E DREJTA PENALE

Borisllav Petroviq

SARAJEV / PRISTIN 2006

FSK/S - 14/06

PRMBAJTJA
Parathnie
PYETJET E PRGJITHSHME T S DREJTS PENALE
I.
1.
2.
3.
4.
5.
II.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

NOCIONET THEMELORE T S DREJTS PENALE

Nocioni i s drejts penale
Emri i s drejts penale
Lnda e s drejts penale
Funksioni i s drejts penale
Ndarja e s drejts penale
E
E
E
E
E
E
E
E

RAPORTET E S DREJTS PENALE NDAJ DEGVE T TJERA T DREJTSIS

drejta penale dhe e drejta kushtetuese
drejta penale dhe e drejta civile
drejta penale dhe e drejta familjare
drejta penale dhe e drejta administrative
drejta penale dhe e drejta e puns
drejta penale dhe e drejta ekonomike
drejta penale dhe e drejta e procedurs penale
drejta materiale dhe e drejta e ekzekutimit t sankcioneve penale

III. BURIMET E S DREJTS PENALE

1. Nocioni dhe llojet e burimeve t s drejts penale
2. Ligji penal (Kodi penal)
3. Interpretimi i ligjit penal
4. Analogjia
5. Vlefshmria kohore e ligjit penal
6. Vlefshmria hapsinore - territoriale e ligjit penal
7. Imuniteti penal
VEPRA PENALE
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRES PENALE
1. Nocioni i veprs penale
2. Elementet e prgjithshme t veprs penale dhe klasifikimi i tyre
3. Elementi qensor i veprs penale
II. OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRS PENALE
1. Objekti dhe llojet e objekteve t veprs penale
2. Subjekti i veprs penale
III. KRYERJA E VEPRS PENALE
1. Akti i veprs penale
2. Pasoja e veprs penale
3. Shkaqet

4. Vendi dhe koha e kryerjes s veprs penale

IV. RREZIKSHMRIA SHOQRORE, KUNDRLIGJSHMRIA, DHE PRCAKTIMI I
VEPRS PENALE ME LIGJ
1.
2.
3.
4.

Nocioni i rrezikshmris shoqrore

Llojet e rrezikshmris shoqrore
Kundrligjshmria
Prcaktimi i veprs penale me ligj

V. BAZAT Q E PRJASHTOJN VEPRN PENALE

1. Vepr e rndsis s vogl
2. Mbrojtja e nevojshme
2.1. Elementet e mbrojtjes s nevojshme
2.1.1. Sulmi dhe kushtet e ekzistimit t tij
2.1.2. Mbrojtja dhe kushtet e ekzistimit t saj
2.1.3. Tejkalimi i kufijve t mbrojtjes s nevojshme
3.
Nevoja ekstreme
3.1. Elementet e nevojs ekstreme
3.1.1. Rreziku dhe kushtet pr ekzistimin e tij
3.1.2. Eliminimi i rrezikut dhe kushtet pr eliminimin e tij
3.1.3. Tejkalimii kufijve t nevojs ekstreme
VI. TENTIMI I VEPRS PENALE
1.
Stadiumet n kryerjen e veprs penale
2.
Tentimi
2.1. Llojet e tentimit
2.2. Natyra juridike e tentimit
3.
Tentimi i paprshtatshm
3.1. Llojet e tentimeve t paprshtatshme
3.2. Natyra juridike e tentimit t paprshtatshm
4.
Heqja dor (braktisja) vullnetarisht
VII. BASHKIMI I VEPRAVE PENALE
1. Prbashksia e veprs penale dhe bashkimi
2. Nocioni i bashkimit t veprave penale
3. Llojet e bashkimit t veprave penale
4. Bashkimi i rrejshm (i imagjinuar) i veprave penale
4.1. Bashkimi i rrejshm (i imagjinuar) ideal i veprave penale
4.2. Bashkimi i rrejshm (i imagjinuar) real i veprave penale
5. Vepra e prbr penale
6. Vepra e vazhdueshme penale
7. Vepra penale kolektive
PRGJEGJSIA PENALE
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E PRGJEGJSIS PENALE
1. Nocioni i prgjegjsis penale

2. Elementet e prgjegjsis penale

3. Aftsia mendore (prgjegjshmria)
3.1. Nocioni i aftsis mendore dhe paaftsis mendore
3.2. Metodat e prcaktimit t paaftsis mendore
3.3. Prcaktimi i paaftsis mendore sipas Ligjit Penal t Kosovs
3.4. rregullimet mendore
3.5. Mundsia e gjykimit dhe e vendosjes
4. Prgjegjsia e zvogluar dukshm
5. Kryerja e veprs penale n gjendje t dehur (Actiones liberae in causa)
II.
1.
2.
3.

FAJSIA
Nocioni i fajsis
Teorit mbi fajsin
Fajsia n t drejtn ton penale

III. FORMAT E FAJSIS

1. Dashja
1.1. Dashja e drejtprdrejt (dolus directus)
1.2. Dashja jo e drejtprdrejt (dolus eventualis)
1.3. Llojet e veanta t dashjes
2. Pakujdesia
2.1. Pakujdesia me vetdije (luxuria)
2.2. Prkufizimi i dashjes s drejtprdrejt dhe pakujdesis me vetdije
2.3. Pakujdesia pavetdije (negligentia)
IV. PRGJEGJSIA PR FORMAT E KUALIFIKUARA T VEPRS PENALE
1. Nocioni dhe llojet e veprs s kualifikuar penale
2. Vepra penale, e kualifikuar, me pasoj t rnd
V. BAZAT Q E PJASHTOJN FAJSIN
1.
2.
3.
4.

Shqyrtimi i prgjithshm
Detyrimi, forca dhe krcnimi
Lajthitja reale
Lajthitja juridike

VI. BASHKFAJSIA
1. Nocioni i bashkfajsis dhe kushtet pr ekzistimin e tij
2. Format e bashkfajsis
3. Natyra juridike e bashkfajsis
4. Prgjegjsia penale e bashkfajtorit
5. Kryerja dhe bashkkryerja e veprs penale
5.1. Kryerja e veprs penale
5.2. Kryerja e veprs penale jo drejtprdrejt
5.3. Bashkkryerja e veprs penale
5.4. Prkufizimi i bashkkryerjes nga bashkpjesmarrja
5.5. Nocioni dhe llojet e bashkkryerjes sipas s drejts ton penale
5.6. Bashkkryerja e nevojshme

6.
7.

Nxitja
Ndihma

SANKCIONET PENALE
I. NOCIONI DHE LLOJET E SANKCIONEVE PENALE
1. Nocioni i sanksioneve penale
2. Elementet e prgjithshme t sanksioneve penale
3. Llojet e sanksioneve penale
II. DNIMI
1. Nocioni dhe elementet e dnimit
2. Baza juridike e dnimit
3. Qllimi i dnimit
4. Sistemi i dnimeve
5. Llojet e dnimeve n T Drejtn Penale t Kosovs
5.1. Dnimet kryesore n T Drejtn Penale t Kosovs
5.1.1. Dnimi me burg
5.1.2. Dnimi me burg n koh t gjat
6. Dnimi me t holla
7. Dnimet alternative n T Drejtn Penale t Kosovs
7.1. Dnimi me kusht
7.1.1. Kushtet pr shqiptimin e Dnimit me kusht
7.1.2. Revokimi i Dnimit me kusht
8. Gjysmliria
9. Dnimet plotsuese
9.1. Ndalimi i ushtrimit t profesionit, veprimtaris dhe funksionit
9.2. Ndalimi i ngasjes s mjetit motorik
9.3. Konfiskimi mjeteve
III.
1.
1.1.
1.2.
1.3.
2.
3.
3.1.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

LLOGARITJA E DNIMIT
Nocioni dhe llojet e llogaritjes s Dnimit
Llogaritja ligjore e Dnimit
Llogaritja gjyqsore e Dnimit
Llogaritja administrative e Dnimit
Individualizimi i Dnimit
Rrethanat lehtsuese dhe renduese
Rrethanat lehtsuese dhe renduese n T Drejtn Penale t Kosovs
Zbutja e Dnimit
Falja ose lirimi nga Dnimi
Kthimi
Llogaritja e Dnimit pr veprat e bashkuara penale
Llogaritja e Dnimit t personit t gjykuar
Prfshirja e paraburgimit dhe Dnimet e m hershme

IV. VREJTJA GJYQSORE

1. Kushtet pr shqiptimin e vrejtjes gjyqsore
V. MASAT MJEKIMIT T DETYRUESHM
1. Mjekimi i detyrueshm rehabilitues i t varurve nga droga ose alkooli
VI. LIRIMI ME KUSHT
VII. KONFISKIMI I PRFITIMEVE MATERIALE T FITUARA ME KRYERJEN E VEPRS PENALE
1. Nocioni dhe baza e konfiskimit t prfitimeve materiale
2. Mnyra e konfiskimit t prfitimeve materiale
3. Mbrojtja e t dmtuarit
4. Konfiskimi i prfitimeve materiale nga personi juridik
VIII.REHABILITIMI DHE KUSHTET PR T I MARR T DHNAT NGA EVIDENCA E T
DNUARVE
1. Rehabilitimi
2. Dhnia e shnimeve nga evidencat e t dnuarve
IX. PARASHKRIMI (VJETRSIMI)
1. Parashkrimi i ndjekjes penale
2. Parashkrimi i ekzekutimit t Dnimit
3. Mos parashkrueshmria e ndjekjes penale dhe e ekzekutimit t Dnimit
X. AMNISTIA DHE FALJA
1. Amnistia
2. Falja (falja e Dnimit)

PARATHNIE
Kjo skript sht hartuar me qllim q studentve t Universitetit AAB n Prishtin t u
shrbej pr ta studiuar materien e pjess s prgjithshme t s drejts penale.
Destinimit themelor i jan prshtatur sistemi dhe metoda e ligjrimit. Me qllim q studentve t
u lehtsohet puna pr absorbimin e materies si dhe prgatitjen e provimit nga kjo lnd, autort
kan dashur q t krijojn qasje t thjesht por njkohsisht edhe n mnyr bashkkohore t i
shtjellojn karakteristikat, elementet dhe t dhnat themelore e t prgjithshme t institutit t s
drejts penale q jan: vepra penale, prgjegjsia penale, dhe sanksionet penale.
Nocionet themelore dhe institutet e pjess s prgjithshme t s drejts penale autori i ka
shpjeguar n baz t zgjedhjeve juridike pozitive q i prmban Kodi i prkohshm penal i
Kosovs i vitit 2004. Tekstin e shoqrojn teorit e shumta vendore dhe t huaja, si dhe
zgjedhjet komparative t ligjeve penale bashkkohore, ose kodeve q jan nxjerr veanrisht
kohve t fundit, dhe me kt sht arritur niveli i aktualitetit dhe mendimit serioz shkencor.
Prndryshe teksti, prmban strukturn tradicionale t literaturs shkollore nga lmia e s drejts
penale, pjesa e prgjithshme, q e mundson shfrytzimin e tij edhe nga ana e personave t
tjer q jan n procesin e shkollimit ose t perfeksionimit profesional si dhe n punn e
prditshme ku takohen me materien e s drejts penale.
Prishtin, tetor 2006.

Autori

PYETJET E PRGJITHSHME T S DREJTES PENALE

I. NOCIONET THEMELORE T S DREJTES PENALE
1. Nocioni i s drejts penale

E drejta penale mund t thuhet dhe t shqyrtohet n kuptim t dyfisht si deg e s drejts
pozitive juridike dhe si deg e shkencs juridike. Kuptuar mnyrn e par e drejta penale 1 sht
sistem i t drejtave dhe rregullave ligjore me t cilin prcaktohen veprat penale dhe sanksionet
penale si dhe kushtet pr zbatimin e tyre ndaj kryersve t veprave penale me qllim t
mbrojtjes s t mirave materiale t vlerave m t rndsishme t shoqris. Nj definicion i atill
sipas t cilit e drejta penale sht sistem i t gjitha dispozitave ligjore me t cilat nj shtet i
rregullon dhe prcakton sjelljet q konsiderohen vepra penale, dhe cilat dnime dhe sanksione t
tjera penale, dhe n far kushtesh mund t zbatohen ndaj kryersve t tyre.
Nga kto definicione del se nocioni i s drejts penale prmban elementin formal dhe material.
Elementin material, respektivisht prmbajtjen e s drejts penale e prbjn definimi i veprs
penale, prgjegjsis penale dhe sanksionit penal, me qllim t realizimit t mbrojtjes
funksionit garantues. Elementi formal na pasqyrohet q vepra penale si dhe sanksioni penal
bashk me kushtin pr zbatimin e tyre mund t definohen vetm me ligj, q do t thot se e
drejta penale sht e drejt ligjore. Pasi q rregullimi juridik sht i definuar me nj varg ligjesh
q me trsin e tyre e prbjn legjislacionin e nj shteti, dhe se edhe e drejta penale si e
drejt ligjore mund t vshtrohet si deg e legjislacionit, respektivisht si deg e s drejts
pozitive t nj shteti.
Karakteristika materiale e s drejts penale sht e prbr nga funksioni i tij i mbrojtjes s t
mirave shoqrore dhe e vlerave m t rndsishme t shtetit t caktuar. Ajo mbrojtje realizohet
duke normuar, duke shqiptuar dhe duke i ekzekutuar sanksionet q kan karakter detyrimi, q
zbatohen ndaj kryersve t veprave penale me t cilat lndohet ose rrezikohen vlerat e
mbrojtura. E drejta penale, i shpall disa sjellje t njerzve si vepra penale duke parapar pr
kryersit e tyre llojin e caktuar t mass s Dnimit ose sanksionit tjetr penal. Nga kjo del edhe
qllimi i ksaj dege t drejtsis. Dhe se n t vrtet prbhet nga ndikimi n sjelljet njerzore
duke i orientuar se ka sht e pa lejueshme dhe e ndaluar t veprohet, a ka jo, q do t thot,
ndikon q njerzit t sjelln n harmoni me ligjet dhe rregullat juridike. Sipas ksaj, qllimi i s
drejts penale nuk sht vetm n zbatimin e Dnimit ndaj t padgjueshmve.
Edhe prkundr ktij definicioni materialo-formal t nocionit t s drejts penale, n teorin e s
drejts penale, na paraqiten definicione t njanshme formale ose materiale. Definicionet
formale e definojn t drejtn penale si trsi ligjesh ose norma penale juridike n baz t s
cilave organet e caktuara shtetrore gjykatat i shqiptojn dhe i zbatojn sanksionet penale ndaj
kryersve t veprave t ndaluara. Definicionet materiale megjithat bazohen n at se e drejta
penale sht deg e drejtsis me t ciln mbrohen interesat e caktuara, respektivisht t mirat
materiale ose vlerat tjera shoqrore.
Przierja e definicioneve formalo materiale i jep nj shprehje universale t drejts penale, q
bazohet n parimet e prgjithshme t prbashkta, n shprehjet dhe institutet q e prcaktojn
karakterin e ksaj t drejte sipas t cilave ajo dallon nga do e drejt tjetr pozitive. Megjithat e
drejta penale e secilit shtet ve e ve i ka karakteristikat e veta q jan pasqyr e raporteve
politike dhe shoqrore ekonomike t atij vendi n periudhn e caktuar kohore. Sepse, e drejta
1

T drejtn penale si deg e s drejts pozitive juridike n Kosov e prbn Kodi i prkohshm penal i Kosovs.

penale, q shrben si mjet pr ruajtjen e t mirave shoqrore dhe vlerave m t rndsishme t

nj vendi, duhet t jet e atill far jan edhe raportet dhe sistemi i vlerave t mbrojtura n at
shoqri. Nga aty na del dallimi n mes t s drejts penale dhe shteteve t ndryshme
respektivisht t drejts penale n at shtet n periudha t ndryshme kohore.
E drejta penale e Kosovs sht pjes prbrse e sistemit unik juridik i cili n kt sistem e ka
detyrn e veant. Detyra e saj sht q ta siguroj mbrojtjen, prforcimin dhe zhvillimin e
marrdhnieve shoqrore ekonomike dhe rregullimit shoqroro politik t vendit.
N baz t ktyre karakteristikave e drejta penale e Kosovs mund t definohet si sitem i
normave juridike me t cilat definohen veprat penale dhe sankconet penale si dhe kushtet
themelore pr zbatimin e sankcioneve penale ndaj kryersve t veprave penale me qllim t
mbrojtjes s lirive dhe t drjetave themelore t njeriut dhe t drejtave t tjera dhe vlerave
shoqrore t garantuara dhe t mbrojtura me t djretn vendore dhe ndrkombtare.
2. Emri i s drejts penale
N kuptim t emrtimit t ksaj dege t s drejts pozitive, duhet thn se sot sht e
zakonshme q ajo t quhet e drejta penale. N baz t ktij emri ktu sht edhe nocioni
qendror, fajsia.
N shum vende bashkkohore pr kt deg t drejtsis sht i zakonshm edhe emri E drejta
ndshkuese (strafrecht gjerm., droit penal frengj., penal law ang.) ose nakazatelno
pravo (n bullgarisht). Nga e cila na del se nocioni themelor ose instituti n kto sisteme
juridike sht Dnimi (edhe pse Dnimi nuk sht sanksioni i vetm penal). N baz t
ktyre emrave t zakonshm n sistemet bashkkohore t drejtsis, n sistemin rus (m
hert sovjetik) kjo deg e drejtsis sht quajtur ugolovnoe pravo. Ky emr rrjedh nga
fjala golova koka, sepse konsideron se dnimi me vdekje (dmth. Dnimi kapital me t
cilin i merret jeta dikujt) ishte dnimi m i rnd dhe sanksioni penal q shqiptohej.
Por, edhe n drejtsin ton, krahas termit e drejta penale shfrytzohet termi e drejta
ndshkuese. Ky emr i prfshin t gjitha degt e drjtsis q kan t bjn me deliktet
publike juridike veprn penale kundrvajtjen ekonomike ose gabim ekonomik. Ashtu q
nocioni e drejta ndshkuese prfshin t drejtn penale kundrvajtjen ekonomike ose
gabimin ekonomik ose t drejtn ndshkuese administrative.

3. Lnda e s drejts penale

E drejta penale si e drejt e legjislacionit t nj vendi merret me prcaktimin e veprave penale
dhe sankconeve penale si dhe me bazn e kushteve pr prgjegjsin morale dhe zbatimin e
sanksioneve penale ndaj kryersve t veprave t atilla. Sipas asaj vepra penale, prgjegjsia
penale, dhe sanksioni penal, na paraqiten si termet themelore dhe institucioni me t cilat merret
e drejta penale si deg e legjislacionit pozitiv por edhe si disiplin shkencore. Me definimin e
veprave penale, e drejta penale i mbron vlerat m t rndsishme shoqrore.
Mjtete pr mbrojtjen e shoqris nga veprat penale si akte t rrezikshme shoqrore me t cilat
sulmohen, lndohen, ose rrezikohen vlerat e mbrojtura jan sankconet penale. Sanksionet penale
kan karakter t detyrueshm sepse zbatohen prkundr dshirs s kyersve t veprave
penale. Ato prbhn nga kufizimi ose heqja e liris dhe t drejtave t kryersve t veprave
penale t cilat u takojn si qytetar n baz t rregullave juridike. Por pr t u aplikuar sanksioni,
duhen t prcaktohen bazat dhe kushtet q e arsyetojn zbatimin e saj. Prcaktimi i bazs dhe
kushteve pr zbatimin e sanksionit penal, e n rend t par prgjegjsis penale, gjithashtu ka

pr baz rregullimin e s drejts penale.

Kjo do t thot se e drejta penale sht deg pozitive e legjislacionit t nj vendi q ka pr lnd
rregullimin e definimit t veprs penale, rregullimin e definimit t sankcionit penal si dhe bazat
dhe kushtet pr aplikimin e sankcionit penal , e n rend t par prgjegjsin penale si baz pr
aplikimin e dnimit.
Pra, e drejta penale nuk sht vetm deg e legjislacionit, por edhe disciplin shkencore, deg e
shkencs juridike. E drejta penale si deg shkencore merret me hulumtimin e nocioneve dhe
institutit q e prbn rregullativn e tij: veprn penale, prgjegjsin penale dhe sanksionet
penale. Ky hulumtim sht i nevojshm q kto nocione dhe institute t mund t prdoren n
mnyrn m efikase n rastet konkrete t kryerjes s veprs penale nga ana e nj ose m
shum personave. Por vepra penale, sankcioni penal si dhe institutet tjera t s drejtes penale
nuk jan vetem dukuri, para s gjithash ato jan dukuri shoqrore t cilat prmes forms
juridike e pasqyrojn prmbajtn e vet. Ndrsa si dukuri shoqrore u nnshtrohen ndryshimeve
n strukturat e zhvillimit t shoqris, gj q krkon analiz, spjegim dhe interpretim adekuat.
4.

Funksioni i s drejts penale

Funksioni themelor i s drejts penale sht mbrojtja e vlerave m t rndsishme shoqrore

nga kriminaliteti. Ky funksion duhet q t siguroj ekzistimin e shoqris por edhe zhvillimin e
mtejshm t saj. Ky sht funksioni i prgjithshm dhe i prbashkt i s drejtes penale, pa
marr parasysh shoqrin ose shtetin konkret q i shrben si mjet mbrojtjeje. Njkohsisht
ktu sht edhe dallimi baz n mes t s drejtes penale t vendeve t ndryshme. E drejta
penale sht pr mbrojtjen e rregullimit t caktuar shoqror dhe ekonomik t nj shteti n
shkalln e caktuar t zhvillimit dhe si i atill sht specifik sepse posedon karakteristika sipas
t cilave dallon nga e drejta penale e vendeve t tjera.
Pra, e drejta penale ka pr qllim realizimin e ktyre dy funksioneve, s pari , mbrojtjen dhe
ruajtjen e t mirave dhe vlerave m t rndsishme shoqrore nga shkeljet ose rreziku q u
kanoset me kryerjen e veprave penale nga personat ose grupet q do t thot ruajtje e
raporteve ekzistuese dhe paraqet funkcion statik. E drejta penale e prcjell dinamikn dhe
zhvillimin e raporteve shoqrore si dhe sht pjesmarrse n ndryshimin dhe prparimin e
tyre. Ky sht funksioni dinamik i s drejts penale.
Funksioni mbrojts i s drejtes penale nuk sht gjithprfshirs por i pjesrishm ose parcial.
Dmth e drejta penale nuk i mbron t gjitha t mirat dhe vlerat n nj shoqri, por vetm ato q
jan t rndsishme pr personin si njeri, si qytetar dhe shoqrin si bashksi njerzore. Me fjal
t tjera, mbrohen t mirat dhe vlerat pa t cilat nuk do t jet e mundur ekzistenca dhe
zhvillimi as i njeriut e as i shoqris s caktuar si bashksi e veant njerzore.
N kuptimin e ksaj mbrojtjeje dallohen dy lloje vlerash, q jan, s pari ato vlera dhe t mira
shoqrore pr ruajtjn e t cilave veanrisht angazhohet pjesa e caktuar e shoqris
(strukturat e pushtetit), dhe s dyti, jan ato vlera dhe t mira shoqrore t cilat kan rndsi
universale t pgjithshme njerzore, q mbrohen n t gjitha shoqrit dhe n t gjitha fazat e
zhvillimit pa marr parasysh formn e organizimit shoqror. Madje, edhe ktyre t mirave dhe
vlerave, e drejta penale nuk u ofron mbrojtje t plot por mbrojtje t pjesrishme parciale, q
dmth mbrojtje me karater fragmentar e q kufizohet n mbrojtje nga sulmet e caktuara q
paraqesin rrezik t veant pr t mirat respektivisht pr vlerat q mbrohen: nga dhuna, nga
arbitrarizmi, nga shkelja e kushtetutshmris dhe nga veprat e tjera t rrezikshme pr
shoqrin. Funksoni i mbrojtjes, i definuar n kt mnyr, t drejts penale i jep karakter
utilitarist.
Kjo mbrojtje e fragmentizuar jo vetm q sht e arsyeshme por sht edhe e vetmja mbrojtje
e mundshme, sepse mbrojtja totale gjithprfshirse do t shkaktonte negacionin e liris dhe

10

pamundsin e zhvillimit q do t thot negacionin e arsyes s mbrojtjes. Mbrojtja e ktyre

vlerave shoqrore nuk reallizohet vetm prmes s drejts penale por edhe prmes degve t
tjera t drejtsis, dmth. me tr sisitemin juridik. Mbrojtja q realizohet prmes degve t tjera
t drejtsis ka karakter primar dhe t prgjithshm, ndrsa mbrojtja juridiko-penale ka
karakter special, karakter sekundar dhe karakter subsidiar. Mekanizmi i mbrojtjes juridiko-penale
t vlerave t caktuara shoqrore hyn n veprim vetm ather kur konstatohet se mekanizmi i
mbrojtejs s nj dege tjetr t drejtsis nuk sht n gjendje t i siguroj ato t mira ose ato
vlera. N at kuptim ktu na paraqitet si ultima ratio e sistemit juridik, si siguruesi ose roja m
e rndsishme dhe e fundit pr te.
Edhe pse mbrojtja juridiko-penale e vlerave shoqrore realizohet kryesisht prmes Dnimit si
sankcioni m i rndsishm dhe pr kt shkak i jepet edhe karakteri represiv dhe retributiv.
Dnimi nuk realizohet vetm prmes retribucionit dhe hakmarrjes por gjithashtu edhe si
preventiv ndaj kriminalitetit me resocializimin dhe prmirsimin e kryersve t veprave penale.
Megjithat, qllimi i s drejts penale sht q n mnyr edukative t ndikoj n sjelljen e
njerzve q ata t prmbahen nga shkelja e dispozitave, veprimi dhe sjelljet q pr shoqrin
jan t rrezikshme dhe me ligj t definuara si vepra penale. Kjo na jep t kuptojm se qlimi
kryesor i s drejts penale nuk sht zbatimi i sanksioneve penale represionit.
Roli i s drejts penale i definuar kshtu, realizohet me prcaktimin e veprave q paraqesin vepra
penale, prcaktimi i dnimit dhe sankcioneve t tjera penale pr ato vepra si dhe shqiptimi i
sanksioneve kryersve t veprave penale n procedurn e caktuar me ligj.
Mbrojtja juridiko-penale e ktyre vlerave shoqrore sht specifike. E drejta penale nuk i
rregullon raportet shoqrore n mnyr t drejtprdrejt, dmth ajo nuk i prcakton rregullat e
sijelljes, por vetm i prcakton sanksionet pr mosrespektimin e normave ekzistuese e para s
gjithash normave juridike t sjelljes. Me fjal t tjera ruajtja e atyre vlerave realizohet n at
mnyr q prcaktohen sjelljet e rrezikshme shoqrore t cilat paraqesin vepra penale dhe se pr
ato sjellje jan t prcaktuara sanksionet penale pr kryersit e tyre me qllim t pengimit t
kriminalitetit.
Dmth mbrojtja juridiko-penale realizohet post-faktu, ather kur e mira e mbrojtur sht e
dmtuar ose e rrezikuar. Pr kt fakt duket q funksioni mbrojts, q m s shpeshti realizohet
me zbatimin e dnimit shpeshher ka karakter represiv. Prmes dnimit, krahas represionit,
realizohet edhe preventiva individuale dhe e prgjithshme.
5. Ndarja e s drejts penale
Edhe pse e drejta penale na paraqet deg t veant t s drejts pozitive, por varsisht nga
kriteret e ndryshme mund t shihen ndarje t ndryshme t ksaj dege t drejtsis. Ndarja
themelore e s drejts penale n t drejtn materiale, drejtn procesore dhe t drejtn
ekzekutive.
E drejta meteriale paraqet sistem t dispozitave ligjore judiike me t cilat prcaktohen nocioni
dhe karakteristikat e veprave penale, sistemi i sankcioneve penale si dhe bazat dhe kushtet pr
prcaktimin e prgjejgsis penale dhe denueshmris. Kjo mund t manifestohet, dhe realizohet
vetm me ndrmjetsimin e s drejts s procedurs penale.
Megjithat e drejta e procedurs penale si sistem i dispozitave ligjore juridike i prcakton
llojet e subjektit t procesit, parimet e procesit, arcitektoniken dhe rrejedhn e procedurs
penale.
E drejta ekzekutive penale e prcakton procedurn, mnyrn dhe kushtet e ekzekutimit t
sankcioneve penale t shqiptua nga ana e gjykats penale.

11

E drejta penale materijale, mund t ndahet edhe n t drejtn e prgjithshme dhe t

prveshme. Por kto dy pjes jan t ndrlidhura dhe e kushtzojn njera tjetrn. Kjo ndarje
sht n baz t strukturs s ligjeve dhe kodeve bashkkohore penale.
Pjesa e prgjithshme e s drejts penale materiale i prcakton nocionet themelore dhe
institutin e s drejts penale, e prgjithshmja i prcakton: veprn penale, prgjegjsin penale
dhe sankcionet penale.
Ndrsa pjesa e veant e s drejts penale materiale i prcakton nocionin dhe
karakteristikat themelore dhe format e privilegjuara t kvalifikimit t pasqyrimit t disa veprave
penale.
Mvarsisht nga burimi e drejta penale ndahet n t drejtn penale nacionale (interne) dhe
ndrkombtare. Burimi i s drejts penale nacionale sht ligji penal vendor i shtetit t caktuar
(momentalisht n Kosov kodi i prkohshm penal, n tekstin e mtejm KPP, ndrsa burim i s
drejts ndrkombtare penale jan aktet juridike ndrkombtare (Statuti i Tribunalit t Hags;
Statuti i Tribunalit pr: Ruandn, Sierra Leone, Timorin Lindor, Irakun respektivisht satuti i
prhershm i Roms i Gjykats Penale Ndrkombtare).
E drejta penale (nacionale), mtej mund t ndahet edhe n t drejtn themelore dhe plotsuese.
E drejta penale sht e prfshir n kondin penal, ndrsa plotsuesja, sht ndihmse ose e
dors s dyt. T drejtn penale e prbjn dispozitat juridiko-penale t prfshira n ligje t tjera
t cilat i rregullojn raportet n lmit tjera t drejtsis.
2. RAPORTET E S DREJTES PENALE NDAJ DEGVE T TJERA T DREJTSIS
Edhe pse e drejta penale sht deg e pa varur, autonome e drejtsis q ka karakter dhe
mnyr specifike t rregullimit , ajo njkohsisht sht edhe pjes unike e sistemit juridik. Si
pjes e atij sistemi juridik ka raporte t caktuara me degt e tjera t drejtsis si n mnyrn e
rregullimit ashtu edhe n maradhniet shoqrore dhe dokurit q i rregullon. Prandaj eksisiton
nevoja q t prcaktohet raporti ndaj ktyre degve t s drejts.
1. E drejta penale dhe e drejta kushtetuese
Raportet n mes t s drejts penale dhe t drejts kushtetuese dalin nga raporti n mes t ligjit
penal dhe Kushtetuts. N sistemet juridike t atyre vendeve q akti kushtetues sht akti baz i
shkruar, t gjitha ligjet duhet t dalin nga Kushtetuta, dmth.
duhet t jen t hartuar n
parimet e proklamuara n kushtetut. Kushtetuta si akti themelor rigjor i prcakton bazat e
rregullimit shoqror ekonomik dhe shtetror si she i prcakton dhe i garanton lirit dhe t drejtat
qytetare, i proklamon parimet e kushtetutshmris dhe ligjshmris, parimet e puns s
gjykatave dhe prokurorive si dhe kryerjen e funkcioneve t tjera publike.
Kushtetutat, prmbajn edhe disa parime themelore t s drejts son penale, si dhe normat
kushtetutare n lidhje me mbrojtjen e t drejtave dhe lirive t njeriut dhe qytetarit. Kusthetuta
prcaktaon q personit mund ti hiqet liria n baz t vendimit t gjykatave por vetm pr rastet
e prcaktuara me ligj, dhe se veprat dhe sankcionet penale mund t caktohen vetm me ligj.
Askush nuk mund t gjykohet pr vepr penale para se t ishte e prcaktuar me ligj si vepr
penale dhe pr t ciln nuk ishte i parapar sankcioni penal (parimi i ligjshmris s veprs dhe
dnimit penal). Ato edhe m tej i parashofin edhe nj varg veprimesh t cilat n realitet,
paraqesin vepra t veanta penale kundr lirive themelore dhe t drejtave t njeriut dhe
qytetarit.
Sipas ksaj, e drejta kushetuese sht burim juridik pr t drejtn penale. Ajo i prcakton bazat

12

e politiks ndshkimore dhe i prcakton vlerat mbrojtse. E drejta penale e realizon mbrojtjen e
atyre vlerave duke i prcaktuar veprat penale dhe sankcionet. N at mnyr e drejta penale na
paraqitet si mjet pr mbrojtjen e rregullimit kushtetutar. E drejta kushtetuese prmban ndorma
deklarative dhe se detyrueshmria e tyre realizohet me mjete politike dhe me normat e degve
t tjera t drejtsis, deri sa e drejta penale prmban ndorma imperative q realizimin e t
cilave e siguron aplikimi i sankcionit.
2. E drejta penale dhe e drejta civile
E drejta penale dhe e drejta civile i rregullojn raportet shoqrore. Derisa e drejta penale i
rregullon vetm ato raporte q krijohen me rastin e veprs penale n mes t shoqris,
respektivisht organeve t saja dhe personave t dmtuar nga nj an, dhe kryersit t veprs
penale n ann tjetr, e drejta civile i rregullon raportet q krijohen n mes t personave dhe
personave juridik.
Krahas ksaj e drejta civile rregullon nj varg shtjesh si jan: nocioni, llojet dhe krijimi i
pasuris, trashgimin, karakterin zyrtar, pengun, nocionin dhe llojet e kontratave , aftsin
juridike dhe dhe afariste t subjekteve t s drejts etj. Vllimi i marrdhnieve q i rregullon e
drejta civile sht dukshm m i madh se sa vllimi i marrdhnieve q i rregullon e drejta
penale.
Por dallimi nuk sht vetm n vllimin e raporteve q i rregullojn kto dy deg t drejtsis
por edhe n mnyrn e rregullimit t tyre. Raportet civile juridike themelohen dhe ndrpriten me
dshir, me dispozitat e palve. Nse n ato raporte ndodhin konflikte n mes palsh p.sh. pr
mos kryerjen e obligimeve t kontrakturara, shkaktimit t dmeve pr shkak t kryerjes s
obligimeve me vones, pr shkak t ndrprerjes s njanshme t kontrats etj. Intervenimi i
gjykats mvaret gjithashtu nga vullneti i pals s dmtuar. M n fund edhe vet kontesti para
gjykats mund t jet i prfunduar me vullnetin e palve (p.sh. me trheqjen e aktakuzs, me
marrveshje ose n mnyr tjetr), dhe me at rast intervenimi i gjykats bhet i pa lnd. T
gjitha kto flasin pr karakterin dispozitiv t s drejts civile, ku palt j i zotrojn raportet e veta.
Kjo sht e kuptueshme sepse kemi t bjm me raportet private juridike.
Prkundr karakterit dispozitiv t s drejts civile, sht edhe karakteri inhibidor imperativ i s
drejts penale. Raportet penalo juridike jan raporte publike juridike. Kjo do t thot se inicimi
dhe rrjedha e procedurs penale nuk varen nga vullneti i palve por nga normat imperative q e
detyrojn inicimin e procedurs kur kemi t bjm me veprat penale, q ndiqen sipas detyrs
zyrtare. T tilla jan nj numr m i madh i veprave penale. Nj numr shum i vogl i
veprave penale jan ku inicimi i procedurs varet nga vullneti i paditsit privat. Ndikim edhe m
t vogl ka plqimi i t lnduarit dmtuarit n prfundimin e procedurs penale dhe nxjerrjes
s vendimit.
Megjithat edhe krahas ktyre ndryshimeve n karakterin e ktyre degve t drejtsis dalin nga
raportet e ndryshme q i rregullojn e drejta penale dhe e drejta civile, kan disa ngjashmri.
T dy kto deg t drejtsis i njohin insistucionet juridike si jan: delikti, vepra, pasoja, lidhja
shkaktare, prgjegjsia dhe zbatimi i sanksionit pr deliktin, dmi dhe kompenzimi i dmit. Me
fjal t tjera e drejta civile e njeh zbatimin e sanksionit pr deliktin n parimin e prgjegjsis.
Por sanksionet qytetare juridike nuk kan karakter represiv. N baz t asaj n rastet e delikteve
t rnda t cilat dalin nga raportet civile juridike, ato mund t jen t pamjfatueshme pr
mbrojtjen e rendit juridik. N ato raste ndodh q t aplikohet e drejta penale dhe sanksionet e
saja. Sipas ksaj e drejta penale mund t na paraqitet si mjet pr sigurimin dhe detyrimin e
ekzekutimit t obligimeve q jan krijuar nga marrdhniet civile juridike.
M n fund, me kryerjen e veprs penale shum her shkaktohet dm material dhe se pr kt

13

shkak n procedurn penale, nga ana e personave t dmtuar na parqiten krkesa materiale, pr
t cilat mund t vendoset n mnyr meritore nse me kt nuk do t ndikohej n zgjatjen e
procedurs penale. Gjithashtu e drejta penale i njeh sanksionet penale si jan: Dnimi me t
holla dhe masa e siguris s konfiskimit t gjrave si dhe masa e veant penalo juridike, masa e
konfiskimit t fitimit t realizuar me veprn penale.
3. E drejta penale dhe e drejta familjare
N mes t s drejts penale dhe s drejts familjare gjithashtu ekziston nj lidhje e ngusht n
lmin e rregullimit dhe mbrojtjes s martess dhe familjes.
E drejta familjare i prcakton kushtet dhe procedurn pr lidhjen e martess dhe
ndrprerjen e saj, i prcakton raportet n familje n mes t bashkshortve dhe n mes t
prindrve dhe fmijve si dhe i prcakton institutet n lidhje me familjen si jan: adoptimi,
kujdestaria, mbajtja ushqyerja etj. Martesa dhe familja si baz ose si fille t bashksis
shoqrore jan gjithashtu lnd q e rregullojn t drejtn familjare, por edhe jan objekt i
mbrojtjes nga e drejta penale.
E drejta penale n realizimin e mbrojtjes, e ofron mbrojtjen dhe funksionet garantuese t
instituteve t s drejts bashkshortore dhe familjare dhe kt me kapitull t veant n ligjin
penal: Veprat penale kundr maratess dhe familjes
duke shfrytzuar me kt rast
definicionet, shnimet dhe karakteristikat e ktyre instituteve t prcaktuara me degt e
theksuara t s drejts pozitive me rastin e kualifikimit t veprave t caktuara penale nga ky
grup. Krahas ksaj, vetin e antarit t familjes ose t t afrmit mund ta prjashtoj
denueshmria te disa vepra penale (p.sh. mosparaqitja e veprs penale ose kryersit t saj,
mosparaqitja e prgatitjes s saj, ndihm kryersit t veprs pas kryerjes s saj), q respektivisht
ndikojn n ndjekjen e kryersit t veprs s t ashtuquajtur veprave penale familjare ose
paraqesin baz pr kualifikimin e veprs penale (p.sh. dhun n familje ose n bashksit
familjare).
4. E Drejta Penale dhe e Drejta Juridike
Raporti n mes t drejts penale dhe t s drejts administrative i prcakton raportet n mes t
dy gjrave publike juridike delikate pra t veprs penale dhe kundrvajtse/veprs s
denueshme adminsitrative. N disa vende (Franca dhe Zvicra) veprat kundrvajtse
konsiderohen si delikte penalo juridike dhe rregullohen me pjesn e veant t ligjit penal. N
vende t tjera ku hyn edhe Kosova, kundrvajtja sht lnd q rregullohet me t drejtn
adminsitrative juridike. N at mnyr e drejta adminsitrative i prcakton ndalesat e caktuara t
sjelljes si forma kundrvajtse, i prcakton edhe bazat e prgjegjsis kundrvajtse dhe
sistemin e sanksioneve si dhe procedurn para organeve kundrvajtse ku shqiptohen kto
sanksione.
Raporti n mes s drejts penale dhe s drejts administrative varet nga raporti n mes t
veprave penale dhe veprave kundrvajtse. Vepra penale jan vepra t rrezikshme shoqrore me
t cilat sulmohen ato vlera q konsiderohen t rndsishme pr jetn shoqrore, ndrsa
kundrvajtja paraqet sjellje t atilla t dmshme me t cilat rrezikohen t mirat me vlera m t
vogla si jan: disiplina shoqrore, rendi dhe qetsija publike dhe nuk paraqesin lndim t
kushteve t rndsishme pr ekzistimin e shoqris. Rreziku shoqror te kundrvajtja paraqitet
me intensitetin shum m t vogl se sa te rasti i veprave penale.
Ktu na paraqitet dallimi kualitativ n mes t veprave kundrvajtse dhe vepave penale. Ai
dallim kualitativ sjell q normimi i veprave penale t bhet ndaras nga kundrvajtja. Meqense
ekziston dallimi i till ather sht e qart se nj sjellje e till nuk mund t kualifikohet n t
njjtn koh si vepr penale dhe vepr kundrvajtse. Kjo do t thot se personi q n

14

procedur penale sht dnuar pr vepr penale nuk mund t dnohet edhe pr vepr
kundrvajtse pr pasojn e njjt ose n t kundrtn nse nj person sht dnuar fillimisht
pr kundrvajtje dhe prshkrimi faktik prfshin edhe nj vepr penale ather dnimi i
shqiptuar dhe sanksioni i ekzekutuar kundrvajts do t hyj m von n sanksionin e shqiptuar
penal.
Sipas ksaj e drejta penale dhe e drejta adminsitrative i prshkruajn sjelljet e ndaluara, por t
cilat sipas rndsis dhe natyrs s tyre jan t ndryshme. Edhe njra edhe tjetra parashohin
sanksione t ngjashme madje edhe t njjta q kan karakter detyrimi por q dallojn nga
rndsia dhe karakteri i veprimit, edhe raportet penale juridike dhe administrative juridike kan
karakter juridiko publik, sepse kryesit e veprave penale dhe veprave kundrvajtse n numrin
m t madh t rasteve duhet t gjenden n raportet ndaj organeve ndshkuese shtetrore pa
marr parasysh dshirn e tyre. Disa prej parimeve themelore pr definimin e veprave penale
dhe veprave kundrvajtse jan t njjta. Gjithashtu edhe n procedurn adminsitrative n baz
t konstatimit t ekzistimit t kundrvajtjes dhe aplikimit t sanksionit zbatohen disa nga parimet
e procedurs penale. Sanksionet kundrvajtse ekzekutohen n t njjtn mnyr dhe procedur
sikurse edhe sanksionet penale.
M n fund duhet thn se lnda e s drejts amdinsitrative nuk sht vetm nominimi i
kundrvajtjes por edhe rregullimi i orgnaizimit dhe funksionimit t organeve t adminstrats dhe
shrbimeve publike me qllim t realizimit t detyrave t tyre, si dhe raportin e ndrsjell t
atyre shrbimeve dhe organeve t tyre, raporti i tyre ndaj qytetarve pr zgjedhjen e krkesave
t tyre, mnyra e realizimit t s drejtave nga ana e qytetarve ndaj organeve t caktuara etj.
Prcaktimi i kundrvajtjeve dhe sanksioneve paraqitet si nevoj pr tu mbrojtur funksionimi i
drejt dhe i pa penguar i shrbimeve publike. Por edhe ktu do t veproj e drejta penale kur
ndodhin raste t rnda t rrezikimit t funksioneve t caktuara nga ana e personave zyrtar ose
nga ana e qytetarve. Me parashikimin e veprave penale kundr detyrs zyrtare, e drejta penale
na paraqitet si mjet i fundit pr ta siguruar mbrojtjen e funksionimit t shrbimit publik.
5. E Drejta Penale dhe e Drejta e Puns
Me t drejtn e puns rregullohen marrdhnia e puns, t drejtat dhe obligimet e puntorve n
lidhje me punn n vijim dhe punn e kaluar si dhe t drejtat n baz t sigurimit social,
sigurimit shndetsor dhe sigurimit pensional e invalidor si dhe procedura e realizimit dhe e
mbrojtjes s tyre. Mu marrdhnia e puns dhe t drejtat q dalin nga puna n vijim dhe puna e
kaluar jan lnd rregullative e s drejts s puns por edhe objekt i mbrojtjes penalo juridike.
Krahas ksaj disa nga sanksionet penale shkaktojn edhe ndrprerjen e marrdhnie s puns
ose kufizimin e saj, respektivisht e pamundsojn themelimin e marrdhnies s puns n koh
t caktuar, dmth. shkakton pra ndalimin e ushtrimit t shrbimit t caktuar, profesionit,
veprimtaris ose detyrs.
6. E Drejta Penale dhe e Drejta Ekonomike
Krahas delikteve q i bjn personat, ekzistojn edhe deliktet q i bjn personat juridik a
veanrisht n afarizmin ekonomik dhe financiar. Pr kt shkak Ligji Penal i BH, parasheh
prgjejgsin morale t personave juridik dhe sistemin e sanksioneve penale. Por krahas ktyre
personave pr kto vepra penale prgjigjen edhe personat prgjegjs fizik n ato institucione.
N procedurn e prcaktimit t prgjegjsis s personit juridik dhe personit t tij prgjegjs,
shqiptimi i sanksionit, t drejts penale do ti ndihmojn edhe nocionet nga e drejta ekonomike,
veanrisht pr format, mnyrn e themelimit, pr funksionimin dhe shuarjen e personit juridik
respektivisht pr sistemin e organeve dhe mnyrn e vendosjes n to.

15

M n fund t gjitha ligjet penale i prmbajn grupet e veanta t veprave penale kundr
eknomis dhe sistemit t pagesave respektivisht kundr detyrs zyrtare t personave zyrtar ose
prgjegjs dhe tentojn t sigurojn mbrojtje efikase dhe kualitative t ekonomis n trsi dhe
n segmentet e saja si dhe funksionimin nga format e ndryshme t keqprdorimit.
7. E Drejta Penale dhe e Drejta e Procedurs Penale
E drejta penale sht m s ngushti e lidhur me t drejtn e procedurs penale. Ndrlidhja e tyre
del nga detyra e njjt q e kan kto dy deg t drejtsis, q ka t bj me mbrojtjen e t
mirave dhe vlerave shoqrore nga kriminaliteti. Pr realizimin e ksaj detyre ato nuk mund t
paramendohen pa njra tjetrn sepse e drejta penale mund t realizohet vetm prmes veprimit
s drjets s procedurs penale, ndrsa e drejta e procedurs penale mund t veproj
ekskluzivisht vetm nse paraprakisht jan caktuar veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet
pr aplikimin e tyre.
E drejta penale, e cila i prcakton veprat penale, sanksionet dhe kushtet pr zbatimin e tyre
mund t realizohet vetm me veprimin e organit t drejtsis n procedur t parapar me
dispozitat e ligjit s procedurs penale. N at mnyr e drejta e procedurs penale si sistem i
rregullimit t procedurs penale e mundson zbardhjen dhe zgjidhjen e problemit penal, a me
kt edhe realizimin e mbrojtjes penale juridike me do rast t kriminalitetit t zbuluar.
Pr shkak t ksaj ndrlidhje, e drejta penale dhe e drejta e procedurs penale deri te
Revolucioni Francez kan prbr nj deg unike t drejtsis. Ndarjen e ksaj dege t veant
n degn materiale dhe formale e ka br Kodi penal Revolucionar Francez i vitit l791 pr shkak
t nevojs q tu ofrohet mbrojtje m e madhe qytetarve nga keqprdorimet e mundshme t
organeve gjyqsore, veanrisht mbrojtja e personalitetit t t akuzuarit n procedur, si dhe
nevoja q t ofrohen garanca dhe mjete pr realizimin e asaj mbrojtje. E drejta penale dhe e
drejta e procedurs penale kan shum karakteristika t prbashkta si jan: normat e ktyre
dy degve kan karakter publiko juridik, t cilat mund t caktohen vetm me ligj; parimi i
legalitetit sht parimi i tyre themelor; t dy kto deg t drejtsis kan rndsi t njjt pr
mbrojtjen e shoqris n luft kundr kriminalitetit.
sht rast i shpesht q normat e s drejts penale dhe s drejts s procedurs penale t
ndrthuren n mes vete t rregullimi i instituteve t caktuara. Ky sht edhe shkak q ndodh q
n lmin e s drejts penale t gjenden edhe norma e s drejts s procedurs penale (p.sh.
prcaktimi i rasteve kur nuk do t ndiqet pr vepra penale t kryera jasht vendit) dhe
anasjelltas dhe se lmia e s drejts s procedurs penale mund t prmbaj dispozita nga e
drejta penale. (p.sh. kushtet pr zbutjen e jashtzakonshme t dnimit). Lidhja e tyre organike
vjen n shprehje veanrisht te institutet e caktuara si jan: amnistimi, falja, lirimi me kusht q
jan t rregulluara me dispozitat q njkohsisht kan karakter penal dhe karakter t procedurs
penale juridike.
8. E Drejta Materiale dhe e Drejta e Ekzekutimit t sankcioneve penale.
E drejta materiale penale prcakton qllimin, llojin dhe zgjatjen e sanksioneve penale,
veanrisht dnimin dhe kushtet pr shqiptimin e tij, deri sa e drejta ekzekutive penale i
prcakton metodat, mnyrat dhe procedurn e ekzekutimit t tyre. Sipas ksaj na del qllimi i
do sanksioni penal, veanrisht qllimi i dnimit q sht i prcaktuar n baz t s drejts
penale materiale mund t realizohet vetm prmes s drejts ekzekutive penale. Kjo lidhje e
pandashme del nga fakti se kto dy deg t s drejts penale nuk mund t ekzistojn pa njra
tjetrn. Me fjal t tjera e drejta ekzekutive penale sht n funksion t s drejts penale
materiale . Pr tu ekzekutuar sanksioni duhet t jet e prcaktuar dhe e shqiptuar, kurse

16

sanksioni i shqiptuar nse nuk sht i ekzekutuar ose nse nuk mund t jet i ekzekutuar
nuk mund ta arrij qllimin e pr t cilin sht parapar me t drejtn penale materiale.
3.BURIMET E T DREJTS PENALE
1. Nocioni dhe llojet e burimeve
Burimi i t drejts penale mund t kuptohet n dy mnyra:n at formale dhe materiale. Me
burimin e t drejts penale n kuptimin formal nnkuptohen aktet juridike q prmbajn norma
penale- juridike , me t cilat prcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale. N kuptimin
material, burimin e t drejts penale e prfaqsojn marrdhniet shoqrore t rregulluara
prmes normave penale juridike. Megjithat, edhe pse nocioni burim i t drejts penale shprehet
n kuptimin formal dhe material, zakonisht me nocionin burim i s drejts nnkuptohet burimi
formal, d.m.th. aktet juridike n t cilat shprehen normat si rregulluese t marrdhnieve
shoqrore.
Burim themelor dhe kryesor i t drejts bashkkohore penale q bazohet n parimin e
ligjshmris s veprs penale sht ligji. Megjithat, krahas ligjit, si burim themelor dhe i
drejtprdrejt i t drejts penale, si burime t veanta dhe t drejtprdrejta, n raste t veanta
mund t jen edhe: aktet normative t organeve shtetrore , marrveshjet ndrkombtare, e
drejta kanunore, praktika gjyqsore dhe shkenca juridike( doktrina).
Burimet e drejtprdrejta kan karakter t burimeve t s drejts penale, vetm ather kur ligji
bazohet n to.
Ligji
N t drejtn penale t Kosovs, burim kryesor dhe themelor sht ligji.Veprat penale dhe
sanksionet penale duhet t jen t prcaktuara me ligj.Sipas rregulls, veprat penale dhe
sanksionet penale prcaktohen me ligjet penale, q kan mbshtetje n aktet kushtetuese, si
akte themelore dhe m t larta juridike t shtetit, ku jan t prmbledhura parimet themelore
pr t gjitha t drejtat, pra edhe pr t drejtn penale. Prandaj , aktet kushtetuese jan burim i
t gjithave, pra edhe i t drejts penale.
Burim baz i t drejts penale sht ligji penal, prkatsisht kodi penal , atje ku ai ekziston. Ky
burim baz n Kosov sht Ligji i prkohshm penal i Kosovs.
Krahas t drejts penale themelore , ekziston edhe e drejta penale plotsuese , burim i s cils
jan ligjet nga lmi tjetr, q prmbajn dispozita penale- juridike. D.m.th. ligjet penale nuk i
prfshijn t gjitha veprat penale, kshtu q disa vepra jan t klasifikuara n ligje t tjera t
cilat rregullojn nj lm t posam. Me kto ligje jan parapar veprat penale dhe dnimet me
t cilat sigurohet respektimi i ktyre dispozitave, prkatsisht mbrojtja e atyre marrdhnieve
shoqrore q jan lnd e ksaj rregullative. Prmbledhja e t gjitha ktyre ligjeve paraqet nj
ligjshmri, plotsuese dhe ndihmse penale. Nocioni sekondar kurrsesi nuk do t thot se ktu
kemi t bjm me nj rndsi t dors s dyt t ktyre dispozitave. N mes tyre ka edhe aso
ligjesh t cilat parashohin vepra shum t rnda penale me dnime t rrepta. Raporti i
dispozitave n mes t ligjshmris sekondare dhe themelore penale sht i prcaktuar n at
mnyr q dispozitat e ligjit t prgjithshm penal vlejn pr t gjitha veprat penale t
prcaktuara me ligjet sekondare .
Ligjet themelore penale n kuadr t veprimtaris s prgjithshme prcaktohen me nocionin dhe

17

elementet e veprs penale, si baz e prgjegjsis penale dhe sistem i sanksioneve penale si
parakushte dhe parime t prgjithshme pr shqiptimin e sanksioneve penale, kushteve pr
shuarjen e tyre ose rehabilitim. N kuadr t veprimtaris s veant, ky ligj prmban dispozita
pr vepra penale t sistemuara sipas objektit grupor mbrojts.
Aktet normative t organeve shtetrore dhe organeve tjera
Aktet nnligjore t organeve t administrats shtetrore paraqiten si burim i t drejts penale
vetm n ato raste kur dispozitat nga ligjet penale udhzojn n zbatimin e tyre. Ky rast
reflektohet te t ashtuquajturat normat penalo-juridike bankete (veprat kundr shndetit t
njerzve, kundr mjedisit ose kundr ekonomis dhe qarkullimit t pagesave). T cilat nuk
parashohin t gjitha prcaktimet e veprs penale apo sanksioneve, por japin kuadr t
prgjithshm pr prcaktimin e t dhnave themelore dhe plotsuese, si dhe sanksioneve t cilat
na udhzojn n ndonj akt nnligjor. Kto vepra penale do t ekzistojn, gjegjsisht do t
zbatohen nse paraqitet cenimi i dispozitave ligjore dhe nnligjore.
Prej akteve nnligjore, si burim i t drejts penale, n t shumtn e rasteve paraqiten
urdhresat e Qeveris, t organeve t administrats, si dhe aktet normative t organeve t tjera,
t organizatave ose bashksive. N raste t tilla aktet e ktyre organeve plotsojn lndn e
veprs penale, kshtu q nga cenimi i tyre varet edhe ekzistimi i veprs penale.
Marrveshjet ndrkombtare
Si burime t s drejts penale paraqiten edhe marrveshjet ndrkombtare d.m.th konventat kur
ato rregullojn materien penalo juridike. Kto marrveshje mund t paraqiten si burim direkt dhe
jo direkt i t drejts penale. Si burim jo direkt, marrveshjet ndrkombtare mund t paraqiten
kur ratifikohen dhe shpallen si ligj i posam q ka veprim t drejtprdrejt. Rast i till sht
edhe Konventa pr mosvjetrimin e krimeve t lufts dhe krimeve kundr njerzimit. N t gjitha
rastet tjera, qoft kur shteti ndrmerr obligim q materien penalo juridike ta rregulloj n mnyr
t caktuar, qoft ather kur lnda e veprs penale sht e harmonizuar me Konventn dhe
siguron sanksion penal, marrveshjet ndrkombtare paraqiten si burim i drejtprdrejt i t
drejts penale.
Zakoni si burim i t drejts (ius non scriptum)
Zakonet si burim i pa shkruar i t drejts ka pasur rndsi n kohn e shoqris skllavopronare,
si i vetmi rregullues i marrdhnieve shoqrore. Edhe sot kur shteti fillon me akte ligjore dhe
nnligjore ti rregulloj marrdhniet shoqrore, shum zbrazsi n dispozitat juridike plotsohen
me rregullat zakonore. E drejta zakonore edhe sot paraqitet si burim kryesor i t drejts me
rastin e themelimit t shteteve t reja deri n momentin kur rregullohet ligjshmria pozitive.
sht i njohur gjykimi sipas kuptimit t popullit pr t drejtn dhe drejtsin n periudhat
revolucionare, t cilat n mas t caktuar kan gjetur shprehje n periudhn e lufts
nacionallirimtare t popujve t Jugosllavis gjat lufts s dyt botrore. N Angli dhe SHBA e
drejta zakonore, e njohur me nocionin Common Law, edhe ost paraqet krahas praktiks
gjyqsore, burimin themelor t t drejts penale.
N Bosnje dhe Hercegovin si dhe n t gjitha shtetet tjera t cilat e miratojn parimin e
legalitetit, e drejta zakonore nuk sht burim n t drejtn penale. Prjashtimisht, zakoni mund
t paraqitet si burim plotsues te prcaktimi i rndsis s disa nocioneve, sidomos t atyre q
jan t rregulluara vetvetiu, e t cilat jan t rndsishme te prcaktimi i rrethanave te t cilat
mund t kryhen disa vepra kundr pasuris, prkatsisht ekonomis.
Gjithashtu, te veprat penale kundr njerzimit dhe vlerave t mbrojtura me t drejtn

18

ndrkombtare, disa vepra t caktuara penale hyjn n cenimin e ligjit dhe zakoneve t lufts,
prandaj pr kualifikimin e ktyre veprave, me rndsi sht njohja dhe zbatimi i t drejts
zakonore ndrkombtare.
Praktika gjyqsore
N t drejtn e vjetr romake dhe mesjetare, praktika gjyqsore ka pasur rndsi t madhe si
burim i s drejts. N Angli dhe SHBA kjo edhe sot sht burim kryesor i t drejts, krahasuar
me t drejtn zakonore. Praktika gjyqsore edhe pr t drejtn ton penale ka rndsi penale.
Duke i zbatuar dispozitat penale juridike, gjykatat i shprehin qndrimet e veta, mendimet dhe
vlersimet n plotsimin e dispozitave ekzistuese me prmbajtjen e re shoqrore. Zbatimi
gjyqsor i dispozitave ligjore nuk sht mekanik por krijues dhe dinamik.
Praktika gjyqsore s bashku me shkencn e t drejts penale kan ndrtuar nj varg nocionesh
dhe institutesh t cilat ligji nuk i njeh e q kan zbatim t gjer si p.sh: Vepra afatgjat penale,
kryerja indirekte e veprs , pakujdesia profesionale, ndikimi i pakujdesis, tentimi i kualifikuar.
Njanshmrin e identifikimit dhe interpretimit t zbatimit t ligjit e sigurojn gjykatat m t
larta t shtetit. Ato japin t drejtat parimore pr kuptimin dhe zbatimin sa m t drejt t ktyre
dispozitave ligjore dhe njtrajtshmrin e praktiks prkatse. T drejtat parimore t kuptimit t
gjykatave, mund t jen edhe obliguese pr gjykatat e ulta n kontekst t zbatimit t ligjit
penal n raste t caktuara.
Mirpo, edhe krahas asaj q u tha m lart, praktika gjyqsore tek ne nuk sht burim formal i
t drejts penale. Asnj gjykat nuk mund t gjykoj n baz t udhzimeve t gjykatave t larta
as n baz t vendimeve t tyre, por kryesisht n baz t ligjit. Qndrimet parimore dhe kuptimi
i gjykatave t larta kan rndsi juridike, pr shkak se paraqesin ndihmn profesionale pr
gjykatat e ulta, por vetm aq sa kan mbshtetje n ligj.

2. Ligji penal
Me ligjin penal nnkuptojm prmbledhjen e dispozitave me t cilat prcaktohen kushtet pr
prgjegjsi penale, vepra penale dhe sanksione penale. Ky grumbull i dispozitave ligjore sht
dhn prmes nj radhitjeje, e cila paraqet sistemin e rregullimit t institucionit. Lidhur me kt,
ligjin penal mund ta prcaktojm si sistem i dispozitave penale juridike, me t cilat
prcaktohen kushtet e prgjegjsis, veprat penale dhe sanksionet penale pr nj lm t tr
penalo juridik.
Kodi penal sht prmbledhje sistematizuese e t gjitha dispozitave penalo- juridike, t cilat e
prbjn t drejtn penale materiale t nj shteti, duke prjashtuar disa dispozita penalo
juridike, t cilat gjenden n ligjshmrin plotsuese dhe sekondare. Kjo do t thot se ligji penal
dhe kodi penal sipas rndsis juridike nuk dallohen, por dallohen sipas vllimit t rregullimit
penalo-juridik, sepse deri sa ligji penal rregullon nj lm penal, kodi penal rregullon materien e
trsishme penalo-juridike. Pr kt shkak kodi penal quhet edhe kodeks, prkatsisht
prmbledhje e t gjitha ligjeve penale, ku dispozitat jan t sistemuara sipas nj kriteri q
shpreh edhe rndsin shoqrore t disa dispozitave dhe ligjshmrin e tyre logjike.
Prej ligjit penal dhe kodit penal duhet dalluar ligjshmrin penale , e cila prfshin t gjitha
dispozitat penalo-juridike t nj shteti pa marr parasysh se a bjn pjes n t drejtn
materiale, procesore apo prmbaruese penale.

19

Struktura e ligjeve penale

Sipas strukturs, Ligji penal i Kosovs prbhet nga dy pjes: Asaj t prgjithshme dhe asaj t
veant.
Pjesa e prgjithshme paraqet nj sistem t dispozitave materiale penalo-juridike me t cilat
prcaktohen parimet e politiks ndshkuese dhe prcaktohet nocioni i veprs penale, si baz dhe
parakushte pr prgjegjsi penale n sistemin e sanksioneve penale. Duke pasur parasysh se
kto parime dhe institucione jan me rndsi pr t gjitha veprat penale, dispozitat e pjess s
prgjithshme vlejn edhe pr t gjitha veprat penale t cilat n trsi jan t parapara me ligj.
Nga aspekti i zbatimit, pjesa e prgjithshme e Ligjit t Prkohshm Penal t Kosovs, sht pjes
prbrse e pjess s veant t ktij ligji. Nga kjo del se pjesa e prgjithshme dhe e veant,
n mnyr organike, jan t ndrlidhura dhe t varura njra me tjetrn. Jan t varura pr
shkak se dispozitat e pjess s prgjithshme nuk mund t zbatohen pavarsisht, por s bashku
me veprimet konkrete t disa veprave penale t parapara n pjesn e veant t ligjeve penale,
kurse dispozitat e pjess s veant mund t zbatohen vetm nn kushtet e parapara me pjesn
e prgjithshme.
Dispozitat e prfshira n pjesn e prgjithshme t ligjeve penale jan t natyrs s dyanshme:
T asaj deklarative dhe konstituive. T natyrs deklarative jan ato dispozita me t cilat
proklamohen parimet e politiks ndshkuese dhe parimet tjera t cilat jan t nj rndsie t
veant pr ligjshmrin e gjithmbarshme penale.
T natyrs konstituive jan t gjitha ato dispozita me t cilat konstituohen disa institute,
prcaktohen kushtet e prgjegjsis penale dhe sistemi i sanksioneve penale. T tilla jan
dispozitat me t cilat prcaktohen nocionet dhe elementet e veprs penale, bazat e prjashtimit
t veprs penale, stadet e kryerjes s veprave penale, sistemi i sanksioneve penale, format e
fajsis dhe t ngjashme.
Pjesa e veant prmban dispozitat me t cilat prcaktohen disa vepra penale dhe dnime pr
shkaktart e ktyre veprave penale. Kjo do t thot q dispozitat e pjess s veant kan
karakter konstituiv. Norma deklarative ktu mund t paraqitet prjashtimi edhe ather kur ka
veprim prkufizues ka do t thot sht e lidhur me vepr t caktuar penale.
Llojet e dispozicioneve dhe sanksioneve
Normat t prmbledhura n dispozitat e pjess s prgjithshme t ligjeve penale kan vetm
diapozitivin, kurse normat e prfshira n dispozitat e pjess s veant kan diapozitivin dhe
sanksionin. Edhe diapozitivi edhe sanksioni n dispozitat e pjess s veant t ligjeve penale
mund t jen t ndryshme.
Dispozitivi sht ajo pjes e norms penalo-juridike me t ciln prcaktohen t dhnat e veprs
penale. Sipas mnyrs s prcaktimit t forms s disa formave penale, dispozitivi mund t jet
i thjesht, prshkrues, udhzues dhe blanket.
1) Dispozitivi i thjesht nuk prcakton disa t dhna t veprs penale, por shnon at pjes
sipas karakterit t veprimtaris s prgjithshme q prbn lndn e saj. Me diapozitiv t
thjesht jan t prcaktuara p.sh veprat penale t vrasjes. Dispozitivi i thjesht prdoret
rrall dhe kt kryesisht te prcaktimi i veprave t njohura penale.
2) Dispozitivi prshkrues prcakton elementet e veprs penale t cilat e prbjn lndn e
saj. Numri m i madh i veprave penale sht i prcaktuar me diapozitivin prshkrues, si

20

p.sh vjedhjet, dhunimet etj.

3) Dispozitivi udhzues n shikim t disa t dhnave rreth veprs penale na drejton n nj
prshkrim tjetr t t njjtit ligj penal si p.sh veprime t marra. Dispozitivi udhzues
ekziston tek t gjitha rastet e rnda t disa veprave penale si p.sh veprat t rnda kundr
shndetit t njerzve, veprat e rnda kundr siguris s gjithmbarshme t njerzve dhe
pasuris etj.
4) Dispozitivi blanket jep vetm nj vlersim t prgjithshm t veprs penale, kurse pr
caktimin detaj t prmbajtjes dhe elementeve t veprs penale ja lejon dikujt tjetr apo
prshkrimit jo penal i cili mund t jet prmbajtjesor n nj ligj tjetr ose akt nnligjor.
Prandaj, zbatimi i norms blanket varet nga ekzistimi i nj norme tjetr, e cila duhet ti
prcaktoj elementet e veprs penale, n mnyr q prmbajtja e norms blanket t
prkufizohet n dispozitn penalo-juridike. Te veprat penale me nj diapozitiv t till,
veprimi prbhet duke vepruar n kundrshtim me dispozitat, vendimet ose urdhresat e
organeve shtetrore t mbshtetura n aktet nnligjore, si p.sh. prhapja e smundjeve
ngjitse, mosveprimi sipas dispozitave shndetsore n kohn e epidemis, prhapja e
smundjeve t jashtme etj.
Sipas strukturs, dispozitivt mund t jen t thjesht dhe t ndrlikuar. Dispozitivi i thjesht
prmban materien e vetm nj pjese penale, prkatsisht vetm nj form t veprs penale, si
p.sh. t veprs penale vjedhje. Dispozitivi i ndrlikuar prmban n vete formn e m shum
veprave penale, prkatsisht shum forma t nj vepre penale si p.sh. t veprs penale vjedhja e
rnd.
Gjithashtu, dallohen dispozitivt alternativ dhe ata kumulativ. Dispozitivt alternativ jan ata
dispozitiv ku nj apo m tepr shnime pr veprn penale jan t hartuara asi soji, q
pavarsisht realizimi i ndonjrs prej ktyre alternativave si p.sh. te vjedhjet e rnda apo
spiunimi, zbatohen rndom n praktik. Te dispozitivi kumulativ pr realizimin e veprs penale
duhet t plotsohen t gjitha t dhnat e prcaktuara kumulative apo kushtet si p.sh. te dhunimi
dhe plakitja.
Sanksioni sht pjes e norms n t ciln sht prcaktuar dnimi pr kryersin e veprs s
theksuar n dispozitiv. N sanksionim dnimi i prshkruar mund t jet absolutisht i pa
prcaktuar, absolutisht dhe relativisht i prcaktuar. Se si do t prcaktohet sanksioni, varet nga
sistemi i prcaktimit t politiks ndshkuese si dhe parimeve n t cilat ndrtohet ligjshmria
penale.
Dnimi i pa prcaktuar absolut ekziston ather kur ligji nuk parasheh se cila nga llojet e
dnimeve dhe n far shkalle do ti shqiptohet kryersit pr veprn e caktuar penale, ve se kjo
i lihet gjykats t vendos sipas besimit t lir.
Dnim i prcaktuar absolut ekziston kur pr veprn penale t prcaktuar me ligj sht parapar
lloji konkret dhe lartsia e dnimit, n at mnyr q gjyqit nuk i sht dhn kurrfar lirie para
shqiptimit t dnimit. Gjykata sht obliguar ta kualifikoj veprn penale dhe tek ather
kryersit tia shqiptoj dnimi e prcaktuar me ligj. Certifikata e gjykats pr rrethanat lehtsuese
dhe rnduese nuk ndikon n lartsin e shqiptimit konkret t dnimit n qoft se kto rrethana
nuk jan t parapara me ligj si shnim i veprs.
Dnimi i prcaktuar relativ ekziston ather kur ligji prcakton llojin e dnimit dhe kufirin
minimal e maksimal t dnimit, duke i dhn ksaj hapsir n t ciln gjykata n rastin konkret
mund t vlersoj lartsin e dnimit duke u mbshtetur n t gjitha rrethanat n t cilat sht
kryer vepra, si dhe shkalln e rrezikut shoqror t veprs dhe personalitetin e kryersit.

21

Te prcaktimi relativ i dnimit, sipas rregulls, n pjesn kryesore t ligjit penal prcaktohen
llojet e dnimit, si dhe kufijt e poshtm dhe t eprm t tij, nn t cilat, gjegjsisht mbi t cilat
ato nuk mund t shqiptohen. Kta kufij prbjn t ashtuquajturit minimumin dhe maksimumin
e prgjithshm t prcaktimit t llojit t dnimit. Krahas minimumit dhe maksimumit t
prgjithshm, ekziston edhe maksimumi i veant i dnimit i cili parashihet n pjesn e veant
penale pr disa vepra penale.
Caktimi i minimumit dhe maksimumit t veant n pjesn e veant t Ligjit Penal sht i
mundur n disa mnyra: 1) Pr vepr penale mund t caktohet lartsia minimale dhe maksimale
e dnimit; 2) Mund t caktohet vetm minimumi i veant e jo edhe maksimumi i veant, para
s cils ai prputhet me maksimumin e prgjithshm t llojit t dnimit; 3) Mund t jepet vetm
maksimumi i veant e jo edhe minimumi i veant, i cili prputhet me minimumin e
prgjithshm t llojit t dnimit dhe 4) Mund t caktohet vetm lloji i dnimit, pa caktimin e
minimumit dhe maksimumit t veant, rast ky te paraqitja e dnimit n t holla. N kt rast
edhe minimumi edhe maksimumi i veant prputhen me minimumin e prgjithshm.
3. Interpretimi i Ligjit Penal
Interpretimi paraqet operacionin ideor me t cilin prcaktohet kuptimi i drejt dhe rndsia e
dispozitave t nj ligji kur prmbajtja e tij sht e paqart. do ligj krkon interpretimin, rasti i
njjt sht edhe me ligjin penal me qllim t zbatimit t tij t drejt dhe t plot. Nevoja pr
interpretim del nga fakti se do tekst i ligjit, si p.sh. teksti i disa dispozitave t tij mund t
kuptohet n mnyra t ndryshme pr shkak t: Jo prsosshmris s gjuhs, prdorimit t
shprehjeve joadekuate ose shprehjeve me kuptim t shumfisht, t mos prcaktimit t
nocioneve q prdoren n tekst dhe shkalls s lart t abstraksionit.
Duke interpretuar normn juridike abstrakte, jepet prmbajtja sociale nga jeta, pr shkak se ajo
zbatohet n ngjarje t vrtet, n rast konkret t kryerjes s veprs penale. Me ndihmn e
interpretimit i jepet kuptim i drejt ligjit , ka do t thot se prcaktohet dshira e ligjdhnsit.
Ky kuptim e ka burimin te qllimi t cilin dshirojm ta arrijm duke i zbatuar dispozitat ligjore.
Kufijt e interpretimit i prcakton parimi i ligjshmris. Prmes interpretimit nuk guxon t
zgjerohet ligji n rastet t cilat nuk jan prfshi me dispozita prkatse, gjithashtu nuk guxon t
ndryshohet kuptimi dhe qllimi i ligjit.
Kemi disa lloje t interpretimeve: 1) Organi i cili e bn interpretimin, 2) Mnyra e interpretimit
dhe 3) Vllimi i interpretimit.
Duke pasur parasysh organin i cili e bn interpretimin e ligjit dallohen: Interpretimi autentik,
gjyqsor dhe doktrinar.
Interpretimin autentik, ligjor dhe t obligueshm e kryen organi q e ka nxjerr ligjin i cili
interpretohet. Ky interpretim sht i detyrueshm pr organet dhe personat si dhe pr vet ligjin.
Rndsi t posame n kt interpretim paraqet caktimi i njohurive rreth shprehjeve t prdorura
n ligj, si sht parapar n nenin 107 t Ligjit t prkohshm penal t Kosovs.
Interpretimin gjyqsor e bn Gjykata me rastin e zbatimit t ligjit n rastin konkret t brjes s
veprs penale nga kryesi. Kjo do t thot q do gjykat duhet ta interpretoj ligjin pr ta
zbatuar n rastin prkats. Nj interpretim i till nuk i obligon gjykatat tjera. As interpretimet e
gjykatave t larta nuk kan fuqi obliguese. Ato m tepr kan karakter binds dhe forc
argumentuese juridike.
Interpretimin shkencor apo doktrinar e bjn disa institucione shkencore apo puntor

22

shkencor. Ai gjithashtu nuk ka fuqi obliguese, por ndikon n praktikn e gjykatave, n drejtim
t zbatimit t s drejts n rastet konkrete, prkatsisht te ligjvnsi me rastin e ndryshimit t
dispozitave ekzistuese dhe nxjerrjes s dispozitave t reja.
Sipas mnyrs s interpretimit dallohen: Interpretimi gramatikor, logjik, historik, sistematik dhe
krahasues.
Me interpretim gramatikor kuptimi i tekstit ligjor gjendet me ndihmn e rregullave gramatikore
dhe sintakss. Kjo kryesisht bhet me analizn e disa nocioneve t caktuara dhe pjesve t
tekstit pr t ardhur deri te caktimi i kuptimit t drejt t prmbajtjes s tr tekstit.
Instrumentet e ktij interpretimi jan rregullat gjuhsore si: Gramatikore e sintaksore, ndarja
dhe lidhshmria e veant e nocioneve, si dhe mendimet me ndihmn e shenjave
interpunksionale.
Me interpretim logjik prcaktohet kuptimi i ligjit me ndihmn e rregullave logjike si: Mendimet,
gjykimet dhe konkludimet. Interpretimi logjik sht i lidhur ngusht me interpretimin gramatikor
dhe praktikisht kto zbatohen s bashku. Si mnyra specifike t interpretimit logjik paraqiten:
Argumentum a contrario i argumentum a fortiori.
Argumentum a contrario sht metod e konkludimit logjik prmes s cils zbatimi i nj dispozite
prjashtohet n rastet tjera nse ai rast sht parapa si prjashtim pr rastin e caktuar dhe
tjetrsohet nga dispozitat e prgjithshme q e rregullojn kt materie.
Kshtu q te disa vepra penale prjashtimet jan me prgjegjsi t bashkshortve, t t
afrmve n lini t drejt, vllait e motrs, t adoptuarit dhe adoptuesit. Me rastin e zbatimit t
argumentum-a a contrario konstatohet se t gjith t afrmit e tjer prgjigjen pr mosparaqitje
me rastin e prgatitjes s veprs penale nse pr kt jan n dijeni.
Argumentom a fortiori paraqitet n dy aspekte: Argumentum a maiore ad minues dhe
argumentum a minore ad maius. Argumentum a maiore ad minus d.m.th. Kush mundet m tepr
mundet edhe m pak, prkatsisht nse sht lshuar dika m tepr ose n rastin m t rnd,
mund t merret se sht lshuar edhe dika m pak ose n rastin m t but. Kshtu q p.sh
kryesi i cili ka tentuar ta kryej nj vepr penale, por vullnetarisht sht trhequr nga tentimi
ndshkues, mund t lirohet nga dnimi, prandaj sht e logjikshme q gjykata, nse nuk e liron
nga dnimi, t njjtin mund tia zbus (neni 22 i LP) Argumentum a minore ad maius ka kt
rndsi: Kush mundet m pak mundet edhe m shum, prkatsisht dika q vlen pr rast m
t but duhet t vlej edhe pr rast m t rnd. P.sh n qoft se ndonj lnd e ndonj vepre
penale ka qen e konstruktuar n at mnyr q t prfshij vetm pa kujdesin e kryesit ather
sht krejtsisht logjike se prgjegjsia pr kt vepr ekziston edhe ather kur ajo sht
realizuar me paramendim. Asnjra prej ktyre mnyrave specifike t konkludimit logjik nuk kan
zbatim t madh n t drejtn penale, pr shkak t parimeve t ligjshmris. Ato mund t
zbatohen prjashtimisht n dobi t kryesit t veprs penale. N disa raste vet ligjvnsi jep
mundsi pr nj konkludim t till.
Interpretimi historik paraqet interpretimin e prmbajtjes s nj ligji n baz t analizs s
kushteve dhe rrethanave nn t cilat sht nxjerr nj ligj i till. Me qllim t njohjes s ktyre
kushteve shfrytzohen materialet pr nxjerrjen e ligjit si jan: Para projektet, projektet,
amendamentet, diskutimet, shqyrtimi publik etj. Ky interpretim shfrytzohet kur dshirohet t
konstatohet qllimi i nxjerrjes s dispozits s caktuar dhe aktualiteti i saj.
Interpretimi sistematik mbshtetet n krahasimin e dispozitave interpretim i t cilave dshirohet
t konstatohet me dispozita tjera t atij ligji apo ligjeve t tjera, si dhe me sistemin e trsishm
juridik, duke pasur parasysh se do dispozit paraqet nj pjes t sistemit si trsi dhe duhet t

23

ket harmoni prmbajtjesore dhe vler me disa akte t tjera apo me grupe dispozitash n
sistemin juridik.
Interpretimi krahasues apo komparativ, mbshtetet n krahasimin e dy apo m tepr teksteve
autentike t t njjtit ligj, t shpallur n gjuh t ndryshme t kombeve dhe kombsive, me
qllim t prcaktimit t rndsis s disa shprehjeve dhe nocioneve.
Ekziston ndryshimi n mes t interpretimit t rregullt dhe t jashtzakonshm. Interpretim i
rregullt ekziston kur kuptimi i ligjit prputhet me dshirn e ligjdhnsit. Interpretim i
jashtzakonshm mundson kuptim t ngusht apo t gjer t nj shprehje apo nocioni.
Interpretim i ngusht apo restriktiv, do t thot ngushtimi i rndsis s nj shprehjeje apo
nocioni, kurse interpretimi i gjer apo ekstensiv do t thot zgjerimi i rndsis s nj
shprehjeje apo nocioni. Te interpretimi i gjer apo i ngusht mund t arrihet pr shkak t jo
prsosshmris s gjuhs kur nj shprehje nuk i prgjigjet nocionit ,si kategori ideore, prandaj
sht e nevojshme t jepet kuptimi m i gjer apo m i ngusht, n mnyr q t prcaktohet
prmbajtja e norms t nj dispozite ligjore. Shih pr kt, zbatimi i interpretimeve t tilla
sht i lejuar dhe nuk sht n kundrshtim me parimin e legalitetit.
Interpretimi i ngusht m tepr i prgjigjet t drejts penale, prandaj n rastet e paqartsive
edhe prdoret shpesh, kurse interpretimi i gjer zbatohet n prjashtime. Interpretimi i gjer
paraqitet te veprat penale vjedhje, ku me sendet lvizse nnkuptohet rryma elektrike, plini,
energjia atomike, por edhe t dhnat kompjuterike t cilat gjithashtu mund t jen lnd e
vjedhjes. Sipas disa autorve ky sht interpretim dinamik, prkatsisht evolutiv. Interpretimi i
gjer prfshin n vete interpretimin evolutiv, pr shkak se nevoja pr nj kuptim m t gjer del
nga zhvillimi i hovshm i marrdhnieve shoqrore dhe shoqris n trsi, si dhe zgjerimit t
nocioneve.
4. Analogjia
Analogjia sht metod e konkludimit dhe zgjidhjes s rasteve konkrete n baz t ngjashmris.
N t vrtet me dispozitat juridike nuk mund t prfshihen t gjitha situatat dhe rastet q
paraqiten n zhvillimin e marrdhnieve shoqrore. Dispozitat juridike jan statike, kurse
marrdhniet shoqrore dinamike. Ky mosharmonizim sjell deri te antagonizmat n jetn
shoqrore ku lindin raste dhe situata t reja q nuk jan t rregulluara me dispozita juridike, e t
cilat krkojn t zgjidhen. Edhe pse nuk ekzistojn dispozitat q rregullojn raste t tilla, pr
zgjidhjen e tyre merren dispozitat q rregullojn raste t ngjashme. Nj mnyr e till e zgjidhjes
s problemeve quhet zgjidhje e problemeve sipas ngjashmris apo analogjis.
Ekzistojn dy lloje analogjish: analogjia ligjore dhe juridike. Analogjia ligjore (analogija leges)
ekziston ather kur rasti i paparapar zgjidhet me zbatimin e dispozitave ligjore q parasheh
rasti i ngjashm. Analogjia juridike (analogija iuris) ekziston ather kur rasti i pa rregulluar
zgjidhet me zbatimin e parimeve n t cilat mbshteten dispozitat e atij lmi juridik, ku sht
paraqitur rasti apo thn shkurt me zbatimin e parimeve n t cilat mbshtetet e drejta e
trsishme e nj shteti. Prfshirja e rasteve jo t rregullta n dispozitat me t cilat rregullohen
rastet e ngjashme dhe zgjidhja e tyre n baz t ktyre dispozitave, paraqet analogjin si
mnyr e krijimit t s drejts (creativan analogique).
Krahas ktyre, ekziston edhe analogjia si mnyr e interpretimit t s drejts (interpretation
analogique). Me analogji si mnyr e interpretimit t ligjit n baz t ngjashmris, zgjidhet rasti
konkret n kuadr t ligjit (intra legem), me zgjerimin e kuptimit t atyre dispozitave t cilat
rregullojn rastet m t ngjashme. Ky lloj i analogjis sht i njjt me interpretimin ekstensiv,

24

kshtu q sht vshtir t bhet dallimi ku prfundon interpretimit ekstensiv dhe prej ku
zgjerimi i kuptimit t nj dispozite paraqet analogji. Dallimi n mes t ktyre dy mnyrave t
interpretimit ekziston aty, sepse interpretimi ekstensiv mbetet n korniza t fjalve dhe t
nocioneve t prdorura (me nj rndsi t gjer prdoruese), kurse analogjia e prcaktimit logjik
t operacionit dhe ngjashmris largohet nga rndsia juridike e shprehjeve dhe nocioneve t
prdorura, me qllim q t mbetet me dshirn ligjdhnse dhe dshirat e saj.
Analogjia me t ciln krijohet e drejta sht n kundrshtim me parimin e ligjshmris. Ajo
prjashtimisht zbatohet n t drejtn penale dhe at n periudhn e ndrtimit t saj, kur
ekzistojn shum zbraztsi , t cilat plotsohen me kt analogji deri n momentin kur
ligjdhnsi nuk i rregullon me nxjerrjen e dispozitave t reja. Kjo ka qen e lejuar me t drejtn
penale t ish RSFJ-s deri n nxjerrjen e kodit penal t vitit 1951. N t drejtn penale t BRSSs zbatimi i tij ka vazhduar deri n vitin 1959, kur sht miratuar legjislacioni q bazohet n
parimin e legalitetit, kurse n disa raste t drejts penale ajo edhe sot e ksaj dite zbatohet si
mjet teknik.
Legjislacioni penal q miraton parimin e legalitetit, si parim themelor, e prjashton zbatimin e
analogjis si mjet pr krijimin e s drejts. Prandaj n qoft se lajmrohet ndonj sjellje e
rrezikshme shoqrore e ngjashme me ndonj vepr penale ekzistuese, ajo nuk do t mund t
futet nn dispozit me t ciln sht caktuar kjo vepr. Nj sjellje e till nuk mund t dnohet
sipas ligjit deri n momentin kur ndryshimi dhe plotsimi i tyre nuk mund t prkufizohet si vepr
penale.
Nga kjo del q prmes analogjis nuk mund t krijohen as vepra t reja penale, e as t zgjerohen
lndt e veprave ekzistuese. Gjithashtu, nuk mund t zbatohen dnimet q nuk jan parapar
me pjesn e caktuar.
Analogjia si metod e interpretimit t s drejts , zbatohet n t drejtn penale n rastet kur
vet ligji udhzon n zbatimin e saj n disa vepra penale, duke prdorur nocionin edhe n
ndonj rast tjetr t ngjashm. Konsiderohet se n teorin juridike ky interpretim mund t
zbatohet kur prmes tij krijohet pozit e volitshme pr kryesin e veprs penale (in bonam
partem).
5. Vlefshmria kohore e Ligjit penal
sht rregull themelore q, ligjet, dispozitat tjera, si dhe aktet e prgjithshme hyjn n fuqi m
s voni 8 dit pas shpalljes n Fletoren Zyrtare. Ky sht nj rregull i prgjithshm q vlen pr
t gjitha ligjet. Mirpo kur ka t bj me ligjin penal dispozitat e t cilit jan t natyrs
imperative, inhibitore dhe represive, rregullisht lihet nj periudh m e gjat kohore nga dita e
shpalljes deri n ditn e hyrjes n fuqi (vacatio legs), me qllim q qytetarve tua mundsoj t
njihen m pr s afrmi me kto dispozita. Hyrja n fuqi e ligjit penal apo ndryshimi dhe
plotsimi i tij, thjesht prcaktohet me ligjin hyrs (apo me dispozitat kalimtare dhe t fundit).
Ligji penal pushon s vepruari n kto raste: 1) N baz t dispozitave ligjore t cilat e caktojn
ditn e pushimit t vlefshmris s tij. Ndrprerja e vlefshmris mund t jet e caktuar edhe
para sjelljes s ligjit (Ligji me afat t kufizuar t mhershm vlefshmrie) apo me dispozita t
miratuara m von q kushtimisht hedhin jasht prdorimit ligjin e caktuar penal apo klauzuln
gjenerale me t ciln mbeten jasht prdorimit t gjitha rregullat q jan n kundrshtim me
dispozitat e ligjit t ri dhe 2) Me hyrjen n fuqi t ligjit t ri penal, i cili n mnyr tjetr rregullon
materien e njjt t ciln e ka rregulluar m hert edhe ligji penal n fuqi. N kt rast ligji i
mparshm heshtazi pushon s vepruari.
Ligji i Prkohshm Penal i Kosovs parasheh q te kryersi i veprs penale t zbatohet ligji i cili

25

ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs penale (neni 2). Pr tu zbatuar kjo rregull sht e
domosdoshme q t prcaktohet koha kur sht kryer vepra penale dhe pastaj edhe ligji penal q
ka qen n fuqi n at koh. Prcaktimi i afatit t kryerjes s veprs penale, sht shtje
faktike, kurse prcaktimi i vlefshmris kohore t ligjit penal sht shtje juridike, e cila zgjidhet
sipas rregullave t theksuara m lart. Rndsia e ksaj rregulle ekziston n parimin e zbatimit
parimor t ligjshmris n t drejtn penale.
Veprimi retroaktiv i ligjit do t thot zbatimi i ligjit n rastet q kan ndodhur para nxjerrjes s
tij, prkatsisht para hyrjes n fuqi. Retroaktiviteti n t drejtn penale do t thot zbatimi i ligjit
t ri penal n veprimet e ndodhura para hyrjes s t njjti n fuqi, d.m.th pr kohn e zgjatjes s
vlefshmris s ligjit t vjetr. shtja e retroaktivitetit shtrohet n rastet kur vepra penale sht
kryer n kohn e vlefshmris s ligjit t vjetr, kurse kryersi gjykohet n kohn e
vlefshmris s ligjit t ri, a duhet prcaktuar cili ligj n kt rast duhet t zbatohet: i vjetri apo i
riu.
Nga rregulla e theksuar m lart del se n veprn penale zbatohet ligji penal i cili ka qen n fuqi
n kohn e kryerjes s veprs. Kjo rregull del nga parimi i ligjshmris s veprs penale
dnimet. Nga kjo mund t nxirren dy konkludime: I pari se ligji penal i cili ka pushur s vepruari
mban edhe m tej t drejtn juridike pr t gjitha ato vepra penale q jan shkaktuar n kohn
derisa ky ligj ka qen n fuqi, dhe e dyta q ligji i ri penal nuk mund t zbatohet n ato pjes q
jan shkaktuar para hyrjes s tyre n fuqi, por vetm n ato pjes q jan kryer pas hyrjes n
fuqi.
Nga kjo rregull e prgjithshme ekziston prjashtimi i parapar n nenin 2 paragrafi 2 t Ligjit
penal sipas t cilit nse pas kryerjes s veprs penale, njher apo m tepr ndryshohet ligji,
zbatohet ligji i cili sht m i but pr kryesin. Kjo mundsi prjashtuese e zbatimit t ligjit t ri
jepet pr shkaqe kriminalo-politike, dhe nuk sht n kundrshtim me parimin e ligjshmris. N
mnyr q kjo rregull t zbatohet n jet, sht e nevojshme q vepra penale e kryer n kohn
e vlefshmris s ligjit t vjetr, kurse kryesi i veprs t gjykohet n kohn e vlefshmris s
ligjit t ri. N kto raste duhet konstatuar se cili sht ligji m i but: i vjetri apo i riu dhe n kt
kuptim t bhet krahasimi i dispozitave t njrit dhe tjetrit ligj lidhur me: veprn penale,
prgjegjsin penale dhe dnimit.
Dhe tek ather n baz t nj krahasimi t till mund t prcaktohet se cili ligj sht m i
volitshm (m i but) pr kryesin e veprs penale, e ai ligj sht:
1) Ligji i cili nuk e kualifikon veprn e kryer si vepr penale. N qoft se t dy ligjet e
parashohin veprn e kryer si vepr penale, m i but sht ai ligj i cili e parasheh ndonj
baz pr prjashtimin e kundrligjshmris n prgjithsi apo n kuadr t ksaj vepre.
2) I cili prjashton prgjegjsin penale n trsi apo parasheh ndonj baz pr prjashtimin
e paramendimit.
3) Prjashton dnimin, n qoft se t dy ligjet n mnyr t njjt parashohin ekzistimin e
veprs penale dhe prgjegjsis penale t kryesit.
4) Parasheh lirimin nga dnimi n qoft se sipas njrit ligj dhe tjetrit ekziston dnimi.
5) Parasheh mundsin e zbutjes s dnimit, n qoft se kryesi sipas asnjrit ligj nuk mund t
lirohet nga dnimi. Nse asnjri prej ligjeve nuk e parasheh mundsin e posame pr
zbutjen e dnimit t kryesit, ather m i but sht ai ligj i cili parasheh nj lloj m t
but t dnimit. N qoft se t dy ligjet parashohin t njjtin lloj t dnimit, m i but
sht ai ligj i cili parasheh shkalln m t ult t dnimit.

26

6) Nuk parasheh zbatimin e dnimeve sekondare, nse t dy ligjet parashohin t njjtin

dnim kryesor. N qoft se t dy ligjet parashohin edhe dnime sekondare, m i but
sht ai ligj i cili sipas vlersimit t gjykats parasheh dnim m t ult sekondar.
N rastin kur t dy ligjet jan identike pr kryersin e veprs penale n vshtrim t elementeve
t theksuara m lart, ather zbatohet ligji i cili ka qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs
penale, duke pasur parasysh se ligji i ri mund t zbatohet nse sht m i but. Nse ligji penal
shum her sht ndryshuar nga momenti i kryerjes s veprs penale e deri te gjykimi
(nnligjet) ather t gjitha kto ligje duhet marr n konsiderat kur sht fjala te prcaktimi i
dnimit dhe cili sht m i buti n rastin konkret pr kryesin e veprs.
Te zbatimi i ligjit m t but nuk lejohet kombinimi i rregullave t buta nga ligji i vjetr, i cili ka
qen n fuqi n kohn e kryerjes s veprs dhe t riut i cili sht n fuqi n kohn e gjykimit.
Ktu vlen parimi i alternativitetit. N raport me veprn konkrete penale me t gjitha rrethanat e
kryerjes s saj, duhet t zbatohet vetm nj ligj pr t cilin konstatohet se sht m i but pr
kryersin e veprs n trsi. Mundsia e zbatimit t ligjit m t but ekziston deri n nxjerrjen e
aktgjykimit t plotfuqishm. Edhe nse ka ardhur deri te hyrja n fuqi e ligjit t ri pas shpalljes
s aktgjykimit t plotfuqishm, i cili sht m i but pr kryersin (t gjykuarin) i njjti duhet t
zbatohet nga gjykata e lart kur vendoset sipas ankess n aktgjykimin e shkalls s par.
Te prcaktimi se cili ligj sht m i but pr kryersin, gjykata duhet ti merr parasysh rregullat
jo penale, sepse edhe ato ndikojn n kualifikimin e drejt t veprs (rregullat t cilat nuk jan t
karakterit penalo-juridik, por prmbajn norma t cilat plotsojn lndn e veprs penale te
blanket dispozitat).
6. Shtrirja hapsinore e ligjit penal
Me shtrirje hapsinore t ligjit penal, nnkuptohet zbatimi i Ligjit t Prkohshm Penal t Kosovs
sipas asaj se vepra penale a sht kryer n vend apo jasht vendit. shtja e shtrirjes
hapsinore t legjislacionit penal nuk sht vetm shtje juridike, por edhe shtje politike, pr
shkak se me prcaktimin e kufirit t shtrirjes s ligjshmris penale, caktohen edhe kufijt e
shtrirjes s pushtetit shtetror n lmin e dnimeve. Shtrirja hapsinore e ligjit penal pra ka edhe
karaktere ndrkombtar, pr shkak se parashtrohet pyetja e dnimit jo vetm t shtetasve t
vendit, por edhe t huajve; dnimet pr vepra q jan shkaktuar n vend por edhe jasht vendit
kundr Kosovs dhe qytetarve t saj, a n raste t jashtzakonshme kur jan kryer edhe
shtetasve t huaj. Duke pasur parasysh mundsin e przierjes s kompetencave n mes t
shteteve, kjo shtje zgjidhet n pajtim me rregullat ndrkombtare. Meqense kso rregullash
ndrkombtare nuk ka, secili shtet, me rregullat e veta, e rregullon prkatsisht e zgjedh
shtrirjen hapsinore t ligjshmris s vet penale, duke llogaritur elementin e huaj.
Parimet e shtrirjes hapsinore
Rregulla se ligji penal vlen n territorin e shtetit e cila edhe e ka nxjerr dhe kshtu edhe
gjykatat si dhe organet tjera i zbatojn vetm ligjet e shtetit t vet. Mirpo, krahas ksaj
rregulle t prgjithshme, n raste t caktuara, paraqitet nevoja q ligjeve t nj shteti tiu jepet
mundsia e veprimit jasht territorit t vet, ather kur vepra penale sht kryer jasht vendit
nga shtetasi vendor apo i huaj. Q t mundsohet nj veprim i till i ligjeve penale, me qllim t
lufts s prbashkt kundr kriminalitetit, ekzistojn katr parime t shtrirjes hapsinore t
ligjshmris penale: Parimi territorial, personal, real dhe universal.
Parimi territorial

27

Sipas ktij parimi, ligji penal i nj shteti zbatohet n t gjith kryersit e veprave penale t cilat
jan kryer n territorin e atij shteti pavarsisht se a jan ata vendor apo t huaj apo persona pa
nnshtetsi. Parimi territorial sht parim themelor i zbatimit t Ligjit t prkohshm penal t
Kosovs n pajtim me nenin 99 paragrafi 1 i Ligjit penal, kurse parimet tjera plotsuese kan
karakter substidiar. Territori i Kosovs n kuptim t nenit 107 pika 25 t LP sht territor
kontinental, me siprfaqe ujore brenda kufijve t saj si dhe hapsir ajrore mbi t.
Prjashtim nga zbatimi i parimit territorial parasheh e drejta ndrkombtare sipas s cils
ligjshmria penale vendore nuk mund t zbatohet te personat t cilt gzojn imunitet
diplomatik (imunitet pr shkak t shkaqeve ndrkombtare juridike): shefat e shteteve t huaja,
funksionart e huaj diplomatik dhe konsular t organizatave ndrkombtare, antart prcjells
t tyre dhe antart e familjes.
Parimi personal
Sipas ktij parimi, LP i nj shteti zbatohet te qytetart e saj kur t njjtit kryejn vepr penale n
territorin e shtetit t huaj. Parimi personal mund t paraqitet n dy forma si: pasive dhe aktiv.
Parimi personal pasiv do t thot q LP i nj shteti zbatohet n qytetart e saj vetm ather kur
me kryerjen e veprs penale jasht vendit jan lnduar t mirat e saj apo t qytetarve t saj.
Parimi personal aktiv ekziston ather kur LP zbatohet n qytetart e saj kur me vepr penale t
kryer n shtetin e huaj jan lnduar edhe t mirat e shtetit t huaj e edhe t shtetasit t huaj.
Meq edhe shtetet e tjera e njohin zbatimin e LP sipas parimit territorial, dhe kshtu qytetari i
Kosovs mund t dnohet sipas LP t vendit, pr veprn e kryer n shtetin e huaj, ather kur i
njjti ndodhet n territorin e Kosovs apo nse i dorzohet organeve gjyqsore t vendit.
Shkaku kryesor pr zbatimin e ktij parimi sht se shtetasi vendor nuk mund ti deprtohet
shtetit t huaj pr tu gjykuar atje ku edhe sht kryer vepra penale, kurse sipas parimit t
drejtsis rastet e tilla nuk mund t mbeten pa u dnuar, pr fatin se ia ka arritur t kthehet n
vendin e vet para se t zbulohet, prkatsisht para se kundr tij t ngritt procedura.
Dnimi sipas ktij parimi sht i kushtzuar me identitetin e norms apo me dnimin e dyfisht.
Kjo do t thot se sht e nevojshme q vepra e kryer sht e dnueshme edhe sipas ligjit t
Kosovs dhe ligjeve t shteteve t huaja.
Parimi real
Sipas parimit real apo mbrojts, ligji penal i nj shteti zbatohet ndaj t gjith personave, pa
marr parasysh shtetsin, t cilt kryejn vepr penale kundr t mirave juridike t ati shteti
dhe qytetarve t saj, pavarsisht se ku sht kryer vepra.
Ky parim sht i prcaktuar edhe me nenin 101 paragrafi 1 i LP, sipas t cilit LP i Kosovs
zbatohet n dy raste: a) Si parim themelor pr secilin i cili jasht territorit t Kosovs kryen
vepr penale nga neni 116 121, 125 128, 132 137, 139 dhe 141 e 143 t LP dhe b) Si
parim plotsues n shtetasin e huaj i cili jasht territorit t Kosovs, kundr saj apo qytetarit t
saj kryen fardo vepre penale dhe nse i njjti ndodhet n territorin e saj apo deprtohet.
Parimi universal
Sipas parimit universal apo parimit t eksterritorialitetit absolut, LP i nj shteti zbatohet te t
gjith kryesit e veprave penale, t cilt ndodhen n territorin e saj, pa marr parasysh shtetas se
t kujt jan, ku sht kryer vepra penale dhe cila e mir juridike sht rrezikuar lnduar.

28

Krahas rasteve t theksuara m lart, ky parim mund t zbatohet edhe n rastin e kryerjes s
veprave t rnda penale n t ashtuquajturat territore t askujt si jan ujdhesat Atole apo
ujdhesa vullkanike n oqeanet mbi t cilat asnj shtet nuk ka juridiksion, n territoret
kontestuese apo n territoret nn sovranitetin e OKB-s, n anijet e kusarve dhe ujrat
ndrkombtare, nse ktu vepra jan kryer nga personat pa shtetsi apo me shum shtetsi ose
nga personat pr deprtimin e t cilve nuk ekziston krkesa e shtetit t cilit i prkasin apo nse
e njjta nuk sht miratuar, me kusht q nuk ka hyr n fuqi vjetrsia e lnds. N praktik ky
parim rrall vjen deri te zbatimi. Parimi universal si parim plotsues i zbatimit t ligjeve penale,
shpreh solidaritet t shteteve n planin ndrkombtar pr luft kundr kriminalitetit. Ky parim
mundson dnimin e kryersit i cili me zbatimin e parimeve t tjera do t mbetej i pa dnuar.
Miratimi i tij i kontribuon parimit t drejtsis: Q askush t mos mbetet i pa dnuar pr veprn
e kryer penale.
7. Imuniteti penal
sht rregull i prgjithshm q LP vlen pr t gjith personat t cilt kryejn vepra penale n
territorin e atij shteti. Mirpo, nga ky rregull i prgjithshm i shtrirjes hapsinore t ligjit penal
pr t gjith personat, ekziston prjashtimi n raport me disa persona t caktuar. N t vrtet,
ekzistojn disa persona t caktuar ndaj t cilve nuk zbatohet ligjit penal pr shkaqe politiko
juridike, sepse gzojn imunitet penal. Shkaqet pr t cilat jepet imuniteti penal mund t jet dy
llojesh: T brendshme (juridike shtetrore) dhe t jashtme (ndrkombtare juridike), dhe pr
kt shkak ekzistojn dy lloje imunitetesh penale.
Imuniteti penal ka t bj me pamundsin e dnimit pr veprn e kryer gjat kryerjes s
funksionit i mbrojtur me imunitet. Ky imunitet ka t bj me veprat penale t kryera lidhur me
zgjedhjet dhe votimet si dhe mendimet e dhna lidhur me ushtrimin e funksionit prkats. Me
fjal t tjera ky ka t bj me delikte verbale, vepra kundr nderit dhe personalitetit, ruajtja e
fshehtsive dhe vepra penale t natyrs agjitativo-propaganduese. Imuniteti penal nuk ekziston
jasht puns s Kuvendit. Fjalimet dhe deklaratat n tubime t ndryshme politike nuk jan
prfshir me imunitetin. Imuniteti nuk ka t bj as me veprimet e mhershme q jan kryer
para dhnies s betimit, prkatsisht votimit n Kuvend apo n trupat tjera t tij.
Arsyeja kryesore pr dhnien e imunitetit penal t ktyre personave, si barts t funksioneve t
rndsishme shoqrore politike n zbatimin e ligjit t nj shteti, sht nevoja q tju
mundsohet liri dhe pavarsi sa m e madhe n pun. Sigurimi i liris s plot pa frik nga
dnimi pr shkak t pasimit t mendimeve, vrejtjeve dhe kritikave lidhur me problemet q
shqyrtohen nga ana e organeve kompetente dhe dhnies s propozimeve pr zgjidhjen e tyre,
sht nj garanci e votimit dhe vendosjes demokratike. Dhnia e imunitetit penal bartsve t
funksioneve m prgjegjse shoqrore politike nuk do t thot vetm garanc pr liri t plot
n punn e tyre, ve se edhe dhnie e besimit t plot shoqror pr realizimin dhe angazhimin
m t madh n ushtrimin e ktyre funksioneve n kuadr t autorizimeve.
Imuniteti penalo procesor shihet n pamundsin e arrestimit apo ndjekjes s personave q
gzojn imunitet penal, si barts t funksioneve m t rndsishme shoqrore politike, deri sa
pr kt nuk merret leja e organit kompetent d.m.th Parlamentit t nivelit prkats t pushtetit.
Kshtu q kta persona nuk mund t arrestohen dhe kundr tyre, nse thirren n imunitet, nuk
mund t fillohet procedura penale pa lejen e organist n punn e t cilit marrin pjes.
Dallimi n mes t imunitetit penal dhe atij penalo procesor sht n at se i pari e prjashton
prgjegjsin dhe dnimin n raport me veprn e kryer n afat t pacaktuar, d.m.th edhe pas
skadimit t mandatit, por vetm lidhur me deklaratat e dhna dhe votimin n Kuvend, kurse i
dyti prjashton ndjekjen pr fardo vepre penale n kohn sa zgjat mandati, pa lejen

29

prkatse t Kuvendit, por jo edhe pas pushimit t mandatit. Pra, imuniteti procesor sht i
karakterit relativ pr shkak se mund t merret me vendimin e organit kompetent.
Imuniteti penal pr shkaqe ndrkombtare juridike kan t ashtuquajturin personat eksterritorial
dhe at: 1) Shefat e shteteve t huaja, 2) prfaqsuesit diplomatik konsular, 3) Prfaqsuesit e
OKB-s dhe organizatave tjera ndrkombtare, 4) Antart prcjells dhe antart e familjes s
ktyre personave. Ky imunitet i mbron nga ndjekja penale n shtetin ku jan t akredituar si
prfaqsues diplomatik. Prandaj, kta persona kan imunitet procesor e jo penal. Imuniteti
diplomatik zgjat nga dita e akreditimit deri n ditn e shkarkimit. N qoft se prfaqsuesi
diplomatik mbetet n vendin ku sht i akredituar pas shkarkimit, ai do t prgjigjet pr veprat
penale t kryera n kohn sa ka qen n cilsin e prfaqsuesit diplomatik. I njjti rast do t
zbatohet nse pas shkarkimit kthehet n vendin ku ka qen i akredituar, n qoft se pr veprat e
kryera nuk ka qen i dnuar n vendin e tij apo dnimin e ka vuajtur n vendin e tij, apo i njjti
sht vjetruar. Nga kjo shihet qart se imuniteti diplomatik mbron nga ndjekje prfaqsuesit
diplomatik vetm n shtetin e akredituar pr kohn sa i zgjat mandati prkats, por jo edhe nga
ndjekja n shtetin e vet.
VEPRA PENALE
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRS PENALE
1. Nocioni i veprs penale
Vepra penale sht vepr e rrezikshme shoqrore, q rendi juridik e ndalon me krcnim t
aplikimit t sanksioneve penale. Ajo sht rezultat i sjelljes t njeriut, kshtu q mund t
caktohet si sjellje e njeriut me t ciln shkelen dispozitat juridike dhe shkaktohen pasoja t
dmshme pr shoqrin, pr ka edhe reagohet me aplikimin e sanksioneve penale. Si sjellje e
njeriut, si akt i njeriut t caktuar, kjo bart karakteristika t vet personalitetit: kushteve t tij t
jets, konfliktit me vetvete , konfliktit me individ t tjer, grupet shoqrore dhe shoqrin n
trsi.
Vepra penale sht akt negativ i njeriut dhe i dmshm pr shoqrin. Ajo m s shpeshti
paraqitet si rezultat u konflikteve ndrmjet individve dhe interesave t tyre, individve dhe
shoqris, si mospajtim ndrmjet dshirave, nevojave dhe mundsis pr prmbushjen e tyre, si
rezultat i ndonj tronditjeje ose si dalje nga kriza, prkatsisht si zgjidhje negative e ndonj
situate konflikti ose situate stresi. Ajo sht m s shpeshti akt i vetdijshm dhe i vullnetshm,
por mund t jet edhe akt i pamatur, si dhe akt i projektimit t imagjinats s smur dhe
halucinacionit, prkatsisht rezultat i smundjes ose rregullimit shpirtror.
Vepra penale nuk sht akt i njeriut, prkatsisht prodhim i njeriut, por njkohsisht sht
edhe dukuri e shoqris. Kjo nuk sht vetm akt i rastsishm dhe i izoluar, por akt q
prsritet dhe e bn dukurin, rrnjt e s cils jan n kushtet shoqrore t njeriut. Jasht
shoqris njerzore nuk ka vepr. Ajo sht dukuri negative e shoqris, ngase me kt akt
sulmohen vlerat shoqrore dhe njerzore dhe rrezikohet ekzistenca e shoqris si bashksi
njerzish. Vepra penale si dukuri shoqrore lidhet me shoqrin e klasave, sepse me krijimin e
shoqris klasore, vepra penale si veprimtari kundr shoqrore bhet dukuri ligjvnse e ksaj
shoqrie, e pandar nga ajo dhe shoqrues i prhershm i saj.
Definimi i nocionit t veprs penale paraqet nj nga shtjet themelore t teoris t s drejts

30

penale pr t ciln ekzistojn definicione t ndryshme: formale, materiale dhe formale-materiale.

Nocioni formal
Kuptimi formal i veprs penale ka prejardhjen nga shkolla klasike, sipas t cils vepra penale
sht fenomen juridik, prkatsisht fakt juridik q prodhon pasoja juridike ose nj ngjarje n
botn e jashtme q ndikon n krijimin e pasojave juridike pr shoqrin ose individ. Pr shkak t
ndikimit t madh t shkolls klasike n shkencn e s drejts penale, nocioni formal sht
prdorur gjat si nocion i vetm shkencor pr veprn penale. Madje edhe sot n literaturn e s
drejts penale, ai prdoret m shum. N definimin e nocionit formal t veprs penale dallohen
disa kuptime: normative, realiste, simptomatike dhe dinamike.
Sipas kuptimit normativ, vepra penale paraqet shkelje t normave ose shkelje t Ligjit penal.
Themeluesi i teoris normative sht teoricieni gjerman, Binding. Sipas tij, kryesi i veprs penale
me veprimin e vet shkel normn e dispozitave penalo-juridike, por jo dispozitn juridikepenale. Sipas disa autorve t tjer, vepra penale definohet si shkelje e dispozitave penalojuridike, madje edhe t Kodit Penal. Pa marr parasysh kto dallime n interpretimin e shkeljeve
t objektit, t gjith prfaqsuesit e ktij koncepti, veprn penale e konsiderojn si nj nocion t
mirfillt juridik, q nuk ka ndonj prmbajtje reale.
N pikpamje realiste, vepra penale sht ngjarje, dukuri fizike dhe reale n botn e jashtme, q
paraqitet si e kundrligjshme, prandaj sht veprim i dnueshm. Nga kjo rrjedh se si element
qensor i veprs penale konsiderohet veprimi q domosdo trheq edhe pasojat. Prfaqsuesi m
i rndsishm i ktij botkuptimi sht Listi , themelues i shkolls s sociologjis.
Sipas kuptimit simptomatik, vepra penale sht simptomi i ekzistimit t dashjes penale
juridike t kryesit t veprs penale, kurse sipas kuptimit dinamik, ajo sht reflektim i gjendjes
se brendshme psikike t kryesit.
Nocioni material
Nocioni material i veprs penale sht i lidhur me shkolln italiane pozitive, e cila m shum i
ka kushtuar kujdes prmbajtjes s problemit se sa forms. Sipas Garofalit, vepra penale sht
ajo vepr me t cilin ofendohen ndjenjat altruiste dhe morale t njerzve, q jan pranuar nga
pjesa civilizuese e njerzimit. Feri e definon veprn penale si veprim q rrjedh nga motivet
egoiste dhe asociale, me t ciln ofendohen kushtet e jets dhe morali i nj populli n nj faz t
zhvillimit. N t vrtet, shkolla pozitive e ka quajtur veprn penale si vepr t rrezikshme
shoqrore t ciln duhet penguar me aplikimin e masave shoqrore mbrojtse. N teori, ky
nocion i veprs penale sht i njohur me titullin nocioni sociologjik i veprs penale.
Sipas prfaqsuesve t shkolls sociologjike, nocioni material i veprs penale prbhet n
shkeljen e nevojave t shoqris s caktuar n t cilat bazohet ekzistimi i saj. (List). Teorit
bashkkohore t kriminologjis, gjithashtu, bazohen n kuptimi material t veprs penale, kshtu
,Selin, prcakton veprn penale si sjellje q nuk i prgjigjet normave t grupeve n pushtet,
ndrsa formohet pr shkak t konfliktit t grupeve shoqrore t kulturave t ndryshme.
Botkuptim t ngjashm pr veprn penale si rezultat i konfliktit kulturor ka edhe kriminologu
amerikan Saterland. Prandaj , sipas kuptimit material, vepra penale paraqitet si shkelje e
kushteve shoqrore t jets apo nevojave t ekzistimit t saj ose si shkelje e vlerave t saj, pa t
cilat nuk mund t ekzistonin si bashksi e organizuar.

31

Nocioni material - formal

Vepra penale si dukuri shoqrore sht rregulluar me norma juridike inhibitore. Prandaj, ajo
ka prmbajtjen dhe formn e vet. Nuk mund t prcaktohet nocioni i saj thjesht, vetm nga
pikpamja e prmbajtjes t saj ose theksimi i forms t saj. Prmbajtja reflektohet nprmes
forms, kurse forma nuk mund t ekzistoj pa prmbajtje. Kshtu, nocioni i veprs penale mund
t prcaktohet vetm n baz t elementeve materiale e formale. Autori m i rndsishm i ktij
botkuptimi, Toma Zhivanoviq, q nocionin e veprs penale e karakterizon si shkelje ose rrezikim
t nevojs individuale apo kolektive t ekzistimit t shoqris n form t shtetit, pa krcnim t
dnimit nuk mund t mbrohet.
Nocionin unik material formal i veprs penale e njeh edhe Kodi i Prkohshm Penal i Kosovs
. Kshtu, sipas nenit 6, t KP, si vepr penale konsiderohet vepra kundrligjore, e cila me ligj
definohet si vepr penale, karakteristikat e t cils definohen me ligj dhe pr t cilat ligji
parashikon sanksione penale ose masn e trajtimit t obliguar.
2 . Elementet e prgjithshme t veprs penale dhe klasifikimi i tyre
Nga definicioni shihet se nocioni i veprs penale prbhet nga katr elementet e
prgjithshme themelore: 1) veprat e njeriut, prkatsisht pasojat e shkaktuara me veprim t
njeriut, 2) veprat kundrligjore, 3) prcaktimi i veprs penale n ligj dhe 4) ndshkimi.
Gjithashtu, n kto elemente bjn pjes edhe rrezikimi i shoqris si element material dhe
prgjegjsi penale si element i vetm subjektiv. Gjithsesi, vepra penale duhet t prmbaj
elemente t theksuara. Mos ekzistimi i njrit nga elementet e prgjithshme, prjashton ekzistimin
e veprs penale, t kuptuar n kuptimin material-formal. Prandaj, kto quhen elemente
themelore dhe t prgjithshme dhe prbjn element qensor, t veprs penale, prkatsisht
konstituim t do vepre penale. T gjitha elementet e theksuara kan rndsi t njjt dhe
veprim juridik, si dhe logjikisht jan t ndrlidhura.
Elementet e prgjithshme t veprs penale mund t ndahen n materiale dhe formale.
Elementet materiale jan: vepra e njeriut (veprimi me pasoja) dhe rreziku shoqror, kurse
elementi formal: kundrligjshmria dhe prcaktimi i veprs n Ligj.
3. Elementi qensor i veprs penale
Elementi qensor i veprs penale nnkupton prmbledhjen e elementeve t veanta t
veprs s caktuar penale. Domethn do vepr penale ka elemente t veta t veanta, sipas t
cilave dallohet nga veprat e tjera penale. Kto elemente t veanta e bjn fizionomin dhe
specifikn e veant t saj. Elementet e veanta dallojn nga elementet e prgjithshme t veprs
penale q kushtzojn ekzistimin e veprs penale n prgjithsi, prkatsisht t do vepr
penale, derisa elementet e veanta e kushtzojn ekzistimin e sakt t veprs penale. N teori
mund t gjenden edhe mendimet, se n nocionin e prgjithshm dhe t veant t veprs penale
mund t shfrytzohen nocionet e elementit qensor t prgjithshm dhe t veant t veprs
penale .
Elementi qensor i veprs penale krijohet me prcaktimin e karakteristikave t prbashkta
q n jet paraqiten n nj vepr t njjt n forma t ndryshme t dukurive t paraqitjes. Me
prgjithsimin e ktyre karakteristikave fitohen elementet kurse me prmbledhjen e ktyre
elementeve dhe lidhjen e tyre fitohet elementi qensor i veprs penale konkrete.
Raporti ndrmjet elementeve t prgjithshme t veprs penale dhe elementeve t veanta
ose elementit qensor t veprs penale sht raporti ndrmjet t prgjithshmes dhe konkrets.

32

Elementet e prgjithshme konkretizohen nprmes elementeve t veanta. Kshtu q vepra si

element i prgjithshm konkretizohet nprmjet veprimit t sakt e t caktuar (veprimtaria,
koha, vendi, mnyra, dhe mjeti) dhe pasojn (shkeljen ose rrezikimin) n raport me objektin e
caktuar. Edhe ky konkretizim i veprimit dhe pasojave prbn veori t nj vepre penale dhe e
ndan nga nj vepr tjetr e ngjashme. Edhe elementi i dyt i prgjithshm i nocionit t veprs
penale mund t konkretizohet n mnyra t ndryshme.
Kur karakteristikat e tilla jan elemente t caktuara t veprs penale, ather nse ato
nuk ekzistojn, nuk ka as vepr. Prcaktimi i elementit qensor i veprs penale do t thot
kualifikim juridik i veprs. Kjo sht detyr e gjykats n procedur penale. Krahas
elementeve themelore me t cilat prcaktohet fizionomia dhe prmbajtja e forms themelore
t veprs penale ekzistojn edhe elementet plotsuese, q ndikojn n ekzistimin e veprs
penale m t leht ( t privilegjuar) ose m t rnd ( t kualifikuar).

II OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRS PENALE.

1 . Objekti dhe llojet e objekteve t veprs penale
Objekt i veprs penale mund t konsiderohet n kuptim t dyfisht: formal dhe material. N
kuptim formal objekti sht e mir ose interes kundr t cilit sht orientuar vepra penale, prandaj i
ofrohet mbrojtja penale-juridike. Objekti n kuptim material jan marrdhniet shoqrore dhe t mirat
q mbrohen me dispozitat e legjislacionit penal. Marrdhniet shoqrore, me an t mbrojtjes juridike
shndrrohen n t mira juridike. Prandaj, objekt i mbrojtjes jan marrdhniet shoqrore dhe vlerat
shoqrore dhe interesat kundr t cilave sht orientuar sulmi me kryerjen e veprave penale dhe t
cilat me an t mbrojtjes juridike shndrrohen n t mira juridike.
Ekzistojn dy lloje t objekteve: objekti mbrojts dhe objekt i aktit t veprs penale
Objekti mbrojts
Me objekt mbrojts nnkuptojm t mirat ose interesin q i ofrohet mbrojtja penale-juridike nga
shkela ose rrezikimi nga vepra penale. Se cilat t mira dhe interesa duhet t mbrohen varet nga
nevojat reale t shoqris s caktuar, prkatsisht shtetit. E drejta penale ka karakter klasor dhe
detyra e saj sht pr ti mbrojtur ato t mira dhe vlera, q pr klasn n pushtet dhe shtetin e tyre
paraqet kusht t ekzistimit dhe zhvillimit t mtejshm n periudh kohore t caktuar historike, ndrsa
jan t krcnuar nga kriminaliteti. Prandaj t mirat e mbrojtura dhe interesat dallojn ndrmjet
shteteve t ndryshme si dhe n t njjtin shtet n periudhat e ndryshme t zhvillimit t tij. Kjo flet
art se objekti mbrojts i veprs penale mund t vendoset n prgjithsi dhe standard pr t gjitha
shtetet dhe pr t gjitha rregullimet shoqrore politike.
Megjithat edhe pse marrdhniet e mbrojtura dhe t mirat n do shtet varen nga
marrdhniet shoqrore q ekzistojn n t, kshtu q dallojn shtetet njri nga tjetri, ekzistojn t
mirat dhe vlerat q
jan t mbrojtura n t gjitha shtetet, pa marr parasysh n dallimet n rregullimin shtetror. Kto
jan t mirat natyrore dhe vlerat e prgjithshme civilizuese dhe t prgjithshme njerzore: jeta,
integriteti trupor dhe shndeti i njeriut, lirit themelore dhe t drejtat e njeriut, prona dhe mjedisi
jetsor. Por as kto vlera nuk jan t mbrojtura n mnyr t barabart n t gjitha shtetet, si edhe
ekzistojn edhe vlerat q n disa shtete mbrohen me zbatimin e sanksioneve penale, ndrsa n t
tjerat nuk mbrohen ose i ofrohet mbrojtja kundrvajtjeje ose mbrojtje tjetr juridike.

33

Ekzistojn dy lloje t objekteve t mbrojtura: objekti i mbrojts i prgjithshm dhe grupor

Objekt i prgjithshm mbrojts n t drejtn ton penale e prbjn: 1) njeriu (liria dhe e
drejta e tij personale) dhe 2) shoqria (t drejtat dhe vlerat shoqrore t garantuar me kushtetut, t
drejtn ndrkombtare, prkatsisht me rendin juridik), t shikuara n unitetin e tyre. Qytetart dhe
shoqria mbrohen nga t gjitha veprat penale, ngase t gjitha veprat penale konsiderohen si sulm apo
rrezikim t qytetarit ose bashksis shoqrore n trsi.
Objektin mbrojts grupor e prbjn vlerat q sulmohen nga grupi i veprave penale.
Domethn, grupet e veanta t veprave penale, n pjesn e veant t ligjit penal, jan t orientuar
kundr vlerave t caktuara q i takojn njeriut dhe bashksis shoqrore. Radhitja e ktyre grupeve t
veprave penale sht br sipas rndsis t vlerave t sulmuara q mbrohen. Kshtu pr shembull,
jeta dhe trupi i njeriut, prona, ekonomia, detyra zyrtare,... paraqesin objekte grupore t mbrojtura. N
objektin grupor t mbrojtur bjn pjes edhe objektet edhe veprat penale individuale. Kjo do t thot
se objekti i mbrojts i grupit t veprave penale njkohsisht paraqet objektin t mbrojtjes t do vepre
penale.
Por, ekzistojn edhe veprat e tilla penale, q sipas natyrs dhe prbrjes jan t tilla dhe kan
m shum objekte t mbrojtjes ( plakitja dhe vjedhja plakitse jan t drejtuara kundr prons, por
edhe kundr liris dhe t drejtave qytetare). Kto vepra radhiten n kapituj t ndryshm t veprs s
caktuar t ligjit penal, duke marr parasysh se cili sht objekti m i rndsishm, veant, prevalent
sipas vlersimit t ligjvnsve. Kshtu q plakitja dhe vjedhja plakitse jan klasifikuar n vepra
penale kundr pasuris, sepse sulmi n integritetin trupor ose liri bhet pr shkak t rrmbimit t
gjsendeve.
Objekti i veprs
Ky sht objekti ndaj t cilit kryhet akti i veprs penale. Pr t shkaktuar lndim objektit t
mbrojtur sht e nevojshme t ndrmerret akti i kryerjes ndaj objektit t caktuar q i takon ktij
objekti. Te do vepr penale, akti realizohet n ndonj objekt dhe ai paraqet elementin qensor t
veprs penale. Objekti i veprs mund t jet i sulmuar dhe gramatikor.
Objekti i sulmuar sht objekt kundr t cilit sht drejtuar akti i veprs penale, kurse objekti
gramatikor sht lnd mbi t ciln kryhet akti. Kshtu, tek vjedhja objekti i mbrojtur sht prona,
objekti i sulmuar sht pronsia, kurse objekt gramatikor sht gjsendi i huaj i luajtshm. Tek disa
vepra penale, objektet e sulmuara dhe gramatikore prputhen. Kshtu te vrasja, jeta e njeriut sht
objekt i sulmuar mbrojts dhe gramatikor.
2. subjekti i veprs penale
pasiv.

N teorin juridike dallojn dy lloje t subjekteve t veprs penale: subjekti aktiv dhe

Subjekti aktiv i veprs penale sht personi q me veprimin e vet realizon pasojn e
veprs penale. Ky sht kryes i veprs penale ( kryesi dhe bashkpjesmarrsit). Sipas rregulls, do
person mund t jet kryes i veprs penale me kusht se i ka mbushur 14 vjet, por te disa vepra penale
ligji krkon karakteristika t veanta personale, marrdhniet ose rrethanat e personit q mund t jet
kryes i veprs delicta proprija (veprat penale me subjekt t veant special p.sh. Veprat penale
zyrtare apo ushtarake).
Nga nocioni objektiv i veprs penale nnkuptohet se si kryes (subjekt aktiv) mund t paraqitet
edhe personi i paprgjegjshm, personi juridik dhe i mituri. Kjo do t thot se mund t bhet dallimi
ndrmjet nocioneve: kryesi dhe fajtori. Kshtu kryesi i veprs penale mund t jet do person q e

34

kryen aktin e veprs

t parashikuar me ligj, si element qensor i asaj vepre, ndrsa
bashkpjesmarrs, prve kryesit sht do person q me veprimtari t vet kontribuon pr realizimin
e veprs, ndrsa fajtor sht ai kryes q sht i moshs s caktuar, prgjegjsi penale dhe dashjen.
Prve personit fizik, n kushte t caktuara, si subjekt aktiv mund t paraqitet edhe personi juridik.
Subjekti aktiv i veprs penale mund t realizohet si vepr penale e kryer apo e tentuar. Ligjet
penale dallojn kryesit, duke marr parasysh moshn, prshtatshmria pr prgjegjsi dhe a ka qen
m hert i dnuar. Sipas moshs, kryesit ndahen n t mitur (m t ri apo m t vjetr), t moshs s
re madhore dhe moshs madhore. Sipas prshtatshmris pr prgjegjsi dallohen: me prgjegjsi
penale, pa prgjegjsi penale dhe ata kryes me prgjegjsi penale dukshm t zvogluar, ndrsa
duke marr parasysh dnimin e mhershm dallojm: personat e padnuar (delikuent primar)
recidivist(ata q e prsrisin veprn penale). Gjinia dhe mosha nuk jan t rndsishme pr kryesit .
Kryesi mund t jet person q vet e ndrmerr aktin e veprs penale (kryes i drejtprdrejt) ose mund
ta shfrytzoj personin tjetr si mjet pr t ndrmarr akte t veprs penale ( kryes jo i drejtprdrejt).
M n fund n rolin e kryesit mund t paraqitet nj apo m shum persona (bashkpjesmarrs).
Subjekti pasiv i veprs penale sht person q i sht shkaktuar lndim apo sht e
dmtuar me vepr penale, prkatsisht viktim e veprs penale. Cilsia e subjektit pasiv nuk ka
rolin e njjt n t Drejtn Penale, si sht rasti me subjektin aktiv. Cilsia e subjektit pasiv i
rndsishm pr aplikimin e instituteve t veanta t drejts penale: mbrojtja e domosdoshme,
nevoja ekstreme, pajtueshmria e t lnduarit, vetlndimi.
Prcaktimi i subjektit pasiv
ndonjher shkakton vshtirsi pr shkak se m shum persona, pr nj vepr, mund t
paraqiten si persona t lnduar apo t dmtuar. Kshtu te vrasjet, prve t vrarit, q sht
viktim e veprs s kryer, si subjekt pasiv mund t paraqiten edhe t afrmit e tij, prindrit ose
fmijt e t vrarit. Pr shkak t vshtirsive rreth prcaktimit t personave, q mund t
paraqiten si subjekt pasiv merret se kta jan persona, q jan barts t s drejtave dhe
interesave, q jan shkelur me aktin e veprs penale.
Subjekt pasiv mund t jet do person fizik. Pr ekzistimin e subjektivitetit pasiv nuk sht e
nevojshme q personi fizik t jet i aft pr afarizm, madje as juridikisht i aft. Ashtu si n
aktin e veprs penale mund t paraqiten m shum subjekte (bashkpjesmarrs), ashtu mund
t paraqitet numri m i madh i subjekteve pasive (t lnduar). N disa raste objekti i veprs
penale dhe subjekti pasiv nuk prputhen, pr shembull te vrasja dhe lndimi trupor.
III KRYERJA E VEPRS PENALE
1. Akti i veprs penale
Elementi themelor pa t cilin nuk ekziston vepra penale, si dukuri n botn e jashtme sht akti.
Pr nocionin dhe karakteristikat e aktit t veprs penale n teorin juridike ekzistojn shum
kuptime. Kto jan: objektive, objektive-subjektive dhe kuptimi final.
Sipas kuptimit objektiv-subjektiv, akti i veprs penale sht sjellja e vetdijshme dhe e
vullnetshme e njeriut t cilin realizohet vepra penale. Sjellja q nuk sht e vullnetshme (nse
sht shkaktuar me procesin fiziologjik t teshtims , ndrrs, ose veprimit t fuqis s
jashtme me rrshqitje n akull, nuk mund t konsiderohet vepr n kuptimin penalo-juridik.
Nuk sht e mjaftueshme q sjellja t jet e vetdijshme dhe e vullnetshme, por duhet t
manifestohet n botn e jashtme. Kjo do t thot q procesi psikik: mendimi, dshira, vendimi
dhe qllimi q t kryhet vepra penale, nuk mund t ken karakter t aktit n kuptimin penalojuridik, derisa t mos e marrin pamjen materiale dhe fizike n botn e jashtme.
Sipas kuptimit objektiv, akti i veprs penale paraqet ndrmarrjen e lvizjes trupore ose
mungesn e lvizjes trupore, pa marr parasysh mungesn e lvizjes trupore, pa marr

35

parasysh nse ndrmarrja ose mungesa jan realizuar me vullnet apo jo. Kshtu q akti i kryer
n gjendje t pavetdijes ose nn ndikimin e fuqis mbinatyrore, prkatsisht n kundrshtim
me vullnetin e kryesit, konsiderohet akt i veprs penale. Idhtari m i njohur i ktij kuptimi sht,
Toma Zhivanoviq.
Sipas kuptimit finalist (synimi), q u formua n Gjermani, pas lufts s dyt botrore sht
veprimtaria finaliste, veprimtari q sht ndrmarr me qllim t realizimit t pasojs, q n
dispozitat juridike-penale sht e ndaluar. Domethn pr aktin e veprs penale nuk sht i
mjaftueshm ekzistimi i vetdijes dhe vullnetit, por duhet t ekzistoj qllimi pr ta ndrmarr,
prkatsisht orientimi.
Akti sht element themelor i veprs penale. Pa akt nuk mund t realizohet vepra penale. N
teori mund t gjenden mendimet, sipas t cilve ekzistojn veprat penale pa manifestimin e
sjelljeve. Kto jan vepra penale t qndrimit (p.sh. Prvetsimi i gjsendeve, q jan t
harruara n banesn e kryesit t veprs, kur akti nuk sht i dukshm, nga se nuk prbhet nga
lvizja trupore. Megjithat, ktu ekziston sjellja e reflektuar n qndrimin e kryesit ndaj atij
gjsendi, dhe ky sht raporti i tij ndaj gjsendi si t ishte i vet).
Akti i veprs penale mund t kryhet n dy mnyra: me veprim apo mosveprim. Me veprim
nnkuptohet sjellja e vetdijshme dhe e vullnetshme e lvizjes trupore, ndrsa me mosveprim
lshim t lvizjes trupore. Sipas rregulls, akti kryhet me lvizjet e trupit dhe me gjymtyr, para
s gjithash me lvizjet e duarve. Por kjo mund t realizohet edhe me shqiptimin e fjalve (p.sh.
te deliktet verbale), si edhe ndonj mnyr t tjetr t sjelljes (simbole ose veprim konkret). Akti
mund t prbhet nga nj lvizje, nj veprimtarie q prfshin disa lvizje trupore ose me m
shum veprime. (p.sh. Plakitja e baness s huaj dhe rrmbimi i gjsendeve tek vjedhjet e
rnda). Kjo do t thot q akti mund t jet i thjesht dhe ndrlikuar.
Veprat penale t veprimit dhe t mosveprimit
Duke marr parasysh mnyrn pr t ndrmarr aktin t gjitha veprat penale ndahen n
veprat penale t veprimit dhe veprat penale t mosveprimit. Veprat penale t veprimit apo
komisive jan veprat tek t cilat akti i kryer prbhet nga sjellja pozitive, aktive, prkatsit nga
t ndrmarrt e sjelljeve trupore t vetdijshme dhe t vullnetshme. Numri m i madh i veprave
penale i takon ktij grupi.
Veprat penale t mosveprimit ose omisive, jan vepra te t cilat akti i veprimit prbhet nga
sjellja negative, pasive, prkatsisht me vetdije dhe vullnet e lshojn lvizjen trupore. Vepra
sht kryer me mosveprim kur kryesi q ishte juridikisht i obliguar pr t penguar fillimin e
pasojs t prshkruar me ligj e ka lshuar ta bj kt, ndrsa sjellje e till me veprim t vet dhe
rndsi sht e njjt me veprn penale t veprimit.
Lidhur me veprat penale t mosveprimit n teorin praktike parashtrohet pyetja: kur
mosveprimi mund t konsiderohet si shkaktar i pasojs, prkatsisht aktin e veprimit t veprs
penale. N prgjithsi sht e pranuar pikpamja se moskryerja mund t ket karakter t aktit
penalo-juridik, vetm ather kur ekziston detyrimi, prkatsisht obligimi pr mosveprim kshtu
q me moskryerjen e ktij obligimi mund t bhet vepra penale, me rast ky lshim sipas
veprimit dhe rndsis s vet barazohet me veprim. Detyrimi pr veprim mund t kuptohet: 1)
Nga dispozitat juridike ( ligji); 2) Nga punt juridike q rrjedhin nga marrveshjet apo
marrdhniet e puns ( psh. Personi q sht i obliguar me kontrat pr tu kujdesur gjat tr
jets pr ndonj person t moshuar dhe t pafuqishm, sht i detyruar q kt ta bj n baz
t dispozitave sipas kontrats); 3) Nga veprimi i mhershm me t cilin sht krijuar rreziku pr
njerzit e tjer ekziston detyrimi q ky rrezik t eliminohet me veprimin e mtejshm ( tek

36

mosofrimi i ndihms t personit lnduar n fatkeqsi komunikacioni; 4) Nga raporti i besimit ( n

gjueti, alpinizm etj. N baz t besimit reciprok vendoset kontakti nga i cili pritet ndihma n
rreziqet e caktuara).
Veprat penale t mosveprimit ndahen n: 1) t drejta ( t pastr); 2) jo t drejta (t
papastra ). Veprat penale t mosveprimit jan vepra q mund t kryhen vetm me aktine
mosveprimit, prkatsisht moskryerjen e obligimit t caktuar q sht e prfshir n normn
urdhruese ( imperative) q t ndrmerret veprimi e caktuar me veprat penale t drejta t
moskryerjes veprohet e kundrta e norms urdhruese, kshtu q ato realizohen me vet
moskryerjen e detyrimit, pa marr parasysh n pasojn, prkatsisht pa marr parasysh n at
nse me moskryerjen e obligimit pasoja do t mund t pengohet apo jo. Kshtu kto vepra kan
karakter t veprave formale penale.
Veprat penale jo t drejta t mosveprimit jan vepra q rregullisht kryhen me veprim, por
mund t kryhen edhe me mosveprim.
Ato edhe quhen vepra penale t veprimit me mosveprim ( delictum commissivum per
omissionem). Kto vepra t mosverimit rrjedhin nga obligimi i kryesit pr ta eliminuar pasojn
nga e mira e mbrojtur. Obligimi i till bazohet n ligj, marrveshje apo parime juridike, q
detyrojn pr eliminimin e rrezikut q sht krijuar me veprim paraprak pr t mirn e mbrojtur
dhe solidariteti q sht domosdoshmri pr jetn e prbashkt.
Llojet e aktive t veprs penale
Sipas kontributit n krijim e veprs penale mund t jet : 1) akti i veprimit; 2) akti i
nxitjes; dhe 3) akti i ndihms . Akti i veprimit sht veprimtari me t ciln realizohet vepra
penale me shkaktimin e pasojs. Ai sht element qensor i veprs penale, t prmbajtur n
prshkrimin e veprs penale. Megjithat, te disa vepra, ajo nuk sht veanrisht e theksuar n
prshkrimin e veprs penale, kshtu q n kto raste duhet t gjendet me interpretimin e
domethnies t dispozitave ligjore. N disa raste pr ekzistimin e veprs penale duhet t
definohet mnyrat e parashikuar me ligj; mnyra, vendi dhe koha e ndrmarrjes t aktiv t
veprimit.
Akti i veprs penale mund t prcaktohet n mnyr kumulative dhe alternative. Te
prcaktimi kumulativ i ekzistimit t veprs penale sht e nevojshme q t gjitha aktet e
prfshira n prshkrimin e veprs t realizohen, sepse ato t gjitha bashkrisht prbjn nj akt
t veprimit. Ky sht akti i ashtuquajtur i veprimit shumaktsh (p.sh. plakitja). Kur ligjvnsi
prcakton m shum veprime n mnyr alternative, vepra penale ekziston nse ndonj prej
akteve penale sht realizuar, ngase secila prej tyre sht ndrmarr pavarur dhe e bn aktin e
veprimit.(vjedhja e rnd). Personi q e realizon aktin e veprimit quhet kryes i veprs penale. N
realizimin e aktit t veprimit mund t marrin pjes m shum persona dhe n kt rast ata jan
bashkpjesmarrs.
Prcaktimi i aktit t veprimit sht i rndsishm pr kualifikimin juridik t veprave
penale, pr prcaktimin e vendit dhe kohs s veprimit t veprs penale dhe pr prcaktimin e
tentimit. Veprimi i nxitjes dhe ndihms parashikojn se n aktin e veprs penale marrin pjes m
shum persona.
2. Pasoja e veprs penale
Pasoja shkaktohet me ndryshim ose gjendjen n botn e jashtme q paraqitet si rezultat i
aktit t veprs penale. Pa pasoja nuk ekziston as vepra penale. Ajo sht element i veprs, si
veprim i kryer. N prcaktimin e nocionit t pasojs n teori ekzistojn dy kuptime: formal dhe
real. Sipas kuptimit formal q buron nga nocioni formal i veprs penale, pasoja paraqet
ndryshimin juridik n bot (Lipman). Sipas kuptimit real, (Zhivanoviq) pasoja ka shkaktuar

37

ndryshim ose gjendje t shkaktuar n botn e jashtme.

Teoria vendore juridike e pranon kuptimin real t nocionit t pasojs, q i prshtatet
kuptimit material t veprs penale. sht e logjikshme q ndryshimi ose gjendja e shkaktuar n
botn e jashtme si rezultat i aktit t kryer kushtzon edhe ndryshimin juridik. Kshtu q edhe
ndryshimet juridike krijohen si rezultat i ndryshimeve n botn e jashtme. Pasoja, si ndryshim
ose gjendje e shkaktuar n botn e jashtme krijohet n objektin e veprs penale dhe e godet
subjektin pasiv (personin fizik apo juridik t cilit i takojn objektet e veprs penale dhe n raport
n t cilat kan disa t drejta).
Sipas disa autorve (List, Birkmajer dhe Liman), pasoja duhet t ndjehet me shqisa.
Prandaj, sipas tyre nocionin e pasojs duhet inkorporuar n kt element. N baz t ktij
botkuptimi bhet ndarja n veprat penale formale dhe materiale. Duke marr parasysh n at
se te disa vepra penale pasoja nuk manifestohet dukshm, me shqisa n botn e jashtme,
konsiderohet se kto vepra penale edhe nuk kan pasoja. Ato quhen vepra penale formale.
Pasoja te kto vepra penale nuk mund t ndjehet, kshtu q nuk sht reale dhe nuk sht te
veprat penale t inkriminuar vetm akti. Ky botkuptim tash nuk ekziston.
Veprat penale t shkeljes dhe rrezikimit
Pasoja e veprs penale mund t paraqitet n dy pikpamje: si shkelje dhe rrezikim. Pasoja e
shkeljes prbhet nga shkatrrimi, dmtimi ose brjes t paprdorshm t t mirave materiale.
Pasoja e rrezikimit paraqitet n form t paraqitjes s rrezikimit pr t mirat juridike. Duke
marr parasysh llojet e pasojave, veprat penale dallojn n veprat penale t shkeljes dhe veprat
penale t rrezikimit.
Pasoja e veprs penale paraqitet n dy forma: si pasoj e rrezikimit konkret dhe si pasoj
e rrezikimit abstrakt. Rreziku konkret ekziston nse rreziku ka filluar me t vrtet pr ndonj t
mir materiale, prkatsisht nse mundsia e fillimit t shkeljes sht t asaj shkalle dhe ka
ekzistuar mundsia e fillimit t saj.
Rreziku abstrakt ekziston ather kur rreziku nuk ka filluar pr ndonj t mir materiale,
por ka ekzistuar mundsia pr t filluar. Me fjal t tjera, rreziku abstrakt ekziston kur pasoja
nuk ishte e sigurt, por ka qen e mundshme. Kjo pasoj nuk sht element qensor i veprs
penale.
Ekzistimi i saj nuk duhet t prcaktohet n do rast konkret, ngase supozohet se ka filluat me
ndrmarrjen e aktit t veprs penale. Kjo n t vrtet paraqet motivin legjislativ t dnimit.
Disa autor veprat penale me rrezik konkret i quajn vepra penale t drejta apo konkrete
t rrezikimit, ndrsa veprat penale me rrezik abstrakt i quajn vepra penale jo t drejta t
rrezikimit.
N teorin juridike dallohen edhe ndarje t tjera si pasoj e veprs penale, si p.sh. n pasoja
kryesore dhe sekondare, t afrme dhe t largta. Pasoj kryesore sht se kush ka qen
shkaktar i veprimit t kryer , kurse sekondarja vazhdon kalimthi npr pasojn kryesore, pr
shkak t lidhshmris s lnds s sulmuesit apo raportit t tyre t afrt. Pasoj e afrt apo e
mparshme sht ajo e cila i paraprin shkakut kryesor , si parakusht i domosdoshm pr
ekzekutimin e saj. Pasoja e mtejme apo e mvonshme, lajmrohet si rezultat i domosdoshm i
shkakut kryesor.
Prcaktimi i pasojs ka rndsi pr ekzistimin e rrethanave pr vepra penale, tentimeve , si dhe
shkalln e rrezikshmris s posame shoqrore.

38

3. Kauzaliteti ( shkaktueshmria)
Problemi i kauzalitetit ( shkaktueshmris),
sht problem i prgjithshm filozofik dhe
gnoseologjik pr paraqitjen e shkaqeve n natyr dhe shoqri. Asnj dukuri nuk sht e izoluar
nga t tjerat, prandaj edhe as q fillon vet nga vetvetja. Prkundrazi, t gjitha dukurit n natyr
dhe shoqri jan t lidhura n mes vete me masn ligjore kauzave , kshtu q njra shkakton
tjetrn , pastaj kjo n lindjen e t tjerave , nj apo m shum deri n pambarim. Kjo lidhshmri
njkohsisht sht edhe kohore , hapsinore dhe e gjithanshme dhe nga kjo del edhe i
vazhdueshm i ngjarjeve dhe ndodhive.
Kauzaliteti n t drejtn penale on n hulumtimin e raporteve n mes t veprimeve t
personave t caktuar dhe pasojave konkrete t lindura pas veprimeve t marra , prmes s
cilave sht realizuar qenia (lnda) e nj vepre penale. Pr ekzistimin e veprs penale, duhet t
ndrmerren veprimet dhe hyrjes n pasoja , ku para s gjithash pasoja duhet t lajmrohet si
prodhim, rezultat i veprimit. N t vrtet, n mes t veprimit dhe pasojs duhet t ekzistoj
raport i caktuar , d.m.th. aso raporti q nga veprimet e caktuara t dal edhe rezultati i caktuar.
Ky raport quhet raport i shkaktuar (kauzal) apo lidhje e shkaktuar
Prcaktimi i shkaktueshmris ( kauzalitetit), sht me rndsi pr t drejtn penale, pr shkak
se duhet konstatuar se veprimi i nj personi a ka shkaktuar ndonj pasoj t caktuar apo jo. N
qoft se konstatohet se pasoja e caktuar ka lindur nga veprimet e caktuara t ndonj personi ,
ather kjo pasoj duhet t prshkruhet n fajsin e atij personi.
N qoft se prap konstatohet se pasoja nuk ka lindur si rezultat i veprimit t caktuar t ndonj
personi, prkatsisht ka lindur pavarsisht nga veprimi, ather ajo nuk mund ti prshkruhet
atij personi. Prandaj , pyetja q shtrohet ktu sht se : a shfaqet veprimi i njeriut si shkak i
fillimit t pasojave apo jo?
Te prcaktimi i fakteve se mos nj veprim e ka shkaktuar pasojn e caktuar,n t shumtn e
rasteve nuk ka vshtirsi, prve te nj numr i caktuar i rasteve konkrete ku lidhja kauzale
komplikohet. Pra, n t gjitha ato raste ku pasoja shfaqet drejtprdrejt pr shkak t ndikimit dhe
pas veprimit, konsiderohet se veprimi sht shkak i pasojs. Vshtirsit shfaqen n ato raste
kur pasoja nuk shfaqet menjher pas veprimit , por m von dhe ku shfaqet ndikimi i kushteve
t tjera, me rast t gjitha ato, pak a shum, kontribuojn pr shfaqjen e saj.

Teorit e kauzalitetit
Gjat prgjigjes n pyetje se kur veprimet njerzore konsiderohen shkak i pasojs , ekzistojn
m shum teori : teoria e dallimit cilsor t kushtit , teoria ekuivalencs , teoria adekuate dhe
teoria e dallimit kauzal t kushtit sipas natyrs s pasojave t tyre dhe kohs kur jan
prmbushur.
Teoria e dallimit cilsor t kushtit fillon nga fakti q n mes t kauzes dhe kushtit t pasojs
ekziston dallimi thelbsor , pasi vetm shkaqet e kan forcn t prodhojn pasojn e jo edhe
kushtet. Por ky kriter i shkoqitjes s kauzes nga kushti nuk sht i besueshm.
Teoria e ekuivalencs (teoria sine qua non) konsiderohet se t gjitha kushtet e kan rndsin e
njjt pr krijimin e pasojs , dhe pr kt t gjith mund t konsiderohen si shkak (kauza) i saj.
Sipas ksaj nse veprimi i njeriut futet n zinxhirin kauzal i cili ka sjell deri te pasoja ather ajo
sht shkak (kauza) , pa marr parasysh at se sa sht shkalla e efektit t saj.
Pasi m shpalljen e kushtit pr shkaqet e pasojave sht zgjeruar shum nocioni i kauzalitetit,

39

kjo teori sht munduar ta bj ndarjen e kushtit n relevant dhe irelevant. Kushtet relevante
jan shkaqet e pasojs pasi pa to ajo nuk kishte mundur t krijohet
( konditio sine qua
non) , gjersa kushtet irelevante prbjn vetm ndonj kontribut.
Teoria e kauzalitetit adekuate fillon nga parimi se shkaku i pasojs sht ai kusht i cili sht i
prshtatshm, gjegjsisht i mjaftueshm, q m bashkveprim t kushteve t tjera gjithmon,
rregullisht prodhon pasoj t till. Por nse kushti i till nuk sht i prshtatshm q n situat
normale t prodhon pasoj t caktuar, ather ai nuk sht tipik, dhe nuk mund t konsiderohet
si shkak. Sipas ksaj, kauzaliteti adekuat ekziston vetm nse kushti i caktuar rregullisht sjell
deri tek pasoja e caktuar ose s paku t ekzistoj shkalla e lart e mundsis s paraqits s
saj. Pr te ditur se a ekziston mundsia e till, ose paraqitja e rregullt e pasojs, duhem t
shrbehem me eksperienc, dhe m njohurin e ligjeve te natyrs. As kjo teori nuk e ka kriterin
e sigurit pr caktimin e kushtit t pasojs, pasi shkalla e mundsis s paraqitjes s pasojs, si
shkak i veprimit njerzor, sht i ndryshm n do situat t ndryshme, pr shkak t strukturs
e ndryshme t kushteve tjera dhe efektit te tyre.
Sipas teoris s dallimit kauzal t kushtit sipas natyrs s pasojs s tyre dhe kohs kur jan
prmbushur (Zhivanovic) ekzistojn kushtet direkte dhe indirekte t pasojs. Kushtet direkte
jan kauza (shkak) i pasojs, pasi kan pr pasoj vetm at. Kushtet indirekte mund t
prodhojn relacion kauzal ose kusht tjetr e jo relacion kauzal. Vetm ato kushte indirekte t
cilat kan pr pasoj kushtin, e jo relacion kauzal mund t bhen kauza e pasojs. Sipas ksaj
ekzistojn kauzat direkte dhe indirekte t pasojs.
N teorin juridike penale sht m se i prfaqsuar kuptimi i Srzenticit, Staicit dhe Lazarevicit,
sipas t cilve kauzaliteti nuk mund t prcaktohet ashtu q t vendoset nj formul e cila ka
qen e vlefshme pr t gjitha rastet n praktik, por vetm mund t vendosen disa rregulla t
cilat sjellin deri tek drejtimi i prgjithshm i zgjidhjes s ktyre shtjeve. Kto rregulla t
prgjithshme do t ishin si vijon:
1) Pr zgjidhjen e kauzalitetit juridik dhe penale duhet t fillohet nga pikpamja (parimi)
dialektik-materialist n bot, gjegjsisht, q bota reale objektivisht ekziston jasht
vetdijes e cila sht sekondare, e sendrtuar, dhe paraqet vetm pasqyrimin e bots
objektive .N natyr si dhe n shoqri udhheq ligjshmria, por ligjshmria e cila udhheq
n shoqri nuk sht e natyrs mekanike duke marr parasysh q veprimtaria njerzore
sht veprimtari e vetdijshme. Veprimet njerzore jan t drejtuara n prodhimin e
rezultateve t caktuara. Ato jan veprime t synuara, por krahas veprimeve njerzore n
prodhimin e pasojave t caktuara ndikon edhe nj varg i kushteve tjera t cilit prbjn
nj kompleks, cili sht gjithnj n proces t prhershm t lvizjes.
2) Pasi n shkaktimin e pasojave ndikon nj varg i trsishm i kushteve t ndryshme,
kauzalitetit juridik penal duhet t kufizohet n gjetjen e atyre kushteve t cilat kan
shkaktuar pasojn. Mes tyre mund t dallohen kushtet direkte dhe indirekte. Kushtet
direkte jan shkaqet e pasojs.
3) Hulumtimi juridiko penal i kauzalitetit duhet t kufizohet n veprimin njerzor me synim
q t prcaktohet se a gjendet ai mes kushteve t cilat e kan shkaktuar pasojn. Nse
veprimi gjendet mes ktyre kushteve ather aj konsiderohet si shkak i pasojs madje
dhe kur nuk ka rndsi m t madhe se kushtet tjera, pa marr parasysh se a kan
vepruar ata n t njjtn koh apo jan paraqitur m von. Nse sht paraqitur pasoja
pr shkak t veprimit t mvonshm t personit t tret, ather kjo nuk ndikon n
relacionin e par kauzal, duke marr parasysh se nuk vjen deri te kputja e zinxhirit
kauzal, por vetm n rast kur me ndonj veprim tjetr ndrpritet zinxhiri kauzal, i cili
sht krijuar me efektin e veprimit t mhershm, ather aj nuk mund t konsiderohet si
shkak i pasojs prfundimtare.
4) Kauzaliteti sht lidhja objektive mes veprimit dhe pasojs dhe kjo duhet t shikohet
ndaras nga varshmria si element subjektiv i veprs, duke mos mohuar me kt nocionin
objektivo-subjektiv t veprs penale.
Sipas ksaj veprimi njerzor sht gjithnj shkak i pasojs kur gjendet mes kushteve direkte
t pasojs si dhe ather kur gjendet mes kushteve indirekte pa marr parasysh q nuk ka

40

ndikim dominant dhe pa marr parasysh q ekzistojn veprimet e mvonshme t cilat

plotsojn efektin e saj, pos nse me veprimet e mvonshme nuk sht ndrprer zinxhiri i
saj i kauzalitetit dhe me kt sht larguar efekti i saj n pasojn finale.
Vlersimi i asaj se a sht shkaktuar ndonj vepr , shkaku i krijimit t pasojs s nj vepre
penale duhet t bhet n baz t vlersimit t kushteve objektive me konkludim logjik: Nse
nuk kishte qen e mundur t arrihet deri te pasoja, kur kjo vepr nuk ishte br, ather ajo
sht shkak i pasojs pa marr parasysh bashkveprimin e prbrsve t tjer, por nse ishte
krijuar pasoja n munges t veprimit ather ajo nuk sht shkak i pasojs.
Kauzaliteti ne veprat penale t mosveprimit
N teorin juridike ekziston gjithashtu kontesti se a mund t flitet pr kauzalitetin e veprave
penale t mosveprimit, gjegjsisht se a mund t konsiderohet mosveprimi si shkak i pasojs.
Deri n shekullin 19 sht konsideruar qe te kto vepra kauzaliteti gjendet jasht veprs se
mosveprimit, dhe se ndshkueshmeria tek kto vepra nuk bazohet n kauzalitetin ekzistues,
por n ekzistimin e paligjshmris (Fojerbahu) . Pr shqyrtimin e problemit te kauzalitetit te
veprave penale, jan zhvilluar m shum teori.
Sipas teoris mbi veprn tjeter konsiderohet se mosveprimi nuk mund t beht shkak i
pasojs, por vepra t ciln personi ndrmarr duke lshuar veprn me t ciln kishte pasur
mundsi ta parandalon paraqitjen e pasojs.
Sipas teoris mbi veprn e m hershme ; shkaku i pasojs nuk gjendet ne mosveprim por
n veprimin e marrjes se obligimeve n veprim , pr sh. te pranimi i obligimeve te
kontraktuara pr kujdesin ndaj t smurit. Kjo teori sht n kundrshtim me parimin e
drejts penale q pafajsia duhet t ekzistoj n kohn e kryerjes se veprs.
Teoria e interferencs niset nga ajo q shkaku i pasojs sht ne vet mosveprimin. Madje ne
momentin kur paraqitet nevoja pr veprim te kryesi i veprs paraqitn dy motive: njri q te
parandalohet paraqitja e pasojs dhe tjetri i cili mbraps kt t parin dhe mundson qe te
vihet deri te mosveprimi dhe paraqitja e pasojs. Dhe kjo mbrapsje sht shkak i pasojs.
sht e dukshme se akti psikik nuk mund te konsiderohet si shkak i pasojs, se kauzaliteti
sht i karakterit objektiv.
Sipas teoris se fikcionit ligjor ( List dhe Majer) mos veprimi nuk mund te bhet shkak i
pasojs, se me te nuk mundet fare te realizohet pasoja n botn e jashtme. Pasi mosveprimit
nuk ka kauzalitet, kjo paraqet fikcion ligjor pr shkak se ekziston obligimi i veprimit, dhe pr
ket sht mosveprimi i ndshkueshm dhe joligjor.
N t drejtn penale bashkkohore, me s shumti sht prfaqsuar teoria e kauzalitetit,
sipas t cils mosveprimi sht shkak i pasojs n raste kur ekziston detyrimi juridik i
veprimit, gjegjsisht, parandalimi i pasojs ( Lecclercq, 1957; 179 / 193). Ky detyrim krkon
q t ndrpritet rrjedha natyrore e ngjarjes, gjegjsisht q te ndrpritet zingjiri kauzal i cili
me ligj shpie deri te pasoja. Natyrisht q mosveprimi do te ishte kauza e pasojs, pos
elementeve t detyrs juridike duhet t ekzistoj dhe mundsia q t parandalohet pasoja.
4. Vendi dhe koha e kryerjes se veprs penale
Vendi i kryerjes se veprs penale
Rregull sht se pasoja e veprs penale paraqitet n t njjtin vend ne t cilin sht ndrmarr
dhe vepra e kryerjes. Por ne numr te vogl te rasteve vepra dhe pasojat nuk ndodhin ne t
njjtin vend , por vepra bhet ne nj vend, e pasoja ndodh n vend tjetr (veprat penale ne
distanc), kshtu q sht e nevojshme t prcaktohet vendi e kryerjes se veprs penale dhe kjo

41

nga arsyet si vijon : 1) q te prcaktohet aplikimi i ligjit penal t Kosovs n raport me

jurisprudenc penale ndrkombtare, 2) q t prcaktohet cili nga m shum ligje te Bosnes dhe
Hercegovines do te aplikohet n vepr te kryer penale, 3) qe do t mund t prcaktohet
kompetenca territoriale e gjykats, 4) q t prcaktohet ekzistimi i veprs penale, kur sht
vendi elementi i qenies se saj.
Pr caktimin e vendit t kryerjes s veprs penale n distanc ekzistojn tri teori:
veprimtaria, pasojat dhe unitetit (prbrja).
Sipas teoris se veprimtaris si vend i kryerjes s veprs merret ai vend ku kryesi ka
ndrmarr , gjegjsisht lshuar pa vepruar ( br), pa marr parasysh se ky sht paraqitur
pasoja. Sipas teoris s pasojs ose suksesit, vendi i kryerjes sht ai vend ku sht paraqitur
pasoja, pa marr parasysh at se ku ka punuar kryesi, se vetm me paraqitjen e pasojs sht
realizuar vepra penale. Sipas teoris se unitetit ( ubikvitet) si vend i kryerjes se veprs penale
merret vendi n t cilin kryesi ka ndrmarr , gjegjsisht ka lshuar t veproj, gjegjsisht vendi
n t cilin sht paraqitur pasoja. Kjo teori sht pranuar n shumicn e jurisprudencave si dhe
n Kosov. ( neni. 33. Ligjit penal)
N rast t tentimit ndshkues, vendi i kryerjes sht vendi n t cilin ka punuar kryesi si
dhe vendi n t cilin sht dashur sipas planifikimit t kryesit t paraqitet pasoja. Te veprat e
prhershme merret se sht kryer vepra n secilin vend ku ka zgjatur gjendja e prodhuar kundr
ligjore, e te vepra e zgjatur penale dhe vepra kolektive penale se vend i kryerjes merret secili ai
vend n t cilin ka punuar kryesi, gjegjsisht secili vend n t cilin sht paraqitur cila do pasoj
e veant. Te bashkveprimi, pr shkak te natyrs aksesore te saj, si vend i kryerjes s veprs
penale konsiderohet vendi ku ka punuar kryesi ose ka qen e detyruar t punoj, gjegjsisht ku
sht paraqitur trsisht ose pjesrisht pasoja e veprs si dhe vendi ku ka punuar
bashkvepruesi, ose ka qen i obliguar t punoj, gjegjsisht, vendi ku sht dashur t paraqitet
pasoja sipas paramendimit t bashkvepruesit.
Koha e kryerjes s veprs penale
shtja e kohs se kur sht kryer vepra penale, bhet te veprat penale te cilat vepra
ndermirt n nj moment kohor , e pasoja pason n momentin tjetr kohor. Koha e kryerjes s
veprs penale sht e rndsishme pr prcaktim t: 1) moshs s kryesit, imputabilitetit
(munges e gjukimit racional) t tij dhe fajsis ( pafajsis) , 2) vlefshmris s ligjit konkret
n rastin konkret, 3) parashkrimit t ndjekjes penale, i cili fillon nga dita e kryerjes s veprs
penale 4) dhe pr kualifikimin e veprave penale te t cilat sht koha e kryerjes element i qenies.
Si dhe te prcaktimi i vendit t kryerjes s veprs penale ashtu dhe ktu dallohen teorit
e veprimtaris, pasojat dhe unitetit.
Sipas teoris s veprimtaris konsiderohet se sht kryer vepra penale n kohn e
ndrmarrjes s veprs s kryerjes, sipas teoris s pasojs konsiderohet se sht kryer vepra
n kohn kur sht paraqitur pasoja, e sipas teoris s unitetit konsiderohet se sht kryer vepra
penale si n kohn e ndrmarrjes s veprs penale ashtu dhe n kohen e paraqitjes s pasojs.
Ligji penal i Kosovs e pranon teorin e veprimtaris se sht parashikuar n nenin 32 te
LP q si koh e kryerjes s veprs penale konsiderohet kur ka punuar kryesi ose sht dashur t
punoj pa marr parasysh at se kur sht paraqitur pasoja. Kur sht dashur (ka qen i detyruar) te
punoj mund t jet prcaktuar me rregulla, ose me gjendje faktike t gjrave gjegjsisht
rrethanave t vrteta. Te vepra e zgjatur penale dhe te vepra kolektive penale koha e kryerjes
konsiderohet e tr ajo koh n t ciln sht ndrmarr vepra individuale, dhe parashkrimi fillon
t rrjedh prej kohs s ndrmarrjes se veprs prfundimtare. Te veprat e prhershme penale si
koh e kryerjes konsiderohet tr koha e zgjatjes e gjendjes kundrligjore, e parashkrimi fillon te
rrjedh nga momenti i ndrprerjes s ksaj gjendje.
IV RREZIKU SHOQROR, KUNDRLIGJSHMRIA DHE PRCAKTUESHMRIA E VEPRS

42

PENALE
1. Nocioni i rrezikut shoqror
Secila vepr m t ciln cenohet dhe rrezikohet pasuria e mbrojtur individuale ose shoqrore),
ose vlerat e rndsis m te madhe, sht vepr e rrezikshme shoqrore. Rreziku shoqror
realizohet duke shkaktuar pasoja n objekt t veprimit t ndrmarr me vepr njerzore, aj sht
prfshir n efektet e veprimit dhe pasojs dhe bn prmbajtjen sociale t veprs penale.
Praktikisht prmes rrezikut shoqror paraqitet prmbajtja me vler t veprs s kryer penale. Ky
sht element material i veprs penale i cili mbshtetet n sjellje reale t kryesit t veprs i cili
tregon raportin n mes veprs s ndrmarr dhe pasojs s realizuar. Pa ekzistimin e rrezikut
shoqror nuk ka vepr penale. Do t thot vepra penale mund t ekziston vetm nse ajo sht
vepr e rrezikshme shoqrore. Ky element i prgjithshm i nocionit t veprs penale nuk sht i
prcaktuar n ligjin e prkohshm t Kosovs por mund t themi se nuk ka vepr penale e cila
nuk sht n t njjtn koh e rrezikshme pr shoqrin sepse sht e drejtuar n lndim ose
krcnim t lirive personale dhe drejtave t njeriut , drejtave tjera dhe vlerave shoqrore t
garantuara dhe t mbrojtura me kushtetut , drejtn kombtare gjegjsisht rendin juridik.
Sipas mendimit ton , rreziku shoqror sht element i pavarur. Ajo nuk sht prbr n
elementin e kundr ligjsis por n vepr penale si akt material n botn e jashtme. Rreziku
shoqror nuk sht kategori abstrakte e cila sht e prhershme dhe nuk sht e ndryshueshme.
Prkundrazi ajo sht dukuri shoqrore reale dhe si e till historike dhe kushtzuar n mnyr
klasore. Do t thot se ajo sht kategori e ndryshueshme varsisht nga kushtet konkrete t
jets s bashksis s caktuar shoqrore. Kshtu q veprat t cilat kan qen t rrezikshme
shoqrore n nj epok n tjetrn nuk jan. Madje dhe n t njjtn shoqri rreziku shoqror
ndryshon varsisht prej zhvillimit t ksaj shoqrie prej etaps n etap. Kshtu n nj etap
disa vepra mund t jen t rrezikshme pr shoqrin dhe anasjelltas Prej ksaj del se vepr e
rrezikshme shoqrore sht vetm ajo vepr e cila sht e rrezikshme pr shoqri t caktuar n
kohn e caktuar.
Veprat e rrezikshme shoqrore duhet t dallohen prej veprs s rrezikshme. Do t thot se n
shoqri ekziston nj varg i tr i veprave t cilat jan t rrezikshme pr sigurin e njerzve dhe
t pasuris, dhe sipas ksaj t dmshme, por t cilat nuk konsiderohen si vepra t rrezikshme
shoqrore se jan n t njjtn koh dhe t dobishme , kshtu q dobia shoqrore nga kryerja s
ktyre veprave sht shum ma e madhe, se rrezikshmria dhe dmi i tyre.
Por do vepr e rrezikshme shoqrore nuk sht n t njjtn koh dhe vepr penale. Pr t
qen vepr e rrezikshme shoqrore, vepra penale duhet t jet e parapar n ligj si vepr
penale, dhe nse sht caktuar pr kryesin e ksaj vepre sanksioni penal. Prej ksaj rrjedh se
nuk sht do vepr e rrezikshme shoqrore vepr penale , dhe se do vepr penale nuk sht e
rrezikshme shoqrore. Vepra penale e cila humb karakterin e veprs s rrezikshme shoqrore
pushon t jet vepr penale. Nse vepra e till mbetet inkriminuese n ligj , ajo ka vetm
karakter formal juridik t veprs penale.
2. Llojet e rrezikut shoqror
T gjitha veprat penale nuk jan t rrezikshme n t njjtn mnyr, por disa jan m shum
e disa m pak, pr shoqri t caktuar n kohn e caktuar. Madje as nj vepr e njjt penale
nuk ka t njjtin rrezik shoqror n t gjitha periudhat t zhvillimit t ksaj shoqrie. Shkallzimi
bhet n baz t intensitetit t rrezikut shoqror. E intensiteti varet prej rndsis s t pasurive
t sulmuara , forcs s lndimit , gjegjsisht krcnimit , prej mnyrs, mjetit , kohs dhe vendit
t kryerjes s veprs dhe rrethanave tjera t kryerjes , dhe tj..
Elementi i par prcaktues i rrezikut sht rndsia e t pasurive t sulmuara n sistemin
e t pasurive tjera. Sa m te rndsishme qe jan t pasurit pr shoqri te caktuar, ather dhe
vepra penale me t ciln sulmohet ne to paraqet rrezik m t madh shoqror. Elementi i dyt

43

prcaktues sht vllimi dhe intensiteti i pasojs e cila sht realizuar ose e cila ka qen e
mundur. Ndikim te posam ne intensitetin e pasojs , e m ket dhe ne rrezikun shoqror te
veprs mund t kan mnyra, mjeti, vendi dhe koha e veprs se kryer.
Kur ligjdhnsi bn shkallzimin e rrezikut shoqror, ai niset prej vlersimit t rndsis
shoqrore t te pasurive, dhe prej vlersimit abstrakt t vllimit t mundshm dhe intensitetit
mesatar t pasojs, deri sa gjykata prcakton vllimin dhe intensitetin e secils vepr penale ne
rastin konkret, gjegjsisht rizikun e tij te vrtet shoqror . Me shkallzimin e rrezikut shoqror
prcaktohet pesha e veprs penale. Nse sht vepra e rrezikut me t madh shoqror ather
sht edhe pesha e veprs m e madhe dhe anasjelltas. Pesha e veprs pasqyrohet ne
sanksionin penal, gjegjsisht, ne llojin dhe masn e dnimit. Pr vepra m te rnda penale
parashikohet lloji m i rnd i dnimit. Do me thn se intensiteti i rrezikut shoqror i veprs
penale fiton shprehjen e vet n peshn e dnimit sipas llojit dhe mass.
Kshtu dallohen dy lloje t rrezikut shoqror: i prgjithshm dhe veant .
Rreziku i prgjithshm shoqror i veprs sht rreziku t cilin e posedon nj vepr penale n
raport me veprn tjetr penale si pr. sh: spiunazhi, hajnia, falsifikimi i t hollave, dhe tj. Veprat
penale kan rrezik te ndryshm pr shoqri, duke marr parasysh se jan te drejtuara ne t mirat
e vlerave te ndryshme pr bashksin shoqrore. Sipas rrezikut t prgjithshm shoqror
ligjdhnsi prcakton llojin dhe masn e dnimit pr seciln vepr penale n pjesn e posame te
ligjit penal. Do me thn at e prcakton ligjdhnsi n baz te vlersimit abstrakt t rndsis
s objektit t mbrojtjes dhe vllimit dhe intensitetit t mundshm t pasojs.
Rreziku i veant shoqror ekziston te format konkrete te paraqitjes s veprs s njjt
penale. Rrezikun e veant shoqror e prcakton gjykata n secilin rast konkret n baz t
pasojave reale dhe t shkaktuara n mnyr direkt. Rndsia e rrezikut t veant shoqror
pasqyrohet n at se ai tregon ne diferencat t cilat ekzistojn ne mes te me shum veprave te
kryera t kualifikimit t njjt ( gjegjsisht, llojit te njjt si pr. sh: vrasje, hajni ose
prvetsim). Rreziku i veant shoqror sht i rndsishm pr peshimin
( matjen)
e dnimit, e vetm n raste te jashtzakonshme pr ekzistimin e veprs penale.
3. Kundrligjshmria

Kundrligjshmria e veprs penale sht n kundrshtim me normn e cila sht e

prfshir ne fardo dispozit e cila sht n fuqi, t nj shteti t caktuar. Norma t cils i
kundrshton vepra penale nuk duhet te jet e prfshir n dispozit penale juridike, po n
fardo dispozit te sistemit pozitiv juridik te shtetit. Sipas rregulls, kt norma gjenden n
degt tjera
te drejtsis, dhe shrbejn si baz pr inkriminimin e veprave te rrezikshme
shoqrore.: prej ksaj rrjedh se kundrligjshmria paraqet baz juridike pr prcaktimin e veprs
penale.
Prmes kundrligjshmris shoqria prcakton qndrimin e vet ndaj sjelljeve t individit me te
cilat ai shkel ndonj urdhr te tij, gjegjsisht ndales. Ajo sht ve element i veprs penale q
do t thot qe nuk ka vepr penale e cila nuk sht kundr ligjore.
Por, n teorin juridike ekzistojn dhe qndrimet tjera pr nocionin e kundrligjshmris.
Kshtu Bildingi tregoj i pari pr diferencn e cila ekziston mes normave dhe dispozitave penalejuridike. Me norma urdhrohen dhe ndalohen disa gjra, deri sa me dispozita penalo-juridike
prcaktohen sanksionet pr shkeljen e normave. Normat, sipas Bindingut, nuk jan t prfshira

44

n dispozitat penalo-juridike, po ne dispozitat e drejts publike dhe rrjedhin prej normave te

hershme n t cilat bazohet e drejta e pa shkruar. Dhe mu pr shkak t ksaj diference, me
vepr penale nuk cenohen dispozitat penale-juridike , po cenohen normat. Duke kryer vepr
penale kryesi nuk cenon dispozit penale-juridike n t ciln sht prshkruar vepra, se ai vepron
n pajtim me at, po shkel normn e cila sht jasht dispozits.
Disa autor bjn dallimin mes kundrligjshmris formale dhe materiale. Kshtu sipas
Listit, n mnyr formale sht e kundrligjshme ajo vepr e cila paraqitet si kundrvajtje e nj
far norme shtetrore, gjegjsisht i nj far urdhrit ose ndaless se rendit juridik.
Kundrligjshmria materiale paraqitet si vepr e dmshme shoqrore, dhe sjellje asociale. Sipas
Mezgerit, kundrligjshmria formale shnon ndalueshmerin e veprs, e kundrligjshmria
materiale shnon cenimin ose ekspozimin e interesave t caktuara shoqrore ndaj rrezikut. Sipas
Zhivanoviqit kundrligjshmria n kuptim formal sht kundrshtim i njfar dispozit juridike, ,
gjegjsisht norms, n form te sulmit ndaj ndonj te mire penale, e ne kuptimin material kjo
sht kundrshtim i nj far dispozite juridike, gjegjsisht norme n form te sulmit n njfar
nevoje individuale, penalo-juridike dhe kolektive t ekzistimit t shoqris, shtetit.
Nga e cekura m lart del se rreziku shoqror dhe kundrligjshmria paraqesin dy elemente te
prgjithshme te veprs penale: njri i natyrs materiale, e tjetri i natyrs formale, por t cilit
jan mes veti te ndrlidhur. N numr me te madh te rasteve vepra e rrezikshme shoqrore
sht ne te njjtn koh dhe e kundrligjshme. Por sht e mundur q ndonj vepr te jet
vepr e rrezikshme shoqrore e te mos jet e kundrligjshme. Ky rast paraqitet te krijimi
veprave te reja te rrezikshme shoqrore,
te cilat ende nuk jan juridikisht te rregulluara,
gjegjsisht nuk jan te ndaluara. Dhe anasjelltas, mund te ekzistojn veprat te cilat jan te
kundrligjshme , por te cilat nuk jan te rrezikshme pr shoqri, n rast se nj vepr e cila sht
e parapar me koh ne ligj si vepr penale, pr shkak te rrethanave te ndryshuara shoqrore e
humb karakterin e veprs se rrezikshme shoqrore, por e mban ende karakterin kundrligjor.
Kundrligjshmria si element i prgjithshm i veprs penale futet ne prshkrimin e
ligjshm te veprs. Domethn, ekziston supozimi q do vepr penale sht e kundrligjshme,
se ndryshe nuk kishte mundur t jet vepr penale. Por te disa vepra penale ligjdhnsi prfshin
veanrisht elementin e kundrligjshmris n prshkrimin e veprs penale si element i qenies s
tij. Kjo sht br pr t br dallimin mes rasteve kur veprimtaria e caktuar sht zakonisht e
lejuar dhe e bazuar ne dispozita, nga rastet kur e njjta vepr sht vepr e kundrligjshme, me
t ciln realizohet vepra penale. Gjithashtu, ligjdhnsi fut kundrligjshmrin n prshkrimin e
disa veprave penale, q t nnvizoj karakterin specifik te tyre, sipas t cilit dallohen nga veprat
e ngjashme penale.
Futja e elementit te kundrligjshmris n qenien e disa veprave penale nuk do t thot
se veprat tjera penale te cilat nuk e kan ket element n qenien e tyre, nuk jan te
kundrligjshme. Prkundrazi , kundrligjshmria sht karakteristik e te gjitha veprave, vetm se
ne kto raste ,ajo sht futur, pr shkak te nevojave praktike, ne menyr te veant ne qenien e
veprs penale. Ky dallimi i prshkrimeve te veprave penale, se a sht futur elementi i
kundrligjshmris ose jo, sht i rndsishm edhe nga aspekti i fajsis, se paramendimi i
kryesit t veprs penale me element te e kundrligjshmris, krkon q kryesi gjat kryerjes se
veprimin te till, te jet i vetdijshm pr kundrligjshmrin, e ksaj vepre.

4. Prcaktueshmria e veprs n ligj

Q nj vepr t jet vepr penale sht e nevojshme q pos ekzistimit t rrezikut
shoqror dhe kundrligjshmris te jet e parashikuar me ligj si vepr penale. Pa u parashikuar

45

me ligj as nj vepr nuk mund te konsiderohet si vepr penale. Duke marr parasysh se
kundrligjshmria dhe parashikueshmeria e veprs n ligj jan elemente formale juridike
shtrohet pyetja si mund te ekzistojn dy elemente krahas dhe far sht raporti mes tyre.
Kundrligjshmria sht kundrshtim i normave, gjegjsisht urdhrit ose
ndaless s
koncentruar ne fardo dispozit ligjore. Prcaktueshmria e veprs n ligj, domethn se vepra
penale gjegjsisht sanksioni penal pr kryesin e saj mund te jet e parashikuar vetm me ligj e
jo dhe me dispozita tjera nnligjore. N praktik mund t ndodh q t kryhet vepra e cila sht
kundrligjore por e cila nuk sht prcaktuar n ligj si vepr penale. Nga ana tjetr , nj vepr
mund t jet parashikuar
m ligj si vepr penale, por ne rastin konkret nuk sht e
kundrligjshme pr shkak te ekzistimit te ndonj nga bazat t cilat prjashtojn veprn penale (
mbrojtja e nevojshme dhe nevoja ekstreme). Mos ekzistimi i elementit t kundrligjshmris n
kt rast do te prjashton ekzistimin e veprs penale. N kto raste ekziston papajtueshmria ne
mes te kundrligjshmris dhe prcaktueshmris se veprs n ligj.
Prcaktueshmria e veprs n ligj , domethn paraqet elementin e prgjithshm formal te
nocionit te veprs penale. Ajo ne teori njihet edhe si element ligjor i veprs penale. Sipas ktij
elementi vepra penale dallohet prej veprave te tjera t cilat jan te ndshkueshme. Pasi vepra
penale mund te prcaktohet vetm me ligj, ashtu dhe drejta penale sht e drejt ekskluzivisht
ligjore.
Parimi i legalitetit n drejtn penale pikrisht shprehet prmes prcaktueshmris se veprs
penale dhe dnimit ne ligj, e cili shnohet me sentencn nullum crimen nula poena sine lege
.Ky parim sht futur n te drejtn penale, me ndikimin e msimeve t shkolls klasike. Parimi i
legalitetit ose ligjshmeris se veprs penale dhe dnimit paraqet parimin themelor te t drejts
penale e cila del prej nenit 1 te LP i cili thot: Veprat penale , sanksionet penale dhe masat e
trajtimit t domosdoshm, prcaktohen vetm me ligj. Askujt nuk mund ti shqiptohet sanksioni
penal as masa e trajtimit t domosdoshm pr vepr e cila , nuk ka qen e prcaktuar me ligj si
vepr penale, para se q sht e kryer, dhe pr te cilin nuk ka qen i prcaktuar sanksioni penal
ose masa e trajtimit t nevojshm.
Nga parimi i legalitetit rrjedhin konkluzionet si vijon: 1) as nj vepr nuk mund te jet
vepr penale para se q sht e prcaktuar ne ligj si vepr penale. 2) pr nj vepr penale e cila
sht prcaktuar n ligjin penal, para kryerjes s saj ,mund te shqiptohet vetm aj dnim i cili
sht prcaktuar n ligj pr at vepr, gjegjsisht sankcioni tjetr i cili sht prcaktuar me ligj,
dhe i cili mund te shqiptohet ne rastin konkret. 3) vepra e cila sht prcaktuar me ligj si vepr
penale duhet te prcaktohet ne at mnyr q te jan te dukshme karakteristikat e saj t cilat e
prbejn qenien e tij.
Parimi i legalitetit ka rendsi shoqroro- politike dhe juridike.
Rndsia shoqroro politike e ktij parimi i jep mbrojtje dhe siguri qytetareve nga arbitrariteti
dhe keqprdorimi i organeve te represionit penalo-juridik, ne pikpamje te ndjekjes penale dhe
ndshkimit me ka mbrohen te drejtat dhe lirit e tyre. Nga ana tjetr, prmes prcaktueshmris
se veprs dhe dnimit jo vetm q garantohet liria e qytetarve ashtu q nuk mund te dnohen
pr vepr e cila, para kryerjes nuk ka qen e parashikuar si vepr penale, ve se prmes ktij
parimi siguron barazin e qytetarve para ligjit penal. Parimi i ligjshmris rivendos sundimin e
te drejts ndaj egoizmit, dhe paraqet nj prej postulateve themelore te shtetit juridik. Sjelljen e
cila sht sjellje e rrezikshme dhe e ndshkueshme shoqrore, e prcakton ligjdhnsi prmes
elementeve t veprs s prshkruar me ligj, dhe jasht ktyre prshkrimeve nuk ka sjellje te
ndshkueshme. M n fund , me aplikimin e parimit t ligjshmris realizohet funksioni
(mbrojtja) i drejts penale.
Rndsia juridike e ktij parimi prbehet ajo qe vepra penale mund te prcaktohen vetm
me ligj e jo dhe me akte tjera nnligjore. Sipas ksaj, sht prjashtuar mundsia q gjykata ose

46

far do organi tjetr shtetror (organet e pushtetit) mund te krijon vepra penale. Kjo drejt i
prket vetm trupave ligjore. Parimi i ligjshmris prjashton aplikimin e t drejts zakonore dhe
analogjis. Siguria juridike varet nga realizimi i parimit te ligjshmris, e realizimi i ktij parimi
nga qartsia dhe preciziteti i dispozitave me t cilat prcaktohen elementet e veprave penale.
V BAZAT TE CILAT E PRJASHTOJN VEPRN PENALE
Nse kundrligjshmria paraqet ndalueshmerin e nj sjelljeje pr shkak se sht e kundrt
me ndonj norm juridike, ne sistemin juridik te ndonj shoqri, kjo do t thot se nuk ka
kundrligjshmri nse nuk ka ndales ose nse ajo sht e prjashtuar n rast konkret .
Prjashtimi i kundrligjshmris ekziston ather kur me norm te veant gjegjsisht
speciale sht lejuar nj sjellje n rast te caktuar, i cili sht zakonisht i ndaluar dhe paraqet
vepr penale. Normat me te cilat lejohet sjellja e ndaluar n rastin konkret prjashton
kundrligjshmrin kshtu qe n kt rast nuk ka vepr penale.
Rrethanat te cilat prjashtojn kundrligjshmrin mund te jen te koncentruara n
ndonj dispozit juridike e cila i numron prerazi, por mund te rrjedhin edhe nga parimet
themelore te sistemit juridik te shtetit. N drejtn penale ekzistojn dy lloje t ktyre bazave.
Kto jan: bazat e prgjithshme dhe te veanta . Bazat e veanta te cilat e prjashtojn
veprn penale (pr shkak te mungess s kundrligjshmris ose pr shkak te rrezikut
shoqror ose te dy elementeve se bashku) jan prerazi te prcaktuara me ligj dhe mund te
paraqiten te secili ose bar te numri m i madh i veprave penale dhe kryesit. Kto jan:
vepra te parndsishme, mbrojtja e nevojshme dhe nevoja ekstreme. Bazat e veanta nuk
jan prerazi te prcaktuara me ligj. Ato jan prodhim i teoris juridike dhe praktikes se
gjykats dhe mund te paraqiten vetm te veprat e caktuara penale dhe kryesit e tyre.
1. Vepra e rndsis s vogl
Rreziku shoqror n forma konkrete te paraqitjes se veprs penale n situatat e prditshme
jetsore mund te paraqitet ne shkall te ndryshme dhe kshtu pesha e veprs penale varet
nga intensiteti i paraqitjes konkrete te rrezikut shoqror. E intensiteti i rrezikut shoqror
varet nga rndsia shoqrore te objektit t atakuar, vllimit dhe intensitetit te pasojs s
shkaktuar. Vepra e till penale e cila ka rrezikun e prgjithshm dhe te caktuar (pr te cilin
ligji parasheh llojin e caktuar dhe masn ndshkimore) mund te tregon shkallen e ndryshme
te rrezikut te veant n varg te realizimeve konkrete . Kt rrezik te veant shoqror
prcakton gjykata duke pasur parasysh rrethanat objektive dhe subjektive te veprs penale
konkretisht te kryera dhe kryesit e tij. Ne raste te veanta intensiteti i rrezikut shoqror mund
te jet aq i vogl sa q ekzistimi i saj te jet gati i pa rndsishm, mezi i dukshm. Ne raste
te tilla ekziston vepra e rndsis se vogl.
Q te mos vihet deri te ndshkimi i kryesve te till ligjdhnsi ka parashikuar n nenin 7
te LP se nuk sht vepr penale ajo vepr e cila prmban forma ligjore te veprs penale, por
te rndsis se vogl. Si vepr e rndsis se vogl konsiderohet vepra e cila paraqet
rrezikun e parndsishm pr shkak te llojit dhe peshs se veprs, mungess ose parndsis
se pasojave te dmshme , rrethanave ne t cilat sht kryer, shkalls se vogl te
prgjegjsis penale t kryesit ose mundsive personale te tij. Vepra sht e rndsis s
vogl nse n te tregojn natyra e tij, pesha rrethanat n te cilat sht kryer, shkala e ult e
prgjegjsis penale te kryesit ose rrethanat personale te tij.
Vepra sht e rndsis s vogl nse me to nuk sulmohet ndonj e mir e cila ka vler
me te madhe ose rrndsi me te madhe pr shoqri. Kshtu pr sh. veprat penale kundr
jets dhe trupit nuk jan vepra te rndsis s vogl. Ato prbjn sasin e konsiderueshme
te rrezikut shoqror pa te cilin ato nuk mund te ekzistojn. Kjo do te thot se disa vepra
penale nuk mund te konsiderohen si vepra te rndsis s vogl pr shkak te natyrs se tyre,

47

ose pr shkak te karakterit t objektit t mbrojtjes. A sht vepra e rndsis s vogl a jo,
me s lehti mund t shikohet n baz te llojit dhe lartsis s dnimit t parashikuar ne ligj.
Si vepra te rndsis se vogl m se shpeshti paraqiten ato vepra penale pr te cilat jan
parashikuar llojet e dnimeve m te lehta dhe ne sasi m te vogl: dnimi n t holla dhe
dnim me burg n kohzgjatje m te shkurt. Por kjo nuk do te thot se kto vepra jan
gjithnj te rndsis se vogl vetm pr shkak se sht parashikuar lloji i leht dhe vlera e
vogl e dnimit. Q te jet nj vepr penale e rndsis se vogl sht e nevojshme te
plotsohen, prve peshs se vogl te veprs, dhe kushtet tjera te cilit kan t bjn me
mjetin, vendin dhe kohn e kryerjes s veprs, n shkaqet dhe motivet e veprs s kryer.
Sipas pikpamjes sunduese pr vlersimin e rndsis s veprs mirn parasysh t gjitha
rrethana objektive dhe subjektive te cilat kan ekzistuar n kohn e kryerjes s veprs e jo
ato te cilat jan krijuar pas kryerjes se veprs. Kshtu rrethanat si jan shmangja e
pasojave, kompensimi i dmit, kthimi i gjrave, falja, dhe tj,nuk mund te jan te rndsishme
pr pohimin se vepra sht e rndsis s vogl por mund te kan rndsi ne matjen e
dnimit. Trheqja nga kjo rregull mund te ekzistoj n raport me rrethanat e parandalimit t
paraqitjes s pasojs.
Kushtet tjera pr ekzistimin e veprs s parndsishme ekzistojn kur sht e parndsishme
pasoja e dmshme , ose e paqndrueshme. Kjo do te thot se ky kusht sht i plotsuar
vetm n rast kur pasoja e veprs penale paraqitet n form te : pasojs s dmshme,
domethn kur pasoja pasqyrohet n pronsi, ne drejtn pronsore, ose ne interesa te
subjektit pasiv. ( ne kuptim te zvoglimit te tyre ose parandalimit te rritjes).Konsiderohet se
ekziston pasoj e dmshme dhe e parndsishme te veprat penale pasoja e se cils
prbehet ne cenimin e te pasuris se mbrojtur dhe at ather kur sht dmtimi i till qe
nuk e zvoglon dukshm vlern ose mundsin e prdorimit e t pasuris s sulmuar.
2
Vlersimi pr ekzistimin e pasojs s parndsishme nuk mund te bazohet vetm ne faktin
se q sht krijuar pasoja e vogl sipas vllimit ose vlers se dmit ve dhe ne faktin se far
rndsie ka kjo pasoj objektivisht e vogl pr subjektin pasiv n kushtet konkrete. Ky sht
fakt i cili duhet te prcaktohet ne do rast konkret nga ana e gjykats. Mosprania e pasojs
se dmshme ekziston te veprat penale te krcnimit kur pasoja paraqitet n forme te rrezikut
abstrakt.
2. Mbrojtja e nevojshme
Vepra sht kryer n mbrojtje te nevojshme kur kryesi vepron qe prej vetit apo tjetrit t
shkpus me forc sulmin e kundrligjshm, real dhe direkt, e lloji i veprs sht proporcional me
shkaln s rrezikut i cili paraqet sulm. (neni 8. disp. 2 LP). Domethn me mbrojtje te nevojshme
shkaktohet cenimi i pasuris se sulmuesit, ne te cilin rast ky cenim nuk paraqet vepr penale
edhe pse sht si i till formalisht i parashikuar ne ligjin penal. Ajo, domethn, paraqitet si baz
pr prjashtimin e ekzistimit t veprs penale.
2.1 Elementet t mbrojtjes s nevojshme
Nga definicionet ligjore rrjedh se mbrojtja e nevojshme ka dy elemente: 1) sulmin dhe 2)
refuzim i sulmit. Pr te ekzistuar mbrojtja e nevojshme sht e domosdoshme q sulmi dhe
refuzimi i sulmit t prmbushin kushtet e caktuara.
2.1.1. Sulmi dhe kushtet pr ekzistimin e sulmit
Sulmi sht vepr e kryerjes , e n raste te jashtzakonshme moskryerjes, e cila sht
drejtuar ne cenim, ose krcnim te te ndonj pasurie juridike. Q te jet ne menyr juridike
2

48

relevant nnkuptim te mbrojtjes se nevojshme , sulmi duhet ti plotson kushtet e caktuara:

1) Sulmin mund te kryej vetm njeriu . Nse sulmin nuk e kryen njeriu por shtaza ose forcat
natyrore, ather ekziston rreziku si element i nevojs ekstreme. Sulmi mund te jet prej
cilitdo njeri pa marr parasysh moshn e tij, imputabilitetin e ti, dhe fajin. Ai mund te jet i
kryer me far do aktiviteti, dhe me fardo mjeti, fizik apo kimik, si dhe me prdorimin
forcave , energjive dhe shtazve te strvitura.
2) Sulmi mund te jet i drejtuar kundr fardo prone te sulmuar juridike: jets,
trupit,nderi,morali, pasuris dhe tj. Ai mund te jet i drejtuar kundr prone te personave
fizik por edhe juridik. Mbrojtja e nevojshme ekziston jo vetm ne rast t refuzim te
sulmit prej veti, ose pasuris personale juridike por edhe n rast te shmangies se dhuns
nga personi tjetr fizik ose juridik gjegjsisht prons se tyre personale kur ato nuk kan
mundsi q ta bjn vet. Disa autor konsiderojn se te shmangja me dhun e sulmit
nga personat tjer nuk ekziston mbrojtja e nevojshme por ndihma e nevojshme.
3) Sulmi duhet te jet kundrligjshm. Sulmi sht i kundrligjshm kur sht kundr ndonj
dispozite juridike, kur nuk kryhet ne baz te ndonj autorizimi juridik. Sipas ksaj sulmi i
cili sht i ndrmarr n baz te autorizimit ligjor nuk sht kundrligjor dhe kundr sulmit
e till nuk sht lejuar mbrojtja e nevojshme. Kshtu nuk sht e lejuar mbrojtja kundr
personit zyrtar i cili ndrmerr veprn zyrtare ne kufijt e autorizimit juridik.
Por nse personi zyrtar tejkalon kufijt e autorizimit te tij, ather ky tejkalim
shndrrohet ne sulm kundrligjor
dhe kundr tij lejohet mbrojtja e nevojshme.
Gjithashtu edhe tejkalimi i mbrojtjes s nevojshme shndrrohet
ne sulm kundrligjor.
Kundr kujt sht e lejuar ndrmarrje e mbrojtjes ne kuptimin e refuzimit te sulmit t
till. E drejta ne mbrojtjen e nevojshme ekziston pa marr parasysh at se a sht
sulmuesi i vetdijshm pr kundrligjshmrin e sulmit apo jo. Kjo do te thot, se sulmi
mund te vie edhe prej personit te pa prgjegjshm a po prej fmijs. E rndsishme sht
se sulmi sht i kundrligjshm ne kuptimin objektiv. Prej ksaj rrjedh se mbrojtja e
nevojshme nuk sht e lejuar ne mbrojtjen e nevojshme.
Sulmi sht i kundrligjshm dhe ather kur i sulmuari e ka parapar, madje dhe
ather kur e ka shkaktuar ai, dmth. kur e ka b me faj. E kontestueshme sht se a
ekziston e drejta ne mbrojtje te nevojshme kur sht shkaktuar sulmi me elim te vrasjes
apo shkaktimit te plagve t rnda trupore ndaj sulmuesit. Sipas nj mendimi (List) dhe
n at rast duhet t pranohet e drejta ne mbrojtjen e nevojshme deri sa sipas tjetrit (
Srzentiq, Stajiq,Lazareviq) ne ksi rasti e drejta n mbrojtjen e nevojshme nuk ekziston
pr te sulmuarin, pasi ai keqprdor te drejtn prandaj pr ket as nuk mund te krkon
mbrojtjen juridike pr veprimin e vet. Sipas mendimit ton, ky kuptimi tjetr sht i
drejt pasi nuk mund te lejohet keqprdorimi i drejts e cila ne t vrtet shndrrohet ne
kundrligjshmri. Prej ksaj rrjedh se e drejta n mbrojtjen e nevojshme do te ekzistoj
dhe ather kur sht i provokuar sulmi, por jo dhe ather kur ai sht i shkaktuar me
elim, caku i te cilit do te jet q ti shkaktohet plaga sulmuesit duke keqprdorur t
drejtn ne mbrojtje.
3. Sulmi duhet t jet i vrtet. Ai duhet te ekzistoj realisht dmth. q te ekzistoj ose t
kryhet n mnyr direkt. Nese sulmi nuk ekziston n t vrtet, ve se personi ka pasur
pikpamjen e gabuar, gjegjsisht lajthitje ose iluzionin pr ekzistimin e tij, ather nuk ka
baz pr veprim me mbrojtje te nevojshme. N rast t till ekziston mbrojtja
e
nevojshme e cila sht e imagjinuar ose putative. Mbrojtja putative nuk e prjashton
veprn penale, por mund t jet baz pr prjashtimin e fajit. Madje ktu ekziston vepra
penale e kryer n lajthitje, kshtu q prgjegjsia penale do te varet prej asaj se a ka
pasur mundsi q lajthitja te largohet prej kryesit e veprs n rrethana konkrete apo jo.
Nse ka pasur mundsi kryesi i veprs q me kujdes t posam t kuptoj se sulmi nuk
sht real, ai do t prgjigjet pr vepr te kryer pr shkak te pakujdesis, nse sht

49

prcaktuar dnimi edhe pr vepr t kryer n pakujdesi. N t kundrtn nuk ka

prgjegjsi penale.
2.1.2 Mbrojtja dhe kushtet pr ekzistimin e mbrojtjes
Me shmangn prej sulmit me dhun ose me mbrojtje nnkuptohet vepra e cila sht e
drejtuar n at q te eliminohet sulmi dhe me t ciln cenohet ose krcnohet ndonj pasuri
e sulmuesit. Mbrojtja gjithashtu duhet ti plotsoj kushtet e caktuara t jet juridikisht
relevante.
1) Mbrojtja duhet t shfaqet me mospranim t sulmit. Nse mbrojtja nuk sht e drejtuar n
refuzim te sulmit, ajo nuk sht element i mbrojtjes s nevojshme. Ajo sht domethn
e varur prej ekzistimit te sulmit. Nse nuk ka sulm nuk ka as mbrojtje. Mbrojtja e till pa
ekzistimin e sulmit edhe vet paraqet sulm, e nse sht kryer n lajthitje mbi ekzistimin
e sulmit paraqet mbrojtjen e nevojshme putative.
2) Refuzimi i sulmit duhet t jet i drejtuar kundr sulmuesit dhe at kundr fardo t mire
t tij, jets, trupit, liris, pasuris dhe tj. Nse me refuzim te sulmit, dmth me mbrojtje
lndon pasurin e ndonj personi t tret, sipas rregulls, nuk ekziston mbrojtja e
nevojshme, nevoja ekstreme. Por nse ka prdor sulmuesi pasurin e personit t tret
gjat kryerjes s veprs, do te ekzistoj mbrojtja e nevojshme nse vjen deri te cenimi i
ktyre pasurive.
3) Mbrojtja duhet t bhet ne te njjtn koh kur edhe sulmi. E njjta koh ekziston nse
sht ndrmarr mbrojtja gjat kohs kur sulmi paraqitet n mnyr direkt, ose ka filluar
dhe ende vazhdon. Sulmi n mnyr direkt ose ai i cili sa po pritet q t ndodh, sht ai
sulm kur nga i cili n rrethanat konkrete mund t konkludohet se ve se sa nuk ka filluar.
Natyrisht, a do t ndodh sulmi apo jo varet nga situata konkrete dhe rreziku i vrtet i cili
rrjedh nga aj. Vet krcnimi se do t ndermirt sulmi pa ndrmarrje te veprave te
mhershme dhe pr t cilat mund t konkludohet se sulmi pason, nuk mund t jet shkak
pr ndrmarrje t mbrojtjes. Mbrojtja nga sulmi i ardhshm nuk sht e lejuar, por sht
e lejuar ndrmarrja e masave parandaluese, gjegjsisht masave preventive mbrojtse, t
cilat fillojn t ndikojn ne momentin e fillimit t sulmit.
Situata sht shum m thjesht kur ka filluar sulmi. Ather mund t filloj mbrojtja
menjher, pasi ka filluar dhe sulmi, ose madje far do momenti gjat kohzgjatjes s
sulmit. Kohzgjatja e saj, duhet t prputhet me kohzgjatjen e sulmit. Ather kur
ndrpritet sulmi , ose t jet i refuzuar ndrpritet dhe e drejta ne mbrojtjen e nevojshme.
do veprimtari e mtutjeshme e cila do te ishte ndrmarr, nuk kishte pasur karakter t
mbrojts s nevojshme, ve do t kishte paraqitur reaksionin n sulmin i cili sht kryer.
Kshtu pr sh. nuk do t kishte ekzistuar mbrojtja e nevojshme nse sulmuesi largohet nga
vendi i sulmit, e i sulmuar e z dhe lndon.
E drejta n mbrojtje humb nse sulmi sht kryer prfundimisht, por jo edhe nse sht
ndrprer prkohsisht. Kur ndrpre sulmi prfundimisht, e kur sht ndrprer prkohsisht
paraqet gjendje faktike. Sulmi prfundimisht sht ndrprer nse sht paaftsuar sulmuesi
pr sulm t mtutjeshm , nse i u sht marr mjeti i sulmit, e nuk ka mjet rezerv, nse e
hedh vet mjeti i sulmit, e nga rrethanat shihet q nuk dshiron, ose nuk ka kushte q te
prsritet. Sulmi sht ndrprer prkohsisht nse ekziston mundsia qe t vazhdohet,
gjegjsisht q t prsritet. Me ndrprerjen e aksionit sulmi nuk sht ndrprer, kshtu q
edhe mbrojtja sht e njkohshme dhe e lejuar.
4) Mbrojtja duhet t jet e nevojshme n mnyr te domosdoshme pr refuzimin e sulmit.
Konsiderohet se sht domosdoshmrish e nevojshme ajo mbrojtja pa t ciln nuk do t
kishte qen e mundur te refuzohet sulmi ne tjetr mnyr pos q ti shkaktohet lndim ndaj
ndonj pasurie te sulmuesit. A ka qen mbrojtja e domosdoshme, gjegjsisht, e vetmja
mnyr qe sulmi t refuzohet ose je, dhe kur sht ajo ne proporcion me sulmin , paraqet
shtje faktike, t cilin gjykata e zgjidh ne secilin rast konkret duke pasur parasysh t gjitha
rrethanat objektive dhe subjektive te sulmit dhe personalitetin e sulmuesit. Domosdoshmria

50

e mbrojtjes paraqet kufirin e ekzistimit t mbrojtjes s nevojshme .

Domosdoshmria e mbrojtjes pr refuzimin e sulmit pasqyrohet ne aplikimin e mnyrs
adekuate dhe mjeteve ne mbrojtje , t atyre t cilit jan aplikuar ne sulm. Se a jan prdor
mjetet dhe mnyra adekuate apo jo, varet nga mundsia e zgjedhjes n rastin konkret. Nse
nuk ka ekzistuar mundsia e zgjedhjes nga ana e t sulmuarit , sht prdorur mjeti dhe
mnyra adekuate, nse pa prdorimin e tyre nuk kishte qen e mundur t zmbrapset sulmi i
cili sht ndrmarr. Nse ka ekzistuar mundsia e zgjedhjes, ather jan kto mjete dhe kjo
mnyra adekuate, nse me to ne mnyr efikase zmbrapset sulmi dhe shkaktohet lndimi
m i vogl i pasuris s sulmuesit. Duhet t vlersohet se sa jan mjetet adekuate, n
kuadr t rrethanave t rastit e jo t ndara.
Q mbrojtja t jet domosdoshmrish e nevojshme duhet t ekzistoj proporcionaliteti ne
mes t sulmit dhe mbrojtjes ( gjegjsisht vlers s pasuris se t sulmuarit dhe sulmuesit e
cila sht e cenuar me refuzimin e sulmit). N pikpamje t ktij kushti me t cilin cenohet
kufiri i mbrojtjes s domosdoshme, ne teorin juridike dallohen dy kuptime. Sipas kuptimit t
m hershem ne mes te sulmit dhe t mbrojtjes duhet t ekzistoj proporcionaliteti (
ekuivalenca) pr te ekzistuar mbrojtja e nevojshme. Sipas kuptimeve m t reja ekuivalenca
e sulmit dhe mbrojtjes nuk sht e nevojshme kshtu q edhe pasuria e vlers m te vogl
mund t mbrohet me cenimin e pasuris e vlers shum m t madhe.
2.1.3 Tejkalimi i kufirit t mbrojtjes s nevojshme (domosdoshme)
Nse personi i sulmuar kaprcen kufirin e mbrojtjes e cila sht domosdoshmrish e
nevojshme q sulmi t zmbrapset, ekziston tejkalimi i mbrojtjes s nevojshme. E personi i cili
sht i sulmuar e i cili do ta tejkalon kufirin e mbrojtjes s nevojshme nse me mbrojtje
personale i shkakton lndim shum m t madh nga aj q ka qen domosdoshmrish e
nevojshme pr t zmbrapsur sulmin, gjegjsisht nse i shkakton sulmuesit lndim
disproporcionalsht m t madh se nga ajo e cila i u sht krcnuar atij , ose nse vazhdon
me mbrojtje edhe pas ndrprerjes gjegjsisht refuzimit t sulmit dhe shkakton lndim i cili
sht i panevojshm.
Ekzistojn dy forma t tejkalimit t mbrojtjes s nevojshme: 1) sipas intensitetit dhe 2)
gjersisht dhe sipas vllimit.
Tejkalimi sipas intensitetit ose eksesi intensiv ekziston kur prdoret mnyra e till e mbrojtjes
e cila nuk sht e domosdoshme ose mjetet e tilla t cilat jan n krahasim me karakterin
dhe mjetet e dukshm t panevojshme , kshtu q ne ket mnyr shkaktohet lndimi i cili
nuk mund t arsyetohet me refuzim te sulmit ose nese shkaktohet lndimi i till sulmuesit e
cila sht shum m e madhe nga ajo e cila i sht krcnuar t sulmuarit. Tejkalimi sipas
gjersis ose ekscesi ekstensiv ekziston kur sht kryer sulmi, e me refuzim te sulmit
vazhdohet kshtu q shkaktohet lndimi i panevojshm i cili sht prtej mbrojtjes s
nevojshme , ose kur kryesi aplikon mbrojtjen nga sulmi i pritur i cili nuk ka filluar, dhe nuk
sht ndrprer as n mnyr direkt. N rast t tejkalimit t mbrojtjes s nevojshme
ekziston vepra penale pr t ciln sipas rregulls kryesi prgjigjet si pr do vepr tjetr
penale. nse te ai ekzistojn kushtet pr prgjegjsi penale. Edhe nse pr vepr t kryer me
tejkalim t mbrojtjes s nevojshme prgjigjet sipas dispozitave t prgjithshme neni 8.8
al.4.LP. parashihet mundsia q kryesi i veprs s till t dnohet m leht. Dnimi m i leht
pr vepr t kryer me tejkalim t kufirit t mbrojtjes s nevojshme arsyetohet me faktin se
personi i sulmuar me s shpeshti nuk ka mundsi q t prcakton kufirin se deri sa sht e
nevojshme mbrojtja, ku ajo ndrpritet t jet mbrojtje, pr shkak t gjendjes psikike n t
ciln gjendet gjat sulmit.
Pos tejkalimit t mbrojtjes s nevojshme si baz pr dnim m t leht t kryesit t

51

veprs penale n ligj parashihet dhe tejkalimi i kufirit t mbrojtjes s nevojshme e cila sht
shkaktuar pr shkak t traums s fort ose friks e cila sht shkaktuar me sulm. Zakonisht
kto gjendje afektive ndikojn dhe n vllimin e imputabilitetit , por ligjdhnsi n kt rast
nuk e lidh as dnimi m i leht as lirim nga dnimi pr shkak t imputabilitetit ose pr shkak
t imputabilitetit t zvogluar por lidhet pr ekzistimin e gjendjes s traums ose friks s
madhe t cilat jan t shkaktuara mu nga sulmi i sulmuesit pa marr parasysh intensitetin e
ndikimit t tij n imputabilitetin i cili ekziston pa dyshim. Gjat ekzistimit t ktyre gjendjeve
afektive, gjykata mundet t lehtsoj dnimin pa kufi ose t liroj kryesin nga dnimi, varsisht
nga situatat konkrete dhe zbulimet e gjykats pr efektin e ndikimit t ktyre gjendjeve n
aftsin e kryesit q t bj matjen e mbrojtjes
3. Nevoja ekstreme
Nevoja ekstreme ekziston kur sht kryer vepra me t ciln kryesi largon prej veti ose prej tjetrit
rrezikun i cili sht rrezik direkt dhe nuk sht i fsheht, dhe t cilin nuk ka mundur ta largoj n
tjetrn mnyr, dhe nse ather nuk sht shkaktuar dmi m i madh se q sht krcnuar.
(neni 9.al.2 LP.)
Kjo sht baza e tret e prgjithsime e cila prjashton ekzistimin e veprs penale. Ajo
sht futur n jurisprudenc penale si institut i posam n koh t fundit pr dallim nga
mbrojtja e nevojshme e cila ka qen e njohur edhe n drejtn romake. Nevojn pr prfshirjen
e saj e kan shkaktuar situatat jetsore, n t cilat ka ndodhur q pasuria e ndonj personi t
cilit i krcnon rreziku i lndimit, mund t jet i shptuar vetm me lndimin e pasuris se vlers
m t vogl e cila i prket ndonj personi tjetr. Domethn pr t shptuar pasurin e vlers
m t madhe ndrmerret aktiviteti i largimit t rrezikut nga ai, dhe me kt cenohet pasuria e
vlers m t vogl, gjat se cils ky cenim i ka t gjitha shenjat e veprs penale e cila sht e
parashikuar ne ligj. Pr dallim nga mbrojtja e nevojshme ku ekziston konflikti ne mes t drejts
dhe jo te drejts, ktu ekziston konflikti ne mes te dy interesave juridike , gjegjsisht konflikti
mes dy te drejtave.
3.1. Elementet e nevojs ekstreme
Nga definicionet ligjore rrjedh se nevoja ekstreme ka dy elemente themelore: 1) rrezikun dhe 2)
largimin e rrezikut . Pr ekzistimin e ktyre elementeve ligji krkon kushte t caktuar.
3.1 .1 Rreziku dhe kushtet pr ekzistimin rrezikut
Rreziku sht e keqe e cila cenon sigurin e nj pasurie dhe krcnon q te sjell deri te dmtimi
ose shkatrrimi i tij. Pr te qen rreziku juridikisht relevant pr ekzistimin e ktij instituti , sht
e nevojshme q ti plotson kushtet e caktuara:
1) Burimet e rrezikut mund te jen te ndryshm: njeriu, shtaza ose forcat natyrore. Njeriu mund
ta shkakton rrezikun me vepra t shumta, si pr shembull : me mjet trafiku, me forc motorike,
me rrym elektrike, me helm dhe tj. Shtazt e egra dhe shtpiake kali, qeni, kau, gjarpri dhe tj,
gjithashtu mund t shkaktojn rrezik pr pasuri njerzore. M ne fund rreziku mund t
shkaktohet dhe me ngjarje natyrore, si prsh: me vrshime, nga zjarri, prej termetit, me cunami
dhe tj.
2) Rreziku mund t krcnon cilndo pasuri juridike si pr.sh: jetn,trupin, shndetin, pasurin
dhe tj dhe at pasuris se personit fizik apo juridik.
3) Rreziku nuk guxon te jet i fsheht. Nse personi n mnyr t fsheht shkakton rrezikun nuk
mund t thrras n nevojn ekstreme nse gjat largimit t saj cenon t drejtn e tjetrkujt. Prej
rrezikut t fsheht i cili sht shkaktuar me paramendim ose nga pakujdesia duhet ta dallojm

52

rrezikun e shkaktuar por jo te fsheht. Rreziku i cili sht shkaktuar pa faj nuk e prjashton t
drejtn e veprimit me nevoj ekstreme.
4) rreziku duhet t jet i vrtet, q do t thot se ekziston ose q ekziston n mnyr direkt
dmth. se sht paraqitur ose q ne do moment mund t paraqitet . Rreziku i imagjinuar,
i paramenduar nuk e jep t drejtn e nevojs ekstreme. Kjo nevoj ekstreme sht
putative, ose e parafytyruar, e drejt pr t ciln vlejn t njjtat drejta si pr mbrojtjen e
nevojshme e cila sht putative. Rreziku duhet t jet i tashm, por jo i ardhshm , i cili
ndoshta edhe nuk do t paraqitet.
]

3.1.2. Mnjanimi i rrezikut dhe kushtet e mnjanimit t tij

Me mnjanimin e rrezikut nnkuptohet , vepra e cila rrjedh nga rruajtja e pasuris
juridike personale, ose pasuris se tjetrit person, gjat se cils krcnohet pasuria e huaj
juridike, dhe e cila ka karakter t veprs penale. Q te jet relevant mnjanimi i rrzakut nga
aspekti i nevojs ekstreme duhet t plotson kushtet e caktuara:
1) Nevoja ekstreme ekziston vetm ather kur nuk ka mundur ta eliminoj rrezikun n
mnyr tjetr por vetm me cenimin e pasuris t ndonj personi tjetr. Ky kusht nuk
krkohet te mbrojtja e nevojshme, pasi te mbrojtja e nevojshme cenohet pasuri e
sulmuesit, e te nevoja ekstreme pasuria e personit t tret i cili sht i pafajshm pr
rrezikun e krijuar. Kshtu q nse ka pasur mundsi q t mnjanohet rreziku me ikje e
personi at mundsi nuk e ka shfrytzuar, por e ka br cenimin e pasuris se dikujt, nuk
do t ekziston nevoja ekstreme.
2) Mnjanimi i rrezikut duhet t jet n t njjtn koh m ekzistimin e rrezikut. E njjta koh
dmth q mnjanohet rreziku i cili ekziston ose i cili sa po q nuk ka filluar n mnyr
direkte. . Nuk mund t mnjanohet rreziku i cili ka kaluar, as rreziku i ardhshm i cili pritet,
por i cili nuk do te thot q duhet t fillon. N raste t tilla mund te ndermirn masa
preventive mbrojtse, te cilat do t veprojn n momentin e fillimit t rrezikut.
3) E keqja e bre nuk guxon t jet m e madhe se e keqja e cila sht krcnuar. Nevoja
ekstreme mund t ekzistoj vetm nse shptohet pasuria e vlers m t madhe nga ajo e
cila sht sakrifikuar, se vetm sakrifica e till ka arsyetim shoqror. ( p.sh. sakrifikimi i
pasuris materiale pr shkak t shptimit t jets) kjo do t thot se nevoja ekstreme nuk
mund t ekzistoj nse sht cenuar pasuria e vlers m t madhe nga pasuria e ruajtur
prej rrezikut, (p.sh. q t mbrohet pasuria nga zjarri shkaktohet vdekja e ndonj personi).
Por , shtrohet pyetja se a mund t ekzistoj nevoja ekstreme kur jan n pyetje dy pasuri t
vlers s njjt. Sipas teoris objektive shoqria n kt rast nuk ka arsye q t ln
mbrojtjen e ndonj pasurie pr nj pasuri tjetr, kshtu q sht indiferente n pikpamje
te faktit se cila pasuri do jet e mbrojtur.

3.1.3 Tejkalimi i kufijve t nevojs ekstreme

Ky tejkalim ekziston kur personi gjat mnjanimit t rrezikut nga pasuria e tij, ose pasuria e
tjetrit person, cenon pasurin e tretit person, e cila sht me vler m t madhe se ajo e cila
sht shptuar. ( eksesi intensiv) ose kur ,deri te ku mnjanim i rrezikut vjen para se ka filluar
aj, n prgjuesi, ose kur ve ka kaluar ( eksesi ekstensiv). Vepra e kryer me tejkalim te nevojs
ekstreme sht vepr penale pr te cilin, kryesi prgjigjet sipas dispozitave t prgjithshme.
Sipas rregullit deri te ky tejkalim vihet pr shkak se personi i cili e mnjanon rrezikun nuk sht
gjithnj ne mundsi q t vlersoj vlern e ndonj pasurie tjetr, dmth. kufirin e veprimit t
lejuar gjat mnjanimit t rrezikut, n dm te pasurive t huaja. Duke pasur parasysh kt fakt,
neni 9.al.3.LP parasheh mundsin q gjykata mundet me dhen dnimin m t leht pr kryesin

53

, veprat e te cilit jan kryer me tejkalimin e nevojs ekstreme, E nse sht kryer tejkalimi n
rrethana t jashtzakonshme lehtsuese, gjykata mundet me e zbut dnimin n mas t
pakufizuar, ose ta liroj kryesin nga dnimi.
Detyra e cila ka t bej me ekspozim ndaj rreziku e prjashton ekzistimin e nevojs ekstreme.
Kshtu q personi i cili ka pr detyr q ti ekspozohet rrezikut, nuk mund ta refuzon kryerjen e
detyrs, duke u thirr n nevojn ekstreme. N rast t till ekziston vepra penale pr t cilin
prgjigjet sipas rregullave t prgjithshme , nse sht kryer gjat mnjanimit t rrezikut. Pr
sh. mjeku nuk mund t refuzoj dhnien e ndihms t smurit pr shkak se ekziston rreziku q te
infektohet edhe vet. N ksi raste moskryerja e detyrs pr shkak te ekzistimit t rrezikut pr
jet ose shndet nuk prjashtohet ekzistimi i veprs penale.
Kryesi i cili sht i detyruar ti eksponohet rrezikut ne situat konkrete nuk mund t thiret
ne nevojn ekstreme nse gjat mnjanimit t rrezikut e kryen veprn penale. Kto jan raste t
detyrs s personave te cilit jan t detyruar n baz te ligjit , marrdhnies s puns ,
profesionit, kontrats dhe tj ti eksponohen rrezikut , ( pjestaret e ushtris, shrbimit kufitar,
shrbimit kundr zjarrit, personeli shndetsor dhe tj). Por as ather pr kta persona nuk
ekziston obligimi q ti eksponohen rrezikut ne te gjitha situatat por vetm nse n situatat
konkrete dhe n rrethana ekzistuese konkrete te veprs ka ekzistuar obligimi i tyre q ti
eksponohen rrezikut konkret. Se a ka pasur personi ne rrethana konkrete te veprs detyr q ti
eksponohet rrezikut t caktuar prcakton gjykata, duke pasur parasysh t gjitha rrethanat
objektive dhe subjektive te veprs s kryer dhe personalitetit t kryesit.
VI TENTIMI I VEPRS PENALE
1. Fazat n kryerjen e veprs penale
Prej momentit prej t cilit t kryesi sht paraqitet ideja , mendimi ose vendimi pr kryerjen
veprs penale deri t kryerja e veprs penale mund t ekzistojn disa faza. Faza e par prbehet
prej marrjes s vendimit pr kryerjen e veprs penale. Pasi sht marrur vendimi , kryesi i
qaset zakonisht menjher kryerjes s veprs penale, gjegjsisht, ndrmarrjes s veprimit dhe
shkaktimit t pasojave. Por nuk sht gjithnj e mundur ti qasn kryerjes s veprs penale
menjher pas marrjes s vendimit, pr shkak se mungojn mjetet ose q nuk sht gjetur
objekti ose q ekzistojn pengesat t cilat duhen paraprakisht t eliminohen.
Kshtu paraqitet nevoja pr ndrmarrjen e nj ose m shum veprave prgatitore. M ne
fund , me kryerjen e veprs kryesi mund t shkaktoj pasojn e ndaluar dhe t realizoj ne tersi
veprn penale, por mund edhe t mos ket sukses n shkaktimin e pasojs s ndaluar, dhe
vepra prandaj t mbetet vetm n tentim. N rastin e par ekziston vepra e kryer penale, e ne
rastin e dyt tentim i kryerjes s veprs penale. Sipas disa autorve veprat penale te kryera dhe
veprat penale n tentim lajmrohen vetm si forma t dukuris se veprs penale n boten e
jashtme. Dmth jan te mundura katr faza n kryerjen e veprs penale dhe at: marrja e
vendimit, 2) prgatitja e veprs, 3) fillimi i kryerjes ose tentimi i veprs penale. 4) kryerja e
veprs penale .
Vendimi pr kryerjen e veprs penale
Marrja e vendimit pr kryerjen e veprs penale paraqet proces psikologjik , mendor, t
vullnetshm i cili prbehet prej vlersimit t mundsive t ndryshme dhe zgjidhjes s njrs prej
tyre, dhe koncentrimit t vullnetit me qllim t realizimit t tij. Ne ket rast zgjidhet veprimtaria
penale edhe drejtohet vullneti ka realizimi i saj.
Pasi marrja e vendimit paraqet nj proces te padukshm, t brendshm psikologjik , te tra kto

54

deri sa vendimi nuk te shprehet, ose ne mnyr tjetr t duket n botn e jashtme, ajo nuk
mund te jet e ditur, prandaj nuk mund te jet as lnd e represionit penalo-juridik. far do t
jet vendimi kriminel dhe far do te jet vullneti pr realizimin e saj, ajo nuk mund t shkaktoj
fare pasoj deri sa nuk te jet e eksponuar, materializuar prmes veprs se shprehur n botn e
jashtme . Nga kjo arsye nuk dnohet procesi i marrjes s vendimit.
Veprimet prgatitore
Disa jurisprudenca bashkkohore prcaktojn prerazi veprimet prgatitore si faz n
kryerjen e veprs penale. N kt rast veprat prgatitore jan ato vepra me t cilat prgatitet
vepra duke u menduar kryerja e veprs penale. Ato ndermirn me qellim q te krijohen kushtet e
posame dhe supozimet pr kryerjen e veprs penale ne mnyr te suksesshme dhe efikase.
Sipas karakterit t vet veprat prgatitore paraqesin nj varg t tr te veprimeve t ndryshme
t cilat i paraprijn kryerjes s veprs penale, ato lehtsojn kryerjen e veprs , dhe pr kt
faz t posame n gjenez t krijimit t veprs penale. Kjo sht faza e dyt e cila sht e
mundur, por jo edhe e domosdoshme. I mundsohem pr shkak se veprimet prgatitore nuk
jan gjithnj dhe ne do rast te domosdoshme , pr kryerjen e veprs penale , ato nuk jan fare
ose nuk jan gjithnj t nevojshme deri sa pr kryerjen e veprave tjera jo vetm t nevojshme
por edhe te domosdoshme. Duke pasur parasysh se veprimet prgatitore paraqesin aktivitetin e
eksponuar dhe at m s shpeshti fizik, pr dallim prej marrjes s vendimit si aktiviteti psikik,
ato paraqesin rrezikun m te madh shoqror, dhe pr ket shtrohet pyetja n mnyr m serioze
e dnimit t tyre.
N jurisprudencn bashkkohore jan t prfaqsuara dy kuptime n pikpamjen e dnimit pr
vepra prgatitore si institut t prgjithshm , gjegjsisht si dhe pr fazn e kryerjes s veprs.
Sipas kuptimit t par pr veprat prgatitore nuk dnohet n parim. Dnimi mund t ekzistoj n
raste te jashtzakonshme te cilit duhen t jen si t till prerazi t prcaktuar n pjesn e
posame te ligjit penal. Ky kuptim sht pranuar n te drejtn penale t Bosnes dhe
Hercegovines.. Sipas kuptimit t dyt pr veprat prgatitore duhet t parashikohet dnimi si pr
institut t prgjithshm dhe kshtu t mundsohet dhe t kufizohet dnimi n raste konkrete n
pjesn e posame te ligjit penal.
T rralla jan jurisprudencat penale te cilat e prcaktojn prerazi dnimin pr veprime prgatitore
si faz pr kryerjen e veprs penale. T till jan Kodi penal i Holands n nenin 15, dhe kodi
penal i Bulgaris n nenin 17.
2. Tentimi
Tentimi apo vepr penale e pa kryer ekziston kur ka filluar kryerja e veprs penale e cila nuk ka
sjell deri te paraqitja e t gjitha shenjave t veprs penale. Tentimi paraqet fazn e mundshme
te veprs penale i cili kualifikohet si institut i prgjithshm i drejts penale. Tek tentimi kryesi ,
pasi ka marr vendimin dhe eventualisht ka kryer veprat prgatitore , kalon n realizimin e veprs
s kryerjes. Por, nse edhe me ndrmarrjen s veprs nuk vjen deri t paraqitja e pasojs,
prandaj nuk realizohet n tersi qenia e veprs penale n tersi por vetm pjesrisht.
Praktikisht n t drejtn bashkkohore sht e pranishme tendenca e zgjerimit t zons se
denushmris, kshtu q n proces sht br vepra penale ( tentim), zgjerohet n drejtim t
fazs s kaluar ( veprimet prgatitore) duke prfshir disa manifestime t saj. Kshtu ariet deri
t zgjerimi i nocionit t veprs se prkryer prmes veprave formale penale veprave pa pasoj.
N mnyr t ngjashme nocioni dhe karakteristikat e tentimit t veprs penale jan t
prcaktuara n jurisprudenca tjera bashkkohore. Ky realizim i pjesshm i veprs penale me
ndrmarrjen e sulmit ndaj pasuris s mbrojtur prbn esencn e tentimit. Tentimi, dmth,
paraqet atak n t drejtn penale n pasurin e mbrojtur me qellim q t vihet deri te ndryshimi
n objektin e sulmit, dmth deri te realizimi i pasojs s ndaluar. Edhe pikrisht , mungesa e

55

pasojs se shnjestruar prcakton tentimin si veprimtari te rrezikshme shoqrore pa rezultate.

Ndrmarrja e veprs penale me t ciln sulmohet objekti i mbrojtur dhe mungesa e pasojs, cila
sht dashur t realizohet me vepr t ndrmarr, prbejn elementet e rndsishme t tentimit
pa marr parasysh at se a ka qen sulmi i prshtatshm pr realizimin e pasojave apo jo. Sipas
ksaj tentimi ekziston ather kur sht filluar vepra penale me paramendim por nuk sht
kryer pa marr parasysh se a ka qene me mundur te jete e kryer apo jo. Dmth. se a ka mundur te
krijohet pasoja po jo.
Pr ekzistimin tentimit sht e nevojshme plotsimi i kushteve si vijon:
1) veprimi i menduar gjegjsisht vendimi pr kryerjen e veprs penale,
2) Q ka filluar kjo vepr
3) Q vepra nuk ka prfunduar.
1) pr tentim sht i nevojshm veprimi me paramendim. Kjo do t thot se nuk ka tentim
nga pakujdesia si q tentimi nuk sht i mundur te veprat penale nga pakujdesia. Vepra
sht ndrmarr me paramendim nse ka ekzistuar vendimi pr kryerjen e tij.
2) Pr t ekzistuar tentimi vepra duhet te filloj. Vepra ka filluar ather kur sht ndrmarr
veprimi i kryerjes se nj apo m shum veprimtarie te cilat hyjn n prbrje t qenies s
veprs penale. Vepra e kryerjes ka filluar kur sht ndrmarr veprimtaria e par e cila
hyn n prbrjen e s kryerjes s veprs, si dhe kur jan t nxjerra t gjitha veprimtarit
t cilat hyjn n prbrjen e saj. Dmth kur sht realizuar veprimi n tersi.
3) Esencn e tentimit e bn mungesa e pasojs gjegjsisht q vepra e ndrmarr nuk sht
e kryer, kjo sht mundur nse ka filluar vepra kryerjes e pastaj sht ndrprer, ose
nse ka prfunduar vepra e kryerjes , por pasoja nuk ka ndodhur. Sipas ksaj
mosekzistimi i pasojs, mungesa e tij gjegjsisht mos ndodhja sht elementi m esencial
i tentimit.
2.1 Llojet e tentimit
Ligjet i dallojn dy lloje t tentimit: i kryer dhe jo i kryer, deri sa sht i njohur ne teorin
juridike dhe tentimi i kualifikuar. Tentimi i kryer ( delictum perfectum) t cilin disa autor e
quajn si vepra t dshtuar penale, ekziston kur kryesi ka filluar dhe prfunduar veprn e
kryerjes por pasoja nuk ka pasuar.
Tentimi i pakryer ( delictum inperfectum) t cilin disa autor e quajn si tentim i thjesht, (
ekziston kur kryesi fillon veprn e kryerjes por nuk e prfundon. Kjo ndarja e tentimit sht e
rndsishme pr prcaktimin e ekzistimit t trheqjes s vullnetshme dhe t matja e dnimit. Te
tentimi i kryer, trheqja e vullnetshme nuk sht gjithnj i mundur. Pr tentimin e pa kryer ,
sipas rregulls, shqiptohet dnimi m i lehte se pr tentimin e kryer.
Tentimi i kualifikuar ekziston kur me veprimin ndrmarr, me te cilin sht dashur q t
realizohet vepr e tentimit t cilin e ka shkaktuar qenia e veprs s tjetr penale. Ky tentim
sht i rndsishm pr kualifikimin juridik t veprs. Prndryshe n raste t tilla ekziston vepra
e tentuar penale, e fakti se me kt tentim sht realizuar vepra tjetr penale , merret parasysh
te matja e dnimit, pr vepr te tentuar penale. Nse sht tentuar nj vepr m e leht por
sht shkaktuar nj vepr m e rnde, ather do t ekzistoj ose vepr e kualifikuar ose
bashkndodhje , nse vepra m e rnd nuk e absorbon veprn e tentuar.
2.2 Natyra juridike e tentimit
Ne teorin juridike shqyrtohet shtja e justifikueshmeris dhe kufijve t ndshkimit pr
tentim te veprs penale mbasi q ktu nuk ka pasoja me t cilin kishte qen i cenuar objekti i
mbrojtjes. Gjat prgjigjeve n kto pyetje dallohen tri kuptime: objektive, subjektive, dhe
objektive-subjektive. Sipas teoris objektive baza juridike e tentimit gjendet n ekzistimin e
rrezikut pr pasurin e caktuar juridike, duke pasur parasysh q ka ekzistuar mundsia reale q

56

ajo t jet e parashikua. Prandaj shqiptohet ndshkimi pr tentim ,por me dnime te leht pasi
nuk ka pasoja.
Sipas teoris subjektive baza juridike e tentimit gjendet n vullnetin e treguar kriminal t kryesit
t veprs gjat ndrmarrjes s veprimit. Pr kt nuk ka dallim mes tentimit dhe veprs s
kryer, pasi n te dy rastet n t njjtn mnyr shpreh vullneti kriminel i kryesit. Pr ket tentim
ndshkohet ne t njjtn mnyr si pr vepr t kryer penale , me at q dnimi mund t zbutet.
Sipas teoris objektive-subjektive , esenca e tentimit gjendet n ekzistimin e rrezikut pr
objektin e mbrojts si dhe gjat shprehjes s vullnetit kriminel t kryesit te veprs. Kryesi i
veprs penale mund t jet i dnuar m leht pr tentim se pr vepr t kryer. Kjo teori e
kombinuar sot sht m se shpeshti e pranuar nga ana e legjislaturs penale.
N t drejtn penale te Bosnes dhe Hercegovins pr tentim te veprs penale ndeshkohet n
kufijt e ndshkimit t prcaktuar dhe at kur ka t bej me vepra penale pr t cilat mund t
shqiptohen tri vite t burgimit ose dnimi m i rnd e n pikpamje te veprave tjera penale
vetm ather kur e parasheh ligji pr tentim. Nga kjo pason se pr ndshkimin e tentimit sht
e rndsishme pesha e veprs penale e shprehur n llojin dhe lartsin e dnimit t shqiptuar.
Por ligjdhnsi autorizon gjykatn se pr tentim mund t ndeshkon n form me t leht se pr
vepr t kryer penale, q do t thot se tentimi sht baz fakultative e lehtsimit t dnimit.
3. Tentimi i paprshtatshm
Tentimi i paprshtatshm ekziston kur deri te shfaqja e pasojs nuk ka ardhur pr shkak se jan
mjetet e paprshtatshme me t cilat sht ndrmarr kryerja e veprs, ose sht objekti i
paprshtatshm prandaj vepra penale nuk ka mundur fare te kryhet ( neni 21 LP) Praktikisht deri
te tentimi i paprshtatshm vihet pr shkak se mjetet nuk kan cilsi te tilla q kishte qen e
mundur q me to t shkaktohet pasoja, ose sht sendi i padukshm , i paprshtatshm pr
pasojn e cila sht dashur te shkaktohet. Pr shkak t ekzistimit t cilsive negative n an t
mjeteve me t cilat vepra kryhet ose sendeve n te cilat kryhet, nuk ka mundsi objektive pr
kryerjen e veprs.
Kjo do te thot se me kto mjete gjegjsisht n at send , n ato kushte t dhna, jo vetm
kryesi pos as fardo personi tjetr nuk kishte pasur mundsi t kryej veprn paramenduar
penale.
Por nuk ka tentim t paprshtatshm nse sht mjeti n rregull, e kryesi nuk ka ditur ta
prdor, gjegjsisht t shfrytzoj at, si pr. q t aktivizoj mekanizmin pr ndezje n mjetin
eksploziv , t shkoqit kmbzn n armen automatike, t ky pajisjen elektronike pr ndezje nga
largsia, dhe tj. Prndryshe, paprshtatshmria e , e kryesit q t manipuloj me mjete gjat
kryerjes s veprs penale sjell deri te tentimi i paprshtatshm. Nuk ka tentim te
paprshtatshm gjithashtu edhe n rast t ndrmarrjes s veprimeve jo reale dhe absurde si
jan veprime mistike, magjia, me qellim te kryerjes s veprs penale ( pr sh. kundr jets,
trupit shndetit, martess dhe tj) pr arsye se veprimet e tilla nuk kan ndikim kauzal n
realizimin e pasojs dhe pr at as rrezik real shoqror.
3.1 Llojet tentimit t paprshtatshm
N teorin juridike dallohet:
tentimi absolutisht i paprshtatshm dhe relativisht i paprshtatshm
Tentimi absolutisht i paprshtatshm ekziston ather kur mjetet me t cilat sht tentuar t
kryerja e veprs penale jan t tilla q vepra penale nuk ka mundur te realizohet me cilat do
kushte ( vrasja e kufoms, ose ndrprerja e shtatznsis te gruaja e cila nuk sht shtatzne).
Tentimi relativisht i paprshtatshm ekziston kur

jan mjetet ose sendet me cilsit e veta

57

zakonisht sipas rregulls t prshtatshme, t prdorshme pr kryerjen e veprs penale , por n

rastin konkret nuk kan qen t prshtatshm pr shkak te disa rrethanave te cilat kan ndikuar
n at moment, kshtu q e kan eliminuar ndonj cilsi ose prshtatshmrin e mjetit,
gjegjsisht objektit pr realizimin e pasojs. Jurisprudenca penale e Bosns dhe Hercegovins
nuk njeh kt ndarje t tentimit t paprshtatshm.

3.2

Natyra juridike e tentimit t paprshtatshm

N teori shqyrtohet shtja e justifikueshmeris s kufijve te dnimit pr tentim t

paprshtatshm t veprs penale. Gjat prgjigjes n ket pyetje dallohen tri kuptime: objektive
, subjektive dhe objektive-subjektive.
Sipas teoris objektive dallohet ndshkimi pr tentim t veprs penale absolutisht te
paprshtatshme dhe relativisht te paprshtatshme
Te tentimi absolutisht i paprshtatshm fare nuk ekziston mundsia q te paraqitet pasoja e
veprs penale dhe pr at nuk duhet t kualifikohet si tentim as nuk duhet t ndshkohet kryesi
i tij. Te tentimi relativisht i paprshtatshm ekziston rreziku i dukshm dhe real pr pasuri te
atakuar
dhe
pr
tentim
t
till
kryesi
ndshkohet.
Sipas teoris subjektive baz pr prgjegjsi dhe dnim sht paraqitja e vullnetit kriminel te
kryesit , e ajo sht e manifestuar n t njjtn mnyr te dy llojet tentimit t paprshtatshme
pr ka kryesit e tyre duhet t ndshkohet n te njjtn mnyr
Sipas teoris objektive subjektive pr tentim relativisht t paprshtatshm ndshkohet n parim,
e pr tentim absolutisht te paprshtatshm ndshkohet vetme kur sht kryer ne rrethana dhe
kushte te cilat tregojn n rrezikun e tij.
Kuptimi i till sht i prfaqsuar edhe n ligjin e prkohshm penal t Kosovs, i cili nuk bn
dallimin e tentimit t paprshtatshm n relativisht dhe absolutisht t paprshtatshme, as n
dallimin n ndshkimin e tyre. Me fjal te tjera, pr tentim te paprshtatshm ndshkohet si pr
tentim te veprs penale, / kur bhet fjal pr vepr penale pr t ciln sht i prcaktuar me ligj
dnimi me burg prej tri vitesh, ose dnimi m i rend, ose kur ligji prcakton at prerazi, prandaj
gjykata ka at mundsi q kryesin e till ta ndshkon m dnim m t leht ose ta liroj at n
tersi nga dnimi i prcaktuar.
4. Heqja dore me vullnet
Heqja dor me vullnet te lir, ekziston ather kur kryesi ka tentuar kryerjen e veprs
penale por ka hequr dor vullnetarisht nga kryerja e tij. ( neni 22. LP) te tentimi i
paprshtatshm heqja dor me vullnet t lir nuk sht e mundur. Qe heqja dor nga
tentativa e veprs penale te jet juridikisht relevante , jan te nevojshme te plotsohen
dy kushte : 1) heqja dor duhet t jet e vullnetshme dhe 2) heqja dor duhet me qen
prfundimtare. Heqja dor sht e vullnetshme kur kryesi vet me vullnet t lir merr
vendim pr ndrprerjen e veprs se filluar penale, pr mosndrmarrjen e veprs penale te
ciln ka mundur t kryej, ose pr largimin e pasojave te veprs se kryer penale.
Domethn nuk ka heqje dor me vullnet nse kryesi sht penguar nga rrethanat dhe
pengesa te jashtme objektive, ose heq dor nga kryerja e mtutjeshme t veprimeve
pr shkak t vshtrsive t cilat nuk mund ti mposht. Gjithashtu nuk mund ka heqje dor
t vullnetshme nse kryesi ndrpren veprn e filluar pr shkak t kushteve te
paprshtatshme , pr ti vazhduar m von kur krijohen kushtet e prshtatshme ,

58

gjegjsisht nse e shtyn ndrmarrjen e veprs se kryerjes nga arsyet e njjta. Kjo sht
shqyerje e jo heqje dor. Heqja dor duhet t jet prfundimtare n raport me vepr t
tentuar penale. Motivet pr shkak t t cilave kryesi heq dor nga vepra e filluar, nuk
jan te rndsishme pr ekzistimin e veprimit te heqjes dor me vullnet, por mund t
ndikojn n matjen e dnimit. Motivet mund t jen t ndryshme dhe madje nuk duhet t
jen te natyrs morale.
Heqja dor me vullnet nga tentimi i veprs penale mund te paraqitet ne dy raste: 1) kur
kryesi fillon veprn e kryerjes dhe pastaj me vullnet heq dor nga prfundimi i saj (
heqja dor nga tentimi i pakryer) dhe 2) kur kryesi i veprs penale e kryen veprn n
trsi, por vullnetarisht e parandalon paraqitjen e pasojs (heqja dor nga tentimi i
kryer). Prandaj pr ekzistimin e heqjes dor me vullnet t kryesit nga tentimi sht e
nevojshme q kryesi t filloj kryerjen e veprs penale, t ket filluar kryerjen e saj dhe
q gjat ksaj kryerje ka marr vendim pr ndrprerje t veprimit me at q mos te
vazhdoj dhe veprn e filluar mos ta prfundoj. Kshtu nuk ka heqje dor te vullnetshme
nga kryerja e veprs penale nse kryesi ka hequr dor vetm nga veprimtaria t ciln e ka
filluar me qllim t zvendsimit t saj me tjetr m t volitshme.
Heqja dor me vullnet te tentimi i pakryer, ekziston kur kryesi fillon veprn e
kryerjes e pastaj e ndrpren n mnyr q t mos e vazhdoj m von, derisa heqja
dor me vullnet te tentimi ekziston, ather kur kryesi arrin t parandaloj paraqitjen e
pasojs pr ekzistimin e heqjes dor vullnetare nga tentimi i prkryer, ekziston aktiviteti i
mvonshm i kryesit n parandalimin e pasojs s veprs si dhe q rezultati i aktivitetit t
ndrmarr n mnyr t till t paraqitet n form t mungess s pasojs. Nse edhe
pos veprs s ndrmarr nuk bie deri te heqja e pasojs, ather nuk ka as heqje dor
me vullnet. N rast t till ekziston pendimi i vrtet si rrethan e rndsishme pr
matjen e dnimit. Dallimi i dy llojeve t heqjes dor t vullnetshme ka rndsi se te
tentimi i pakryer mund t vie gjithnj deri te heqja dor vullnetare derisa te tentimi i
kryer kjo nuk sht e mundshme gjithnj (p.sh. te dshtimi i veprs penale ku edhe pos
veprs s ndrmarr sht kryer pasoja, n asnj rast m nuk mund t paraqitet, ose kur
tentimi i veprs barazohet me vepr t kryer penale).
Sipas ligjit t prkohshm penal t Kosovs pr tentim t paprshtatshm kryesi
mund t lirohet nga dnimi, kur ai n kt rast ndshkohet pr ato vepra t cilat prbjn
ndonj vepr t pavarur ( tentim i pakualifikuar).
VI

BASHK-NDODHJA E VEPRAVE PENALE

1. Uniteti i veprave penale dhe bashkveprimi

Kur kryesi me nj verim shkakton nj pasoj dhe realizon nj vepr penale ather ekziston
uniteti i veprs dhe pasojs ose uniteti i veprs penale, por uniteti i veprs penale do t ekzistoj
edhe kur kryesi me m shum veprimtari shkakton nj pasoj dhe realizon qenien e nj vepre
penale pasi t gjitha kto veprimtari hyjn n prbrje t nj veprimi t shikuar n kuptimin
penalo-juridik. N kt rast ekziston bashk-ndodhja e veprave n kuptim t natyrshm, por
uniteti i veprave n kuptimin penal. Por ekzistojn rastet kur nj person me nj ose m shum
vepra realizon m shum vepra penale pr t cilat i gjykohet n t njjtn koh dhe shqiptohet
nj dnim i unifikuar. Kjo situat quhet uniteti i veprave penale nga pikpamja e
ndshkueshmris ose bashk-ndodhja e veprave penale.
2. Kuptimi i bashk-ndodhjes
Bashk-ndodhja e veprave penale ekziston kur nj person me nj ose m shum vepra realizon
m shum vepra penale pr t cilat nuk i sht gjykuar dhe i gjykohet n nj proces, bie nj
aktvendim dhe shqiptohet nj dnim kryesor (neni 71 l.p). Nga kjo del se pr ekzistimin e
bashkndodhjes sht i nevojshm plotsimi i kushteve si vijon: 1) Dy ose m shum vepra

59

penale, 2) vepra e kryer nga i njjti person dhe 3) q pr t gjitha vepra kryesi t gjykohet dhe
ti shqiptohet nj aktgjykim. Pr ekzistimin e bashk-ndodhjes nuk sht e rndsishme se a i ka
kryer t gjitha ato vepra kryesi vepr ose n bashkpunim me personin tjetr.
3. Llojet e bashkndodhjes
Varsisht nga numri i veprimeve t ndrmarra, dallohen dy lloje t bashkndodhjes: Bashkndodhja ideale dhe reale.
Bashk-ndodhja ideale ekziston kur kryesi me nj vepr realizon m shum vepra penale.
Bashk-ndodhja e till mund t jet homogjene dhe heterogjene. Bashk-ndodhja ideale
homogjene ekziston kur kryesi me nj vepr realizon m shum vepra penale t t njjtit lloj.
Bashk-ndodhja heterogjene ideale ekziston kur me nj vepr shkaktohen m shum vepra
penale t llojit t ndryshm. Bashk-ndodhja ideale ekziston pa marr parasysh se a jan
realizuar veprat e kryera penale ose kan mbetur n tentim. Prandaj e mundshme sht dhe
bashk-ndodhja ideale e veprave penale n tentim. Ai ekziston dhe kur ndonj veprimtari sht e
realizuar si vepr e kryer penale, e tjetra si tentim i veprs penale. Por pr ekzistimin e bashkndodhjes ideale n kto raste sht e nevojshme q tentimi t jet i ndshkueshm.
Bashk-ndodhja reale ekziston kur kryesi me m shum vepra shkakton m shum vepra penale
me kusht q pr asnj vepr kryesit nuk i sht shqiptuar aktgjykimi i plot fuqishm. Pr
ekzistimin e bashk-ndodhjes reale sht e nevojshme q t jen t realizuara m s paku dy
vepra penale me veprime t posame dhe gjat ksaj pr asnjrn prej tyre nuk sht shqiptuar
dnimi kshtu q kryesit t veprs i gjykohet pr t gjitha veprat n t njjtin proces, merret nj
aktgjykim dhe shqiptohet nj dnim kryesor. Nse kryesi ka kryer dy vepra penale por pr njrin
i sht shqiptuar aktgjykimi i plot fuqishm pa marr parasysh se a ka vuajtur dnimin apo jo
ather ekziston bashk-ndodhja recidive e jo reale.
S
Pr ekzistimin e bashk-ndodhjes reale nuk sht me rndsi se sa koh ka kaluar n mes t
veprave penale t kryera n bashk-ndodhje. sht i parndsishm fakti se a jan t gjitha
veprat penale t kryera n t njjtin apo n vende t ndryshme n t njjtn koh ose t
ndryshme. Pr ekzistimin e bashk-ndodhjes reale gjithashtu nuk sht e domosdoshme q t
gjitha veprat penale t jen t kryera por disa vepra mund t jen t kryera e disa n tentativ.
Edhe bashk-ndodhja reale mund t jet homogjene dhe heterogjene. Bashk-ndodhja reale
homogjene ekziston kur kryesi me m shum vepra realizon m shum vepra penale te t njjtit
lloj. Bashk-ndodhja heterogjene reale ekziston kur kryesi me m shum vepra kryen m shum
vepra t ndryshme penale.
4. Bashkndodhja provizore
Bashkndodhja provizore ekziston kur kryesi me nj ose m shum vepra shkakton m shum
pasoja gjat t cils jan t prfshira m shum pasoja me nj pasoj t prbashkt ose nj lloj
pasoje paraqitet si faz e mhershme e tjerave, gjegjsisht pasojat e mvonshme i konsumojn
t mhershmet kshtu q faktikisht paraqitet si vepr penale por e cila nuk mund t kualifikohet
sipas dispozitave m shum rregullave pr far formalisht duket q ekzistojn m shum vepra
penale. Me fjal t tjera t bashkdodhja provizore ekziston bashkndodhja e rregullave por jo
edhe e veprave penale. Ekziston nj vepr penale e cila kualifikohet sipas nj rregulle dhe
shqiptohet edhe dnimi i parashikuar.
Llojet e bashkndodhjes provizore
Dallohen bashkndodhjet ideale provizore dhe reale provizore.
4.1 Bashkndodhja ideale provizore

60

Bashk-ndodhja ideale provizore ekziston kur shkaktohet me nj vepr m shum pasoja gjat
s cils nj pasoj prfshin t gjitha t tjerat kshtu q ekziston vetm nj vepr penale.
Bashkndodhja provizore ideale konsiderohet n teori si bashkndodhje e ligjeve, gjegjsisht
baskndodhje e rregullave penale juridike. Dallohen m shum lloje t bashkndodhjes ideale
provizore: 1) specialiteti 2) subsidiaritet 3) konzumpcion dhe 4) alternativitet.
Specialiteti
Specialiteti ekziston kur sht parapar nj vepr penale n dy dispozita ligjore por kshtu q n
nj rregull sht parapar me nj form t prgjithshme, derisa n tjetrn sht parapar si
form e veant speciale t paraqitjes s tij. Pasi dy dispozita prcaktojn shenjat e nj vepre:
rregull e prgjithshme dhe rregull speciale, kjo merret q rregulla speciale e prjashton aplikimin
e rregulls s prgjithshme ( Lex specialis, derogat legi generali) prandaj vepra kualifikohet sipas
rregulls speciale.
Subsidiariteti
Subsidiariteti ekziston kur nj vepr penale paraqitet si faz e mhershme e veprs tjetr penale.
Vepra e par penale ekziston vetm nse nuk realizohet e vepra e dyt e mvonshme penale, por
nse e dyta realizohet ather vepra e par nuk mund t ekzistoj por vetm e dyt penale.
Sipas ksaj n ksi rasti primare sht vepra e dyt m von e kryer , derisa e para sht
subsidiare ndaj t dyts kshtu q rasti i till do t kualifikohet sipas parimit q vepra primare e
prjashton ekzistimin e veprs subsidiare (lex primaria derogat legi subsidiarie).
Konzumpcioni
Konzumpcioni ekziston n dy raste: 1) kur vepra e mhershme penale sht e konsumuar me
vepr tjetr penale ajo paraqitet vetm si faz n kryerjen e veprs s dyt penale. Prandaj n
ksi rasti merret q ekziston vetm vepra e dyt penale e cila e prjashton ekzistimin e veprs s
mhershme (lex konsumes derogat legi kosumptae) dhe 2) Kur qenia e nj vepre penale sht e
prfshir n qenien e veprs s dyt penale, q e para paraqitet si mnyr ose mjet e kryerjes s
veprs s dyt penale.
Alternatviteti
Alternativiteti ekziston n dy raste: 1) Kur sht e parashikuar nj vepr penale n dy ose m
shum rregulla t cilat kan karakter t prgjithshm dhe konsiderohet q ekziston vepra penale
sipas asaj rregulle e cila prbn arsyet kriminalo-politike pr shkak t s cilave sht kryer vepra
dhe 2) kur kryerja e nj vepre penale sht e mundur n m shum mnyra ose veprimtari t
cilat e kualifikojn, ather ekziston nj e jo t gjitha veprat penale.
Inkluzioni
N teorin e t drejts penale paraqiten edhe kuptimet sipas te cilave bashkndodhja e
parashikueshme ekziston n rast te inkluzionit. Kjo sht forme e posame e konzumcionit ku nj
vepr penale realizon shenjat e veta t qenies , prmes ndonj vepre tjetr penale, ashtu q
vepra e mhershme sht e imt, gati e rndsis se vogl por prap se prap sht vepr
penale e prcaktuar n ligj.
4.2 Bashkndodhja provizore reale
Bashkndodhje provizore reale ekziston kur jan kryer m shum vepra penale me m shum

61

vepra , por te cilat jan mes veti ashtu te lidhura q t krijohet bindja q do vepr tjeter
konsumon te drejten , ose madje q e drejta sht substanciale ndaj te tjetrit, pr kt shkak n
te drejten penale konsiderohet q ekziston nj vepr penale. Bashkndodhja ilizore reale
paraqitet ne dy forma: n form t 1) konzumcioni dhe 2) subsidiariteti
Bashkndodhja provizore , n form te konzumcionit, ekziston ne rast te veprs penale e cila
sht e ndrlikuar e zgjatur dhe kolektive, ku ekziston nj vepr penale pa marr parasysh numrin
e pasojave te shkaktuara.
Bashkndodhja provizore n form te substijaritetit ekziston kur nj person e nxit tjetrin pr
kryerjen e veprs penale, dhe pastaj se bashku me te fillon t kryej at vepr penale. N ksi
rasti ekziston vetm bashkveprimi pasi sht nxitja substidijare n kryerjen e veprs penale.
Gjithashtu sht konsumuar edhe ndihma me nxitje, si form m e rnd e bashkveprimit.
5. Vepr e ndrlikuar penale
Vepr e ndrlikuar penale prbehet prej dy ose m shum veprave penale t cilat jan t lidhura
detyrimisht,me ligj mes veti, ku sht parapar dnimi m i rnd pr kryesin e tij. Nse
ligjdhnsi nuk e kryen bashkimin e veprave te veanta penale n nj vepr , ather nuk
ekziston vepr e ndrlikuar penale, por m shum vepra penale n bashkndodhje. Vepra e
ndrlikuar penale, e prjashton ekzistimin bashkndodhjes reale pasi ajo prcaktohet me ligj si
nj vepr penale. Dallohen veprat e ndrlikuara penale te drejta dhe jo te drejta . Vepra penale
e cila sht e drejt dhe e ndrlikuar prbehet nga dy ose m shum vepra te pavarura penale.(
pr sh. banditizmi sht prbr prej detyrimit dhe hajnis , e hajnia e banditizmit prej hajnis
dhe detyrimit) Vepr e ndrlikuar dhe jo e drejt prbehet prej nj vepre penale , dhe prej
veprimtaris tjeter kumulative, te prcaktuar me ligj, i cili sht, prndryshe akt i lejuar, por s
bashku prbejn vepr te re penale, pr te ciln ligji parasheh dnimin m te ashpr ( pr sh.
dhunimi sht prbr prej detyrimit veprs penale dhe aktit t koitusit.
Nga veprat e ndrlikuara penale duhet t dallohen veprat penale me dy ose m shum akte ku
gjithashtu ekzistojn m shum vepra por t cilat te shikuara n mnyr t ndar, nuk prbjn
vepr penale secila pr veti, por t gjitha s bashku bjn nj vepr dhe at vetm ather kur
jan t ndrlidhura n rrjedha unike. Te vepra me dy ose m shum akte ekziston nj vepr
penale e cila krijohet prej dy ose m shume veprave te veanta t cilat ndrlidhn. Prkundrazi
t vepra e ndrlikuar dhe e drejt do veprim prbn vepra te pavarura penale , gjat t cilave
pr shkak t lidhshmris ligjore me vepr tjetr humb, at pavarsin e vet, dhe hyn n
tersi t re. N prbrje t qenies re ku secili prej tyre sht vetm element i asaj qenie se re.
Pr vepr te ndrlikuar ligji prcakton dnim t posam, m te madh se ai dnim i cili sht
parashikuar pr seciln vepr n prbrje te veprs s ndrlikuar. Nse te vepra e ndrlikuar
penale vjen deri te kryerja e veprs vetm te par, nga prbrja e tij, ather ekziston tentimi.
6. Vepr e zgjatur penale
Vepr e zgjatur penale ekziston kur nj person me m shum vepra kryen m shum
vepra t njjta ose t njjts gjini, n koh t caktuar, kshtu q e tra ndrlidhet njra n
tjetrn dhe prben nj vepr te unifikuar penale. Numr i vogl i legjislaturave bashkkohore
penale parasheh vepr t zgjatur penale, si pr sh. Kodi penal i Italis n nenin 81. ose kodi
penal i Bulgaris n nenin 26, kodi penal i Maqedonis n nenin 45, pr vepr t zgjatur penale
krkojn prmbushjen e kushteve si vijon: kryerja e paramenduar e dy ose m shum veprave
t ndrlidhura n mnyr kohore, e cila paraqet realizimin e shumfisht te veprs s njjt,
duke shfrytzuar marrdhniet e zgjatura ne mnyr t njjt, rastet , situatat, ose rrethanat e
ngjajshme. Ligji penal i Kroacis n nenin 61 krkon pr vepr t zgjatur penale, q kryesi me
qellim kryen m shum vepra t njjta penale ose t llojit te njjtit, te cilat duke pasur parasysh
mnyrn e kryerjes, lidhshmrin e tyre kohore dhe rrethanat tjera reale, prbjn tersi t
prbashkt.
Vepr e zgjatur penale si konstruksion n baz t bashkndodhjes provizore reale, ekziston kur

62

nj person me paramendim i kryen m shum vepra t njjta penale ose llojit njjt, t cilat
duke pasur parasysh mnyrn e kryerjes, lidhshmrin e tyre kohore dhe rrethanat tjera reale t
cilat i lidhin dhe prbjn tersi te unifikuar.
Pr ekzistimin e veprs s zgjatur penale sht e nevojshme q t plotsohen dy grupe t
kushteve : kto jan kushtet e detyrueshme dhe fakultative (variabile ). Kushtet e detyrueshme
duhen te jen t plotsuara n do rast konkret. Elementet e ndryshueshme nuk duhen t gjitha
t plotsohen n mnyr kumulative, n secilin rast konkret, ve sht e mjaftueshme q t
ekzistoj nj ose m shum prej tyre, t cilit tregojn unitetin natyror dhe logjik ( trsi te
unifikuar) te t gjitha veprave te kryera penale , prej t cilave njra paraqet vazhdimin e atyre
m hershmeve, kshtu q prben nj vepr n vazhdim . Elementet e detyrueshme pr
ekzistimin e veprs s zgjatur jan : 1) sht e nevojshme q nj person i njjt t merr pjes
n kryerjen e m shum veprave penale, dmth q t ekzistoj identiteti i personit t kryerjes s
veprs. Kjo do t thot q nj person mund t jet kryes i t gjitha atyre veprave, por t merr
pjes n realizimin e tyre si ndihms ose nxits. N teori pr shqyrtimin e shtjeve ekziston
identiteti i personit, prandaj edhe vepr e zgjatur penale. Nse nj person merr pjes n
realizimin e m shum veprave penale n role te ndryshme, gjegjsisht n disa vepra si kryes e
n tjera vepra si bashkveprues. Sipas nj kuptimi n ksi rasti nuk ka vepr t zgjatur penale, (
Baqiq) sipas tjetrit vepr e zgjatur penale ekziston edhe n kt rast pasi pr ekzistimin e tij
krkohet identiteti i bashkvepruesit, e jo kryesi. N praktik sht m shum i prfaqsuar ky
botkuptimi tjetr. 2) te gjitha veprat e kryera duhen t jan t njjta ose vepra t llojit t
njjt. Kjo do t thot q ato paraqitn si forma t njjta ose t ndryshme t nj vepre t njjt
penale dmth. q ekziston identiteti i qenieve ligjore t t gjitha veprave t kryera penale me
numr m t madhe t veprimeve t ndrmarra. 3) t gjitha veprat penale duhet t jan t
kryera nga nj person, t kryera n mnyr t njjt, ka tregon q ato ,edhe pse jan t
ndrmarra gjat kohs se caktuar dhe t ndrlidhur t ngjarjes, paraqesin tersi t unifikuar. 4)
T gjitha veprat penale duhen te jan t kryera n interval t caktuar kohor. Kjo do t thot q
ne mes t veprave t caktuara penale duhet t ekzistoj vazhdimsia kohor, pa ndrprerje t
madhe. Kur ekziston lidhshmria kohore e cila t gjitha veprat e kryera ndrlidh n tersi te unike
paraqet shtje faktike t cilin gjykata duhet ta zgjidh n secilin rast konkret. Kjo lidhshmri
kohore domethn q distanca mes disa veprave penale nuk guxon t jet e madhe qe t hupet
lidhja kohore mes veprave t veanta, duke marr parasysh q do vepr e ardhshme penale
paraqitet si vazhdim dmth si zgjatje e veprs s m hershme penale. Vepr e zgjatur penal m
s shpeshti paraqitet si vepr e cila kryhet duk shfrytzuar rastet e njjta, situatat e njjta ose
raportet e njjta. Prandaj disa autor konsiderojn q edhe kto rrethana duhet t vlersohen si
vlersimi mbi ekzistimin e vazhdimsis kohor 5) t gjitha veprat penale duhet t jen t kryera
m paramendim. sht e rndsime q te secila vepr e veant n prbrje t veprs s zgjatur
penale ekziston kjo forme e fajit , me at q ai nuk duhet gjithnj t lajmrohet n t njjtn
form , por disa vepra mund t jen t kryer me paramendim direkt a tjetra me paramendim
eventual. N teori ekzistojn edhe kuptimet q edhe vepra penale e kryer me vrull , gjithashtu
hyn n prbrje t konstruksionit t veprs s zgjatur penale.
Elementet e ndryshueshme, ( fakultative, t padetyrueshme ) jan ato t cilat m s
shpeshti ekzistojn t veprat e zgjatura penale dhe bjn lidhjen kohezione te tyre, dhe i japin
karakter t trsis unike, por ekzistimi i t cilit nuk sht i domosdoshm n do rast, q t
kualifikohen m shum vepra si vepra t zgjatura penale.
Si elemente te ndryshueshme n teori dhe praktik gjyqsore, konsiderohen : shfrytzimi
i marrdhnieve te prhershme dhe te njjta , situatat ose rastet identike, mjetet ose vendet e
njjta pr ndrmarrje t veprs, personat identik te dmtuar ,ose pasurit e atakuar.
Vepr e zgjatur penale sht konstruksion i cili bazohet n bashkndodhje provizore reale,
prandaj pr t gjitha veprat e kryera shqiptohet dnimi i parashikuar n ligj pr vepr t till.
Koha e kryerjes s veprs s zgjatur penale paraqet tr kohen e kryerjes s tij, e parashkrimi i
ndjekjes penale fillon prej momentit kur ka ndodh vepra e fundit nga prbrja e tij. Vendi i

63

kryerjes sht vendi i te gjitha veprave t veanta dhe t gjitha pasojave t veanta.
Amnestimi dhe falja kan t bjn m t gjitha veprat n tersi, vepra e zgjatur prfshin n veti
parimin ( ne bis in idem si dhe parimin res judicata)
7. Vepra kolektive penale
Vepra kolektive penale sht form e prcaktuar me ligj e bashkndodhjes provizore reale e cila
ekziston n rast t kryerjes s m shum veprave t njjta ose t llojit t njjt nga ana e
personit t njjt, e cila trajtohet n mnyr juridike si nj vepr penale gjat s cils t gjitha
veprat rezultojn prej gjendjes s caktuar psikike te kryesit dhe mnyrs s tij t jets.
Format e veprs kolektive penale
N teori dallohen tri forma te veprs kolektive penale dhe at: N form t zanatit, n form t
profesionit dhe shprehis.

Vepra kolektive penale e kryer n form t zanatit

Vepra kolektive penale e kryer n form t zanatit ekziston kur kryesi e kryen nj ose m
shum vepra penale t cilat jan te njjta ose t njjtit lloj, , gjat secils kryesi tregon
gatishmrin q n ket mnyr ta realizon burimin e ardhurave dmth q t siguron dobi
pasurore kundrligjore . Pra elementi subjektiv i ksaj forme t veprs kolektive te veprs penale
prbehet n ekzistimin e qllimit t kryesit q me kryerjen e veprave penale t realizon burime t
prhershme ose plotsuese t te ardhurave.
Vepra penale kolektive e kryer n form t profesionit
Vepra penale kolektive n form t profesionit ekziston kur kryesi kryen nj ose m shum
vepra ose vepra t llojit t njjt, gjat secilit q nga fillimi tregon gatishmrin q t vazhdon
me kryerjen e tyre, dhe at n form t kryerjes s puns, profesionit. Pr ekzistimin e ksaj
pjes sht esenciale q kryerja e ksaj vepre penale paraqitet si lloj i afarizmit t kryesit pa
marr parasysh se a realizon ai dobi materiale apo jo.
Vepra kolektive penale nga shprehia
Vepra kolektive penale nga shprehia ekziston kur kryesi kryen nj ose m shum vepra penale t
njjta ose t llojit t njjt nga shprehia e cila sht krijuar te ai me kryerjen e m hershme t
atyre veprave penale . Motivi i kryerjes s veprave penale nuk sht ktu i rndsishm pr
ekzistimin e veprave ve pr ekzistimin e shprehis, prirjes tendencs e cila i prmbahet mnyrs
s sjelljes s kryesit, ( stilin e jets s tij) n kushte t caktuara.
Vepra penale kolektive n forma t cekuar paraqet konstruksionin ligjor t krijuar n baz te
bashkndodhjes provizore reale, te veprave t njjta apo t ngjashme. Por ajo mund t ekzistoj
edhe n rast kur kryesi ka realizuar vetm nj vepr penale nse me sjelljen e vet ka treguar
qllimin , prirjen ose gatishmrin qe edhe m tutje te vazhdon me kryerjen e veprave t tilla
penale.
Pasi bhet fjal pr vepr te veant penale, prandaj edhe ktu vlen parimi i shtjes s
vendosur, si e prfshijn dhe aktet e amnistive dhe faljeve, te gjitha veprat individuale nga
prbrja e veprs kolektive. Parashkrimi fillon prej momentit te kryerjes s veprs prfundimtare

64

n prbrjen e veprs kolektive penale.

Prgjegjsia penale
I. Nocioni dhe elementet e prgjegjsis penale
1. Nocioni i prgjegjsis penale
Kryerja e veprs penale paraqet supozimin pr zbatimin e dnimit ose t masave t
paralajmrimit sipas kryesit t saj, si reaksion i domosdoshm i shoqris-shtetit pr lndimin e
shkaktuar ose rrezikimin e vlerave t mbrojtura me cenimin e normave t rendit juridik. Por, pr
tu zbatuar dnimi ose sanksioni i paralajmrimit pr kryesit, sht e domosdoshme q ai t jet
prgjegjs pr veprn e kryer,d.m.th t ket raport t caktuar psikik pr veprn e kryer si kryes
i saj. Prandaj, pr zbatimin e dnimit dhe masave administrative (ose sanksioneve
paralajmruese) sht e domosdoshme q prve ekzistimit t veprs penale t ekziston edhe
prgjegjsia penale pr kryersin e veprs. Nga kjo mund t konstatohet q ekzistimi i
prgjegjsis penale sht kusht i domosdoshm pr shqiptimin e dnimit ndaj kryesit t veprs
penale.
Prgjegjsia penale paraqet nj grumbull kushtesh subjektive me t cilat prcaktohet gjendja
psikike e kryesit t veprs dhe raporti i ti ndaj veprs penale. Ajo prcaktohet si grumbull i
kushteve subjektive t cilat e karakterizojn kryersin e veprs penale si t aft mendor dhe
fajtor (neni 11 KP). D.m.th, ky sht nocioni genus i cili nnkupton aftsin mentale dhe fajsin.
Nga ky nocion i prcaktuar mund t konstatohet se prgjegjsia penale sht subjektive dhe
kategori psikike.
Prve ktij mendimi subjektiv, n teorin e s drejts ekziston dhe mendim m i gjer, ose
mendim objektivo-subjektiv i prgjegjsis penale. Sipas ktij botkuptimi , prgjegjsia penale
prbhet nga 3 elemente:1) veprs penale (element objektiv), 2) aftsis mendore dhe 3) dhe
fajsis (element subjektiv). Prgjegjsia penale me t vrtet presupozon ekzistimin e veprs
penale, sepse problemi i prcaktimit t prgjegjsis penale paraqitet pasi q sht kryer nj
vepr e rrezikshme dhe e kundrligjshme shoqrore dhe me ligj sht prcaktuar si vepr
penale pr te cilin parashihet dnimi. Pa ekzistimin e veprs penale nuk mund as t
parashtrohet shtja e prgjegjsis penale. Ky fakt tregon se prgjegjsia penale mund t
kuptohet edhe n vshtrimin objektiv-subjektiv.
N teorin e s drejts penale mund t hasim edhe mendime t tilla sipas t cilave instituti
qendror i ksaj fushe sht fajtori i vrtete, por prgjegjsia penale paraqet vetm konstatimin
d.m.th prcaktimin se nj individ i prmbush kushtet pr fajsi. Prgjegjsia penale kshtu sht
vetm pasoj e kryerjes s veprs penale si sht prgjegjsia juridiko-civile vetm pasoj e
kryerjes s deliktit juridiko-civil ose t deliktit civil (shkaktimi i dmit). D.m.th, prgjegjsia
penale sht vetm term teknik i cili tregon se nj individ ka kryer vepr penale dhe q pr at
vepr ai sht prgjegjs. Kjo d.m.th q nocioni prgjegjsi penale ka vetm karakter deklarativ,
e jo thelbsor.

2. Elementet e prgjegjsis penale

Duke filluar nga mendimi i paraqitur n dispozitn e nenit 11 KP, q prgjegjsia penale sht
kategori subjektive dhe psikike e cila sht e lidhur me personalitetin e kryesit t veprs penale,

65

mund t vrejm se ajo prbhet nga dy elemente kryesore. Kto elemente jan aftsia
mendore dhe fajsia .Aftsia mendore prcakton ekzistimin e aftsive psikike te kryesi i veprs
penale t cilat e bjn t aft ta kuptoj rndsin e veprave t tij dhe t udhheq me veprimet e
veta. Fajsia prcakton ekzistimin e raportit t caktuar t kryesit ndaj veprs s tij si kryes i
saj.
Pr t iu ngarkuar vepra penale kryesit sht e domosdoshme prmbushja e dy elementeve.
D.m.th, pr ekzistimin e prgjegjsis penale sht e domosdoshme ekzistimi i aftsis mendore
dhe fajsia (fajsia e cila paraqitet me paramendim ose nga pakujdesia).
Kjo sht e kuptueshme, se pa ekzistimin e aftsis mendore nuk mund t ekzistoi as fajsia
duke pas parasysh q aftsia mendore sht baz mbi t ciln paraqitet fajsia. N ann tjetr,
aftsia mendore mund t ekzistoj dhe ather kur te kryesi nuk ka fajsi pr veprn e kryer, n
t dyja rastet nuk ka prgjegjsi penale, kshtu q nuk mund t vjen as deri te dnimi pr veprat
e kryera n munges t elementeve t cekura m lart.
Aftsia mendore dhe fajsia mund t maten sipas shkalles , d.m.th mund t ekzistoj shkall m e
lart ose m e ult e aftsis mendore si dhe shkall m e lart ose m e ult e fajsis n varsi
nga shkalla dhe intensitetit i paraqitjes s elementeve subjektive dhe psikike (vetdijes dhe
dshirs) t kryesit t rastit konkret. Kjo d.m.th q prgjegjsia penale mund t matet me
shkall. Ky fakt sht shum i rndsishm , sepse nga shkalla e prgjegjsis penale, varet jo
vetm lloji dhe lartsia e dnimit pr veprn e kryer, por n disa raste dhe ekzistimi i dnimit e
me kt ekzistimi i veprs penale.
Pasi q prgjegjsia penale sht kusht pr zbatimin e dnimeve sipas kryesit t veprs, ajo
duhet t ekzistoi dhe n kohen e kryerjes te veprs penale. Kjo d.m.th q aftsia mendore dhe
fajsia duhet t ekzistojn n momentin e kryerjes t veprs penale n raport me veprn penale
konkrete t kryer.

3. Aftsia mendore
3.1. Nocioni i aftsis mendore dhe aftsia e zvogluar mendore
Aftsia mendore paraqet grumbull elementesh intelektuale t dshiruara t cilat e bjn njeriun
t aft t mendoj, gjykoj dhe vendos pr veprimet e veta dhe q me ato veprime t udhheq.
Aftsia prbehet nga dy grupe t aftsis: intelektuale dhe t dshiruar. Aftsia intelektuale
paraqet mundsin e pranimit t prshtypjeve pr vetn dhe botn q na rrethon, rregullimit
dhe formimit n drejtim t zhvillimit t drejt t procesit t mendimit, d.m.th gjykimit dhe
prfundimit. Me fjal t tjera, aftsia intelektuale paraqet aftsin e njeriut, t ket vetdijen pr
at q ndodh n vetvete dhe rreth tij, si dhe t jet i vetdijshm pr veprimet e veta n kto
ndodhi.
Aftsit intelektuale paraqet aftsin e kryesit t veprs penale q t kuptoj rndsin veprs
s tij, t ket pasqyr pr at se sht akt i rrezikshm shoqror dhe i palejueshm t cilin ai e
kryen me veprimin e vet. Kjo d.m.th q ai mund t jet i vetdijshm pr veprimet dhe pasojat
dhe lidhjes s shkaktuar n mes veprimit dhe pasojs, prkatsisht pr tiparet e tjera t veprs
penale. Aftsit e dshiruara prbhen nga mundsit q t tejkalohen e pengesat e jashtme
dhe t brendshme dhe q vendimi t kryhet me ndrmarrjen ose lshimin veprimit t caktuar
n kuptimin e rndsis s saj. Nj mundsi e till q njeriun ta detyroi q t ndrmerr veprime
apo t bj lshime t caktuara, prkatsisht veprime, paraqet aftsin e udhheqjes me
veprimet e veta.

66

Raporti n mes t aftsis mendore dhe fajsis

Aftsia mendore sht baz pr fajsin, sepse fajsia nuk mund t ekzistoj pa aftsin
mendore. Ky sht kuptimi klasik i raportit n mes t aftsis mendore dhe fajsis. D.m.th,
nse fajsia kuptohet si veprim psikik i kryesit n raport me veprn e vet, ather sht e qart
q kryersi mund t ket vetm nse sht i aft t ket raport psikik d.m.th nse sht i aft ta
krijoj qndrimin e tij sipas veprs dhe pasojs si dhe sipas rrethanave t tjera t veprs penale.
Sipas mendimeve m t reja, aftsia mendore konsiderohet jo si baz e fajsis por si kusht
paraprak pr ekzistimin e prgjegjsis penale. Sipas ktij mendimi aftsia mendore supozon
aftsin e fajsis e cila sht analoge me aftsin civile dhe punuese. Aftsia mendore si aftsi
penale sht aftsi personale, sepse do individ duhet t jet i aft pr gjykim dhe vendim pr
t qen prgjegjs pr kryerjen e nj vepre penale.
Nga fjalit e cekura m lart del ky konstatim; kryesi i veprs pr t mundur t merr far do
perceptimi psikik ndaj veprs t vet, ai duhet t jet individ mesatarisht i aft mendor dhe i
shndosh, t ket aftsi psikike normale dhe i aft t pranoj prshtypjet nga bota e
brendshme dhe e jashtme, ti rregulloj, formoi dhe mbaj dhe q n kt mnyr t pranoj
dijenin pr at se ka po ndodh rreth tij dhe me t, t krijoj prfundime dhe vendime nprmjet
t cilave do t paraqet qndrimin e tij rreth ngjarjeve. Nse kryersi i veprs n kohn e kryerjes
s veprs ka pas aftsin psikike t shndosh, t aft pr funksionim t drejt, ather, pr
kt kryes themi q sht i aft pr gjykim dhe vendim, d.m.th q sht mendrisht i aft. Dhe
e kundrta, nse kryersi nuk ka qen i afte t kuptoj rndsin veprs ose t udhheq me
veprimet e veta, ather ai kryes i veprs nuk ka qen i aft mendrisht.

Nocioni i paaftsis mendore

Kodi i prkohshm penal i Kosovs n fakt nuk prcakton nocionin e aftsis mendore, por
nocionin e paaftsis mendore. N nenin 12. paragrafi 1. KP paaftsia mendore definohet si
pamundsi e kuptimit ose kontrollimit t kryerjes ose moskryerjes se veprimit, si dhe
pamundsis se kuptimit q po kryen vepr penale pr shkak t nj smundje te prkohshme
ose te prhershme, rregullimit mendor apo ngecjes ne zhvillim mendor.

3.2. Metodat e prcaktimit t paaftsis mendore

N drejtn penale ekziston definicioni i aftsis mendore. Ai definicion niset nga supozimi se do
kryes i veprs i cili sht n mosh madhore dhe mendrisht normal sht dhe i aft pr
kryerjen e veprs. Kjo d.m.th q aftsia mendore nuk do te prcaktohet te secili kryesi i veprs,
por ajo do te prcaktohet vetm te kryesit tek t cilt dyshohet n aftsin mendore, n baz
t sjelljeve t tij. Nga kjo del se n vepr penale nuk prcaktohet aftsia mendore por paaftsia.
Pr prcaktimin e paaftsis mendore prdoren tri metoda: psikologjike, biologjike(etiologjike)
dhe e przier (psikologjiko-biologjiko).
Metoda psikologjike

67

Me metodn psikologjike prcaktohet ekzistimi i pengesave psikike, t cilat rezultojn nga

gjendja psikike jonormale, dhe prcaktohet shkalla e ndikimit t tij n gjykimin dhe vendimin e
kryesit t veprs. Vetm gjendja psikike jonormale e cila paraqitet si shkak i pengesave psikike
nuk prcaktohet me kt metod, kshtu q kemi prcaktimin e pasojave, por jo edhe t
shkaqeve. Sipas ksaj metode kryesi i veprs penale do t ishte mendrisht i paaft nse nuk do
t mund t kuptoj rndsin e veprimit t vet dhe t udhheqjes me veprimet e ti, pa marr
parasysh se cila gjendje jonormale e ka shkaktuar kt paaftsi .
Metoda biologjike
Me metod biologjike prcaktohet gjendja psikike anormale, por nuk prcaktohet ndikimi i ksaj
gjendje n kryerjen e funksioneve psikike. Kshtu q sipas ksaj metode, kryesi i veprs penale
sht paaft mendrisht nse gjat kohs se kryerjes s veprs ka qen mendrisht i paaft.
Domethn, m kt metod prcaktohet shkaku i aftsis s zvogluar mendore, por jo edhe
pasojat.
Metoda e przier
Metoda e przier (psikologjiko-biologjike) prmban n veti kriterin psikologjik dhe biologjik pr
prcaktimin e paaftsis mendore. Sipas metods biologjike prcaktohet ekzistimi i gjendjes
psikike anormale, e pastaj sipas metods psikologjike prcaktohet se a ka pas prjashtim t
funksionit psikik n t ciln bazohet aftsia mendore.
Vetm me zbatimin e prbashkt t metods psikologjike dhe biologjike mund t vihet deri te
prcaktimi paaftsis mendore. Pr shkak t prcaktimit t gjendjes biologjike anormale nuk
mund t prcaktohet se a ekziston paaftsia mendore, ose aftsia e zvogluar mendore, pr deri
sa nuk caktohet shkalla e ndikimit n funksione t caktuara psikike nga i cili funksion varet
aftsia mendore. Gjithashtu as prcaktimi vetm i pengesave psikike nuk sht i mjaftueshm
pr prcaktimin e paaftsis mendore pr deri sa nuk caktohet dhe gjendja biologjike e cila i
prodhon kto pengesa, nga e cila madhsi dhe shkall e paaftsis mund t ndikoj edhe shkalla
e pengess n funksionimin psikik.
Aftsia mendore vlerson kohn e kryerjes s veprs penale ne raport me veprn penale
konkrete t kryer. Vetm ekzistimi i paaftsis mendore gjat kohs se kryerjes s veprs penale
prjashton ekzistimin e prgjegjsis penale. Paaftsia mendore e cila ka ekzistuar para kryerjes
s veprs penale, si dhe ajo qe sht paraqitur pas kryerjes s veprs, nuk ka ndikim n
prgjegjsin penale t kryesit t veprs. Paaftsia mendore e cila sht shfaqur pas kryerjes t
veprs penale ka vetm karakter procesi, por jo dhe karakter juridiko penal (paraqet bazn pr
pezullimin e veprs penale). Vlersimi i aftsis mendore nuk kryhet n prgjithsi, por
konkretisht pr veprn penale t kryer. Kjo d.m.th, q nj individ n t njjtn koh mund t
jet e paaft mendrisht n raport me nj vepr penale, e mendrisht i aft pr nj vepr tjetr
penale.

3.3. Prcaktimi i paaftsis mendore sipas Kodit t prkohshm penal t Kosovs

Pr prcaktimin e paaftsis mendore Kodi i prkohshm penal i Kosovs inkorporon metodn e
przier biologjiko-psikologjike. D.m.th, pr tu prcaktuar se a sht kryesi i veprs penale i
paaft mendrisht, sht e domosdoshme, para s gjithash, t prcaktohet se a ekziston te
kryesi ndonj form e paaftsis mendore, dhe ather prcaktohet se a ka qen ai n mundsi

68

t kuptoj rndsin e veprs s tij dhe a ka qen ne mundsi t udhheq me veprimet e veta.
Sipas ksaj, paaftsia mendore prbhet nga 3 elemente:1). mungesa e aftsis intelektuale
(paaftsia e kuptimit t rndsis s veprs s vet), 2). paaftsia e aftsis voluntarist
(paaftsia e udhheqjes me veprim t vetin) dhe 3). rregullimet shpirtrore te cilat mund t
shprehet si rregullime shpirtrore te prkohshme ose te prhershme, rregullim shpirtror i
prkohshm ose ngecje n zhvillimin shpirtror.
3.4 rregullimet shpirtrore
Me rregullimet shpirtror nnkuptojm gjendjen e cila sht paraqit si dmtim i procesit
psikik, deri te dmtimi e zhvillimit normal t procesit psikik te kryesit te veprs penale, kshtu
q ai pr kt shkak nuk sht n mundsi t gjykoj dhe t vendos drejt. rregullimet
shpirtrore mund t jen te trashguara, te lindura dhe te fituara gjat kohs. rregullimet
shpirtrore jan rregullime t trashguara nga prindrit ose paraardhsit te kryesit t
veprs. rregullimet shpirtrore t lindura jan ato rregullimet t cilat jan krijuar te fryti gjat
kohs intrauterike t jets, pr shak t lndimit, toksimit dhe smundjes t trurit ose gjndrave
endokrine. rregullimet shpirtrore te fituar me koh jan ato rregullimet t cilat jan krijuar
gjat kohs s lindjes dhe pas lindjes, gjat jets.
Shkaktart e rregullimet shpirtrore mund t jen organike dhe t natyrs psikologjiko-sociale.
Si shkaktar t natyrs organike m s shpeshti paraqiten: trashgimia, lndimet, smundjet dhe
autoindoksicioni i frytit; pastaj, lndimet dhe smundjet t cilat paraqiten gjat jets, posarisht
smundjet e trurit dhe gjndrave endokrine. Si shkaktar t natyrs psikologjike-sociale m s
shpeshti paraqitet tronditja shpirtrore e cila paraqitet pr shkak t konfliktit n mjedisin
social, pr shkak t ngjarjeve jetsore t papritura t cilat kan karakter t drams, stresit,
tragjedis dhe t ngjashme.
Kodi i prkohshm penal i Kosovs thekson 3 forma t rregullimit shpirtror :1). smundjet
shpirtrore (t prkohshme); 2). rregullimet shpirtrore dhe 3). pengesat n zhvillimin
shpirtrore. Por, n psikiatri ekzistojn klasifikime t gjendjes patologjike t cilat bjn pjes n
nocionin rregullimet shpirtrore, kshtu q nuk ekziston klasifikim dhe kategorizim unik i cili do
t ishte i gjithpranueshm. Kjo sht arsye prse legjislacioni ka dhn nocione m t gjra t
cilat prcaktojn vetm manifestimin e prgjithshm t rregullimit shpirtror, duke ofruar
mundsin e prcaktimit e formave konkrete e specifike t cilat kryhet sipas rezultateve
bashkkohore t arritjes shkencore psikiatrike.
1). Smundjet shpirtrore ose psihozat jan smundje t sistemit qendror nervor(para s
gjithash t trurit) t cilat manifestohet n forma patologjike(paaftsis dhe proceseve) t
shumics t funksioneve psikike. rregullimet shpirtrore paraqesin dmtim t strukturs
organike t sistemit qendror nervor, para se gjithash dmtim t strukturs t trurit (posarisht
t kores t trurit t madh) e cila paraqet bazn materiale t jets s gjithanshme psikologjike t
njeriut, mirpo, te disa smundje shpirtrore shkenca ende nuk ka arrit t prcaktoj se ku
ekziston struktura, dhe kshtu kto smundje quhen shpirtrore, pr dallim nga smundjet
organike t cilat jan t prcaktuara si baz strukturale.
Duke pas parasysh gjatsin e ekzistimit t rregullimet shpirtrore ato ndahen n: te
prkohshme dhe t prhershme. M rregullimet shpirtrore t prhershme nnkuptojm
smundje psikike pr nj koh t gjat, e cila spontanisht nuk mund t shrohet dhe e cila
prkundr shrimit me metoda mjeksore terapeutike bashkkohore, mbetet e pa shruar.
Smundjet psikike kryesore jan: skizofrenia, epilepsia, paraliza progresive, paranoja etj. Me
smundje shpirtrore t prkohshme nnkuptojm smundje psikike t jetgjatsis m t
shkurtr (t prkohshme dhe periodike) e cila spontanisht mund t ndalet ose me shrim

69

bashkkohor mjeksor mund te shrohet. Kto jan smundje t cilat shpien deri te dhimbjet e
shkurta pas s cilave vjen te shrimi. Kto smundje do t ishin ato smundje t cilat krijojn
gjendje delirante, d.m.th deri te dukurit e halucionit t sistemizuar. N kt grup t smundjeve
bjn pjes helmimet e ndryshme.
rregullimet shpirtrore t prkohshme jan ato smundje t cilat paraqiten n intervale kohore
jo t barabarta si gjendje delirante. Kto smundje jan: dipsomania (pije pa kontroll), delirium
tremens (menduri e pirjes s alkoolit pa kontroll), halucinacionet dhe xhelozi alkoolike, gjendja
e errt e t smureve nga epilepsia etj. rregullimet shpirtrore periodike jan ato smundje t
cilat paraqiten n periudhn kohore prafrsisht t barabarta n mes t cilave ekzistojn
intervale t lira, d.m.th intervale t shndetit mendor. Kto smundje jan mania dhe
melankolia. Mania dhe melankolia mund t jen t lidhura n at mnyr q intervalet
smundjes dhe gjendjes s shndosh ndrrohen: gjendja manie- intervali i lir-gjendja
depresive melankolia - intervale t lira.
Pa marr parasysh shkakun, rregullimet shpirtrore ndahen n ekzogjene dhe endogjene.
rregullimet shpirtrore ekzogjene t cilat nxisin faktoret te jashtm, t cilat nga jasht veprojn
n organizm dhe ndikimi i tyre mund t prcaktohet, jan organikisht te kushtzuara (p.sh
psikoza traumatike pas lndimit t trurit, paraliza progresive, epilepsia). Smundjet psikike
endogjene jan ato smundje t cilat nxisin shkaktart e brendshm si jan: paranoja,
shizofrenia, psikoza, depresioni -manik, ose ciklotimia.
2). rregullimet shpirtrore te prkohshme paraqesin paaftsin prkohshme t shumics s
funksioneve psikike t arsyes, t cilat ekzistojn deri sa zgjat ndikimi i shkaktareve endogjen t
ksaj paaftsie ose zgjat deri sa nuk shkurtohet gjendja me ndihmn mjeksore. rregullimin
shpirtror t prkohshme sipas Jeftiqit mund ta shkaktojn kto gjendje:1). gjendja reaktive
psikopatike, posarisht e przier me afekte patologjike si jan: reaksionet patologjike n jetn
e prditshme, reaksionet patologjike n luft, induksione psikike dhe epidemia, gjendja e
hipnozs, atrofi morale dhe reaksione psikopatike t mbyllura; 2). psikopatia e kombinuar me
afekte patologjike ose e prcjellur me instinkte prindrore dhe instinkte mbrojts ;3). psikopatia
seksuale e kombinuar me afekte patologjike si sht rasti te homoseksualt, transvestt
egzbicionistt, fetishet, sodomoistt dhe 4). Alkoolizimi akut, dipsomania, gjendja e prkohshme
patofizike te alkoolistt, gjendja e prkohshme te narkomant, gjendja e prkohshme patofizike
si shkaktore e helmimit dhe asfiksonit pr shkak t smundjes t trurit, tumoreve dhe lndimeve
etj. (Jeftiq, 1960: 488)

Prve gjendjeve t prmendura, rregullimet shpirtrore t prkohshme mund te nxisin edhe

gjendjet afektive te intensitetit t madh t cilat nuk jan t karakterit patologjik, por t cilat jan
n gjendje q plotsisht ta ndrpren procesin psikik, d.m.th t vjen deri te shoku. Nga gjendjet
patologjike t cilat paraqesin paaftsin psikike t prkohshme duhet prmendur dhe
somnabulizimin ( personi q ngrihet dhe ecn npr gjum).
3). Pengesat (prapambetjet) te zhvillimit shpirtrore ose oligofrenija paraqet mos zhvillimin
psikik i cili sht i shkaktuar nga atrofia e sistemit qendror nervor (para se gjithash trurit dhe
shqisave), jonormalitetit te gjndrave endokrine ose sjellje jo normale n mjedisin social. N
pengesat e zhvillimit shpirtror bjn pjes: idiotizmi, imbiciliteti dhe debilizmi (oligofrenis
cerebrale) pastaj kretenizmi dhe infantilizmi ( oligofrenia endokrine ), menduri morale ose

70

munges shqisave morale me ka nnkuptohet paaftsia e lindur pr t vepruar n pajtim me

moral, dhe n fund, mungesa e shqisave te dgjimit te individt t cilt mund t ndikojn ne
dukurit dhe ndodhit n mjedis si jan: mungesa e dgjimit dhe t pamurit dhe mungesa e
dgjimit dhe t folurit.
Pengesat (prapambetjet) e zhvillimit shpirtrore kryesisht jan t e karakterit patologjik.
Shkaktar t ksaj gjendje mund t jen t shumt dhe t ndryshm. Disa nga ata paraqiten gjat
kohs t fillimit t shtatznis, disa gjat shtatznis, e disa gjat kohs s lindjes dhe pas
lindjes gjat viteve t para t zhvillimit t fmis. Prapambetja e zhvillimit shpirtrore psikik si
forme rregullimit shpirtrore mund t matet me shkall ne testet psikologjike pr matjen e
inteligjencs. Kshtu mund t dallojm:1). prapambetja te leht (kur koeficienti i inteligjencs e
individit te testuar sht n mes t 70 dhe 85)
2). prapambetja e mesme (kur
koeficienti lviz nga 50 deri n 70)dhe 3). prapambetja e rnd (kur koeficienti lviz nga 0
deri 50).
Prapambetja e zhvillimi shpirtror si form e rregullimet shpirtrore duhet dalluar nga zhvillimi
jo i plot psikik te individit, i cili e ka kaluar kufirin e moshs madhore, por ende plotsisht nuk
sht i zhvilluar psikik pr shak t disa cilsive individuale, por edhe pr shkak t disa
ndikimeve t jashtme. Kshtu individt n mosh madhore m t re mund t jen plotsisht t
pazhvilluar psikik, prkatsisht zhvillimi psikik i tyre mund t jet i njjt me individt t cilt
jan n mosh t mitur. Por, kjo gjendje nuk i prgjigjet zhvillimit shpirtrore t prapambetur si
baz e cila prjashton aftsin mendore.
3.5. Mundsia e gjykimit dhe marrjes se vendimit
Kur vrtetohet se nj person ka t meta shpirtror, nuk do te thot q ai person n t njjtn
koh sht dhe i paaft mendrisht. rregullimi psikik nuk shpije automatikisht deri te paaftsia
psikike. Pr t qen ky individ i paaft mendrisht, sht i domosdoshm konstatimi q ai pr
shak t rregullimit psikik nuk ka mundur t gjykoj ose te vendos. Sipas ksaj nse personi
sht i rregulluar shpirtrisht (d.m.th person i cili prher ose prkohsisht sht i smur
psikik, prkohsisht i rregulluar psikik ose zhvillim psikik te prapambetur) edhe nse pr shkak
t rregullimit nuk sht ne mundsi t gjykoj ose vendos, ather ai person sht i paaft
mendor.
Pamundsia e gjykimit e kryesit t veprs penale d.m.th pamundsia e kuptimit t rndsis s
veprs s vet, pamundsi e vendosjes, pamundsi e tij pr te udhheq me veprimet e veta
sipas mendjes. Pamundsia e kuptimit t rndsis s veprimit t ti paraqet pamundsi
intelektuale t nj personi t kuptoj rndsin veprimit t vrtet (real) shoqror. Kjo d.m.th q
kryesi i veprs penale n kohn e kryerjes s veprs nuk ka qen n mundsi t kuptoj veprimin
dhe pasojn e veprimit si dhe rrethanat te cilat paraqesin tipare te elementit qensor t ktij
veprimi. Pamundsia e kuptimit t veprimit t rndsis shoqrore, d.m.th nuk ekziston
mundsia mendore e personit t kuptoj q veprimi i ti sht asocial, d.m.th i dmshm dhe i
rrezikshm pr shoqrin.
N teorin juridike, rrall, paraqitet kuptimi sipas t cilit pr ekzistimin e paaftsis mendore,
prve pamundsis, sht i domosdoshme dhe ekzistimi i pamundsis s kuptimit t rndsis
s veprimit t vrtet, prkatsisht pamundsis s kuptimit te kundrligjshm, prkatsisht
veprimit t ndaluar.
Mundsia e marrjes s vendimit paraqet aftsin e personit te udhheq me veprimet e veta sipas
mendjes. Kjo do thot q mundsia e marrjes s vendimit sht e lidhur me mundsin e
gjykimit. Nga kjo del se mundsia e marrjes s vendimit nuk do t testohet nse vrtetohet q

71

personi i rregulluar shpirtrisht sht i aft pr gjykim d.m.th mundsia e marrjes s vendimit
supozon ekzistimin e mundsis s gjykimit dhe e kundrta. Pasi q t vrtetohet ekzistimi i
mundsis s gjykimit duhet t vrtetohet edhe ekzistimi i mundsis s marrjes s vendimit.
Mundsia e marrjes s vendimit paraqet kryerjen e puns s dshiruar. Ky sht proces i
komplikuar i cili prbhet nga aftsia pr tejkalimin e pengesave dhe vshtirsive te brendshme
dhe t jashtme. Veshtrsit e brendshme paraqesin luft te motiveve (nga t cilat disa veprojn
n drejtim t kryerjes s veprimit, e t tjert n drejtim t mos kryerjes te veprimit), ndjenjat (
ngulfatjen dhe prvetsimin e afsheve dhe afekteve), pr deri sa vshtrsit e jashtme shfaqen
gjat eliminimit te pengesave t ndryshme objektive, si jan: mbledhja e mjeteve pr kryerjen
e veprs, gjetja e bashkpjesmarrsve etj. Sipas ksaj, veprimi i dshiruar prcaktohet nga dy
nivele: 1) niveli i par pragjet vetdije te parapar pr synimin dhe kuptim e aksionit (gjykimit t
mundsive t ndryshme, przgjedhja e motiveve t drejtimit, mnyra dhe rruga e t vepruarit
etj) dhe 2) niveli i dyt paraqet kryerjen e vendimit t marr.
Paaftsia mendore n veprn penale prcaktohet me ndihmn e mjekut-psikiatrit i cili konstaton
ekzistimin e gjendjes t rregulluar shpirtrore dhe mendimin rreth mundsis, prkatsisht
pamundsis s gjykimit dhe marrjes s vendimit. N baz t konstatimeve dhe mendimeve nga
ana e mjekut-psikiatrit, gjyqi nxjerr vendimin prfundimtar lidhur me paaftsin mentale, t
zvogluar mentale ose aftsis mentale t kryersit t veprs penale.

4. Aftsia e zvogluar mendore

Aftsia e zvogluar mendore sht aftsi e zvogluar mendore t kryesit i veprs penale pr
gjykim ose vendosje te veprimeve te veta pr shkak t ekzistimit t gjendjes t rregulluar
shpirtrore: rregullime shndetsore t prhershme ose t prkohshme, rregullime
shpirtrore ose pengesa n zhvillimin shpirtror. Shndeti shpirtror bazohet ne aftsin
mendore dhe rregullimit shpirtror te cilat sjellin deri te paaftsia mendore. Ekzistojn shum
gjendje kaluese te cilat sjellin deri te gjendja n t cilin kryesi nuk sht as i aft mendrisht as i
paaft. Ky kufizim i aftsis mendore, i cili n t njjtn koh paraqitet si kufizim i paaftsis
mendore, dhe i cili sipas forms s vet dhe intensitetit mund t paraqitet n shkall t ndryshme,
prcaktohet si aftsia e zvogluar mendore, dhe si pjes e veant ka hyr n legjislacion penal
ne ndikim me qellim te msimit t shkolls sociale n baz t arriturave psikiatrike. Futja e ksaj
lmie e mundson individualizmin sipas kryesit t veprs penale duke pasur parasysh
konstatimin bio -psikologjik.
Aftsin e zvogluar mendore e shkakton gjendja e njjte e rregullimit shpirtror e cila e
shkakton dhe paaftsin mendore. Nuk ekziston gjendja shpirtrore e veant e cila do t ishte
specifike pr aftsin e zvogluar mendore. Sipas ksaj, a do t ekzistoj paaftsia mendore ose
aftsia e zvogluar mendore gjat ekzistimit t gjendjes s rregulluar shpirtrore(smundjet
psikike t prkohshme ose t prhershme, rregullimi shpirtror ose ngecja ne zhvillimin
shpirtror) varet nga fuqia e ndikimit te ksaj gjendje n fuqin e gjykimit dhe marrjes se
vendimit.
Sipas rregullave smundjet shpirtrore sjellin deri te paaftsia mendore. Por, ato mund t
manifestohen n forma t ndryshme kshtu q format m t lehta t smundjes kan pr pasoj
aftsin e zvogluar mendore. Prve ksaj, ne raporti me disa vepra penale smundja
shpirtrore e njjt mund t ket pr pasoj paaftsin mendore, e ne raport me vepra te tjera

72

penale, aftsin e zvogluar mendore. Smundjet shpirtrore t prkohshme, prkatsisht ato t

cilat paraqiten si smundje te prkohshme kur jan n gjendje t qetsis, mund t veprojn si
shkaktar te aftsis s zvogluar mendore. Si shkaktar te aftsis se zvogluar mendore
paraqiten:psikopatia, alkoolizmi, narkomania, neuroza, rregullim n dshira , ndjenjat, instinkti
(posarisht seksual) afekte si dhe disa gjendje fiziologjike si jan: seniliteti (pleqria), psikoza
e burgosjes,shtatznia, lindja, klimakteriumi ( mosha kritike) dhe t ngjashme.
Prcaktimi i aftsis s zvogluar mendore kryhet me metod t njjt me t ciln prcaktohet
dhe paaftsia mendore.
Kodi penal i prkohshm i Kosoves ( neni 12. paragrafi 2 ) e pranon aftsin e zvogluar
mendore. N kt neni shkruan se personi i cili e ka kryer veprn penale dhe ka aftsi te
zvogluar mendore, nse, ne kohen e kryerjes se veprs penale aftsia e ti qe te kupton ose
kontrollon veprat e kryera ose te pakryera ka qen e zvogluar pr shkak te rregullimit mendor.
Kjo do te thot qe do zvoglim i aftsis pr te gjykuar dhe vendosur nuk shpije deri te aftsia
mendore, por vetm zvoglon vetdijen ose dshirn. Do te thot, te ndonj kryes i veprs
penale mund te ekzistoj aftsia e zvogluar pr gjykim ose vendosje, por aj mund jet i aft
mendrisht. Pr tu konsideruar ky kryes si person me aftsi te zvogluar mendore, sht e
domosdoshme qe aftsia e gjykimit ose vendimit te jet e paraqitur ne shkall te caktuar,
kshtu qe ai nuk mund te konsiderohet i aft mendrisht. Termi aftsia e zvogluar mendore pr
te gjykuar dhe vendosur paraqet kufirin ne mes te aftsis se zvogluar mendore dhe pa aftsis
mendore, ne ann tjetr.
Mos zhvillimi i pamjaftueshm shpirtror tek te miturit ose personat madhor ma te ri nuk mund
te paraqet baz pr ekzistimin e aftsis se zvogluar mendore. Aftsia e zvogluar mendore
nuk prfshin mos zhvillimin e mjaftueshm shpirtror dhe pr kt instituti i drejts penale nuk
ka te bj me personat e mitur, prkatsisht personat madhor ma te ri te cilat nuk jan mjaft te
zhvilluar shpirtrisht.
Prcaktimi i aftsis se zvogluar mendore kryhet ne raport me veprn konkrete te kryer sipas
kryerjes se veprimit. Ekzistimi i aftsis se zvogluar mendore para kryerjes ose pas kryerjes se
veprs penale irelevante prjashton prgjegjsin penale ( dhe dnimin pr kryesin e veprs),
sepse aftsia e zvogluar mendore nuk sht baz pr prjashtimin e prgjegjses penale, por
vetm baz pr dnim m te leht.
Aftsia e zvogluar mendore ne disa legjislacione sht e obliguar, por ne disa te tjera sht
baz fakultative pr dnim m te leht. Kshtu disa legjislacione autorizojn gjyqet qe
dnimin ta zbusin ne mas te pakufizuar ndaj kryesit te veprs penale me aftsi te zvogluar
mendore, prderisa legjislacione te tjera parashohin zbutjen e dnimit deri ne mas te caktuar
, d.m.th. dnim m i leht, por ne kufirin e rregullave pr zbutjen e dnimeve te parapara me
ligj. Sipas legjislacionit ton, aftsia e zvogluar mendore sht baz fakultative pr zbutjen e
dnimit.

5. Kryerja e veprs penale ne gjendje te dehur ( Actiones liberae in causa)

Kryesi nuk sht prgjegjs penal nse ne kohen e ndrmarrjes se veprimit dhe kryerjes se
veprs penale ka qen i paaft mendrisht. Nga kjo rregull ekziston prjashtimi, kurr kryesi vet
sillet ne gjendje te paaftsis mendore dhe kryen veprn penale. N ket rast, kryesi prgjigjt

73

penalisht, ndonse veprn e ka kryer ne gjendje te paaftsis mendore me kusht se vet sht
sjell ne at gjendje gjat prdorimit te alkoolit, te opiumit te drogave ose ne ndonj menyr
tjetr, ndonse ne kohen e sjelljes ne nj gjendje te till vepra e ti ka qen e prfshir me qellim
apo nga pakujdesia. Ky prjashtim, emrtohet si vet fajsia apo paaftsia mendore ose actiones
liberae in causa.
Shprehja actiones liberae in causa parqet veprim te lir pr te marr vendim, por jo edhe pr te
kryer vepr. Meq veprimi i veprs penale sht kryer ne gjendje te paaftsis mendore, ne
teorin juridike paraqitet shtja e dnimit te kryesit pr nj vepr te kryer te till. Sipas
botkuptimit te vjetruar, kryesi i veprs penale prgjigjet penalisht duke pasur parasysh qe
pasojn e ka shkaktuar ne gjendje te paaftsis mendore. Veprimi me te cilin kryesi vihet ne
gjendje te paaftsis mendor ka karakter paraprak, ka do te thot te veprimit paraprgatitor,
ndrsa veprimi paraprgatitor sipas rregullave nuk dnohet.
Sipas botkuptimit m te ri veprimi me te cilin kryesi sillet ne gjendje te paaft mendore duke u
dehur ose ne ndonj menyr tjetr, nuk sht veprim paraprgatitor, por paraqet vepr te kryer,
meq ajo ne menyr te trthoret paraqitet si pasoj. Kshtu psh. Me sjelljen ne gjendje te
paaftsis mendore te prkohshme, kryesi vet veten e ka prdorur si mjet pr kryerjen e
veprs penale, kshtu qe pr kt arsye prgjigjet penalisht. Prandaj, prgjegjsia penale ne
institutin actione liberae in causa bazohet ne faktin se kryesi ne momentin qe e ka sjell veten e ti
ne gjendje te paaft mendore t prkohshme, e shkakton edhe pasojn, me kusht se ne at
moment ka qen i vetdijshm dhe se e ka ditur, prkatsisht ka pas mundsi qe ta dij se ne nj
gjendje te till mund te kryej vepr penale.
Ekzistimi i vet shkaktimit te paaftsis mendore sht paraqitur ne nenin 13 KP, duke
prmendur disa kushte si:1). personi vetveten e sjell n gjendje t prkohshme t paaftsis
mendore, 2). n kohn e paraqitjes s gjendjes s paaftsis mendore t prkohshme t jet e
aft mendrisht, d.m.th i aft t kuptoj rndsin e veprs s vet ose t udhheq me veprimet
e veta, 3). ne gjendje t paaftsis mendore t prkohshme ka kryer vepr penale me veprim
ose mosveprim me pakujdesi ose qllimisht dhe 4). n mes t veprimit me te cilin personi e sjell
veten ne gjendje te paaftsis mendore, dhe pasojave te veprs penale ekziston marrdhnie
reciproke.
Por, kjo vepr nuk ekziston nse personi ka qen i paaft mendrisht n kohn e prdorimit t
narkotikve, d.m.th ne gjendje te dehur ose kur gjendja e dehur sht pasoj e detyrimit ose
lajthitjes t pashmangshme. Gjithashtu, nuk ekziston vet shkaktimi i paaftsis mendore kur
personi prdor nj doz t vogl t alkoolit nga e cila nuk do t mund t dehej, prve nse pr
shkak t ksaj vjen deri te dehja patologjike si shkak i ekzistimit t ndonj rregullimi t
organit,(p.sh rregullim i metabolizmit) pr ka personi nuk sht i vetdijshm.
Krahas dehjes me vet dshir e cila mund t jet vepr e qllimshme ose pakujdesi, ekziston
edhe gjendja e kryer n raport me kryesin tek t cili ekziston fajsia. Por, kur flitet pr formn e
fajsis e cila sht e duhur pr ekzistimin e prgjithsis penale, n teori dhe legjislacion
ekzistojn shum kuptime. Sipas nj kuptimi, prgjegjsia penale ekziston vetm ather kur
qllimi ka ekzistuar tek kryesi i veprs para gjendjes se dehjes, ne raport me pasojn e
shkaktuar .Sipas kuptimit t dyt, e cili sht m i pranueshm, prgjithsia penale ekziston
ather kur te kryersi ekziston qllimi dhe pakujdesia n raport me pasojn e shkaktuar n
gjendje te dehur.
Do m than q sipas Kodit penal te Kosovs prgjegjsia penale, kryesi i veprs penale, i cili
me prdorimin e alkoolit, drogave etj e sjell vetn n at gjendje n t ciln nuk ka mundur ta
kuptoj rndsin e veprimit ose mosveprimit e as te kontrolloj sjelljet e veta, dhe nse qllimisht

74

para se ta sjell veten n at gjendje e ka paramenduar veprimin ose mosveprimin, ose nga pa
kujdesia ka kryer veprn penale. Ligji pr kt vepr parasheh prgjegjsi penale. Vet shkaktimi
i paaftsis mendore ose actions liberae in causa i prgjigjet principeve t prgjithshme mbi t
cilat bazohet prgjithsia penale.
Aftsia mendore te kryersi duhet t ekzistoj n kohn kur ai me prdorimin e alkoolit,
narkotikve ose n ndonj mnyr tjetr (hipnoz, autosugjestion) e sjell vetn n gjendje t
paaftsis mendore t prkohshme. Ai duhet t jet i aft t kuptoj q me prdorimin e ktyre
mjeteve mund t dehet, dhe n at gjendje mund t kryen veprn penale, dhe ather t
vendos a dshiron apo nuk dshiron ti prdor ato mjete. Kshtu fajsia pr veprn e kryer
ekziston nse te ai ekziston fajsia ose pakujdesia n raport me pasojn e cila sht e shkaktuar
nga gjendja e dehur.
Do te thot qe prgjegjsia penale ekziston si vepr e qllimshme a edhe pr paaftsin
mendore t fshehur nga pakujdesia. Pr vepr t qllimshme do her prgjigjemi, ndrsa pr
vepr nga pakujdesia vetm ather kur ligji e parashe prgjegjsin penale pr pakujdesi. Por,
me prdorimin e alkoolit, drogave kryesi vetveten mund ta sjell jo n gjendje t paaftsis
mendore, por n gjendje t aftsis s zvogluar mendore.
Krahas vet shkaktimin te paaftsis mendore disa legjislacione t shteteve e pranojn dhe
veprn penale n gjendje t dehur. Pr kt vepr ekziston domosdoshmria qe personi t jet
fajtor pr arritjen ne gjendje te dehjes totale gjat se cils ka kryer vepr penale. D.m.th, te vet
shkaktimi i paaftsis mendore fajsia e kryesit ekziston n raport me veprimin e dehjes dhe
pasojs s veprs penale te shkaktuar n gjendje te dehur, prderisa te vepra penale e dehjes
fajsia e kryersit ekziston vetm n raport me dehjen totale si pasoj e dehjes, por jo dhe t
vepra penale e shkaktuar nga gjendja e dehur. Sipas ksaj q u cek m lart nuk ekziston fajsia
n raport me veprn penale si te actiones liberae in causa, por vetm n raport me shkaktimin
dehjes d.m.th paaftsis
mendore t prkohshme.
N kt rast sht prfshir vetm veprimi i dehjes, por n raport me veprn penale e cila
sht e shkaktuar n gjendje t aftsis mendore nuk guxon t ekzistoj fajsia. D.m.th, te
vepra penale e dehjes, fajsia ekziston vetm n raport me dehjen totale si pasoj e gjendjes t
dehjes. D.m.th sipas ligjeve n t cilat ekziston nocioni i dehjes si vepr penale e veant
ekziston dhe prgjithsia penale n baz t shkaktimit.

Fajsia
1. Nocioni i fajsis
Fajsia sht raport psikik i kryesit te veprs ndaj veprs s kryer. Ky raport psikik shpre
vetdijen pr veprimin, pasojn, marrdhnien reciproke n mes veprimit dhe pasojs se
paraqitur pr t gjitha rrethanat e veprs penale t kryer n ekzistimin dshirs ose ne pajtimin
me pasojn e shkaktuar. Ky nocion i fajsis paraqet element subjektiv t veprs penale. Fajsia
d.m.th sht lidhja ne mes personalitetit psikologjik t kryesit me veprn si dukuri objektive e
cila sht e paraqitur n botn e jashtme. Fjala fajsi prcakton t kundrtn e pafajsis.
Fajsia sht supozim i domosdoshm pr ekzistimin e prgjithsis penale dhe dnimit. Pr t
mundur kryersi i veprs penale t jet i dnuar pr vepr e kryer ai duhet t ket raport t

75

caktuar psikik ndaj veprs se ti. Nse nuk ekziston ky raport, ather nuk ekziston as
prgjegjsia penale, do te thot as dnimi. Fajsia sht pjes e prgjegjsis penale. A ekziston
apo nuk ekziston fajsia(e paraqitur si pakujdesi ose qllim) si raport i caktuar psikik ndaj
veprs penale t caktuar, duhet t prcaktohet n procedurn penale n baz t gjitha
dshmive t mbledhura.
Fajsia t kryesi i veprs penale ekziston ather kur personi sht i aft mendrisht. Pa aftsi
mendore nuk fajsi por nuk d.m.th q do kryes i veprs penale i aft mendrisht duhet t jet
n t njjtn koh edhe fajtor, t ket qndrim psikologjik ndaj veprimit e ti si vepr objektive
e realizuar n botn e jashtme. Aftsia mendore si baz e fajsis paraqitet ather kur kryesi
sht i aft t ket raport t caktuar ndaj veprs s vet, por a ka qen fajtor, duhet t caktohet
n do rast konkret nga ana e gjyqit. Pasi q gjyqi e prcakton ekzistimin e fajsis te kryersi i
veprs, mund ti shqiptohet dnimi i parapar me ligj pr at vepr.
Prcaktimi i vetdijes dhe i dshirs n rast konkret do te thot paraqitje te prmbajtjes pr
veprn dhe intensitetin e dshiruar ndaj pasojs (shkalla e fajsis). Kshtu prjashtohet
prgjegjsia objektive n t drejtn penale. Kjo nnkupton se kryesi i veprs penale mund t
dnohet vetm n baz t fajsis se dshmuar, e jo vetm pr kryerjen e veprimtaris se
caktuar dhe shkaktim t pasojave t ndaluara. Kjo prgjegjsi do t ishte klauzole ose
prgjegjsi pa fajsi. Prgjegjsia objektive sht e pa pranueshme pr t drejtn penale
bashkkohore, por nuk sht edhe e pa panjohur. Ajo paraqitet n disa raste t jashtzakonshme
n form t presupozimit t fajsis.
Kodi penal i Kosovs niset nga parimi se prgjithsia penale subjektive sht kusht pr zbatimin
e dnimit, elementi kryesor sht fajsia. Ky parim sht i paraqitur ne nenin 11 KP ne te cilin
shkruan se: personi konsiderohet penalisht prgjegjs nse sht mendrisht i aft dhe sht
shpallur fajtor pr kryerjen e nj vepre penale, gjegjsisht personi sht fajtor pr kryerjen e
nj vepre penale n rast se ai e kryen veprn penale me dashje apo pa kujdesia. Parimi i
prcaktimit t fajsis si kusht pr zbatimin e dnimit sht me rndsi t madhe pr mbrojtjen
efikase t drejtave dhe lirive t njeriut si dhe pr realizimin e parimit te dnimit t drejt.
2. Teorit e fajsis
N teorin e s drejts bashkkohore dhe legjislacionit penal ekziston mendim unik q
prgjegjsia penale bazohet n fajsin si raport psikik subjektiv i kryesit ndaj veprs s tij.
Ekzistojn m shum teori lidhur me prcaktimin e fajsis: psikologjike, normative, dhe e
przier psikologjiko-normative.
Sipas teoris psikologjike fajsia sht raport psikik i kryesit t veprs ndaj veprs s tij si
veprim ndaj bots se jashtme. Pr ekzistimin e fajsis nuk sht e rndsishme vetdija pr
veprn e kryer. Raporti psikologjik paraqitet n ekzistimin e :1). vetdijes pr veprn, pasojn,
raportin reciprok n mes tyre dhe rrethanave n t cilat kryet veprimi, dhe 2). dshirs e cila
paraqitet n kuptim t dashjes ose pajtimit me pasojn, gjegjsisht ekzistimin e vetdijes ose
mundsis se ekzistimit t vetdijes n krijimin e pasojave t cilat jan te padshiruara dhe te
papranuara.
Sipas teoris normative fajsia paraqet dnimin t cilin gjyqi n emr t shoqris i ja shqipton
kryesit t veprs penale pr veprn e ndaluar penale. Fajsia paraqitet si vlersim social-etik i
shoqris t prfaqsuar nga kshilli gjyqsor lidhur m at se a ka qen veprimi i kryersit
kundr detyrave t cilat dalin nga normat juridike. Sipas ksaj, fajsia sht vlersim rreth asaj
se a mundet kryersi i veprs t qortohet penalisht pr veprn e kryer dhe gjyqsori ta nxjerr
vendimin lidhur me prgjegjsin penale.

76

Sipas teoris psikologjiko-normative, fajsia sht kategori psikologjike dhe normative. Pr

ekzistimin e fajsis nuk sht i mjaftueshm fakti q te kryesi i veprs ekziston vetdija dhe
dshira n raport me veprimin dhe pasojat, d.m.th n raport me veprimin si dukuri reale n
botn e jashtme, por sht e domosdoshme q te personi t ekzistoj vetdija rreth asaj q
veprimi i tij sht kundr rregullave shoqrore. Ekzistojn dhe autor t cilt mendojn se
elementi normativ i fajsis ekziston n vetdijen e kryesit q vepra e tij sht e kundr ligjshme
d.m.th e ndaluar, pr deri sa disa autor normativitetin e paraqesin si vetdije te kryesit q
veprimi i tij sht veprim i dmshm shoqror ose q sht kundr rregullave morale.
3. Fajsia n Kodin e prkohshm penal t Kosovs
Sipas nenit 11 dispozita 1 KP kryesi sht fajtor pr veprn penale te kryer me dashje apo nga
pakujdesia. Nga kjo del se fajsia paraqitet n dy forma, me dashje dhe nga pakujdesia.
Fajsia paraqet raport psikik t kryersit t veprs ndaj veprs s tij. Ky n fakt sht qndrim
psikik i personalitetit t njeriut ndaj veprs si veprim i ti dhe ktu bjn pjes: vetdija, dshira,
ndjenjat, afekti, instinkti, nxitja etj. T gjitha kto procese psikike prmbajn fajsin. Rolin m
t madh e kan vetdija dhe dshira. Vetdija dhe dshira jan elemente kryesore t sjelljes t
njeriut dhe nprmjet tyre m s miri paraqitet raporti i personalitetit ndaj sjelljes s vet dhe
rezultatet e asaj sjelljeje.
Elementet e cekura m lart jan gjithashtu elemente kryesore te aftsis mendore dhe fajsis.
Kjo rrethan krkon t prcaktohet raporti ndrmjet ktyre dy elementeve t prgjegjsis
penale. Te aftsia mendore prcaktohet se a ka mundur kryesi i veprs penale t jet i
vetdijshm pr rndsin e veprimit t vet, dhe a ka mundur t udhheq me veprimet e veta
n kohn e kryerjes s veprimit . Do te thot prcaktohet aftsia e ti pr gjykim dhe vendim.
Te fajsia prcaktohet se a ka qen kryesi i veprs i vetdijshm pr veprn penale konkrete t
ciln e ka kryer dhe a ka dashur ose pajtuar me kryerjen e ksaj vepre.
D.m.th aftsia mendore paraqet aftsi psikike te kryesit veprs, aftsin psikologjike
(mundsin, fuqin) dhe vetdijen dhe dshirn t veproj, prderisa fajsia nnkupton
kryerjen e veprs penale me vetdije dhe dshir. Sipas ksaj, raporti n mes aftsis mendore
dhe fajsis paraqitet baze dhe supozim te fajsis. Gjyqi n procedur penale nuk prcakton
aftsin mendore por paaftsin mendore dhe vetm ne raste kur t paraqitet dyshimi n
aftsin psikike te kryesi i veprs. Do te thot q ekziston supozimi i aftsis mendore. Ky
supozim sht relativ.
Prkundr presupozimit t aftsis mendore ekziston parimi i prcaktimit t fajsis ne
procedur penale ne do rast konkret. Domethn n t drejtn penale bashkkohore njri nga
elementet kryesor i prgjegjsis penale sht presupozimi i fajsis. Presupozimi i fajsis i
prgjigjet prgjegjsis penale objektive nga koha feudale e t drejts penale. Prgjegjsia
penale subjektive, e cila bazohet n raportin psikik te kryesit ndaj veprs s kryer, krkon, q ky
raport psikik t jet i caktuar. Prcaktimi i fajsis kryhet n gjyqe me procedur penale dhe
dshmi n do rast konkret, d.m.th n raport me veprn e cila gjykohet prcaktohet dhe
fajsia.

III. Format e pafajsis

1. Dashja

77

Dashja (dollus) sht kryerja e veprs penale me vetdije dhe dshir. Kjo sht forma e fajsis
e cila paraqitet m s shpeshti dhe me te ciln m s miri paraqitet raporti psikik i kryesit t
veprs ndaj veprs, qndrimi tij ndaj pasojave, qndrimin e ti ndaj pasojave si ndryshime ne
objekt te sulmit te cilin ai e ka shkaktuar ose ka kontribuar n shkaktimin e tij. Pr vepr penale
t kryer me dashje personi gjithher prgjigjet dhe dnohet.
N teorin e s drejts kemi shum kuptime lidhur me nocionin dhe prmbajtjen e dashjes. Kemi
kto teori: Teoria e vetdijes, teoria e dshirs dhe teoria e kompromisit.
Sipas teoris s vetdijes (teoria e paraqitjes ose teoria intelektuale) dashja ekziston ather kur
kryesi sht i vetdijshm q me veprim t vetin do te shkaktoj pasojn. Dashja paraqet vetdije
prkatsisht dijen , shfaqjen e tipareve t veprs penale, d.m.th vetdijen pr veprimin, raportin
reciprok ndrmjet veprimit dhe pasojs si dhe rrethanave t tjera t cilat prmbajn tipare t
elementit qensor t veprs s caktuar penale. Dshira e kryesit t veprs penale, sipas ktij
mendimi nuk sht me rndsi pr ekzistimin e dashjes. Sipas ksaj, dashja do t ekzistoj
ather kur kryesi parasheh si t sigurt ose t mundshme paraqitjen e pasojave ne pajtim me
rrethanat tjera pa marr parasysh a i ka dshiruar apo jo ato pasoja.
Sipas teoris s dshirs (teoris voluntaristike) dashja ekziston ather kur kryesi e ka
dshiruar paraqitjen e pasojave t parapara. Dashja, do te thot dshir pr paraqitjen e
pasojave t parapara. Vetm pasojat e parapara, edhe nse ato jan te sigurta, nuk jan te
mjaftueshme pr ekzistimin e dashjes, nse nuk ka dshir. Do me than, nuk ka dashje edhe
me ekzistimin e vetdijes pr pasojn nse kryesi nuk i ka dshiruar at paraqitje.
T dyja teorit e prmendura kan kundrshtime te mdha. Teoria e vetdijes ka vrejtje n
prhapjen e nocionit dhe prmbajtjes s dashjes, ndrsa e ngushton nocionin e pakujdesis. Kjo
teori e prjashton ekzistimin e dashjes s vetdijshme, sepse e transformon n dashje. Teoria e
dshirs ngushton nocionin e dashjes, por e prhap nocionin e pakujdesis. Kjo teori e
konteston, prjashton ekzistimin e dashjes eventuale sepse e kualifikon n pakujdesi t
vetdijshme.
Teoria e kompromisit i ka ruajtur konceptet themelore t dy kuptimeve t cekura m lart, por
e ka prjashtuar miratimin e tyre. Sipas ksaj teorie dashja ekziston ather kurr ekzistojn
vetdija dhe dshira. Ky elementit i dashjes si dshir dhe pajtim e ka mundsuar q dashja t
merr prmbajtjen reale dhe t ndahet nga pakujdesia. Pr ekzistimin e dashjes sht e duhur t
ekzistoj dhe elementet i vetdijes dhe i dshirs. Vetdija paraqitet me dije, paraqet rrethan
te vrteta (tiparet), t veprs penale, e dshira pajtimin e veprs se kryer, d.m.th pajtimi me
paraqitjen e saj. Nse mungon njri nga kto elemente ather nuk ekziston as dashja.
Sipas nenit 15 KP t Kosovs vepra penale e kryer me dashje kur kryesi sht i vetdijshm pr
veprn e vet dhe e dshiron kryerjen e saj, ose kur sht i vetdijshm q pr shkak t veprimit
ose mosveprimit t tij mund t paraqiten pasojat e ndaluara, ather ai sht pajtuar me
shkaktimin e saj. Nga ky definicion del q Kodi prkohshm i Kosovs e pranon teorin e
kompromisit, duke filluar nga fakti q elementi i vetdijes dhe i dshirs ngatrrohet n raportin
psikik n mes kryesit dhe veprs, dhe dashja nuk mund t kuptohet n baz t ekzistimit vetm
t vetdijes ose vetm t dshirs. Sipas ksaj, pr t ekzistuar dashja sht e nevojshme q t
ekzistoj dhe vetdija dhe dshira, d.m.th elementi intelektual dhe voluntaristik (emocional).
Kodi penal n pjesn e prgjithshme dallon dy forma t dashjes: dashjen direkete dhe indirekte,
pr deri sa n pjesn e veant parashihet dhe forma e tret e dashjes-dashja ne afekt, te dy
veprat penale:vrasja e kryer n gjendje t afektit mendor (neni 148 KP) dhe t ashtuquajtura
lndime t rnda trupore n afekt (neni 154. paragrafi 6. KP)

78

1.1. Dashja direkte (dollus direktus)

Dashja direkte ekziston ather kur kryesi sht i vetdijshm pr veprn e kryer dhe e ka
dshiruar kryerjen e asaj vepre. Pr t ekzistuar dashja direkte te kryesi duhet te ekzistoj
vetdija pr veprn e kryer, d.m.th t ekzistoj elementi intelektual dhe voluntaristik n raport me
veprn e kryer.
1) Vetdija pr veprn e kryer d.m.th q kryesi ka dijeni, prkatsisht paraqitje pr veprn dhe
pasojn, lidhjen reciproke ndrmjet tyre, objektet si dhe rrethanat t cilat paraqesin tiparet e
elementeve qensore te veprs penale si jan: vendi, koha, mnyra dhe mjetet e kryerjes s
veprs penale. D.m.th, vetdija pr veprn duhet ta prmban vetdijen pr t gjitha rrethanat e
vrteta t cilat paraqesin tipare t veprs penale. Nse kryersi i veprs penale nuk ka qen i
vetdijshm pr disa rrethana t vrteta t cilat paraqesin tiparet e veprs penale, ather te ai
nuk ekziston dashja n raport me at vepr. N rrethana t vrteta bjn pjes jo vetm faktet
fizike, por edhe juridike nse paraqesin elemente, prkatsisht tipare t elementit qensor
veprs penale t caktuar.
Por, pr dashje direkte nuk sht e domosdoshme do her t ekzistoj vetdija e kryesit pr
kualifikime t fakteve t vrteta, si nuk sht e domosdoshme as vetdija pr vepra
kundrligjore, sepse fillohet nga supozimi juridik q do person i aft mendrisht mund ta
vlerson rndsin e veprs shoqrore dhe juridike. Ky supozim megjithat ka karakter relativ,
sepse mund t dshmohet dhe e kundrta. Vetdija pr vepr kundr ligjore krkohet n ato
raste kur ekziston elementi qensor kundrligjor i veprs juridike. Vetdija te dashja nuk duhet
t kuptohet si kusht objektiv t inkriminimit (motivin i dnimit n legjislacion) sepse ai nuk
parqet element qensor t veprs penale.
2) Dshira pr kryerjen e veprs ekziston ather kur kryersi ka dshiruar paraqitjen e
pasojave t parapa t veprs, prkatsisht kur kryersi e ka ndrmarr kryerjen e veprs (n
kuptim t veprimit ose mos veprimit) me synim t plotsimit t pasojs n objektin e sulmit e
cila paraqet tipare t elementit qensor t veprs penale e parapar n ligj (P.sh.: vrasja nga
xhelozia ose vrasja pr hakmarrje t paskrupullt). Kryersi gjithashtu gjat paraqitjes t ksaj
forme t dashjes dshiron paraqitjen dhe pasojave t cilat duhet t shrbejn si mjet pr
realizimin e pasojs kryesore, e ashtuquajtura pasoja paraprake (p.sh.: vrasja pr trashgimi,
ose falsifikimi i dokumenteve pr shkak t punsimit). Gjithashtu, dshira e kryersit prfshin
dhe pasojn e cila domosdo ekziston s bashku me pasojn kryesore n t ciln sht orientuar
vepra, to te thot pasoja e rastit (p.sh personi A me dashje e vran personin B, e gjuan mjetin
eksploziv n hapsirn n t ciln prve personit B gjenden dhe personat C dhe D). M n fund,
kryesi e ka dshiruar pasojn dhe ather kur sht i vetdijshm q pasoja do t paraqitet pas
plotsimit t qllimit t tij (p.sh vrasja e nns e cila e ushqen me gji fmijn e porsalindur, ose
vrasja e mjekut i cili sht i vetmi me aftsi profesionale i cili n moment mund ta shptoj
pacientit e caktuar). Elementi i dshirs presupozon nxjerrjen e vendimit paraprak t kryesit q
t ndrmerr veprimin me t cilin do t realizoj pasojn e veprs penale.
1.2 Dashja eventuale (dollus eventualis)
Dashja eventuale ekziston ather kur kryesi ka qen i vetdijshm q pr shak t kryerjes s
veprs s tij, prkatsisht moskryerjes mund t paraqitet pasoja e ndaluar, dhe kshtu sht
pajtuar me paraqitjen e veprs. Pr dallim nga dashja direkte kto elemente te vetdijes dhe
dshirs jan t paraqitura m pak. Kjo form e dashjes prbhet nga dy elemente: vetdija pr
mundsin e paraqitjes s pasojs dhe pajtimi me pasojn.

79

Vetdija pr mundsin e paraqitjes s pasojave ekziston ather kur kryesi parasheh q nga
veprimi i tij mund t paraqitet pasoja e ndaluar. D.m.th, ktu nuk ekziston n form t pasojs
se siguris dhe te vrtet, por vetm mundsia e paraqitjes s saj. Vetdija pr mundsin e
paraqitjes s pasojs duhet t prfshij t gjitha rrethanat e vrteta t cilat prmbajn tiparet e
elementit qensor t veprs penale, kshtu q n prmbajtje vetdija nuk dallohet n mes t
dashjes direkte dhe eventuale, por ajo pasqyrohet n intensitetin, prkatsisht shkalln e
vetdijes. Ekzistimi i vetdijes pr mundsin e paraqitjes s pasojs d.m.th q kryesi i veprs
penale nuk parasheh pasoj t veprs s vet si dika e sigurt dhe t vrtet, por si dika q
sht e pranishme si rrezik. M s shpeshti deri te dashja eventuale vihet pr shkak t mungess
se marrdhnies reciproke n mes t veprs te ndrmarr dhe pasojs, paraqitja e s cils
parashihet ashtu q nuk shihet paraqitja e sigurt e pasojs por vetm supozimi pr paraqitje t
saj.
2) Plqimi pr paraqitjen e pasojs, pr dallim nga dashja direkte n t cilin elementi i dshirs
sht i paraqitur me deshi pr pasoj t parapar, te dashja eventuale elementi i dshirs sht i
paraqitur n pajtim me paraqitjen e saj. Pajtimi do te thot pajtimi i kryesit me pasojat e
mundshme t paraqitura t cilat nuk dshirohen ne menyr direkte. Me fjal t tjera, pasoja e cila
parashihet si e mundshme arsyetohet si pajtim i saj me paraqitje te saj. Te dashja eventuale
vepra merret me synim q t kryhet nj pasoj tjetr, e jo ajo me t ciln pajtohemi. Objektivi i
veprs sht nj rezultat tjetr, nj pasoj tjetr, me t ciln kjo shkon si mundsi, si rrezik i
shkalles s lart me t cilat kryesi pajtohet pr t mundur t arrij pasojn e dshiruar dhe t
synuar. Sipas ksaj, pajtimi do te thot pranim i rrezikut, pajtim me paraqitjen e pasojs s
padshiruar.
Prgjegjsia dhe dnimi pr veprat e kryera me dashje
Pr veprat e kryera me dashje gjithher prgjigjemi penalisht pa marr parasysh se a jan t
kryera me dashje direkte apo eventuale. Ligj penal i dnon te dyja rastet. Por ligji te disa vepra
penale pareshe vetm dashjen direkte si form te fajsis, kur qllimi
(blerja e pasuris,
shkaktim i qllimshm i demit), ose nxitja (hakmarrja) paraqiten si elemente qensor t ktyre
veprave. Gjithashtu, ekzistojn dhe veprat penale t cilat mund t kryhen vetm me dashje
eventuale(ofrimi i pandrgjegjshm i ndihms mjeksore, veprimi i pandrgjegjshm gjat brjes
dhe dhnies s barnave, pandershmria n kryerjen e punve ekonomike). Edhe pse Kodi penal
nuk e dallon dnimin pr veprat kryera me dashje direkte apo eventuale, forma fajsis (si
shkall e prgjegjsis penale) paraqet rrethan t rndsishm pr shqiptimin e dnimit. N
krahasim me dashjen eventuale, dashja direkte sht m e rnd sepse prmban n veti shkall
m t lart t fajsis.
1.3. Format e veanta t dashjes
Prve dashjes direkte ose eventuale t cilat jan te prfshira n Kodin penal n pjesn e
prgjithshme dhe dashjes ne afekt, e cila sht e paraqitur ne pjesn e veanta (te vrasjet n
afekt shkaktimi i lndimeve te rnda trupore), n teorin juridike jan te prfshira edhe llojet te
tjera t dashjes.
Dollus antecedent dhe dolus subsenques (consequent )
Dollus antecedents (dashja paraprake) i paraprin ndrmarrjes s veprave t kryera. Meq
dashja duhet ti paraprin veprs s kryesit ky lloj i dashjes nuk ka rndsi t posame dhe
barazohet me nocionin e prgjithshm t dashjes. Dollus supcenues (dashja e ndrkohshme )

80

paraqitet pas kryerjes s veprs penale dhe nuk ka ndikim n shkalln e prgjithsis penale e
cila prcaktohet sipas kohs s kryerjes s veprimit. Lejimi i ndrkohshm i veprs penale t
kryer nga pa kujdesia veprn penale mund ta shendroj n vepr te kryer me dashje. Dashja e
ndrkohshme merret vetm si rrethan e caktimit te dnimit, sepse ajo prcakton qndrimin e
kryesit pas kryerjes s veprs.
Dolus repentinus i dollus praemeditatus
Dolus repentinus sht dashje e nderkohshme e cila paraqitet pa mendim paraprak pr veprn
penale. Kjo sht dashje n afekt. Kodi penal vetm n dy raste vrteton dashjen e nderkohshme
si rrethan zbutse, dhe at t vrasjet n afekt dhe te lndimet e rnda trupore t shkaktuara
ne afekt. N raste t tjera mund t jet e rndsishme vetm te shqiptimi i dnimit. Dollus
repentinus ose paramendimi ekziston te rastet kur vendimi sht marr me paramendim ,
d.m.th. kur kryersi nj koh t gjat me gjak ftohtsi dhe ne detaje ka menduar pr veprn,
para se e ka kryer at. N disa legjislacione para dashja merret si forma m e rnd e dashjes, e
n disa legjislacione paramendimi merret si form m e rend e dashjes, e ne disa te tjera
rrethan e ashprsuar.
Dolus determinatus i dolus indeterminatus
Dolus determinatus sht dashje e caktuar e cila ekziston kurr kryesi e ka realizuar pasojn te
ciln dhe e ka parapar. Ajo i prgjigjet nocionit dhe prmbajtjes se dashjes direkte. Dolus
indeterminatus sht dashje e paprcaktuar e cila ekziston ather kurr kryesi e ka parapar
pasojn, por vetm ne kornizat e prgjithshme.
Dolus indeterminatus mund te paraqitet ne dy forma si: dolus alternativus dhe dolus eventualis.
Dolus alternativus paraqitet ather kurr kryesi i ka parapa m shum pasoja ne at menyr qe
vetm njra prej tyre mund te paraqitet ( Kruglikov, et al, 1999:202). Pr shembull, nse dikush
gjuan ne dy persona te cilt bisedojn ai sht i vetishm se njrin nga ata mund ta plagos ose
vran, por ju te dy personat. Dolus eventualis ekziston ather kurr kryesi i ka parapa m
shum pasoja, por njrn e parashe si te sigurt, te tjerat vetm si te mundshme. Pr shembull,
kurr kryesi ne rrug gjuan me revole ne nj person, ai sht i vetishm qe nga revolja do ta
vran at, por parashe qe edhe dikn tjetr mund ta plagos ose vran, dhe ai person pajtohet
me pasoja te mundshme.
Dolus generalis dhe dolus specialis
Dolus generalis ekziston ather kur kryesi gabimisht beson qe me vepr te kryer ka shkaktuar
pasojn te ciln e ka dshiruar, dhe ndrmerr veprim tjetr ndaj objektit te njjt, por ne drejtim
tjetr ( psh ti mnjanoj gjurmt) dhe me veprimin e dyt ai arrin pasojn e dshiruar pr te ciln
mendon se e ka shkaktuar me kt veprim. Tjetri dolus specialis prmban nocionin e
prgjithshm te dashjes.
2. Pakujdesia
Pakujdesia (culpa) sht form e dyt e fajsis, dhe paraqet raport psikik ndaj veprs e
paraqitur dhe pasojs se shkaktuar e cila nuk sht e dshiruar. Kjo sht kryerja e veprs
penale pa dashje. Raporti psikik i kryesit shfaqet prmes nj komponente, vetdijes pr
mundsin e paraqitjes se pasojs se padshiruar ose ne mundsin e ekzistimit te vetdijes.
Kur komponenta psikologjike sht e paraqitur vetm me ekzistimin e vetdijes, e cila nuk ka

81

ekzistuar ne momentin e ndrmarrjes se veprimeve ne raport me pasojn, sht e duhur dhe

komponenta socialo- etike e shprehur ne ekzistimin e detyrimit qe pasoja te parashihet. Pra
parashikimi i pasojs se ndaluar e cila ka mund te parashihet, do te thot qe nuk ka ekzistuar
vmendje e posame te cilen rendi juridik e krkon nga do qytetar si njeri mesatar. Pasi qe
dashja sht form e fajsis e cila paraqitet sipas rregullave, nuk prcaktohet ne elementin
qensor te veprs penale si sht rasti me pakujdesin. Pakujdesia ne teorin bashkkohore
(posarisht at gjermane) sht prshkruar si element qensor i veprs penale. Pr dallim nga
dashja pakujdesia nuk nnkupton do her prgjegjsin dhe cenimin. Prgjegjsia dhe dnimi
pr veprat e kryera nga pakujdesia ekzistojn vetm ather kurr ligji e shqipton at.
Lidhur me nocionin, prmbajtjen e dashjes ekzistojn m shum teori: teoria e vetdijes, teoria e
dshirs dhe teoria normative.
Sipas teoris se vetdijes( teoria intelektuale) pakujdesia sht munges e vetdijes ne raport
me pasojn. Pakujdesia ekziston kur kryesi nuk ka pas vetdije dhe parafytyrim pr pasojat,
por ka mundur ti kt po te ishte m preciz ne vlersimin e veprimit te ti. Sipas ksaj, esenca e
pakujdesis prbhet nga paparashikimi i pasojs e cila ka mund te parashikohet. Pakujdesia
paraqitet si gabim i mendjes.
Sipas teoris se dshirs ( teoria voluntaristike) pakujdesia paraqitet si mosekzistim i vetdijes
ne raport me pasojn, pr shkak te prpjekjes se pamjaftueshme te kryesit ta aktivizoj fuqin e
vet te gjykimit dhe vlersimit te mundsis kauzole te shkaktuar si pasoj. Pakujdesia paraqitet
si jo dshir, si munges e prpjekjes pr dshir.
Sipas teoris normative pakujdesia sht munges e kujdesit te duhur. Pakujdesia si dhe fajsia
ekzistojn ather kur prcaktohet se kryesi gjat ndrmarrjes se veprimit nuk ka treguar at
kujdes t cilin e krkon rendi juridik, te ciln ai ka mundur ta tregoj duke i pasur parasysh
rrethanat e rastit si dhe aftsit e veta personale. Pakujdesis sht cenim i kujdesit te duhur,
duke mos prfillur dhe duke u sjellur me joseriozitet ndaj krkess s shoqris.
N kuadr t ksaj teorie dallohen kuptime sipas t cilave pakujdesia sht form e posame e
sjelljes s dnueshme e cila ngrthen n veti padrejtsin dhe fajsin. Mos ekzistimi i kujdesit
t detyruar prkatsisht sjellja e kundrligjme mund t rezultoj nga pakujdesia dhe jo
serioziteti ose nga mungesa e kuptimit pr tu prshtatur kushteve shoqrore t jets dhe duke
i respektuar vlerat, ose kjo sjellje paraqitet si rezultat i lajthitjes e cila ekziston te kryesi ndaj
lidhjes reciproke ndrmjet veprimit dhe pasojs ose n kuptim t aftsis s vet pr parandalimin
e pasojave.
Struktura e pakujdesis sht hibride. Prve elementeve psikologjike ajo n veti prmban dhe
elemente normative, sociale dhe etike. Mungesa psikologjike si sht mos ekzistimi i precizitetit
n vlersimin e ndikimeve t veprave t kryera, d.m.th vlersimit t gabuar t mundsis
kausale t paraqitjes s pasojave ose mos ekzistimit te paraqitjes pr shkak t lajthitjes. Ksaj i
bashkngjitet edhe moskujdesi pr tu trhjekur lajthitja dhe pr tu vlersuar pa shmangja
ose siguria. N teorin bashkkohore t legjislacionit sht e prfaqsuar teoria e kombinuar e
vetdijes dhe dshirs me elemente normative.
Prcaktimi i pakujdesis niset nga fakti qe te kryesi duhet t ekzistoj raport i caktuar psikik
ndaj veprs se paraqitur ose vetdijen pr mundsin e pasojave ose shkakut dhe mundsis
pr parashikimin e pasojs. Kshtu n nenin 16 KP t Kosovs vepr e kryer nga pakujdesia
konsiderohet ajo vepr ne te ciln kryersi ka qen i vetdijshm se pasoja e ndaluar mund te
shkaktohet si rezultat i veprimit ose mosveprimit te ti, por, me mendjelehtsi, mendon se ajo nuk
do te shkaktohet apo se ai do te mund te parandaloj shkaktimin e saj. Do te thot se dallimi n
mes t dashjes dhe pakujdesis paraqitet ne n elementin e dshirs pr pakujdesi. Elementi i
dshirs paraqitet n pajtimin m pasojn, prderisa te pakujdesia elementi i dshirs nuk

82

ekziston fare. Nga kto nene ligjore del q ekzistojn dy lloje t pakujdesis: pakujdesia e
vetdijshme dhe pavetdijshme. Teoria juridike e pranon dhe pakujdesin profesionale.
2.1. Pakujdesia e vetdijshme (lluxuria)
Pakujdesia e vetdijshme ekziston ne ato raste kur kryesi ka qen i vetdijshm q pasoja e
ndaluar mund t paraqitet, por ka besuar q ajo nuk do t paraqitet ose q mund t
mnjanohet. Kt pakujdesje e prbjn dy elemente: vetdija pr mundsin e paraqitjes s
pasojs, dhe bindja q ajo nuk do t paraqitet ose q paraqitjen e saj kryesi mund ta parandaloj.
Elementi i par sht i pozitivisht i prcaktuar - ekzistimi i vetdijes pr mundsin e paraqitjes
s pasojave, e tjetri negativisht-mos dshira e paraqitjes s saj.
Vetdija te pakujdesia e vetdijshme prfshin t gjitha elementet e veprs e cila prfshin
vetdijen te dashja direkte. Mos ekzistimi i elementit dshir te pakujdesia e vetdijshme paraqet
dallimin n mes t pakujdesis dhe dashjes direkte. Te dashja direkte kryesi i veprs nuk e
dshiron pasojn por pajtohet me paraqitjen e saj, pr deri sa te pakujdesia e vetdijshme ai nuk
pajtohet me paraqitje t saj por vetm beson q ajo nuk do t paraqitet, ose q ai vet do t
mund ta mnjanoj, prkatsisht do t mund t ndaloj paraqitjen e saj. Sipas ksaj, mos
ekzistimi i elementit dshir te pakujdesia e vetdijshme sht baz pr moskufizim me dashjen
direkte. Kjo d.m.th q n do rast konkret duhet t prcaktohet a ekziston apo nuk ekziston
pajtimi n pasojn.
Pr prcaktimin e faktit lidhur me pajtimit ose mospajtimin me pasojn, sipas Formuls se
Frankut, sipas t cils, dashja indirekte ekziston ather kur kryesi nuk do t prmbahej nga
vepra e kryer dhe ather kur ka qen i sigurt n momentin e kryerjes s veprs pasoja do te
paraqitet . Pakujdesia e vetdijshme ekziston ather kur gjyqi n baz t gjitha rrethanave t
rastit konkret prcakton q kryesi do t ishte prmbajtur nga kryerja e veprs po t ishte i
sigurte q pasoja do t paraqitet dhe q ai nuk do t jet n gjendje ta parandaloj paraqitjen e
saj.
Pakujdesia e vetdijshme mund t paraqitet n dy forma:n form te vetbesimit dhe besimit.
Te vetbesimi kryersi i veprs penale parasheh mundsin e paraqitjes s pasojave nga veprimi
t cilin ai e ndrmerr, por beson, q ai vetm, me kmbngulsi dhe aftsi, do t mund ta
mnjanoj prkatsisht ta ndaloj paraqitjen e saj.
Ai sht i gatshm pr angazhim dhe beson n aftsin e tij pr mnjanimin e pasojs s
parapar dhe ndrmerr veprimin, por nuk arrin ta mnjanoj pasojn, kshtu q ajo paraqitet
edhe pas prpjekjeve t tij kryersi i veprs n kt rast e mbivlerson aftsit e veta, duke mos
ditur forcn e ndikim kausal t veprs s ndrmarr. D.m.th te vetbesimi vjen deri te kryerja e
veprave pr shkak t mbivlersimit t aftsis t kryesit dhe prpjekjeve t tija dhe ndikimit n
raport me ndikimin e veprimit n struktur t rrethanave t paraqitura t cilat i bashkohen
veprimit. Dhe pr shkak t prpjekjeve, angazhimit t tij pr ta ndaluar pasojn, qndrimi i tij i
mos pajtimit m paraqitje t saj sht m shum e paraqitur se sa te besimi, dhe pr kt na
duket q paraqet n form m t leht.
Besimi ekziston ather kur kryesi parasheh mundsin e pasojave dhe mendon q ajo nuk do t
paraqitet pr shkak te ndikim te disa rrethanave. Mendimin e ti q pasoja nuk do t paraqitet
kryesi i veprs e bazon n rrethana t vrteta, por ndikimi i t cilave sht vlersuar gabimisht.
Te kjo pakujdesi e vetdijshme nuk ka qllim q ai t ndrmarr dika pr shkak t ndalimit t
pasojave t cilat i parasheh, por shpreson q ndonj faktor i jashtm, ekzistues por jo i sigurt do

83

ta ndaloj paraqitjen e saj.

2 .2. Dallimi n mes t dashjes indirekte dhe dashjes s vetdijshme
Dashja indirekte gjendet n kufi ndrmjet dashjes direkte dhe pakujdesis s vetdijshme. Esht
e ngjashme me pakujdesin e vetdijshme, kshtu q nuk sht do her leht t caktohet se a
ekziston pajtimi apo mospajtimi me pasojn, a ekziston dashja indirekte ose pakujdesia e
vetdijshme. Pr mnjanimin e ktyre vshtirsive t cilat n praktik shpesh paraqiten
Rajnhrad Frank e ka prcaktuar rregulln pr prcaktimin e ktyre dy situatave juridiko penale
t njohura si Formula e Frankut. Sipas ksaj formule sht e duhur q gjyqi t merr parasysh
t gjitha rrethanat t cilat kan ekzistuar te kryersi i veprs dhe lidhur me kt te parashtron
pyetjen: a do te ishte prmbajtur kryersi i veprs nga ndrmarrja e veprimit po t kishte qen i
sigurt q pasoja do t paraqitet. Nse n baz t rrethanave ekzistuese kryersi i veprs
prfundon q ai nuk do t ishte prmbajtur nga kryerja e veprimit dhe po t ishte i sigurt q
pasoja do t paraqitet, ather ekziston pajtimi, d.m.th dashja indirekte ose eventuale. Por nse
konstatohet se ai do t ishte prmbajtur nga kryerja e veprs po t ishte i sigurt q pasoja do te
paraqitet, ather do t ekzistoj pakujdesia e vetdijshme. N rast kur nuk mund me siguri t
vrtetohet a ekziston pajtimi i kryesit me pasojn e paraqitur, ather ekziston
pa
kujdesia e vetdijshme. Kur ekziston dyshimi n pajtim me pasojn, ather ekziston dhe
pakujdesia e vetdijshme sipas principit in dublo pro reo.

2.3. Pa kujdesia e pavetdijshme (negligentia)

Pakujdesia e pavetdijshme (negligentia) paraqitet ather kur kryersi nuk ka qen i
vetdijshm pr mundsin e paraqitjes s pasojs s ndaluar, edhe pse sipas rrethanave dhe
aftsive t veta personale ka mundur t jet i vetdijshm me mundsin e paraqitjes se
pasojave. N kt rast ekzistojn dy elemente prej t cilave njri ka qen i prcaktuar si negativ
, dhe i dyti prcaktuar pozitiv. Elementi i par i mos ekzistimit t vetdijes te kryersi n raport
me pasojn. Ai d.m.th nuk ka pas paraqitje pr mundsin e paraqitjes s pasojave, d.m.th
paraqitje nga veprimi t ciln po e ndrmerre mund t rrjedhin pasoja t ndaluara. E logjikshme
sht, pasi q nuk ekziston elementi i vetdijes, nuk mund t eksitoj as elementi i dshirs.
Elementi i dyt i pakujdesis s pavetdijshme, i cili sht i prcaktuar pozitivisht, prbhet nga
fakti, q kryersi i veprs ndaj rrethanave ekzistuese dhe aftsive t veta personale ka mundur
te jet i vetdijshm pr paraqitjen s pasojs s ndaluar. Ky fakt i mundsit pr te qen i
vetdijshm, prkatsisht t ket paraqitje pr mundsit e shkaktuara t pasojave t ndaluara
rrjedh nga rrethanat te vrteta t jets dhe aftsive personale t kryersit. Kjo d.m.th q detyra
pr t qen i vetdijshm pr mundsit e paraqitjes s pasojave duhet t jet vlersuar n baz
t rrethanave t vrteta t veprimit, t cilat kan ekzistuar n momentin e ndrmarrjes s
veprs, t kryerjes t veprs, d.m.th n baz t kritereve objektive, pr deri sa mundsia e
parashikimit vlersohet n baz t aftsive personale t kryersit, n baz t kriterit subjektiv.
Vlersimi n baz t kriterit objektiv prfshin karakter t vrtet t veprimtarive t
ndrmarra, vendin dhe kohn e kryerjes s tyre si dhe rrethana t tjera t cilat jan t
rndsishme pr vrtetimin e pasojs se shkaktuar. Detyra q n baz t rrethanave t vrteta
t prmendura t veprs ka vetdijen pr pasojn veprs paraqet standard juridik dhe
prcaktohet sipas aftsive mesatare t nj njeriu normal. Me fjal t tjera, krkohet kujdesie e
cila n rrethana konkrete ka mundur ta ket do njeri mesatar. Nse vrtetohet q ne rrethana
ekzistuese do njeri mesatar ka mundur ta parasheh mundsit e paraqitjes s pasojs, ather
kryersi, nse posedon aftsin mesatare do t prgjigjet pr veprn e kryer nga pakujdesia e

84

pavetdijshme. Nse nj njeri mesatar nuk do t mund ta parasheh pasojn gjat ekzistimit t
rrethanave konkrete ather arritja e pasojave nuk mund ti prshkruhet pakujdesis s
pavetdijshme t kryersit. Ky prcaktim i kriterit objektiv ndaj kujdesit se personit mesatar
paraqet matje t prgjegjshme. Por kriteri objektiv n praktik duhet t prcaktohet me
kujdesshmri e cila duhet t ekzistoj n lmine e caktuar. Kjo kujdesie e cila krkohet pr do
veprimtari konkrete paraqet masn e veant t kujdesit.
Sipas kriterit subjektiv pr vlersimin e pakujdesis merret personaliteti i kryesit t veprs,
d.m.th aftsive te tija personale lidhur me kujdesin mesatar e cila krkohet me kriter objektiv.
Kshtu, p.sh.: nuk do t ekzistoj pakujdesia e pavetdijshme nse personi nuk e posedon
aftsin mesatare, pr shkak t disa mungesave pr t cilat nuk ka qen i vetdijshm, kshtu
q nuk ka mundur ta vlersoj mundsin e pasojs.
Pakujdesija profesionale
Pakujdesija profesionale sht form e pakujdesit t cilin e pranon teoria juridike. Kjo sht
pakujdesi i personit i cili n profesionin e tij sht i detyruar t jet m i kujdesshm se sa
personat e tjer kur ndrmerr veprime n lmin e profesionit t tij. Pasi q te pakujdesja
profesionale krkohet kujdesie m e madhe, duke pas parasysh ekzistimin e dijes profesionale,
dhe pr kt konsiderohet si form m e rnd e pakujdesit. Edhe pse kodi penal nuk e njeh kt
form t pakujdesis ai n rastin konkret mund t merret si rrethan e vshtirsuar te shqiptimi
e dnimit.
Prgjegjsia pr veprat e kryera nga pakujdesia
Pr veprn e kryer nga pakujdesia prgjigjemi vetm ather kur ligji e parashe kt. Pasi q
pakujdesia sht form m e leht e fajsis dhe dashjes, kshtu q n rastet kur sht parapar
prgjegjsia pr vepr t kryer nga pakujdesia, ajo m leht dnohet, prkitazi me veprn e
cila sht e kryer me dashje. Ligji nuk e bn dallimin duke pasur parasysh faktin se a sht
kryer vepra me pakujdesi t vetdijshme ose pa vetdijshme. Kjo d.m.th forma e pakujdesis
nuk ka kurrfar ndikimi n formn e paprgjegjsis, por ajo mund t jet me ndikim te
shqiptimi i dnimit. Te veprat e kryera nga pakujdesia nuk vjen deri te zbatimi e disa instituteve
t pjess t prgjegjshme te vepra penale si jan rastet te bashkkryerja n kuptim t
ngusht. Gjithashtu n teorin juridike ekzistojn kundrshtime serioze lidhur me dnimin e
pakujdesis duke pas parasysh q n kt mnyr nuk mund t arrihet rndsia e dnimit, e as
preventiva gjenerale.
Koincidenca ne pakujdesi paraqet kryerje te veprs penale nga m shum persona t cilt
gjithashtu kan vepruar nga pakujdesia. Kshtu vepra penale mund te paraqitet edhe gjat
siguris n komunikacionin publik, pr shkak t veprimit te pakujdesshm te m shum
personave n komunikacionin publik. N teorin juridike ekzistojn m shum kuptime. Sipas
nj kuptimi n rast t pakujdesis duhet t prgjigjet vetm personi veprimi i s cilit sht i
fundit sepse ai sht shkaktar direkt i pasojs. Prgjegjsia e ktij personi bazohet n rregulla
t prgjithshme rreth prgjegjsis nga pakujdesia, por ekzistimi i veprave t kryera nga
pakujdesia dhe personave t tjer mund t merret vetm si rrethan te shqiptimi e dnimit.
Sipas kuptimit t dyt do vepr e kryer nga pakujdesia ka raport kauzal i cili nuk ndrpritet, por
t gjitha kto kauzalitete paraqiten n nj zingjir i cili qon deri te pasoja kryesore , pr t ciln
t gjith pjesmarrsit duhet t prgjigjen n mnyr t barabart. Sipas kuptimit t tret
pakujdesia e kryersit t dyte prjashton pakujdesin e kryersit paraprak, d.m.th ekziston
kompensimi i pakujdesis.
Rasti (casus)
Rasti (casus) paraqitet ather kur nj person e shkakton pasojn e ndaluar t ciln sipas

85

rrethanave objektive nuk ka qen i detyruar ta parasheh, e sipas aftsive personale nuk ka
mundur ta parasheh.
Pr dallim nga pakujdesia, te rasti nuk ka lidhje subjektive ndrmjet veprs dhe pasojs kshtu
q ekziston vetm lidhja objektive e shkaktueshmris. Duke pasur parasysh q te ekzistimi i
rastit nuk ka element t vetdijes as te dshirs n ann e kryersit, ather nuk ka as fajsi e
as dnim.
V. Prgjegjsia pr kualifikim te formave t veprave penale
1. Nocioni dhe llojet e kualifikuara t veprave penale
Kualifikimi i veprave penale ekziston ather kur me ndrmarrjen e veprs kryesi dshiron t
realizoj nj pasoj, por n realitet paraqitet pasoja tjetr, pasoja m e rnd nga ajo t ciln aj
e ka dshiruar ta shkaktoj, ose kur kryesi kryen veprn penale n kushte dhe n rrethana t
cilat e krijojn si m t rnd se sa q sht n kto kushte dhe rrethana.
Pasi q n praktik kto raste ndodhin shpesh d.m.th. kur paraqitet pasoja m e rnd nga ajo t
ciln e kemi pritur, prkatsisht vepr m e rnd nga ajo e cila rregullisht paraqitet n rrethana
normale, kshtu q ligjvnsi sht i detyruar ti dalloj dhe ti parasheh si t veanta. Forma m
t rnda t veprave, duke parashikuar prgjegjsin m t lart, dhe sipas ksaj, dnim m t
rnd pr kryesin. Duhet theksuar q numri i madh i veprave penale ka nj ose m shum forma
t kualifikimit. Rrethanat kualifikuese mund t jen t ndryshme, por me ndihmn e tyre krijon
numr t madh t veprave penale t kualifikuara.
Kodi i prkohshm i Kosovs e njeh veprn penale t kualifikuar si pasoj m t rnd. Veprat
penale t kualifikuara ekzistojn vetm n raste dhe nn kushte dhe rrethana t cilat i prcakton
ligji.
2. Vepra penale e kualifikuar si pasoj e rnd
Vepra penale e kualifikuar si pasoj e rnd ekziston ather kur kryesi ndrmerr veprim pr
shkak t arritjes s pasojs s caktuar, por e arrin pasojn m t rnd nga ajo t ciln e ka
dshiruar, prkatsisht nga ajo q rregullisht paraqitet. Kjo d.m.th q vepra penale kryesore
prmban nj situat t rrezikshme e cila e shkakton pasojn e cila sht pritur, ose ka mund t
pritet si m e rnd sipas intensitetit dhe vllimit.
Pr ekzistimin e veprs penale t kualifikuar si pasoj m e rnd sht e domosdoshme
prmbushja e ktyre kushteve:1). ndrmarrja e veprs kryesore si kryerje e forms kryesore te
veprs penale nga pakujdesia dhe me dashje, 2). paraqitja e pasojs m t rnd nga ajo e cila
zakonisht paraqitet dhe 3). ekzistimi i lidhjes reciproke ndrmjet ndrmarrjes se veprs s kryer
dhe pasojs e cila paraqitet 4). n raport me pasojn m t rnd kryesi duhet t sillet me
dashje ose pakujdesi si form e fajsis 5). Dnimi i parapar m i rnd n ligj pr pasoj m t
rnd.
N lidhje me veprn penale t kualifikuar n praktik paraqitet pyetja, a mundet vepra kryesore
t mbetet vetm si tentativ, dhe lidhur me kt shumica e autorve dhn prgjigje pozitive
dhe n fund, vepra penale e kualifikuar si pasoj e rnd prmban n veti dy pasoj. Pasoja e
forms kryesore t veprs penale e cila pastaj rritet, shndrrohet n pasoj tjetr t rnd e cila
rrjedh nga veprimi i veprs kryesore t kryer pr shkak t ksaj q ligji parasheh dnim m t
rnd sht i mnjanuar ekzistimi koincidencs se kryerjes se veprs penale.

86

V. Kriteret t cilat e prjashtojn ekzistimin e fajsis

Mendimet e prgjithshme
Fajsia paraqet prgjegjsin penale, kshtu q rrethanat t cilat prjashtojn ekzistimin e
fajsis n t njjtn koh prjashtojn ekzistimin e prgjegjsis penale. Ato rrethana jan:1).
detyrimi, dhuna dhe krcnimi; 2). lajthitja e vrtet dhe 3) lajthitja juridike
Detyrimi, fuqia dhe krcnimi sjellin deri te mnjanimi i fajsis te kryesi ne raport me veprimin
e me kt edhe ne raport me pasojn e veprs. Pr kt shkak n teori konsiderohen si kriteret e
prgjithshme t cilat e prjashtojn ekzistimin e fajsis. Lajthitja e vrtet dhe juridike me
gjithat nuk e prjashtojn fajsin si veprim, por vetm si pasoj, dhe pr kt konsiderohen si
kritere t veanta pr prjashtimin e fajsis. Ligjet penale n pjesn e prgjithshme nuk
prmbajn nenet lidhur me detyrimin, dhunn dhe krcnimin, por vetm dallojn lajthitje t
vrteta dhe juridike. N disa ligje t huaja detyrimi, dhuna dhe krcnimi fizik dhe psikik
konsiderohet si baz e kriterit i cili prjashton ekzistimin e veprs penale t kundrligjshme.
2. Detyrimi, dhuna dhe krcnimi
Detyrimi
Detyrimi sht presion n dshirn e kryersit t veprs e cila vjen nga jasht, e cili mund t jet
e paraqitur me shkaqe t ndryshme, si p.sh ngjarjeve natyrale, ndikimi i shtazve dhe veprave
t njeriut. Detyrimi i cili vjen si fuqi natyrale, si jan zjarri, vrshimi, trmeti etj ose nga ndikimi
i shtazevesht detyrim natyral (prava vis maior ), pr dallim nga detyrimi i cili vjen nga ana e
njeriut dhe i cili thirret neprava vis maior. Detyrimi mund t jet fizik dhe psikik. Detyrimi fizik
sht a i detyrim me t cilin veprohet n njeriut duke e detyruar t kryen veprn penale.
Detyrimi psikik sht ai detyrim me t cilin ndikohet n vullnetit dhe ndjenjat e njeriut n ndikim
t cilit ai kryen veprn penale.
Dhuna
Dhuna sht prdorimi i fuqis fizike nga ana e nj personi ndaj personit tjetr me synim q ky
person t detyrohet t kryen ose mos kryen nj vepr e cila qon deri te shkaktimi i pasojs t
ndaluar prkatsisht, deri te kryerja e veprs penale. Dhuna me te cilen ndikohemi mund t jet
energji trupore ose mekanike, por edhe ndonj lloj tjetr t energjis(e nxehtsis, rrezatuese
etj.). N nenin 107 paragrafi 10 t Kodit penal t Kosovs me dhun prfshihet edhe zbatimi i
hipnozs apo t mjeteve t tjera dehse me qllim q personi kundr dshirs s vet t vihet n
gjendje t pa vetdijshme ose t pa aftsohet pr rezistenc. D.m.th dhuna ekziston n do
veprim mbi trup dhe n lvizje trupore, me t cilat direkt ndikohen edhe n vullnetin,
prkatsisht n lirin e vetvendosjes t kryessi t veprs dhe e cila sht e prshtatshme q
kryesi ta detyron ta kryen nj vepr penale. Kjo d.m.th ndikimi i dhuns sipas ne at meny q
kryesi i veprs nuk ka mundur te rezistoj. Dhuna duhet t jet e parrezistueshme, prkatsisht
ndikimi i saj duhet t jet m i fort nga rezistenca t ciln mund ta ofroj kryesi i veprs.
Dhuna mund te jet: absolute dhe kompulzitive
Dhuna apsolute (vis absoluta) paraqitet ather kur presioni sht asi lloji sa qe e

87

pamundson personin ta kryen aktin t cilin e dshiron, kshtu q me veprim (ose mosveprim)
e lvizjes trupore nuk mund t konsiderohet si akt i ti por akt i tjetr kujt. Personi ndaj t cilit
kryhet dhuna absolute konsiderohet si mjet pr kryerjen e veprs penale e cila nuk sht e tij por
e personit cili e prdor kt dhun. Nn ndikimin e dhuns absolute nuk ka fajsi te kryesi n
aspekt t veprimit dhe pasojs, sepse lvizjet trupore jan t padshirueshme, e n disa raste
edhe t pavetdijshme, kshtu q ekziston paaftsia mendore e cila sht e shkaktuar me dhun.
Dhuna relative ose kompluzive(- kompulsiva) ekziston ather kur personi ka aftsi t vendos,
por vendimi i tij ne ndrmarrjen e veprimit penal ka qen i detyrueshm. Kshtu p.sh dhuna
relative ekziston ather kur nj person e drejton revolen n arkatorin duke krkuar nga ai ti
dorzoj parat nga kaca, dhe ai e bn kt. Arkatri n kt rast nuk e largon aftsin pr
nxjerrjen e vendimit pr marrjen e parave nga kaca dhe dorzimit te tyre personit t armatosur,
por vendimi i tij pr t ndrmarr kt vendim ka qen i detyruar kshtu q nuk sht akt i
dshirs s lir.
Pr t mundur dhuna relative t ket ndikim n prgjegjsin penale, ajo duhet t jet e
pamnjanueshme. D.m.th kryersi i veprs duhet t prgjigjet pr veprn e kryer nga
pakujdesia, nse ka mundur t njjtn ta mnjanoj n ndonj mnyr tjetr, prkatsisht duke
thirrur pr ndihm, duke sulmuar sulmuesin etj. Pr dallim nga dhuna apsulute e cila kryhet
vetm ndaj kryersit t veprs dhe e cila sht do her direkte dhuna relative mund t jet
edhe direkte edhe eventuale(kur sht e kryer ndaj tjetrit, m s shpeshti personit t afrt n
raport me personin i cili sht i detyruar ne kryerjen e veprs penale).
Krcnimi
Krcnimi sht e keqe e nj personi q ndikon n dshirn e tij, kshtu q aj bjer vendim t
ndrmerr, prkatsisht t mos ndrmerr veprim t caktuar dhe me kt shkakton pasojn e
ndaluar. Paralajmrimi i s keqes e cila do t ndodh nse veprimi ose mosveprimi do t
prmbushet, ndikon n lirin e vendimit, e para s gjithash n drejtim t marrjes s vendimeve.
Pr t ekzistuar krcnimi duhet q ai q krcnon t jet ai i cili edhe do t bj te keqen .
Nse personi vetm bn me dije se e keqja do ta gjej personin tjetr, dhe kryesi i asaj t keqe
nuk do t jet ai por nj person tjetr, ather ekziston vrejtja e jo krcnimi.
Krcnimi mund t kryhet n mnyr gojore t shkruar dhe si veprim konkludent . Pr t qen i
vrtet krcnimi ne prgjegjsin penal duhet t jet: serioz, i mundshme, i tashm dhe e
pamnjanueshm. Serioziteti i krcnimit d.m.th se ekziston mundsia reale q t jet i realizuar
dhe q personi i cili sht i krcnuar ta kuptoj seriozisht krcnimin, pa marr parasysh q
personi i cili krcnon ka qllim serioz ta kryej krcnimin ose jo. Krcnimi sht i mundshm
nse e keqja realisht mund t realizohet. Kjo d.m.th q nuk ka krcnim nse e keqja me t ciln
krcnohemi sht e paarritshme. Krcnimi sht i tanishm ather kur e keqja direkt
ekziston, kur e godet personin n kohn e tashme ose n t ardhme t afrt. Nuk ka krcnim
nse e keqja e cila pr t ciln folt duhet t ndodh n t ardhmen e largt, sepse ather e
humb rndsin e vet reale me kt edhe efektin e presionit ne dshir. Pa mnjanimi i
krcnimit d.m.th q ajo nuk ka mund t mnjanohet n rrethana te tjetra (p.sh duke thirrur pr
ndihm, duke lajmruar personin i cili krcnon, duke u mbrojtur, ikja, dhe duke e ndrruar
vendin e banimit) por vetm me kryerjen e veprs. Nse n njrn nga mnyrat e prmendura
ka mundur ta mnjanoj kryerjen e veprs penale, e at nuk e ka mnjanuar, do t prgjigjet
pr kryerjen e veprs nga pakujdesia.
D.m.th nuk do t ekzistoj fajsia ne raport me veprn e kryer nse kryerja e veprs penale
paraqet nj mnyr pr mnjanimin e krcnimit, prkatsisht t keqes e cila duhet ta godas
kryersin e veprs. Nse kjo nuk ka qen mnyra e vetme pr tu mnjanuar krcnimi ather do

88

t ekzistoj pakujdesia. Kryerja e veprs me krcnimi ka ngjashmri me kryerjen e veprs

penale t domosdoshme, por te domosdoshmria, vjen me prjashtim te kundrligjsis dhe
rrezikshmris shoqrore si elemente objektiv t veprimit, n kt rast vetm fajsis d.m.th
pakujdesjes dhe dashjes ose vetm dashjes.
3. Lajthimi e vrtet
Lajthimi (error) sht paraqitja e gabuar e ndonj rrethan. Lajthitja mund t ekzistoj n raport
me rrethana t vrteta ose juridike, dhe pr kt shkak dallohet lajthitja e vrtet dhe juridike.
Lajthitja e vrtet (error facti) sht lajthitje n vshtrim te ndonj rrethane t vrtet t veprs
penale. Rrethana e vrtet e veprs penale mund ti prket elementeve t veprs ose ndonj fakti
tjetr t vrtet t cilat nuk paraqesin elemente t tij, por t cilt kan rndsi t caktuar juridiko
penale pr veprn e kryer, duke pasur parasysh kto elemente lajthitja e vrtet mund t
paraqitet n dy kuptime:t ngusht dhe t gjer.
Lajthitja e vrtet n kuptim t ngusht sht lajthitje pr rrethan e cila paraqet elemente
qensore (tipare ligjore) t veprs penale, pr deri sa lajthitja e vrtet n kuptim t gjer
paraqet rrethan t vrtet e cila nuk paraqet elementin qensor t veprs penale. Ajo ekziston
ather kur kryersi ka qen i vetdijshm pr tiparet e veprs penale, por ka pasur paraqitje t
gabuar lidhur me ekzistimin e rrethanave t vrteta t cilat, nse vrtet kishin ekzistuar veprn
do ta bnin t lejuar.
Sipas nenit 18 t KP t Kosovs personi nuk sht penalisht prgjegjs nse n kohn e kryerjes
t veprs penale nuk ka qen i vetdijshm pr ndonj nga tiparet e asaj vepre, ose gabimisht ka
menduar se ekzistonin rrethanat, t cilat, po t ekzistonin n fakt, kjo vepr do t ishte e lejuar.
Nse kryersi ka qen n lajthitje pr shkak t pakujdesis, ather sht prgjegjs penal pr
veprn e kryer nga pakujdesia, ligji dhe pr kt vepr prcakton prgjegjsin penale. Kjo
d.m.th q vetm ligji bn dallimin ndrmjet lajthitjes s vrtet n kuptim t gjer dhe t
ngusht, por t dy llojet e lajthitjeve e mnjanojn ekzistimin e pakujdesis. Por lajthitja vrtet
nuk e mnjanon do her ekzistimin e pakujdesis. Pr tu prcaktuar se a ka qen kryersi i
veprs n lajthitje nga pakujdesia ose jo, sht e domosdoshme t prcaktohet se a ka qen
lajthitja e mnjanueshme a e pa mnjanueshm.
Lajthitja e mnjanueshme ekziston ather kur kryersi ka pas paraqitje t gabuar pr tiparet e
veprs penale ose pr rrethanat t cilat e prjashtojn rrezikun shoqror dhe kundrligjor te
veprs, edhe pse ka qen i detyruar dhe ka mundur t ket paraqitje reale pr kto rrethana.
Nse kryesi ka qen i detyruar t ket paraqitje reale pr rrethana t vrteta dhe nse sipas
aftsive personale ka mundur ta ket kt paraqitje, e ai nuk e ka pasur, ather ai ka qen n
lajthitje nga pakujdesia. Me fjal t tjera, ai ka arritur n lajthitje pr shkak t pakujdesis s
mjaftueshme t ciln ka mundur ta posedon, dhe ka mundur ta mnjanoj me koncentrim m t
madh. Kshtu q kryesi pr veprn e kryer n lajthitje t mnjanuar prgjigjet si pr vepr t
kryer nga pakujdesia me kusht q ligji parasheh dnim pr kt vepr edhe kur sht kryer nga
pakujdesia.
Lajthitja e pa mnjanuar paraqitet ather kur kryesi nuk ka mundur t ket paraqitje reale
lidhur me rrethana t vrteta t veprs. Ktu kemi lajthitje e cila sht e paraqitur si rrethan, e
jo pr shkak t pakujdesis s kryesit. D.m.th kryesi i cili ka kryer vepr penale n lajthitje t
vrtet dhe t pamnjanueshme nuk mund t prgjigjet as pr pakujdesi as pr dashje.
Raste t veanta t lajthitjes s vrtet jan t njohura n teorin juridike kto jan lajthitja pr
sendet, lajthitja pr personin dhe lajthitja pr shkaktueshmri(aberatia ictus ose goditje e

89

gabuar).
Lajthitja lidhur me sendet(error in objekto) paraqitet ather kur kryesi mendon gabimisht q po
kryen vepr penale ndaj nj sendi, e n t vrtet ai e kryen ndaj sendit tjetr. Kjo lajthitje
sht e rndsishme pr ekzistimin e prgjegjsis penale, prve ne raste kur cilsia e lnds
paraqet element qensor t veprs penale.
Lajthitja pr personalitetin(error in persona) paraqitet ather kur kryesi mendon q po kryen
vepr penale ndaj nj personi, e ai n t vrtet po e kryen ndaj nj personi tjetr. Edhe kjo
lajthitje sht e parndsishme pr ekzistimin prgjegjsis penale, prve kur aftsia e
subjektit pasiv sht elementi qensor i veprs penale. Kshtu lajthitja pr personin mund t jet
e rndsishme pr kualifikimin e veprs nse pr personalitet t objektit pasiv krkohet aftsi e
posame.
Lajthitja pr shkakun (aberatio ictus ose goditje e gabuar) ekziston ather kur kryesi, ndrmerr
kryerje t veprs penale ndaj nj sendi, prkatsisht personi, por pr shkak t ndikimit t disa
rrethanave, pasoja realizohet n lndn tjetr, prkatsisht personin tjetr. Ky rast do t
ekzistonte psh : personi A gjuan n personin B por pr shkak t dukshmris se dobt, fryms s
fuqishme vjen deri te devijimit te plumbit vjen deri te vrasja e personit C e cila ka qen n
afrsi. N dhnien e prgjigjeve rreth pyetjeve t prgjegjsis penale pr rastin aberatio ictus,
n teorin juridike ekzistojn dy kuptime. Sipas kuptimit t par ekziston vetm vepra penale pr
vrasjen e personit C me dashje, dhe n at rast nuk sht e rndsishme far ka paramenduar
personi me vrasjen e personi tjetr e jo personit t cilin ka dashur ta vras. Sipas kuptimit t
dyt ekziston tentimi pr vrasje te personit B, por sht vrar personi C nga pakujdesia. Teoria
juridike dhe praktika gjyqsore m shum e pranojn kuptimin e dyt.
4. Lajthimi juridik
Lajthimi juridik sht lajthimi q ka t bj me ndalimin e veprs. Ndalimi e veprs do t
thot se ajo sht e ndaluar me normat e t drejts pozitive. Ndalimi e veprs ka karakter t
gjer q nga prcaktimi i veprs n Ligjin penal. Kuptimi i ktill i lajthimit juridik paraqet nj
pasqyr t gabuar mbi rndsin juridike t veprs. N baz t nenit 19 t Kodit t
Prkohshm Penal t Kosovs, kryesi i veprs gjendet n lajthim juridik ather kur shkaqet
mund t jen t pranueshme (shkaqet e arsyeshme) t cilat nuk i ka ditur ose nuk ka qen n
gjendje q ti dij se nj veprim i till sht i ndaluar. Pr dallim nga lajthitja reale kur
kryersi i veprs nuk sht i vetdijshm, disa rrethana reale q e prbjn at shkaktojn
veprn penale, me rastin e lajthimit juridik kryersi sht i vetdijshm pr t gjitha rrethanat
e veprimeve t cilat i ndrmerr, por nuk sht i vetdijshm se kjo vepr n ligj sht
prcaktuar si vepr penale. N rastin e lajthitjes reale kryesi nuk sht i vetdijshm se
ka bn, ndrsa n rastin e lajthimit juridik ai e din se q bn, por nuk e di se at ka sht
duke br sht e ndaluar.
Lajthimi juridik ekziston n disa raste: 1) kur kryesi nuk sht i vetdijshm se veprn t ciln
e ka kryer me ligj sht e prcaktuar si vepr penale (p.sh. kryesi nuk e di se shqiptimi i
dnimit i cili i sht shqiptuar me vendim gjyqsor prmbarues sht prcaktuar si vepr
penale), 2) kur kryesi nuk sht i vetdijshm
se veprn t ciln e ka kryer sht e
kundrligjshme (kryesi e di se ndalimi i kundrligjshm i personit tjetr sht vepr e
dnueshme por e ka mbajtur gabimisht dhe se n rastin konkret ndalimi i personit nuk sht
i kundrligjshm. P.sh. msuesi e mbyll nxnsin, duke konsideruar se kjo sht e lejuar si
mas disiplinore, apo kur prindi e dnon fizikisht fmijn e vet pr shkak t suksesit t dobt
n shkoll duke konsideruar se kjo sht e lejueshme si mas disiplinore e prindrit), 3) kur
kryesi gabimisht konsideron se ndonj rrethan e cila nuk ka elemente t veprs penale, e
prjashton veprimin e kundrligjshm (p.sh. personi zyrtar konsideron se vepra e kryer sht

90

e lejueshme, n qoft se sht kryer sipas urdhress s personit mbikqyrs), 4) kur merret
me prodhimin apo qarkullimin e mallit, qarkullimi ose prodhimi i t cilit jan t ndaluar apo t
prkufizuar), 5) kur kryesi i veprs mendon gabimisht se ndonj rrethan ekzistuese e cila ka
tipare t veprs penale e cila sht e lejuar pr shkak t rndsis s vogl t veprs (p.sh.
kur kryesi prvetson dika nga pajisja e cila i sht dhn pr kryerjen e puns) dhe 6) kur
kryesi gabimisht supozon ndonj rrethan reale q mund t llogaritet si dukuri t ciln ligji e
prdor me rastin e prcaktimit t veprs penale. (p.sh. mosnjohja se cilat materie mund t
merren dhe konsiderohen si droga, dhe cila lnd konsiderohet vrtet e ngjashme me kt).
Pr ndikimin e lajthimit juridik pr prgjegjsin penale dhe dnimin
n teorin juridike
ekzistojn dy botkuptime. Sipas nj botkuptimi, lajthimi juridik sht i parndsishm pr
prgjegjsin penale, meq t gjith qytetart jan t obliguar q ti njohin ligjet e vendit t
vet dhe ti respektojn ato n aktivitetet e prditshme. Mosnjohja e ligjit, do t thot, nuk i falet
askujt qoft n pikpamje t prgjegjsis penale, po ashtu edhe n pikpamje t shqiptimit t
dnimit. Ky parim se lajthimi juridik nuk e prjashton prgjegjsin penale fillon nga maksima
error turis nocet ( padituria e dmton t drejtn). Ky parim bazohet n teorin psikologjike
t fajsis.
Sipas botkuptimit tjetr, parimi
se mosnjohja e ligjit
asknd nuk e fal
nuk sht i
pranueshm, me qen se sht n kundrshtim me parimin e prgjegjsis subjektive penale,
do t thot se dnimi mund t aplikohet vetm ndaj nj kryersi i cili sht fajtor pr veprn e
kryer. Me aplikimin e ktij parimi dnimi do t bazohej n supozimin e pafajsis. Nga ana
tjetr, theksohet supozimi se t gjith qytetart duhet ti njohin ligjet e vendit t vet sht i
paqndrueshm. N praktikn bashkkohore ekziston nj numr i madh i normave t cilat
qytetart rregullisht nuk i njohin dhe krijimi i fiksionit pr domosdon e njohjes s t gjitha
normave sht vetm iluzion. Nga arsyet e theksuara, sipas ktij botkuptimi, lajthimi juridik
duhet t ket ndikim n prgjegjsin penale. Nj botkuptim i till rrjedh nga emrtimi
normativ i pafajsis, ku nuk ka prgjegjsi penale pa ekzistimin e vetdijes pr veprn e
ndaluar.
Legjislacioni bashkkohor miraton botkuptimin e przier sipas t cilit lajthimi juridik nuk e
prjashton fajsin, mirpo mund t shrbej si baz pr dnim m t but, po edhe pr lirim
nga dnimi. Kt botkuptim e ka
miratuar Ligji Penal i Bosnjs dhe Hercegovins
ku
parasheh se gjykata mund t dnoj me dnim m t but kryesin e veprs penale i cili pr
shkaqe t arsyeshme nuk e ka ditur se veprimi i tij sht i ndaluar, ndrsa mund ta liroj nga
dnimi. Kjo do t thot se lajthimi juridik sht baz fakultative pr zbutjen e dnimit apo
edhe t lirimit nga dnimi. Mirpo, pr t qen ajo e nevojshme duhet t konstatohet se kryesi i
veprs penale ka qen n lajthitje pr shkaqe t arsyeshme. Kjo do t thot se ekzistojn dy
lloje t lajthimit juridik: i evitueshm dhe i pa evitueshm.
Lajthimi juridik i evitueshm ekziston ather kryesi ka qen i detyruar ta dij se vepra t
ciln dshiron ta kryej sht e ndaluar. N t vrtet, ajo ka ktu duhet t prcaktohet
praktikisht nuk sht obligim,meq kjo ekziston do here, por mundsi e kryesit q ta dij
se kjo sht e ndaluar, q do t thot se n ciln mas ka qen e mundur n rastin konkret
q ta dij se ndrmarrja e nj veprimi t till sht ndaluar me norma juridike. N qoft se
konstatohet se kryesi ka qen e mundur q ta dij se kjo sht e ndaluar nga aspekti juridik
po t kishte qen m i interesuar, dhe po ta shqyrtonte m me kujdes veprimin, ather ai sht
vn n lajthitje pr shkaqe t paarsyeshme.
Lajthimi i paevitueshm juridik ekziston kur kryesi i veprs nuk ka qen e mundur q ta dij se
vepra t ciln e ka kryer ka qen e ndaluar me norma t caktuara juridike. Kuptohet, se nuk
mund t bhet fjal pr lajthimin e paevitueshm juridik po qe se bhet fjal pr veprimet t
cilat jan n kundrshtim me interesat e prgjithshme apo me parimet e prgjithshme t

91

njerzimit, prkatsisht t mesit n t cilin jeton kryesi. Mirpo nse

bhet
veprimet pr t cilat nuk ekzistojn qndrimet e njohura t prgjithshme negative,
megjithat jan t ndaluara me disa norma t posa miratuara ose t cilat do t
ather kemi t bjm me lajthimin e paevitueshm juridik apo me lajthimin e
juridik.

fjal
pr
kurse ato
miratohen,
arsyeshm

Vlersimin se
a ka qen kryesi n lajthim juridik pr shkaqe t arsyeshme apo t
paarsyeshme e bn gjykata pr do rast konkret duke pasur parasysh rrethanat n t cilat
kryesi ka jetuar, rrethanat n t cilat sht kryer vepra, si dhe cilsit personale t kryesit. Kjo
do t thot se vlersimi pr arsyeshmrin apo
paarsyeshmrin e ekzistimit t lajthimit
juridik ka pr tu paraqitur n baz t kritereve objektive subjektive. Me zbatimin e ktij
kriteri mund t vij deri te prfundimi se nj person i njjt mund t gjendet n lajthim juridik
pr shkaqe t arsyeshme n pikpamje t nj vepre t kryer penale, e kjo t mos jet n
pikpamje t veprs tjetr ose q n krahasim me kryesin ekziston, por jo edhe n krahasim
me bashkpjesmarrsin tjetr.
sht krejtsisht relevante kur kryesi gabimisht konsideron se vepra e kryer sht e ndaluar,
ndrsa ajo realisht nuk sht e ndaluar (te e ashtuquajtura rruga e drejt,apo delikti i
kryelartsis s tepruar). Nj rast i till ekziston kur kryesi gabimisht mendon se shkelja e
kurors sht e ndaluar apo gabimisht mendon se sht e ndaluar ti shkaktohen plag
sulmuesit me rastin e pengimit t sulmit t kundrligjshm.

VI BASHKKRYERJA
1. Nocioni i bashkkryerjes dhe kushtet pr ekzistimin e saj
Bashkkryerja ekziston kur n shkaktimin e pasojave t veprs penale marrin pjes shum
persona. Personat t cilt kan marr pjes n kryerjen e veprs penale, quhen bashkkryers.
Prandaj,me bashkkryerje nnkuptohet pjesmarrja e disa personave n kryerjen e nj vepre
penale, ndrsa me bashkpjesmarrje nnkuptohet do person i cili me veprimin e tij ka marr
pjes n kryerjen e veprs.
Bashkkryerja paraqet jo vetm nj lloj t veant t veprs penale, por edhe nj form
t posame t kriminalitetit i ashtuquajturi kriminalitet kolektiv i cili n mas t konsiderueshme
sht m i rrezikshm pr shoqrin,se sa kriminaliteti i prgjithshm. Kriminaliteti kolektiv
paraqet kulminacionin e energjis kriminale (t krimit t dshiruar) pr shkak t bashkimit
vullnetar t nj numri t madh t qytetarve n kryerjen e nj apo t m shum veprave t
ndaluara penale. Ky bashkim i vullnetit i nj numri t madh t personave pr kryerjen e
prbashkt t veprs penale, i jep ksaj vepre aspekt t posam t rrezikshmris shoqrore.
Pr shkak t rndsis s posame q ka bashkkryerja paraqet institucion t posam i cili
rregullohet me dispozita t prgjithshme t ligjeve penale( neni 23-27 i KP).
Pr ekzistimin e bashkkryerjes prve pjesmarrjes t disa personave n kryerjen e
veprs penale, sht e nevojshme q t plotsohen edhe dy kushte tjera, e kto jan lidhja
objektive dhe subjektive.
Lidhja objektive do t thot q do pjesmarrs ndrmerr ndonj veprim me t cilin i
kontribuon kryerjes s veprs penale. T gjitha kto veprime t cilat i ndrmarrin
bashkkryersit, pa marr parasysh se a i ndrmarrin njkohsisht, n t njjtin vend apo
jo,duhet t jen t ndrlidhura q t drgojn n t njjtin rezultat-shkaktimin e pasojs. Pasoja
e veprs penale duhet t jet rezultat i prbashkt i veprimit t t gjith bashkkryersve. Kjo do

92

t thot q ndrmjet pasojs s veprs penale t do veprimi t ndrmarr t disa personave

duhet t ekzistoj lidhja shkakore.
Lidhja subjektive do t thot se te t gjith pjesmarrsit ekziston vetdija pr veprimin e
prbashkt t drejtuar pr kryerjen e veprs s caktuar penale. Kjo, m tutje do t thot se
pjesmarrsit e njohin njri tjetrin dhe se e njohin kryesin e veprs. Mirpo, nuk sht e
nevojshme q ata t njihen personalisht. Njohja personale sht e mundshme, por nuk sht e
domosdoshme q t ekzistoj, meq ajo nuk sht esenciale pr ekzistimin e bashkkryersve.
Ajo ka sht esenciale, sht se do bashkkryers e di se prve tij n kryerjen e veprs
penale marrin pjes edhe persona tjer t caktuar, dhe se nga ky rreth i personave sht edhe
kryersi i veprs penale.
2.

Format e bashkkryerjes

Pjesmarrja e disa personave n kryerjen e veprs penale mund t realizohet me

veprimet e ndryshme dhe n shum mnyra.
Kshtu q t gjith bashkkryersit jan persona t cilt veprojn bashkrisht n
kryerjen e veprs penale ose ndrmarrin veprim tjetr me t cilin n mnyr vendimtare i
kontribuojn kryerjes s veprs penale. N kt rast ekziston bashkkryerja.
Disa persona mund t marrin pjes n kryerjen e veprs penale, kshtu q disa prej tyre
e theksojn kryersin se ndrmerr veprimin e kryerjes s veprave penale, ndrsa personat
tjer i ndihmojn q ta bj veprimin dhe t prodhoj pasojn e veprs penale, ndrsa personat
mund t bashkohen me qllim t kryerjes s prbashkt t veprs penale. N rastin e par
ekziston shtytja, n rastin e dyt ekziston ofrimi i ndihms, ndrsa n rastin e tret bashkimi
kriminel.
T gjitha kto lloje t bashkkryersve
jan t mundshme, por
nuk sht e
domosdoshme q t jen t prfshir me rastin e kryerjes s nj vepre,duke pasur parasysh se
bashkfajsia sht fakultative n procesin e kryerjes s veprs penale. Nga ajo q u theksua
mund t prfundohet se ekzistojn katr lloje t bashkfajsis: bashkkryerja, shtytja, ofrimi
i ndihms dhe bashkimi kriminel.
Teoria juridike e dallon bashkkryerjen n kuptim t ngusht dhe bashkkryerjen n
kuptim t gjer. Bashkkryerja n kuptim t ngusht bhet me nxitjen dhe ofrimin e ndihms,
ndrsa n bashkkryerjen
n kuptim t gjer prve formave t theksuara bjn pjes
bashkkryersit dhe bashkimi kriminel.
3. Natyra juridike e bashkkryerjes
Pr natyrn juridike t bashkkryerjes e cila prbn bazn
pr
prcaktimin e
prgjegjsis penale t bashkkryersve, n teorin juridike ekzistojn dy botkuptime. Kto
jan teoria e aksesorit dhe teoria pr natyrn e pavarur t bashkkryersve.
Teoria akcesore, e varur apo
monistike pr natyrn juridike t bashkkryersve
konsideron se vepra penale sht rezultat i veprimit t t gjith bashkkryersve, prkatsisht
e veprimit t tyre t prbashkt. Pasojn e veprs penale sht e vrtet se e shkakton
kryersi, por krahas bashkveprimit edhe t pjesmarrsve tjer. Kryersi e realizon veprn t
ciln e dshirojn t gjith pjesmarrsit. Por, ata nuk paraqiten si autor t veprs, si
pjesmarrs n veprn e tyre, por si pjesmarrs n veprn e dikujt tjetr, n veprn e
kryersit. Pr kt arsye
ekzistimi i bashkkryersve varet nga kryersi i veprs penale,
prkatsisht nga veprimet e ndrmarra nga ana e kryersit. N qoft se nuk ka kryers, ose n
qoft se kryersi nuk sht orvatur
q ta kryej veprn
penale, ather nuk ka as
bashkkryers. Prgjegjsia penale e kryersit bartet edhe te bashkpjesmarrsit tjer, nga

93

se ata e huazojn nga ai. Me fjal t tjera a do t jen prgjegjs ata apo jo, varet nga
kryersi si autor i veprs, do t thot varet nga ajo se a do ta ndrmerr ai veprimin e
kryersit apo jo.
Teoria aksesore ka lindur n Gjermani n gjysmn e dyt t shekullit t 19 nn
ndikimin e indeterminizmit . duke pasur parasysh se varshmria e bashkkryersve mund t
jet e shprehur n shkall t ndryshme, pr kt ekzistojn shum variante t ktij
botkuptimi, e kto jan aksesori minimal, aksesori i limituar, aksesori ekstrem dhe aksesori
hiperekstrem.
Sipas teoris t
aksesorit
minimal
pr ekzistimin e prgjegjsis penale
t
bashkkryersve sht e nevojshme se kryersi ka ndrmarr veprimin e kryerjes s veprs
penale, pa marr parasysh se veprimi i tij ka qen i kundrligjshm apo jo. Sipas teoris s
aksesorit t limituar nuk sht e mjaftueshme vetm ajo se kryersi e ka ndrmarr veprimin e
veprs penale, por edhe ajo se ai veprim ka qen i kundrligjshm. Sipas teoris s aksesorit
ekstrem prgjegjsia penale varet nga prgjegjsia penale e kryersit. Kshtu pr shembull,
bashkkryersit mund t jen prgjegjs pr veprn e cila sht kryer vetm ather kur
kryersi sht kryers mendrisht i aft dhe i shndosh. Pastaj, sipas teoris s aksesorit
hiperekstrem prgjegjsia e bashkkryersve jo vetm se varet nga prgjegjsia e kryersit
t veprs, por edhe nga t gjitha rrethanat e natyrs objektive dhe subjektive t cilat
ekzistojn
te kryersi, t cilat mund t ndikojn n prgjegjsin dhe dnimin duhet t
merren parasysh edhe me rastin e shqiptimit t dnimit t bashkkryersve.
Teoria pr natyrn e pavarur t bashkkryersve, monistike ose teoria parimore
konsideron se t gjith pjesmarrsit krijojn n mnyr t barabart kushte pr kryerjen e
veprs penale. Me fjal t tjera niset nga presupozimi se veprimet e t gjith pjesmarrsve jan
t nj rndsie t barabart pr shkaktimin e pasojave, kshtu q bashkpjesmarrja sht
e natyrs s pavarur. Konsiderohet se do pjesmarrs e ka kryer veprn, kshtu q ekzistojn
po aq vepra penale sa kan qen edhe bashkkryersit. Kjo do t thot se do pjesmarrs
prgjigjet pavarsisht
nga kryersi i veprs dhe bashkpjesmarrsve t tjer, ka do t
thot se prgjigjet pr veprimet e veta, e jo pr veprimet e t tjerve. Bashkkryerja, do t
thot sht nj form e kryerjes s veprs penale,kshtu q prve tentimit dhe kryerjes s
veprs penale ekziston edhe vepra penale e shtytjes dhe vepra penale e ofrimit t ndihms.
N t drejtn bashkkohore penale m s shumti sht e prfaqsuar teoria mbi
prkufizimin e (limituar) t aksesorve bashkkryers. Diku ajo sht e prmbushur me
elemente t teoris mbi natyrn e pavarur t bashkkryersve. N parim
edhe Kodi i
Prkohshm Penal i Kosovs e pranon teorin mbi aksesorin e limituar, mirpo bn lshim
edhe pr teorin parimore. Kshtu pr shembull, vepra penale e kryer nga ana e disa
personave, ka do t thot e konsideron si vepr e vetme penale e cila sht shkaktuar si
rezultat i veprimeve t prbashkta t kryersit dhe t bashkpjesmarrsve. Kshtu q,nuk
ekziston numr m i madh i veprave penale, por nj vepr unike penale n kryerjen e s cils
kan marr pjes disa persona, me at rast kryersi sht shkaktar i drejtprdrejt i pasojs
s veprs, ndrsa t tjert i kan kontribuar kryerjes dhe veprimit t suksesshm t cilin ai e
ka ndrmarr. Prgjegjsia e bashkkryersve, nuk sht e pavarur por sht e lidhur me
veprimin e kryersit
t veprs penale. Me fjal t tjera bashkpjesmarrsit mund t
prgjigjen aq sa kryersi ka marr veprimin e veprs penale, pa marr parasysh se a sht
kryer vepra apo ajo ka mbetur n tentativ.
Nga
parimet e
prgjegjsis aksesore
t bashkpjesmarrsve ekzistojn disa
prjashtime. Fjala sht pr rastet ku veprimet e nxitsve dhe t
ndihmtarve jan t
dnueshme si edhe vepra e pavarur penale, ka do t thot se kto vepra ekzistojn kur
kryersi fare nuk ka ndrmarr ndonj veprim t kryerjes. Mirpo, nse kryersi e ka kryer

94

veprn n fjal, apo vepra ka ngelur n tentativ, ather edhe

bashkkryersit
prgjigjen pr tentativ, prkatsisht pr veprn e kryer si edhe kryersi.

do t

4. Prgjegjsia penale e bashkkryersve

Prgjegjsia penale e bashkkryersve bazohet n aftsin mendore dhe fajsin e
kryersit t veprs. Pr aftsin mendore nuk ekzistojn rregulla t posame t cilat do t vlenin
vetm pr bashkkryersit. Mirpo te fajsia ekzistojn diferenca t konsiderueshme t cilat
nuk kan t bjn me prmbajtjen e elementeve t pafajsis, por me format e paraqitjes s
saj. Kshtu pr shembull kryersi i veprs qoft kur sht nj kryers apo shum sish, do t
thot bashkkryersit, do her prgjigjen pr veprn penale e cila sht kryer me
paramendim, ndrsa nga
pakujdesia vetm ather kur kjo sht e prcaktuar me ligj.
Mirpo, nxitsi dhe ofruesi i ndihms si dhe bashkkryersit n kuptim t ngusht prgjigjen
vetm ather kur veprn penale e kan kryer
me paramendim, ka do t thot se
paramendimi sht e vetmja form e fajsis pr pjesmarrsit n kuptim t ngusht.
Prgjegjsia penale e bashkkryersve sht e natyrs personale. Kshtu pr shembull,
do pjesmarrs prgjigjet n mnyr t pavarur dhe individualisht. Kjo do t thot, se
prgjegjsia penale e nj bashkpjesmarrsi nuk varet nga prgjegjsia e kryersit t
veprs, e as nga prgjegjsia e bashkkryersve t tjer. Prandaj, prgjegjsia penale e
bashkkryersve sht e lidhur ngusht me ndrmarrjen e veprimeve pr kryerje nga ana e
kryersve t veprs, mirpo ajo nuk ka t bj me prgjegjsin e kryersit, si dhe pr
prgjegjsin e bashkkryersve tjer. Prgjegjsia e bashkkryersve, posarisht e nxitsve
dhe ndihmtarve bazohet n dy parime: 1) q gjith secili prgjigjet n kufijt e dashjes
s tij dhe mbi kt nuk mund t kalohet dhe 2) gjith secili prgjigjet deri n kufijt e
kryerjes nga ana e kryersit, mirpo jo edhe mbi kt. Kta kufij t prgjegjsis s
bashkkryersve jan t parapar n nenin 27 t Kodit t Prkohshm Penal t Kosovs .
Prgjegjsia e bashkkryersve n kufinjt e dashjes s tyre
Bashkkryersit prgjigjen penalisht vetm pr bashkveprim t paramenduar n
kryerjen e veprs penale. Prgjegjsia e tyre ekziston vetm n kufijt e dashjes s tyre. Kjo
do t thot se bashkkryersi do t prgjigjet penalisht pr pasojn t ciln e ka shkaktuar
kryersi, vetm ather nse ajo sht prfshir n dashjen e tij dhe kjo n at form n t
ciln ai e ka parashikuar. N qoft se kryersi kryen vepr t rnd penale t t njjtit lloj
nga ajo e cila sht prfshir me bashkkryersin e paramenduar, ather bashkkryersi nuk
do t prgjigjet pr kt vepr t rnd, por pr at t leht e cila sipas paramendimit t tij do t
duhej t kryhej. Mirpo, bashkkryersi do t prgjigjet pr pasoj t rnd e cila rrjedh
nga vepra baz (vepra e kualifikuar me pasoja t rnda), nse kto pasoja t rnda mund ti
prshkruhen pakujdesis s tij. Bashkkryersi do t prgjigjet edhe pr veprn e kualifikuar
pr rrethana t posame, n qoft se me rastin e bashkveprimit n veprn baz, ka do t
thot kur ai ka ndrmarr veprimet e tija pr kryerjen e veprs s prbashkt, e q kto
rrethana kan qen t njohura.
Prgjegjsia e bashkkryersve n kufijt e asaj q sht kryer
Kryersi i veprs mund t kryej m shum nga ajo ka bashkkryersi ka dashur, por mundet
edhe m pak nga kjo. N qoft se ndodh q kryersi t kryej m pak nga ajo q sht
prfshir me paramendimin bashkkryersve, ather bashkkryersi do t prgjigjet pr
veprn t ciln kryersi e ka kryer apo ka tentuar q ta kryej, e jo edhe pr veprn e cila ka
qen e prfshir n paramendimin e tij. Ktu vje n shprehje
natyra akcesore
e

95

bashkkryersve, me at rast vepra akcesore ka t bj me veprn e kryer penale. N qoft

se vepra penale ka mbetur n tentativ, prgjegjsia e bashkkryersve gjithashtu do t
prkufizohet si tentativ. ka do t thot do gj q kryersi ka br m pak, kt do ta
shfrytzoj edhe bashkkryersi. Prjashtimi nga kjo rregull ekziston me rastin e nxitjes s
pasuksesshme, mirpo prgjegjsia e nxitsit ktu nuk sht bazuar n aksesor,
por n
konceptin parimor. N rast se kryersi kryen vepr krejtsisht tjetr penale, kjo do t thot
sht vepr penale e cila nuk sht e njllojt me veprn
e cila sht e prfshir te
bashkkryersit me paramendim, ather pr nj vepr t till do t prgjigjet vetm kryersi
e jo edhe bashkkryersit.
5. Kryerja dhe bashkkryerja
5.1 Kryerja
Kjo sht forma themelore e pjesmarrjes s ndonj personi n kryerjen e pasojs
penalo-juridike. Kryerja ekziston ather kur vetm nj njeri e kryen veprn penale. Prandaj,
kryers sht ai person i cili ndrmerr veprim t kryerjes dhe shkakton pasoja t veprs
penale. Veprimi i kryersit mund t kryhet me lvizje trupore (me kryerjen ose moskryerjen )
drejtprsdrejti apo trthorazi, ka do t thot me vnien n lvizje t do lloji t energjis,
me prdorimin e fuqis s kafshve, por edhe me prdorimin e ndonj personi tjetr.
Ekzistojn dy lloje t kryerjes: n kuptimin e ngusht dhe t gjer. Kryerja n kuptimin
e ngusht ekziston vetm ather kur nj person ndrmerr ato veprime t cilat ligji i
prcakton si veprim i kryerjes s veprs penale. T gjith personat tjer t cilt ndrmarrin
veprime tjera, jasht veprimit t kryerjes, me t cilat i kontribuojn kryerjes s veprs, nuk
jan kryers por bashkkryers. Kryerja n kuptimin e gjer e mohon bashkkryerjen, me
qen se i prfshin t gjith personat t cilt n fardo mnyre marrin pjes n kryerjen e nj
vepre. do person i cili n mnyr t vetdijshme dhe me dshir merr pjes n veprim me
qllim t kryerjes s veprs penale, pa marr parasysh faktin se a sht veprimtaria e tij
shkaktar apo kusht i nj pasoje t kryersit t veprs.
Dukuria e ngusht e kryerjes z fill nga koncepti aksesor mbi bashkkryerjen, sipas
s cils, ekziston diferenc thelbsore ndrmjet veprimit t kryersit dhe pjesmarrsve t
tjer, ndrsa dukuria m e gjer z fill nga koncepti parimor, sipas s cilit, veprimi i t gjith
pjesmarrsve ka t njjtn rndsi pr shkaktimin e pasojs. Dukuria e gjer e kryersve
sht konstruksion kriminalo-politik i krijuar me qllim t ashprsimit t represionit penalojuridik por i cili nuk i prgjigjet realitetit. Legjislacioni penal i Bosnj dhe Hercegovins e
miraton dukurin e ngusht t kryerjes duke pasur parasysh se e diferencon dukurin
i
kryersit nga bashkkryersit (t nxitsit dhe t ndihmtarve).
5. 2 Kryerja e trthort
Kur nj person e shfrytzon n person tjetr pr kryerjen e veprs penale ather
ekziston kryerja e trthort apo indirekte. Personi i cili me aktin e drejtprdrejt fizik kryen
vepr penale sht pikrisht vetm mjet, apo instrument n duart e kryersit t trthort.
Kryersi i trthort apo indirekt pr shembull e shfrytzon mosdijen, lajthimin, papjekurin,
papjekurin mendore apo ndonj t met tjetr t nj personi, kshtu q e nxit q ai t
kryej veprimin dhe t shkaktoj pasojn e veprs penale t ciln nuk e dshiron. Kryersi i
trthort paraqitet si kryers i vullnetshm intelektual i cili sht e vrteta nuk ndrmerr
aktin e drejtprdrejt fizik pr kryerjen e veprimit, ndrsa kryersi i drejtprdrejt sht

96

shkaktar objektiv i veprs pa vullnetin e posam apo me vullnetin e drejtuar gabimisht.

Prandaj, kryersi i trthort sht ai person i cili pr kryerjen e veprs penale prdor personin
tjetr si arm t veten, por me kusht q ta kryej veprn penale si t veten e jo si vepr t
huaj.
Kryerja e trthort nuk paraqet bashkkryerje, me q te bashkkryersit duhet t
ekzistoj vetdija dhe vullneti pr kryerjen e prbashkt t veprs (ndonse n pikpamje t
vullnetit mund t ket prjashtime). Mirpo, kryerja e trthort nuk sht as bashkkryerje, me
qen se bashkkryersit bashkpunojn n veprn e kryersit me rastin e kryerjes s saj.
Kryerja e trthort e z vendin e saj n t drejtn penale dnimi i s cils pr bashkkryersit
bazohet n parimin e prgjegjsis penale dhe t pavarur, me q ka situata t tilla kur
kryersi i vrtet, intelektual dhe i vullnetshm mbetet nn hije, i mbuluar me personin tjetr
si person faktik por jo edhe si kryers i drejt dhe i vullnetshm i veprs.
Teoria juridike i dallon disa forma t kryerjes s trthort: 1) Mjeti i pavetdijshm dhe
e padshirueshm ekziston kur
nj person pr kryerjen e veprs penale shrbehet me
personin e paaft mendrisht, personin i cili nuk i nnshtrohet prgjegjsis penale pr shkak t
moshs, si dhe personin i cili gjendet n lajthim real apo te i cili ekziston ndonj baz tjetr
pr prjashtim nga prgjegjsia penale; 2) Mjeti e vetdijshm dhe e mjaftueshm (mjeti i
lejueshm) ekziston kur kryersi i drejtprdrejt i veprs me paramendim ndrmerr veprimin e
kryerjes, mirpo vepra nuk kryhet si vepr e tij, por pr kryersin e drejtprdrejt, q do t
thot se kryersi i drejtprdrejt nuk e ka t ashtuquajturin animua auctoris (dshirn e
kryersit) mirpo e njjta ekziston te kryersi i trthort; 3) Mjeti i lejueshm i paqllimshm
ekziston kur nj person (kryersi i drejtprdrejt) e kryen veprn penale me qllim si
element i t ekzistuarit, mirpo 4) Mjeti i lejueshm i pakualifikuar ekziston ather kur nj
person i cili posedon cilsi t caktuara pr kryerjen e veprs penale shrbehet me personin
tjetr pr kryerjen e saj, i cili nuk ka cilsi t atilla (personi zyrtar shrbehet me personin
jozyrtar pr kryerjen e veprs penale zyrtare).
N praktikn gjyqsore kryersi i trthort mund t paraqitet n kto situata: 1) kur nj
person pr kryerjen e veprs penale shrbehet me fmij, ka do t thot me personin i cili
nuk i ka mbushur 14 vjet duke pasur parasysh se i mituri i ksaj moshe nuk sht subjekt
aktiv i veprs penale. Meq fmija nuk sht subjekt aktiv i veprs penale, ather kryers
sht ai person i cili e shfrytzon at pr kryerjen e veprs, por nuk mund t jet
bashkkryers, as bashkpjesmarrs, por vetm kryers i trthort; 2) Kur pr kryerjen e
veprs penale shfrytzohet personi i cili gjendet n rrethana t lajthimit t evitueshm mbi
rrethanat reale apo t veprs s ndaluar. Karakteri dhe kuptimi i
ekzistimit t kryersit t
trthort sht pikrisht shfrytzimi i personit i cili nuk ka parafytyrim apo kan parafytyrim
t gabueshm pr pasojat e rndsishme shoqrore dhe juridike t cilat do t prodhohen me
veprimin t cilin e ndrmarrin; 3) Kur personi zyrtar apo ushtarak shrbehet pr kryerjen e
veprs penale zyrtare, prkatsisht veprs penale ushtarake me personin i cili nuk e ka
statusin e personit zyrtar apo ushtarak. Mjeti i pakualifikuar i lejueshm sht personi pa
status t caktuar q nuk mundet sipas ligjit t jet kryers, prandaj pr kt personi me nj
status t till paraqitet si kryers i trthort kur ksaj n mnyr t vetdijshme i
mundsohet kryerja e nj vepre t till; 4) N rastin e shfrytzimit t mjetit jo t destinuar t
lejueshm ka do t thot se pr ekzistimin e veprs penale krkohet qllimi apo motivi ,
ndrsa ai ekziston te nxitsi e jo te kryersi, ather nxitsi, prkatsisht personi i cili e ka
qllimin si rrethan kualifikuese paraqitet si kryers i trthort , dhe 5) N rastin kur vepra
sht kryer sipas urdhress t supozuarit kur refuzimi apo shtyrja nuk ka qen e mundur
ose n rastin kur ligji nuk e konsideron t varurin e tij si kryers.
Kryerja e trthort nuk do t ekzistoj n kto raste: 1) Kur nj person shrbehet me
personin tjetr si me mjet t tij pr kryerjen e veprs penale; 2) Kur nj
person me

97

prdorimin e forcs absolute e detyron personin tjetr pr kryerjen e veprs penale; 3) Nse
pr kryerjen e veprs penale prdoret personi i paaft ose personi i cili gjendet n lajthitje
t paevitueshme, dhe 4) Kryerja e trthort nuk sht e mundur as te rastet e ashtuquajtura
t veprave penale t dorasit. Fjala sht pr vepra penale t cilat mund ti kryej vetm nj
person, ku nuk sht e mundur bashkkryerja.
5.3 Bashkkryerja
Bashkkryerja (bashkveprimi, prkatsisht kryerja e prbashkt ), n kuptim t nenit
23 t Kodit Penal t Kosovs ekziston kur disa persona marrin pjes n kryerjen e veprs
penale, apo n mas t konsiderueshme i kontribuojn kryerjes s saj n fardo mnyre
qoft. Kjo sht vetdijshme dhe pjesmarrje e prbashkt me dshir pr ndrmarrjen e
veprimeve me t cilat kryhet vepra penale. donjri prej bashkkryersve paraqitet si kryers
i veprs, ndrsa vetm vepra penale sht akti i prbashkt. Kjo do t thot, q do person
pr t qen bashkkryers,duhet t posedoj t gjitha ato cilsi t cilat sipas ligjit krkohen pr
kryersit e ksaj vepre. Pr ekzistimin
e bashkkryersve (bashkveprueseve) prve disa
personave, sht e nevojshme q t ekzistoj lidhja objektive dhe subjektive ndrmjet tyre n
kryerjen e veprs n mnyr q ajo t jet akt i prbashkt.
Lidhja objektive do t thot kur do bashkkryers ( bashkveprues) ndrmerr ndonj
veprim me t cilin kryhet vepra penale. Pa ndrmarrjen e veprimit nuk ka bashkkryers, pra
as
bashkveprues,
meq
me kt
nnkuptohet
krijimi
i veprimeve t t gjith
pjesmarrsve. Me kt rast nuk sht e domosdoshme q t gjith bashkkryersit t marrin
pjes q nga fillimi n kryerjen e veprs. Kshtu q nj bashkveprim do t ekzistoj edhe
ather kur ndonj nga bashkkryersit ndrmarrin veprime fillestare ndrsa t tjert i
vazhdojn ato veprime, mirpo me kusht q t ekzistoj vetdija pr veprim t prbashkt. Kjo
sht e ashtuquajtura bashkkryerja suksesive. Gjithashtu, nuk sht e domosdoshme q t
gjith t marrin pjes n kryerjen e t gjitha veprimeve nga t cilat prbhet veprimi i
kryerjes. Bashkkryersit munden
q m par t ndajn veprimet, por edhe mund t
bashkohen n kryerjen e veprimeve t ndrmarra pa marrveshje paraprake.
Lidhja subjektive prbhet nga ekzistimi i vetdijes i t gjith kryersve q n mnyr
t prbashkt e zbatojn veprimin e kryerjes. N qoft se nuk ka vetdije t till ather nuk ka
as bashkkryerje, por do person paraqitet si kryers i pavarur i veprs penale. Lidhjen
subjektive ndrmjet bashkkryersve duhet dalluar nga fajsia. Lidhja subjektive ndrmjet
bashkkryersve sht vetdija mbi bashkpunimin pr veprn e prbashkt, ndrsa fajsia
sht marrdhnie psikike e do pjesmarrsi sipas veprs n kryerjen e s cils ka marr
pjes. Q t dyja kto lidhje duhet t ekzistojn n momentin e ndrmarrjes s veprimit.

5.4 Ndarja e bashkkryersve nga bashkvepruesit

Ndrmjet bashkkryerjes dhe bashkveprimit
n kuptim t ngusht (shtytja dhe
ndihma) ekzistojn ngjashmri t cilat mund t sillen n praktikn gjyqsore deri te paraqitja
e vshtirsive pr ndarjen e tyre. Kto probleme dalin nga fakti se bashkkryerja prfshin
edhe disa veprime t cilat nuk paraqesin veprim t kryerjes, mirpo jan t lidhura ngusht
me t. Kto jan veprime t cilat preken me veprimin e kryerjes, por t cilat gjinden jasht
ktyre kufijve, ato jan t lidhura n mnyr funksionale me veprimin e kryerjes dhe se kto
kryhen duke u mbshtetur n to, mirpo megjithat gjenden jasht elementit qensor t
veprs penale.

98

M t shpeshtat jan ato veprime t cilat zhvillohen paralelisht, q do t thot

njkohsisht me veprimin e kryerjes, t cils drejt pr s drejti i paraprin ose ndrlidhet me
t, kshtu q bashkrisht e paraqesin nj trsi. Formalisht ato gjenden jasht qenies esencs s veprs penale dhe kan karakter t kontributit e jo t shkaktimit t pasojave,
kshtu q bjn pjes n fushn e bashkkryerjes n kuptim m t ngusht, ndrsa shikuar
nga aspekti funksional, kan karakter t bashkkryerjes, meq sigurojn demonstrimin e
veprimit t kryerjes. Veprimtari t tilla jan: brja e rojs gjat kryerjes s veprs, inkurajimi i
kryerjes q t jet i
qndrueshm n demonstrimin e veprimit
t kryerjes, dhnia e
udhzimeve gjat kohs s kryerjes s veprs,lnia hapur e dritareve ose dyert e elura n
mnyr q ti mundsohet hyrja kryesit t veprs. T gjitha kto detaje mund t kualifikohen
si veprime t ndihms, por edhe si veprime t bashkkryerjes. Kualifikimi i tyre varet nga
kriteret sipas s cilave bhet dallimi n mes t bashkkryersve dhe bashkveprueseve. N
prcaktimin e ktij kriteri n teorin juridike dallohet m shum teoria: objektive, subjektive,
objektivo-subjektive, teoria e ndarjes s puns dhe teoria e pushtetit ndaj veprs s kryer.
Sipas teoris objektive bashkkryerja ekziston ather kur disa persona marrin pjes
bashkrisht n kryerjen e veprimit t caktuar t veprs penale e cila paraqitet si shkak i
pasojs s saj. Bashkkryers sht ai person i cili ka marr pjes me trupin e tij i cili paraqitet
si shkak pr paraqitjen e pasojave t veprs. Mbledhja e t gjitha ktyre lvizjeve t
bashkkryersit e prbjn shkakun unik t pasojs. Bashkpjesmarrja n kuptimin
ngusht, megjithat, ekziston kur nj apo disa persona i kontribuojn kryerjes s veprs,
mirpo vet nuk marrin pjes n veprimin e kryer. Veprimet e tyre nuk jan shkak, por kusht i
pasojs s veprs penale. Kjo teori e ngushton nocionin e bashkkryerjes, prkatsisht t
bashkveprueseve, meq e aplikon vetm te personat t cilt me veprimin e tyre e kan
shkaktuar pasojn.
Sipas teoris subjektive bashkkryerja ekziston ather kur disa persona t cilt marrin
pjes n kryerjen e veprs penale dhe q dshirojn q kjo vepr t jet si kryerje e tyre, do
t thot kur t
veprojn
cum animua auctoris (me
vullnetin
e bashkkryersit).
Bashkveprimi n kuptim t ngusht ekziston ather kur personat t cilt marrin pjes n
kryerjen e veprs penale, nuk dshirojn q ta pranojn kt vepr si t tyren, por si t huajn,
kur veprojn cum animua soci (n bashkkryerje
me vullnet). Prandaj sa sht personi
bashkkryers apo shtyts, prkatsisht ndihms varet nga ajo se a e dshirojn ata kt
vepr si t vetn apo si t huajn. Sipas ktij botkuptimi nuk sht i rndsishm veprimi i cili
ndrmerret e as raporti i tij shkaktues sipas pasojs, por raporti i vullnetshm i
pjesmarrsit ndaj veprs. N kundrshtim me teorin objektive, teoria subjektive e zgjeron
nocionin e bashkkryersit, ndrsa e ngushton nocionin e bashkvepruesve. Sipas teoris
objektivo-subjektive pr ekzistimin e bashkkryerjes jan t domosdoshme edhe elementet
objektive dhe subjektive. Nga pikpamja objektive nj person pr tu konsideruar si kryers,
prkatsisht bashkkryers ai duhet q t ket ndrmarr nj veprim t atill q paraqet
veprimin e kryerjes ose t bj pjes n shumn e veprimeve t cilat e bjn veprimin e
kryer, kjo do t thot nj veprim t atill i cili
drejton n shkaktimin e pasojave. Nga
pikpamja subjektive sht e domosdoshme se ekziston vetdija pr veprimin e prbashkt
pr shkaktimin e pasojs s ndaluar. ka do t thot, se nuk sht e rndsishme q ta
njohin veprn si t veten, apo t huajn, por q bashkkryersit posedojn vetdijen se me
veprimin e prbashkt shkaktojn pasoja.
Teoria e ndarjes s puns shiko bashkkryerjen n kryerjen e prbashkt t veprs
penale nga ana e disa personave n baz t marrveshjes mbi ndarjen e verimeve, kshtu q
do person e kryen pjesn e puns s tij. Bashkkryers sht personi i cili n baz t
marrveshjes mbi ndarjen e puns, prkatsisht t ndarjes s rolit, kryen veprime t tij dhe i
kontribuon kryerjes s veprs t ciln dshiron t jet si e tij dhe kryerje e prbashkt,

99

marrveshja, sipas rregullit, arrihet me marrjen e vendimit t prbashkt pr kryerjen e nj

vepre t caktuar dhe ndarjen e roleve para qasjes pr kryerjen e veprs, mirpo ajo do t
ekzistoj edhe ather kur disa persona bashkohen me personat t cilt tani m e kan filluar
kryerjen e veprs. Me fjal t tjera, veprimi i prbashkt mund t merret q m par apo
gjat kryerjes, ekskluzivisht duke e heshtur. Rndsia e veprimit nuk sht thelbsor. Pr
ekzistimin e bashkkryerjes sht e rndsishme q do njri nga pjesmarrsit t ndrmerr
ndonj veprim, qoft ai t bn pjes n prbrjen e veprimit t kryer ose q sht i lidhur
ngusht me t, kshtu q ti kontribuoj kryerjes s veprs s prbashkt n kuadr t
marrveshjes. Prandaj, bashkkryersi sht ai i cili n baz t marrveshjes pr kryerjen e
prbashkt t veprs ndrmerr veprime n kuadr t veprimeve pr kryerje, ose t cilat jan
n lidhje t drejtprdrejt me t, ndrsa veprn e dshirojn si t tyre dhe t prbashkt. Pr
kundr ksaj, bashkpjesmarrs sht personi i cili ndrmerr veprime t cilat nuk jan t
lidhura ngusht me veprimin e kryerjes dhe nuk jan pjes prbrse e saj.
Sipas teoris s pushtetit ndaj veprs bashkkryers sht personi i cili n baz t
vendimit t prbashkt merr pjes n veprimet e kryera, prkatsisht n ndonj pjes t saj,
ose me ndonj veprim tjetr i cili sht jasht figurs s veprs penale, por i cili ka rndsi
m t madhe pr realizimin e planit t gjithmbarshm t veprs dhe q ka pushtet mbi
procesin e realizimit t veprs. Bashkkryerja edhe n baz t ksaj teorie ka komponent
objektive dhe subjektive,mirpo n kuadr komponentsh objektive sht prfshir edhe
pushteti mbi procesin e realizimit t veprs. Komponenta objektive prbhet nga pjesmarrja
e bashkkryersve n veprimin e kryerjes, apo n ndonjrin veprim i cili sht jasht qenies
thelbit t veprs penale, por q sht n mnyr funksionale e ndrlidhur me veprimin e
kryerjes e q me at t bj nj trsi. Pikrisht pjesmarrja n nj veprim t till i jep
ktij pjesmarrsi pushtetin mbi veprn q do t thot pushtetin se mundet n vendngjarje q
t udhheq n realizimin e saj.
Me fjal t tjera, n baz t ndrmarrjes s ktyre veprimeve ai e arrin pozitn q t
udhheq dhe t qeveris, prkatsisht t merr pjes n drejtimin e procesit pr kryerjen e
veprs. Komponenti subjektiv prbhet n at mnyr q do kryers dhe barts i vendimit
dhe i vullnetit q vepra t kryhet bashkrisht, do t thot n ekzistimin e marrveshjes pr
kryerjen e prbashkt t veprs. Pr ekzistimin e bashkkryerjes elementet subjektive dhe
objektive jan t nj rndsie t posame, kshtu q bartsit e saj i japin pushtetin mbi
procesin e kryerjes s veprs. Bashkkryers sht ai pjesmarrs i cili me veprimin e tij i
kontribuon n mnyr serioze shkaktimit t veprs dhe bashkrisht me t tjert dominon n
procesin e kryerjes s veprs. Ai i cili nuk ka pozit t till nuk mund t ket paramendim t
kryersit por paramendim t bashkkryersit. Kjo do t thot se a do t jet dikush
bashkkryers apo bashkpjesmarrs varet nga ajo se far ishte kontributi i tij n kryerjen
e prbashkt t veprs, do t thot se a ka pasur pushtet ndaj veprs, apo jo.
5.5 Nocioni dhe llojet e bashkkryerjeve sipas s drejts son penale
Sipas nenit 23 t Kodit Penal t Kosovs bashkkryerja ekziston kur dy apo m shum
persona s bashku kryejn veprn penale, duke marr pjes n kryerjen e veprs penale,
ose thellsisht duke i kontribuar kryerjes s saj n ndonj mnyr tjetr. Kjo do t thot se e
Drejta Penale e Kosovs
e pranon
teorin objektivo-subjektive. ka do t thot,
se
bashkkryers mund t konsiderohen dy kategori t personave: 1) Personat t cilt kan
marr pjes n veprimin e kryerjes pa marr parasysh faktin se a kan dashur ta kryejn kt
vepr si vepr t tyre apo vepr t huaj, dhe 2) Personat t cilt nuk kan marr pjes n
veprimet e kryerjes, por me ndonj veprim tjetr i cili ka t bj me kt, kshtu q n mas t
konsiderueshme i kan kontribuar kryerjes s veprs, por t ciln e konsiderojn vepr t tyre
dhe kryerje t prbashkt.

100

Elementet thelbsore t bashkkryerjes jan kur disa persona s bashku e kryejn

veprn penale. Ndrsa kjo kryerje e prbashkt realizohet n at mnyr q disa pjesmarrs
e demonstrojn veprimin e kryerjes t dhn dhe t prshkruar si element qensor i veprs
penale, ndrsa t tjert marrin pjes n nj mnyr tjetr vendim marrse. Kjo pjesmarrje
n mnyr tjetr t vendimmarrjes me t cilin i kontribuohet kryerjes s veprs penale do t
thot se do t konsiderohen bashkkryers dhe personat t cilt kryejn nj veprim t till
bjn pjes n fushn e ndihmtarve, por t cilt n mnyr funksionale jan t lidhur
ngusht me veprimin e kryerjes dhe me kt prbjn nj trsi.
Bashkpjesmarrja si vepr e vetdijshme dhe pjesmarrje e vullnetshme e prbashkt
e disa personave n kryerjen e veprs penale mund t ekzistoj prafrsisht gati te t gjitha
veprat penale. Mirpo ekzistojn edhe vepra t tilla penale te t cilat kjo nuk sht e mundur.
Kto jan delicta propria dhe veprat penale autoriale.
Te delikti propria ose te veprat penale me subjektivitet t posam, bashkpjesmarrja
mund t ekzistoj vetm ather kur n kryerjen e saj marrin pjes disa persona t cilt kan
cilsi t posame t cilat sipas ligjit krkohen pr kryersin e nj vepre t till. Ky sht rasti
te veprat penale pikrisht zyrtare dhe veprave penale ushtarake, posarisht t atyre te t
cilat krkohet cilsia e urdhrdhnsit apo te personit komandues. Bashkkryerja nuk sht e
mundur as te veprat penale autoriale, q do t thot veprave t tilla t cilat mund ti kryej
vetm personi i caktuar dhe kt vetm ai personalisht. Kshtu q te vepra penale e dhnies
s argumenteve t rrejshme nuk sht e mundshme bashkkryerja, meq dshmimi i rrejshm
me marrveshje nuk e konstituon bashkkryerjen meq gjithsecili e jep provn n mnyr t
mvetsishme. I ngjashm sht rasti edhe me fmijn t cilin mund ta lind vetm nna e
fmijn.
Teoria juridike dallon disa lloje t bashkkryerjes, e kto jan: e dukshme, sukcesive
dhe bashkkryerja e domosdoshme.
E dukshme, jo drejtprdrejt ose bashkkryerja paralele ekziston kur disa persona
marrin pjes n kryerjen e veprs penale, por pa vendim pr ndrmarrjen e prbashkt t
veprimeve, kshtu q do njri paraqitet si kryers i pavarur. Ky do t jet rasti kur dy ose
m shum persona n ndonj objekt, gjithsecili pr vete, kryen vjedhjen n t njjtn koh
ose kur pr shkak t mosrespektimit t normave nga ana e dy apo m shum ngarsve t
veturave vjen te rrezikimi i komunikacionit (aksidenti zinxhiror). N t dy kto raste nuk ka
bashkkryers, meq nuk ka elemente subjektive, ka do t thot vetdije dhe dshir apo
vetm dshir q vepra t kryhet bashkrisht.
Ekziston bashkkryerja sukcesive apo bashkkryerja e ndrkohshme kur n kryerjen e
veprs penale marrin pjes disa persona t cilt ndrrohen koh pas kohe n kryerjen e
veprimit, prkatsisht kur sht fjala pr kryerjen e veprs n etapa apo me ndrrime, ose kur
nj personi, i cili ka filluar kryerjen e veprs, i bashkohen edhe personat tjer para se t kryhet
veprimi pr prmbarimin e kryerjes s veprs, ather ekziston bashkkryerja suksesive. N
kt rast
n praktikn gjyqsore mund t paraqitet pyetja se a mund t prgjigjet
bashkkryersi i ndrkohshm pr veprimet e kryera (prkatsisht pr pasojat e shkaktuara)
para ndrlidhjes s tij n procesin e kryerjes s veprs apo vetm pr at pjes t veprimit,
prkatsisht veprimeve n t cilat ka marr pjes drejtprdrejt. Pr dhnien e prgjigjes n
kt shtje praktika gjyqsore nuk ka prgjigje unike.
5.6 Bashkkryerja e domosdoshme

101

Te numri m i madh t veprave penale bashkkryerja sht institut i natyrs

fakultative ka do t thot se mundet, por nuk do t thot se duhet t ekzistoj. Mirpo
ekzistojn vepra t konsiderueshme penale t cilat nuk mund t kryhen vetm nga ana e nj
personi, por sht e nevojshme q n kryerjen e tyre t marrin pjes dy apo m shum
persona. Ather ekziston bashkkryerja e domosdoshme.
Te disa vepra penale t bashkkryerjes s domosdoshme t veprimeve t cilat i
ndrmarrin bashkkryersit e domosdoshm, zhvillohen njra kundrejt tjetrs, ka do t thot
se takohen. Kto jan t ashtuquajturat vepra penale t takimeve (dy pal bashkshortsia,
gjaktrazimi me rastin e marrdhnieve seksuale midis t armve nga gjaku). Grupin tjetr t
veprave penale t kryersve t domosdoshm e prbjn veprat te t cilat veprimet e
bashkkryerjes sillen n t njjtin drejtim, dhe bashkohen Kto jan t ashtuquajtura vepra
koincidentale ose veprat penale konvergjente (rebelimi i armatosur, rebelimi i personave t
privuar nga liria). Dhe m n fund, grupin e tret e prbjn veprat penale te t cilat interesat
e pjesmarrsve jan n konflikt. Kto jan t ashtuquajturat vepra penale divergjente
(pjesmarrja n rrahje).
Nga bashkkryerja e domosdoshme duhet dalluar vepra penale n kryerjen e s cils
duhet t marrin pjes dy persona, por dnohet vetm njra, ndrsa tjetra mbrohet. N veprat
e tilla penale bjn pjes pr shembull: ndrprerja e kundrligjshme e shtatznsis. Ktu ,
ndonse marrin pjes dy persona n shkaktimin e veprs penale, nuk ka bashkkryers.
Prgjegjsia e bashkkryersve
Bashkkryersi prgjigjet penalisht n kufijt e paramendimit t tij apo t pakujdesis.
Ndonse bashkkryerja, sipas rregulls sht e vullnetshme, do t thot me marrveshje apo
kryerje e prbashkt marrveshtore e veprs penale, ka do t thot me paramendim, kjo nuk
do t thot se nuk sht e mundshme edhe bashkkryerja nga pakujdesia. Bashkkryerja nga
pakujdesia sht e mundshme jo vetm n krahasim me pasojat e veprs si dhe rrethanat
kualifikuese, por
edhe n raport me
bazn
e pasojave. Prgjegjsia
n kufijt
e
paramendimit, prkatsisht t pakujdesis, do t thot se nj bashkkryers nuk prgjigjet
pr eksesin e bashkkryersit tjetr, e as pr veprn t ciln ai e kryen kundr marrveshjes.
Prgjegjsia e pakujdesis mund t ekzistoj vetm ather kur me ligj sht parapar pr
veprn n fjal.
Prgjegjsia penale e bashkkryersit sht e pavarur. Prgjegjsia e nj bashkkryersi
nuk sht e varur nga prgjegjsia e bashkkryersve tjer. Te t gjith bashkkryersit
nuk duhet t ekzistoj e njjta form e fajsis, ka do t thot se n kryerjen e veprs s
njjt penale disa nga bashkkryersit veprojn me paramendim, ndrsa t tjert nga
pakujdesia. Te do bashkkryers fajsia mund t prcaktohet n mnyr t pavarur. Kjo do
t thot se pr do bashkkryers duhet t konstatohet forma dhe shkalla e prgjegjsis.
Marrdhniet personale, cilsit dhe rrethanat mund t shfrytzohen ose ti mbrohen
vetm atij bashkkryersit te i cili ekzistojn, por jo edhe te bashkkryersit tjer. Kshtu q
bashkkryersi i cili vullnetarisht e pengon kryerjen e veprs penale, mund edhe t lirohet nga
dnimi i prcaktuar me ligj.
6. Shtytja
Shtytja sht

nxitja e paramenduar e personit tjetr pr kryerjen e veprs s caktuar

102

penale. Veprimi i shtytsit duhet t jet i drejtuar n at mnyr q te personi tjetr t

shkaktoj apo t prforcoj vendimin q t ndrmarr veprim me t cilin do t shkaktohet
pasoja e veprs penale ka do t thot, nuk ka shtytje n qoft se te kryersi ka ekzistuar
vendim i fort pr kryerjen e veprs. Mirpo, nse te ai ka ekzistuar vendimi por jo n mas
t mjaftueshme i fuqishm, do t thot i luhatshm, kshtu q vendimi i till prforcohet,
ather ekziston shtytja. Nga pikpamja e shkaktarit t shtytjes paraqitet si vendim i
shkaktuar te kryersi q t ndrmerr veprim pr kryerje dhe t realizoj pasojn e veprs
penale. Mirpo, n qoft se shtytja sht shkas i vendimit ai me kt nuk sht edhe shkas i
pasojs. Shkaku i pasojs sht veprimi i kryerjes, kshtu q shtytja paraqitet n krahasim
me pasojn si kusht i saj.
Veprimi i shtytjes prbhet n ndrmarrjen e veprimit me t cilin ndikohet n vullnetin
e personit tjetr me qllim q ai t vendosi pr kryerjen e veprs penale. Veprimet me t cilat
kryhet shtytja mund t jen t ndryshme. Kshtu q shtytja mund t kryhet: me prfolje, me
paraqitjen e
dobis, dhnien e dhuratave dhe t premtimeve, keqprdorimin pozits apo
raportit t posam ndaj personit i cili shtytet, duke sjellur n lajthim ose duke mbajtur n
lajthitje, me krcnim, me friksim, duke e sjellur n situat e cila mund t jet e
pafavorshme pr personin i cili shtytet n qoft se nuk e kryen veprn e tj. Nganjher
shtytja mund t bhet edhe me refuzimin e dukshm nga ndrmarrja e veprimit t kryerjes,
por n at mnyr me t ciln n t vrtet bhen shtytjet pr ndrmarrjen e saj.
Shtytja sht veprim aktiv, kshtu q mund t kryhet vetm me kryerjen e saj. Ajo
mund t kryhet me fjal (me shkrim apo me goj), me gjeste, me shenja, me mimik dhe me
veprime konkluduese. Pr t ekzistuar shtytja apo nxitja duhet t ekzistoj raport i caktuar
n mes t shtytsit dhe t personit i cili shtytet, si dhe n mes t shtytsit dhe veprs penale
pr t ciln nxitet.
Shtytja pr kryerjen e veprs penale duhet t jet e drejtuar ndaj nj personi t caktuar
apo pr nj rreth t caktuar t personave, duke pasur parasysh se me shtytjen shkaktohet ose
prforcohet vendimi te personi tjetr, kshtu q
shtytsi duhet t ket mundsi q
me
veprimin e tij t ndikoj n nj vendim t till. Ndrsa ai kt mundsi mund ta ket nse vjen
n kontakt me personin e caktuar ose me rrethin e caktuar t personave. Prandaj, sht e
domosdoshme q shtytsi saktsisht ta njeh personin i cili do ta kryej veprn penale pr t
ciln ai e nxit, por sht e mjaftueshme q ta dij se edhe nga rrethi i caktuar i personave
njeri prej tyre, dhe ky i cili do qoft do ta kryej kt vepr penale. Prkundrazi, nuk ka shtytje
nse thirrja pr kryerjen e nj vepre penale i sht drguar nj numri t pacaktuar t rrethit
t personave, p.sh. prmes ndonj mbishkrimi. Nj shtytje e till mund t ket karakter t
pavarur t veprs penale, apo t propagands por n kt rast kjo nuk mund t hyj n
nocionin e bashkkryerjes.
Shtytja mund t jet e drejtuar pr kryerjen e ndonj vepre t caktuar penale. Nuk ka
shtytje n qoft se synimi ka t bj me kryerjen e ndonj vepre t paprcaktuar penale.
Ather mund t ekzistoj vepra penale e propagands, por jo edhe e shtytjes si form e
bashkkryerjes.
M n fund, pr ekzistimin e shtytjes sht e nevojshme q shtytja e ndonj personi pr
kryerjen e ndonj vepre t caktuar penale t kryhet me paramendim. Kjo do t thot se shtytja
e pakujdesshme, e cila mund t ekzistoj n praktik, nuk i nnshtrohet prgjegjsis penale.
Llojet e shtytjeve
Shtytja

mund t

jet jo

drejtprdrejt

dhe

drejtprdrejt. Shtytja e

103

drejtprdrejt ekziston ather kur shtytsi vet e shtyn personin tjetr (t nxiturin ) n
kryerjen e veprs penale, ndrsa shtytja e drejtprdrejt ekziston kur shtytsi shfrytzon
personat tjer pr t synuar shtytjen e personit pr kryerjen e veprs penale. Te shtytja e
drejtprdrejt e nj personi (nxitsi) e nxit personin tjetr q ai ta nxis personin e tret (t
nxiturin) q ta kryej nj vepr t caktuar penale. Nxitja jo drejtprdrejt mund t kryhet jo
vetm nga ana e nj apo t disa personave. N rastin kur disa persona n mnyr t
vetdijshme marrin pjes s bashku pr shtyrjen e nj personi pr kryerjen e nj vepre t
caktuar penale ather ekziston bashkshtytja.
Pr ekzistimin e bashkshtytjes jan t
domosdoshm dy elemente: pjesmarrja e prbashkt n nxitjen e personit tjetr pr kryerjen
e veprs s caktuar penale dhe vetdija pr veprimin e tyre t prbashkt. Shtytja e
drejtprdrejt do here paraqitet si bashkshtytje dhe kjo si bashkshtytje sukcesive.
Mund t ekzistoj nxitja pr t ndihmuar. Meq ligji e konsideron shtyts vetm nj
person i cili ndikon n kryersin q ai t kryej vepr penale, kshtu q ky rast duhet t
trajtohet si ofrim i ndihms.
Prgjegjsia dhe dnimi i shtytsve
Shtytsi prgjigjet penalisht vetm pr shtytjen e paramenduar, nxitjen e personit tjetr
pr kryerjen e veprs penale. Paramendimi te shtytsi duhet t prmbaj vetdijen
pr
nxitjen e personit tjetr q ai t merr vendim pr kryerjen e veprs s caktuar penale dhe
krkess q ai n nj vendim t till ta merr e pastaj t ndrmerr veprimin me t cilin e
kryen veprn penale. Prve vetdijes mbi shtytjen, nxitjen e personit tjetr pr kryerjen e
veprs s caktuar penale, paramendimi i shtytsit duhet t prmbaj edhe vetdijen pr t
gjitha rrethanat reale (tiparet ) e veprs penale pr t cilin ka t bj kryerja. Mirpo, pr
dallim nga vetdija e kryersit i cili prfshin edhe format tjera konkrete t disa tipareve
n realizimin e tyre, vetdija e shtytsit duhet t prfshij vetm konturat themelore t disa
tipareve, pra edhe t veprs penale n trsi. Me fjal t tjera, vetdija e shtytsit duhet t
orientohet n realizimin e veprs s caktuar penale dhe me kt t prfshij veprimin,
raportin e shkasit dhe shkaktimin e pasojs n formn e saj t prgjithshme, e jo n
kryerjen e tyre konkrete me t gjitha veorit.
Elementi i vullnetshm te paramendimi i shtytsit sht shprehur n krkesn e
shtytsit q me veprimin e vet t shtytjes t shkaktoj te i shtyturi marrjen e vendimit pr
kryerjen e veprs penale, prkatsisht n pranimin q nn ndikimin e tij t vij deri te krijimi
i nj vendimit t till te i nxituri, e pastaj edhe n krkesn dhe pranimin e tij t ndrmerr
veprime dhe t realizoj pasojn e veprs s caktuar penale. Pr ekzistimin e paramendimit
te i nxituri nuk sht e rndsishme se a sht kryers i drejtprdrejt me rastin e kryerjes
s veprs t ket vepruar me paramendim apo nga pakujdesia. sht e mundur q i nxituri
me paramendim ta nxis kryersin pr kryerjen e veprs, mirpo ai kt vepr ta kryej nga
pakujdesia.
N rastin kur ligji krkon qllimin apo motivin si element qensor i veprs penale,
ather nj qllim ti till apo motiv nuk do t thot q duhet t jet te shtytsi por sht e
mjaftueshme q t ekzistoj te kryersi i shtytur, me at rast shtytsit i sht e njohur vetm
ekzistimi i saj. N qoft se nj qllim i till nuk ekziston te kryersi, por te shtytsi, ather
shtytsi konsiderohet si kryers i drejtprdrejt i veprs penale.
Shtytsi n kuptim t nenit 24 t Kodit Penal t Kosovs dnohet pr vepr penale pr
t ciln e kan shtytur kryersin sikur ta kishte kryer vet veprn. Me fjal t tjera, shtytsi
dnohet pr vepr penale me dnim i i cili sht parapar pr kryersin. Ky barazim n
shqiptimin e dnimit pr shtytsin me kryersin del nga fakti se shtytsi sht autor

104

intelektual i veprs penale, ndrsa kryersi sht realizatori i saj fizik dhe faktik. Dnimi i
shtytsit varet nga kryerja e veprs penale n kufijt e paramendimit t tij. N at mnyr, n
qoft se vepra penale sht kryer sipas shtytjes q
i ka br kryersit, ather ai do t
dnohet me dnimin i cili sht parapar pr kryerjen e ksaj vepre penale. N qoft se vepra
ka ngelur n tentativ, ather edhe shtytsi do t dnohet pr tentativ, nse pr kt
tentativ t ksaj vepre parashihet dnimi. N kt rast edhe shtytsi dhe kryersi i
tentativs mund t dnohen me dnim m t but se sa pr veprn e kryer penale. Shtytsi
mundet edhe t lirohet nga dnimi n rastin kur vullnetarisht e pengon kryerjen e veprs
penale.
Shtytja nga pakujdesia e cila praktikisht sht e mundshme nuk sht e dnueshme.
Shtytja dhe koincidenca e rrethanave
Te kryerja e veprs penale nj person mund t merr pjes n veprimet e ndryshme dhe
t realizoj disa lloje t bashkkryerjes. Kshtu q nj person mundet q m par, ta shtyt
tjetrin n kryerjen e veprs penale, pastaj ti siguroj mjetet pr kryerjen e ksaj vepre dhe
m n fund, q t marr pjes n demonstrimin e veprimeve t kryerjes. N rastin e ktill
ekziston koincidenca e dukshme reale e bashkpjesmarrjes ku forma m e rnd e
konsumon formn m t leht. Sipas parimit t konsumimit shtytja do t jet e konsumuar nga
kryersi, ndrsa ndihma nga kryersit dhe shtytsit. Prandaj, nuk mund t vij deri te
koincidenca ndrmjet shtytsit dhe ndonj forme t bashkpjesmarrjes me rastin e kryerjes
s veprs s njjt penale.
Mirpo, koincidenca sht e mundshme te vet shtytsi. Kshtu q, pr nj person me
nj veprim t vetm ta shtyt nj ose disa persona pr kryerjen e disa veprave penale kur
ekziston koincidenca ideale e rrethanave pr shtytje. Nse, i njjti person me disa veprime t
ndrmarra e nxit nj apo disa persona pr kryerjen e disa veprave penale, pa marr parasysh
se a jan kryer ato n
rrethana ideale apo reale nga ana e kryersit, do t ekzistoj
koincidenca reale e shtytjes. Nuk ka koincidenc reale n qoft se shtytsi me disa veprime i
nxit nj apo disa persona n kryerjen e nj vepre penale.
sht e mundshme edhe nxitja e vazhdueshme. Nj shtytje e till e vazhdueshme
ekziston kur shtytsi n disa raste e shtyn nj person n kryerjen e veprs s njjt apo t
njllojt penale t ciln, ky disa here e kryen, por ndaj personit t njjt pasiv dhe kt n
nj periudh t caktuar kohore. Kushtet pr ekzistimin e shtytjes s vazhdueshme jan t njjta,
si edhe pr
ekzistimin e veprs s vazhdueshme penale. Pr ekzistimin e
shtytjes s
vazhdueshme sht e rndsishme se edhe kryersi i ka realizuar disa veprime pa marr
parasysh faktin se a do t prgjigjet edhe ai pr veprn e vazhduar penale apo pr veprat
n rrethana reale.
Shtytja e pasuksesshme
Ajo ekziston n tri raste: 1) Kur shtytsi me shtytjet e tija nuk ka sukses q t krijoj,
prkatsisht t prforcoj vendimin e t shtyturit, 2) Kur shtytsi ka sukses q t krijoj ose
t prforcoj vendimin te personi i shtytur, por ky pr fardo arsye qoft nuk i qaset
kryerjes s veprs penale, dhe 3) kur shtytsi krijon ose e prforcon vendimin te personi i
shtytur, mirpo ky me veprimin e vet kryen ndonj vepr tjetr penale pavarsisht nga
veprimet e shtytura.

105

Shtytja si vepr e mvetsishme penale

N disa raste ligjet penale parashohin nxitjen pr kryerjen e veprs penale si veprim i
kryerjes s veprs s mvetsishme penale. N kto raste shtytja nuk paraqet formn e
bashkkryerjes, por veprn e
mvetsishme penale. Kto jan
p.sh. veprat penale e
organizimit t grupeve dhe shtytjes pr kryerjen e veprave penale t gjenocidit, t krimeve
kundr njerzimit dhe t krimeve t lufts, shtytja pr vetvrasje dhe ofrimi i ndihms n
vetvrasje; thirrja pr ndryshimin me forc t rendit kushtetues.
N qoft se shtytja me ligj sht e prcaktuar si vepr penale ather vet veprimi i
shtytjes paraqet vepr penale t pavarur e cila mund t realizohet si vepr e prkryer, por
mund t mbetet edhe n tentativ. Vepra penale sht e kryer n qoft se veprimi i shtytsit
sht kryer, ndrsa kjo n rastin kur sht kryer ndikimi n t shtyturin, me kt rast sht e
parndsishme se a ka qen ky ndikim i suksesshm apo i pa suksesshm. Prandaj, edhe
shtytja e suksesshme dhe e pasuksesshme paraqesin kryerjen e veprs penale t shtytjes.
Tentativa e shtytjes ekziston
n rastin kur sht ndrmarr veprimi i shtytjes, mirpo pr
fardo arsye qoft nuk ka ardhur deri te ndikimi n vullnetin e atij n t cilin ka pasur t bj
shtytja (pr shembull kur
shkresa e shkruar dhe e drguar nuk ka arritur n dor t
adresantit).
7. Ndihma
Ndihma sht ndrmarrja e veprimit me paramendim me t cilin i kontribuohet kryersit q t
kryej veprn e caktuar penale ( neni 25. i K.P. t Kosovs).Veprimi i ndihms prbhet dhe ka t
bj me ndrmarrjen e veprimeve t atilla me t cilat nuk realizohet kryerja e veprimit, por i
kontribuohet kryerjes s saj. Pr dallim nga kryerja,me ofrimin e ndihms nuk realizohet
shkasi,por vetm kushti i pasojs.
Veprimet t cilat e bjn ndihmn gjinden jasht veprimeve t kryerjes. Prandaj, ndihmsi nuk
bashkvepron pr realizimin e veprimeve t kryerjes, por vetm i kontribuon kryerjes s
suksesshme t saj nga ana e kryersit. Ky kontribut prbhet nga krijimi i kushteve dhe t
paradispozitave pr ndrmarrjen e veprimeve t kryerjes dhe shkaktimit t pasojs s veprs
penale.
Ndihma mund t ekzistoj vetm ather kur te kryersi ekziston vendimi pr kryerjen e
veprs penale. Prandaj , n qoft se nuk ekziston nj vendim i till, ather nuk ka as ndihm.
N nj rast t till mund t ekzistoj shtytja , por jo edhe ndihma. Nga kjo konstatohet dallimi
themelor ndrmjet shtytjes dhe ndihms,meq shtytja mund t ekzistoj vetm prderisa
vendimi pr kryerjen e veprs nuk sht marr, ndrsa ndihma vetm pasi q sht marr nj
vendim i till nga ana e kryersit t veprs.
Nga ana tjetr, ndihma mund t ekzistoj para kryerjes dhe gjat kryerjes s veprs
penale, por jo edhe pas kryerjes s saj. Prjashtimisht, ndihma mund t ekzistoj edhe pas
ndrmarrjes s veprimit t kryerjes, por para se t shkaktohet pasoja e veprs. Kjo sht e
ashtuquajtura mesndihma. Ndihma e cila ofrohet pas kryerjes s veprs penale ka karakter t
veprs penale t pavarur. Mirpo me kt rast kjo mund t jet ndihm me kusht q ndihma
e ofruar dhe e premtuar sht br para kryerjes s veprs penale.
Pr ekzistimin e ndihms s domosdoshme ekziston nj raport ndrmjet ndihmsit dhe
kryersit t veprs, si dhe ndrmjet ndihmsit dhe veprs penale kryerja e s cils ndihmohet.
Ndihmsi duhet t dij se ekziston personi i cili do ta kryej veprn penale dhe pr t cilin ai
duhet ti ofroj ndihm me ndrmarrjen e veprimit i cili i mundson dhe ia lehtson kryerjen e
ksaj vepre. Me kt rast nuk sht e domosdoshme q ai personalisht ta njeh kryersin, por

106

sht e mjaftueshme q ta dij se ai do t jet nj person nga nj rreth i caktuar. Nga ana
tjetr, ndihma mund t jet e drejtuar pr kryerjen e nj vepre t caktuar penale. Ndihmsi
duhet ta dij se i kontribuon kryerjes s nj vepre t caktuar penale. Prfundimisht, edhe pr
ekzistimin e ndihms sht i nevojshm paramendimi i ndihmsit.
Duke pasur parasysh se ndihma mund t ndrmerret me veprimet e ndryshme, vet
ligjet penale n paragrafin 2 kan caktuar se si ndihm posarisht konsiderohen kto
veprime: 1) dhnia e kshillave apo e udhzimeve se si t kryhet vepra penale; 2) vnia n
dispozicion e mjeteve kryersit pr kryerjen e veprs penale; 3) mnjanimi i pengesave pr
kryerjen e veprs penale; 4) premtimi i premtuar m par pr fshehjen e veprs penale, t
kryersit e mjeteve me t cilat vepra sht kryer, prkatsisht e gjurmve t veprs penale
dhe t lndve t cilat jan siguruar me vepr penale. N ndrmarrjen e veprimeve me t cilat
i kontribuohet kryerjes s veprs penale dhe e realizon ndihmn, mund t marrin pjes shum
persona, ather ekziston bashkndihmtari.
Llojet e ndihms
Ekzistojn shum lloje t ndihms duke pasur parasysh: karakterin e veprimtaris,
mnyrn e ofrimit t ndihms, kohn e ofrimit t ndihms dhe mnyrn e kryerjes s veprimeve
pr ofrimin e ndihms.
Duke pasur parasysh karakterin e veprimtaris, ndihma mund t jet fizike dhe psikike.
Ndihma fizike ekziston ather kur ndrmerren veprime fizike, t karakterit material me t cilat i
kontribuohet kryerjes s veprs penale (sigurimi i mjeteve pr kryerjen e veprs penale,
mnjanimin e pengesave, vzhgimin e objektit n t cilin do t kryhet vepra, vendosjen e
kryersit para kryerjes s veprs). Ndihma psikike ekziston ather kur ndrmerren veprime
t natyrs psikologjike (dhnia e kshillave dhe
udhzimeve pr kryerjen e veprs penale,
inkurajimi i kryersit q t qndroj n kryerjen e veprs, dhnia e premtimeve lidhur me
fshehjen e gjurmve t kryerjes s veprs ose e lndve t siguruara t veprs penale).
Sipas mnyrs s ofrimit t ndihms, ndihma mund t jet e drejtprdrejt apo
indirekte. Ndihma e drejtprdrejt ekziston ather kur ndihmsi vet ndrmerr veprime me
t cilat i mundson, ia lehtson ose i kontribuon kryersit n kryerjen e veprs penale. Ndihma
indirekte megjithat, ekziston ather kur ndihmsi i ofron ndihm kryersit t veprs prmes
personit tjetr, prkatsisht ndihmsit indirekt. Ndihma indirekte ekziston edhe ather kur nj
person i ofron ndihm ndihmsit t drejtprdrejt apo shtytsit t drejtprdrejt. Kshtu q,
ndihmsi indirekt do t jet personi i cili edhe m tutje i jep kshilla dhe udhzime t
drejtprdrejta kryersit n mnyr q ti ndihmoj kryersit n kryerjen e veprs penale.
Shtytja pr t ndihmuar gjithashtu sht ndihm indirekte e gjithashtu edhe ndihm pr
shtytje.
Duke marr parasysh kohn e ofrimit t ndihms m par dallohet, njkohsisht edhe
kryerja e ndrkohshme. Ndihma e parakohshme ekziston ather kur ndihmsi ndrmerr
veprime me t cilat i ofron ndihm kryersit t veprs para se ai t ndrmerr veprimin e
kryerjes. Njkohsisht ndihma ekziston edhe ather kur ndihmsi i ofron ndihm kryersit
gjat kohs s kryerjes s veprimit t veprs penale. Ndihma e
ndrkohshme ekziston
ather kur pas kryerjes s veprs penale kryersit i sigurohet strehim, i fshihen gjrat,
mnjanohen gjurmt, etj. Kjo ndihm e ndrkohshme paraqet bashkpjesmarrjen vetm
nse kjo sht premtuar m par.
penale

Ekziston edhe nj lloj i posam i ofrimit t ndihms kryersit pas kryerjes s veprs
e cila emrtohet bashkpjekja me veprn penale, fshehja (apo ruajtja ). Kontakti

107

mund t realizohet n dy mnyra: me fshehjen e kryersit t veprs penale, t gjurmve t

veprs penale, mjeteve me t cilat sht kryer vepra, lndve t siguruara me veprn penale,
mirpo edhe me fshehjen e vet veprs penale. Fshehja n teorin e mhershme juridike sht
konsideruar ofrim i ndihms n kuptimin juridik t ksaj fjale, mirpo, n kohn m t re
sht ndryshuar ky botkuptim, meq praktikisht sht e pamundur bashkpjesmarrja n
veprn penale e cila sht kryer, ku do t thot, tani m sht shkaktuar pasoja e ndaluar. N
kt rast sht prjashtuar do kushtzim i pasojs s realizuar me veprimin e ndihms.
Fshehja mund t jet reale (kur t fshihen gjurmt apo lndt e veprs penale) dhe
personalisht (ofrimi i ndihms kryersit t veprs penale n mnyr q t mos zbulohet dhe t
burgoset prkatsisht q t dnohet). ka do t thot se vetm fshehja nuk paraqet ofrim t
ndihms n kuptimin juridiko-penal, mirpo fshehja e premtuar n qoft se sht br para
se t kryhet vepra penale paraqet nj lloj ndihme n formn e bashkkryerjes. Fshehja nse
nuk i sht premtuar m par kryersit, dnohet vetm nse sht parapar me ligj si vepr
e pavarur penale.
M n fund, sipas mnyrs s kryerjes s veprimit ndihma mund t jet pozitive apo
negative. Ndihma pozitive realizohet me kryerjen (aktive t veprimit), ndrsa ndihma negative
me mosdhnien apo moskryerjen e ndihms. Ndihma me mosveprim mund t jet e
realizueshme vetm n rastin kur ekziston obligimi i ndihmsit pr ta ofruar kt.
Prgjegjsia penale dhe dnimi i ndihmsit
Prgjegjsia penale e ndihmsit n baz t nenit 25 t Kodit Penal t Kosovs ekziston
vetm ather kur ai vepron me paramendim. Ndihma nga pakujdesia nuk paraqet ofrim
ndihme n vshtrim t prgjegjsis penalo-juridike. Ndihma mund t kryhet n mnyr t
drejtprdrejt
(direkte) ose trthorazi
(eventualisht)
me paramendim. Paramendimi i
drejtprdrejt ekziston n rastin kur ndihmsi ka qen i njoftuar se me veprimin e tij i
kontribuon kryerjen e veprs penale dhe ka dashur q me veprimet e tij ta realizoj kt
kontribut. Paramendimi i trthort apo indirekt ekziston n rastin kur ndihmsi ka qen i
vetdijshm se me veprimin e tij mund ti kontribuoj kryerjes s veprs penale kshtu q me
kryerjen e veprimit pranon q ta realizoj kt kontribut.
Dashja te ndihmsi duhet t prmbaj vetdijen mbi t gjitha tiparet e
elementit
qensor t veprs penale. Me fjal t tjera, ndihmsi duhet t jet i vetdijshm pr t gjitha
rrethanat reale t veprs pr t cilat duhet t jet i vetdijshm edhe kryersi i veprs.
Vetdija e kundrligjshme n ofrimin e ndihms kryersit t veprs, pr cilsit e tij personale
dhe krkesat e rrethanave sht vetm ather kur veprimi i kundrligjshm, sht cilsi
personale apo rrethanat paraqiten si element qensor te vepra e caktuar penale. Te veprat
penale te t cilat krkohet qllimi apo motivi, pr prgjegjsin e ndihmsit sht e
mjaftueshme se ai qllim apo motiv ekziston te kryersi dhe se kjo atij i sht e njohur. N
qoft se n kt rast ekziston qllimi dhe motivi i ndihmsit, e jo edhe i kryersit ather as
ndihmsi nuk do t prgjigjet pr kt vepr, por pr at pr t ciln do t prgjigjet kryersi
autori i veprs. Ndihmsi nuk mund t jet kryers indirekt i veprs penale prve n rastet e
posame ekskluzivisht t parapara pr kto raste.
Ndihmsi duhet ta dij se me veprimin e vet i ndihmon kryersit q ta
realizoj
veprn penale ka do t thot se ai duhet ta dij pr ekzistimin e kryersit, por nuk duhet ta
dij saktsisht se kush sht ai kryers. Mirpo, pr ekzistimin e prgjegjsis penale t
ndihmsit nuk sht vendimtare si edhe kryersi ka vepruar me dashje me rastin e kryerjes
s veprs penale. Ai mund t prgjigjet penalisht edhe ather kur kryersi e ka kryer
veprn nga pakujdesia.

108

N qoft se kryersi e ka kryer veprn penale, ather ndihmsi do t dnohet pr kt

vepr sikur ta kishte kryer ai vet, por mund t dnohet me dnim m t ult. Mundsimi i
dnimit m t but pr ndihmsin del nga fakti sepse ai nuk sht autor intelektual e as
faktik i veprs penale, por person i cili ka ndihmuar n kryerjen e saj. Dnimi m i but i
ndihmsit sht fakultativ, ka do t thot se zbatimi i tij varet nga vlersimi i gjykats pr
do rast konkret. N qoft se vepra penale ka mbetur n tentativ ndihmsi do t dnohet si
pr tentativ, por me kusht q pr tentim t ksaj vepre t dnohet.
M n fund, ndihmsi mund t lirohet nga dnimi n qoft se vullnetarisht ka penguar
kryerjen e veprs penale (neni 27, paragrafi 2 i Kodit Penal t Kosovs).
Ndihma dhe koincidenca
N kryerjen e veprs penale mund t ekzistoj koincidenca e rrethanave t rastsishme
ndrmjet ndihmsit dhe ndonj forme tjetr t bashkpjesmarrjes, pr shkak se ndihma
sht si nj lloj m i leht i bashkpjesmarrjes dhe sht konsumuar nga format tjera.
Prandaj, nj person mund t prgjigjet penalisht pr ofrimin e ndihms, vetm ather kur
nuk sht realizuar edhe ndonj form tjetr e bashk pjesmarrjes n t njjtn vepr
penale.
Mirpo, sht e mundur koincidenca reale e rrethanave me rastin e vet ofrimit t
ndihms. Nj koincidenc e till reale ekziston n qoft se ndihmsi me nj veprim t
ndihms i ka kontribuar kryerjes s disa veprave penale, pa marr parasysh faktin se a jan
kryer ato n rrethana ideale apo reale, pa marr parasysh se a jan kryer ato nga nj apo
disa persona. Koincidenca reale ekziston kur ndihmsi me disa veprime t ndihms i
kontribuon kryerjes s disa veprave penale. Nuk ka koincidenc reale n qoft se ndihmsi ka
marr disa veprime t ofrimit t ndihms me rastin e kryerjes s nj vepre penale. Ktu ekziston
koincidenca e veprimeve e jo koincidenca e rrethanave t ndihms.
Mund t ekzistoj edhe ndihma e vazhdueshme kur ndihmsi disa here i ofron ndihm
nj personi pr t kryer disa vepra t njjta penale ndaj subjektit t njjt pasiv. Pr
ekzistimin e ndihms s vazhdueshme nuk sht e rndsishme se a ka kryer kryersi veprn
penale n mnyr t vazhdueshme, apo disa vepra penale n koincidenc reale.
Ndihma e pasuksesshme
Ndihma e pasuksesshme ekziston kur kryersi e bn veprimin e ndihms, ndrsa i
ndihmuari (kryersi) nuk e kupton veprimin e kryerjes apo e kryen veprn penale pavarsisht
nga veprimi i ndihms . Pr ndihmn e pasuksesshme nuk shqiptohet dnimi.
Ndihma si vepr e pavarur penale
N ndonj ligj pr rastet e parapara ekskluzive t ndihms inkriminohet si vepr e
pavarur penale. Kjo do t thot se vetm me ndrmarrjen e veprimit t ofrimit t ndihms
ekziston vepra penale pr t ciln ligji prcakton llojin dhe masn e dnimit. Nj rast i till
sht pr shembull te veprat penale: shtytja pr vetvrasje dhe ndihma n vetvrasje;
mundsimi i lidhjes s bashkshortsis s palejueshme; mundsimi i prdorimit t opiumit
t drogave; financimi i aktiviteteve terroriste; ofrimi i ndihms kryersit pas kryerjes s veprs
penale.

109

Ndihma mund t jet e inkriminuar si vepr penale edhe n rastin kur kryersi i veprs
nuk dnohet. Nj rast i till sht me veprn penale t ndihms n vetvrasje e cila ka mbetur
n tentativ, ndonse personi i cili ka kryer tentativn e vetvrasjes nuk dnohet, ose t
veprs penale ndrprerja e kundrligjshme e shtatznsis q sht e inkriminuar n ofrimin e
ndihms gruas me barr n kryerjen e abortit ndonse gruaja me barr nuk dnohet pr
kryerjen e abortit ndaj vet vetes. Kto dy raste paraqesin prjashtim nga rregullat se ndihmsi
nuk mund t jet kryers indirekt.
Ndihma si bashkkryerje dhe ndihma si vepr e pavarur penale prjashtohen dhe nuk
mund t vij deri te koincidenca e rrethanave. N qoft se ndihma sht premtuar m par,
dhe realizohet pas kryerjes s veprs penale do t ekzistoj ndihma si bashkkryerje, n
qoft se ndihma nuk sht premtuar m par, ather do t ekzistoj ndihma si vepr e
pavarur penale, prkatsisht si ndihm e ofruar kryersit pas kryerjes s veprs penale
NOCIONI

DHE

ELEMENTET E DENIMIT

Pasiq dnimi sht masa e reagimit t shoqris kunder kryersit t veprs penale ecila sht e
prcaktuar si e till me rregullativn juridike , ajo duhet t kundrohet si dukuri unike materialoformale . Me fjal tjera nocioni i dnimit duhet t shpreh n t njjtn koh esencn e vet ,
detyrn shoqrore si dhe veqorit e veta juridike , kjo do t thot n formn n t ciln
paraqitetet. Duke u nisur nga uniteti I elementve formal e material , denimi percaktohet si
mas e detyruar e parapar n ligj t ciln e shqipton gjykata ndaj personit penalisht t
prgjegjshm si kryes i veprs penale n funksion t mbrojtjes s lirive dhe t drejtave
themelore t njeriut si dhe vlerave tjera shoqrore t garantuara me kushtetut dhe t drejtn
mderkombtare, gjegjsisht privimin dhe kufizimin e t drejtave t tyre( t kryesve t veprave
penale).
Elementet e prgjithshme t denimit
Nga ky definim i nocionit t dnimit ,rezultojn elementet themelore , apo t prgjithshm t
tij;
1) Dnimi si mas e dhunshme paraqet nj t keqe e cila e godet personin q ka kryer vepr
penale e cila konsiston n marrjen apo kufizimin e lirive dhe t drejtave t tij .
2) Dnimi duhet t ket qllimin e caktuar q dshirohet t arrihet me ekzekutimin e tij :
a) q t shprehet gjykimi shoqror ndaj kryesit t veprs penale
b) q t ndikohet n kryesin q n t ardhmen t mos kryej vepra penale
c) t ndikoj tek t tjert q t mos kryejn vepra penale
d) t ndikoi n vetdijen e qytetarve mbi efektin e dmshm t veprave penale, si dhe
n dnimin e arsyeshm t kryesve t atyre veprave ;
3) Dnimi duhet t jet i prcaktuar me ligj .Ky sht parimi ligjshmris s dnimit
Me t cilin u ofrohet garancion qytetarve nga keqprdorimet dhe arbirtrariteti.
Kjo do t thot se dnimi nuk mund t prcaktohet me asnj akt nnligjor prveqse me
ligj;
4) Ekzekutimi i dnimit sht n mvarshmri nga ekzistimi i veprs penale dhe
prgjegjsis penale t kryesit t saj. Dnimi nuk mund ti shqiptohet personit I cili nuk e
ka kryer veprn penale , apo nuk sht penalisht I prgjegjshm, apo q nuk sht
konfirmuar se ai sht kryes i saj
5) Dnimin mund ta shqiptoj vetm gjyqi sipas procedures s pcaktuar me ligj .
Kjo procedure duhet t garantoj rregullsin e shqiptimit t dnimit.
Elementt relativ t dnimit

110

Prveq elementve themelore tek disa dnime paraqiten edhe elementt relativ t cilt
kan karakter jo t prhershm, t elementve variabil:
1) Dnimi duhet t jet personal ashtu q duhet t godas vetm kryesin e veprs penale e
jo edhe personat tjer n afrsi .Megjithate prkundr prpjekjeve t vazhdueshme
n prmbushjen e ksaj krkese , gati qdo denim drejtprdrejt godet edhe personat
tjer (antart e familjes dhe t afrt tjer);
2) Dnimi duhet t jet human q do t thot njerzor, apo thn ndryshe nuk guxon t jet I
prbr (denimi) nga tortura mundimi apo t sjellurit tjetr jo njerzor ndaj kryesit t
veprs penale ;
3) Dnimi duhet t jet i moralshm qka don t thot t mos e demoralizoi kryesin e
veprs penale ;
4) Dnimi duhet t jet proporcional me peshn e veprs penale dhe rrezikshmrin
shoqrore t kryesit t saj;
5) Denimi duhet t jet i ndar ashtu q mund t shqiptohet n mas m t vogl apo
mas m t madhe ,varsisht nga pasha e veprs penale , rrethanat n t cilat ajo
sht kryer dhe rrezikshmris s kryesit t veprs;
6) Dnimi duhet t jet i revokueshm q do t thot n rastet kur dnimi sht
shqiptuar n kundershtim me ligjin mund t nderpritet .Mundsia e till egziston te
dnimet e privimit nga liria gjersa zgjat ekzekutimi si dhe te dnimet me t holla .Kjo
karakteristik e denimit ka rndsi t madhe per shkak t mundsis s lajthimit t
gjyqit gjat shqiptimit t denimit .
7) Denimi duhet t jet i prmirsueshm q t mund t mnjanohen pasojat t cilat
rezultojn nga natyra e vet .Kjo karakteristik gjithashtu sht e rndsishme per
shkak t mundsis s shqiptimit t kunderligjshm t denimit gjat lajthimit gjyqsor
apo n baz t provave t rrejshme .Denimi me t holla sht i permirsueshm ,
gjersa denimi me burgim nuk sht , ngase koha e kaluar n burg nuk mund t
kthehet ,veqse me shum t caktuar t parave kompenzohet privimi i pa baz nga
liria;
8) Denimi duhet t jet i ndrrueshm, kshtuq mvarsisht nga nevoja ai mund t
zvendsohet me llojin m t leht t denimit me ate q i sht shqiptuar n
aktgjykim.
BAZA

JURIDIKE E

DENIMIT

N teorin e s drejts penale qysh hert sht parashtruar qshtja e bazs juridike t dnimit .
Qshtja ka t bj me dhnjen e prgjegjes : se n baz t qkafit shoqria- shteti ka t drejt
n dnimin e kryesit t veprs penale , nga rrjedh e drejta e shtetit n denimius puniendi.
.Domethnja praktike e ksaj qshtje ka t bj me prcaktimin e kufijve t represionit juridikopenal,gjegjsisht kufijt e t drejts s shtetit n ekzekutimin e dnimit . Gjat prgjegjes n
kt pyetje filozofiko,politiko e juridike, jan zhvilluar shum teori nga t cilat m t njohurat
jan : 1) Teoria idealiste, 2) Teoria e kontrates shoqrore ,3) Teorija Juridike,4) Teorit
Sociologjike .
Sipas teorive Idealiste baza e s drejts s shtetit n denim sht krkesa e s drejts absolute
.Edrejta absolute sht kategori ideore nga ecila rrjedh e drejta e shtetit n prgjithsi ,
kshtuq edhe e drejta n zbatimin e dnimit .Me kryerjen e veprs penale vjen deri te rrnimi
(shkelja) I t drejts absolute ecila mundet srish t rivendoset vetm me zbatimin e dnimit
ndaj kryesit t veprs penale . Drejtsia absolute mund t kuptohet n mnyra t ndryshme ,
kshtuq n kuader t ktyre teorive dallohen 3 qasje e ato jan : a) teoria e t drejts s
perndis , b) teoria e t drejts morale, c) teoria e t drejts zakonore .
Sipas teoris s t drejts s perndis e drejta e dnimit sht e prejardhjes hyjnore , por me
krijimin e shtetit kjo e drejt e drejta n denim ndaj kryesit sht bart nga perndia n
shtet. Prandaj n baz t asaj q u tha del se shteti sht vetm nj zbatues i thjesht i nj t

111

drejte t Perndis , ecila e drejt sht e karakterit imperativ ngase mbshtetet n krkesn q
t dnohet secili q shkel rregullat , permes kryerjes s ndonj vepre penale
Teoria e t drejts moralekonsideron se baza e t drejts s shtetit n aplikimin e dnimit
rrjedh nga normat morale t cilat zotrojn botn dhe t cilat gjinden n vetdijen e s cilit
individ. Sipas I. Kant normat morale jan t prmbledhura n vetdijen e scilit individ q
disponon mendje t shndosh , kshtuq qdo njeri i arsyeshm sht n gjendje ti vlersoi
veprimet e veta dhe t kuptoi se qka sht e lejuar e qka jo .
Kundr atij icili sillet n mnyr t palejuar n vetdijen e s cilit paraqitet krkesa pr
zbatimin e dnimit cili ka karakter t imperativit kategorik.
Teoria e s drejts ligjore-( Hegeli) - konsideron se baza e s drejts n denim sht n
domosdoshmrin dialektike . N shtetin si formn m t lart t ides absolute ekziston nj e
drejt ligjore e prcaktuar .Me kryerjen e veprs penale kjo e drejt refuzohet (atakohet)
kshtuq ndaj personit si kryes t saj duhet t zbatohet dnimi si kundrmas pr veprn e
kryer permes t cilit (dnimit) rivendoset e drejta . Pra vepra penale sht negacion i s drejts
, kurse dnimi sht negacion i negacionit , permes t cilit srish rivendoset rendi i rrnuar
juridik.
Teoria e kontrates shoqrore (Rrusso,Grocius,Lok,Hobs) ---konsideron se individt si pjestar t
shoqris n shkalln e caktuar t zhvillimit t saj e kan kuptuar se m nuk jan n gjendje q
individualisht t kujdesen p mbrojtjen e t mirave dhe interesave t tyre .
Para vrullit t kriminalitetit kan vendosur t formojn shtetin dhe n te t bartin t drejtat e tyre
n mbrojtjen nga sjelljet e pa lejuara dhe t kunderligjshme . Duke hequr dor ashtu n dobi t
shtetit pr dnimin, individt gjithashtu kan pranuar q edhe vet t jen t dnuar nse e
shkelin ligjin dhe kryejn vepra penale .
Kshtuq n baz t ksaj q u tha del se baza juridike e dnimit gjindet n kontratn shoqrore
t individit nga ecila u themelua shteti .
Teorit juridikembi bazn juridike t dnimit , zgjidhjen n kt qshtje e shohin n normat e
s drejts positive .Shteti ka kompetenca t nxjerr norma permes t cilave rregullohet jeta e
njerzve , kshtuq nga kjo rezulton edhe kompetenca e shtetit q t siguroi zbatimin e ligjit .
Kjo do t thot se shteti ka t drejt t nxjerr norma permes t cilave rregullohet sjellja e
individve , krkohet nga qytetart dgjueshmri si dhe ndshkim pr t pa dgjueshmit dhe ata
t cilt nuk e respektojn normn .
Njri ndr prfaqsuesit e ktyre teorive sht autori Binding i cili konsideron se shteti ka t
drejt n vetmbrojtje nga kryesit e veprave penale t cilt kan shkelur ndonj norm juridike
dhe t cilt kan rrezikuar t mirat juridike t mbrojtura .
Teorit sociologjike bazn juridike t dnimit e shohin n funksionin social t s drejts penale
. Sipas teoris utilitare ( Bentam) denimi ka arsyeshmrin dhe dobin e zbatimit t vet. Sipas
Listit baza juridike e denimit rezulton nga nevoja e ruajtjes s rendit juridik dhe siguris s
shtetit . Nevoja e shtetit pr zbatimin e denimit rezulton nga nevoja e ruajtjes dhe e sigurimit t
mirave dhe vlerave m t rndsishme shoqrore nga t gjitha format e shkeljes dhe rrezikimit
t tyre.
Qllimi i dnimit
N teorin e s drejts penale q moti sht parashtruar pyetja se qka paraqet qllimi i denimit
, q do t thot se qka dshirohet dhe qka mund t arrihet me rastin e zbatimit t denimit
ndaj kryesve t veprave penale . Gjat dhnjes s prgjegjes n kt pyetje jan zhvilluar teori
t ndryshme : 1) absolute , 2) relative,3) t prziera (eklektike) .
Sipas teorive absolute qllimi i denimit sht hakmarrja ,represioni ndaj kryesit pr veprn e
kryer . Me veprn e kryer kryesi i shkakton shoqris nj t keqe , kurse shoqria atij ia kthen
t keqen me rastin e shqiptimit t denimit .
Te keqen e shkaktuar ndaj kryesit me rastin e shqiptimit t denimit, kryesi I vepres duhet ta
prjetoj gjat vuajtjes. Andaj qellimi i denimit sht hakmarrja, shpagimi nga pikpamja e
shoqris, gjegjesisht vuajtja nga pikpamja e kryesit t veprs.
Teorit relative hudhin posht qasjen sipas s cils hakmarrja sht i vetmi qllim i denimit, dhe

112

konsiderojn se denimi paraqet mjetin e mbrojtjes s shoqris nga kriminaliteti.Qllimi idenimit

sht n dobishmrin shoqrore qka do t thot se sa mund t ndihmoj ai si mjet efikas n
luftimin e kriminalitetit (funksioni utilitar)
Qllimi themelor i denimit sht parandalimi i kryerjes s veprave penale n t ardhmen.
Nuk denohet kryesi pr at q ka gabuar por se q t mos gaboj m.N varshmri nga kjo se si
realizohet ky qellim dallohen: 1) Teroria e prevencionit individual, dhe special
2) Teoria e
prevencionit t pergjithshem apo gjeneral.
Teorit e prevencionit individual dhe atij special konsiderojn se qellimi i denimit sht
parandalimi i kryesit q te mos kryej m vepra penale. Ai qll m arrihet me aplikimin e mjeteve
t veqanta dhe metodave ndikuese n kryesin t cilat jan t mjaftueshme q t ndikojne te ai
ashtu q ai n t ardhmen te mos kryej vepra penale.
N mvarshmeri nga metoda permes s ciles ushtrohet ndikimi dallohen tri varijanta t kesaj
teorie : a) teoria e friksimit b) teoria e permirsimit c) teoria e kujdestaris.
Sipas teorise se frikesimit denimi duhet t zbatohet n mnyr t till q te kryesi i veprs t
shkaktoj frik ashtuq t pengohet n t ardhmen n kryerjen e veprave penale.
Teoria e prmirsimit niset nga supozimet se kryesi i veprave sht personalitet te i cili
mbisundojn tipare negative, kshtu q me an t denimit t ndikohet q ato karakteristika
negative t shuhen dhe t zhvillohen karakteristika pozitive.
N mnyr q kjo t arrihet denimi duhet t jet mjet per prmirsim mjet i cili mund t
ndrrohet, prshtatet karakteristikave psikologjike t kryesit t veprave penale.
Sipas teoris s kujdestaris - kryesi i vepres sht personalitet jo-rezistent n ndikimet nga
jasht kshtuq rezulton t jet i prshtatshm pr kryerjen e veprave penale..Me rastin e
denimit t tij ai vihet nn perkujdesje t organeve shteterore, organeve t gjyqesis, te siguris
publike t cilat kan pr detyr q t aftesojn pr t udhhequr konform rregullave t shoqris
dhe t respekton normat e rendit juridik dhe t disciplines shoqrore.
Teorit e prevencionit general konsiderojn se qllimi i denimit sht ndikimi n masa t gjra
t qytetarve n mnyr q t prmbahen nga kryerja e veprave penale.Me t vepruarit e till t
denimit paraprakisht parandalohen qytetaret t cilt jan t prirur pr kryerjen e veprave penale
q t mos i kryejn ato dhe ashtu ti shmangen zbatimit t denimit.N varshmeri nga mnyra se
si mund t arrihet ky qellim dallohen tri varijante te kesaj teorie : 1) Teoria e friksimit t
prgjithshem me denimin e parapar 2) Teoria e trheqjes s vrejtjes 3) Teoria e friksimit me
ekzekutimin e denimit.
Sipas teoris s frikesimit t pergjithshm me denimin e parapar ( teoria e detyrimit
psikologjik ) i bhet me dije secilit qytetar se e keqja do tu ndodh nqoftse ata kryejn vepra
penale.Krcnimi me denim ndikon si detyrim psikologjik n t gjith delikuentt potencial q t
prmbahen nga shkelja e rregullave dhe t mos kryejn vepra penale.
Sipas teoris s vrejtjes mbi denimin e parapar ( teoria e detyrimit moral) u bhet me dije
qytetarve se kryerja e veprave penale sht amorale dhe e ndaluar, dhe natyrisht e dnueshme.
Denimi asisoj lufton karakteristikat amorale t cilat ekzistojn te disa qytetar dhe n ann tjetr
ngrit moralin e prgjithshm t shoqris.
Teoria e friksimit me ekzekutimin e denimit konsideron se parandalimi i kriminalitetit m s
miri arrihet me ekzekutimin e denimit ndaj t gjykuarve.Ky ekzekutim duhet t jet ashtu q t
shkaktoj frik n mas. N mnyr q kjo t arrihet dnimet duhet t ekzekutohen hapur dhe
t jen t ashpra apo n mnyr t till q pr to t flitet n mas nga njri n tjetrin.
Teorit e perziera ( eklektike ) kto teori kan lindur si bashkim i elementeve t atyre absolute
dhe atyre relative.Sipas ksaj qasje qellimi i denimit nuk mund t realizohet vetm me
hakmarrje e as vetm me parandalim. Denimi duhet t ket qellim parandalimin do te thot
parandalimin e kryerjes se veprave n t ardhmen . Me gjith ate denimi zbatohet me rastin e
kryerjes s ndonj vepre penale dhe natyrisht ndaj kryesit t asaj vepre dhe ngusht paraqet
detyrimin dhe masn retributive ( masen e kufizimit apo marrjen e te mirave juridike lirin dhe
t drejten ) denohet per ate qe ka gabuar, mirpo edhe pr ate q t mos gaboj m.

113

Qellimi i denimit sipas s drejtes son penale

Duke interpretuar dispozitat e caktuara t ligjit penal t Kosoves rezulton se qellimi i denimit
sht : 1) q t shprehet gjykimi shoqeror pr veprn e kryer penale, 2) q t ndikohet n
kryesin q n t ardhmen t mos bej vepra t tilla 3) q t ndikohet n qytetart tjer q t
mos kryejn vepra penale 4) q t ndikohet n vetdijen e qytetarve mbi ann e dmshme t
veprave penale si dhe mbi denimin e drejt t kruesit.
Kjo do t thot q ligjdhnsi niset nga kuptimi se qellimi final i denimit sht mbrojtja e
shoqris gjegjsisht t mirave dhe vlerave tjera shoqrore nga kriminaliteti dhe qellimi i tij
drejtprdrejt sht i prcaktuar si i dyfisht: 1) Prevencioni special ( i veqant) n frymen e
parandalimit t kryesit n kryerjen e vepres penale dhe n prmirsimin e tij, edukimin.2)
Prevencioni i prgjithshm ( gjeneral) n frymen e ndikimit edukativ n qytetart tjer q t mos
kryejn vepra penale dhe ndikimin n vetdijen e tyre mbi ann e dmshme t veprave penale
domosdoshmrin e denimit t krysit t tyre gjegjsisht prmes zhvillimit dhe prforrcimit t
prgjegjsis shoqrore n kuptimin e gjykimit t veprave t kryera dhe gjykimit t kryersve t
tyre gjegjsisht vetdija mbi nevojen e respektimit t ligjit dhe normes s rendit juridik n
prgjithsi. Edhe ligjet tjera penale bashkkohore ngjashem prcaktojn qllimin e denimit.
4.Sistemi i dnimeve
Sstemi i dnimeve sht grumbull ( trsi ) e dnimeve te perfshira ne legjislacionin penal t nj
vendi, mnyren e percaktimit t tyre si dhe raportin e ndrsjell. Per qellim te luftimit m t
suksesshm t kriminalitetit, te gjitha legjislacionet parashikojn shumllojshmri t dnimeve
gj q sht e domosdoshme te realizohet individualizimi ne denim qe do te thote qe secilit kryes
per secilen veper konkrete penale te caktohet ai denim me te cilin me se miri arrihet realizimi i
qellimit te denimit. Ne baze te kesaj qe u tha egzisitimi i nje numri te madh te dnimeve ka per
pasoje ; 1] nevojen e nje lufte me efikase dhe me cilesore kunder kriminalitetit dhe 2] nevoja e
pershtatjes se llojit dhe lartesise se denimit ndaj kryesit te vepres per arritjen e risocializimit te
tij. Pasi qe legjislacionet penale parashohin shum lloje te dnimeve atehere ato [ dnimet ]
mund te ndahen ne baze te kritereve te ndryshme ; 1] ne varshmeri te pamvaresise ne
shqipitim dnimet ndahen ne dnime kryesore dhe dnime plotesuese . Dnimet kryesore jan
ato te cilat mund te shqiptohen si te pamvarura kurse dnimet plotesuese jan ato te cilat nuk
mund te shqiptohen si te pamvarura veq se bashke me dnimet kryesore.2] ne varshmeri te
kohe zgjatjes dnimet ndahen ne te gjata dhe kohesisht te percaktuara. Te gjata [te perjetshme]
jan ato dnime te cilat shqiptohen per tere jeten e te denuarit. Dnimet kohesisht te
percaktuara jan ato dnime qe shqiptohen nga gjykata permes aktgjykimit, per kohe te
caktuar.3] Ne varshmeri nga te mirat qe godet denimi , dnimet ndahen ne ; dnime kunder
jetes, dnime kunder integritetit trupor, dnime kunder lirise,dnime kunder pasurise dhe dnime
kunder te drejtave qytetare etj. 4]ne varshmeri nga procedura legjislative dnimet mund te jene
alternative dhe komulative. Atehere kur dnimet jan te paraqitura si alternative, gjykata
shqipton vetem njeren nga to. Ne rastet te dnimet e pershkruara komulative gjyakta shqipton
tere dnimet e pershkruara me ligj ndaj kryesit te veprave penale.
5. LLojet e dnimeve ne te drejten penale te Kosoves
Ligji penal i Kosoves ne nenin 35 parasheh dnimet ne vijim ; 1] Dnimet kryesore, 2]
Dnimet alternative dhe 3] Dnimet plotesuese. Dnimet kryesore jan a] Denimi me burgim
afatgjate, b] Denimi me burgim ,c] Denimi me gjobe [ para]
Dnimet alternative jan a] Denimi me kusht b]Gjysmeliria.

114

Dnimet plotesuese jan a] Dnimet me te holla ,b] Privimi nga e drejta te jete i zgjedhur c]
Ndalimi i ushtrimit te funksionit ne administraten publike apo sherbimet publike ,d ] Ndalimi i
ushtrimit te profesionit,aktivitetit apo detyrave te caktuara,e] Ndalimi i drejtimit te automjetit
motorik , f] Marrja e patentshoferit g] Marrja e sendit h] Urdheresa per publikimin e
aktgjykimit , i] Dhe deportimi i te huajve nga teritori i Kosoves.
5.1
Dnimet kryesore ne te drejten penale te Kosoves
5.1.1 Denimi me burgim
Denimi me burgim mund te shqiptohet si denim kryesore dhe kete vetem atehere kur
sht i percaktuar me ligj, per llojin e caktuar te veprave dhe nuk mund te jete me i
shkruter se 15 dite por edhe me i gjate se 20 vjete [ neni 38 i lp te Kosoves]
shqipohet ne vjete te plote dhe muaj te plote dhe gjere me 6 muaj edhe ne dite te
plota. Kur gjykata shqipton denimin me burgim gjer ne 3 muaj mund te urdheroj qe
ai denim te zevendesohet me denim ne te holla apo edhe ne pajtim me te denuarin
edhe ne pune me dobi shoqerore. Te gjitha lejgislacionet penale e njohin denimin e
privimt nga liria burgimin. Ky denim konsiston ne marrjen e lirise se levizjes dhe
qarkullimit personit te gjykuar per nje kohe te caktuar . Ky denim sht i vetmi i
privimit nga liria me te cilin realizohet mbrojta shoqerise nga kriminaliteti dhe arrihet
risocializimi i delikuentit. Nga ky kend veshtrim ky denim paraqitet si denimi themelore
dhe me i rendesishmi ne sistemin e dnimeve . Ky lloj i denimit sht i parapare per
nje numer te madh te veprave penale si denimi i vetem, por ne alternacion me
denimin ne te holla. Denimi i privimit nga liria [burgimi] konsiston ne marrjen e lirise
se levizjes dhe qarkullimit kryesit te vepres per kohen e caktuar te percaktuar me
aktgjykim te gjykates.
Ne te gjitha legjislacionet baskohohore ky denim ze vendin qendrore.
Numri me i madh i veprave penale sht i perfshire me kete denim ngase ky denim
ofron mundesi me te medha qe te realizohet qellimi i denimit i cili konsiston ne
riedukimin dhe risocializimin e te gjykarit dhe kthimin e serishem te tij ne binaret
normal jetesore. Denimi i privimit nga liria sht inkorporuar ne te drejten penale me
propozim te Bekaries.
Kete lloje te denimit me heret e futi ligji penal francez i vitit 1791 nga i cili me vone e
muar edhe codi penal i vitit 1810, ku me pas edhe kalon perfshihet edhe ne
legjislacionet tjera . Mbyllja e cila gjeri atehere zbatohej si mase kishte karakter te
sigurimit te presences se kryesit te vepres ne menyre qe ne te te egzekutohej ndonje
mase tjeter ndeshkuese si shkaktimi i lendimeve trupore apo edhe vrasja. Ne krahasim
me dnimet trupore te cilat konsistonin ne mundime, torture sakatim gje qe ka lene
pasoja te thella ne invalididitet, futja e denimit me burgim paraqet kthese te madhe
dhe progres ne kete fushe.
Problemi i dnimeve me burgim te shkurter
Ne teorine e se drejtes kritike te veqant kane perjtuar dnimet e privimit nga liria ne
kohe zgjatje deri ne 6 muaj, te ashtuquajturat dnimet me burgim te shkurter. Duke
filluar nga perfaqesuesit e shkolles pozitive diskutimi vazhdon mbi arsyeshmerine e
zbatimit te ketyre llojeve te dnimeve. Kunder shqiptimi te dnimeve me burgim te
shkruter paraqiten arsyet ne vijim ;
1] Dnimet me burgim te shkurter nuk jan funksionale per realizimin e prevencionit
special dhe atij gjeneral, ngase nuk munden te veprojne ne menyre efikase as ne
kryesit e vepres e as ne kryesit potencial ngase keta te fundit nuk e kuptojn seriozisht
as si verejtje morale e as si mjet te frikesimit.
2] Pas zgjatjes se shkurter te ketyre dnimeve nuk egziston mundesia e zbatimit te
nje tretmani serioz edukativo pedagogjik ndaj te denuarit i cili do te ishte i mjaftuar
per realizimin e risocializimit dhe riedukimit.

115

3] Denimi i shkurter me burgim prodhoj shum pasoja te demshme per te denuarin

ngase zbatimi i ketij lloji te denimit ndaj kryeseve stigmatizon ata, vihet vula e
gjykueshmerise ne kryesin e vepres penale gje qe ndikon negativisht ne statusin e tij
shoqerore. Ai nderpret jeten familjare, a mund te ndodhe qe te nderptitet edhe
mardhenja e punes se tij. Kjo thn shkurt do te thote qe pas burgimit te shkurterprivimit te shkurter nga liria mund te rezultojne shum pasoja te demshme per
kryesin e vepres penale te natyres morale materiale profesionale e shoqerore.
4] Mbyllja ne kohe te shkruter stimolon rikthimin . Ky denim me se shpeshti u
shqiptohet delikuenteve primar te cilet ne burg i jan te nenshtruar ndikimeve te
demshme te recidivistve dhe delikuenteve profesionist. Dnimet e shkurtera me
burgim shpesh edhe quhen seminari i kriminalitetit
] Denimi afatshkurter me burgim sht veqanerisht i demshem per kategorin e caktuar te kryesit
te vepres penale siq jan ; delikuentet e mitur, te rriturit e rinje, personalitetet me qregullime
psiko sociale, alkoolistet dhe narkomanet. Per kohe te shkurt sa zgjate ky denim nuk mund te
organizohet tretmani adekuat edukativo medicinal ndaj ketyre personave.Ne anen tjeter bile
qendrimi i shkruter ne burg te personave te tille mund te reflektoj negativisht ne zhvillimin
psiqik te tyre.
6] Dnimet e shkurtera me burgim jan skajshmerisht jo ekonomike. Ato i kushtojne shtrenjte
shoqerise dhe nuk sjellin asnje kompenzim material ngase gjate kohes se qendrimit ne burg nuk
mund te organizohet e zbatohet asnje pune veprimtari prodhuese etj. Ne ann tjetr idhtart
te dnimeve te shkurtra me burgim paraqesin disa arsye ne dobi te mbetjes e ketyre
sanksioneve ne fuqi. Shum verjetje te cilat u adresohen ketyre dnimeve mund tu
parashtrohen edhe te gjitha dnimeve tjera te privimi nga liria.Egzistimin e tyre e arsyetojne
edhe arsyet kriminalo politike ngase individualizimi i denimit supozon jo vetem masa te
ndryshme juridiko penale veq se edhe lartesi te ndryshme te tyre dnimeve ku kjo sht e
mundshme. Denimi me burgim te shkurter ka edhe efekt gjeneral preventive. Numri i madh i
qytetareve ndihen te prekur ngase mund te jene te denuar me disa dite burgim per kryerjen e
veprave te palejuara. Pr kategori te ndryshme te kryeseve te veprave penale siq jan ; prsonat
te cilet sillen ne menyre te dhunshme, t cilt i shmangen pagess s obligimeve materiale,
alimentacionit, ata te cilet bjne delikte n komunikacion, dhe pr t tillt dnimet me burgim te
shkurtr jan sanksionet me te qelluara. Edhe struktura e kriminalitetit arsyeton zbatimin e atyre
dnimeve ngase mbi zoteron kriminaliteti i imt - i lehte.
Edhe teoria edhe praktika pajtohen se kto dnime mund te zbatohen me sukses ndaj kryersve
primar, te rastit te situates te kryersit pa dashje t te cilt nuk egziston prirja kriminogjene. Ne
raport me keta persona dnimet afatshkrutera me burgim ndikojn psikologjikisht si shok-dnime
ngase shum shpesh kto dnime pranohen me shum si gjykim moral shoqror ndaj aktit te
kryer kriminal. Ndaj recidivistve, t papunve, bredhseve, kryesve me qregullime psikopatike si
dhe atyreve te cilet jan dhn pas alkoolit apo substacave narkotike kto dnime jan te pa
ndikim.
Duhet thn se sot efekti negative I denimit me burg zgjidhet me zbatimin e gjere te lirimit me
kusht, gjykimit me kusht dhe qortimit te gjykates. Disa vende kto masa i menjanojne duke
vendosur masa para penale siq jan ; puna e dobishme shoqerore, demshperbilimi , mbyllja
gjysme ditore, mbikqyrja e shtuar, percjellja elektorinke, si dhe masat tjera te cilat nuk
nderpresin lidhjet sociale dhe ato familjare.
5.1.2. Denimi me burgim te gjate
Denimi me burgim te gjate sht i pershkruar per vepra te renda penale te kryera me
paramendim qoft nen rethanat e veqanta ngarkuese apo nen pasojat e veqanta renduese [neni
37 I L.P Kosoves].
Ky sht nje denim me burgim ne kohe zgjatje prej 21 gjer ne 40 vjet. Denimi me burgim
afatgjat nuk mund t pershkruhet si denim i vetem kryesor per ndonje veper penale veq se ne
alternacion me denimin me burgim.

116

6] Denimi me te holla [ gjob ]

Denimi me gjob bn pjes ne dnimet pasurore dhe ka gjenez t hershme q nga koha e
shndrrimit te hakmarrjes personale n kompozicion [ form e ndrmjetesimit t shtetit ne
zgjedhjen e rasteve] Kompozicionin e favorizonte shum shteti ngase nga nje pjese e mjeteve te
paguara i takonte shtetit ne emer te ndermjetesuesit ne mes te demtuarit dhe kryesit te vepres
penale kurse pjesa tjeter personit te dmtuar. Me kalimin e kohes kto dy pjes te kompozicionit
kan fituar pavarsi, keshtu q pjesa e par u shndrrua ne denim me t holla [ gjob], I cili denim
ka karakter publiko juridik. Me vone lindi mekanizmi i konfiskimit te pasuris si form e
dhunshme e marrjes se vlerave pronsore dhe te drejtave. Edhe denimi me gjob, edhe konfiskimi
i pasuris bejne pjes ne dnime te cilat i hasim shum her gjate historis te se drejtes penale
dhe te cilat jan zbatuar n mas te madhe deri n fund t shek. 19. Qe nga revolucioni francez
kto dnime humbin karakterin e tyre fiscal,
keshtu qe edhe aplikimi i tyre ngushtohet gjithnj. Dnimet pasurore n teorin e s drejts i
jan nenshtruar kritiks, posaqrisht denimi me t holla. Kunder ketij lloji te dnimeve paraqiten
arsyet ne vijim ;
1] Dnimet pasurore nuk jan te natyres personale, ngase me egzekutimin e tyre goditen edhe
anetare te tjere te familjes te cilet nuk jan fare fajtor per vepren penale te kryesit
2] Dnimet pasurore jan te padrejta ngase rnd i godasin te varferit e me pak kryesit imun te
veprave penale .Ithtaret e dnimeve pasurore konstatojn se ky argument nuk qendron ngase
percaktimi i denimit me gjob bhet n harmoni me gjendjen pasurore te kryesit te vepres
penale, ku para se gjithash mirret parasysh edhe numri i anetareve te cilet i ushqen kryesi i
vepres gjegjesisht te cilet jetojn nga pasuria e tij.
3] Egzekutimi i dnimeve pasurore posaqerisht te denimit me te holla mund ti iket p.sh
ndrprerjen e marrdhnjes s punsapo edhe humbjen e burimit t t hyrave n ann tjetr
ngarkimin me obligim , dhnjen e dhuratave . Duke e pranuar kte mundsi ithtart e dnimeve
pasurore e paraqesin faktin se ne rastin e till egziston mundesia q dnimet me te holla t jen
t zvendesuara me denimin e prvimit nga liria.
4] Dnimet pasurore nuk ndikojn ne riedukimin e kryesve te veprave penale ngase nuk
godasin shkaqet e veprimtarive kriminale. Si kunder argument paraqitet fakti se edhe dnimet
tjera nuk godasin gjithher shkaqet e kriminalitetit. Edhepse ktyre denimve mund tu bhen
verejtje ato me gjith ate konsiderohen si mjete adekuate n luften kunder kriminalitetit e
posaqerisht kur bhet fjal per veprat e lehta penale, veprat e kryera nga perfitimi dhe si
alternativ dnimet e shkurta me burgim. Denimi me t holla konsiston ne obligimin e personit te
gjykuar q n afatin e caktuar sht i obliguar t paguaj shumn e caktuar te shqiptuar si denim
ne aktgjykim ne dobi te shtetit. Me shqiptimin e denimit me te holla ne mes te kryesit te vepres
dhe shtetit krijohet raporti obligativ kur shteti paraqitet si kreditor e kryesi si debitor [ borxhli].
Denimi me te holla mund te shqiptohet si denim kryesore por edhe si denim plotesues. Si denim
kryesor mund te shqiptohet athere kur ne ligjin penal sht i percaktuar si alternativ me
denimin me burgim. Si denim plotesues mund te shqiptohet atehere kur ne ligj sht i
pershkruar si denim komulativ me denimin me burgim, mirepo edhe atehere kur nuk sht fare i
pershkruar ne qoftse vepra penale sht kryer nga motive t perfitimit. Denimi me te holla sipas
nenit 39 te L.P. te Kosoves shqiptohet ne shumn e caktuar [ fikse ].Denimi me te holla ne
shumn fikse mund te shqiptohet prej 50 euro gjere ne 25 mije euro, dhe ne qoftese behet
fjal per veper penale nga motiv i perfitimit atehere maksimumi i pergjithshem sht 500.000
euro.Te shqiptimi i denimit me te holla gjykata sht e obliguar qe ne aktgjykim te precizoj edhe
kohen e pageses se denimit. Ai afat nuk guxon te jete me i shkurter se 15 dite e as me i gjat se
3 muaj. Afati llogaritet nga dita e plotefuqishmerise se aktgjykimit. Ne raste te arsyshme gjykata
mund te lejon pagesen e denimit edhe ne kiste [ rata ] mirepo atehere gjykata sht e obliguar
te specifikoj numrin e kisteve , kohen , shumn e caktuar per kiste si dhe kohen e pergjithshme e

117

cila nuk guxon te kaloj mbi 2 vite . Dnimet e shqiptuara dhe te egzekutuara paraqesin te hyrat e
caktuara te bugjetit. Ne qoftese denimi me te holla nuk mundet ne teresi apo pracialisht te
paguhet ne afatin e parapar me vendim te gjykates, atehere gjykata pa prollongim nxjerr
vendim te ri mbi zevendesimin e denimit te mehereshm me denim te ri me burgim ashtu qe qdo
15 euro te denimit te parapar ne te holla te zvendesohet me nj dit te kaluar ne burg, por qe
ky denim i zvendesuar ne kt perpjetesim nuk guxon te zgjas m shum se 6 muaj [ neni 39
pika 4 lL.P. te Kosoves] . Per aq sa personi i denuar e paguan vetem nje pjese te denimit mbetja
shndrrohet ne burgim ; 15 euro = 1 dite burg , ne qoftese i denuari e paguan edhe pjesen tjeter
atehere egzekutimi i denimit me burgim nderpritet. Ky lloj i burgimit ne teori quhet burgim
supletar per te cilen nuk vlejne shumica e dispozitave mbi denimin me burgim [ mbi lirimin me
kusht , mbi minimumin e pergjithshem etj] . Me vdekjen e personit te denuar te cilit i sht
shqiptuar denimi me te holla, ather shuhet edhe vet denimi ne menyr q te ruhet karakteri
personal i tij.
7. Dnimet alternative ne te drejten penale te Kosoves
7.1. Gjykimi me kusht
Gjykimi me kusht sht shtyrja e shqiptimit apo egzekutimit te denimit ndaj kryesit te vepres
penale nn kushtin qe pr nj koh te caktuar te mos e kryej ndonje veper te re penale. Ne
qoftese personi i gjykuar me kusht nuk kryen vepr te re penale ne kohen e caktuar dhe i
permbush kushtet e parashtruara nga ana e gjykates atehere gjere te shqiptimi gjegjesisht
egzekutimit te denimit nuk do te vjen kurse denimi do te konsiderohet si i pa shqiptuar fare. Ne
t kunderten denimi me kusht do te revokohet kurse denimi do te shqiptohet gjegjesisht denimi i
shqiptuar do te egzekutohet. Ne esenc denimi me kusht sht falja e denimit te kryesit te
vepres nga ana e shoqeris nen kushte te caktuara, falja e cila sht e bazuar ne besmin qe
kryesi ne te ardhmen do te sillet ne perputhshmeri me rregullat dhe normat juridike dhe nuk do
te kryej vepra penale. Ky besim konsiston ne egzistimin e tipareve pozitive te kryesi ti vepres
dhe egzistimin ne rrethana te tjera te cilat na bjn me dije q qellimi i denimit mund te arrihet
realizohet edhe pa zbatimin e denimit.
Sistemet e dnimeve me kusht
Instituti i pare i denimit me kusht sht paraqitur ne Amerike me titullin Probation me qellim te
zevendesimit te denimit me burg. Sot egzistojn dy sisteme te denimit me kusht ; sistemi
kontinental dhe ai anglosaksion .
Sipas sistemit kontinental [ sistemit belgo frnacez] gjykata udheheq proceduren penale kunder
kryesit te vepres penale dhe ia shqipton llojin e mases apo denimit mirepo egzekutimin e denimit
e shtyen per kohe te caktuar nen kushte te caktuara. Kryesi gjate kesaj kohe nuk konsiderohet i
gjykuar nese i permbush kushtet e parashtruara para tij. Sistemi kontinental te denimit me kusht
ka perparsi mbi ate se kryesit te vepres i shqiptohet denimi ashtu qe ne rast te revokimit fillon
egzekutimi i denimit te shqiptuar me heret. Aktgjykimi mirret ne baze te fakteve te fresketa dhe
te percaktuara drejtperdrejte ashtu qe sht mundesia e vogel qe te behen gabime ne
mbledhjen percaktimin dhe vlersimin gjyqesore te fakteve. Si munges e ketij sistemi paraqitet
fakti se gjere ne mbarim te kohes se percaktuar gjate se ciles zgjate denimi me kusht kryesi
konsiderohet person i denuar edhe pse ai leshohet ne liri dhe mbetet pa mbikqyrje dhe ndihme e
cila ne situate te veqanta mund te jete domososisht e nevojshme.
Te sistemi anglosakson nuk ka udheheqje te procedures penale veq se gjykimi shtyhet per nje
kohe gjere sa kryesi i vepres penale vihet ne mbikqyrje te organeve te gjyqesise dhe sigurise
publike. Sistemi angloamerikan i mbikqyrjes ka perparsi mbi ate ngase sht me i dobishem per
kryesin e vepres penale ngase nuk vjen deri te gjykimi dhe shqiptimi i denimit kurse mbikqyrja
siguruese te cilen e zbatojn persona te caktuar e mbron nga terhujsimi dhe i ofron ndihme per
kyqje te punes se dobishme shoqerore. Mungesa e ketij sistemi verhet ne qoftese vjen deri te
revokimi i mbikqyrjes dhe me pas gjykimit dhe shqiptimit te denimit dhe pikerisht atehere mund

118

te lindin vshtrsit ne mbledhjen dhe percaktimin e fakteve per shkak te kalimit te gjate te kohes
qe nga momenti i nxerrjes se vendimit mbi denimin.
Denimi me kusht ne drejten ton penale
Ne te drejten penale te Kosoves denimi me kusht sht sanksion i pavarur penal ku gjykata
kryesit te pergjegjshem penalisht i percakton denimin dhe n t njejten koh vendos qe ai denim
te mos egzekutohet ne qoftese personi i denuar gjate kohes te cilen gjykata e cakton dhe e cila
nuk mund te jete me e shkurter se 1 dhe me e gjate se 5 vjet [verifikimit te tij ] nuk kryen
ndonje veper te re penale [ neni 43 L.P. i Kosoves] . Esenca e ketij sanksioni shikohet n ate qe
denimi percaktohet dhe konfirmohet por nuk shqiptohet ne vend te shqiptohet dhe te
egzekutohet, shqiptohet denimi me kusht si sanksion i karakterit edukativo korigjues. Ngase
percaktohet pergjegjesia penale dhe denimi per vepren e br mirepo denimi nuk shqiptohet.
Kurse karakeri qortues sepse kercenohet me ekzekutim te denimit ne qoftese verejtja nuk sht
e mjaftuar dhe kushtet e parapara nuk permbushen. Para vendosjes se a te shqiptoj denimin me
kusht apo jo gjykata duhet te kete kujdes mbi qellimin e denimit me kusht e posaqerisht t merr
ne considerat rrethanat e caktuara ne vijim; personalitetin e kryesit te vepres, jeten e tij te
mhershme, sjelljen e tij te meparshme pas kryrjes se vepres penale shkallen e prgjegjsise
penale dhe rrethanat tjera n t cilat sht kryer vepra penale.
Denimi me kusht paraqitet ne disa forma ; 1] Denimi me kusht ne kuptimin klasik. 2]Denimi me
kusht bashkangjitur sherimin rehabilitues te obliguar, 3] Denimi me kusht nen mbikqyrjen e
rregulluar nga ana e sherbimit te verifikuar , 4] Denimi me kusht bashk me punen e dobishme
shoqerore te percaktuar pastaj, denimi me kusht mund t jet shqiptuar vetem madhorve dhe
kryesve penalisht t pergjegjshm.
Efekti i denimit me kusht
Denimi me kusht sht sanksion i pavarur penal i karakterit qortues me krcnim te denimit, ky
denim prodhon efekte te caktuara juridike;
1] Denimi me kusht terhjek pas veti gjykueshmrin keshtu q personit te cilit i sht shqiptuar
kjo mas konsiderohet person i denuar. Ne rastin e kryerjes s nj vepre te re ai konsiderohet si
recidivist
2] Krahas ketij sanksioni mund te shqiptohet edhe masa e marrjes se dobis pasurore
3] Krahas ketij sanksioni mund te shqiptohen edhe masa te caktuara te siguris ku koha nuk
permban ekzekutimin e mases se shqiptuar
4] Denimi me kusht nuk prodhon pasoja juridike te denimit
5] Denimi me kusht hyne ne evidencen e dnimeve dhe me pas fshihet nga ajo evidenc pas
kalimit te 1 vjeti kohe nga dita e nderprejes se kohes se besimit dhe verifikimit dhe ne rast te
mos revokimit te saj.
7.1.1. Kushtet ne te cilat shqiptohet denimi me kusht.
Per shqiptimin e denimit me kusht duhet te permbushen kushtet ne vijim;
1] Qe kryesit per vepren e kryer penale i sht percaktuar denimi me burgim gjere me 2 vjete
apo denimi me te holla apo te dy dnimet bashk si denim komulativ. Ky denim mund te
shqiptohet edhe per veper penale per te cilat sht parapare denimi me burgim ne kohe zgjatje
prej 5-10 vjete gjersa me lehtesimin [zbutjen] e denimit mund te percaktohet denimi me
burgim gjere ne 2 vjete. Perkitazi me kete ligji decidivisht e perjashton mundesin e shqiptimit te
ketij denimi per veprat penale per te cilat edhe me lehtesimin e denimit nuk do te mundej te
shqiptohej denimi me burgim me i vogel se 1 vjet.
2] Bindja e gjykates qe i gjykuari [ i denuari] edhe pa ekzekutimin e denimit te shqiptuar nuk do
te kryej vepra penale ashtuqe llogaritet qe me vet shqiptimin e aktgjykimit mund te realizohet
qellimi i denimit. Gjykata gjer te nje besim i tille mund te vije duke pasur kujdes, ne qellimin e

119

denuesit me kusht, ku parasegjithash veqanerisht do te merr ne konsiderim personalitetin e

kryesit te vepres , jeten e mehershme te tij , sjelljen e tij e me pasme, pas kryerjes se vepres
shkalla e pergjegjesise penale dhe rrethanat tjera nen te cilat ka ndodh vepra. Bindja [ besimi] e
gjykates duhet te rezultoj nga gjendja faktike e cila flet per rrethanat nen te cilat vepra sht
kryer dhe personalitetin e kryesit. Kete bindje te vete dhe faktet ne te cilat sht bazuar gjykata,
sht e obliguar qe ti paraqes ne arsyetim te vendimit te vet, pra aktgjykimit. Shqiptimi i
denimit me kusht sht fakultativ. Ne qoftese para egzistimit te kushteve ligjore gjykata vendos
te shqiptoj denimin me kusht atehere ne aktgjykim percakton kushtet ne te cilat e shtyen
shqiptimin e denimit. Ato kushte mund te jene obligative dhe fakultative.
Kushti obligativ sht qe i gjykuari gjate kohes se percaktuar si kushte te mos kyej veper te re
penale . Ai afat ne baze te ligjit nuk mund te jete me shkurter se 1 e as me i gjate se 5 vjete
porse gjykata ne secilin rast konkret e percakton kohen-afatin ne baze te vlersimit te lire duke i
pasur parasysh te gjitha rrethanat ne lidhje me kryerjen e vepres penale dhe kryesin e saj.
Kushtet fakultative mund te jene te pergjithshme dhe te veqanta. Kushtet fakultative te
pergjithshme [ neni 43 . l. p i Kosoves] kane te bejne me tere veprat penale dhe tere kryesit e
tyre dhe mund te paraqesin njeren nder obligimet ne vijim per personin e gjykuar , qe te kthej
dobishmerine pasurore, te realizuar me rastin e kryerjes se vepres penale, qe te kompenzoj
demin i cili sht shkaktuar nga vepra penale e ndodhur apo ti permbush obligimet tjera te
parapara me legjislacionin penal.
Kushtet e veqanta fakultative jan te parapara te disa vepra penale ne pjesen e veqant te ligjit
penal. Kto kushte percaktohen me aktgjykim dhe duhen te jene te permbushur ne kohen e
besuar [ kohen e parapare si kusht] . Koha e besuar si dhe aftet per permbushjen e kushteve te
cilat gjykata i cakton, fillojn te rrjedhin- te veprojn qe nga momenti i plotefuqishmerise se
aktgjykimit .
7.1.2. Revokimi i denimit me kusht
T gjiha legjislacionet penale parashohin tri arsye themelore per revokimin e denimit me
kusht.Arsya [ baza ] e pare sht kryerja e vepres se re penale [ neni 45 i L.P.te Kosoves ]
Revokimi mbi kete baze mund te jete, obligativ apo fakultativ. Ghykimi me kushte [denimi ]
mund te revokohet, detyrimisht neqoftese i denuari ne kohen e verifikimit kryen nje apo me
shum vepra penale per te cilat sht shqiptuar denimi me burgim prej 2 vjete apo denimi i
rnd. Revokimi fakultativ i denimit me kusht ndodh ather kur gjat kohes se verifikimit, i
denuari kryen nje apo m shum vepra penale pr t cilat sht shqiptuar [ percaktuar ] denimi
me burgim me pak se 2 vjete apo denimi me gjob. Te vendosmeria e gjykates se a do te
revokoi denimin me kusht apo jo, gjykata merr n konsiderim te gjitha rrethanat dhe elementet
te cilat kan pasur ndikim n kryerjen e vepres s re penale dhe ne personalitetin e vet kryesit e
posaqerisht, afersin-ngjashmerin e veprave penale , rndsin e tyre si dhe motivet per kryerjen e
veprave penale.
Paraprakisht gjykata sht e lidhur me ndalimin e shqiptimit t dnimit me kusht nqoftse
kryesit pr veprat e kryera t prcaktuar n dnimin me kusht dhe pr veprat e reja penale
duhet ti shqiptohet denimi unik me burgim n kohzgjatje prej dy vjetve. Nqoftse gjykata e
revokon denimin me kusht , gjykata me aplikimin e dispozitave mbi matjen e denimit per veprat
n bashkveprim e shqipton denimin unik edhe p veprat e kryera m heret edhe prveprat e
reja duke e marr denimin nga gjykimi me kusht sit denim t konfirmuar. Ne qoftese nu e
revokon denimin me kusht gjykata mund te silletveproi n dy mnyra;
1] Q pr vepren e re penale, nj apo m shum te shqiptoi denimin me kusht,
2] Q pr vepren e re te shqiptoi denimin e pa kusht.Nqoftese gjykata gjen, q edhe pr
vepren e re penale, duhet te shqipton denim me kusht, duke iu permbajtur rregullave te matjes
se denimit per veprat ne bashkveprim, do te percakton nje denim unik edhe per vepren e kaluar
edhe per vepren e re penale, dhe poashtu cakton nje periudhe te bashkuar te verifikimit e cila
nuk mund te jete me pak se 1 vite dhe me shum se 5 vjete duke filluar prej dites kur ka hyre
ne fuqi vendimi. Neqoftese gjykata per vepren e re penale shqipton denimin te pakusht me

120

burgim, personi i gjykuar dergohet ne vuajtje te denimit ne burg dhe kjo kohe e kaluar ne vuajtje
te denimit nuk llogaritet, ne kohen e verifikimit te percaktuar ne gjykimin me kusht per vepren e
hershme penale.
Arsyea e dyte- per revokimin e denimit me kusht sht kryerja e mhershme e vepres penale [
neni 46 L.P. i Kosoves]. Perkatesisht mund t ndodh qe kryesi para se te shqiptohet denimi me
kusht, ka kryer edhe ndonje veper tjeter penale, pr t cilen m par nuk sht ditur ne kohen e
shqiptimit te tij [ denimit me kusht] porse per at veper mesohet m pas, gjat kohes se
verifikimit. N rasitn e ketill te mundura jan dy zgjidhje. Neqoftese gjykata percakton
denimin pr vepren e m hershme denimin me burgim ne kohezgjatje prej 2 vjete apo denimin
m t rnd atehere detyrimisht e revokon denimin me kusht duke pasur parasysh, faktin se nuk
ishin kushtet e plotesuara per shqiptimin e atij denimi, dhe shqipton denimin unik te pakusht me
burgim. Per aq sa per vepren penale te kryer me heret dhe per vepren penale per te cilen sht
percaktuar denimi me kusht, prcakton denimin me burgim deri 2 vjete, apo denimin me gjobe,
gjykata mundet por nuk sht ne obligim te revokoj denimin me kusht. Neqoftese per vepren e
m hershme penale shqipton denimin e pa kusht me burgim, atehere te denuarin e dergon ne
vuajtje te denimit, gjate kohes se ciles periudhe pushon koha e besimit- verifikimit, per vepren
per te cilen sht shqiptuar denimi me kusht. Neqoftese megjithate prolongohet egzekutimi edhe
per vepren e me hershme, atehere ne baze te principit te matjes [ perllogaritjes se denimit] per
veprat ne bashkveprim te shqipton denimin unik dhe te caktoi afatin e ri te verifikimit.
Arsyea e trete- per revokim te denimit me kusht sht, mospermbushja e obligimeve te caktuara
[ neni 47 i L.P te Kosoves ] . Ai egziston kur gjykata kushtezon, prolongon-shtyen egzekutimin e
denimit; kthimin e dobishmerise pasurore te arritur me kryerjen e vepres penale, kompenzimin e
demit, pagesen e alimentacionit, apo permbushjen e obligimeve tjera te veqanta dhe i denuari
nuk i ka permbush ato obligime ne afatin e parapar. Megjithate gjykata mundet edhe te mos e
revokoi denimin me kusht veq t percaktoi afat te ri per permbushjen e obligimeve te
specifikuara edhe kete n kuader te afatit te shtyer per egzekutimin e denimit apo te nderpres at
kusht per aq sa konkludon se nuk mund te permbushen, gjegjesisht te zevendesoi obligimin e
paraqitur me ndonj obligim tjeter te percaktuar me ligj .
Gjykimi me kusht mund t revokohet gjat kohs s verifikimit (neni 48.L.P. t Kosovs) .
Megjithate mund t ndodh q kryesi gjat kohs s ktij afati t kryen vepr t re penale ecila
trhjek revokimin e gjykimit me kusht ,mirpo kjo sht konstatuar me aktgjykim vetm pas
skadimit t kohs s verifikimit , denimi me kusht mund t revokohet jo m von se brenda
nj viti nga dita kur skadon koha e verifikimit.
Ghithashtu edhe kur personi I denuar nuk I ka prmbush detyrimet e parapara nga gjykata n
afatin e parapar , kshtuq pr kt mosprmbushje dihet pas skadimit t ktij afati , denimi
me kusht mund t revokohet m s largu brenda afatit nj vjeqar nga dita kur ka kaluar koha e
verifikimit.
Vendimin mbi revokimin e denimit me kusht e nxjerr n form t aktgjykimit gjykata e cila ka
vendosur n skalln e pare , n ate duhet t konfirmohet baza, si dhe arsyet nga t cilat gjykata
udhhiqet per revokimin e denimit me kusht nqoftse sht fjala pr revokimin fakultativ.
7.4. Gjysmliria
Si njra ndr dnimet alternative n ligjin e prkohshm penal t kosovs sht e prshkruar
edhe gjysmliria. Fjala sht n t vrtet pr alternativen e llojit t veqant pr denimin e
shkurter me burgim. Prkatesisht sipas nenit 53 l.p t Kosovs, kur gjykata shqipton denimin
deri 1 vjet burgim mundet n t njejtn kohe t urdhroj q ai denim t ekzekutohet sipas
rezhimit t gjysmliris. Arsyet pr nj lloj t till te vendimit, gjykata I gjen n disa fakte:
obligimet n pun t denuarit, arsimimi apo avancimi shkencoro-profesional, obligimet m t
rndsishme familiare, nevoja pr tretman medicinal apo edhe rehabilitimi.

121

N vendimin e vet gjykata e prcakton se n ciln koh I gjykuari mund t kalon n

gjysmliri, pas s cils sht I obliguar t kthehet n burg. Pr aq sa ndhodh q I denuari t
mos I prmbush obligimet e veta n baz te cilave gjykata I shqipton masn e gjysmliris,
gjykata ather mund t vendos q ai menjher te dergohet n burg n vuajtje t pjess
s mbetur t denimit.
8. Dnimi potsues
Sipas ligjit t prkohshm t kosovs ekzistojn nnt dnime poltsuese : 1) Denimi me t
holla, 2) Privimi nga e drejta t jet I zgjedhur, 3) Ndalimi I ushtrimit t funksionit ne
administratn publike dhe n shrbime publike, 4) Ndalimi I ushtrimit t profesionit, veprimtaris
apo detyrs, 5) Ndalimi I drejtimit t automjetit, 6) marrja e patent shoferit, 7) Marrja e lendvsendeve, 8) Urdhri pr publikimin e aktgjykimit, 9) Deportimimi I huajve nga teritori I Kosovs.
Ne ligjslacionin penal n bot disa nga kto dnime jan t sistematizuara n mnyr tjetr,
gjegjesisht nuk jan te future n kategorin e dnimeve porse ne kategori tjeter t sanksioneve
penale. Pasiq denimi me gjob sht elaboruar n vazhdim do t elaborojm disa nga kto
dnime plotsuese dhe kto : Ndalimi I ushtrimit t profesionit, veprimtaris dhe detyrs,
ndalimit t drejtimit t automjetit si dhe marrjen e lendve dhe sendeve.
8.1 Ndalimi i ushtrimit t profesionit, veprimtaris dhe detyrave
Gjykata mundet q kryesit t veprs penale ti ndaloj ushtrimin e profesionit, veprimtarive t
pavarura, detyrave administrative, apo udhheqse q kan t bjn me disponimin, drejtimin
apo shfrytzimin e pasuris n pronsi shoqrore apo edhe pr mbrojtjen e asaj pasuriense ai
person e ka keqprdor pozitn e vet, veprimtarin apo detyrn pr t kryer vepra penale, apo
edhe me arsye mund t pritet q t ushtruarit e atij profesioni veprimtarie, apo detyre mund
t jen t keqperdorura pr t kryer vepra penale ( neni 57 I ligjit penal t Kosoves) .
Pofesioni sht veprimtari prmes se ciles u ofrohet t tjerve ndihm profeisonale dhe per
ushtime s cils krkohet kualifikim I caktuar( mjksor, veterinare, farmaceutik, avokatur). N
vendimin permes t cilit ndalohet ushtrimi I profesionit duhet sakt t preciozohet se pr cilin
profesion bhet fjale dhe ky sht ai profesion t cilin kryesi keqprdor pr kryerjen e
verprave penale. Veprimtaria ka akrakter te sherbimit shkencor t cilin n kushte te ckautara
me ligj e ushtrojn qytetart n form te zanatit duke shfrytzuar mjetet e puns ne pronosi t
tyre(zejatr, hoteliere, shrbyes, tregtare). Detyrat prfshijn veprimtarin e shumllojshme, te
cilat ndrmiren n raport me pronesin e varifikuar sic jan: shfrytzimi, disponimi, drejtimi,
udhheqja, mbrojtja, ejt. Ato detyra I ushtrojn personat n organet dhe organizatat t cilat ne
nje baz disponojne me at pasuri apo e mbrojn ate. Kufizimi ka t bjn me ata persona t
cilt n baz te ndonj norme apo procedure diposnojn me autorizime t vecanta ne rraport me
pronn e cila u sht besuar dhe ndaj s cils kan casje, pikerisht ne ushtrimin e profesionit
veprimtaris apo detyrave t caktuara.
Kt denim gjykata mund ta shqiptoj me nje kohzgjatje prej nje deri ne pes vjet duke
llogaritur kohn qe nga dita e plotfuqishmeris se mendimit, nderkaq kohen e kaluar nn hetime
apo sherimin n entet shndetsore nuk e llogarite ne kohn e zgjatjes s ketij denimi. Ne
coftse shkilet ndalesa ne lidhje me egzekutimin e ktij denimi, icily sht I shqiptuar bashke me
dnimin me kusht ather gjykata mund t revokoj dnimin e shqyrtuar me kusht.
8.2. Ndalimi i drejtimit t automjetit
Ky denim konsiston n ndalimin e drejtimit t drejtimit te automjetit t lloit apo t gjitha
llojeve apo kategorive t prcaktuara pr kohn e prcaktuar me vendim.
Kushtet pr shqiptimin e ksaj mase jan: q kryesit t ket kryer veprn penale kundr siguris
n trafikun publik. Te vendosja mbi shqiptimin e ksaj mase gjykata duhet t ket parasysh edhe
kt se kryesi I vepres a sht vozits me profesion apo jo. Masa shqiptohet nga nj vjet deri

122

n pes vjet duke llogaritur kohn nga dita e plotfuqishmrise se vendimit gjyqsor gj q
koha e kaluar n burg apo n entet shndetsore nuk llogaritet n kohn e zgjatjes s ksaj
mase.
8.3. Marrja e lndve (mjeteve)
Ky denim konsiston n marrjen e lndve, mjeteve te cilat jan prdorur apo kan qen t
destinuara si mjete pr kryerjen e veprave penale, apo t cilat jan paraqitur me kryerjen e
veprs penale dhe gjinden n pronsi t kryesit t saj ( neni 60 L.P. Ksove), lnt t cilat
konfiskohen mund t jen n prnsi t kryesit t veprs penale mirpo, ato mund te merren
edhe nga personat tjer, nse kt e krkojne interesat e siguris s prgjithshme apo interesat
e moralit p.sh. (ksplozivi, helmet, shkrimet dhe pamjet pornografike, etj.) mirpo, nuk preken te
drejtat e personave te tret n dmshprblimin nga kryesit. Konfiskimi I lndve mund t jet I
obliguar dhe fakultativ, konfiskimi I obliguar kryhet ather kur eksluzivisht sht I prshkruar
ne ligj, n pjes t vecanta t ligjit penal, pr disa vepra t vecanta penale. Tek disa raste t
konfiskimit t lndve rezulton karakteri I konfsikimit t pjeseshm t pasuris: psh. Te tregtia e
palejuar. Ne numrin m t madh t rasteve aplikimi I kesaj mase sht I karakterit fakultaiv. Nga
ky lloj I dnimeve duhet dalluar marrjen e perkohshme t lndve si mas e sigurimit t provave
materiale n procedurn penale. Kto lnd, mjete merren nga kryesi I veprave penale apo edhe
personave t tjer pr koh t caktuar pr qellim t dshmimit t fakteve te caktuara dhe pas
perfundimit t procedurs penale apo edhe me heret u kthehen pronarve.
III

Matja e dnimeve
1. Nocini dhellojet e matjes s dnimeve
Matja e dnimeve sht caktimi I lloit dhe I lartsis s denimit I cili I shqiptohet kryesit pr
veprn e kryer penale. Te matja e dnimeve duhet t mirren ne konsiderat t gjitha
rrethanat n mnryr qe kryesit ti caktohet asi denimi pr nga lloi dhe lartsia I cili do ti
prgjigjej peshes s veprs s kryer dhe rrezikshmrise shoqrore te kryesit dhe prmes s
cils m s miri do te mund t realizohet qllimi I denimit. N prcaktimin e dnimit kryesit
pr vepren e kryer penale mund t pjesemarrin organet e ndryshme shtetrore ne mnyrat
e ndryshme keshtu qe, dallohen:1) ligjore,2)gjyqsore, 3) administrative. Prveq ksaj
ndarrje teroia juridike dallon edhe matjen e vecant t dnimeve dhe ate t rregullt.
1.1 Prcaktimi (matja) ligjore e dnimeve
Kjo sht matja t ciln e bn ligjdhnsi me rastin e percaktimit t veprs penale n ligj .
Prkatsisht
duke inkriminuar disa sjellje si vepra penale ligjdhnsi n baz t t
prgjithsimve t numrit t madh t formave konkrete t manifestimit t nj sjellje t
dmshme shoqrore , percakton veprn penale si nocion abstract I prgjithshm t
prcaktimit t abstrakt t veprave t caktuara penale .N at mnyr denimi I caktuar I
prgjigjet shkalls s prgjithshme t rrezikshmris shoqrore t veprave penale t
marrura si abstrakte .
Egzistojn disa mnyra t matjes ligjore t denimve 1) sistemi i paperrcakrtueshmris
absolute t dnimeve 2) sistemi i percaktimit absolut, t dnimeve,3) sistemi relativ I
percaktimit t dnimeve .
Sistemi i papercaktueshmris absolute t dnimeve
egziston kur ligjdhnsi
nuk e
prshkruan denimin per veprn penale , veqse i lejon gjykates q n baz t bindjes se
vlersimit t vet vet t vendos mbi denimin dhe lartsin e tij t cilin do t e shqiptoj ndaj
kryesit t veprs penale . Prveq ksaj ligji nuk percakton kurrfar rregulla mbi matjen e
denimit e as q paraqet as far kufizimi para gjykates.
Sistemi absolute i percaktimit t dnimeve egziston kur ligjdhnsi percakton llojin dhe

123

lartsin e dnimeve pr vepra penale individuale , ashtuq gjykata sht e obliguar t e

shqipton denimin ashtu siq sht i prcaktuar n ligj n momentin kur e konstaton se
sht kryer vepra penale pr t cilin sht i parapar ai denim.
Sistemi relativ i percaktimit t denimve egziston kur ligjdhnsi e prcakton llojin e
denimve si dhe minimumin dhe maksimumin e dozes s denimit pr seciln vepr penale
, duke i percaktuar ashtu kufijt brenda t cilve gjykata mund t sillet te shqiptimi i
denimve pr qdo rast konkret . Kufijt e prcaktuar ksisoj t denimit pr seciln vepr
penale paraqesin minimumin dhe maksimumin e veqant . Minimumi i veqant prcakton
kufirin e poshtm kurse maksimumi i veqant paraqet kufirin e eprm . Jasht ktyre kufijve
gjykata nuk mund t shqiptoj denimin pr veprn pr t ciln sht prcaktuar ai denim.
Ekziston edhe i ashtuquajturi minimum i prgjithshem dhe maksimum i prgjithshm prmes
t cilve n pjesn e prgjithshme t ligjit penal percaktohen kufijt e disa
dnimeve.Minimumi i prgjithshm prcakton kufirin e poshtm nn t cilin ky lloj i denimit
nuk mund t shqiptohet kurse maksimumi i prgjithshm, kufirin e eperm mbi t cilin ai lloj
i denimit nuk mund t sjqiptohet.
Te prcaktimi i minimumit t veqant dhe maksimumit t veqant ligjdhnsi mund t veproj
edhe ashtu q t prcaktoj vetm njrin nga kta dy kufij. Kshtu aim und t prcaktoj
vetm minimumin e veqant ngase konsideron se maksimumi i veqant perputhet me
maksimumin e pergjithshm. Gjithashtu ai ( ligjdhnsi) mund t prcaktoj vetm
maksimumin e veqant ngase konsideron se minimumi i veqant perputhet me minimumin e
prgjithshm. S fundit ligjdhnsi mund t veproj ashtuq mund t pecaktoj vetm
llojin e denimit i cili do t shqiptohet pr llojin e caktuar t veprave penale pa e prcaktuar as
minimumin e veqant e as maksimumin e veqant ( p.sh te denimi me gjob).
Ne rastin e till minimumi I veqnt dhe maksimumi I veqant prputhen me minimumin e
prgjithshm dhe maksimumin e prgjithshm.
1.2. Caktimi gjyqsor i dnimit
Ky sht caktimi i dnimit t kryersit t veprs penale q e bn gjykata n do rast
konkret. Pra, pasi q gjykata konstaton se personi i caktuar ka kryer vepr penale dhe se
sht penalisht prgjegjs, i qaset caktimit t dnimit. far do t jet roli i gjykats n
caktimin e dnimit varet nga sistemi i caktimit gjyqsor t dnimit. Sot sistemi i caktimit relativ
t dnimit sht prgjithsisht i miratuar n legjislacionin bashkkohor penal pasi q i bn t
mundshm gjykats q t luaj rol aktiv n caktimin e dnimit n do rast konkret.
Q gjykata t realizoj rolin e vet sa m mir, Ligji penal i Kosovs n nenin 64 parasheh
rregullat e prgjithshme mbi caktimin e dnimit me t cilat i urdhron gjykats q duke pasur
parasysh kufijt e dnimit t prcaktuar n ligj dhe qllimin e dnimit, t marr parasysh t
gjitha rrethanat lehtsuese dhe rnduese (caktimi i rregullt i dnimit). Gjithashtu parashihen
edhe rregulla t veanta (neni 65 dhe 66 i LP ) me an t t cilave gjykata mund t bj
zbutjen ose ashprsimin e dnimit me qllim q ta bj n proporcion me peshn e veprs
dhe rrezikshmrin shoqrore t kryersit (caktimi i veant i dnimit).
1.3. Caktimi administrativ i dnimit
N disa vende (disa shtete t SHBA-ve) aplikohet edhe caktimi administrativ i dnimit
sipas t cilit dnimin e caktojn organet administrative organet kompetente pr ekzekutimin
e dnimit (administrata penitensiare). Caktimi bhet gjat ekzekutimit t dnimit dhe ai sht
i mundur vetm pr dnimin e privimit nga liria, ku gjykata cakton llojin e dnimit, kurse
shumn efektive t dnimit e cakton organi administrativ q ekzekuton dnimin.
Caktimi administrativ i dnimit arsyetohet me faktin q gjykata nuk ka mundsi t

124

caktoj se far sjelljeje do t ket i dnuari gjat ekzekutimit t dnimit dhe sa koh do t
jet e nevojshme pr riedukimin, korrektimin dhe risocializimin e tij. Pasi q kjo mund t
prcaktohet vetm gjat ekzekutimit t dnimit t privimit nga liria, ather sht e natyrshme
q caktimin efektiv t dnimit ta bjn organet q ekzekutojn kt dnim. Caktimi
administrativ i dnimit sht n kundrshtim me parimin e ligjshmris dhe si i till nuk u ofron
garanci personave t dnuar se nuk do t keqprdoret.
2. Individualizimi i dnimit
Individualizimi i dnimit sht prshtatje e dnimit me veprn e kryer penale dhe
kryersin e saj me qllim q t caktohet dnimi q n mnyrn m efikase mund t ndikoj n
riedukimin e kryersit t veprs. E drejta e vjetr penale nuk e njihte individualizimin e
dnimit. Qoft q dnimi t ishte caktuar q m par ose jo, ai gjithmon ka paraqitur mimin
q kryersi ka pr tia paguar shoqris me vuajtjen e tij pr t keqen q ia ka br. Pesha e
dnimit sipas msimeve t shkolls klasike sht varur nga pesha e veprs penale. Dnimi sht
i lidhur me veprn penale, e jo me kryersin e veprs. Ai sht vetm objekt ndaj t cilit ai ka
pr tu aplikuar si mas e hakmarrjes pr shkak t prcaktimit t tij t lir q t kryejn vepr
penale.
Merita pr aplikimin e individualizimit n t drejtn penale i takon shkolls pozitive dhe
sociologjike. Duke vn n plan t par kryersin e veprs penale, shkolla pozitive krkonte q
t aplikohen masa t mbrojtjes sociale, zgjedhja e t cilave do t varej nga gjendja e
rrezikshmris s kryersit. Masat penale juridike duhet t jen t lidhura me kryersin, e jo
me veprn penale. Pasi q kryersit jan t ndryshm pr nga rrezikshmria e vet
kriminogjene dhe burimi i saj, edhe masat e reaksionit shoqror duhet t jen t ndryshme.
Shkolla sociologjike ka marr parasysh edhe veprn penale edhe kryersin me rastin e caktimit
t dnimit, kshtu q dnimi duhet ti prgjigjet edhe peshs s veprs s kryer penale edhe
rrezikshmris shoqrore t kryersit t saj.
E drejta penale bashkkohore niset nga koncepcioni se individualizimi i dnimit sht
parim themelor i caktimit t dnimit, qllimi themelor i t cilit sht preventiva individuale.
Mirpo, individualizimi duhet t jet n pajtim me parimin e ligjshmris. Parimi i individualizimit
i jep gjykats liri n caktimin e dnimit n kufijt e autorizimit ligjor, por jo edhe jasht tij.
Prve ksaj, dnimi i individualizuar duhet ti prgjigjet edhe parimit t drejtsis.
Individualizimi i dnimit presupozon njohjen e personalitetit t kryersit t veprs penale.
Njohja e personalitetit, ndrkaq, mund t jet m e mir ose m e dobt, d.m.th. e mbshtetur
n grumbullimin e t dhnave mbi familjen, mjedisin, kushtet e jetess, veorit dhe problemet
personale etj., ose n studimin e personalitetit me an t metodave t hulumtimit shkencor dhe
profesional.
Problemin e njohjes s personalitetit t kryersit t veprs penale e ka parashtruar
Lvizja e mbrojtjes s re shoqrore lidhur me risocializimin si qllim i dnimit. Duke u nisur
nga koncepcioni se risocializimi sht qllim i arsyetuar shoqror i dnimit, prfaqsuesit e ksaj
lvizjeje kan parashtruar krkesn pr aplikimin e individualizimit q duhet t jet e
mbshtetur n studimin e personalitetit t delinkuentit, sepse gjykohet njeriu e jo vepra. Ky
studim i personalitetit do t bhej n nj faz t veant t procedurs penale, q do ti
paraprinte fazs s gjykimit, e do ti prkiste prcaktimit t gjendjes shndetsore t kryersit,
t veorive t tij psikologjike dhe t gjendjes sociale. Studimin do ta bnin ekspertt nga fusha e
mjeksis, psikiatris, psikologjis dhe sociologjis, q do ta prbnin nj ekip t cilin do ta
kryesonte gjykatsi hetues. N baz t dhnave t grumbulluara do t bhej caktimi i dnimit
sipas llojit dhe mass dhe do t programohej ekzekutimi i tij.
Lidhur me studimin e personalitetit t kryersit t veprs, q pa dyshim sht mjaft i

125

dobishm pr programimin e trajtimit gjat ekzekutimit t dnimit, jan parashtruar nj varg

problemesh: deri ku mund t shkohet me hulumtimin e jets private dhe intime t kryersit; si
t vendoset kufiri midis asaj q sht domosdo e nevojshme edhe nga aspekti shoqror e
arsyeshme nga ajo q paraqet cenim t sfers m intime t personalitetit t njeriut dhe hyn n
sfern e cenimit t t drejtave dhe t lirive themelore t qytetarit. Ky kufi edhe me ligj sht
vshtir t vendoset n mnyr precize, e lre m t ruhet n praktik. Lidhur me kt sht
edhe pozita e t fajsuarit n procedur pasi q ai mund t kontestoj hulumtimet prkatse
dhe t refuzoj dhnien e t dhnave me qllim t mbrojtjes s personalitetit t tij dhe t
realizimit t t drejts s mbrojtjes.
M n fund, parashtrohet edhe shtja se a duhet ti nnshtrohet secili kryers studimit ose
vetm kryersit e disa veprave t rnda dhe t cilave vepra. Prve ksaj, imponohet edhe
shtja e kohzgjatjes s procedurs dhe e kushtimit t saj.
M n fund, ekziston edhe individualizimi n procedurn e ekzekutimit t dnimit t
privimit nga liria q sht i lidhur me individualizimin ligjor dhe gjyqsor (klasifikimi ekstern dhe
intern i personave t gjykuar, llojet dhe tipat e enteve dhe t reparteve n ente, llojit t trajtimit
dhe grupit t gjykuarve).
3. Rrethanat lehtsuese dhe rnduese
Rrethanat lehtsuese dhe rnduese jan rrethanat q kan t bjn me veprn penale
ose me kryersit, e q ndikojn q dnimi t jet m i vogl ose m i madh n kufijt q jan
prcaktuar pr at vepr. Ato rrethana q ndikojn q kryersit ti shqiptohet dnimi m i leht
n kuadr t minimumit t veant dhe maksimumit t veant quhen rrethana lehtsuese,
kurse rrethanat q ndikojn q t shqiptohet dnimi m i rnd quhen rrethana rnduese. Me
an t rrethanave lehtsuese dhe rnduese bhet individualizimi i dnimit, shqiptimi dhe
prshtatja e tij sipas peshs s veprs penale dhe rrezikshmris shoqrore t kryersit t saj.
Me aplikimin e ktyre rrethanave sht e mundur q kryersve t veprave t njjta tu
shqiptohen dnimet e ndryshme. Rndsia e tyre konsiston n faktin q t japin karakteristikn
kriminale politike t kryersit t veprs penale. Me aplikimin e tyre gjykata bn caktimin e
rregullt t dnimit t kryersit t veprs penale n do rast konkret.
Tek kryerja e veprs penale paraqiten nj varg rrethanash t ndryshme q lidhen qoft
me vet veprn penale si akt objektiv, qoft me kryersin e veprs penale si qenie njerzore dhe
shoqrore. Ato rrethana jan t ndryshme pr nga paraqitja e vet dhe pr nga veprimi n
rrezikshmrin shoqrore t veprs dhe t kryersit. Pr shkak t ksaj llojllojshmrie
shqyrtohet se si t rregullohen ato n mnyr ligjore n mnyr q t pengohet arbitrariteti dhe
keqprdorimi i aplikimit t tyre, e megjithat ti mundsohet gjykats q t ket rol krijues n
caktimin e dnimit n baz t vlersimit t veprimit t t gjitha rrethanave t nj vepre
konkrete. N kt aspekt ekzistojn tri sisteme.
Sipas sistemit t par, n ligj numrohen n mnyr taksative t gjitha rrethanat q
gjykata duhet ti ket parasysh me rastin e caktimit t dnimit. Me numrimin e ktill sigurohet
ligjshmria dhe pengohet arbitrariteti, por kufizohet liria e gjykats, ashtu q ajo ssht e
detyruar t marr n konsiderim asnj rrethan q nuk sht parapar pa marr parasysh
ndikimin e saj real n rastin konkret. Mungesa e zgjidhjes s ktill qndron n pamundsin q
t parashihen t gjitha rrethanat q mund t paraqiten n situata t ndryshme.
Sistemi i dyt i jep lirin gjykats ashtu q ligji e autorizon ti marr n konsiderim t
gjitha rrethanat konkrete t nj rasti duke mos i cekur se cilat jan ato rrethana ve e ve. Tek
zgjidhja e ktill liria e gjykats gjen shprehje t plot, por me kt krijohet mundsia pr nj
laramani dhe arbitraritet t madh se cilat rrethana do t merren parasysh me rastin e caktimit t
dnimit.

126

Sistemi i tret paraqet kombinimin e sistemeve paraprake kshtu q n ligj numrohen

n mnyr taksative rrethanat q gjykata duhet t marr n konsiderim, duke i dhn
njkohsisht gjykats autorizime q t merr n konsiderim edhe rrethanat e tjera nse
konsideron q n rastin konkret jan me rndsi pr caktimin e drejt t dnimit me rast nuk
sht caktuar q m par se far rndsie kan kto rrethana (lehtsuese ose rnduese). Numri
m i madh i legjislacioneve bashkkohore penale e prkrah kt zgjidhje t tret, duke pasur
parasysh se ajo siguron ligjshmrin dhe bn t mundshm nj liri t plot t gjykats n
prshtatjen e dnimit sipas peshs s veprs dhe personalitetit t kryersit.
Rrethanat lehtsuese dhe rnduese n t drejtn penale krahasimtare
Edhe ligjet e tjera bashkkohore penale prmbajn rregullat mbi mnyrn, kushtet dhe
procedurn e caktimit t dnimit si sanksion m i rndsishm penal q duhet t realizoj
funksionin garantues, mbrojts t s drejts penale.
Kshtu, ligji penal i Austris n nenin 32 parasheh q baz pr caktimin e dnimit sht
faji i kryersit t veprs penale. Mirpo, gjykata sht e obligueshme q me rastin e caktimit t
dnimit ti marr parasysh edhe t gjitha rrethanat lehtsuese dhe rnduese, e sidomos: 1) n
ciln mas sht shkaktuar vepra me qndrimin refuzues ose indiferent t kryersit t veprs
ndaj vlerave t mbrojtura juridikisht dhe 2) n ciln mas sht shkaktuar vepra nga rrethana
ose motivet e jashtme. Ndrkaq, vet ligji ka caktuar se dnimi do t caktohet m i ashpr n
kto raste: 1) nse dmtimi ose rrezikimi sht m i madh, 2) nse kryersi me kryerjen e
veprs penale i ka shkelur disa detyrime, 3) nse kryersi ka menduar n mnyr m t pjekur
pr veprn e vet, 4) nse kryersi e ka prgatitur veprn me kujdes dhe 5) nse kryersi e ka
kryer veprn n mnyr t vrazhd.
Ligji penal i Republiks s Bullgaris n nenin 54 si rrethana me rndsi pr caktimin e
dnimit n kufijt e minimumit t veant dhe t maksimumit t veant cek: 1) shkalln e
rrezikshmris shoqrore t veprs dhe t kryersit, 2) motivet nga t cilat sht kryer vepra
dhe 3) rrethanat e tjera rnduese dhe lehtsuese duke mos i cekur se cilat jan ato rrethana,
por ia l kshillit gjyqsor q sipas bindjes s lir ti prcaktoj n do rast konkret.
Ligji penal i Republiks s ekis n nenin 33 cek se cilat rrethana mund t merren si
rrethana lehtsuese me rastin e caktimit t dnimit. Ato jan: 1) gjendja e shqetsimit t
fuqishm shoqror, 2) pendimi i sinqert, 3) vetparaqitja, 4) ndihma e kryersit dhn organeve
shtetrore n zbardhjen e shtjes penale dhe 5) motivet e tjera t kryersit n pajtim me
etikn e bashksis shoqrore. N nenin 41 ligji penal i ekis cek rrethanat rnduese: 1) n
kryerjen e veprs penale nga motivet armiqsore dhe motivet e tjera ndaj shtetit, 2) kryerja e
veprs penale n mnyr mizore dhe tinzare, 3) kryerja e veprs penale me shfrytzimin e
paaftsis s personit t dmtuar q t mbrohet ose me shfrytzimin e varsis ose t
nnshtrimit t tij, 4) kryerja e veprs penale me shfrytzimin e fatkeqsive elementare ose t
rrezikut t lufts. Pra, ky ligj cek n mnyr decidive rrethanat lehtsuese dhe rnduese, q do
t thot se gjykata ka pr detyr q me rastin konkret t konstatoj se a ekziston ndonj prej
ktyre rrethanave dhe kur ta konstatoj kt duhet tu jap rndsin dhe karakterin e
parashikuar me ligj.
Ligji penal i Republiks s Kroacis n nenin 56 thekson se zgjedhja e llojit dhe e mass
s dnimit bhet n kufijt e prcaktuar me ligj t dnimit n baz: 1) t shkalls s fajsis, 2)
t rrezikshmris s veprs s kryer penale dhe 3) t qllimit t dnimit. Me rastin e caktimit t
dnimit gjykata ka pr detyr t marr n konsiderim edhe kto rrethana q mund t ken
karakter t rrethanave lehtsuese ose rnduese: 1) shkalln e fajsis, 2) motivet nga t cilat
sht kryer vepra, 3) fuqin e cenimit ose t rrezikimit t t mirs s mbrojtur materiale, 4)
rrethanat n t cilat sht kryer vepra, 5) rrethanat n t cilat ka jetuar kryersi para kryerjes s

127

veprs, 6) harmonizimin e sjelljes s kryersit t veprs me ligjin, 7) rrethanat n t cilat jeton

kryersi dhe sjellja e tij pas kryerjes s veprs penale, e vemas qndrimi i tij ndaj t dmtuarit
dhe ndaj kompensimit t dmit t br me an t veprs penale dhe 8) shumsia e shkaqeve
shoqrore dhe personale q kan kontribuar n kryerjen e veprs penale.
Ligji penal i Republiks s Maqedonis n nenin 39 i numron kto rrethana lehtsuese
dhe rnduese q gjykata ka pr detyr ti marr n konsiderim me rastin e caktimit t dnimit:
1) shkalln e prgjegjsis penale, motivet nga t cilat sht kryer vepra, fuqia e cenimit ose e
rrezikimit t t mirs s mbrojtur materiale, 4) rrethanat n t cilat sht kryer vepra, 5)
kontributin e viktims n kryerjen e veprs, 6) jetn e mparshme t kryersit t veprs, 7)
rrethanat personale t kryersit, 8) qndrimin e kryersit t veprs ndaj veprs s kryer dhe 9)
rrethanat e tjera lidhur me personalitetin e kryersit.
Ligji penal i Gjermanis n nenin 46 prcakton q baz pr dnim sht faji i kryersit t
veprs penale. Me rastin e caktimit t dnimit gjykata ka pr detyr q t marr n konsiderim
ndikimin q pritet nga dnimi n jetn e ardhshme t kryersit. Ndrkaq, gjykata ka pr detyr
q ti moj kto rrethana dhe tu jap karakter t rrethanave lehtsuese ose rnduese: 1)
motivet dhe qllimet e kryersit t veprs, 2) botkuptimet morale t kryersit q dalin nga
vepra e kryer penale dhe vullneti q e ka shfaqur kryersi me rastin e kryerjes s veprs, 3)
vllimi i cenimit t detyrs, 4) mnyra e kryerjes dhe pasojat e veprs penale, 5) jeta e
mparshme e kryersit, 6) rrethanat personale dhe materiale t kryersit dhe 7) qndrimi i
kryersit pas kryerjes s veprs penale, vemas prpjekja e tij q t kompensoj dmin ose me
t dmtuarin t arrij paqsimin.
Ligji penal i Republiks s Sllovenis n nenin 41 i numron rrethanat q kan rndsi
lehtsuese ose rnduese me rastin e caktimit t dnimit t kryersit t veprs penale. Ndr kto
rrethana numron: 1) shkalln e prgjegjsis penale, 2) motivet nga t cilat sht kryer vepra
3) shkalln e rrezikimit dhe t cenimit t t mirs s mbrojtur materiale, 4) rrethanat n t cilat
sht kryer vepra, 5) rrethanat personale t kryersit t veprs, 6) qndrimin e kryersit ndaj
veprs dhe pushtetit si dhe a e ka kompensuar dmin e br me an t veprs penale dhe 7)
rrethanat e tjera lidhur me personalitetin e kryersit.
Ligji penal i Zvicrs n nenin 63 autorizon gjykatn q me rastin e caktimit t dnimit t
kryersit prgjegjs t veprs penale n kufijt e dnimit t prcaktuar me ligj t vlersoj
sidomos kto rrethana: 1) motivin e kryerjes s veprs penale, 2) jetn e mparshme t
kryersit dhe 3) qndrimet personale t kryersit t veprs dhe qndrimin e tij ndaj shoqris.
Varsisht nga rndsia dhe natyra prkatsisht veprimi n rastin konkret kto rrethana mund t
marrin karakter t rrethanave lehtsuese ose rnduese.
Edhe n t drejtn ndrkombtare penale ekziston sistemi i rregullave n baz t t
cilave caktimi i dnimit t kryersve t veprave penale ndrkombtare. Kshtu, Gjykata penale
ndrkombtare n vshtrim t nenit 77 t Statutit romak kryersve t veprave ndrkombtare
penale mund tua shqiptoj kto sanksione penale: 1) si dnime kryesore: a) dnimin me burgim
n kohzgjatje t caktuar deri n 30 vjet dhe b) burgim t prjetshm dhe 2) si dnime
aksesore: a) dnimin me gjob dhe b) konfiskimin e t ardhurave, t pronsis dhe t t mirave
t fituara n mnyr direkte ose indirekte me krimin e kryer.
Rregullat mbi caktimin e dnimit pr veprat ndrkombtare penale parashihen n
dispozitn e nenit 78 t Statutit romak. Sipas ktyre rregullave gjykata sht e obligueshme q
t caktoj dnimin n pajtim me peshn e veprs s kryer dhe rrethanat individuale lidhur me
kryersin e veprs. Duke pasur parasysh se asnj akt juridik ndrkombtar q parasheh veprat
penale ndrkombtare nuk prcakton diferencat e dnimeve pr veprat e kryera, gjykata sht e
autorizuar q n kufijt e minimumit dhe t maksimumit t prgjithshm t dnimit sipas bindjes

128

s vet t shqiptojn llojin dhe masn e dnimit.

Ndrkaq, gjykata sht e obligueshme q t kujdeset pr dy rrethana: 1) rrethanat e
karakterit objektiv dhe 2) rrethanat e karakterit subjektiv. Rrethanat e karakterit objektiv me
rndsi pr caktimin e dnimit para gjykats penale ndrkombtare jan pesha e krimit t kryer
(vllimi dhe intensiteti i veprs s kryer, si dhe rrethanat lidhur me kryerjen e saj q n radh t
par kan t bjn me: kohn, vendin, mnyrn dhe mjetet e kryerjes). Rrethanat e karakterit
objektiv q gjykata detyrimisht duhet ti marr n konsiderim me rastin e caktimit t dnimit t
kryersit t veprs penale ndrkombtare jan edhe rrethanat individuale lidhur me
personalitetin e kryersit t veprs. Cilat jan rrethanat individuale sht vshtir t thuhet q
m par, por kjo paraqet nj shtje faktike q kshilli gjyqsor duhet ta zgjidh n do rast
konkret.
3.1. Rrethanat lehtsuese dhe rnduese n t drejtn penale t Kosovs
Ligji i prkohshm penal i Kosovs rrethanat lehtsuese dhe rnduese i cakton n kuadr
t rregullave t prgjithshme mbi caktimin e dnimit kur n nenin 64 i urdhron gjykats q
kryersit t veprs penale ti caktoj dnimin n kufijt q jan prcaktuar n ligj pr veprn e
kryer, duke marr parasysh qllimin e dnimit dhe t gjitha rrethanat q ndikojn q dnimi t
jet m i vogl ose m i madh, e sidomos: shkalln e prgjegjsis penale, motivet nga t cilat
sht kryer vepra, fuqin e rrezikimit ose t cenimit t t mirave t mbrojtura materiale,
rrethanat n t cilat sht kryer vepra, jetn e mparshme t kryersit, deklarimin e tij mbi
fajsin, rrethanat e tija personale dhe qndrimin e tij pas kryerjes s veprs penale dhe
rrethanat e tjera q kan t bjn me personalitetin e kryersit. Me rastin e caktimit t dnimit
me gjob, gjykata veanrisht merr n konsiderim edhe gjendjen ekonomike t kryersit t
veprs.
Varsisht nga ajo se a kan t bjn me veprn penale ose me kryersin e saj, t gjitha
rrethanat ndahen n rrethana objektive dhe subjektive. Si rrethan objektive konsiderohet fuqia
e rrezikimit ose e cenimit t t mirs s mbrojtur materiale, kurse rrethanat subjektive jan:
shkalla e prgjegjsis penale, motivet nga t cilat sht kryer vepra, jeta e mparshme,
rrethanat personale dhe qndrimi i kryersit pas kryerjes s veprs penale. Rrethanat n t cilat
sht kryer vepra mund t jen edhe t natyrs objektive dhe subjektive.
Nga kto zgjidhje ligjore del se nuk jan cekur n mnyr t hollsishme t gjitha
rrethanat rnduese dhe lehtsuese, por vetm disa t cilat ligji veanrisht i v n dukje. Prve
ksaj, asnj rrethan nuk sht karakterizuar q m par si rnduese ose lehtsuese, pr secila,
varsisht nga prmbajtja dhe natyra e vet n rastin konkret, mund t veproj si rnduese ose
lehtsuese n caktimin e dnimit. Dhe m n fund, t gjitha kto rrethana merren n trsi edhe
n raport me veprn konkrete penale dhe kryersin konkret t asaj vepre.
Shkalla e prgjegjsis penale varet nga shkalla e shprehjes s elementit t vetdijshm
ose vullnetar t prgjegjshmris dhe t fajsis . Kjo do t thot se gjykata do t vlersoj se
personi a ka qen plotsisht i prgjegjshm ose ka pasur prgjegjsi t zvogluar dhe nse
sht plotsisht i prgjegjshm a e ka kryer veprn me paramendim t drejtprdrejt ose
eventual apo nga pakujdesia dhe n ciln form t pakujdesis.
Motivet jan arsye t brendshme nga t cilat udhhiqet kryersi me rastin e kryerjes s
veprs penale. Kjo rrethan mund t merret n konsiderim n caktimin e dnimit vetm nse
motivi nuk sht element i qenies s veprs penale. Motivet pr nga natyra e vet mund t jen
humane (keqardhje, dashuri, ndjenja e detyrs ose e nderit) ose t ulta (urrejtja, smira, lakmia
dhe pangopsia). n rastin e par ato do t veprojn si rrethana lehtsuese, kurse n rastin e
dyt si rrethana rnduese. N rastin kur motivi paraqitet si rrethan kualifikuese ajo nuk mund

129

t merret njkohsisht edhe si rrethan rnduese.

Fuqia e rrezikimit ose e cenimit t t mirave t mbrojtura materiale varet nga vllimi dhe
intensiteti i pasojave t shkaktuara me veprimin e kryersit t veprs. Pesha e pasojave cakton
peshn e veprs penale. Duke marr parasysh faktin se pr shkak t veprimit t ndrmarr a
sht br cenimi i t mirs s mbrojtur materiale, ose ajo vetm sht rrezikuar, varet edhe
nga pesha e dnimit, d.m.th. a do t shqiptohet n shum m t madhe ose m t vogl.
Rrethanat n t cilat sht kryer vepra penale mund t jen t ndryshme pr nga natyra
dhe karakteri i veprimit. T tilla mund t jen rrethanat e natyrs objektive: vendi, koha, mjetet
, mnyra dhe kushtet natyrore n t cilat sht kryer vepra, si jan: dukshmria e dobt,
prmbytja, zjarri, etj. por t tilla mund t jen edhe rrethanat e natyrs subjektive q kan t
bjn me kryersin e veprs ose viktimn, si jan gjendjet psikike, raportet ndrpersonale,
veprimi i lajthimit etj. T gjitha kto rrethana mund t ndikojn n lartsin e dnimit. Sa do t
ket rndsi ndikimi i tyre, duhet t vlersohet n do rast konkret dhe n pajtim me rrethanat e
tjera.
Jeta e mparshme v n dukje personalitetin psikologjik t kryersit t veprs dhe
orientimin e tij jetsor. Nse kryersi ka pasur jet shembullore, d.m.th. nse nuk ka qen i
dnuar, nse sht puntor i mir, bab i mir i familjes, nse sht personalisht i ndershm
dhe i muar n mjedisin ku jeton, ather ato rrethana vejn n dukje se nuk sht fjala pr
personalitetin q moralisht sht i prishur dhe devijon n aspektin social dhe se me aplikimin e
dnimit m t but mund t arrihet qllimi i dnimit. Dhe anasjelltas, nse kryersi i veprs
sht recidivist dhe nse i sht dhn mnyrs devijante t jetess, kto rrethana vejn n
dukje faktin se pr realizimin e qllimit edukativ t dnimit sht e nevojshme t shqiptohet
dnimi m i rnd. Nga kto rrethana recidivizmi ka veprim t rrethans rnduese, kurse t
gjitha t tjerat mund t veprojn edhe si rrethana rnduese edhe si rrethana lehtsuese
varsish nga rasti konkret.
Rrethanat personale t kryersit paraqesin kushtet n t cilat jeton dhe punon kryersi i
veprs: gjendja shndetsore e kryersit dhe e antarve t familjes s ngusht, gjendja
banesore, gjendja ekonomike, punsimi, numri i antarve t familjes, raportet n familje dhe
rrethanat e tjera nga jeta personale dhe familjare.
Qndrimi i kryersit pas kryerjes s veprs jep pasqyrn mbi personalitetin psikologjik
t kryersit. Nga kjo rrethan mund t shihet jo vetm qndrimi i kryersit ndaj veprs por edhe
disa vija t karakterit q mund t jen me rndsi pr sjelljen e tij t ardhshme. Ofrimi i
ndihms viktims s veprs penale ose vshtrimi i ftoht dhe hakmarrs, pranimi ose akuzimi i
personave t pafajshm, synimi q t kompensohet dmi ose i njjti t shmanget, krkim i
faljes personit t dmtuar ose ofendimi i tij, paraqesin gjithashtu rrethana q duhet t ken
ndikim n caktimin e dnimit. Duhet thn se vetm refuzimi i njohjes dhe ndrmarrja e
veprimit me qllim t fshehjes s provave mbi kryerjen e veprs nuk mund t merren n
konsiderim si rrethana rnduese, sepse kjo bn pjes n t drejtn e mbrojtjes. Pendimi real
bn pjes n rrethana lehtsuese.
Gjendja ekonomike e kryersit t veprs penale sht rrethan q ndikon jo vetm n
caktimin e dnimit me gjob, q do t thot q gjykata me rastin e caktimit t ktij dnimi ka pr
detyr t marr n konsiderim edhe gjendjen ekonomike t kryersit duke u kujdesur pr
lartsin e t ardhurave t tij personale, t ardhurat e tjera t tij, pr pasurin e tij dhe obligimet
e tij familjare.
Rrethanat e tjera q kan t bjn me personalitetin e kryersit. Tek kryerja e veprave
prkatse mund t paraqiten edhe rrethanat e atilla q kan karakter specifik dhe nuk bjn

130

pjes n asnjrn prej kategorive t cekura. Mosha, klimakteriumi, harresa, prgatitja e veant
profesionale, shkalla e arsimimit, ndjeshmria, prkatsisht pandjeshmria, vrazhdsia etj.
Ndikimi i ktyre rrethanave mund t jet i rndsishm n kryerjen e veprs penale e me kt
edhe pr caktimin e dnimit.
T gjitha kto rrethana gjykata duhet ti marr n shqyrtim dhe t vlersoj ndikimin e
tyre n dnimin q duhet ta prcaktoj dhe shqiptoj. Pothuaj n do rast konkret t veprs
penale paraqiten shum rrethana nga t cilat disa jan lehtsuese, kurse t tjerat rnduese.
Procedura e gjykats n vlersimin e veprimit t ktyre rrethanave mund t jet analitike dhe
sintetike. Gjykata mund ta analizoj do rrethan kshtu q, s pari do t caktoj karakterin e
saj, d.m.th. a veprojn rrethanat lehtsuese ose rnduese, q do t thot a shkojn n dobi ose
n dm t kryersit t veprs, e pastaj t caktoj intensitetin e veprimit t tyre n rritjen ose
zvoglimin e dnimit themelor. Sipas metods sintetike, pasi t bj klasifikimin, gjykata
vlerson ndikimin e gjithmbarshm t rrethanave t njrit dhe t grupit tjetr n lartsin e
dnimit, ciln metod do ta aplikoj gjyqi, njrn ose tjetrn ose do t shkoj n kombinimin e
tyre, varsisht nga bindja e saj.
Gjykata sht e detyrueshme q t marr n shqyrtim t gjitha rrethanat e rastit konkret
dhe t vlersoj drejt veprimin e tyre n llojin dhe lartsin e dnimit duke pasur parasysh
dnimin e prcaktuar me ligj pr veprn konkrete penale. Vlersimi i gjykats sht i lir, por ai
duhet t jet real, d.m.th. ti prgjigjet veprimit t gjithmbarshm t t gjithave rrethanave. N
arsyetimin e aktgjykimit gjykata cek se cilat rrethana i ka marr si lehtsuese dhe cilat si
rnduese dhe pse.
Rrethanat q i parasheh ligji si lehtsuese ose si rnduese me rastin e caktimit t dnimit
mund t paraqiten edhe si elemente t qenies s forms s kualifikuar ose t privilegjuar t
veprs penale. N rastet e tilla rrethanat q hyjn n prbrje t karakteristikave t qenies s
veprs penale nuk mund t merren si rrethana lehtsuese ose rnduese me rastin e caktimit t
dnimit, q do t thot se e njjta rrethan nuk mund ti llogaritet dy her kryersit t veprs
penale. Nga kjo rregull ekzistojn prjashtimet kur nj rrethan mund t ket edhe karakter t
rrethans kualifikuese dhe n t njjtn koh mund t merret edhe si rrethan rnduese me
rastin e caktimit t dnimit si sht ajo e natyrs s till q mund t paraqitet edhe n form
m t rnd ose m t leht.
4. Zbutja e dnimit
Zbutja e dnimit sht mnyr e jashtzakonshme e caktimit t dnimit me an t
autorizimit t gjykats q kryersit t veprs penale mund ti shqiptoj dnimin nn minimumin
e veant t dnimit t prcaktuar pr veprn e kryer deri n minimumin e prgjithshm t atij
lloji t dnimit ose tia zvendsoj dnimin e prcaktuar me nj lloj m t but t dnimit.
Rrethanat lehtsuese dhe rnduese ndikojn n caktimin e dnimit n kufijt e minimumit dhe
t maksimumit t veant t dnimit t caktuar me ligj pr at vepr. Mirpo, vepra penale
mund t kryhet n aso rrethanash q e bjn t leht, prandaj caktimi i dnimit n kufijt e
minimumit t veant nuk do t ishte i drejt dhe nuk do ti prgjigjej qllimit t dnimit. S
kndejmi, t gjitha legjislacionet penale parashohin rregulla t veanta pr zbutjen e dnimit.
Gjykata mund ti caktoj kryersit dnimin nn kufirin e parapar me ligj ose ti shqiptoj
nj lloj m t but t dnimit n dy raste: 1) kur vet ligji prcakton q kryersi mund t
dnohet m leht dhe 2) kur gjykata konstaton se ekzistojn rrethana shprehimisht lehtsuese
q vejn n dukje se edhe me dnimin e zbutur mund t arrihet qllimi i dnimit (neni 66 i LP).
Zbutja e dnimit bhet n at mnyr q kryersit t veprs i shqiptohet ose shuma m e ult
e dnimit nga ajo q sht parapar pr at vepr penale ose lloji m i but i dnimit nga ai q
sht parapar. Lloji m i but i dnimit sht ai q qoft pr nga mnyra e ekzekutimit ose
pr nga veprimi i vet sht m i leht pr kryersin e veprs. Ekzistojn tri sisteme t rregullimit

131

ligjor t institutit t zbutjes s dnimit: 1) q

bazat pr zbutjen e dnimit t parashihen
shprehimisht me ligj ashtu q gjykata ka vetm pr t konstatuar ekzistimin e tyre dhe t zbus
dnimin, 2) q gjykats ti jepen autorizime t gjra pa prcaktimin e rregullave t veanta mbi
zbutjen e dnimit dhe 3) sistemi i kombinuar sipas t cilit ligji parasheh rregullat themelore mbi
zbutjen e dnimit, por gjykata autorizohet q pr aplikimin e institutit t zbutjes t vendos
sipas bindjes s vet n do rast konkret.
Zbutja e dnimit n t drejtn penale t Kosovs
Pra, zbutja e dnimit paraqitet n dy forma: 1) si institut i prgjithshm dhe 2) si institut
i veant. Zbutja e dnimit si institut i prgjithshm aplikohet n tri raste: a) n rastin kur
ekzistojn rrethanat e caktuara me ligj q kan karakter t bazave t prgjithshme pr zbutjen e
dnimit: tejkalimi i kufirit t mbrojtjes s nevojshme, tejkalimi i kufirit t nevojs s skajshme,
prgjegjshmria e zvogluar n mnyr t qensishme, lajthimi juridik, tentimi pr kryerjen e
veprs penale dhe dhnia e ndihms, b) n rastet kur parashihet mundsia
e lirimit nga
dnimi, gjykata sht e autorizuar q kryersit t veprs ti zbus dnimin n rastin e ekzistimit
t tentimit t paprshtatshm dhe t heqjes dor vullnetare dhe c) n rastin kur ekzistojn
rrethana shprehimisht lehtsuese q vejn n dukje faktin q edhe me dnimin e zbutur mund
t arrihet qllimi i dnimit. Pr zbutjen e dnimit n kt rast nevojiten dy kushte: 1) q pr
shkak t veprimit t rrethanave shprehimisht lehtsuese vepra e kryer t ket marr nj
form jashtzakonisht t leht dhe 2) q gjykata t fitoj bindjen se n rastin konkret qllimi i
dnimit mund t realizohet edhe me aplikimin e dnimit m t but ndaj kryersit.
Zbutja e dnimit si institut i veant sht parapar tek disa vepra penale n dispozitat e
pjess s veant t ligjeve penale.
Zbutja e dnimit sht institut fakultativ. Kjo do t thot se gjykata sht e autorizuar t
zbus dnimin me rastin e ekzistimit t rrethanave t cekura, por ajo nuk sht e detyruar ta
bj kt. A do t bhet zbutja e dnimit ose jo, varet nga bindja e gjykats mbi veprimin e
rrethanave ekzistuese q japin bazn pr zbutjen dhe vlersimin se qllimi i dnimit mund t
arrihet edhe me aplikimin e dnimit m t but.

Llojet e zbutjes s dnimit

Ekzistojn disa lloje t zbutjes s dnimit: 1) sipas mass dhe llojit dhe 2) zbutja e
kufizuar dhe e pakufizuar e dnimit.
Zbutja sipas mass (lartsis) s dnimit do t thot se kryersit i shqiptohet i njjti
dnim q sht parapar me ligj pr at vepr penale, por n shum m t vogl se shuma q
sht parapar si minimum i veant. Zbutja sipas llojit t dnimit ekziston kur gjykata n vend
t llojit t prcaktuar t dnimit pr at vepr shqipton llojin m t but t dnimit (p.sh. kur
n vend t dnimit me burgim ose t dnimit me gjob shqiptohet vrejtja gjyqsore).
Zbutja e kufizuar ekziston kur ligji prcakton rregullat pr zbutje, d.m.th. n cilat raste
dhe deri n cilt kufij dnimi mund t zbutet. Zbutja e pakufizuar ekziston kur ligjvnsi
autorizon gjykatn q t bj zbutjen sipas vlersimit t vet t lir. N rastin e till gjykata
vendos jo vetm se a do t bhet zbutja e dnimit, por edhe pr at se dnimin a do ta zbus
sipas llojit ose sipas shums, e nse prcaktohet pr shumn, vendos vet se ciln shum do ta
shqiptoj. Zbutja e pakufizuar sillet deri te minimumi i prgjithshm.
Kufijt e zbutjes s dnimit
Kur ekzistojn kushtet pr zbutjen e dnimit gjykata mund t zbus dnimin vetm n
kufijt q jan caktuar me ligj (neni 67 dhe 68 i LP). Sipas ktyre dispozitave zbutja e dnimit
mund t bhet n kuadr t ktyre rregullave:

132

1) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim afatgjat, dnimi mund t
zbutet n dnimin me burgim prej dhjet vjetsh;
2) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim prej s paku tre vjetsh,
dnimi mund t zbutet deri n nj vit;
3) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim prej s paku dy vjetsh,
dnimi mund t zbutet deri n gjasht muaj;
4) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim prej s paku nj viti,
dnimi mund t zbutet deri n tre muaj burgim;
5) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim m i vogl se nj vit, dnimi
mund t zbutet deri n pesmbdhjet dit;
6) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me burgim pa caktimin e kohzgjatjes
m t vogl, n vend t burgimit mund t shqiptohet dnimi me gjob;
7) Nse pr veprn penale sht prcaktuar dnimi me gjob pa e cekur shumn m t
vogl, dnimi me gjob mund t zbutet deri n 50 euro.
Me rastin e marrjes s vendimit pr masn e zbutjes s dnimit sipas ktyre rregullave, gjykata
ka pr detyr q vemas t marr parasysh masn m t vogl dhe m t lart t dnimit q
jan prcaktuar pr at vepr penale. Zbutja, kufijt e t cils jan prcaktuar me rregulla t
veanta, quhet zbutje e kufizuar e dnimit. Prkundr zbutjes s kufizuar, ekziston zbutja e
pakufizuar e dnimit q aplikohet si alternativ e lirimit nga dnimi.
5. Falja dhe lirimi nga dnimi
Falja ose lirimi nga dnimi ekziston kur gjykata n procedurn penale konstaton se nj
person ka kryer nj vepr t caktuar penale dhe se pr kryerjen e asaj vepre penale sht
prgjegjs, por e liron nga dnimi, d.m.th. ia fal dnimin (neni 68 i LP t Kosovs). sht parim
i prgjithshm i t drejts penale parimi i drejtsis sipas t cilit do person q kryen veprn
penale dhe q sht penalisht prgjegjs, duhet t dnohet. Mirpo, n disa raste mund t
ndodh q gjykata t konstatoj se ekziston edhe vepra penale edhe prgjegjsia penale e
kryersit, por q dnimi i tij do t ishte i padrejt pr shkak t rrezikut t vogl shoqror t
veprs ose pr shkaqe kriminale politike. Cilat jan ato raste kur kryersi q sht
penalisht prgjegjs mund t lirohet nga dnimi dhe nuk i lihet vlersimit t lir t gjykats, por
ato raste i cakton ligjvnsi. Kjo flet se lirimi nga dnimi sht mas e jashtzakonshme dhe
mnyr e caktimit t jashtzakonshm t dnimit .
Lirimi nga dnimi do t thot se kryersi lirohet nga do dnim (kryesor dhe alternativ).
N rast t lirimit nga dnimi, gjykata merr aktgjykimin me t cilin kryersin e veprs e shpall
penalisht prgjegjs, por e liron nga dnimi. Aktgjykimi i till sht dnues, prandaj kryersi i
ktill konsiderohet si i dnuar pa marr parasysh faktin q sht liruar nga dnimi. Dnimi
evidentohet n evidencn e dnimeve dhe shlyhet prej saj pas kalimit t afatit prej nj viti prej
dits s plotfuqishmris s aktgjykimit me kusht q personi i dnuar t mos kryej vepr t re
penale. Lirimi nga dnimi nuk i prfshin masat e siguris. Ky sht institut fakultativ pr
aplikimin e t cilit n do rast konkret vendos gjykata.
Ekzistojn dy baza pr lirim nga dnimi: t prgjithshme dhe t veanta.
Bazat e prgjithshme pr lirim nga dnimi i bjn institutet prkatse q vejn n
dyshim arsyeshmrin dhe oportunitetin e aplikimit t dnimit: tejkalimi i kufijve t mbrojtjes
s nevojshme pr shkak t traums s fuqishme ose t friks s shkaktuar nga sulmi, tejkalimi
i kufijve t nevojs ekstreme n rrethana shprehimisht lehtsuese, lajthimi juridik pr shkaqe t
arsyeshme, tentimi i paprshtatshm, heqja dor vullnetare dhe pengimi vullnetar i kryerjes s
veprs penale nga ana e bashkkryersit, shtytsit ose ndihmsit.
Bazat e veanta pr lirimin nga dnimi prmbahen n nenin 69 t LP t Kosovs dhe n
nj varg dispozitash t pjess s veant t ligjeve penale: 1) kur vepra penale sht kryer nga
pakujdesia, kurse pasojat e veprs e godasin aq rnd kryersin sa shqiptimi i dnimit n

133

rastin e till qart nuk do ti prgjigjej qllimit t dnimit dhe 2) nse kryersi pas kryerjes s
veprs penale, e para se ta ket kuptuar se sht zbuluar, vullnetarisht i ka mnjanuar pasojat e
veprs ose e ka kompensuar dmin e shkaktuar me an t veprs penale. Rastet e ktilla m s
shpeshti paraqiten tek deliktet n komunikacion dhe deliktet e tjera nga pakujdesia kur kryersi
shkakton lndim t rnd trupor ose vdekjen e ndonj personi t afrt t tij, si jan fmijt,
prindrit, vllezrit dhe motrat etj., dhe 3) n pjesn e veant t ligjeve penale tek disa vepra
penale shprehimisht sht parapar mundsia e lirimit nga dnimi n kushte t caktuara.
Gjykata n do rast konkret vlerson se a duhet t aplikohet kjo mundsi ligjore duke u kujdesur
pr at se nga aspekti i politiks kriminale a do t ishte e arsyeshme q kryersi t lirohet nga
dnimi ose vetm ti shqiptohet dnimi m i but.
6. Recidivizmi
N teorin e t drejts penale dallohen shum definicione t recidivizmit. N kuptimin
penal juridik recidivizmi sht kryerja e srishme e veprs penale nga ana e personit q tashm
ka qen i dnuar pr ndonj vepr penale. N kuptimin kriminologjik recidivizmi sht do
kryerje e srishme e veprs penale nga ana e personit q m par ka kryer vepr penale pa
marr parasysh se a sht dnuar pr at vepr ose jo. N kuptimin penologjik recidivizmi
ekziston kur nj person vjen prsri n entin ndshkimor korrektues pr shkak t
ekzekutimit t dnimit pr veprn q e ka br pas dnimit t mbajtur pr veprn e
mparshme penale.
Rndsia e recidivizmist gjithashtu mund t shqyrtohet nga aspekti penal juridik,
kriminologjik dhe penologjik. Rndsia penale juridike e recidivizmit v n dukje se dnimi i
mparshm i shqiptuar pr veprn paraprake penale nuk ka qen i mjaftueshm pr
prmirsimin e kryersit, prandaj ndaj tij sht dashur t aplikohej dnim m i rnd q do t
thot se recidivizmi sht rrethan rnduese. Rndsia kriminologjike e recidivizmit v n dukje
rritjen e kriminalitetit dhe joefikasitetin e masave q prdoren pr luftimi e tij, dhe se do t
duhej t ndrmerreshin masa t reja dhe metoda t reja n luft kundr tij. Rndsia penologjike
e recidivizmit v n dukje se masat e mparshme t ndrmarra t entit nuk kan qen t
prshtatura sa duhet ndaj personalitetit t kryersit t veprs dhe se ndaj tij do t duhej t
aplikohej nj trajtim i veant.
Llojet e recidivizmit
N teorin juridike dhe n legjislacion dallohen shum lloje t recidivizmit.
Duke marr parasysh natyrn e veprave penale dallohen recidivizmi i prgjithshm dhe ai
special. Recidivizmi i prgjithshm ekziston kur kryersi pas dnimit t shqiptuar ose t
mbajtur pr veprn paraprake prsri kryen fardo vepre penale. Recidivizmi special ekziston
ather kur kryersi pas dnimit t shqiptuar ose t mbajtur prsri kryen t njjtn vepr ose
vepr t ngjashme penale. Si vepr penale e ngjashme ose e llojit t njjt sipas disa autorve
konsiderohen veprat q kan t njjtn natyr (veprat e natyrs pasurore), kurse sipas t
tjerve ato jan veprat q jan kryer nga motive t njjta. Recidivizmi special paraqet llojin m
t rnd t recidivizmit, sepse v n dukje prirjen, specializimin e kryersit q t kryej vepra
t caktuara penale.
Duke pasur parasysh
distancn kohore midis
veprave t kryera penale dallohet
recidivizmi i caktuar kohor dhe recidivizmi i pacaktuar kohor. Recidivizmi i caktuar kohor ekziston
kur vepra e re penale sht kryer n afatin e caktuar pas dnimit t shqiptuar dhe t mbajtur
pr veprn e kryer m par. Kjo distanc kohore mund t jet prej pes deri n dhjet vjet.
Recidivizmi i pacaktuar kohor ekziston kur kryersi kryen veprn e re penale n cilndo koh pas
dnimit t shqiptuar ose t mbajtur m par.
Duke pasur parasysh numrin e veprave penale t kryera prsri dallohet recidivizmi i
rndomt (i njhershm) dhe recidivizmi i shumfisht. Edhe disa ligje t jashtme i njohin kto
lloje t recidivizmit. Kshtu, Ligji penal i Federats Ruse n nenin 18 dallon: recidivizmin e

134

rndomt, recidivizmin e rrezikshm dhe recidivizmin veanrisht t rrezikshm, me rast sht

miratuar nocioni objektiv i recidivizmit duke e ndrlidhur me tri rrethana: dnimin e mhershm,
formn e fajit dhe peshn e veprs s kryer penale.
Duke pasur parasysh se a sht mbajtur ose jo dnimi i mparshm, recidivizmi mund t
jet real ose fiktiv. Recidivizmi real ekziston kur ndonj person kryen prsri veprn penale pasi
q tashm e ka mbajtur dnimin pr veprn e kryer m par. Ky sht recidivizmi n kuptimin
penal juridik. Recidivizmi fiktiv ekziston kur ndonj person kryen veprn e re penale pas
aktgjykimit t shqiptuar pr veprn e mparshme penale pa marr parasysh se ai dnim a
sht mbajtur ose jo.
Recidivizmi n t drejtn penale t Kosovs
Sipas nenit 64 alineja 2 t LP t Kosovs, gjykata me rastin e caktimit t sdnimit t
recidivistve, vemas do t marr parasysh se recidivisti a e ka kryer m par veprn e njjt
penale si edhe veprn e re penale, a jan kryer t dy veprat nga motive t njjta dhe sa koh ka
kaluar qysh se sht shqiptuar dnimi i mparshm ose qysh se e ka mbajtur ose i sht falur
dnimi.
N dispozitn e nenit 70 t Ligjit t prkohshm penal t Kosovs jan parapar kushtet
e dnimit n rast t recidivizmit t shumfisht. Kshtu, sht prcaktuar q gjykata mund t
shqiptoj dnimin m t rnd nga dnimi i parapar me ligj pr veprn penale pr t ciln
sht caktuar dnimi me burgim, kur vepra penale sht kryer me paramendim, n kto raste:
1) nse kryersi m par ka qen dy ose m shum her i dnuar pr vepra penale t kryera me
paramendim me dnim burgimi prej s paku nj viti, dhe 2) nse kan kaluar m pak se pes
vjet prej dits s lirimit t kryersit ose dits s skadimit t dnimit t mparshm deri te kryerja
e veprs s re penale.
N rast t recidivizmit t shumfisht gjykata mund t shqiptoj dnimin m t rnd deri
n shumn e gjysms s dnimit t prcaktuar pr veprn konkrete penale. Pastaj, gjat
shqyrtimit se a t shqiptoj dnimin m t rnd, gjykata do t marr parasysh sidomos
deklarimin mbi fajsin, ngjashmrin e veprave t kryera penale, motivet pr t cilat jan
kryer, rrethanat n t cilat jan kryer si dhe nevojn q pr realizimit t qllimit t dnimit t
shqiptoj dnimin e till.
7. Caktimi i dnimit pr bashkim t veprave
Kur kryersi me nj ose m shum veprime kryen disa vepra penale, pr t cilat gjykohet
njkohsisht, gjykata s pari do ti caktoj dnimet pr do vepr, e pastaj do t caktoj
dnimin e prgjithshm, prkatsisht dnimin unik pr t gjitha ato vepra (neni 71 i LP t
Kosovs). Pr shqiptimin e ktij dnimi unik pr bashkim t veprave vlejn rregulla t veanta
mbi caktimin e dnimit. Duke pasur parasysh ekzistimin e bashkimit ideal dhe real, parashtrohet
pyetja se a duhet t dnohet njsoj pr t dy llojet e bashkimit. N teorin juridike pr kt
shtje ekzistojn mendime t ndryshme.
Sipas nj mendimi ekzistojn sisteme t ndryshme pr caktimin e dnimit pr bashkimin
ideal dhe real, sepse sht fjala pr dy bashkime t ndryshme pr nga prmbajtja dhe struktura.
Konsiderohet se sht m e vogl rrezikshmria shoqrore e kryersit q me nj veprim realizon
shum pasoja nga ai q ka shkaktuar gjithashtu shum pasoja por me shum veprime t cilave
u ka paraprir marrja e shum vendimeve. sht e kundrt pikpamja se tek t dy bashkimet
bhet fjal pr nj numr t madh t veprave penale dhe se vshtruar objektivisht, ssht e
thn, dhe ssht gjithher bashkim m i rnd real. E drejta penale e Bosnjs dhe
Hercegovins aplikon rregulla unike pr caktimin e dnimit pr t dy llojet e bashkimit, si e
bjn kt edhe disa legjislacione t tjera (francez, italian, zviceran, rus etj).
shtja tjetr q parashtrohet tek caktimi i dnimit pr bashkim t veprave sht mnyra
e prcaktimit t dnimit unik, d.m.th. a caktohet s pari pr do vepr prkatse penale dnimi
dhe n baz t t gjitha dnimeve individuale caktohet dhe shqiptohet nj dnim unik, ose

135

menjher caktohet nj dnim duke u nisur nga trsia e veprave t kryera dhe veprimi i t
gjitha rrethanave. E drejta jon penale pranon sistemin e par (si edhe legjislaturat
e
Gjermanis, t Austris, t Greqis), kurse i dyti aplikohet n legjislaturn e Francs dhe t
Zvicrs.
Caktimi i dnimit pr do vepr prkatse bhet sipas rregullave t prgjithshme, kurse
caktimi i dnimit unik, d.m.th. reduktimi i t gjitha dnimeve prkatse n dnimin unik bhet
sipas rregullave t caktuara. Teoria dhe legjislatura i njohin tri sisteme themelore pr caktimin e
dnimit pr bashkim t veprave: sistemi i apsorpcionit, sistemi i asperacionit dhe sistemi i
kumulacionit.
Sipas sistemit t apsorpcionit s pari caktohet dnimi pr do vepr n kuadr t
bashkimit, e pastaj shqiptohet dnimi m i rnd i caktuar q i absorbon t gjitha dnimet e
tjera m t lehta. Ktij sistemi i shihet pr t madhe se e favorizon kryersin e nj numri m t
madh t veprave penale dhe s kndejmi nuk sht i prshtatshm. Ai i prgjigjet mendimit se
bashkimi ideal nuk sht bashkim i veprave penale por bashkim i dispozitave penale juridike.
Sipas sistemit t asperacionit s pari caktohet dnimi pr do bashkim t veprave, e
pastaj dnimi m i rnd ngritet, por n at mnyr q t mos arrij shumn e dnimeve t
caktuara prkatse as t kaloj maksimumin e prgjithshm ligjor t atij lloji t dnimit. Ky
sistem aplikohet n shumicn e legjislacioneve n caktimin e dnimit t privimit nga liria.
Sipas sistemit t kumulacionit s pari caktohet dnimi pr bashkimin e veprave prkatse,
e pastaj t gjitha ato dnime mblidhen dhe kshtu fitohet dnimi unik q i shqiptohet kryersit t
atyre veprave. Ky sistem aplikohet tek dnimet me gjob, e prjashtimisht edhe tek dnimet e
vogla me burgim.

Caktimi i dnimit pr bashkim t veprave n t drejtn penale t

Kosovs
E drejta penale e Kosovs i njeh t tri sistemet e caktimit t dnimit pr bashkim t
veprave. Pr do vepr t kryer penale m par prcaktohet dnimi, e pastaj n baz t
dnimeve t tilla t caktuara shqiptohet dnimi unik pr t gjitha veprat e kryera.
Sistemi i apsorpcionit aplikohet kur pr ndonjrn nga veprat e bashkuara penale sht
prcaktuar dnimi afatgjat me burgim, prandaj gjykata e shqipton edhe si dnim unik, q do t
thot se ai i apsorbon t gjitha dnimet e prcaktuara pr bashkim t veprave t tjera.
Sistemi i asperacionit aplikohet si sistem themelor pr caktimin e dnimit pr bashkim
t veprave penale pr t cilat sht prcaktuar dnimi me burgim n kto raste:
1) Kur pr bashkimin e t gjitha veprave gjykata prcakton dnimin me burgim, ather do
t shqiptoj dnimin unik t burgimit q do t jet m i lart se do dnim individual,
por q nuk guxon t arrij shumn e tyre as ti kaloj njzet vjet;
2) Kur pr bashkim t veprave penale jan prcaktuar dnimet me burg deri n tre vjet,
ather gjykata do t shqiptoj dnimin unik me burgim q do t jet gjithashtu m i
lart se do dnim i prcaktuar ve e ve, por q nuk mund t jet m i lart se tet vjet
burgim (aspiracioni i kufizuar);
3) Kur gjykata pr bashkimin e t gjitha veprave prcakton vetm dnime me gjob dhe
shqipton dnimin unik q duhet t jet m i lart se do dnim i prcaktuar individual,
por nuk guxon t arrij shumn e tyre, as ti tejkaloj 25 000 euro, ose nse nj ose m
tepr vepra penale jan kryer me qllim t prfitimit material, shumn prej 50 000 euro;
4) Kur gjykata pr bashkim t ndonj vepre prcakton dnimin me burgim, kurse pr t
tjerat dnimin me gjob, ather do t shqiptoj dnimin unik me burgim dhe dnimin
unik me gjob n pajtim me rregullat e caktuara;

136

5) Dnimin aksesor gjykata e shqipton nse ai sht prcaktuar s paku pr njrn nga
veprat penale t bashkuara, e nse jan prcaktuar m shum dnime aksesore me
gjob, ather do t shqiptoj dnimin unik me gjob sipas rregullave t cekura m par;
6) Nse gjykata pr njrn nga veprat penale ka shqiptuar dnimin afatgjat me burgim,
gjykata do ta caktoj t vetm at dnim.
Me rastin e prcaktimit t dnimit unik gjykata merr parasysh t gjitha rrethanat lehtsuese
dhe rnduese q ekzistojn tek bashkimi i veprave prkatse, si dhe ato rrethana q nuk
ndrlidhen me veprat prkatse, por kan t bjn me personalitetin e kryersit dhe situatn e
gjithmbarshme kriminale, kshtu q dnimi unik t jet shprehje e rrezikshmris shoqrore t
t gjitha veprave penale dhe t kryersit dhe n prputhje me nevojat e risocializimit.
Sistemi i kumulacionit aplikohet kur gjykata pr disa vepra t bashkuara prcakton dnimin
me burgim, kurse pr veprat tjera dnime me gjob, ather shqipton si dnim unik edhe
dnimin me burgim edhe dnimin me gjob n mnyr kumulative.
Nuk prjashtohet as aplikimi i njkohshm, d.m.th. i kombinuar i sistemit t asperacionit dhe
i sistemit t kumulacionit.Kjo sht e mundur kur gjykata pr disa vepra t bashkuara prcakton
dnimet me burgim, kurse pr t tjerat dnimet me gjob, kshtu q dnimin unik me burgim
e prcakton sipas sistemit t asperacionit, kurse dnimit me gjob, nse sht fjala pr shuma
m t vogla, i prcakton sipas sistemit t kumulaiconit. Dnimi unik q sht shqiptuar pr
bashkim t veprave nuk prjashton aplikimin e nj ose m shum masave t siguris nse jan
prcaktuar pr disa vepra nga prbrja e bashkimit.

8. Caktimi i dnimit t personit t dnuar

Nse personi i caktuar gjykohet pr veprn penale q sht kryer para mbajtjes s dnimit t
caktuar me gjykimin e mparshm ose pr veprn penale q e ka kryer gjat kohs s mbajtjes
s dnimit me burgim ose burgim afatgjat, gjykata do t caktoj dnimin unik, duke marr
parasysh dnimin e caktuar m par dhe rregullat e dnimit pr bashkim t veprave. Dnimi ose
pjesa e dnimit q i dnuari tashm e ka mbajtur, llogaritet n dnimin e shqiptuar t burgimit
ose dnimin e burgimit afatgjat (neni 72 i LP t Kosovs).
Nga kjo rregull ekzistojn dy prjashtime: 1) kur personi i dnuar gjat mbajtjes s dnimit
me burgim ose t dnimit me burgim afatgjat kryen vepr t re penale, ather gjykata
shqipton dnimin pavarsisht nga dnimi i shqiptuar m par nse me aplikimin e rregullave
mbi caktimin e dnimit pr bashkim t veprave nuk do t mund t realizohej qllimi i dnimit
duke pasur parasysh kohzgjatjen e pjess s pambajtur t dnimit t shqiptuar m par. Fjala
sht pr rastin kur kryersi tashm sht dnuar pr vepr t rnd ose vepr shum t rnd
penale, dhe gjat vuajtjes s dnimit prsri kryen ndonj vepr t till, pas numrit t caktuar t
viteve t mbajtjes s dnimit. Kur personi i dnuar gjat kohs s mbajtes s dnimit me
burgim, t dnimit me burgim afatgjat ose t dnimit me burgim pr t mitr kryen veprn
penale pr t ciln ligji prcakton dnimin me gjob ose dnimin me burgim deri n nj vit, ndaj
tij do t aplikohet dnimi disiplinor.
9. Llogaritja paraburgimit dhe e dnimit t mparshm
Paraburgimi nuk sht dnim por mas q ndrmerret n procedurn penale pr sigurimin e
pranis s t fajsuarit gjat procedurs, prandaj paraburgimi si dhe do privim tjetr nga
liria lidhur me veprn penale llogariten n dnimin e shqiptuar me burgim, dnimin afatgjat
me burgim, dnimin me burg pr t mitur dhe dnimin me gjob (neni 73 i LP t Kosovs).
Format e tjera t privimit nga liria q llogariten n dnimin e shqiptuar jan: paraburgimi i t

137

fajsuarit, koha e kaluar n entin shndetsor pr ekzaminimin psikiatrik ose pr mjekim, koha
e kaluar n entin pr mjekimin e narkomanve dhe t alkoolistve, koha q kryersi i veprs e
ka kaluar n paraburgim ekstradicional ose dnimi q kryersi pr t njjtn vepr penale e ka
mbajtur sipas aktgjykimit t gjykats s jashtme ose dnimi q i dnuari e ka mbajtur
prkatsisht e ka paguar pr delikt ekonomik, kundrvajtje ose delikt ushtarak disiplinor.
Ekziston rregulla e prgjithshme q do privim nga liria q sht ndrmarr n baz t
autorizimit ligjor dhe lidhur me kryerjen e veprs penale duhet t llogaritet n dnim nse ai
shqiptohet pr at vepr (me rast duhet t ekzistoj identiteti i t paditurit dhe i veprs s
shqiptuar penale). N dnimin e shqiptuar nuk llogaritet koha e kaluar n entin edukativ
korrektues nse gjat ekzekutimit t mass edukative sht br shqiptimi i dnimit, sepse
sht fjala pr llojet e ndryshme t sanksioneve penale. Nse pr veprn penale sht shqiptuar
dnimi me kusht, paraburgimi ose privimi tjetr i mhershm nga liria mund t llogariten vetm
ather nse bhet revokimi i dnimit me kusht.
Llogaritja e paraburgimit dhe e dnimit tjetr t mparshm n dnimin e shqiptuar do t
thot refuzim i pjess s kohs s kaluar n mbajtjen e dnimit t mparshm ashtu q i
dnuari ka pr t mbajtur vetm pjesn e mbetur t dnimit t shqiptuar. Llogaritja bhet ashtu
q njjtsohet dita e paraburgimit dhe dita tjetr e privimit nga liria me ditn e burgimit, ditn e
burgimit afatgjat, ditn e burgimit pr t mitur prkatsisht me 15 euro dnim me gjob.
IV VREJTJA GJYQSORE
Vrejtja gjyqsore sht sanksion i veant penal q e parasheh Ligji i prkohshm penal i
Kosovs n nenin 75. Ajo i shqiptohet n vend t dnimit me burgim ose t dnimit me gjob
kryersit madhor dhe kryersit prgjegjs penal vemas t veprs s leht penale. Ajo sht
qortim i kryersit t veprs penale nga ana e shoqris pr shkak t veprs s kryer dhe
paralajmrim q n t ardhmen t mos bj vepra penale, sepse pr veprimtarin e till do t
dnohet. Qortimi q i drgohet kryersit t veprs shpreh vlersimin social etik t veprs,
d.m.th. q ajo sht e dmshme dhe e palejueshme dhe shoqria nuk e lejon, por ia fal
kryersit dhe nuk do ta dnoj. Prandaj, vrejtja gjyqsore paraqitet si dnim i pakusht i
sjelljes, por ai dnim nuk konsiston n dnimin, por n qortimin dhe vrejtjen q kryersi do t
dnohet vetm ather nse bn vepr t re penale, dhe vetm pr at vepr e jo edhe pr at
q sht shqiptuar vrejtja gjyqsore. Ajo vepr e mparshme pr t ciln sht qortuar mund
t merret parasysh si rrethan rnduese me rastin e caktimit t dnimit.
Vrejtja gjyqsore shqiptohet pr vepra penale q kan shprehur nj kuantum t ult t
rrezikshmris shoqrore n shfaqjen konkrete (por jo edhe rrezikshmri t parndsishme, t
vogl n vshtrim t veprs me rndsi t vogl). Ajo sht veanrisht e prshtatshme pr
kryersit primar, t situacionit, kryersit e rastit t veprave penale q nuk kan cilsi
kriminogene.
1. Kushtet pr shqiptimin e vrejtjes gjyqsore
Ligjet penale q e parashohin vrejtjen gjyqsore si sanksion penal, krkojn ekzistimin e dy
kushteve pr shqiptimin e saj:
1) Q t jet kryer vepra pr t ciln sht prcaktuar dnimi me burgim deri n nj vit ose
dnimi me gjob. Kjo vepr duhet t jet kryer n rrethana t atilla lehtsuese q e bjn
veanrisht t leht. Pra, aplikimi i vrejtjes gjyqsore kushtzohet me llojin e parapar, e jo t
prcaktuar t dnimit, si sht rasti me dnimin me kusht. Ky sanksion mund tu shqiptohet
kryersve t dy grupeve t veprave penale: 1) veprat penale pr t cilat sht parapar dnimi
me burgim deri n nj vit ose dnimi me gjob dhe 2) veprat penale pr t cilat sht
parashikuar dnimi me burgim deri n tri vjet nse jan plotsuar kushtet q i parasheh ligji pr
veprat prkatse penale. Gjykata ktu nuk ka autorizim t prgjithshm pr shqiptimin e
vrejtjes gjyqsore, por mund ta shqiptoj vetm nse ligji parasheh mundsin e shqiptimit t

138

saj pr veprat prkatse penale nse jan plotsuar kushtet veanrisht t caktuara pr
shqiptimin e saj pr ato vepra;
2) Bindja e gjykats, duke pasur parasysh rrethanat lidhur me personalitetin e kryersit,
vemas qndrimin e tij ndaj t dmtuarit dhe qndrimin q t kompensoj dmin e shkaktuar
me an t veprs penale, se jan krijuar kushtet pr realizimin e qllimit t sanksioneve penale
juridike edhe pa dnim.
Me rastin e marrjes s vendimit pr shqiptimin e vrejtjes gjyqsore, gjykata, duke
pasur parasysh qllimin e ktij sanksioni, vemas do t marr n konsiderim personalitetin e
kryersit, jetn e tij t mparshme, sjelljen e tij pas veprs s kryer penale, shkalln e
prgjegjsis penale dhe rrethanat e tjera n t cilat sht kryer vepra, si dhe gatishmrin e tij
q vullnetarisht ti nnshtrohet programit t mjekimit. Aplikimi i vrejtjes gjyqsore sht
fakultative me rast ajo mund t shqiptohet edhe pr disa vepra t bashkuara nse jan
plotsuar t gjitha kushtet ligjore.
Veprimi i vrejtjes gjyqsore
Vrejtja gjyqsore sht sanksion qortues, por edhe gjykim q konsiston n qortimin si
vlersim social etik i veprs si e dmshme dhe e papranueshme. Ajo prodhon kto veprime
juridike:
1) Vrejtja gjyqsore trheq dnueshmrin. Kryersi i veprs t cilit i sht shqiptuar
vrejtja gjyqsore konsiderohet si i dnuar, prandaj personi i till nse prsri kryen
vepr konsiderohet recidivist;
2) Gjykimi mbi vrejtjen e shqiptuar gjyqsore shnohet n evidencn ndshkimore nga e
cila shlyhet n afat prej nj viti prej dits s plotfuqishmris s vendimit nse pr at
koh kryersi nuk kryen vepr t re penale;
3) Vrejtja gjyqsore nuk trheq pasoja juridike t gjykimit;
V Masat e mjekimit t detyrueshm
Sipas nenit 76 t Ligjit t prkohshm penal t Kosovs, veprimet e prcaktimit t mass s
mjekimit t detyrueshm psikiatrik t kryersit q mentalisht sht i paprgjegjshm ose i cili
ka aftsin e zvogluar mentale, do t prcaktohen n mnyr t veant me ligj. S kndejmi,
n kaptinn mbi masat e mjekimit t detyrueshm sht prcaktuar vetm masa e mjekimit t
vartsve nga droga ose alkooli.
1. Mjekimi i detyrueshm rehabilitues i vartsve nga droga dhe alkooli
Kjo mas mund ti shqiptohet kryersit q e ka kryer veprn penale nn ndikimin e drogs
ose t alkoolit, nse konstatohet se faktori kryesor q ka ndikuar n kryerjen e veprs penale
ka qen i lidhur me varsin e tij nga droga ose alkooli dhe nse ekzistojn gjasat pr
mjekimin e tij t suksesshm (neni 77 i LP t Kosovs). Gjykata kt mas mund tia shqiptoj
kryersit t veprs penale nse jan plotsuar kto kushte:
1) Vepra penale duhet t jet kryer nn veprimin vendimtar t varsis nga alkooli ose
narkotikt. Do t thot, duhet t bhet fjal pr kryersin tek i cili ekziston gjendja e
varsis ndaj prdorimit t alkoolit ose t narkotikve. Kta jan personat q n
mnyr permanente ndjejn nevojn pr konsumimin e alkoolit ose t narkotikve dhe
t cilt, edhe pse t vetdijshm pr pasojat e dmshme q paraqiten n kt rast, nuk
jan n gjendje ti shmangen ktij prdorimi. Midis kryersit t veprs penale dhe t
ksaj varsie duhet t ekzistoj lidhja shkakore;

139

2)

Kjo mas ka karakter suplementar, prandaj shqiptohet vetm nse kryersit i sht
shqiptuar dnimi, vrejtja gjyqsore ose lirimi nga dnimi.

Kto kushte jan caktuar n mnyr kumulative. Edhe kur ato plotsohen gjykata mundet,
por nuk sht e domosdoshme, t shqiptoj masn e siguris s mjekimit t detyrueshm nga
varsia. Pra,
shqiptimi i ksaj mase sht gjithher fakultativ edhe pse natyrs dhe
prmbajtjes s mass dhe qllimit t saj q duhet t realizoj (si thot emrtimi) m tepr do
ti prgjigjej shqiptimi i saj i detyrueshm nse jan plotsuar kushtet e caktuara me ligj.
Mosharmonizimi midis obligueshmris n titullin e mass dhe t ans fakultative t shqiptimit
t saj arsyetohet n mnyra t ndryshme, nga t cilat pr ne sht e pranueshme ajo q ka t
bj me mungesn e enteve pr mjekim.
Nse kjo mas sht shqiptuar s bashku me dnimin me gjob, me vrejtjen gjyqsore ose
me lirimin nga dnimi, gjykata mund t vendos, me plqimin e t dnuarit, q masa t
ekzekutohet n liri. Nse kryersi nuk i nnshtrohet trajtimit n liri pa arsye ose nse
arbitrarisht e ndrpren trajtimin, gjykata mund t urdhroj q trajtimi t zbatohet n entin
shndetsor (neni 77 alineja 2 e LP t Kosovs).
Nse mjekimi i detyrueshm rehabilitues nga droga ose alkooli sht shqiptuar bashk me
dnimin me burgim, mund t zgjas deri n skadimin e dnimit. Ndrkaq, nse sht shqiptuar
bashk me dnimin me gjob, me vrejtjen gjyqsore ose me lirimin nga dnimi, trajtimi nuk
mund t zgjas m gjat se dy vjet. Ndrkaq, gjykata duhet q n do dy muaj t rishqyrtoj
ekzekutimin e ksaj mase n mnyr q t konstatoj se a sht e nevojshme q ajo t
vazhdohet.
VI

LIRIMI ME KUSHT

Lirimi me kusht konsiston n lirimin e personit t dnuar nga mbajtja e dnimit me burgim
para se ta ket mbajtur plotsisht dhe lshimin e tij n liri me kusht q deri n skadimin e kohs
pr t ciln sht shqiptuar dnimi t mos kryej vepr t re penale. Nse personi i till nuk kryen
vepr penale gjat kohs derisa dnimi i vijon, nuk do t bhet revokimi i lirimit me kusht. Lirimi
me kusht sht i ngjashm me dnimin me kusht, sepse t dyja kto institute konsistojn n
lirimin e kryersit t veprs penale nga mbajtja e dnimit por q tek dnimi me kusht ky lirim
bhet plotsisht, kurse tek lirimi me kusht fjala sht pr lirimin e pjesrishm nga dnimi.
Ky sht edhe mjet korrektues q bn t mundshm q i dnuari t lshohet n liri kur
qndrimi i tij i mtejshm n entin e burgut nuk sht i arsyeshm duke pasur parasysh qllimin
e dnimit. Ai mbshtet n iden e korrektimit dhe t risocializimit t personit t dnuar dhe, m
n fund, dnimi me kusht sht lloj i sanksionit penal, kurse lirimi me kusht sht form e
ekzekutimit t dnimit me burgim. Pastaj, lirimi me kusht sht mas penologjike dhe
kriminalpolitike q ka ndikim t madh n personin e dnuar n aspektin psikologjik dhe social
sepse shkakton dshirn pr ndryshimin e personalitetit dhe paraqet masn e nxitjes q t
qndroj n detyrimet e puns dhe n sjelljen sipas rregullave t rendit shtpiak.
Lirimi me kusht sht mas me t ciln bhet individualizimi i dnimit dhe realizohet
risocializimi i t dnuarit me pjesmarrjen e tij personale dhe aktive. Ai mund ti shqiptohet do
personi q mban dnimin me burgim nse i plotson kushtet e caktuara me ligj nga neni 80 i LP
t Kosovs: 1) nse i dnuari ka mbajtur gjysmn e dnimit t shqiptuar (por kur shqiptohet
dnimi me burgim afatgjat, pas mbajtjes s tri t katrtave t ktij dnimi), e prjashtimisht
vetm t tretn e dnimit t shqiptuar nse ekzistojn rrethana t veanta q kan t bjn me
personalitetin e t dnuarit dhe q vejn n dukje n mnyr t qart se nuk do t kryej vepr
t re penale dhe 2) nse i dnuari gjat kohs s mbajtjes s dnimit me burg sht
prmirsuar deri n at mas sa me arsye mund t pritet se pas lirimit nga mbajtja e dnimit n

140

liri do t sillet n mnyr shembullore, sidomos nse ekziston baza e arsyeshme pr bindjen
se nuk do t kryej vepr t re penale.
Me rastin e vendosjes mbi lirimin me kusht merret parasysh sidomos sjellja e t dnuarit
gjat kohs s mbajtjes s dnimit si dhe rrethanat e tjera q vejn n dukje se sht arritur
qllimi i dnimit.
Lirimi me kusht zgjat pr aq koh sa t dnuarit i kan mbetur deri n mbajtjen e plot
t dnimit t shqiptuar. Gjat kohs s qndrimit n liri ai u nnshtrohet sprovave dhe nuk
guxon t bj vepr t re penale, prkatsisht duhet ti plotsoj detyrimet e tjera t
parashtruara. Gjat kohzgjatjes s lirimit me kusht konsiderohet se ai edhe m tej sht duke
mbajtur dnimin sepse afati i dnimit t shqiptuar rrjedh.
Revokimi i lirimit me kusht
Nse i liruari me kusht nuk arsyeton besimin e dhn, bhet revokimi i lirimit me kusht
dhe kthimi i tij n entin pr mbajtjen e dnimit. Dallojm revokimin e detyrueshm dhe
fakultativ t dnimit me kusht (neni 81 e LP t Kosovs). Pr kt revokim vendos gjithashtu
gjykata. Revokimi i detyrueshm bhet kur i liruari me kusht gjat kohs derisa gjendet n
lirimin me kusht kryen vepr penale (nj ose m shum sosh) pr t cilat i sht shqiptuar
dnimi me burgim prej nj viti ose dnimi m i rnd. Revokimi fakultativ i lirimit me kusht bhet
n rastin e shqiptimit t dnimit me burgim deri n nj vit pr veprn penale t re t kryer
gjat kohzgjatjes s lirimit me kusht. N kt rast gjykata gjat marrjes s vendimit mbi
revokimin e lirimit me kusht do t marr n konsiderim ngjashmrin e veprave t kryera penale,
rndsin e tyre, motivet nga t cilat jan kryer dhe rrethanat e tjera q vejn n dukje
arsyeshmrin e revokimit t lirimit me kusht.
Kur gjykata vendos t revokoj lirimin me kusht, ather sipas rregullave pr shqiptimin e
dnimit pr bashkim t veprave shqipton dnimin unik nga i cili zbret pjesn e mbajtur m par
t dnimit sipas dnimit t mparshm. N t njjtn mnyr gjykata do t veproj edhe kur
konstatohet se i liruari me kusht para hyrjes n entin korrektues ka br vepr penale pr t
ciln nuk sht dnuar por q sht marr vesh gjat kohzgjatjes s lirimit me kusht. N rast se
gjykata nuk revokon lirimin me kusht, ather lirimi i dhn n kt mnyr do t vazhdoj pr
kohn q i dnuari e ka kaluar n mbajtje t dnimit pr veprn penale t re t kryer ose t
posazbuluar.
VIII. KONFISKIMI I DOBIS PASURORE T FITUAR
ME AN T KRYERJES S VEPRS PENALE
1. Nocioni dhe baza e konfiskimit t dobis pasurore
Konfiskimi i dobis pasurore konsiston n konfiskimin nga kryersi i veprs penale t t
hollave, t gjsendeve me vler dhe t do dobie tjetr pasurore q sht siguruar me an t
veprs penale (neni 82 i LP t Kosovs). Kjo sht mas e veant penale juridike sui generis,
q ka qllim t caktuar t dyfisht: 1) q t pengoj fitimin e dobis pasurore me an t kryerjes
s veprave penale dhe 2) t kompensoj personin e dmtuar me an t veprs s kryer penale
(me kusht q ky person t jet i njohur dhe t ket parashtruar krkesn me koh pr
kompensimin e dmit t shkaktuar).
Veimi dhe pavarsimi i mass s konfiskimit t dobis pasurore del nga fakti q ajo nuk ka
karakter t sanksionit penal q e shqipton gjykata sipas kushteve ligjore pr shqiptimin e saj.
Pra, nuk sht fjala pr aplikimin e sanksionit penal, por pr aplikimin e parimit juridik mbi

141

restitucionin dhe vendosjen e gjendjes s mparshme juridike dhe faktike q njkohsisht

vepron edhe si detyrim psikologjik ndaj kryersit q sigurimi i dobis nuk mund t jet motiv
pr ndrmarrjen e veprimtaris kriminale.
N bazn e aplikimit t ksaj mase sht parimi nullum commodum capere potest de sua
propria iniuria askush nuk mund t ket dobi nga puna e vet e keqe. Ky parim prmbahet n
nenin 82 t LP t Kosovs q askush nuk mund ta mbaj dobin pasurore t siguruar me an
t veprs penale.
2. Mnyra e konfiskimit t dobis pasurore
Dobia pasurore konfiskohet me vendimin gjyqsor me t cilin sht konstatuar ekzistimi i
veprs penale kshtu q ather me t njjtin vendim konfiskohen parat, gjsendet me vler
dhe do dobi tjetr pasurore q sht siguruar me kryerjen e asaj vepre. Gjykata gjithashtu
mund t konfiskoj kt dobi n procedur t veuar nse ekziston arsyeja q t besohet se
ajo sht siguruar me an t veprs penale, kurse pronari ose mbajtsi (gzuesi) nuk ka
mundsi t ofroj prova se dobia sht siguruar n mnyr ligjore. Nse konfiskimi faktik i asaj
dobie nuk sht i mundur, p.sh. pr shkak se gjsendi sht shkatrruar, humbur ose i sht
shitur personit t panjohur, ather kryersi do t obligohet t bj pagesn e shums n t
holla q sht n proporcion me dobin e siguruar pasurore, prkatsisht me vlern e gjsendit.
Varsisht nga situata, gjykata mund t lejoj q parat t paguhen me kiste gjat periudhs q
nuk i kalon dy vjet (neni 83 alineja 1 e LP t Kosovs).
Dobia pasurore e siguruar me an t veprs penale mund t konfiskohet edhe nga
personat t cilve u sht bartur pa kompensim ose me kompensim q nuk i prgjigjet vlers
reale nse ata persona e kan ditur ose kan mundur ta din se dobia pasurore sht siguruar
me an t veprs penale. Kur dobia e siguruar me an t veprs penale sht bashkuar me
pasurin q sht fituar n mnyr t ligjshme, edhe pasuria e till mund t jet objekt
konfiskimi, por vetm n masn q nuk kalon vlern e vlersuar t dobis pasurore q sht
siguruar me an t veprs penale. N t njjtn mnyr dhe n t njjtn mas konfiskohen
edhe t ardhurat dhe dobit e tjera q dalin m von nga dobia pasurore q sht siguruar me
an t veprs penale ose nga pasuria n t ciln sht investuar (shndrruar) dobia pasurore ose
nga pasuria me t ciln sht bashkuar dobia e till.
Lidhur me aplikimin e ksaj mase n teori, e edhe m tepr n praktikn gjyqsore, si
kontestuese shqyrtohet shtja e prcaktimit t dobis pasurore. Me kt dobi nnkuptohet do
efekt pasuror q sht fitim kundrligjor pr kryersin. Kto nuk jan vetm parat dhe
gjsendet, por edhe shrbimet, shfrytzimi i gjsendeve t caktuara pa dhnien e kundrvlers
adekuate, kursimet, favoret pasurore etj., pra do gj q ka ndonj vler pasurore ose efekte
financiare. Vetm jasht ktij nocioni jan favoret jomateriale t natyrs personale prve nse
edhe kjo nuk ka prparsi, prkatsisht kursime t drejtprdrejta financiare.
Si shtje tjetr kontestuese n praktik paraqitet prcaktimi i lartsis s dobis
pasurore q duhet t konfiskohet me an t vendimit gjyqsor. Ktu dallohen disa mendime. M i
prhapuri sht mendimi q krkon q kryersit t veprs penale ti njihen t gjitha shpenzimet
q i ka pasur lidhur me kryerjen e veprs penale, kurse prkundr ksaj sht mendimi sipas t
cilit kryersit nuk duhet ti njihen kurrfar shpenzimesh, por duhet ti konfiskohet e gjith dobia e
siguruar pasurore. Midis ktyre dy mendimeve qndron mendimi i mesm sipas t cilit kryersit
e veprs gjat konstatimit t lartsis s dobis s siguruar pasurore duhet ti njihen shpenzime
t caktuara q i ka pasur lidhur me kryerjen e veprs penale, por mendimet ndahen n aspektin
e caktimit se cilat shpenzime jan t arsyeshme, prkatsisht jan ekuivalent material pr
mundin e kryersit n kryerjen e veprs penale ose dalin nga vet natyra e veprs s kryer.

142

3. Mbrojtja e t dmtuarit
Nse gjat procedurs penale t dmtuarit i sht prcaktuar krkesa pasurore juridike,
gjykata mund t shqiptoj konfiskimin e dobis pasurore nse ajo nuk tejkalon krkesn e
prcaktuar pasurore juridike t t dmtuarit (neni 84 i LP t Kosovs). Nse i dmtuari n
procedurn penale lidhur me krkesn e vet pasurore juridike udhzohet pr procedur
kontestimore, ai mund t krkoj q t kompensohet nga shuma e vlers s konfiskuar n kto
kushte: 1) nse inicion procedurn kontestimore n afat prej gjasht muajsh nga dita e
plotfuqishmris s vendimit me t ciln udhzohet pr kontest dhe 2) nse n afat prej tre
muajsh prej dits s plotfuqishmris s vendimit, me t ciln sht prcaktuar krkesa e tij,
krkon kompensimin nga vlera e konfiskuar.
I dmtuari q n procedurn penale nuk ka paraqitur krkesn pasurore juridike, mund
t krkoj kompensimin nga vlerat e konfiskuar n kto kushte: 1) nse pr prcaktimin e
krkess s vet ka iniciuar procedurn kontestimore n afat prej tre muajsh prej dits s
njoftimit pr aktgjykimin me t cilin i konfiskohet dobia pasurore, pastaj n afat prej dy
vjetsh prej plotfuqishmris s vendimit mbi konfiskimin e dobis pasurore dhe 2) nse n afat
prej tre muajsh prej dits s plotfuqishmris s vendimit me t ciln sht prcaktuar krkesa
e tij, krkon kompensimin nga vlera e konfiskuar.
4. Konfiskimi i dobis pasurore nga personi juridik
Ndalimi i fitimit t dobis pasurore me an t kryerjes s veprave penale ka t bj edhe me
personat juridik. Pasuria e fituar n mnyr t kundrligjshme dhe t padrejt i nnshtrohet
konfiskimit edhe ather kur ajo sht siguruar pr tjetrin. Nuk jan t rralla rastet q me
veprime t inkriminuara t individve q ushtrojn funksione prgjegjse ose kan autorizime t
veanta n ndrmarrje, ent ose organizat tjetr t realizohet dobia pasurore pr at person
juridik. Pr kt arsye, n nenin 85 t LP t Kosovs sht parapar konfiskimi i dobis pasurore
q sht siguruar me an t veprs penale nga personi juridik n kto kushte: 1) q me veprn
e kryer penale sht siguruar dobia e kundrligjshme pasurore, 2) q dobin e till e ka siguruar
personi juridik dhe 3) q veprn penale e ka kryer personi fizik n emr, pr llogari dhe n dobi
t personit juridik.
VIII REHABILITIMI DHE KUSHTET PR ZBULIMIN E T
DHNAVE NGA EVIDENCA E PERSONAVE T DNUAR
1. Rehabilitimi
Pas mbajtjes s dnimit personi i dnuar kthehet n shoqri dhe inkuadrohet n jetn e lir
shoqrore. Mirpo, me kthimin n shoqri ai nuk bhet menjher plotsisht qytetar i barabart
me t tjert. Dy kushte kushtzojn kt pabarazi: 1) veprimi i pasojave q i trheq dnimi dhe
2) qndrimi i mjedisit q e pranon personin e till me nj doz t caktuar dyshimi, mosbesimi,
frike, madje edhe urrejtjeje. N far mase do t shprehet kjo pabarazi, varet nga numri i
pasojave juridike dhe vllimi i veprimit t tyre, si dhe nga qndrimi i mjedisit ndaj kryerjes s
veprave prkatse penale.
Kto pasoja juridike, morale dhe shoqrore t gjykimit godasin t dnuarin edhe n aspektin
psikologjik dhe social ekonomik. Veprimi i tyre psikologjik bn q tek t dnuarit t zhvillohen
ndjenjat e mosbesimit, t pruljes, t urrejtjes dhe t prbuzjes, e s bashku me kt edhe
ndjenjat e inferioritetit. Nga ana tjetr, pasojat juridike nuk i mundsojn q ti kryej disa
pun dhe t marr pjes aktivisht n proceset shoqrore gj q i krijon vshtrsi sociale dhe
ekonomike.

143

Ato pasoja negative ngadalsojn risocializimin e n raste t caktuara mund t ken edhe
veprim negativ n sjelljen e ish t dnuarit. Q t mnjanohet veprimi i dmshm ka lindur ideja
mbi rehabilitimin si mas kriminale politike pr ofrimin e nxitjes s personit t dnuar q n t
ardhmen t sillet n mnyr shembullore dhe t jet qytetar lojal dhe i dobishm i bashksis
shoqrore. Prmes
rehabilitimit realizohet baraspesha e interesave t shoqris dhe t
interesave t personit t dnuar.
Rehabilitimi konsiston n suprimimin e pasojave juridike t dnimit dhe shlyerjen e dnimit
ashtu q personi i gjykuar t konsiderohet si i padnuar. Me paraqitjen e rehabilitimit
pushojn s vepruari pasojat juridike dhe personi i dnuar fiton t gjitha t drejtat q i kan
edhe qytetart e tjer. Vepra e tij harrohet, kurse emri i tij shlyhet nga evidenca ndshkimore.
N dokumentet zyrtare nuk prmendet se ka qen i dnuar. Kshtu, krijohet fiksioni mbi
mosdnueshmrin e personit t gjykuar me synim q ai t barazohet me antart e tjer t
shoqris.
Dallohen dy lloje t rehabilitimit: 1) rehabilitimi ligjor dhe 2) rehabilitimi gjyqsor.
Rehabilitimi ligjor paraqitet sipas fuqis ligjore, automatikisht me kalimin e kohs s caktuar
pas dnimit t mbajtur me kusht q personi i dnuar gjat asaj kohe t mos kryej vepr t re
penale. Rehabilitimi gjyqsor paraqitet me vendimin q merret sipas lutjes s personit t
dnuar pas kalimit t kohs s caktuar nga mbajtja e dnimit. Rehabilitimi gjyqsor sht
fakultativ. A do ta marr gjykata vendimin mbi rehabilitimin ose jo nuk do t varet nga
vlersimi i sjelljes s kryersit t veprs penale pas daljes nga enti ndshkimor dhe nga
qndrimi i tij ndaj puns dhe vlerave shoqrore.
Rehabilitimi n t drejtn ton
Sipas nenit 87 alineja 1 i LP t Kosovs, personat e dnuar pas dnimit t mbajtur, t falur
ose t parashkruar me burgim, t dnimit afatgjat me burgim gzojn t gjitha t drejtat e
prcaktuara me kushtetut, me ligj dhe me dispozitat e tjera dhe mund ti fitojn t gjitha t
drejtat prve atyre q eventualisht u kufizohen. N t njjtn mnyr rehabilitimi ka t bj
edhe me personat e dnuar q gjenden n lirim me kusht nse t drejtat e tyre nuk jan
kufizuar me dispozita t veanta mbi lirimin me kusht nga mbajtja e dnimit.
Me rehabilitim n t vrtet shlyhet dnimi dhe pushojn t gjitha pasojat e tij negative
juridike pr t dnuarin. N kt mnyr i gjykuari konsiderohet person i padnuar. Veprimi i
rehabilitimit ka t bj edhe me dnimet aksesore q ende nuk jan ekzekutuar. Ndrkaq,
me an t rehabilitimit nuk preken t drejtat e personave t tret q mbshteten n dnim. N
rastet t caktuara dnimi mund t trheq pasoja negative, kshtu q personi i caktuar pr nj
koh t caktuar nuk mund ti ushtroj t drejtat e caktuara. Ather rehabilitimi paraqitet si mjet
pr kthimin e atyre t drejtave t personave t dnuar para se t kaloj afati i veprimit t tyre.
Ather aplikohet rehabilitimi gjyqsor.
Sipas nenit 87 alineja 2 t LP t Kosov, dnimi do t shlyhet nga evidenca e personave t
dnuar pas skadimit t ktyre afateve, sipas fuqis ligjore, nse personi i dnuar n afatin e
dhn nuk kryen vepr t re penale:
1) Vrejtja gjyqsore dhe gjykimi me t cilin kryersi lirohet nga dnimi shlyhen pas skadimit
t afatit prej nj viti prej dits s plotfuqishmris s vendimit gjyqsor,
2) Dnimi me kusht shlyhet pas nj viti prej skadimit t kohs s verifikimit,
3) Dnimi i mbajtur n regjimin e gjysmliris shlyhet pas nj viti prej dits s mbajtjes s
dnimit, parashkrimit, amnistis, faljes ose ndryshimit t ligjit.
4) Dnimi me gjob ose dnimi plotsues shlyhen pas kalimit t tri vjetve prej dits s
dnimit t ekzekutuar, t parashkruar ose t falur,

144

5) Dnimi me burgim deri n tri vjet shlyhet pas kalimit t afatit prej pes vjetsh prej dits s
dnimit t mbajtur, t parashkruar ose t falur,
6) Dnimi me burgim prej tri deri n pes vjet shlyhet pas tet vjetsh prej mbajtjes,
parashkrimit ose faljes s dnimit.
7) Dnimi me burgim prej pes deri n dhjet vjet shlyhet pas dhjet vjetsh prej mbajtjes,
parashkrimit ose faljes s dnimit.
8) Dnimi me burgim prej dhjet deri n pesmbdhjet vjet shlyhet pas pesmbdhjet vjetsh
prej mbajtjes, parashkrimit ose faljes s dnimit, dhe
9) Dnimi me burgim mbi pesmbdhjet vjet ose dnimi afatgjat me burgim nuk shlyhen.
Gjykimet nga evidenca ndshkimore nuk mund t shlyhen gjat kohs derisa zgjasin masat e
shqiptuara t detyrueshme. Me ditn e plotsimit t kushteve t cekura ligjore, konsiderohet se
dnimi nga evidenca ndshkimore sht shlyer n mnyr automatike.
Shlyerja gjyqsore e dnimit ose rehabilitimi gjyqsor do t thot q gjykata me
vendimin e vet e n baz t lutjes s personit t dnuar mundet (por ssht e detyrueshme) ta
shlyej nga evidenca ndshkimore dnimin nse ka kaluar gjysma e kohs s prcaktuar n
nenin 87 alineja 2 t LP t Kosovs dhe nse personi i dnuar gjat asaj kohe nuk ka kryer vepr
t re penale (neni 88 i LP t Kosovs).
Me rastin e marrjes s vendimit mbi shlyerjen e dnimit n baz t lutjes s t gjykuarit,
gjykata do t kujdeset pr sjelljen e t gjykuarit pas dnimit t mbajtur, pr natyrn e veprs
penale dhe pr rrethanat e tjera q mund t jen t rndsishme pr vlersimin mbi
arsyeshmrin e shlyerjes s dnimit. sht e mundur shlyerja e njkohshme e disa dnimeve t
nj personi t njjt nse jan plotsuar kushtet pr shlyerjen e do dnimi prkats. Ndrkaq,
dnimet nga evidenca ndshkimore nuk mund t shlyhen gjat kohzgjatjes s mass s
siguris. Nse gjat afatit pr shlyerjen e dnimit t dnuarit i sht shqiptuar dnimi me
burgim mbi tri vjet pr vepr t re t kryer penale ose pr vepr t posazbuluar, ather nuk do
t shlyhet as gjykimi i mparshm, as gjykimi i mvonshm. Me shlyerjen e dnimit nga
evidenca ndshkimore nuk arrihet as anulimi juridik, as faktik i dnimit, prkatsisht i
sanksionit penal q sht prfshir me at shlyerje t dnimit. Dnimi i shlyer mbetet faktikisht
edhe m tej n evidencn ndshkimore. Veprimi juridik i shlyerjes s dnimit kufizohet n
mundsit e ngushtuara me ligj t zbulimit t t dhnave nga evidenca ndshkimore mbi
gjykimet e shlyera. Me shlyerjen e gjykimit nga evidenca ndshkimore pushojn edhe pasojat
juridike t gjykimit.
2. Zbulimi i t dhnave nga evidenca ndshkimore
Me qllim t mbrojtjes s personave t dnuar dhe t keqprdorimeve eventuale, ligjet
parashohin q t dhnat nga evidenca ndshkimore mund ti jepen vetm gjykats, prokuroris
ose personave t autorizuar zyrtar lidhur me procedurn penale q zhvillohet kundr personit q
m par ka qen i dnuar; pastaj organeve kompetente pr ekzekutimin e sanksioneve penale
dhe organeve kompetente q marrin pjes n procedurn e dhnies s amnistis, t faljes, t
lirimit me kusht ose t shlyerjes s dnimit.
N baz t krkess s arsyetuar kto t dhna mund tu jepen edhe organeve shtetrore,
ndrmarrjeve dhe personave t tjer juridik nse ende vazhdojn pasojat e caktuara juridike t
dnimit ose masat e siguris ose nse pr kt ekziston interesi i arsyeshm i bazuar n ligj.
Ndrkaq, t dhnat nga evidenca ndshkimore mund tu jepen edhe qytetarve si prov pr
gjykimin, prkatsisht mosgjykimin e tyre, por vetm nse ato u nevojiten pr realizimin e t
drejtave t tyre n botn e jashtme. Ndrkaq, t dhnat mbi dnimin e shlyer nuk mund ti
jepen askujt. Ligji gjithashtu ka caktuar shprehimisht se askush nuk ka t drejt q t krkoj
nga qytetart t parashtrojn prova mbi gjykimin ose mosgjykimin e tyre.
IX Parashkrimi

145

Parashkrimi sht fakt juridik q bn shuarjen e sanksionit penal pr shkak t kalimit t

kohs s caktuar me ligj. Pasi q parashkrimi caktohet nga ana e shtetit me an t dispozitave
juridike, kjo nuk paraqitet si heqje dor n mnyr t plot t shtetit nga e drejta e dnimit pr
shkak t kalimit t kohs. Parashkrimi jepet n interes publik dhe rndsia e tij sht e
shumfisht. Aplikimin e parashkrimit e arsyetojn shum arsye:
1) Shqiptimi i sanksioneve penale ndaj kryersit pas skadimit t nj kohe t gjat nuk mund t
realizoj qllimin e vet q konsiston n ndikimin preventiv n t tjert q t respektojn sistemin
juridik dhe t mos kryejn vepra penale, prkatsisht t pengojn kryersin q prsri t kryej
vepr penale, si dhe t nxis riedukimin e tij. Pra, sjellja e mir e kryersit gjat asaj kohe jep
prova t mjaftueshme q ai sht prmirsuar dhe riedukuar.
Me parashkrimin ai lirohet nga frika e ndjekjes penale dhe e dnimit q n te bn presion
psikologjik dhe e pamundson q t inkuadrohet plotsisht n jetn shoqrore.
2) Me kalimin e kohs bie n harres vepra e kryer penale, kshtu q me shqiptimin dhe
ekzekutimin e sanksioneve nga aspekti i prevencs s prgjithshme nuk mund t ndikohet
pozitivisht tek qytetart, prandaj aplikimi i sanksionit n rastin e till sht i padobishm. Nga
ana tjetr, tek personat e goditur me veprn penale kjo madje mund t shkaktoj kujtesn e
ngjarjes tashm t harruar, shqetsimin dhe urrejtjen ndaj kryersit me ka bhet rregullimi n
raportet shoqrore t posakrijuara dhe rregullohet besimi midis qytetarve.
3) Me kalimin e kohs pr kolegjin gjyqsor paraqiten vshtirsi rreth prcaktimit, verifikimit dhe
vlersimit t t gjitha rrethanave objektive dhe subjektive t veprs;
4) Me aplikimin e institucionit t parashkrimit shteti ushtron presion ndaj organeve t
jurisprudencs penale q t jen azhur dhe efikas n zbulimin, argumentimin dhe dnimin e
kryersve t veprave penale. Humbja e t drejts pr dnim nuk do t thot dobsi dhe e met,
por prkundrazi fuqi e rendit juridik. Parashkrimi sht n lidhje t ngusht me parimin e
ligjshmris.
Ekzistojn dy ndarje t parashtrimit: 1) sipas kohs prej kur fillon t rrjedh parashkrimi,
dallohen parashkrimi i ndjekjes penale dhe parashkrimi i ekzekutimit t dnimit dhe 2) sipas
veprimit: parashkrimi relativ dhe absolut.
1. Parashkrimi i ndjekjes penale
Parashkrimi i ndjekjes penale (anulimi) ekziston kur pas skadimit t kohs s caktuar nga
kryerja e veprs penale nuk mund t ndrmerret ndjekja penale e kryersit t tij. Koha q duhet
t kaloj n mnyr q t paraqitet parashkrimi quhet afati i parashkrimit. Afati i parashkrimit
sht caktuar n mnyra t ndryshme pr veprat prkatse penale dhe varet nga lloji dhe
lartsia e dnimit t prcaktuar.
N nenin 90 t LP t Kosovs sht parapar q ndjekja penale nuk mund t ndrmerret
kur kalojn:
1) Tridhjetepes vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sht prcaktuar dnimi afatgjat
me burgim;
2) Pesmbdhjet vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sipas ligjit mund t shqiptohet
dnimi me burgim m i gjat se dhjet vet.
3) Dhjet vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sipas ligjit mund t shqiptohet dnimi me
burgim m i gjat se pes vjet;
4) Pes vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sipas ligjit mund t shqiptohet dnimi me
burgim m i gjat se tri vjet;

146

5) Tri vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sipas ligjit mund t shqiptohet dnimi me
burgim m i gjat se nj vit;
6) Dy vjet nga kryerja e veprs penale pr t ciln sipas ligjit mund t shqiptohet dnimi me
burgim deri n nj vit ose dnimi me gjob.
Nse pr veprn penale jan prcaktuar disa dnime, afati i parashkrimit caktohet sipas
dnimit m t rnd t prcaktuar.
Afati i parashkrimit fillon t rrjedh prej dits kur sht kryer vepra penale, e kjo sht
dita kur kryersi ka ndrmarr veprimin e kryerjes ose kur ka l pas dore ndrmarrjen e
veprimit pr t cilin ka qen i detyrueshm. Tek vepra penale e vazhduar ose kolektive afati i
parashkrimit fillon t rrjedh prej dits kur sht kryer veprimi i fundit q hyn n prbrje t
veprs penale t vazhduar, prkatsisht kolektive. Tek vepra penale e prhershme parashkrimi
fillon t rrjedh nga momenti kur ka pushuar gjendja kundrligjore. Pr veprn penale n tentim
ky afat caktohet sipas afatit t parashkrimit pr veprn penale t kryer. Afati i parashkrimit pr
bashkpjesmarrs sht i njjt si edhe pr kryersin e veprs.
Pezullimi i parashkrimit
Pezullimi (ose pushimi) i parashkrimit do t thot q pr shkak t disa rrethanave
ndjekja nuk mund t ndrmerret ose nuk mund t vazhdoj. Gjat kohs derisa veprojn ato
rrethana, afati i parashkrimit nuk rrjedh, kurse pas pushimit t tyre, afati i parashkrimit
vazhdon. Kjo do t thot se pezullimi i parashkrimit vepron n at mnyr q gjat kohs derisa
ekzistojn pengesat afati i parashkrimit nuk rrjedh dhe vazhdon vetm pasi t mnjanohen
pengesat.
N teorin juridike jan t njohura dy lloje t pengesave q shkaktojn pezullimin e afatit
t parashkrimit: 1) pengesa faktike dhe 2) pengesa juridike. Pengesat faktike jan rrethanat e
natyrs reale: okupimi, gjendja e lufts, gjendja e rrezikut t drejtprdrejt t lufts, gjendja e
jashtzakonshme, prmbytja, zjarri, trmeti, ikja e kryersit t veprs penale. Pengesat juridike
jan rrethanat e natyrs juridike: smurja shpirtrore ose imuniteti i t fajsuarit, zgjidhja
paraprake e shtjes s ekstradimit.
Nse n kryerjen e veprs penale kan marr pjes m shum persona, pezullimi i
parashkrimit ka veprim vetm ndaj atij personi me t cilin ka t bj pengesa pr ndjekjen
penale, kurse ndaj personave t tjer parashkrimi rrjedh.
Me pezullimin e parashkrimit t ndjekjes penale afati i parashkrimit rritet pr aq koh sa
ka zgjatur pezullimi. Kjo mund t ket pr pasoj vazhdimin e konsiderueshm t ktij afati
madje edhe mundsin q kryersi t kryej vepr penale q fare nuk mund t parashkruhet.
Pr t drejtn penale bashkkohore parashihet institucioni i parashkrimit absolut.
Ndrprerja e parashkrimit
Ndrprerja e parashkrimit do t thot se pr shkak t ekzistimit t rrethanave t parapara me ligj
afati i parashkrimit ndrpritet ashtu q me pushimin e atyre rrethanave, ai nuk vazhdon, por
fillon t rrjedh nga e para. Ligjet penale parashohin dy arsye pr ndrprerjen e parashkrimit
(neni 91 i LP t Kosovs):
1) Parashkrimi ndrpritet me do veprim procesor t organit kompetent q ndrmerret pr
ndjekjen e kryersit pr shkak t veprs s kryer penale. Veprimin duhet ta ndrmarr organi
kompetent pr ndjekjen penale, e ajo nuk mund t konsistoj n cilindo veprimtari t parapar
me ligj t administruar pr veprn e caktuar penale sipas gjendjes faktike t gjrave, si sht
p.sh. marrja n pyetje e dshmitarit, hetimi, ekspertiza etj. Veprimi duhet t ndrmerret kundr

147

personit t caktuar dhe lidhur me veprn e caktuar penale. Veprimet procesore jan ato veprime
q i ndrmarrin organet ose personat e autorizuar (subjektet n proces) me qllim t inicimit, t
kohzgjatjes ose t prfundimit t procedurs penale.
2) Parashkrimi ndrpritet kur kryersi n kohn derisa rrjedh afati i parashkrimit kryen vepr t
njjt t rnd ose vepr penale m t rnd. Pr vlersimin e peshs s veprave penale me
rndsi sht prcaktuar dnimi n ligj. Nse n veprn penale kan marr pjes m shum
persona, ndrprerja e parashkrimit ekziston vetm lidhur me at person kundr t cilit sht
ndrmarr veprimi ligjor i organit kompetent d.m.th. q n kohn e afatit t parashkrimit ka
kryer vepr gjithashtu t rnd ose vepr penale m t rnd. Me do ndrprerje, parashkrimi
fillon t rrjedh prsri.
Parashkrimi absolut
Parashkrimi absolut do t thot pamundsia e ndjekjes penale kur kalon koha e caktuar pas
kryerjes s veprs penale pa marr parasysh pezullimet dhe ndrprerjet e parashkrimit. Sipas
nenit 91 alineja 6 parashkrimi absolut paraqitet kur kalon dy her aq koh sa krkohet sipas
ligjit pr parashkrimin e ndjekjes penale.
2. Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit
Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit do t thot q pas kalimit t kohs s caktuar nga dita e
plotfuqishmris s aktgjykimit dnimi i shqiptuar nuk mund t ekzekutohet. Pr paraqitjen e
ktij parashkrimi sht e nevojshme q gjykata t ket shqiptuar dnimin por pr shkak t
paraqitjes s rrethanave t caktuara nuk i sht qasur ekzekutimit ose ekzekutimi pr shkak t
atyre rrethanave sht ndrprer. Afati i parashkrimit t ekzekutimit t dnimit llogaritet sipas
llojit dhe lartsis s dnimit t shqiptuar me aktgjykimin e forms s prer.
Kto afate sipas nenit 92 t LP t Kosovs jan:
1)
2)
3)
4)
5)
6)

Tridhjetepes vjet nga gjykimi me dnim burgimi afatgjat,

Pesmbdhjet vjet nga gjykimi me burgim m t gjat se dhjet vjet.
Dhjet vjet nga gjykimi me burgim m t gjat se pes vjet.
Pes vjet nga gjykimi me burgim m t gjat se tri vjet.
Tri vjet nga gjykimi me burgim m t gjat se nj vit.
Dy vjet nga gjykimi me burgim deri n nj vit ose me dnim me gjob.

Ekzekutimi i dnimit me gjob (si dnim aksesor) parashkruhet kur kalojn dy

vjet nga plotfuqishmria e aktgjykimit me t cilin sht shqiptuar ai dnim.
Parashkrimi i ekzekutimit t dnimit fillon t rrjedh nga dita e plotfuqishmris s
aktgjykimit me t cilin sht shqiptuar prve n rastin e revokimit t dnimit me kusht kur afati
i parashkrimit fillon t rrjedh prej dits kur vendimi mbi revokimin sht br i plotfuqishm.
Pezullimi dhe ndrprerja e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit
Sipas nenit 93 t LP t Kosovs parashkrimi i dnimit nuk rrjedh gjat kohs pr t ciln
sipas ligjit nuk mund t ndrmerret ekzekutimi i dnimit. Pengesat pr shkak t t cilave nuk
mund t ndrmerret ekzekutimi i dnimit mund t jen t natyrs reale dhe juridike. Ndrprerja
e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit paraqitet me ndrmarrjen e veprimit t organit
kompetent shtetror pr ekzekutimin e dnimit, si jan: ftesa e personit t gjykuar q t
paraqitet pr mbajtjen e dnimit, shpallja e fletarrestit pr personin e ikur t dnuar etj.
Parashkrimi i ekzekutimit t dnimeve plotsuese dhe t masave t

148

trajtimit t detyrueshm
Sipas nenit 93 t LP t Kosovs parashkrimi i ekzekutimit t dnimeve t shqiptuara
plotsuese me gjob paraqitet pas dy vjetsh prej dits s plotfuqishmris s aktgjykimit me
t cilin sht caktuar ai dnim. Pastaj, parashkrimi i ekzekutimit t dnimeve t tjera plotsuese
paraqitet pas kalimit t pes vjetve prej dits s plotfuqishmris s aktgjykimit me t cilin
jan caktuar. Dhe, m n fund, parashkrimi i mass s trajtimit t detyrueshm paraqitet pas
kalimit t tri vjetve prej dits s plotfuqishmris s aktgjykimit me t cilin sht caktuar ajo
mas.
Parashkrimi i ekzekutimit t mass s konfiskimit t dobis pasurore
t siguruar me an t veprs penale
N aspektin e parashkrimit t ekzekutimit t ksaj mase pasurore ligji nuk flet asgj,
prandaj duke pasur parasysh mendimet juridike t t drejts pasurore merret se kjo krkes
parashkruhet n kufijt e afatit t prgjithshm t parashkrimit t t gjitha krkesave obligative
t prcaktuara me vendimin gjyqsor, e ky sht afati prej 10 vjetsh prej dits kur sht
prcaktuar detyrimi pasuror.
Parashkrimi absolut i ekzekutimit t dnimeve dhe t masave t
siguris
T gjitha ligjet shprehimisht caktojn q me kalimin dy her t asaj kohe q krkohet
sipas ligjit pr paraqitjen e parashkrimit t ekzekutimit t dnimit ose t masave t siguris,
paraqitet parashkrimi absolut i ekzekutimit t tyre, q do t thot se sanksionet e shqiptuara
penale nuk mund t ekzekutohen n asnj rast.
3. Mosparashkrimi i ndjekjes penale dhe i ekzekutimit t dnimit
Parashkrimi i ndjekjes penale dhe i ekzekutimit t dnimit dhe t sanksioneve t tjera
penale jan institute t prgjithshme t s drejts penale, prandaj aplikohen lidhur me do vepr
t kryer penale ndaj do kryersi dhe lidhur me do sanksion t shqiptuar. Nga kjo rregull
ekziston prjashtimi. Kshtu, n nenin 95 t LP t Kosovs sht prcaktuar q ndjekja penale
dhe ekzekutimi i dnimit nuk parashkruhet pr veprat penale t gjenocidit, t krimit kundr
njerzimit, t krimeve t lufts dhe pr veprat penale pr t cilat parashkrimi nuk mund t
paraqitet sipas t drejts ndrkombtare. Zgjidhja e ktill mbshtetet n aplikimin e Konvents
ndrkombtare mbi mosaplikimin e parashkrimit ligjor pr krimet e lufts dhe krimet kundr
njerzimit q e ka miratuar OKB m 1968.
X. AMNISTIA DHE FALJA E DNIMIT
1. Amnistia
Amnistia konsiston n faljen e dnimit t kryersit t veprs penale q jepet me an t
akteve t organeve m t larta t pushtetit. Duke pasur parasysh veprimin dallohen dy lloje t
amnistis: 1) falja e dnimit q sht shqiptuar n form t prer (amnistia n kuptim t
ngusht) dhe 2) lirimi nga ndjekja penale dhe dnimi (amnisti n kuptimin e gjer ose anulimi).
Ajo paraqet baz t prgjithshme pr shuarjen e sanksionit penal sepse ka t bj me t gjitha
veprat penale, t gjith kryersit dhe t gjitha dnimet e shqiptuara. Kjo shuarje e dnimit mund
t jet e plot ose e pjesrishme, varsisht nga ajo se dnimi a sht falur n trsi ose
pjesrisht.
Amnistia n t vrtet do t thot

harres (amnistia greq. harrim) i fajit t ndonj

149

personi ose falje e dnimit q e trheq faji. Aplikimi i tij sht prjashtim nga rregulla se sht
e drejt q do kryers i veprs penale t marr dnimin e merituar. N kt mnyr ajo
paraqitet dhe vepron m fuqishm se vet ligji (i cili prcakton dnimin pr veprn e kryer
penale) edhe nga vet vendimi gjyqsor (me t ciln sht shqiptuar ky dnim). Amnistia sht
institucion i vjetr q sht njohur qysh n t drejtn romake dhe t mesjets. Prkundr
vrejtjeve t shumta, aplikimin e saj e arsyetojn nj varg arsyesh: 1) gjithmon ekziston
mundsia q n disa raste gjykata t marr aktgjykim t gabueshm t mbshtetur n lajthim
mbi rrethanat ose n baz t dshmive t rrejshme t pjesmarrsve n procedur, prandaj
amnistia paraqitet si mjet i jashtzakonshm korrektues pr mnjanimin e dnimit t padrejt,
2) sht e mundur q pr shkak t kushteve dhe t rrethanave t ndryshuara shoqrore vepra
penale t humb rrezikshmrin e vet shoqrore, prandaj do t ishte e padrejt t dnohet
kryersi i veprs s till, 3) arsyet e humanitetit ose arsyet shoqrore, shtetrore dhe politike
mund t krkojn q disa personave tu falet dnimi pr veprat q i kan kryer dhe 4) amnistia
sht mjet i jashtzakonshm nxits pr sjellje t mir dhe vetedukim t t dnuarve, prandaj
sht shprblim i llojit t veant pr sjellje shembullore t t dnuarve.
Me dhnien e amnistis nuk cenohen t drejtat e personave t tret q mbshteten n
gjykim. Personat e dmtuar me veprn penale kan t drejt t krkojn kompensim t dmit
t gjykuar, kthimin e gjsendit q i sht marr. Mirpo tek anulimi pasi q nuk ekziston dnimi
i shqiptuar pr veprn penale, n teorin praktike me t drejt parashtrohet pyetja se me kt a
cenohen t drejtat e personave t tret, q dalin nga vepra e kryer penale.
Amnistia sht akt n form t ligjit me t cilin nj numri t pacaktuar personash u jepet
lirimi nga ndjekja penale, lirimi i plot ose i pjesrishm nga ekzekutimi i dnimit, zvendsohen
dnimet e shqiptuara n dnim m t but ose bhet shlyerja e dnimit (neni 96 e LP t
Kosovs).
Jan tri elemente themelore t amnistis: 1) akt i organit m t lart prfaqsues, 2) ka
t bj me nj numr individualisht t pacaktuar personash dhe 3) konsiston n lirimin nga
ndjekja penale, lirimin e pjesrishm ose t plot nga ekzekutimi i dnimit, zvendsimin e
dnimit t shqiptuar me dnim m t but, shlyerjen e dnimit ose suprimimin e pasojave t
caktuara juridike t dnimit.
Amnistin e jep organi m i lart prfaqsues Kuvendi i Kosovs. Caktimi i personave
me t cilt ka t bj amnistia mund t bhet n disa mnyra: 1) mund t ceken vepra penale
me kryersit e t cilave ka t bj amnistia, 2) mund t jepet amnistia me caktimin e llojit dhe
t lartsis s dnimit t shqiptuar dhe 3) amnistia mund t jepet duke pasur parasysh veprn
e caktuar penale dhe kohzgjatjen e caktuar t dnimit t shqiptuar.
Lirimi nga ndjekja penale (anulimi) pamundson fillimin ose vazhdimin e procedurs
penale. N rast t marrjes s aktit mbi anulimin, procedura penale pezullohet nse ka filluar,
kurse personat q prfshihen me anulim lirohen nga paraburgimi n liri. Anulimi nuk mund t
jepet n t gjitha fazat e procedurs deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit. Veprimi i tij sht
m i fuqishmi, sepse nuk bhet dnimi kshtu q kryersi i veprs nuk bart kurrfar pasojash
juridike, dhe vepra pr t ciln jepet anulimi nuk mund t merret si baz pr recidivizm.
Me an t amnistis mund t jepet lirimi i plot ose i pjesrishm nga dnimi. Lirimi i
plot nga ekzekutimi i dnimit prfshin t gjitha dnimet (kryesore dhe aksesore). Lirimi i
pjesrishm nga dnimi prfshin vetm disa prej dnimeve dhe sjell zvoglimin e dnimit. Me
an t amnistis mund t zvendsohet dnimi i shqiptuar me nj lloj m t but t dnimit, por
dnimi i pa kusht nuk mund t zvendsohet me dnimin me kusht. M n fund, amnistia ka t
bj me shlyerjen e dnimit ose suprimimin e pasojave t caktuara juridike t dnimit kshtu
q personat i fitojn t gjitha t drejtat q i u jan marr me dnim sipas fuqis ligjore.

150

2. Falja e dnimit
Baza e fundit e prgjithshme pr shuarjen e sanksionit penal sht falja. Ky sht akt n
form t vendimit (aktvendimit) q e merr organi m i lart i pushtetit sovrani Kryetari, me
t cilin personave t caktuar me emr u jepet lirimi nga ndjekja penale, lirimi i plot ose i
pjesrishm nga ekzekutimi i dnimit, u zvendsohet dnimi i shqiptuar me dnim m t but
ose u caktohet shlyerja e dnimit (neni 97 i LP t Kosovs).
Jan tri elemente themelore t faljes: 1) e jep organi m i lart i pushtetit i caktuar me
ligj, 2) ka t bj me personat e caktuar me emr dhe 3) prmbajtja e faljes konsiston n lirimin
nga ndjekja penale, lirimin e plot ose t pjesrishm nga ekzekutimi i dnimit, zvendsimin e
dnimit t shqiptuar me dnim tjetr ose shlyerjen e dnimit.
Veprimi i faljes sht m i fuqishm se vet vendimi gjyqsor (aktgjykimi me t cilin sht
shqiptuar sanksioni penal) madje edhe nga vet ligji pasi q anulon dhe derogon dispozitat e tij
mbi dnimin e kryersit t veprs penale. Me aplikimin e ktij instituti ndryshohet vendimi
gjyqsor, por nuk cenohet fuqia e tij juridike, aftsia juridike, ligjshmria e tij, pohimi se
personi i caktuar ka kryer veprn penale. Pasi q ka t bj me persona t caktuar , ky sht akt
individual, personal, e jo akt normativ me t cilin krijohet q m par situata pr numrin e
pacaktuar t personave.
Procedura pr faljen e dnimit iniciohet sipas detyrs zyrtare ose n baz t lutjes s
personit t dnuar, prkatsisht t personave t tjer t cekur saktsisht me ligj. Sipas detyrs
zyrtare iniciohet procedura pr anulim, por mund t jepet falja e dnimit edhe kur nuk sht
zbatuar procedura pr dhnien e faljes s dnimit. Falja e dnimit ka t bj me do vepr
penale pa marr parasysh a ndiqet a jo sipas detyrs zyrtare ose sipas padis private. Me an t
saj mund t prfshihet do dnim i shqiptuar kryersit t veprs penale, por nuk ka t bj
edhe me masat edukative. Me ligj shprehimisht nuk parashihet q me an t faljes i denuari
mund t lirohet nga dnimi me kusht, edhe pse kjo do t ishte e logjikshme kur tashm me
kt akt kryersit mund ti jepet lirimi i plot ose i pjesrishm nga dnimi. Me falje mund t
caktohet suprimimi ose kohzgjatja m e shkurtr e mass s siguris, ndalimi i ushtrimit t
profesionit, t veprimtaris ose t detyrs. Me dhnien e faljes nuk cenohen t drejtat e
personave t tret q mbshteten n gjykim. Veprimi juridik i faljes sht m i gjer se veprimi
i amnistis: 1) me an t amnistis nuk mund t zvendsohet dnimi me gjykimin me kusht
gj q sht e mundur me an t faljes dhe 2) me an t amnistis vetm suprimohen pasojat
juridike t dnimit, por nuk mund t shkurtohet kohzgjatja e tyre gj q sht e mundur me
an t faljes.

151