Edukimi ne Dimensionin Shoqeror

Leksion 3

Perspektivat shoqërore mbi arsimin dhe shoqërinë

Si institucion shoqëror, arsimi ka qenë pjesë e kuriozitetit të antropologëve dhe sociologëve.

Korniza të ndryshme konceptuale dhe teorike janë zhvilluar, duke lindur nën-disiplinat e
antropologjisë së arsimit dhe sociologjisë së arsimit. Ndërsa ky leksion nuk përqendrohet në
një rishikim të literaturës në antropologji dhe sociologji të arsimit, është e rëndësishme të
nënvizohen qëllimet e tyre themelore përpara se të eksplorohen perspektivat shoqërore të
arsimit. Tre këndvështrimet më të njohura për arsimin dhe shoqërinë janë teoritë strukturore-
funksionale, konfliktualizmi dhe ndërveprimi.

1. Perspektiva e strukturo-funksionalizmit është një teori sociologjike e zhvilluar dhe

promovuar nga sociologë të hershëm si p.sh. Emile Durkheim dhe Talcott Parson të cilët
argumentuan se ekuilibri shoqëror dhe rendi shoqëror përbëjnë thelbin e një shoqërie të
shëndetshme (Anderson dhe Taylor, 2009). Sipas struktura-funksionalistëve, arsimi është një
institucion kyç që ndihmon në ruajtjen e një rendi të tillë shoqëror. Arsyeja është se arsimi
ndihmon në transmetimin e njohurive, vlerave dhe qëndrimeve nga një brez në tjetrin përmes
procesit të quajtur socializim. Për funksionalistët e strukturës, socializimi ndodh përmes
funksioneve të dukshme (primare, të dukshme) dhe latente (sekondare, të fshehura). Funksioni
manifest është strukturuar rreth kurrikulës zyrtare të sistemit te arsimit vendor ose kombëtar.

Funksioni i fshehtë përfshin brendësimin (indoktrinimin) e vlerave shoqërore që përbëjnë

programet mësimore të fshehura, të cilat përfshijnë praktika arsimore të siguruara nga të gjitha
institucionet e socializimit (shkolla, feja, media dhe kolegët). Procesi i socializimit nxit
konsensus mbi vlerat e përgjithshme morale të një shoqërie dhe krijon qytetarë produktivë që
mbajnë ekuilibrin shoqëror dhe rendin shoqëror.

Siç mund ta vini re, teoria strukturore-funksionaliste ofron një pasqyre përshkruese për arsimin
dhe shoqërinë. Ai nuk analizon dinamikën e pushtetit, interesat e veçanta dhe ideologjitë në
shoqëri, të cilat jo domosdoshmërisht kontribuojnë në ekuilibrin shoqëror dhe rendin shoqëror.
Në shoqërinë moderne, veçanërisht, arsimi nuk është gjithmonë produkt i një konsensusi midis
të gjitha grupeve të ndryshme të interesave në shoqërinë e gjerë.

Duhet të kujtojmë që funksionalistët synojnë ta studiojnë shoqërinë në tërësi në mënyrë që të

kuptohen institucionet e saj kryesore dhe të shpjegohet përse anëtarët e saj sillen në një mënyrë
të caktuar. Gjithashtu, sipas funksionalistëve, funksioni i një institucioni shoqëror vihet në pah
nga roli që ka në vazhdimësinë e shoqërisë në tërësi (Giddens, 2006: 662). Kështu, analiza
funksionaliste e edukimit e lidh arsimimin në mënyrë të veçantë me nevojat e ekonomisë në
një shoqëri të caktuar.

Sipas kësaj perspektive, pabarazia është një tipar natyror i shoqërisë duke qënë që njerëzit janë
lindur me talente të pabarabarta. Funksioni i sistemit të edukimit është të shpërndajë njerëzit
në pozicionet e ndryshme të shoqërisë. Që të funksionojë shoqëria duhet të ekzistojë një
metodë që të sigurojë që të gjitha rolet e nevojshme profesionale të jenë të plotësuara:
përshembull, nëse në një shoqëri nevojiten shumë më shumë doktorë sesa punëtorë, sistemi i
edukimit duhet t’i përgjigjet kësaj nevoje.

Themelet e teorisë funksionaliste janë hedhur nga Durkheimi, i cili e shihte zhvillimin e
edukimit si të lidhur drejtpërdrejt me idetë dhe nevojat për të ndryshuar në shoqëri. Ai tregoi
se në historinë e edukimit në Francë, të gjitha lëvizjet e mëdha sociale kanë rezultuar në
ndryshimet në sistemin e edukimit. Një shembull i kësaj ishte Rilindja, e cila shënoi fundin e
një epoke në europë, një ‘rilindje’ të kulturës, shkencës, dhe të mësuarit, e ndihmuar nga rritja
e tregtisë dhe prodhimit evropian. Epoka e Rilindjes nxiti ngritjen e institucioneve edukuese,
në veçanti të universiteteve, për të zhvilluar dijen dhë për të kontribuar në pasurimin e
shoqërisë. Durkheim besonte që funksioni i institucioneve sociale ishte që të promovojë dhe
të ruajë kohezionin dhe unitetin social. Edukimi e luajti këtë rol me ‘shoqërizimin sistematik
të gjeneratës së re’ (Durkheim, 1956). Me këtë ai nënkuptonte që sistemi i edukimit zhvilloi
ato vlera dhe aftësi intelektuale të nevojshme për fëmijët që të luajnë rolin që ju është caktuar
në shoqëri. Kjo siguronte mbijetesën dhe zhvillimin e shoqërisë.
Analiza funksionaliste e shoqërisë është bazuar në idenë e konsensusit, në kundërshtim me
pikpamjen Marksiste të konfliktit. Konsensusi nënkupton që njerëzit bien dakort me vlerat
bazë të shoqërisë në të cilën ata jetojnë, dhe i kuptojnë përfitimet që vijnë nga kjo. Është në
interes të të gjithëve ekzitenca e konsensusit, dhe si rezultat, çdo gjë që kërcënon stabilitetin
duhet të mbahet në kontroll. Familja, ligji, dhe sistemi i edukimit janë agjensitë e kontrollit.
Ato bëjnë të mundur që shoqëria të funksionojë lehtësisht. Struktura e disiplinës dhe
organizimit të fëmijëvë në shkolla janë pjesë e këtij procesi. Arsimimi ndihmon fëmijët të
zhvillojnë dhe të zbulojnë talentet e tyre kështu, kur ata t’i bashkohen forcave të punës, ata do
të hyjnë në një profesion të përshtatshëm për ta dhe të nevojshëm për shoqërinë.

Funksionalistët supozojnë që të gjithë anëtarët e shoqërisë kanë mundësi të barabarta. Nëse

fëmijët mbarojnë shkollën me nivele arritje të pabarabarta, kjo është si rezultat i ndryshimeve
individuale të inteligjencës dhe përpjekjeve të tyre. Inteligjenca dhe përpjekja e fëmijëve në
shkollë matet vazhdimisht në klasat e tyre përmes testeve, sistemin e kontrollit dhe provimeve.
Të gjitha këto na ndihmojnë që t’i shpërndajmë dhe vendosim fëmijët në të ardhmen në
profesionet dhe rolet e përshtatshme për ta. Suksesi i fëmijëve në provime është rregulluar në
një mënyrë të tillë që lejon vetëm disa prej fëmijëve të mund të arrijnë rezultatet më të larta,
duke qenë që vetëm shumë pak punë kërkojnë nivele të larta aftësish. Pakica, e cila arrin
suksesin në procesin e provimeve, kanë të tjera mundësi edukimi që janë të ofruara për ta në
nivele më të larta. Kjo i siguron shoqërisë nivelin e duhur të aftësive që i nevojiten për të ecur
përpara.

Statusi dhe pasuria e pabarabartë në shoqëri janë parë gjithashtu si rezultat i inteligjencës së
pabarabartë midis njerëzve. Sistemi edukues është në shërbim të të gjithëve; çdokush me talent,
që është i përgatitur që të punojë shumë, mund të ngjisë shkallën që çon në arritjen e pasurisë
dhe të statusit. Të gjithë fëmijët kanë mundësi të njëjta që ta ngjitin atë shkallë. Faktorë të tillë
si klasa, raca, dhe gjinia nuk kanë asnjë efekt në këtë sukses të arritur.

Nën dritën e më shumë kërkimeve mbi edukimin, përpjekja funksionaliste është kritikuar
shumë në disa pika:
1. Supozimi se ka një lidhje midis nevojave teknike të ekonomisë dhe lëndëve që mësohen
në shkollë nuk është i vërtetë. Shumë nga lëndët e përfshira në kurrikula nuk kanë ose nuk
tregojnë drejtpërdrejt lidhje me profesionet në shoqëri.
2. Niveli i edukimit të forcave të punës në shoqërinë moderne kapitaliste ka shumë nevojë të
ecë përkrah me kërkesat teknike të industrisë. Teknologjia po përdoret gjithnjë e më shumë
në ditët e sotme në vendet e punës, duke bërë që shumë procese të punës të kryhen nga
makineritë.
3. Nuk ka asnjë lidhje midis nivelit të edukimit të punëtorëve dhe efikasitetit e produktivitetit
për punëdhënësit e tyre.
4. Shkollat luajnë rol, siç sugjerojnë funksionalistët, në shpërndarjen e nxënësve në pozicionet
e tyre në forcat e punës, por procesi nuk është neutral. Shpërndarja e nxënësve në vendet e
punës nuk është i bazuar vetëm në meritë, por është i influencuar shumë nga klasa, gjinia,
dhe raca. Mund të argumentohet që, shkollat shumë larg nga promovimi i arritjeve,
aktualisht reduktojnë aspiratat e disa nxënësve, të tillë si ata që vijnë nga klasa punëtore,
grupet etnike minoritare, dhe vajzat.
5. Së fundmi, idea funksionaliste e konsensusit të vlerave është e verbër ndaj faktit që
shoqëritë moderne industriale janë multi-kulturore, të përbëra nga njërëz të një game të
gjërë kulturash dhe origjinash. Nëse në këto shoqëri ka një kulturë dominante, ajo është
imponuar në një shoqëri me diversitet kulturor. Edukimi është një nga mjetet me anë të të
cilave transmetohet kultura dominante.

E lidhur ngushtë me përspektivën funksionaliste është idea e shoqërisë si meritokraci. Kjo teori
është e bazuar në një supozim që pozicioni dhe pasuaria e një përsoni në shoqëri janë të
shpërndara sipas meritave personale të secilit prej nesh. Pabarazia në shoqëri shpjegohet me
ndryshimet në inteligjencë dhe në talent që zotëron secili. Sistemi i edukimit në një shoqëri
meritokratike ofron mundësi të barabarta për të gjithë fëmijët për të zbuluar talentin e tyre dhe
për t’i vendosur ata në vendin e tyre të përshtatshëm në shoqëri. Psikologu Herrnstein (1973),
një mbrojtës i idesë që inteligjenca është e trashëguar, jep një shembull të teorisë në praktikë.
Ai argumenton se për shkak që vetëm një përqindje e vogël njerëzish janë mjaftueshëm
inteligjentë për të bërë punë që kërkojnë aftësi të larta, shoqëria e nderon këtë inteligjencë duke
i paguar ata më shumë. Parsons, udhëheqësi i funksionalizmit, e favorizon idenë e
meritokracisë, duke argumentuar që shoqëria moderne industriale është e bazuar në arritjet dhe
jo në pasurinë e trashëguar.

Meritokracia është e mbështetur në pikëpamjen që inteligjenca nuk është e shpërndarë në

mënyrë të njëjtë, dhe pabarazia shoqërore është një rezultat i pashmangshëm i saj. nga ky
pohim nënkuptohet që edukimi nuk e ndryshon apo shndërron inteligjencën e fëmijës por
vëtëm mund të nxjërrë në pah atë intëligjencë që në mënyrë natyrore ndodhet tek fëmija.
Kritikët e meritokracisë e vënë theksin në evidencën që arritjet e edukimit rezultojnë nga baza
familjare dhe nga klasa sociale, jo nga merita individuale. Bowles dhe Gintis (1796), duke
shkruar për SHBA-në, argumentojnë që sistemi i edukimit fsheh pabarazitë e dukshme sociale
të shoqërisë duke shpërndarë mite për meritokracinë. Ata tregojnë që ndërsa statistikat e
edukimit shfaqin një lidhje të fortë midis kualifikimit dhe vendit të punës, mund të tregohet që
njerëzit e klasave të larta sociale kanë më shumë mundësi që të marrin kualifikime sesa anëtarët
e klasës së mesme dhe grupeve minoritare.

Një meritokraci nuk mund të heqë qafe pabarazitë sociale. Thjesht mund të operojë si një
sistëm më efikas për shpërndarjen e njerëzve në postet e ndryshme sociale. Kjo mund të thuhet
që të jetë qëllimi kryesor i shumicës së politikave për edukimin që nga lufta. Një kritikë klasike
për meritokracinë është novela e Youngut ‘The Rise of the Meritocracy (1961), një koment
satirik për në politikat arsimore të pas-luftës të vendosura në të ardhmen. Ajo sugjeron që
mundësia e individëve për të lëvizur midis klasave mund të pakësoheshin në një shoqëri në të
cilën talenti të ishte i vetmi element vendosës i pozicioneve sociale. Rezultati i fundit do të
ishte një shoqëri në të cilën stratifikimi ishte më i ngurtë sesa ai që ka ekzistuar më parë.

2. Perspektiva e konfliktit: Siç u tregua, ka grupe të ndryshme në çdo shoqëri të caktuar që

përcaktojnë vlerat morale shoqërore në një mënyrë që garanton konsensus. Ka interesa të
veçantë ose grupe ideologjike në një shoqëri që nuk kanë konsensus se cilat duhet të jenë
strukturat e sistemit arsimor lokal ose përmbajtja e programeve mësimore. Shumicën e kohës,
interesat e veçanta ose grupet ideologjike luftojnë për atë që ata besojnë se arsimi duhet të jetë
në shoqërinë e tyre. Teoria e konfliktit e zhvilluar kryesisht nga Marx dhe Engels (1962) dhe
Weber (1964) kap tensionet ose luftën për pushtet midis individëve dhe grupeve mbi strukturën
dhe funksionimin e arsimit në shoqëri. E thene me thjesht, teoria e konfliktit argumenton se
shoqëria përfshin tensione dhe beteja për pushtet për shkak të interesave konkurruese midis
individëve dhe grupeve. Sipas Marx dhe Engels (1962), një shoqëri ka dy klasa, klasa qe ka
pushtet, para dhe te mira material dhe ajo qe ka vetem krahun e punes. Klasa e pare ka në
tendencë të ketë kontroll mbi pushtetin, pasurinë, privilegjin dhe të mirat materiale. Anetaret
e klases se dyte tentojnë të luftojnë për të siguruar mbijetesën e tyre. Në shumicën e rasteve,
klasa e pare mund të manipulojnë modelin e sistemit arsimor lokal dhe të kontrollojnë
strukturat dhe organizatat e arsimit. Sidoqoftë, klasa tjeter mund të përdorin arsimin për të
sfiduar strukturat e pushtetit dhe për të krijuar ndryshime shoqërore ose përmbysjen e statu
quo-s.

Teoria e konfliktit ndahet në dy degë: marksiste dhe Weberiane. Teoria konfliktualiste

ndryshon nga funksionalizmi në kundërshtimin që ka për konsensusin në shoqëri. E
përbashkëta e tyre është mënyra me të cilën të dyja teoritë shprehin idenë që që edukimi
shërben si një qëllim ekonomik për shoqërinë.

Teoria Marksiste e konfliktit

Sipas kësaj teorie argumentohet që të gjitha shoqëritë janë formuar si rezultat i luftës së
klasave. Marksizmi i sheh mjetet e prodhimit (industrinë, tokat, financat dhe tregtinë) si baza
të shoqërisë, çdo institucion tjetër ekziston për t’i mbajtur ato. Klasa e gjithsecilit përcaktohet
nga lidhja me mjetet e prodhimit. Nëse ju jeni pronar i mjeteve të prodhimit, pronar toke,
industrialist apo bankier, ju jeni pjesë e klasës sunduese apo borgjeze. Nëse ju nuk keni në
pronë asgjë përveç fuqisë tuaj punëtore, ju jeni anëtar i klasës punëtore ose proletariatit. Këto
dy klasa, e para shumë e vogël por që posedon shumë pushtet dhe, e dyta shumë e madhe por
që nuk zotëron shumë pushtet, janë të ngërthyera në konflikt për kontrollin e mjeteve të
prodhimit. Një premisë kryesore e teorisë marksiste është se që në një fazë të caktuar të
historisë të kapitalizmit, klasa punëtore do të fitojë fuqi dhe shoqëria do të transformohet. Do
të jetë shoqëria socialiste ku asnjë individ nuk do të ketë mundësi të zotërojë mjetet e
prodhimit. Do të ketë bashkë-pronësi për të gjitha institucionet shoqërore. Klasat sociale dhe
pabarazitë në pasuri do të zhduken duke qenë që baza e tyre shoqërore nuk ekziston më.
Në një shoqëri kapitaliste, të gjitha institucionet ekzistojnë për të ju shërbyer interesave të
klasës sunduese dhe për ta mbajtur atë në pozicionin e pushtetit: familja prodhon dhe mbështet
brezin e ardhshëm të punëtorëve; sistemi ligjor kontrollon ata që sfidojnë ligjet e pronës
private; edukimi i’u mëson fëmijëve të klasës punëtore vendin e duhur të tyre në shoqëri dhe i
përgatit ata me njohuritë dhe vlerat e kërkuara për të krijuar pasurinë për klasën sunduese kur
ata bëhen punëtorë.

Sipas Marks: ‘nga njëra anë është i nevojshëm ndryshim i rrethanave sociale për të vendosur
një sistemi të përshtatshëm Edukimi, nga ana tjetër një sistem i përshtatshëm Edukimi ishte i
nevojshëm që të sjellë ndryshimin e rrethanave sociale’ (Price, 1977: 69). Siç konkludon Price,
‘e gjitha kjo nënkupton që qëllimi kryesor i edukimit duhet të jetë...zhvillimi i ndërgjegjes
socialiste’. (Price, 1977: 69)

Sipas Marks dhe Engels, transformimi i shoqërisë do të vijë përmes luftës së klasave, veprimit
të klasave, sesa si rezultat i shpërndarjes së opinionit ndërgjegjësues në shoqëri; kështu
edukimi nuk figuroi shumë në punën e tyre, të paktën në kuptimin e të edukuarit formalisht në
institucioneve. Marks dhe Engels argumentonin që punëtorët edukohen më shumë nga
përvojat e tyre të punës nën kapitalizëm. Marks besonte që nga mosha nëntë vjeç, edukimi në
shkolla duhet të kombinohet me punën. Marks dhe Engels mendonin që kombinimi i edukimit
me punën do të rriste ndërgjegjësimin e përgjithshëm mbi natyrën e kapitalizmit.

Bowles, një mbështetës i teorisë marksiste dhe teorisë së konfliktit, e gjurmon sistemin arsimor
për të treguar që shkollat janë ngritur nga shteti jo për të ju dhënë fëmijëvë mundësi të barabarta
por për të ju përgjigjur nevojave të punëdhënësve kapitalistë për një forcë punëtore me aftësi
dhe të disiplinuar. Ai shton që shkollat janë një mekanizëm që ndihmon për të ruajtur
stabilitetin politik. Pabarazitë në sistemin arsimor ndihmojnë për të riprodhuar sistemin e
klasave nga një brez në një tjetër. Cfarëdo që të ndodhë në shkolla individuale, ato nuk mund
t’i shmangen funksionit të tyre, që është riprodhimi dhe legjitimimi i strukturës së klasave.
Neo-marksizmi e përqëndroi vëmendjen në marrëdhëniet midis proceseve të shkollimit dhe
procesit të punësimit; riprodhimit të klasave nëpër shkolla dhe klasa (Bowles and Gintis,
1976). Teoricienët e konfliktit e shohin sistemin arsimor si një agjent në riprodhimin e
strukturës klasore.
Bowles dhe Gintis (1976, p. 131): ‘Struktura e marrëdhënieve sociale në edukim jo vetëm që
i mëson studentëve disiplinën e vendit të punës, por zhvillon tiparet e karakterit personal të
studentëve, mënyrat e prezantimit të vetvetes, imazhit të vetes dhe identitetin e klasës sociale,
të cilat janë përbërësit kryesor për të përshtatur në vendin e punës . në mënyrë specifike,
marrëdhëniet sociale të edukimit – marrëdhënia midis administratorëve dhe mësuesve,
mësuesve dhe studentëve, studentëve dhe studentëve, studentëve dhe punës së tyre –
riprodhojnë ndarjen hierarkike të puës. Marrëdhëniet hierarkike reflektohen në vijën vertikale
të autoritetit nga administratorët te mësuesit, te studentët. Puna e tjetërsuar reflektohet në
mungesën e kontrollit të studentëve mbi edikimin e tij/saj, tjetërsimi i studentit nga përmbajtja
e kurrikulumit, dhe motivimi i punës në shkollë përmes sistemit të notave dhe të shpërblimeve
të tjera të jashtme më shumë sesa integrimi i studentit me procesin (të mësuarit) ose rezultatin
(dijen) e ‘procesit prodhues’ të edukimit. fragmentimi në punë reflekthet në konkursin e
institucionalizuar dhe shpesh dekonstruktiv midis studentëve përmes vlerësimit dhe renditjes
sipas meritës në mënyrë të vazhdueshme. Duke i përshtatur të rinjtë me një numër
marrëdhëniesh sociale të ngjashme me ato të vendit të punës, procesi shkollor përiqet të paisë
(gear) zhvillimin e nevojave personale sipas kërkesave të tij.’

Louis Althusser mbi edukimin: Është e nevojshmë të kuptohet roli i edukimit në shoqërinë
kapitaliste. Althusser (1971) dallon midis asaj që ai quan Aparatit Shtypës Shtetëror (qeveria,
administrate, ushtria, policia, gjykata, burgu) dhe Aparati Ideologjik Shtetëror (feja, Edukimi,
familja, ligji, politika, komunikimi, kultura). I pari vepron në bazë të forcës dhe kontrollit,
ndërsa i dyti vepron përmes ideologjisë, duhet të theksohet që të dyja aparatet shtetërore
funksionojnë me anë të dhunës dhe ideologjisë,

Klasa sunduese dhe qeveritë për interes të të cilave veprojnë ato, tentojnë të përdorin Aparatin
Ideologjik Shtetëror. Ndryshimi i kurrikulumit në shkolla për ta bërë më të përshtatshëm me
kërkesat e kapitalit është më pak ë rrëmujshme sesa dërgimi i policisë; dhe duket qe është më
i pranueshëm nga popullata (Hill, 2001a, p. 106). Althusser argumentonte që shkollat janë
veçanërisht të rëndësishme për të rrënjosur ideologjinë dominante, asnjë nga pjesët e tjera të
Aparatit Ideologjik Shtetëror nuk kërkon frekuentim të detyrueshëm tetë orë të të gjithë
fëmijëve, në pesë ditë të javës.

Althusser (1969) argumenton që edukimi është pjesë e ‘aparatit ideologjik shtetëror’ të

kapitalizmit, sëbashku me forcat e armatosura, policinë, dhe sistemin ligjor. Edukimi
funksionon përmes mjeteve të ideologjisë, ideologjisë kapitaliste. Sistemi edukues është një
një pozicion unik në të cilin mund të komandojë një audiencë të detyrueshme dhe të lira të të
gjithë fëmijëve. Ajo çfarë shkolla u mëson fëmijëve është ideologjia e kapitalizmit. Kjo
përfshin rregullat e sjelljes së mirë, respektin për rregullin ekzistues social, dhe një besim në
‘drejtësinë’ e sistemit. Për të përforcuar ideologjinë, shkollat gjithashtu përdorin metodat e
shtypjes, të tilla si dënimet, dënimit dhe zgjedhjes. Duke qenë se ndarja e pasurisë vjen gjithnjë
e më shumë duke u rritur, kapitalizmi me problemet e kontrollit social. Arsimimi luan një rol
të veçantë në këtë gjë, në theksin që vë tek disiplina dhe respekti për autoritetin. Shkollat
përdorin një varietet metodash për të kontrolluar nxënësin: përmes kurrikulumit, përmes
mënyrës sesi fëmijët janë të organizuar në shkolla, dhe përmes strukturës heirarkike të stafit,
që pasqyron hierarkinë e shoqërisë më gjërë.

Në mënyrë që shoqëria të jetë e aftë të ndryshojë, çdo formë e shoqërisë përmban dobësi të
dukshme që kontribuon në përmbysjen e saj të mundshme. Kontrolli ideologjik i njerëzve të
shtypur nuk është absolut. Është e pamundur për të fshehur kontradiktat e një sistemi ekonomik
i cili krijon pasuri të madhe por që mban një numër të madh të popullsisë në varfëri, të pastrehë
apo të papunë. Njerëzit nuk janë marrës pasivë të vlerave kapitaliste që qartësish ju sigurojnë
atyre pak përfitim (vetëm nëse janë pjesë e klsasës sunduese). Sistemi kapitalist është nën
sfidën konstante përmes aktivitetit të bashkimeve tregtare, partitë politike të klasave punëtore,
dhe forma te tjera të protestës. Edukimi përmban edhe elementë të sfidimit të sistemit, që është
një arsye pse vendosja e edukimit nga shteti mbeti shumë pas zhvillimit të sistemit kapitalist
në vetvete. Ekzistonte frika që edukimi i klasës punëtore do të hapte sytë ndaj natyrës së vërtetë
të shoqërisë në të cilën ata jetojnë. Inkurajimi i fëmijëve për të menduar dhe për të zbuluar
gjërat për veten e tyre ngre mundësinë që ata mund ta përdorin këtë njohuri për të ndryshuar
shoqërinë sesa për ta mbështetur atë.
Një tjetër mbështetës i teorisë së konfliktit është edhe Henrie de Saint-Simon, i cili besonte se
edukimi duhet të jetë elitist dhe nën kontrollin e atyre që janë shquar për
‘superioritetin e ndriçimit të tyre’ (Taylor, 1993a, p. 16), e për Për Siant-Simon kjo
nënkuptonte shkencëtarët më shumë sesa klerikët. Për Saint Simon ndryshimi ekonommik në
shoqëri është rezultat i zbulimeve shkencore. Rrënjët e progresit njerëzor gjenden në
përparimin e dijes. Taylor shprehet se (1993a, p. 17): ‘pikëpamjet e Saint-Simon mbi edukimit
janë zhvilluar mbi supozimin që punëtorët do të jenë të kënaqur të marrin udhëzime nga elita
shkencore, dhe që ata nuk kanë dëshirë të sfidojnë klasën e re kapitaliste’.

Edhe pikëpamjet e Charles Fourier favorizojnë ruajtjen e kohezionit klasor. Ai kishte për
qëllim që të zhdukte ndarjen midis punës fizike dhe mendore me synimin për t’i shërbyer
interesave të komunitetit sesa shtrirjen e një klase të veçantë (Taylor, 1993b, p. 15). Sipas
Fourier, fëmijët duhet të jenë të lirë të ndjekin ineteresat e tyre dhe madje te mbetin injorantë,
dhe që ndjekja e shkollës duhet të zërë një vend të varur në lidhje me punën në kopësht dhe
punishte (Fourier, 1820). Ndryshe nga përkushtimi i Saint-Simon për të favorizuar hierarkinë
e elitave të reja industriale dhe shkencore sesa aristokracinë e vjetër, sistemi i preferuar i
edukimit të Fourier ishte me anarchist. Duke refuzuar të dallojë botën e arritjeve akademike të
cilës ai me përçmim i referohej si 'arsimi i civilizuar' ai synonte të modelonte shoqërinë për të
ju përshtatur karakteristikave njerëzore (Taylor, 1994a, p. 20).

Për Robert Owen, funksioni i edukimit ishte të zvogëloj distancën midis klasave duke rritur
nivelin e të gjithave në mënyrë që të promovohej harmoninë sociale (Taylor, 1994b, p.21).
Owen paralajmëroi që industrializmi mund të degradonte punëtorët nëse detyrat e tyre
bëheshin shumë të specializuara dhe përsëritëse, duke shpresuar që arsimimi të zgjerojë
kapacitetet e punëtorëve të rinj. Ashtu si edhe për Saint –Simonin, edhe për Owen sistemi i
edukimit ishte elitist: fëmijëve duhet të ju mësohet çfarë është e ‘nevojshme’ që ata të dinë.
Kjo duhet të varet nga ‘rangu i jetesës në të cilën ata do të vendosen’.

Sipas Owen, në vend që punëtorët të lihen të punojnë duke përdorur makineritë pa përdorur
mendjen e tyre apo reflektim racional, ata duhet të edukohen me zakonet e duhura,
informacionin, mënyrat me të cilat të përfitojë klasa kapitaliste dhe të që të qeverisin mirë.
Qëllimi afatgjatë ishte ‘kalimi i qetë drejt socializmit’ (Taylor, 1994c, p.20). Ndryshe nga
konceptimi Marksist i socializmit shkencor, ky tranzicion duhej të arrihej pa heqjen e sistemit
kapitalist.

Bourdieu dhe Passeron (1977), sociologët francezë kanë studiuar sistemin edukues francez
duke theksuar mënyrën sesi përjetësohen praktikat sociale në një sistem klasor. Ata
argumentojnë që sistemi arsimor jo vetëm që ruan dhe stabilizon strukturën klasore, por
sëbashku me familjen, rrënjosin tek fëmija i rritur një sistem dispozitash ose ‘zakonesh’ të
cilat do të lehtësojnë aftësitë e sjelljes të pranueshme për klasën perkatese më vonë në jetë. Për
më tepër, sipas tyre dija e pranuar, qëndrimet dhe sjellja që i përket klasës së lartë janë të njëjta
me ato që kërkohen më shumë në sistemin e edukimit. Anasjelltas, dija, qëndrimi dhe sjellja
që janë mbizotëruese në klasat e ulëta janë më pak të pranueshme brenda sistemit arsimor, sa
më lart të njgjitesh në të. Shkollat maskojnë natyrën e tyre arbitrare dhe duken natyrore (ato
shpërblejnë sipas meritës) duke ligjitimuar jo vetëm veten e tyre por të githë strukturën.

Teoritë e riprodhimit social u zhvilluan si një përpjekje për të kuptuar sesi sistemet kapitaliste
mund të ruhen dhe të mbesin të pandryshueshme. Antonio Gramsci (1971), një politolog
italian, zhvilloi një tjetër mendim marksist, i cili u fokusua më shumë në superstrukturë sesa
në bazën ekonomike. Duke shpjeguar sesi kapitalizmi mund të ruante veten e tij, ai u fokusua
në konceptin e hegjemonisë, me të cilin nënkuptonte suksesin e klasës dominuese në
projektimin e mënyrave të tyre të të parit të marrëdhënieve njerëzore duke u pranuar si mendim
i përgjithshëm dhe rregull natyror i gjërave nga ata që janë të varur prej tij. Shteti dhe si rezultat
sistemi i edukimit, si një pjesë e rëndësishme e shtetit, e shohin shpalljen e hegjemonisë së
klasës së lartë si një pjesë të rëndësishme të funksionit të tij.

Teoria Weberiane e konfliktit

Puna e Weberit ndikohet dhe ka të përbashkëta me atë të Marksit, prsh., Weberi e shihte klasën
sociale si një element thelbësor të pozicionit individual në shoqëri. Megjithatë, Weberi vuri
në dyshim supozimin marksist që karakteri i të gjitha institucioneve sociale rrjesh nga natyra
e ekonomisë. Weber synonte të përpunonte konceptin e klasës dhe pushtetit, dhe argumentoi
që ndryshimi social është rezultat i shumë faktorëve , jo vetëm i konfliktit.
Një koncept i rëndësishën Weberian është ‘statusi i grupeve’. Grupet e statusit janë grupe
individësh që kanë të përbashkët statusin e tyre, dhe sasinë e prestigjit që shoqëria ju jep atyre.
Statusi mund të rrjedhë nga pasuria ekonomike, pushteti, ose klsasa sociale, por ka grupe në
shoqëri të cilët kanë status të lartë pa patur pasuri dhe pushtet. Të tilla grupe e fitojnë statusin
e tyre, ndoshta nga puna apo profesioni që ushtrojnë.

Collins (1971) e përdor idenë e statusit në edukim. Ai argumenton që roli kryesor i edukimit
është ‘të mësojë kulturat e veçanta të statusit, si brenda dhe jashtë klasës’. Interestat
konfliktuale, më shumë sesa forcat ekonomike, kanë ndryshuar sistemin ekonomik. Collins i
referohet analizave të Weberit mbi sistemet tradicionale të edukimit të tilla si Kina dinastike
për të ilustruar rolin kryesor interesave kulturore në shkolla. Në Kinën e lashtë, mësuesit kishin
një status më të lartë sesa tregtarët e pasur. Tregtarët vunë theksnin në vlerat më të larta të
edukimit në mënyrë që të sigurojnë për fëmijët e tyre statusin e dhënë për të shkolluarit.
Collinsi e sheh rritjen e shpejtë çertifikimit arsimor si barrierë të cilën ata që janë në pushtet e
vendosin në rrugën e disa grupeve. Këto barriera ndihmojnë për të mbajtur pozicionin superior
të statusit të të pushtetshmëve.

Teza e Collinsit nuk është mbështetur nga të dhënat e mbledhura në shkolla. Në vend të kësaj,
ai i referohet studimit të kërkesave të punëdhënësve kur rekrutojnë stafin për t’u marrë në punë.
Këta punëdhënës vunë theksin në vlerat normative më shumë sesa në aftësitë teknike, kërkesat
e tyre në lidhje me edukimin ishin ndërtuar për të tërhequr punëtorë të cilët kanë brendësuar
qëllimet e firmës. Megjithëse Weberi e refuzonte ndikimin e ekonomisë, shumë nga idetë e tij
në lidhje me rolin e institucioneve sociale arriti në konluzione të ngjashme. Ashtu si Marksi,
Weberi argumenton që mekanizmi i shtetit – ligjet, policia, gjykatat – i’u bën të mundur klasës
sunduese të ruajnë pushtetin. Grupi sundues e ruan legjitimitetin e tij në sytë e popullatës nga
kontrolli i ideologjisë. Në këtë, sistemi i edukimit luan një rol kyç. Është pikërisht në këtë
aspekt të rolit të edukimit që mbrojtësit e teorisë Weberiane e vënë theksin e tyre.

3. Perspektiva e ndërveprimit: Ju mbani mend që mesiper u fol për kulturën si e natyrshme

për çdo shoqëri. Me fjalë të tjera, nuk ka shoqëri pa kulturën Një shoqëri është një projekt
kulturor gjithnjë në zhvillim përmes institucioneve te ndryshme sociale, ekonomike dhe
politike. Gjithashtu, çdo individ në një shoqëri është një biografi e gjallë që mbart një kapital
të pasur kulturor që buron nga përvojat dhe ndërveprimet e ndryshme. Perspektiva e
nderveprimit argumenton se qëndrueshmëria e ndërveprimeve individuale formon sjelljen e
përgjithshme të dikujt si një mjet për riprodhimin shoqëror. Sociologu francez Pierre Bourdieu
(Bourdieu, 1973) dhe sociologu amerikan James Coleman (Coleman. 1968) janë midis dy prej
studiuesve më të njohur që argumentuan se institucionet arsimore zhvillojnë bashkëpunime të
qarta dhe të nënkuptuara për të siguruar që individët të riprodhojnë sistemin shoqëror në të
cilin ata jetojnë bazuar në kapitalin e tyre kulturor. Padyshim, Bourdieu dhe Coleman nuk e
interpretojnë konceptin kryeqytet kulturor në të njëjtën mënyrë. Për Coleman (1990), kapitali
shoqëror i referohet “burimeve të paprekshme shoqërore të bazuara në marrëdhëniet shoqërore
që mund të mbështeten për të lehtësuar veprimin dhe për të arritur qëllimet” (Coleman, 1990,
f. 302). Sipas Bourdieu (1973), individët brendësojnë mjetet e riprodhimit shoqëror përmes
"habitusit", që janë strukturat familjare dhe përvojat e përditshme që përcaktojnë mundësinë e
jetës së një anëtari të një shoqërie. Bourdieu dhe Passeron (1990) argumentuan se shoqëria
tenton të adoptojë kryeqytetin kulturor të grupit dominues në një shoqëri. Si pasojë, anëtarët e
grupit dominues kanë shanse më të mëdha për të patur sukses sesa joanëtarët. Me fjalë të tjera,
ekziston një pabarazi e shanseve që garanton riprodhimin e një shoqërie të pabarabartë.

Teoritë funksionaliste dhe të konfliktit për edukimin janë ‘pozitiviste’. Kjo do të thotë që ato
e shohin sjelljen sociale si të qeverisur nga shkaku dhe pasoja në të njëjtën mënyrë si sjellja e
organizmave në shkencat natyrore. Kjo nënkupon që sjellja njerëzore mund të matet
objektivisht. Teoritë pozitiviste zakonisht ofrojnë analogji biologjike për të ilistruar mënyrën
sesi funksionon shoqëria: shoqëria është si trupi njerëzor i varur nga funksionimi i mirë dhe
harmonik i pjesëve të tij. Ashtu si trupi i njeriut që ka mekanizma me funksion për të mbajtur
të gjitha pjesët në gjendje pune, shoqëria përpiqet të sigurohet që pjesët e saj – institucionet
sociale dhe individët – janë duke funksionuar si duhet. Paqëndrushmëria dhe ndryshimi
shoqëror ndodh kur një pjesë e shoqërisë është në konflikt me të tërën.

Teoricienët e ndërveprimit i kritikojnë pozitivistët për karakterizimin që i bëjnë forcave

shoqërore si të formësuara nga forcat sociale. Pozitivizmi nuk i jep rëndësi kuptimit, qëllimit
dhe pjesëmarrjes aktive të individëve në ndërtimin e realitetit social. Prespektiva e
bashkëveprimit e merr emrin e saj nga mbështetja që i bën idesë që është ndërveprimi social
që i jep formë realitetit, dhe jo ndonjë sistem i jashtëm social. Njerëzit nuk janë pasivë. Në çdo
ndërveprim social, njerëzit janë si aktorët, duke luajtur një rol që ata kanë vendosur që është i
përshtatshëm për situatën. Shkollat ofrojnë një burim të mirë ilustrimi të kësaj. Një fëmijë
mund të jetë një nxënës model në një klasë ku mësuesi e respekton atë dhe e lejon të shprehë
vetveten. I njëjti fëmijë mund të veprojë në mënyrë përçarëse në një tjetër klasë ku aiçajo e
percepton situatën si kërcënuese.

Perspektiva e ndërveprimit duket sikur është e prerë për studimet për edukimin për shkak të
refuzimit të saj për t’u kufizuar në një metodologji kufizuese. Kërkimet e influencuara nga
ndërveprimi fokusohen në punët e brendshme të sistemit të edukimit. Kuptimet e ndërtuara
nga pjesëmarrësit në edukim – mësuesit dhe veçanërisht nxënësit – janë po aq të vlefshme si
fushë e studimit sa dhe rezultatet e provimit. Fenomenet që pozitivistët shpjegojnë duke i’u
referuar strukturës sociale janë ekzaminuar një një pikëpamje e ndryshme.

Teoricienët e ndërveprimit e përqëndrojnë vëmendjen edhe në mënyrën që aspektet

organizuese të shkollës i japin formë realitetit social. Teoricienët e ndërveprimit hedhin dritë
në procesin e brendshëm të sistemit të edukimit. Pak studime të teoricienëve të ndërveprimit
mund të thonë diçka për origjinat strukturore të qëllimeve, kuptimeve dhe luajtjes së roleve.
Ato tregojnë që fëmijët e klasës punëtore kalojnë keq në shkolla për shkak të mënyrës së
ndërveprimit me mësuesit, por nuk shpjegojnë sesi bëhet e rëndësishme klasa sociale për
shoqërinë, ose se nga vjen ajo.

Sarup (1978) argumenton që teoricienët e ndërveprimit neglizhojnë vlerësimin e konfliktit

strukturor në shoqëri. Kjo teori nuk kupton ndryshimet historike dhe injoron kushtet materiale
të ekzistencës. Ajo lë të kuptohet që njerëzit duhet të kërkojnë ndryshimin përmes mënyrës së
tyre të të menduarit, pa pyetur sesi është ndërtuar mendimi. Sarup nuk është tërësisht negativ
në mendimet e tij për teorinë ndërvepruese në lidhje me kontributin e saj për të shpjeguar
edukimin. Ai pohon se kjo teori ofron një analizë të vlefshme të natyrës së dijes, dhe të lidhjes
së stratifikimit me dijen.

Ndërveprimësia ofroi një mënyrë eksplorimi të ndërtimit të identiteteve të studentëve dhe

mësuesve; duke na dhënë informacion përshkrues të realizimit të kontrollit social dhe
përzgjedhjes sociale në klasa; duke u përqëndruar në ndërveprimin e aktorëve brenda sistemit
të edukimit.