SVEUILITE U RIJECI

TEHNIKI FAKULTET
Zavod za konstruiranje u strojarstvu
Katedra za inenjersku grafiku

UPUTE ZA OBLIKOVANJE
T E H N I K I H CR T E A

SADRAJ:
1. Formati tehnikih crtea (ISO 5457)......................................................................... 3
2. Primjer zaglavlja za sklopne ili montane (dispozicijske) crtee s
poetnim redom sastavnice (DIN 6771) ................................................................. 4
3. Primjer zaglavlja za tehnike crtee dijelova (DIN 6771).......................................... 4
4. Primjer sastavnice za sklopne ili montane (dispozicijske) crte
e
(DIN 6771) .............................................................................................................. 5
5. Previjanje razliitih formata na veliinu formata A4 za ulaganje u
mapu s mehanizmom .............................................................................................. 6
6. Previjanje razliitih formata na veliinu formata A4 za ulaganje u
mapu bez mehanizma ............................................................................................ 7
7. Tehniko pismo (ISO 3098-1)................................................................................... 8
8. Vrste crta i njihova primjena (ISO 128-24)................................................................ 9
9. irine i grupe crta (ISO 128-24).............................................................................. 10
10. Mjerilo (ISO 5455) ................................................................................................ 11
11. Nagib i su
enje (ISO 128)..................................................................................................11
12. Konus (ISO 3040)...............................................................................................................12
13. ISO sustav za granine izmjere nazivlje (ISO 286-1) ........................................ 13
14. ISO sustav dosjeda (ISO 286-1)........................................................................... 14
14.1. vrsti dosjed...................................................................................................... 14
14.2. Labavi dosjed .................................................................................................... 15
14.2. Prijelazni dosjed ................................................................................................ 16
15. Oznaavanje geometrijskih tolerancija (ISO 1101)............................................... 17
16. Sastav potpunog grafikog simbola za teksturu povrine
(ISO 1302).......................................................................................................... 17
17. Podloge za crtanje na vjebama, omoti za programe i ispit

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

1. Formati tehni
kih crte
a (ISO 5457)

x/4

A2

y/4

x/2

y/2

A4

A3
y/2

A0=x
y=0,841
1,189=1m2

Normalni format
A0
A1
A2
A3
A4

Izuzetno
produ
eni format

Dimenzije
/mm/

Produ
eni
format

Dimenzije /mm/

A3x3
A3x4
A4x3
A4x4
A4x5

841x1189
594x841
420x594
297x420
210x297

420x891
420x1189
297x630
297x841
297x1051

Dimenzije /mm/

A3x5
A3x6
A3x7

1189x1682
1189x2523
841x1783
841x2378
594x1261
594x1682
594x2102
420x1486
420x1783
420x2080

A4x6
A4x7
A4x8
A4x9

297x1261
297x1471
297x1682
297x1892

A2x3
A2x4
A2x5

Normalan
polo
aj zaglavlja
(donji desni kut
crte
a)

A4

A4 A3 A2 A1

A0x2
A0x3
A1x3
A1x4

A1

x/2
y/2

x/2

y/2

Format
A0

A1

A2 A3 A4

Okvir crte
a /mm/
Normalno

Najmanje

20

10

10

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

2. Primjer zaglavlja za sklopne ili monta

ne (dispozicijske) crte
e s po
etnim
redom sastavnice (DIN 6771)

3. Primjer zaglavlja za tehni

ke crte
e dijelova (DIN 6771)

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

4. Primjer sastavnice za sklopne ili monta

ne (dispozicijske) crte
e (DIN 6771)

Primjer zaglavlja za vje

be

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

5. Previjanje razli
itih formata na veli
inu formata A4 za ulaganje u mapu s
mehanizmom

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

6. Previjanje razli
itih formata na veli
inu formata A4 za ulaganje u mapu bez
mehanizma

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

HRN ISO 3
a

Normni brojevi

75

7. Tehni
ko pismo (ISO 3098-1)

Uspravno pismo se razlikuje od kosog samo po kutu nagiba (90)

Vrsta pisma

irina d

Izgled

Tip A
Tip B

h / 14
h / 10

koso, uspravno
koso, uspravno

Karakteristike pisma tip B

Odnos

Dimenzije [mm]

Visina velikih slova i brojeva

h
Visina malih slova
c

(10 / 10) h

2,5

3,5

10

14

20

(7 / 10) h

2,5

3,5

10

14

Razmak slova i brojeva

a
Razmak redova
b
Razmak rijei
e
irina crta
d

(2 / 10) h

0,5

0,7

1,4

2,8

(14 / 10) h

3,5

10

14

20

28

(6 / 10) h

1,5

2,1

4,2

8,4

12

(1 / 10) h

0,25

0,35

0,5

0,7

1,4

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

8. Vrste crta i njihova primjena (ISO 128-24)

Broj
01.1

01.2

Crta
Opis i prikaz
Puna uska

Primjena
.1

zaobljeni prijelazi kod prodora

.2
.3

mjernice
pomone mjerne crte

.4

pokazne crte

.5

rafura

.6
.7

obris zaokrenutih presjeka

kratke sredinjice, simetrale

.8

dno navoja

.9

ishodite i ogranienje mjernica

.10
.11

dijagonale za oznaku ravne plohe

zaobljeni prijelazi

.12

okvir detalja

.13

oznaka detalja koji se ponavljaju

.14
.15

oznaka kod stoastih dijelova

poloaj lamela

.16

zrake projiciranja

.17

crte mree

Puna uska prostoruna

.18

preporueno ogranienje djelominog ili

prekinutog pogleda i presjeka kod crtanja rukom,
a
ako granica nije sredinjica, simetrala

Puna uska cik-cak

.19

ogranienje djelominog ili prekinutog pogleda i

presjeka kod crtanja pomou raunala, ako
a
granica nije sredinjica, simetrala

Puna iroka

.1

vidljivi bridovi

.2

vidljivi obrisi

.3

vrh navoja

.7

zavretak navoja

.5

krivulje u grafikom prikazu

.6

reetka nosaa

.7

crte podjele kalupa u pogledima

.8

oznaka ravnina i strelica presjeka

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Crta

Broj
02.1

Opis i prikaz
Crtkana uska

02.2
04.1

0.4.2

Primjena
.1
.2

nevidljivi bridovi
nevidljivi obrisi

Crtkana iroka

.1

oznaka dozvoljenog podruja povrinske obrade,

npr. toplinske

Crta-toka-crta, uska

.1

sredinjice

.2

simetrale

.3
.4

kinematska krunica kod elnika

krunica koja nosi sredita provrta

.1
.2
.1

oznaka (ogranienih) potrebnih podruja

povrinske obrade npr. toplinske obrade
poloaj ravnina presjeka
obris susjednih dijelova

.2

krajnji poloaj pokretnih dijelova

.3

teinice

.4
.5

polazni obrisi koji prethode oblikovanju

dijelovi smjeteni ispred ravnine presjeka

.6

obrisi alternativne izvedbe

.7

obrisi zavrenog dijela unutar sirovine

.8
.9

uokvirenje odreenog polja/podruja

projicirano podruje tolerancije

Crta-toka-crta,iroka

0.5.1

Katedra za inenjersku grafiku

Crta-dvije toke-crta, uska

Preporu
a se upotreba samo jedne vrste crte na crteu.

9. irine i grupe crta (ISO 128-24)

-koriste se dvije irine crta ije se irine odnose 1:2
irine crta za crtu br.

Grupa crte

01.2 - 02.2 - 04.2

01.1 02.1 04.1 0.5.1

0,25

0,25

0,13

0,35

0,35

0,18

0,5a

0,5

0,25

0,7a

0,7

0,35

0,5

1,4

1,4

0,7

Preporuene grupe crte

10

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

10. Mjerilo (ISO 5455)

Mjerilo se ozna
ava na crteu:

Mjerilo 1 : 2
M1:2
1:2

11. Nagib i su
enje (ISO 128)
Nagib - definira se nagib jedne plohe prema drugoj ili simetrali tijela, koja je vodoravna ili
vertikalna.
Nagib plohe se izra
ava kutom koji je odreen s:
1 : x = tan= (a-b) /1

Primjer obilje
avanja nagiba

Suenje - koristi se za tijela koja imaju oblik pravilne uspravne etverostrane krnje piramide.
Takva tijela se kotiraju po pravilu za kotiranje nagiba ili kao suenje,
Primjer obiljeavanja suenja

11

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

Nagib je tangens kuta plohe prema simetrali, a suenje je tangens kuta dvije
nasuprotne plohe, te vrijedi:
nagib : suenje = 1:2

Nagib i suenje se oznaavaju simbolom i omjerom na bridu.

12. Konus (ISO 3040)

Konus - koristi se za tijela koji imaju oblik krnjeg rotacijskog sto
ca. Kotira se kao su
enje s
omjerom:
1 : x = (D-d)/l

Na crteu treba navesti:

-simbol i omjer
-kut /2 koji je potreban za postavljanje stroja
-promjer izabranog presjeka (nacrtati ga ili u stocu ili izvan njega)
-izmjera koja odreuje poloaj presjeka, (duljina)

12

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

13. ISO sustav za grani

ne izmjere nazivlje (ISO 286-1)

tolerancijsko
polje

tolerancija
izmjere
gornje
odstupanje
izmjere
(ES,es)

donje odstupanje
izmjere (EI,ei)
nazivna izmjera

odstupanje iz mjera

+
m

gornje odstupanje
izmjere (ES,es)

tolerancijsko
polje

tolerancija
izmjere

Prikaz poloaja tolerancijskih polja

13

nul - crta
donje
odstupanje
izmjere (EI,ei)

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

14. ISO sustav dosjeda (ISO 286-1)

glavina

rukavac
Prikaz dosjeda dvaju strojnih elemenata

14.1. vrsti dosjed

rukavac
rukavac

nul-crta
provrt

provrt

Shematski prikaz vrstog dosjeda

vrsti dosjed odreen pomou raunala

14

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

14.2. Labavi dosjed

Odstupanja, m

provrt

provrt

nul-crta
0

rukavac
rukavac

Shematski prikaz labavog dosjeda

Labavi dosjed odreen pomou raunala

15

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

14.3. Prijelazni dosjed

rukavac

provrt

nul-crta
rukavac
rukavac

Shematski prikaz prijelaznog dosjeda

Prijelazni dosjed odreen pomou raunala

16

Upute za oblikovanje tehni

ke dokumentacije

Katedra za inenjersku grafiku

15. Ozna
avanje geometrijskih tolerancija (ISO 1101)

Pokazna crta
Strelica
Tolerirana znaajka

0,02

Slovo referentnog elementa

Vrijednost tolerancije (u mm, prethodi
- podruje toler. kruno ili valjkasto)

Simbol tolerancije
Slovo referentnog elementa
Referentni trokut
Referentni element

16. Sastav potpunog grafi

kog simbola za teksturu povr
ine (ISO 1302)
c
a
e

Poloaj a Pojedinani zahtjev teksture povrine

Poloaj a i b - Dva ili vie zahtjeva teksture povrine
Poloaj c Metoda proizvodnje
Poloaj d Prostiranje i orijentacija povrine
Poloaj e Dodatak za strojnu obradu (mm)

17