VRHUNAC

NOVI POREDAK 935.-1258.

Islamska drava vie nije funkcionirala kao jedinstvena drutvena cjelina. Halifa je bio na elu umme i
vjerski voa, ali je u stvarnosti sve bilo raskomadano na male neovisne dinastine.
Fatimije su vladale Egiptom, Sirijom, Sjevernom Afrikom, Palestinom i veim dijelom Arabije. Turski
emiri su zauzeli Iran, Irak i Sredinju Aziju. I sve ove dinastije su povezane sa iijskim pokretom stoga
se ovo razdoblje naziva stoljeem iija. Nijedna dinastija osim selduka nije dugo trajala. Selduci su
bili tursko pleme koji su prisilili halifu nakon osvojenog Bagdada da njihove voe proglasi carskim
namjesnicima diljem daru-l-islama. Islam je bez obzira na sve to nastavio jaati. Svako podruje
carstva je imalo svoj glavni grad, npr. Kairo sredite umjetnosti i znanosti tokom vladavine Fatimija,
cvjetala filozofija, a aFatimije kasnije osnovali Al-Azhar. Samarkand takoer doivio renesansu u
knjievnosti, tu ivio Ibn Sina Farabijev uenik, smatrao da samo Poslanik moe biti idealni voa,
prouavao sufizam. Kordoba kulturni uspon, poezija Ibn Hazm najpoznatiji, odbacio fikh i
filozofiju, zagovarao jednostavnu pobonost oslonjenu na hadis. Ibn Rud najsjajnija intelektualna
zvijezda Pirinejskog poluotoka. Veoma poboan musliman i kadija. Kao i Ibn Sina smatrao je da ne
postoje nikakva protuslovlja izmeu religije i felsefe dok je religija pristupana svakom ovjeku,
felsefa je samo za intelektualnu elitu. Muslimani su prihvatili hilafet jer su mislila da se njime jamilo
jedinstvo umme, ali kad se pokazalo da halife nisu bile u stanju ouvati carstvo, podrali su ih u
smislu vladalakog statusa.
Selduci su bili sunije vrsto naklonjeni sufizmu. Njihovim carstvom upravljao je Nizamulmulk koji je
htio uspostaviti snanu tursku dravu, ali su te namjere propala jer je Bagdad bez poljoprivrede
propadao. Takoer poto nije mogao upravljati vojskom koja je bila sastavljena od nomada, uspostavio
je nove trupe sastavljene od robova i tim carstvom su vladali (na lokalnoj razini) emiri i ulema. Emiri
su bili nomadi koje nije zanimalo obraivanje zemlje i zbog toga nisu osnovali neki oblik feudalnog
plemstva vezanog za privredu. Ulema je sve te razliite i politiki nepovezane reime drala na okupu.
Osnovala je prve medrese koje su im omoguile sistematinije obrazovanje i znanje o islamskim
naukama. Ulema se obrazovala za poslove u lokalnoj upravi i zadobili svoje vlastite drutvene
ustanove. Emiri su vladali na kratke staze bez ikakve politike. Ulema je prilagodila erijat novim
drutvenim okolnostima, postali su jedini postojani autoritet, a irenjem sufizma poveali su pobonost
ljudi.
Radikalnije ismailije su htjeli istrijebiti sunije i selduke pa je to dovelo do ustanka postali su
poznati kao haiini bil isu uvjereni da su oni branitelji puka. Ulema je irila grozne prie o njima
koje su dovele da se ubijaju ljudi za koje se posumnja da su ismailije.
Gazali je dao sunijskom vjerovanju vodee mjesto. Bio je profesor u medresi u Bagdadu i strunjak za
islamsko pravo. Njegovo djelo Ihjau ulumi din je najnavoeniji tekst poslije Kur'ana i hadisa, zasniva
se da jedino ispravan vjerski obred i molitva omoguuju ovjeku neposrednu spoznaju Boga. Smatrao
je da ljudi trebaju nova religijska rjeenja. Nije mu imalo smisla ismailijska odanost nepogreivom
imamu, kako e ga pronai obini vjernici? Sufizam je bio jedini ispravni duhovni put jer se moglo
njime dohvatiti ono boansko. Sufizam je omilio ulemi i na taj nain dobio veliku vanost u islamu.
Bio je iroko rasprostranjen pokret u narodu, i nije bio samo za elitu. Osnovane su sufijske kole i novi
tarikati. Tako je nakon propasti hilafeta dolo do religijskih promjena koje su zahvatile sve slojeve
islamskog drutva i na taj nain prevladali opu politiku katastrofu svojom nadmonom duhovnom
obnovom.

Krstaki ratovi
Drutveni sistem na elu sa emirima koje su uspostavili turski selduci imao je nedostataka.
Neprestano su vodili ratove izmeu sebe (emiri) i to je otealo njihovo udruivanje protiv moguih
vanjskih napada to se i desilo 1099. godine kad su kranski krstai iz zapadne Europe napali
Jerusalem, trei najsvetiji grad nakon Meke i Medine, poklalali njegove stanovnike i osnovali svoje
drave u Palestini, Libanonu i Anadoliji. Emiri su i dalje vodili meusobne sukobe i radi toga nisu bili
u stanju pruiti otpor invazijama sa zapada. Salahudin Ejubi je vratio Jerusalem u okrilje islama 1187.
i porazio Fatimijsku dinastiju u Egiptu, te njihovo stanovnitvo povratio na sunijski islam. Krstaki
ratovi su bili razorni za muslimane na Bliskom istoku.

Ekspanzija
Neposredni uzrok Krstakih ratova bilo je selduko preotimanje Sirije od Fatimija 1070. Tokom tog
pohoda selduci su se sukobili i sa Bizantskim Carstvom koje je bilo slabo i osvojili su Anadoliju.
Poto je bizantski car Aleksije bio nemoan, traio je pomo od pape koji je pozvao sve krane na
Prvi krstaki pohod. Ali njihovo osvajanje Anadolije samo je nakratko zaustavilo Turke, oni su se
kasnije proirili na sredozemlje pa sve do Balkana i dosegli rijeku Dunav, tako da su se muslimani
proirili na dva geografska podruja koja do tad nisu bila dijelom daru-l-islama: Istona Europa i
Sjeverozapadna Indija.

Mongoli 1220.-1500.
Mongolski starjeina Dingis Kan izgradio je svjetsko carstvo i sukobio se sa islamom, i za razliku od
Selduka, on je svoje nomade drao pod kontrolom i uinio ih borbenim strojem to niko prije nije
vidio. Onaj vladar koji se nije podvrgnuo mongolskim starjeinama mogao je oekivati opustoenje
gradova i pokolj stanovnitva.
1231. novi niz mongolskih napada. Muslimanski gradovi su redom unitavani. Buhara sravnjena sa
zemljom, Bagdad pao nakon kratkotrajne borbe, preivjelo stanovnitvo izbjeglo u Siriju, Egipat i
Indiju. Nova dinastija rumskih selduka se nikad nije oporavila iako se se oni predali Mongolima. Prvi
muslimanski voa koji se suprotstavio Mongolima bio je egipatski sultan Bejbers, sa vojnim trupama
sainjenim od robova turskog porijekla koji su se nazivali Memluci. Bejbers je porazio Mongole u bici
kod Ajn Daluta i uivali su u osvojenim islamskim zemljama iji su se stanovnici morali obavezati na
odanost mongolskom kanu u Kini.
Osnovali su etiri velike drave:
1.
2.
3.
4.

ILKANOVI POTOMCI du doline Eufrata i Tigrisa i na planinskim lancima Irana

AGATAJEVI MONGOLI na podruju rijenih slivova Sir Darija i Oks
BIJELA HORDA predio rijeke Irti
ZLATNA HORDA kod ruske rijeke Volge

Nisu donijeli duhovni razvoj religije, torelisali su sve religije a ponajvie budizam.
Krajem 13. stoljea sva etiri mongolska carstva prela su na islam jer su oni osvojene drave gradili
na ve postojeoj tradiciji lokalnog stanovnitva i tako postali vodea muslimanska sila u islamskom
svijetu. Nisu imali ureenu administraciju niti glavni grad, glavno sredite se smatralno mjesto gdje se
ulogri kan. Imali su dva politika cilja: svjetska prevlast i ovjekovjeivanje vladajue dinastije.
Postavili su ulemi odreena ogranienja: vie se nisu mogli oslanjati na vlastiti idtihad i muslimani su
se morali podreivati zakonu prijanjih pravnih autoriteta. Obnovili su gradove koje su opustoili i
gradovi su im postali centri kulture i obrazovanja. Islam i muslimani su se brzo oporavili jer im se ve
dogaalo da u najteim okolnostima izgrade nove religijske uvide.

Mongolska pustoenja preivio je sufija Delaludin Rumi koji je donio nova uenja. Rodio
se u Horosanu, bio strunjak u fikhu i teologiji, te arapskoj i perzijskoj knjievnosti. Nastanio se u
Konji radi Mongola, kao izbjeglica. Nauavao je da je najvea nesrea koja moe zadesiti ovjeka da
osjeti bolni rascjep izmeu Boga i ovjeka, koji vjernika tjera na religijsku potragu. Tako se pojavio
pokret koji je ljudima omoguavao lake mirenje sa proivljenom duevnom katastrofom.
Do 14. stoljea pridravanje i prouavanje erijata bili su jedini tip pobonosti prihvaen od svih
muslimana. Ulema je smatrala da se nita nije bitno izmijenilo zato su oni i slubeno obznanili kraj
idtihadu. S obzirom da je mnogo izgubljeno, smatrali su da to treba nadoknaditi i obnoviti, a ne da se
radi na dodatnom tumaenju vjere. Oni su se i dalje brinuli za vjernike civile. Ipak, nije sva ulema
zatvorila vrata idtihadu. Pojavili su se reformatori koji su obnovili vjeru kako bi opstali u
izmjenjenim drutvenim okolnostima. Najvei reformator bio je Ibn Tejmije dolazi iz stare
ulemanske porodice hanbelijskog mezheba iz Damaska. Proglasio je Mongole nevjernicima jer
provode vojni zakon umjesto erijata. Nije priznavao iizam, sufizam ni felsefu, smatrao je da je
potreban idtihad kako bi se dolo do zakonskih rjeenja u skladu sa erijatom. Zatvoren je i umro u
tamnici.
U Tunisu se pojavio Ibn Haldun koji se preselio u paniju u kojoj su krani vodili uspjenu
rekonkvistu muslimanskog teritorija (pokret panjolaca i Portugalaca s ciljem protjerivanja Maura
(islamskih Arapa) s Pirinejskog poluotoka, odnosno s ciljem njegova ponovnog osvajanja), zauzevi
Kordobu i Sevilju. Sve to je ostalo od monog muslimanskog kraljevstva El-Endelus bio je grad
Granada, u kojoj je sagraena velianstvena palaa Alhambra. Kasnije su krani i to preuzeli. U 14.
stoljeu Mongoli su propali, a u to vrijeme i Memluci u Sriji i Egiptu, koji su bili jaki, ali su isrcpili
sva izvorita. Vladar koji je odravao duh vremena bio je Timur Len (lenk-jer je bio hrom), preuzeo je
vlast u agatajevom carstvu i poeo osvajati nekadanja mongolska podruja. Smatrao je da je poslan
da kazni emire koji nisu dostojno vladali. Htio je iskorijeniti iskvarenost muslimana i da uspostavi red
u drutvu. Timur se poput Mongola inio nezaustavljivima i kao da e osvojiti cijeli svijet. Osvojio je
Iran, Mezopotamiju, Zlatne Horde i Indiju. Dvije godine kasnije osvojio je Anadoliju, Damask i
Bagdad. 1404. godine odluio je napasti Kinu, ali je ubijen tokom tog pohoda. Nova carstva su nastala
u Indiji, Azerbejdanu i Anadoliji.

DELHIJSKI SULTANAT osnovan tokom 13. stoljea, veina Hindusa prihvatila islamsku vlast.
U Indiji je vladao kastinski sistem koji nije obuhvatao muslimane smatrajui ih strancima. Pripadnici
niih klasa i trgovaca su preli na islam. Veina indijskog stanovnitva je ostala vjerna budizmu,
hinduizmu i dainizmu. Do 1330. vei dio Indije potpao je pod Delhijski sultanat, ali je to propalo jer
je bilo veliko pa su emiri osnovali vlastite drave.
Na podruju Anadolije niknule su male dravice koje su oslabljelom Bizantskom carstvu otimale
gradove i naselja. Jednu od tih najmanjih dravica vodila je porodica Osmanlija koja je kasnije postala
veoma mona. Osvojili su Bursu koja je bila njihova prijestolnica, a Bizantu preoteli svo podruje.
Vojska im se sastojala od ratnih robova i zarobljenika janjiara.
Osmanski sultan Murat I postao je najmoniji vladar u zapadnim dijelovima muslimanskog svijeta, cilj
mu je bio pokoriti kraljevstva Srbije i Bugarske, to je i uspio, Srbe je porazio u bici na Kosom Polju, i
obje strane su izgubile vou. Timur Lenk je nanio poraz Osmanlijama kod angore 1402. godine ime
su nakratko zaustavljena osmanlijska osvajanja. Nakon Timurove smrti osmanlije su se oporavili i
1453. Mehmed II je osvojio Konstantinopolj koristei vatreno oruje. Islam se proirio i u Afriku,
junu Arabiju, Maleziju, koja je bila u 15. stoljeu veinom muslimanska.

POBJEDONOSNI ISLAM

Carski islam 1500.-1700.

Tri velika carstva su uspostavljena krajem 15. stoljea:
1. SAFEVIJSKO CARSTVO u Iranu
2. MOGULSKO CARSTVO u Indiji
3. OSMANSKO CARSTVO u Anadoliji, Siriji, Sjevernoj Africi i Arabiji
Ova carstva, za razliku od Abasija, bila su strogo islamski ustrojena i sami vladari su poticali takvu
politiku. U safevijskom Iranu iizam je postao dravna religija, u mogulskoj Indiji sufizam i felsefa, a
Osmanlije su u potpunosti uredili carstvo na naelima erijata.
Pojavili su se i novi problemi: mogulska Indija i Anadolija su bila podruja gdje su bili nemuslimani, a
osnivanjem iijskog carstva u Indiji dolo je do sukoba izmeu sunija i iija. Europa je islamskom
svijetu poela biti opasnost koju su muslimani smatrali zaostalom i nemonom, kasnije e se razviti,
osnaiti i pokoriti muslimane.

Safevijsko carstvo
Nakon to je Ismail proglasio iizam slubenom religijom, oznaio je novu stranu islamske povijesti.
Do tad su samo arapi bili iije. Ismail je namjeravao iskorijeniti sunizam iz Irana: sufijski tarikati su
zabranjeni, a ulema pobijena ili protjerana. lanovima carske administracije nareeno da proklinju tri
raiduna koji su onemoguili Aliji da doe na vlast. Sam je sebe proglasio skrivenim imamom. Veina
iranaca prihvatila iizam. Carstvom su vladali civili, vladavina je bila utemeljena na silamskom
pozivanju na imamsko naslijee.
ah Abbas I doveo arapsku iijsku ulemu, osnovao medrese koje su davale potporu novoj ulemi. U to
vrijeme Safevijsko carstvo je dostiglo vrhunac. Proirio je carstvo, ulema javno pozivala u iizam, to
prije nije mogla. Protjerali su sve sunije i umjesto zikra, imali su ritual oplakivanja i alovanja u ast
Huseina. To je postao glavni iranski zakon. Mir Danad i njegov uenik Mula Sadr osnovali su kolu
mistine filozofije u Isfahanu i Mula Sadr je smatrao da je ulema izopaila religiju. Bio je uznemiren
idejom usula koji su bili obrazovanije iije i koji su smatrali da obini muslimani nisu sposobni
donositi vjerska naela po svom nahoenju, nego su duni slijediti uenijeg. Oni nisu imali neku
podrku u drutbu sve dok Safevijsko carstvo nije poelo propadati (radi agrarnih nedostataka).
Dva kljuna dogaaja su otvorila vrata iranskoj ulemi put ka moi kakvoj muslimanski svijet jo nije
vidio. Prvi dogaaj obiljeen je iseljenjem vodeih iranskih uenjaka/uleme u svete iijske gradove,
Nedaf i Kerbela, odakle su davali upute svojim vjernicima. Drugi dogaaj se zbio nakon smrti Nadir
Kana, ulema je iskoristila to bezvlae i stekla mo.

Mogulsko carstvo
Babul je osnovao Mogulsko carstvo u Indiji u vrijeme kad je u Iranu Ismail djelovao protiv sunija,
izgradio je dravu po ugledu na Timurovu mongolsku. Nije dugo potrajala jer su se emiri nakon
njegove smrti stalno sukobljavali. Babula je naslijedio Humajun koji je odrao mo carstva, kasnije
njegov sin Akbar, za razliku od Ismaila, nije tlaio svoj narod niti ih je prisiljavao da prime njegovu
vjeru, a da je to radio carstvo ne bi opstalo jer su muslimani bili manjina. Akbar je potovao sve vjere.
Hindusima je gradio hramove i otvorio im kuu bogotovlja. Osnovao je i svoj vlastiti sufijski red
posveen boanskom monoteizmu gdje su uili da se Bog moe objaviti svakoj pravovjernoj
monoteistikoj religiji. Na poetku vladavine oslanjao se na ulemu, ali za erijat nije pokazivao
zanimanje. Volio je sufizam i felsefu i htio je izgraditi drutvo na naelima felsefe. Neki su smatrali da
je on izgradio takvo drutvo koje e onemoguiti sukobe i ratove, a to sve proistie iz sufijskih uenja.

Akbarov unuk ah Dihan je gradnjom Tad Mahala nastavio djedovu tradiciju stapanja muslimanske
i hinduistike arhitekture. On se pridravao erijata i nije odobravao sufizam. Krajem 17. stoljea
carstvo je poelo propadati, vojska i dvor su postali preskupi za budet, a vladari su ulagali u
izgradnju, zanemarujui poljoprivredu na kojoj se zasnivalo bogatstvo. Vladar Aurangzeb je smatrao
da treba disciplinirati muslimane te ih je svojim zabranama udaljio od hindusa. Nakon njegove smrti
carstvo je zapalo u krizu i nije se moglo oporaviti, ali su se moguli nekako drali do 18. stoljea.
Indijski muslimani su se osjeali zapostavljeno ne samo od Hindusa, nego i od Engleza koji su
uvrstili svoju trgovinu i postajali sve moniji politiki faktor. I tad je bio prvi put da muslimanima
vladaju nevjernici, a to znai da se ukida vanost islamske zajednici, i bili su stalno nesigurni.

Osmansko carstvo
Nakon to su osvojili Konstantinopolj postali su najuspjenija i najdugotrajnija islamska drava.
Sultani su uspostavili apsolutnu monarhiju i osnovali mono dvorsko sredite u Istanbulu. Sultan
Mehmed Fatih je imao potporu od strane balkanskih plemia i jenjiara pjeadija koja je bila
sastavljena od neturaka konvertita i postali jo moniji pojavom vatrenog oruja i bili su odgovorni
iskljuivo sultanu. Osmanlije su smatrali da moraju voditi dihad protiv neprijatelja na zapadu protiv
krana i na istoku sa Safevijama. Vojnim pohodom Selima I protiv Safevija osvojeni su Sirija, Egipat,
Sjeverna Afrika i Arabija. U Europi su takoer nastavili osvajanja i stigli sve do Bea.
Osmanska vlast je uspjela izgraditi sistem koji je omoguavao razliitim drutvenim i vjerskim
skupinama kranima, idovima, Arapima, Turcima, ulemi, tarikatima da ive zajedno u miru i da
slijede svoja uvjerenja i obiaje i time dali to vei doprinos zajednici. Poto je carstvo bilo veliko
podijeljeno je na provincije kojima su vladale pae sultanovi namjesnici.
Carstvo je doseglo vrhunac za vrijeme vladavine sultana Sulejmana Velianstvenog Istanbul je
doivio kulturnu renesansu u kojoj se posebno isticala arhitektura dvorskog graditelja Sinana Pae.
Damije koje su graene imale su poseban stil: bile su prostrane, ispunjene svjetlom, niskih svodova i
visokih munara. U 16. stoljeu imali su stalni kontakt sa zapadom jer je Osmansko carstvo imalo
najveu mo u svijetu.
erijat je postao slubeni zakon carstva za sve muslimane, a Osmanlije su ozakonile erijatske sudove
iju su pravdu dijelile kadije, tumaili ih muftije, a uitelji u medresama postali opunomoeni vladini
dunosnici koji su tvorili moralnu i religijsku vezu izmeu sultana i njegovih podanika. Ulema je
postala sluga drave sultani i pae su mogli ucjenjivati neposlunu ulemu prijetnjom uskraivanja
novane potpore.
Osmanska sunijska ulema za razliku od iranske iijske, bila je liena svake politike otrine, bila je
protivnik svake promjene. Nakon Sulejmanove smrti uenje felsefe je odbaeno i usmjerili su se
izuavanju fikha. Kad je carstvo pokazivalo prve znakove slabosti, sekte su postale sve mnogobrojnije.
Ulema se protivila tampanju islamskih knjiga i otuili su se od krana jer su oni prihvatali sva
dostignua sa zapada. Takoer, ulema je utjecala na obian puk na nain da ne prihvataju nikakve
promjene, ali one su bile neophodne za opstanak. ak je i Osmansko carstvo imalo problem sa
agrarnom privredom. Vojska je gubila mo, a sultani autoritet. Zbog ekonomske krize poveavao se
porez stanovnitvu, bogati su ivjeli u izobilju, a siromani postali jo siromaniji.
Na arapskom poluotoku Muhamed ibn Abdulvehab je prekinuo veze sa Istanbulom i smatrao da ta
kriza muslimana moe biti rijeena samo vraanjem Kur'anu i sunnetu. Ta sekta je i danas prisutna u
Arabiji poznata kao vehabizam.

Nastali su i novi pokreti. Europa ih je prestigla u svim vidovima drutvenog ivota. U poetku su
Osmanlije davale velike poraze Europi, a kasnije su se pokuali odbraniti no bezuspjeno. Jedan od
razloga slabljenja bilo je i Sulejmanovo odobrenje da trgovce ne obavezuje zakon carstva i u sluaju
krenja zakona sudi im njihova drava po njenim pravilima.
Krajem 18. stoljea Carstvo je zapalo u duboku krizu: trgovina je opala, beduinska plemena u Arabiji
su izmakla kontroli, a zapad je u meuvremenu nizao uspjehe i Osmanlije nisu bile svjesne da se
Europa gradila na do tada nepoznatoj vrsti drutvenog ureenja i da je nadmaila islamsku dravu i da
e uskoro postii svjetsku nadmo.

ISLAM NA INDO-PAKISTANSOM POTKONTINENTU

Islam u Junoj Aziji
Iskustvo islama na ovom podruju je ogromno i raznoliko. Islam obuhvata blizu 470 milijona ljudi.
Historija islama u Junoj Aziji moe se podijelita na tri perioda: dolazak islama i vladavina islama,
britanski kolonijalizam i musmanski nacionalizam i islamizam.
Dolazak Islama
Vezuju ga s dolaskom u Sind umejjadskog odrede sa Muhamed bin Kasimom 711. Postoje dokazi da je
islam stiga u JA 643. u vrijeme h. Omera kao porduetak osvajanja Sasadinskog carstva. Glavni dio
ekspazije su omoguile perzijsko.afganistansko-turske dinastije. Prvi je bio sultan Mahmud Gaznevi a
poslije 175 godina Muhammed Guri je osnovao Gurijsko carstvo koje je trajalo do 1206. Uzmaknuli
su pred Sultanatom od Delhija kojim su upravljale dinastije: Mamluk, Khilji, Tugluk, Sayid, Lodhi.
Lodhije je svrgnuo Babur koji je vodio porijeklo od Timara i Dingis Kana.

SJEVERNA INDIJA
Islam doneen putem Centralne Azije vojnim osvajanjem,prisilnom migracijom, prije nego li
trgovinom. Turso-afganistanske elite proirile su perzijski jezik kao pdabrani ne samo na dvoru nego i
openito. Delhijski sultanati su bili organizovani po uzoru na dinastiju Sasanije. Temljili su svoju
legitimnost vladara na perzijskom vjerovanju u polu boansko karaljevljenje.
Unutar June Azije novi vladari su uspostavili institucije koje su nosile peat islama. Oekivalo se da
sultan prizna autoritet erijata i da pomae institucije od presudnog znaaja : damije, medrese i
bolnice.

Juna Azija
Islam kao panazijska religija utie na vjerovanja i ivot miliona Azijcaa. Postoje i druge panazijske
religije, hinduizam na krajnjem jugu i budizam na krajnjem istoku. Ono to povezuje udaljene Azijske
oblasti koje nisu nikad imale potpunozajedniku historiju je islam.
Od kljunog znaaja za islam u JA je perzijski jezik uprkos injenici da se islam poistovjeuje s
arapskim jezikom. Perzijanstvo je novi izraz koji je skovao historiar Maral Hodson. A oznaava
kulturnu silu povezanu s Perzijskim jezikom i onim koji sebe nazivaju perzijancima. On istie
elemente zajednike Perzijancima i aindoarijevskim vladarima. Dva takva elmedta su : hijerarhija
izraena statusnom ljestvicom koja povezuje sve grupacije i odreuje im poloaj i poslunost koja
zahtjeva prihvaanje pravila ponaanja onima na vrhu statusne ljestvice.

Veliki indomuslimanski vladari

Mahmud od Gazne- odluan ratnik koji je izvrio 17 pohoda u Indiju. Naruio je pravljenje zvaninih
historijskih zapisa elei da potomstvu ostavi prikaz vladavine. Nije samo pljakao i unitavao nego i
gradio i obnavljao.Na dvoru su mu bili historiatri, lingvisti i matematiari i svestrani znalac El Biruni.
Gurije su 1192 zbacile Gaznevije s vlasti . Nadirujui s planinskog vijenca Hinduku gotovo su
zbrisali Gaznu s lica zemlje i osvojili Lahore. Delhi su proglasili prijestolnicom. Nasljednici Gurija su
poznati kao Memluci ili roboi kraljevi iz sj. Indije. Memluci i njegovi nasljednici Haldidi, Tugluci,
Sajidi i Lodi poznati su kao Delhijski sultanat. Vladali su od 13 do 16 str.
Iltumi- naredio izgradnju damije Kuvetu-lislam . Uinio je ono to nijedan vladr nije uspio os
meusobno razliitih oblasti sjeverne Indije stvorio nezavisnu i vrstu dravnu zajednicu, kraljevinu
koja je nosila peat islama a i hindijcima obezbijedila sigurnost. Nastavio je da prua podrku
sufijskim uiteljima, prihvvatajui ih kao duhovne voe.
Muhamed ibn Tugluk-njegov otac Gisajudin Tugluk s vojskom je odbranio sultanat od prijetnji
Mongola i pripojio je svojoj dravi znaajne teritorije na jugu i uguio pobunu u Bengalu.Sinu
Muhamedu u nasljedstvo je ostavio ogromnu teritoriju. Njegovo astojanje je bilo da potini sebi
nekoliko pobunjenih vladara na jugu i za to je koristio smjelu taktiku: brojnu tursko-perzijsku elitu
prebacio je za sjeverozapadnih u centralno june teritorije iz Delhija u Devagiri na Dekan.. To je
znailo prisilno preseljavanje 10 % muslimanskog stanovnitva. Ovaj podhvat pokazuje njegovu
pragmatinu genijalnost. Seoba je trajala deset godina i postigla je nemoguepripajanje nekada
nezavisnih kraljevina na Dekanu Delhijskom sultanatu. Promijenio je ime Devagiri u Devletabad i
proglasio je drugom prijestolnicom sultanata.
I sami uspjeh pripisuje sufijskim uiteljima i po njemu Indiju od Mognola niej spasila vojska
Muhameda ibn Tugluka nego njegovo potovanje prema grobnici ejha Mu'inuddina itija
Sveci su do sredine 14 stlj postali glavni uvari tursko-perijskih vrijednosti a u 16 stlj uloga im je
postala jo znaajnija.
Akbar je sebe smatrao ravnim Timuru. Karijeru je poeo uspjenim vojnim osvajanjima. Doao je
vlast sa samo trinest godina. Njegov otac Humajan naslijedio je Babura ali je proveo 15 godina u
izgnanstvu u safevijskom iranu. Prve godine vladavine su bileposveene vojnim pohodima a kasnije je
provodio privredne reforme. Imao je sposobnost da svoje bive neprijatelje pridobije za sebe, tako da
je mnoge strunjake pridobio za svoju dvorsku pratnju. Poreskom slubom je rukovodio Todar mal.
Dao mu je blagoslov Selim iti. Tako da je a novu prejestolnicu izabrao svecev grad Sikri jer mu je
Selim prorekao roenje sina.

ISLAM U JUGOISTONOJ AZIJI I NA PACIFIKU

240 mililjuna ljudi, 95 % ivi u Indoneziji i Maleziji, jezik islama je malajski. Islam je prenesen na
malajskom jeziku. Trgovina je muslimane iz Indije navodila na duga i opasna putovanja u Jugoistonu
Aziju, a prvi pisani zapis o muslimanima na ovom podruju je od Ibn Bettute. Ne postoji zajednika
historija te oblasti, poput tursko-perzijske tradicije koja je dominirala Junom Azijom i predmodernom
periodu. Nepostojanje zajednike historije je najznaajnija karakteristika JIA prije 1700.
Odvojene oblasti
Aeh-prva oblast dananje Indonezije u kojoj su bile osnovane muslimanske kraljevine. Marko Polo je
1292 bio svjedok postojanaj muslimanske kraljevine na sjeveru Sumatre. Portugalski istraiva Tom
Pires ostavio je najranije etnografske podatke o Aehu. U njima se naglaava kao svojstvo
fragmentacija: vlast u centralnom dijelu drave u rukama vladara, okolna sela predstavljaju zatitu i
izazov lukim gradovima. Nema fgradskih zidina i utvrenja. Vlada si opisani kao ortodoksni
muslimani ije dvorove odlikuju sjajne svite.Bogatsvo je zavisilo od poreza. Nikada nisu uspjeli
unutranjost ostrva da stave pod vlast ak ni na vrhuncu vladavine u 17 stlj. Bio je podijeljen na

mnotvo malih oblasti pod vlau poglavica. Osim izvor sufijskog pjesnika El-Fansurija nema
podataka o postojanju tadanjih velikih svetaca niti o njihovim grobnicama. Najznaajniji izvor
neprijateljstva u Aehu i Malajskom ahipelagu u cjelini nisu bile vjerske razlike ve neprestalna borba
grupacija u centru vlasti u unutranjosti.
Samudra-Prvi muslimanski kralj Merah Silu ( El Melik Es-Salah). Nisu sauvani nikakvi podaci o
sudbini dinastije. Izgleda da je zajedno sa Melakom imala kljunu ulogu u irenju islama.Mo i uticaj
su bili skoncentrisani u lukim gradovima. Poznat je po imenu Pasai. Iz njeg se irila odanosti islamu
na ostale djelove arhipelaga, centar irenja su bili dvorovi. Vladari u stvaranju bogatsva su se vie
oslanjali na trgovinu nego na prihode iz unutranjosti. Zapisi Ibn Bettute omoguavaju historiarima
da svore sliku uslimanskog dvora u samudri. Na dvor su vladali obiaji koji su se malo razlikovali od
onih u hinduistiko-budistikim dravama. Vadari su vi pridavali panju odnosu sa suparnicima
nego propagiranju islama. Bio je konkurent Aehu
Melaka- osnovana 1400. polae pravo da bude smatrana starom kao i Aeh i Samudra ali je teko to
dokazati. Imala je sopstvenu kraljevnu dinastiju iji je osniva bio princ Paramesvara. Dinastija je
zavrila sultanom Mahmudom ahom 1511. Iako nikada nije uspjela osvojiti Aeh ni Pasai bila im je
suparnik za regionalnu prevlast. Postavljala je mjerila u knjievnosti, kulturi, umjetnosti muzici, plesu,
nainu ishrane. Malajsku praksu su smatrali primjerom pravilnog govora i ponaanja i u nainu
ispovjedanja islama bila je uzor. Kraljem 15. strlk Portugalci cu je postavili kao cilj budueg
osvajanja. Zahvajuljui unutranjoj neslozi, Alfons de Albukerk 1511 je osvaja.

Moluka ostrva i Sulavesi

Zainima bogata bila su dragocjena za Portugalce i Holanane. Ona je primjer da adet i hukm mogu
postojti a e donose psihike lomove i erede. A nekim podruijima ljudi potuju islamske zakone, ne
jedu svinjsko meso, klanjaju namaz, potuju ramazan a u isto vrijeme se bave magijom. U susjedstvu
na Sulavesiju nije lahko razdvojiti posebno od opeg. Islam je tu doao preko Aeha i Melake. Pod
uticajem sultana 1605 su prihvatili islam. Nema sauvanog kovanog novca uslavu kraljevstva ali
tgovina izmeu Indije i arhipelaga je bila ustaljena praksa. Hodoasnici koji su vraali iz Hidaza
doprinosili su jaanju mitova o muslimanskim carevima, tako je svaki vladar mogao uz pomo
historiara i sufijskih pjesnika da stvori sebi sliku istinskog kralja, pravednog i mudrog.
Od 15 stlj vodila se bita izmeu dva tipa voa centralistikih vladara koji su preli na islam i novu
vjeru koristili kako bi zadrali prava u okviru djelokruga dvora i tradicionalnih vladara koji su
prihvatili islam ali su nastavili da potoju i tite obiajnu praksu, magiju, praznovjerje.

Javanska kraljevina
Oskudnost historijskih podata o ovom podruju. Neki spomenici su u svom poobitnom obliku bili
sagraeni u spomen poetka muslimanske vladavine. Meu njima su dvije damije Dogankartismatra se da je izgradio prvi muslimanski vladar Agung i irebonu jedno od najstarijih obiljelja
prisustva islama na Javi. U cjelini postoji slinost u lociranju duhovne vlasti na javi i susjednih ostvra.
Sjedite je bilo u unutranjosti, a ne u gradovima.

Etnografija
Tri strukturalne karakteristike ine je posebnom:
Prva, postoji prihvatiljiva raznolikost aktuelnih religijskih praksi. Variraju od modernizma do
sinkretikih praksi s predislamskih elementima. Uoljiva je karekteristika da nacionalne drave ovog
podruja nastoje biti sekularne.
Drugo, islam je poput kranstva i judaizma religija objave. Njeno znaenje treba traiti itajui svete
Boije rijei ane traiti u priznatim tekstovima interpretacije i komentarima.

Tree injenica da su islam i muslimani uvijek bili upotrebljeni kao izraz za konceptualiziranje
identiteta i na taj nain legaliziranja statuta. itav spektar prava, dunosti i prilivegija ovisio je o
posjedovanju statusa muslimana.
ISLAM U CENTRALNOJ AZIJI I NA KAVKAZU
Tokom 640.-tih godina teritorija Azerbejdana dola je pod teritoriju Arapa, tokom naredne decenije
slijedile su je istone Iranske provincije Khorosan, sa dijelovima dananjeg Turkmenistana i
Afganistana. Ova regija se protee na zemlje udaljenije od Arabije, ukljuujui sliv Volge. Euroazijske
stepe, jugozapadnu Siberiju i sjeverozapadnu Kinu.

Etnike i politike podjele:

1.Kavkaz
Juni Kavkaz obuhvata Armeniju, Gruziju i Azerbejdan, i dijelove moderne Turske. Primjetna je
podjela na sunijje i iije. Veliku veinu ine iije, a znaajnu manjinu sunije meu veinski
kranskimstanovnitvom.
Sjeverni Kavkaz na sjevernim padinama planinskog lanca sadri veliki broj lingvistikih i kulturnih
grupa, koje su priznate i imaju ogranienu autonomiju unutar Ruske Federacije. Sjeverni Kavkaz
nema jasnu sjevernu granicu. U istonom dijelu Sjevernog Kavkaza, Dagestan i eenija, preovladava
afijski mezheb sunijskog islama.
U stepskom podrujuod Krimskog poluotoka do doline Volge, stanovnitvo su preteno inili turski
nomadi pastiri koji su primili islam pod vlau Zlatne Horde. Sufijski redovi su igrali vanu ulogu u
irenju islama, a rusko osvajanje je sa sobom donijelo nastojanje da se muslimani preobrate u
kranstvo.
2.Kazakh stepa, se prostire od planine ural i sjeverozapadnih obala Kaspijskog mora prema istoku u
Sibir. Do Ruske ekspanzije, stanovnitvo se preteni inili turski nomadski pastiri, koji su primili
islam u 14. st. Za vrijeme Zlatne Horde, a neki mnogo ranije pod vlau dinastije Qarakhanid.
3. Podruje Centralne Azije nastanjuju najvee muslimanske populacije, a protee se izmeu
Kaspijskog mora i planinskog sistema Pamit Tian Shan. Buhara i Semerkand dobili su status velikih
kulturnih centara. Nakibendijski sufijski red, postao je jedan od najutjecajnijih sufijskih redovairom
muslimanskog svijeta.
Matrano je da je fanatini Islam uzrok pobune protiv carske vlasti, a sovjetska politika je bila
promjenjliva. Za vrijeme kampanja protiv islama sve damije, medrese i mektebi su bili zatvoreni.
Centralna Azija je glavna regija iz koje se sufizam proirio, on je multidimenzionalni fenomen to ga
ini tekim za razumjevanje. Vaan fenomen kod sufizma su lanac inicijacije i prenoenja, a drugi je
posjeivanje grobova svetaca.

ISLAM U POTSAHARSKOJ AFRICI

Iz nepoznatih razloga, islam u Africi je veinom bio marginaliziran ili se o njemu uope nije govorilo.
S druge strane, iako se ne znaju tani statistiki podaci, moe se rei da u Africi od ukupnog
stanovnitva bar polovina su muslimani, ak se moe rei da ih negdje ima i 70%. najvie muslimana
ima u Zapadnoj Africi, Shelijskom pojasu koji se protee od Cap Vartea do Crvenog mora i u Istonoj
Africi posebno u obalnim podrujima. Islam se meu strunjacima historijskim, ili iz drugih nauka,
smatra kao neto to nije autentino afriko, neki ak i smatraju da je to drugaiji islam, da nije
prirodno sinkretistiki, tj. da se razlikuje od bliskoistonog islama. Dok islam nije dovoljno afriki za
jedne, za druge Afrikanci nisu dovoljno islamski.

Susret Afrike sa islamom se dogodio u najranijim stoljeima islama jer je Bilal, rob koji je bio iz
Abesinio bio jedan od prvih koji je primio islam. Takoer, prva seoba muslimana, sedam godina prije
hidre u Medinu, desila se upravo u Abesiniju. Iako ovo nije rezultiralo trajnim prsustvom islama na
tom podruju, historiari ipak navode da je to prvi susret. Takoer, susret Egipta sa islamom se desio
ve 641. pod vojnim osvajanjima od strane Amra ibn Asa a kasnije je dolina Nila postala jedna od
prilaza za irenje islama.

Zapadna Afrika
Od 11. stoljea je zabiljeeno postojanje muslimanskih zajednica koji su se nazivali biladu al-sudan
(zemlja crnaca). Prvi prelasci na islam su se dogodili oko 1000. godine iako su muslimani i prije preko
trgovakih puteva ili na ta podruja. Izgleda da su Sonike, vladari Gane preferirali poloteistike
rituale. Meutim islamski pisac i geograf Abu Abdullah el-Bakri je posjetio ovo podruje 1067. godine
i naveo je da tu ima i muslimana i da su vladarima ministri i savjetnici muslimani. Usponom
Murabituna, islam se jo vie proirio u Gani.
Trgovina je bila najzaslunija za irenje islama, pogotovo uspostavom trgovine zlatom i solju sa
Walatom, Timbutuom i Ganom a prvi su na islam prelazili Berberi. Ve u 13. stoljeu, u kraljevstvu
Mali (nasljednik Gane) islam je bio vjera dvora. Najpoznatiji vladar je Mansa Musa koji je zaustavio
prodor Memluka 1324.
Od 15. stoljea je islam u Songhayu, vladar Soni Ali je preao na islam i upoljavao je uenjake iz
Sirije i Egipta koji su pokuavali da oiste njihovo vjerovanje od predislamskih obiaja, uprkos tome
su bili kritikovani od strane ostalih muslimana koji su okarakterizirali odreene radnje kao irk.
Najutjecajniji za irenje islama u Sudanu bile su ritualne klerikalne zajednice, poput Kunte koji su
zasluni za irenje kadirijskog sufijskog reda, zatim Jakhanke-trgovci i uenjaci i Duyla koji su
proirili islam izvan savana u umsko podruje Zapadne Afrike.
Porast broja muslimana je doveo i do izazova za vladajuu klasu pa su u nekim sluajevima ak
muslimanski vladari bili ukljueni u trgovinu robljem, unutarmuslimansku i prekookeansku, pa su tako
polahko nastajali i dihadijski pokreti koji su se eljeli boriti protiv irka i da uspostave islamsku vlast.
Prvi je berberski pokret pod vodstvom Nairu d-Dina, 1660 i 1670-tih godina a kasnije i drugi pokreti
irok biladu al sudana. Najpoznatiji je Fulan pokret Usmana Fodia protiv Hausa u danaljem Nigeru.
Fodi nikada nije obavljao neku slubenu funkciju iako ga slave kao takvog, ali je imao znaajan uticaj
na miljenje afrikih muslimana (kao i nje bat Abdullah i kerka Nana Esma) i zasluan je za irenje
sufijskog miljenja u praksi.kasnije se pojavio Hajj Umar Tal koji je bio voa drugog velikog dihad
pokreta u Maliju osnovanog od strane Ahmeda Tijanija. Uspio je da uspostavi islamsku dravu, ali se
njiov pokret raspao i do kraja 20. stoljea Francuska je zavrila osvajanje biladu al- sudana.
Nilski Sudan, Rog Afrike i Istona Afrika
Islam na prostore Sudana dolazi u 15. i 16. stoljeu preko trgovaca. Nasuprot Zapadnoj Africi gdje
proces islamizacije nije bio uporedo sa lingvistikom i etnikom arabizacijom u Sudanu je to ilo
uporedo. U veini drugih zemalja podsaharske Afrike arapski nije postao domai jezik nego latinski
Afrike jezik kojim su komunicirali samo ueni. Iako su preli na islam, zadrali su odreene
predislamske obiaje u praksi na dvoru. Najznaajniji za irenje islama su bili fakisi, lokalni sveti ljudi
koji su poduavali Kur'anu, ispisivali hamajlije, pokazivali uda, lijeili od nekih bolesti. Egipatskim
osvajanjem nilkskog sudana 1821. godine sufizam je pustio korjenje. I u Rogu Afrike je trgovina bila
glavni faktor irenja islama. Priobalni geradovi su tako postali centri za irenje islama, pored trgovine.
Trgovci arapski su ve u 9. stoljeu nastanili Somaliju, pa je Ibn Batuta 1330-tih kad je posjetio ovo
podruje hvalio kako se tamo dobro govori arapski. Muslimani su kasnije napredovali prema Etiopiji i
osnivli male drave koje su plaale danak kranskim vladarima i oni su u nekoliko navrata vojno
pokuvali zaustaviti napredak muslimana. U 16. stoljeu Ahmed Gran je bio voa pobune muslimana

koji su se borili zbog etiopijske popustljivosti prema kranskim susjedima. Od 1531. godine ruili su
crkvepa je etiopijski kralj pozvao Portugalce i 1543. godine ubili su Ahmeda a pokret se raspao.
Etiopljani i sad pamte to iskustvo i sebe nazivaju ostrvom okruenim muslimanima. Du obale je
cvjetao islam a unutranjost nimalo nije bila zahvaena izuzev Ugande iji Buganda vladari iz 19.
stoljea su bili zainteresirani za islam i srdano primali trgovce i muslimanske uenjake i naposljetku
primili islam.

ISLAM U KINI
Islam u Kini se irio tokom posljednjih 1300 godina najvie meu narodom Hui, ali Hui termin je
bio u Kini poznat za islam openito. Kineski popis iz 2000-te godine registrirao je samo etnike
skupine, tako da se ne moe tano procijeniti koliko je muslimana ali pretpostavka je 20,2 miliona to
ini samo 2% od 1,1 milijarde ukupnog stanovnitva. Ipak, muslijmani u Kini su najbrojnija skupina
muslimana i imaju velikog utjecaja. Najpoznatija skupina su Hui muslimani, ali pored njih ima jo
deset nacija koji su pripadnici islamu. Hui su priznati kao trea nacionalna manjina i njihova je
specifinost to im je samo vjera zajedniki identitet. Neki ih nazivaju kineski ,uslimani ali je to
pogreno jer ih veina govore nekineske dijalekte tibetanski, mongolski, tajlandski i hajanski.
Prvi muslimanisu se doseljavali du obale, trgovci, mongoli, perzijanci, i tako su odgajali djecu i
prakticirali islam. Hanefijski sunijski islam se primjenjivao toliko da veina njih nikad nije nu ula za
iije. U svakom selu je bila jedna damija na elu koje je bio ahong-imam koji je bio tu da poduava
ljude. Sufizam je dolazio uporedo sa islamom, najrasprostanjeniji su bili naqibendijski, qaderijski i
kubrawijski tarikati.
Denis Sajnor tvrdi da u Sredinjoj Aziji nijednoj vjeri nije pripadalo vie od malog broja ljudi, moe se
ipak rei da se vie od 60% ljudi danasokree u pravcu Mekke iako njihova politika opredjeljenost
nije ista (Moskva, Peking, Teheran, Isranbul, Alma-Ate, Tekent).

NAINI REFORMI U KINI

Prvi nain: tradicionalni kineski islam
Prvi muslimani potiu od Arapa, Perzijanaca i Mongola i naseljavali su se uglavnom u predjelima du
obale gdje su prakticirali islam i tako odgajali djecu. Kasnije su oni postali poznati kao Gedimu (ar.
Kadim-zastarjeli). Imali su samostalno odvojena sela ili enklave u gradovima a susretali su se putem
trgovakih mrea i tako imali u vidu da pripadaju veem ummetu. Hanefijski sunijski islam se toliko
utemeljio da nisu znali da postoje iije. Hui muslimani su se bili uklopili sa Han Kinezima i Rober
Ekval je rekao kako nije vidio nijednu zajednicu kao Han i Hui da se bave samo poljoprivredom i da
su obje supine podjednako zastupljene. U sreditu jednog sela su imali damiju na elu koje je bio
ahang koji je tu bio privremeno da poduava ljude a kasnije je prelazio u drugu damiju. Kasnijem
zbliavanju Han i Hui je doprinijelo osnivanje Kineskog islamskog udruenje 1955.
Drugi nain: sufijske zajednice i nacionalne mree
Uticaj sufizma u Kini poinje od 17.stoljea i javlja se kao reformatorski pokret koji osuivao
tradicionalne Hui muslimane da ih je zahvatio materijalistiki duh i da su se u potpunosti vezali za
svoje damije te da ne doivljavaju prissustvo Allaha. Osuivali su ih i zato to su molitve inili na
kineskom jeziku, isto tako ajete i hadise ispisivali po damijama na kineskom. Takoer i time da su
poprimili mnoga tradicionalna obiljeja Kineza i pozvali su na proienje vraanjem asketskim
idealima Poslanika i prvih ashaba. Imali su veliki utjecaj na Hue. Kineski zvaninici su u poetku se
prema njima odnosili kao prema novoj religiji ili uenju a ne kao prema novoj sekti. Ne zna se tano
koji je prvi sufijski red doao u Kinu ali se smatra da je to najvjerovatnije bio kadirijski tarikat od
uitelja hi ingji, Hilaludin, za kojeg se smatra da je blagoslove dobio od poznatog uitelja Hode

Afaka a da je njihov red zvanino osnovao njegov drugi uitelj Hoda Abdalla, Poslanikov potomak iz
29-e generacije. Ono to ih privlai u tom redu je mjeavina asketiskog misticizma i
neinstucionalizovanog naina izvoenja molitvi u ijem centru su grobnice a ne damije ali idaje
odlaze u kadima damije (samo praznicima idu na grobnice). Oni zagovaraju celibat, siromatvo i
meditaciju. Onaj ko poznaje dobro sebe, poznavat e i Allaha.
Nakibendijski red je osnovao Behauddin Nakibend i do sredine 15. stoljea taj je red ostvario
prevlast nad ostalim centralnoazijskim sufijskim redovima. Stalno su isticali uea u svjetovnom
ivotu, znaaj samousavravanja i zvaninih obreda. itali su Mesneviju. Oni su ivjeli u bogatstu
koje su dobivali od svojih sljedbenika. Hoda Afak je osnovao afakijski red u Sinkjangu a njegova
posjeta 1672. Heouu utjecala je na ivot Maa Liija koji je kasnije osnovao jedan od kasnijih
najuticajnijih nakibendijskih redova u Kini HUFIJSKI. Po povratku s hada osnovao je cvijetnu
damiju i 32 godine je pripovijedao Huima i Salaruina u Gansuu i enghaju i ta grupacija je i danas
veoma aktivna. Sklonost tog reda je ka pasivnijem ueu u ivotu, oboavanje svetaca, nijemi zikr i
traenje nadahnua kraj njihovih grobnica.
Drugi nakibendijski red je DEHRIJSKI, osniva Ma Mingsinov koji je primio uenje u Jemenu od
reda pod nazivom azlinije od Zejn ibn Muhammeda Abdul Baki el-Mizdazi. Smatralo se da iri
krivovjerje, a najvie ,u se zamjeralo koritenje dehra pri spominjanju Allaha (glasan zikr, od eg je
nastao njihov naziv glasni ljudi).
Znaaj sufijskih redova se ogleda u tome da su ujedinili razliite Hui zajednice irom Kine za razliku
od gedima zajednica jer su sufijski redovi imali vidstvo i organizaciju i bili su u stanju da Huima
pomognu da politiki i ekonomski opstanu.
Trei nain:zalaganje skriptualista i reforme modernista
Trei talas kineskog islama poeo pred kraj vladavine ing, u doba posveene interakcije sa svijetom
kad su muslimani poeli da ptuju izmeu Kine i Srednjeg istoka. Tokom prvih decenija 20 stlj. U Kinu
su poele da prodiru brojne nove ideje iz inostransta. U tom periodu kineski muslimani su bili
inteektalno i organizaciono aktivni. Intenzivniji kontakt sa Srednjim Istokom navodili su kineske
mslimaneda preispitaju svoja tradicionalistika shvatanja islama. Klod Pikers je zabiljezio da u
periodu 1923-1934 na had u Meku otilo 834 muslimana. Mnoge Hui organizacije nastale su kao
posljedic politikih deavanja i uticaja inostranstva. 1912osnovana je Kineska muslimaska federacija,
iste godine Kinesko mslimansko udruenje za uzajamni napredak u Pekingu i sl. Bio je to perio
procvata muslimanske porodine tampe. Pod uticajem vehabijskog idela sa Arabijskog poluostrva
Hui povratnici su osnovali jihevanije(Muslimanska braa), religijsko politiki pokret koji je nekad
podravao kineske acionalne interese a nekada kinesku vojnu politiku.
Ma Vanfu, vratio se s hada 1892 i poo da dri propovjedi u Heoi. Prvi reformatori bili su okrenuti
religijskog pravovjernosti u svetim knjigama pa su poznati pod nazivom grupa potovalaca Knjige.
Propovjedali su oboavanje svetaca, njegovih grobova. Zalagali su se za proieni nekineskiislam.
Kritikovali su noenje bjeline kao znaka alosti i ukraavanje damij arapskim ilikineskim slovima.
Ma Vanfu je ak predloiju da se obrazuju na arapskom jeziku.aMa Bufank je bio osvjestan opadanja
uticaja sufijskih ejhova gdje god se pojave jihevanije. Iako nijedan kineski zvaninik nee priznat
jihevanije si umale povlaten poloaj One i dalje irom kine predstavljaju monu grupaciju. Poput
gedimua oni daju prednost voama koji to postaju kroz obrazovanje a razlikuju seod njih prvenstveno
po obredima i isticanju znaaja reformi Za razliku od gedimua oni ne ue zajedno tekstove svetih
knjiga, ne posjeuj grobnice svetaca, ne slave godinjice smrti svojih predaka.

MEDRESE

Medresa je opi naziv za islamske odgojno obrazovne ustanove. Izvedena je iz arapskog korijena ders
to znai itati, razumjeti, ponavljati. Zajednika je u svim semitskim jezicima. U prvom periodu
islama prostor gdje su se odravala predavanja nisu se nazivala medresama ve dar el-kurra.
Poslanikova damija je slila kao odgojno- obrazovna ustanova i sofa koja je u okviru nje postajala
moe se promatrati kao prvi model medrese. Damije su i daje zadrale svoju obrazovnu funkcij.
Durdi Zejdan navodi da odeeni zapadni istraivai smatraj da su prve medrese osnovane kada je
Me'mn bio namjesnik u Horosanu. Postoje misljenja da su medrese u Belhu i Buhari izgraene po
uzoru na budisktike vihare. U izvorima se kao prva medresa navod Dar e-ssune koju je u Naburu
osnovao islamski pravnik Ibn Ishak Es-Sebgi. Navodi se da su mahadisi El-Mahledi i Muhamed ibn
Husejn El-Haseni organizovali halke hadisa medresi i da je mogla primiti 1000 ljudi. Navosi se da je
postojao i vakuf koji je bio fiansijska podrka uenicima i uiteljima. Ne zna se da li je postojao
zaseban prostor za smjetaj uenika. Ibn Hibban je rrrakoer osnovao medresu u Bustu koja je imala
smjetaj za uenike.
Nizamija- u Bagdadu je ustastavio Nizamulmulk . Medrese Nizamije graene su i u Isfahanu, Basri,
Dizri, Belhu i dr. Najbitnija karakteristika to su posjedovale smjetaj za uenike.
Za vrijeme dinastije Selduka izgraen je veliki broj medresa u Guganu, Reju, Hamadanu, irazu,
Mervu i dr. Na taj nain su unaprijedili nauku i podigli je na najvei nivo a u isto vrijem su se borili
protiv ijske propagande. Imali su obiaj da nakon osvajanja grada izgrade damiju, tekiju i medresu.
Metin Sozen navodi da je u to vrijeme bilo 139 medresa.
Mahmud Zengi i Salahudin Ejjubi dali su doprinus gradnji u Mezopotamiji, Siriji, Egiptu. Mahmud
Zengi osnovao je u Damask prvu dar el hadis.

MEDRESE U IRANU
Medrese u Iranu napravjene u vrije Selduka devastirane su napadima Mongola. U doba Ilhanija
ponovo su zaivjele merese Gazan-hana koji je zemlji donio stabilnost. Meu medresama koje su
osnovane z avrijem Timurija posebnu vrijednost imaju one s podruja Horosana. Poetkom 16 stlj.
iizam je postao dominantam, te su poeli osnivati medrese s novim ustrojsvom. Broj iijskih medresa
poveao se u vrijeme Safevija ali je u isto vrijeme zabiljeen procvat sunnijskih medresa. Ali su
medrese s iijskim predznakom imale bolje uvjete za razvoj. U isfahanu u vrijeme Safevija je broj
medresa dosegao 57.
Za vrijeme dinastije Kadara nastavljena je safevijska praksa te su u svim dijelovima ustanovjene
medrese. Najznaajnija meresa osnovana je u Teheranu. Kada je 1851. godine otvoren prvi univerzitet
po uzoru na univerzitete na zapadu, Dar el.funn, klasine medrese postale su obrazovni centri s
teitem na vjerskom odgoju i obrazovanju. To je bila prva obrazovna ustanova na ijem elu se nije
nalazila siijska ulema. To je rezultiralo slabljenje uticaja starih uenjaka te upliv modernog
obrazovanja. Ulema je zauzela negativan sta prema novim medresama. Materijalne potrebe su
podmirivane iz vakufa Nakon smjene reima u Iranu 1979 napravljene su izmjene u tradicionalnom
sistemu medresa

MEDRESE U JEMENU, AFRICI I A MAGREBU

Prve medrese u Jemenu su izgraee u vrijeme Ejjubija. I nakon njih se nastavjalju graditi. Dolaskom
njih na vlast izgraene su 193 merese. Veliki broj otvoren je u Africi i Magrebu. Najstarije medrese u

Tunisu emaija i Muradija iz 18 stlj. Vladar drave Merina u Magrebu Ebu Jusuf Jakub izgradio je
prvu medresu Saffarin. U Analuziji su obrazovnu funkciju imale damije.

Finansiranje i uposleni
Izvor prihoda su bili vakufi pod pokroviteljstvom vladara, dranika i imunih osoba. Medresom
Nizamija upravjali su Nizamulmulk i njegovi potomci, za medresu su uvakufljene knjige, posjedi,
duani. Iz vakufname o Iplii medresi saznajemo da su meresi bili zaposleni muderisi njihovi
asistenti, imami, mjezini, posluitelji, te da su bile tri grupe uenika, poetnog, srednje i napredog
nivoa. emsudin Altun aba je za potrebe finansiranja uvakufio han u njenoj blizini i desetak duana uz
njeg i tridesetak drugih duana. Uvjet postavljen je bio da uenici koji nakon pet godina ne pokau
prolazan uspjeh iskljue, da se za knjige koje se posuuju kod bibliotekara ostavi odreena svota
novca, koja se vraala kada se knjiga vrati, te da imami i muderisi moraju biti pripadnici hanefijskog
mezheba.. Broj aposlenih variao je od veliine ustanove. Uvrijeme vladavine Memluka zaposleni u
medresama imali su sljedea zaduenja : predavai hadisa nazvani su muhaddisi, ejhovi hadisa,
ejhovi rivajeta. Hafizi su bili zadueni da prate predavanja oje su sluali uenici koji polau hifz.
Mufesiri su tumaili kur'anske ajete, mderisi drali predavanja, Zabit el-esma bio je zaduen
da zapisuje uenike, Mualim el Kuttab je objanjavao mlaoj djeci osnove islama, kass prenosio
pouke. Naib el-muderisa-zamjenik muderisa.Tako je Gazalijev brat Ahmed ga mjenjao kada je on iz
Bagdada otiao u Damask. Tu s bilizaposleni jo starjeina, muftija, kadija,ahid,mufid. Uitelji kiraeta
i hadisa imali su titulu ejh el kara'a. Takoer i uitelji koji su drali predavanja u tekijama, hanovima
nazivani su ejhovima.

Nastava u medresama
U medresama gdje se izuavao fikh, obrazovni proces je tekao prema pravnoj praksi jednog mezheba.
Bilo je ustanova koje su ukljuivala stajalita sva ili vie mezheba. Nije postojalo generalno pravilo
koje se odnosilo na duinu kolovanja. Oni koji bi uspjeno zavrili dobijali bi idaze a oni za koje se
nakon odreenog vremena ustanovi da ne posjeduju odgovarajue kvalitete iskljuivani bi iz kole.
Kao nastavne metode koriteno je uenje napamet: ponavljanje, uenje nepoznatog prema poznatog,
diskusija i pravopis. Na asovima kiraeta poduavani su uenju Kur'ana . Najpoznatija djela iz svih
naunih oblasti uili su napamet. U velikim medresama pored vjerskih nauka izuavane su
medicina,matematika i astronomija. Usklopu medrese Mustansirije postojala je medicinska
kola.Prirodne nauke izuavane u medresama imale su uticaj na zapadni svijet, kranski vjerski
velikodostojnici znanje koje su imali priliku ovdje nauiti prenosili su na svoje zemlje.
Stanove poput tekija, hanikasa i ribata obavljale su odgojno-obrazovnu funkciju. Medrese su prihaene
kao Boije kue.

OSMANSKI PERIOD
Medresa je u ovom periodu bila ekvivalent etrima obrazovnim stepenima koji slijede nakon sibjan
mektebe, osnovonom, srednje, viem i visokom stepenu obrazovanja, a zbog ovog islamskog
predznaka nosila je odliku obrazovne ustanove u kojoj se obrazuju pripadnici islamske vjere.
Nvodi se da je prvu medresu Iznik Orhaniju podigao Orhan-gazi 1331. Ustanovio je Gazi Orhanovu
medresu koja poznata pod nazivom Manastirska jer u prostoru biveg manastira. Izvjesno je da s od
osnivanja Carstva izgraene 84 medrese. 863. s radom je poela medresa Ejup.
Bajezid II izradio je dvije medrese. Za medresu u Istanbulu postavio je uvjet da jedino ejhulislami
mogu biti muderisi. Zenbil Ali efendija koji je u to vrijeme bio ejhulislam preuzeo je dunost
muderisa ali funkcija ejhulislama zahtjeva puni radni angaman zbog toga je postavljen zamijenik
predava. Komplekst Sulejmanija sastojao se od etri medrese, medrese-i evvel sani, salis ve rabi',

jedna medicinska kola, bolnica, dar el hadisa. Osmanlije su imale praksu da na svakom
novoosvojenom podruju grade medresu. Posebna panja je posveena izgradnji medresa na Balkanu,
575 medresa.

Predavanja oblasti i stepeni muderisa

Oblasti je mogue razvrstati na rcionalne i tradicionalne znanosti, vjerske i svjetovne koje su se
izuavale posredno ili neposrednoU osnovi to su bili predmeti : matematika, geometrija, astronomija,
fizika, logika, apologetika, gramatika, jezik i knjievnost kao predmet ulum-ialije te tefsir hadis i fikh
zajedniki aziv ulum-i alije. Skoro svi udbenici su bili napisani na rapskom jeziku ali su predavanja
bila na turskom.Obrazovni sistem je bio u vidu izlaganja. Muderis bi drao predavanja iz knjige na
rapskom jeziku koji je napisao jeda od velikih uenjaka arapskog svijeta kao to su Gazali,
Zamaheri, Razi, Bejzavi, Et.Taftazani.. Udbenici su bili dheka uvena u islamskom svijetu, a koje su
napisani brojni komentari i glose. Uglavnom napisane prije osnivanja Osmanske drave. Ukupno 33
knjige. U 17 i 18 stlj. Planovi pisaniu proznoj i poetskoj formi.U osmanskim medresama nije se
prelazilo iz nieg razreda u vii nedo se polagao predmet koji jeimo tri nivoa: poeti (iktisar),
srednji(iktisad) i napredni (istiksa). U osmanskim medresama iz XV i XVI stlj predviena s
izuavanja filozofije, matematike, geometrije medicine. Vremenom su filozofija i geometrija
iskljuene iz programa a razlozi zbog kojih se to desilo rasvjetlavalju se i danas. Iako nije nije bilo
predmeta historije, geografije, turske iperzijske knjievnosti poznato je da su pojedini uenjaci koji su
se kolovali u medresama posali djela iz oblasti historije i ostavljali zbirke poezije iza sebe. Uenik je
kod sebe imao temesuk dokumet o uspjehu i knjige koje prouio.

Tri razliita modela stepenovanja medresa u Osmanskom carstvu

Prvi model je koristio nazive knjiga pa tako imamo Haije-i Tedrid, Haije-i Miftah i Haije i Telvih
medrese. Drugi model stepene dijelio prema dnevnoj naknadi koju su muderisi primali, Medrese su
klasificirane na one od dvadeset, trideset, etrdeset, pedeset, ezdeset aki. Trei klasifikacija prem
astatusu na valjske i unutranje, Sahn, medrese od 6o aki, selejmanije i dar ehadis. Sve aktivnosti
medrese bile su uvjetovane pravilima iz vakufname. U IX sve ustanove su bile u nadlenosti meihata.
Muderis je bio zaduen za odravanje reda, discipline tokom svakodnevnog ivota unutar medrese.
Nije bilo bitno koju meresu pohaa nego kojeg muderisa slua. Lanac muderisa je naglaen u
diplomama.

Objekti vezani za medrese i svakodnevni ivot

U skoro svim medresama postojale su zbornice, prostorije za uenje i prostorije za studente mentore.
Nije bilo mesdida nego se namaz obavjao u uionicima koje su imale mesdid. Neke su imale
odvojenu prostoriju za vakufsku biblioteku a neke su knjige stavljale u ormare i police i davale
uenicima na raspolaganje. Uionice su bile velke a podovi zastrti ilimima. U avliji se nalazio bunar.
Tu su i abdeshana, kuaptila, veeraj. Pet dana u sedmici je bila nasta, neradni su bili petak i utorak.
Bile su dvije smjene prva posliej sabah namaza a druga poslije ikindije. Predmeti za koje se dobijala
diploma odravani su ujutru. Ukoban broj uenika bio je daleko manji nego danas. Obno su
sadravale deset soba.

Smjetaj i hrana
U Sahn i Tetime medresama kompleksa Fatih 1792. studenti su imali smjetaj i hranu koja se spremala
u samoj medresi od prihoda iz vakufa. Kasnije kada je vakuf ukinut i hrana se prestala dijeliti te su se
studenti hranili iz oblinjih privatnih kua i konaka, slali su hranu i ogrijev i to je bila tradicija. Oni
slabijeg imovinskog stanja su u redepu, abanu a pogotovo u ramazanu ili po selima na ramazansku
praksu i tu su mogli zaraditi.

Ponaanje

Meu studentima Medrese su se ponekad nalazili oni koji su se ponaali nasilniki ili neprimjereno.
Osnivali su svoje predstavnike grupacija, tzv. Kemerbae a jedne prilike su se okupili radi biranja
predstavnika te je dolo do svae i tue i svi koji su uestvovali su pohapeni a voe protjerane.
Govorilo se i da ima onih koji se nou iskradaju kroz vrata koja se nisu zakljuavala. Kasnije, 1792.
godine je u Medresema proveden popis i inspekcija u cilju spreavanja ovih stvari. Svi su morali imati
staratelja i pratilo se njihovo ponaanje u gradu.

Znaaj
Medresa je u Osmanskom carstvu imala veliki znaaj jer je odgajala jednu zajednicu koja je bila vana
u sutinskim pitanjima kao to je samo poimanje svijeta i mentalitet Osmanlija, ali je bila i spona
izmeu vlasti i obinog naroda, i vlasti i vojske. U medresi su objedinjavanje i sistematizirane
erijatske i pravne legislative, radila je na adaptaciji i formiranju upravnih i vojnih organa i drutvenih
ustanova kao to je vakuf i pomagala vlasti u donoenju rjeenja tamo gdje je to bilo potrebno. Kasnije
su Medrese izgubile tu ulogu.

Dekadencija
Dekadencija Medresa se nije mogla zaustaviti i pored pokuaja. Osnivanjem Pomorskog tehnikog
fakulteta i Tehnikog univerziteta u 18. stoljeu oduzeta joj je mogunost predmeta iz te oblasti.
Poetkom 19. stoljea osnovan je i Medicinski fakultet tako da je i na tom polju izgubila znaaj.
Kasnije i Fakultet za drutvene nauke koji je dobio materijalnu podrku drave i tako se medresa
udaljila od intelektualnog i administrativnog polja. 1826. godine su se sva sredstva od vakufa
usmjerila u dravnu kasu i time se stanje jo vie pogoralo. Osnovan je i Opi sud a kasnije i Pravni
fakultet i onda je Medresa izgubila svu pravnu nadlenost.

Reforme
Za vrijeme sultana Mahmuda II i Abdulhamida II kada su se desile reforme u oblasti obrazovanja
medrese su bile izostavljene, vjerovatno iz razloga to se smatralo da se ne moe nain obrazovanja u
njima unaprijediti. Kasnije kada je na vlasti bio Komitet jedinstva formirana je Komisija za reforme
medresa i osnovane su razliite Medrese: Medrese el kudat, medrese el e'imme vel hutaba,
Medrese el vaizin, Medrese el mutehassisin i Merdrese el irad. Zbog pada imperije poslije Prvog
svjetskog rata one nisu bile dugog vijeka. 3. marta 1924. usvajanjem zakona o integriranju kolskog
obrazovanja medresa je potpala pod nadlenost Ministarstva obrazovanja i 13 dana poslije sve
medrese su zatvorene.

MEDRESE NA INDIJSKOM POTKONTINENTU

Prvi period: od prvih osvajanja pa do dolaska Gaznevija i njihovog zauzimanja ovog podneblja
Kada je islam doao u Indiju, poeo se koristiti metod obrazovanja zvani suffa. U halkama se
studentima drala vjerska predavanja a istovremeno su se prevodili na islam lokalni stanovnici.
Najvie se predavao hadis. Lokalno je stanovnitvo uilo o islamu, a Arapis u prevodili djela iz
matematike i dr. nauka na arapski jezik. Nisu postojale zasebne medrese u ovom periodu.
Drugi period: razdoblje od vremena vladavine Gaznevija do XIX stoljea
Za vrijeme vladavine sultana Mesuda doao je uenjak iz oblasti tefsira i hadisa u Lahore, Muhammed
Ismail Lahuri i poduavao je ljude. Tako je i autor poznatog djela iz tesavufa, Kef el Mahdub,

Hudviri doao i predavanja drao do svoje smrti. istije, najpoznatiji tarikat ovog podruja je nastao
u ovom periodu. Pripadnici dinastija Gurija su prihvatili ovaj sistem obrazovanja i unaprijedili ga te je
vladar Muizzuddin izgradio najd+stariju Medresu kada je osvojio grad Edmir 1192. Za vrijeme
vladavine Mongola se odgojno-obrazovni sistem unaprijedio, muderrisi su imali plae a studenti
deparac. Veliku su ulogu u unapreenju odigrali uenjaci koji su doli iz Irana. Medrese i damije su
se pravile da budu povezane. Uz damiju se gradile prostorije gdje bi ivjeli muderrisi i studenti.
Vladar Dahangir je uveo tradiciju da svako ko umre a nema nasljednika, njegova imovina se
preusmjer za dobrobit medresa i hanikaha. Pred raspad dinastije mongula medrese i damije su
pretrpjele veliku tetu a najveu tetu su nanijeli Britanci.
Trei period: 1857-1947, vrijeme kada je ovaj prostor bio pod vladavinom Britanaca
Britanci su 1858. godine okonali vladavinu Mongula te su klasini oblik obrazovanja htjeli prilagoditi
onom na Zapadu i uvedeni su koledi u gradu Deoband, kasnije se kola zvala Darul ulumi Deoband,
a do 1900. godine je osnovano oko 40 medresa koje su s njom bile povezane, dok danas postoji na
hiljade takvih medresa. Znaajna je kola Medrese i Miyan Sahib osnovana od strane Nezir Husein
Dilevija koja e se kasnije zvati ehli hadis a njen predstavnik je Abdullah Gaznevi. Jo jedna klasina
medresa je Dami'a Nizamijja iz 1874. u Hajdarabadu, gdje se odvijala nastava od osnovne kole pa
sve do doktorskih studija i bile su razliite struke i oblasti specijalizacije ali i biblioteka sa velikim
fondom knjiga. Postojale su i iijske medrese. Sejjid Nazm 1890. je izgradio medresu u Luknovu
Dami'a Nizamijja u kojoj su se od osnovne do postdiplomskog studija obrazovala djeca
duodecimalnih iija, a 1892. je otvorena i medrersa Sultan el-medaris i slino je radila.
etvrti period: od 1947. do danas
U Pakistanu medrese bivaju preputene same sebi a U Indiji zbog uvoenja sistema univerzitetskog
obrazovanja je dolo do ograniavanja Medresa pa su tako uenici merdesa mogli upisati samo
umiverzitete koje su osnovali muslimani (Hamdard, Aligarh, Osmanija i Damija millijja islamijja).
Danas funkciju medrese obavljaju Darul ulum i Deoband i neke medrese u njenom sklopu, odreene
medrese Barelvijeve kole, ehlihadiska Dami'a selefijja i druge.
U Pakistanu je zabiljeen znatan broj rasta medresa ali u Istonom Pakistanu takoer, sve dok 1971.
nije proglasio nezavisnost pod nazivom Banglade. U Pakistanu su otvarane ustanove od osnovne do
univerzitetskog studija ali medrese nisu izgubila znaaj, nego su postale sastavni dio obrazovanja. Za
vrijeme generala Zijaul Hakka uvedeno je pravilo da diplome medrese uz polaganje odreenih ispita
vae kao i univerzitetske. 1962. godine broj medresa je bio 700 a 1984. vie o 1800 bez oni predavanja
koja su drana u damijama i tekijama. Glavni predmet u medresama je bio hanefijski fikh.
U medresama u Lahoreu o ovom periodu su se sluali i struni predmeti, a u nekima se panja davala i
prijevodu i tefsiru Kur'ana. Danas ima novih medresa i u svakoj od njih se koluje preko dvije hiljade
studenata, dok je veina starih poput Damia Nu'manijja, izgubile vrijednost.

Nastavni plan i program

Obrazovni sistem je ureen za vrijeme Gaznevija, a u medresama vieg nivoa se uilo devet oblasti iz
dvadeset djela: sintaksa, fikh, usuli fikh, tefsir, tesavvuf, hadis, knjievnost, logika i kelam. Braa ejh
Abdullah i Azizullah su uveli filozofiju i logiku i neka tek napisana djela i dodana je stilistika i jo
osam djela. u vrijeme aha Ekbera je iz ovih predmeta iskljuena knjievnost a uvedeni su
astronomija, matematika i medicina. U medresama su tada poetnici morali izuavati sanskritske
izvore pored islamske etike, historije, prirodnih nauka, astronomije, geometrije, aritmetike, vjerskih i
historijskih nauka, agrikulture, domainstva, osnova uprave i medicine.

Nakon nezavisnosti 1857. godine su se desile nove promjene. 1866. osnivanjem Medrese u
Deobandiju poelo je razdoblje novog plana i programa i bilo je zastupljeno 15 naunih oblasti i 68
djela a kada su se otvorili novi smjerovi dodani su predmeti poput historije moderne Indije,
urbanizam, geografija, zoologija, botanika i ekonomija. Ovi predmeti uz mala odstupanja su i danas
zastupljeni. Program zastupljen u novije vrijeme se zavrava nakon sedam ili osma godina i student
dobija diplomu fazil (dodiplomski) nakon to proita djela Kutubi muntehijane. U cilju usaglaavanja
planova i programa 1959. godine je osnovana ustanova Vifak el-medaris el-arebijje gdje ukljuena 171
medresa. Svi svrenici uz uvjet polaganja odreenih ispita imaju pravo dobiti ekvivalenciju drugih
univerziteta.

BEJ'A
Rije bej'a znai dati nekom da vlada, prihvatiti neiju vladavinu. Prisega kao drutvenopolitiki
ugovor znai odabrati vladara i iskazati mu vjernost (primjer za prisegu iz Poslanikovog doba su
Prisega na Akabi i Prisega pod drvetom Ridvan).

Elementi i uvjeti prisege

1. Postojanje dvije strane s jedne strane halifa, a s druge oni koji daju prisegu.
Poglavar drave mora ispunjavati sljedee uvjete: da je musliman i pravedan, tjelesno i duevno zdrav,
da posjeduje dovoljno znanja za samostalno rjeavanje vjerskih pitanja (idtihad) i da je mukarac.
Opi uvjeti koji se trae od druge strane jesu da je osoba musliman, da je slobodna i da ima sposobnost
rasuivanja.
2. Da obje strane iskau svoju volju po pitanju izbora halife.
-Prisega se ne mora iskazati rijeima, moe i rukovanjem. Postavlja se pitanje je li prisega ispravna
ukoliko postoje neke okolnosti koje naruavaju slobodu volje, naprimjer prisila. Islamski pravnici kau
da prisega pod prisilom nije ispravna, ni Poslanik ni raiduni nisu prihvatali takve prisege. I prisega se
moe dati bezuvjetno, a moe i s uvjetom, npr: Amr ibn As dao prisegu Poslaniku a.s. pod uvjetom da
mu bude oproteno.
-Prisega se moe dati lino halifi, a moe to uiniti zastupnik, odnosno predstavnik u ime neke
zajednice.
-Osman r.a. nije bio prisutan prilikom Prisege pod drvetom Ridvan, pa je Poslanik a.s. to uinio
umjesto njega. Prisega se moe dati i putem pisma (Nedai Poslaniku dao prisegu putem pisma), a
prisegu moe primiti halifa lino, a moe za njega primiti njegov predstavnik (Omer r.a. umjesto
Poslanika od ena iz Medine).
-Prilikom prisege vano je da bude iskazana volja za izborom ili iskazivanjem vjernosti.
-Zbog toga se nije smatralo vanim da davanje prisege ima neku formu. Poslanik je primio prisegu od
gubavca usmeno, i od ena rukujui se putem komada platna ili stavljajui ruke u posudu sa vodom.
-Dokumentiranje prisege na papiru je produkt kasnijeg perioda.
-U vrijeme Abbasija se prisega sastavljala u obliku ahdname i uvala se u sefu, damiji ili Kabi.
Ahdnama koju je Harun Er-Reid uzeo za svoje sinove uvala se u Kabi.
-Prisega se moe dati pojedinano, a moe i zajedniki.
-Poslanik a.s. je primao prisegu i od pojedinaca i od skupine.
3. Postojanje predmeta ugovora.
To moe biti izbor novog halife ili iskazivanje vjernosti halifi koji vlada.

Vrste prisege
Dijeli se na dvije vrste:
1. Izbor kojim vjerska i intelektualna elita (ehlul hall vel akd) za vladara drave odreuje
nekoga ko ispunjava neophodne uvjete. Ova prisega se naziva i bej'a el-hassa zbog
ogranienog broja ljudi koji prisustvuju.
Ovakva vrsta prisege bila je u sluaju izbora Ebu Bekra za halifu nakon preseljenja Muhammeda, a.s.
Jedni smatraju da je sastanak kod Beni Saide ovakva vrsta prisege, a drugi smatraju da je tu samo
utvrena Ebu Bekrova kandidatura, a da je u damiji data prisega. Ova prisega podrazumijeva i
iskazivanje vjernosti halifi.
2. Iskazivanje vjernosti nekome ko je izabran za vladara/poglavara drave ili je na neki drugi
nain doao na taj poloaj. Naziva se jo i bej'a el-amma zbog velikog broja ljudi koji
prisustvuju.
U ovu vrstu prisege spada ona koju daje narod u sluaju preuzimanja hilafeta silom.

Posljedice prisege
Valjanom ugovoru o prisezi mora se iskazati vjernost. Potvrda za to je kur'anski ajet: Oni koji su se
zakleli na vjernost zakleli su se, doista, na vjernost samome Allahu Allahova ruka je iznad ruku
njihovih! Onaj ko prekri zakletvu kri je na svoju tetu, a ko ispuni ono na to se obavezao Allahu,
On e mu dati veliku nagradu.
Kao to je navedeno u ajetu, u jednom trenutku kad su se Muhammed, a.s., i ashabi suoili sa velikom
opasnou, dali su prisegu da e braniti vjeru i muslimane i od toga nee odustati ni pod koju cijenu. U
jednom hadisu se navodi da je davanje prisege vadib pa ko umre, a nije dao prisegu smatrat e se da
je osoba umrla kao nemusliman.
Prisega vai dotle dok se halifa bude ponaao po islamskim propisima i oni koji su dali prisegu ne
mogu je naruavati.
Islamski pravnici iz najranijeg perioda nisu omoguivali davanje prisege dvojici halifa istovremeno jer
to naruava princip jedinstva hilafeta. Mu'tezilije prihvataju davanje prisege dvojici halifa jer smatraju
da su Alija i Muavija bili halife istovremeno. Neki uenjaci po pitanju hilafeta u Endelusu smatraju da
je mogue da postoji dvije islamske drave i dvojica halifa ukoliko ih razdvaja more. Time se negira
Fatimijski hilafet.

Prisega u historiji islama

Nakon prisege na Akabi, Poslanik a.s. je primao prisege od drugim muslimana kojim su se obavezali
da nee pripisivati Allahu druga, da e se boriti na Allahovom putu do smrti, da e se drati prava i
pravde, da nee krasti, initi blud, ubijati svoju djecu, suprotstavljati se Poslaniku. Prisege je primao i
prije vanih politikih dogaaja.

EHL EL-HALL VE EL-AKD

Hall je arapska rije koja znai razrijeiti vor, a akd znai vezati u vor. Pojam se poinje javljati u
knjigama o kelamu i fikhu. Postoje razliita miljenja u vezi izbora komisije koji biraju halifu, neki su
miljenja da je trebaju sainjavati 2 lana, 3, 4 ili vie osoba, ili cjelokupna zajednica. Postoji i
miljene da li se komisija bira iz cijele zemlje ili samo iz centra hilafeta. Neki su smatrali da se halifa

bira samo iz poslanikove porodice. Osim prava na izbor halife komisija je imala pravo i na opoziv
istog. Po Maverdiju karekteristike komisije su uenost, pravdaljubivost i mudrost. Ramazan el Buti
smatra da bi tu komisiju trebali sainjavati ueni ljudi, plemenske voe, vojni zapovjednici i oni koji
imaju utjecaj na muslimane. Muhammed Abduhu daje iri obim, i miljena je da je sainjavaju oni
kopojima narod vjeruje i obraa im se za pomo, rukovodioci, zapovjednici, pisci, lijenici,... Senhuri
smatra da se ne treba ograniavati na odreeni grad ili oblast. Prema hadisu Poslanika a.s. Moj
ummet se nee okupiti u zabludi ispravno je da bue vei neogranieni broj lanova. Uvjet nije biti
mukarac.

HILAFET
Hilafet znai doi na neije mjesto, doi nakon nekoga i zauzeti njegovo mjesto, drugi naziv je
imamet. Halifa treba biti odan pravu i pravdi, obavljati posloveuz savjetovanje i sprijeavati zlo,
izborom vijea i davanjem prisege naglaava se vanost dolaska halife. Tijelo ehl el.haj ve el-akd je
najnapredniji stepen u historiji javnog prava. Halifa snosi odgovornost pred Allahom d..zbog
funkcije koju obavlja i uzimanja prisege. Islam posveuje panju pitanju dolaska na vlast kompetentne
osobe tj da ona bude dosljedna pravu i pravdi, preuzme pojedinanu i zajedniku odgovornost, sprijei
zlo i nasilje i bude svjesna da e polagati raun pred Allahom. Halifa treba biti najueniji, najugledniji
i najsposobniji. Islamski pravnici su nastojali ostati dosljedni stavu da se nadlenost halife ne dobija
putem nasljeivanja i preuzimanjem vladavine, ve treba dobiti miljenje naroda..
etvorica pravednih halifa su slijedili Kur'an i sunnet, a za vrijeme Emevija dole su halife koje su
upotrebljavale silu, uenjaci krive Muaviju da je hilafet pretvorio u monarhiju.
U vrijeme Abbasija halifa je bio i vladar i na taj poloaj se dolazilo nasljednim putem. Abasijske
halife su se postepeno odvajele od naroda, uveli su instituciju vezira (ministar), koi je obavljao sve
funkcije a iznad kojih je stajao samo halifa do koga je bilo teko doi. Kovanje novca je bio jedan od
vanijih simbola halige i njegove vladavine.