UNIVERSITETI PUBLIK HAXHI ZEKA-PEJ

FAKULTETI I SHKENCAVE T APLIKUARA T BIZNESIT

DEPARTAMENTI ADMINISTRIM BIZNESI

Punim seminarik
Lnda : Sisteme informacioni

Tema : Sistemet informative sistemi informatik dhe

siguria n rrjetet e informacionit

Studentet:
Shpejtim Rudi
Pajtime Murtezaj

Msimdhnsi/ja
Prof.dr.sci.Edmond Beqiri
Prof..mr.sci.Jahja Lataj

21.03. 2014

Prmbajtja

Hyrje
Historiku-Zhvillimi i sigurimit t informatave
Sistemi
Sistemet informative
Sistemi informatik
Llojet e sistemit informatik
Aplikimi i sistemit informativ
Perfitimet nga Sistemet e Informacionit
Faktoret ndermjetesues mes Organizatave dhe teknologjive informative
Personeli i sistemeve te informacionit
Sistemi informativ si mediator i firmes!
Siguri informacioni
Studim rasti-krahasues
Urlidhse teori-praktik
Koment dhe rekomandime
Konkluzion
Perfundimi

Hyrje

Si fjal e par duam t themi se n bot shfrytzimi i shrbimeve t internetit, si

nga aspekti i komunikimit ashtu edhe nga aspekti i absorbimit t informatave, sht n
rritje t sigurt. Tash m shum familje blerjen ON LINE, e kan br dika rutinore.
Gjithashtu, institucionet qeveritare dhe ata joqeveritare tashm kan filluar n t madhe
shfrytzimin e mundsive q ua ofron interneti. Ata t gjith jan t lidhur n rrjet dhe
komunikojn ndrmjet tyre. Gjithashtu edhe n botn e biznesit shum ndrmarje t
mdha komunikojn me filijalet e tyre nprmjet internetit por edhe ndrmarjet e vogla
kryejn shum pun me an t internetit.
Organizatat biznesore n kohn moderne jan duke u mvarur shum e m shum
prej sistemeve t tyre informative. Sepse mospasja e sistemeve informative t zhvilluara
paaftson prballjen ndaj komplikmeve dhe ndryshimeve t tregut, n t cilin ata
operojn. Informatat dhe t dhnat komplete dhe t besueshme jan br t domosdoshme
pr t eksistuar n konkurencn e madhe, t nivelit botror. Krkesat e biznesit pr
sisteme informative jan ritur shum. Nga ana tjetr zhvillimi i shpejt i teknologjis
informative jep mundsin pr aplikimin e llojeve t ndryshme hardverike dhe softverike,
t cilat thjesht para disa viteve nuk kan eksistuar, dhe ndihmojn n zhvillimin dhe
plotsimin e krkesave pr sistemet informative.

Historiku
Zhvillimi i sigurimit t informatave

Prej kohs s lasht t shkrimit paria e shteteve dhe e komandave ushtarake kan
kuptuar se shte rndsishme t jipen(t formulohen) mekanisma pr t ruajtur
besueshmrin e informative gjat shkmbimit t tyre. Njerzit duke dshiruar
komunikim t sigurt kan prdorur mjete pr vulosje prej ditve t para t shkrimit pr
t njohur vrtetsin e dokumentit dhe besueshmrin e tij.
Gjat Lufts s Dyt Botrore sht br nj hap i madh n zhvillimin e siguris
t sistemeve informative. Mund t thuhet se kjo periudh ishte edhe filimi i zhvillimit
formal t sigurimit t sistemve informative.
Fundi i shek. XX dhe fillimi i shek XXI kishte nj prparim t shpejt n lmin e
telekomunikacionit, hardverit dhe softverit kompjuterik dhe prpunimin e t dhnave.
Disponimi me paisje m t vogla elektronike, m t fuqishme dhe m t lira
bri prpunimin elektronik t t dhnave me prhapje m t madhe duke filluar nga
bizneset e vogla dhe prdoruesve shtpiak. Kta kompjuter s shpejti u bn t lidhur n
rjet, e cila quhet internet.
Rritja e shpejt dhe prhapja e gjithanshme e prdorimit t mjeteve pr
prpunimin e t dhnave dhe bisnesit elektronik t kryera nprmjet internetit, dhe sulmet
e panumrta ndaj ksaj dukurie ishte e nevojshme pr gjetjen e metodave m t mira pr
ruajtjene ktyre kompjuterve dhe t informacioneve t cilat ata i ruajn, i prpunojn
dhe i shkmbejn.
Diciplinat shkencore t Sigurimit t informative, Sigurimit t kompjuterve dhe
mbrojta e informative (IA) studiohen nga nj numr i madh i organizatave profesionale,
t gjitha me t njjtat qllime pr ruajtjen e siguris t sistemeve informative.

Sistemi

Sistemi sht nj bashksi e objekteve dhe relacioneve n mes t atributeve t

objekteve q funkcionojn si trsi pr arritjen e qllimit t caktuar. Me fjal t tjera
sistemi paraqet bashkimin e qfardo elmenteve t cilat kan karakteristika t prbashkta
dhe formojn nj trsi.

Trsia e cila paraqet nj sistem nuk mund t ndahet ose t dekomponohet n

elemenet e saja pa i humbur vetit kryesore t trsis. Vetm bashksia e caktuar e
elementeve me ndrlidhje reciproke t aksionit intern siguron qllimin konkret t
eksistimit t sistemit.
Kshtu p.sh.: shrbimi i furnizimit n ndrmarje ka pr detyr q t i siguroj
paisjet e caktuara t puns dhe elementet e tjera harxhuese n baz t t cilave krijohen
produkte t gatme. Me shitjen e ktyre produkteve sigurohen mjetet n t holla t cilat
shfrytzohen pr riprtrirje t mjeteve t puns, si dhe pr nevojat e tjera t ndrmarjes.
Kjo do t thot se secili sistem paraqet nj bashksi relativisht t izoluar dhe t
rrumbullaksuar t pjesve ose elementeve reciprokisht t ndrlidhura t cilat sjellen dhe
funkcionojn sipas ligjshmrive t caktuara n baz t t cilave sigurohet puna dhe
funksionimi i sistemit si trsi.

Sistemet informative
Sistemi informativ (IS-english SI-shqip) sht sistemi i prbr prej njerzve, t
dhnave t ruajtura dhe aktiviteteve t cilat i prpunojn t dhnat dhe informatat, duke
prfshir prpunimin me dor apo n mnyr mekanike.
Si disciplin e shkencave kompjuterike, studimi i sistemve informative bn
orvatje pr t kuptuar dhe arsyetuar dobit e administrimit t punve brenda n
ndrmarje me an t teknologjis informative.
Sot teknologjia informative dhe informata jan br nj ndr burimet m me
rndsi pr ekzekutivin gjat formimit dhe udhheqjes s nj organizate, krahas njerzve,
parave, materialit apo makineris.
Studimi i sistemeve informative e ka zanafilln te shkencat kompjuterike dhe se

Sistemi informatik
Sistemi informatik mund t definohet si:
nj bashksi e elementeve t ndrlidhura t cilat me atributet e tyre mundsojn
prpunimin elektronik t t dhnave
Sistemi informatik prbhet nga njerzit dhe pajisjet, kurse detyr e tij sht
mbledhja e t dhnave, prpunimi, memorimi dhe transmetimi i tyre.
Sistemi informatik proceson informata nga t dhnat, prkatsisht ai transferon
inputet n outpute sipas nevojave dhe krkesave pr informata.

Sistemi informatik paraqet sistem DINAMIK me koh dhe nn ndikimin e

rethins ndryshojn elementet e tij e me kt edhe vet sistemi n trsi.
Organizimi i sistemit informatik duhet t siguroj:
Inkuadrimin e t gjitha qllimeve t sistemit
Minimizimin e aktiviteteve t dyfishta n procesimin e informatave, si dhe
menjanimin e konflikteve midis projekteve zhvillimore
Motivimin e personelit
Nxitjen e interakcionit midis nnsitemeve t cilat duhet t sigurojn efikasitetin e
puns s sistemit informatik

Llojet e sistemit informatik

Varsisht nga marrdhnja midis inputeve dhe outputeve sistemet informatike mund
t jen:
1. Sisteme neutrale- kur inputi i tyre sht i barabart me outputin-inputet nuk
psojn ndonj ndryshim dhe ky sistem themi se sht vetm transmetues i
informatave.
2. Sisteme t informuara,- kur inputet jan m t mdha se outputet- sistemi i till
sht pasiv, sepse m tepr mer informata nga sistemet tjera, se sa q i prpunon
ato.
3. Sistemi informatik qeveriss ,- sht sistem kreativ , inputet e tij jan m t
vogla se outputet.-gjat procesit t prpunimit t t dhnave krijon cilsi t re,
prandaj themi se ky sistem sht n funksion t qeverisjes.

INPUTET

PROCESI

OUTPUTET

FEEDBACK

RRETHINA
Furnitort

Konsumatort
ORGANIZATA

SISTEMI INFORMATIK

INPUTI

PROCESIMI

OUTPUTI

Feedback

Agjencit Rregullatore

Aksionar

Konkurrentt

Aplikimi i sistemit informativ

Informatika ose teknologjia informative meret me studimin dhe krijimin e
sistemeve informative t kompjuterizuara npr organizata t ndryshme si ato qeveritare,
joqeveritare dhe biznesore.
Ndihm e madhe e kompanive n kt koh jan infomatat e poseduara nga ana e
njerzve ekspert, me an t t cilave ata vin gjer n inovacione t ndryshme dhe t cilat
ndihmojn q t mund t jen konkurues n tregun n t cilin ata operojn. Kta
ndrmarje duhet t kene strukture t mire informative, ku kuptohet me paisje te mira
harverike dhe softverike sepse do ndermarrje perfiton nga sistemet (informative)e
informacionit.

Perfitimet nga Sistemet e Informacionit

o Rendesia e sistemeve te informacionit per punet e organizates.
o Permiresimi i sistemit apo implementimi i nje sistemi te ri duhet te vleresohet
sipas:
sa mire jane kuptuar kerkesat e sistemit?
si jane perpjekjet e firmes per teknologji te re?

do organizate paraprakisht duhet te shohe si perfitimet ashtu edhe kostot dhe te vleresoj
investimet potenciale per sistemet e informacionit.

Faktoret ndermjetesues mes Organizatave dhe

teknologjive informative

Personeli i sistemeve te informacionit

Zgjerimi i vazhdueshem i teknologjise se kompjutereve dhe sistemeve te
informacionit ka mundesuar hapjen e mjaft vende pune per specialistet e ketyre
disiplinave.
Pergjithesisht, personeli ne departamentin e sistemeve te informacionit perbehet
nga:
web developer (zhvillues te web-it)
programeret
analistet e sistemit
operatoret etj

Sistemi informativ si mediator i firmes!

Siguri informacioni

Atributet e Siguris s Informacionit: ose cilsimet, psh, Besueshmeria, Integriteti

dheDisponueshmeria (BIA).Sistemi i Informacionit sht i kompozuar n tre ndarje
kryesore, hardware, software dhe komunikimet me qllimin t ndihmoje n indentifikimin
dhe aplikimit e siguris s informacionit n standartet e industrise, si mekanizmat e
mbrojtjes dhe parandalimit, ne tre nivele: Fizik, Personale dhe Organizative. N
thelb,proedurat apo politikat jan implementuar pr tju treguar njerzve
(administratoreve, prdoruesve dhe operatoreve) si t prdorin proedurat pr t siguruar
Sigurine e Informacionit ne Organizata
Siguria e Informacionit, shkurtimisht InfoSec, prcakton informacionin nga
qasja(aksesesi)i paautorizuar, perdorimi, zbulimi, shkaterrimi, modifikimi, leximi,
inspektimi, regjistrimi apo shkatrrimi. shte nj term i prgjithshem q mund te perdoret
pavaresisht nga forma e te dhenave qe mund te marim (elektronike , fizike, etj...)
Dy aspektet me te medha te Sigurise se Informacionit jane:

Siguria e IT: Ndonjehere i referohemi si siguria kompjuterike, Siguria e

Teknologjise se Informacionit sht siguria e informacionit e aplikuar ne Teknologji
(shpesh here si forme e sistemit te kompjuterit).Eshte e vlefshme te shenohet se me
kompjuterat nuk do te thote domosdoshmerisht nje Desktop Shtepie. Nj kompjuter eshte
cdo device me nje Njesi Qendrore Proesuese dhe disa memorie (madje dhe nje
llogarites). Specialistet e SIgurise se IT jan pothuajse gjithmon t gjendura n do
ndrmarrje t mdha pr shkak t natyrs dhe vlers s t dhnave brenda bizneseve t
mdha.. Ata jan prgjegjs pr mbajtjen e t gjithe teknologjine brenda siguris s
kompanis nga sulmet kibernetike dashakeqe q shpesh prpiqen t shkelin informacion
privat kritik apo pr t fituar kontroll n sistemevet e brendshme.

'Sigurimi Informacioneve': akti i sigurimit, t t dhnave q nuk kan humbur,

kur lindin shtjet kritike. Kto shtje prfshijn, por nuk kufizohen vetm n:
fatkeqsit natyrore, mosfunksionim i kompjuterit / serverit,vjedhja fizike, ose ndonj
shembull tjetr, ku e t dhnat kan potencialin pr t qen t humbura. Meqnse
informacioni n epokn ton moderne, sht i ruajtur n shumicn ekompjuterave t

sigurimit t informacionit sht trajtuar n mnyr tipike me nga specialistt e siguris

(IT). Nj nga metodat m t zakonshme per te pasur Siguri t Informacionit sht q t
kemi nj backup off-site e t dhnave n rast se lindin nj nga shtjet e prmendura me
lart .
Siq verejtm ne tekstin mparshm se aftsit dhe mundsit komunikative dhe
informative jan n rritje dhe sfida pr siguri gjithashtu sht n nj ritje t madhe. N
vitin 2001 nprmjet internetit jan br 34 000 sulme kompjuterike ndaj shfytzueve t
interntetit. Sot kur kemi nj ekonomi globale, ose kur funksionon tregu global, dhe kur
puna m e madhe kryhet nprmjet intenetit, mjafton q t sulmohet vetm nj kompjuter i
vetm, q t ket efekt n shum sisteme informative t pavarura.Siq shihet sht ritur
nevoja pr sisteme kompjuterike t cilat ofrojn siguri dhe intimitet t t dyja palve,
bizneseve dhe konsumatorve.
Sigurimi i informacioneve do t thot ruajtjen e informative dhe sistemeve
informative prej qasjes, prdorimit, hapjes, ndryshimit ose shkatrimit t tyre t
joautorizuar.
Termet Sigurimi i informatave, Sigurimet kompjuterike dhe Mbrojtja e
informtave(IA) prdoren shpesh her pr qllime t njjta. Kto fusha jan t ndrlidhura
dhe kan qllim t njjt n ruajtjen e besueshmris, trsis dhe vlefshmris s
infomatave.
Sigurimi i kompjuterve sht deg e sigurimit t informacioneve e aplikuar n t
dy pjest, teorike dhe praktike, t sistemit kompjuterik.
Mbrojtja e informative(IA) sipas qeveris s Shteteve t Bashkuara definohet si:
Mas e cila mbron dhe justifikon informatat dhe sistemet informative me ruajtjen
e besueshmris, trsis, vlefshmris dhe reproduktimit. Kta masa prfshijn
mundsin pr restaurimin e sistemeve informative me mbrojtje t inkorporuar, zbulimin
dhe muundsit reaguese.
Qeverit, forcat ushtarake , institutet financiare dhe bizneset private grumbullojn
sasi t mdha t dhnash t besueshme pr t punsuarit e tyre, pr konsumatort, pr
produktet, pr zbulimet dhe pr gjendjet e tyre financiare. Dhe pr t i ruajtur, pr tu u
kujdesur pr siguin e tyre nevojiten masa t cilt e ndihmojn ruajtjen e tyre.

Studim rasti-krahasues
1.A keni sistem informativ n ndrmarrje ?

FIDANI-AG&GENTI-AG
FIDANI-AG:
Analiz:
Puntort e Fidani-ag n pyetjen e
parashtruar na jan prgjigjur me
shumicn pr opcionin e par sepse
shumica e t punsuarve e dijn punn
dha jan n ngjarje rreth ndrmarrjes
pasiq kan prvoj t madhe n kt
firm, prgjigjet ndoshta dhe nuk e di
jan puntort e rinj q sapo jan
punsuar dhe nuk jan krejtsisht t
adaptuar me rrethinn e brendshme.

GENTI-AG:
Analiz:
Pikrisht ashtu siq na sht prgjigjur
FIDANI-AG ashtu edhe GENTI-AG 50%
e tyre jan n dijeni t plot pr
aplikimin dhe funksionimin e sistemit
informativ n ndrmarrje, 50% u
prgjigjen pr arsye t ndryshme rreth
sistemit informative mendoj q ndoshta
edhe puntort nuk e kan kuptuar
pyetjen mire.

Analiz:
Prvoja mbi 20 vjeare e ksaj kompanie ka br
q t ket nj nivel t lart t tknologjis
aplikative dhe shumica e punve kryhen me
sisteme moderne si sistemi i kontabilitetit, i
shitjeve etj.N ndrmarrje punojn nj staf i
gjer dhe me pun nga m t thjeshtat deri tek
ato m t ndrlikuarat edhe n kt rast nuk
mohohet q nuk ka puntor q nuk ka qasje n
sisteme informative.

Analiz:
Edhe pse kjo firm nuk ka ndonj
prvoj t madhe dhe me nj historik
t shkurtr kundrejt Fidanit, shkalla e
automatizimit dhe e percjelles risive
teknologjike na tregon
se po
aplikohen m shum se tek firma
paraprake, t paktn sipas prgjigjeve
t t punsuarve.

4.Sa sht ndrmarrja e juaj e krahasueshme me

rajonin rreth prdorimitte teknologjis moderne?

Analiz:
Globalizimi dhe hapja e tregjeve
ndrkombtare kan br q t ket njohuri
rreth karakteristikave rajonale edhe n
kt rast firma ka lidhje me shtetet
rajonale si me eksport ashtu edhe me
import.Kshtu
bhn krahasime t
munshme dhe kjo firm ka marr
specifikat e teknologjis nga rajoni.

Analiz:
Ndaj ksaj pyetje m indiferent
deklarohet Genti-ag sesa Fidani-ag
duke u prgjigjur pr pozitive me 40%
ndersa Fidani me 50% arsyeja qndron
se Genti-ag sht ndrmarrje m von e
themeluar dhe ka nj gam m t vogl
t produkteve q i shet dhe n baz t
sistemit informative q ka konsideron
se nuk sht mjaft e krahasueshme me
rajonin.

Urlidhse teori-praktik
Si n teori poashtu edhe n praktik gjetm prafrime t prbashkta q na bn t
kuptojm q t dyja shkojn s bashku drejt realizimit t objektivave dhe qllimeve
organizative dhe ekonomike.

Literatura e thot: drejtimi financiar si sektor apo department i veqant n t gjitha

kompanit, konvergjojn kah mbledhja e t dhnave dhe prpunimi n informacione t
prdorshme, automatizimi n nj shkall m t madhe prmes veglate t TI, programeve,
dhe softuerve . Kjo e gjitha pr reduktimin e kostos n shkall, dhe kt na e dshmoi
edhe pyetja e jon parashtruar stafit t dy ndrmarrjeve ku t dyjat u prgjigjen se edhe
pse kan kostot e mirmbajtjes s tyre, sistemet e informacionit kan rndsi t madhe
aplikative pr reduktimin e kostove

Koment dhe rekomandime

Komentin e bazojm n at se n baz t krahasimeve tona rreth t dy ndrmarrjeve,
hasem n konvergjenca mirpo edhe divergjenca t vogla, t paktn me prgjigjet e
marra nga punonjsit. Kto dy ndrmarrje q afarojn n nj komun t njejt pra n
at t Gjakovs me parametra dhe rritje t njejt ekonomike po karakterizohen me
komponenta prgjithsisht t njejta rreth sistemeve.Edhe pse her her njra
qndronte m mir se tjetra n nj aspekt, ndrmmarja tjetr e kompenzonte m nj
aspekt tjetr.

Rekomandojm q:

T prcjellin risit teknologjike edhe m shpesh

T ket informim m i mir i nivelit t ult rreth sistemeve
Krahasime t shpeshta me SI t vendeve rajonale
Ndrmarrja e dyt t ket automatizim, sikurse ndrmarrja e par rreth prdorimit
t linjave telefonike pr perositjen e mallit nga logjistika pr n pik shitse

Konkluzion
Sigurimi i informatave sht poces i paprfunduar i ushtruar nprmjet kujdesit
dhe prgjeqshmris, pr t i mbrojtur informatat dhe sistemet informative prej qasjes t
joautorizuara. Procesi i paprfunduar i sigurimit t informatave prfshin trajtime t

paprfunduara, vlersime, mbajtje, monitorim dhe detektim t dokumentacionit dhe

rishikimit.
E pasiqe sistemet e informacionit jane kaq te rendesishme per organizaten, duhet te
jemi te sigurt qe permiresimi i sistemit egzistues apo nje sistem i ri informacioni do te
oj ne uljen e kostove, rritjen e perfitimit, permiresimin e sherbimeve ose ne arritjen e
nje avantazhi kompetitiv.
Personeli i sistemeve te informacionit jane faktori kryesor qe percakton modifikimin e
sistemit apo zhvillimin e nje sistemi te ri.

Prfundimi
Punuan:
Studentt:Shpejtim Rudi,Pajtime Murtezaj
Literatura:
Bazat e informatiks, Dr.sc. Edmond Beqiri, Prishtin
Njohurit tona
Intervistat n Fidani AG dhe Genti AG
Interneti

Faleminderit