FUSHA: TEKNOLOGJIA LNDA: TEKNOLOGJI E INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT (TIK) KODI: 9.2.11.B
PROGRAMI I LNDS TEKNOLOGJI E INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT PR KLASN E 11 t
TIRAN, DHJETOR 2009
2 Njohurit e prdorimit t kompjuterit dhe programeve aplikative t informatiks sot jan domosdoshmri n do fush t jets dhe baza pr nj punsim t ardhshm. Kjo lnd do tu siguroj nxnsve mundsin t fitojn njohuri t reja n fushn e informatiks dhe t thellojn njohurit e fituara. Prmbajta e lnds sht realizuar e till q t realizoj jo vetm dhnien e njohurive baz t informatiks q prdoren n mjediset e puns, por dhe t realizoj mundsin q nxnsit n baz t njohurive t marra t jen t aft t aplikojn pr marrjen e certifikimit ndrkombtare t informatiks. N kt nivel arsimimi (gjimnaz) sht gjykuar t trajtohen plotsisht linjat e prcaktuara n standarde si: - Aplikimet kryesore (Funksionet e Spreadsheet, Bazat e t dhnave). - Aplikimet online (Interneti, posta elektronike).
Kurrikula brtham do tu siguroj nxnsve formimin e prgjithshm dhe do tu jap atyre njohuri pr programet q prdoren aktualisht nga prdoruesit e kompjuterit. Prmes prmbajtjes s programit nxnsit do t pajisen me aftsit e nevojshme jo vetm pr t njohur kompjuterin dhe pjest prbrse t tij, por edhe konceptet dhe njohurit n lidhje me programet kryesore t kompjuterit q prdoren m shum sot. Me njohurit e fituara nxnsit mund t thellohen dhe zgjerohen pr njohuri t tjera jasht programit, pa ndier vshtirsi.
1. SYNIMI I LNDS
Lnda e informatiks n gjimnaz synon q nxns/i,-ja: - t siguroj njohurit kryesore t nevojshme pr t prdorur mjetet dhe pajisjet e teknologjis dhe informacionit q bashkpunojn me kompjuterin; - t siguroj njohurit kryesore t nevojshme pr t prdorur aplikimet kryesore t kompjuterit dhe internetin; - t prdor disa nga programet baz t pakets Microsoft Office, duke siguruar njohurit e nevojshme pr ertifikim t tyre; - t demonstroj dhe shfrytzoj internetin dhe njohurit dixhitale; - t fitoj kultur pune pr t thelluar n mnyr t pavarur njohurit n kt fush; - t fitoj bazat e nevojshme pr rritjen e mtejshme t produktivitetit nprmjet ertifikimit n aplikimet ndrkombtare.
2. OBJEKTIVA T PRGJITHSHM
N fund t ktij programi nxns/i,-ja:
t prdor pajisjet e komunikimit t t dhnave; t prdor Internetin pr krkimin, selektimin dhe rezervimin e informacionit; 3 t prdor postn elektronike (e-mail) pr t komunikuar dhe shkmbyer informacion; t prdor disa nga programet baz t pakets Microsoft Office (Excel, Access) t menaxhoj informacionin.
3. OBJEKTIVA SIPAS LINJAVE Klasa 11 36 jav x 1 or = 36 or Linja 1: Funksionet e Spreadsheet, Microsoft Excel Prshkrimi i Linjs: N kt linj nxnsit marrin njohuri dhe aftsi q kan t bejn me njohjen dhe prdorimin e programit Microsoft Excel t paketes Microsoft Office. Disa nga njohurit kryesore q duhet t njoh dhe t prdor n prfundim t ksaj linje jan: Funksionet e programit Excel (Faqja e puns, elementet kryesore t saj, kalimi ndrmjet faqeve t puns, shtimi i nj faqeje (worksheet) pune, zhvendosja, riemrtimi dhe fshirja e nj faqe pune, selektimi i t gjith faqeve) Libri i puns (Kuptimi i librit t puns. ndrtimi i nj libri pune me numr t caktuar faqesh, ruajtja e nj libri pune n formate t tjera psh. n template, n nj skedar teksti etj) Qeliza {Kuptimi i qelizs, identifikimi dhe emrtimi i qelizave, selektimi i nj qelize, nje rangu qelizash, mbushja e qelizave me informacion tekst, numr dhe dat, formatimi i prmbajtjes s qelizave (lloji i shkrimit, ngjyra, stili, dhe pozicioni i qelizave), formatimi i qelizs (kur ajo prmban numr) q t paraqes kategorit e numrit, general, currency, date, text, percentage etj).} Qeliza/Modifikimi (Kopjimi, zhvendosja e qelizave (brenda nj faqeje pune dhe ndrmjet faqeve brenda t njjtit libr dhe n libra t ndryshm) dhe fshirja e qelizave, bashkimi i qelizave (merge cells), prdorimi i komands Find and Replace pr t gjetur t dhnat n faqen e puns.) Tabela dhe elementet e saj (Kuptimi i reshtave dhe kolonave, selektimi i reshtit dhe kolons, shtimi dhe fshirja e reshtave dhe kolonave, regullimi i gjrsis s rreshtave dhe kolonave, fshehja dhe shfaqja e rreshtave dhe kolonave, vijzimi dhe formatimi i tabelave, ngrirja dhe ngrirja e kokave t tabels ) Formulat (Krijimi dhe modifikimi i formulave duke prdorur operatort aritmetike, kuptimi mbi funksionet, identifikimi dhe prdorimi i disa funksioneve: sum, product, average, minimum, maximum, count, if dhe sumif, kopjimi i formulave, identifikimi i gabimeve (#NAME?, #DIV/0!, #REF!. ) gjat krijimit t formulave dhe rregullimi i tyre, adresat relative dhe absolute) Filtrimi/Renditja. Ruajtja e librit me fjalkalim{gjetja e t dhnave n tabela me an t komands Filter-Autofilter, filtrimi i thjesht (All, Top 10) dhe filtrimi me kusht (Custom), renditja e t dhnave t nj tabele, ruajta e librit t puns me fjalkalim} Grafiku {Ndrtimi i grafikut, tipet e tij (column, bar, line, pie), ndryshimi i tipit t grafikut, selektimi, zhvendosja dhe fshirja e grafikut, shtimi, heqja dhe modifikimi i 4 titullit t grafikut, shtim t dhnash n grafik(vlerat t shfaqen n numra ose n prqindje), ngjyrosja e zons s grafikut dhe legjends, ndryshimi i madhsis s shkrimit dhe ngjyrs s titullit t grafikut, boshteve kordinative dhe legjends} Page setup. Print preview, Print {Ndryshimi i kufijve t faqes s puns: top, bottom, left, right, ndryshimi i orientimit t faqes: portrait, landscape, vendosja ose jo e vijzimeve (gridlines), pamja paraprake e faqes s puns, printimi i qelizave t selektuara dhe printimi i gjith faqes si dhe prcaktimi i numrit t prgjithshm t kopjeve }
Ort e sugjeruara: 16 Teori 13 or/praktike gjat ors s teoris Pun praktike 1 or Projekt 2 or
Linja Objektiva Funksionet e Spreadsheet, Microsoft Excel N fund t linjs nxns/i,-ja:
- t identifikoj konceptet e grumbullimit dhe organizimit t t dhnave; - t identifikoj organizimin e programit n libra dhe flet (sheets); - t prdor komandat kryesore t rreshtit t menuve; - t zbatoj formulat kryesore matematike pr t dhnat e hedhura n tabel; - t krijoj tabela n sheet t ndryshm t cilat jan t lidhura me paste link dhe t zbatoj formulat e ndryshme; - t krijoj grafik duke u bazuar n t dhnat e paraqitura; - t prdore komandn filter n gjetjen e informacionit, - t rezervoj materialin e excelit me fjalkalim; - t organizoj t dhna n formate t ndryshme, me qllim studimi dhe printimi.
Shenim1: N fund t do teme, libri duhet t ket ushtrime n formn e puns praktike t cilat lidhen me zbatimin e njohurive t prvetsuara gjat ors s msimit. Shenim2: Libri duhet t prfshij nj ose m shum projekte q mundsojn nxnsin t aplikoj njohurit e prvetsuara pr kt linj. Nxnsi t zbatoj t gjith elementet e trajtuar n kt kapitull psh. nj tem mund t jet: bilanci mujor ose vjetor i nj dyqani, kompanie softwaresh, banke etj.
5
Linja 2: Funksionet e bazave t t dhnave
Prshkrimi i Linjs: N kt linje nxnsit marrin njohuri dhe aftsi q kan t bjn me njohjen dhe prdorimin e programit Microsoft Access t pakets Microsoft Office. Disa nga njohurit kryesore q duhet t njoh dhe t perdor n prfundim t kesaj linje jan: Prdorimi i Microsoft Access. Koncepti i databases. {Kuptimi i databases, objektet e databases ( tabelat, querite, forms, report). krijimi i tabelave, rregjistrimi i fushave, tipit t fushs dhe cilsive t fushs, kuptimi i elsit primar, kuptimi i indeksit, krijimi i lidhjeve ndrmjet tabelave.} Si t punojm me database. {Hapja dhe mbyllja e Microsoft Access, krijimi i nj database t re, ruajtja e databases, mbyllja e databases, lvizja n objektet e database, tabels, queries, formave, raporteve, shfaqja dhe fshehja e toolbareve.} Tabelat. {Krijimi i tabels dhe prcaktimi i tipave t fushs, hapja dhe mbyllja e tabels, shtimi dhe fshirja e fushave n tabel, shtimi, modifikimi dhe fshirja e rregjistrimeve n tabel, kalimi nga njri regjistrim tek tjetri me an t shigjetave, selektimi i nj qelize, nj rangu qelizash, fshirja e tabels, ruajtja e tabels, elsi primar dhe format e tij, indeksimi i nj fushe me ose pa dublikime, ndryshimi i atributeve t fushes: madhsia e fushs, formati i numrit, formati i dates, krijimi i nj rregulli (validation rule) pr numrat, tekstin, datn dhe orn, vlern monetare, ndryshimi i gjersis s kolonave, zhvendosja e nj kolone brenda nj tabele, krijimi i nj lidhjeje ose m shum lidhjeve ndrmjet tabelave, fshirja e lidhjeve ndrmjet tabelave.} Format. Puna me format. {Krijimi i nj forme, ruajtja, hapja dhe mbyllja, prdorimi i formave pr t shtuar, modifikuar dhe fshir rregjistrime, kalimi nga njri rregjistrim tek tjetri brenda forms, fshirja e nj forme.} Query {Krijimi i nj queri me nj tabele, ruajtja, hapja dhe mbyllja,krijimi i nj queri me disa tabela, vendosja e nj kriteri n queri duke prdorur operatort: <,<=,>,>=,=, <>, And, or, modifikimi i queris duke shtuar, hequr kritere, modifikimi i queris: shtimi, heqja, zhvendosja, fshehja dhe shfaqja e fushave, fshirja e nj querije.} Raportet.{Krijimi dhe ruajtja e nj raporti bazuar n tabel dhe queri, fshirja e nj raporti.} Veprimet kryesore n objektet e access-it.{Vendosja e filtrimit n tabel dhe forms, heqja e filtrimit nga tabela dhe form, renditja e t dhnave n tabela, forms, query dhe raporte.} Prgatitja e printimit. {Printimi i nj faqeje, i disa regjistrimeve t selektuara dhe i gjith tabels, printimi i rezultateve t queries, printimi i disa faqeve t raportit dhe t gjith raportit.}
Ort e sugjeruara: 13 Teori 10 or/ praktike gjat ors s teoris Pun praktike 1 or Projekt 2 or
6 Linja Objektiva Funksionet e bazave t t dhnave
N fund t linjs nxns/i,-ja:
- t shpjegoj konceptin dhe terminologjin e bazs s t dhnave; - t dalloj disa programe t administrimit t t dhnave dhe t aftsohet n prdorimin e access; - t ndrtoj baza t dhnash t lidhura midis tyre dhe t prpunoj informacionin e vendosur n to; - t kaloj informacionin nga access n excel dhe anasjelltas; - t krijoj tabela ne Access; - t krijoj query pr t dhnat e ndryshme; - t krijoj forma pr t dhna te ndryshme; - t krijoj raporte pr t dhnat e ndryshme, - t prcaktoj veprimet kryesore n tabela, query, forms dhe raporte, - t prgatis pr printim dhe t printoj raporte t dhnash.
Shenim1: N fund t do teme, libri duhet t ket ushtrime n formn e puns praktike t cilat lidhen me zbatimin e njohurive t prvetsuara gjat ors s msimit. Shenim2: Libri duhet t prfshij nj ose m shum projekte q mundsojn nxnsin t aplikoj njohurit e prvetsuara pr kt linj. Nxnsi t zbatoj t gjith elementet e trajtuar n kt kapitull psh. krijimi i nj database ku regjistrohen dhe kontrollohen t gjith artikujt e dyqanit.
Linja 3: Prdorimi i internetit Prshkrimi i Linjs: N kt linj nxnsit marrin njohuri dhe aftsi q kan t bjn me njohjen dhe prdorimin e Internetit. Disa nga njohurit kryesore q duhet t njoh dhe t prdor n prfundim t ksaj linje jan: Rrjetat LAN, WAN, Intranet, Extranet. {Kuptimi i rrjetit lokal LAN (local area network) dhe rrjetit t gjer WAN (wide area network), listoni disa nga avantazhet e puns n grup: si sharing printerat, programet dhe skedart, kuptimi i intranetit, kuptimi i extranetit, ndryshimi ndrmjet Intranet dhe Extranet.} Interneti {Kuptimi dhe prdorimi i disa komandave kryesore t Internetit, kuptimi i World Wide Web (WWW) dhe funksioni i saj n Internet, shfletuesit e internetit ( browser ) Mozilla Firefox ,Internet Explorer 6, Internet Explorer 7, Internet Explorer 8, Opera, adresat e faqeve/url/ruajtja e nje faqe, e-maili/outlook/krijimi i kontakteve n outlook, rezervimimi n memorie t materialeve nga interneti } 7 Interneti dhe siguaria kur punohet n internet {Siguria kur prdorni internetin dhe e- mailin (Online Child Safety), e drejta e Pronsis Intelektuale (IPR (Intellectual Property Rigjts)} Telefoni n rrjetin kompjuterik.{Kuptimi dhe prdorimi i telefonit n rrjetin kompjuterik, kuptimi i termave analoge, digjital, modem}
Ort e sugjeruara:7 Teori 4 or/praktike gjat ors s teoris Pun praktike 3 or
Linja Objektiva Perdorimi i internetit N kt linj synohet q nxnsi t:
- t formoj konceptin e faqes Web dhe protokollet e aksesimit t saj; - t dalloj Browser-in IE dhe komandat kryesore t rreshtit t menuve; - t prdor n mnyr efektive motort e krkimit t faqeve web n internet; - t krijoj listat e preferuara t krkimit t faqeve web; - t rezervoj n memorie materiale nga Interneti; - t prdor offline t nj faqe interneti; - t identifikoj problemet dhe rreziqet q krcnojn komponentt kompjuterik; - t prdor disa rregulla t marrdhnieve n rrjet dhe shtjet ligjore pr prdorimin e informacionit online; - t konfiguroj homepage, dhe karakteristika t tjera; - t dalloj llojet e lidhjeve m Internetin.
Shnim1: N fund t do teme, libri duhet t ket ushtrime n formn e puns praktike t cilat lidhen me zbatimin e njohurive t prvetsuara gjat ors s msimit. Shnim2: Libri duhet t prfshij nj ose m shum projekte (3 or) q mundsojn nxnsin t aplikoj njohurit e prvetsuara pr kt linj. Nxnsi t zbatoj t gjith elementet e trajtuar n kt kapitull me an t nj projekti, t praktikojn lidhjen e internetit n laborator me an t linjs telefonike. Punt praktike t do teme msimore dhe projektet t hidhen n nj CD. Programi t jet i pshtatshm pr sistemet Vista. Ilustrimet t jen n anglisht t shoqruar n kllapa me prkthimin prkats.
8 3. KRKESAT E LNDS TIK NDAJ LNDVE T TJERA TIK Matematika Paraqitja e numrave n Excel Klasa 11 Nxns/i,-ja: t prdor numrat real; t prdor numrat shkencor. Access & Excel Pergatitja e raportit.& Filtrimi i t dhnave. Klasa 11 t zbatoj konceptet e mesatares, prqindjes. TIK Anglisht Per te gjitha linjat A- Above, add, alignment, angle, apply, arrow head, ascending, auto text. B-Background, blank documents, bold, borders, box, break, browse, buttons. C-Callout, categories, cells, change, character, clipart, close, color, columns, continuous, copy, create, folder, shortcut, custom, size, cut. D-date, default, define, delete, descending, description, details, dictionary, different, display, drawing, drop. E-edit, ellipse, envelope, equal, equation, even, exit F-favorites, file, fill, folder, font, foreground, format, formatting, formula, frame, freeform. G-Gallery, Gap, general, grid, gridlines, gutter, H-header and footer, hide I-ignore, index and tables, insert, italic L-Landscape, large Icons, layout, length, line, link to file, list, look in, look in favorites, look up. M-make, map, margin, math, menu, merge, mirror margin N-name, new, next, none, number format, numbers O-objects, odd, open orientation. P-page, page layout, page setup, paint, paint brush, paste, 9 patterns, picture, portrait, preview, print, properties. R-read only, rectangle, rename, replace, round corners, rows. S-save, save as, save as type, search, subfolders, select, select all, send to, settings, shadow, shortcut, show, size, sort, sort by, sorting, spacing, spelling, split, standard, style, suggestions T- table, text, text box, then by, time, toolbars, tools, type U- undo, up one level, V-view W- weight, width, window
5. KRKESA PR ZBATIMIN E PROGRAMIT Ky program sht nj dokument zyrtar, pjes e trsis s dokumenteve zyrtare pr lndn e TIK n gjimnaz. Dokumentet e tjera kryesore jan korniza kurrikulare e gjimnazit dhe standardet e fushs kurrikulare, ku kjo lnd bn pjes. Hartimi i programit sht mbshtetur si te korniza kurrikulare ashtu edhe te standardet e fushs. Pr t siguruar prdorimin sa m t mir t programit sht e vlefshme njohja me dokumentet e lartprmendura. Te korniza kurrikulare vmendje e veant i duhet kushtuar: - Synimeve t prgjithshme t kurrikuls s gjimnazit. - Synimeve t linjave ndr-kurrikulare. - Vlersimit t nxnsit me not. - Parimeve t msimdhnie-msimnxnies.
N mnyr q trsia e dokumenteve zyrtare (korniza kurrikulare, standardet e fushs s t nxnit dhe programi lndor) t zbatohen m s miri n dobi t nxnsve, prdoruesit e tyre duhet t njohin thell programet lndore t lnds s informatiks pr klasat paraardhse dhe klasat pasardhse. Gjithashtu, prdoruesve t ktij programi u lind nevoja t njohin standardet e t gjitha fushave t tjera t t nxnit dhe t gjitha programet lndore t t njjtit vit. Zbatimi i ktij programi krkon q kurrikula e Informatiks t vendos theksin n rrugn dhe procedurat e veprimit shkencor me objektet msimore, q metodat verbale t prdorura gjersisht sot, t zvendsohen me prdorim t metodave shkencore. Kurrikula e Informatiks duhet ti nxit nxnsit t jen aktiv dhe t marrin prgjegjsi pr t msuarit e tyre; t prdor strategji dhe teknika msimore q nxitin ndrveprimin, pjesmarrjen msimore dhe mbshtetin krkimin Informatik t nxnsve. 10 Zbatimi i programit duhet t bhet duke respektuar parimet e barazis gjinore, etnike, kulturore, racore, fetare.
Objektivat e programit Objektivat e programit jan pr t gjith nxnsit dhe jan detyrim pr prdoruesit e programit. Kjo do t thot se t gjith nxnsve duhet tu jepet mundsia q t nxn ka prshkruhet tek objektivat. Realizimi i objektivave n tema, kapituj, njsi dhe renditja e tyre sht zgjedhje e lir e zbatuesit t programit. Nj objektiv prmbushet n nivele t ndryshme nga nxns t ndryshm. Msuesi dhe autort e materialeve msimore duhet t mbulojn t gjith gamn e niveleve t nxnsve.
Ort msimore
Programi i Informatiks pr klasn 11 t t gjimnazit sht strukturuar n linja q vijn njra pas tjetrs, por kjo nuk do t thot se msimdhnia-msimnxnia duhet t zhvillohet n kt renditje gjat vitit shkollor. Sasia e orve msimore pr seciln linj sht rekomanduese. Prdoruesit e programit duhet t respektojn sasin e orve vjetore t lnds, kurse jan t lir t ndryshojn me 10% (shtes ose paksim) ort e rekomanduara pr seciln linj. Domethn, msuesi mund t vendos t prparoj m ngadal kur v re se nxnsit e tij hasin vshtirsi t veanta n prmbushjen e objektivave t kapitullit, por mund t ec m shpejt kur nxnsit e tij demonstrojn nj prvetsim t knaqshm.
Prpunimi i njohurive Prpunimi i njohurive prmban: - Prsritjen brenda nj kapitulli t njohurive-baz t tij (skicimi i harts s koncepteve, shkrimi i nj relacioni, prezantimi, apo prpilimi i nj posteri pr objektet e rndsishme msimore etj.); - Testimin e njohurive-baz; - Integrimin e njohurive t reja t nj kapitulli me njohurit e kapitujve paraardhs; - Integrimin e njohurive t reja me njohurit e lndve t tjera. (Ndonse kto integrime do t prshkojn zhvillimin e do ore msimore, gjat prpunimit i duhet kushtuar koh e posame p.sh., pr realizim projektesh ndrkurrikulare t propozuara ose jo n program.); - Prsritjen vjetore (Pavarsisht nga ndarja n linja ose n kapituj, lnda duhet par si nj e tr.); - Testimin vjetor (nuk sht i detyruar); - Realizimin e veprimtarive t ndryshme krkimore eksperimentale; - Realizimin e projekteve lndore, eseve, detyrave t ndryshme krkimore. Pr realizimin cilsor t programit t informatiks sht e domosdoshme q do shkoll: - t ket laboratorin e informatiks me nj numr t mjaftueshm kompjuterash, printer, skaner, videokamer, e pajisje t tjera t mundshme pr tu siguruar; - t siguroj mirmbajtjen e pajisjeve t laboratorit dhe pasurimin e tij t vazhdueshm; 11 - do laborator t ket lidhje me internet; - t siguroj trajnimin e nevojshm dhe t vazhdueshm t personelit msimor; - mundsisht t realizoj lidhet n rrjet t kompjuterave n do laborator; - t siguroj softe msimore, multimediale etj.
6. VLERSIMI Vlersimi i nxnsit prshkon gjith procesin msimor dhe shrben pr prmirsimin e ktij procesi. Vlersimi i nxnsit nuk ka pr qllim t vetm vendosjen e nots dhe as nuk prfundon me vendosjen e saj. Vlersimi mbshtetet trsisht n objektivat programin lndor dhe msuesi nuk ka t drejt t vlersoj nxnsit pr ato objektiva t arritjes q nuk prshkruhen n program. Objektiv i vlersimit nuk jan vetm njohurit dhe aftsit por edhe qndrimet e nxnsve, si qndrimet etiko-sociale n prgjithsi dhe ato t bashkpunimit me t tjert, n veanti. Msuesi zhvillon vet e bashk me nxnsit zhvillojn nj larmi mnyrash vlersimi. Vlersimi mund t bhet: - individual ose n grup; - n orn e msimit; - me testime n prfundim linjash, semestrale dhe prfundimtare; - prmes detyrave ose angazhimeve individuale t nxnsve (detyra praktike, projekte, risi etj.) N punime t nxnsve me grupe t vogla, msuesi parashtron peshn e vlersimit me not t grupit n trsi dhe t secilit nxns n veanti. Msuesi nuk e ka t detyrueshm vlersimin me not t nxnsve n do or msimore dhe t vendos nota n regjistr pr seciln or msimore. Si rregull, nxnsit dhe msuesit duhet lirshm t bashkbisedojn si partner rreth prvetsimit t njohurive t fituara t orve t kaluara dhe mirkryerjes s detyrave. Her pas here msuesi duhet t vlersoj me not duke ua br t qart nxnsve q n fillim qllimin e vlersimit dhe kriteret e tij. Nj form e parashtrimit me shkrim nga nxnsit sht provimi prfundimtar. Portofoli i nxnsit, si nj mundsi vlersimi e vetvlersimi, sht nj koleksion i punimeve t tij prgjat vitit shkollor pr nj lnd t caktuar. Ai mund t prmbaj provime me shkrim, prezantime, detyra tematike, projekte kurrikulare, fotografi e produkte t veprimtarive kurrikulare. Przgjedhjet pr portofolin bhen nga nxnsit, msuesi rekomandon. rregullime t diagnostikuara si: disleksia, vshtirsi t veanta gjuhsore, p.sh. t fmijve t ardhur rishtazi nga emigracioni, merren parasysh nga msuesi duke u mundsuar ktyre nxnsve t vlersohen me mnyra t posame, duke prjashtuar at me shkrim apo me goj.