i bn pr t strehuar
embrionin dhe karakteristikat e veanta t tubave fallopian t cilt mundsojn
furnizimin me ushqim pr zigotin, jan veprime t cilat ekzistojn vetm n
njohurin e Zotit. Secila nga kto gjra sht nj manifestim i bekimit dhe
mshirs q Zoti ka pr do gj t gjall t krijimit t Tij perfekt.
Grumbulli i Qelizave Ngjitet n Mitr

Q shtatznia t vazhdoj n mnyr t shndetshme, grumbulli i
qelizave duhet t gjej nj vend t duhur q t banoj. Duhet t zgjedhet nj
vend q ofron mbrojtje dhe ti ket karakteristikat q t ndihmoj lindjen pas
nnt muajve. Prve ksaj, ky vend duhet po ashtu t jet afr enve t
gjakut t nns t cilat do t furnizojn foshnjn me ushqim. Vendi m i
prshtatshm pr kt gj sht muri i mitrs.
88
Mitra: Nj Streh e Sigurt e Krijuar

pr Embrionin
Mitra sht nj organ muskulor i zbrazt q peshon rreth
50 gram. Natyrisht q nuk sht mjaft e madhe pr foshnjn
q t zhvillohet n t. Prandaj, struktura e mitrs duhet t
psoj nj transformacion. Gjat shtatznis, mitra rritet
gradualisht, duke arritur rreth 1.100 gram n fund t shtatznis.
Pr shkak t ksaj karakteristike, mitra realizon kushtet m t prshtatshme pr
rritjen dhe zhvillimin e vezs s fekonduar dhe pr daljen e nj njeriu komplet t
formuar. Prve ksaj, duke qen saktsisht n qendr t zgavrs t komblikut
t nns, ajo e strehon foshnjn dhe e mbron n rrjedhn e zhvillimit t saj. 25
N Kuran Zoti paraqet cilsin mbrojtse t mitrs s nns dhe na prkujton
edhe njher pr mshirn e Tij pr njerzimin:
Ne krijuam njeriun nga balta m e pastr; pastaj vendosm at, nj perl e
gjall, n nj vend t sigurt. (Kur'an, 23: 12-13)
vilet
korionale
fshikza umbilikale
lngu amniotik n
hapsirn amniotike
allantoina
kordoni umbilikal
korioni
amnioni
kaviteti i mitrs
Grumbulli i qelizave, q prparon n drejtim

t mitrs nga tuba fallopiane, lviz me vetdije
pr at se ka sht duke br. Qndron n tubn
fallopiane pr 3-4 dit por nuk prpiqet t ndalet
apo t strehohet n ndonj vend aty. E di se
para se t arrij n mitr, asnj vend n t cilin
do ta ngjiste veten nuk do ta pranonte apo
lejonte t mbijetonte. Vazhdon n drejtim t
mitrs, e gjen n muret e mitrs nj vend ku ent
e gjakut jan t bollshme dhe strehohet aty. Sikur
nj far e mbjellur n tok q i nxjerr dhe i shtrin
rrnjt e saj, ashtu dhe grumbulli i qelizave
(zigoti) vazhdon t rritet dhe lviz thell n
inde t cilat do t ushqejn at, pr veten ai
prodhon kanale t reja pr kt ushqim.
Ktu sht e dobishme t prmendet nj
pik e rndsishme. sht mrekulli q nj
grumbull qelizash sht n gjendje t zgjedh
vendin m t prshtatshm pr t vendosur
veten. N librin e tij, Fillimi i Jets, G. Flanagan
po ashtu pyet Si grumbulli bn nj zgjedhje t
till t kujdesshme mahnitse?26
Pika n t ciln Flanagan trheq vrejtjen
sht shum e rndsishme. N mnyr q t
ilustrojm kt pik t rndsishme, le t marrin
s pari nj shembull. Imagjinoni nj foshnje
q sht sapo ka filluar t ec. Vendoseni kt
foshnje n nj ndrtes q sht miliona her
m e madhe se sa ajo, dhe n t ciln nuk ka
qen kurr m par; pastaj prisni q kjo foshnje
t zgjedh pr vete dhomn me ambientin m
t prshtatshm n kt ndrtes. A mundet
nj foshnje t bj nj gj t till?
90
Thuaj: A t krkoj Zot tjetr pos All-llahut, kur Ai sht

Zoti i t gjitha gjrave? At q bn secili e ka pr vete.
Askush nuk do t bart barrn e tjetrit. N fund ju do t
ktheheni te Zoti i juaj, dhe Ai do ti zgjidh pr ju prarjet
e juaja. (Kur'an, 6: 164)
Nj embrion i strukur n mitr
Sigurisht q jo. Nse ky veprim sht i pamundur pr nj foshnje q

nuk e ka arritur moshn q t prdor aftsit mendore, dmth q nuk ka prvoj
e njohuri t mjaftueshme, aq m shum sht e pamundur pr nj mas mishi,
me disa centimetra, q t lviz n errsirn e nj trupi, e t gjej pr vetveten
vendin m t prshtatshm, m t rehatshm dhe m t sigurt?
Prve ksaj, ky grumbull qelizash nuk sht ende qenie njerzore.
Kujtojm q, ajo s cils i referohemi ktu sht nj mas mishi e prbr
(pr momentin) nga disa qindra qeliza, pa vesh, sy, tru, duar apo krah. Por
kjo mas qelizore, duke demonstruar nj aftsi njohse t veant, strehon
veten n mitr n vendin m t prshtatshem pr vetveten.
Mrekullit e krijimit t njeriut nuk ndalen ktu. N do faz t formimit
t qenies njerzore sht nj zinxhir i mrekullueshm i dukurive mahnitse.
Kemi folur se si veza e fekonduar shumohet dhe se si e gjen vendin e
nevojshm pr zhvillimin e saj. N kt faz, nj pyetje tjetr e rndsishme
lind: Ky grumbull qelizash, i prbr nga qelizat plotsisht t ngjajshme me
njra tjetrn, nuk ka nj spiranc apo ndonj organ tjetr t ngjajshm q
tia bj t mundur kapjen n nj vend. Pra, si sht e mundur t ngjitet n
murin e mitrs?
Mnyra se si grumbulli i qelizave ngjet veten n murin e mitrs sht
nj pjes interesante dhe tejet komplekse e sistemit. Qelizat n shtresn
e jashtme t grumbullit t qelizave sekretojn (tajisin) nj enzim qe quhet
hialuronidaza. Tipari i veant i ktij enzimi ( si kemi prmendur m hert
n rastin e spermatozoidit) sht aftsia pr t zbrthyer shtresn e acidit
(acidin hialuronik) n indet e murit t mitrs. Kjo ju mundson qelizave q
prbjn grumbullin e qelizave (zigotin) t tretin indin e mitrs dhe t
deprtojn n mitr. Disa qeliza n grumbullin e qelizave tretin qelizat e mitrs,
deprtojn m thell dhe ngulitin veten mir n mur.
Ashtu si prmendm dhe m lart, fakti q nj mas qelizash ka aftsi
t zgjedh vendin m t prshtatshm pr veten dhe vendos se sht e
nevojshme t ngjitet n at vend mbetet nj dika vrtet mahnitse. Me
sjelljen e vet, ky grumbull i vockl i qelizave paraqet aftsin e llogaritjes s
nevojave t veta dhe veprimin sipas ksaj llogaritje. Akoma m mahnitse
sht q e di si t bj kt ngjitje dhe q disa qeliza e kan kt aftsi t veant.
92
kaviteti
i mitrs
kaviteti
i mitrs
dalja e e tubit t
gjndrrs endometriale
ent e
gjakut
trofoblasti
blastocista
endometriumi
i mitrs
masa e
mbrenshme
endometriumi qelizore
i mitrs
blastoceli
(b) pamja e brendshme, rreth 6 dit pas

fekondimit
(a) pamja e jashtme, rreth 5 dit pas fekondimit

kaviteti
i mitrs
(c) pamja e brendshme, rreth 7 dit pas fekondimit

hapsira
amniotike
endometriumi
i mitrs
(d) mikrografia
ektoderma
endoderma
masa e
brendshme
qelizore
blastocisti
ent e
gjakut
masa e brendshme qelizore

endometriumi i mitrs
blastoceli
Me ndihmn e tubs fallopiane, nj grumbull qelizash (blastocisti) arrin n mitr dhe strehohet aty. sht
trup i rrumbullakt pa grep apo ndonj mekanizm tjetr ngjits dhe sht nj mrekulli e krijimit q sht
i aft t ngjes vehten n mitr. Ajo q ia lejon embrionit tia dal me kt sht nj enzim q sekretohet
prej qelizave n shtresn e jashtme t tij (trofoblastet).
Sigurisht q sht e pamundur q kto qeliza, duke prdorur intelegjencn

dhe vullnetin e tyre, t analizojn acidin hyaluronik n murin e mitrs dhe t
fillojn sekretimin (tajitjen) e enzimit hialuronidaza i cili do ta tret at.
Si shpjeguam m hert, nse nj person nuk ka prgatitje t posame
n kimi, nuk di t jep nj sqarim pr kt. Por, disa qeliza kan kt informat
kimike dhe e prdorin at pr t kryer funksione vitale n prodhimin e asaj
93
q nevojitet pr ekzistencn e tyre. Ky funksion i jashtzakonshm zbatohet

jo vetm nga nj qeliz e vetme, por nga qelizat q kan formuar do njeri
n t kaluarn dhe t tashmen.
Si po shihet nga ajo q kemi thn, n formimin e grumbullit t qelizave
t cilat do t formojn embrionin m von dhe n ndryshimet q psojn qelizat
q e strehojn at, vepron nj plan i caktuar dhe i vetdijshm. Saktsisht
n kohn e duhur, qelizat q prbjn tubin fallopian psojn nj ndryshim
dhe n momentin e prpikt qelizat q e rrethojn siprfaqen e grumbullit
t qelizave fillojn t sekretojn nj enzim (hialuronidazn).
Ky plan i vetdijshm tregon se kto funksione q ndodhin n trupin e
njeriut jan t kontrolluara nga nj intelegjenc superiore.
sht Ai I Cili ju formon n mitr ashtu si Ai dshiron. Nuk ka Zot tjetr
prve Atij, I Plotfuqishmi, I Gjithdijshmi. (Kuran, 3:6)
Qelizat q Kryejn Funksione t Ndryshme

N ditn e tet, qelizat fillojn t diferencohen (t dallohen) dhe ato
organizohen n dy grupe t ndryshme, n at t jashtm dhe at t brendshm.
Masa e brendshme (embrioblasti), formon qelizat t cilat embrioni do ti
mbart gjat gjith jets s tij. Grupi i jashtm i qelizave (trofoblast), prbhet
nga qelizat t cilat ndihmojn njeriun n fazn e jets s tij q zhvillohet n
mitrn e nns d.m.th. gjat periudhs nnt mujore e deri n lindjen e tij.
Masa e qelizave t brendshme ndan veten nga grupi i jashtm i qelizave
t cilat do t shrbejn pr nnt muajt. Regjioni i mbetur do t bhet kordon
umbilikal q do t ofroj lidhjen n mes t embrionit dhe placents e cila do
t zhvillohet m von.
N t njejtn koh q fillon t zhvillohet placenta, masa e qelizave t
brendshme rrafshohet dhe zhvillohet n tri shtresa t qelizave q quhet
disku embrionik. Tre llojet e shtresave t qelizave jan ektoderma, mesoderma
dhe endoderma. N nj proces t quajtur diferencim, qelizat nga secila
shtres lvizin n fusha t caktuara t diskut embrionik dhe pastaj palosen
pr t formuar tuba dhe grumbuj (togje). Kta tuba dhe grumbuj zhvillohen
n inde dhe organe t ndryshme t trupit. 27
94
Ngjitja e Embrionit n Mitr sht nj

Mrekulli e Kuranit
Kur i shqyrtojm vargjet e Kuranit q kan t bjn me ngjitjen e embrionit
n mitr, kuptojm njrn nga mrekullit m t mdha t Kuranit. N Kuran, kur
i referohet ngjitjes s embrionit n mitr dhe fillimit t zhvillimit t tij, Zoti prdor
fjaln alaq:
Lexo me emrin e Zotit tnd I Cili krijoj njeriun nga gjaku i ngjizur (alaq). Lexo:
Dhe Zoti i juaj sht m Bujari. (Kur'an, 96: 1-3)
Fjala alaq n gjuhn arabe d.m.th. dika q kacavirret, nj substanc sikur
shushunja. Kurani na ka ardhur 1400 vite m par dhe fakti q Zoti prdor kt
fjal pr t prshkruar zhvillimin e embrionit n mitrn e nns sht nj nga mrekullit
e tij. Fakti q kjo njohuri, e cila nuk ka mundur t zbulohej nga shkenca e asaj
periudhe, e shpallur n Kuran shekuj m par konfirmon prsri se Kurani sht
shpallje nga Zoti, Sunduesi i t gjitha botrave.
1
2
3
4
IN foton e par, shofim qelizn-grumbull

(tufzn) duke krkuar vendin n mitr. Mbas
gjetjes s vendit t prshtatshm, tufza tret indin e murit t mitrs dhe e ngulit veten. (2-3).
Embrioni e ngjet veten mir pr murin e mitrs dhe fillon t marr nga aty oksigjenin dhe ushqimet
e tjera q i nevojiten. (4)
Pamja e qelizs vez t

fekonduar n ditn e tet
A i bjn zotra gjrat q nuk mund t krijojn asgj dhe vet

(ato gjra) jan t krijuara; q nuk jan n gjendje tiu
ndihmojn atyre dhe as q mund ti ndihmojn vetvets?
(Kur'an, 7: 191-192)
Qelizat e shtress m t jashtme (ektoderms) formojn trurin, palcn

kurrizore, organet shqisore dhe lentet e syrit. Prve ksaj, kjo shtres do
t formoj edhe epidermn, gjndrrat e djerss, smaltin e dhmbve, qimet
dhe thonjt. Shtresa m e brendshme e embrionit (endoderma) do t sjell
zhvillimin e organeve q prbjn sistemin e tretjes dhe t frymmarrjes (mlin,
mushkrit, pankreasin, etj) dhe gjndrrat relevante (tiroidea, timusi, etj.)
Shtresa e tret (mesoderma) sht e formuar n mes t ktyre dy shtresave.
Nga kjo shtres formohen zemra, muskujt, veshkt, gjndrrat, ent e gjakut
dhe organet riprodhuese. Ent limfatike dhe epiteli (siprfaqja, ose shtresa
mbshtjellese e brendshme, indet) q mbulojn siprfaqn m t madhe t
brendshme dhe t jashme t trupit dhe organet e tij zhvillohen nga kjo
shtres. Qelizat q prbjn t gjitha indet e trupit jan t formuara nga kto
qeliza t cilat zhvillohen prej njrs nga kto shtresa.
sht shum me rndsi t mendojm pr domethnjn e fjalis s fundit
n paragrafin m lart, dhe t shqyrtohet mir kuptimi i asaj se far sht
thn, sepse vetm n kt mnyr mund t kuptojm zhvillimin e
jashtzakonshm t qenies njerzore. Fakti se t gjitha elementet q prbjn
trupin e njeriut (organet, indet, sistemet, ent e gjakut, etj.) zhvillohen nga
tre lloje shtresash q prbjn embrionin na shtyn t mendojm se nga e
marrin qelizat kt inteligjenc supreme pr t vepruar?
Ndrkoh, jan disa detaje t cilave ju duhet kushtuar vmendje sepse
jan pikrisht kto detaje q i bjn kto ndryshime akoma m t
jashtzakonshme. P.sh. n rrjedhn e zhvillimit t nj qenie njerzore ekziston
nj harmoni perfekte ndrmjet ktyre tre shtresave. Pr prodhimin afrsisht
t 200 llojeve t qelizave t trupit t njeriut nga tre lloje qelizash, nevojitet
nj renditje dhe kordinim i sakt. P.sh. rendi i ngjarjeve n diferencimin e
qelizave t gjakut dhe qelizave t lkurs sht shum i ndryshm n secilin
rast.
97
(1)
(2)
(3)
(4)
Nga qeliza baz vijn t gjitha prafrsisht 200 llojet e qelizave t trupit t njeriut. (1) Qelizat baz
papritmas fillojn t ndryshojn (diferencohen) nga qelizat e tjera. Me kt ndryshim (modifikim),
formohen indet e trupit nga qelizat baz. Qelizat yndyrore t cilat sigurojn energji (2), qelizat t cilat
shrojn plagt (3) dhe qelizat e enve t gjakut (4) jan disa nga kto inde.
Aktiviteti i Planifikuar i Qelizave q i Japin

Form Trupit: Si Ndodh?
Tash grumbulli i qelizave sht br nj embrion. Sikur t mund ti
shikojm qelizat gjat ksaj periudhe, do t vrenim nj aktivitet t madh.
Qelizat t ngjajshme njra me tjetrn ndahen dhe shumohen n koh t
caktuar dhe disa nga kto qeliza fillojn t marrin struktur tjetr nga qelizat
e tjera. Ky proces nuk dallohet n fillim, mirpo me do dit q kalon, bhet
m e qart se qllimi i ktij aktiviteti sht t vijn n ekzistenc, shpejt dhe
sipas nj plani, funksionet e domosdoshme pr ndrtimin e trupit t njeriut.
T gjitha qelizat, shum t ngjajshme me puntort e caktuar n nj pun,
shkojn t punojn n grupe. M von, grupet e qelizave t cilat jan pr t
formuar organin e njejt bashkohen njra me tjetrn dhe formojn nj mas
98
endometriumi i mitrs
kaviteti i
mitrs
amnioni
hapsira amniotike
ektoderma
disku embrionik
mesoderma
endoderm
fshikza umbilikale
krcelli i trupit (kordoni
umbilikal i ardhshm)
korioni
vilet korionale
hapsira intervilare
(a) pamja e brendshme, rreth dits s 14 pas fekondimt

embrioni
koka
veshi
bishti
hapsira amniotike
korioni
krcelli i trupit (kordoni
umbilikal i ardhshm)
vilet korionale
fshikza umbilikale
(b) pamja e jashtme, rreth dits s 25 pas fekondimit
Ndryshimet n mitr fillojn me fekondimin dhe ajo bhet nj vend ku foshnja do t kaloj nnt
muaj n siguri dhe rehati. Mitra rritet n madhsi dhe ofron streh mbrojtse pr embrionin. T
gjitha prgatitjet bhen nga qelizat n mitr. Fakti q kto qeliza jan n dijeni pr at se far ka
nevoj qeliza tjetr, ka vetm nj sqarim, kto qeliza lvizin sipas inspirimit t Zotit t Madhrishm.
99
dhe prgatiten pr t formuar organet. Si rezulatat i ktij aktiviteti intensiv,

disa qeliza do t bhen qeliza t eshtrave, ndrsa t tjerat do t bhen qeliza
t lkurs dhe muskujve. 28
Qelizat e eshtrave mblidhen n vendet ku duhet t jen eshtrat. Qelizat
e muskujve grumbullohen n vendet ku duhet t jen muskujt. Disa qeliza
shkojn edhe n vende m t thella dhe fillojn t formojn organet e
brendshme. Disa formojn trurin, disa syt dhe t tjerat ent e gjakut. Me
koh, shtohen proceset e reja: p.sh. lvizja e qelizave n vendet e tyre t caktuara
dhe ndrtimi i disa organeve me vdekjen e programuar t qelizave t caktuara,
etj. Shkurt, n rrjedhn e diferencimit, nj strategji perfekte zbatohet ku
qelizat kryejn aktivitetin e tyre sipas nj plani t qart.
Inspirimi se si duhet t bhet kjo prgatitje ju sht njoftuar n mnyr
t veant secilit grup t qelizave. Informata e shkruar n ADN-n e do
qeliz sht e njejt. Mirpo vetm kur do grup i qelizave prdor kt
informat n programin i cili sht vendosur brenda kufijve t instiktit t
tyre, ato mund t formojn ndrtime t posame t nevojshme pr organet
q t kryejn funksionet e tyre. Prve ktij diferencimi, ndarja konstante
bn q numri i tyre t rritet. Ky organizim perfekt nuk bie kurr n anarki.
Pr shkak t ktyre prgatitjeve t bra pr formimin e zemrs, syrit, trurit,
krahut, kmbs dhe organeve t tjera, trupi ngadal merr form. 29
Mir pra, por kush iu jep urdhrin ktyre qelizave t cilat t gjitha dalin
nga nj esenc e vetme? Si munden qelizat, t cilat nuk kan intelegjenc,
dije apo ndjenja, t kuptojn kt urdhr dhe ta zbatojn at?
Shkenctart kan ardhur n prfundim se plani q dikton diferencimin
e qelizave dhe vendosjen e tyre n vendin e duhur n trup sht i shkruar
n ADN. Por kjo nxit nj pyetje: Kush shkroi kt plan madhshtor aq perfekt
n kt bank t dhnash mikroskopike t fshehur n brthamn e qelizave?
Gjithashtu, kush bn q qelizat t lexojn kt plan t shkruar n ADN
dhe ta zbatojn at pa gabime? Si ndodh q miliona qeliza t ndryshme gjejn
informatn e prshtatshme pr vetveten n nj bank t pafund informatash
n ADN dhe ndryshojn strukturn n baz t saj?
100
mesoderma
ektoderma
endoderma
indi krcor lidhs
epiderma
truri
faringu
gjndrra tiroide
gonadet
gjndrrat
qeliza
keratinoze
spinal cord
neuroni
gjndrrat e
sekretimit
(tajitjes) t
qumshtit
qelizat e
ndjeshmris
ndaj drits
tretja
indi muskulor
trthoro-vijor
gjndrra
adrenale
(korteksi)
mushkria
qeliza
trakeale
qeliza cilindrike
pankreasi
zemra
lymphatic
tissue
medula
adrenale
qeliza
pigmentale
gjndra
paratiroide
qeliza e indit
krcor
neuroni
qelizat
endoteliale
indi i muskulit
t lmuar
qeliza e kuqe
e gjakut
qeliza
epiteliale
qeliza e gjndrrs
endokrine
mlia
N fazat e para t lindjes, qelizat kopjet e veta i bjn identike. Ky shumim sikur t mos kontrollohej, njeriu nuk do t formohej;
mirpo, nj cop e madhe mishi e prbr nga qelizat identike do t ishte rezultati. Por kjo nuk ndodh. Qelizat identike fillojn
t ndryshojn (diferencohen). Si rezultat i ktij ndryshimi, eshtrat, muskujt e lmuar, epiteliumi, mlia, mushkrit, shkurt,
t gjitha qelizat dhe indet e trupit formohen. Sigurisht se kjo sht dituria dhe fuqia e pakrahasueshme e Zotit q sjell kto
transformime t mrekullueshme n qeliza dhe bn q prezenca e ktyre elementeve t veanta ta bjn njeriun njeri.
P.sh. mendo pr qelizat t cilat formojn syt: Si e dijn ato se kur

bebza sht formuar plotsisht? Si e dijn ato si t ndrtojn strukturn e
retins, muskujve t syrit, lentet dhe si ia japin atyre madhsine e duhur?
Dhe si e dijn ato se n ciln koh duhet t ndalin kto procese?
Apo, si i dijn qelizat q kurr nuk i kan par mlin, veshkt apo
pankreasin tiparet e ktyre organeve dhe ndryshojn strukturn e tyre n
prputhje me kt njohuri?
Gjithashtu, kur kto qeliza ndryshojn strukturn e tyre n baz t
organeve t cilat do ti formojn, ato marrin n konsiderat shum faktor.
P.sh. nj qeliz e cila ndryshohet pr tu br qeliz e trurit duhet t kujdeset
pr sistemin nervor, ushqimin e trurit, furnizimin me oksigjen, nevojshmrin
e themelimit t lidhjeve n mes t t gjith nervave t trupit, duhet t dalloj
pjest e trurit q shikojn, dgjojn dhe ndiejn. Qelizat e tjera marrin n
konsiderat mundsin q truri mund t dmtohet dhe e rrethojn at; ato i
vlersojn faktort negativ q mund t ndodhin gjat procesit t lindjes
kshtu q formojn strukturn n funksion t ktyr faktorve. E gjith kjo
duket shum mir, por si munden qelizat t paraqesin parashikim t till
n veprimin e tyre?
T gjitha kto pyetje tregojn se lindja e njeriut sht nj mrekulli e vrtet,
dhe teoria e evolucionit n kt pik ka arritur n nj rrug pa krye. Asnj
evolucionist nuk mund t shpjegoj kt bashkpunim t jashtzakonshm
q ndodh n mes gjeneve t ADN-s derisa qelizat formojn organet dhe i
japin form trupit. Fakti q gjenet, t cilat i kemi prkufizuar si grumbull i
atomeve pa dije, nuk mund t organizojn rastsisht nj harmoni kaq t
vetdijshme sht aq e qart sa q evolucionistt n prgjithsi preferojn
q t mos shtjellohet kjo tem fare.
Hoimar von Ditfurth, nj shkenctar evolucionist gjerman, ka kt
thnie rreth zhvillimit t mrekullueshm q ndodh n mitrn e nns:
Fakti q nj qeliz vez e vetme ndahet q t formoj aq shum qeliza
t ndryshme, komunikimi perfekt natyral dhe bashkpunimi n mes t
ktyre qelizave kryeson ngjarjet q mahnisin shkenctart.30
102
Dhe G. Flanagan, autor i Fillimi i Jets shkruan:

Si sht arritur nj organizim i till kaq i lart? far i bn qelizat t
veprojn sikur dijn se ku shkojn, far t jen dhe ka t bjn kur t
arrijn atje? Dhe po ashtu t veprojn n harmoni t till me qelizat
partnere? 31
Flanagan sht prpjekur ti jap prgjigje ktyre pyetjeve, por ai sht
larg pr t qen i aft q t shpejgoj kto ndodhi t mahnitshme.
Kto pyetje t mdha na drgojn n nj bot jashtzakonisht t vogl
t molekulave t vogla brenda qelizs, s pari tek ato q prbjn gjenet
dhe formojn programin gjenetik. Me arritjen e biologjis molekulare,
pr t parn her sht duke u mundsuar zbulimi dhe qartsimi i
ktyre proceseve. Dukej se, libri i jets u hap papritmas, megjithse
qeliza e
pankerasit
qeliza e
zemrs
qeliza e
gjakut
qeliza e
eshtrave
qeliza e
veshks
qeliza e
muskulit
qeliza e
mushkris
qeliza e
trurit
qeliza e
vez
qeliza e
mlis
Lart shofim disa nga llojet e qelizave t trupit. N trup formohen prafrsisht 200 lloje t qelizave si rezultat
i shumimit t qelizave q fillimisht jan identike. Prkundr faktit se informata e shkruar n ADN sht e
njejt, secila qeliz prdor vetm informatn q i duhet asaj. Nuk paraqitet asnj hutim. Qelizat e eshtrave
asnjher nuk prpiqen t formojn nj sy apo ndonj organ tjetr; qelizat nervore nuk ndrhyjn me qelizat
e kuqe t gjakut. Secila e di shum mir ku dhe si do t funksionoj. sht Zoti I Madhrishm, Sunduesi i
t gjithave, Ai q garanton kt organizim pa t meta dhe i inspiron qelizat e trupit pr at far duhet br.
103
vetm disa faqe magjepse t tij. Ne jemi

ende larg nga t kuptuarit e tr tregimit.
sht All-llahu Ai q
sht e qart se qelizat punojn s
krijoj shtat qiejt dhe
bashku aq mir pr shkak t ekzistimit
t dialogut t vazhdueshm n mes
tokn n t njejtin
tyre dhe ato pranojn udhzimet e
numr, Urdhri I Tij
brendshme gjenetike n prputhje me
zbret te secila, q t
rrethanat. Udhzimet mbahen n gjene
n form t t ashtuquajturit koddini se Zoti ka fuqi mbi
gjenetik, t radhitura me organizim t
t gjitha gjrat dhe q
molekulave, ashtu si shkronjat e nj
Zoti prfshin t gjitha
alfabeti t veant. Programi gjenetik
pr foshnjn, i radhitur n at kod, arrihet
gjrat n diturin e Tij.
n ditn e par t bashkimit t qelizave
(Kur'an, 65: 12)
t prindrve. Prej aty e m tutje, doher
q ndonj qeliz ndahet dhe jep dy qeliza
t reja, bhet nj kopje e prpikt e t gjitha gjeneve dhe i transmetohet
qelizs s re. Kshtu q do qeliz e trupit bart saktsisht t njejtat
gjene, dhe mban programin gjenetik t plot. Sikur i tr programi t
isht aktiv gjat gjith kohs, do qeliz thjesht mund t prodhonte
klonime (kopje identike) t vetvets, t gjitha me destinacion dhe funksion
t njejt. Ajo q bn t mundur prodhimin e shumllojshm t qelizave
si dhe shprndarjen e tyre n drejtime t ndryshme sht fakti q gjenet
kyqen dhe kyqen pra, nuk jane aktive gjat gjith kohs. Kjo ndodh n
prgjigje t sinjaleve q vijn nga qelizat partnere pasiq ato t gjitha
prshtatin veten n programin e hollsishm t zhvillimit. Kto ndodhi
mund t krahasohen me nj detyr t vshtir ndrtimi q krkon
bashkpunim t ngusht. Secili e di planin kryesor, secili jep sinjale, dhe
ju prgjigjet n mnyr t ndjeshme sinjaleve t t tjerve q t bhet
pjes e pandar e tr projektit. Qelizat e embrionit punojn n nj mnyr
t krahasueshme, n nj marrveshje t shoqrueshme me gjenet t
cilat kyqen dhe kyqen sipas nevojs. 32
Si kuptojm nga sqarimet e msiprme, fakti q qelizat dallohen nga
njra tjetra dhe marrin funksione plotsisht t ndryshme dshmon se aty
104
ka nj program gjenetik i cili bn q ato t veprojn brenda nj plani t

prcaktuar. sht e vrtet se nj program perfekt sht ngulitur n do
qeliz, por gjja e rndsishme sht kjo: Kush e krijoj kt program dhe e
nguliti at n qeliza? Programi pr t cilin bjm fjal nuk sht nj program
i thjesht kompjuteri. Me prdorimin e ktij programi qelizat sjellin n
ekzistenc njeriun i cili n vetvete ka miliona ndrtime organike t ndrlikuara
e t ndrlidhura: nj person q mund t dgjoj, t shikoj, t ndiej, t mendoj,
t marr vendime, t prjetoj knaqsi, t moj bukurin, q mund t studjoj
qelizat e veta dhe ADN-n, dhe t sjell prfundime nga hulumtimet e veta.
Prve ksaj, sigurisht q sht nj mrekulli q masat e proteinave t cilat
ne i quajm qeliza, kuptojn nj program t till, veprojn sipas tij, vihen n
dijeni pr at q krkohet dhe kompletojn do faz n mnyr prfekte.
Richard Dawkins, evolucionist bashkkohor i njohur, nuk mund t jep
sqarim se si gjenet t cilat prmbajn programin gjenetik t njeriut veprojn
s bashku n nj shkall t till t bashkpunimit n formimin e njeriut.
Zhvillimi embrionik sht i kontrolluar nga nj rrjet i ndrthurur raportesh
t ndrlikuara t pa imagjinueshme.33
Dawkins ka kuptuar se raportet n mes t gjeneve prgjegjse pr
krijimin e mrekullueshm t njeriut dhe aftsit e jashtzakonshme t
demonstruara nga gjenet nuk mund t ken ardhur nga rastsia, sepse sht
e pamundur t shpjegohet nj sistem kaq i ndrlikuar me mekanizmat e
evolucionit, si rrjedhim ka br nj pohim t till. Mirpo, ai prap lshon nj
pik t rndsishme: N t njejtn mnyr sht e pamundur q n zinxhirin
e mrekullive t prodhimit t foshnjs, t ket ardhur n ekzistenc nga
rastsia ndonj grimc e nevojshme pr krijimin e foshnjs, apo ndonj qeliz
e vetme. Brenda nj periudhe prej nnt muajsh, nj qeliz e formuar n organet
riprodhuese t nns shndrrohet n qenie njerzore q dgjon, ndjen, merr
frym, mendon dhe ky transformim n do detaj ndodh sipas nj plani perfekt.
Prve ksaj, kjo mrekulli ndodh vazhdimisht me perfeksionin e njejt pr
vite t panumrta.
Sipas pohimeve t evolucionistve, tr kjo ndodh nga rastsia; pr ata,
kjo mrekulli vjen si rezultat i vendimit t atomeve pa vetdije t cilat prodhojn
qelizat e njeriut. Ata pohojn se nj dit, atomet papritmas vendosn t
105
Qelizat i Japin Form Trupit
Fazat n formimin e njeriut prbjn nj zinxhir mrekullish. Qelizat duke u bashkuar sipas nj rregulli t caktuar i
japin form trupit. Ato ndrtojn duart, syt, vesht, ent e gjakut, kmbt, zemrn, trurin, dhe qelizat nervore.
ADN-ja e secils qeliz prmban sasi gjigante informatash q kan t bjn me do detaj t trupit t njeriut. Mirpo
qelizat n embrion n mesin e gjith ksaj informate gjejn dhe lexojn at e cila i takon organit t tyre t posam.
N baz t ksaj informate, qelizat ndrtojn organet dhe indet. Si nj qeliz sht n gjendje t interpretoj
informatn n ADN sht dika e vlefshme pr tu menduar. Kush e shkroi informatn n ADN e cila gjendet n
brthamn e qelizs? Kush i programoi qelizat n at mnyr q ato t lexojn kt informat sikur nj njeri dhe
t veprojn sipas saj? N kt pyetje sht vetm nj prgjigje: Zoti krijoj njeriun n mnyr perfekte. sht Ai I
Cili i inspiron qelizat se far duhet br.
bashkohen dhe prodhojn organe t cilat ata nuk i kishin par apo njohur
m par. Ata kapen aq verbrisht n pohimet e tyre t palogjikshme sa q
besojn se secila nga kto atome t pa vetdijshme vendos se ciln pjes
do ta formoj dhe shkojn n vendet e duhura sipas ktij vendimi. Ata
besojn se do gj ndodh pa ndrhyrje si rezultat i rastsis: se qelizat dhe
atomet vendosin nga vullneti i tyre q t ndrmarrin veprimin m t mir,
dhe ndrtojn nj trup njeriu n mnyr perfekte. Edhe nse ata nuk
dshirojn t pranojn at q sht thn ktu, kjo sht saktsisht prmbajtja
e asaj q pohojn ata.
N kt pik sht e qart se prball nj logjike tejet t madhe
evolucionistt gjejn vetveten n nj gjendje pa rrugdalje.
do detaj i shpjeguar deri ktu dhe ajo me t ciln do t mirremi m von,
n kundrshtim me at q pohojn evolucionistt, tregon se fazat q ndodhin
n formimin e njeriut nuk mund t ndodhin nga rastsia. Kto gjra t
jashtzakonshme ndodhin jo nga puna e qelizave apo organeleve q i solln
ato n ekzistenc; jo nga aktiviteti i molekulave apo atomeve, por nga fjala
e Zotit t Madhrishm, Bhu:
Ai sht I Cili ju krijoj prej toke, pastaj prej nj pike sperme, pastaj prej nj
embrioni, pastaj ju sjell foshnje n bot; ju e arrini pjekurin, pastaj plakeni
megjithse disa nga ju vdisni t rinj kshtu q arrini moshn e paracaktuar
dhe kshtu me shpres q do t rriteni n meuri (urtsi). sht Ai I Cili cakton
jetn dhe vdekjen. Kur ai vendos pr dika, Ai vetm thot Bhu dhe ajo
bhet. (Kur'an, 40: 67-68)
Sistemi i Veant Mbrojts i Prgatitur Pr Embrionin

Qelizat t cilat ngjiten pr mitrn e nns vazhdojn t zhvillohen dhe
ushqehen n kt vend t sigurt. Por kjo sht nj gj mahnitse, sepse ky
embrion q rritet kaq shpejt ndeshet me rreziqe serioze sistemin imunologjik
t nns.
Sistemi imunologjik do material t huaj q futet n trup e llogarit si
nj armik dhe e sulmon at. Prbrja gjenetike e embrionit sht e ndryshme
nga ajo e nns dhe e trupit t saj, sht nj organizm i huaj. N momentin
q qelizat e nns vihen n dijeni t prezencs s ktij organizmi t huaj, ato
107
Njohuria q Demonstron Qeliza Vez

Qelizat t cilat bjn prgatitje pr tu strehuar n muret e mitrave gjenetikisht
jan t ndryshme nga ato t nns. Pse ato nuk refuzohen sikurse nj organ apo ind
i transplantuar n trupin e nns pr shum koh ka qen nj mister i pazgjidhur.
R.Flanagan e shpjegon kt n kt mnyr:
Tufza (qeliza grumbull) ndrydh shnuesit e saj gjenetik dhe lshon sinjale t
veanta q mund t krahasohen me nj fjal kaluese (kod / password) universal.
Ky kod sht i njejt pr t gjith njerzit dhe sht i njejti kod q qelizat e nns
e lshuan kur ajo ishte tufz (qeliz grumbull).
Pr kt, qelizat e saj nuk
mobilizohen tash q t mbrohen kundr arritsit t ri, sepse biologjikisht ato njohin
tufzn erdhe-ngritse si mik universal, e jo armik.34
Vmendje duhet ti kushtohet ktu nj pike shum t rndsishme. Sikur q
thot Flanagan, sht misterie e madhe se si nj
grup i qelizave i drgon nj mesazh universal nj
qeliza vez
grupi tjetr t qelizave t cilat e pranojn kt

mesazh dhe e kuptojn se ato nuk po takojn nj
armik por mik. Duhet t prkujtojm se nuk jemi duke
folur ktu pr nj grup njerzish, por pr nj mas
t prbr nga qelizat aq t vogla q nuk shihen pa
qeliza
imune
mikroskop; nj mas e cila nuk ka duar, sy, vesh apo

tru, e prbr nga atomet, molekulat dhe proteinat
e pavetdijshme. Sigurisht se t supozohet se nj
demonstrim i till vjen nga dituria e qelizave sht
qeliza vez
jashtzakonisht e pa logjikshme.
E vrteta q ballafaqohemi sht e qart: Ajo
q i ofron embrionit t strehohet leht n mitrn e
nns dhe t mbijetoj sht mshira e Zotit, I Cili
krijoj embrionin, nnn dhe sistemin mbrojts t
nns.
Me t vrtet, Zoti ka dijeni pr Orn (e kijametit)
qeliza
imune
dhe lshon shi tepr dhe e di se ka ka n mitr.

Dhe askush nuk e di se ka sjell e nesrmja Qelizat imune t nns afrohen t
shkatrrojn embrionin. (lart) Mirpo,
dhe askush nuk e di se n ciln tok do t vdes. ndrtimi perfekt n trup nuk i lejon ato
t dmtojn vezs.
Zoti sht I Gjithdijshmi, Gjithnjohsi.
(Kur'an, 31: 34)
nxitojn n drejtim t mitrs. Sikur t mos ishin ndrmarrur masa paraprake,

qelizat mbrojtse sigurisht se do ta mbysnin embrionin.
Mirpo n rrethana fiziologjike nuk ndodh nj gj e till, sepse embrioni
q nga fillimi sht nn mbrojtje t veant.
Para se embrioni t ngjes veten n murin e mitrs, qelizat trofoblaste
fillojn t formojn nj siprfaq pr rreth embrionit, duke formuar nj lloj
filteri n mes t enve t gjakut t nns dhe embrionit. Qelizat imune t
nns jan t paafta q t zbulojn indet trofoblastike sepse atyre iu
mungojn disa proteina t cilat i kan shumica e qelizave t tjera dhe ato
proteina i ndihmojn qelizave imune q ti zbulojn ato. Duke ju falemnderuar
ksaj karakterisike t qelizave trofoblaste, embrioni ruhet nga sulmet e
sistemit imunologjik t nns. Prve ksaj, disa nga qelizat trofoblaste
ndihmojn q oksigjeni, ushqimi dhe substancat e tjera t nevojshme t
arrijn te embrioni.
Le t shikojm n detaje ndrtimin e veant t ktyre qelizave.
Aftsia Ingjinierike e Qelizave Trofoblaste

Si shpjeguam n faqet e mparshme, prkundr faktit se qelizat
trofoblaste shumohen nga e njejta qeliz vez, ato ndahen nga qelizat t cilat
formojn embrionin; ato jan nj grup qelizash q kryejn t gjitha aktivitetet
ndihmse n lidhje me zhvillimin e embrionit n mitrn e nns. N ditn e
shtat, kto qeliza nxjerrin zgjatje n do drejtim dhe fillojn t rriten. Qllimi
i ktij ndryshimi sht t deprtojn n murin e mitrs. Gjat ktij deprtimi,
ato takohen me ent e gjakut t nns dhe prshkojn siprfaqen e tyre t
jashtme. Kshtu q, brenda 7-8 ditve, indi i embrionit lidhet me gjakun e
nns.
Disa qeliza trofoblaste prodhojn enzime pr shkatrrimin e membrans
t enve t gjakut n murin e mitrs. N kt mnyr, shtypja q del nga
gjaku i nns n embrion sht e zvogluar. Qelizat trofoblaste nisen n aksion
sikur t ishin n dijeni pr rrezikun e brendshm dhe marrin masat q t
parandalojn do gj q do t rezultonte n vdekjen e embrionit. Sikur kto
qeliza t mos bnin nj rregullim t till n ent e gjakut t nns, gjaku i
109
zona pellucide
blastocisti,
pamja e
jashtme
( 5 ditsh)
blastocisti,
pamja e
brendshme
(5 ditsh)
masa e
brendshme e
qelizs
trofoblasti
Qelizat trofoblaste ndahen nga t

gjitha qelizat e tjera t cilat formojn
embrionin. Ato jan nj grup qelizash
t cilat ndihmojn embrionin n do
detaj t zhvillimit t tij n mitrn e
nns. Pr shkak t balancimit n
mes t nns dhe t embrionit q
kto qeliza ofrojn, zhvillimi vazhdon
pa rrezik. P.sh. kto qeliza pengojn
shtypjen n embrion nga ent e gjaku
t nns apo elementet e sistemit
mbrojts t nns q t dmtojn
foshnjn. Sigurisht, sht Zoti Ai q
bn q kto qeliza t kan njohuri pr
far foshnja ka nevoj.
nns do t rridhte me shtypje t lart. N situat t till, qarkullimi i gjakut

n embrion do t ndalej si rezultat i shtypjes s jashtme t nns.
N javt q pasojn, nj numr i ktyr qelizave krijojn nj mbrojtse
n mes embrionit dhe gjakut t nns. Kjo mbrojtse quhet placenta e cila
ka nj ndrtim shum t veant. Kur e analizojm at s afrmi, shikojm
se qelizat trofoblaste krijojn kt mbrojtse q t veproj si nj ndalues i
gjakut. Ky sht nj tipar shum i rndsishm, sepse embrioni tash sht
i lidhur pr indet e nns dhe do t ushqehet me ushqim q vjen nga gjaku
i nns. sht e nevojshme q ushqimi t hyj, por sht shum e rndsishme
q qelizat mbrojtse n mitrn e nns t mos arrijn deri te embrioni s
bashku me ushqimin. Kshtu q, sistemi ndalues i formuar nga placenta pengon
qelizat mbrojtse t nns n mitr q ti afrohen embionit. Mirpo, nse
rrjedhja e gjakut nga nna sht e bllokuar, si ushqehet embrioni?
Prgjigja n kt pyetje paraqet perfeksionin e strukturs s ndrtimit
t qelizave. Hapsira t zbrazta q gjenden n mes t ktyre qelizave q
shrbejn si ndalues, jan t asaj madhsie q lejon ushqimin e nevojshm
pr embrionin t trhiqet nga protoplazma e gjakut t nns. Oksigjeni,
materiali ushqyes dhe mineralet nga gjaku i nns, kalojn prmes ktyre
hapsirave dhe arrijn embrionin. Ndrsa, qelizat mbrojtse, meqense jan
aq t mdha, nuk mund t kalojn npr kto hapsira. 35
110

N t majt shofim nj embrion
t ngulitur n muret e mitrs
(blastocisti). Embrioni gjen nj
vend n mitr ku ka shum en
t gjakut dhe vendoset aty.
Sikurse fara q hidhet n tok,
prhap rrnjt e veta dhe
prparon, ashtu edhe embrioni
vazhdon t rritet dhe bn pr
vete kanale t thella n inde t
cilat do ta furnizojn at me
lnd ushqyese. Ato q e bjn
kt jan qelizat e posame, t
quajtura trofoblaste, q gjenden
n shtresn m t jashtme t
embrionit.
kaviteti i mitrs
trofoblasti
kaviteti i
blastocistit
gjndrra endometriale
kapilari endometrial
endometriumi
Nse mendojm pr urn t ciln ato e krijojn n mes nns dhe

embrionit, nuk do t gabojm t themi se puna e br nga qelizat trofoblaste
krkon nj dituri ingjinierike pa t meta. Me sistemin q ato ndrtojn, ato
me t vrtet krijojn themelin e nj ure t jets n mes nns dhe foshnjs.
Kto qeliza veprojn si ndalues t materialit t rrezikshm q t futet n gjak
dhe duke ln hapsira n mes veti, ato lejojn materialin e nevojshm q
t kaloj.
Kto shpjegime tregojn vetm disa funksione t qelizave trofoblaste,
por sht m se e mjaftueshme pr t dhn nj ide t ndrtimit perfekt t
ktyre qelizave. N t gjitha rregullimet q ato bjn, ato ln zbraztira duke
formuar nj sistem q vendos far materiali sht mirbrs dhe e lejojn
t kaloj; ato e dijn se cili material sht i rrezikshm pr embrionin dhe nuk
e lejojn t futet. sht shum e qart se nj ndrtim i till nuk do t vinte
n ekzistenc nga rastsia.
dokush q pohon se t gjitha kto tipare t jashtzakonshme jan
rezultat i rastsis, sigurisht q nuk do t jet n gjendje tju prgjigjet
pyetjeve t poshtshenuara:
111
Si e dijn kto qeliza pr ka ka nevoj embrioni pr zhvillimin e tij?

Si vendosin ato nga t gjitha ato materiale q gjenden n gjak se cili material
sht i nevojshm?
Si e dijn ato se qelizat mbrojtse jan t rrezikshme pr embrionin?
Si kan ato njohuri q t krijojn nj filter q pengon kalimin e materialit
t dmshm dhe lejojn kalimin e materialit t nevojshm?
Q raca njerzore t vazhdoj, ky sistem nuk duhet t ket as gabimin
m t vogl. Secili q ka intelegjenc dhe vetdije e di se rastsia nuk ju dha
ktyre qelizave karakteristikat e tyre t veanta. Rastsia nuk mund t
prodhojn nj ndrtim dhe t bj kt ndrtim saktsisht t njejt n do
qenie njerzore. sht Zoti I Cili krijon qelizat trofoblaste me t gjitha
karakteristikat e tyre t veanta dhe i drejton ato n rolin mbshtets n formimin
e njeriut. Ky sht vetm nj shembull i krijimit t artit t pakrahasueshm
t Zotit:
Ne nuk i krijuam qiejt dhe tokn dhe do gj n mes tyre prve se me t
vrtetn dhe pr nj afat t caktuar. Por ata t cilt nuk besojn largohen
nga vrejtja jon. Thuaj: A keni menduar rreth atyre t cilt i thrrisni
prpos All-llahut? M tregoni se ka krijuan ata n tok. Apo a kan
pjesmarrje n qiej? Sillni ndonj libr t zbritur para ktij apo ndonj
grimc t dituris hyjnore, nse jeni duke e thn t vrtetn. (Kur'an, 46:
3-4)
Placenta: Ura e Jets

Sistemet mbajtse t jets t prodhuara nga tekonologjia e fundit, q
prdoren n shumicn e spitaleve dhe kushtojn me miliona dollar, jan primitive
dhe gati t pavlefshme kur krahasohen me nj mas mishi q peshon vetm
disa kilogram. Kjo mas mishi sht placenta, q nga shkenctart quhet
heroi i vrtet i lindjes. 36
N nj koh t caktuar embrioni fillon t marr ushqimin, oksigjenin dhe
materialet e tjera nga gjaku i nns. Placenta, e cila sht krijuar t plotsoj
t gjitha nevojat e zhvillimit t fetusit, vepron si nj ur duke siguruar kalimin
e ktyre materialeve n mes nns dhe fetusit. (Nga fillimi i muajit t tret,
112
embrioni quhet fetus). Placenta sht e mbushur me en t buta t gjakut

t cilat bartin te foshnja materialin ushqyes t filtruar nga qelizat trofoblaste;
ajo drgon tr kt material ushqyes dhe mineralet e rndsishme si sht
hekuri dhe kalciumi q vijn nga nna, s pari n zorrn umbilikale pastaj n
kapilart e fetusit. Prve ksaj, placenta nuk kujdeset vetm pr furnizimin
me lndt ushqyese pr metabolizm t fetusit, por ajo gjithashtu zgjedh
dhe transporton te fetusi lndt ushqyese q jan t nevojshme pr ndrtimin
e indeve.37 Aminoacidet jan t nevojshme pr fetusin pr t gjitha llojet e
sintezs (karbohidratet, acidet nukleike - tullat ndrtuese t ADN-s, yndyrnat,
etj.) Placenta zgjedh kto elemente dhe i merr ato nga gjaku i nns.
Prgjithsisht kjo realizohet nga barts t veant. Ajo pajiset me kto
elemente, prdor ka sht e nevojshme pr vetveten dhe drgon nj sasi
t tyre n gjakun e fetusit, dhe sht e nevojshme q me ato t pajiset n
sasi t mdha. N mesin e ktyre elemente jan: hekuri q nevojitet pr rritjen
e volumit t gjakut dhe kalciumi q nevojitet pr zhvillimin e eshtrave.
Transferimi i ktyre elementeve n mnyr t veant sht efikas: edhe
nse nna ka konsumuar pak hekur, placenta merr sasin e nevojshme nga
gjaku i nns, furnizon nevojat e foshnjs dhe e mbron at nga do lloj
rreziku. 38
Placenta po ashtu n mnyr efikase kryen edhe veprimin e kundrt,
duke bartur materialin hedhs nga fetusi n gjakun e nns.
Nuk duhet t harrohet se placenta, t ciln e shpjeguam si zgjedhs,
marrs, pajiss dhe barts sht nj ind i prbr nga qelizat. sht
placenta ajo e cila kryen t gjitha aktivitetet e shenuara me fjalt m lart;
p.sh. ajo e di se ka nevoj pr hekur, dhe sht e aft t zgjedh elementin e
hekurit nga shum substanca t tjera dhe e di se si hekuri i zgjedhur duhet
t prdoret. Ajo nuk sht njeri q ka njohuri por nj grumbull qelizash e
quajtur placenta. Qelizat t cilat prbjn placentn e njohin materialin q
ato kan nevoj dhe e zgjedhin at, dhe fakti se nj qeliz mund t njoh nj
element sigurisht se sht nj mrekulli. Prve njohjes s ktij elementi, sht
edhe m mahnitse q ajo e merr materialin e nevojshm n sasin e duhur
dhe e bart at n vendin e caktuar. Informacioni i dhn deri ktu dhe ai q
do t pasoj duhet gjithnj t vlersohet duke pasur kt parasysh.
113
Placenta sht ur vitale

ndrmjet nns dhe foshnjs.
Ngjarjet t cilat ndodhin n mrekulllin e krijimit t njeriut paraqesin nj

dituri t ekspozuar nga qelizat dhe nga molekulat dhe atomet q i prodhojn
qelizat. N t vrtet, kjo dituri nuk i takon asnjrs nga ato, por i takon Zotit
I Cili i krijon ato dhe i inspiron pr funksionet q duhet ti kryejn.
T gjitha detajet t cilat do ti hasim n faqet n vijim jan po ashtu dshmi
e qart e krijimit.
Funksionet Tjera Vitale t Placents

Zorra umbilikale, e cila lidh fetusin me placentn ka tre en t gjakut
dhe duket si nj litar i gjat. Njra nga kto en t gjakut quhet vena
umbilikale. Ajo drgon gjakun q bart materialin ushqyes dhe oksigjenin
nga placenta te foshnja. Dy ent e tjera t gjakut quhen arteriet umbilikale
ato trasportojn prej foshnjs n placent gjakun i cili prmban dioksid
karboni dhe produktet mbetse nga materiali ushqyes.
Pr shkak t ndrtimit t fort dhe elastik (fleksibil) t zorrs umbilikale,
ajo nuk dmtohet ose deformohet lehtsisht. sht shum e rndsishme
q t mos ket problem n furnizim me gjak. Prve ksaj, ndrtimi elastik
i zorrs mundson lvizjen e foshnjs.
Nga kndvshtrimi i funksionit t saj, placenta sht krijuar q t veproj
pr fetusin nganjher si mli dhe stomak, dhe nganjher si zorr dhe veshk.
Gjithashtu, placenta nuk e kryen funksionin e saj sipas nj rregulli t fiksuar,
por ndryshon at sipas nevojave t foshnjs. P.sh. ushqimi q fetusit i
nevojitet n muajin e par dhe t dyt ndryshon nga ushqimi q i nevojtet
n muajin e tet dhe t nnt; por pr kt placenta bn rregullimet dhe bn
nj ekuilibrim perfekt, duke zgjedhur ushqimin q foshnja ta tret n mnyrn
m t leht n seciln periudh t zhvillimit t saj.
Nj nga funksionet m t rndsishme t placents sht t sekretoj
(tajit) hormone (p.sh. estrogjenin dhe progesteronin) q jan t nevojshme
pr foshnjn. Nga kto hormone, progesteroni ka ndikim t veant n
uljen e tkurrshmris s mitrs n trupin e nns dhe i jep mbshtetje fizike
foshnjs. N mnyr q zhvillimi i foshnjs t vazhdoj, ai bn t mundur
formimin e nj ambienti tejet t rehatshm. Prve ksaj, ai lejon zhvillimin
115
Tre tuba t ndryshm prbjn kordonin umbilikal, t cilt sigurojn lidhjen ndrmjet foshnjs dhe
trupit t nns. Njri nga kta tuba bart ushqimin dhe oksigjenin pr embrionin. Pr kt shkak,
edhe pse embrioni jeton n nj ambient t mbushur me lng dhe mushkrit e tij jan t mushura
me kt lng, ai nuk mbytet; dhe megjithse ai nuk ka sistem trets dhe nuk mundet pr t ngrn,
embrioni nuk vdes nga uria. Dy tubat e tjer largojn mbeturinat e prodhuara nga embrioni. Mund
t shifet se embrioni sht krijuar me nj ndrtim perfekt.
e gjndrrave t qumshtit n gjinjt e nns dhe n kohn e duhur ndihmon

prodhimin e qumshtit. Gjithashtu, ai ndihmon ngritjen e metabolizmit t
nns, kshtu q i kontribon shndetit dhe qetsis s saj. Kto hormone
sigurojn q mitra t bhet vend i rehatshm dhe i sigurt pr embrionin, dhe
sekretimi (tajitja) i tyre n mnyr dhe sasi t duhur jan shum t rndsishme
q foshnja t ket lindje t shndetshme. Prve ksaj, kto hormone
prgatisin sistemin e nns pr lindje.
116
arteriola endometriale maternale
venula endometriale maternale
endometriumi
pjesa maternale
e palcents
amnioni
vilet
korionale
ent e gjakut t
fetusit
korioni (pjesa
fetale e
placents)
vena umbilikale
arteriet umbilikale
hapsira intervilare
prmban gjakun
maternal
indi lidhs i mukozs

amnioni
vilet
korionale
umbilikusi
korioni
Organi q i kalkulon nevojat ndryshuese t fetusit dhe i prgjigjet ktyre nevojave pa mangsi sht placenta. Qelizat
n shtresn e jashtme t placents formojn nj lloj filteri n mes t gjakut t nns dhe fetusit. P.sh. derisa ia lejojn
kalimin materialit ushqyes nga gjaku i nns, ato ia ndalojn hyrjen elementeve t sistemit mbrojts. Placenta sht
e prbr nga qelizat. Si e dijn kto qeliza ka i nevojitet fetusit? Si e kuptojn nga cilat qeliza duhet ta mbrojn fetusin?
Si e dallojn n mesin e milionave molekulave at far i nevojitet embrionit? Kush ia dha kt aftsi eksperte nj mase
mishi t quajtur placenta dhe qelizave prej t cilave prbhet? Sigurisht q sht Zoti I Cili ka marrur t gjitha masat
paraprake q foshnja t mbijetoj dhe ka krijuar nj sistem n trup pr kt qllim. Zoti ka dituri t plot pr t gjitha
llojet e krijimit.
Prve ktyre funksioneve, placenta sigurohet q foshnja t jet imune

ndaj infeksioneve q mund t ndodhin n tre muajt e fundit t shtatznis.
Ato q kemi shpjeguar deri n kt pik jan vetm disa nga funksionet
q ndrmerr placenta gjat zhvillimit t foshnjs. Dhe, n do gj q kemi
shpjeguar ktu, ka nj sasi t paimagjinueshme t detajeve. Secili sistem
varet nga funksionimi i veprimeve kimike shum komplekse.
Gjithashtu, do hulumtim i ri i br n lidhje me zhvillimin e fetusit
zbulon nj funksion t ri q placenta kryen pr foshnjn. N t gjitha kto
sht nj shtje e prbashkt. do aktivitet i placents lidh ndrmjet tyre
nnn me embrionin n nj bashkim perfekt harmonik. Ky bashkim ka
rndsi t madhe sepse, sikur vetm nj nga balancimet n trupin e nns
t rregullohet, embrioni nuk mund t mbijetoj.
Fakti q nj organ i formuar nga qelizat sht n dijeni t nevojave t
nj qenie t gjall, vendos se ka sht e nevojshme dhe vepron me njohuri
se si tju prgjigjet ktyre nevojave; si dhe fakti q ky organ mund t prodhoj
materialet e nevojshme n sasi t caktuar duke i zgjedhur dhe duke i marr
nga jasht; shkurt, q nj organ i till t paraqes aktivitet t dijshm nuk sht
dika q mund ta bj nga prpjekjet e veta. P.sh. nqoftse nj njeriut i
krkohet t bj t njejtn gj, ai nuk do t jet n gjendje t kryej kt
funksion. T kuptohet se pr far dhe kur ka nevoj fetusi t marr sasin
e nevojshme; t zgjedh materialin e duhur dhe t refuzoj materialin e
padshiruar jan gjra t cilat nj person pa kualifikim mjeksor nuk mund
ti realizoj. (Edhe nj person me kualifikim mjeksor nuk do t mundte
vazhdimisht, dit dhe nat, t kryej kt detyr pa br asnj gabim).
Por kto detyra q nj njeri nuk mund ti kryej, mund t bhen n mnyr
efikase dhe pa t meta nga ky organ t cilin e quajm placent. Dhe placenta
e secilit nga miliona qenie njerzore q kan jetuar npr mijra vite ka
demonstruar t njejtn detyr perfekte dhe t vetdijshme. N t vrtet ndrtimi
perfekt i placents dhe aktiviteti i saj i vetdijshm me t gjitha kto
karakteristika jan rezultat i krijimit t Zotit. T pohohet e kundrta do t
ishte nj hap prtej kufijve t intelegjencs. Me ndrtimin e shklqyeshm
q Ai ka krijuar n trupin e njeriut, Zoti na paraqet neve artin e Tij t
pakrahasueshm, dhe na urdhron neve n Kuran q t mendojm pr kto
t vrteta:
118
Ai sht I Gjall nuk ka zot tjetr prpos

Tij. Kshtu q lutjuni Atij, dhe
adhurojeni sinqerisht. Lavdi i qoft
All-llahut, Zotit t t gjitha botrave.
(Kur'an, 40: 65)
Ai sht Zoti i qiejve dhe i toks dhe gjithka n mes tyre, kshtu q
adhurojni At dhe kmbngul n adhurimin e Tij. A njihni dikend tjetr q
ia vlen Emrin e Tij? Njeriu thot, Kur un t jem i vdekur, a mos do t
ngritem prap n jet? A nuk prkujton njeriu q Ne e krijuam at m par
kur ai nuk ishte asgj? (Kur'an, 19: 65-67)
N temat q do t diskutohen n faqet n vijim, nj shtje e rndsishme

nuk duhet t harrohet. Sikur q kemi par n shembujt e dhn deri ktu,
t gjitha njsit e trupit t njeriut t cilat veprojn sipas nj plani, kryejn
detyrat e tyre t ndryshme n koh t caktuar, e dijn n ciln pik duhet t
ndalen, nuk largohen nga vendi i detyrs s tyre, mund t punojn n ekipe,
bjn zgjedhje q t prmbushen nevojat e caktuara dhe prodhojn materialin
e nevojshm n kohn e duhur, jan qeliza. Si do t shikojm n disa detaje
m von, n veprimet e ktyre qelizave aq t vogla q nuk mund t shikohen
me sy t lir pa mikroskop, ka nj intelegjenc t qart, dhe kjo intelegjenc
nuk iu prket qelizave. Qelizat e prbra nga atomet pa dije dhe jet nuk
mund t ken kapacitete t menduari e t vepruari. Kjo dije dhe intelegjenc
supreme i prket Zotit. sht e rndsishme t mbahet n mend vazhdimisht
kjo e vrtet; sht mnyra me an t s cils individi thellon vetdijen e tij
n kto ngjarje mahnitse dhe sheh fuqin e prjetshme t Zotit.
Trupi Vazhdon t Marr Form

N ditt e para embrioni merr ushqimin e nevojshm vetm nga gjaku
i nns. Tash, q t ushqej trupin e tij dhe t drgoj oksigjen te qelizat e veta,
embrioni ka nevoj pr sistemin e vet qarkulles. N mnyr q t sjell
sistemin e tij n ekzistenc, nj numr i qelizave marrin nj vendim t
menjhershm q t bashkpunojn, dhe fillojn t formojn sistemin
qarkullues. Ky aktivitet qelizor sht dshmi e qart se ato dirigjohen nga
nj intelegjenc dhe dituri e prhershme.
Rreth dits s 13-t, nj grup qelizash lvizin n vendin ku do t formohet
krahrori dhe zemra. Duke rregulluar veten si tub n form t nj U-je, me
nj nivel t lart t dituris ato s pari formojn strukturn baz t zemrs.
Pastaj, sikur t kishin dgjuar se formimi i zemrs ka filluar, mijra qeliza t
120
PREJ NJ QELIZE N NJ
KOKL MISHI...
Qelizat vazhdojn t ndahen dhe shumohen gjat nj periudhe kohore, duke
formuar qelizat e syrit t ndjeshme ndaj drits, qelizat nervore pr perceptim t
t tharts, mbls, dhimbjes, nxehtsis dhe t ftohtit, qelizat e veshit q t ndjejn
tinguj valor, qelizat e sistemit trets pr procesim t ushqimit, dhe shum t tjera.
Mbas tre javve t para t embrionit, qelizat e shumuara marrin pamjen e
nj kokle. N Kuran, ky zhvillim paraqitet si ndryshim prej nj alaq (embrion)
n nj kokl:
Pastaj Ne bm at pik alaq (embrion) dhe shndrruam alaq-in n cop mishi
dhe shndrruam copn e mishit n eshtra dhe i veshm eshtrat me mish,
pastaj at e bm krijes tjetr. I Bekuar qoft All-llahu, m i miri Krijues!
(Kur'an, 23: 14)
Kohve t fundit n shkencn e embriologjis sht zbuluar se faza e par
e formimit t foshnjs mbaron me kt lloj zhvillimi. Mirpo ky fakt shkencor sht
paraqitur 1400 vite m par n Kuran, i cili sht perfekt dhe pa gabime, i drguar
nga All-llahu, Zoti i universit. E Lart sht Madhshtia e Zotit.
N foton majtas, shofim fetusin

tre javsh t ngjitur pr murin e
mitrs. Kjo mas e qelizave q i
gjason nj cope mishi do t
vazhdoj me ndarje dhe, n nj
koh, syt q na mundsojn t
shikojm, hunda q na
mundson t nuhasim, shputat
me t cilat ecim dhe vrapojm,
dhe duart dhe organet e
brendshme do t formohen nga
kto qeliza. Ky transformim i
mrekullueshm nuk mund t
vjen nga rastsia. Nuk ka
mundur t ndodh nga vetvetja.
sht Zoti Sunduesi i t gjitha
botrave, I Cili i rregulloi pa t
meta t gjitha kto
transformime n trup.
tjera fillojn t ndrtojn ent e gjakut q do t shtrihen n tr trupin.

Kshtu q, me shprndarjen e qelizave n vendet e duhura, formimi i enve
t gjakut kompletohet rreth dits s 21, tani, sistemi qarkullues sht gati
pr funksion, dhe me rrahjen e saj t par rreth dits s 25-t, zemra mban
nj ritm prej 60 rrahjeve n minut gjat muajve t par t zhvillimit.39
Shtrngimet (kontraksionet) shprndahen n gjith zemrn si val, mirpo
kur formimi i zemrs prfundon, kontraksionet shprndahen midis dhomzave
t ndryshme.
Zemra fillon t rrah, por ende nuk ka gjak. Edhe pr kt aspekt
kontribojn qelizat e duhura. Kto qeliza, n fakt, llogarisin paraprakisht se
formimi i trupit t njeriut t ri ka nevoj pr nj substac e cila quhet gjak,
dhe ato bhen qeliza t gjakut. S shpejti gjaku fillon t rrjedh npr en t
gjakut. N fund t javs s katrt, gjaku fillon t mbush plotsisht zemrn
dhe ent e gjakut. Me t vrtet, formimi i zemrs, sistemi qarkullues dhe
gjaku n vetvete jan nj gj e mahnitshme. Prderisa asnj
nga kto ende nuk ekzistonte, qelizat, duke ekzekutuar nj
plan perfekt dhe duke shkuar n vende t duhura n
kohn e duhur, formojn sistemin qarkulles t
domosdoshm pr jetn e njeriut. Asnj nga fazat t
cilat i kemi thn ktu nuk jan rezultat i asnj veprimi
t rastsishm; ky plan prefekt i ndrtimit nuk sht
e mundur t jet br nga qelizat t cilat erdhn n
ekzistenc nga nj qeliz e vetme. N kt pik
gjithashtu, ajo me t ciln ballafaqohemi sht
55. dit
nj dshmi e vrtet e krjimit.
40. dit
33. dit
26-27. dit
25. dit
23. dit
122
Majtas shofim madhsin e

embrionit n ditt e para t
zhvillimit t njeriut. Sigurisht,
sht Zoti Ai q bn nj mas
qelizash prej disa centimetrash t
zhvillohet n nj njeri me trup
plotsisht t zhvilluar.
Formimi i Mrekullueshm i Sistemit Qarkullues
Kto qeliza, t radhitura t pavarura nga njra tjetra, faktikisht jan qelizat e enve t gjakut. (1-2). Pak m
von, kto qeliza papritmas bashkohen dhe fillojn t formojn nj lidhje ndrmjet tyre. (3-4) Qelizat formojn
ent e gjakut. (5-6) M n fund, ato ndrtojn nj sistem tubash pa qarje apo vrima. Siprfaqja e brendshme e
enve t gjakut sht tejet e lmuar. Numri total i gjatsis s enve t gjakut sht m shum se 40.000 km.
Kjo gjatsi sht aq sa tr perimetri i toks. Ky ndrtim i mrekullueshm sht nga Zoti, Sunduesi i t gjitha
botrave.
Jo vetm formimi i sistemit qarkullues por gjithashtu edhe karakteristikat

q posedon do element i saj jan t krijuara n nj ekuilibr mahnits.
Gjaku i foshnjs q sht duke u zhvilluar n mitrn e nns ka shum m
shum cilsira t veanta nga ai i individit t rritur. P.sh. hemoglobina e gjakut
t foshnjs sht n gjendje t mbaj m shum oksigjen se sa ajo e nj t
rrituri. Numri i qelizave t kuqe t gjakut n nj kub centimetr t gjakut t
marr nga nj embrion sht m i lart se sa ajo q gjendet n volumin e njejt
t gjakut t foshnjs s posalindur. N muajin e katrt, kordoni mund t
bart nj qarkullim t barabart me 24 litra n dit n mes t foshnjs dhe
placents. Ky qarkullim, q sjell furnizim pr foshnjn nga placenta dhe
kthen mbeturinat n placent rrjedh vazhdimisht dhe aq shpejt sa q nj
udhtim shkues-kthyes kompletohet pr rreth 30 sekonda. 40 N kt mnyr,
gjaku fillon t marr oksigjenin dhe ushqimet e nevojshme nga placenta dhe
i bart ato te qelizat. N momentin q formohen veshkt, gjaku fillon t
pastrohet duke marr me vehte mbeturinat e mbledhura nga qelizat e foshnjs
pr te veshkt.
Le t ndalemi pak ktu q t shqyrtojm: A sht e mundur q nj
sistem kaq perfekt t jet formuar nj dit nga rastsia, n mnyr perfekte
dhe nga vetvetja? A sht e mundur q cilsit e veanta t gjakut t foshnjs,
ent e gjakut q bartin gjakun n zemr dhe nga zemra n vendet e duhura,
dhe elementet q lidhin qelizat e gjakut me placentn t vijn n ekzistenc
me kalimin e kohs nga rastsia? A sht e mundur q t gjitha kto elemente
n kt sistem t ken ndrtuar veten?
Sigurisht q jo. Ky sistem, me nj rndsi maksimale pr qenien njerzore,
duhet vij n ekzistenc n mnyr perfekte dhe n nj moment, sepse
fardo problemi n formimin e gjakut dhe enve t gjakut do t shkaktonte
ndaljen e zhvillimit t embrionit. Sikur zemra t pomponte gjakun para
formimit t enve t gjakut, gjaku do t rrjedhte pa kontroll dhe nuk do t
kishte qarkullim. Apo, sikur zemra t mos fillonte rrahjen n momentin e
duhur, gjaku nuk do t qarkullonte npr trup. Kjo d.m.th. se embrioni do t
vdiste pa u zhvilluar n mitrn e nns. Megjithat, n secilin njeri prej
milionave q kan jetuar gjat periudhave e deri m sot, nuk ka pasur problem
me kto funksionime, zemra bn rrahjen e saj t par saktsisht n kohn
124
dita 23
ent e
gjakut
bashkohen
ventrikuli
dhe atriumi
dita 26-27
dita 25
drejtimi i
rrjedhs
s
gjakut
zemra si
nj
dhomz e
vetme
dhomza
fillon t
zhvillohet
dita 40
dita 33
atriumi n zhvillim
zhvillimi i sulkusit
n mes atriumit
dhe ventrikulit
ventrikuli n
zhvillim
FORMIMI I ZEMRS
Formimi i zemrs sht nj mrekulli e qart e krijimit. Papritmas,
disa qeliza t shumuara fillojn t tkurren dhe t zgjerohen. M
von, qinda mijra nga kto qelizave bashkohen q t formojn
zemrn. Kjo zemr do t vazhdoj t rrah gjat gjith jets. N
ditn e 23t pas fekondimit, ent e gjakut t embrionit fillojn
t bashkohen, n ditn e 25 t shifet vetm nj dhomz. N ditn
e 26t dhe t 27t dhomzat e tjera fillojn t zhvillohen. N
ditn e 33t ventrikujt dhe atriumet fillojn t zhvillohen dhe n
ditn e 40t zemra formohet plotsisht. N foton e embrionit
n t majt, zemra sht paraqitur me t kuqe.
e duhur dhe pompon mjaft gjak pr trupin n zhvillim. Kjo e bn absurde

pyetjen q e shtruam m hert: A mund t ket ndodhur rastsisht? Fakti
q nj sistem, nj qenie e gjall apo nj organizm vjen n ekzistenc n nj
moment sht dshmi e qart se sht krijuar. Kjo sht nj e vrtet e qart
q secili person intelegjent do ta pohoj.
Krijuesi i gjith ktyre sistemeve perfekte sht Zoti, I Cili krijoj njeriun
s bashku me do gj q i nevojitet dhe i dha atij formn m t bukur.
Ndrtimi i Sistemit Nervor

Derisa t gjitha kto veprime vazhdojn, nj ndrtim i rndsishm
duhet t bhet: sistemi nervor qendror. Sistemi nervor qendror (truri dhe palca
kurrizore) del nga nj e zgjatur e trash e ektoderms, shtresa m e jashtme
e tri shtresave fillestare t embrionit. Ansoret e ksaj pllakze neurale
ngriten prderisa nervori mbshtillet, i cili me t'u rritur m tutje, mbushet dhe
kapsullohet, dhe kshtu krijon nj tub nervor.
Pjesa e prparme e ktij tubi trashet dhe shtrihet pr t formuar trurin,
ndrkoh pjesa e pasme formon palcn kurrizore.
T gjitha zhvillimet t cilat i kemi prmbledhur ktu me nj apo dy fjali
kalojn kufijt e imagjinats s njeriut. Fazat e tjera n formimin e sistemit
nervor vazhdimisht vrtetojn karakterin e jashtzakonshm t ktyre
zhvillimeve.
Nga java e katrt n palcn e kurrizit fillojn t prodhohen qeliza t
veanta nervore q quhen neurone. Ato prodhohen shum shpejt n nj shpjetsi
prej 5000 n sekond. 41
Nj numr i madh i qelizave t trurit prodhohen n pes muajt e par
t jets s embrionit, dhe t gjitha para lindjes vendosen n vendin e vet n
tru. Qelizat e sistemit nervor formohen shum shpejt dhe pastaj fillojn t
shprngulen n vendet m t largta n mnyr q t formojn vargjet e sistemit
nervor.
N kt faz, sht absolutisht e nevojshme pr do njeri q secili
neuron t gjej vendin e tij t rezervuar n sistemin nervor. Pr kt arsye,
nj udhzues sht i domosdoshm q t ndihmoj orientimin e neuroneve
126
t reja drejt vendit t tyre. Kta udhzues jan qelizat e veanta t cilat zgjaten
si nj lloj kablloje n mes t vendit ku zhvillohet truri dhe palca kurrizore.
Neuronet e lshojn vendin ku ato prodhohen dhe shprngulen t ngjitura
n kta udhzues. Ato e dijn vendin e caktuar t tyre, vendosen aty dhe
menjher lshojn zgjatime duke formuar lidhje me neuronet e tjera.
E gjith kjo sht shum mir. Mirpo, si e dijn neuronet q duhet t
nisen n nj udhtim t gjat menjher mbas formimit t tyre? Si vendosin
q t prdorin nj udhzues q t arrijn tek vendi dhe t bashkpunojn me
njra tjetrn? Ato q quajm neruone jan qeliza t vogla q mund t
shikohen vetm me ann e mikroskopit, dhe jan t prbra nga atomet dhe
molekulat. Pa dyshim se ato nuk mund t pozicionohen n mnyr t till
nga vendimi dhe vullneti i tyre. Ajo q i drejton ato nuk sht truri, sepse
truri i embrionit n mitrn e nns nuk sht zhvilluar ende.
Menjher mbasi t formohen kto qeliza, t dirigjuara nga informacioni
q gjendet n to, lvizin sikur t programuara drejt vendit t panjohur. sht
e qart se n procesin e formimit t trurit dhe sistemit nervor, asnj ndodhi
nuk mund vjen n ekzistenc nga rastsia, sepse nj ndryshim n nj faz
t vetme do t shkaktonte reagime t njpasnjshme zinxhirore duke br
q tr sistemi t prishet. Formimi i neuroneve dhe brja e tyre sistem
Ndrtimi i trurit paraqitet qart n ambientin me uj n mitrn e nns. Ky ndrtim bhet nga qelizat t cilat nuk
kan intelegjenc apo dituri. N fund t ktij procesi t mrekullueshm foshnja do t ket nj total prej 10 bilion
qeliza t trurit. Secila qeliz vepron me nj njohuri paraprake se me ciln qeliz duhet t lidhet. Nga mundsit e
pafundme, ajo gjen vendin ku prket. Bashkohet me qelizn q duhet t bashkohet. N fund, arrihen 100 trilion
lidhje perfekte n tru. Ai vullnet q ua lejon qelizave pa vetdije, duke punuar n terr, t ndrtojn kompjuterin
m t shklqyeshm n bot trurin sht ditura e prjetshme e Zotit.
127
nervor sht vetm nj faz e formimit t trurit dhe sistemit nervor t lidhur
me t. Jo truri, si pohojn evolucionistt, por asnj neuron i vetm nuk mund
t formohet nga rastsia.
Ka shum e shum detaje t tjera n kt zhvillim. P.sh. kur neuronet
vijn n ekzistenc n fillim, ato kan ndrtim t ndryshm nga ato t njeriut
t pjekur. N mnyr q t kryejn funksionet e krkuara nga sistemi nervor
i nj njeriu n zhvilllim, neuronet shprngulen n nj pjes t veant t
trupit, dhe n fazn e par, metabolizmi i tyre ju mundson atyre q t
mbijetojn pa oksigjen. Kur ato arrijn n tru dhe vendosen aty, ato menjher
marrin nj metabolizm q varet nga oksigjeni pr mbijetesen e tyre. Pr
dobi t t gjitha qelizave nervore ky ndryshim duhet t ndodh do her n
mnyr perfekte, prndryshe mbijetesa e tyre do t ishte e pamundur. Kjo
padyshim se sht nj gj e mrekullueshme. 42
Sot e dijm q sht tejet e rrezikshme pr njeriun q qelizat e trurit t
mbesin pa oksigjen pr nj koh t caktuar, dhe nse kjo koh zgjat paraqitet
paraliza, pastaj vdekja sht e pashmangshme. Mirpo neuronet e para q
vijn n ekzistenc kan nj sistem krejt ndryshe. Sikur t ket problem n
kt faz, d.m.th, sikur t mos ndodh ndryshimi n metabolizmin e neuroneve
saktsisht n momentin e duhur, embrioni nuk do t zhvillohej n njeri.
Natyrisht q, nuk sht e mundur q qeliza t vendos far funksioni do t
kryej n t ardhem dhe t ndryshoj ndrtimin nga vullneti dhe dijenia e saj
n mnyr q t kryej kt funksion.
Duke qen kshtu, ne konfrontohemi me nj t vrtet t qart: sht
Zoti I Cili krijon neuronet me kto karakteristika, i fut ato n pun n momentin
e duhur dhe i prcakton drejtimin ku duhet t shkojn. do njeri duhet t di
se sht sjellur n jet nprmes ktyre fazave, dhe t falemnderoj Zotin
pr madhshtin me t ciln e ka krijuar at n njeri. Ai nuk duhet pr asnj
moment t harroj se Zoti sht Krijuesi i do gjje, dhe prve Atij, nuk ka
forc tjetr n qiell e n tok.
A nuk besoni n At I Cili ju krijoj juve nga dheu, pastaj prej nj pike t
sperms, dhe pastaj ju bri juve njeri? Megjithat, Ai sht All-llahu, Zoti
im, dhe un nuk i bj asnj shok Zotit tim. (Kur'an, 18: 37-38)
128
Rndsia e Planifikimit Ndrmjet Qelizave

Kur shikojm zhvillimin e embrionit, vrejm nj shkall t lart t
proporcionit dhe harmonis. N fund t muajit t par, zhvillimi i syve, veshve,
hunds, mjekrrs dhe faqeve bhen t dallueshme.
N rrjedhn e ktij zhvillimi harmonik sht shum e rndsishme q
t ndodh rritja dhe ndryshimi struktural. sht e nevojshme q kto ndryshime
t ndodhin n t njejtn mnyr n t gjitha pjest e trupit, sepse t gjitha
organet e trupit t njeriut kan ndrtim tepr t ndrlikuar. P.sh. vetm syri
ka 40 pjes t ndryshme. Q syri t jet i aft t kryej funksionin e tij, sht
e nevojshme q rritja e ktyre pjesve t jet proporcionale, lidhjet n mes
pjesve t jen t mira dhe do pjes t jet n vendin e vet. Prndryshe,
syri nuk do t mund t kryej funksionin e tij. N t njejtn mnyr, n formimin
e krahut, eshtrat dhe muskujt duhet t fillojn formimin e tyre n t njejtn
koh.
Si kuptohet nga e tr kjo, t gjitha qelizat e embrionit veprojn n harmoni.
Secila nga ato sht n dijeni t planit kryesor t trupit. Secila drgon nj
numr t mesazheve dhe reagon n mesazhet q i vijn nga qelizat e tjera.
T gjitha qelizat n embrion veprojn s bashku;
me mirkuptim t vrtet, secila e ndryshme nga
tjetra, ashtu si duhet ato prdorin at q nevojtet
O njeri! t
nga informacioni q gjendet n ADN.
Por si e dijn qelizat ku t shkojn dhe ka
mashtroi ty nga Zoti
t bjn? Si mund t veprojn s bashku n
yt Fisnik I Cili t
harmoni t till me qelizat e tjera? Kush vendos
krijoj ty dhe t dha
se si duhet t prdoret materiali gjenetik q
form t drejt dhe
gjendet n qeliza dhe si e bjn qelizat dallimin
t proporcionoi ty?
ndrmjet njra tjetrs?
N organet e trupit ton nuk duhet t ket
N fardo forme q
mangsi apo tepric. Nj e met n nj organ
Ai dshiroi, Ai t
nganjher sht fatale; e m s paku shkakton
formoi ty.
paaftsi. Nj teprim vendos nj barr t
(Kur'an, 82: 6-8)
panevojshme n trup. Kshtu q, s pari sht
e nevojshme q t vendoset numri i organeve q
129
sht Zoti Ai q Krijon Trupin Nga nj Cop Mishi

balli embrionit fillon
t formohet
formimi i
hunds
formimi i
ashtit t
nofulls
Dita 28
Dita 34
formimi i
mandibuls
Dita 40
Dita 50
Dita 45
Dita 60
Para se t filloj t zhvillohet, embrioni i ngjan nj cope mishi.

Syt, vesht, zemra dhe organet e tjera zhvillohen dhe nj
person i ri vjen n ekzistenc. Lart, shofim zhvillime serike q
ndodhin n formimin e fytyrs s njeriut. do njeri n faqen
e toks ka kaluar npr kto faza. Njeriu si nj grumbull
qelizash t pavetdijshme pr ekzistencn e tyre, vazhdon
npr kt zhvillim n ambientin e mbrojtur dhe t sigurt n
mitrn e nns. Syt simetrik, vetullat, hunda, goja dhe lkura
mbrojtse t gjitha formohen n trupin e nns. Kto
transformime mrekulluese q shifen n foton lart jan dshmi
e artit krijues t Zotit. sht detyr e secilit person n bot t
mendoj pr kt t vrtet dhe t falemnderoj Zotin.
trupi ka nevoj. Si vendoset pr kt numr? Si ndodh

q kur nj grup qelizash fillojn t bjn nj organ,
nj grup tjetr i qelizave nuk e bjn t dytin,
d.m.th. t njejtin organ?
Evolucionistt mundohen ti shmangen
ksaj shtje duke thn se molekula e ADNs sht prgjegjse pr kto funksione, por
kjo sht vetm nj mashtrim. shtja kyqe
pr tu shqyrtuar ktu sht: kush i vendosi
t gjitha informatat n molekuln e ADN-s
t do qelize n trup. Gjithashtu, kush vendos
se ku, kur dhe si kjo informat t prdoret?
Ktyre pyetjeve evolucionistt nuk mund tju
japin prgjigje.
Qelizat formohen nga atomet pa jet
dhe dije, ent e gjakut, indet, ajri, era apo
fardo materiali tjetr, nuk kan fuqi t
sjellin vendime t tilla. sht Zoti I Cili
nguliti kt plan t mrekullueshm n ADN dhe sht Zoti I Cili
siguron realizimin perfekt t ktij plani duke i frymzuar qelizat q t bjn
at q duhet br. Zoti ka fuqi mbi t gjitha gjrat.
Prgatitjet pr Botn e Jashtme

Foshnja, organet e t cils zhvillohen ngadal dhe e cila sht n prag
t fillimit t lvizjes, pret nj zhvillim t mtjeshm. Q foshnja t mbijetoj
n nj ambient plotsisht t ndryshm nga ai n t cilin jeton tash, duhet
q prgatitjet e nevojshme t bhen.
Foshnja ka nevoj t filloj t lviz ngadal dhe ti fus n veprim organet
e sapo formuara. Ky problem sht zgjidhur n mnyrn m t mrekullueshme.
N membrann q e ndan foshnjn nga mitra, nj lng i veant i quajtur
lngu amniotik fillon t prodhohet. Veshkt dhe mushkrit e foshnjs,
membrana amniotike dhe mitra q e rrethon kontribojn n formimin e ktij
lngu.
131
KRIJIMI MAHNITS I SYRIT

N javn e katrt, n dy ant e koks s embrionit
formohen dy zgavra. sht vshtir t besohet, por syt
do t formohen n kto zgavra n fillimin e javs s gjasht.
Me muaj qelizat punojn sipas nj plani t jashtzakonshm,
duke formuar pjes t ndryshme t syrit nj nga nj. Disa
qeliza bjn kornen, disa bjn bebzat dhe t tjerat bjn
lentet. Kur nj pjes q ndrtohet nga nj qeliz e posame
kompletohet, qeliza ndalet s punuari. Secila qeliz bn
nj pjes t ndryshme t syrit; m von ato bashkohen me njra tjetrn n nj mnyr
mahnitse. N proces nuk ka gabime; asgj tjetr nuk z vendin e bebzs, apo t
kornes, apo t muskulit t syrit dhe secili element sht n vend. Kto veprime
vazhdojn dhe syri formohet n mnyr perfekte me shtresat e tij t ndryshme.
Ktu duhet tia bjm vetes ca pyetje: Si e dijn kto qeliza se duhet t ndrtojn
shtresa t ndryshme? Si vendosin ato kur t fillojn dhe kur t prfundojn ndrtimin
e secils shtres? N kto pyetje sht vetm nj prgjigje: Qelizat mund t kryejn
kt aktivitet t dijshm sepse ato lvizin nn inspirimin e Zotit. Por evolucionistt
t cilt mundohen t shpjegojn fromimin e njeriut nga veprimet e rastsis nuk mund
tu japin prgjigje ktyre pyetjeve.
Nj nga evolucionistt i cili shpjegoi planin perfekt n trupin e njeriut ishte
Hoimar von Ditfurth. N librin e tij, Im Anfang War Der Wasserstoff (N Fillim ishte
Hidrogjen), ai shpjegon formimin e njeriut n detaje dhe pranon se teoria e evolucionit
kurr nuk do t mund t jap prgjigje n pyetjet si dhe pse:
Sikur t mos ket nj plan t prcaktuar ku dhe kur ndrtimi t filloj dhe n far
rendi t vendosen n veprim secili nga elementet e tij, ai plan do t ishte i kot,
edhe sikur t ishte i shklqyeshm n aspektet e tjera. Ne e dijm se ndrtimin
e ksaj ndrtese duhet filluar nga themeli dhe pas prfundimit t mureve e
developing
brain
ektoderma
optic stem
optic sac
eye
socket
retina n
zhvillim
lenta n
zhvillim
nervat optike n
zhvillim
Formimi i syrit n embrion sht prmbledhur si m lart. Nj pjes e projektuar zhvillohet

nga pjesa frontale. Aty formohen invaginacione t brendshme ku kjo fushgrop
arrin shtresn e jashtme t embrionit (ektodermn). Nga kto invaginacione, q
quhen fshikza optike, do t dalin syt.
qepallat n
zhvillim
lentet
kornea n
zhvillim
Vullneti i cili e transformon nj objekt t errt si pik n sy trheqs me ngjyra q regjistron tre
dimensione sht Zoti, Zotruesi i do gjje.
vendosim kulmin. Por para se t kompletohet instalimi i ujit dhe i rryms, ne

nuk mund t suvatojm. S bashku me planin q duhet t prcillet me prpikri
n do ndrtim, gjithashtu edhe koha sht e caktuar pr prfundim.
Kjo vlen edhe pr ndrtimet natyrale dhe posarisht pr qelizat. Mirpo, ne nuk
dijm gati asgj se si kjo marrdhnie prpara dhe prapa (m von) ndodh n
organizimin e qelizs. Biologt ende nuk jan n gjendje t gjejn se kush ju tregon
qelizave se cila pjes e planit duhet t kryhet dhe kur. Kush ua jep urdhrin q
pengon veprimin e disa gjeneve mu n kohn e duhur, si hiqet embargoja n disa
gjene, dhe kush i organizon gjenet shtypse dhe gjenet shtytse n veprim? Kto
jan pyetje pr t cilat jemi n errsir t plot. 43
N formimin e syrit, kamers m t mir n bot, kemi par q qelizat e pavetdije
veprojn me dituri tejet t lart, duke krijuar syrin n trupin e nns nga asgjja.
Sigurisht q, nuk jan vet qelizat q kan sukses n kryerjen e ksaj pune t
jashtzakonshme: ato veprojn nn inspirimin e Zoti t Madhrishm. N Kuran, Zoti
tregon se Ai un jep njerzve formn e tyre:
Ai sht All-llahu Krijuesi, Shpiksi, Dhnsi i Forms.
Atij i prkasin emrat m t bukur. do gj n qiej e n
tok e madhron At. Ai sht i Gjithfuqishmi, I Urti.
(Kur'an, 59: 24)
Mbshtjellja e Muskujve
Rreth Eshtrave
Deri von, embriologjistt mendonin q eshtrat dhe muskujt
e embrionit zhvillohen n t njejtn koh. Sidoqoft, hulumtimet
e vonshme zbuluan nj fakt krejt tjetr i cili ishte i panjohur pr njeriun.
S pari, indi krcor i embrionit osifohet (eshtrohet). Pastaj qelizat
muskulore q jan selektuar nga indet rreth eshtrave bashkohen
dhe mbshtillen prrreth eshtrave.
Ky fakt, q sht zbuluar kohve t fundit nga shkenca, sht
shpallur n Kuran 1400 vite m par:
Pastaj shndrruam pikn n cop gjaku (embrion) dhe
shndrruam copn e gjakut n cop mishi dhe shndrruam copn
e mishit n eshtra dhe veshm eshtrat me mish, pastaj e
bm krijes tjetr. I Bekuar qoft All-llahu, m i miri Krijues!
(Kur'an, 23: 14)
Kjo shtje, pr t ciln Kurani informon 1400 vite m par,
shpjegohet kshtu n nj botim shkencor t titulluar Zhvillimi i
Njeriut:
N fazn e eshtrave gjat javs s 7t forma e skeletit prcakton
pamjen e prgjithshme t embrionit ; muskujt nuk
zhvillohen n t njejtn koh por zhvillimi i tyre pason prrreth
eshtrave n tr trupin dhe i veshin eshtrat. Kshtu muskujt
marrin format dhe strukturat e tyre t njohura.44
Shkurt, fazat e zhvillimit t njeriut ashtu si prshkruhen n
Kuran jan n harmoni perfekte me zbulimet e embriologjis
moderne. Zoti, Sunduesi i t gjitha botrave, ia ka dhn njeriut
kt informat shekuj m par.
N javn e gjasht kraht dhe kmbt e embrionit

paraqiten. Zinxhiri i mrekullive n zhvillimin e embrionit
vazhdon pa ndalje derisa qelizat ndrtojn duart.
Por disa nga kto qeliza m von sjellin nj vendim
t jashtzakonshm dhe mijra qeliza mbysin vetn
nj nga nj. Qelizat vdesin n nj vij t dallueshme
duke formuar nj kallp pr zhvillimin e gishtrinjve.
Qelizat e tjera i hajn qelizat e vdekura dhe formojn
kavitete n kto vende. Kto kavitete jan hapsirat
n mes t gishtrinjve. Dhe kshtu gishrinjt formohen. Vet fakti se qelizat mbysin veten pr hir
t qenieve njerzore sht dshmi e qart se Zoti krijoj njerzit. Ndrkoh, disa qeliza fillojn t formojn
kmbt. Kto qeliza nuk e dijn se embrioni do t ket nevoj pr ecje n botn e jashtme, por ato ia
ndrtojn kmbt dhe shputat me strukturn m t mir t mundshme. Burimi i aktivitetit t dijshm
t qelizave sht inspirimi nga Zoti.
Uji i Jets i Foshnjs: Lngu Amniotik

Lngu amniotik sht i prodhuar posaqrisht pr foshnjn; ajo siguron
q organet t jen t prgatitura pr funksionim pas lindjes. Foshnja, sikur
t ishte duke ushtruar e glltit lngun amniotik q t prgatitet pr botn e
jashtme. N kt mnyr, gjuha e saj fillon t ndjej shijen e hidhur, t mbl,
t njelmt dhe t thart. Pastaj gjndrrat e pshtyms fillojn t funksionojn.
Lngu amniotik q glltitet nga fetusi fillon t prgatis zorrt pr funksionin
absorbues (thiths), dhe i bn veshkt t funksionojn duke krijuar nevojn
e filtrimit t vazhdueshm t ktij lngu t njejt nga gjaku. Lngu i marrur
nga veshkt kthehet prap te lngu amniotik, pa e ndotur at, sepse veshkt
kan aftsin e dallimit nga funksioni i tyre i mvonshm, t filtrojn dhe t
sterilizojn lngun e glltitur nga foshnja. Ky lng, vazhdimisht pastrohet
me ndihmn e disa lngjeve t tjera sikurse q pastrohet nj pishin noti.
N t njejtn periudh s bashku me kto zhvillime, lngje q ndihmojn
tretjen e ushqimit fillojn t sekretohen (tajiten) n stomak n mnyr q
sistemi i tretjes t prgatited plotsisht.46 Qelizat n zorrt e reja t foshnjs
kan aftsine e dallimit n mes t sheqerrave dhe kriprave dhe kthejn
mbetjet e posame n gjakun e nns. N kt mnyr, t dyja, zorrt dhe
veshkt vihen n veprim. Lngu amniotik thithet nga zorrt e fetusit njher
n tre or, kjo ndodh tet her n dit dhe kthehet te nna nprmes gjakut.
E njejta sasi e lngut glltitet dhe lirohet n hapsirn e lngut amniotik nga
mitra e nns, mushkrit dhe veshkt e fetusit. N kt mnyr, sasia e ktij
N t djath, fetusi shifet n membrann

amniotike. Lngu brenda membrans mbron
fetusin nga lndimet dhe dmtimet. Prve
ksaj, lngu amniotik po ashtu i prgatit zorrt e
fetusit pr funksionin e tyre absorbues (thiths),
ndihmon n funksionimin e veshkve dhe ofron
temperaturn konstante q i nevojitet foshnjs.
Prezenca e lngut amniotik sht po ashtu i
rndsishm edhe pr shndetin e nns. Ky
lng pengon fetusin t bj shtypje n mitr.
136
amnioni
hapsira
amniotike
krcelli i trupit
(kordoni umbilikal Faktori kryesor
i ardhshm)
n prgatitjen e
vilet korionale
foshnjs pr
fshikza umbilikale e embrionit
botn e jashtme
sht padyshim
lngu amniotik.
membrana
ekstraembrionale
lngu, q ka rndsi vitale pr fetusin, mbetet konstante. Ky organizim perfekt

siguron funksionimin e sistemit t tretjes s fetusit pa ndonj dmtim t fetusit.
N prputhje me rritjen e fetusit, sasia e lngut amniotik shtohet, duke
arritur rreth 30 ml n javn e dhjet, 350 ml n muajin e pest dhe 1 litr n
muajin e shtat. N momentin e lindjes, sasia e lngut bie n gjysm litr.
47
Lngu amniotik jo vetm q prgatit sistemin trets pr periudhn pas

lindjes, por gjithashtu ofron mundsin q foshnja t lviz lirshm n mitrn
e nns. Fetusi noton n kt lng sikurse nj bark e lidhur pr liman (port).
Edhe n kt gjendje mund t lviz lirshm n mitrn e nns. N t njejtn
koh, ky lng mbron fetusin nga lndimet fizike t jashtme. Shtypja e br
n lng nga fardo drejtimi shprndahet barabart n do drejtim duke e
mbrojtur fetusin nga efektet e dmshme. P.sh. nse nna vrapon, lkundjet
nuk kan efekt n foshnjn; kjo mund t krahasohet me nj tap q noton
n nj en t mbushur me uj. Sistemi mbrojts m perfekt i mundshm
sht krijuar pr fetusin; do lloj rreziku sht parashikuar dhe masat
paraprake jan ndrmarr.
Prania e lngut amniotik sht i rndsishm pr shndetin e nns
gjithashtu. Ky lng mbush tr mitrn, kshtu q derisa fetusi rritet dhe fiton
137
pesh, nuk bhet shtypje n mitr. Sikur

ky lng t mos ishte prezent, rritja e fetusit
do t peshonte mitrn posht dhe kundrshtypja nga muret e mitrs do t bnte t
pamundur zhvillimin normal t fetusit.
Ky lng i veant ofron edhe nj nevoj
tjetr vitale pr fetusin: nj temperatur
konstante. Dihet se lngjet shprndajn
nxehtsin n mnyr t barabart. Lngu
amniotik qarkullon vazhdimisht dhe ruan
nj temperatur konstante. Nxehtsia q
nevojitet pr zhvillimin e fetusit shprndahet
Pa lngun amniotik nuk sht e mundur q foshnja e barabart n do drejtim.
t zhvillohet n mitrn e nns. Ky lng sht
Problemi m i vogl n prodhimin,
prodhuar pa mangsi q nga koha e njeriut t par e
deri m sot. Kjo zhvlerson pohimin e pastrimin e vazhdueshm apo rregullimin
evolucionistve se ky zhvillim ndodhi rastsisht faz e volumit t ktij lngu, ndikon n mos
pas faze gjat nj periudhe kohore.
zhvillim normal t fetusit. P.sh. nse sasia
e lngut amniotik sht m e ult se sa q
krkohet, apo nse fare nuk sht i pranishm, nj seri anomalish paraqiten.
Gjymtyrt vyshken dhe deformohen, nyjet ngjiten, lkura lshohet dhe pr
shkak t shtypjes, fytyra deformohet. Problemi m serioz sht se zhvillimi
i mushkrive ndalon dhe foshnja vdes menjher pas lindjes. 48
Gjith kjo na tregon se nga njeriu i par e deri m sot, prodhimi i lngut
amniotik ka vijuar pa t meta. Pa at, foshnja nuk mund t zhvillohet n mitrn
e nns. Ky fakt plotsisht zhvlerson pohimin e evolucionistve se zhvillimi
ka ndodhur faz pas faze gjat nj periudhe kohore. Sikur nj faz e vetme
n krijimin e njeriut t mos zhvillohej, lindja nuk do t mund t ndodhte
kurr dhe raca njerzore nuk do t ekzistonte. Pr kt arsye nuk mund t
pohohet se lngu amniotik filloi t prodhohej gjat nj periudhe kohore kur
u lind nevoja pr t. Ky lng duhet t ekzistoj s bashku me foshnjn.
sht e pamundur t pohohet se nj lng i till, me t tilla funksione vitale,
sht formuar n nj moment rastsisht. T thuhet se nj organizm
kompleks erdhi n ekzistenc n nj moment sht t thuhet se ky organizm
u krijua. sht e pamundur q veprimet e rastsishme t llogaritin, t
138

QIME T POSAME MBROJN FOSHNJN
Lngu amniotik mbron foshnjn gjat zhvillimit n mitrn e
nns. Mirpo, nse foshnja kalon shum koh n kt lng,
do t psoj dmtime. Por, kjo nuk ndodh. Trupi i foshnjs ka
nj mbrojtje t shklqyeshme kundr dmtimit nga ky lng.
N muajin e pest, qime t imta pa ngjyr mbulojn trupin e
foshnjs. Kto qime mbesin n trupin e foshnjs pr tre ose
katr muaj. Para lindjes ato e mbulojn trupin e foshnjs gati
plotsisht. Pr shkak t ktyre qimeve, lngu amniotik nuk
dmton lkurn e foshnjs. sht e qart se prezenca e
ktyre qimeve sht mas e veant e ndrmarrur pr
mbrojtjen e foshnjs. N zhvillimin e foshnjs n mitrn e
nns nuk ka mangsi n asnj detaj. Ky sistem sht i
organizuar n at mnyr q t mos ndodhin probleme dhe
sht vetm nj nga manifestimet e pakufij t fuqis krijuese
t Zotit.
vendosin pr nevojat, t zgjedhin gjrat e duhura

pr kto nevoja dhe t zbatojn ato saktsisht n
kohn e duhur dhe n vendin e duhur.
sht e qart se Zoti krijoj lngun amniotik
dhe sistemet me t cilat sht e lidhur ajo. Ai po ashtu vendos pr sasin
e nevojshme t ktij lngu.
All-llahu e di se bart do grua dhe do tkurrje dhe enjtje (fryrje) t mitrs.
do gj ka masn tek Zoti. (Kur'an, 13: 8)
Prgatitjet pr Frymmarrjen e Par

Pas lindjes gjja m e rndsishme pr foshnjn sht frymmarrja; sht
e nevojshme q mushkrit, t cilat kurr nuk e kan njohur ajrin m par,
t mbushen me at dhe ta fillojn frymmarrjen. Foshnja, e cila me par ka
pranuar oksigjenin nga gjaku i nns, tani duhet ta merr at nga ajri me ann
e mushkrive t saj. Dhe n myr t mrekullueshme, mushkrit, q kurr
nuk kan marr frym m hert n momentin e par t lindjes, fillojn t marrin
frym krejt normalisht.
Vjen koha q foshnja lind, Zoti krijoj do gj t gatshme dhe bri q
prgatitjet e mushkrive t jen kompletuar si duhet. N prgatitjen e
139
mushkrive, luan rol edhe diafragma; e cila sht e lokalizuar n mes stomakut
dhe kafazit t brinjve. Diafragma fillon t funksionoj gjat muajit t gjasht
t shtatznis. N fillim ajo zgjerohet dhe shtrngohet me ndrprerje disa
her n or, por pas lindjes ajo e bn kt pa ndrprerje.
Nga kjo mund t kuptohet se foshnja sht vazhdimisht nn mbrojtje
t vazhdueshme, por duhet t mbahet n mend se kjo nuk sht mbrojtje
nga nna. Derisa fetusi zhvillohet, nna bn jetn e saj normale; asnj nga
ndryshimet n trupin e saj nuk jan nn kontrollin e saj. Edhe sikur t
dshironte t intervenonte nuk do t kishte mundsi. T gjitha kto zhvillime
bhen nga nj fuqi e prhershme e Zotit ton. Zoti n mnyrn m t
mrekullueshme ka krijuar t gjitha gjrat e nevojshme q foshnja t vij n
bot si nj njeri normal. T gjitha nevojat e foshnjs prmbushen derisa sht
n fazn e fetusit, dhe nna sht e kursyer nga t menduarit se ka duhet
t bj q t sjell foshnjn n bot dhe t siguroj mbijetesn e foshnjs.
Edhe sikur ajo t mendonte t bnte dika, nuk do t kishte mundsi
t ndrhynte. P.sh. marrja e materialit t ndotur nga trupi i fetusit n veshkt
e saj, pastrimi dhe lirimi jan gjra t cilat asnj nn nuk mund ti bj vet.
sht Zoti I Cili i vendos t gjitha nevojat pr nj njeri t ri q do t vij n
bot dhe ndrton sistemet n at mnyr q ti prgjigjen m s miri ktyre
nevojave.
Prgatitjet Jan Kompletuar

Ndrkoh q fetusi gradualisht prgatitet pr jet n botn e jashtme,
nj ekip puntorsh t jashtzakonshm jan organizuar ndrmjet organeve.
Puna q bhet sht vendosur n baz t kushteve t bots s jashtme. Syt,
e paprdorur n mitrn e nns, jan ndrtuar pr t prballuar intensitetin
e drits s bots; vesht jan br pr t dgjuar tingujt e bots. N t
njjtn mnyr, stomaku dhe organet e tjera tretse kan nj struktur
fiziologjike q prshatet me ushqimin e bots s jashtme. Qelizat e sistemit
trets jan t programuara dhe t rregulluara n mnyr t atill q t tretin
ushqimin q kurr nuk e kan takuar. S bashku me aftsin e tyre pr t
analizuar karbohidratet dhe yndyrnat, ato jan t programuara t njohin se
140
cilat ushqime nevojiten pr organe dhe bjn q kto ushqime t drgohen

te qelizat e nevojshme n trup. Kshtu, fetusi prgatitet pr botn e jashtme
n nj mnyr t planifikuar dhe t programuar. Ktu duhet t theksojm
prsri se kto organe dhe qeliza q formojn trupin e nj njeriu t ri bjn
kto prgatije pr nj ambient t cilin kurr nuk e kan par, nuk e dgjuar
apo nuk e kan prjetuar. Ato zhvillohen sikur t jen n dijeni pr ambientin
q sht duke i pritur mbasi ta lshojn trupin e nns. Sigurisht se sht
e pamundur t pohohet se kto qeliza kompletojn kto veprime nga
parashikimi i tyre. Prgatitjet e dijshme dhe t qllimshme t bra nga
qelizat n formimin e trupit t foshnjs, t inspiruara nga Zoti, duhen t
gjykohen si nj dshmi e rndsishme e krijimit.
N muajt e fundit, fetusi fillon t fitoj pesh. Qeliza t caktuara
prodhojn nj shtres yndyrore e cila quhet yndyra e kaft sepse ajo ka nj
ngjyr kafeje. Yndyra e veant kafe zhvillohet n vende t posame si
zverku i qafs, rreth veshkve dhe prapa drrass s gjoksit. Prve ofrimit
t izolimit, kjo yndyr prodhon edhe nxehtsi. Funksioni i veant i ksaj shtrese
sht t mbaj foshnjn ngroht n javt e para t lindjes.49 Fakti q qelizat
t cilat prodhojn kt shtres yndyrore pa t meta kryejn detyrat e inspiruara
n to sht nj dshmi tjetr e krijimit.
Me teknologjin e
ditve t sotme
sht e mundur q
me an t ultrazrit
t vshtrohet
zhvillimi i foshnjs
n mitrn e nns.
141
Ndrkoh, lkura e fetusit kalon npr ndryshime t rndsishme q

rezulton n zhvillimin e siprfaqes s lkurs para lindjes e cila sht tejet
e rndsishme pr mbijetes pas lindjes. Lkura e fetusit prodhon nj
mbules vajore siprfaqsore e cila zmbraps ujin nga lkura q sht n
kontakt me lngun amniotik. Kjo shtres vajore siprfaqsore ka nj efekt
t rndsishm n ngritjen e pjekuris s qelizave nnlkurore dhe n
formimin e nj barriere lkurore para lindjes.
N pjest e msiprme, kemi prmendur se n fazat e hershme t
embrionit, qelizat mbrojtse t nns nuk lejohen t hyjn n gjakun e
foshnjs sepse e konsiderojn foshnjn si nj trup t huaj dhe mund ta
mbysin. Por n muajin e nnt, papritmas kjo situat ndryshon dhe antitrupat
(nj protein mbrojtse e prodhuar nga sistemi imunologjik) n mitrn e
nns kalojn n fetus prmes placents. Kur e kuptojm arsyen e ksaj,
mahnitemi nga dika tejet befasuese. N gjasht muajt e par pas lindjes,
qelizat n sistemin imununologjik t foshnjs nuk zhvillohen, por foshnja ka
nevoj pr antitrupa q t mbrohet nga mikrobet n bot. Kshtu q, n muajin
e fundit, antitrupat e nns, t cilt lejohen t kalojn n gjakun e foshnjs,
do t jen t gatshme q t mbrojn foshnjn nga smundjet infektive kur
t lind. 50 N muajt vijues, sistemi imunologjik i foshnjs fillon t prodhoj
antitrupat e vet dhe antitrupat e nns pushojn s funksionuari.
Sikurse e kemi prmendur edhe m lart ky veprim, sht nj shembull
i planit perfekt t krijimit t njeriut. Detajet e formimit t qenies njeri jan
t llogaritura hollsisht n do muaj, n do dit e n do minut. Sistemet
pa t meta ndalojn materialin e dmshm q t arrij foshnjn, por kur
kto materiale nevojiten, sistemi i vjetr mnjanohet n baz t planit t njejt
perfekt, dhe nj i ri vendoset. Sigurisht se, ky perfeksion nuk vjen nga vendimi
dhe vullneti i paramenduar i qelizave t cilat formojn njeriun. T gjitha kto
gjra jan dshmi e krijimit t pakrahasueshm t Zotit t Madhrishm.
Nga shembujt e dhn, kuptojm q secila faz e zhvillimit t njeriut
sht e kontrolluar dhe ndodh sipas nj plani perfekt t urdhruar. Dhe secili
njeri derisa sht n fazn e fetusit, kalon npr kt zhvillim t kontrolluar
dhe rritet deri n pjekuri. Pr individt e vetdijshm plani i veant dhe
procesi perfekt n zhvillimin e njeriut jan manifestim i dituris dhe menuris
s prhershme t Zotit.
142
ent e gjakut
t nns
placenta
Shum pak eritorocite Rh (+) barten n
gjakun e nns nga fetusi me ann e
placents.
Gjaku i nns kt substanc e njeh si

substanc t huaj dhe prodhon antirupa
(anti-Rh) pr Rh(+)
Rh (-) n nnn
Rh (+) n foshnjn
Placenta mbron foshnjn nga qelizat

imunologjike t nns deri n muajin e
nnt.
Antitrupi (anti-Rh) i cili formohet kundr Rh(+)

Rh(+) -> hemoliza
antigjeni maternal
Ky antitrup (anti-Rh) hyn n gjakun e

fetusit nprmes placents dhe shkaktohet
hemoliza (shkatrrimi i qelizave t kuqe
t gjakut)
vena
arteria
elementet e
molekulave t
shprbra
gjaku
maternal
antigjeni
paternal
antitrupi
progesteroni
limfociti T
steroidet
limfociti T
NK e
bllokuar
HLA-G
NK e bllokuar
Nj nga funksionet e placents sht q t mbroj foshnjn nga qelizat mbrojtse t nns (lart). Por kjo mbrojtje
vazhdon vetm deri n muajin e caktuar. N muajin e nnt, kjo situat ndryshon dhe antitrupat e gjakut t nns
me ndihmn e placents kalojn n fetus (fotoja e madhe). N gjasht muajt e par t jets n botn e jashtme, qelizat
imunologjike t foshnjs nuk formohen. Kjo do t ishte vdekje pr foshnjn. Prandaj, sht shum e rndsishme
q placenta i lejon antitrupat t kalojn. Kjo sht e qart pr secilin se qelizat q bjn kompromis me placentn
jan t paafta q vetvetiu t shfaqin sjellje t till t vetdijshme. sht Zoti Ai q i krijon kto qeliza dhe i inspiron
ato pr at far duhet br.
KRIJIMI NGA NJ PIK

Gjat nnt muajve n mitrn e nns, rritja vazhdon n mnyr perfekte.
Fetusi s pari hyn n mitr si nj pik lngu dhe gradualisht kthehet n nj
qenie njerzore.
Sikur aty t ishte edhe mungesa m e vogl e kordinimit n zhvillim, fetusi
sigurisht se do t vdiste. P.sh. sikur truri t rritej m shpejt se sa eshtrat e
kafks, truri i fetusit do t shtrngohej dhe do t kishte pasoja. Ky kordinim
sht po ashtu shum i rndsishm n fomimin e syve, mlis, zemrs,
organeve t tjera si dhe eshtrave q i rrethojn. Zhvillimi i renditur i organeve
sht po ashtu shum i rndsishm sepse, sikur veshkt t zhvilloheshin
ngadal dhe sistemi qarkullues t formohej me koh, gjaku nuk do t pastrohej
dhe trupi do t helmohej.
Por kjo nuk ndodh dhe foshnja gati pr t hapur syt n botn e jashtme
sht krijuar duke kaluar n mnyr perfekte nga nj faz n tjetrn.
Fuqia e vetme q krijon nj qenie njerzore komplet nga ajo q n fillim
ishte vetm nj pik lngu sht ajo e Zotit t Madhrishm, Zotit t universit.
Kurani tregon se si Zoti krijoj njeriun:
A mendon njeriu se do t lihet t vazhdoj i pa vzhguar?
A nuk ishte nj pik sperme e derdhur,
e pastaj nj alaq (embrion) t cilin Ai e krijoj dhe i dha form,
duke i br nga ai t dy gjinit, mashkullin dhe femrn?
Ai I Cili e bri kt a nuk sht n gjendje t sjell t vdekurin n jet?
(Kur'an, 75: 36-40)
144
Nj individ q ballafaqohet me kt t vrtet gjithmon do

ti jet falemnderues Zotit t tij q e krijoj at nga nj pik lngu
dhe e formoi at n nj person q shikon, dgjon dhe mendon.
Thuaj: sht Ai I Cili ju solli n qenie dhe iu dha dgjimin, shikimin

dhe zemrat. Sa pak falemnderim tregoni! (Kuran, 67:23)
145
All-llahu ju nxorri nga mitrat e nnave

tuaja kur nuk dinit asgj, dhe ju dha
dgjimin, shikimin dhe zemrat q t jeni
falemnderues. (Kur'an, 16: 78)
DREJT NJ BOTE T RE
ur t gjitha prgatitjet t jen kompletuar pr fetusin q t hyj

n nj bot t re, lngu amniotik fillon t kryej aktivitete t reja.
Lngu amniotik formon fshikza lngu t cilat bjn q hyrja e
mitrs t zgjerohet n nj mas q lejon foshnjn t kaloj, dhe nuk lejon q
foshnja t shtypet n mitr gjat procesit t lindjes. Kur lindja fillon, fshikzat
shprthehen dhe derdhin jasht lngun q prmbajn, duke lyer dhe sterilizuar
kanalet npr t cilat fetusi duhet t kaloj. N kt mnyr lindja sht m
e leht dhe e mbrojtur nga bakteriet.51
S bashku me kto prgatitje, n t njejtn koh duhet t prmbushen
edhe disa kushte t tjera n mitr n mnyr q lindja t jet e parrezikshme.
P.sh. q foshnja t dal nga mitra, duhet t jet n pozitn e duhur. Q t
arrihet kjo, kmbt e foshnjs, bjn q t kthehet ngadal derisa koka t
jet n qafn e mitrs. Tani foshnja sht e madhe q t manevroj, mundsia
e lvizjes s foshnjs sht e zvogluar dhe nuk mund ta nxjerr kokn nga
ajo pozit. 52 Por, si foshnja e palindur merr vendim se cila pozit sht e
prshtatshmja? Si e di pozitn m t mir pr lindje? Dhe, si fetusi n mitrn
e nns vendos se kur sht koha pr t lindur? Sigurisht kto jan gjra
shum t rndsishme pr ti menduar. Fakti q nj qenie vetdija e t cils
147
placenta
mitra
kordoni
umbilikal
foshnja
me kok
teposht
e gatshme pr
t kaluar
npr
kanalin e
lindjes
qafa e
mitrs
Veza e fekonduar q t mbijetoj

dhe t vazhdoj zhvillimin, ka
nevoj pr nj vend t sigurt n
trupin e nns. Qelizat duhet t
gjejn nj vend ku do t
mbrohen dhe ushqehen, dhe ku
linjda do t ndodh leht n
muajin e nnt. Mitra e nns
n mnry perfekte prmbush
kto krkesa. Foshnja strehohet
n mitr pr nnt muaj. N
fund t muajit t nnt, ndodhin
proceset e nevojshme q t
realizohet lindja. Kontrollimet
jan br dhe foshnja bhet gati
q t merr hapin pr n botn e
jashtme
kanali i lindjes
nuk sht e zhvilluar ende vrteton se nj sjellje e till e vetdijshme sht

nj tregues i qart jo i vullnetit t saj, por i dituris dhe i inspirimit t Zotit
Krijuesit.
Gjat procesit t lindjes, ka shum shembuj t ndrtimit mahnits q ju
duhet kushtuar vmendje. P.sh n mnyr q lindja t kryhet me sukses, kafka
e foshnjs duhet t ket nj ndrtim i cili nuk do t dmtohet n kanalin e
lindjes. Nse shikojm kafkn e foshnjs, do t shofim nj grup prej 5 eshtrave
me nj vend t but n mes tyre t quajtur fontanell. Ky ndrtim i but i
jep kafks nj elasticitet q e mbron trurin dhe kafkn e foshnjs nga dmtimet
q mund t ndodhin nga shtypja gjat lindjes. Para lindjes s foshnjs,
prgatitjet bhen nn kontroll t rrept; masat paraprake ndrmerren n do
aspekt. P.sh. lngu amniotik futet n veprim q t lehtsoj lindjen dhe t
pengoj infeksionin.
Lind pyetja: Kush ndikon q t gjitha kto prgatitje t kompletohen, dhe
kush vendos q ka ardhur koha e lindjes? Kush kontrollon q syt jan t gatshm
pr t par, mushkrit jan t gatshme pr t marr frym, nyjet jan t
zhvilluara perfekt dhe truri sht i formuar plotsisht?
148
N trupin e zhvilluar t fetusit, nuk ka ndonj mekanizm t atill q t

kontrolloj kto gjra. Truri, i cili pranohet si qendr kontrolluese e tr trupit,
sht nj organ q zhvillohet s bashku me fetusin. Edhe nj tru i zhvilluar
n mnyr perfekte nuk mund t ndikoj n kt faz. Fetusi, i cili deri n
at moment sht zhvilluar n mitrn e nns, sht plotsisht i paditur pr
ambientin e jashtm. Ai nuk mund t vendos se sht apo nuk sht n gjendje
t prshtatshme pr nj ambient t cilin kurr nuk e ka par. As nna nuk
sht ajo e cila vendos pr kohn e lindjes. Q prej dits s par, nna nuk
mund t ndrhyj n asnj faz t vetme t veprimeve q bhen n trupin e
saj; si pra ajo mund t vendos se kur kto faza kan arritur kompletimin e
tyre?
Nuk ka dyshim se sht Zoti Ai q kontrollon do faz t zhvillimit t
foshnjs dhe vendos kur nj njeri do t filloj jetn e tij n kt bot. sht
vetm Zoti, Ai I Cili krijon qenien njerzore, I Cili e di do moment t jets q
ata do t bjn. Kur nj njeri vjen n bot, Zoti e di edhe ditn n t ciln ai
do t vdes. Vdekja do t vij n nj koh t ciln Zoti e ka vendosur. Nj
person intelegjent i cili ka dije pr kto fakte e di se far duhet t bj: Ai
duhet t mendoj rreth krijimit t tij dhe prsri i dshmohet fuqia e prhershme
e Zotit t tij, dhe ai duhet t drejtoj tr jetn n at mnyr q sht e
knaqshme pr Zotin.
Sistemi i ndrtuar n
trupin e nns pr
zhvillimin e foshnjs
funksionon n
mnyr perfekte.
Nse foshnja, pr
fardo arsye, lind
pa u kompletuar
kto zhvillime, ajo do
t ket nevoj pr
kujdesje t veant
(majtas).
Njerz! Nse keni ndonj dyshim pr Ringjalljen, dijeni se Ne ju krijuam

juve prej dheu, pastaj nga nj pik e sperms, pastaj prej nj gjaku t
ngjizur (alak), pastaj prej nj cope mishi, t formuar por ende t paformuar,
q Ne tua manifestojm fuqin Ton. Ne bjm far t duam ju lm n
mitr deri n nj afat t caktuar dhe pastaj ju nxjerrim si fmij dhe kshtu
t mund t arrini pjekurin e juaj t plot. Disa vdesin t rinj e disa jetojn
deri n pleqri t thell q tr at q dinin njhere nuk e dijn m. (Kur'an,
22: 5)
Ushqimi i Par i Ksaj Bote: QUMSHTI I NNS

Prej momentit q foshnja i hap syt n kt bot, trupi i saj duhet t
adaptohet n nj jet t re. do faktor q do t lehtsoj kt adaptim sht
vendosur gjat dhe pas shtatznis. Shembulli m i qart i ksaj sht faza
e formimit t qumshtit t nns.
Formimi i qumshtit t nns sht ofruar nga hormonet e nns.
Prodhimi i qumshtit sht i lidhur rrnjsisht me nj hormon t quajtur
prolaktin q prodhohet nga pjesa e prparme e hipofizs n tru. Gjat
shtatznis, hormonet progesteroni dhe estrogjeni t prodhuara nga placenta
ndalojn prolaktinn q t aktivizohet dhe t prodhoj qumsht. Por placenta
nxirret pas lindjes kshtu q shkaktohet rnje e progesteronit dhe e estrogjenit
n gjak; pas ksaj, prolaktina futet n veprim dhe kontribon n formimin e
qumshtit. Pr shkak t ktij komunikimi n mes t hormoneve, nj ushqim
i till i vlefshm si qumshti i nns prgatitet saktsisht n momentin kur
foshnja ka nevoj pr at. N t vrtet ky sht nj shkmbim momental i
informacionit. Derisa placenta sht n trup, ajo kryen detyra vitale por n
momentin e duhur ajo duhet t nxirret. Kjo sjell nj zhvillim shum t
rndsishm pr jetn e njeriut. Sikur q pam, n fazat e krijimit t njeriut
do gj q ndodh kompleton njra tjetrn. Sigurisht q, kto jan dshmi t
qarta se do njeri sht i ndrtuar nga nj fuqi supreme.
T gjitha kto faza vazhdojn edhe mbasi foshnja vjen n bot. Prodhimi
i qumshtit nga nna rritet sipas nevojave t ushqyeshmris s foshnjs.
N ditt e para prodhohet deri n 50 g.; n muajin e gjasht, prodhimi i
150
dhjami n fascien
superficiale
brinjt
gjndrrat e
qumshtit
lobulet prmbajn
alveole
kanalet e
qumshtit
rezervuari
duktuset
intertubulare
do detaj n trupin e nns

sht projektuar q t
prmbush nevojat e foshnjs.
P.sh. qumshti i nns fillon t
sekretohet (tajitet) me lindjen e
foshnjs. Mirpo gjat
shtatzanis t gjitha prgatitjet
e nevojshme pr prodhimin e
qumshtit bhen nn
mbikqyrjen e hormoneve t
ndryshme. Qumshti
prmban do material q
foshnja ka nevoj. Kur
mendojm pr cilsit e tij n
prgjithsi, qart shofim se
asgj nuk mund t zvendsoj
qumshtin e nns.
qumshtit mund t jet aq i lart sa t arrij deri nj litr. Shkenctart t

cilt jan munduar t gjejn formuln e qumshtit t nns pas hulumtimeve
t gjata kan qen t pasuksesshm sepse nuk ka lloj standard t qumshtit
t nns. N trupin e secils nn, qumshti prodhohet sipas nevojave t
foshnjs s saj, dhe ky qumsht ushqen foshnjn n at mnyr q asnj
ushqim i huaj nuk mundet. Hulumtimet kan treguar se antitrupat, hormonet,
vitaminat dhe mineralet n qumshtin e nns prcaktohen nga nevojat e
foshnjs.
Dallimi n Mes t Qumshtit t

Nns dhe Ushqimeve t Tjera
Prdorimi i materialeve t tjera ushqyese n vend t qumshtit t nns
nuk prmbush komplet nevojat e foshnjs. P.sh. asnj material tjetr
ushqyes nuk prmban antitrupat e duhur pr sistemin imunologjik t foshnjs.
Qumshti i lops konsiderohet si material ushqyes klasik pr foshnjet.
Kur krahasojm at me qumshtin e nns, kuptojm m mir superioritetin
e ktij t dytit. N qumshtin e lops sasia e kazeins sht m e lart se
sa n qumshtin e nns. Kazeina sht nj protein q gjendet n qumshtin
e koaguluar (t thart). Ky material zbrthehet n copa m t mdha n stomak
151
dhe e vshtirson tretjen. Pr kt arsye, qumshti i lops sht m i rnd

pr tretje se sa ai i nns. Fakti q ky material gjendet n sasi m t ult
n qumshtin e nns e bn tretjen pr foshnjn m t leht.
Kto dy lloje t qumshtit po ashtu jan t ndryshme n aspektin e prbrjes
s amino acideve. Pr shkak t ktij dallimi, numri total i amino acideve
prezente n palcn e foshnjs s ushqyer me qumsht lope sht m i lart;
niveli i disa amino acideve sht shum i lart ndrsa niveli i disa t tjerave
sht shum i ult. Kjo ka ndikim negativ n sistemin nervor dhe pr shkak
t prqindjes s lart t proteins, vendoset nj barr shtes pr veshkt.
Sheqeri sht faktor tjetr q e bn qumshtin e nns t dallueshm.
Qumshti i nns dhe qumshti i lops prmbajn llojin e njejt t sheqeritlaktozs. Mirpo sasia e laktozs n qumshtin e njeriut (L / 7g) ndryshon
nga ajo n qumshtin e lops (L / 4.8g). Prve ksaj grimcat e mdha t
koaguluara t qumshtit t lops kalojn shum ngadal npr zorrt e
vogla. Pr kt arsye, sasi t mdha t lngut dhe t laktozs, t cilat jan
t rndsishme, absorbohen n pjesn e par t zorrve t vogla. Grimcat e
koaguluara t qumshtit t nns ( ndryshe nga ato t qumshtit t lops)
kalojn leht npr zorrt e vogla, dhe laktoza dhe lngu arrijn zorrt e
mdha. Kshtu, zorrt zhvillohen n mnyr t shndetshme. Prparsia
e dyt e sasis s madhe t laktozs q gjendet n qumshtin e njeriut sht
se siguron sintezn e materialit t quajtur cerebrozid, i cili luan nj rol t
rndsishm n ndrtimin e strukturave themelore t sistemit nervor.
Po ashtu niveli i yndyrs n qumshtin e nns dhe n qumshtin e
lops sht gati i njejt por ndryshon n cilsi. Acidi linoleik n qumshtin
e nns sht yndyra e vetme e cila nevojitet pr ushqyeshmrin e foshnjs.
Nj faktor tjetr q dallon qumshtin e nns sht sasia dhe proporcioni
i krips dhe mineraleve q ai prmban. P.sh. n qumshtin e lops sasia e
kalciumit dhe e fosforit sht e lart; por proporcioni i kalciumit ndaj fosforit
n qumshtin e lops e bn t vshtir q t tretet ashtu si duhet. Fosfori
mund t kombinohet me kalcium n aparatin e tretjes dhe faktikisht pengon
thithjen e kalciumit. Kshtu q, nse foshnja ushqehet me qumsht lope n
ditt e para t jets, mund t shkaktohen anomali t caktuara si rrjedhoj
e sasis s ult t kalciumit n gjak.
152
Ve ksaj, qumshti i njeriut pmban 50% hekur. Pr shkak q qumshti

i lops prmban nj proporcion shum m t ult t ktij minerali, foshnjet
e ushqyera me qumsht t lops mund t ken anemi q sht e lidhur me
pamjaftueshmrin e hekurit.
Prmbajtja e pasur me vitamina sht nj faktor tjetr q e bn qumshtin
e nns t domosdoshm. Nga pikpamja e vitaminave q prmbajn,
qumshti i nns dhe qumshti i lops jan mjaft t ndryshm. Niveli i
vitamins A sht i njejt, por niveli i vitaminave E, C dhe K sht m i lart
n qumshtin e nns. Sasia e vitamins D n qumshtin e nns sht e
mjaftueshme pr nevojat e foshnjs.
Qumshti i Nns e Mbron Foshnjn n do Faz

Foshnja q sht duke ardhur n bot nga vendi i mbrojtur mitra e
nns pa bakterie duhet t luftoj kundr bakterieve t bots s jashtme.
Nj nga veorit m t rndsishme t qumshtit t nns sht q ai e mbron
foshnjn nga infeksionet. Qelizat mbrojtse (antitrupat) q kalojn nga
qumshti i nns te foshnja bjn q foshnja t filloj t luftoj kundr
bakterieve t panjohura sikur t ishte e informuar prpara. Nj funksion
posarisht mbrojts e kryejn antitrupat q gjenden n sasi t mdha n
kolostrum- sht qumshti i nns, q sekretohet (tajitet) n ditt e para
mbas lindjes.
Kjo mbrojtje t ciln e ofron qumshti i nns (mbrojtje nga infeksionet
e lehta e deri te ato m serioze), sht i rndsis vitale pr muajt e par,
dhe dobit e tij rriten n proporcion me periudhn e t ushqyerit n gji.
Dobit pr foshnjn nga qumshti i nns bhen m t dukshme pr
do dit q kalon. Nj nga gjrat q shkenctart kan zbuluar pr qumshtin
e nns sht se ai sht tejet i dobishm pr foshnjn deri n dy vjet.
Rndsia e ktij zbulimi t kohve t fundit sht shpallur n Kuran 14
shekuj m par:
Ne e kemi udhzuar njeriun sa i prket prindrve t tij. Bartja e tij i shkaktoi
nns s tij mund dhe pas dy vitesh ia ndau gjirin: Falemndero Mua dhe
prindrit. Un jam destinacioni yt final. (Kur'an, 31: 14)
153
Zoti im prfshin t gjitha gjrat n diturin e

Tij kshtu q a nuk do t kushtoni vmendje?
(Kur'an, 6: 80)
EMBRIOLOGJIA HEDH
POSHT GJNJESHTRN E
EVOLUCIONIT
indja sht nj dshmi e nj krijimi suprem, megjithat evolucionistt

prpiqen q t adresojn at n mbrojtje t teoris s tyre. Procesi
i krijimit t njeriut q kalon npr faza q zhvillohen sipas nj
skeme tepr delikate, n ditt e sotme sht nj fakt i padiskutueshm n
fushn e embriologjis. Prandaj si ka mundsi q evolucionistt mundohen
t interpretojn kt fakt t krijimit n adresim t teoris s tyre?
N fund t shekullit t 19t, biologu evolucionist Ernst Haeckel propozoi
tezn e tij, "Ontologjia Prsrit Filogjenin. N kt tez, Haeckel pohoi se
embrionet e gjalla n procesin e zhvillimit t tyre prsrisin procesin evolutiv
npr t cilin kan kaluar strgjyshrit e tyre. P.sh. ai propozoi se nj embrion
njeriu n mitrn e nns s tij paraqet karakteristikat e nj peshku, pastaj
t nj zvarraniku para se prfundimisht t kthehet n nj qenie njeriu.
S shpejti u kuptua se kjo tez nuk pasqyronte fakte. Gushzat t cilat
supozoheshin se paraqiteshin n periudhn e par t embrionit t njeriut
faktikisht ishin kanali i brendshm i veshit, gjndrrat paratiroide dhe timusi;
pjesa e embrionit q i ngjante t verdhs s vezs n t vrtet ishte qesja
prgjegjse pr prodhimin e gjakut t foshnjs; pjesa e cila mendohej t
ishte bishti u identifikua se ishte shtylla kurrizore.
155
Kto tashm jan fakte t vrtetuara

nga shkenca. Pak koh pasi Haeckel
propozoi teorin e tij, vet evolucionistt
pranuan se pohimi i tij nuk ishte i sakt.
Dy udhheqs neo-Darvinist, George
Gaylord Simpson dhe W. Beck vrtetuan
pavlefshmrin e ksaj teorie:
Haeckel deklaroi gabim prfshirjen e
parimit evolutiv. Tash sht plotsisht
e vrtetuar se ontologjia nuk e prsrit
filogjenin.53
Vlefshmria e teoris s Haeckel-it
gjithashtu u hodh posht n debatin
shkencor m 1920. Pas ksaj, m 1950,
teoria u hoq plotsisht nga tekstet
msimore.54
Evolucionisti Haeckel nuk hezitoj t sajoj
dshmi. Mirpo me prparimin e
shkencs, u zbulua se skenari i Haeckel-it
ishte krejtsisht imagjinues.
Vizatimet e Falsifikuara
N propozimin e teoris s tij, Haeckel

nuk veproi n kundrshtim me traditn e
shkenctarve evolucionist; ai bri vizatime imagjinuese q t ilustronte idet
e tij. Madje kur embriologjia u zhvillua dhe u zbulua se vizatimet ishin t
falsifikuara, ai pranoi se nuk kishte ndjekur ndonj shteg t ndryshm nga
kolegt e tij:
Pas ktij pohimi kompromentues t falsifikimit do t isha i obliguar t
konsideroja vehten t dnuar dhe t asgjsuar sikur t mos kisha
ngushllimin q shikoj n bankn e t pandehurve krah pr krah me mua
qindra bashk-fajtor n mesin e tyre shum vzhgues t besuar dhe
biologjist t respektuar. Pjesa m e madhe e t gjitha skicimeve n librat
m t mir shkollor t biologjis, librat msimor dhe revistat duhet t
bartin n t njejtn shkall prgjegjsin e falsifikimit, pasi t gjitha
ato jan t pasakta, dhe pak a shum jan t falsifikuara, skematizuara
dhe t konstruktuara.55
156
N vizatimet e sajuara
(fabrikuara) t Haeckel-it,
embrionet e gjallesave t
ndryshme ishin vendosur
krahprkrah n prpjekje
pr t ln prshtypje se
ato kishin ngjajshmri
ndrmjet tyre. N mnyr
q t paraqiste
ngjajshmrin ndrmjet
embrionit t njeriut dhe atij
t peshkut, Haeckel bri ca
shtesa n disa pjes dhe
hoqi disa pjes t tjera.
Sikur n t gjitha
falsifikimet e tjera t
evolucionistve, qllimi
ktu ishte t ofrohen
dshmi false pr
evolucionin. Mirpo
fotografit e ktyre
embioneve qart paraqesin
falsifikimin e Haeckel-it.
Kto fabrikime jan vetm
nj dshmi se teoria e
evolucionit sht
mashtrim i themeluar n
falsitet.
Nga ky pranim mund t kuptohet se prpjekjet e Haeckel-it pr t

prdorur embriologjin si nj dshmi pr evolucionin jan plotsisht pa baz
dhe asgj m shum se arsyetim i shtrembr. Detajet pr krijimin e njeriut
q i kemi dhn n rrjedhn e ktij libri jan dshmi t pamohushme t s
vrtets s krijimit.
157
A nuk menduan ata se All-llahu krijoj qiejt dhe tokn dhe

do gj mes tyre pr nj prfundim t vlefshm dhe pr
nj afat t caktuar? Megjithat shum njerz mohojn se
ata do t takojn ndonjhere Zotin e tyre.
(Kur'an, 30: 8)
PRFUNDIM
ecili n bot shkoi n mitrn e nns s tij si nj spermatozoid i vetm,

nn kushte t krijuara n mnyr t veant, u bashkua me nj vez.
Pas ksaj, ai filloi jetn si nj qeliz e vetme. Ti po ashtu ishe n kt
process, po ashtu nna jote, babai yt, vllezrit dhe motrat, shokt dhe ata q i
njeh dhe njerzit t cilt nuk i njeh. Jo vetm ata q sot jan gjall, por secili nga
qenia e par njerzore deri t antart e gjenerats s sotme, kan kaluar npr
fazat e mrekullueshme t spjeguara n kt libr.
Gjat muajve q embrionet n rritje nuk kan as dijenin m t vogl pr
ekzistencn e tyre, Zoti u jep form trupave t tyre dhe krijon secilin n nj njeri
t tr nga nj qeliz e vetme. sht detyr e secilit q jeton n faqen e toks
t marr n konsiderat kt t vrtet
Dhe sht detyra e juaj t mendoni se si erdht n ekzistenc, dhe ti jeni
mirnjohs Zotit I Cili ju krijoj juve.
Mos harro se Zoti I Cili njher krijoj trupin tnd do t krijoj at edhe njher
pas vdekjes dhe do t krkoj llogari.
Kjo sht shum e leht pr Zotin, Zotruesin e fuqis s prhershme
Mirpo, ata t cilt e harrojn krijimin e tyre dhe e mohojn Zotin dhe Ditn
e Gjykimit jan t shkujdesur n ekstrem. N Kuran Zoti iu drejtohet atyre n
kt mnyr:
A nuk e sheh njeriu se Ne e krijuam at nga nj pik, dhe ja ku sht, nj
kundrshtar i hapur. Ai na bn Neve shembuj dhe harron krijimin e vet, duke thn:
Kush ju jep jet eshtrave kur ato t jen kalbur? Thuaj Ai I Cili i bri ato pr
hern e par do ti kthej n jet. Ai ka dije t plot pr do gj t krijuar. (Kur'an,
36: 77-79)
159
ka! A jan ata n dyshim pr takimin me

Zotin e tyre? ka! A nuk i prfshin Ai t gjitha
gjrat? (Kur'an, 41:54)
160
EVOLUCIONI
IDE E GABUAR
do detaj n univers argumenton drejt nj krijimi superior.

Materialzimi, i cili prpiqet t mohoj faktin e krijimit n univers,
ssht asgj tjetr prve se nj falsitet anti shkencor.
Kur materializmi t shfuqizohet, t gjitha teorit e tjera t bazuara n
kt filozofi bhen t pabaza. Kryesorja e tyre sht Darvinizmi, ajo sht,
teoria e evolucionit. Kjo teori, e cila thot se jeta zuri fill nga materia e pajet
nprmes rastsis, sht hedhur posht me njohjen se Zoti e ka krijuar
universin. Astrofizikanti amerikan Hugh Ross shpjegon si vijon:
Ateizmi, Darvinizmi, dhe n t vrtet t gjitha teorit q burojn nga
filozofit prej shekullit t 18t deri n shekullin 20t jan t ndrtuara n supozim,
n supozim t gabuar, se universi sht i pafund. Mnyra e veant na solli
neve ball pr ball me shkakun apo shkaktarin matan/prapa/para
universit dhe gjith at q prmban, duke prfshir edhe vetveten.56
Zoti sht Ai q e krijoj universin dhe Ai e ndrtoj at deri n detajet
m t vogla. Prandaj, sht e pamundur q teoria e evolucionit, e cila
konsideron se qeniet e gjalla jan prodhime t rastsis, t jet e vrtet.
Natyrisht q, kur e shikojm teorin e evolucionit, kuptojm se kjo teori
sht shpallur e pavlefshme nga zbulimet shkencore. Ndrtimi i jets sht
jashtzakonisht kompleks dhe i mrekullueshm. P.sh. n botn e pajet
161
mund t studiojm se sa t ndjeshme jan balancet n t cilat qndrojn atomet,

ndrsa, n botn e gjall mund t vshtrojm se n far ndrtimi kompleks
jan bashkuar atomet, dhe sa t jashtzakonshm jan mekanizmat dhe
stukturat me t cilat jan prodhuar proteinat, enzimet dhe qelizat.
Ky ndrtim i jashtzakonshm i jets zhvlersoj Darvinizmin n fund
t shekullit t 20t.
Me kt tem jemi marr n detaje n disa nga studimet tona t tjera,
dhe do t vazhdojm akoma t njejtn gj. Por, duke pasur parasysh
rndsin e saj, do t jet e dobishme q po ashtu t bhet nj prmbledhje
edhe ktu.
Dshtimi Shkencor I Darvinizmit

Ndonse sht nj doktrin q ka fillimet e saj q nga Greqia e lasht,
teoria e evolucionit u avancua gjersisht n shekullin e 19t. Zhvillimi m i
rndsishm q e bri kt teori temn kryesore t bots s shkencs ishte
libri i Charles Darwin-it i titulluar Origjina e Llojeve e botuar me 1859. N
kt libr, Darwin-i mohonte se Zoti i krijoj llojet e ndryshme t gjalla n tok
ve e ve. Sipas Darwin-it, t gjitha gjallesat kan nj strgjysh t prbashkt
dhe ato me kalimin e kohs ndryshuan nga njra-tjera nprmjet ndryshimeve
t vogla.
Teoria e Darwinit nuk bazohej n ndonj zbulim konkret shkencor; si
e pranoi edhe vet, ajo ishte vetm nj supozim. Ve ksaj, teoria dshtoi
prball nj sr shtjesh vendimtare, kt e pranoi edhe vet Darwin-i n
kapitullin e gjat t librit t tij t titulluar Vshtirsit e Teoris.
Darwin-i mbshteti t gjitha shpresat e tij n zbulimet e reja shkencore,
duke shpresuar se do t zgjidhnin Vshtirsit e Teoris. Mirpo, n
kundrshtim me at q ai shpresonte, zbulimet shkencore zgjeruan prmasat
e ktyre vshtirsive.
Disfata e darvinizmit prball shkencs mund t prmblidhet n tre
tituj kryesor:
1) Teoria nuk arrin t shpjegoj n asnj mnyr se si zuri fill jeta n tok.
2) Nuk gjendet asnj zbulim shkencor q tregon se mekanizmat e
evolucionit t propozuara nga kjo teori, posedojn ndonj force evoluese.
162
3) T dhnat fosile dshmojn plotsisht t kundrtn e ideve t

parashtruara nga teora e evolucionit.
N kt pjes, do t shtjellojm n vija t prgjithshme kto tri shtje
themelore:
Pengesa E Par E Pakaprcyeshme: Zanafilla E Jets

Teoria e evolucionit pretendon se t gjitha speciet rrjedhn nga nj
qeliz e vetme e shfaqur n tokn primitive 3.8 miliarda vjet m par. Si
sht e mundur q nj qeliz e vetme t ndrtoj miliona specie t gjalla e
t komplikuara dhe, nse me t vrtet ka ndodhur dika e till, pse nuk
gjenden gjurm n t dhnat fosile. Kjo sht njra nga pyetjet n t cilat
teoria nuk mund t prgjigjet.
Megjithat, e para dhe kryesorja, q duhet pyetur n hapin e par t procesit
t supozuar evolutiv sht: Si u krijua kjo qeliz e par?
Meq teoria e evolucionit e mohon krijimin dhe fardo ndrhyrje t
mbinatyrshme, ajo pohon se qeliza e par sht shfaqur rastsisht brenda
ligjeve t natyrs, pa asnj projektim, planifikim apo rregullim. Sipas ksaj
teorie, materia e pajet duhet t ket krijuar nj qeliz t gjall, si rezultat i
rastsis. Por ky sht nj pohim q bie ndesh bile edhe me ligjet m t
pakontestueshme t biologjis.
Jeta Rrjedh nga Jeta

Darwin-i, n librin e tij, nuk ka folur kurr mbi zanafilln e jets. T
kuptuarit primitiv shkencor n periudhn kur jetoi ai mbshtetej n supozimin
se gjallesat kishin nj ndrtim shum t thjesht. Sipas teoris s krijimit t
rastsishm q ishte shum e besuar n mesjet, lndt e pajet/inorganike,
u bashkuan q t formojn qenie t gjalla. N at periudh ishte shum i prhapur
mendimi q insektet formoheshin nga tepricat e ushqimeve, ndrsa minjt
nga gruri. Pr t dshmuar kt teori jan br eksperimente t uditshme.
Pak grur vendosej n nj leck t ndotur, dhe besohej q pas nj koh do
t formoheshin minjt. N mnyr t ngjajshme, krimbat n mish supozohej
163
se ishin dshmi e krijimit spontan (q krijoheshin vetvetiu). Por m von do

t kuptohej q krimbat nuk formoheshin vetvetiu n mish, por nga larvat e
padukshme pr syrin q barteshin aty nga mizat.
Kur Darwin-i shkroi librin Origjina e Llojeve, besimi se bakteriet formoheshin
nga materia e pajet ishte nj gj e pranuar gjersisht n botn e shkencs.
Por vetm 5 vite pas botimit t librit t Darwin-it, Louis Pasteur shpalli
rezultatet e arritura pas shum studimeve dhe eksperimenteve t gjata t
cilat hodhn posht krijimin spontan, i cili prbnte gur themelin e teoris
s Darwin-it. N ligjratn e tij triumfale n Sorbonne n vitin 1864, Pasteur
tha: Kurr m nuk do t rimarr veten krijimi spontan prej grushtit vdekjeprurs
t dhn nga ky eksperiment i thjesht. 57
Mbrojtsit e teoris s evolucionit i kundrshtuan pr nj koh t gjat
zbulimet e Pasteur-it. Mirpo zhvillimi i shkencs q nxorri n drit ndrtimin
kompleks t qelizs s organizmit t gjall, e dshmoi tejet pa rrugdalje iden
se jeta erdhi ne ekzistenc rastsisht.
Prpjekjet E Pafrytshme T Shekullit Njzet

Evolucionisti i par, i cili u morr me shtjen e zanafills s jets n
shekullin e njzet ishte biologu i njohur rus Alexander Oparin. Me teza t
ndryshme q i ngriti n vitet 1930, ai u mundua t dshmoj se qeliza e gjall
mund t krijohej rastsisht. Por kto punime doln t pasuksesshme dhe
Oparin detyrohet t pranoj kt: Megjithat, fatkeqsisht, shtja e zanafills
s qelizs prbn ndoshta pikn m t errt
t t gjith studimit t evolucionit t
organizmave. 58
Pasuesit evolucionist t Oparin-it u
munduan t bnin eksperimente pr t gjetur
nj zgjidhje pr kt shtje. M i njohuri
nga kto eksperimente ishte ai q u b nga
Me eksperimentet q bri, Louis Pasteur zhvlersoj
pohimin se materia e pajet mund t krijoj jet, i cili
pohim prbn themelin e teoris s evolucionit.
164
kimisti amerikan Stanley Miller n vitin 1953. Duke bashkuar gazrat, q ai

pretendonte se kishin ekzistuar n atmosfern e lasht t toks n nj
ambient eksperimental dhe duke i ekspozuar ato ndaj nj burimi t jashtm
energjie, Miller formoi disa molekula organike (amino acide) t pranishme n
strukturn e proteinave.
Disa vite m pas zbulohet se ky eksperiment, i cili ather u paraqit si
nj hap i rndsishm n emr t evolucionit, ishte i pavlefshm, sepse
atmosfera e prdorur n kt eksperiment ishte shum m e ndryshme nga
kushtet reale t toks. 59
Pas nj periudhe t gjat heshtjeje, Miller pranoi se mjedisi atmosferik
q kishte prdorur nuk ishte real. 60
T gjitha prpjekjet evolucioniste q u ndrmorrn gjat shekullit t
njzet pr t shpjeguar zanafilln e jets prfunduan pa sukses. Jeffrey Bada,
gjeo-kimisti i njohur nga Instituti Skrips i San Diegos, n nj artikull t botuar
n vitin 1998 n revistn Earth (Toka), pranoi kt fakt:
Sot, duke e ln pas shekullin e njzet, akoma prballemi me problemin
m t madh t pazgjidhur q kishim qysh n fillim t ktij shekulli: Si
zuri fill jeta n tok? 61
Struktura e Ndrlikuar e Jets

Shkaku kryesor q teoria e evolucionit rreth zanafills s jets prfundoi
n nj gjendje t till pa rrugdalje sht se edhe ato organizma t gjall q
mendohej t jen nga m t thjeshtat kan ndrtim jashtzakonisht t
ndrlikuar. Qeliza e nj gjallese sht shum m e ndrlikuar se sa t gjitha
prodhimet teknologjike t prodhuara nga njeriu. Sot, madje edhe n laboratort
m t prparuar t bots, nuk mund t prodhohet nj qeliz e vetme nga bashkimi
i materieve kimike organike.
Kushtet q nevojiten pr formimin e nj qelize jan aq t shumta sa kurr
nuk mund t shpjegohen me rastsin. Probabiliteti q proteinat, njsia baz
e qelizs, t sintetizohen rastsisht sht 1 n 10950 pr nj protein mesatare
me 500 amino acide. N matematik probabilitetet m t vogla se 1050
konsiderohen t pamundura.
165
Molekula e ADN-s, e cila sht e vendosur n brthamn e qelizs dhe

e cila mban informacionin gjenetik, sht nj bank e jashtzakonshme t
dhnash. sht llogaritur q sikur infromacioni i koduar n ADN t shkruhej
n letr, do t krijohej nj bibliotek gjigante me 900 volume enciklopedike
me nga 500 faqe secila.
N kt pik shfaqet nj dilem tepr interesante: ADN-ja mund ta
kopjoj/prsris vetveten vetm me ndihmn e disa proteinave t specializuara
(enzimave). Mirpo, sinteza e ktyre enzimave mund t realizohet vetm me
an t informacionit t koduar n ADN. Pr vet faktin q jan t varura nga
njra tjetra, ato duhet t ekzistojn n t njjtn koh pr kopjim/prsritje.
Kjo hedh posht skenarin se jeta ka zn fill vetvetiu. Prof. Leslie Orgel, nj
evolucionist me reputacion nga Universiteti i San Diegos n Kaliforni, e pranon
kt fakt n shtator t vitit 1984 n botimin e revists Scientific American:
sht krejtsisht e pamundur q proteinat dhe acidet nukleike, duke qen
t dyja komplekse pr nga ndrtimi, t jen krijuar vetvetiu n t njejtin
vend dhe n t njejtn koh. Po ashtu duket e pamundur ekzistenza e
njrs pa tjetrn. Si prfundim, q n shikim t par, njeriu duhet t arrij
n konkluzion se jeta kurr nuk ka mundur t z fill me an t mjeteve
kimike. 62
Padyshim, nse sht e pamundur q jeta t ket zn fill nga shkaqet
natyrore, ather duhet t pranohet se jeta u krijua n nj mnyr t
mbinatyrshme. Ky fakt zhvlerson n mnyr t qart teorin e evolucionit,
qllimi kryesor i s cils sht t mohoj krijimin.
Mekanizmat Imagjinues t Evolucionit

shtja e dyt e rndsishme q e bn teorin e Darwin-it t pavlefshme
sht se t dy konceptet e paraqitura nga kjo teori si mekanizma t evolucionit,
u kuptua se n t vrtet nuk kan forc evoluese.
Darwin-i n trsi e mbshteti deklaratn e tij t evolucionit n mekanizmin
e seleksionimi natyror. Rndsia q i jepte ktij mekanizmi kuptohet qart
nga titulli i librit t tij: Origjina e Llojeve nprmjet seleksionimit natyror
166
Nj nga faktet e shfuqizimit t teoris s evolucionit sht ndrtimi jashtzakonisht i ndrlikuar i jets.
Molekula e ADN-s e lokalizuar n brthamat e qelizave t qenieve t gjalla sht nj shembull. ADN-ja
sht nj lloj banke t dhnash e formuar me rregullimin e katr molekulave t ndryshme n radhitje t
ndryshme. Kjo bank t dhnash prmban kodet e t gjitha tipareve fizike t asaj qenie t gjall. Sikur
ADN-ja e njeriut t shkruhej n letr, sht llogaritur se kjo do t rezultonte n nj enciklopedi t prbr
prej 900 volumeve. sht e padiskuteshme q informacioni i till i jashtzakonshm definitivisht e
prgnjeshtron konceptin e rastsis.
Seleksionimi natyror pohon se ato gjallesa q jan m t fuqishme dhe

q i prshtaten m mir kushteve natyrore t vendbanimeve t tyre do t
mbijetojn n luftn pr jet. P.sh. n nj kope sorkadhesh q krcnohet
prej kafshve t ndryshme grabitqare, do t mbijetojn ato q vrapojn m
shpejt. Kshtu q kopeja e sorkadheve do t prbhet nga individt m t
fort dhe m t shpejt. Mirpo, sigurisht q ky mekanizm nuk mund t
shkaktoj evoluimin e sorkadheve e ti kthej n nj lloj tjetr gjallese, pr
shembull, n kuaj.
Prandaj, mekanizmi i seleksionimit natyror nuk ka asnj forc evoluese.
Edhe Darwin-i ishte i ndrgjegjshm pr kt realitet, ndaj n librin e tij
Origjina e Llojeve u detyrua t pohonte:
Seleksionimi natyror smund t bj asgj prderisa nuk shfaqen dallime
dhe ndryshime t dobishme individuale. 63
Ndikimi i Lamarck-ut
Pra, si mund t formoheshin kto ndryshime t dobishme? Darwin-i, ksaj
pyetje u mundua ti prgjigjej nga kndvshtrimi i t kuptuarit primitiv t shkencs
s asaj kohe. Sipas biologut francez Lamarck, i cili ka jetuar para Darwin-it,
gjallesat ia prcolln brezit pasardhs tiparet t cilat i kishin fituar gjat
167
jets s tyre dhe kto tipare duke u akumuluar nga nj brez n tjetrin, bn
q t formohen specie t reja. Pr shembull, sipas Lamarck-ut, xhirafat
evoluan nga antilopat gjat prpjekjeve t tyre pr t ngrn gjethet e pemve
t larta, qafat e tyre u zgjatn nga brezi n brez.
Edhe Darwin-i ka dhn shembuj t ngjashm, dhe n librin e tij Origjina
e Llojeve, ai thot se disa arinj duke u futur n uj pr t gjetur ushqim me
kalimin e kohs u shndrruan n balena 64
Por ligjet e trashgimis t zbuluara nga Mendel-i, t cilat u vrtetuan
nga shkenca e gjenetiks, e cila lulzoi n shekullin e 20t, hodhn posht
plotsisht legjendn e prcjelljes s tipareve t fituara n brezat pasues.
Kshtu, selekcionimi natyral ra nga prkrahja si nj mekanizm evolutiv.
Neo-Darvinizmi dhe Mutacionet

Pr t gjetur nj zgjidhje, darvinistt n fund t vitit 1930 nxorn Teorin
Sintetike Moderne, apo si njihet ndryshe Neo-Darvinizmi. Prve mutacionit
natyror, Neo-Darvinizmi shtoi mutacionet si shkaqe t ndryshimeve t
dobishme, t cilat jan shtrembrime t formuara n gjenet e gjallesave pr
shkak t faktorve t jashtm si jan rrezatimi apo gabimet n replikim.
N ditt e sotme, modeli q qndron pr evolucionin sht Neo-Darvinizmi.
Sipas ksaj teorie miliona gjallesa n bot u formuan si rezultat i nj procesi
me ann e t cilit organe t shumta komplekse t ktyre organizmave si: vesht,
syt, mushkrit dhe kraht iu nnshtruan mutacioneve, domethn
rregullimeve gjenetike. Por ekziston nj fakt i prer shkencor q plotsisht
e hedh posht kt teori: Mutacionet nuk shkaktojn zhvillimin e gjallesave;
prkundrazi, ato jan gjithmon t dmshme.
Arsyeja pr kt sht shum e thjesht: ADN-ja ka nj ndrtim shum
t ndrlikuar dhe do ndikim spontan mbi kt molekul, mund ti shkaktoj
vetm dm asaj. Gjenetisti amerikan B. G. Ranganathan e shpjegon kt
fakt si n vijim:
168
S pari, mutacionet e vrteta jan shum t rralla n natyr. S dyti, shumica

e mutacioneve jan t dmshme pasi q ndodhin n nj mnyr krejt
t rastsishme; do ndryshim i rastsishm n nj sistem tejet t
rregullt ndikon negativisht, e jo n t mir.
Pr shembull, nse nj trmet do t dridhte nj ndrtim tejet t rregullt
si sht nj ndrtes, do t ndodhte nj ndryshim i rastsishm n kornizn
e ndrtess, i cili sipas t gjitha gjasave, nuk do t ishte nj prmirsim.
65
Nuk udit fakti se deri m sot nuk sht vzhguar asnj rast i ndonj
mutacioni t dobishm,
domethn, i cili sht par t
zhvilloj kodin gjenetik. sht
vrtetuar se t gjitha mutacionet
jan t dmshme. sht kuptuar
se mutacioni, i cili sht paraqitur
si nj mekanizm i evolucionit,
sht n t vrtet nj dukuri
gjenetike q dmton gjallesat
dhe i l ato t gjymtuara. (Efekti
m i shpesht i mutacionit n
qeniet njerzore sht kanceri.)
Natyrisht, nj mekanizm
shkatrrues nuk mund t jet
mekanizm evolutiv. N ann
tjetr, seleksionimi natyror, si e
ka pranuar edhe vet Darwin-i ,
smund t bj asgj i vetm.
Ky fakt na tregon se nuk ekziston
ndonj mekanizm evolutiv n
Qysh nga fillimi i shekullit, evolucionistt jan prpjekur t
natyr. Meqense nuk ekziston
prodhojn mutacione t mizave t frutave, dhe t japin kt si
asnj mekanizm evolutiv, nuk
nj shembull t mutacionit t dobishm. Mirpo, rezultati i
fituar n fund t ktyre prpjekjeve q zgjati me dekada ishin
ka mundur t ndodh as ndonj
mizat e shmtuara, t smura dhe me t meta.
proces i imagjinuar i quajtur
evolucion.
169
T Dhnat Fosile: Asnj Gjurm e Formave Kalimtare

T dhnat fosile jan treguesi m i qart se skenari q sugjerohet nga
teoria evolucionit nuk ka ndodhur kurr.
Sipas teoris s evolucionit, t gjitha gjallesat kan evoluar nga nj
paraardhs. Nj specie, e cila ekzistonte m par, me kalimin e kohs, u
shndrrua n dika tjetr dhe t gjitha speciet u krijuan n kt mnyr.
Sipas ksaj teorie, ky transformim u zhvillua gradualisht gjat nj periudhe
kohore prej miliona vitesh.
Po t kishte qen kshtu, lloje t shumta kalimtare duhej t kishin
ekzistuar dhe jetuar brenda ksaj periudhe t gjat transformimi.
Pr shembull, disa krijesa gjysm peshkgjysm zvarranik duhej t
kishin jetuar n t kaluarn t cilat do t kishin disa tipare zvarraniksh,
prve tipareve t peshkut t cilat ato tashm i kishin. Apo duhej t kishin
ekzistuar disa zvarranik-zogj, t cilt do t kishin disa tipare t zogjve prve
tipareve t zvarranikve q ato tashm i kishin. Meqense kto gjallesa do
t ishin n nj faz tranzicioni (kalimtare), ato duhet t ken qen t gjymtuara,
t dmtuara dhe me t meta. Evolucionistt kto qenie imagjinuese, t cilat
ata besojn se jetuan n t kaluarn, i qujan forma kalimtare.
Nqoftse me t vrtet kan ekzistuar kto gjallesa, ather do t duhej
t kishte me miliona dhe madje miliarda sosh pr nga numri dhe llojllojshmria.
M e rndsishmja sht se mbetjet e ktyre qenieve t uditshme do t duhej
t haseshin n t dhnat fosile. Darwin-i, n librin Origjina e Llojeve, kt fakt
e shpjegon kshtu:
Nse teoria ime sht e vrtet, ather forma kalimtare t panumrta
q lidhin speciet e t njjtit grup sigurisht q duhet t ken ekzistuar...
Si rrjedhim, dshmit q ato ekzistuan m par do t mund t gjenden
n mbetjet fosile. 66
Shpresat e Shpartalluara t Darwin-it

Megjithat, edhe pse evolucionistt kan br krkime intensive pr t
gjetur fosilet q nga mesi i shekullit t 19t n mbar botn, ende nuk sht
170
FOSILET E GJALLA
KARKALECI I DETIT
195 MILION VITE I VJETR FOSILI I KARKALECIT T DETIT
PILIVIESA
150 MILION VITE I VJETR FOSILI I PILIVESS
MILINGONA
100 MILION VITE I VJETR FOSILI I MILINGONS
171
PESHKAQENI
400 MILION VITE I VJETR FOSILI I PESHKAQENIT
gjetur asnj form kalimtare. T gjitha fosilet, n kundrshtim me at q

shpresonin evolucionistt, tregojn se jeta n tok u shfaq vrullshm dhe
plotsisht e formuar.
Nj paleontolog i njohur britanik, Derek V. Ager, edhe pse sht evolucionist,
e pranon kt realitet:
shtja paraqitet q tek analizojm t dhnat fosile n hollsi, qoft n
nivel t rradhitjes apo llojeve, vazhdimisht hasim jo evolucion gradual,
por shprthim t papritur t nj grupi n llogari t tjetrit. 67
Me fjal t tjera, te fosilet e gjetura, t gjitha llojet e gjallesave shfaqen
papritmas dhe plotsisht t formuara, pa asnj form t ndrmjetme. Kjo
sht pikrisht e kundrta e supozimeve t Darwin-it. Gjithashtu, sht nj
dshmi shum e fort se gjallesat jan krijuar. I vetmi shpjegim q nj specie
e gjall t shfaqet papritmas e plot dhe pa paraardhs nga i cili t ket
evoluar sht se ajo u krijua. Kjo e vrtet sht pranuar po ashtu nga biologu
i mirnjohur evolucionist Douglas Futuyuma:
Krijimi dhe evolucioni, n mes tyre, sjellin shpjegimet e mundshme pr
zanafilln e gjallesave. Organizmat ose jan shfaqur n tok t zhvilluara
plotsisht, ose jo. N rast se nuk jan shfaqur t zhvilluara plotsisht
ato duhet t jen zhvilluar me an t ndonj procesi t modifikimit nga
specie q kan ekzistuar m par. N rast se jan shfaqur plotsisht t
zhvilluara, ato me t vrtet duhet t jen krijuar nga ndonj intelekt i
plotfuqishm. 68
Fosilet tregojn se qeniet e gjalla u shfaqn n tok t zhvilluara
plotsisht dhe n gjendje t prkryer. Me fjal t tjera origjina e llojeve, n
kundrshtim me supozimin e Darwin-it, nuk sht evolucioni, por krijimi.
Prralla E Evolucionit T Njeriut

shtja q trajtohet m shpesh nga mbrojtsit e teoris s evolucionit
sht prejardhja e njeriut. Pohimi darvinist konsideron se njerzit modern
t ditve t sotme kan evoluar nga disa krijesa t ngjashme me majmunt.
Gjat ktij procesi evolutiv t supozuar, e cila supozohet t ket filluar rreth
4-5 milion vjet m par, pretendohet se kan jetuar disa forma kalimtare
172
ndrmjet njeriut modern dhe t parve t tij. Sipas ktij skenari plotsisht
t imagjinuar, jan t radhitura katr kategori baz:
1. Australopiteku
2. Homo habilis
3. Homo erektus
4. Homo sapiens
Evolucionistt t ashtuquajturin paraardhsi i par i njeriut i ngjajshm
me majmunin e quajtn Australopitek.
Kto qenie t gjalla nuk jan n fakt asgj tjetr, prvese nj specie e
zhdukur majmuni. Studimet e shumta t bra n mostrat e Australopitekve
nga dy anatomist t famshm botror nga Anglia dhe SHBA-t, Lordit Solly
Zuckerman dhe profesorit Charles Oxnard, tregojn q kto i prkisnin nj
lloji t zakonshm t majmunve t zhdukur dhe nuk kishin asnj ngjashmri
me qeniet njerzore.69
Evolucionistt klasifikojn fazn tjetr t evolucionit njerzor si homo,
q domethn njeri. Sipas pohimit evolucionist, qeniet e gjalla t seris homo
ishin m t zhvilluara se australopitekt. Evolucionistt sajuan nj skicim t
imagjinuar duke rregulluar fosile t ndryshme t ktyre krijesave n nj
radhitje t posame. Ky skicim ishte imagjinues sepse kurr nuk sht
dshmuar se ka nj lidhje evolutive n mes t ktyre klasave t ndryshme.
Ernst Mayr, njri prej ithtarve m t rndsishm t teoris s evolucionit
n shekullin e njzet n librin e tij Nj Argument i Gjat pohon se: n veanti
enigmat historike si zanafilla e jets apo e Homo sapiensit, jan tejet t
vshtira dhe mund madje ti rezistojn edhe nj shpjegimi prfundimtar t
knaqshm.70
Duke radhitur zinxhirin si Australopitek > Homo Habilis > Homo Erektus
> Homo Sapiens, evolucionistt nnkuptojn se kto specie jan paraardhse
t njra-tjetrs. Mirpo, zbulimet e fundit t paleo-antropologve nxorrn n
dukje se Austrolopiteku, Homo Habilis dhe Homo Erektus kan jetuar n t
njjtn periudh n pjes t ndryshme t bots.71
Pr m tepr, nj segment i caktuar njerzish i klasifikuar si Homo
Erektus ka jetuar deri n kohrat moderne. Homo sapiensi, Neandertalt
dhe Homo Sapiens Sapiens (njeriu modern) kan bashkjetuar n t njjtin
rajon. 72
173
Kjo situat dshmon qart pavlefshmrin e pohimit q pretendon se

ata jan strgjyshr t njri tjetrit.
Nj palentolog nga universiteti Hardvard, Stephen Jay Gould, shpjegon
kt situat pa rrugdalje t teoris s evolucionit megjithse edhe vet sht
evolucionist:
far i ndodhi shkalls son, nse bashkekzistojn tri linja hominide (A.
Afrikanus, Robust Australopitekt dhe H. Habilis) q nuk rrjedhin nga
njra-tjetra? Pr m tepr, asnj nga t tre nuk shfaq ndonj tendenc
evolutive gjat qndrimit t tyre n tok. 73
Me pak fjal, skenari i evolucionit njerzor q po mbahet gjall me
ndihmn e vizatimeve t ndryshme t disa krijesave imagjinuese
gjysmmajmun-gjysmnjeri, q shfaqen n media apo libra shkollor, me
an t mjeteve propaganduese, sht sinqerisht, asgj tjetr pos nj prrall
pa baz shkencore
Lordi Solly Zuckerman, nj nga shkenctart m t famshm dhe m
t respektuar t Mbretris s Bashkuar, i cili studioj kt shtje me vite
dhe n veanti pr 15 vite studioj fosilet e Australopitekut, edhe pse evolucionist,
ai arriti n prfundimin se, n t vrtet, nuk ekziston asnj pem gjenealogjike
midis majmunit dhe njeriut. Zuckerman gjithashtu bri interesant nj spektr
t shkencave. Kt spektr t shkencave ai e bri duke i radhitur shkencat
nga ato q ai i konsideronte m shkencore kah ato q i konsideronte m
joshkencore. Sipas spektrit t Zuckerman-it, m shkencoret, d.m.th.
mbshtetja n t dhna konkrete, jan shkenca e fiziks dhe e kimis. M
pas vijn shkencat biologjike dhe pastaj shkencat shoqrore. N fund fare,
n pjesn q konsiderohet t jet si pjesa m joshkencore, radhitet perceptimi
jashtshqisor konceptet si telepatia dhe shqisa e gjasht dhe n fund
t fundit vjen evolucioni i njeriut. Zuckerman shpjegon kshtu gjykimin e
tij:
Pastaj ne lvizim nga regjistri i t vrtets objektive kah ato fusha t
shkencs q konsiderohen shkenca biologjike, si: perceptimi jashtshqisor
apo interpretimi i historis s fosileve t njeriut, ku pr besnikun
(evolucionistin) gjithka sht e mundur dhe ku besimtari i zjarrt (n
174
evolucion) ndonjher sht n gjendje t besoj shum gjra kontradiktore

n t njjtn koh. 74
Si shifet, prralla e evolucionit njerzor nuk sht gj tjetr vese
interpretime t paragjykuara t disa fosileve t zhvarrosura prej njerzve t
caktuar, t cilt verbrisht ndjekin teorin e tyre.
Teknologjia E Syrit Dhe E Veshit

Nj shtje tjetr q mbetet pa prgjigje nga teoria e evolucionit sht
cilsia e shklqyer e perceptimit t syrit dhe veshit.
Para se t kalojm n temn e syrit, le ti prgjigjemi shkurtimisht
pyetjes si shikojm ne? Rrezet e drits q vijn nga ndonj objekt, bien n
retinn e syrit dhe japin nj imazh t prmbysur t objektit. Ktu, kto rreze
drite transformohen n sinjale elektrike nga qelizat dhe pastaj prcillen n
nj zon t vogl n pjesn e prapme t trurit, q quhet qendra e shikimit.
Kto sinjale elektrike perceptohen n kt qendr t trurit si imazh pas nj
sr procesesh. Le t mendojm pak, duke u bazuar n kto njohuri teknike.
Truri sht i izoluar trsisht nga drita. Kjo do t thot se pjesa e
brendshme e trurit sht n errsir t plot dhe drita nuk arrin vendin ku
shte i vendosur truri. Vendi i quajtur qendra e shikimit sht nj vend n
errsir t plot ku nuk hyn kurr drit; ka mundsi t jet vendi m i errt
q ekziston. Megjithat, n kt errsir t plot ne shikojm nj bot t
ndritshme plot drit.
Imazhi i formuar n sy sht aq i mpreht dhe i qart, sa q as teknologjia
e shekullit njzet nuk ka arritur ta realizoj. Pr shembull, shikoni librin q
jeni duke e lexuar, duart me t cilat e mbani at dhe pastaj ngritni kokn dhe
shikoni prreth. A keni par ndonjher nj imazh t till t mpreht e t qart
si ky n ndonj vend tjetr? Edhe ekrani m i zhvilluar i televizorit i prodhuar
nga prodhuesi m i mir i televizorve n bot nuk mund t ofroj nj imazh
aq t mpreht pr ju. Ky sht nj imazh tre-dimensional, me ngjyra dhe
jashtzakonisht i pastr. Pr m shum se 100 vite, mijra inxhinier jan
prpjekur q t realizojn kt mprehtsi. Fabrika, e lokale gjigante jan
ndrtuar, shum hulumtime, plane e projekte jan br pr kt qllim. .
176
Prsri, shiko ekranin e TV-s dhe librin t cilin e mban n duar. Do t vresh
nj dallim t madh n mprehtsi dhe veori. Ve ksaj, ekrani i televizorit
paraqet imazh dy dimesional, ndrsa me syt e tu, ti sheh pamje tre
dimensionale me thellsi.
Pr shume vite, dhjetra mijra inxhinier jan munduar t prodhojn
televizor tre dimensional, dhe t realizojn cilsin e imazhit t syrit. Po, kan
prodhuar sistem televizioni tre dimensional por sht e pamundur t shikosh
at pa prdorur syza; ve ksaj, ai sht nj tre dimensional artificial.
Prapaskena sht m e turbullt, e plani i par duket si nj rregullim prej
letre. Asnjher ska qen e mundur t arrihet nj imazh i mpreht dhe i
dallueshm sikurse ai i syrit. Edhe n kamera edhe n televizor, ka nj
humbje t cilsis s imazhit.
Evolucionistt pohojn se mekanizmi q prodhon kt imazh t mpreht
e t qart sht formuar krejt rastsisht. Nse dikush do tju thoshte se
televizori n dhomn tuaj sht formuar si rezultat i rastsis, se t gjitha
atomet e tij ndodhi q t bashkohen dhe t prodhojn kt mjet q paraqet
imazhe, far do t mendonit? Si munden atomet t bjn at q mijra njerz
nuk munden?
Prkundr dhjetra viteve prpjekje,

njerzit nuk kan mundur t ofrojn
nj pamje e cila ka t njejtn
mprehtsi dhe cilsi t lart si t
syrit.
177
Nse nj pajisje q prodhon nj imazh m primitiv se syri nuk mund t

jet formuar rastsisht, ather sht shum e qart q edhe syri apo imazhi
q shikohet prej tij nuk mund t jen formuar rastsisht. E njjta gj vlen
edhe pr veshin. Veshi i jashtm i kap tingujt me laprn e veshit dhe ia
drejton veshit t mesm, veshi i mesm i transmeton dridhjet e tingujve duke
i prforcuar ato; veshi i brendshm ia drgon valt zanore trurit, duke i kthyer
n sinjale elektrike. Ashtu si me shikimin, procesi i dgjimit prfundon n qendrn
e dgjimit n tru.
Ajo q tham pr syrin vlen edhe pr veshin. D.m.th. truri sht i izoluar
nga tingujt, ashtu si sht i izoluar edhe nga drita: asnj tingull nuk mund
t deprtoj brenda. Prandaj, ska rndsi sa zhurm ka jasht, brenda trurit
mbizotron nj qetsi absolute. Megjithat, tingujt m t mpreht perceptohen
nga truri. Nprmjet trurit ton, i cili sht i izoluar nga tingujt, ne dgjojm
simfonin e ekzekutuar nga nj orkestr apo zhurmat n nj vend t mbushur
plot me njerz. Mirpo, nse n ato momente bhet nj matje e prpikt e
nivelit t tingujve n trurin ton, do t kuptonim se aty mbizotron nj qetsi
absolute.
Ashtu si n rastin e imazhit, dekada t tra prpjekjesh kan kaluar pr
t krijuar dhe riprodhuar tinguj sa m t afrt me origjinalin. Rezultatet e ktyre
prpjekjeve jan regjistruesit e zrit, sistemet HI-FI dhe sistemet e ndryshme
pr kapjen e tingujve. Prkundr ksaj teknologjie dhe prpjekjeve t mijra
inxhinierve dhe ekspertve q punuan n kt drejtim, nuk sht ofruar
asnj tingull q t ket t njjtn mprehtsi dhe qartsi si tingulli q kapet
nga veshi. Mendoni pr sistemet HI-FI t cilsis m t lart t prodhuar nga
kompania m e madhe e industris s muziks. Edhe n kto pajisje, kur
regjistrohet zri, humbet nj pjes e cilsis; ose kur ndizni nj HI-FI gjithmon
dgjoni nj zhurm t leht para se t filloj muzika. Prandaj, tingujt q
prodhohen nga teknologjia e trupit t njeriut jan jashtzakonisht t mprehta
dhe t qarta.
Veshi i njeriut asnjher nuk e kap nj tingull t shoqruar me zhurm
si ndodh me HI-FI; ai e kap tingullin pikrisht ashtu si sht, t mpreht e
t qart. Kshtu ka qen gjithmon q nga krijimi i njeriut.
178
Deri me tash, asnj aparat vizual apo inizues t prodhuara nga njeriu
nuk kan qen t ndjeshm apo t suksesshm n t dhnat e perceptimit
shqisor ashtu si jan veshi dhe syri.
Megjithse, interesimi pr shikimin dhe dgjimin sht shum i madh,
nj fakt tepr m i madh qndron prapa gjith ksaj.
Kujt i Takon Vetdija q Sheh dhe

Dgjon n Brendi t Trurit
Kush shikon nj bot joshse n trurin ton, dgjon simfonit dhe
cicrimn e zogjve dhe ndien aromn e trndafilit?
Nxitjet q vijn prej syve, veshve dhe hunds s nj personi shkojn
n tru si impulse nervore elektro-kimike. N librat e biologjis, fiziologjis dhe
biokimis, mund t gjeni shum hollsi pr mnyrn se si ky imazh formohet
n tru. Mirpo, kurr nuk do t mund t ndesheni me faktin m t rndsishm:
Kush i pranon kto impulse nervore elektro-kimike si imazhe, tinguj, aroma
dhe ngjarje shqisore n tru? Ekziston nj vetdije n tru q i pranon gjith
kto pa ndier ndonj nevoj pr sy, vesh apo hund. Kujt i takon kjo vetdije?
Natyrisht q nuk ka dyshim se nuk u takon nervave, shtress yndyrore dhe
neuroneve q e prbjn trurin. Kjo sht arsyeja pse darvinistt-materialist,
t cilt besojn se gjithka prbhet prej materies, nuk mund t japin prgjigje
n kto pyetje.
Sepse kjo vetdije sht shpirti i krijuar prej Zotit. Shpirti nuk ka nevoj
as pr syrin pr t shikuar imazhet dhe as pr veshin pr ti dgjuar tingujt.
Pr m tepr, nuk ka nevoj pr trurin pr t menduar.
do njeri q e lexon kt fakt t qart shkencor duhet t mendoj thell
pr Zotin e Gjithfuqishm dhe t ket frik dhe t krkoj strehim tek Ai, sepse
Ai ngjesh tr gjithsin n nj vend plotsisht t errt prej disa centimetrave
kub n nj form tre-dimensionale, me ngjyra, me hije dhe t ndritshme.
179
Nj Besim Materialist
Informacioni q kemi paraqitur deri ktu tregon se teoria e evolucionit
sht nj pohim q bie n kundrshtim t hapur me faktet shkencore. Pohimi
i teoris n lidhje me prejardhjen e jets sht n kundrshtim me shkencn,
mekanizmat e evolucionit t propozuara nga kjo teori nuk kan asnj forc
evolutive, dhe fosilet tregojn se format kalimtare nuk kan ekzistuar kurr.
Prandaj, teoria e evolucionit duhet t shtyhet anash si nj ide joshkencore.
N kt mnyr shum ide, si modeli i gjithsis me qendr tokn, gjat
historis jan hequr nga agjenda e shkencs.
Por teoria e evolucionit vazhdon t mbahet me vendosmri n agjendn
shkencore. Madje disa njerz prpiqen ti paraqesin kritikat n adres t saj
si sulm ndaj shkencs. Pse?
Arsyeja sht se teoria e evolucionit sht nj besim dogmatik i
domosdoshm pr disa qarqe. Kto qarqe i jan kushtuar filozofis materialiste
dhe e kan pranuar Darvinizmin sepse sht shpjegimi i vetm materialist
pr natyrn.
sht mjaft interesant q nganjher ata e pranojn kt. Richard C.
Lewontin, gjenetist i famshm nga universiteti Harvard dhe po ashtu
evolucionist i njohur pranon q sht s pari materialist, pastaj shkenctar:
Nuk sht se metodat dhe institucionet e shkencs n njfar mnyre
na detyrojn t pranojm nj shpjegim material pr botn, por prkundrazi,
ne jemi t detyruar nga prkrahja jon arbitrare e kauzs materialiste
t krijojm nj aparat hetimi dhe nj sr konceptesh q japin shpjegime
materiale, pa marr parasysh se sa kundr intuits jan, pa marr parasysh
se sa t mjegullta jan pr t paditurin. Pr m tepr, materializmi
sht absolut, kshtu q ne nuk mund t lejojm q n sken t dal nj
Qenie Hyjnore. 75
Kto jan deklarata t qarta se Darvinizmi sht nj dogm e mbajtur
gjall pr hir t lidhjes me filozofin materialiste. Sipas ksaj dogme asgj
nuk ekziston prve materies. Prandaj, ajo thot se materia e pajet dhe e
pavetdijshme krijoj jetn. Ajo kmbngul se miliona specie t gjalla: si zogjt,
peshqit, kafsht, insektet, pemt, lulet, balenat dhe qeniet njerzore u shfaqn
prej materies s pajet si rezultat i bashkveprimit t materies si shiut,
rrufeve, etj. Kjo sht n kundrshtim t plot si me arsyen ashtu edhe me
180
shkencn. Por darvinistt vazhdojn t mbrojn kt me qllim q t mos

lejojn daljen n sken t nj Qenie Hyjnore.
Kushdo q nuk e shikon prejardhjen e gjallesave me paragjykim materialist
do ta kuptoj kt t vrtet t qart: t gjitha gjallesat jan rezultat i krijimit
t nj Krijuesi, i Cili sht Fuqiplot, I Menur dhe I Gjithdijshm. Ky Krijues
sht Zoti, i Cili krijoj tr gjithsin nga asgjja, e ndrtoj at n mnyrn
m t prkryer dhe u dha form t gjitha gjallesave.
Teoria e Evolucionit sht Magjia

m e Fuqishme n Bot
Duhet t bhet e qart se do njeri i lir prej paragjykimit dhe ndikimit
t fardo ideologjie t caktuar, i cili e prdor arsyen dhe logjikn e tij, do t
kuptoj qart se besimi n teorin e evolucionit, q na prkujton paragjykimet
e shoqrive pa njohuri t shkencs apo qytetrimit, sht plotsisht i
pamundshm.
Si u shpjegua m lart, ata q besojn n teorin e evolucionit mendojn
se disa atome dhe molekula t hedhura n nj fui t madhe do t mund t
krijonin profesor dhe student universiteti q jan n gjendje t mendojn
dhe t gjykojn; shkenctar si Einstein (Ajnshtajni) dhe Galileo; artist si
Hemphrey Bogart, Frank Sinatra dhe Pavarotti; si edhe antilopa, drunj limoni
dhe karafila. Pr m tepr, pasi q shkenctart dhe profesort t cilt
besojn n kto gjepura jan njerz t shkolluar, sht krejtsisht e arsyeshme
t flitet pr kt teori si pr magjin m t fuqishme n histori. Asnjher
m par asnj besim apo ide tjetr n kt mnyr nuk ua ka larguar aftsin
e t gjykuarit njerzve, nuk i ka lejuar ata t mendojn me menuri dhe me
arsye dhe ua ka fshehur t vrtetn sikur ata ti kishin syt e lidhur. Kjo
sht nj verbri madje edhe m e keqe dhe m e pabesueshme se adhurimi
i Zotit t Diellit Ra nga egjyptiant, adhurimi i totemeve n disa pjes t
Afriks, adhurimi i Diellit nga populli i Sabs, adhurimi i idhujve t ndrtuar
me duart e tyre nga fisi i Profetit Ibrahim apo adhurimi i Viit t Art nga populli
i Profetit Musa.
N t vrtet kjo situat paraqet mungesn e arsyes t ciln Zoti e ka
prmendur n Kuran. Ai shpall n shum vargje se mendjet e disa njerzve
181
do t jen t mbyllura dhe ata do t jen t pafuqishm pr t par t

vrtetn. Disa nga kto vargje jan si n vijim:
Sa pr ata t cilt nuk besojn, nuk ka ndryshim tek ata nse ua trheq
vrejtjen apo nuk ua trheq vrejtjen, ata nuk do t besojn. Zoti ju ka mbyllur
zemrat e tyre dhe dgjimin dhe shikimi i tyre ka nj perde. Ata do t ken
nj dnim t tmerrshm (Kuran, 2: 6-7)
Ata kan zemra me t cilat nuk kuptojn. Ata kan sy me t cilt nuk shohin.
Ata kan vesh me t cilt nuk dgjojn. Njerzit e till jan si kafsht. Jo,
ata jan bile edhe m t humbur! Ata jan t pavetdijshm. (Kuran 7: 179)
Edhe sikur Ne t'u hapnim atyre nj der n qiell dhe t ngjiteshin vazhdimisht
lart n t, ata vetm do t thoshin: "Neve na sht trullosur shikimi. Apo
ne jemi vn nn nj magji!. (Kuran 15: 14-15)
Fjalt nuk mund t shprehin se sa sht e habitshme se si kjo magji ka

arritur t mbaj nj komunitet aq t gjer n skllavri, ti largoj njerzit nga
e vrteta dhe t mos thyhet pr 150 vjet. sht e kuptueshme q nj apo
disa njerz do t mund t besonin n skenar dhe pohime t pabesueshme
plot marrzi dhe paarsyeshmri. Mirpo, magjia sht shpjegimi i vetm i
mundshm pr njerzit n mbar botn t cilt besojn se atomet e
pavetdijshme dhe pajet papritur vendosn t bashkohen dhe t formojn
nj gjithsi q funksionon me nj sistem t organizimit pa t meta, disiplin,
arsye dhe vetdije, planetin Tok me t gjitha veorit e saj t prshtatura
n mnyr aq t prkryer pr jetn, dhe gjallesat e mbushura me sisteme t
panumrta komplekse.
N t vrtet, Zoti n Kuran paraqet ngjarjen e Profetit Musa dhe t Faraonit
q disa njerz t cilt prkrahin filozofit ateiste n t vrtet ndikojn tek
t tjert me an t magjis. Kur iu tha Faraonit pr fen e vrtet, ai i tha
Profetit Musa t ndeshet me magjistart e tij. Kur Musai e bri kt, ai u tha
atyre q t tregojn aftsit e tyre t part. Vargjet pasojn:
Ai tha, Hedhni ju. Dhe kur ata hedhn, ata lshuan n syt e njerzve nj
magji dhe bn q ata t ndjejn frik prej tyre. Ata gatuan nj magji
jashtzakonisht t fuqishme. (Kur'an, 7: 116)
Si po shikojm, magjistart e Faraonit ishin t aft t mashtronin t

gjith, prve Profetit Musa dhe atyre q i besonin atij. Sidoqoft, dshmia
q paraqiti Profeti Musa theu at magji, apo glltiste at q ata kishin
182
magjepsur sikurse q e paraqet vargu.

E Ne e frymzuam Musain (duke i thn): "Hidhe shkopin tnd!" Dhe ai
menjher glltiste at q ata kishin magjepsur. Ather u dshmua e
vrteta dhe ajo q ata bn u pa se ishte gnjeshtr. (Kuran 7: 117-118)
Si shofim nga ky varg, kur njerzit e kuptuan se ata ishin magjepsur

dhe se ajo q pan ishte vetm nj iluzion, magjistart humbn gjith
kredibilitetin e tyre. Edhe n ditt tona, ata t cilt, nn ndikimin e nj magjie
t ngjashme, besojn n kto pohime qesharake nn maskn e tyre shkencore
dhe kalojn jetn e tyre duke i mbrojtur ato, nse nuk i braktisin ato, ata po
ashtu do t poshtrohen kur e vrteta e plot t shfaqet dhe magjia t
prishet. N t vrtet, Malcolm Muggeridge, nj filozof ateist dhe prkrahs
i evolucionit, pranoi se ishte i brengosur pikrisht nga kjo perspektiv:
Un personalisht jam i bindur se teoria e evolucionit, posarisht shtrirja
e zbatimit t saj, do t jet njra prej shakave m t mdha n librat e
historis n t ardhmen. Brezat e ardhshm do t uditen se si nj
hipotez aq jobindse dhe e dyshimt ka mundur t pranohej me
naivitetin e jashtzakonshm q ajo posedon. 76
Ajo e ardhme nuk sht larg: Prkundrazi, njerzit s shpejti do t
kuptojn se rasti nuk sht zot dhe do t shikojn prapa n teorin e
evolucionit mashtrimin m t keq dhe magjin m t tmerrshme n bot.
Ajo magji tashm me shpejtsi ka filluar t ngrihet prej shpatullave t njerzve
n mbar botn. Shum njerz q shohin fytyrn e vrtet t teoris s
evolucionit po pyesin vehten me habi se si sht e mundur q ishin t kapluar
prej saj.
Ata than Lavdia t qoft Ty!

Ne nuk kemi dituri tjetr prve asaj q
na msove Ti.
Ti je I Gjithdijshmi, I Urti
(Kur'an, 2: 32)
183
SHNIMET
1. Guyton&Hall, Tbbi Fizyoloji,
Nobel TpKitabevleri, stanbul,
1996, 9. bask, s. 1005, 1017
2. Keith L. Moore, The Developing
Human - Clinically Oriented Embryology, W. B. Saunders Company,
1983, Canada, s. 141
Nobel Tp Kitabevleri, stanbul,
1996, 9. bask, s. 1003
4. Guyton&Hall, Human Physiology
and Mechanisms of Disease, 6.
bask, 1997, ABD, s. 649
1996, 9. bask, s. 1004
1996, 9. bask, s. 1005
7. Vander, Sherman, Luciano, nsan
Fizyolojisi, Bilimsel ve Teknik
Yaynlar eviri Vakf, 1994, s. 654
1996, 9. bask, s. 1006
9. Prof. Dr. Ahmet Noyan, Yaamda
ve Hekimlikte Fizyoloji, Ankara,
Mart 1998, 10. bask, s. 1113
1996, 9. bask, s. 1005
11. Guyton&Hall, Human Physiology and Mechanisms of Disease, 6.
bask, 1997, ABD, s. 12; Gerard J.
Tortora, Introduction to the Human
Body The Essentials of Anatomy
and Physiology, Biological Science
Textbooks, 1997, s. 527
1996, 9. bask, s. 1007
13. Guyton&Hall, Human Physiology and Mechanisms of Disease, 6.
bask, 1997, ABD, s. 659
14. Laurence Pernoud, Jattends un
enfant, Pierre Horay, Paris, 1995,
s.107
15. Prof. Dr. Ahmet Noyan,
Yaamda ve Hekimlikte Fizyoloji,
Ankara, Mart 1998, 10. bask, s.
1119
1996, 9. bask, s. 1006
17. Lennart Nilsson, A Child is Born,
Delacorte Press, NY, 1977,s. 22
1996, 9. bask, s. 1005
1996, 9. bask, s. 1007
20. Solomon, Berg, Martin, Villee,
Biology, Saunders College Publishing, ABD, 1993, s. 1056
21. Gerard J. Tortora, Introduction
to the Human Body The Essentials
of Anatomy and Physiology, Biological Science Textbooks, 1997, s.
569-570
23. Geraldine Lux Flanagan, Beginning Life, A Dorling Kindersley
Book, Londra, 1996, s. 28
1996, 9. bask, s. 1034
1996, 9. bask, s. 1039
27. Gerard J. Tortora, Introduction
to the Human Body The Essentials

of Anatomy and Physiology, Biological Science Textbooks, 1997, s.
556
29. Science et Vie, Mart 1995, say:
190, s. 48-50
30. Hoimar Von Ditfurth, Dinozarlarn Sessiz Gecesi 2, Alan
Yaynclk, 1997, s.126
Book, Londra, 1996, s. 42-43
33. Richard Dawkins, The Selfish
Gene, Oxford University Press, New
York, 1976, s. 37
190, s. 48-50
36. Intimate Universe, The Human
Body, Volume 1, 1998 British
Broadcasting Corporation
1996, 9. bask, s. 1035
190, s. 48-50
41. Science Vie, Mart 1995, say:
190, s. 88
190, s. 48-50
43. Hoimar Von Ditfurth, Dinozarlarn Sessiz Gecesi 2, Alan
Yaynclk, 1997, s.129-130
1983, Canada, s. 374a
1983, Canada, s. 126
190, s. 48-50
enfant, Pierre Horay, Paris, 1995,
s.135
enfant, Pierre Horay, Paris, 1995, s.
138
53. G.G.Simpson, W.Beck, An Introduction to Biology, New York, Harcourt Brace and World, 1965, s. 241
54. Keith S.Thomson, Ontogeny &
Phylogeny Recapitulated, American Scientist, cilt:76 Mays/Haziran
1988, s. 273
55. Francis Hitching,The Neck of
the Giraffe:Where Darwin Went
Wrong, New York,Ticknor and
Fields 1982, sf.204
56. Hugh Ross, The Fingerprint of

God, p. 50
57. Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of
Life, W.H. Freeman and Company,
San Francisco, 1972, p. 4.
58. Alexander I. Oparin, Origin of
Life, Dover Publications, NewYork,
1936, 1953 (reprint), p. 196.
59. "New Evidence on Evolution of
Early Atmosphere and Life", Bulletin of the American Meteorological Society, vol 63, November 1982,
p. 1328-1330.
60. Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of the
Prebiotic Synthesis of Small Molecules, 1986, p. 7.
61. Jeffrey Bada, Earth, February
1998, p. 40
62. Leslie E. Orgel, "The Origin of
Life on Earth", Scientific American,
vol. 271, October 1994, p. 78.
63. Charles Darwin, The Origin of
Species by Means of Natural Selection, The Modern Library, New York,
p. 127.
Species: A Facsimile of the First
Edition, Harvard University Press,
1964, p. 184.
65. B. G. Ranganathan, Origins?,
Pennsylvania: The Banner Of Truth
Trust, 1988, p. 7.
Species: A Facsimile of the First
Edition, Harvard University Press,
1964, p. 179.
67. Derek A. Ager, "The Nature of
the Fossil Record", Proceedings of
the British Geological Association,
vol 87, 1976, p. 133.
68. Douglas J. Futuyma, Science on
Trial, Pantheon Books, New York,
1983. p. 197.
69. Solly Zuckerman, Beyond The
Ivory Tower, Toplinger Publications,
New York, 1970, pp. 75-94; Charles
E. Oxnard, "The Place of Australopithecines in Human Evolution:
Grounds for Doubt", Nature, vol
258, p. 389.
70. "Could science be brought to an
end by scientists' belief that they
have final answers or by society's
reluctance to pay the bills?" Scientific American, December 1992, p.
20.
71. Alan Walker, Science, vol. 207, 7
March 1980, p. 1103; A. J. Kelso,
Physical Antropology, 1st ed., J. B.
Lipincott Co., New York, 1970, p.
221; M. D. Leakey, Olduvai Gorge,
vol. 3, Cambridge University Press,
Cambridge, 1971, p. 272.
72. Jeffrey Kluger, "Not So Extinct
After All: The Primitive Homo Erectus May Have Survived Long
Enough To Coexist With Modern
Humans," Time, 23 December 1996.
73. S. J. Gould, Natural History, vol.
85, 1976, p. 30.
74. Solly Zuckerman, Beyond The
Ivory Tower, p. 19.
75. Richard Lewontin, "The DemonHaunted World," The New York Review of Books, January 9, 1997, p.
28.
76. Malcolm Muggeridge, The End
of Christendom, Grand Rapids:
Eerdmans, 1980, p. 43.

Mrekullia e Krijimit Të Njeriut. Albanian (Shqip)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mrekullia e Krijimit Të Njeriut. Albanian (Shqip)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MIRACLE OF HUMAN CREATION_ALB:MIRACLE OF HUMAN CREATION copy 10.03.

2013 21:43 Page 186

A ke menduar ndonjher pr pyetjen se si ke ardhur n kt bot?

T gjitha librat e autorit shpjegojn n dritn e vargjeve Kuranore shtje q kan

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

NJ ARMAT PERFEKTE E CAKTUAR

ROLI I QELIZS VEZ N FORMIMIN

KRIJIMI I NJERIUT NGA NJ QELIZ

EMBRIOLOGJIA HEDH POSHT

EVOLUCIONI IDE E GABUAR

Zoti sht Ai I Cili e bri tokn shtpi/vendbanim

rupi i njeriut sht makina m e komplikuar n bot. Ne shikojm me

organet e mbrendshme jan t organizuara me nj krijim t mrekullueshm,

Qelizat, q secila prej tyre sht sa nj e njmijta pjes e milimetrit,

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

Prmbajtja e njeriut q prbhet nga 60-70 kilogram mish dhe eshtra

sht Ai I Cili iu formon

azhdimsia e racs njerzore n bot sht e mundur me punn

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

N kt proces sistemi hormonal prdoret pr t drguar informatat. Zoti

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

t ndryshme endokrine n trup. Drgon mesazhet (hormonet) saktsisht n

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

se ka duhet t bj, apo e kuptuar nga vetvetja? Si kalkulon hipotalamusi se

N faqet q pasojn, sht e dobishme t mbahet n mend ky fakt.

Hormonet Mund ti Dallojn Gjinit

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

Hipotalamusi n bashkpunim me lobin e prparm t gjndrrs s hipofizs dhe testiseve shkakton

efektet e tyre. P.sh. FSH hormoni te femrat stimulon prodhimin e vezs; te

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

Sigurisht q sht interesant q

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

e prdor njohurin q e posedon duke e adresuar at n fushat e trupit ku sht

N ilustrimin lart shofim strukturn molekulare dhe t kristalizuar t hormonit progesteron

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

intelegjencs supreme t Zotit. At q duhet ta bj njeriu sht q t

Zhvillimi i Qelizave Riprodhuese

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

Kur nj njeri sht ende nj qeliz e re vez e fekonduar n mitrn e

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

sht shum e rndsishme q kto volume kromozomesh paraqiten

Fazat n formimin e vez dhe spermatozoidet

(4) nse trupi primar polar

meioza kompletohet n oocitin sekondar

ootid is ready to unite with the

zygote (diploid 2n; 46

Si rezultat i ndarjeve t ndryshme t qelizave primare vez

Fazat e formimit t vezs, (qeliza riprodhuese e femrs)

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

Para se t kompletohen kto ndarje, qelizat riprodhuese nuk kan arritur

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

sistemin e njeriut. sht e qart se do pjes e do faze t sistemit q

Ky sht All-llahu, Zoti i juaj. Nuk ka zot

endo pr nj armat tejet t madhe e prbr nga miliona

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

Shtegu i Zhvillimit t Sperms

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

N t djatht, shofim sistemin e tubave t vegjl q

Tubthat seminifer jan t lidhura me qelizat formuese t spermatozoideve

MREKULLIA E KRIJMIT T NJERIUT

N fazn finale t ktij procesi, arrihen cilsit e duhura t zhvillimit t plot

muri i tubthit seminifer

HARUN YAHYA (ADNAN OKTAR)

zhvillohet) sht nj nga miliona dshmit e krijimit perfekt t trupit t njeriut.