Banka e Shqipris

Roli i kursit t kmbimit

n shnjestrimin
e inflacionit,
Si veprohet?
Nntor, 2007

Altin Tanku, Ilir Vika, Marian Gjermeni*

--

--

Prmbajtja

Abstrakt

I.

Hyrje

II.

Prvoja shqiptare

III.

Prcjellja e kursit t kmbimit n inflacion dhe efekti i

amortizimit t goditjeve n ekonomin shqiptare
11

III.1

Rezultatet e vlersimit

IV.

Politika e kursit t kmbimit nn regjimin e

shnjestrimit t inflacionit

15
16

IV. 1. Rregulli i Taylorit dhe kursi i kmbimit t lekut

19

IV. 2. Rezultatet empirike t modelit baz

21

IV. 3. Testimi pr munges lineariteti dhe asimetri n

funksionin e reagimit t Banks s Shqipris

22

V.

Prfundime

24

Literatura:
Shtojc
Shnime

27
29
32

--

--

Abstrakt
Ky material studimi analizon lidhjen ndrmjet kursit t kmbimit
dhe inflacionit n Shqipri. Qllimi i par sht t shqyrtohet ndikimi
i ndryshimeve t kursit t kmbimit n mimet e konsumatorit vendas
dhe s dyti, t hidhet drit mbi rndsin e lvizjeve t monedhs
n drejtimin e politiks monetare. Gjetjet mund t jen me vler
pr politikbrsit e banks qendrore para adoptimit t plot t
regjimit t inflacionit t shnjestruar.

--

I. Hyrje
Ndrkoh q Shqipria angazhohet t eksploroj inflacionin
e shnjestruar, si regjimin e ardhshm t mundshm t politiks
monetare, ne po prpiqemi t kuptojm n detaje elementet e ktij
regjimi, t shqyrtojm lidhjen dhe t vlersojm ndikimin e variblave
ekonomik mbi inflacionin dhe kursin e politiks monetare. N
t njjtn koh, sht i rndsishm t kuptohet implikimi i ktij
regjimi n variablat e tjer t politiks. Ndrmjet ktyre variablave
t politiks, kursi i kmbimit sht shum i rndsishm, me ndikim
t drejtprdrejt mbi inflacionin dhe/ose mbi pritjet e inflacionit.
Pr rrjedhoj, shqyrtimi i lidhjes mes ktyre dy variablave sht i
nevojshm pr suksesin e ktij regjimi. Autoritetet shqiptare duhet
t kuptojn rolin e kursit t kmbimit n sjelljen e mimeve dhe
n t njjtn koh, t hartojn nj politik t qart pr kursin e
kmbimit, pr tu prballur me flukset e monedhave t huaja, pa
ndrhyr n kuadrin e shnjestrimit t inflacionit.
N kt krkim, diskutohen dy shtje kryesore lidhur me
politikn e banks qendrore n shnjestrimin e inflacionit. S pari,
duam t trajtojm efektin e prcjelljes s kursit t kmbimit n
inflacion dhe s dyti, t komentojm reagimin e politiks monetare
ndaj ndryshimeve n kursin e kmbimit. Kto jan dy shtje
t rndsishme, t cilat lidhen me presionet q mund t ken
zhvillimet n tregjet e kmbimit valutor mbi inflacionin dhe pritjet
e inflacionit, si dhe mbi mnyrn q zgjedhin autoritetet monetare
pr tiu drejtuar ktyre presioneve. Mendojm se kursi i kmbimit
ka qen nj prcaktues i rndsishm i zhvillimeve t inflacionit
dhe njkohsisht, nj amortizator goditjesh. Rezultatet tona
tregojn gjithashtu, se fuqia e ktij kanali t transmetimit monetar
ka rn gjat periudhave me inflacion t ult dhe t qndrueshm.
uditrisht, rezultatet tona tregojn se politika monetare i sht
prgjigjur fuqishm ndryshimeve t kursit t kmbimit. Ky rezultat
shkakton paqartsi dhe duhen br krkime t mtejshme dhe nj
komunikim intensiv.
Qndrimi ndaj stabilizimit t inflacionit dhe kursit t kmbimit ka
ndryshuar dukshm, veanrisht gjat dekads s fundit. N fillim
t viteve 90 shum ekonomist mendonin se vendet n zhvillim

--

dhe n tranzicion, duhet t adoptojn regjime t fiksuara t kursit

t kmbimit si nj mjet i besueshm stabilizimi. Frika pr regjimin e
luhatshm, si prshkruhet te Calvo (1999) dhe Calvo dhe Reinhart
(2002), jep nj argument t fort n favor t ktyre regjimeve.
Gjithsesi, shum nga historit e suksesshme t viteve 90shkuan
drejt krizave t monedhs m von gjat dekads ose n fillim t
viteve 2000, duke iu shtuar problemeve t inflacionit dhe duke
treguar se nj stabilizim i till mund t jet vetm afatshkurtr. Si
rrjedhim, n nj numr gjithmon e m t madh rastesh, ekonomit
jan munduar ti drejtohen shtjes t stabilizimit duke adoptuar
shnjestrimin e inflacionit si zgjidhjen e mbetur (m par ka qen
modeli i shnjestrimit monetar q u zvendsua m pas nga
shnjestrimi i kursit t kmbimit). Madje, ata e kan barazuar nj
regjim t till me regjimin e kursit t luhatshm t kmbimit.
Ky regjim i ri ngre pyetje t rndsishme t politiks n lidhje me
krkimet mbi kursin e kmbimit. Shnjestrimi i inflacionit, si objektiv
final nuk ndryshon shum nga regjimet e tjera t politiks monetare
q krkojn stabilizimin e ekonomis, duke u prqendruar n
stabilitetin e mimeve, pasi t gjitha regjimet e kan stabilitetin
e mimeve qllimin final t politiks s tyre. Ndryshimi thelbsor
qndron n zgjedhjen e objektivit t ndrmjetm, pasi ndryshon
nga kursi i kmbimit t lekut tek paraja dhe m von tek pritjet e
inflacionit, respektivisht n kursin e kmbimit, objektivin monetar
dhe shnjestrimin e inflacionit.
N rastin e fundit, t gjith variablat kthehen n variabla t
rndsishm m shum informues sesa objektiva t ndrmjetm
apo objektiva final pr tu arritur. Ndrkoh q inflacioni i pritur
vihet n qendr t politiks monetare, banka qendrore heq dor
nga kontrolli mbi paran, duke qen se zgjedh normn e interesit
si instrumentin operacional t politiks monetare, ndrkoh q
shnjestrimi i inflacionit krkon luhatjen e lir t kursit t kmbimit
(Mishkin dhe Savastano 2001). N kushte t tilla sht e rndsishme
t kuptohet ndikimi i luhatjeve t kursit t kmbimit n pritjet dhe
objektivin final t politiks monetare. A ka mundsi q kjo skem e
re t zhvillohet n nj spirale t paqndrueshmris s mimeve dhe
nnmimit t monedhs? Ekonomistt jan munduar ti prgjigjen
ktyre pyetjeve, duke u prqendruar n efektin e prcjelljes t kursit

--

t kmbimit. Kan zbuluar se ky kanal i rndsishm i transmetimit

monetar ka rn dukshm me njohjen e regjimit t inflacionit t
shnjestruar. Ndrkoh q lidhja midis objektivit final dhe lvizjeve
t kursit t kmbimit mund t jet zvogluar, autoritetet nuk mund
t neglizhojn plotsisht zhvillimet e kursit t kmbimit.
Duke marr parasysh q zgjedhja e objektivit final nuk ndikohet
nga luhatjet e kursit nominal t kmbimit, pyetja pasuese logjike
sht: Sa sht niveli i pranueshm i nj mbimimi/nnmimi
ose i nj luhatjeje n ekonomi?. Nga kndvshtrimi i nj banke
qendrore, efekti i prcjelljes s kursit t kmbimit mund t shfaqet
n tre kanale kryesore:
1. efektet e ndryshimeve n kursin nominal t kmbimit
mbi ndryshimet n kursin real t kmbimit dhe presionet
inflacioniste q mund t zhvillohen;
2. efektet e ndryshimeve n kursin real t kmbimit mbi
pozicionin e jashtm t nj vendi;
3. efektet ansore t ndryshimeve t kursit nominal t kmbimit
n bilancet dhe n gjith aktivitetin ekonomik.
sht e qart se pavarsisht zvoglimit t efektit t prcjelljes t
kursit t kmbimit n inflacion, nnmimi/mbimimi i pandrprer
do t ket ndikim, nse jo mbi pritjet e inflacionit, mbi tregues
t tjer t rndsishm t ekonomis si: konkurrenca, stabiliteti
financiar afatgjat me efekte t caktuara n arritjen e qllimit
t politiks monetare, n periudh afatgjat. Para s gjithash,
edhe nse zhvillimet e kursit nominal t kmbimit nuk ushtrojn
presion mbi pritjet e inflacionit, ai mund t dobsoj konkurrencn
n prgjithsi, duke sjell efekte n prodhim dhe n flukset e
sektorit t jashtm. Pr m tepr n rastin e ekonomive t vogla
t hapura, goditjet e kursit t kmbimit, luhatjet ose nnmimet
e menjhershme mund t rrisin rrezikun e nj krize financiare dhe
mund t cnojn qndrueshmrin financiare, si diskutohet nga
Mishkin (1996).
T gjitha bankat qendrore prballen me t njjtat shtje kur
prpiqen ti prgjigjen pyetjeve t mposhtme: Pse ndrhyjm
pr t mbrojtur ekonomin nga luhatjet sezonale dhe goditjet

--

spekulative? far duhet t bj nj vend kur mbimimi real on

n uljen e konkurrencs? Si reagohet n kt rast ndaj flukseve
hyrse t kapitalit? Nse ndrhyrja sht nj mundsi, a duhet t
jet e sterilizuar? Cilat jan efektet e nj sterilizimi t till? Me pak
fjal, a duhet q luhatjet e kursit t kmbimit t prbjn shqetsim
pr politikn monetare dhe si duhet t trajtohen ato pa ndrhyr n
shnjestrimin e inflacionit?
Edwards (2007) e organizon nj diskutim t till n tre shtje
kryesore t politiks lidhur me shnjestrimin e inflacionit dhe
regjimin e kursit t kmbimit. Ai studion efektin e prcjelljes s
ndryshimit t kursit t kmbimit n ndryshimet e mimeve vendase;
ndikimin e shnjestrimit t inflacionit n luhatjen e kursit t kmbimit
dhe s fundi, rolin e kursit t kmbimit n rregullat e politiks s
nj banke qendrore q shnjestron inflacionin. Krkime empirike
n dy shtjet e para tregojn se hyrja e regjimit t shnjestrimit
t inflacionit, e zvoglon efektin e prcjelljes s ndryshimit t
kursit t kmbimit. N t njjtn koh, shum autor mendojn
se pavarsisht adoptimit t shnjestrimit t inflacionit, politika
monetare n shum banka qendrore i prgjigjet edhe ndryshimeve
t kursit t kmbimit. Ne synojm t ndjekim Edwards (2008) dhe
metodn e tij pr t diskutuar shtjen e par dhe t fundit, t
msiprme pr rastin e Shqipris. Luhatja e kursit t kmbimit nuk
prbn nj shtje t rndsishme krkimi n kt moment, pasi
monedha shqiptare, leku sht forcuar vazhdimisht dhe luhatjet
sezonale jan zvogluar.
N pjesn e dyt, jepet nj diskutim i shkurtr rreth politiks
monetare dhe zhvillimeve t kursit t kmbimit n Shqipri; n
pjesn e tret, flitet pr efektin e prcjelljes s ndryshimit t kursit
t kmbimit; n pjesn e katrt, diskutohet pr rolin e kursit t
kmbimit n skemn e re t politiks monetare dhe pjesa e pest,
prfundon me prmbledhje dhe prfundime.

II. Prvoja shqiptare

Shqipria ndrmori nj regjim t kursit t kmbimit t
luhatshm, si zgjidhjen m t mir dhe mekanizmin automatik pr

--

t prmirsuar deficitin tregtar t lart dhe n rritje dhe deficitin e

llogaris korente n nivelet e hershme t tranzicionit; dhe pr tu
prshtatur me flukset e kapitalit. Kjo zgjidhje kushtzohej edhe nga
mungesa e rezervave ndrkombtare. N t njjtn koh, ky regjim
mundsoi nj politik monetare t pavarur, e cila u mbshtet n
objektiva monetar sasior dhe n instrumente direkte t kontrollit
monetar. N kt rol, lvizjet e saj kan qen nj parashikues i
mir i zhvillimeve t inflacionit t pritur. Politika e ndrhyrjes ishte
projektuar e till, q t mbronte tregun e kmbimit valutor nga
goditjet spekulative dhe/ose nga luhatje t papritura afatshkurtra
t kursit t kmbimit, pr shkak t zhvillimeve t veanta sezonale
lidhur me flukset e remitancave; t arrinte nivelin e prshtatshm
me rezerva ndrkombtare; dhe t ndrhynte, n rast se kursi i
kmbimit nuk mbshtetej nga treguesit bazik ekonomik. Kta
rregulla, shprehn qart se Banka e Shqipris nuk do t ndrhyj
n tregun e kmbimit valutor pr t mbrojtur ndonj kurs kmbimi
n ekuilibr ose pr t ndryshuar rrjedhn e tij. Gjithsesi, pavarsisht
politiks s qart t kursit t kmbimit, skema operacionale u
mbshtet m tepr n gjykime sesa n rregulla. Koha, madhsia dhe
drejtimi i ndrhyrjes pasqyronin qndrimin e Banks s Shqipris
pr zhvillimet e kursit t kmbimit2. Duhet prmendur se asnj nga
kto ndrhyrje n treg nuk u prdorn pr arsye themelore.
Shpesh gjat ksaj periudhe zhvlersimet ndikojn n inflacion
dhe pritjet e inflacionit ndikojn n zhvlersim t mtejshm. Tanku
(2006) mendon se ka nj efekt zvendsimi t fort dhe krkesa pr
para ndikohet shum nga ndryshimi i kursit t kmbimit. Argumenti
pr nj sjellje t till vjen nga frika se nj nnmim drastik mund
t ndikoj n inflacionin e pritur dhe anasjelltas. Kjo frik vjen
sepse Shqipria sht nj vend i hapur, me ekonomi t vogl, q
importon nj pjes t mir t konsumit t saj nga bota, gj q e bn
ekonomin shqiptare shum t ndjeshme ndaj luhatjeve n tregun
ndrkombtar t mallrave dhe t kursit t kmbimit. Pr m tepr,
tregjet financiare shqiptare jan nn zhvillim dhe t cekta, me
mundsi shum t kufizuara investimi. Kto kushte i bjn monedhat
e huaja nj investim t mir pr tu mbrojtur nga luhatjet vendase
t mimeve dhe t prodhimit, q sht nj fenomen tipik i vendeve
n zhvillim, si shpjegojn Bahmani dhe Tanku (2007). N fakt,
zhvillimet e kursit t kmbimit pasqyronin karakteristikat politike,

-10-

sociale dhe pritjet e shoqris shqiptare. N nj rol t till lvizjet

e tij kan qen nj parashikues i mir i zhvillimeve t inflacionit t
pritur. Ky prfundim sht arritur nga autor t ndryshm q kan
studiuar mekanizmat e transmetimit t Shqipris3. Pr kt arsye,
Raportet Vjetore t Banks s Shqipris dhe Deklaratat e Politiks
Monetare raportojn ndrhyrje t vogla afatshkurtra n tregun e
kmbimit valutor, t cilat jan prdorur pr t kthyer besimin n
ekonomi dhe pr t stabilizuar pritjet n kt mjedis. Kjo skem,
rezultoi e suksesshme pr stabilizimin e inflacionit dhe mbshteti
rritjen e qndrueshme gjat dekads s par t tranzicionit.
Pr t njjtat arsye, regjimi i kursit t luhatshm t kmbimit
shrben m s miri edhe sot. Gjithsesi, pas zhvlersimeve t
mprehta t vitit 1998 dhe paraqitjes s politiks s re monetare n
vitin 2000, q u mbshtet n instrumentet indirekte pr t arritur nj
objektiv inflacioni t shpallur paraprakisht, lidhja midis inflacionit
dhe kursit t kmbimit po vjen duke u venitur. Q n fillim t vitit
2000, kursi i kmbimit sht mbimuar vazhdimisht kundrejt nj
inflacioni pozitiv relativisht t ult. Dobsimi i kanalit t kursit t
kmbimit studiohet nga Petters (2005) dhe Istrefi dhe Semi (2007).
Pr Bankn e Shqipris sht e rndsishme t kuptohet nse kto
zhvillime po pasqyrojn pritje t veanta pr skenart e pritur, dhe/
ose nj model sjelljeje t rastit, dhe si kan ndikuar zhvillimet e
fundit n efektin e prcjelljes s ndryshimit t kursit t kmbimit tek
inflacioni. E rndsishme ktu, sht t kuptohet implikimi q mund
t shkaktojn zhvillimet e kursit t kmbimit n ecurin e mimeve
t ekonomis ton.

III. Prcjellja e kursit t kmbimit n

inflacion dhe efekti i amortizimit t
goditjeve n ekonomin shqiptare
N kt pjes trajtohet efekti i primit t ndryshimit t kursit t
kmbimit n mimet vendase dhe roli i tij si amortizator goditjesh.
Kjo bhet nj shtje e rndsishme pr politikn monetare,
veanrisht pr nj bank qendrore q shnjestron inflacionin,
pasi n rastin e nj efekti t fort prcjells, ndryshimet e kursit t

-11-

kmbimit do t ushtrojn presion mbi mimet vendase dhe mund

t nevojitet ndrhyrja e autoriteteve q t paksohen pasoja t
tilla inflacioniste, t shkaktuara nga ndryshimi i kursit t kmbimit.
Madje nj efekt i fort primi i kursit t kmbimit mund t krkoj
edhe nj program stabilizimi t kursit t kmbimit, m shum sesa
regjimin e shnjestrimit t inflacionit.
Sjellim modele nga historit e kohve t fundit t vendeve
q shnjestrojn inflacionin; krkimet e fundit tregojn se efekti
i prcjelljes s kursit t kmbimit ulet dukshm pas adoptimit t
ksaj politike. Campa dhe Coldberg (2002) n studimin pr vendet
e OECD dhe Gagnon dhe Ihring (2004), arrijn n prfundimin
se kanali i kursit t kmbimit sht i lidhur me ndryshimet n
politikn monetare dhe adoptimin e shnjestrimit t inflacionit.
Argumenti i prgjithshm pas ktij prfundimi sht se shnjestrimi
i inflacionit siguron nj pik mbshtetjeje t mir pr pritjet dhe
zvoglon inflacionin dhe paqndrueshmrin e tij, duke thyer gjat
ktij procesi lidhjen me kursin e kmbimit, q mendohej t ishte
e fort n periudhn para shnjestrimit t inflacionit, pr arsyet e
prshkruara m sipr. Kjo rrit besueshmrin e regjimit dhe krijon
pritje t mbshtetura m mir, n nj proces t vazhdueshm, i
cili n do hap t prsritur ndihmon n zvoglimin e efektit t
prcjelljes, si diskutohet nga Taylor (2000).
Shum autor i kan trajtuar kto shtje duke u prqendruar
n efektin e prcjelljes n t dhnat agregate t inflacionit t
bazuar te IK. Gjithsesi, kjo metod nuk merr parasysh faktin
se mekanizmi i kursit t kmbimit ka nj efekt balancimi, i cili
nprmjet rregullimeve t kursit real t kmbimit duhet ti drejtohet
t paktn disa presioneve inflacioniste, duke rregulluar mnyrn e
t shpenzuarit dhe nprmjet efekteve t zvendsimit q mund t
ndodhin n ekonomin reale kur disa mallra t tregtueshm bhen
m t shtrenjt, pr shkak t zhvlersimit t monedhs vendase
apo pr shkak t mimeve m t larta nga jasht. Edwards (2007)
argumenton se reduktimi i efektit prcjells t kursit t kmbimit n
mimet e mallrave t tregtueshm kundrejt mimeve t mallrave t
patregtueshm nuk sht ndonj zhvillim inkurajues, pasi ai mund
t ndrpres zvendsimin dhe mund t oj n rritjen e mimeve
t mallrave t patregtueshm. Pr rrjedhoj, paksimi i efektit

-12-

prcjells t kursit t kmbimit prbn nj zhvillim pozitiv kur ai

nuk e pengon kursin e kmbimit q t luaj rolin e tij si amortizator
goditjesh. Kur luhet ky rol, ndryshimet n kursin e kmbimit nuk do
t ushtrojn presion n mimet e mallrave t patregtueshm dhe
n pritjet e inflacionit, t pasqyruara n bisedimet e kontratave t
puns. Si prfundim zhvlersimi i kursit nominal t kmbimit
duhet t gjeneroj rritje t kursit real t kmbimit, i cili n vetvete
gjeneron efektin e ndryshimit t shpenzimeve, Edwards (2006)4.
N frymn e ktij diskutimi, ne fillimisht do t shqyrtojm efektin e
prcjelljes n inflacionin baz dhe pastaj do t prpiqemi t vlersojm
ndikimin e tij n mallrat e tregtueshm dhe t patregtueshm t
marr veas, dhe do ta prdorim kt informacion pr t kaluar
te efekti i kurseve t kmbimit, si nj amortizator goditjesh. Pr t
vlersuar reagimin e mimeve vendase ndaj lvizjeve t kursit t
kmbimit ne ndjekim Edwards (2007) dhe prdorim nj model t
thjesht ekonometrik, n mnyr t till q t mund t kuptojm
efektet afatshkurtra dhe afatgjata:

(1)

ku:
- shpreh ndryshimin n variablat;
t - sht tremujori aktual
l - tregon numrin e vonesave n koh (u provuan deri n katr
vonesa);
p - sht mimi i konsumit n vend / mimet e mallrave t
tregtueshm/mimet e mallrave t patregtueshm5;
p* - prfaqson mimet e jashtme t IK6;
neer - sht kursi nominal efektiv i kmbimit7 t lekut kundrejt
monedhave t pes partnerve kryesor tregtar;
DOBJ - sht nj variabl cilsor, q merr vlern 1, gjat
periudhs q Banka e Shqipris vendos objektivin e saj pr
mbajtjen e normave t inflacionit brenda intervalit 2 deri n 4 pr
qind, dhe n kushte t tjera zero;
u - sht termi gabim.

-13-

Teorikisht t gjith variablat shpjegues pritet t ken nj lidhje

pozitive me mimet vendase. Parametri -b n fillim t inflacionit
t kaluar sht menduar t mas ndonj rregullim t pjesshm t
inflacionit vendas ndaj variablave shpjegues. Efektet e drejtprdrejta
t prcjelljes s mimeve t huaja dhe t kursit t kmbimit ndaj
inflacionit, jepen prkatsisht me parametrat c dhe d.
Nj rritje e mimeve t konsumatorit jasht vendit ose nj
nnmim i lekut duhet t oj n rritjen e inflacionit vendas. Sa
m shum t mbshtetet ekonomia n mallra dhe shrbime t
importuar t ndrmjetme apo t prfunduara, aq m t ndjeshme
do t jen mimet vendase ndaj lvizjeve t kursit t kmbimit dhe
ndaj monedhs s vendeve t prodhimit.
Parametri -d n ekuacionin 1 tregon elasticitetin afatshkurtr t
mimeve vendase n lidhje me kursin nominal efektiv t kmbimit
t lekut. Prcjellja afatgjat n modelin ton empirik, mund t jepet
me raportin d prmbi paretin b, minus 1 [ d/(1-b)].
Analiza e ndjeshmris s mimeve sht zgjeruar, duke
prfshir dy terma bashkveprues n fund t specifikimeve t
modelit. Shumzimi i inflacionit t kaluar dhe i kursit t kmbimit
me variabln dummy DOBJ na jep mundsin t shohim, nse
angazhimi i banks qendrore pr t mbajtur inflacionin ndrmjet
intervalit 2 deri n 4 pr qind ka reduktuar inercin e inflacionit;
dhe s dyti, nse ka ulur shkalln e prcjelljes s kursit t kmbimit
gjat ksaj periudhe. N kt rast, efektet afatgjata t periudhs
pas angazhimit llogariten me (d+f)/(1-b-e).
Modeli sht llogaritur pr periudhn 1995 T1 - 2007 T2, duke
prdorur metodn e thjesht t katrorve m t vegjl. Testet e rrnjs
s njsis treguan se serit n nivele nuk ishin t qndrueshme.
Pr t mnjanuar problemin e nj regresioni t gabuar, t gjith
variablat n nivele log u transformuan n diferencat e para pr
t arritur qndrueshmrin. Nj maksimum prej katr pjessh, u
prdor n fillim pr do variabl n nj modelim ekonomik, dhe m
von koeficientt statistikisht t parndsishm u hoqn ngadal,
derisa u krijua modeli m i prshtatshm. Gjithashtu, u shtua nj
variabl dummy, pr t marr parasysh ndrprerjen strukturore t
serive gjat krizs financiare t vitit1997.

-14-

III.1 Rezultatet e vlersimit

Objektivi kryesor i punimit sht t vlersoj lidhjen ndrmjet
ndryshimeve t kursit t kmbimit dhe zhvillimeve n mimet
vendase. Kshtu, tabela 1 paraqet koeficientt e prcjelljes t kursit
t kmbimit afatgjat dhe afatshkurtr. M pas, pr t analizuar m
tej rolin e kursit t kmbimit si nj amortizator goditjesh, prgjigjja
e mimit total t konsumit krahasohet me efektet e inflacionit n
nnkategorin e t mirave t tregtueshme dhe t patregtueshme.
S fundi, rezultatet tregojn nse ka ndryshuar efekti afatshkurtr
dhe afatgjat i prcjelljes, pasi objektivat e Banks s Shqipris u
bn m t prqendruar n inflacion, n fund t vitit 2001.
Tabel 1: Efekti afatshkurtr dhe afatgjat i prcjelljes s ndryshimit
t kursit t kmbimit, 1995 t1:2007 t3.
Efekti i prcjelljes
afatshkurtr

Efekti i prcjelljes
afatgjat

Para-OBJ Pas-OBJ Para-OBJ

Totali i mimeve t IK
0.3376
-0.1995 0.5310
mimet e mallrave t tregtueshm
0.3561
0.0053
0.6614
mimet e mallrave t patregtueshm
0.1859
-0.1544 0.2072
Shnim: Koeficientt jan bazuar n rezultatet e tabels A1, n Shtojca.

Pas-OBJ
-0.2133
0.0062
-0.1601

Si shihet, lvizjet e kursit t kmbimit kishin nj ndikim t

moderuar mbi t gjitha indekset e mimeve gjat periudhs para
objektivit. Reagimi i mimeve vendase ishte ndrmjet nj t trets
dhe gjysms s madhsis s ndryshimit n prqindje, t kursit
t kmbimit. Gjithashtu, forca e ktij ndikimi duket se ka fituar
ritm n periudhn afatgjat m tepr se n at afatshkurtr. Kjo
sht veanrisht e vrtet n rastin e t mirave t tregtueshme
dhe n mimet totale t konsumit, koeficientt afatgjat t t cilve
jan rreth dy her m t mdhenj se ata afatshkurtr. Krahasimi
i koeficientve t t mirave t tregtueshme dhe t patregtueshme
mbshtet hipotezn se kursi i kmbimit ka vepruar si amortizator
goditjesh.
Nga ana tjetr, rezultatet tregojn nj rnie t dukshme n
efektin e prcjelljes pasi Banka e Shqipris u b m e kujdesshme

-15-

ndaj normave modeste t inflacionit. Nga 2001 deri n mes t vitit

2007, rritja vjetore e mimeve t konsumit ka qen rreth 3 pr qind.
N t njjtn koh, kursi i kmbimit sht stabilizuar dhe mbimuar
gradualisht me 14 pr qind kundrejt nj shporte me monedha t
huaja, duke shkaktuar kshtu nj rnie t dukshme n koeficientin e
efektit t prcjelljes. Ndrkoh q mimet e t mirave t tregtueshme
duket se reagojn pak ndaj ndryshimeve t kursit t kmbimit,
mimet e konsumit dhe t t mirave t patregtueshme tregojn
nj reagim t pakuptimt n periudhn afatgjat dhe afatshkurtr.
Rnia e madhe dhe ndryshimi n shenjn e parametrave t efektit
t prcjelljes sugjerojn se n vitet e fundit tregu vendas mund t
jet karakterizuar nga vlersimi i monedhs vendase, ku luhatje
t vogla n vlern e lekut nuk jan shoqruar me ndryshime n
mime.
Llogaritjet n tabeln A1 tregojn nj inerci t konsiderueshme
t inflacionit gjat periudhs s mimeve t larta (si tregohet nga
koeficienti log P-1). M tepr se nj e treta e inflacionit t mparshm
vazhdon n rritjen korente t mimeve t konsumit dhe t t mirave
t tregtueshme (0.36 dhe 0.46 prkatsisht). N rastin e t mirave
t patregueshme, vazhdimi i mimit sht shum m i vogl dhe
n rnie. Megjithat, parametrat e termit interaktiv (DOBJ*log
P-1) thuajse mbulojn inercin e inflacionit, duke evidentuar nj
minimizim t dukshm t vazhdimit t inflacionit gjat periudhs pas
objektivit. Rezultatet sugjerojn se efekti i prcjelljes dhe vazhdimi
i inflacionit kan rn, pas futjes s objektivit t ri t politiks n
fund t vitit 2000.

IV. Politika e kursit t kmbimit nn

regjimin e shnjestrimit t inflacionit
shtja e kursit t kmbimit dhe efekti i prcjelljes t tij tek
inflacioni krijojn implikime t politiks, t cilat shtrihen prtej
inflacionit. Bankat qendrore q shnjestrojn inflacionin, drejtojn
vmendjen e tyre vetm n inflacionin e pritur dhe e prdorin
politikn monetare pr ti drejtuar kto pritje drejt nj niveli t
dshiruar, brenda nj periudhe kohore t paracaktuar. Qllimi
final sht mbajtja nn kontroll e mimeve. Sipas ksaj skeme,

-16-

rregullat e politiks monetare krkojn q bankat qendrore t

rregullojn normn e politiks s tyre, me qllim arritjen e objektivit
t inflacionit. Kjo arrihet duke prfshir t gjith informacionin e
disponueshm pr bankn qendrore. Kjo do t thot se pavarsisht
prfshirjes s informacionit n marrjen e vendimeve n lidhje me
zhvillimet n variablat e tjer, prfshir edhe kursin e kmbimit,
politika monetare nuk merr parasysh efektet e politiks s zgjedhur
pr kta variabla.
Megjithat, n literaturn teorike, politika optimale sht
prshkruar si nj politik q minimizon funksionin e humbjeve t
banks qendrore. Ky funksion sht nj kombinim i ponderuar
i hendekut t prodhimit dhe i devijimit t inflacionit nga niveli i
dshiruar (objektivi i tij n rastin e shnjestrimit t inflacionit) me nj
pesh m t madhe n komponentin e inflacionit, veanrisht n
rastin e shnjestrimit t inflacionit8. Kursi i kmbimit ka potencial t
ndikoj n t dy komponentt e ktij funksioni9.
Le t japim nj shembull q prshtatet mir me zhvillimet aktuale
dhe t mundshme n ekonomin shqiptare: supozohet se pr shkak
t nj ndryshimi relativisht t madh n diferencialin e normave
t interesit, nj ekonomi e vogl dhe e hapur po prjeton nj
mbimim t pandrprer t monedhs s saj. N t njjtn koh
shihet se pritjet e inflacionit jan rritur prtej objektivit t inflacionit.
N kto rrethana autoritetet vendosin t rrisin normn baz pr t
korrigjuar pritjet. Rritja e norms baz rezulton e suksesshme n
lidhje me inflacionin, por n t njjtn koh rrit m tej ndryshimin
e norms s interesit, duke inkurajuar flukse t tjera hyrse t
valuts dhe nj mbimim t mtejshm. Nj mbimim/nnmim i
till si te diskutimi i Mishkin (2001), mund t ndikoj jo vetm n
hendekun e prodhimit apo n devijimin e inflacionit, por edhe n
bilancet e sektorit privat, dhe mund t rrezikoj stabilitetin financiar
t ekonomis. Pr rrjedhoj, banka qendrore duhet ti kushtoj
vmendje lvizjeve t kursit t kmbimit, por deri n far mase? A
duhet q kjo vmendje t jet aq e madhe sa t prfshij kursin e
kmbimit n rregullin e Taylorit? Me fjal t tjera, a duhet q banka
qendrore ti prgjigjet ndryshimeve n kursin e kmbimit? Nse po,
kursit nominal apo atij real?

-17-

Pyetja bhet m e ndrlikuar kur ndrhyrjet n kursin e kmbimit

prcaktohen edhe si mjete t politiks, pr arritjen e objektivave
t tjer sekondar t politiks monetare, si: rritja e rezervave
ndrkombtare, lehtsimi i luhatjeve afatshkurtra q krijohen pr
shkak t karakteristikave t nj ekonomie t vogl, t hapur dhe
rregullimi i kursit t kmbimit kur ai i largohet rregullave baz. Si
mund t prballen kto politika me shnjestrimin e inflacionit?
Ball (1999) i merr n konsiderat kto probleme dhe e prfshin
kursin e kmbimit si variabl shpjegues n ekuacionet e oferts
dhe krkess s agreguar, ku kursi i kmbimit shprehet si funksion i
norms s interesit dhe si gabim me probabilitet rastsor. Implikimi
i nj novacioni t till n ekuacionin e oferts dhe krkess s
agreguar sht se edhe rregulli i Taylorit pr caktimin e nj politike
optimale do t modifikohet, duke marr parasysh drejtprdrejt kursin
e kmbimit n prcaktimin e instrumenteve t politiks monetare.
N kt aspekt rregulli i ri nuk kundrshton shnjestrimin e
inflacionit, por thjesht prcakton se politika monetare merr parasysh
edhe luhatjet e kursit real t kmbimit, sikurse edhe ndikimin e
ndrhyrjeve t kursit t kmbimit mbi normn e interesit. Ashtu si
Ball, Svensson (2000) gjithashtu argumenton, se prfshirja e kursit
t kmbimit n rregullin e Taylorit ka shum mundsi t prodhoj
rezultate makroekonomike m t qndrueshme. T dy autort
propozojn vlera optimale pr koeficientt e kursit t kmbimit, q
mund t ndryshojn gjithsesi, pr shkak t karakteristikave specifike
t modelit dhe ndryshimeve n parametra; pr kt arsye, rregulla
t till nuk jan shum t qndrueshm nga ana praktike.
Autor t tjer si Mishkin dhe Schmidt-Hebbel (2001), Taylor
(2001) dhe Mishkin e Savastano (2001) argumentojn se n
nj model t prcaktuar si duhet, efektet e kursit t kmbimit
prfshihen indirekt
n rregullat e politiks (prfshir edhe
funksionin e humbjeve), nprmjet efekteve t tij mbi hendekun e
prodhimit dhe inflacionin. Kshtu, duke iu prgjigjur ndryshimeve
n kursin e kmbimit mund t shtohet paqndrueshmria n
politikn monetare dhe t rrezikohet ecuria e saj. N prgjithsi kjo
shtje mbetet e pazgjidhur, pasi shtja e kursit t kmbimit nuk
trajtohet e plot n literaturn e shnjestrimit t inflacionit. Pjesa
m e madhe e literaturs prqendrohet n modelet monetare t

-18-

ekonomive t mbyllura dhe nuk bhet nj analiz krahasuese e

efekteve t mirqenies apo t zhvillimeve makroekonomike, kur
kursi i kmbimit prfshihet n rregullat e politiks monetare10.
Kshtu, prgjigjja m e mir e mundshme pr kt diskutim mund
t gjendet n krkimet empirike, pr shkak t faktorve specifik t
vendit. Mohanty dhe Klau (2005) kan br krkime n 13 vende
me ekonomi n tranzicion dhe n zhvillim, mbi hipotezn se kursi
i kmbimit i prket funksionit t reagimit monetar. Rezultatet e tyre
tregojn se koeficientt e kursit t kmbimit jan mjaft domethns
n 11 nga 13 vendet, duke treguar se bankat qendrore t ktyre
vendeve marrin parasysh kursin e kmbimit n hartimin dhe zbatimin
e politiks monetare. Cili sht qndrimi i politiks monetare
n lidhje me zhvillimet e kursit t kmbimit n Shqipri? Pr tiu
prgjigjur ksaj pyetjeje do t prdorim rregullin e Taylorit pr nj
ekonomi t hapur me t dhnat e Shqipris.

IV.1. Rregulli i Taylorit dhe kursi i kmbimit t

lekut
N kt pjes, do t shohim nse kursi i kmbimit ka ndikuar
n marrjen e vendimeve t Banks s Shqipris pr politikn
monetare. Pr t llogaritur funksionin e reagimit t politiks s
norms s interesit n nj ekonomi t hapur, shum autor11
kan prdorur rregullin e Taylorit, i cili prfshin efektet e lvizjeve
t kurseve t kmbimit n lidhje me inflacionin dhe hendekun e
prodhimit. N analizn ton, ne kemi prdorur nj form specifikimi
paksa t ndryshuar, t versionit t Mohanty dhe Klau (2004) mbi
rregullin e Taylorit. Ndryshimi qndron n prdorimin e kursit
efektiv nominal t kmbimit n vend t atij real, me argumentin se
politika e kmbimit valutor e Banks s Shqipris synon t zbut
sulmet spekulative dhe luhatjet e papritura mbi kursin nominal t
kmbimit valutor. Kshtu, ne llogarisim kt ekuacion:

(2)

ku:
it - sht norma e politiks s Banks s Shqipris n tremujorin t;

-19-

 - prfaqson normn vjetore t inflacionit t IK;

y - sht hendeku i prodhimit; neer - sht kursi efektiv nominal
i kmbimit t lekut (nj rritje tregon pr zhvlersim t vlers s
lekut);
log - sht operatori i ndryshimit t par t variablave n
algoritmet e thjeshta;
a - sht nj konstante,
b, c, d, e dhe f - jan koeficientt e pjerrsis q duhen
llogaritur;
u - sht termi i gabimit.
Parametrat a, b dhe d pritet t jen pozitiv dhe m t mdhenj
se zero. Q politika monetare t mos jet akomoduese duhet q
lidhja afatgjat ndrmjet inflacionit dhe norms s interesit t jet
m e madhe se 1 [d.m.th., c / (1-b) > 1 ]. Koeficienti -e pritet
t jet pozitiv gjithashtu, duke treguar se banka qendrore duhet
t shtrngoj politikn e saj monetare n prgjigje t zhvlersimit
t lekut. Gjithsesi, prfshirja e vonuar e ndryshimeve n kursin e
kmbimit si nj variabl shpjegues lejon efekte m dinamike sesa
thjesht reagimin ndaj luhatjeve korente t lekut. Kursi i kmbimit
shum shpesh lviz duke u rikthyer n nivele mesatare12; kshtu q
parametri -f nuk nevojitet t jet pozitiv. Nse sht negativ, por
m i vogl n vler absolute se -e, ai do t balancoj disi reagimin
e norms s interesit n periudhn e ardhshme.
Nga ana tjetr, roli i kursit t kmbimit n rregullin e Taylorit do
t ishte i pakonsiderueshm, nse shuma e koeficientve -f dhe -e
sht e barabart me zero ose lehtsisht ndryshe nga zero. N kt
rast, do ti ngjante nj politike monetare t nj vendi me ekonomi t
mbyllur, ku zhvillimet e kursit t kmbimit shprfillen (Taylor, 2001).
Modeli sht vlersuar duke prdorur metodn e shums s
katrorve m t vegjl13 pr periudhn 1997 T1:2006 T4. Pr t
kontrolluar tiparet e fuqis n ekuacionin (2), sht prdorur nj
ekuacion tjetr, duke zvendsuar inflacionin vjetor dhe ndryshimet
e kursit t kmbimit n (2), me devijimet nga tendenca e tyre e
zakonshme. Pr arsye lehtsie, q ktu e tutje do ti referohemi
ekuacionit (2) si model baz, ndrsa alternativs s tij si model i
hendekut (gap model).

-20-

IV.2. Rezultatet empirike t modelit baz

Hendeku i prodhimit matet si prqindje e devijimit t PBB-s reale
nga trendi potencial i tij, ku ky i fundit prcaktohet duke prdorur
filtrin Hodrick-Prescott. Norma e marrveshjeve t riblerjes sht
prdorur si nj tregues i norms baz t interesit t politiks monetare
t Banks s Shqipris. Gjithsesi, duke qen se t dhnat pr kt
instrument fillojn n mes t vitit 2000, serit jan ekstrapoluar para
asaj periudhe me normat e depozitave tremujore, t cilat kan nj
korrelacion prej rreth 90 pr qind me normn e marrveshjeve t
riblerjes. Kursi efektiv i kmbimit t lekut sht llogaritur si shport
e monedhave t ponderuara sipas peshave t tyre prkatse n
tregun e pes partnerve m t mdhenj tregtar.
Zbulimet empirike t modelit baz jepen n tabeln A2. R2 i lart
tregon se rregulli i Taylorit pr nj ekonomi t hapur, shpjegon
mjaft mir sjelljen pr vendosjen e norms s interesit nga Banka
e Shqipris. T gjith koeficientt jan statistikisht t rndsishm
dhe kan shenjn e pritur.
Duket se Banka e Shqipris ka qen e kujdesshme dhe e
ngadalt n rregullimin e norms baz t interesit n ekonomi
gjat periudhs n shqyrtim. Koeficienti i voness n koh i norms
s marrveshjeve t riblerjes sht rreth 0.8, duke treguar lvizje
t lehta n treguesit e politiks monetare. Ky kndvshtrim gjen
mbshtetje n koeficientt e inflacionit afatshkurtr dhe afatgjat, si
tregohet n tabeln 2. Reagimi i dobt i normave t marrveshjeve
t riblerjes ndaj inflacionit, tregon pr nj politik monetare t
prshtatshme n drejtim t presioneve t mimeve, veanrisht
gjat periudhs me norm inflacioni t lart n vitet 1990.
Tabel 2: Reagimi afatshkurtr dhe afatgjat i modelit baz,
1997t1:2006t4.
Inflacioni
Hendeku i prodhimit
Afatshkurtr
0.0994
0.1519
Afatgjat
0.4942
0.7555
Shnim:Koeficientt jan bazuar n rezultatet e tabels A2 tek Shtojca.

-21-

NEER
0.3673
1.8272

Stabilizimi i qndrueshm i treguesve makroekonomik n

Shqipri pas krizs financiare t vitit 1997, duket se e ka zvogluar
nevojn pr masa rigoroze t politiks monetare, n prgjigje t
goditjeve t krkess. Prmirsimi gradual i deficitit buxhetor, q
reflektohet n raportin zbrits ndaj PBB-s nominale, bn thirrje pr
nj rol m pak aktiv t banks qendrore. Rrjedhimisht, madhsia e
ndryshimit t norms baz t interesit t politiks monetare ka qen
m e vogl se devijimet nga prodhimi potencial.
Rezultatet tregojn pr nj lidhje t fort afatgjat midis normave
baz t interesit dhe zhvillimeve t kursit t kmbimit. Nj shtim prej
2 pik prqindjeje n nnmimin (mbimimin) e kursit t kmbimit t
lekut, ka shtyr Bankn e Shqipris t rris (ul) normn e interesit
me 73 pb dhe 3.65 pik prqindjeje, respektivisht n periudh
afatshkurtr dhe afatgjat. Koeficientt jan statisikisht domethns
dhe pozitiv si pr ndryshimet n periudhn e tanishme ashtu edhe
n at t mparshme, duke treguar nj shkall t lart t vazhdimit
t goditjeve t kursit t kmbimit dhe duke e rritur kshtu reagimin
e norms s politiks t banks qendrore.
Pr t vrtetuar nse rezultatet e msiprme qndrojn apo jo,
modeli baz u riprcaktua duke zvendsuar normn e inflacionit
dhe ndryshimet n kursin e kmbimit me devijimet e tyre nga
tendenca prkatse HP14. Llogaritjet e reja prforcojn rezultatet
e mparshme n lidhje me shenjn e pritur dhe madhsin e
parametrave (tabela A3 n shtojc). Ndryshimet aktuale dhe t
zgjatura t kursit t kmbimit vazhdojn t ruajn ndikimin e tyre
n vendimmarrjen e politiks monetare. Kjo tregon se zhvillimet n
vlern e lekut jan shum t rndsishme dhe vrehen me kujdes
nga vendimmarrsit, si dhe hedh posht iden e prjashtimit t tij
nga rregulli i politiks monetare.

IV.3. Testimi pr munges lineariteti dhe asimetri n

funksionin e reagimit t Banks s Shqipris
Ekuacioni (2) mat reagimin linear t veprimeve t politiks
monetare ndaj inflacionit, goditjet e krkess dhe luhatjet e kursit
t kmbimit. Kjo nnkupton se Banka e Shqipris do ti trajtoj

-22-

goditjet ekonomike n mnyr t ngjashme, pavarsisht madhsis

dhe zhvillimeve aktuale. Pr kt arsye, sht e rndsishme t
kontrollohet nse politika monetare vendase ka ndjekur nj reagim
jolinear ndaj devijimeve pozitive kundrejt atyre negative nga trendi,
si dhe nj prgjigje asimetrike ndaj ndryshimeve m t mdha
kundrejt atyre m t vogla.
N kt pik ne jemi t interesuar t testojm pr munges
lineariteti n reagimin e banks qendrore, vetm n lidhje me
inflacionin dhe kursin e kmbimit. S pari, ekuacioni (2) sht
rivlersuar duke prfshir dy variabla dummy t koeficientit
t pjerrsis, pr t par nse vendimmarrsit marrim masa t
ngjashme pr devijimin e inflacionit dhe t kursit t kmbimit
nga trendi i tyre. Variablat dummy marrin vlern 1 pr ndryshime
negative dhe n rastin e kundrt marrin 0. Gjithashtu, pr t testuar
reagimet e ndryshme ndaj goditjeve m t mdha kundrejt atyre
m t vogla, ekuacionit (2) i shtohen dy variabla q prbhen
nga devijimet n katror t inflacionit dhe ndryshimet n kursin e
kmbimit. N secilin rast prgjigjja e prgjithshme ndaj inflacionit
vjetor dhe lvizjeve t kursit t kmbimit gjendet duke mbledhur
dummy-n e koeficientit t pjerrsis ose koeficentt e devijimit n
katror, me parametrat e tyre prkats.
N mnyr hipotetike, koeficentt negativ dhe domethns
sugjerojn nj reagim m t dobt t norms s interesit ndaj
nj rnieje n inflacion dhe nj mbimimi t kursit t kmbimit
nn vlerat e trendit. Ky interpretim, vlen edhe pr madhsin e
devijimeve. Gjithsesi, sa m afr t jen kta koeficent me zeron,
aq m t vendosur jan vendimmarrsit, si ndaj devijimeve ansore
ashtu edhe ndaj madhsis s ktyre goditjeve.
Rezultatet e llogaritura jan treguar n tabelat A4 dhe A5
tek shtojca. Duket se Banka e Shqipris reagon n mnyr t
ngjashme ndaj vlerave t inflacionit nn ose sipr trendit. Koeficienti
dummy i pjerrsis n lidhje me inflacionin sht statistikisht mjaft
i parndsishm; kshtu q nj prgjigje zero pr shkak t shenjs
nuk mund t refuzohet. Nga ana tjetr, reagimi ndaj ndryshimeve
t kursit t kmbimit sht reduktuar dukshm gjat periudhave
t mbimimit kundrejt periudhave t nnmimit. Gjithsej, reagimi

-23-

i norms s interesit ulet me rreth 37 pb n vetm 8.8 pb (tabela

A4).
N lidhje me madhsin e goditjes, prsri politikbrsit i
kushtojn vmendje norms s inflacionit, pa br dallim ndrmjet
devijimeve t mdha dhe t vogla. Parametri prkats sht i
dobt dhe statistikisht i parndsishm. Gjithsesi, ndryshimet m
t mdha t kursit t kmbimit duket se rrisin reagimin e politiks
monetare.

V. Prfundime
Banka Qendrore e Shqipris sht zotuar t prdor burimet
e saj n studimin e alternativave potenciale t regjimit t
politiks monetare. Nj pjes e rndsishme e ktij krkimi sht
prqendruar n studimin e kursit t kmbimit dhe modeleve t tij
t fuqishme t transmetimit monetar. Banka e Shqipris sht m
shum e interesuar n efektet e kursit t kmbimit mbi inflacionin
dhe stabilitetin financiar. Tendencat aktuale ekonomike q lidhin
shnjestrimin e inflacionit si regjim stabilizues me nj kurs kmbimi
lirisht t luhatshm, kan ringjallur diskutimet pr regjimin e duhur
t kursit t kmbimit. N t njjtn koh kjo skem e re e politiks
ngre pyetje sfiduese pr autoritetet monetare. Futja e tipareve
t shnjestrimit t inflacionit n politikn monetare t Banks s
Shqipris, ka uar n nj inflacion t qndrueshm dhe t ult,
dhe ka prkuar me nj periudh t gjat t mbimimit gradual
dhe t vazhdueshm t monedhs vendase. Prve rezultateve
t dshirueshme monetare, kto zhvillime ngren shtje t
rndsishme pr politikn, t cilat kan t bjn me rolin e kursit t
kmbimit n kt politik t re monetare, objektivat e saj, efektet
e mundshme destabilizuese t zhvillimeve t kursit t kmbimit dhe
reagimin e politiks ndaj ktyre zhvillimeve.
N kt studim jemi munduar t trajtojm t dy problemet:
efektin e prcjelljes s zhvillimeve t kursit t kmbimit n mimet
vendase dhe rolin e kursit t kmbimit n hartimin dhe drejtimin e
politiks monetare, nprmjet nj analize t pastr empirike t t
dhnave t disponueshme.

-24-

N prgjithsi, gjejm se ekziston nj efekt i konsiderueshm i

prcjelljes s ndryshimit t kursit t kmbimit. Ky efekt sht m i
fort n mimet e t mirave t tregtueshme, duke e lejuar kursin
e kmbimit t veproj si amortizator goditjeje. Gjithsesi fuqia e
efektit t prcjelljes varet nga periudha e zgjedhur pr shqyrtim.
Rezultatet tona tregojn se efekti i prcjelljes s kursit t kmbimit
tek mimet vendase dobsohet dukshm gjat periudhave me nj
inflacion t ult dhe t qndrueshm. Efekti i prcjelljes zhduket
praktikisht n momentin kur Banka e Shqipris vendos objektivin
e norms s inflacionit midis intervalit 2 dhe 4 pr qind. Gjithsesi,
ai ende tregon pr t paktn disa efekte zvendsimi, ndrkoh q
efekti i prcjelljes t kursit t kmbimit tek t mirat e patregtueshme,
zhduket.
Kto rezultate prputhen me gjetjet e krkimeve t ngjashme
t bra n vende t tjera, q kan prjetuar t njjtat ndryshime.
Gjithsesi, duhet treguar kujdes n interpretime t tilla q jan t
vlefshme pr periudha me inflacion t ult dhe t qndrueshm.
Kto rezultate mund t mos vazhdojn t qndrojn n periudha
inflacioni t lart dhe kurs kmbimi shum t luhatshm.
Shqyrtimi i rregullit t Taylorit pr nj ekonomi t hapur tregon
se politika monetare sht shum e ndjeshme ndaj ndryshimeve
t goditjeve t kursit t kmbimit, ndoshta m tepr se ndaj
ndryshimeve t inflacionit.
Ky rezultat erdhi i papritur, pasi kuadri operacional i politiks
sht ndrtuar i till q t mos i prgjigjet goditjeve n kursin e
kmbimit. Ky rezultat do t kishte kuptim n rastin kur zhvillimet e
kursit t kmbimit do t ishin parashikuese t mira t inflacionit apo
t pritjeve t inflacionit. Gjithsesi, rezultatet tona t mparshme
tregojn se nuk sht kshtu. N kt drejtim, e kemi t vshtir
t bashkrendojm rezultatet tona dhe besojm se duhen br
krkime t mtejshme deri sa t gjendet nj shpjegim i arsyeshm.
Testet tona tregojn se autoritetet nuk bjn dallim midis devijimeve
t inflacionit sipr apo nn nivelin e objektivit, por kan nj
tendenc ndrhyrjeje n momente nnmimi. Kjo tendenc mund
t shpjegohet me politikn e ndrhyrjes t Banks s Shqipris, e
cila krkon ndrhyrje n treg kur goditje t prkohshme ndikojn

-25-

ofertn ose krkesn n tregun e kmbimit valutor (me qllim uljen

e luhatjeve). Natyra e goditjeve, q shkaktohen thuajse gjithmon
pr shkak t flukseve t mdha hyrse n monedh t huaj n
formn e remitancave, mund t jap nj shpjegim t arsyeshm
pr kt rezultat.
Implikimi m i rndsishm i rezultatit ton lidhet me rrezikun
q shfaqja e kursit t kmbimit n rregullin e Taylorit mund t
ngatrroj publikun rreth objektivit t vrtet t politiks monetare
dhe mund t dmtoj besueshmrin e banks qendrore. Madje,
n prani t prqendrimit t lart sezonal dhe t ngadalt n tregjet
e kmbimeve valutore dhe t nj rregulli ndrhyrjeje, i cili krkon
ndrhyrje n treg q nuk jan t lidhura m objektivin final t
qndrueshmris s mimeve, ne do t dshironim ta trajtonim
kt shtje si duhet, duke iu referuar Mishkin dhe Savastano
(2001, faqe 439), q sugjeron se nse nj bank qendrore duhet
t ndrhyj n tregun e kmbimit valutor pr ndonj arsye, sht e
rndsishme q t njoftoj publikisht pr natyrn e ndrhyrjes dhe
t tregoj se nj ndrhyrje e till nuk synohet apo nuk lidhet n
asnj rast me arritjen e objektivit t inflacionit.

-26-

Literatura:
Ball, Laurence (1999), Policy Rules for Open Economies,
in Monetary Policy Rules edition by John B. Talor, University of
Chicago Press, 1999, pp 127-44.
Bahmani Oskooee, M., Tanku A., 2006, Black Market Exchange
Rate, Currency Substitution and Denabd for Money in LDCs.,
Economic Systems, 2006, Vol. 30. pp.249-263
Calvo, G.A. 1999, Fixed versus Flexible Exchange Rates:
Preliminaries of a Turn-of-Millennium Rematch. University of
Maryland.
Calvo, G.A., and C. Reinhart, 2002, Fear of Floating.
Quarterly Journal of Economics Vol 117, No.2.
Campa, J.M. and L.S. Goldberg, 2002, Exchange Rate Passthrough Import Prices: A Macro or a Micro Phenomenon? NBER
Working Paper 8934, Cambridge, Mass.
Edwards, Sebastian (2006), The Relationship Between Exchange
Rates and Inflation Targeting Revisited, NBER Working Paper
12163, April 2006.
Gagnon, J.E. and J. Ihrig, 2004, Monetary Policy and Exchange
Rate Pass-through. International Journal of Finance and Economics,
Vol 9, No.4
Istrefi, Klodiana and Valentina Semi, 2007, Exchange rate
passthrough in Albania, Bank of Albania, forthcoming Discussion
Paper.
Mishkin F.S., 1996, Understanding Financial Crises: A
Developing Country Perspective, Annual World Bank Conference
on Development Economics, eds, Michael Bruno and Boris
Pleskovic, World Bank, 1996.
Mishkin F.S., and Savastano M.A., 2001, Monetary Policy
Strategies for Latin America. Journal of Development Economics,
Vol. 66.
Mishkin, F.S., and K. Schmidt-Hebbel, 2001, One Decade of
Inflation Targeting in the World: What Do We Know and What We
Need to Know? NBER Working Paper 8397. Cambridge, Mass.
Mohanty, M S and Marc Klau (2004), Monetary policy rules in
emerging market economies: issues and evidence, BIS Working
Papers, No 149, March 2004.

-27-

Muo, Marta & Peter Sanfey & Anita Tai, 2004, Inflation,
Exchange Rates and the Role of Monetary Policy in Albania,
European Bank for Reconstruction and Development, wp. 88,
August 04.
Peeters, M., (2005), What about monetary transmission
in Albania? Is the exchange rate pass-through (still) the main
channel?, paper presented at the fifth conference of the Bank of
Albania Central banking in the time of integration, March 24-25,
2005, Durrs.
Svensson, Lars (2000), Open-Economy Inflation Targeting,
NBER Working Paper No. 6545, June 2000.
Tanku, Altin (2006), Demand for Money in a Transition
Economy: The Case of Albania, Bank of Albania, forthcoming
Discussion Paper, September 2006.
Taylor, John B. (2000), Using Monetary Policy Rules in Emerging
Market Economies, mimeo, Stanford University, Revised Version,
December, 2000.
Taylor, J.B. (2000), Low Inflation, Pass-through, and the Pricing
Power of Firms. European Economic Review, Vol. 44, No. 7.
Taylor, John B. (2001), The Role of the Exchange Rate in
Monetary Policy Rules, American Economic Review Paper and
Proceedings, 91, pp 263-67.

-28-

Shtojc
Tabel A1: Efekti i prcjelljes s kursit t kmbimit tek mimet vendase,
1995t1:2007t2.

IK

mimet e mallrave
t tregtueshm

mimet e mallrave
t patregtueshm

dlog P-1

0.3643
(0.0001)

0.4615
(0.0000)

0.1028
(0.0005)

dlog P*

0.8402#)
(0.0014)

0.6708
(0.0500)

0.0618
(0.0009)

dlog NEER

0.3376
(0.0000)

0.3561
(0.0000)

0.1859
(0.6171)

DOBJ*dlog NEER

-0.5371
(0.0000)

-0.3508
(0.0359)

-0.3403
(0.0079)

DOBJ*dlog P-1

-0.2998
(0.0364)

-0.3176
(0.0044)

-0.0675
(0.6788)

Adj. R2
0.8673
0.8553
0.5371
LM testi (Ki-kuadrat (4))
0.2063
0.0733
0.4037
Shnim: p-vlera n parentez; p sht niveli i mimeve vendase; p* sht indeksi i mimeve
t huaja; neer sht kursi efektiv i kmbimit t lekut; DOBJ sht nj variabl dummy q merr
vlern 1 gjat periudhs q objektivi i inflacionit sht prcaktuar n intervalin 2-4 pr qind
dhe n rastin e kundrt zero; dlog tregon pr nj ndryshim n variablat.
#)
Koeficienti sht pr vonesn kohore 3.

Tabel A2. Modeli baz i rregullit t Taylorit1997T1:2006T4.

Variabli

Koeficienti

Gabimi stand.

Statistika e studentit

Prob.

C
REPO-1
Inflacioni
Hendeku i prodhimit
dlog NEER
dlog NEER-1

1.3384
0.7990
0.0994
0.1519
0.1158
0.2515

0.3435
0.0546
0.0356
0.0520
0.0373
0.0286

3.8960
14.6413
2.7878
2.9182
3.0970
8.8008

0.0004
0.0000
0.0086
0.0062
0.0039
0.0000

Adj. R2
S.E. e regresionit

0.9841
0.8344

Prob(Kriteri i Fisherit)
Testi LM (Ki-kuadrat) (2))

-29-

0.0000
0.0669

Tabel A3: Reagimi i norms s marrveshjes s riblerjes ndaj

devijimit t trendit t inflacionit, prodhimit dhe kursit t kmbimit
1997T1:2006T4.
Variabli

Koeficienti

Gabimi Std.

Statistika e studentit

Prob.

C
REPO-1
INFLDEV
GAP
dlogNEERDEV
dlogNEERDEV-1

0.5736
0.9125
0.0710
0.1755
0.1657
0.2621

0.3338
0.0317
0.0314
0.0608
0.0356
0.0310

1.7183
28.8318
2.2648
2.8853
4.6547
8.4544

0.0948
0.0000
0.0300
0.0067
0.0000
0.0000

Adj. R2
S.E. e regresionit

0.9812
0.9065

Kriteri i Fisherit
Prob. (Kriteri i Fisherit)

407.7027
0.0000

Tabel A4: Reagimi i norms s marrveshjes s riblerjes ndaj

goditjeve pozitive kundrejt atyre negative t inflacionit dhe t kursit
t kmbimit Modeli (i prshtatur): 1997T1 2006T4.
Variabli

Koeficienti

Gabimi Std.

Statistika e studentit

Prob.

C
REPO-1
INFL
GAP
dlog NEER
dlog NEER-1
INFL*D1
dlogNEER*D2
dlogNEER-1*D2

1.0642
0.7821
0.0569
0.0211
0.3062
0.1488
-0.0199
-0.4869
0.1195

0.2469
0.0408
0.0282
0.0444
0.0418
0.0347
0.0561
0.0799
0.0449

4.3095
19.1273
2.0136
0.4755
7.3098
4.2866
-0.3554
-6.0869
2.6616

0.0002
0.0000
0.0528
0.6377
0.0000
0.0002
0.7246
0.0000
0.0122

Adj. R2
S.E. e regresionit

0.992047
0.589321

Kriteri i Fisherit
Prob. (Kriteri i Fisherit)

609.1203
0.000000

Tabel A5: Reagimi i norms s marrveshjes s riblerjes ndaj

goditjeve m t mdha kundrejt atyre m t vogla Modeli (i
prshtatur): 1997T1 2006T4.
Variabli

Koeficienti

Gabimi Std.

Statistika e studentit

Prob.

C
REPO-1
INFL

1.1933
0.7735
0.0481

0.2006
0.0307
0.0251

5.9479
25.189
1.9156

0.0000
0.0000
0.0647

-30-

GAP
dlog NEER
dlog NEER-1
INFLDEV^2
dlogNEERDEV^2
dlogNEERDEV-1^2

-0.0302
-0.0044
0.0829
-0.0017
0.0162
0.0134

0.0377
0.0338
0.0276
0.0013
0.0024
0.0024

-0.8023
-0.1310
2.9943
-1.2790
6.5564
5.5996

Adj. R2
S.E. e regresionit

0.9950
0.4647

Kriteri i Fisherit
Prob. (Kriteri i Fisherit)

0.4285
0.8966
0.0054
0.2104
0.0000
0.0000
981.8886
0.0000

Grafik A1. Grafiku aktual, i vlersuar dhe i mbetjeve t modelit baz.

32
28
24
20
16
12
2

8
4

1
0
-1
-2

97

98

99

00

Mbetja

01

02

Aktual

-31-

03

04

05

I vlersuar

06

Shnime
Altin Tanku, Drejtor, Departamenti i Krkimeve; Ilir Vika, Departamenti
i Krkimeve; Marian Gjermeni, Drejtor, Departamenti i Operacioneve
Monetare.
Mendimet e shprehura n kt kumtes jan t autorve dhe jo
domosdoshmrisht t Banks s Shqipris.
2
Banka e Shqipris ka ndrhyr shpesh n treg pr t bler valut dy
her n vit gjat periudhs qershor-gusht dhe gjat muajit dhjetor pr
t zbutur luhatshmrin e kursit t kmbimit n prgjigje t flukseve
t mdha hyrse t remitancave.
3
Shihni Muco et al 2004 dhe Peeters 2005.
4
Ju lutem shihni Edwards (2006) pr nj shpjegim t hollsishm
lidhur me kt shtje.
5
Seria e mimeve t tregtueshm dhe t patregtueshm u siguruan
nga eliku (2003).
6
Llogaritjet e autorit. Indeksi i mimeve t jashtme prbhet nga
mimet e konsumatorit nga Kina, Gjermania, Greqia, Italia dhe Turqia
(bazuar te pesha e importit); serit jan marr nga Ecowin.
7
NEER sht i ponderuar n treg; kurset e kmbimit shprehen n
monedhn vendase, lekun, pr njsi t monedhave t huaja; pr
rrjedhoj nj rritje e indeksit t NEER shpreh nj zhvlersim t lekut.
8
Argumenti q shpjegon pse hendeku i prodhimit i prket funksionit
t humbjes s nj banke qendrore q shnjestron inflacionin sht
dhn nga Mashkin dhe Savastano (2001, faqe 431), i cili arriti n
prfundimin se caktimi i nj objektivi pr inflacionin n nivelin 2 apo
3 % m shum se 0% tregon njkohsisht se autoritetet i kushtojn
rndsi rritjes ekonomike.
9
Edwards (2007) paraqet nj diskutim t shkurtr por cilsor lidhur me
shtjen e prfshir n prshkrimin e puns teorike mbi temn e bazuar
n rregullin Taylor dhe n funksionin e humbjes s banks qendrore.
Shihni punimin pr nj kqyrje przgjedhse t literaturs.
10
Edwards 2007 paraqet nj pasqyr prmbledhse t literaturs
lidhur me kt shtje.
11
Shihni pr shembull Ball (1999), Svensson (2000), Taylor (2001),
Mohanty dhe Klaw (2004).
12
Si kan ilustruar Mohanty dhe Klau (2004), goditjet e kursit t
kmbimit q nuk shkaktohen nga politika monetare dhe/ose fiskale
konsiderohen sit prkohshme; si rezultat kemi rikthimin n vlera
mesatare.
13
Mohanty dhe Klau 2005 prdorin edhe OLS.
1

-32-

N nj prpjekje tjetr, hendeku i inflacionit u provua duke matur

divergjencn e inflacionit nga norma vjetore e objektivit, n vend t
devijimit nga tendenca HP. Rezultati ishte mjaft i ngjashm dhe nuk
ndryshoi interpretimin e prgjithshm. N fund u vendos t mbahej
hendeku i inflacionit sepse ai tregoi nj rndsi statistikore m t
mir.
14

-33-

-34-

-35-

CIP Katalogimi n botim BK Tiran

Tanku Altin, Vika Ilir, Gjermeni Marian
Roli i kursit t kmbimit n shnjestrimin e inflacionit,
Si veprohet? / Altin Tanku, Ilir Vika, Marian
Gjermeni - Tiran: Banka e Shqipris, 2009
-36 f; me il.; 15.3 x 23 cm.
Bibliogr.
ISBN 978-99956-42-15-0
336.745(496.5)
338.23(496.5) :336.74

Kt publikim mund ta gjeni edhe n form elektronike n adresn:

www.bankofalbania.org
N qoft se dshironi t keni kopje t
shkruara t tij mund ti krkoni n adresn:
Banka e Shqipris
Sheshi Sknderbej Nr.1 Tiran Shqipri,
Tel.: +355-(0)4-2222152;
Faks: +355-(0)4-2223558
ose duke drguar nj e-mail n adresn:
public@bankofalbania.org
Tirazhi: 1000 kopje

-36-