KHOA HOC KY THUAT

CNG NGH
CAO SU
THIN NHIN

TAC GIA GI BAN QUYEN

NGUYN HU TR

KHOA HOC KY THUAT

CNG NGH
CAO SU
THIN NHIN
(BAN IN LN TH BA CO SA CHA, B SUNG)

NHA XUT BAN TRE

LI GII THIEU

Nhng bc tin dai cua khoa hoc ngay nay a em n cho

con ngi v s nhng tin nghi ca v vt cht ln tinh thn.
Nhng thanh qua nay ni tip nhng thanh qua kia, nhng vng
mc nay gi m cho nhng khai nim mi khac, nhng san phm
cua ngay hm qua a ngm cha trong no mt ha hen ngay mai
se co mt san phm u vit hn...
Co nhng loai san phm ma ch mt hai thp nin ta a thy no
b thay th hoan toan. Ngay nay rt nhiu nguyn vt liu mi ra
i nhm phuc vu tiu dung, nh cac loai nha tng hp t pho
san cua du hoa, cac loai nha kt hp cellulose nh composite...
nhng mt nguyn vt liu truyn thng co gn hai th ky nay la
cao su thin nhin vn gi c th manh cua no. Va san phm
cao su cua KYMDAN, Vit Nam, khng nhng a tn tai vng
vang sut na th ky nay ma con tng bc khng nh mt san
phm cao su u vit trn th trng th gii ca v mt cht lng
ln mu ma.
Co th noi co c kt qua ngay hm nay la do s u t mt h
thng kin thc chuyn mn vng chc va tm nhn ung n
trong mi tng quan cua s phat trin cac loai nguyn vt liu
mi vi CAO SU THIN NHIN cua lp lp ngi ni tip nhau
trong cng ty KYMDAN trai qua nm thp nin cua th ky hai
mi nay. Ngoai s truyn ba nhng kin thc chuyn mn cn
thit cho tp th anh ch em cng tac tai Cng ty KYMDAN, Ban
CAO SU THIN NHIN 5

Lanh ao KYMDAN vi Chu tch Hi ng Quan tr la Ky s Nguyn

Hu Tr con nhn thy trach nhim phai truyn ba nhng kin
thc c s chuyn nganh va kinh nghim san xut trong 5 thp
nin qua cho nhng ai a, ang va se bc vao lnh vc cao su
thin nhin nay.
Tp sach Khoa hoc ky thut CNG NGH CAO SU THIN NHIN
cua Ky s Nguyn Hu Tr la mt bin soan ht sc cng phu va
nghim tuc da trn nghin cu, tham khao va qua trnh kinh
nghim san xut. Sach co 18 chng, trong o gm lch s phat
hin va phat trin cy cao su, cac ho cy cao su, nhng kinh nghim
trng va thu hoach mu cao su; thanh phn hoa hoc va tnh cht
cua latex; qua trnh lu hoa, oxide hoa va lao hoa cua cao su thin
nhin; cng thc va quy trnh san xut... Mi chng la mt dn
giai mi me, suc tch va d hiu da trn c s khoa hoc va kinh
nghim san xut. Sach cung mang n cho ngi oc ph thng
nhng kin thc hu ch v san phm ma mnh ang s dung.
Nha xut ban TRE xin trn trong gii thiu cung c gia.
NHA XUT BAN TRE

6 CAO SU THIN NHIN

CHNG I

AI CNG

Cao su thin nhin la mt cht co tnh an hi va tnh bn,

thu c t mu (latex) cua nhiu loai cy cao su, c bit nht la
loai cy Hevea brasiliensis.
Vao nm 1875 nha hoa hoc Phap Bouchardat chng minh cao
su thin nhin la mt hn hp polymer isoprene (C5H8)n; nhng
polymer nay co mach carbon rt dai vi nhng nhanh ngang tac
dung nh cai moc. Cac mach o xon ln nhau, moc vao bng
nhng nhanh ngang ma khng t khi keo dan, mach carbon co
xu hng tr v dang cu, do o sinh ra tnh an hi.
Ta se khao sat cac tnh cht cua cao su thin nhin nhng
trang sau.
A. LCH S

I. Lch s phat hin cy cao su:

Ngi u chu u tin bit n cao su co le la Christophe
Colomb(1). Theo nha vit s Antonio de Herrera thut lai, trong
hanh trnh tham him sang chu My ln th hai(2), ng
Christophe Colomb co bit ti mt tro chi cua dn a phng

1. Ngi tm ra Chu My u tin. Thc hin c 4 chuyn tham him chu My t nm

1492 n 1504.
2. T nm 1493 n 1496.

CAO SU THIN NHIN 7

Haiti (qun ao thuc chu My) la s dung qua bong tao t cht
nha co tnh an hi, kch thc bng qua bong hin nay, tung
chuyn a qua mt l khoet trn tng bng vai hoc cui tay,
bp v, thay v dung qua bong lam bng vai n nh luc by gi
tai chu u. Tro chi nay c dn chu My(1) dung qua nhiu
th ky, c chng minh qua khai qut khao c nghin cu nn
vn minh Maya vung Trung My, vi nhng di tch bai bong
cung vi vt dung cao su vao th ky XI.
Mai n nm 1615, con ngi mi bit ti cao su qua sach co
ta De la monarquia indiana cua Juan de Torquemada, vit
v li ch va cng dung ph cp cua cao su, noi n mt cht co
tn la ulei do dn a phng Mhic ch tao t mu cy goi la
ule ma ho dung lam vai qun ao khng thm nc.
Tuy nhin, mai n hn 1 th ky sau, li ch va cng dung cua
cao su mi c bit ti do hai nha bac hoc Phap la ng La
Condamine va ng Fresneau.
La Condamine c Vin Han lm Khoa hoc Paris c n
Nam My o chiu dai oan kinh tuyn chay qua xch ao. Trong
8 nm vi nhim vu nay (1736-1744), ng con quan sat nhiu s
kin khoa hoc khac trong thin nhin. Tu trung, ng t Quito
(thu nc Ecuador) gi v Vin Han lm Khoa hoc Paris
(Phap) vai mu khi sm mau, tng t nh nha, phat xut t
mt loai cy ma dn a phng goi la heve, khi rach vo thn
co cht long mau trng nh sa tit ra, gp khng kh dn dn
ng lai ri kh i. ng thi, ng cung cho bit cng dung cua
cht nay va cho bit cy tit ra cht nh th con moc ca bn b
sng Amazone va dn tc Maina (Mainas) a phng con goi
cht o la caa-o-chu; t m nay ngi Phap goi la caoutchouc,

1. Sau khi tm c t mi chu My, luc by gi ngi ta tng la t n va dn a

phng la dn n .

8 CAO SU THIN NHIN

ngi Vit Nam la cao su, Anh la caotchouc(1), Nga la

Kayryk, c la Kautchuk, Y la caucciu, Ty Ban Nha la
caucho, Bungari la Kayryk, Rumani la caoutchouc. Theo
dn tc Maina, Caa co ngha la cy, g va o-chu co ngha la khoc,
chay ra hay chay nc mt; do o y ngha nguyn thuy ch cao su
co ngha la nc mt cua cy.
Qua nhng bao cao khac cua La Condamine, ngi ta thy co
tin tc quan h ti ky s Fresneau tai Guayane (Nam My), gp
g nhau vao nm 1743. Franois Fresneau co nhng ban m ta
tng tn v cy cao su va cho bit khng ngng tm nhng ni
sinh trng cy cao su, nghin cu cach chit rut cao su, va
chnh ng la ngi u tin ngh s dung nguyn liu nay.
Vao nm 1762, cy ma ng Fresneau cp ti, la cy Hevea
guianensis. Nhng nm sau o, ngi ta nhanh chong nhn thy
cy cho ra cao su khng ch sinh trng chu My, con co ca chu
Phi cung nh chu A. Nh nhan Flora Indica, Roxburgh a
cho bit dn a phng min ng A a bit ti gia tr cua cao su
t lu: cao su trch ly t mt cy cao su co tn la Ficus elastica,
c s dung lam uc va vt dung khng thm nc.
Tnh n nay, cy cha mu cao su co rt nhiu loai, moc rai
rac khp qua t, nht la vung nhit i. Co cy thuc ging to
ln nh cy Hevea brasiliensis hay ging Ficus, co cy thuc loai
dy leo (nh ging Landolphia), co cy thuc ging co, v.v.... ta se
cp tip theo. Co th noi tt ca nhng ging, loai cy cao su
u thc s khng th khai thac theo li cng nghip c
nhng loai cy c chon canh tac ai qui m la cy thuc
loai Hevea brasiliensis, cho hu ht tng lng cao su thin
nhin trn th trng th gii.
Y tng lp ra n in, ch phat sinh t luc con ngi co nhu
1. Ch Rubber (Anh, My) ma ta dch la cao su ch ph bin sau nm 1770, Priestly phat
hin cao su ty xoa c vt but ch, nh la gm ty.

CAO SU THIN NHIN 9

cu to ln, tc la sau hang loat kham pha cua khoa hoc ky thut
a giup con ngi s dung cht nay trong cuc sng vi nhiu
loai san phm.

II. Tin b khoa hoc va cng nghip cao su trn th gii:

Sau khi nghin cu v lch s cao su, kho ma tach khoa hoc
khoi cng nghip hay ky ngh cao su c. Tht th, a t lu,
cao su cha phai la i tng khao cu thun tuy va v t. a s
nha khao cu u xoay hng chuyn nghin cu cac ng dung
mi cua cao su, do vy tin trin v khoa hoc cao su thng ln
ln vi tin trin v ky thut.
Latex ma dn chu My bit ti cng dung, luc by gi khng
th xut khu, chuyn ch ra ngoai c. o la cht long trng
uc nh sa; t nhin se ln men va ng c, dang nay no
la cao su kh. Nhng by gi, cao su dang c nay khng th
dung c vao vic g, khng x ly c, khng th tao ra c
hnh dang cua vt dung mong mun.
Phong theo phng phap cua cac a phng chu My, s
dung latex ti. Trc ht, ngi ta tm mt cht long co kha
nng hoa tan cao su kh thanh mt dung dch long va cht long
nay co th bc hi c, tra tnh cht nguyn thuy cua cao su tr
lai (cht hoa tan nay c goi la dung mi). Nh th, ap dung
theo cach nay, se ch bin c thanh vt dung cao su trang
pht, nhung. Nhng tin b nay hu nh khng ang k, phai
i sau gn mt th ky, nh hai cuc phat minh quan trong la
phat minh nghin hay can hoa deo cao su va lu hoa cao su.
Vn hoa tan cao su c nh vao nm 1761 (17 nm, sau
khi ng La Condamine tr v) nh hai nha hoa hoc Phap la
Herissant va Macquer, vi dung mi la ether va tinh du thng
(essence de terebenthine). Nhng, mc du Samuel Peal a ra
sang ch nm 1791, vic ch bin ra ao ma mi c xem la
manh ch vao sau nm 1823, nm ma Macintosh s dung naphtha
nh la mt dung mi.
10 CAO SU THIN NHIN

Sau thi ky ch bin vt dung t dung dch, n thi ky cng

nghip cao su tin trin vt bc, la thi ky Thomas Hancock (Anh)
kham pha ra qua trnh nghin hay can deo cao su t nhng ln
quan sat cng vic lam nm 1819, ng a gi b mt sut nhiu nm.
II.1. Phat minh ra qua trnh can deo

Hancock nhn thy nhng manh cao su mi va c ct ra

co tnh dnh lai vi nhau khi bop vt chung lai. T o ng ngh la
nu xe vun cao su ri p ni nhng manh vun o lai bng lc
nen ep, co th lam thanh nhng vt dung co hnh dang va kch
thc mong mun. thc hin, ng ch tao ra mt may gm
mt ng tru co gai quay tron trong mt tru rng khac cung co
gai ma ng goi la may Pickle. May c thit k ln hn khi
ng nhn thy kt qua at c nh y mun, tc la co c cao
su bt, cao su th t dang co tnh an hi va tnh bn tr thanh
mt khi nhao va deo khng ch cho c moi hnh dang, vt
dung theo y mun ma con n vao c cac cht bt vi ty l kha
ln giam gia thanh, vt dung c cng hn...
Tht ra, y la mt phat minh co tm mc quan trong do cng
lao cua ng. Cng cuc nghin deo hoa vi may Pickle ngay nay
c goi la s deo hoa cao su c thc hin vi may nhi can.
Vn ch bin vt dung cao su t vic hoa tan cao su bng
dung mi, tin b hn na la thc hin nghin hoa deo cho
c hnh dang cac vt dung u c giai quyt. Nhng by gi
vic s dung cao su hay con vp phai mt tr ngai ln lao la tt
ca cac vt dung cao su va ri khoi xng ch bin u h hong
nhanh chong, chung chay nha nhy dnh di anh hng cua
sc nong va anh sang, hoa cng gion khi gp lanh, thi gian s
dung ngn ngui.
Phai n 20 nm sau, nh cuc phat minh khac rt quan
trong mi giai quyt c kho khn nu trn, o la phat minh
qua trnh lu hoa cao su. Chnh t kham pha nay ma nn cng
nghip cao su trn th gii phat trin vt bc.
CAO SU THIN NHIN 11

II.2. S lu hoa cao su:

Vao nm 1831, Charles Goodyear (Hoa Ky) tm cach cai thin

cht liu cao su, chu yu ng n lc tm mt cht lam kh cac
thanh phn chay nha by nhy. n nm 1839 qua qua trnh
nghin cu, ng phat minh ra mt hin tng gy ngac nhin,
chn ng cho cng nghip cao su: cao su sng hoa trn vi lu
huynh em x ly nhit u lam nong chay lu huynh, se trai
qua mt bin i, cai thin c cac tnh cht c ly cung nh kha
nng chu nhit rt ln, thi gian s dung cac vt dung cao su
nay lu gp nhiu ln cao su khng c x ly nh th.
Cao su c x ly nh vy c goi la cao su lu hoa (1) va ta
se khao sat tng tn trong chng lu hoa cao su thin nhin.
a co nhiu ngi a ra phng cach nay (nh F. Ludersdoff,
c, thc hin tac dung cua lu huynh nm 1832; J. Van Geuns,
Ha Lan, nm 1836) nhng lai khng chng minh ung tm mc
quan trong t tac dung cua lu huynh sinh ra. Trong moi trng
hp, Goodyear hiu trc tip nhng kt qua cua qua trnh th
nghim va a xac nh c i sng cua cao su cung nh toan
b hoat tnh cao su.
Co th noi nh hai phat minh cua Hancock (nghin deo hoa)
va cua Goodyear (lu hoa)(2) ma ky ngh cao su phat trin manh
me, nhu cu tiu thu tng nhiu n ni con ngi phai thit lp
n in cao su, xm chim thuc a, banh trng vic trng
cao su... Nhu cu tiu thu cao su thin nhin tng cao mai a
n vic phat minh cao su nhn tao (cao su tng hp), ch bin
cao su tai sinh ngay nay. Nhng cng nghip cao su tin trin
1. Cao su lu hoa tc la cao su a hoa hp vi lu huynh. Trong nganh, ngi ta con goi la
cao su chn. Cho lu huynh vao cao su sng, gia nhit, lam cho cao su tr nn chn, t
trang thai deo (sau khi nhi can) tr thanh trang thai bn hn, co tnh an hi cao hn.
Nh th ta khng nn goi MBT la thuc chn v mt hn hp cao su co MBT nhng khng
co lu huynh khi nung nong ln, no khng bao gi chn. Ta se cp chi tit nay sau.
2. Hancock cung la ngi kham pha ra s lu hoa nhng lai kham pha ra sau Goodyear.
Trong luc tm ra qua trnh lu hoa, ng khng bit Goodyear a phat minh ra trc ng.

12 CAO SU THIN NHIN

manh me ngay nay cung phai nh cac cuc kham pha tip ni
sau cuc kham pha ra s lu hoa cao su, nh kham pha cht xuc
tin lu hoa, cht chng lao hoa, cht n tng cng lc cao su,
phat minh cac phng phap ch bin cao su v.v...

III. S lc v vic trng cy cao su trn th gii:

Sau phat minh lu hoa cao su, ky ngh cao su ch bin phat
trin manh me, do o nhu cu nguyn liu cao su cang luc cang
cao, nhng x Bresil(1) lai khng u cung cp cho cac nc cng
nghip, san lng rt thp lai ch khai thac toan cy cao su moc
hoang rng, ma ho lai khng cho xut khu ht ging. Anh
quc co cac thuc a mun phat trin nganh cao su nn a ra
lnh ly cp ht ging cao su Bresil em v cho trng tai Malaysia va Borneo (1881); va t o ma phat trin thanh nhng n
in Indonesia, Sri Lanka. Ging cy c chon ly cp ht
ging la cy cao su Hevea brasiliensis euphorbiaceae va ngi
nhn nhim vu nay la hai ng Wickham va Cross.
Vic thu hoach latex cao su u tin la vao nm 1884 di
quyn cua ng Trimen, chu nhim vn bach thao Sri Lanka; k
la vao nm 1889 di quyn cua Ridley, chu nhim vn bach
thao Singapor. Nhng nhng cuc thu hoach nay ln u khng
co nhiu ha hen ma phai i ti nm 1896, luc ma cy cao su a
trng thanh va phat trin.
Cy cao su ln u tin c du nhp vao ng dng la do
ng J.B. Louis Pierre(2) em trng tai thao cm vin Sai Gon nm
1877, nhng cy nay hin nay a cht. K o vao nm 1897, dc
s Raoul ly nhng ht ging Java (ging cy xut x t ht
ging Wickham va Cross ly cp) em v gieo trng tai ng Ym
(Bn Cat). Ta cung k ti mt s n in do Bac s Yersin ly
ging Colombo (Sri Lanka) em gieo trng khoanh t cua
1. Bresil (Bra-xin) (Nam My) la mt nc san xut cao su rng nhiu nht Nam My; luc by gi
ging cy cao su rng (moc ngu nhin) y la ging cy tt nht trong cac loai.
2. ng J. B. Louis Pierre la nha thc vt hoc Phap - ngi thanh lp Thao Cm vin Sai Gon 1864-1865.
CAO SU THIN NHIN 13

Vin Pasteur tai Sui Du (Nha Trang) nm 1899-1903. T o

cac n in khac c m rng nh n in Suzannah vi ht
ging san xut tai ng Ym (1907), n in Cexo tai Lc Ninh
(1912), n in Michelin (1952), SIPH (1934) va rt nhiu n
in khac sau nay.
Tai chu Phi, cy cao su Hevea brasiliensis c gieo trng
thanh n in ln cac x Liberia, Congo Belge, Nigeria,
Cameroun, Cte dlvoire, nhng x thch hp vi cy cao su loai
nay. Tai Nam My va Trung My cung co nhiu y nh lp dng n
in, nht la trong th chin th hai, di s h tr cua Hoa Ky,
nhng kt qua khng va y lm. Tai Lin X trc y cung nh
cac nc Mhic, Hoa Ky, va vung phi nhit i xoay qua canh tac
qui m ging cy cao su Kok-saghyz, guayule la nhng cy cho cao
su nhng khac vi loai cy Hevea brasiliensis (se cp ti y).
Cy cao su la mt cy cng nghip rt quan trong v mt kinh
t nn cac nc trn th gii ua nhau tm cach gieo trng; no
con co tnh cach chin lc nh vao cui th chin th hai, Nht
xm lng cac nc vung ng Nam A (ni chim 90% din tch
trng cao su trn th gii luc by gi), cho ng minh khng
co nguyn liu va cho n nay cao su vn con la mt loai nguyn
liu quan trong du cho cac loai nha deo, cao su tng hp ang
phat trin manh khp th gii.
B. TRANG THAI THIEN NHIEN
Cao su thin nhin sinh ra t mt s loai thc vt co kha nng
tao ra latex. Chc nng nay la iu kin cn co cao su, nhng
khng hn tt ca nhng cy tit ra mu u co cha cao su.
Chc nng tao ra latex trong cac nhu m thc vt biu th c
tnh qua s hin hu cua t bao chuyn bit goi la t bao latex,
tit ra mt dch goi la latex. Tuy theo loai cy cao su, latex cung
co nhiu loai khac nhau: ban cht cu tao gm dung dch v c
va hu c co cha cac tiu cu cao su dang nhu tng.
14 CAO SU THIN NHIN

I. H thng llatex
atex va latex cao su:
Latex co trong nhu m cy, tao t nhng t bao sng gm
nhng nguyn sinh cht, nhn va cac thanh phn hin din. T
bao latex c mt lp nguyn sinh cht mong bao phu, bao ca
mt khng bao ln la ni ma nguyn sinh cht tit ra latex. Tuy
theo loai cy cao su, h thng latex c tao t t bao c lp hoc
t mach. Trong trng hp th nht nh loai Parthenium
argentatum (Guayule), t bao latex nm rai rac khng tng
thng vi nhau trong c quan cy. Trong trng hp sau, mach
latex c tao bi cac t bao co kch thc ln trong nhu m
nhng khng tng giao vi nhau hoc t mang t bao dai nm
ni tip co vach chung t tiu. Loai mach latex th nht thng
co a s loai cy cao su. Loai mach th hai la loai mach nhanh
hoc mach tip hp ch co ging Hevea va Manihot (thuc ho
Euphorbiaceae) va cac cy thuc ho Composees co hoa hnh
canh la (Pissenlit, scorsonere).
Du la mach thng hay mach nhanh, cac mach u nh v
trong nhu m thc vt, c bit la trong vung tao lp libe vo. Cac
c quan khac cua cy cung u co cha latex.
Toan b h thng latex u kn, cn phai thc hin rach cao
cho latex tit chay ra ngoai, cng vic nay c ta goi la cao
mu (hin ap dung tai nc ta).
Latex cao su la mt cht long phc hp, co thanh phn va tnh
cht khac bit nhau tuy theo loai. Theo nguyn tc, ta co th noi
o la mt trang thai nhu tng cua cac hat t cao su hay th giao
trang trong mt serum long.
Tuy theo trng hp, latex cao su co cha:
- dang dung dch: nc, cac mui khoang, acid, cac mui hu
c, glucid, hp cht phenolic, alcaloid trang thai t do hay
trang thai dung dch mui;
- dang dung dch gia: cac protein, phytosterol, cht mau,
tannin, enzyme;
CAO SU THIN NHIN 15

- dang nhu tng: cac amidon, lipid, tinh du, nha, sap,
polyterpenic.
Cao su cua nhng cy co mach trong latex hin hu di dang
hat nho hnh cu, hnh qua ta hay hnh trai l. Nhng tiu cu
cao su nay c mt lp cc mong protein bao phu bn ngoai,
am bao c n nh c ly cua latex (ta se cp chi tit
chng sau). Cu tao cua chung c a phn hoa t hoc nhiu
la tuy theo loai, tui va c quan thc vt c khao sat. Kch
thc cua chung thay i t 1/100m n 3m (ng knh).
Trong trng hp cua cy cao su Hevea brasiliensis, ham lng
cao su trong latex thay i t 50% n 60% trong mach tuy theo
mua va trang thai sinh ly cua cy. Latex thu qua li cao mu co
nng thp hn t 30% n 40%. Nhng cht cu tao latex phi
cao su cua cy Hevea brasiliensis dang dung dch hay dang nhu
tng ch chim 5% trong tng trong khi latex, nhng chung lai
co anh hng ti c ly tnh va hoa tnh cua cao su. Ngc lai, latex cua a s cy cao su khac co cha nhiu cht khac vi ty l
ln, c bit la lipid va nha ma i khi ta cn phai loai bo co
th dung c (trng hp cua Parthenium agentatum hay guayule).

II. S tao thanh latex cua cy cao su - chc nng sinh ly

- sinh tng hp cao su
Nhiu thc nghim a chng minh latex va cao su trong latex
la do nguyn sinh cht cua t bao latex tit ra. Nh vy latex
c tao ra tai ch t nc va mui khoang do r hp thu,
khng phai t quang tng hp cua la nh nhiu tac gia ngh.
Co nhiu gia thuyt cp n chc nng sinh ly cua latex,
nhng n nay cha co mt gia thuyt nao c tha nhn. S
thay i cua thanh phn latex khng th nao quan sat ht c,
chc nng cua chung co th khac nhau tuy theo loai. Trong
nhng thuyt a ra, co thuyt cho latex ch la cht ngoai tit,

16 CAO SU THIN NHIN

hoc la mt ngun cht t dng, hoc thuyt cho rng latex la

cht lun chuyn tp trung dng cht hoc la cht bao v chng
tn thng... loai cy Hevea brasiliensis, nghin cu m
c va thanh phn cu tao latex theo i sng thc vt ngi ta
co khuynh hng chng minh latex la mt cht long mang tnh
ng hoc tham d vao hoat tnh sinh ly thc vt. H thng latex
c xem la mt ni ma cy dung tr nc va nhiu cht
khac, se em ra dung vao nhng luc hoat ng sinh ly manh
nht. Nhiu cuc khao sat thc nghim cung a n y tng
latex co th c cy s dung v sau. Mt cach tng quat, ngi
ta qui cho h thng mach latex va latex mt chc nng nh la
may iu tit tac dung bin th (regulateur du metabolisme).
Cao su la mt cht isoprene t lu ngi ta tin la do s trung
phn isoprene C5H8, phat xut t monosaccharid, gia thuyt nay
a c loai bo. Cac cuc th nghim cua Bonner chng minh cao
su c tao ra qua cac phan ng kh va ngng tu lin tip bt
u t mt hydrocacbon co 5 nguyn t carbon, chuyn hoa cht
cua acid -methylcrotonic. Acid nay lai do s hoa hp cua acid
acetic va acetone (ta se cp tip nhng chng sau).
C. PHAN LOAI CAY CAO SU
Trong thin nhin co rt nhiu cy cao su thuc nhiu loai
thc vt khac nhau (cha k co loai cy cho ra cht tng t cao
su nh cy gutta-percha va balata). Chung thch hp vi kh hu
vung nhit i, c bit la min Bc Nam My, Bresil, Trung My,
chu Phi t Maroc n Madagasca, Sri Lanka, min Nam n,
Vit Nam, Lao va Campuchia, Thai Lan, Malaysia va Indonesia.
Trong s nhng loai cy cao su, c bit loai c a chung
nht la cy Hevea brasiliensis, cung cp khoang 95-97% cao su
thin nhin trn th gii.
Noi chung, cy cao su trn th gii thuc vao 5 ho thc vt
sau: Euphorbiaceae, Moraceae, Apocynaceae, Asclepiadaceae va
Composeae.
CAO SU THIN NHIN 17

I. Cy cao su thuc ho Euphorbiaceae:

Ho nay gm cac ging cy chnh la: Hevea, Manihot, Sapium
va Euphorbia.
I.1. Hevea:

Ging Hevea tng quat co 9 loai nh Hevea brasiliensis,

Hevea guianensis, Hevea benthamiana, Hevea spruceana, v.v...
Tiu biu va quan trong nht la loai Hevea brasiliensis.
Hevea brasiliensis:

- ai cng: Hevea brasiliensis la mt loai cy cao su to ln, cao

t 20 met n 40 met, co ngun gc t lu vc sng Amazone va
chi lu (Nam My) trang thai ngu sinh. a s cung nh hu ht
ging cy trng hin nay nc ta va cac nc khac chnh la cy
cao su nay (ht ging do Wickham va Cross ly nh a noi).
Cung nh cac loai khac thuc ging Hevea, cy Hevea
brasiliensis co hoa n tnh, mau vang, khng canh, hnh chung
nho, tp trung thanh chum. La dai t 20cm n 30cm, thuc la
kep 3. y la cy n tnh ng chu (ging nh cy bp), co trai
la mt nang co 3 ngn, mi ngn cha 1 ht. Luc chn, trai n
phong thch ht; ht tron, dai t 2 cm n 3,5cm co mau nu sm;
nhn ht giau cht beo (ta trch goi la du ht cao su), do o ht
mt kha nng ny chi nhanh.
Qua chn loai thuc ging Hevea, Hevea brasiliensis biu th
c tnh qua cac hoa c cua no. Gm 10 bao phn xp thanh 2
hang doc u n (trn androphore); no cung co 36 nhim sc
th nh cac loai Hevea khac. Mi nm no thay la mt ln, thay
hoan toan hoc thay dn (ta goi la mua thay la). Cach thc va
thi ky thay co anh hng ti tnh cam thu cua cy, lin h ti
vai bnh la. Hevea brasiliensis ben r cung mt lt vi r tru va
r ngang; r tru co th i su xung 5 m n 6 m ch ngng phat
trin khi gp lp t cng hay lp nc thng trc. Vo cy nhn
va u, g th mm va gion.
18 CAO SU THIN NHIN

H thng latex cua cy cao su nay thuc loai mach nhanh, do

cac t bao dai tao thanh, nm ni va vach chung t tiu; ng
knh mach latex vao khoang 20m n 50m. Nhng mach nay
nm trong cac m mm cua cy, khng thy co trong mc. Trong
vo thn va nhanh, chung hp thanh kiu hnh tru hoc kiu vo
khoac kt hp. Cac vo khoac cua mach latex tng giao vi
nhau va c bit co nhiu trong kt cu libe gn m mi sinh
hoc noi chung cac libe-mc. Vo cy cao su nay day t 8mm n
18mm i vi nhng cy trng thanh, gn ngoai bin co nhng
t bao rn lai nhiu hay t tuy theo tui. Sau khi cao mu, vo cy
tai sinh lai d dang.
Tai chu My, Hevea brasiliensis sinh trng t nhin thanh
rng, no thng b bnh chay la trm trong do loai Dothidella
ulei gy ra, do o vic phat trin n in tai My gp tr ngai ln
(mai n nm 1940, mi tm c nhng ging cy khang bnh
do quyt tm cua chnh phu cac nc Nam va Trung My, di s
bao tr cua B Nng nghip Hoa Ky). Bnh chay la hu nh
khng gp tai cac nc Vin ng.
V phng din sinh thai, no ch thch hp vi kh hu vung
xch i hay nhit i. Cy oi hoi nhit trung bnh la 250C,
lng ma ti thiu la 1.500mm mi nm va co th chu han
c nhiu thang trong mua kh. Cy mm va gion, do o co th
b gay khi gp gio manh. Mc du cy cao su t oi hoi cht lng
t, nhng no thch hp nht vi t ai ph nhiu, su, d thoat
nc, hi chua (pH t 4 n 4,5) va giau mun.
- Nng sut: Nhng n in u tin thanh lp trng vi cac
ging tuyn chon cho nng sut vao khoang 300kg n 400kg
mi hecta hang nm. Nh vao phng phap cao mu hp ly nng
sut vt ln 600kg n 700kg/hecta/nm. Nhng n in trng
vi ging cai thin, ging seedling(1) va nht la ging tuyn
1. Cy trng ht: cho latex t hn cy thap va san xut mun hn, nhng khi cao mu vo cy
d lanh vt thng hn.

CAO SU THIN NHIN 19

nhn ghep nng sut thng thng at c t 1 tn n 1,5 tn

cao su/hecta/nm. Vic s dung cac cy ging mi co th tng nng
sut vt ln trn 2 tn cao su kh/hecta/nm. Vin Khao cu Cao
su Vit Nam cho bit a trao i ky thut v ging cy vi nhiu
Vin Khao cu Cao su Quc t va a nhp c nhng ging ma
nng sut vn th nghim cua Vin at n 3 tn/hecta/nm(1).
Qua nng sut k trn, ta thy loai cao su nay bo xa nng sut
at c vi nhng cy cao su khac (Ficus, Manihot, Puntomia,
Guayule hay Kok-saghyz) nng sut cua chung ch vao khoang
vai kg cao su/hecta/nm.
I.2. Manihot:

Trong ging nay loai tiu biu la Manihot glaziovii va

Manihot dichotoma nhng ang k nht la loai Manihot
glaziovii.
Manihot glaziovii:

Manihot glaziovii con goi la Ceara, o la cy cao t 6m n

15m, la mau xanh luc hi xam, co ngun gc Trung va Nam My.
Cy thch hp vi t ngheo nhng khng chu ng c thi
tit thay i. Ngi ta tm cach trng tai chu Phi nhng d an
nay bo d do nng sut at c thp, do cao mu kho khn va do
latex d ng c.
Manihot glaziovii hay Ceara con c khai thac trang thai
ngu sinh tai Bresil. Cao su cua no goi la cao su Manicoba (hay
cao su Ceara) cht lng tm thng, tnh chu lao hoa kem,
ham lng nha chim ti 4% n 5%, tro t 0,2 - 0,3%, tc
lu hoa nhanh, thuc loai cao su mm.
Vic cao mu theo phng phap s khai bt u t cy c 2
n 3 tui, thc hin vao mua kh. Trc ht, quet don sach t
1. Mt cy cao su (Hevea brasiliensis) co kch thc ln c x ly thch hp co th chu
c trn 20 ln cao mu trong mua thu hoach, cung cp ti 10 lt latex ng vi 3kg cao
su kh.

20 CAO SU THIN NHIN

 gc cy va thu gom la lai, k n cao mt ngoai vo, ri vac vo. Latex chay ra day c, mt phn dnh trn cy, phn con lai tu trn
lp la t kh trong vai ngay. Phng phap sau nay tin b hn,
cy c cao mu k t 5 tui n 6 tui, latex c x ly xng khoi.
I.3. Sapium:

Cac cy cao su thuc ging Sapium la nhng cy to ch sng

min Trung va Nam My. Ta co th k ti loai Sapium
biglandulosum, Sapium tolimense Hort, Sapium verum
Hemsley, Sapium utile Preuss, Sapium decipiens Preuss... Cac
ging cy nay u b thoai hoa v chung kem chu ng cao mu.
Cao su cua cy ging nay c goi la cao su caucho (caucho
blanco, caucho virgin, caucho verde, caucho morado), columbia
virgin (columpia scraps)...
I.4. Euphorbia:

Cy cao su thuc ging Euphorbia co rt nhiu, chung moc

nhng vung thuc kh hu nhit i ca vung thuc kh hu n
i. y la nhng cy loai co, bui rm hoc xng rng.
Tiu biu cho ging nay la loai Euphorbia intisy co ngun gc
Madagascar, o la cy nho kha giau cao su, hin a tuyt ging
do con ngi khai thac trit .
Euphorbia resinifera la loai cy cao su co dang xng rng,
sinh trng Maroc, latex cua no co nhiu nha, mau vang hi
nu, uc, co c tnh va khi nung nong phat ra mui hng
nhang, bui cua no gy ht hi v kch thch mang nhy mui.
Euphorbia balsamifera hay salane la cy bui rm co ngun
gc Soudan, kha giau cao su.
Euphorbia tirucalli la loai cy cao su co rt nhiu vung ban
sa mac Angola, cao su cua no c goi la cao su khoai ty v u
tin a ti Lisbone (B ao Nha) di dang cu khoai ty, co
mau vang d tng t nh nha, khng mui, cng va gion, nung
nong mm ra va chay nu nung nong lin tuc.

CAO SU THIN NHIN 21

II. Cy cao su thuc ho Moraceae:

Tng quat ho nay co cy cao su thuc ging Ficus va Castilloa.
II.1. Ficus:

Ging Ficus co rt nhiu loai cy cao su nhng ngi ta

thng ch cp ti loai Ficus elastica.
Ficus elastica:

Ficus elastica hu nh thng moc ngu sinh nhng vung

nhit i, nht la vung ng Nam A. o la loai cy to (moc
rng hoang) cao ti 60m, co r trn khng goi la r kh sinh
(rambong) i khi cao ti 25m. No moc ring bit hoc moc thanh
tng nhom 5 cy. La hnh bu duc, dai, mau xanh sm bong by.
Trai thuc loai trai i, nho, mau xanh hi vang ging trai sung.
No thch hp ni nhiu ma, co mua kh ngn, do o thng moc
rng di chn nui, va sng c cao 1.600m.
Trc khi canh tac cy cao su Hevea brasiliensis ngi ta a
canh tac cy nay Indonesia (n in Assam, Java va
Sumatra). Cht lng cao su tt, biu th c tnh qua xu hng
dnh nh nha va co mau ti i thanh mau nu nhanh chong,
nhng cy cao su nay lai cho nng sut thp.
Nhng loai cy khac la Ficus vogelii, Ficus rigo, v.v... khng
ang k.
II.2. Castilloa:

Ging Castilloa co 8 loai cy cao su ma c sc nht la loai

Castilloa elastica. Cac cy cao su thuc ging nay u co ngun
gc tai Trung va Nam My.
Castilloa elastica:

Cy cao su Castilloa elastica la mt loai cy ngu sinh trong

rng rm Trung My va Nam My. No cao hn 20m co thn nhn
mau vang, ng knh thn o c t 60cm n 120cm, g lai
khng cng va khng khoe lm. La dai t 15cm n 20cm, mau

22 CAO SU THIN NHIN

xanh ti, bong by, co lng mt di. Cy tr hoa vao mua kh.
Trai chn sau 4 thang n 5 thang, b ngoai trai hnh non xep
cha cac hat dep hnh bu duc, ln hn u Hoa Lan. (Ging kh
va vet rt thch n hat cy nay).
Tuy theo vung, cy cao su nay co nhiu tn a phng khac
nhau: Nicaragua co tn la Hule, Mexico co tn la Ule (nh a
cp muc lch s cao su) va Aquoquitl. Ecuador co tn la
Heve hay Jeve, Panama co tn Caucho.
Cao su thuc cy Castilloa elastica goi la cao su Caucho,
nhng x co cy nay nh Nicaragua, Honduras, Mhic,
Guatamala, Panama va Peru cung ng vi dang khi, t hay
ming nho, kch thc khng ng u, thng la mau en, b
ngoai co tnh dnh nh cht nha(1). Khai thac loai cy cao su nay
cung theo li cao mu.

III. Cy cao su thuc ho Apocynaceae:

a s cy cao su thuc ho Apocynaceae u sinh trng Phi
chu. Co nhiu loai a cung cp s lng quan trong trong Th
chin th nht va th hai.
Ho nay cung co nhng ging Funtumia, Landolphia,
Hancornia Dyera la ang k.
III.1. Funtumia:

Trong s nhng loai cy cao su thuc ging Funtumia ang k

nht la loai Funtumia elastica.
Cy cao su Funtumia elastica khac vi nhng loai khac thuc
ho Apocynaceae im no la mt cy ln ngu sinh rng rm
A.O.F, Nigeria, A.E.F. va Congo.
Ngi c a bo y nh trng cy nay tai Camerun, bi no kem
chu ng cao mu, ch co th cao mu mi nm t 1 n 2 ln.
1. Khng phai cao su Caucho, ch dung ch ring loai cao su Peru ma thi.

CAO SU THIN NHIN 23

Cao su cua loai cy nay co cht lng tt, ngi ta thng thc
hin ng c latex bng nc si.
III.2. Landolphia:

Ging Landolphia co rt nhiu loai la cy cao su, trong o co

loai thuc dy leo moc rng, nh loai Landolphia owariensis hoc
sinh trng ng co ln, nh Landolphia heudelotii. Cung co loai
thuc dy leo nhng co thn di t, nh ging Carbodinus,
Clitandra (cao su cua ging nay goi la cao su co hay r).
Nhng cy cao su thuc loai dy leo, theo Wildemann va
Gentil, cho cao su dung c la Landolphia owariensis,
Drogmansiana, Gentilii, Khanii, ca n Clitandra arnoldiana va
Clitandra nzunde.
Cao su cua ging cy Landolphia gm mt s loai: cao su
Accra (chit rut t Landolphia florida) co Cte dOr (B bin
Vang) Phi chu, cht lng tt, cao su Angola, cao su Benguela,
Gabon, Gambie, Kassai, Liberia, Madagascar,...
III.3. Hancornia:

Trong cac cy cao su thuc ging Hancornia, ang k nht la

Hancornia speciosa.
Hancornia speciosa la mt cy cao su nho cao khoang 7m, co
trai tng t trai mai n c, ngu sinh Bresil. Latex cy
nay co mau hi o, c ng c hoa thng la vi phen chua.
Cao su cua no c goi la cao su Mangabeira, trn th trng
dang mt ngoai la mau nu o ct ra co mau hng ti (san xut
chu yu tai tnh Bahia va Pernambouc).
III.4. Dyera:

Trong ging Dyera, loai cy cao su ang k la Dyera costulana

co ngun gc tai Malaysia, no thuc loai cy to cho cao su nha
goi la Jelutong.

24 CAO SU THIN NHIN

IV. Cy cao su thuc ho Ascl

Ascle
epiadaceae:
Ho nay rt gn vi nhng ho trc nhng nhiu loai lai khng
co li ch v san xut cao su.
Trong cac cy cao su thuc ho nay, co loai thuc ging
Asclepias (nh Asclepias siriaca, ngun gc Canada) sng c
vung n i ma ngi ta a tm cach khai thac trong th chin
th hai. Loai Cryptostegia grandiflora cung c mu nh khai
thac luc y tai Haiti.

V. Cy cao su thuc ho Composees:

Ho Composees gm co mt s cy cao su nhng co li hn ca la
loai kok-saghyz va guayule, nhng cy khac ch co y ngha lch s
ma thi nh cac ging: Scorzonera, Chondrilla, Solidago,
Chrysothamnus ma ngi ta nh khai thac vao th chin th hai.
Trong s cac loai cy cao su thuc ho Composees nh Taraxacum Kok-saghyz, Taraxacum megalorhizon (Krim-saghyz),
Parthenium argentatum (guayule) va Scorzonera tau -saghyz
sng c vung n i, cy cho cao su la kok-saghyz va Guayule, la hai loai c khai thac nhiu nht.
V.1. Kok-saghyz (Taraxacum kok-saghyz):

- ai cng: Kok-saghyz la loai cy cao su co ngun gc cao

nguyn Thin Sn vung Turkiztan ma ngi kham pha u tin
la nha tham him Phap G. Capus va c Dahlsteudt xng
tn goi la Taraxacum bicorne. Vao nm 1930, nha thc vt Rodin
(Lin X cu) tm thy loai cy nay sau khi a hoan tt nhim vu
tham him do Vin Thc vt ng dung Leningrad phai c vi muc
ch thng k nhng cy ngu sinh tai Lin X co th giup ch
v kinh t hay chin lc. T o ng Rodin t tn cy cao su nay
la Kok-saghyz, tn cua b lac vung ma ng kham pha ra no.
Trong cac loai cy cao su tm thy Lin X cu, cy Kok-saghyz
la cy c tuyn chon canh tac v no co ham lng cao su kha hn
ht, co th cai thin c va canh tac c cao (vung lanh).
CAO SU THIN NHIN 25

Kok-saghyz la mt cy rt ging cy Pissenlit thng thng,

khac bit im no co la nho hn va ai hoa t l ra hn. No co
hat nho, dai va hat co hnh rng ca (cua li ca) nho. Koksaghyz c tm thy ngu sinh ng co m thp. Mach latex
thuc loai mach nhanh, hin hu khp toan th cy, c bit la
mach latex nay co nhiu trong libe th cp cua r. Luc r phat
trin i su xung t, t bao quanh mach t h ra ch con lai
cao su latex ng c, o la s thanh lp mt lp boc r va lp
cao su bao boc nay c goi la bao r cao su (gant). Co th noi
phn r cua Kok-saghyz mi la phn khai thac chu yu, do o ta
phai thu hoach latex trc khi co s thanh lp bao r cao su
nay xay ra.
Trong cac nc nghin cu cai thin hu tng kch thc va
khi lng r cung nh cai thin sinh ly va canh tac cy Koksaghyz, Lin X la nc nghin cu nhiu nht. Nhng nc
khac nh c, Thuy in, Phap, My, Canada, Uc, New Zealand
cung tm cach canh tac.
- Canh tac: Cy cao su Kok-saghyz cn t tht giau cht hu
c, gn trung tnh, xp va gi nc. t khng phu hp vi Koksaghyz la t set, ngi ta a trng th tai vung Paris thy cy
sng rt yu trong thi gian u (t set xm hai va can tr s
phat trin cua cy). t thch hp cho cy nht la vung t en
cua Lin X. Kok-saghyz la loai cy hao nc, chu c mua
ng gia lanh vi iu kin phai phong chng tuyt. Cng tac
chun b t phai tht ky cy d sinh trng va tng trng
trong giai oan u. Co th noi cng vic chun b t cua cy
Kok-saghyz ging vi vic chun b t cho cy cu cai ng: t
cay su, xi ky. S hat gieo la t 3kg n 5kg mi hecta; thng
la gieo rt can (khoang 5mm) hoc ln dong lip hoc gieo l vi
mt t 65.000 cy n 90.000 cy/hecta. vung gia lanh, nu
nhn xet thy khng nguy hai, ta co th gieo trng vao u mua
xun. Cng vic chm soc cy vn la lam sach co va xi t lai
ngay khi cy khi moc. Cng vic bon phn thng thc hin
26 CAO SU THIN NHIN

trc khi cay vi phn ln va phn am loai rai tng ham

lng cao su r (bon va phai).
Kok-saghyz c trng mi nm mt mua hoc hai nm mt
mua. Trong trng hp u ngi ta thu hoach tr, nhng phai
thu hoach trc mua ng gia lanh. Trong trng hp th hai
ngi ta thu hoach sau mua xun th hai, trc khi bao r cao
su thanh hnh v bao r nay lam giam lng cao su ang k.
Ta thy canh tac cy Kok-saghyz rt tinh t va tn kem. Du co
s dung c gii i na cung phai cn nhiu nhn cng, c mi
hecta c khoang cn 375 ngay cng.
- X ly r va chit rut cao su: R cy Kok-saghyz sau khi thu
ly em ra sach va sy kh nu ta khng x ly tc th. Chung
c tan nghin cung vi dung dch xut phn giai cac m r
d dang, sau o em ry lc gan bo ba thc vt. Tip o,
ngi ta em tan nghin lai thm mt ln na va tach ly cao su
bng cach lam ni cao su ln mt. Cao su c ly tm loai
nc ra, lam kh va cho thm mt vai cht chng lao hoa (hay
khang oxygen).
- Nng sut: Nng sut cy Kok-saghyz Nga c bit la vao
khoang 100kg, 400kg va 800kg cao su/hecta (ta cha bit canh tac
mi nm mt mua hay hai mua). Trong khi o tai Thuy in
nng sut cho bit la thp, 250kg cao su/hecta trong cuc trng
th.
- Cht lng cao su cua cy Kok-saghyz: Cao su cua cy Kok
saghyz co th sanh vi cao su cua cy Hevea brasiliensis
euphorbiaceae, tuy t nha hn, nhng cao su cua cy Koksaghyz th mm hn.
V.2. Guayule (Parthenium argentatum):

- ai cng: Cy cao su Guayule la mt loai cy xu x co

dang nh bui, ngun gc tai Bc Mhic, ngu sinh trn cac cao
nguyn soi a cao ti 2.000m, do H. Lemcke kham pha trong cuc
CAO SU THIN NHIN 27

du hanh tai Mhic nm 1898. Nhng mai n th ky 20 cy cao

su nay mi c canh tac tai My va phat trin rng ln tai hai
tiu bang California va Arizona sau khi ap dung canh tac vao
Vin ng nm 1922. Loai cy nay cung c nhp vao Lin X
nm 1925 va hin cung con canh tac tai Azerbaidjan.
Khac vi nhng loai cy cao su khac, cy Guayule khng co
mach latex: latex cao su trong cac t bao bai tit c lp, nm
rai u trong moi nhu m cy. Do o, cn chit rut theo cach tan
nghin toan b cy va phn tch ly hydrocarbon cao su theo
phng phap c hoc hay hoa hoc.
trang thai ngu sinh, cy Guayule tng trng chm, phai
mt nhiu nm cy mi phat trin y u.
Cy cao su Guayule la i tng cua nhiu cng tac khao cu
co muc ch tm cy ging cai thin theo li tuyn chon va lai
ging vi cac loai cy khac. Nu thc hin theo li dn thuy nhp
in th cn phai co cy ging khai thac c nhanh, nu theo li
kh th cn ging co ham lng cao su cao bu vao tnh phat
trin chm. Trong trng hp u, cac nha ky thut Salinas a
gy c ging lai gia Parthenium argentatum va Parthenium
stramonium, kt qua cho cy phat trin nhanh. Trong trng hp
th hai, ho a c lp c nhiu ging cy khac nhau t cac ging
cy moc hoang co ngun gc tai Mhic. Muc ch cua cng tac
khao cu khac la lun v s dinh dng cy Guayule, bnh tt,
cach chit rut cao su va chung quanh vn sinh ly cua cy nay.
- Canh tac: Guayule la cy thch hp vi t co a vi (co th
tan ra c) va d thoat nc. t set de u khng thch hp
canh tac cy nay. No kem chu ng nhng vung co nhit
thp, do o khng th canh tac gieo trng nhng vung thuc
vung cao. Theo li canh tac kh, cy Guayule cn t 250mm n
300mm ma mi nm, mt phn cn vao luc gieo hat hoc di
cy. ( chu u, vung co th trng c cy nay la khu vc a
Trung Hai. My, vung trng c la vung thuc tiu bang California, Arizona, Nam Texas).
28 CAO SU THIN NHIN

Co th noi, hat Guayule ny chi kho khn, thng th ngi

ta x ly gieo hat tai ch hoc tt nht la nh cy m ln va di
trng khi thy mm phat trin, cng vic nay oi hoi nhiu thang
do s sinh trng chm luc u cua cy. Cng vic cy c thc
hin bng c gii tai chu My. Noi chung, cy c trng hang
thng canh, cach khoang t 50cm n 60cm va t 70cm n 80cm.
Nu trng cach khoang t 70cm n 80cm s cy c tnh la t
17.000 cy n 29.000 cy/hecta. Cng vic chm soc cy nay vn
la lam sach co va phun thuc dit trung (loai du hoa).
Canh tac theo li dn thuy, ngi ta thc hin dn nc vao
mua kh, nht la mua thu va ng.
Cng vic thu hoach cy bt u vao nm th hai th ba hoc
i khi vao nm th nm.
- X ly va chit rut cao su: Thng th ngi ta hai nguyn ca
cy, cht thanh khuc, va nghin nat bng may tan bi. Cao su
c tach ra bng cach lam ni ln mt, thu ly, sy kh lam
thanh dang khi, hoc la (tm).
- Nng sut: Nng sut cy Guayule thng hay thay i va
thay i tuy theo tui cy luc thu hoach va theo phng cach
canh tac. Tnh theo trong khi th cao su kh, cy c 7 thang,
ham lng cao su khoang 2%; va khi cy c 4 nm ham lng
cao su vao khoang 12%. Theo li dn nc vao rung co s dung
ging mi, ta co th thu c 1.000kg n 1.800kg cao su/hecta
vi cy c t 3 tui n 5 tui. Canh tac kh, nng sut at
c vao khoang 1.500kg cao su/hecta trong cung han tui.
- Cht lng cao su: Cao su cy Guayule co ham lng nha
vao khoang 20%. Sau khi thai tr nha bng cach x ly vi
aceton tt nht la furfural(1), cao su cy Guayule co tnh cht vt
1. Furfural: C5H4O2 con goi la furfuraldehyde, furfurol, furol, ch tao t ngu cc tm acid sulfuric. o la cht long khng mau, mui thm, hoa nu va phn giai khi tip xuc khng kh, tan
trong nc, ru (cn), benzene, ether. Si 1620C, t trong d = 1,16.

CAO SU THIN NHIN 29

ly va ky thut kha ging vi cao su cua cy Hevea brasiliensis.

Trong khi o, cao su Guayule giup ta giam bt c cng sc
nhi can hoa deo va cho san phm lu hoa chu nhit ni cao
hn, nhng cng vic tinh khit hoa cua no lai tn kem hn.
Tom lai, tuy cy Guayule cho cao su khng tinh khit va kho
chit rut, nhng no co nhiu li ch nh: co th gieo trng
nhng vung kh hu n i, co th canh tac theo phng phap c
gii hoan toan; mt khac ta co th cai thin ging tng nng
sut.
D. KHAI THAC CY CAO SU HEVEA BRASILIENSIS EUPHORBIAC
E
AE
EUPHORBIACE
EAE

I. Thu hoach latex cao su:

Cng vic thu hoach latex ma ta thng goi la cao mu la
rach cao mt ng trn vo thn cy nhm ct t cac mach latex cho latex cao su tit, chay ra. Phng phap thu hoach nay
c ap dung vao cy cao su Hevea brasiliensis v latex cua cy
nay co nht thp va do cy co h thng latex thuc loai mach
phn nhanh va tng giao vi nhau. Cy cao su nay lai co kha
nng tai tao latex nhanh chong va co th khai thac c sut ca
nm.
I.1. Phng phap cao mu:

Trong qua kh co nhiu phng phap cao mu, nhng rut kinh
nghim ngi ta chng minh nu cao xin t trai sang phai se
ct c nhiu mach latex hn, do o nng sut se tng ln.
Mt cach tng quat, ngay nay ngi ta dung cac phng phap
cao mu nh sau: Cao theo ng xon c na chu vi thn cy (cao
na vong) 1 - 2 ngay mt ln, tc la mi nm cao c 150 ln n
160 ln; cao xon c nguyn chu vi thn cy (cao nguyn vong) 3 4 ngay mt ln tc la mi nm cao khoang 75 ln n 90 ln; va cao
xon c hai na chu vi thn cy (cao hai ban vong) 4 ngay cao mt
ln, tc la mi nm cung cao khoang 75 ln n 90 ln.

30 CAO SU THIN NHIN

Phng phap cao th nht thng c ap dung cho nhng

cy cao su tre, nht la ging ghep. Phng phap th hai con goi
la phng phap Socfin thng ap dung cho cy trng thanh.
Trong cac phng phap cao mu th phng phap cao theo ng
xon nguyn vong tit kim c khoang 30% cng th so vi
phng phap cao ban xon hay na vong.
Nhng cy xet thy khng chu ng c nhng t cao mu
thng thng (cy kh heo vo hoa nu) ta nn cao mu cach 3
ngay mt ln ap dung cao theo phng phap na vong hoc cao
1/3 vong 2 ngay mt ln hoc ngng cao mu. Vi nhng cy qua
gia, ta nn gia tng s ln cao vi khoang cach thi gian ngn
hn vao nhng thang cui trc khi n cy trng lai, cao nh
th cy se mau cht.
I.2. Thc hin cao mu:

- iu kin va cach cao mu: Khi thy vao khoang 70% cy cao
su tai n in at chu vi khoang 45cm, ta cao vao vo thn cy
cach mt t t 1m n 1,2m o la trng hp cua cy gc thap;
hoc khi thy khoang 70% cy ghep at chu vi 50cm ta cao cach
mt t 1,5m. Noi chung, vic cao mu thc hin khi t nm th
6 hoc th 7 tnh t luc cy mi trng, tc la khi cy c 6 tui
hoc 7 tui. cao ng rach cao, chiu dai va dc cua ng
rach cao u c nh theo chc nng, tui va ban cht cua cy
ging. Thng thng ngi ta cao vo thn cy t chiu cao 1m
cach mt t, thc hin rach cao mt ng t trai sang phai vi
dc la 300 i vi ng nm ngang theo mt trong ba phng
phap a k; thng thng ngi ta dung mt khun mu rach.
- Lp t dung cu cy cao su: Dung cu trang b cho cy cao
su gm co mt cai chen hay cai cc khng chn khng quai, bng
t trang men hoc thuy tinh day, tc la loai chen bn va d lau
chui, chen nay dung hng latex (mu nc) t ni rach cao
chay tit ra; dung cu th hai la mt cai gia st (thep deo) co
ng knh u nng gi chen hng; th ba la mt vong st ct
CAO SU THIN NHIN 31

vao thn cy gi cai gia nng chen va cui cung la mt cai mang
nho bng st ma t di cui ng rach cao dn latex chay
vao chen hng (xem hnh 1).
Nu khng co chen bng t hay bng thuy tinh, i khi ngi
ta thay th bng chen nhm nhng loai chen nay d b bin dang
(meo mo), kho lau chui sach va co th b nong ln (dn truyn,
hp thu nhit) gy ng c latex trong chen hng.

ng cao mu u tin

Vung vo a cao
Vo ang cao
Mang dn

ng cao mu cui
cung cua thn cy

B mt
vo cy
cua t
cao mu
u tin

Chen hng mu

H1: Ly mu cy cao su

- Dung cu cua cng nhn cao mu: Dung cu cua cng nhn gm
co 1 con dao c bit goi la dao cao mu dung rach cao vo cy;
mt cai gio co nhiu ngn cha cac loai cao su th phm thu ly
cung mt luc cao mu nh mu dy, mu chen, cao su dnh t, vo
cy (mu t); mt cai x (thung xach tay) bng tn co dung tch
t 20 lt n 50 lt cha latex t chen hng rot vao. Trong
trng hp thy cn nh trng hp latex b ng c nhanh luc
cha thu ly, cng nhn cao mu cn c sm thm mi ngi
mt bnh dung dch ammoniac cm tay.

32 CAO SU THIN NHIN

- Bt tay cao mu: Cng tac cao mu thng c thc hin bt

u vao bui sang sm, o la luc tit chay latex ra nhiu nht.
Mi cng nhn cao mu thng c qui nh s cy cao; s cy
nay thay i tuy theo ban cht cua cy ging, tui cua cy, mt
cy, phng phap cao mu; tng quat s cy qui nh cho mi
ngi la t 400 cy n 600 cy khi ap dung cao theo phng
phap na vong; t 250 cy n 350 cy khi ap dung phng phap
nguyn vong va 225 cy n 300 cy khi ap dung theo phng
phap hai na vong.
Cng nhn cao mu khi s rach tach mt vo bao mong t 1mm
n 1,5mm cho latex chay ra. Nh th b day s vo cy cao
mi nm vao khoang 20cm khi ap dung cao theo phng phap
na vong (t 150 ln n 160 ln cao mu trong mt nm) va vao
khoang 15cm khi ap dung cao ng nguyn vong. Nh th vo
cy d sc tai lp trc khi ta cao mu vung cao mi (vo cy tai
lp t 6 nm n 8 nm). Khi cao rach xung ti gc cy, ngi ta
bt u tr lai ng rach cao mi mt cao nao o.
- Thu latex: Vi s cy qui nh phai cao cho mi cng nhn,
cng vic cao mu keo dai c khoang 4 gi i khi hn (sau khi
cao, latex chay tit ra vao khoang t 1 gi n 5 gi). Khi t
trng hoc ngi giam th cho bit, cng nhn se i thu ly latex tng chen hng rot vao thung xach tay, khi t cy cao trc
tip tuc n cac cy sau, ri mang n ni thu gom.

II. S c - s kch san mu:

II.1. S c luc thu hoach:

Trong luc thu hoach latex, s c thng xay ra nht la latex b

ng c trong chen hng mu. S ng c thng xay ra vai
ging cy nao o va nht la nhng cy tre mi c cao mu (s
c xay ra tuy theo tui cy). tranh bt li nay, ta nn cho vao
chen hng hoc thung xach tay (cai x) vai giot cht chng ng
c latex ma thng nht la dung dch ammoniac. S c ng
CAO SU THIN NHIN 33

c latex cung xay ra khi co nhng cn ma to vao bui sang can

tr cng tac cao mu, nc ma lam mm vo cy, latex tha dp r
lan tran ra ngoai ng rach cao; ngoai ra nc ma chay lnh
lang khp thn cy hoa tan cht chat cua vo, chay vao chen hng
gy ng c latex.
Vai cy cao su lai co thi gian tit latex keo dai: sau khi ly,
mu cao su vn chay lin tuc. Hin tng nay d xay ra c bit
do ma va phng phap cao mu. Gp trng hp nay, co th giai
quyt thu mu cao su ln th hai vao bui chiu; nhng nu
khng thc hin, cung se co mt ty l kha cao su th phm (mu
chen) ch tao crpe, ch co gia tr thng mai thp hn nhng
san phm ch tao t s ng c hoa mu (co gia tr xut khu).
II.2. S c sinh ly:

Hin tng thng thy nht la nhng ng rach cao b

kh heo: cy khng san xut latex na. Hin tng khac na la
vo cy hoa nu, co s bin dang vung cao va mu b ng c
ng rach cao. Nhng s c nay thng xay ra do nhiu nguyn
nhn kho bit ht hoc nhn ra c. Ngoai tr s chu ng cua
vo cy ch cao khng u, hnh nh nguyn nhn la cy thiu
ngun cung cp dinh dng, thiu thanh phn v c hay hu c.
Trng hp cy kh heo va vo hoa nu, cach chm soc n gian
nht la giam s ln cao mu hoc ngng cao hoan toan sut mt
thi gian hoc iu chnh khoang t thiu hut gy ra s c nay.
II.3. S kch san mu: (Kch hoat cao su)

Ngoai s cai thin ging cy ra, con ngi con mun nng
sut tit mu ln cao na, bng cach ap dung phng phap tac
ng sinh ly vao cy cao su, tc la kch thch cy cho nhiu mu.
Trc th chin th hai, ngi ta nhn thy nu cao va p
mt loai du thao mc vao vo di ng cao, se co s tng
cng tai lp vo, a ti tng tit ra mu.
Ngay nay vic kch san latex (mu cao su) thc hin ph bin
34 CAO SU THIN NHIN

nht theo li s dung hn hp cht p thuc du thao mc co cht

kch hoat nh mui cua acid 2,4-D (acid 2,4-dichlorophenoxy
acetic) gn y la ENTREN (acid 2-chloroethylphosphoric).
Mt khac, nhng khao sat v chc nng cua vitamin va
khoang t s thanh lp cao su cua cy (Vin Nghin cu Cao
su Vit Nam) a chng minh: nu tim vao thn cy cht sulfate
ng (1), nng sut cung thy tng ln.
trng hp u, ngi ta p vao vung ng vi s vo cy
tiu thu trong 3 thang mt hn hp thuc nc dn xut t cht
kch thch 2,4-D hay 2,4,5-T. Trong trng hp th hai, ngi ta
khoan l di ng cao, nhet vin sulfate ng vao.
S tng nng sut mu thng hay thay i, co th nng sut b
l thuc ca tnh trang canh tac (co th chim ti 20% n 30%).
Nhng tin hoa tham d vao qua trnh vn ang c tip tuc
nghin cu thm.(2)

1. Sulfate ng: CuSO4 . 5H2O, co tn khac la Vitriol lam, couperose lam, Vitriol de Chypre.
Tinh th mau lam v chat, lam sn va n da, tan trong nc (3 phn nc nhit
thng), tan trong glycerine, khng tan trong cn. Sulfate ng ngm nc co mau lam, d
kh nc bi nhit; cho sulfate khan vi nc mau trng. T trong vao khoang 2,28.
2. Vin Nghin cu Cao su Vit Nam cng b cho bit nhng th nghim v cht kch hoat mu
va Vin cung Trng ai Hoc Tng Hp TP/H Ch Minh hp tac, a co kt qua kha quan.

CAO SU THIN NHIN 35

PHAN PHU LUC

I. AI CNG VE PHNG PHAP THU HOACH LATEX CAC
CAY CAO SU KHAC
Tuy theo s phat trin cua cy cao su, ban cht, v tr mach
latex va nht cua latex, ma ngi ta ap dung phng phap
thu hoach khac nhau: phng phap thu hoach trc tip va
phng phap thu hoach theo li cao mu.
Cng vic thu hoach trc tip thng ch ap dung cho nhng
cy cao su ho co co cao su latex nm trong cac c quan di t
nh ging Carpodunus, Clitandra va Raphionacme chu Phi.
Cng vic tin hanh vn la hai nguyn ca cy, em tan nghin va
chic rut cao su theo phng phap c hoc hay hoa hoc. Phng
phap nay a n tuyt ging cy.
Cng vic thu hoach theo li cao mu thng c thc hin
nhng cy cao su co thn to va nhng dy leo to. Co nhiu
phng phap cao mu khac nhau a hoc ang ap dung ma ta
cp trong phng phap cao mu cy cao su Hevea brasiliensis
euphorbiaceae. Trong o phng phap s khai la rach nhiu ln
va rach cao su vao vo cy va i luc con cht bo (nh trng hp
cua ging Castilloa). Hin nay co mt s qui nh bt buc ap
dung cao mu vi nhng ng rach cao doc theo khoang gia
cy co th cao lai c.
Latex thu ly, c lam ng c bng nc si hoc bng
nc ep trai cy chua hoc bng mui. i khi ngi ta vt
chanh ln kha rach cao thu c cao su di dang si dy dai
(mu dy) ri cun lai thanh bup.
36 CAO SU THIN NHIN

II. TRUNG TAM CONG NGHIEP CHNH THC VA CAC VIEN KHAO CU
KHOA HOC CAO SU QUOC TE
II.1. Trung tm cng nghip cao su: (cac nc t ban)

- Hoa Ky trung tm cng nghip cao su quan trong nht tp

trung tai tiu bang Ohio. Nhng thanh ph cng nghip quan
trong khac la Boston, Detroit, Buffalo va vung ngoai New York.
Toan b cng nghip nay tp trung khu ng Bc Hoa Ky,
nhng t th chin th hai nha may san xut vt dung cao su
moc ln rai rac khp nc do nhu cu san xut. My co 5 cng ty
cao su quan trong nht co th k la Goodyear Tire and Rubber,
B.F.Goodrich, Firestone Tire and Rubber, United States Rubber
va General Tire and Rubber. Ring Goodyear Tire and Rubber
ngoai c s tai Akron ra con co cac nha may cao su Gadsden
(Alabama), Jackson (Michigan), Lincoln (Nebraska), Los Angeles
(California), New Bedford (Massachussetts), Topeka (Kansas),
Windsor (Vermont). Cho n nay cng nghip cao su tai My qui
tu trong 6 ni co th k: Akron, Boston, Newark... New York, Los
Angesles, Detroit va Philadelphia-Camden.
- Canada, cng nghip cao su phat sinh mun hn, trung
tm chnh la Toronto.
- chu u, cng nghip cao su cua Anh Quc la lu i nht
va quan trong nht, cac c s san xut cao su nm rai rac khp
nc Anh va Scotland. Trung tm quan trong nht cua Anh
Quc la vung ngoai Lun n va tai Birmingham. Cng ty
cao su ln nht la cng ty Dunlop co rt nhiu chi nhanh t
nhiu nc c bit la My, c va Phap.
- Ty c cu co trn 200 nha may cao su ma hai nha may
ln nht la Continental Gummi-Werke A.G Hanovre va Phoenix Gummi-Warke A.G Hambourg. Cac thng cuc khac ln
la Deutsche Dunlop Gummi-A.G Hanovre, Englebert Aix-laChapelle, Gummi Werke Fulda Fulda, Metzeler Munich va
Pahlsche Gummi und Asbestgesellschaft Dusseldorf. Nhng
vung co cng nghip cao su phat trin la khu RhenanCAO SU THIN NHIN 37

westphalien, lu vc sng Rhin va sng Main, Baviere va nht la

vung pha Bc.
- Phap, nha may cao su u tin c thit lp la Plaine
Saint-Denis nm 1828 (do Rattier va Guibal lp). Nm 1895,
Michelin lp ra cng nghip vo xe Clermont-Ferrand (Cng ty
Michelin), cung trong vung Clermont-Ferrand con co nha may
Dunlop Montlucon. Trung tm ky ngh cao su quan trong
Phap nm tai Lyon, Bordeaux, Grenoble, Marseille,...
II.2. Cac vin nghin cu khoa hoc cao su:

Hu ht cac nha may cao su trn th gii u co phong th

nghim, mt phn cng vic cua phong th nghim la danh vao
vic khao cu. Co th noi Hoa Lan la mt nc khao cu cao su
theo khoa hoc lp ra trc sm hn ht. T nm 1909, cac chu
nhn n in a lp ra mt vin khao cu trng Cao ng ky
thut Delft va vin a gop phn ln cho kin thc cua chung ta
v thanh phn va tnh cht cua cao su thin nhin. Chnh phu
Hoa Lan nhanh chong thy co li ch nn no tr thanh Vin Nha
nc Delft (Institut Gouvernemental de Delft).
Cung mt luc, cac chu nhn n in cung a lp ra cac Vin
nghin cu Indonesia tai Buitenzorg (Java) va Medan
(Sumatra). Nhng tin b c thc thi tai n in cao su la
nh vao cac c quan khao sat nay va chnh nhng tin b nay a
khin nhng chu nhn n in cao su Anh lp ra cac Vin Khao
cu cua ho tai Malaysia va Sri Lanka.
Tai Anh Quc, Rubber Growers Association (Hip hi Cao su)
trc tin a khuyn khch khao cu khoa hoc cao su bng cach
tai tr cho nhiu phong th nghim c bit hoc thuc trng
ai hoc. K o hip hi tin ti vic thanh lp cac hoc vin
chuyn nghin cu nhng g lin quan ti n in cao su va m
ra cac vn th nghim: Dartonfield (Sri Lanka) la Rubber
Research Scheme (khi lp vao nm 1913 nhng hoan tt vao
nm 1921); Kuala Lumpur (Malaysia) la Rubber Research Institute nm 1925. Ngoai ra cac phong th nghim c lp ra
38 CAO SU THIN NHIN

Vin Hoang gia Lun n ( lin kt vi cac hoc vin thuc a

va nghin cu cac vn ng dung).
Nhng, ng thi vi vic qui nh v san xut cao su, cac chu
nhn n in cung khng mun bo qua nhng iu hu ch v
khao cu khoa hoc mang n. Bi th Uy ban Lp quy Quc t
(Comite Internationale de Reglementation) tin ti vic lp dng
ra cac hoc vin ch danh ring cho vic khao cu khoa hoc cao su
tai ba nc san xut ln (1936) la:
- British Rubber Producers Research Association tai Anh (vit
tt la B.R.P.R.A.);
- Rubber Stichting tai Hoa Lan;
- Institut Franais du Caoutchouc tai Phap (Vin Cao su Phap).
B.R.P.R.A. a thc hin lin hp moi hoat ng khoa hoc va
trc thuc Rubber Growers Association.
Rubber Stichting t phong th nghim Delft gn Institut
Gouvernemental.
Institut Franais du Caoutchouc t tai Paris va t nm 1940
phat trin thanh Vin Khao cu Cao su ng dng (nay la Vin
Khao cu Cao su Vit Nam) co phong th nghim tai Lai Kh,
trong khi o mt c quan khac cung c lp ra Campuchia
(S.A.R.C) co tram th nghim tai Tapao. T nm 1956, Institut
Franais du Caoutchouc cung phat trin thanh Vin Khao cu
chu Phi lp tai Cte dIvoire Bimbresso gn thu Abidjan.
Cung phai cp ti s hin din cua Instituto Espagnol del
Caucho, lp ra vao nm 1955 tai Barcelone, ng thi vi s hin
din cua nhiu Vin Nng nghip con co cac phn vin cao su
quan trong tai Congo Belge, Yangambi, Vin Quc gia Nghin
cu Nng nghip cua Congo Belge; tai Bresil, Vin Nng nghip
Norte gn Belem; tai Costa-Rica Vin Khoa hoc Nng nghip
Lin My Turriablba.
Hoa Ky, Vn phong Cy Nng nghip cua B Nng nghip
Hoa Ky cung co nhng hoat ng khao cu cy cao su; vn phong
CAO SU THIN NHIN 39

nay co mt tram th nghim cy cao su Hevea brasiliensis Coconut Grove thuc tiu bang Florida va mt tram khac nghin
cu cy cao su Guayule Salinas thuc tiu bang California.
Trong trng hp cua cao su nhn tao, n lc khao cu manh
me nht trc cac nc khac co th noi la Lin X trc y,
c va Hoa Ky.
Chnh tai Elberfeld-Barmen (c), cac nha hoa hoc cua cng ty
Bayer a nhm vao cac loai cao su Buna. Nm 1939, Cng ty Bayer
lp phong th nghim Leverkusen t tn la Trung tm Th
nghim Cao su, chnh ni y a thc hin c nhng phat minh
quan trong v cao su nhn tao; va cung la ni kham pha ra mt loai
san phm tng hp gn y nht: cao su tng hp Vulkollan.
Lin X t lu a hoat ng manh khao cu v cao su tng hp.
Thi ky Cach mang Thang 10 thanh cng, nm 1918, Uy vin Hi
Kinh t Ti cao a triu tp cac chuyn gia va ra nhim vu san
xut cao su tng hp. Nm 1932 khi xy dng hai nha may ln,
c xem nh quc gia ch tao u tin loai cao su nay. ng thi
ho cung chu trong ti vic tm cy cho ra cao su ma khao cu
nhiu nht la cy cao su Kok-saghyz (KOK-CAPGIZ).
Hoa Ky, c quan nha nc co chng trnh khao cu rng ln
la Reconstruction Finance. Co mt s phong th nghim ang
chu y, nh PTN cua cng ty Du Pont de Nemours, khao cu cao
su tng hp Neoprene va Hypalon; PTN cua cng ty Standard
Oil Development khao cu cao su Butyl. ng thi Hoa Ky cung
co c quan khao cu cao su thin nhin (k ca cao su tng hp) la
Phn vin cua National Bureau of Standards Washington.
Co th noi vi tnh cach khoa hoc, muc ch cua cac vin
nghin cu cao su la cai thin v san xut va v tnh cht cua
cao su thin nhin, nht la phat trin ng dung. Hoat ng cua
nhng Vin Khao cu Cao su co s phi hp cua hai Uy hi Quc
t la: International Rubber Research Board (Uy ban Khao cu
Cao su Quc t) va International Rubber Development Comittee
(Uy ban Phat trin Cao su Quc t), tai Lun n (Londres).
40 CAO SU THIN NHIN

CHNG II

THANH PHAN VA TNH CHAT LATEX

Latex la mu cao su trang thai phn tan nm lng l trong

dung dch cha nhiu cht v c va hu c.
Hin nay ta bit c latex tao ra trong h thng mach latex
c lp vi h thng mach nha thng thng va ch bit t v
ngun gc sinh ly cua no. Cac tac gia nh Harries va Ditmar ngh
rng cao su la mt cht sinh ra t s bin i cua cht glucid ma
c bit la cac pentosan. Nhng tac gia khac th thy co s lin
quan gia ng hoa cao su va s tiu thu amidon d tr. Prokofiev
kt lun qua cuc khao sat cua ng la s tng hp cao su xay ra
trong mach latex phat xut t hydratecarbon, theo lc nh
sau: monosaccharid-acetone-acetaldehyde-isoprene-caosu.
Sau nay, t nhng cuc khao cu v cy cao su Guayule,
J.Bonner t gia thit la cao su thanh lp theo kiu tin trnh sau
y: acid acetic phan ng vi acetone sinh ra acid -methylcrotonic,
acid nay t ngng tu theo phan ng kh cho ra chui isoprene.
Cac khao sat cua Teas v cy cao su Hevea brasiliensis cung i ti
xac minh chc nng o cua acid acetic.
A. THANH PHAN LATEX
Ngoai hydrocarbon cao su ra, latex con cha nhiu cht cu tao
bao gi cung co trong moi t bao sng. o la cac protein, acid beo, dn
xut cua acid beo, sterol, glucid, heterosid, enzyme, mui khoang.

CAO SU THIN NHIN 41

Ham lng nhng cht cu tao nn latex thay i tuy theo

cac iu kin v kh hu, hoat tnh sinh ly va hin trang sng
cua cy cao su. Cac phn tch latex t nhiu loai cy cao su
khac nhau ch a ra nhng con s phong chng v thanh phn
latex:
Cao su --------------- chim t 30 - 40%
Nc ------------------------ 52 - 70%
Protein ----------------------- 2 - 3%
Acid beo va dn xut ------------- 1 - 2%
Glucid va heterosid ----------- khoang 1%
Khoang cht ----------------- 0,3 - 0,7%
Nhiu dang cao su trn th trng u co cha nhiu hoc t
lng cht cu tao latex phu, hoc co cha nhng cht bin i
cua chung va co th chung co tnh lin h mt thit vi tnh cht
cua cao su th hay latex c bao quan.
V phng din ky thut, co th noi tr cao su ra ta khng
bit tng tn thanh phn cu tao latex, nhng ta bit c
thanh phn latex nh th nao va nhng thay i cua chung co
anh hng g ti tnh cht cu tao cua cao su va latex dung
trong cng nghip ch bin san phm cao su.

I. Cu truc th giao trang:

Tng quat, latex c tao bi nhng phn t cao su nm lng
l trong cht long goi la serum tng t nh serum cua sa.
Thng thng ngi ta tha nhn tnh phn tan n nh co
c la do cac protein b nhng phn t cao su trong latex hut
ly, ri do tnh cht ion cua protein anh hng n cac phn t
cao su mt ion m nh trong trng hp cua a s cht nhu
tng thin nhin. Ion cung in tch se phat sinh lc y gia
cac hat t cao su (ion khac du se hut ln nhau, cac phn t cao
su hut dnh vao nhau, goi la s ng c latex). Ban cht ch
42 CAO SU THIN NHIN

thc cua cac protein nay th cha ro hoan toan, nhng ngi ta
bit c ngoai protein ra con co lipoidic va vai cht v c.
Serum cung co cha mt phn nhng cht hp thanh th giao
trang, chu yu o la protein va phospholipid va mt phn la
nhng hp cht thanh dung dch tht nh: mui khoang,
heterosid vi 1-methylinositol hoc quebrachitol va cac amino
acid, amine, vi t l thp hn.
- T l pha b phn tan hay ham lng cao su kh:
T l pha b phn tan hay t l cao su trong latex thng c
goi la ham lng cao su kh (ma vai nc thng goi la
DRC1)(1). Vic biu th ham lng cao su kh khng c ro
rang y u v cac tr s mun xac nh va ngi ta phai tha
nhn ham lng cao su kh (DRC) la khi lng cht kh trong
100g latex c ng c hoa va x ly trong nhng iu kin
hp tiu chun.
T l cua cac cht cu tao latex phi cao su vn con ln ln
hydrocarbon cao su, no thay i tu y theo ca c h ch tao .
Ham lng trong cao su cua chung c phn tch bng phng
phap AFNOR. Trong cao su t xng khoi thng mai ch tao
trong nhng iu kin cng nghip thng thng nht la vao
khoang 5% n 7%.
Nhiu kt qua xac nh ham lng cao su kh a giup cho ta
co kin thc tt v gii han cua bin thin va v cac yu t xac
nh. Qua hang ngan cuc phn tch cua Vin Khao cu Cao su
ng Dng trc y cho bit, ham lng cao su kh trong latex cua cy cao su tit ra cao nht at ti 53% va thp nht la
18%, moi yu t anh hng ti nng latex sau khi latex chay
ra khoi cy ng nhin khng k. Nhng nguyn nhn chnh
1. Ch vit tt cua Anh t nhng ch Dry Rubber Content co ngha la Ham lng cao su
kh. Co ngi hiu lm DRC la Densite Reel du Caoutchouc nn dch la T trong tht
cua cao su.

CAO SU THIN NHIN 43

lam thay i ham lng cao su kh la tnh di truyn cua cy cao

su, tui cy (cy tre cho s lng latex cao nhng ham lng cao
su kh lai thp, cy gia ngc lai) va iu kin sinh ly cua cy.
Trong cac iu kin sinh ly, hin tng v thay i mua la c
bit quan trong.
Nu tt ca nhng iu kin khac khng i, th c tnh di
truyn co th noi ln c latex thuc clone hay ho nao o biu
th c tnh qua ham lng cao su trung bnh hang nm noi
chung t 25% n 35% trong nhng nm khi cao mu u tin
va 35% n 45% trong nhng nm khai thac cui.
Trung bnh, ham lng cao su kh cua latex cy tng ln u
u t nm nay sang nm khac va tng n mc ti a khi cy
a cao mu ti vung cao ln th ba. V bin thin ham lng cao
su kh xay ra trong nm, ta co th xem th sau y (c bit
thy ro Vit Nam ni co hai mua ro rt):
DRC (%)

Cy trng c
10 nm

45%

40%

Cy trng c
8 nm

35%

Thang
1

10 11 12

G.II.1. Th du v s bin thin DRC theo mua

44 CAO SU THIN NHIN

V iu kin sinh ly cua cy cao su, tng quat ngi ta thy

ham lng cao su kh co xu hng ha thp khi s hp thu va
chuyn hoa cac khoang t c d dang (tnh trang xay ra
thun). Nhng no cung co xu hng (trai ngc lai) ha thp khi
cht hu c d tr bi vao vung cao mu (vung vo cao) b can tr
(tnh trang xay ra nghch). Ham lng cao su kh thp nht
c nhn thy khi qua trnh tng hp giam ti ti thiu.
I.1. Lutoides:

Nhng khao sat latex tit ra t cy cao su (qua knh hin vi)
a chng minh la cac phn t cao su khng phai cu tao nn
pha b phn tan duy nht cua latex. Frey-Wyssling cho thy ro
s hin din cua vai tiu cu thuc v nha va co mau vang,
ngoai cac phn t cao su ra. Cac tiu cu nay hin din vi s
rt nho, chung co dang hnh cu va noi chung to hn cac phn t
cao su. Chung c goi la cac phn t Frey-Wyssling.
Cac nguyn nhn nhum mau vang t hoc nhiu cua latex
u co y ngha, v s nhum mau nay t phan anh sc dang cua
crpe ple hay crpe trng. Eaton va Fullerton a tm thy
mau vang o la do s hin hu cua sc t caroten. (Trong lnh
vc nay co cac nha khao cu khac la De Vries, Van Harpen,
Altman va Kraay, Mc Colm). Mt im c bit quan trong qua
cac cng cuc tm cach phn tch cac phn t mau vang cua
Frey-Wyssling ra, qua phep ly tm, chng minh c latex ti
vi iu kin khng b pha loang hay tac dung vi ammoniac co
cha cac phn t trang thai l lng khac bit vi cac phn t
cao su, hi nng hn nc va qua ly tm (2.000 vong/phut) thu
c di dang khi ging nh cht keo mau vang nhiu hay t,
thng chim t 20% n 30% th tch ban u cua latex. Nhng
phn t nay c goi la lutoides. (Xem hnh II-1) iu chu y la
phn lutoides ch phn ly c qua phep ly tm vi iu kin la
latex khng b pha loang hay cho ammoniac vao.

CAO SU THIN NHIN 45

H.II.1: Dang cua lutoides latex ti, di knh hin vi,

sau 2 gi cao mu (phong ai X 400).

Cac lutoides trang thai lng l t kt tu dn khi latex c

gi trong vai gi va di knh hin vi dang cua chung thay i
dn dn.
Phn vang phn ly cua phep ly tm co cha moi lutoides va
cac phn t cua Frey-Wyssling tu b mt di dang mt lp
mong co mau vang ti ma th tch khng qua 1% th tch ban
u cua latex. Latex con lai c goi la phn trng.
Lutoides th hin c tnh qua ham lng nc rt cao,
khoang 75% n 85%; va ngoai nc ra gm co mui, protein va
cac cht tan trong acetone (co le la phospholipid). Phn vang
phn ly qua phep ly tm vn co cha cac phn t cao su. Theo
Haan-Homans va Van Gils, nguyn thuy lutoides khng co cha
cac hat t cao su, nhng do xu hng kt tu manh nn no b keo
theo. T l cao su phn vang la mt t l ang chu y (chim
khoang 30% cht kh).
J. Ruinen nghin cu lutoides va s nh v cua chung trong
cac m cy cao su Hevea brasiliensis qua knh hin vi cho bit
lutoides co thanh phn rt phc tap. Chung hin din nh
46 CAO SU THIN NHIN

nhng th nht nh trong nguyn sinh cht, doc theo mang t

bao cung nh trong khng bao va theo Ruinen, ng bac bo s
kin nguyn sinh cht trong khng bao cung mt luc vi cac
phn t cao su. Nhng, cung co th cac phn t cao su cua phn
trng cu tao nn pha b phn tan thng thng cua dch khng
bao, trong luc cac lutoides la nhng phn nguyn sinh cht cung
gm co cao su theo cach thc thanh lp nh vy.
Haan-Homans va Van Gils cho kt qua phn tch phn vang
va trng qua bang II.1 di y:
BANG II.1
Ham lng cac cht phi cao su cua phn vang va phn trng

- Tro ...
- Mg (mg MgO/g cao su)...
- P (mg P2O5/g cao su)...
- am ...
- Trch ly vi acetone...
- Ch s acid t trch ly acetone...
- Trch ly nc...

TRCH KH
PHN VANG
(lutoides)

TRCH KH
PHN TRNG
(pha cao su
b phn tan)

0,9 n 1,1
0,5 - 0,7
2,0 - 4,2
0,4 - 0,5
2,3 - 2,9
180 - 250
1,0 - 2,0

4,0 n 7,0
4,0 -12,0
16 - 28
1,2 - 2,0
4,3 - 7
500 - 850
10,0 - 20,0

Ta cn lu y ti cac t l ln nht cua cac cht cu tao khng

phai la cao su phn vang. Bi v vai cht nao o trong cac cht
cu tao nay tham gia trc tip hoc gian tip vao tnh cht cua
cac dang cao su thng mai (phosphorus va magnesium anh
hng ti tnh n nh cua latex, hp cht nitrogen anh hng
ti c tnh lu hoa), ta co th ngh rng phn vang, tc lutoides
la mt yu t cua s thay i. S kham pha cac lutoides a tao
nn mt tin b quan trong cho vic nghin cu s nh v cua
nhng cht phi cao su.
Phn vang th khng bn lm, va lai, khi phi ra khng kh,

CAO SU THIN NHIN 47

no t nhum mau nhanh chong. S nhum mau nay la nh vao

hoat tnh cua cac enzyme, oxide hoa. Cac enzyme nay trong phn
vang tch cc hn trong phn trng.
Tnh khng bn cua phn vang giup latex ti chu s ng
c hoa tng phn va nh th trong mt thi gian u, thai tr
c a s phn lutoides, kt qua la thai tr sc t vang.
Phng phap nay c dung nhiu nht trong vic ch bin
crpe semelle, san phm t s ng c latex, trng nhiu hn
ht. V phng din ky thut, nhng cht cu tao latex phi cao
su, san phm t s ng c th nht th rt giau cht xuc tin
(accelerator) lu hoa thin nhin, nh ta a thy bang II.1 kt
qua phn tch. Hnh nh cao su cua oan u cung co nhiu cht
chng lao (hay khang oxygen) c bit nht lin h ti s oxide
hoa tac dung bi anh nng.
I.2. Phn t cao su:

Nu ta khao sat mt giot latex loang qua knh hin vi bung

ti m, ta se thy co mt s rt ln tiu cu chuyn ng brown.
V hnh dang cua chung, bn canh cac phn t co hnh cu, vai
phn t co dang khng u (nh hnh qua l), cac quan sat nay
c ap dung chu yu vi nhng hat t to nht. Vn hnh
dang cua cac phn t cao su a a ti nhiu cuc tranh lun;
theo Petch va Bobilioff la nhng ngi khao sat trc ht, cho
rng cac phn t cao su hin din khng phai la hnh cu.
Nhng Lucas dung mt knh hin vi lam vic bng tia t ngoai
khao sat cho bit hu ht cac phn t cao su trong latex k ca
cac phn t rt nho u la hnh cu; nu vai phn t nao o
xut hin vi dang khac, o la phn nhiu cac phn t hnh cu
t lin kt cho ra mt phn t mi co kch thc ln hn va co
dang khng u. Gia thuyt nay hin nay c cng nhn.
V cu truc cua hat t cao su, t cng cuc nghin cu cua
Hauser, co s dung may vi thc nghim Zeiss, a ti tac gia
nay xng cho hat t cao su cu tao gm mt vo cao su c
48 CAO SU THIN NHIN

bao boc mt cao su long va sanh, ngoai la mt lp protein do vo

hp thu. V phng din nay, a b Bloomfield bac bo. T kt
qua cua Bloomfield, ta nhn nh c la khng th tha nhn
khi long do Hauser quan sat, tao t hydrocarbon co phn t
khi thp.
Vn kch thc khng ng u cua phn t cao su c
tranh lun nhiu hn vn hnh dang. D hiu la, v co mt
lng cht cu tao latex (khng phai la cao su) b nhng hat t
hut ly, tc la noi n b mt cua nhng hat nay, tao ra s
khng ng u v kch thc. Noi khac i, t s cht cu tao latex phi cao su trn cao su cho nhng hat t nho se cao hn cho
nhng hat t ln. Nu mt x ly nao o, co tac dung phn ly
thch hp cho ra c hat t nho nht hay ln nht, se thy co
nhng khac bit thanh phn cao su a ch tao, nhng khac
bit nay se phan anh ln tnh cht. Thy ro hn ca la trng
hp cao su co xut x t s ng c phn oan, hay cao su thu
ly t serum thai qua trnh ly tm.
Theo doi nhng th nghim ln u qua knh hin vi, trong
nhiu nm ngi ta nhn nhn hat t cao su latex co kch
thc gia 0,5 micron va 6 micron (ng knh) va s hat ln ti
2 x 108 cho mi cm3 latex. V sau, vi nhng phng phap hoan
hao hn, ngi ta a lam l ro c mt s ln hat t nho nht.
Theo Kemp, s hat cao su 1g latex 40% la 7,4 x 1012; Lucas lam
vic vi tia t ngoai, nhn thy 90% hat t cao su latex co
ng knh di 0,5m.
V sau nay Hessels thay qua trnh phn oan va phn tch
nhu tng latex cy cao su Hevea brasiliensis bng phng
phap kt tng.
Theo nhng ng biu din kt tng ma Hessels lp ra, ta co
th tnh toan thy nu 90% hat t cao su co ng knh di
0,5m, gn 3/4 cao su trong cac hat t ma ng knh cao hn
con s nay.
CAO SU THIN NHIN 49

Co le t l nhng hat t co kch thc thay i khac nhau tuy thuc

vao ngun gc latex. Theo nhng iu a bit t lu, latex cy tre, a
s la co hat t nho. Tuy nhin quan nim nay oi hoi xet lai, cn phai
s dung phng phap chnh xac hn, nh phng phap Hessels hay
n gian hn la phng phap Cockbain ma ta se cp.
Hessels nghin cu thanh phn cao su t mi oan. bang
II.2 sau y, giup ta so sanh thanh phn cao su kt qua t s
ng c phn oan vi thanh phn cao su cua latex khi u.
BANG II.2
Thanh phn cao su t mi oan va t latex khi u
OAN

AM (%)

TRO (%)

CHIT RUT
VI NC

CHIT RUT (+)

VI ACETONE

1
2
3
4
5
6
7
8
9
Latex
khi u

0,04
0,17
0,44
0,74
1,46
0,30

0,06
0,08
0,10
0,17
0,38
0,10

0,5
0,7
1,7
3,3
12,0
1,5

2,2
3,7
6,1
8,9
12,9
4,5

+ Nhng s nay hi cao hn nhng s latex thng bi co tac dung cua

oleate ammonium s dung nh cht n nh latex.

Sau ht, i vi b mt cua 1g cao su, t l cht cu tao latex

phi cao su b hp thu thay i t 1 oan 1 cho n 7,3 oan 8 +
9, Hessels ghi chu nhng s lin quan ti nhng yu t hp thu
khac nhau nay u tng ng vi nhng s ng vi t s b mt
oan 1 va 6, nhng thp hn nhng oan 8 va 9.
Sau o, Van den Tempel khao sat qua knh hin vi lam vic
vi tia t ngoai va qua knh hin vi in t, cho kch thc cua
cac hat t va s phn b cua chung chnh xac lai. ng cung nh
50 CAO SU THIN NHIN

Cockbain nh kch thc trung bnh cua hat t cao su qua tac
dung cua mt cht ty va khao sat s phn b cua no gia pha
nc va pha cao su.
Tnh khac bit cua hat t cao su co th khng ch duy nht v
s khac bit kch thc, nh M. Huret chng minh t qua trnh
siu ly tm latex. Cng vic nay nhm vao latex a c bao
quan nhng cha m c hoa va co s dung ti may siu ly tm
Huguenard, vi b phn bol at ti vn tc 100.000 vong/phut.
cung iu kin nay, co nhng s kin xet thy:
- Phep siu ly tm giup ta thu c mt serum khng co cao su(1).
- Cac hat t cao su t phn ly di dang th nhao st hay
sanh, nhng khng ging th thu c t s ng c. Th lnh,
sanh nay gm hai phn phn bit ro: phn nng nht vi t trong
0,926 co mau vang, phn con lai co t trong 0,907 la mau trng.
Tra v pha phn tan, hat t cua phn vang, a s ch thy c
qua knh siu hin vi, trong luc phn trng gm co nhng hat t
to hn. Cao su phn vang ch gm khoang 3% tng cao su.
Cac phn tch 2 phn nay a lam ro c s khac bit ln lt
v ham lng nc, protein, acetone va tro nhng khng co t l
nao chnh xac. Phn vang ng vi phn nng nht ma Hessels a
phn ly c, trong luc phn trng ng vi phn nhe nht ma tac
gia nay a xng.
Ta cn noi thm, co nhng thc nghim bng phng phap ly
tm vi tc cao ma Vin Khao cu Cao su ng dng trc
y theo ui va cac kt qua cha cng b hnh nh la nhng
phn t phn vang do M. Huret xng la phat xut t
lutoides ma Haan-Homans va Van Gils a noi n, cac lutoides
nay nh ta a noi, b hoa tan bi tac dung cua ammoniac. Nhng
1. S dung may ly tm thng hay may ly tm cng nghip (cha at ti may ly tm siu tc)
c c hoa latex, serum thai ra bao gi cung con ln mt lng cao su (lam cho serum
cung co mau trng sa).

CAO SU THIN NHIN 51

im lu y nay bac bo gia thuyt cua cac tac gia cho rng
lutoides ch co cha cao su gi lai tnh cht c hoc, nhng giup
ta hiu rng trong latex cung luc co cac phn t cao su co tnh
cht khac nhau. Chu y la thanh phn cua phn vang kha tng
t vi thanh phn cua lutoides va chu yu phn bit qua ham
lng tro. Trc khi co tac dung cua ammoniac, cac lutoides
phi hp vi t l ln cht cu tao v c nn co t trong hi cao
hn t trong cua latex; di tac dung cua ammoniac, th nay b
phn giai: no t kt tua thanh mt phosphate ammoniac
magnesium phc hp cung li keo protein theo, va cac phn t
gi lai sc t vang giau protein va lipid. Khi thai tr lutoides, ta
thc s khng con thy phn mau theo nh M. Huret.

II. Thanh phn hoa hoc latex cy cao su (Hevea brasiliensis)

II.1. Hydrocarbon cao su:

Pha phn tan cua latex chu yu gm co gn 90% hydrocarbon

cao su vi cng thc nguyn la (C5H8)n ma ta se cp chi tit
trong chng khac. y ta noi ti trung hp cao su.
Bloomfield a thc hin nghin cu quan trong i ti kt lun
hydrocarbon cao su luc no chay khoi cy cao su la a di dang
polymer (cht trung phn). Nhng con s co c qua phep o
thm thu cung nh o nht a chng minh cao su cua cy
cao su Hevea brasiliensis thu ly nhng iu kin bnh
thng, gm co hang loat polymer ng chung ma phn t khi
dai t 50.000 n 3 x 106. Tng quat, mt t l rt ln (t nht la
60%) hydrocarbon co phn t khi cao ti 1 n 3 x 106. Tuy theo
ngun gc cy, co nhng bin thin ang chu y v t l hydrocarbon co phn t khi cao va thp; va ngi ta tm thy lng hydrocarbon co phn t khi thp (nho hn 250.000) cua cao su
tng i mm th ln hn lng hydrocarbon co phn t khi
thp cua cao su cng hn.
II.2. am:
52 CAO SU THIN NHIN

Chu yu o la protein hay nhng cht dn xut t qua trnh

dehydrate hoa enzyme. Mt latex ti co ham lng cao su kh
la 40% th am vao khoang 2%, trong o protein chim t 1%
n 1,5%. T l nay thay i theo thanh phn bach phn cua cao
su trong latex.
Protein bnh thng bam vao cac hat t cao su toan b giup
vao vic n nh th giao trang, mt phn bi c tnh in tch
c cua chung nh cac nhom COOH va nhom NH2 t do va
mt phn bi tnh hydrophilie cua chung.
im ng in cua toan b protein latex c nh gia 4,6
va 4,7. Xung quanh pH nay, cac hat t u la in trung hoa va
n nh cua latex tr nn xung thp; chnh s kin nay t
ra vn ng c hoa latex bng acid.
Protein co th tach ra thanh nhiu nhom khac nhau ng vi
tnh hoa tan va im ng in khac nhau. T nm 1927, Bishop
c lp c 3 phn phn bit ma ng t tn la protein A, B va
C. Midgley a chng minh toan b cac protein nay ng vi cng
thc nguyn (C10H16N2O3) va qua qua trnh dehydrate hoa ta co
c 1 gam rt loang amino acid. Theo Altman, cac amino acid
u hin hu ngay t luc thu hoach, khng k co mt tip o bi
s dehydrated protein. Ap dung ky thut phn giai, Altman
chng minh rng latex co cha cac cht am kim t nhin, hoc
bi hin tng h thi, nh cholin, colamin, trigonellin va
stachydrin.
Ngay nay ngi ta tha nhn latex co cha cac hp cht am
nh sau: arginin, acid aspartic, acid glutamic, alanin, cystin,
cholin, colamin, glycin, histidin, hydroxyprolin, isoleucin,
leucin, methionin, methylamin, ornithin, prolin, phenylalanin,
stachydrin, tryptophan, tyrosin, trigonellin, turicin, valin.
Phn nhiu cac hp cht protein bnh thng chung bao
quanh cac hat t cao su trong latex ti a thu hoach co th loai
tr c qua nhiu qua trnh x ly khac nhau nh:
CAO SU THIN NHIN 53

- Latex pha loang ra co s hin hu cua savon (nh oleate potassium), k o em ly tm hoc creme-hoa (phng phap
cremage), cng vic nay lam i lam lai nhiu ln;
- Latex em nung nong co s hin din cua xut n da.
- Latex cho x ly bi enzyme nh trypsin.
Nhng trong cac phng phap k trn cha co phng phap nao
co th loai tr c hoan toan protein ma cac hat t cao su gi lai,
lun lun con sot lai t nht la 0,02% n 0,03% protein, bi ly do
nay ma ngi ta tin co cac chc hoa hoc lin kt vi cao su.
T nm 1920, ng O.de Vries a quan sat nhng bin i ln
v ky thut cua cao su khi latex trai qua cac x ly nh u latex.
Ngay nay, hin nhin nhng x ly nay co hiu qua sinh ra (t cac
protein) cac cht co phn t khi nho hn, co chc nng cua cht
xuc tin lu hoa. Vao nm 1948, Altman a lam sang to vn
bng cach chng minh cac dn xut protein, nh cholin, colamin,
trigonellin va stachydrin la nhng cht xuc tin lu hoa rt cng
hiu. ng cung chng minh phn ln cac amino acid co tac dung
nh cht chng lao hay khang oxygen cho cao su sng.
Ngoai chc nng u vit cua protein v s thay i cac tnh
cht cao su c nghin cu su xa, chc nng cua protein cung
c nghin cu qua vic th hin s quan h mt thit gia
ham lng nhom NH2. cua cao su (ch s NH2) va module(1)
lu hoa.
Sau P. Compagnon va cung thi ky la J.C.de Neef, G.E.Van
Gils nghin cu v anh hng cua iu kin ng c hoa latex
ti module, A.J. Kluyver va E.H. Houwink a chng minh la ta
co th co c mt cao su ng nht hn ca v tnh cht lu hoa

1. Module y khng phai la ng sut an hi Young ma la sc chu keo t mt

dan dai nht nh cua cao su lu hoa. Con c goi la lc nh dan.

54 CAO SU THIN NHIN

qua x ly latex vi vi khun sng, nhm pha huy cac cht xuc
tin lu hoa t nhin.
Ham lng protein trung bnh cua latex co th thay i ln
theo nhiu yu t nh tui cua cy cao su, mua hay s chuyn
i trang thai qun bnh sinh ly cua cy thiu ngun bin dng
hay do cy b cao mu vi cng manh. Gn y, ngi ta a
chng minh la nhng iu kin bao quan va x ly latex u co
th lam thay i ham lng hp cht am cua latex va thay i
phn t khi protein hay cn ba cua chung.
Nh th ta thy va hiu rng cac protein cha trong latex co
mt tm quan trong cho qua trnh ch bin cao su v chung
khng ch mt s tnh cht tt cua cao su th, anh hng ti kha
nng lu hoa, s lao hoa cua cao su sng, tnh dn in va s
ni phat nhit cua cao su lu hoa.
II.3. Lipid:

Trong latex, lipid va dn xut cua chung chim vao khoang

2%, ta co th trch ly c bng ru hay acetone. Lipid thng
b hiu lm la cht nha (resines).
T nm 1924, Whitby a chng minh cht trch ly bng
acetone co cha cac cht n gian nh acid oleic, acid linoleic,
acid stearic va acid palmitic, ng thi cung co cha cac cht
phc tap hn nh cac sterol (phytosterol) va cac ester cua sterol.
Eaton a lp lun rng sc t anh hng ln tin trnh nhum
mau vang la carotenoid.
Vao nm 1930, Rhodes va Bishop a chng minh ngoai cac
lipid n gian, vic x ly latex cung nh cao su co th trch ra
c cac hp cht thuc lipid nh la cht phosphatid. Sau o,
cac glycolipid, amino lipid va sulfolipid cung c ngi ta
trch ra.
R.H.Smith gn y a cho bang phn tch phospholipid latex
nh sau:
CAO SU THIN NHIN 55

- Lecithin co cha cht ng kh oxygen hoa hp ----- 51%

- Phosphatidat kim loai co cha inositol hoa hp
vachtngkhoxygen------------------------------10,5%
- Phosphatidyl ethanolamine ---------------- 3%
- Triglyceride -------------------------- 20%
- Cht khng savon hoa c ------------- 15,5%
Ta chu y la vic trch ly lipid bng ru hay acetone a chng
minh c latex co cha ham lng acid beo co phn t khi
thp cang ln bao nhiu th latex o cang cu hn by nhiu. V
s phn b cua chung, lipid va dn xut cua chung cha latex
dui ba hnh thc khac nhau:
- Chu yu chung cu tao nn cac phn t Frey-Wyssling;
- Chung tham d vao thanh phn mt trong cua cac phn t cao su;
- Nhng phn co phn t khi nho hn, nh cac acid beo bay
hi hay mui cua chung, u tan hoan toan trong serum.
Cac hp cht lipid va dn xut cua chung cung la mt yu t
anh hng ti tnh cht latex.
Tng quat, nhng cht nay la nhng cht hoat ng b mt va
chung co tham gia vao tnh n nh th giao trang cua latex ti
va cua latex a ly tm. Chng han nh ch cn mt lng savon
thp nht cung u n nh tnh cht c ly latex a ly tm.
V lnh vc n nh, phosphorus cua phospholipid tham gia
vao phan ng vi magnesium cua latex se sinh ra tac dung ng
c latex. Ty l Mg/P trong latex khng thch hp se gy ra ng
c latex khng hp luc trn cy; mt khac, ta se thy lai
phosphorus di dang phosphate ammonium-magnesium b
phn bol cua may ly tm.
Nu dehydrate hoa phospholipid, se thy xut hin cac protein kim nh cholin va colamin, ma Altman a chng minh
chc nng cua chung nh la cht xuc tin lu hoa thin nhin.
56 CAO SU THIN NHIN

Cac acid beo bay hi cua latex ti va nht la cac acid beo
xut hin vao luc tin hanh ly tm latex, chung tham gia vao cac
tnh cht cua latex a ly tm nh:
- Chung anh hng mt phn v s gia tng ch s potasse;
- Chung co tac dung xu ti tnh n nh c hoc, i vi cac
acid beo co phn t khi ln;
- Chung tham gia trong qua trnh hoa tan oxide kem ma nha
ch bin cho vao latex.
Hin nay, ngi ta cng nhn la sau khi hoa tan, mui kem
phan ng vi savon cua acid beo cho ra mt savon kem khng
tan khi gia nhit, phan ng nay quyt nh n qua trnh gel
hoa. Co nhiu chuyn gia nghin cu tnh hoa tan cua oxide
kem trong latex a ly tm, ma hnh nh Van den Tempel gn
y a giai quyt vn bng cach lam ro chc nng cua pH
va chc nng cua t s NH /NH +, tc la t NH t do n NH
3

b mui hoa bi cac acid latex, chung chu yu la nhng acid

bay hi.
II.4. Glucid:

Trong luc protein va lipid u anh hng ti tnh cht cua latex, th glucid cu tao chu yu t nhng cht tan c (t l
glucid chim t 2 - 3% trong latex) lai khng co quan h g ti
mt tnh cht nao cua latex. Ngoai quebrachitol (1-methyl
inositol) cac glucid chnh tm thy latex la:
- Dambonite: 1,2-dimethyl inositol;
- Dambose: inositol.
Nhng cht tan c trong nc ch ln trong cao su vi mt
t l rt nho (cao su t xng khoi hay mu t co th cha khoang
t 0,1% n 0,2%). T l nay co th tng ln trong vai trng hp
c bit, nht la cao su co c t s ng c serum loai ra t

CAO SU THIN NHIN 57

may ly tm. Nh trng hp nay, cao su se co hut m rt cao

va se b vi khun va nm mc tn cng rt manh.
II.5. Khoang:

Vao nm 1938, C.P. Flint a cho bang nguyn t co trong mt

latex cha m c hoa nhng a c tac dung vi ammoniac
nh sau: (nhng s nay c tnh % theo tng s tro):
Na

Rb

Mg

Ca

Mn

Fe

Cu

0,96

96

0,72

0,36

0,43

0,02

1,7

0,07

Ta phai chu y la latex a cho ammoniac vao ri se co mt anh hng

ro rt ti ham lng cua vai nguyn t, nht la vi magnesium.
E.R. Baufils la ngi a nghin cu toan b anh hng cua
kim loai trong latex. Sau nhiu th nghim phn tch latex ti
va nhiu loai latex khac nhau, ng cho kt qua chnh xac hn v
cac nguyn t K, Mg, P, Ca, Cu, Fe, Mn, Rb nh sau:
Kalium (K):

Kalium (potassium) la nguyn t quan trong nht cua latex.

No co mt n 58% tng s nguyn t c nghin cu ti. Mt
lt latex cha vao khoang 1,7g K. T l K vi pha serum lun la
hng s (0,28mg cho mi 100g serum), tr trng hp cy cao su
thiu cht dinh dng.
Tt ca moi cy cao su c nghin cu u thy co ham lng
kalium serum phu hp vi nhau, min la chung tnh trang
tt. Kt qua la, ham lng kalium trong latex thay i theo chu
ky thc vt cung nh theo t l serum, tc la t l nghch vi ham
lng cao su cua latex.
Magnesium (Mg):

Magnesium la nguyn t chim ti 24% tng s cac nguyn t

c nghin cu. Mt lt latex trung bnh cha vao khoang
700mg. Ham lng magnesium cua latex cy cao su co th thay
i di anh hng cua phn kali va phn ng bon cy.
58 CAO SU THIN NHIN

Magnesium anh hng trc tip ln tnh n nh cua latex

ti, k ca latex a ly tm.
P hosphorus (P):

Phosphorus la nguyn t chim t l gn bng t l cua magnesium, trung bnh chim khoang 17% tng lng khoang. Mt lt latex trung bnh cha vao khoang 500mg phosphorus. Ham lng
phosphorus co th tng ln ang chu y di hiu qua cua s kch
thch san xut latex hay bi tac dung cua phn ln.
iu ta cn lu y la t s Mg/P cua mt latex phai la bng 1
th latex nay mi co n nh tt.
Trong trng hp ngc lai, latex se thng b ng c
ng cao rach, ngn chn latex chay tit ra va a ti latex a
m c hoa co n nh c hoc thp, nu tha nhn la co th
ly tm c.
M.W. Philpott va D.R.Westgarth a chng minh co tng
quan nghch gia tnh n nh c ly va ham lng magnesium
cua latex a ly tm. Cretin cung la ngi a lam ro tng quan
nghch gia tnh n nh nay va ham lng phosphorus. iu
nay giai thch v sao t s Mg/P cn phai la 1, di tac dung
cua ammoniac ca hai nguyn t nay u b thai tr cung mt luc.
Calcium (Ca):

Trong latex, calcium ch hin din vi nng thp, chim

khoang 1% tng s cac khoang t c xac nh. Mt lt latex
trung bnh cha vao khoang 30mg. Nh vy ta khng cn noi ti
chc nng ng c latex cua no.
n g (Cu):

Do chc nng sinh ly cua no, ng la mt nguyn t quan

trong nht cua latex. Mt lt latex trung bnh cha vao khoang
1,7mg. No lin kt trc tip vi pha serum. Lu y trong trng
hp cua cy cao su co sinh ly qun bnh tt, t s K/Cu pha serum latex lun lun la 1.000 la phu hp.
CAO SU THIN NHIN 59

Chc nng ai oxygen cua ng c bit la anh hng nhiu

ti s lao hoa cua cao su hay latex a ly tm (ta se cp ti ro
hn chng oxide hoa va lao hoa cao su).
St (Fe):

T l st trong latex thng khng nht nh, nhng trong

moi trng hp, no khng bao gi co qua 1mg cho mi lt latex.
Mangan (Mn):

Cung nh ng, mangan cung co ai lc vi oxygen manh gy

lao hoa cho cao su. Lng mangan khng bao gi co qua 0,1mg
cho mi gam cht trch kh.
R ubidium (Rb):

Rubidium la nguyn t c Flint va Ramage tm thy trong

latex. Beaufils cho bit la trong 1 lt latex co khoang 70mg, y
la t l tng i ln. Ngi ta hin cha bit ro nguyn t nay
co chc nng g v sinh ly cua cy cao su.
B. TNH CHAT LATEX

I. Ly tnh:
I.1. T trong:

T trong cua latex c c nh la 0,97. o la kt qua t t

trong cao su la 0,92 va cua serum la 1,02. S d serum co t trong
hi cao hn nc la do no co cha nhng cht hoa tan.
I.2. nht:

Ta kho ma xac nh c tr s tuyt i cua nht. nht

latex thuc cac clones khac nhau nhng co cung ham lng cao
su kh lai co th co nht khac nhau. Nhng nguyn nhn
thay i nh s kt hp vi ammoniac, kch thc trung bnh
cua cac phn t cao su, ham lng cac khoang t cung u co th
anh hng ti s tng quan gia nht va ham lng cao su.
Tng quat, nht latex ti co 35% cao su la t 12-15
60 CAO SU THIN NHIN

centipoises, cua latex a m c hoa la t 40cp n 120cp (

nht cua nc la 1cp).
Ngi ta o nht cua mt latex bng mt dung cu goi la
nht k (viscosimetre). Co hai loai nht k, mt loai ap dung t
s ri cua vin bi va loai tru xoay tron. Nht k loai ap dung s
ri cua vin bi vn la do tc ri cua mt vin bi bng thep
trong 1 ng thuy tinh cha y latex.
I.3. Sc cng mt ngoai:

Sc cng mt ngoai cua mt latex t 30% n 40% cao su la

vao khoang 38 dynes/cm2 n 40 dynes/cm2, trong luc sc cng
mt ngoai cua nc nguyn cht la 73 dynes/cm2.
Chnh lipid va dn xut lipid la tac nhn anh hng ti sc
cng mt ngoai latex, nht la cac savon acid beo.
I.4. pH:

Tr s pH cua latex co anh hng quan trong ti n nh

latex. Latex ti va chay khoi cy cao su co pH bng hoc hi
thp hn 7. trong vai gi pH se ha xung gn 6 do hoat tnh
cua vi khun va latex se b ng lai.
T nm 1922, ngi ta lam xut hin kh carbonic trong latex ti. F.J. Paton va H.M. Collier chng minh vao luc cao mu,
latex cha 20 mEq anhydride carbonic cho mi lt serum; sau 6
gi yn, ham lng nay ti 85 mEq.
Hin nhin kh carbonic tao ra co tac ng t nht la mt
phn v s ha thp pH trong nhng gi tn tr u tin. Tuy
nhin, ta khng th qui s ha thp pH nay vao s ng c ngu
nhin latex sinh ra vao nhng gi cao mu. Van Gils a chng
minh magnesium t latex tao vi savon co cac hat t cao su
thanh mt savon khng tan, va savon nay co anh hng mt
phn ln s ng c latex ngu sinh.
cac n in cao su Vit Nam ngi ta thng nng cao pH
latex bng cach thm vao ammoniac tranh latex b ng c
khng hp luc, trc khi x ly no tai xng.
CAO SU THIN NHIN 61

 Vit Nam, ammoniac la cht c dung ph bin nht, chu

yu no co tac dung nh cht sat trung va nh cht kim lam cho
latex khng b anh hng bi im ng in cua no. Va lai, ammoniac nay khng phai la khng tac dung ti nhng cht cu tao
latex phi cao su; no co xu hng hoa tan phn vang nh Van Gils
a chng minh va no cung gy ra s hydracid hoa khi u
protein va lipid.
Trc y ngi ta o pH latex theo phng phap o mau,
nhng hin nay phng phap nay khng c dung ti do uc
cua latex khng th nao cho kt qua chnh xac nh y mun, ma
ngi ta dung ti phng phap o pH bng in cc thuy tinh
(electrode de verre) o nhanh va d thy hn.
I.5. Tnh dn in:

T nm 1940, Van Gils la ngi u tin o dn in cua

latex. ng a chng minh dn in cua latex bin i nghch
theo ham lng cao su. Hin nhin chnh serum la cht anh
hng trc tip n tr s cua dn in c bit do cac hp
cht ion hoa ma no cha.
Van Gils cung cho thy dn in cua mt latex ti c
bao quan vi mt lng ammoniac cc thp hoc khng co ammoniac se tng cc nhanh. Vao nm 1955, A.S. Cook va K.C.
Sekar a lp c s tng quan gia tnh dn in cua latex
ti hay latex a ly tm va ham lng acid beo bay hi cua no.
c bit ho chng minh s bao quan latex khng hoan toan
trc khi em ly tm la nguy him, v mt phn acid beo bay hi
nay (bi s h thi) se t tao tr lai latex a ly tm. Ngay nay
con ngi a bit ro anh hng xu cac acid beo bay hi ti
n nh c ly va ti ch s potassium cua latex a ly tm.

II. Tnh cht sinh hoa:

II.1. Enzyme:

Haan- Homans cho bit trong latex ti co cac enzyme nh

62 CAO SU THIN NHIN

catalase, tyrosinase, oxydase va peroxydase. Ngoai tr catalase

ra, cac enzyme khac u co cht kim ham i kem.
Haan-Homans cung noi ro s hin din cua mt esterase trong
latex va Smith chng minh mt enzyme khac co th giai phong
cholin t cac lecithin cua latex trong vai iu kin nao o.
Cretin lp lun mt h thng oxide - kh cua latex ti hay
latex a ly tm chu s l thuc cua cac enzyme co nhom SH.
ng chng minh latex ti ngay t luc chay ra khoi cy cao su la
a co mt th oxide - kh dng vao khoang + 150mV va sau vai
gi thu hoach no tr thanh m ( 100mV). Theo tai liu cua Vin
Khao cu Cao su ng dng trc y cng b th nhng cht
c xem nh la cht kim ham h thng enzyme cho vao latex
sau khi ly tm, kha d thay i c s bin i cua latex nay,
trong luc nhng cht kh khac nh chlorine hydrate hydroxylamine va pyrogallol th kim ham bin thin cua n nh c
ly va co xu hng nng ch s potassium ln cao.
Cung y tng phu hp vi cac cng vic lam cua Collier, tac
gia nay lu tm ti anh hng cua khng kh trong s bin i
cua latex a ly tm. Ta co th tom tt la s tn tr latex ni co
khng kh se co xu hng phu tr s xut hin cua cac acid beo
co phn t khi ln, trc tip v vic cai thin n nh c ly,
trong luc s tin hoa ni ym kh a ti xut hin chu yu la
cac acid beo co phn t khi nho lam cho ch s potassium nng
cao va lam cho tr s cua n nh c ly thp i.
Cac enzyme oxydase va peroxydase hin din trong latex xuc
tac tac dung cua oxygen va peroxide ti nhng cht cu tao latex. Hu qua la sau khi latex ng c, cao su co mau hi xam
hoc hi nu. Bi th ngi ta thng cho bisulfite vao latex
trong vic ch tao crpe nhat trng. Ta cung cn bit tc hp
thu oxygen cua latex tuy thuc kha nhiu vao pH cua no; cac latex c bao quan vi cht kim ma pH gn 10 u kha nhay vi
oxygen kh tri.

CAO SU THIN NHIN 63

Cac enzyme proteolytic co th sn co cy cao su nhng cung

co th do t vi khun xm nhp trong luc cao mu hoc sau khi
cao mu. S h thi protein bi cac enzyme nay cung co th la
ngun gc ng c latex ngu sinh.
Latex ti ngoai tri, trong vai gi no se b ng c t
nhin (c ch ng c se c cp phn tnh cht th giao
trang), o la do cac enzyme sn co trong latex, trc khi chay
tit khoi cy ma ta thng goi la enzyme coagulase.
II.2. Vi khun:

Chc chn vi khun co chc nng trong s ng c latex

ngu sinh, do cac enzyme ma chung tit ra hoc do chung trc
tip tac dung lam ha thp pH latex.
Trong latex, ngi ta tm thy rt nhiu loai vi khun (t nht
la 27 loai), co loai tac dung vao glucid, loai th tac dung gy h
thi protein. ni ym kh, loai vi khun tac dung vao glucid se
gy ln men thanh acid acetic, acid lactic, acid butyric va carbonic gy ng c latex, quebrachitol cung co th ln men do
loai vi khun nay. ni co khng kh tri, cac vi khun tac dung
vao protein (vi khun proteolytic), hoat ng va tao ra mt cht
phn tit mau vang trn mt latex.
chng lai tac dung ng c hoa latex cua vi khun va enzyme, ta cho vao latex cht sat khun ma ta se cp phn ti.

III. Tnh cht th giao trang:

III.1. Pha phn tan: serum

Serum cua latex co th tach khoi cao su hoan toan qua may
siu ly tm, hoc qua phep lt cc mn. Trong serum, ham
lng th kh chim t 8% n 10%. No cho hiu ng Tyndall
manh lit nh cha nhiu cht hu c hp thanh dung dch th
giao trang. Nh vy serum cua latex la mt d cht, nhng no
ng vi phn tan manh nhiu hn phn tan cua cac hat t
cao su; va theo thoi quen ngi ta xem no nh la mt pha phn
tan duy nht.
64 CAO SU THIN NHIN

III.2. Pha b phn tan: hat t cao su

Vn kch thc cua cac phn t cao su khng ng nht a

c cp phn thanh phn latex va bit rng khoang 90%
hat t cao su co ng knh nho hn 0,5m.
Schoon va Van der Bie a nghin cu cac hat t cao su cua
mt latex a c x ly vi hi bromine, qua knh hin vi in
t, chng minh kch thc cua chung thng la mt bi s cua
kch thc n v khoang 60m. Cac hat t latex co chuyn ng
brown, o la c tnh cua trang thai lng l th giao trang. Qua
phep hoat anh, ngi ta chng minh vn tc di chuyn trung
bnh cua cac hat t cao su, cy cao su latex cha b bin i bi
tac dung cua cac cht phan ng hoa hoc la vao khoang 12m/giy
(gn 1mm/phut). Tc di chuyn cao nht c quan sat thy la
vi latex thng. Qua tac dung cua cht kim ham, tc nay b
giam i; trong luc vi cung mt t l acid, tr s vn tc hu nh
la trit tiu.
Chuyn ng brown cung co th b giam rt nhiu, ca n
mc co th b trit tiu, bi s gia tng nht latex (chng han
nh thm vao gelatin hay glycerin).
Hat t cao su trong latex khng ch chuyn ng brown khng
thi, ma chung con chuyn ng cremage(1). Hin tng xay ra la
cac phn t cao su co xu hng ni ln mt cht long do chung
nhe hn. S chuyn ng nay co th noi la cc chm; nu ta ap
2g (d - d')r2
dung nh lut Stokes(2) v = __ _______ vao cac hat t latex co
9

ban knh 1m (tr s ban knh nay cao hn thc t nhiu), vi latex co nht la 2 centipoises ta se thy cac phn t cao su la1. Cremage: tam goi la creme-hoa, hay kem hoa. Phng phap kem hoa cung la mt trong cac
phng phap m c hoa latex ti.
2. Trong cng thc nay: V la vn tc kem hoa, la nht cht long, d la t trong cua serum,
d' la t trong cua hat t cao su, r la ban knh hat t cao su va g la gia tc trong trng.

CAO SU THIN NHIN 65

tex phai mt ti 1 thang t ni ln c 1cm. Chnh nh lut

Stokes nay giup tin liu moi nguyn nhn tai sao lam giam
nht hay lam tng ln cua cac phn t cao su giup vn tc
ni cua chung nhanh hn (theo nh lut nay, nht t l
nghch va ln cua hat t t l thun vi vn tc ni).
Trng hp cua nhng cht ta goi la creme - hoa lai bn
di mt lp serum, (xa nc serum ra ta se con lai mt latex m
c), chung lam tng nht latex nhng chnh chung cung gy
cho cac hat t tu nhom lai, nh th ng knh cua cac phn t
c xem nh tng ln va anh hng cua nht hu nh khng
ang k. Di anh hng cua cht kem hoa, cac hat t tu nhom
lai nhng chung vn gi tnh cht c bit cua chung, nn khi
pha mu kem vi nc, chung t tach ri nhau (khng tu lai na).
V kha nng tch in cua cac hat t cao su, ta bit cac phn
t cao su c bao boc mt lp protein nhng ban cht cua lp
protein nay th con cha ro lm. Chnh no xac nh tnh n nh
va s kt hp th giao trang cua latex, va nghin cu s kt
hp nay, chung ta khao sat tnh cht cua protein. cho ro hn,
ta phac hoa phn t protein qua cng thc tng quat:
NH2 Pr COOH
Vi NH2 la mt gc amine; COOH la gc acid; Pr la mt chui
protein.
Theo thuyt hin nay, ngi ta trnh bay phn t im ng
in qua ion hn hp +NH3PrCOO, va ta tha nhn co mt s
cn bng gia hai trang thai:
+

NH2PrCOOH NH3PrCOO
Trong cung nhng iu kin nay, vi dung dch acid ta se co:

+
+
+
NH3PrCOO + H NH3PrCOOH
va vi dung dch kim ta co:

+
NH3PrCOO + OH NH2PrCOO + H2O

66 CAO SU THIN NHIN

im ng in cua protein latex la tng ng pHi = 4,7.

Vi cac tr s pH > 4,7 cng thc NH2PrCOO chim u th va
cac hat t mang in tch m. Ngc lai tr s pH < 4,7 cng thc
+
NH3PrCOOH chim u th va hat t cao su mang in tch
dng:
(anh hng cua pH ti in tch cua hat t latex)

Hat
cao su

Pr
Pr

H
COO
+
NH 3
COO
H
NH +

Hat
cao su

pH < 4,7
dng in

Pr
Pr

COO
+
NH 3
COO NH +

Hat
cao su

pH = 4,7
trung hoa

Pr
Pr

COO
NH 2
COO NH
2

pH > 4,7
m in

Cac hat t cao su latex ti ma pH tng ng 7 u mang

in m nh trng hp cua a s th nhu tng thin nhin.
Chnh in tch nay nu cung in tch m hoc cung dng tao
ra lc y gia cac hat cao su vi nhau, am bao s phn tan
cua chung trong serum.
Mt khac, protein con co tnh hut nc manh giup cho cac
phn t cao su c bao boc xung quanh mt vo phn t nc
chng lai s va cham gia cac hat t, y cung la mt yu t n
nh cua latex.
III.3. S ng c latex:

ng c t nhin:

Latex ti nu ngoai tri se t nhin ng c lai. Mt

cach tng quat, ngi ta tha nhn hin tng nay la do cac enzyme hay vi khun bin i hoa hoc ma gy ra.
Nu o pH latex ti, ta se thy pH se giam xung cho n
luc latex ng c; tnh acid nay lam cho ngi ta ngh rng
CAO SU THIN NHIN 67

ngun gc t cac enzyme hay vi khun tac dung ti nhng cu

tao latex phi cao su. Ngi ta cung a chng minh ngay t luc
cao mu latex a co cha anhydride carbonic ma ham lng vn
tip tuc tng ln (do s kh carboxy cua acid carboxylic). Nhng
co im ang chu y la s ng c nay la do s gia tng acid
duy nht, nht la nu ta gi pH latex bng 8 vi xut, s ng c
vn con xay ra. Van Gil ngh rng cac lipid phc hp cua latex,
phosphatid, lecithid u b dehydrate hoa bi enzyme. Co s
thanh lp savon khng tan (alcalinoterreuz) thay th lp protein
cua hat t cao su va gy ra ng c.
Mt thc nghim a lam ro tm quan trong cua cac enzyme tac
dung vao protein anh hng ti iu kin n nh latex: Cho
trypsin vao latex, cac protein se b dehydrate hoa va sau tac dung
nh th latex se b ng c khi ta khuy trn hay nung nong ln.
ng c bng acid:

ng c hoa latex bng acid la mt tac dung chu yu biu

hin qua in tch bng cach ha pH xung ti mt tr s sao cho
tnh n nh cua th phn tan khng con na.
Khi ta cho acid vao latex, s ng c se xay ra nhanh chong.
Tht th, vic thm acid vao latex a lam ha pH va giup cho latex at ti ng in, tc la ma sc y tnh in khng
con na va latex se ng c.
Nhng s ng c latex khng phai la mt hin tng xay ra
ngay lp tc: no sinh ra vi tc tng i chm. Cung co th
nu ta rot acid vao latex mau le vt qua im ng in kha
nhanh th s ng c latex khng xay ra. Trong trng hp
nay, in tch cac hat t cao su latex la dng, latex n nh vi
acid va s ng c xay ra khi ta cho cht kim vao a pH
v n im ng in:

68 CAO SU THIN NHIN

Vung latex n nh
(khng ng c)

Vung latex b
ng c

Vung latex n nh
(khng ng c)
ng biu din
ng c latex

+
pH :

10

G.II.2: S thanh lp cac vung theo pH

Trong cng nghip cao su, ngi ta thng dung acid formic
(lng dung 0,5% theo khi lng latex) va nht la acid acetic,
(liu dung 1%) v chung to ra kinh t va ph bin, tht ra moi
acid u ha c pH xung, gy ng c hu hiu.
ng c b n g mu i hay ch t i n gia i :

Vao nm 1906, Victor Henri la ngi u tin quan sat thy

s kt hp cua latex i vi cht mui hay tng quat la nhng
cht in giai th tng t vi s kt hp cua nhng th giao
trang khac.
Hin nay ta bit ro la khi cho mt dung dch mui vao latex
vi th tch tng dn, latex se b ng c khi lng cht in
giai cho vao vut tri hn tr s ng kt.
C ch ng c latex bi cht in giai nh sau: phn t th
giao trang b kh in tch do s hp thu cua ion in tch i
nghch va s ng kt t sinh ra sau s kh mt in tch.
Tr s ng kt (ng cuc) thay i tuy theo latex va ban cht
cua mui, chu yu la ban cht cua mui cation bi v in tch
cua cac hat t cao su latex la m.
Latex khng phai lun lun nhay vi tac dung ng c cua
mui. Chng han ta thy latex thm tch (dialyse), tc la a ly
mt phn ln cht in giai cua no, se b ng c kho hn di
CAO SU THIN NHIN 69

tac dung cua mui. Nhng yu t nh mua, tui cy cao su, tnh
cht vung t canh tac, v.v... u anh hng ti thanh phn
khoang cht cua latex, va la ngun gc cua s thay i nay.
Khi latex c pha loang, hiu qua ng c t thy ro rang; khi
o ta cn cho vao mt t l mui cao hn, i vi pha b phn tan.
Ban cht cation cua mui s dung trong vic ng c latex
chim u th nht. Tac dung ng c la mt hin tng kh
mt in tch, no tng theo hoa tr cua cation. Thc t ta khng
th co c s ng c vi cac ion kim K+, Na+ (nh mui n
NaCl) no ch xay ra vi cac ion Ca++, Mg++, Sr++, Ba++ va con
+++
nhanh hn na vi ion Al
.
Anh hng cua anion mui ti s ng c th khng ang k.
Thc t nhng mui c dung ng c latex la nitrate
calcium hay chloride calcium, chloride magnesium, sulfate magnesium va sulfate nhm.
ng c b n g r u (c n ):

Khi cho vao latex mt lng ru y u, no se lam ng c

latex. m c cua cao su trong latex anh hng rt ln ti
tc ng c nay. Chng han vi latex co ham lng cao su
kh la 35%, ta phai cho 10% th tch ruu ethylic 960 mi co c
s ng c ngay lp tc; vi latex co 15% cao su lng ethanol
960 cho vao phai ti 80% th tch.
Co nhiu giai thch v hiu qua ng c hoa latex cua ru;
hin nay ngi ta chng minh y la mt tac dung kh nc. Ta
bit rng lp protein bam quanh cac hat t cao su hut nc
manh va lp vo phn t nc chng lai s tip xuc va cham gia
cac hat t cao su vi nhau (mt trong hai yu t n nh latex),
trong khi o ru cao la mt cht kh nc manh: khi nng
ruu trong serum thch ng, no se ha thp tr s hut nc
bnh thng cua lp protein bam quanh cac hat t cao su. Ch
mt yu t v in tch khng u am bao cho latex n nh
va s ng c xay ra.
70 CAO SU THIN NHIN

S ng c latex bng acetone xay ra theo tin trnh tng

t. Trong cng nghip cao su va latex ngi ta thng dung
acetone ng c latex hn la dung ru v s ng c bng
ru ch dung trong phong th nghim nghin cu ma thi.
ng c b n g ca c h khu y tr n :

Khi ta khuy trn manh va keo dai, latex se b ng c. Tht

th, vic khuy trn a lam cho ng nng trung bnh cua cac hat
phn t cao su tng ln; ng nng nay at ti mt tr s u
khng ch c lc y in t va v hiu hoa lp protein hut nc.
Khi latex c cho thm vao cht co tac dung giam n nh latex
nh oxide kem chng han, s ng c se c gia tc.
Hin nay ngi ta dung phng phap khuy trn c hoc nh
la mt th nghim chng minh (test) hin tng v n nh
latex, nhng t s gia n nh c ly va n nh hoa hoc th
cha c xac nh ro. Phng phap khuy trn c hoc c
dung gia tc s ng c latex trong cng nghip cao su, ta
thy co mt trong phng phap CEXO ch tao mu t.
ng c b i nhi t :

Latex co th b ng c nh lam lanh. Lam cho latex lanh ti

- 150 C va a tr v nhit bnh thng, no se ng c lai, co
le bi v s lam lanh a pha v h thng hp thu nc cua protein; trong khi o phng phap ng c hoa nay hu nh khng
s dung trn thc t, bi v vic lam lanh phai keo dai ti 15
ngay th s ng c mi co th xay ra.
Latex cy cao su (Hevea brasiliensis) chu nhit cao kha tt;
nhng nhit nong lai gia tc tac dung cua cac cht gy ng c.
Vai cht hoa hoc khng co tac dung g ti latex khi nhit
bnh thng, nhng lai co tac dung gy ng c khi nong ln,
nhng cht nay goi la cht nhay nhit (agents thermosensibles).
Trng hp tiu biu nht la trng hp co mt latex ion kem
va ion ammonium cung mt luc: khi nong, chung tao thanh ion
dng phc hp zinc ammonium gy ra ng c latex.
CAO SU THIN NHIN 71

III.4. S bao quan:

Ta phn bit s bao quan ngn han va s bao quan dai han.
nhng n in ln thng co mt thi gian phai ch i
tng i kha lu gia cng vic cao mu cy cao su va nhp latex
vao xng. Mt khac, vao mt ngay nao o, latex b m t bi
nc ma lai ngm cht chat (tannin) cua vo cy la cht co tac
dung v hiu hoa tnh n nh cua latex. Hai s kin nu trn u
co th lam ng c latex sm khi ta vn chuyn latex v xng.
chn ng hin tng nay ta cn cho vao latex cac hp cht
kim nng cao pH cua no ln, tranh xa im ng in cua latex. Cht c s dung thng nht cho vic bao quan ngn han
nay quan trong nht la ammoniac, k o la sulfite sodium.
Lu y la nhng cht nh formol, bisulfite sodium va cac cht
hu c dn xut phenol nh pentachloro phenol s dung cung
c; nhng chu yu chung ch co tac dung sat trung cho latex
ma thi. (Trong luc ammoniac co chc nng hn hp; va sat
trung va nng cao pH).
S bao quan dai han chu yu la s bao quan latex a m c
hoa. Ta phn bit hai loai cht:
- Cht baz nh xut va nht la ammoniac;
- Cht sat trung c bit nht nh la pentachlorophenate
sodium, cht nay khng th dung duy nht bao quan latex ma
oi hoi co mt lng nho cht kim hin din.
ng thi, cn k n cht phu tr nhng cht bao quan k
trn, o la savon. Dung phu tr cho cac cht sat trung, savon giup
tng c n nh th giao trang cua latex mt cach ang lu y
bi s thay th lp protein bao quanh hat t cao su latex.
III.5. m c hoa latex:

Co nhiu phng phap m c hoa latex:

Kem ho a

a. Phng phap:
72 CAO SU THIN NHIN

Cho vao latex ti mt cht giup hin tng hoa thanh kem
cua latex loang xay ra nhanh chong: latex loang b phn thanh
hai phn, phn di la serum khng co mt lng cao su nao
hin din va phn trn la latex m c nh kem. Hin tng
a c giai thch.
Nhng cht c goi la kem hoa latex tng quat la gomme
adragante, agar-agar, alginate sodium, alginate ammonium,...
nhng khi s dung cn cho thm vao mt savon c bit nh oleate ammonium cai thin tac dung, nht la i vi alginate
sodium va alginate ammonium.
Mu kem co tnh cht tt la khi no a c loai ht bun t.
Lng ammoniac s dung tng ng vi lng bnh thng
(0,7%) i vi lng cao su; nhng sau khi kem hoa latex ta cn
phai chnh lai nng ammoniac 0,7% cho ung v a co vao
khoang 1/2 ammoniac mt i trong serum thai tr.
Cach thc kem hoa latex ti tin hanh nh sau: Latex ti
cha trong bn co trang lp vernis hoc sn c bit. Cho alginate ammonium (lng dung 0,1% alginate ammonium kh i
vi latex) hoa tan vi nc nong (mau tan), dung dch nay dung
ngay lp tc v no b h hong kha nhanh, rot vao latex trong luc
ammoniac hoa; k o khuy trn t nht la 1 gi va yn trong
khoang 2 ngay. Trong vong 2 ngay nay se co khoang 80% n
90% cao su tach ly va sau o xa nc serum ra ta con lai mt latex m c nh kem goi la mu kem. Chnh lai nng ammoniac trong mu kem nay.
Luc khuy cho dung dch alginate tan u trong latex ti, ta
cho thm vao mt lng dung dch oleate sodium cai thin tac
dung cua alginate va n nh latex. Nu serum co mau en khi
xa ra la do latex ti bn va do bun t hoc bn cha ra r.
Phng phap kem hoa nay rt cng hiu v serum loai tr ch
cha t 1% n 2% cao su (trong khi o serum loai t phng
phap ly tm co th con cha ti 10%). Nh vy nu ap dung
CAO SU THIN NHIN 73

phng phap m c hoa latex nay ta khng cn phai thu hi s

cao su mt i trong serum; mt khac serum dung lam phn bon
rt tt.

b. u va khuyt im:
v u im:
1/ - Nng sut cao,
2/ - Dung cu n gian, ta co th thc hin tai n in.
3/ - Chi ph v nng lng thp, hoc khng
4/ - Chi ph v cng th thp,
5/ - Mu kem (latex m c) co phm cht tng ng vi mu
kem co c nhng phng phap khac va dung c vao bt ky
ng dung nao, nu phng phap c kim tra thch hp.
v Khuyt im:
1/ - Phng phap nay d lam thay i thanh phn latex hn
nhng phng phap khac. Cn phai th nghim rt nhiu mi co
th x ly c latex trai qui tc. Mt cach tng quat, ta co th
noi phn mau vang cua latex cang thp, cng vic kem hoa cang
d dang; o la nguyn do ma Van Gils ngh tach ly phn
vang trc khi thc hin cng tac kem hoa.
2/ - V phng din tm ly, latex m c theo phng phap
nay nhng iu kin khng hp ly a lam cho ngi s dung co
cam tng mu kem ly tm (m c theo phng phap ly tm) la
tt va ng nht hn mu kem nay.
Ly tm:

a. Phng phap:
m c hoa latex theo li ly tm la mt phng cach c s
dung nhiu nht nhm loai tr mt phn nc ra khoi latex.
Trn thc t ngi ta s dung may ly tm cng nghip at c
mu kem 60% n 62% cao su. Phng phap nay da vao s khac
bit gia t trong cua cac phn t cao su va t trong cua serum.
74 CAO SU THIN NHIN

2
y con la mt ng dung cua nh lut Stokes v =

d d'
g ---- r2.
9

Nh vy tng tc ngoai vic tng kch thc cua cac

phn t cao su (tham gia trong cng thc stokes di dang ban
knh bnh phng), ngi ta cung co th tng gia tc trong
trng g ln.
Kt qua tach cac phn t cao su trong phng phap ly tm t
hoan toan hn trng hp kem hoa v th con sot lai mt serum trng uc nh sa cha khoang 5 - 10% cao su. V kch
thc cua phn t cao su ma nhiu tac gia a chng minh co s
khac bit ln v kch thc gia cac phn t cao su cua mu kem
va phn t cao su cua serum: mu kem ly tm chu yu cu tao
toan cac hat t to, trong luc serum ch cha toan nhng hat t
nho hn. Cac hat t cua serum co tit din ln va tng ng vi
mt s cht b hp thu cao.
Nh vy cao su co c t mu kem ly tm se tinh khit nhiu
hn cao su co c t serum thai tr qua may ly tm (cao su nay
Phap goi la cao su skim).
Chnh cao su ly t serum ly tm, ng c hoa, cha qua mt
x ly c bit nao, cha vao khoang 25% cht khng phai la cao
su trai hn vi cao su t xng khoi RSS ch cha t 7% n 10%.
ng nhin cao su nay se co tnh cht ky thut rt khac la, cn
phai ra sach va x ly vi enzyme pha huy va hoa tan cac hp
cht am nu ta mun co c tnh cht tng t vi tnh cht
cua cao su thng mai thng thng.
V s dung may ly tm, may ly tng la mt may cho c mu
kem co ham lng cao su rt cao va serum phai hoan toan khng
uc, trong mt thi gian ngn nht. May ly tm ly tng nh vy
rt la t tin va oi hoi cng sut tiu thu to ln. Nhng may ly
tm dung cho cng nghip hin nay x ly mi gi c 450 lt
latex va oi hoi co mt ng c in ln hn 5 HP (CV). Hu qua
la nng sut cua chung tng i thp va hiu sut ch vao
CAO SU THIN NHIN 75

khoang 90%, nhng cac nha ch tao cho rng chung tng i
kinh t hn.
Xet mt bung ly tm hoan toan kn co cha y latex thng
40% cao su; cho bung nay chu mt lc ly tm va trong mt thi
gian nh may phn ly cng nghip, ln lt ta co latex 60% cao
su trung tm, latex 40% khng thay i nhng v tr hi gn
trung tm hn va latex 10% chu vi ngoai bin: nu by gi ta
t nhng l trung tm va chu vi ngoai bin, ta se thu ly
latex m c va serum, ta cung cn cung cp latex ti vao may
im thch hp o la ni latex khng thay i 40% vic
phn ly c lin tuc va iu hoa.

H.II.2. Mt oan mt ct doc cua may ly tm

Chnh nguyn tc nay c ap dung vao cac may ly tm cng

nghip, nhng may, ni cung cp latex ti con gn trung tm
cha hn v phn ly cao su t serum quan trong hn la phn ly
serum t latex a m c (tc la t nhng l cung cp gn v
pha trung tm). may ly tm cng nghip ngi ta khng dung
mt bung n ma la ghep chng nhiu a khng r set hnh
non cut co nhng l a nh v, tc la xp t khng nm ngang,
vi muc ch latex loang nng hn d chay v pha chu vi
ngoai bin; tip o di anh hng cua lc ly tm, serum tri ln
tr lai doc theo thanh ngoai thoat ra qua mt l a nh sn
np, nh hnh H.II.3:
B phn xoay chuyn cua may ly tm c goi la bol may ly
tm. Tc quay cua thit b a c cac nha ch tao may nh
sn. Nu tc qua ln nguy him xay ra la s n tung may.
76 CAO SU THIN NHIN

latex t cy cao su
latex qua y
trao ra
latex
m c
serum

Phng phap ly tm
latex la phng phap
m c hoa latex (cung
vi phng phap kem
hoa, cung la phng
phap tinh khit hoa latex).
b. u va khuyt im:
v u im:

H.II.3. Mt ct phn chuyn vn

cua may ly tm

1/- Cht lng mu

kem ly tm tt va u,
nhng khng cao hn
cht lng mu kem m
c qua phng phap
kem hoa hp quy tc.

2/- V phng din

san xut, phng phap nay co li v ta co th ap dung bt ky luc
nao cung c, do no t nhay thu vi s thay i thanh phn latex.
v Khuyt im:
1/- Nng sut thp (mun tng san lng ch co cach tng s may).
2/- Cn lp ra mt c s thu hi cao su cha trong serum thai
tr. Nu khng x ly nhanh, no se ln men hi thi d di, gy
nhim mi trng trm trong.
3/- Thit b ly tm t tin.
4/- Ph tn cng th cao.
Phng pha p i n gia i :

a. Phng phap
Phng phap nay da vao nhng cng vic ngay xa cua
Clingett va Henri thc hin, ho a chng minh cac phn t cao
CAO SU THIN NHIN 77

su latex do tnh hut in cua chung se t di chuyn trong mt

in trng. (y la u cua hang loat lun an cua hi ngi
Ao Semperit).
Nu ta cho mt dong in chay gia hai in cc doc t
trong mt thung cha nhu tng hay mt cht trang thai lng
l th giao trang, ta se thy ngoai s di chuyn cua cac hat t, co
s xp tng cua nhng phn t nay xay ra H.II.4:

H.II.4. S xp tng cua cac phn t th giao trang

di anh hng cua dong in.

Nu cac hat t nng hn cht long, chng han nh hng huyt

cu (mau), chung se tu ay thung. Nu chung nhe hn cht
long nh latex chng han, chung se tu trn mt.
tranh cac phn t latex bam vao in cc, ta cn phai tach
ring bng mt mang ban thm nh la cellophane chng han, nh
th (thung) bnh in giai se co 3 ngn ma 2 ngn ba la ngn co
in cc cha y cht in giai loang nh dung dch ammoniac.

latex m
c

mau m c

H.II.5. Cac phn t latex m c tu phn trn

78 CAO SU THIN NHIN

Cac phn t cao su latex lai co xu hng bam vao mang chn
va ng lai tao thanh mt lp cach in khng cho dong in i
qua. tranh hin tng nay, ta ao nghch chiu dong in
trong thi ky cc ngn cac phn t cao su troc ra va phu tr
cho hin tng ni trn b mt cua chung. Ta cung co th tng s
ngn gia ln va thu ly latex m c tng ngn nay. Latex
con phai c lam ngui, c bit la nu x ly vung nhit i
nc ta.
V tnh cht cua mu kem thc hin m c hoa mu ti qua
phng phap in giai nay, Murphy cho kt qua so sanh vi mu
kem ly tm nh sau:
Bang II.3: S
o sanh tnh cht mu kem ly tm va
So
mu kem in giai
LY TM IN GIAI LY TM
1 ln
1 ln
2 ln
kim (% NH3)
Tng cht rn (%)
Ham lng c/su kh (%)
Tro (%)...
am (%)...
- Mau sc cua vang c/su
(n v Lovibond):
Trc khi lao hoa
Sau 16 gi 950C
n nh vi oxide kem

IN GIAI
2 ln

0,63
61,3
59,7
0,45
-

0,59
61,4
59,8
0,40
-

0,67
61,7
61,5
0,14
0,22

0,66
61,8
61,5
0,14
0,23

1,5
2,5
64

1,0
2,5
63

1,0
1,25
14

1,0
1,5
15

Phng phap nay a la i tng cua nhiu qua trnh cai

thin lin quan ti s c nh cua mang chn, vic cho thm vao
latex sorbitol, borate ammonium co tac dung lam giam nht
cht long, hoc lin quan ti kiu b tr c hoc giup keo dai chu
ky s dung thit b gia 2 ln ngng ra sach mang chn.

CAO SU THIN NHIN 79

b. u khuyt im:
v u im:
1/ - Nng sut cao.
2/ - Mu kem co cht lng tt, tng ng vi mu kem ly tm
hay mu kem co c qua phng phap kem hoa c kim soat
cn thn.
3/ - San xut co th thc hin lin tuc c.
v Khuyt im:
1/ - C s phai c iu khin bi mt chuyn vin co nng lc.
2/ - in nng tiu thu cao.
B c hi:

Phng phap bc hi nc la phng phap m c hoa latex

rt ph bin vao thi tin chin. Ngay nay, mu kem thu c
theo phng phap nay hu nh khng s dung trong cng
nghip cao su v san phm ch bin co xu hng hut m rt
manh. Lnh vc ng dung cua mu kem nay la dung lam keo dan
cho cng nghip da, giy, lam chi tre em v.v...
Phng phap nay tng quat c thc hin nh sau: (khng
nn ph bin). Trc y ngi ta cung a ngh m c hoa
latex vi cht n nh thch hp la hemoglobin, at c mt
th bt hu nh gn kh, co th khuch tan tr lai nhanh trong
nc va i thanh mt latex m c mc ma ta mun.
Phng phap nay khng thy co kt qua trn thc t co le v san
phm thu c b ng c di tac dung cua sc ep, nu c
bao quan se gi c n nh.
Khuyt im ln cua phng phap bc hi nc la mu kem
cha y u cht cu tao latex khng phai la cao su. Mt latex
c lam bay hi nc at ti ham lng cht kh vao khoang

80 CAO SU THIN NHIN

80%, nu ta dung mt cht kim c nh n nh hoa, no co

th cha ti 10% cht ngoai lai.
m c ho a k t h p :

Ngi ta anh gia mu kem (latex m c) tt nht la mu kem

co c qua phng phap kem hoa latex a c m c hoa mt
ln qua phng phap ly tm. Phng phap m c hoa kt hp
nay con c xem la phng phap tinh khit hoa latex(1).
Ta cung co th dung mt latex a c kem hoa hay ly tm
mt ln ri cho bay hi nc tip theo. Phng phap kt hp nay
cho mt mu kem co m c cao ma ham lng cht khng
phai la cao su th thp hn mu kem ma ta lam ban u trc tip
t latex thng.

1. Nu pha loang nc tr lai ri lai ap dung phng phap kt hp nu trn, tinh khit
cang cao.

CAO SU THIN NHIN 81

CHNG III

THANH PHAN HOA HOC VA

CAU TRUC CAO SU
A. THANH PHAN CAO SU SONG - CHAT CAU TAO PHI CAO SU
Latex thng hoc latex m c c lam ng c va sy
kh, cht co c goi la cao su sng.
Thanh phn cao su sng co mt vai tnh thay i nao o tuy
thuc vao:
- Cac yu t sinh vt va kh hu la nhng yu t anh hng
ti thanh phn latex.
- Cac tin trnh x ly latex bin i no thanh cao su sng
a lai mt phn hoc toan b cac cht co serum latex. (Tuy
theo phng phap x ly ma ta se co nhiu dang cao su thng
mai: t xng khoi, crpe, v.v...)

I. Phn tch cao su sng:

Cha co phng phap n gian nao giup xac nh trc tip ro
rang v hydrocarbon cao su. Khi phn tch mt mu cao su sng,
ta nh gii han v ham lng m , ham lng chit rut
acetone, ham lng tro va ham lng protein. T l hydrocarbon
cao su co c qua s khac bit nay.
co khai nim v thanh phn cao su sng ngi ta cho bang
phn tch cao su (mu) t xng khoi va crpe co phm cht
thng hang, ch tao t latex hang nht:
82 CAO SU THIN NHIN

Bang III.1: Thanh phn cao su sng

T xng khoi t latex

Crpe t latex

hang nht

hang nht

Trung

Tr s

Trung

Tr s

bnh

gii han

bnh

gii han
0,18 - 0,90

- m ...

0,61

0,3 - 1,08

0,42

- Chit rut acetone...

2,89

1,52 - 3,50

2,88

2,26 - 3,45

- Protein...

2,82

2,18 - 3,50

2,82

2,37 - 3,76

- Tro...

0,38

0,20 - 0,85

0,30

0,87 - 1,15

- Cao su...

93,30

93,58

Nh vy ham lng hydrocarbon cao su trung bnh la t 92%

n 95%.
Vi nhng mu xu co cha cat hay t, ham lng tro co th
vt ti 1%. Cao su theo phng phap bay hi latex vn gi moi
cht cua serum, ham lng cht cu tao phi cao su tng s co th
at ti 12% n 15%; ng thi ham lng m cung tng ln
theo t l cht hut m co trong cao su nay.

II. Cu tao cua phi cao su:

Trc khi khao sat tng tn hydrocarbon cao su, ta noi qua
v ban cht hoa hoc cua nhng cht cu tao chnh khng phai la
cao su va cho bit anh hng cua chung ti tnh cht cua hydrocarbon cao su.
II.1. m :

Ham lng nc cao su rt bin thin. No tuy thuc vao

nhit , m cua kh tri va thanh phn hoa hoc cao su.
m quan h mt thit vi ham lng protein ma ham
lng protein th tuy thuc vao cach ch tao cao su. Nhng x ly
nh la xng khoi con lam tng ham lng nay ln hn na, v
khoi co cha nhng cht hut m.
Nu m qua cao (sy kh khng y u, tch tr ni mi
CAO SU THIN NHIN 83

trng m t,...) no co th lam tng s phat trin cua vi khun.

Mt khac, ham lng nc co th co mt anh hng nao o ti
tnh cht c ly cua cao su; bi th ta phai quan tm ti vic tn
tr cac hn hp cao su(1) cha lu hoa.
II.2. Cht chit rut acetone:

Nhng cht co trong dung dch trch ly acetone t lu c

goi di danh t khng ung la cht nha. Ngay nay ta bit
nhng cht nay khng phai la cht nha (resines).
Chnh vao nm 1920, Whitby la ngi a nh c thanh
phn hoa hoc cht chit rut c bng acetone, nh sau:
Cht chit rut acetone ------------------- 2,71
v Phn ng nht gm:
Sterol ----------------------------- 0,225
Ester cua sterol ---------------------- 0,075
Glucoside cua sterol ------------------ 0,175
D-valin ---------------------------- 0,015
Quebrachitol (1-methyl inositol): co vt
Acid oleic va acid linoleic --------------- 1,25
Acid stearic -------------------------- 0,15
Tng cng

1,89

v Phn khng ng nht va mt ----------- 0,82

Phn quan trong nht la phn co ngun gc lipid, chu yu
c tao bi cac acid beo; Dekker a chng minh cung co cac ester cua acid beo.
Phn thuc glucid chu yu gm co cac glucoside cua sterol.
Cht chit rut cung co cha cac cht co c tnh khang oxygen
1. Hn hp cao su: cao su + hoa cht nh cht lu hoa, cht gia tc lu hoa, cht chng
lao, cht n, cht hoa deo cao su, v.v...

84 CAO SU THIN NHIN

(chng lao). Ngi ta a c lp c hai sterol co thanh phn la

C27H42O3 va C20H30O la nhng cht ngn tr s oxide hoa t
nhin va chung co trong mu crpe vi t l khoang 0,1%. Mt
khac, crpe lun lun co th nhum mau vang t hoc nhiu; s
hiu bit cua chung ta v chu nay cha y u lm.
Trong moi trng hp, anh hng cua cht chit rut nay u
quan trong, c bit do cac acid beo va cac cht khang oxygen
(chng oxide hoa hay chng lao hoa).
Cao su chit rut vi acetone se mt i cht khang oxygen
thin nhin cua no; do o no se t h hong nhanh chong, k ca
sau khi lu hoa.
i vi acid beo, cao su chit rut vi acetone co anh hng rt
ro rang ti s lu hoa cac hn hp cao su co cha cht gia tc lu
hoa(1). Cac acid nay c xem nh la cht hoat hoa (activateur)
nhng tac dung cua chung kem i ro rang khi dung lu hoa cac
hn hp cao su lu huynh khng co cha cht gia tc lu hoa.
Sau cung, cht chit rut acetone co th ham cha ca cac
amine mang tnh c t (putrescin, cadaverin...) do qua trnh u
latex vi vi khun. Vic u nay c xem nh la mt tin trnh
dehydrate hoa sinh hoa protein cua latex. Dehydrate hoa se cho
ra cac polypeptid, k o la cac amino acid, cac amino acid nay
kh nhom carboxy cho ra cac amine co chc nng quan trong
trong qua trnh lu hoa cao su.
II.3. Protein:

Nhng cht thuc protein cua latex hay con cha bit ro. T l
va ban cht cua chung thay i theo yu t sinh hoc cung nh
cac phng phap ch tao. Ta co th nhn thy ham lng protein
bin thin t 1,6% n 3,4% gia nhng cuc cao mu lin tuc
cung mt cy.

1. Accelerateur: cht gia tc phan ng, cht xuc tin phan ng.

CAO SU THIN NHIN 85

V anh hng cua protein ti tnh cht cao su cho n nay

ngi ta thy tac dung trc tip cua protein la s hp thu nc.
Nhng nh ta a bit, cac cht amine phat sinh t s phn huy
protein lai co chc nng gia tc lu hoa.
II.4. Tro:

Ham lng tro cung b anh hng bi cac yu t sinh hoc va

bi phng phap ch tao.
S pha loang latex se lam ha thp t l tro, t 0,30% tro latex
35% cao su kh ha xung con 0,15% tro latex 10% cao su kh.
Mt phn ln cac khoang cht cu tao latex b thai tr trong
tin trnh ch tao cao su thng thng. Trong khi o, cac khoang
t tn tai se co anh hng ti kha nng hut nc cua cao su a
lu hoa va ti tnh cach in cua no.
Sau khi m c hoa va ra nc, cac khoang cht latex ch
con lai vao khoang 0,16%. Sau y la bang so sanh cac khoang
cht crpe ch tao t latex hang nht va latex bc hi nc:
Bang III.2: So sanh khoang cht cua crpe ch tao
t cac loai lat
ex
latex
Khoang cht
(tnh trn tng lng tro)
- CaO
- MgO
- K2O
- Na2O
- P2O5
- SO3
- Cl, CO2, Fe

CRPE
t latex
hang nht (%)
16,4
6,2
23,4
8,9
43
1,4
0,7

CRPE
t latex
bc hi nc (%)
8,7
5,8
43
12,4
24
2,8
0,7

Ngi ta con chng minh c cac vt ng va mangan

trong cao su vi t l cc thp, o la kim loai ma hp cht cua
chung tan c trong cao su gy c hai cho cao su do tac dung
hao oxygen manh va con ang s hn na khi ham lng cua
chung vt qua 103% (0,001%).
86 CAO SU THIN NHIN

B. TINH KHIET HOA HYDROCARBON CAO SU

Cao su sng co cha 92% n 95% hydrocarbon cao su.
Theo nguyn tc, moi nghin cu hoa hoc, mun chnh xac,
cng vic cn thit u tin la c lp hydrocarbon nguyn cht.
Trn thc t, y la cng vic rt kho.
Cao su thng hp thu cac cht bn va hn na nu qua trnh
lam tinh khit hu hiu se loai tr cac cht khang oxygen t
nhin th hydrocarbon cao su se cc nhay vi cac cht oxide ma
chu yu la oxygen trong khng kh.
Hin co nhiu phng phap tinh khit hoa hay nguyn cht
hoa hydrocarbon cao su khac nhau ma ngi ta ap dung vao cao
su kh hay vao latex.

I. Trng hp cao su kh:

Trong trng hp cao su kh c, tinh khit hoa, ngi ta
nh vao nhng cht hu c ma o la cac dung mi cua cao su
hay cua cht cu tao phi cao su. Ta phn bit:
- Cht hoa tan tt hydrocarbon: benzene, tetrachloro carbon,
cac loai xng (du hoa), chloroform;
- Cht lam trng n hydrocarbon va ch hoa tan c mt
phn: ether ethylic va ether du hoa.
- Cht khng phai la dung mi cua hydrocarbon, chung ch
lam trng n va phai ma khng hoa tan c hydrocarbon cao
su, nhng chung hoa tan c cac cht nha va mt phn nho
cht am va cht ng, o la ru (cn) va acetone.
I.1. Chit rut bng cht phi dung mi - Phng phap Harries:

Theo phng phap Harries, tinh khit hoa cao su ngi ta

thng dung nht la acetone, theo o ngi ta x ly cao su a
c ct thanh nhng manh nho hoc dang la cc mong. Vic
chit rut nay oi hoi thi gian va co li nu thc hin trong mi
trng kh nitrogen (N2), tranh anh sang cho hydrocarbon
khng b phn huy bi s oxide hoa.
CAO SU THIN NHIN 87

Phng phap nay co th tom tt nh sau: cao su kh (a ct

thanh manh nho) ngm vao benzene trong mt thi gian tan
thanh dung dch, k o rot tng giot dung dch vao cn (ru),
cao su se b kt tua, ta lai tip tuc chit rut vi acetone.
Cao su c lp theo phng phap nay lun lun con cha protein
(vao khoang 0,1%) k ca nu ta lam i lam lai nhiu ln cng vic tinh
khit hoa nay. Trong tro cung con vao khoang chng y protein.
I.2. Kt tua phn oan cao su:

Nguyn tc kt tua phn oan la hoa tan hoan toan cao su

trong mt dung mi tt nh benzene hay chloroform. Ta tach ly
phn khng tan va cho dung dch kt tua phn oan bng cach
cho thm vao tng giot ru (cn) hoc acetone. Nhng cht
oxide hoa, khoang cht va hu ht protein c thai tr theo
oan th nht, nhng san phm cui cung bao gi cung con cha
mt cht protein ma vic phn tch cho kt qua ro rang (no co
mau trng).
Ngi ta a ngh cai thin phng phap bng cach cho
phn cao su a tinh khit hoa chu tac dung cua potasse co ru.
Toan b c un nong trong nhiu ngay. Nu vic x ly nay
thai tr c vt am cui cung, th rt kho ma loai c ht
potasse san phm hoan tt.
Ta cung co th kt tua phn oan cao su bng cach lam ngui
dung dch cua no, y la phng phap cho kt qua kha tt va
c thc hin nh sau: Mt hn hp ma t l a nh ro (chng
han cao su 2%, ru 23,1%, benzene 74,9%) cung cp mt dung
dch ng nht trn mt nhit nao o goi la nhit ti han
cua dung dch (th du cho la 430C). Ha thp nhit xung 10C
di nhit ti han nay, mt th gel tao thanh co cha cao su
va hu ht tt ca protein. Cht long ni ln c gan ly, k o
ta kt tua qua s lam ngui hoc tac dung vi cn mt cao su co
cha rt t cht am. Cng vic kt tua phn oan phai lam i
lam lai nhiu ln. Sau ln th 3, ham lng am cao su la vao
khoang 0,02%.
88 CAO SU THIN NHIN

I.3. Hoa tan phn oan:

Ngm cao su sng vao dung mi, no se n ln. Sau mt thi

gian nao o, mt phn cao su se tan, trong luc phn khac di
dang gel c t hoc nhiu; phn hoa tan gm hydrocarbon cao
su khng co cht am va phn gel th cha a s cht cu tao
khng phai la cao su. Trong phng phap nay ngi ta s dung
dung mi la ether hay ether du hoa va khi dung cach nay t
cao su a tinh khit hoa vi acetone a noi trn. Cuc tinh khit
hoa nay th lu, ky thut kho va nng sut thp.
Theo cung nguyn tc, ta co th thc hin vic chit rut cao
su lin tuc nh vao mt khi lng dung mi thch hp kha ln,
mt thit b chit rut xi-phng. Cao su chit rut c luc u
th tng i nguyn cht, ch cha vao khoang 0,05% n 0,06%
am, nhng t l bach phn nay tip tuc tng dn trong vic
chit rut. Co le cac cht bn b li keo theo trong dung dch bi
s chuyn ng cua khi n ln, s kin nay khng xay ra
phng phap hoa tan tnh.

II. Trng hp Latex

Mt latex tinh khit se cho c cao su nguyn cht. Latex co
li la cha cao su di dang phn tan, trang thai nhu tng,
tc la cao su dang hat nho hay tiu cu nm lng l trong mt
dung dch. a s cht bn bam vao cao su c tm thy la b
mt cac tiu cu.
Cht bn bam vao b mt tiu cu cao su chu yu la protein,
cht cu tao latex c bit kho thai tr trong trng hp cua cao
su kh.
Ta co th tinh khit hoa latex nh sau:
II.1. m c hoa va pha loang lin tip:

Phng phap tinh khit hoa latex n gian nht la m c

hoa latex a c bao quan vi ammoniac, ly mu kem co c

CAO SU THIN NHIN 89

pha loang vi nc sach tr lai; cng vic m c hoa va pha

loang tr lai c thc hin nhiu ln; sau o ta ng c hoa
bng acetone hay acid acetic va ra nc tht ky khi ng
trc khi em sy kh. Phng phap m c hoa c ap dung
la phng phap ly tm hay kem hoa (cremage). Nu dung
phng phap kem hoa, cac cht kem hoa dung thch hp la alginate hay dn xut cua cellulose. Trong hai phng phap m
c hoa, phng phap ma oi hoi ta phai cho hoa cht vao latex
la mt yu t cn phai thai tr b tuc v sau.
Phng phap tinh khit hoa nay giup loai bo c cac cht
tan trong nc va mt phn cht khng tan; nhng sau ln m
c hoa th ba, khng con li na.
II.2. Di chuyn protein:

thai protein c y u hn, ta tao ra s di chuyn cua

protein ri khoi b mt cac tiu cu cao su bng cach cho vao latex mt cht hoat ng b mt nh mui kim cua acid beo di
dang dung dch nc; nh vy trc mi qua trnh m c hoa,
ta yn latex 24 gi co s hin din cua cht hoat ng b mt.
Qua trnh x ly latex nay thc hin d dang nhit bnh
thng va cho c mt cao su cha vao khoang 0,1% am cht.
II.3. Phn huy protein:

Ham lng am co th kh c nu ta thc hin qua trnh

kch hoat protein, c bit bng cht kim hay enzyme, vic x ly
nay giup bin i protein t t thanh cht tan c trong nc.
Trng hp phn huy protein bi cht kim xay ra chng han
vao luc latex kem hoa c nung nong thch hp co s hin din
cua xut. Kho khn x ly nay la latex co xu hng ng c
trc khi thc hin kem hoa k tip, cht kim khng th nao
loai ht c 0,02% cht am cui cung, ta con phai lo ngai tac
dung cua xut ti hydrocarbon cao su co th co xay ra; va vic loai
bo hoan toan cht kim kho ma thc hin c, k ca ta thc
hin thm tch latex, ng c va ra tht ky.

90 CAO SU THIN NHIN

Ta cung co th phn huy protein bng tac dung cua enzyme

nh trypsin, papain hay pepsin, sau khi a n nh, latex chng
lai s ng c do vi khun. Khi tin trnh phn huy nay hoan
tt c, ta x ly latex qua phng phap kem hoa hay ly tm lin
tuc, loai bo cac cht sinh ra t phn huy.
Dehydracid hoa protein latex con c thc hin qua tac
dung cua nhit cao. Chng han, nung nong 1500C trong sut
nhiu gi giup ta co c mt cao su cha t hn 0,1% cht am,
sau khi ng c, ra sach va hong kh.
Tac dung cua cht kim, enzyme hay nhit, du rng kha hu
hiu cho vic pha huy cac cht protein, nhng vn con lai cn
ba cua cht am kha ln; hn na, cu truc cua hydrocarbon
c thy la b bin i nhiu hoc t.
II.4. Phng phap khac:

Co phng phap giup at c tinh khit cao va giam

c nhiu nhng nguy him bin i hydrocarbon cao su.
Phng phap o la ly tm nhiu ln latex co hin din cht
savon, k o hoa tan no vao hexan co cha oleate ammonium.
Qua qua trnh ly tm dung dch nay, co mt lp cn mau nu
nhat tao bi a s cht am va cht khoang. Sau khi kt tua
bng acetone, cao su at c cha t hn 0,01% am va chng
y tro; nh vy ap dung phng phap nay ta co th se co mt cao
su ma t l hydrocarbon cao su nguyn cht chim hn 99,9%.
Sau cung, ngi ta con ngh dung phng phap thm tch
hay in giai latex; nhng du cho ta thc hin nhiu ln lam i
lam lai i na, nhng phng phap nay khng giup at c
mt cao su cc tinh khit c.
C. CAU TAO HOA HOC CAO SU
Ta bit rng cng thc nguyn cua hydrocarbon cao su la
(C5H8)n. T s gia carbon va hydrogen a c Faraday xac nh
CAO SU THIN NHIN 91

vao nm 1826; va nhng vic phn tch cang ngay cang chnh xac
hn a c thc hin ri cung xac nhn cng thc nay.
Cng thc nguyn cua cao su thin nhin (C5H8)n trnh bay
mt hydrocarbon polyene, tc la mt hydrocarbon cha no.
Bouchardat (Williams, Tilden) quan sat cao su nung nong
nhanh 3000C n 3500C chn khng, gy ra t oan phn t;
trong nhng cht sinh ra t chng ct nay, ng a c lp c
chu yu la cht isoprene C5H8 va dipentene la kt qua cua hai
phn t isoprene:

CH3
C
CH2

CH

hay

CH2
isoprene (hemiterpene C5H8)

CH3

CH3

HC

CH2
hay

H2C

CH2

nh
trung

hay

H2C

CH

H2C

CH2
HC

HC

C
H2C

CH3

2 phn t isoprene

92 CAO SU THIN NHIN

H2C

CH3

1 phn t dipentene
(terpene C10H16)

Isoprene la cht n gian nht sinh ra t qua trnh nhit

phn cao su; hn na cng thc C5H8 cua no ng vi mt yu t
n(1) cua cng thc hydrocarbon cao su va s polymer hoa (trung
phn) C5H8 a ti co c mt ai phn t co tnh cht an hi.
Khi vit cng thc cao su la (C5H8)n , ta cho anh hng cua cac
nhom tn cung la khng ang k va vit (C5H8)n H2 la ta a k
ti anh hng cua nhom tn cung. Nh vy ng nhin tha
nhn phn t cao su la kt qua t s polymer hoa isoprene. Tuy
nhin, phai nhn nhn rng trong sut thi gian trc y,
nhng k hoach polymer hoa isoprene ch cho c mt cht co
tnh an hi ma cu truc kem u nhiu hn cu truc cua hydrocarbon cao su va tnh cht c ly ro rang la xu hn. Mai n nm
1955 con ngi mi tng hp c mt polyisoprene co cu truc
ging thc s vi cu truc cua cao su thin nhin.
Mt khac, nu xet ti sinh tng hp cao su, ta phai chu y la
khng bao gi co th thy ro s hin hu cua isoprene trong
cac nhu m cy cao su.
Mt trong cac gia thuyt mi nht (gia thuyt cua Bonner)
din tin sinh tng hp cao su phat khi t acid acetic (gia
thuyt nay c chu y s kin la nu a vao nhu m cy cao
su mt nng 104% acid acetic, se co s gia tng ln ham
lng cao su). Trong giai oan u, hai phn t acid acetic phan
ng tao ra acid acetylacetic, acid nay kh CO2 cho ra acetone;
giai oan u nay c goi la giai oan sinh tng hp acetone:
O
CH3

O
OH + H

CH2

(2 phn t acid acetic)

COOH
H2O

CH3

CH2

COOH

(acid acetylacetic)

1. Ch s n biu th polymer hoa cua cao su, tc la s isoprene trong cu truc ai phn
t. Ch s nay rt ln cho trng hp cao su thin nhin.

CAO SU THIN NHIN 93

O
CH3

CH2

CH3

COOH
kh CO2

CH3

Sinh tng hp t xay ra tip tuc t acetone va acid acetic, vi

s co c acid -methylcrotonic, k o dehydrate hoa lin phn
t acid nay; sau cung kh nhom carbonyl cho c polyisoprene
thin nhin:
CH3

CH3
O

C
CH3

H2CH

(acetone)

COOH

CH2

CH3

O
CH

CH

OH + H

COOH

(acid -methylcrotonic)

(acid acetic)

CH3

. OH
.. +H

- H2O CH
3

CH2

O
CH

..
OH + .HCH

S dehydrate hoa cua acid methylcrotonic

...

CH2

CH3

CH

CH3
CH2

CH3

...

CH2

O
CH

...
CH
2

CH3

CH

CH2

CH2

CH

CH2

...
CH
2

Hydrocarbon cao su

Chui polyisoprene khng phai ch biu hin c tnh duy

nht phn t cao su; ngi ta cung thy chui polyisoprene
nhiu th thuc ho terpene (dihydromyrcene, dihydrofarnesene,
squalene...).
Hnh sau y chng to s bin i cua phn t isoprene trc
khi polymer hoa. Hai ni i t m ra, k o mt s sp xp tr
94 CAO SU THIN NHIN

lai a ti tao thanh mt ni i gia, trong luc cac carbon

ba (v tr 1,4) u co mt hoa tr t do, chung co th phan ng
vi mt phn t khac:
- C ch phan ng cua 2 hay nhiu phn t isoprene:
CH3
C

hay

CH

H2C

CH2

+
1

(carbon 1,8 u linh ng va co th gn ni vi 1 phn t isoprene khac).

- Chui polyisoprene tng t vi chui cao su thin nhin:
CH3
8
1

hay

CH3
CH2 C

CH3 CH

CH2 CH

CH3
hay
1

CH3 hay (C5H8)2H2

dihydromyrcen e

CH3
CH2 C

CH3 CH

CH3
CH2 C

CH2 CH

CH3

CH2 CH

Dihydrotarnesene
(C H ) H
Dihydrotarnesen
hayhay
(C5H85)38H32 2

hydrocarbon cao su hay (C5H8)nH2

Qua trnh polymer hoa isoprene va chui polyisoprene

Lc nay gia thit mt s nh hng ti u cua cac nhom

n phn t isoprene; s nh hng cua cac nhom nay co th
c thc hin theo 3 kiu phi hp t phn phi phn t cui
cung theo cac nh lut Hassard (xem lc sau).
CAO SU THIN NHIN 95

CH3

CH3
CH

C
H2C

CH2
u

CH

C
H2C

CH2

ui

S phi hp u vi ui
cua cac isoprene

CH3
C

CH3
CH

H2C

CH2
u

HC
CH

H2C

H2C

CH2
ui

S phi hp u vi u
cua cac isoprene

CH3

CH2

CH3
HC
CH

CH

C
H2C

CH2

ui

S phi hp ui vi ui
cua cac isoprene

Polymer hoa cua isoprene (loai polymer hoa a ti nguyn

tc co phn t dai).
Ngoai ra, ta co th hiu la co kiu polymer hoa isoprene khac
khng i ti c cu phng na, ma la mang li ba chiu
(tridimensionnel): (xem lc sau)
Giai oan I: a phn hoa theo chiu dai:

96 CAO SU THIN NHIN

Giai oan II: s lp cu ni gia cac chui:

chui th nht
Loai cu truc co
th co
cu

chui th hai

Cac polymer hoa cua isoprene

(loai polymer hoa i ti co mt cu truc mang li)

I. V tr cua ni i:
Sau khi xet qua cac cu truc polyisoprene khac nhau co th co
c, ct yu chng minh qua cac s kin thc nghim gia
thuyt v cu truc chu ky u n cua cao su (hnh sau y)

CH3
C

CH3
CH2 C

CH2 CH

CH3
CH2 C

CH2 CH

CH3
CH2 C

CH2 CH

CH2

CH2 CH

Cu truc cao su

Ta chng minh v mt kiu mu ai phn t co th din ta

c qua cac khao cu cua Harries v s kh ozone cao su. Ta
bit rng cac hp cht cha no co th gn mt phn t ozone vao
mi ni i tao thanh cac peroxide vong, kiu c bit goi la ozonide. Nung nong vi nc, cac ozonide nay se phn tch cho ta

CAO SU THIN NHIN 97

H2O2 (eau oxygengenee) va cac aldehyde hay cetone (xem hnh nh

sau):
S thanh lp ozonide

R'
C

S thuy giai ozonide

+ O3

hydrocarbon ethylene

R'
C

C
R''

hydrocarbon ethylene

+ H2O2 H

ozonide

+ O3

R' + H O R
2

O va O

C
H

aldehyde (2 phn t) co
hai nhom th

R' + H O R
2
R''

R'
C

- H2O2

R'
C

O va O

C
R''

aldehyde va cetone co
ba nhom th

S thanh lp ozonide va kh ozone

S nhn ro cac cht sinh ra t vic phn tch a giup tai lp

lai phn t ban u, cac ni i ng trc t vao gia cac
nguyn t carbon bin i thanh nhom carbonyl.
Trong trng hp cao su, Harries ch tm thy cac dn xut
levulinic aldehyde, acid va peroxide cua acid. Nh vy cao su
ng vi chui isoprene ma trong o moi nhom isoprene u
chon hng u n, acid va peroxide la nhng cht sinh ra t
s oxide hoa aldehyde (xem hnh sau):

Chui hydrocarbon cao su

98 CAO SU THIN NHIN

chuoi hydrocarbur cao su

chui hydrocarbon cao su

kh ozone

O
O
O

O
aldehyde
aldehydlevulinic
le vulic

hay
H

CH3
C

CH2

CH2

C
O

s
polyisoprencoco
phng
s ozon-gia
kh ozonei mo
mttpolyisoprene
phng
ueu

Nu s nh hng cua cac nhom isoprene la khng u, s

phn tch ozonide se cho ra aldehyde succinic va
acetonylacetone (hay n-hexanedion-2,5) (xem hnh sau):
gia thie t la chuo i khong e u

kh
khozone
ozon

H
O

O
H
aldehyd
succinic
aldehyde
succinic
hay hay

O
CH2

CH2

n - hexan dion
hay
n-hexandion-2,5
hay

CH2

CH2

CH3
C

CH
CH3 3

ozone mt polyisoprene
cokho
phng
khng
s kh ozon s
mokh
t polyisopren
co phng
ng e
u u

CAO SU THIN NHIN 99

Nay, ngi ta ch thy nhng cht sinh ra nay (ngoai cac dn

xut levulinic) co s phn huy cac polyisoprene nhn tao s
cp. Theo nhng kt qua nay, s polymer hoa co th a ti (nu
khng c hng dn thch hp) mt ai phn t trong o cac
nhom isoprene se nhiu hng khac nhau, trong luc sinh tng
hp lai cho mt cu truc chu ky u.
S xac nh cu truc qua kh ozone cung a c ap dung
rng rai cho nghin cu cao su nhn tao.

II. Nhom tn cung:

Nh vy phn t cao su mach thng n la kt qua cua s kt
hp mt s d isoprene nao o. Nhng s trnh bay nay lai tp
trung vao vn nhom tn cung.
Ta co th tng tng ra nhiu cu truc khac nhau, chng han
vi s di ch cua mt hydrogen t u nay n u kia chui va
s thanh lp mt h thng ni i tip hp (1).
Th du butadiene va isoprene la nhng hydrocarbon co ni
i tip hp: (1) (xem hnh sau y):
- Cu truc 1: (nhom tn cung cua hydrocarbon cao su)

cac chat sinh ra t

s kh ozone
ca c nho m tan cung

aldehyde malonic

H
H

Methanal
O

kh ozone
ozon
kh
bnh thng
thanh
aldehyde levulinic

nho m tan cu ng
(dien tie p hp)

O
Acetone
Acetone

kh ozone
chuoi cao su

nho m tan cung

Methylglyoxal

1. Ngi ta ct ngha mt h thng ni i tip hp la mt h thng c tao bi hai ni i

cach nhau bi mt ni n.

100 CAO SU THIN NHIN

- Cu truc 2: (nhom tn cung cua hydrocarbon cao su)

nho m tan cu ng
(dien tiep h p)
O

nho m tan cu ng
kh ozone

O
H

methanal

kh
ozone
kh ozon
bnh thng
thanh
aldehyde levulinic

H
ethanal

O
acetylethanal

ca c chat sinh ra t
s kh ozone
cac nhom tan cung

O
methylglyoxal

Qua hnh trn, chng to s kh ozone phai cung cp (ngoai aldehyde levulinic):
- i vi cu truc 1: acetone, aldehyde malonic (cht sinh ra
ma tng hp cha thc hin c), methylglyoxal va methanal
(aldehyde formic);
- i vi cu truc 2: methanal, methylglyoxal, ethanal
(aldehyde acetic) va acetylethanal.
Nh vy xac nh ca cht ln lng cac cht sinh ra c, theo
ly thuyt, phai giup lp c ban cht cua cac nhom tn cung,
cung nh cu truc y u cua hydrocarbon va phn t khi cua
no. Nhng cho n nay, mt cuc phn tch nh th khng th co
c, ca n thc hin vi cao su a tinh khit hoa trit va
thc hin mt cach cn thn. No giai thch qua s kin cac nhom
ch tng ng vi mt t l bach phn cc nho trong tng khi
phn t.

CAO SU THIN NHIN 101

III. C cu lp th:
S hin din cua cac ni i chui giup tin liu co mt
ng phn cis-trans: (ng phn hnh hoc):
H

ong phan cis

ong phan trans

H
ng phn lp th cis-trans cua polyisoprene

ng phn nay giai thch s khac bit gia cao su, gutta-percha
va balata(1), la nhng cht co cung cng thc nguyn (C5H8)n.
Dang cis tng ng vi cao su, dang trans ng vi guttapercha va balata. Cac polyisoprene tng hp thu c gn y
cung nh hydrocarbon cao su thin nhin u co cu truc dang
cis (cis - 1,4 - polyisoprene).
D. PHAN OAN VA PHAN T KHOI

I. Cao su SOL va cao su GEL

GEL
:
GEL:
Nu noi qua v cu truc phn t cao su th hay con cha u, v moi
tnh cht cua cao su sng(2) khng phai ch c giai thch nh th.
Ngm vao mt dung mi, cao su sng se n; k o no se t
tach ra mt phn tan va mt phn khng tan, hin tng c
bit thy ro la vi dung mi ether ethylic. Vai tac gia a thy o
la hai s bin i cua hydrocarbon, khac bit bi trang thai poly-

1. Cht gutta-percha va balata la 2 cht thin nhin tng t cao su, ta se cp

trong mt chng khac.
2. Ta dung la cao su sng ch cao su th cha qua ch bin lu hoa nhng a trai qua
s ch t latex.
102 CAO SU THIN NHIN

mer hay kt hp cua chung, ma chung c goi la cao su sol

(phn tan) va cao su gel (phn khng tan).
Nhng, nu vic phn oan thc hin co s hin din cua oxygen, ca n vi s lng nho, s tng ln cua phn sol thc s
la bt nh. Ngc lai nu ta thc hin cn thn tranh oxygen,
chu yu phn tan ch tuy thuc vao trang thai oxide hoa cua vt
liu trc khi x ly. Kemp va Peters a chng minh phn tan
tng theo mt cach nghim ngt cua vic x ly co oxygen.
Trong trng hp th nht, chc nng cua oxygen co th la pha
v cac cu ni gia mt s phn t cao su nao o. Hin tng ngc
lai c nhn thy: vao iu kin nao o (chng han, tac dung cua
anh sang trong kh tr, hay cua vt oxygen cc nho), phn tan co
th tr thanh phn khng tan. Ngi ta giai thch s kin nay qua
s thanh lp cu ni gia cac phn t hydrocarbon khac nhau. Cac
ni lin phn t nay co th la kt qua cua s kh hydrogen di anh
hng cua oxygen, cua s gn oxygen gia hai phn t hay cua s
thanh lp trc tip cu ni bi hoat tnh ni i (xem hnh sau y).
Chu yu y la mt hin tng lin kt vi hin tng lu hoa.
Gia thuyt v s thanh lp cac cu lin phn t.
- Kt qua t s kh hydrogen:

H
+1/2 O 2
+

- H2O

2 phn t hydrocarbon cao su

phn t cp i
bi cu n

CAO SU THIN NHIN 103

- Kt qua cua s gn oxygen:

(mt phn t oxygen gn vao 2 ni i)
O

+ O2
O

- Kt qua cua hoat tnh ni i:

Nh vy ta co th hiu lch s trc y cua cac mu th

nghin cu a gi mt vai tro chnh cac kt qua at c trong
nhng cuc th nghim hoa tan phn oan ma nhiu nha khoa
hoc thc nghim a tin hanh. Chu yu, ta nn nh cao su th
khng phai la mt polymer a xac nh c ro ri, ma la c
tao bi hang loat polymer ng chung thng hay bin i
khng nhiu th t, ta khng th nao oan chc c vai th
nghim oxygen gn vao phn t gy phn huy.

II. Phn t khi:

Nh ta a noi qua, tr s co c trong vic xac nh phn t
khi cao su rt bin thin: t nht la 10.000 n hn 400.000, tuy
theo qua trnh x ly. Ta cung nn lu y ti cac phng phap
dung o phn t khi.
104 CAO SU THIN NHIN

II.1. Phng phap o:

Trong cac phng phap o, phep nghim lanh khng th ap

dung o s lng mol cua ai phn t c, mt phn v ha
bng im (t l nghch vi phn t khi) rt thp va mt phn
v cht bn ma vt liu gi trong khng tranh khoi co anh
hng ni bt.
Cac phng phap chnh dung o phn t khi cao su la
phep o thm thu, phep o nht, phep siu ly tm va
khuch tan anh sang; ma thng hn ca la o thm thu va
nht.
Phep o thm thu:

Theo nguyn tc, tr s cua phn t khi M c suy t

phng trnh Vant Hoff: (M/C) = RT, vi la ap sut thm thu
va C la nng m c tnh theo g/lt.
t RT = K, ta co:
= K

C
M

C
M=K

Cng thc nay ch ap dung c nu M tng i nho. Khi M

at ti tr s nao o, ta nhn thy ap sut thm thu theo mt
nh lut khac ma ta co th a vao dang = aC + bC2. Thng s
a ch tuy thuc vao phn t khi M, thng s b tuy thuc vao
dang cua phn t va ban cht cua dung mi. Tuy nhin ta bit
rng /C tin ti mt tr s gii han (c lp vi dung mi a
chon) khi C tin ti zero (0).
Lu y la ap sut thm thu 0 th ng vi nng m c la zero.
Phe p o nh t :

V i ha n g loa t polymer n g chu n g (polystyrolene,

polyoxymethylene v.v...) Staudinger nhn thy nht cua dung
dch thay i theo phn t khi. ng a thit lp nh lut v
nht nh sau:
CAO SU THIN NHIN 105

sp = KmCgm M
vi: sp =

0
0

C
Cgm

M
=

trong o M la phn t khi, n la polymer hoa, la nht

ring cua dung dch, 0 nht cua dung mi nguyn cht, sp t
nht cua hp cht ai phn t, Cgm nng cua dung dch (i
vi cao su tnh theo nhom isoprene/lt), C nng cua dung dch
(tnh theo g/lt) va Km la mt hng s thc nghim.
nh lut nay a a ti nhiu cuc tranh lun. Theo nhng
cuc khao sat gn y, hnh nh nh lut nay ch ap dung cho
cac phn t dang chui cu truc mach thng, cha phn nhanh.
Cac sai s c xet gia phng phap xac nh v nht va
xac nh v thm thu a a ti y ngh cua Staudinger cho
phn t cao su khng th ung la mach thng n ma co th la
co s phn nhanh nao o.
Phep ly tm siu tc:

Theo s hiu bit v tc kt tng hay s qun bnh phn

phi cua cac phn t mt in trng manh, ta co th tnh
c phn t khi. Phng phap nay a c Svedberg ap dung
vao protein a cho c kt qua ang lu y. Nhng hnh thc
cua cac phn t tham gia vao tc kt tng th nghim o hay
con cha bit ro.
Khuch tan anh sang:

Cng anh sang khuch tan qua mt dung dch polymer

giup ta xac nh c kch thc cua cac phn t hoa tan. o
trang thai uc cua cht long co hang loat nng khac nhau,
ta se c tr s cua phn t khi. Cac dung dch khao sat ng
nhin cn phai loai bo moi cht bn.
II.2. Kt qua thc nghim:

Ngi ta thng thc hin nh phn t khi nhng phn

co c qua chit rut cao su bng dung mi, tranh oxygen hin
106 CAO SU THIN NHIN

hu. Tr s trung bnh tm thy phn tan nht la vao khoang

50.000, trong luc tr s phn t khi trung bnh tm thy cao hn
200.000 la nhng phn khuch tan chm nht.
Th nghim can cao su (co s phn ct phn t do oxygen gy
ra) a lam cho phn t khi cao su ha thp xung 25.000 hay
30.000; mt qua trnh can trn manh hn hay s oxide hoa manh
hn, phn t khi ha xung ti 10.000 va co th la kem hn na.
Quan h v phn t khi cua cao su gel (phn cao su khng
tan), ta khng th nao nh trc tip c; Kemp va Perter a
nhn nhn no tri hn 300.000. Trong khi o, y khng phai
chiu dai phn t la iu kin tnh khng tan cua phn gel,
ma la co hin din cua nhng hp lc lin phn t a ti thanh
lp mt mang: cng dung cua cac dung mi i cc la lam giam
cac hp lc nay ra; va nh vy ta khng ly lam ngac nhin la
phn t khi thp hn phn t khi cua phn sol nao o, nh
th nghim cua Gee.
Sau y la bang th du v kt qua thc nghim:
Bang III.3: Th du v phn t khi cao su
Ban cht cao su
PHN
OAN
MT
CAO SU
CRPE

- phn tan nhiu

Phn t khi
trung bnh
50.000

a phn hoa
trung bnh
730

- phn tan t...

210.000

3.000

- toan b phn tan

150.000

2.200

- phn khng tan...

330.000

4.800

38,000

560

12.000

170

- Cao su a nhi can (15 phut

350C... )
- Cao su nhi can va
oxide hoa manh...

Nu ta cung k ti cac tr s nao o cua phn t khi tm

thy qua phep ly tm siu tc va cac tr s nay vt hn 400.000,
ta thy la s nhom isoprene tao thanh chui phn t cao su co
th thay i gia 150 va 6.000 tuy theo iu kin.
CAO SU THIN NHIN 107

E. CAO SU KET TINH KHAO SAT VI QUANG TUYEN X

I. Tinh th cao su:

Ngi ta a kt tinh c tinh th hydrocarbon cao su, nht
la qua trnh thc hin cua phong th nghim Bureau of Standards (Quan ly cht lng). (Washington My).
Cao su nguyn cht c phn thanh hai phn, phn tan va
phn khng tan trong ether. Lam lanh mt dung dch loang (1 phn
cao su cho 2.000 phn ether) xung ti 650C (m 650C), ngi ta
quan sat thy co s xut hin cua cac tinh th cao su, chung to ln
dn va cui cung co dang hnh cu hp bi nhiu hnh kim nho.
chay cua cac tinh th nay la khoang 100C, xac nh qua s
bin mt cua tnh khuc xa kep (birefringence).
S kin nay phu hp vi phn sol (phn tan) bi v phn
gel th khng tan nu no khng b oxygen tac dung. Sau khi
hoa tan phn gel, ta cung se co c cac tinh th tng t.

II. Cao su Gel hoa:

Cao su sng (mu t hay crpe) co tnh an hi va co trong
va phai nhit hi cao hn nhit bnh thng. Nhng
nu no c lu kho cha cua nhng vung n i, no se tr
nn cng va uc dn dn (ta co th thc hin c bng cach
vao tu lanh); ta goi no a gel hoa. Hin tng nay thy ro
nhit di 100C. S bin i nay ng vi mt cu truc v nh
hnh chuyn qua cu truc tinh th.
Mt khac, ch cn ta lam nong s, cao su gel hoa se tr v
trang thai ban u cua no. Theo doi cac ly tnh nh t trong,
cng hay hp thu anh sang bin thin theo nhit luy tin,
ta nhn thy cac tnh gian oan t phat xut hin vao khoang
360C n 380C, anh du chu ky gel hoa.

III. Khao sat vi tia X:

Khao sat tinh th cao su qua tia X se giup ta nh c s sp
xp cua cac nguyn t.
108 CAO SU THIN NHIN

Trong cac ky thut s dung vao vic khao sat nay, kiu b tr
tinh th quay tron cho anh trn knh phng biu th c tnh
qua cac vt phn b trn nhng ng hyperbol; trai lai,
phng phap poudres (Debye va Scherrer), cac vi tinh th se
hin din di moi phng co th co va ta co c cac vong ng
tm trn knh phng, cng nhiu xa c phn chia ng
u trn o. Nu cac vi tinh th co mt phng c bit, ta co s
kt hp cua hai kiu b tr trn: cng se c nh v khu
vc nao o cua vong tron ng tm va nhng cung nay se t biu
hin trn cac ng hyperbol cua gian tinh th quay tron.
y la trng hp noi ti nhiu cht co polymer hoa manh,
c bit la cac cht si nh coton, soie, cellulose.
Cao su trang thai cha keo dan, c mt chum tia X n
sc chiu qua co mt gian c bit la gian trang thai v
nh hnh vi hai vong ng tm.
Ngc lai, trang thai keo dai, cao su cho mt gian si
biu l qua cac vt giao thoa ni ro (Katz, 1925).
Mt khac, cao su gel hoa cho cac vong ng tm chng to co
s hin din cua mt s ln vi tinh th nh phng bt ky.
Cac im giao thoa co c vi cao su keo dan, nm ung vao
cac vong ma cao su gel hoa a cho.
Ngc vi trng hp cao su, khao sat gutta-percha va balata
qua tia X ( trang thai bnh thng) cho thy chung co mt cu
truc tinh th nht nh biu th c tnh qua mt gian tao t
nhng vong ng tm. (Mi loai cht cho mt gian khac bit).
i vi cao su, cac vt giao thoa xut hin bt ky bi s keo
dai, t mt dan 80%; cng cua chung gn nh tng theo
dan dai. Vi dan 400%, ta co mt gian si ro rang.
Tuy nhin, i vi s cng dan ng nhit va rt chm, th
cac giao thoa ch xut hin m; trong luc cac giao thoa xut hin
ro (co cng manh) nu s cng dan la oan nhit va rt
CAO SU THIN NHIN 109

nhanh, th cung mt dan dai. Mt khac, c ch co th phuc

hi c va gian si bin mt nu ta khng keo dai na.
V v tr cua cac vt giao thoa, no khng thay i khi sc cng tng
ln, chng to co s hin hu cua mt mang khng gian nht nh.
Cao su co th keo dai c ti 10.000%, bng cach keo nhanh,
keo nong ri lam ngui di lc cng (tc la vn keo dai) lin
tip. Cao su nay c goi la cao su racke.
v Thng tin t khao sat vi tia X:
Ngi ta giai thch s xut hin gian si qua s hin din
cua cac yu t c bit, khng th ung la tinh th c, chung
co s sp xp c bit u, t nht la theo phng cua truc keo
dai. Cac yu t nay c goi la cristallit (cristallites).
Chung ng vi s sp xp song song va u cua cac isoprene
thuc nhiu phn t ln cn khac bit.
Mt cuc thc nghim cua Hock chng minh cu truc cua cao
su di lc dan cng: cao su c keo dai nhit thng, k
o ngm vao khng kh long, p v tip o. No cho mt khi
si, tao t nhng chum song song xui theo chiu keo dan.
Ngc lai cao su cha keo dai va ngm vao khng kh long se t
b v nh thuy tinh thanh nhng manh co dang hoan toan khng
u.
n gian hn, ta co th keo tay mt bng cao su va vn duy tr
dan cng; lam ngui di mt lung nc, ta se thy no b xe
rach mt cach d dang (nh xe t giy) theo chiu dai.
Mc du cai thin v ky thut, cac gian tia X co c vi cao
su vn tng i khng kha quan va khng giup nh c tnh
kt tinh; chc chn con ngi hay con de dt vi vn hiu h
thng kt tinh hoc (cristallographique) la orthorhombic hay la
monoclinic, mt monoclinic co le la ung hn ca. Theo Meyer
va Mark, mt s cp co cha 8 nhom isoprene. S nho nhom C5H8
nay co le khng tng hp vi phn t khi cao su cao; iu nay
110 CAO SU THIN NHIN

lin h ti s vic la, cac chui b qun thanh trn c, gian tia
X ch cho chu ky xon c nay. (hnh III.1 va III.2).

: nguyn
t C
CH3

123
123
123 :

Hnh III.1: Mt cao su

Hnh III.2: Lc ct ngang mt

IV. Cu truc phn t cao su:

Tnh cht c bit nht cua cao su la tnh an hi cua no;
nhiu n lc mong mun trnh bay cu truc phn t cao su va
giai thch qua cac cht ai biu no la co tnh an hi cao.
Cac thuyt u tin da vao khai nim v cao su gel va cao
su sol, k o da vao gia thuyt phn t gp thanh dang lo xo.

CAO SU THIN NHIN 111

Hin nay nh ap dung cac thuyt tnh hoc, ngi ta cho phn t
cao su mach thng dai ri loan. Tht th, nu ta xet nhng th
khac nhau vi cao su nhng cung co tnh an hi nh polymer
lu huynh hay selenium mm, polychloride phosphonitrile, ru
polyvinylic... (hnh III.3), ta thy nhng cht nay co duy nht
mt im chung: chui ai phn t mach thng (filforme).
s

s
Se

Se
Se

Se
Se

Se

Cl
N

Cl

Cl

Cl

O
O

OH

...

(PCl2N)n
Polychloride phosphonitrile

OH

(Se)n

Se

...

Se

Cl

(S)n

...

Se

Cl

...

(SO3)n
Polyanhydride sulfuric

OH
C

CH2

...

CH2

.
_ ..

CH2

(CH2 = CHOH)n
Ru polyvinylic

[(CH
((CH22))22SS4)]
4 )nn

Polyethylene
tetrasulfur
teasulfur-polye
thylen

...

CH2

CH2
S

S
CH2

CH2

S
S

Hnh III.3: Vai cht v c va hu c co tnh an hi.

V thuyt an hi ta se noi ro hn vao mt chng khac.

112 CAO SU THIN NHIN

...

CHNG IV

HOA TNH CUA CAO SU

Du vai chi tit v cu truc cao su hay con cha nh ro, nhng
ban cht alken (alcen, olefin) cua hydrocarbon cao su th khng
con g nghi ng na. Nh vy theo nguyn tc, hoa tnh cua no se
ng vi cac phan ng c trng cua cac dn xut ethylene. Tuy
nhin, ta khng nn qun co vai s vic ngu nhin gy rc ri
ti s kt hp cua hydrocarbon nay.
Cao su khng phai la nguyn cht thun trong t nhin va
hn na no rt kho ma tinh khit hoa c. No co cha t 6%
n 8% cht ngoai lai khac nhau co th tham gia vao phan ng.
Theo nguyn tc ta phai tinh khit hoa co c cao su nguyn
cht (xem chng III), nhng phn t khi hay con cha nh ro
c va cao su lun lun b oxygen tac dung t nhiu. Ta co th
noi cao su chnh la mt hn hp cua cac polymer phc hp va cua
cht phn huy. Cac cht sinh ra t phan ng thng kho ma biu
th hoa tnh cho chnh xac c va theo doi cac bin i nay ta
phai da vao s thay i v hnh dang va v ly tnh.
Xet c cu phn t cao su va mt s ln ni i ma no cha, ta
thy no co th xay ra cac phan ng cng, th, huy, ng phn
hoa, ng hoan hoa va polymer hoa (phan ng trung hp). Tuy
nhin, ta kho ma phn bit cho ung loai phan ng nao v vai
trng hp co th a ti nhiu loai phan ng cung mt luc.

CAO SU THIN NHIN 113

A. PHAN NG CONG
Phan ng cng cua hydrocarbon cao su him khi thc hin
c mt cach n gian. Ngoai cht phan ng bnh thng gn
vao ni i, ta con phai tin liu co cac phan ng phc tap cn
loai tr, nh trng hp phan ng cng co s tham gia cua oxygen trong khng kh khng tranh c.
Cac ni i khng phai la nhng im nhay duy nht cua
chui hydrocarbon cao su: cac nhom CH2 gn carbon ni i
mang CH3 cung co th d vao phan ng th, k ca phan ng
ng phn hay ng hoan. Nhng nhom CH2 nay con c goi
la nhom -methylene (hnh IV.1).

..

CH3

C
CH2

CH2
CH

..

hay

Hnh IV.1: Nhom -methylene

Sau ht, ta bao gi cung phai tin liu co mt s ni i nao o

khng nhay vi phan ng cng bnh thng.

I. Cng hydrogen (hydrogen hoa).

T nm 1869, Marcellin Berthelot a ap dung vao cao su
phng phap c in cua ng, kh cac hp cht cha no (cha
bao hoa) bng acid iodine hydride. Nung nong hn hp acid va
hydrocarbon ti 2800C trong sut 20 gi, ng thu c mt cht
nhy, no hoan toan va khng co cha iodine. Tuy nhin nh cac
thc nghim cua Staudinger chng minh sau nay, cht nay
khng tng ng vi cng thc ly thuyt cua cao su hydrogen
hoa (C5H10)n: ham lng carbon th cao hn va ham lng hydrogen th thp hn, do co s tao vong. Nh vy cht ma Berthelot
co c goi ung la hydrocyclo cao su.
V phan ng trc tip cua hydrogen vi cao su a c nhiu
114 CAO SU THIN NHIN

ngi nghin cu, nht la Staudinger, Pummerrer va Harries.

Ngi ta thng hoa tan cao su vao mt dung mi va loc sach cac
cht bn thin nhin tranh chung b phn huy. Tng quat, phai
nung nong nhiu gi nhit kha cao (1500C n 2800C) di ap
lc kh hydrogen manh, co mt t l ln cht xuc tac hin din (Pt,
Ni). Nhng ta co th noi kho ma ngn can c phan ng huy va
phan ng ng hoan xay ra cung mt lt va ch la cac iu kin
hoan toan c bit ta mi co th co c cao su hydrogen hoa vn
con co phn t khi ln, t 80.000 n 90.000 chng han. Trong
trng hp nay, ta co cht th c, vn con ging cao su va co tnh
an hi; do cu truc paraffinic cua no, chung chu c oxide hoa
va khng th lu hoa c na. (hnh IV. 2)
Trong th nghim hydrogen hoa cao su, do thng co s phn
huy phn t rt manh, nn cht sinh ra thng la cht khi nhy
hoc ging nh du.

Hnh IV.2: Cao su hydrogen hoa (C5H10)n (c cu co le ung)

II. Cng halog

en (halogen hoa)
halogen
Cac halogen (fluorine, chlorine, bromine va iodine) u co th
phan ng vi cao su, nhng s kt hp cua chung tun t co mt
khac bit ro rt.
II.1. Fluorine (F2):

Phan ng cua nguyn t nay c tin liu la phan ng phc tap.

Cho n nay vn khng c nghin cu nhiu va ta ch co th
cp ti mt bng chng cua I.G Garbenindustrie va Nielsen noi ti
cng dung cua fluorine, pha loang vi kh tr iu tit tac dung
cua no, va co c cac cht cha ti 30% fluorine.
II.2. Chlorine (C
(Cll2):

Tac dung cua chlorine vao cao su a c nghin cu rt nhiu.

CAO SU THIN NHIN 115

Theo nguyn tc, mi phn t Cl2 phai gn vao mi ni i cho ra

cao su co 51% chlorine: (C5H8Cl2)n

Cl2

Cl Cl
Cl Cl
Cao su co 51% chlorine
Clo

Cl2

Nhng thc ra, nu ta cho chlorine tac dung vi cao su cho

n khi phan ng ngng lai, dn xut chlorine hoa co c lai
cha ti 68% chlorine, ng vi dn xut tetrachlorine hoa
(C5H6Cl4)n. iu nay chng to va co phan ng cng va co ca
phan ng th, do co kh hydrogen chloride thoat ra:

H
H

H
H

Cl

Cl

Cl
Cl

Cl
++2Cl
Cl2

- (2HCl)2

Cl
++2Cl
Cl2

Cl

Cl

Cl

Cl
Cl

Cl

Cao su co 68% chlorine

Cao su co 68% clo

T nm 1888, Gladstone va Hibbert a chu y ti s tao thanh

kh hydrogen chloride va cho bit nh vy ln lt phai co phan
ng cng va th. Nm 1923, Mc Gavack nghin cu h thng dy
chuyn phan ng, s dung mt kiu b tr giup lun lun bit
c s lng chlorine cng hay th; kt qua chng minh giai
oan cua phan ng vn la th, con cng khng thch hp. Phn
tch cht sinh ra, ng a ra cng thc (C10H13Cl7)n.
Trong khi o, c cu cua heptachloro cao su nh th gm 4
nguyn t chlorine cng va 3 nguyn t chlorine th, a lam cho cac
nha hoa hoc kho chu v khng giai thch c sang to v sao ch co 7
nguyn t chlorine gn vao 2 nhom isoprene thay v la 8. Kirchhof
cung co c cht sinh ra cui cung cua qua trnh chlorine hoa hp
cht co cng thc (C10H12Cl8)n, ng a ngay lc nh sau, du
rng trai ngc vi vic quan sat thc nghim cua Mc Gavack:
116 CAO SU THIN NHIN

+ Cl2
Cl
Cl
+ HCl

+ Cl2
Cl
Cl

Cl

+ HCl

Cl

+ Cl2
Cl

Cl

Cl
Cl

Cl

Cl

Cng thc nay c chp nhn cho n khi Bloomfield thc

hin nghin cu tr lai chlorine hoa cao su vao nm 1943. ng
hoa tan cao su vao tetrachloro carbon un si ln ri cho phan
ng vi (s lng thay i) chlorine, thc hin di lung kh nitrogen. Sau phan ng, ng nh phn lng chlorine khng phan
ng va acid chlorine hydride tao ra va phn giai nh lng chlorine hoa hp. i ti trnh bay cac giai oan khac nhau cua
phan ng qua nhng phng trnh sau y:
C10H16 + 2Cl2
C10H14Cl2

C10H14Cl2
2Cl2

2HCl (th)

C10H13Cl5 + HCl
(th va cng)

C10H13Cl5

2Cl2

C10H11Cl7 (th)

+ 2HCl

Cng thc cui co ham lng 65,4% chlorine, nh vy khng

ng vi dn xut octochlorine hoa cua Kirchhof, cung khng ng
vi dn xut heptachlorine hoa cua Mc Gavack. Cn noi thm la
Bloomfield a b tuc cac th nghim cua ng qua cac phep o
cha bao hoa: chung chng to cha no giam cung mt lt vi
acid chlorine hydride thoat ra. S mt cha no nay co th qui
CAO SU THIN NHIN 117

vao s kt vong. Tht th, Farmer a biu th mt c ch trong

o s ng hoan hoa co i kem theo tin trnh th cua halogen.
(du hoa th * ng vi cac nguyn t Cl*, C* hoat ng):
CH
CH3

CH2

C
CH2

C
CH3

+ Cl *

CH
CH3

CH2

C
CH

CH3

CH

CH2

C
CH

CH
+ Cl2

C
CH

CH2

CH2

+ HCl

CH

CH2

CH2

C
3

CH3

CH

CH3

CH2

CH3
CH2

CH

CH2

CH2

+ Cl *

C
CH3

CHCl

CH2

Nguyn t Cl hoat ng (Cl*) lin tuc tao phan ng k tip.

Nh vy ta co th tha nhn chlorine gn hoan toan se a ti
mt hp cht ng ung vi cng thc nguyn (C10H11Cl7)n ma
Bloomfield a a ra:

hay

118 CAO SU THIN NHIN

Cng thc vong co le ung cua cao su chlorine hoa (theo

Farmer va Bloomfield).
ng thi s ng hoan hoa nay con giai thch c cac bin
i v trang thai vt ly cua cao su sau khi chlorine hoa. Cao su
chlorine hoa thc s co di dang cuc hay bt mau trng, nhit
deo. No chu c acid va baz, tan c trong nhiu dung mi, do
o co th dung ch tao sn hay vecni chu c hoa cht.
Cao su chlorine hoa a c ch tao co tnh cach cng nghip
ma ta se cp ro hn chng dn xut hoa hoc hay chuyn
hoa cht cao su thin nhin.
II.3. Bromine: (Br2)

Tac dung cua bromine i vi cao su cho ra mt dn xut nht

nh nhiu hn trong trng hp cua chlorine. Bromine hoa chu
yu vn la mt phan ng cng, cht sinh ra c goi la
tetrabromo cao su (C10H16Br4)n:

+ Br2

+ Br2

Br

Br
Br

Br

Trai hn vi cao su chlorine hoa, cao su bromine hoa khng

cho mt ng dung nao thc t, ma hu nh no c dung ch
tao mt s chuyn hoa cht co ch v phng din ly thuyt.
Ngi ta ch tao cao su bromine hoa (theo Weber) theo cach ngm
bromine bng mt dung dch cao su chloroform a lam ngui. Dung
dch nay c rot vao cn va cao su bromine hoa se kt tua di
dang cuc. Cng thc cua cht sinh ra c cang gn ging vi cng
thc ly thuyt bao nhiu cn phai tranh oxygen hin hu by nhiu.
Cao su bromine hoa tan c trong chloroform va tan t trong
cac dung mi khac. No khi s nhit phn vao khoang 600C co s
thoat kh hydrogen bromide (HBr). S phn tch nay gia tc theo
CAO SU THIN NHIN 119

cac phan ng Fridel va Crafts. Nh chnh phenol phan ng d

dang vao khoang 600C. Cn c theo tnh cht va theo s phn
giai, phan ng co th xay ra theo lc :
+ 2C6H5OH
+ xuc tac
- 2HBr
Br
Br

OH
OH

Dn xut phenyl nay la mt cht bt v nh hnh, tan trong cac

dung dch nc hay ruu co xut nh cac oxyhydryl t do cua no,
nhng khng tan trong benzene. Phan ng nay co th thc hin c
vi mt s ln phenol co hin din cua chloride st. Sau ht aniline co
th thay th phenol va cao su amine hoa co c em hoa hp amine
bc 2, ri hp vi phenol, cho ra hang loat phm mau nhum; ngi ta
cung a chng minh co th gn nhiu amine chi phng vao cao su
bromine hoa c va co c cac dn xut bromo amine hoa.
II.4. Iodine (I2):

Tac dung cua iodine (it) vi cao su t c nghin cu ti,

nguyn t nay co xu hng t hoa thanh acid iodine hydride (HI)
va bi th phai cho cac phan ng n gian. Weber cho iodine phan
ng vi mt dung dch sulfur carbon cao su, phn giai c mt
cht bt khng tan trong moi dung mi. Cht sinh ra ng vi cng
thc (C10H16I4)n.
Wijs chng minh ICl hoa tan trong acid acetic lanh se t gn
vao cac ni i cua hydrocarbon cao su, c mi phn t ICl cho
mi nhom isoprene. y chnh la nguyn tc cua phng phap
o ch s iodine cua cao su (phng phap a c Kemp cai
tin); vi dung dch sulfur carbon cao su, ta cho thm vao mt
lng d cht phan ng Wijs, k o cho dung dch kalium iodide
(KI) vao va nh lng iodine giai phong bng dung dch thiosulfate sodium vi ch th h tinh bt, ta se xac nh c mc
cha bao hoa rt chnh xac.
120 CAO SU THIN NHIN

III. Cng hydracid (tac dung cua hydracid)

III.1. Acid fluorine hydride (HF):

T lu ngi ta a xet thy phan ng cng cua acid fluorine

hydride vi cao su dang dung dch co i kem theo phan ng
ng hoan hoa quan trong va cho ra cht kha an hi va rt nhay
thu vi nhit. Nhng vao nm 1956, Tom a chng minh ta co th
giam kh c s ng hoan hoa vi iu kin lam vic xylene
vi nhit thp: 65% n 70% ni i c acid fluorine hydride bao hoa. Hp cht thu c co tnh n nh nhit rt cao va
cho san phm lu hoa co tnh cht c ly tt, n yu trong hydrocarbon chi phng, chu ozone rt tt va thm thu kh yu.
III.2. Acid chlorine hydride (HCl):

Cht sinh ra t s chlorine hydride hoa cao su co ve nh nh

ro nhiu hn cao su chlorine hoa. iu kin thch hp, ta co
th gn acid chlorine hydride vao cao su, c mi phn t cho mt
ni i:

+ HCl

+ HCl

Cl

Cl

Cao su chlorine hydride hoa (C5H9Cl)n

T nm 1900, C.O. Weber a nghin cu phan ng nay. Cho

mt lung kh chlorine hydride m vao mt dung dch benzene
cao su, ng thy kh nay b hut manh lit vao tin ky phan ng va
trung ky phan ng biu l qua s giam bt ang k nht dung
dch va qua s hoa nu cua no. Rot dung dch nay vao ru, co s
kt tua mt khi cht mau trng cng, t bin i nhanh chong
thanh bt trng. Phn giai cao su chlorine hydride nay, ng
chng minh thanh phn cua no ng vi cng thc (C5H9Cl)n, tc
la c mi phn t hydracid gn vao mt nhom isoprene.
Cac cng vic v sau cua nhiu tac gia khac ch nhm xac
CAO SU THIN NHIN 121

minh kt qua nay. (Theo nhng thc nghim gn y, c ch

phan ng phc tap hn, cao su chlorine hydride c tao ra co le
qua trung gian cht vong). Ta cn noi thm nghin cu cu truc
cua cao su chlorine hydride vi tia X a giup lp lun la acid
chlorine hydride t cng theo qui tc Markovnikov,(1) tc la chlorine t gn vao nguyn t carbon mang nhiu nhom th. Cng
thc khai trin cua cao su chlorine hydride se la:
CH3

CH3

...

CH2

C
Cl

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

...

Cl

Theo mt cuc nghin cu co h thng v tc chlorine hydride hoa cao su nhiu dung mi khac nhau, Van Veersen a
a ra mt c ch giai thch s thanh lp chlorine hydride trong
dung dch, va trong o ban cht cua dung mi s dung co tham
d vao; trin khai cac khao sat ly thuyt da vao s hin hu cua
mt cht trung gian phc hp (tng t vi phan ng cng
hydracid vi alken (olefin) n gian qua trung gian cht phc
hp), ng chng minh co th gn acid chlorine hydride vao nhu
tng cao su (tc la latex) rt nhanh.
Cao su chlorine hydride ch c ch tao co tnh cach cng
nghip la vao nm 1934, xut hin di tn thng mai la Pliofilm.
Acid chlorine hydride hoa hp vi cao su sng di dang th
rt kem. La crpe, ca n cc mong, ch hut c vai % kh HCl.
Cach ch tao cao su chlorine hydride c in la hoa tan cao su
vao mt dung mi nh chloroform, benzene, dichloroethane hay
tetracloroethane, k o cho kh chlorine hydride suc vao dung
dch. Dung dch co th cho ru hay acetone vao kt tua cao
su chlorine hydride. San phm th tip o c loai acid chlorine hydride d ra.
S dung dung dch cao su co hai bt li: dung dch khng th nao
1

Qui tc Markovnikov (Markovnikoff): vi h thng R CH = CH2, nu R nha in t, X: se

vao C mang R, tc la mang nhiu nhom th.

122 CAO SU THIN NHIN

cc m c c va dung mi phai nn thu hi mi kinh t. Ngi

ta a ngh cho kh hydrogen chloride tac dung vi cao su crpe
di ap sut 10 atmospheres, co cht xuc tac chloride nhm (AlCl3).
Mt phng phap khac la ngm crpe vao acetate ethyl a c kh
hydrogen chloride bao hoa (ng vi 18-20% HCl), cao su se t chlorine hydride hoa hoan toan trong 36 gi n 48 gi ma khng tan.
Tt ca phng phap ch tao k trn u phai dung kh hydrogen chloride kh; o la iu kin chu yu co c san phm
bn. Ch tao vi acid chlorine hydride m, san phm b nhit phn
400C; vi acid chlorine hydride kh, no bn cho ti hn 1000C.
Cao su chlorine hydride la mt cht cng mau trng. Cho
dung dch cua no bay hi, ta co c mt san phm di dang
vang mong. Cung nh cao su chlorine hoa ta co th cho cht deo
hoa (plastifiant) phu gia vao tng tnh mm deo cua no. Vang
cao su chlorine hydride em so vi cellophane to ra con tt hn
cellophane v phng din nao o. c bit cao su chlorine hydride khng cam thu vi m va kho chay. ( 1000C, cao su
chlorine hydride tr v tnh cht an hi cua cao su sng).
Khi cao su chlorine hydride c ch tao bnh thng, khao
sat vi quang tuyn X chng to no co mt cu truc tinh th
nhit thng. trn 1100C, no co c cu v nh hnh; th
nghim keo dai no se cho kt qua vi mt gian si. Tom lai, v
phng din vt ly, co th noi cao su chlorine hydride nhit
thng th nh la cao su gel hoa; va trn 1000C, no nh la cao
su thin nhin nhit thng.
Cao su chlorine hydride tan manh trong cac hydrocarbon
chlorine hoa; n luc ngui va tan trong benzene nong, n trong
cac ester nong va khng tan trong ru, ether va acetone.
Cung nh cao su chlorine hoa, nht cua dung dch tuy thuc
qua trnh x ly ma cao su phai chu trc khi chlorine hydride hoa.
Cao su chlorine hydride hoa chu c acid hu c va cht
kim. Nhng ngc lai vi cao su chlorine hoa no nhay thu vi
tac dung cua cht oxide hoa.
CAO SU THIN NHIN 123

Sau cung ta noi s lc qua trng hp co c cao su chlorine

hydride t latex. Trc ht, ta n nh latex vi mt savon cation (nh trong bromocetyl pyridinium) hay savon khng ion hoa
c (nh ether oleic polyglycol), k o suc kh hydrogen chloride vao no se t tan vao serum va ion hoa. Khi serum a bao
hoa, acid chlorine hydride cha ion hoa se gn vao cao su.
III.3. Acid bromine hydride (HBr):

Tac dung cua HBr th kha ging tac dung cua HCl, nhng cht
sinh ra c lai kem bn nhiu hn. Cng thc nguyn cua cao
su bromine hydride se la: (C10H16, 2HBr)n.
III.4. Acid iodine hydride (HI):

Tac dung cua HI t c nghin cu ti. Hnh nh no hoa hp

vi cao su khng tron va cho ra mt cao su mono iodine hydride
(C10H16HI)n kem bn.

IV. S kt hp vi oxygen (oxy): (tac dung vi oxygen)

Oxygen tac dung vi cao su theo nhiu cach khac nhau: no tham
gia vao s deo hoa cao su, no la nguyn nhn trc tip cua s lao hoa
cao su, no gy ra hin tng lu hoa iu kin nao o... (ma ta se
cp trong tng chng ring bit). Tuy nhin, ung ra, s gn
oxygen vao hydrocarbon cao su sap nhp vao phan ng cng c, ta
phn bit nhiu trng hp tuy theo cht oxide s dung.
IV.1. Oxygen (O2):

Tip xuc vi khng kh, cao su se gn ly oxygen t nhiu(1),

nhng ng thi co s phn huy xay ra rt quan trong; kt qua
a ti tao thanh mt hn hp phc tap cac hp cht nh ro va
cu truc t c nghin cu ti.
Trong cac phan ng nay, lng oxygen tham gia tng i
1

Cao su tinh khit hay nguyn cht b oxide hoa d va nhiu hn cao su th do cht khang
oxygen thin nhin b loai bo. Tac dung cua oxygen c d dang hn bi s nung nong
cung nh can cao su.

124 CAO SU THIN NHIN

thp; trai lai, co s hin din cua cht xuc tac oxide hoa nh cac
linolenate mangan, ng, cobalt, ta co th ch tao cac dn xut
co ham lng oxygen cao, thng c goi trn quc t la
Rubbonnes.
Co 3 loai Rubbonnes chnh, ng vi oxide hoa khac bit
nhau va phn bit v cht lng qua tnh hoa tan cua chung
trong nhiu dung mi khac nhau. Cac san phm nay a ti vic
tm oxygen gn vao cao su. No co di dang epoxy hay ether, k
n la chc ru; s nhom nh chc aldehyde hay cetone va
acid (t do hay ester hoa) th t hn va ngi ta ch tm thy oxygen trang thai peroxide con t hn na.
C ch thanh lp c gia thit la cac nguyn t carbon methylene trc tin b oxygen kch hoat cho ra hydroperoxide s
cp, cac hydroperoxide nay tip theo tin trin i thanh nhom
oxygen hoa (nh hydroxyl hay carboxyl) va giai phong oxygen
hoat ng, no se gn vao cac ni i cho ra cac peroxide hay
thng hn gy ra s phn ct chui vi s thanh lp ( cac u
cua oan) nhiu chc khac nhau. Chng han ta co:
(du hoa th biu th nguyn t hoat ng)
CH3
CH2

CH3
CH

CH2

+ O2

CH

CH

CH2

OOH
CH3
CH

CH3
CH

CH2

CH

OOH

CH

CH2

CH

CH2

+ HO
2

CH3
C

+ O*

CH2

CH3

+ O*

OH

CH2

CH

OH
CH3

CH

CH

CH2

+ 2O*

CH3
CH2

CH2
O

Con co nhiu cach co th co c, nh s kt hp gia hai

oan khac nhau qua s kt hp cua hai nhom hydroxyl. Toan b
CAO SU THIN NHIN 125

cac khao sat nay a a ra mt quan nim v tnh phc hp cua

cac hp cht kha d t tao ra c va giai thch cac kho khn gp
phai cuc nghin cu phn giai cac cht oxide.
IV.2. KMnO4 (permanganate potassium):

Cho cac dung dch nc KMnO4, co nng khac nhau tac

dung vi mt dung dch tetrachloro carbon cao su, ta co hang
loat cht oxide hoa cha ti hn 20% oxygen, ma trang thai thay
i tuy theo ham lng oxygen t th c co tnh an hi yu cho
ti th nha hoa bt c. Nhng phan ng hay con rt phc tap;
la mt phn cht sinh ra c tao bi cht bao hoa va co oxygen
nhiu va mt phn c tao bi cac chui isoprene ngn vn gi
c cha bao hoa cua chung.
IV.3. Peracid:

Co kha nhiu khao sat tac dung cua acid peracetic, hoc trc
tip, hoc dung nc oxy gia (H2O2) co acid acetic hin din. Cac
cht sinh ra t phan ng co di dang bt trng, cha bao hoa
i vi bromine. C cu cua chung vn con cha bit ro; trong
khi o hnh nh ng thi vi s tao lp cac chc ru nht cac
oan, cac chc nay tip o hu nh b ester hoa hoan toan bi
acetic cho ra mt acetate cao su.
Trai lai, theo Purmerer, acid perbenzoic phan ng cho ra mt
khi nhy mau trng, i vi bromine no to ra no:
O
+ C6H5
Hydrocarbon
ethylene

OH
+ C6H5

C
O

Acid perbenzoic

Epoxycarbon

COOH

Acid benzoic

IV.4. Tac dung cua ozone (O 3):

Phan ng cua ozone vi cao su cho ra cac peroxide c bit:

ozonide; mi phn t O3 gn vao mt ni i. Ta a noi v cac
ozonide nay chng trc o.
126 CAO SU THIN NHIN

IV.5. Tac dung cua cac cht oxide hoa khac:

Mt s cht oxide hoa nh peroxide benzoyl, nitrobenzene,

chloranil co tac dung nh la lu hoa cao su ma ta se cp trong
chng lu hoa. Nhng cht oxide hoa khac ma tac dung cua
chung vi cao su th cha c khao sat tng tn.

V. Tac dung cua cac dn xut nitrogen

V.1. Acid nitric:

Acid nitric m c phan ng manh lit vi cao su tao ra mt

dung dch, pha loang vi nc cho ra mt cht kt tua mau vang.
Cht sinh ra nay khng bn, co thanh phn cha nh ro.
V.2. Nitrogen oxide (N2O3 va N2O4):

Tac dung cua cac nitrogen oxide a c nhiu ngi nghin

cu, cung cho kt qua kha phu hp. Mt cach tng quat, vi s
gn nitrogen va oxygen se co s phn huy phn t rt ln. Mt s
cht sinh ra c ng vi cng thc C10H16N2O3, C10H16N2O4,
C10H16N2O6, (trng hp cua N2O3 hay N2O4).
V.3. Hp cht nitro hoa:

Cac hp cht nitro hoa cung co phan ng vi cao su. Trng

hp cua nitrosobenzene (nghin cu nhiu nht), phan ng xay
ra theo lc sau y:

..

+ 2C6H5NO

+ C6H5NHOOH
H
N

C6H5
C6H5

NH

OH + C6H5

NO

C6H5

C6H5

CAO SU THIN NHIN 127

Nh vy co mt phn t nitrosobenzene gn mi nhom isoprene, cn phai dung ti 3 phn t nitrosobenzene.

Phan ng cung xay ra vi o-, m- va p-nitrosotoluene, vi ester
cua acid o-nitrosobenzoic va cac baz nitro hoa. Trai lai, phan ng
khng xay ra vi nitrosophenol.
V.4. Tac dung cua tetranitromethane:

Tetranitromethane la mt cht phan ng cua cac ni i alken

(hay olefin). Vi hydrocarbon cha no, no cho cac hp cht cng co
th phn tch d dang. Vi dung dch cao su methylcyclohexan, no
cho ra mt san phm cng hu nh khng mau.
Tac dung cua tetranitromethane vi cao su theo ly thuyt;
NO2
+ O2N

NO2

NO2

..

.
NO2
C(NO2)2
3

Cht sinh ra nay bn, ca n 60 chn khng. Tuy theo cao

su va tuy theo iu kin ch tao, t s phn t tetranitromethane
trn nhom isoprene bin i t 1/4 ti 1/6. Cac hp cht nay lam
bay mau nc bromine chng to chung cha bao hoa.

VI. Tac dung cua cac cht khac

Du rng co mt s cht khac co th co kha nng gn vao cao su
qua phan ng cng, nhng ta ch co th cp ti mt s th du
ma thi.
VI.1. Anhydride sulfurous (Anhydrit sulfur; sulfur dioxide): SO2

Anhydride sulfurous hoa hp vi cao su dang dung dch cho

ra mt s cht vn con tnh an hi hay cng tuy theo ham lng
lu huynh; ban cht cua dung mi anh hng rt nhiu ti vn
tc cua phan ng. X ly qua mt dung dch kim, cac dn xut
nay se tr nn tan c trong nc. Ta cung co th co c cao
128 CAO SU THIN NHIN

su sulfonic hoa co phn t khi cao, tan trong nc bng cach cho
thm vao dung dch cao su-ether (d.d. m c) acid chlorosulfonic.
VI.2. Thiocyanogen:

Thc hin phan ng O0C khng co oxygen va anh sang hin

hu, thiocyanogen phan ng vi cao su dang dung dch, cho ra
mt san phm cng ng vi thanh phn:
. . . C5H8(SCN)2 . . .
VI.3. Thioacid:

Phan ng cng cua thioacid xay ra mt cach tng i d

dang. Vi acid thioacetic, cn phai chiu sang trong nhiu gi vi
en hi thuy ngn dung dch cao su benzene va acid c cha
trong mt ng Pyrex kn ming. Ta co c mt cht no, ging
nh cao su thun ban u. Thioacetate cao su nay ng vi:
CH3
. . . CH2 C _ CH2 CH2 . . .
SCOCH3
nu ta thuy giai trong dung dch benzene, no cho ra mt cht
cng, co si, o la mt mercaptan cao su co thanh phn:
CH3

...

CH2

CH2

CH2

...

SH

VI.4. Acid hypochlorous (axit hypoclor): HOCl

Tac dung cua acid hypochlorous vi cao su la i tng cua

nhng cuc khao cu kha quan trong.
Cho acid hypochlorous phan ng vi latex, ta se co c mt
cht bt khng tan, mau vang, ng vi dn xut cng (C5H8
ClOH)n cha ti 29,4% chlorine. T l 29,4% chlorine nay ng vi
mt phn t HOCl gn lin vao mi nhom isoprene. Tac dung
cua acid hypochlorous vi cac dung dch cao su thng cho ra cac
cht co cha hn 29,4% chlorine. C cu cua cac hp cht khac
nhau nay cha c nghin cu thm va cha co mt ng dung
nao trn thc t.
CAO SU THIN NHIN 129

VI.5. Aldehyde:

Aldehyde co th phan ng vi cao su cho ra san phm cng.

Chng han Kirchhof a ch c mt cht bt ma ng goi la
formolite cao su: x ly dung dch cao su benzene vi acid sulfuric m c, k o cho dung dch formaldehyde 40% vao.
Ta a bit phenol hay amine co th gn vao cao su qua phan
ng Friedel va Crafts nh th nao. Ta cung co th ngng tu cac
hydrocarbon phng hng, acid beo, acid chlorine hydride,v.v...
Lam vic iu kin a nh ro, ta cung co th gn cac nhom
benzylidiene vao cao su: cho chlorobenzyl vao mt dung dch cao
su tetrachloro carbon va rot nhanh chloride nhm (AlCl3) nhu
tng cung dung mi vao; phan ng xay ra d di co acid chlorine hydride thoat ra va cui cung ta c mt cht v nh
hnh, gion, co mau trng. Di tac dung cua chloride nhm,
chlorobenzyl cho ra chlorodibenzyl, chlorodibenzyl phan ng vi
cao su chlorine hydride tao bi acid chlorine hydride gn vao cao
su; do o ta se co:

...

CH3
CH

CH2

CH2

C
Cl

Cl

CH

CH

C6H5

C6H5

...

...

CH3
CH

CH2

CH2

CH

CH

C6H5

C6H5

...

Cac nhom methylene cua cht long cui nay con co th phan
ng vi chlorobenzyl hay chlorodibenzyl cho ra cac dn xut
khac, nht la hp cht co cng thc nguyn (C26H26)n ng vi
phan ng cua 3 phn t chlorobenzyl vi 1 nhom isoprene.

VII. Tac dung cua hp cht ethylene

Ta a tac dung cua hp cht ethylene vao phn nay v mt
mt no gm co cac n phn t vinylic co th gn vao cao su va
t polymer hoa cho ra cac chui dai chung quanh, n ni c
130 CAO SU THIN NHIN

cu co khac bit nhiu vi c cu cua nhiu dn xut khac ma ta a

khao cu trc o; mt khac, phan ng nay tht s a ti c cao
su bin i ma ngay nay ngi ta goi la cao su ghep (cao su greffe).
Trc tin ta khao sat trng hp cua alhydride maleic va cac
hp cht tng t.
Bacon va Farmer a chng minh la nung nong mt dung dch
cao su benzene hay cao su toluene vi anhydride maleic co peroxide benzoyl hin hu, ta se co c mt s cht si hay cht
nha cng gion vn con cao su tnh, tuy theo t l anhydride
maleic. Gia thit la anhydride gn vao hai ni i gn nhau cua
cung mt phn t cao su:

CH

CH

CH

CH

CH

CH

CO

CO

CO

CO

CO

CO

Hoc anhydride gn vao hai ni i thuc hai oan xa nhau

hn cua cung mt phn t hoc gn vao hai ni i thuc hai
phn t khac nhau, nh th cho ra cac vong phc hp hn hay
cu lin phn t.
K o, Vin Cao su Phap trin khai phan ng vi nhiu dn
xut ethylene khac va cung a chng minh co th tranh dung
peroxide va ch tao c cht hoa tan, nghin cu chu yu vi
N-methyl imide maleic. Trong
trng hp nay s gn vao khng
xay ra cac ni i cua cao su ma
CH2
CH2
CH
CH
la cac nguyn t carbon
CO
CO
CO
CO
-methylene cua no, nh vy
N
N
cng thc la:
CH3

CH3

CAO SU THIN NHIN 131

Vin Cao su Phap cung cho bit phan ng co th thc hin

c th khi, qua vic nhi can n gian hoc s nung nong co
cht xuc tac thch hp hin hu; Rubber-Stichting tip o chng
minh khng cn phai dung cht xuc tac, vi iu kin la nung
nong ln ti 150-2000C trong chn khng.
ng nhin ngi ta cung ngh n cac hp cht ethylene hoat
ng khac, nht la nhng cht co th polymer hoa c nh la
cht n phn vinylic. Vic polymer hoa cac hp cht nay ch a
ti kt qua tht vong. Mai cho ti nm 1941, Vin Cao su Phap tm
thy cac hp cht loai nay nh acrylonitrile, styrolene, ester
acrylic, iu kin nao o co th gn cac nhom vao hydrocarbon
cao su khi kt hp vi latex. S hoa hp nay cung co th xay ra
c qua s nhi can, nh trng hp anhydride maleic.
S hoa hp gia cao su va cac hp cht ethylene hoat ng co
ve nh la mt hin tng tng quat, co th thc hin loai phan
ng nay cac iu kin vn dung theo thng l khac nhau, tc
la dang dung dch, dang khi hay dang nhu tng.
T o, phan ng tr thanh i tng nghin cu rt quan trong
c bit nht la cac phong th nghim cua British Rubber
Producers Research Association. Nhng y chung ta ch nhn
nh tng quat v vn nay (ta se noi tip chng khac).
Theo nguyn tc, ta cho tac dung vi mt cht xuc tac gy
polymer hoa cht n phn, ng thi gn vao cao su. Nh vy
theo iu kin lam vic co anh hng ti tc tun t polymer
hoa va qui trnh gn vao, ta nhn thy co th co c 3 loai kiu
san phm nh lc sau y:
Cao su
Kieu 1
Polymer

Kieu 2

132 CAO SU THIN NHIN

Kieu 3

Kiu 1 la mt hn hp n gian cao su va polymer. kiu 2,

cao su can tr polymer hoa va cht n phn t gn vao cao su
theo tng phn t ring le. loai kiu 3, phan ng a ti thanh
lp nhanh bn ngn hay dai; chnh kiu nay ma ngi ta gia thit
co li tht s nhiu nht.
Cac khao cu tng tn nh vy la da vao ky thut polymer hoa
va da vao s xac nh c cu phn t cua nhng cht tao thanh.
V im th nht, trc khi a monomer t tan trong cao su
vao latex th chnh pH n tr s thch hp nu h xuc tac dung
co hoat tnh nhay vi amoniac t do (hay vi ion amonium) hoc
phai thc hin trong mi trng kh tr nu trng hp h thng
xuc tac s dung nhay vi oxygen. S hin din cua cao su co tac
dung lam chm t nhiu ti s polymer hoa cua cht n phn.
Phai tranh dung d cht hoat ng b mt cht monomer mi
co th ngm vao tiu cu cao su va nh vy mi phan ng c
vi cao su. Vi methacrylate, h xuc tac c gii thiu (hoat
tnh khng b tac kch bi amoniac va ch tac kch rt t bi kh
tri) la mt hn hp hydroperoxide tertbutyl va tetraethylene
pentamine; vi styrolene, h xuc tac cung nh th vi iu kin
cung phai cho vao mt cht n nh khng ion hoa c. Vi
acrylonitrile va chlorovinylidene, tng hoat hydroperoxide
tertbutyl bng mt h thng dihydroxyacetone st la thch hp.
V s phn giai cac cht tao thanh, chu yu no c a vao
qua trnh phn oan bng dung mi giup tach cao su cha bin
tnh ra cao su ghep va polymer t do. phn ly polymer tao

CAO SU THIN NHIN 133

thanh ngoai tiu cu latex, ta ap dung phng phap kem hoa

lin tuc mi co li (li dung s khac bit cua t trong va c hat
cua cac phn t). Nghin cu nhiu oan khac nhau va phn t
khi cua chung chng to cac chui ghep (greffees) thng nht
u co phn t khi tng ng vi phn t khi ma polymer
a co (nu no c tao thanh vi tnh cach c lp), phn t khi
cua chung at t 100.000 n 400.000.
Cao su bin tnh (modifie) co c, co ve nh la nguyn liu
mi co ng dung ky thut hu ch. Ta se noi n thanh phn va
c tnh cua cao su bin tnh mt phn c bit khac.
B. PHAN NG HUY
Khi cao su chu mt x ly nao o, ta nhn thy nht dung
dch cua no giam xung rt ln; tc mun noi co s phn ct
phn t dai thanh nhng oan ngn hn. Do o ngi ta goi co
s kh polymer hoa (depolymerisation); thc ra, cac phn t
u la trung tm cua s oxide hoa va i khi cua s ng phn
hoa. Vy ta co th goi la s phn huy.

I. Tac dung cua nhit: (s chng kh)

Cao su chu tac dung cua nhit se bt u mm ra, k o bin
i thanh mt cht nh du mau nu rt nhy, lam ngui khng
th c lai c. Co th noi cao su b nhit phn (vao khoang
3000C n 3500C) cho ra isoprene, dipentene va cac hydrocarbon
co si cao, nht la c tao bi terpene:

cao su

isoprene

134 CAO SU THIN NHIN

Ngi ta tha nhn chui b phn ct thanh nhng oan nho

vi s xut hin cua cac ni i. Nhng cac diene thanh lp
nh th u rt hoat ng va t hoa hp vi nhau cho ra cac hp
cht phc tap.
Nhit phn cao su a c nhiu nha khao cu thc hin vao
thi ky ma con ngi chuyn tm xac nh c cu cua hydrocarbon nay. Tuy nhin, t l isoprene san phm chng ct lai la
thp: chng han 5% theo Bouchardat, 3% theo Harries hay
Staudinger. Gn y, ngi ta a tm c cach tng nng sut
isoprene ln; at c tr s t 50% n 60% bng cach cho cao
su b nhit phn di dang phn t nho nhit 7000C n
8000C, va tip xuc vi mt khi kim loai co b mt rng ln,
c tao bi mat ng hay nickel chng han, va va rut ly san
phm tao ra c nh mt lung kh tr.
Ta cung thc hin nhit phn cao su bng cach cho phan ng
vi chloride nhm hin din. Nhit phn xay ra nhit thp
khng co isoprene tao ra. Ta co c cac hydrocarbon nhe a bao
hoa, co tnh cht nh xng va du nng, chu yu a bao hoa. Cac
san phm nay u giau hydrocarbon vong, nht la dn xut
cyclohexan.
Ta cung bit s phn tch cao su hydrogen hoa cho ra cac san
phm huy tng i bn, v chung khng cha qua mt ni i.
iu nay giai thch v sao ma con ngi co y nh ch tao du
trn va xng t cao su.

II. Tac dung cua oxygen (O2):

Tac dung cua oxygen trong khng kh vi cao su la ngu nhin,
no la nguyn nhn cua s thanh lp cao su sol. S phn huy bi
oxygen c tm thy trong moi tin trnh nghin cu cao su va
c bit biu l qua nng oxygen cc thp. Cao su chu s t
oxide hoa trc tin qua s thanh lp peroxide ma cac hiu qua
phn huy u khng phu hp vi lng oxygen ban u.
CAO SU THIN NHIN 135

Tac dung cua oxygen con tham gia vao hin tng deo hoa va
lao hoa, ta se cp chng khac.
Tng quat, cao su sng c nhi can may can se mt i tnh
an hi cua no va tr nn deo (chnh cao su hoa deo mi co th
cho cac hoa cht phu gia vao c va nh hnh c). Oxygen
phn ct phn t cao su gy ra s deo hoa, chng minh qua thc
nghim nhi can trong mi trng kh tr, cao su khng hoa deo.
Oxygen con anh hng n hin tng chay nha cua cao su
sng, cao su tr nn dnh va nhy nhp.
Sau ht, cao su a lu hoa bnh thng b giam dn tnh cht
c ly cua no va tr thanh v dung; o la hin tng lao hoa.
Nguyn nhn cua s lao hoa nay la s t oxide hoa: ch cn 1%
oxygen (tnh theo trong khi) gn vao cao su u lam cho no tr
nn v dung hoan toan. Hin nay lam chm s lao hoa nay, ta
s dung cht goi la cht khang oxygen (antioxygen, antioxidant)
ma ta se cp chng "Oxide hoa va lao hoa cao su thin
nhin va chng Cht phong lao.

Ghi chu:
Nu tac dung cua oxygen bnh thng biu hin qua s phn
huy phn t cao su, th no co th a ti hin tng nghch ao,
iu kin c bit nao o, tc la hin tng tng phn t khi,
ma sau y la vai v du:
- Nu ta x ly ( iu kin nao o) latex vi quinone, ferricyanide kalium, peroxide benzoyl, ta se co c mt san phm co xu
hng tan va n trong dung mi thng s dung.
- Nu ta cho dung dch cao su chu tac dung phong in, trong
kh hydrogen (khng co oxygen), ta se thy co s tng nht va
s giam cha bao hoa cua cao su; di tac dung cua tia t
ngoai hay anh nng mt tri, c bit nht la khng co oxygen
hin din, ta se thy xu hng tr nn khng tan cua cao su
trong dung mi.

136 CAO SU THIN NHIN

Hin nay ngi ta giai thch (nht la giai thch cua

Staudinger) cac hin tng nay qua s thanh lp cu lin phn
t, nh s kh hydrogen, hoc nh s thanh lp cu oxygen, hoc
nh s thanh lp trc tip cu ni bi hoat tnh cua cac ni i
(xem gia thuyt v s thanh lp cu lin phn t).
Thc ra, cac cu lin phn t nay phai c xem nh la hin
tng lu hoa hn la polymer hoa theo sat ngha t. Thc t, s
lu hoa biu hin ung qua s chuyn i t tnh cht u deo,
ng vi cao su tan c trong dung mi, n tnh cht an hi u
vit, ng vi cao su khng tan.
C. PHAN NG ONG PHAN HOA VA
ONG HOANG HOA (KET VONG)
Ta bit cao su thin nhin, gutta percha va balata(1) co cung
cng thc nguyn (C5H8)n. Trong luc o chung lai co tnh cht
khac nhau ro rang va ngi ta a chng minh o la mt ng
phn lp th (ng phn cis-trans hay ng phn hnh hoc).
Nhiu phan ng cua cao su cung cho ra mt s san phm co
cung thanh phn bach phn, nhng tnh cht lai khac bit nhau.
c tnh chu yu cua nhng cht nay la co s giam thp cha
bao hoa ang k, so vi cao su luc u.
S mt cha no (bao hoa) nay c qui vao phan ng ng
hoan hoa lam xut hin cac ni ni nh vao cac ni i, vi s
thanh lp vong ni lin nhau qua chui carbon. Ta goi nhng
cht nh th la dn xut ng hoan hoa cua cao su hay n
gian hn la cyclo - cao su; mt s tai liu nao o, ta cung gp
ch cao su ng phn hoa hay ng phn cao su, nhng khng
nn dung t biu th nay v co th hiu lm vi ng phn cht
thin nhin cua cao su trong o khng co s ng hoan hoa.
(khng co phan ng kt vong).
1

Ta se noi v cht gutta percha va balata trong mt chng ring bit.

CAO SU THIN NHIN 137

Cao su co xu hng t lp vong rt manh va nh a noi, ta

tha nhn co cac phan ng phu bn canh phan ng chnh nh
phan ng halogen hoa, hydrogen hoa chng han.

I. Phan ng kt vong bi nhit:

Nu ta cho cao su tac dung vi nhit ma khng i ti phn huy
hoan toan, ta se co s bin i v cu truc ng vi s thanh lp
cac san phm vong.
Nung nong cao su sng trong kh tr, ta thy gn trn 2000C,
no mm ra nhng cha chu mt bin i quan trong v cu truc
cua no; c bit cha bao hoa cua no vn y nguyn, nhng
nht cua dung dch ha thp theo s giam bt phn t khi.
trn 2500C, ngc lai co s thay i trit biu l ra; a s ni
i bin mt cho ra mt polycyclo cao su vn con cha vao
khoang mt ni i cho mi 4 nhom isoprene, ngi ta a ra
cng thc:
CH3
CH2

CH2
CH2

CH2

CH2

CH2
CH2

CH2

CH2

CH
CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

iu kin tt nht co s bin i la nung nong chm mt

dung dch cao su ether 2500C trong sut 2 ngay, di ap sut.
Sau khi kt tua bng ru, ta se co mt cht bt mau trng hi
vang khng con ging hoan toan nh cao su na. Cac dung dch
cua no c biu th c tnh qua nht thp. Phn t khi cua
no vao khoang 2.200 n 2.500, nh qua phep nghim lanh vi
dung mi la benzene.

II. Phan ng kt vong bi s phong in:

Cho mt dung dch cao su chu tac dung phong in mt
in trng xoay chiu cao ap va khng co oxygen hin din, ta
se thy co s bin i rt ln cua cao su. Thc hin vi dung dch
cao su tinh khit va decahydronaphthalene, ta se co mt cyclo138 CAO SU THIN NHIN

cao su mau hi vang, hoa bt c, biu hin c tnh qua s ha

thp cha bao hoa, nht, mm va phn t khi.
Mt khac, ngi ta nhn thy tac dung phong in dung dch
cao su benzene a ti s polymer hoa mt phn, biu hin qua
s thanh lp gel. Phn gel hoa nh vy la c tao t mt cht
ban an hi ma thanh phn bach phn tng ng vi thanh phn
bach phn cua isoprene va cha no c tm thy la b ha
thp i vi cha no cua cao su ban u.

III. Phan ng kt vong bi hoa cht:

Cac hoa cht gy ra kt vong cao su noi chung la nhng hp
cht co phan ng acid hay co kha nng phong thch acid di anh
hng nao o. Ta co th phn thanh 3 nhom cht a c nghin
cu ti:
- Acid sulfuric va tng quat hn, cac hp cht v c hay hu c
co cng thc R SO2 X, trong o R la mt gc hu c hay mt
nhom hydroxyl va X la chlorine hay mt nhom hydroxyl khac;
nh acid chlorosulfonic, chlorosulfonyl, acid p-toluene sulfonic;
- Cac halogenide cua vai kim loai nao o va dn xut cua
chung, nht la acid chlorostannous va acid chlorostannic;
- Cac hp cht khac, nh phenol (theo Fisher, phenol kt hp
nh la mt cht xuc tac, v sau phan ng ta co th thu hi tron
ven) trong acid, acid haloacetic, vai dn xut halogen cua bohr
(B) hay cua phosphor (P)...
Cao su kt vong c ch tao t nhng hp cht k trn a co
nhng ng dung hu ch v cng nghip; chng han nh cac cht
phan ng cua nhom 1 a a ti ch tao thermoprene, nhom
th hai a ti co c cht nha pliolite va plioform.
V c cu hoa hoc cua cac dn xut nay, ngi ta a ra nhiu
gia thuyt.
Trc tin gia thit la hai ai phn t ln cn t bao hoa ln
CAO SU THIN NHIN 139

nhau, lun phin tao thanh cac vong co 8 nguyn t carbon:

CH3

Ngi ta cung a ra cng thc khac vi vong hexacarbon do

hai ai phn t ln cn t bao hoa ln nhau:

Hoc vong 6 nguyn t carbon do mt ai phn t t bao hoa:

(hay con biu th la:)

Cac ni i m ra di
tac dung cua H2SO4 va
ng hoan hoa

140 CAO SU THIN NHIN

Nhng ngi ta nhn thy s mt cha no tng quat ch

vao khoang 50% n 60%. Nghin cu c ch phan ng, ngi ta
a ra lc nh sau, mt mt ni i trong hai ni i:

Thc ra, c cu co le con phc tap hn na, vai oan phn t

o tng ng vi mt trong hai lc nay, trong luc mt s
nhom isoprene khac vn khng i.

IV. Phan ng cua cac dn xut hydrohalogen hoa:

IV.1. ng phn hoa bi tac dung cua baz:

Nung nong cao su chlorine hydride vi baz hu c nh aniline,

pyridine hay piperidine, trc tin ngi ta nhn thy mt phn
acid chlorine hydride b thai tr. Tip o ngi ta chng minh
nung nong cao su chlorine hydride 125- 1450C vi pyridine hay
piperidine khan nc, s thoat hi hydracid co th la hoan toan.
iu kin nay, s thai tr acid chlorine hydride khng cho ra lai
cao su ban u, ma cho ra mt hydrocarbon mi, mm hn va t
an hi hn, Harries goi cht cha bao hoa nay la -iso cao su.
Qua nghin cu kh ozone -iso cao su, Harries chng minh s
kh chlorine hydride co th xay ra theo 3 cach khac nhau, khng
co s i ch hay co s i ch cua cac ni i, i vi v tr cua ni
i cao su cha x ly:

- HCl

(khong oi cho)

Cl
H
CAO SU THIN NHIN 141

- HCl

(oi cho)

Cl
H
H

- HCl

(oi cho)

Cl

Do tnh cha no cua -iso cao su, ta lu hoa c vi lu

huynh ngoai tnh co th gn ly ozone, trng hp nay, san
phm lu hoa co c ch co tnh bn dai cc thp. Cung bi c
tnh cha no, ta co th gn bromine vao -iso cao su trong chloroform, cho ra cac dn xut cng khng bn. Sau ht, acid chlorine hydride co th t gn vao tr lai. Cao su chlorine hydride
tao ra lai nh th, nung nong vi pyridine trong sut 4 gi di
ap sut, cung mt acid chlorine hydride cua no cho ra mt khi
mm deo, mau tm sm, tan nhiu trong benzene; nhng vi ru
cho kt tua khng hoan toan. Cht nay c Lichtenberg goi la
-iso cao su, vn con co cha no v qua thuy giai, no cho ra
ozonide, va di tac dung cua bromine, acid chlorine hydride
hay acid nitric, no t bin th thanh cht c cha ro c. -iso
cao su c bit ti t hn ng phn nhiu, bi kho khn
chnh v tinh khit hoa.
IV.2. ng hoan hoa bi tac dung cua bt kem:

Khi cho mt dn xut hydrohalogen hoa cua cao su chu tac dung
vi bt kem (Zn), no se mt i halogen cua no bin i thanh mt
san phm vong trong o co xut hin tr lai mt s ni i.
Chnh Staudinger va ng s a nghin cu phan ng nay
nhiu nht. Ho chng minh x ly cao su chlorine hydride hoa vi
bt kem trong toluene si, sut nhiu ngay, se co c mt cyclo
cao su co th kt tua c bng ru. Cht ng phn nay c
goi la monocyclo cao su co cha no kem hn cha no cua
cao su la phn na.
142 CAO SU THIN NHIN

Thc hin phan ng vi bt kem, giai phong kh hydrogen

chloride ta se co c polycyclo cao su vn con co cha bao
hoa, ng vi mt ni i cho 4 nhom isoprene:
H

H
+Zn
- 2HCl

Cl

Cl

a ti cng thc:

monocyclo cao su

Cl
+ HCl

monocyclo cao su chlorine hydride hoa

Cl

+ Zn
- HCl
polycyclo cao su

Chu y la cu truc cui nay (polycyclo cao su) ging y nh cu

truc ma ta a noi ti trng hp s kt vong bi nhit.

CAO SU THIN NHIN 143

- Phu chu: Tac dung cua baz vi cao su chlorine hoa.

Tac dung cua cac baz hu c nh pyridine hay piperidine vi
dung dch cao su chlorine hoa cung gy ra bin i cao su chlorine hoa ta nh trng hp cao su chlorine hydride hoa, co i
kem theo s giam bt ham lng chlorine, gel hoa dung dch va
thay i ly tnh.
Ngi ta cha cho c cu cua cac dn xut co c nh th.
Tuy nhin, s thai tr halogen cung khng nhiu nh trng hp
cua cao su chlorine hydride hoa va da vao cng thc cao su
chlorine hoa a a ra trc o, giai oan kh chlorine hydride
co th la theo lc sau:

Cl

..

- HCl

...

Cl

Cl

Cl

Cl

CH3

Cl

Cl

CH3

Cl

Cl

CH3

H Cl
H

Cl

Cl

Cl

CH3

Cl

Cl

CH3

Cl

Cl

CH3

Cl

144 CAO SU THIN NHIN

CH3

Cl
Cl

Cl

H
H

Cl

Cl

..

...

Cl

..

Cl

Cl

CH3

...

CHNG V

LY TNH CUA CAO SU

Tnh cht trc tip cua cao su sng nh tnh cht bn ngoai:
s hin hu cua mc, tnh chay nha dnh, kh (hay m),
sach...; va tnh cht bn trong: deo Mooney, kha nng lu
hoa... ta se cp chng khac.
Ta a khao sat hoa tnh cua cao su thin nhin va by gi ta
tip tuc khao sat ly tnh cua no, la tnh cht c ban cua cao su.
Trong qua trnh bin i thanh vt dung ch bin, cao su hu
nh bao gi cung phai trai qua x ly bin i tnh cht cua no, o
la s lu hoa.
Theo ngha n gian nht, lu hoa la cho vao cao su mt t l
lu huynh nao o (nhi can) va thc hin hoa hp chung bng
cach nung nong hn hp mt nhit va trong mt thi gian
thch hp. Ngay nay ta con cho vao cao su hp cht hu c goi la
cht gia tc (accelerateur, accelerator) lu hoa co tac dung i la
giam thi gian nung nong rt nhiu va cai thin vai tnh cht
cua san phm lu hoa c.
Ta se khao sat lu hoa cao su thin nhin chng VI. im
duy nht cn cp y la s bin i trit ma cao su phai
chu trong tin trnh lu hoa. Trc khi lu hoa, cao su la mt
cht co tnh deo chim u th hay tri hn tnh an hi, nht la
luc no a trai qua x ly c hoc cn thit cho cac cht phu gia
vao c (cng oan deo hoa). Sau khi lu hoa, trai lai chnh

CAO SU THIN NHIN 145

tnh an hi lai tr nn u th hn tnh deo (tuy nhin tnh deo

khng phai hoan toan bin mt).
Nh vy ta cn tm nhng s khac bit gia ly tnh cao su
trc khi lu hoa va ly tnh cua cung cao su nay sau khi lu hoa.
Tht th, khi noi ly tnh cua mt cao su ta phai hoi ly tnh cua
cao su trang thai nao, o la nguyn nhn ta cp ly tnh ng
thi trong trng hp cao su sng va trng hp cao su lu hoa
chng nay.
Nghin cu ly tnh cua cao su ngi ta a ra bang kt qua
nh sau (bang V.1), cac tr s ghi trong bang khng c xem la
hng s vt ly tuyt i.
Bang V.1: Hng s vt ly cua cao su
(1 atmosphere, 250C)
Hng s

n v

mt s
cp

Angstrom
(A0)

t
trong (D)

H s

Cao su
th loai
mm 2% S

Cao su
lu hoa

Ebonite
32% S

a = 8,54 r 0,05
b = 8,20 r 0,05
c = 12,65 r 0,05
(E) = 83020'

g/cm3

dD
dT

g/cm3/0C

x 106

dn
nhit

j/s/cm/0C
(cal/s/cm/0C)

x 10 6

t nhit
(Cp...)

J/g/0C
(cal/g/0C)

dCp
dT

J/g/0C2
(cal/g/0C2)

Nhit
chay
110C

J/g
(cal/g)

146 CAO SU THIN NHIN

Cao su
tinh
khit

0,906

0,911

0,923

1,173

595

620

611

241

1340
320

1430b
342b

1625a
388a

2,14c
0,510c

1,43c
0,341c

1,880
0,449
x 103
x 103

5,0
1,2
16,7
3,99

Nhit
chay

J/g
(cal/g)

x 103
x 103

ch s
khuc
xa (nD)

44,45
10,63

33,11
7,92
1,6

1,519

1,519d

1,5264

350

350d

350

dnD
dT
khuch
tan n4861
n6563

1/0C

nen ep
1 . dV
V dP

1/bar

x 106

53,7

51,0

24,3

1/bar/0C

x 109

260

262

110

0,5 b

0,2

m/s
(met/giy)

37a

1560a

m/s/0C

0,244a

d (1 dV)
dT (VdP)

x 106

45,25
10,82

0,033

h s
Poisson
( dan
< 300%)
vn tc (v)
dV
dT
hng s
cach
in (
1.000
chu ky/
giy)
dn
in

ohm/cm

x 1018

2,37

2,45

2,68

2,82

23

420

13

15

a: thanh phn cha ch ro, b: hn hp co cha cht gia tc lu hoa, c: tr s

trung bnh gia 250C va 1750C, d: cung tr s vi tr s cua cao su tinh
khit v s tinh khit hoa co hiu qua khng ang k v quang hoc.

Ta co th khao sat toan b ly tnh, nhng y ta ch khao sat

tnh cht c bit nht ma thi. Trong cac tnh cht vt ly cua
CAO SU THIN NHIN 147

cao su, tnh quan trong nht la tnh an hi khac thng cua no,
tc la tnh ma no co kha nng chu c bin dang rt ln va sau
o tr v dang ban u cua no mt cach d dang.
A.TH NGHIEM KEO DAN
Ngi ta tin hanh khao sat cao su chu ng nh th nao khi
no b bin dang. Nh vy vn trc ht c t ra la se chon
kiu bin dang c chp nhn, v cao su co th cho bin dang
theo nhiu cach khac nhau nh keo dai, nen ep, un gp, xon,
v.v...
Trn thc t ngi ta thng chon li keo dai. Kiu bin dang
nay c chon trc tin v no thch hp vi nghin cu cac yu
t trang thai thun tuy, tc la yu t phu tham gia vao rt t;
k o v no giup o c lc tac dung va hiu qua cua lc mt
cach thun li va kt qua o co th ghi thanh th d dang.
Th nghim keo dan vn la keo dai cac mu cao su bng mt
ng lc k vi mt vn tc dan u va ghi kt qua tr s lc tac
dung vao mu th cung nh dan dai. Hnh dang va kch c
cua mu th va ng lc c s dung ta se noi mt chng
khac.
Nu mun khao sat th nghim nay cho chnh xac, ta cn o
lc va dan kha nhanh, o la phng phap v sao ngay nay
ngi ta dung cac ng lc k ph thng co ghi th; ngoai ra
no con giup cho ta thc hin o c mt cach lin tuc. Nh th
kt qua la mt th ma ng biu din vi dan la truc
hoanh va lc keo la truc tung.
ng nhin o nh th, tr s co c khng phai la tuyt
i, nhng muc tiu cua ta la so sanh tm nhng ng im
hay d im cua cac ng biu din.
Nh vy nhng ng biu din khac nhau co c, phai c
i chiu vi nhau va chnh v th ta khng th dung tng lc

148 CAO SU THIN NHIN

(lc chung) tac dung vao mu th, tr phi dung mu th lun

lun co mt ct tht bng nhau; ma thc hin mt ct cua cac
mu th bng nhau tuyt i khng phai la d va khng bao gi
lam c. Nh vy ta phai thay th tng lc bng lc tac dung
vao n v mt ct (hay mi mt mt ct). iu kin nay, cac
ln o ac cac mu th co mt ct khac nhau phai c i
chiu, gii han nao o.
Theo ly thuyt, s tnh toan lc tac dung vao n v b mt
nay phai thc hin chp nhoang, bi v mt ct lun lun b giam
ln lt theo dan tng. Trn thc hanh, ngi ta ng y t
lc keo mt ct thng goc cua mu th ban u.
tranh moi m h v sau ta goi charge (lc u) la thng
s cua tng lc tac dung vao mu th va mt ct ban u cua
mu th va tension (lc cng) thng s cua cung tng lc va
mt ct cua mu th c xet ti ngay tc thi.
Ta co th lp mt bai toan rt n gian co s tng quan gia
lc cng va lc u, vi iu kin la tha nhn th tch cua mu
th vn khng i trong luc dan cng (thc ra co thay i mt t).
Goi C la lc u, T la lc cng, K la tng lc tac dung vao
mu th, S la mt ct ban u cua mu th va S mt ct cua
mu th khi chiu dai cua no hn chiu dai ban u L la GL di
tac dung cua tng lc K, tc la S la mt ct cua mu th chiu
dai L + GL.
Ta co:

K
C=

K
va

T=

T
, hay

S
=

S'

Gia s th tch vn khng i, ta co:

S x L = S (L + GL)
hay:

S
S'

L + GL
L

=1+

GL
L

CAO SU THIN NHIN 149

Nh vy h thc lin lac gia lc cng va lc u la:

T
GL
=1+
C
L
GL
hay T = C(1 + 
L
GL
Trong trng hp cao su, tr s  co th tr nn rt ln, do
L
o lc cng se cao hn lc u rt nhiu.
Vi mt ng lc k, ta ghi c ng biu din cua mt mu
cao su lu hoa thun tuy cao su(1)nh hnh V.1. Nhng ng biu
din co dang tng t vi ng biu din cao su sng (hnh V. 3)
ch khac im tr s cua lc thp hn i vi cung mt dan.

Sc chu keo dan (kg/cm2)

Sc chu keo dan (kg/cm2)

Theo nh ngha a cho, mt ng biu din nh th la

ng biu din lc u dan. Ta co th i thanh ng
biu din lc cng dan nh hnh V. 2:

300

200

100

200

400

600

800 1000
o dan( % )

Hnh V.1: ng biu din

lc u dan

2000

1500

1000

100

200

400

600

800 1000
o dan( % )

Hnh V.2: ng biu din lc

cng dan so sanh vi ng
biu din lc u dan

1. Hn hp cao su lu hoa cao su thun tuy la hn hp ch co cha cac hoa cht cn thit
cho lu hoa, ngoai cao su ra (tc la hn hp ch gm: cao su, lu huynh va cht gia tc
lu hoa) ma khng co cht phu gia nao khac.

150 CAO SU THIN NHIN

So sanh hai ng biu din vi nhau ta thy tr s lc cng i

ti t ln cao ti 2.000 kg/cm2 n 2.400 kg/cm2 so vi 250 kg/
cm2 n 300 kg/cm2 cua lc u.
Ngoai s khac bit nay ra, khac bit chu yu ma ta nhn thy
la ng biu din lc u co un cong trong khi ng biu
din lc cng lai khng co.
Tom lai, t y v sau ta ch noi ti ng biu din lc u
ma thi, o la ng biu din c dung duy nht trn thc t,
va ta goi o la lc keo dan hay sc chu keo t.
Sau khi nh ro iu kin th nghim keo dai cao su, ta tin
hanh nghin cu th nghim nay.
Nh a noi, cao su sng th kem an hi hn cao su a lu
hoa. S phn bit nay ch co tnh cach tng quat, ta cn phai
khao sat ky hn na.
Trc ht, kho khn u tin la nh ngha cao su sng va cao
su lu hoa. ng nhin hai danh t nay u co y ngha nh ro
ring; nhng nu ta tach chung ra, chung co y ngha m h (tc
la ta ch goi cao su thi).
Cao su sng hin hu di mt s ln hnh thc nh t xng
khoi, crpe, cac loai cao su th phm (mu chen, mu dy...). Tt
ca cac dang nay u la cao su sng, nhng cht lng cao su lai
thay i tuy theo loai; va trong moi trng hp no a c x ly
cng nghip va t nhiu a anh hng ti ly tnh cua no.
Bn canh iu o, cao su lu hoa lai co thanh phn rt bin thin
theo hoa cht ma ta nhi trn vao bin i tnh cht cua no.
Tuy nhin, s kho khn tm nh ngha tng thch nay a
khng gy tr ngai v nhn nh: nu ta so sanh mt mu cao su
sng nao o vi mt mu cao su lu hoa nao o qua s bin dang
nh keo dai chng han, ta nhn thy mu cao su sng khi ngng
keo (tc la bung ra) se tr v dang ban u cua no kem nhanh
va kem y u hn trng hp cua cao su lu hoa.
CAO SU THIN NHIN 151

Ta cung cn noi ti mt trng hp ma khac bit nay tr nn

rt nho, o la trng hp cua cao su sng cha qua x ly c hoc
hay hoa hoc nao, nh cao su co c t cach cho latex bay hi
nc n thun. iu kin bnh thng, ta se thy cao su sng
nay cung co tnh an hi nh la cao su lu hoa.
Cac cuc khao sat cua Jean Le Bras va nhiu nha nghin cu
cao su trn th gii a ra nhng s khac bit gia cao su sng
va cao su lu hoa xut hin ro rt hn, nht la xet cac yu t anh
hng ti cuc th nghim keo dai nh nhit va vn tc dan
cng:

I. Anh hng cua nhit

Nu lam lanh cao su sng di nhit bnh thng, ta se
thy sc chu keo dan cua no tng ln, tc la phai dung ti mt
lc keo ln hn cho mu cao su dan ti mt dan a nh
hoc cho no t. ng thi dan cua mu th b giam xung
rt nhiu va nu ta lam lanh xung di 800C, cao su se hoan
toan mt ht tnh dan cng. Ta noi no a b gel hoa.
Ngc lai, nu nng cao nhit cua mu cao su ln trn
nhit bnh thng, ta se thy sc chu keo cua no giam xung
rt nhanh, trong luc dan t tng ln.
Sau y la bang kt qua th nghim cua cao su sng (bang
V.2) va cua cao su lu hoa (bang V.3):
Bang V.2: Anh hng cua nhit ti c tnh cao su sng
Nhit
(0C)

Sc chu keo dan

(kg/cm2)

dan
(%)

-185
-80
0
20
40
60
80

536
380
88
31,7
19
11,2
5

0
50
1000
1.250
1.450
1.800

152 CAO SU THIN NHIN

Lu y: Nhng con s trong bang ch co muc ch duy nht la

giup ta anh gia tm quan trong cua s thay i nay ma thi.
Bang V.3: Anh hng cua nhit ti c tnh cua cao su
lu hoa (hn hp thun tuy cao su)
Nhit
(0C)

Sc chu keo dan

(kg/cm2)

dan
(%)

-70
-40
-20
0
20
60
100
140

382
284
262
242
233
211
182
35

0
680
710
730
770
880
980

Nhn nh: Nu lam lanh cao su sng va cao su lu hoa, hiu

qua sinh ra se kha tng t nhau; nu nng cao nhit ln, sc
chu keo t cao su lu hoa ha xung t nhanh hn trng hp
cua cao su sng, ng thi dan cua cao su lu hoa tng ln
yu hn trng hp cao su sng.
Nh vy, vic nng cao nhit trong cuc th nghim keo
dan a lam xut hin mt s khac bit rt ro gia tnh cht cua
cao su sng va tnh cht cua cao su lu hoa, chng to ban cht
cao su sng nhit deo nhiu hn cao su lu hoa.

II. Anh hng cua tc keo dan:

Trong trng hp cao su sng, tc keo dan ln lt co anh
hng ti sc chu keo dan va dan keo t va dang cua ng
biu din keo dan.
Nu ta th nghim lin tip cac mu th trn cung mt loai
cao su va keo dan vi cac tc khac nhau, ta se thy tc keo
dan cang ln (tc la keo cang nhanh) th tr s cua sc chu keo
dan va dan cang cao.
CAO SU THIN NHIN 153

Bang IV.4 sau y la kt qua keo dai cac mu cao su sng

nhit 300C vi cac tc khac nhau:
Bang IV.4: Anh hng cua tc keo dan
ti c tnh cao su sng
T l keo dan
(% mi giy)

Thi gian cn
thit t

Sc chu keo t
(kg/cm2)

dan
(%)

50
14
3
0,1
0,025

20 giy
1 phut
5 phut
1 gi
4 gi

31,7
25,6
10,2
2,9
2,2

1.300
1.280
1.020
400
300

Sc chu keo dan (kg/cm2)

V dang cua ng biu din keo dan, anh hng cua tc

keo dan c m ta qua nhng ng biu din cua hnh V.3:

Hnh V.3: ng biu din

keo dan cua cao su sng

o dan(%)

Khi tc keo dan kha ln, chng han khi t l dan la 50% mi
giy, ng biu din co dang cua ng biu din 1 cua hnh V.3
nay. c tnh cua ng biu din nay la vao chu ky th nghim
lc keo tng nhanh trong khi dan ch tng ln tng i t cho
n khi b t.
Ngc lai, nu tc keo dan nho hn, chng han t l dan la
3% mi giy, ng biu din se co dang tng t nh ng
biu din 2 cua hnh V.3. c tnh cua ng biu din nay la
154 CAO SU THIN NHIN

t mt luc nao o lc keo tng ln rt t u gy cho dan tng

ln rt ln cho n t.
Trong trng hp cao su lu hoa, anh hng cua tc keo
dan ti sc chu ng va dan t hay thay i, nhng lun
lun kem ni bt nhiu hn trng hp cao su sng. Tng quat
hn, vn tc keo tng ln th sc chu ng va dan t cung
tng ln mt t, nhng vai trng hp nao o kt qua co th co
s giam bt v sc chu keo t hay dan hoc ca hai.

Sc chu keo dan (kg/cm2)

V dang cua ng biu din keo dan trong trng hp cao su

lu hoa (hnh V.4), s bin thin v tc keo ch lam bin i
no rt t va trong moi trng hp, k ca vi tc keo cc nho, ta
khng bao gi co ng biu din co dang ging vi ng biu
din cao su sng.

Hnh V.4: ng biu

din keo dan cua cao
su lu hoa thun tuy
cao su

B
A

o dan(%)

Nh vy y la khac bit th hai thy ro gia tnh cht cao su

sng va tnh cht cao su lu hoa, chng to cao su sng co tnh
deo hn va cao su lu hoa co tnh an hi hn.

III. Anh hng cua thanh phn hn hp:

Trc khi tm hiu tip, ta cn nghin cu tng tn ng
biu din keo dan cao su lu hoa, v co bao nhiu loai cao su lu
CAO SU THIN NHIN 155

hoa se co by nhiu thanh phn hn hp khac nhau va bi th ta co

th tin oan cac ng biu din keo dan cung se co s khac bit.
Vi mt cao su lu hoa loai thun tuy cao su, ta co ng biu
din nh hnh V.4 a noi muc A-II anh hng cua vn tc keo
dan. Mt ng biu din nh th gm co 3 phn:
- Phn th nht OA co b lom quay v pha truc hoanh. No
biu th dan tng nhanh hn lc keo.
- Phn th hai AB tng i thng.
- Phn th ba BC, im C ng vi mu th b t, co b lom
quay v pha truc tung, no biu th t ngay luc th nghim ng
vi im 3 lc keo dan tng nhanh hn dan.
Thay v mt hn hp thun tuy cao su, nu ta th nghim cac
hn hp co thanh phn rt khac bit nhau, ta se nhn thy 3
phn cua ng biu din co th bin i theo cach khac.
Phn th nht co th tr nn rt nho, nhng lun lun hin
hu. vai trng hp t thy, no co th tr thanh toan th
ng biu din, phn AB va BC khng con na.
Phn th hai AB co chiu dai rt bin thin va gii han
di, co th tr thanh mt ng cong n gian.
Sau cung, phn BC tng quat la phn quan trong nht cua
ng biu din keo dan, no d dang thay i. ng cong cua
no gn im B co th ln hn t nhiu va phn tn cung cua no
v pha im C co th gn nh thng ng.

IV. Biu th cua ng biu din keo dan:

ng biu din keo dan cua mt mu cao su cho ta bit c
lc keo cn thit tao ra mt dan a nh hoc dan tao ra
bi lc keo a nh. c bit gii han cua ng biu din, ta
tm c sc chu keo t va dan t.
i khi ngi ta khng ch biu th c tnh mt hn hp cao

156 CAO SU THIN NHIN

su qua cac tr s cua sc chu keo t va dan khi t, ma

ngi ta con biu th qua tch s cua chung. S co c goi la
tch s dan cng c din ta n gian qua tch s cua hai s:
P=RxA
(vi R la sc chu keo t va A la dan khi t cua mt mu
cao su va P la tch s dan cng);
hoc din ta qua tch s phn trm:
RxA
P=

%
100

V. Module (Lc nh dan):

Nu ta so sanh cac mu cao su lu hoa co thanh phn khac
nhau bng cach keo n gian bng tay ti mt dan a nh, ta
se thy ro phai dung sc keo khac nhau, k ca keo tay nhng
mu cao su nay co kch thc u ging nhau.
din ta bng s nhng khac bit nay, ngi ta o lc keo
cn thit sinh ra mt dan dai a nh. Tr s cua lc keo
nay c goi la module va ngi ta biu th c tnh cua mt
hn hp qua module cua no 300% hay 500% tc la lc keo cn
thit co c mt dan dai la 300% hay 500%.
Module co th thy ngay trn ng biu din.
Ta phai lu y module nay khng phai la module cua tnh
an hi hay ng sut an hi.
Tuy nhin, vai cuc nghin cu khoa hoc nao o, ta co th dung
ng sut an hi Young o cho cac dan khng qua vai %.

VI. S thay i th tch cao su trong luc dan cng:

Nh ta a noi luc u, cao su trong luc b dan cng khng th
gi tuyt i th tch khng i. Tht th, nu ta keo dai ng
nhit cao su, ta se thy th tch cua no vn khng i cho cac

CAO SU THIN NHIN 157

dan nho (thc ra dan nho co s tng th tch nhng ch co

th lam ro c qua cac th nghim cc tinh vi, dung phng
phap cn thuy tnh hoc); nhng t mt im ti han no bt u
b giam xung, nu vao mt luc nao o ta ngng tng lc keo dan
ma ch gi dan at c, ta se thy co s giam th tch theo
thi gian. dan at c ng vi im ti han tuy thuc vao
nhit th nghim va dan cang ln bao nhiu th nhit
nay cang cao by nhiu.
Nh a noi ti gian chiu xa tia X, s giam th tch bi s
keo dan dai la kt qua cua s kt tinh mt phn cao su. Trai
ngc vi trng hp cua nhng cht co phn t khi thp, phn
tinh th nay b kt hp cht che vi pha v nh hnh con lai ma
no khng th tach ra c. Mt trong cac hiu qua cua s lu
hoa la lam chm tc kt tinh. o la nguyn nhn cao su sng
(khac vi cao su lu hoa) co th kt tinh c nhit bnh
thng vi cac dan di hn 200%.
Sau y la bang kt qua v tr s cua dan ti han cac
nhit th nghim khac nhau, cho trng hp cua mt cao su
lu hoa thun tuy cao su: (Bang V.5).
Bang V.5: dan ti han nhit khac nhau
Nhit (C)

dan ti han (%)

0
25
60
70

vao khoang 200

vao khoang 400
vao khoang 500
trn 600

thy ro s thay i giam th tch theo thi gian nh th

nao cua cung hn hp cao su khi gi dan dai khng i
600%, ngi ta a ra bang V.6 nh sau, trong o ly th tch ban
u lam n v:

158 CAO SU THIN NHIN

Bang V.6: S thay i th tch theo thi gian

(cua mt hn hp cao su thun tuy cao su dan 600%)
Sau thi gian

Th tch

5 giy
30 giy

0,9935
0,9912

1 phut
1 gi
1 ngay
7 ngay
21 ngay

0,9901
0,9881
0,9865
0,9852
0,9847

Vi nhng hn hp cao su co phu gia, tc la trong o ta cho

vao cht bt v c, hin tng xay ra cung tng t, nhng s
giam tht cua th tch co th b che lp bi s tng th tch cung
luc vi kt qua tao thanh khoang trng chung quanh cac phn t
cht n cao su.

VII. d cua cao su:

Ngoai cuc th nghim n gian keo dan cao su, trong o ta
n thun keo mu th cho n khi t, co mt cuc th nghim
keo dan khac, theo o ta khng keo cho ti t.
Nu keo dai mt mu cao su ti mt dan nao o ri bung
ra, trc tin ta nhn thy mu cao su nay tr v dang ban u
nhanh chong (an hi) ti chiu dai ban u cua no; nhng nu
ta keo ti mt dan ln va gi trong mt khoang thi gian lu,
mu cao su khng con tr v ung chiu dai ban u na va s
co rut nay xay ra trong thi gian chm nhiu hn cho n khi
khng con sinh ra s bin i nao na. S khac bit gia chiu
dai cua cao su a co rut va chiu dai ban u cua no, ta goi la s
bin dang d hay d cua cao su.
Ta co th lam mt mt phn d cua cao su bng cach gia
nhit, chng han nh ngm vao nc nong. Hin tng c giai
thch la cac lc an hi gy co rut cao su c thun li hoa tac
CAO SU THIN NHIN 159

dung cua chung qua s giam bt nht ni do s nng cao nhit

.
Hin tng nay thay i nhiu v cng tuy theo o la cao
su sng hay la cao su lu hoa va hin tng thy ro cao su sng
hn la cao su lu hoa.
Co 4 yu t anh hng ti d cao su la: tc keo dan, t l
dan, thi gian dan va nhit .
- Nu ta keo cac mu cao su cung loai vi cac tc khac
nhau, nhit khng i va nu ta bung chung ra ngay t
cung mt dan a nh, ta se thy d cang ln khi tc
keo cang nho.
- Nu ( cuc th nghim khac) ta keo dai cac mu cao su cung
mt loai ging nhau vi tc khng i ti cac dan khac
nhau va bung chung ra, ta se thy dan cang ln bao nhiu th
d cung ln theo by nhiu. Chng han nh bang V.7 cho kt
qua tac dung nh sau:
Bang V.7: Anh hng cua t l dan
ti d cua cao su sng
dan (%)

d sau 10
ngay (%)

d mt i
nhit
1000C (%)

d con lai
(%)

50
100
150
200
250
350

7,5
20
27,5
40
55
125

0
2,5
7,5
12,5
25
72,5

7,5
17,5
20
27,5
30
52,5

- Tip tuc, nu ta keo dai cac mu cao su ging nhau vi mt

tc khng i cho ti mt dan a nh va nu ta gi chung
dan cng trong sut thi gian khac nhau, ta se thy mu cao su
cang gi dan cng lu bao nhiu th d cang ln by nhiu.
Ta co th thy kt qua trc nghim bang V.8 sau y:
160 CAO SU THIN NHIN

Bang V.8: Anh hng cua thi gian dan cng

ti d cao su sng
Thi gian dan
dai dan
200% (phut)

d sau 10
ngay yn
(%)

d mt i
nhit 1000C
(%)

d con lai
(%)

5
10
30
60
120
240

22,5
27,5
40
52,5
62,5
67,5

5
10
12,5
17,5
20
20

17,5
17,5
27,5
35
42,5
47,5

Sau ht, nu ta keo dai cac mu th ging nhau gi tc

dan dai, t l dan va thi gian duy tr dan cng khng i ma ch
thay i v nhit th nghim, ta se thy nhit th nghim
cang cao bao nhiu d cang ln by nhiu. Anh hng nay
c chng to bang V.9 sau y:
Bang V.9: Anh hng cua nhit ti d cao su sng
Nhit th
nghim (C)

d sau
10 ngay (%)

d mt i
bi nung nong
ti 1000C (%)

d con lai
(%)

20
25
35
40
60
70
85

17,5
22,5
30
47,5
55
70
90

2,5
5
10
25
10
15
15

15
17,5
20
22,5
45
55
75

Trong trng hp cao su lu hoa, d thp hn cao su sng

nhiu, no cung b anh hng bi nhng yu t nu trn.
Hn na, thanh phn hn hp cung co anh hng ti d
cua cao su lu hoa, mt s cht nhi trn vao cao su co xu hng
tng d ln.

CAO SU THIN NHIN 161

VIII. Hysteresis cua cao su (Hin tng tr an hi):

Nu nhng th nghim keo dan ri co rut c thc hin vi
mt ng lc k co ghi th, ta co th thy co s hin din cua
d va cac s kin cc quan trong khac th.
Chng han trng hp cua mt mu cao su sng, ng lc
k co ghi th cho kt qua nh sau: (hnh V.5)

(kg/cm2)

ng biu din 1 la ng biu din dan cng. Theo dang

cua no, no ng vi th nghim keo dan thc hin tc nho
tng ln d.

Sc chu keo dan

Hnh V.5: ng
biu din keo dan
va co rut cua mt
mu cao su sng

P1
3
2
4

A2

A1

o dan( %)

Gia thit ta cho ng lc k ngng hoat ng vao luc at c

mt dan A1 ng vi im P cua ng biu din. K o ta cho
ng lc k hoat ng tr lai theo chiu nghch. Lc dan cng va
dan se giam xung, ta nhn c mt ng biu din tr v
s 2. Ta se nhn thy ng biu din s 2 nay tuyt i khng
chng kht ln ng biu din th nht, no giao vi truc hoanh
tai im A2 pha bn phai gc O. dan OA2 la d cua cao su.
Hin tng cua cac ng biu din i va tr v khng chng
kht ln nhau c goi la hysteresis (tr) cua cao su. No co y
ngha rt ro.

162 CAO SU THIN NHIN

Tht th, din tch trong gia ng biu din 1 (tung

PA1) va truc hoanh t l vi nng lng cung cp vao cao su
dan cng va din tch trong gia ng biu din 2 (tung PA1)
va truc hoanh t l vi nng lng hoan tra bi cao su trong luc
co rut. S kin la din tch th hai nho hn din tch th nht
chng to nng lng hoan tra bi cao su nho hn nng lng
tiu thu no bin dang, va din tch trong gia ng biu
din 1 va 2 t l vi nng lng cha hoan tra bi cao su.
By gi gia th sau khi co c chu ky th nht, ta khng g
ly mu th ra ma lai cho ng lc k hoat ng tr lai theo
chiu dan cng. Ta se co c mt ng biu din mi s 3 khac
hoan toan vi ng biu din keo dan th nht. Chng to cu
truc bn trong cao su a b bin i bi th nghim ln th nht.
Cung nh ln th nht, mu cao su c keo ti dan A1 th
ngng ri cho tr v, ta se nhn c ng biu din co rut s 4.
Hai ng biu din 3 va 4 nay xac nh mt chu ky tr th hai
va ta thy din tch cua chu ky mi nay nho hn din tch cua
chu ky u.
Nu lin tuc cho cung mu cao su chu dan cng ri co rut, ta
se thy cac chu ky tr lin tip co c u co din tch giam
dn va i v gii han.
Trong trng hp cao su lu hoa, hin tng cung xay ra nh
th nhng vi cng kem hn nhiu va hn na co s tham
gia cua thanh phn hn hp vao hin tng. Cung nh trng
hp cua d, mt s hoa cht cho vao cao su lam tng c
tnh tr.
S khac bit v cng cua d va cua tr gia cao su
sng va cao su lu hoa mt ln na con chng to c tnh deo u
vit cua cao su sng va c tnh an hi u vit cua cao su lu
hoa; nhng s kin d vn tn tai cao su lu hoa cung
chng minh la s lu hoa khng lam mt hoan toan c tnh
deo cua cao su sng (s kt tinh bi keo dai la mt trong cac
CAO SU THIN NHIN 163

nguyn nhn chnh cua tnh tr). Cn phn bit ro tr trc

o th hin c tnh bin dang chm co bin ln vi tr sinh
ra s bin dang nhanh, ca n bin cua chung cc nho.
Trong trng hp cui nay, c nng ma cao su tiu thu khng
mt t g la kt qua v tnh deo hay s kt tinh cua no, ma la do
mt hin tng co tnh tng t nao o vi tnh nht cua cht
long.
Mt phng phap rt n gian co tnh cach thc nghim
thay c tnh tr cua cao su lu hoa th hai nay vn la tha ri
t do mt qua bong cao su c xung mt tm thep. Vao luc
cham tm thep, lc ri cua qua bong se i thanh xung lc, qua
bong bin dang cho n khi hp thu hoan toan nng lng nay.
Tip o tnh an hi co xu hng tra lai nng lng nay va ta
thy qua bong tung ln khng ti cao khi u tha ri, ta co
th kt lun nng lng hoan tra kem hn nng lng hp thu
nhiu.

IX. Hin tng nhit:

Ta va thy mt phn nng lng cung cp cho cao su no
bin dang nhanh, khng c cao su hoan tra khi ta cho no tr
v dang ban u cua no. Nng lng hp thu mt chiu nay se t
bin i thanh nhit. Nhng cung nh cht khac, cao su lu hoa
cung co th bin i h tng c: c nng bin thanh nhit
nng va nhit nng bin thanh c nng. iu cn la vt liu
hoc lun lun trang thai qun bnh vi mi trng xung
quanh, hoc ta cho no bin dang rt chm theo li ng nhit
hoc ngc lai rt nhanh theo li oan nhit.
Cac hin tng nhit i theo s bin dang cua cao su a c
bit t cuc nghim xet do Gough thc hin nm 1805. Joule la
ngi t tr lai vn di kha canh nhit ng hoc, a chu
thch la cao su t phat nong ln khi no b bin dang t ngt va
ngc lai no t ngui lai nu ta lam cho no ngng bin dang mt

164 CAO SU THIN NHIN

Hnh V.6: con lc Wiegand

cach t ngt. ng cung nhn nh

la nu ta gn mt u mu cao su
vao mt cai gia va lam dan dai
mu cao su nay bng cach treo
mt qua cn vao u con lai, ri
gy co rut mu th bng cach
nng cao t ngt nhit cua no.
Toan b cac hin tng nhit nay
c goi la hiu ng Gough-Joule.
Cng cua chung tuy thuc chu
yu vao nhanh le ma cao su b
bin dang hay b nong ln. Nu no
b bin dang hay b nong ln chm,
ta se khng thy c g ca.

Wiegand a lam c mt thit b giup thy ro c s an

hi cua cao su keo dai di tac dung t ngt cua nhit. Thit b
nay c goi la con lc Wiegand co dang nh hnh V.6.
Mt bng cao su lu hoa mt u c gn vao gia c nh cua
con lc va u kia gn vao pha di ng g cua con lc. Nh vy
bng cao su nay phai chu sc cng ti a khi con lc i qua mt
trong cac v tr bin cua no va ti thiu khi no ti v tr thng
ng. Thit b c t sao cho bng cao su nhn c mt sc
nong t ngt vao luc ma con lc i ti mi mt v tr bin cua
no, tc la khi cao su b dan cng (phng phap phan chiu
parabol). Di tac dung cua nhit, bng cao su rut ngn lai, lam
cho con lc kch ng nhe khi no i theo chiu ngc lai.
Nu ta dao ng con lc ma khng co s lam nong, no se ng
lai vao mt luc nao o, nhng nu ta cho no dao ng bng cach
lam cho bng cao su nong ln mi mt trong cac v tr bin cua
no, ta se nhn thy s chuyn ng vn duy tr. Ngi ta a lam
c mt may nhit nh th hoat ng theo hiu ng Gough Joule.
CAO SU THIN NHIN 165

X. Racking:
Racking la mt tnh cht ky la cua cao su sng, ta se khao sat
y v no lin quan ti s dan cng cua cao su.
Nu ta keo dan manh cao su sng va duy tr dan dai, ha thp
nhit cua no bng mt hn hp sinh han, no se gel-hoa va luc
y ta bung hai u ra, no khng co rut lai (an hi); nhng nu
ta ly hn hp sinh han ra khoi mu cao su, ta se thy no t co
rut lai dn dn, khi nhit tng ln ti nhit bnh thng,
cho ti gn chiu dai ban u cua no, gn d.
Nu ta bt u thc nghim tr lai nh th, nhng ln nay
vn gi hai u cua no khng cho co rut lai, luc a tr v ti
nhit bnh thng ta bung no ra, ta se thy no khng rut
ngn lai va vn b dan dai nht nh nh th. Chnh hin tng
nay goi la Racking.
Nu ta tip o tng manh nhit mu cao su ln chng han
nh nhung vao nc si, tc thi ta thy no tr v chiu dai ban
u cua no.
Ngi ta a tm cach nh nhit thp nht at c kt
qua nay va ho nhn thy Racking tuy thuc vao nhit ma cao
su b dan dai trc khi ng gia hoa. Nhit dan cng ban u
cang cao bao nhiu, th Racking cang cao by nhiu.
Khi a ch tao c mt mu cao su Racking hoa, ta co th
bt u tr lai cng vic lam nh th, va cho no co mt dan
mi, va gel-hoa va va duy tr dan dai trong luc no nong ln tr
lai. Ta co th bt u lai nhiu ln nh th, cho ti khi at c
mt mu cao su sng thng trc co dan cao hn dan t
bnh thng cua cung mt mu cao su.
Chng han, ln lam u tin ta co th cho mu cao su co
dan thng trc 1.000% hi thp hn dan t cua mt cao su
sng cht lng tt. Sau 4 ln thc hin, ta co th at c
dan 2.000%, cao hn dan t ban u. Lam nhiu ln hn
166 CAO SU THIN NHIN

na, chng han 12 ln ta at c ti 4.000% va 50 ln dan ln

ti 10.000%.
mt trang thai dan cng thng trc nh th, tnh cht vt
ly cua cao su hoan toan b bin i. Dy cao su co c co ve nh
mt cu truc si va ging nh dy cua vt anh cu. Sc chu
keo t tng ln va dan cng giam nhiu. ng thi t trong
tng ln nh bang kt qua thc nghim ma cac nha nghin cu
a chng minh sau y: (bang V.10)
Bang V.10: Anh hng cua Racking ti t trong cao su sng
Racking (%)

T trong

0
500
1.000
2.000
4.000

0,937
0,946
0,950
0,953
0,953

B. NEN EP CAO SU
Cac th nghim nen ep cao su tng i t c thc hin hn
th nghim keo dan, du rng loai bin dang nay thng gp trn
thc t hn, nht la trng hp cao su lu hoa. Ly do la kho thc
hin th nghim nen ep mt cach thch ang.
Phng cach c in la ep mt mu cao su gia 2 mm song
song khng con hp cach na v hai mt tip xuc gia mu cao
su va mm ban ep co s bin dang t do: mu cao su giam chiu
day, lam cho hai mt tip xuc nay tng ln. Nh vy cuc th
nghim khng con chnh xac.
Theo lch s, tranh bt li nay, hai nha thc nghim My la
Sheppard va Clapson a dung mt kiu b tr hoan toan khac
hn.
Ho khi i t nguyn tc lam giam b day cua mt la cao su
theo hai cach khac nhau. Trc ht cho lc nen ep tac dung
CAO SU THIN NHIN 167

thng goc vi mt phng cua la cao su, ri keo dai la cao su theo
moi phng, nh cac lc dan cng tac dung cung mt lt va
nh v mt phng la cao su. Cac lc dan cng nh vy phai
chon cho thch hp gy ra cung mt hiu qua nh lc nen ep.
ap dung nguyn tc nay, ho ly qua bong cao su dung lam
mu th, thi phng ln vi khng kh. Di tac dung cua khng
kh, qua bong phnh ln va b day cao su giam xung, nh th
tai mi im cua din tch u co mt lc nen tac dung.
Nh meo nay ngi ta thc hin c mt hiu qua ging vi
hiu qua co c vi cac lc nen tac dung t do.
Sheppard va Clapson cho kt qua th nghim nen ep cao su
nh sau (bang V.11):
Bang V.11: Nen ep cao su
T s din tch trn
din tch ban u

nen (%)

Tr s tng ng
cua lc nen (kg/cm2)

1,00
1,18
1,55
2,05
3,55
5,05
5,75
6,25

0
28,5
58,4
76,2
92,1
96,2
97,0
97,4

0
3,9
15,4
47,4
465
2.160
5.040
9.170

Lu y: Lc nen v ng vi qua bong n vao khoang 9.000 kg/cm2,

tr s nay nu em so vi sc chu keo t th nghim keo dan
la vao khoang t 250 kg/cm2 n 300 kg/cm2.
Kt qua nay cho phep ta vach ra mt ng biu din nen ep
cung nh la ta vach ng biu din keo dan.
Ta cung co th gom hai ng biu din vao chung cung mt
th vi lc keo dan t theo truc tung dng va lc nen theo
truc tung m, dan tng theo truc hoanh dng va giam b

168 CAO SU THIN NHIN

day theo truc hoanh m. Nh

th ta co mt ng biu din
lin tuc v s bin dang cua cao
su i t nen ti keo t,
nh hnh sau y (hnh V.7).

100
D

Ta nhn thy ng biu

din nen ep t phc tap hn
ng biu din keo dan, v
lc nen tng cc nhanh va b
C'
lom cua phn ng biu din
Hnh V.7: ng biu din nen ep va nay bao gi cung quay v pha
dan cng
truc tung. Hin nhin ng
biu din nen ep co mt ng tim cn doc ng vi s giam b
day 100%.
Ngoai cac cuc th nghim nen n gian, co th thc hin
c th nghim v d va tnh tr nen ep nh trng hp
th nghim keo dan.
i vi cao su sng, th nghim nen ep thng c dung ti
nhiu, nhng muc ch chu yu la cung cp mt s kin thc
theo qui c v deo. Thit b chuyn dung nay c goi la may
o deo.
C. BIEN DANGLIEN TUC
T trc ta ch xet ti nhng trng hp ma mu cao su th
nghim b bin dang mt ln hay mt s nho ln. i vi ng
dung thc t cua cao su lu hoa, khao sat cac mu cao su chu
mt s rt ln bin dang cung loai lin tip theo nhp nhanh
rt hu ch. Ta co th nghin cu ti s bin dang qua keo dan
dai, nen ep hay xon.
Trong moi trng hp, ta nhn thy sau mt thi gian lu hay
mau co s xut hin b mt cao su cac ng ran nt cang luc
su rng dn.
CAO SU THIN NHIN 169

Cac ng ran nt xut hin la do nhiu nguyn nhn ma

trong o s oxide hoa cao su co anh hng quan trong nht. Tht
th, nu ta lam thc nghim kh tr hay kh nitrogen chng
han (khng co oxygen) ta se lam chm xut hin ng ran nt
rt nhiu. cac ng ran nt xut hin, khng cn phai cho
cao su tip xuc vi mt lng oxygen tht ln v nu ta th
nghim trong oxygen nguyn cht thay v mi trng khng
kh, ta khng thy co s tng hin tng nao ang k.
Nhng mt khac, vic cho thm vao cao su cht khang oxygen
(antioxygen) a chng to oxygen khng phai la nguyn nhn duy
nht lam xut hin cac ng ran nt. Tht th, nu ta cho vao
cao su cac cht khang oxygen khac nhau co hiu qua so sanh
c v phng din phong chng lao hoa bnh thng cho cao
su, ta se thy chung co hiu qua rt thay i v vic lam xut
hin chm cac ng ran nt.
Tm quan trong cua s bin dang lin tuc lp i lp lai la co
s lin tuc lp i lp lai hin tng tr va hu qua hin tng
nhit cua no i kem theo. Bi th, mt vt dung cao su chu bin
dang lin tuc se t phat nong ln cho n khi nao no at c ti
mt nhit ng vi trang thai qun bnh gia lng nhit
trong cao su thoat ra va lng nhit nhng lai mi trng
xung quanh.
y la ly do v sao vo xe(1) t phat nong ln trong luc ln banh
va v sao mt s cao su nhn tao lai co tnh tr manh nong ln
nhiu hn so vi cao su thin nhin.
S nng cao nhit nay i khi rt quan trong va dn n
h hai phn trung tm ( trong) mu cao su.

1. Lp xe: vo xe

170 CAO SU THIN NHIN

D. T TRONG CAO SU
Ta a thy cao su sng chu mt s giam nhe th tch khi no b
keo dai. Nu khi lng khng i, s giam th tch se gy ra s
tng t trong cao su. Hin tng tng t trong cung c nhn
thy phn Racking cao su.
i vi cao su lu hoa, t trong ng nhin tuy thuc vao
thanh phn cua hn hp. T trong cua cao su a lu hoa co th
P
tnh theo cng thc D = , vi D la t trong cao su lu hoa, P la
V
khi lng va V la th tch cao su lu hoa. Nhng trng hp
mun nh hn hp cao su cha lu hoa co t trong la bao nhiu
(thit lp mt hn hp cao su), ta co th ap dung theo cach sau
y: tnh ra th tch tng nguyn liu hoa cht s dung theo
khi lng s dung cua chung, t trong cua hn hp cao su lu
hoa se la tng khi lng chia cho tng th tch, chng han nh:
Thanh phn
hn hp X
- cao su t xng khoi
- oxide kem (ZnO)
- lu huynh
- MBT (Bayer)
- stearic acid

Khi lng
(kg)

T
trong

Th tch
(dm3)

100
5
3
0,75
1,25

0,93
5,6
2
1,41
0,92

107,5
0,89
1,5
1,53
1,36

110 kg

111,78 dm3

Vy t trong cua hn hp lu hoa X hay cao su lu hoa X la :

110
D=
= 0,98
111,78
E. TNH CHAT IEN CUA CAO SU
Cac tnh cht in hoc cua cao su (cao su th, cao su lu hoa
co cha hoc khng cha cht phu gia v c) u quan trong v
CAO SU THIN NHIN 171

chc nng cua no nh la cht cach in cao trong vic ch bin

dy in va dy cap in.
Ta bit cao su th khng phai la mt cht hoa hoc nguyn cht.
Ngoai hydrocarbon cao su ra con co s hin din cua t l nho cht
khac, chung co anh hng xu ti toan b tnh cht in.
o la nguyn nhn ma ta mun tm cao su co tnh cht in
tt nht, trc tin ta phai tinh khit hoa no. S tinh khit hoa
nay co th thc hin cho cao su kh bng cach ra, nhng ta co
th tinh khit hoa ngay chnh t latex.
Bang V.12 sau y chng minh ham lng cht bn cua mt
latex thay i nh th nao trong nhiu ln x ly kem hoa:
Bang V.12: Anh hng kem hoa(1) lin tuc ti
ham lng cht bn cao su.

Latex thng
Sau 1 ln kem hoa
Sau 2 ln kem hoa
Sau 3 ln kem hoa

Cht chit rut

acetone (%)

am (%)

Tro (%)

5,20
3,24
2,83
2,48

0,70
0,33
0,24
0,10

1,00
0,42
0,15
0,09

V cao su lu hoa, mc du a co nhiu nghin cu, ta khng

th nao lp c tng quan hoan toan ung gia hoa cht ma
ta trn vao cao su va tnh cht in ca hn hp, nhm xac nh
trc cac tnh cht in cua hn hp nay.
Sau ht, ngi ta cho bit co han ch ti nhng cuc nghin
cu v tnh in tao cao su qua s co xat va v tnh cam ng t
cua cao su.

1. Kem hoa: cremage, o la phng phap m c hoa latex ti cung va la mt trong

cac phng phap tinh khit hoa.

172 CAO SU THIN NHIN

F. TAC DUNG CUA CHAT LONG

y ta khng noi ti tac dung hoa hoc cua cac cht long vao
cao su.
V phng din vt ly, nhiu cht long co tac dung ti cao su
th hin qua s n ln hay chuyn thanh dung dch, nht la
trng hp cua cac pho san du mo: benzene, dn xut benzene,
cht beo, sulfur carbon, dn xut halogen hoa cua hydrocarbon,
v.v...
Trong trng hp cao su sng, khi ta cho no tip xuc vi mt
trong cac cht long nay, kt qua co c se khac nhau tuy theo cao
su cha qua mt tin trnh x ly nao hay cao su a c x ly.
trng hp th nht, chng han nu ta dung cao su co c
qua cach bc hi nc latex n gian, ta nhn thy no tng
nhanh th tch ln nhiu hoc t cho ti mt gii han nao o no
khng thay i na.
Ngc lai nu ta dung cao su a qua x ly may nhi can, ta
nhn thy no n ln cho ti khi tan hoan toan trong cht long
thanh mt dung dch ng nht va nhy t nhiu hoc thanh mt
gel. Cao su cang t b nhi can bao nhiu, nht cua dung
dch cang ln by nhiu. Bang V.13 sau y chng to anh hng
cua s nhi can cao su ti nht cua dung dch nh th nao.
Bang V.13: Anh hng nhi can cao su ti
nht dung dch cua no
S ln i qua gia
2 truc may nhi can

nht
(centipoises)

0
7
15
37
100

27,9
16,1
9,6
3,4
1,5

CAO SU THIN NHIN 173

 nht cua dung dch cao su cung tuy thuc vao m c

cua no. m c dung dch cang ln, nht cang cao cho
trng hp cao su a qua mt ln nhi can nht nh.
Nh vy trn thc t ngi ta qui nh co hai yu t anh
hng ti nht cua mt dung dch, m c va s nhi can
cao su.
Cac yu t khac con co th co anh hng ti nht, chng
han nh ban cht cua dung mi. Bang V.14 sau y cho nht
cua cac dung dch co c cho cung mt cao su cung m
c, nhiu loai dung mi khac nhau:
Bang V.14: Anh hng ban cht dung mi ti nht
Dung mi

nht
(centipoises)

- tetrachlorocarbon
- heptan
- toluene
- benzene
- xylene
- sulfur carbon
- ether

22,4
15,7
13,2
12,5
10,9
9,7
3,9

Ta cung co th bin i c nht cua mt dung dch bng

cach cho cht long khac thm vao ma chung khng hn la dung
mi cao su. Chng han nh, nu ta cho mt lng nho ru hay
acetone vao mt dung dch cao su benzene, se giam c nht
cua no. Bang V.15 sau y chng to anh hng cua cht long
khng hn la dung mi ti nht cua mt dung dch cao su:
Bang V.15
ru
- s c.c. (ml) cho vao
- nht (cp)

174 CAO SU THIN NHIN

methylic

ethylic

amylic

0 1 2
94 58 44

0 4 5
94 43 37

0 15 17
94 55 49

Trn thc t, ta thng s dung cac dung dch khng phai ch

gm co cao su va dung mi, ma con co cht cn thit cho lu hoa
va nhiu cht phu gia khac. Vai cht co th ngn can s hoa tan
thanh dung dch, nh khoi en carbon chng han.
Dung mi tt nht cua cao su sng la cac hydrocarbon vong,
phng hng, chi phng; cac hydrocarbon halogen hoa, vai
ether (ethylic, isopropylic), ester (nh acetate butyl), hp cht d
hoan (piperidine, thiophene), hp cht sulfur hoa (sulfur carbon,
ethylmercaptan), vai amine (dimethylaniline) hay cetone (oxide
mesityl)... Ngc lai co mt s cht khng co tac dung ro rang, ta
co th cp ti a s hp cht hydroxyl, acid carboxylic, cung
nh mt s aldehyde, ether, cetone (nht la acetone), amine va
hp cht nitro.
Cac cht long co anh hng ti cao su sng cung co tac dung
ti cao su lu hoa. Tac dung nay th hin nhit bnh thng
qua s n ln thay i theo cht long va thanh phn hn hp cao
su lu hoa. Bang V.16 sau y cho bit anh hng cua nhiu
cht long khac nhau ti n cao su lu hoa:
Bang V.16
Cht long
- sulfur carbon
- benzene
- ether
- acetone
- ru amylic

n (%)
550
290
150
11
6,2

Ta khng th nao tm c nhng tng quan giup tin liu

y u v s kt hp cua cao su trong mt mi trng cht long
theo hoa tnh hay ly tnh cua cht long y. n va tc cang
ln bao nhiu, th nht va si cua cht long cang nho thp
by nhiu; nhng iu nay ch nghim ung cho cht long co
cung chc hoa hoc.

CAO SU THIN NHIN 175

Ta co th vach mt ng biu din cua mt mu cao su n

trong mt cht long a nh bng cach t truc hoanh la thi gian
ngm va truc tung la tng th tch tng ng. ng biu din
n theo thi gian tng quat se co dang nh hnh V.8 sau y:

Hnh V.8: ng biu

din n theo thi gian

tT
0

ng biu din nay co hai phn khac nhau ro rang. Phn th

nht OA ng vi n tng ln tng i nhanh trong luc u
th nghim. Phn th hai AB th hin n tng ln chm hn.
H s goc cua phn nay la mt trong cac c tnh cua tac dung
cht n s dung.
Bang V.17 sau y cho vai kt qua at c trong th nghim
nghin cu v n trong nhiu cht long khac nhau cua cao su
lu hoa n gian vi lu huynh:
Bang V.17
- tetrachloro carbon
- chloroform
- sulfur carbon
- toluene
- xylene
- benzene
- et xng terebenthin
- du hoa
- aniso
- du paraffin
- ether ethylic
- acetate amyl
- ether du hoa
- nitrobenzene
- aniline
176 CAO SU THIN NHIN

659
651
583
504
501
489
483
389
323
303
243
237
234
145
14

133
71
42

8,9
24,0
18,0

101
92
390
98
163
460
39
168

7,6
9,0
69,0
8,4
3,4
1,0
3,0
13,0

400

3,8
0,1

Ct A la ct n % tng ng vi im A cua hnh V.8; ct B

la ct thi gian tnh bng gi, no tng ng vi im A va ct C la
ct h s goc cua phn gn nh thng hang cua ng biu din,
h s goc nay c din ta qua s tng n trong 100% gi (trong
toan b thi gian th nghim).
Nu ta th nghim cho n cac nhit cao hn nhit bnh
thng, ta se thy nhit tac dung ti hai phn ma a phn bit
ng biu din n theo cach khac bit nhau. Tr s truc tung
im A ch tng ln nhe, trong luc h s goc cua phn AB trai lai
tng ln mt cach ni bt. iu nay cho bit s tng n lin
tuc nhay vi nhit cao hn. Cung co th hoa tan c cao su
lu hoa nu ta ngm no nhit y u va vi thi gian kha
lu. y chnh la nguyn tc cua phng phap nh lng cua
cht n cao su lu hoa.
V tc n, kt qua at c thay i kha nhay theo dang va
th tch cua mu th s dung. Nh vy co kt qua co th so
sanh vi nhau c, ta phai dung nhng mu cao su co cung
dang va th tch.
Mt tac dung quan trong ti cao su lu hoa cua cht n la lam
giam c tnh cua no mt cach co hiu qua.
Cao su a n tr nn t cng dai va nht la gion nhiu hn.
Chng han, mt hn hp cao su lu hoa thun tuy cao su n
sut 7 ngay trong xng, sc chu keo t cua no t 200 kg/cm2 se
giam xung con 15 kg/cm2 va dan t 700% xung con 500% th
t. ng thi cng b giam xung nhiu.
Nhng hu qua tr nn bt li nghim trong khi ta ch tao
cac vt dung dung vao muc ch tip xuc vi cht long co kha
nng lam n chung ln (nh cup bel thng). Ta co th cu van
bng cach lp thanh phn hn hp thch hp; nhng vn nay
c ap ng nhiu hn la phai dung ti cao su nhn tao va cht
tng hp.

CAO SU THIN NHIN 177

CHNG VI

S LU HOA

Lu hoa la mt phan ng quan trong nht cua cao su sng.

Chnh nh kham pha ra no ma ky ngh cao su trn th gii phat
trin manh me to ln nh ngay nay.
A. AI CNG
Trc khi i ti khao sat chi tit s lu hoa, ta noi vn tt ti
s kham pha phan ng nay, ngun gc danh t va nh ngha.

I. Lch s:
Vao mt ngay mua ng nm 1839 tai New York (My), Charles
Goodyear (Thng gia My) thoa lu huynh vao cao su sng vi
muc ch n gian la lam cho no kh, tc la lam mt tnh dnh
cua cao su (theo phng phap ch dn vn bng My s 1.090 cua
N. Hayward). Do s bt cn, Goodyear lam ri mt mu cao su
a thoa lu huynh vao lo si, no nong ln mt luc va sp bc
chay.
ng vi nem manh ra ngoai tri, ri nm lanh gia trn a nt
ne. Ngay hm sau, tm lai mu cao su nay a qua nhng x ly xu
la cc nong va cc lanh, ng thy no vn mm deo va an hi.
Nh vy s tac dung cua nhit vao hn hp cao su va lu
huynh a quyt nh cht lng rt qu bau cua cao su tnh an
hi va bn dai cua no, va trit tiu tnh dnh cua no.

178 CAO SU THIN NHIN

Nhng chnh Thomas Hancock, nha phat minh Anh a kham

pha tr lai s lu hoa, mi la ngi lin quan ti vic t tn
phng phap, theo li t thut trong quyn nht ky cua ng.
Trn tnh vi ban ng, Brockedon, moi chi tit v s ch hoa
va nh t mt tn goi ch s bin i ma cao su a chu;
Brockedon ngh goi la vulcanisation, danh t vulcain co
ngha la thn la va nui la, bi lu huynh c trch ly t nui
la va la tham gia cung cp nhit cn thit cho s hoa hp. K
t o phan ng nay c goi la vulcanisation (Phap), vulcanization (Anh My) va Vit Nam goi la s lu hoa(1).
Ngay nay danh t nay co hai iu lam cho sai ngha bi v ta
co th thc hin c s lu hoa":
1. Khng cn phai co nhit tham gia.
2. Dung cht khac vi lu huynh.
Theo ngn ng Anh, ngi ta con biu th cng vic nay bng
mt danh t khac, o la ch cure co ngha la s cha bnh,
phan anh gn ung hn.
Theo ngn ng cua ta, cng vic nay con c goi la hp chn
hay hoa chn trong o t hp chn co y ngha biu hin co
nhit tham gia (hp banh), do o co th tam goi la hoa chn
co th hiu ngay co s khac bit gia cao su sng va cao su a
chu s bin i theo phan ng nay.
Theo soan gia, v hu ht moi nha ch bin vt dung cao su
nc ta u s dung lu huynh bin i no, nn ta vn dung
danh t lu hoa, khng nhng ch s hoa hp gia lu
huynh va cao su ma con ch s hoa hp cua cac cht khac co
cung tac dung tng t; trong trng hp cui nay, chng han
dung selenium thay th cho lu huynh, ta se goi la lu hoa cao
su vi selenium.
1

Mt s nha ch bin tai nc ta con goi la hp chn hay hoa chn cao su.

CAO SU THIN NHIN 179

II. nh ngha:
V hin tng lu hoa khng con ng vi nguyn ng cua no
na va y ngha cua no cang rng th nh ngha cang phai y u
hn.
So sanh ly tnh cao su sng va ly tnh cao su lu hoa (chng
V) ta thy tnh deo cua cao su sng ni bt hn rt nhiu so vi
cao su lu hoa, do o ma ngi ta nh ngha lu hoa la s bin
i cua cao su co xu hng t trang thai deo u vit i qua
trang thai an hi u vit.
Nhng nh ngha nay khin ta ngh tnh an hi co c la
nh vao lu hoa, trong luc tnh an hi la mt tnh cht sn co
cua phn t cao su.
Hin nay, nh ngha sau y co ve hp ly hn: lu hoa la s
bin i cua cao su, co xu hng duy tr tnh an hi va lam
giam tnh deo cua no.
nh ngha nay tht ra cha hoan toan u y, chng han lu
hoa cao su ebonite (cao su cng c bit) bng cach s dung lu
huynh bin i cao su sng. Cao su ebonite nay hu nh
khng con tnh an hi va b nhit deo. Nhng trng hp nay ta
co th a vao ngoai l. Do o ta vn chp nhn nh ngha trn.
Trn thc t, cao su lu hoa co tnh cht thay i theo loai,
ban cht, t l dung cua hoa cht nhi trn vao cao su, v.v... ca
n phng phap thc hin, cach x ly, anh hng may moc thit
b, iu kin nhit , v.v... do o theo y tac gia, ta co th xem y
ngha cua lu hoa la s bin i cua cao su sng tr thanh vt
liu bn hn, tui lao hoa cao hn theo y mun tng i cua ta.
Chng han vt dung cao su la truc xy xat lua gao cn phai
at c lc chu ma sat cao, bao tay cao su cn phai co xe
rach, keo t cao; joint chu du chu nhit, v.v...

180 CAO SU THIN NHIN

III. Cht lu hoa:

Sau khi a cp ti nh ngha lu hoa va y ngha tng
thch v danh goi, ta ng y t lu hoa khng phai ch la mt
phan ng nhit gia lu huynh va cao su, va nh th cht lu
hoa khng phai la lu huynh duy nht.
Nu khng k ti cac nghin cu cua cac phong th nghim
nc ngoai chng minh la co th thc hin lu hoa qua s tham
gia cua nng lng nguyn t, th bao gi thc hin lu hoa cung
phai nh vao mt hoa cht goi la cht lu hoa(1).
Sau y la cht lu hoa a kham pha ra c:
Nm

Nha phat minh

Cht lu hoa

1839
1842
1846
1847
1912
1913
1915
1918
1918
1921
1921
1925
1931
1932
1933
1934
1936
1939
1940

Goodyear
Hancock
Parkes
Burke
Ostromislensky
Klopstock
Ostromislensky
Peachey
Boggs
Buizov
Romani
Le Blanc va Kroger
Fisher
Edland
Fisher
Midgley, Henne va Shepard
Fisher
Rubber Stichting
Dufraise va P. Compagnon

lu huynh
lu huynh
chloride sulfur (lu hoa ngui)
pentasulfur antimoine
dn xut nitro (polynitrobenzene)
halogenur selenium va tellurium
peroxide benzoyl
lu huynh sinh ra (SO2 + H2S)
selenium
diazoaminobenzene va dn xut
disulfur tetraalcolthiuram
thiocyanate sulfur
quinone halogen hoa
tellurium
phenol hay amine + oxide
hp cht kim loai hu c
quinone imine
nha phenol formol tch cc
lu hoa bi prothese-synese

1. Nu goi theo mt s nha ch bin cao su lu hoa la s hp chn hay hoa chn cao su sng,
th thuc chn chnh la cht lu hoa, nh lu huynh chng han, goi MBT (Mercapto benzo
thiazole) la thuc chn hay bt chn vang la sai ngha, v no khng co tac dung lam cho cao
su chn ma co tac dung gia tc chn hay thuc giuc cho mau chn. Th du: mt hn hp
gm cao su 100 phn, MBT 2 phn (hay hn) oxide kem 5 phn, em nung bt c nhit
nao va bt c thi gian nao, hn hp nay khng bao gi chn.

CAO SU THIN NHIN 181

V phng din thc t, tt ca nhng cht nay u co tm mc

quan trong khac nhau. Du rng vai cht lu hoa a c ng
dung vao cng nghip cao su, nhng co th noi ch co lu huynh
la cht c s dung ph thng nht.
B. LU HOA VI LU HUYNH

I. Trng hp lu huynh duy nht

y la trng hp n gian nht. Trn vao cao su sng mt
lng lu huynh nao o (thc hin bng cach nhi can qua may).
Khi hn hp a u, cho no vao khun xit lai, ri cho khun
nong ln. Ngay t nhit cao hn nong chay cua lu huynh
(1200C), lu huynh khuch tan va tan vao cao su mt phn vi t
l tuy theo iu kin ch hoa.
Chc chn co xay ra s hoa hp gia lu huynh va cao su, bi
v ap dung nhiu phng phap phn giai hoa hoc khng th nao
tm lai c tng s lu huynh ma ta a cho vao cao su. Lng
lu huynh hoa hp nay hin nhin thay i theo t l lu huynh
cho vao hn hp, cung nh theo nhit va thi gian nung nong.
I.1. Cao su mm va cao su ebonite:

Trn thc t tnh cht cua cao su lu hoa thay i theo t l

lu huynh hoa hp. Ngi ta anh gia ch cn lng ti thiu cua
lu huynh hoa hp 0,15 phn la u xac nh co s lu hoa. Cao su
co:
- T 0,15% n 8% ti 10% lu huynh hoa hp: ta co cao su lu
hoa mm, tc la san phm thng mai thng thng (ng
nhin ngoai lu huynh va cao su con co hoa cht khac cho vao
tuy theo nhu cu, y ch tnh theo lng S hoa hp vi cao su).
- T 10% n 25% lu huynh hoa hp: ta co cao su ban ebonite
co bn thp, t an hi va khng co li.
- T 25% n 32% lu huynh hoa hp: ta co cao su ebonite la
cht cng, rt bn va gn nh b mt tnh an hi.
182 CAO SU THIN NHIN

I.2. S hoa hp cua lu huynh va cao su:

Cac thc nghim cua Spence va Young a giup cho ta co y nim

v s hoa hp xay ra hn hp n gian gm cao su va lu huynh.
Spence va Young nung nong mt hn hp cao su co cha 37%
lu huynh nhit 1350C, sut nhiu khoang thi gian khac
nhau va c mi khoang ly mu th ra phn giai nh lng lu
huynh hoa hp. Kt qua la lng lu huynh hoa hp tng ln
theo thi gian nung nong va ti a ch at c 32% sau 20 gi
nung nong; nu nung nong tip tuc, s hoa hp vn khng xay ra
(hnh VI.1)

Lng lu huynh hoa hp( %)

Nhng nu ta cho vao hn hp 10% lu huynh thay v la 37%

40
30

S tong cong 37%

S = 32%

20
Thi gian
un nong (gi)

10
0

10

15

20

25

30

H.VI.1: Lng lu huynh hoa hp theo thi gian nung

ta se thy vn tc hoa hp cua lu huynh yu hn nhiu, cung

iu kin nung nong. Ln nay lng lu huynh hoa hp ti a ch
la 8,4% sau 20 gi nung nong va lng lu huynh hoa hp cung
tng ln t l vi thi gian nung nong (hnh VI.2).
Mt khac, tc hoa hp cua lu huynh cung tuy thuc vao
nhit nung nong hn hp. Trong thc t, h s nhit la vao
khoang 2,5 tc la tc cua phan ng tng ln gp 2,5 ln khi
nhit tng ln 100C. (hnh VI.3)

CAO SU THIN NHIN 183

Lng lu huynh hoa hp(%)

40
30
20
S = 10%

Thi gian
nung
nong (gi)
S = 8,4%

10
0

10

15

20

25

30

(gi)

Lng lu huynh hoa hp(%)

Hnh VI. 2: S hoa hp cua lu huynh va cao su 1350C

(lu huynh tng cng la 10%)

40
30

S = 37%

155oC

20

S = 32%
135 oC

Thi gian
gia nhiet (gi)

10
0

10

15

20

25

30

Hnh VI. 3: S hoa hp cua lu huynh va cao su

1350C va 1550C (lu huynh tng cng la 37%)

I.3. Anh hng cua yu t khac:

Lng lu huynh hoa hp khng phai la yu t duy nht anh

hng ti gia tr cua cao su lu hoa. Cac tnh cht c ly cua cao
su lu hoa ( bn va an hi) cung nh cht lng cua san phm
l thuc, thay i theo nhit va thi gian nung nong va khng
th nao anh gia chung c theo ham lng lu huynh hoa hp,
k ca c lng.
theo doi din tin lu hoa, cn phai o cac tr s cua tnh
cht c ly, c bit nht la chu keo t va dan keo cng.
Cac lc sau y ln lt chng minh anh hng cua thi
gian lu hoa, nhit lu hoa va t l lu huynh cho vao hn
hp, ti tnh cht c ly cua cao su lu hoa.
184 CAO SU THIN NHIN

 th (hnh VI. 4) sau y ng vi mt hn hp gm 100 phn

cao su va 8 phn lu huynh c nung nong ti 1470C, trong sut
thi gian t 90 phut n 240 phut. Ta thy thi gian lu hoa tng
ln lam cho module tng theo(1), nhng bn t ha xung
theo bn ti a.

thi gian (phut)

Sc chu keo dan (kg/cm2)

200
160

cao su : 100
lu huynh : 8

210
240
A

120
80

180
150
90

40
o dan( %)
0

200

400

600

800

1000 1200

Hnh VI.4: Anh hng cua thi gian lu hoa

ti c tnh cao su lu hoa (loai mm)

Qua hnh VI.5 sau y ng vi cung hn hp gm 100 phn cao

su, 8 phn lu huynh, nung nong sut 120 phut 1400C, 1500C va
1600C, ta thy s tng nhit th hin qua s tng tc lu hoa
lam cho module tng ln, sc chu keo t i ln ti ti a
ri giam xung, dan t giam dn.
Sau ht, qua hnh VI.6 sau y ng vi cac hn hp gm 100
phn cao su co cha ln lt 3, 5, 8 va 10 phn lu huynh, tt ca
u c nung nong 1470C trong cung thi gian 120 phut:
chng to s tng t l lu huynh th hin qua lu hoa cao hn
v cac tnh cht c ly u tt hn ln.

1. Module: chu keo dai mt dan a nh, (xem chng Ly tnh cua cao su).

CAO SU THIN NHIN 185

Sc chu keo dan (kg/cm2)

thi gian (phut)

200
160
120

o
150 C

80
o
160 C

40

o
140 C
o dan( %)

Sc chu keo dan (kg/cm2)

cao su : 100
lu huynh : 8

200
160

600
200
400
800 1000 1200
Hnh VI.5: Anh hng cua nhit lu hoa
ti c ly tnh cao su lu hoa

cao su : 100
lu huynh : thay oi
10

120

80

40
0

3
200

400

600

800

o dan (%)

1000 1200

Hnh VI.6: Anh hng cua t l lu huynh ti

c ly tnh cao su lu hoa

I.4. Hin tng phu:

Mt cach tng quat, cung mt hn hp gm 100 phn cao su va

8 phn lu huynh chng han, cn nung nong gn 2 gi 1500C va
5 gi vao khoang 1400C cung cp mt san phm bn va an
186 CAO SU THIN NHIN

hi. Nhng san phm nay lai bao tn xu; no mt nhanh chong
cac tnh cht ni bt ma no a co, bn cua no thp n ni ta
xe bng tay c, ta goi no a b lao. S nung nong lu dai ma
cao su phai chu a gy ra s tan ra phn t lam cho no d h
hong hn; mt khac, ngi ta nhn thy cao su cang cha nhiu
lu huynh hoa hp bao nhiu, no cang h hong nhanh by nhiu.
Ta cung cn lu y la lu huynh t do con tn tai cao su a
lu hoa co xu hng t hoa hp dn dn vi cao su; s hoa hp
nay vi vn tc nhanh hay chm tuy thuc vao iu kin tn tr
hn hp cao su, no gy ra s hu lu hoa bin i cac tnh cht
ban u cua cao su lu hoa.
Sau cung, mt lng lu huynh t do qua d co th kt tinh mt
cao su a lu hoa, tao thanh mt lp bui lm chm vang hi trng;
o la hin tng phat mun da (efflorescence) hay ni mc.
Nh vy trn thc t ta khng thc hin lu hoa vi lu
huynh duy nht, ma ngay t u cua ky ngh cao su, ngi ta a
cho thm vao hn hp cao su vai hoa cht khac gia tc tc
hoa hp cua lu huynh: o la cht xuc tin lu hoa, giup rut ngn
thi gian lu hoa va giam t l lu huynh s dung xung. Cac
khao cu a chng minh liu dung 20% lu huynh ghi trong vn
bng s 1844 cua Goodyear a ha xung dn dn va cho ti nay
thc s ch t 2% n 3% (max).
T nm 1840 n 1960 la thi ky da vao kinh nghim cua
cng nghip cao su, ngi ta cha bit ro lng lu huynh s
dung. Nhng k t nm 1960 n nay, t l s dung giam dn va
bit ro.

II. Lu huynh va cht xuc tin lu hoa

Ta se khao sat chi tit cht xuc tin lu hoa trong chng
XII. Chung la nhng cht cn thit trn thc t, do o ta khng
th khng noi v tac dung va anh hng cua chung.

CAO SU THIN NHIN 187

II.1. S gia tc lu hoa:

Nh a noi trn, mt hn hp cao su va lu huynh duy nht

cn phai nung nong ti khoang 5 gi 1400C mi co th cho c
mt san phm lu hoa ky thut co th dung c.
Cung hn hp cao su o, nu ta cho thm vao cht oxide kem
(ZnO) th thi gian lu hoa co th giam xung c 1 gi. Nu
cho thm vao cht aniline, ta se rut ngn thi gian nay c
phn na; vi thiocarbanilide, ch cn co 2 gi; vi mercaptobenzothiazole (MBT), ch con 30 phut; vi cac cht thiuram ch
cn vai phut va ch trong vai giy la vi cac cht nhom dithiocarbamate.
Ta phai lu y la vn tc lu hoa cung thay i theo nhit .
Nh vy, dung cac cht gia tc lu hoa ta co th thc hin lu
hoa nhit va thi gian ma ta mun (iu kin thy tt nht
cho muc ch theo ui).
II.2. c tnh lu hoa:

Lu hoa la mt tin trnh luy tin va hn hp cao su khi c

nung nong se trai qua nhiu trang thai ni tip nhau, o la c
tnh. Nh th, trong qua trnh nung nong mt khun co hn hp
cao su c gia tc lu hoa, ta se thy co nhiu hin tng khac
nhau.
Sau vai phut, hn hp cao su co deo cua mt th nhao nhy.
Mun hn mt chut, hn hp cao su nay thao ly ra khun d
dang, no mm, gi nhng bin dang (theo dang cua khun) ma no
phai chu va nu ta ct ra th mt ct cua no hay con dnh vi
nhau: hn hp a c nh hnh. Tip tuc nung nong ln, cao su
dn dn tr nn an hi hn va c hn. Ta se thy sc chu keo
dan tng ln nhanh (hnh VI.7), at ti mt nh cc ai bet
nhiu hay t. Ngi ta goi lu hoa tt nht (optimum de
vulcanisation) la thi ky ngn nht nhit a cho, truyn vao
hn hp cao su sc chu keo dan hay keo t ti a.
188 CAO SU THIN NHIN

Sc chu keo dan (kg/cm2)

thi gian lu hoa (gi)

Hnh VI.7: hoa chn hay lu hoa khng co i (sans plateau)

Tuy nhin, cac tr s cua sc chu keo t va dan t co y

ngha thuc v lnh vc nghin cu hn, v a s cac vt dung cao
su khng c lam vic nhng iu kin nh th. Ngi ta
cung thng s dung module la lc keo cn thit a cao su
ti mt dan dai a nh. Mt module cao ng vi san phm
dai cng, module thp ng vi san phm mm, no b dan dai d
dang di tac dung cua mt lc keo kem cao. Nh vy module
con la mt phep o dai cng cua cao su lu hoa.
biu th c tnh cac iu kin lu hoa cua mt hn hp
cao su, thay v vach ng biu din sc chu bn t va dan
thay i theo thi gian lu hoa, ta con co th ni nhng im ng
vi ui ng biu din lc keo dan (ng AB cua hnh
VI.4). Ta cung thy c s thay i h tng cua bn va
dan theo thi gian lu hoa nh th nao.
By gi ta xet ti mt hn hp cao su thin nhin c lu
hoa nhit 1350C trong sut cac khoang thi gian thay i 15,

CAO SU THIN NHIN 189

30, 45, 60, 90, 120 va 180 phut, ta se co cac ng biu din nh
hnh VI.8 sau y:

ho
a
L
u

qu
a
m
c

Thi gian trc khi at ti lu hoa tt nht hay at ti

vung i tc la khoang thi gian ma cac tr s cua tnh cht c
ly cao su lu hoa vn gi gn lu hoa tt nht, ta goi la hn
hp lu hoa cha ti mc (sous vulcanisation). Khoang thi gian
vt qua khoi vung i c goi la hn hp lu hoa qua mc (sur
vulcanisation). Ca hai trng hp, tnh cht c ly u thp ca.
Trn thc hanh, ngi ta chung thc hin mt cuc lu hoa ky
thut ng vi s lu hoa gn ti mc hay gn ti lu hoa tt
nht.

Sc chu keo dan (kg/cm2)

ti

Hnh VI.8: Anh hng thi gian nung nong ti c ly tnh cao su lu hoa

190 CAO SU THIN NHIN

Nh a noi, nung nong lu gi vt qua lu hoa tt nht

se lam cho c ly tnh cao su lu hoa giam xung. S ha thp nay
biu l khac nhau tuy theo ham lng lu huynh hn hp. Vi
cac hn hp cao su cha hn 6% lu huynh, no se b gion va cng.
Ham lng lu huynh thp hn, sau khi cng, no se t mm ra va
tr v trang thai cang luc cang deo: o la hin tng hoan
nguyn. Nhng ban cht cua cht gia tc lu hoa co anh hng
rt ln ti s hoan nguyn nay. Chng han vao nm 1938, Garvey
cho bit nhiu loai cht gia tc lu hoa thng mai co th c
xp thanh 2 hang: hang mt nh cac cht gia tc lu hoa nhom
guanidine, khng chng c s hoan nguyn va hang th hai
nh cac cht nhom thiuram, hin tng hoan nguyn khng xay
ra hoc kho xay ra.
Nhng cht gia tc lu hoa hang cui nay gy ra cai goi la
hiu ng i (effet de plateau) con c goi la hiu ng mm,
ng biu din sc chu keo dan bin thin theo thi gian lu
hoa rt la bet (hnh VI.9): trong sut thi gian lu dai, cac tnh
cht c ly cua cao su vn duy tr tr s cao, gn lu hoa tt
nht; trong khi o nhom cht gia tc th nht co tac dung ngc
lai: ng biu din co nh gn nh nhon; trong sut thi gian
lu dai, cac tnh cht c ly b giam xung thp (hnh VI.7).

Sc chu keo dan

Hnh VI.9: hiu ng

i lu hoa (effet de
plateau).

thi gian lu hoa

CAO SU THIN NHIN 191

Sau ht, vic s dung cac cht gia tc lu hoa nhanh va nht la
cc nhanh co th xay ra hin tng cht trn may(1). Trong luc
nhi can hay nh hnh nh can hoc oi, nhit cua hn hp cao
su ln cao va nng lc qua manh cua cht gia tc lu hoa gy ra s
tin lu hoa, no xuc tin hoa hp sm gia lu huynh va cao su.
tranh hn hp cao su b cht trn may, ta dung cht co tac
dung lam mun gia tc (retardateur, retardator) hay con goi la
cht tr hoan lu hoa, cht chng cht trn may.

III. Thuyt lu hoa vi lu huynh

Nh a noi, danh t lu hoa co ngha rt rng rai; no khng
nhng ch phan ng nhit gia cao su va lu huynh, ma con la
phan ng gia cao su va mt s ln cht khac. giai thch,
ngi ta a ra nhiu gia thuyt.
III.1. Lch s:

T nm 1852, Payen sau khi thc nghim a kt lun lu hoa

la mt phan ng th hydrogen bi lu huynh.
n nm 1900, Weber ghi chu la khng co lng hydrogen
sulfur ang k thoat ra trong tin trnh lu hoa va suy ra co
phan ng cng lu huynh tao ra hang loat sulfur polyisoprene
lin tip. Da vao thuyt nay, ng trnh bay cac kt qua cung cp
c t vic o lu huynh hoa hp bin thin theo nhit va
thi gian nung nong: cac ng biu din ni nhng im gay
chng to Weber quy vao s thanh lp cac hp cht hoa hoc nht
nh. Tht ra thuyt nay vn con khuyt im.
Vao nm 1910, Ostwald a vao vn nay mt khai nim
mi. ng phu nhn s thanh lp cac hp cht hoa hoc va giai
thch c ch lu hoa bng mt thuyt co tnh cach thun tuy th
giao trang, lu huynh b hp thu vao cao su.
1

Goi theo mt s nha ch bin vt dung cao su nc ta. Danh t chuyn mn cua Phap
la Grillage, cua Anh My la scorch.

192 CAO SU THIN NHIN

Quan nim nay b chng i ngay lp tc va chnh Spence mi

la ngi giai ap vn c ban th nghim vng chc. ng
chng minh lu hoa tht s la mt phan ng hoa hoc tin trin
u n va kt thuc la mt hp cht co cha 32% lu huynh.
Sau kham pha cac cht gia tc, lu hoa co ve nh la mt hin
tng v cung phc tap. Nhiu thuyt vn con c trin khai,
khi th da theo phan ng hoa hoc, khi th da theo hin tng
th giao trang. Nhng cac khao sat th giao trang hay con nhiu
mp m va giai thch c tnh chu yu lu hoa, thuyt hoa hoc
bao gi cung co ve vng chc hn.
Ngi ta phn ra 2 gia thuyt:
- S hoa hp cua lu huynh va cao su;
- S thanh lp cac cu ni hoa hoc qua polymer hoa di tac
dung cua cht xuc tac (lu huynh chng han).
Hai tac dung nay khng xung khc vi thuyt cu ni ma ta
khao sat di y.
III.2. Thuyt cu hoa hoc:

Trong s lu hoa cao su, co hai tin trnh ma hin nay khng
th phu nhn c:
- Lu huynh hoa hp vi cao su,
- cha bao hoa cua hydrocarbon cao su giam xung trong
tin trnh lu hoa.
Nh vy tt ca moi thuyt cn phai phu hp vi hai tin trnh
thc nghim nay.
Tin trin cac gia thuyt:
Vao nm 1918, Prins a ra cac gia thuyt gm co thuyt hoa
vong lin phn t, vi lu huynh hay khng co lu huynh (vong
loai cyclobutan hay thiofen), hoc gia thuyt lu huynh cng vao
ni i, vong 3 hoc 4 co le t chnh xac hn:

CAO SU THIN NHIN 193

+ xuc tac (S)

+S

cau truc cyclobutan

(co le t ung)

cau truc
tetetrahydro
tra-hydro thiofen
thiofen
S

+S

vonnggthioether
thioete
vo
(co le t ung hn)

Gia thuyt cua Prins

Vao nm 1936, Van Rossem y ti lng nho acid

hydrosulfuric (H2S) thoat ra trong lu hoa cac hn hp cao su
khng co cht gia tc va a vao gia thuyt cua Prins; ng xet ti
s hin hu, gia cac phn t khac nhau, cua ni monosulfur hay
cua ni khng co lu huynh tng ng vi s kh hydrogen,
trong hai trng hp co s phong thch H2S.

+ 2S

gia thuyt

-H2 S

cu a Prins
va

194 CAO SU THIN NHIN

+S
-H2 S

Van Rossem

Van Rossem din ta quan im cua ng nh sau: ban cht lu

hoa la thanh lp cu ni gia cac chui dai hydrocarbon cao su.
iu nay lin quan ti thuyt ba chiu (tridimensionnel) co c
qua s thanh lp ni lin phn t.
Ta con co th ngh gia lu huynh va cao su co th co s hoa
hp khac, hoc la ni phn t, hoc la lin phn t nh th du
cua Hauser va Brown a ra nm 1938:
- S hoa hp ni phn t (cng S):
S
SH

Vong disulfur

thiol

thioozonide

Vo
thio-ether
Vonngg thioether
(ket vong gia
2 noi oi)

Vonngg thioether
thio-ether
Vo
(ket vong noi oi)

- S hoa hp lin phn t (cng S):

S
+ 2S

- H2S

CAO SU THIN NHIN 195

S
S

S
+ SH2
S
S

S
S

S
+ SH2
Gia thuyet cua Hauser va Brown

Cac lc nay co ve nh rt m h va Hauser cung Brown

khng a c mt chng minh thc nghim trc tip nao v s
hin hu cua cac nhom thiol (mercaptan), monosulfur hay
disulfur.
Trong khi o, tm quan trong v mt vn nh th a dn
n nhiu khao cu ban cht cua ni lin phn t khac, bng
cach khao sat tac dung cua lu huynh vi cao su hoc vi cac
alcen (olefin) n gian nht (cyclohexene, 2-methyl-2-butene,
squalene, v.v...) va hin nay ta tha nhn chung co th la
monosulfur, disulfur, polysulfur hay carbon-carbon, tuy theo
cach thc lu hoa.
Fisher xet mt c ch nguyn thuy giai thch s lu hoa.
C ch nay da vao s thanh lp acid hydrosulfuric kt qua t s
kh lu huynh bi cac cht cu tao phi cao su hay chnh bi hydrocarbon cao su. Nh vy acid hydrosulfuric H2S t cng vao
cac ni i nao o cua cao su tao ra cac nhom thiol SH. S oxide hoa nhng chc thiol (mercaptan) nay bnh thng a ti

196 CAO SU THIN NHIN

cac disulfur SS co th t tao ra cung mt phn t hay hai

phn t, tc la thanh cu hoa hoc:

+ H2 S

SH
H2S cong vao mot noi oi
S thanh lp thiol(1) ni i (theo Fisher)

SH + SH

S thanh lp cu disulfur ni gia 2 phn t

Gia thuyt cua Fisher cung nh cac gia thuyt trc, u da

vao tnh phan ng cua cac ni i; ngay nay ta bit nhng ni
nay khng phai la nhng im nhay duy nht cua phn t cao su
(thuyt cua Farmer). Cac nhom -methylene cung rt nhay phan
ng, do o co th da vao tnh phan ng cua cac nhom -methylene nay lp ra thuyt lu hoa.
Nh th thuyt cua Fisher c trin khai s thanh lp
chc thiol -methylene, bi mt nguyn t lu huynh cng n
thun vao CH2. Cac thiol nay do s sp xp ni phn t tr lai
co th cho cac vong dang monosulfur, hin nhin co s tham gia
cua ni i. S sp xp tr lai con co th xay ra gia hai phn t,
chng han nh mt phn t co cac SH tai , phn t kia la hy-

1. Nhom nh chc thiolSH con goi la mercaptan.

CAO SU THIN NHIN 197

drocarbon khng co SH. Trong trng hp cui nay, ta co cu

monosulfur gia 2 phn t:

+ 2S

SH

SH

d hoan
hoa

hay
S

S thanh lp chc thiol nhom -methylene mt phn t

+
SH

SH

Trng hp cua 2 phn t: s thanh lp cu

C ch hin nay:
Farmer va Bloomfield a b sung cac thuyt trn va a ra
mt c ch hp ly nht giai thch cac hin tng. Ta han ch
ch xet ti trng hp cua cac ni lin phn t.
- Ban u, co s hin din cua lu huynh, mt nguyn t hydrogen cua carbon -methylene t tach ri cho ra mt gc hydrocarbon va mt gc sulfhydryl:

198 CAO SU THIN NHIN

...

CH3
CH2

CH

CH2

...

... + S

CH3
CH

CH

CH2

... + S**HH

n gian, ta thay th bng lc :

**

+S

+ SH
**

Hai gc nay tip o co th tin trin theo nhiu cach khac nhau:
G c hydrocarbon h p v i lu huy n h ta o tha n h m t g c sulfur:

+S

**

*
S*

Phat xut t gc sulfur nay, ta xet 3 loai phan ng:

a) Nh phn hoa (nh trung hp) cac gc ging nhau hoc gia
cac gc khac nhau, thanh lp cu disulfur, monosulfur hay carbon-carbon, nhng vn cha mt cha bao hoa:

*
S **

S
S

S*

CAO SU THIN NHIN 199

*
S
**

S **

**

+
**
b) Phan ng chui hay phan ng dy chuyn, gm co gc sulfur cng vao mt ni i, cung vi mt cha bao hoa ng vi
mt ni i cho mi nguyn t lu huynh:

*
S **

+
**

200 CAO SU THIN NHIN

c) Phan ng chui hay phan ng dy chuyn vi s ly bt mt

nguyn t hydrogen mt phn t khac tao ra mt thiol
(mercaptan); co lu huynh hin hu, no co th t sulfur hoa cho
ra cac ni disulfur hay polysulfur:

S **

**

SH

(x - 1)S

+ H2 S

Sx

SH

V g c sulfhydryl, no c n g va o m t n i i cho ra m t g c
m i , co th pha n n g v i m t phn t hydrocarbon cao su kha c
hay v i acid hydrosulfuric H 2S:

+ HS **

(goc mi)

**

SH

+
SH

**
SH

**
*
+ *SH

+ H2 S
SH

CAO SU THIN NHIN 201

Mercaptan (thiol) co c se chu nhiu s hoa hp khac nhau:

a) Phan ng vi mt ni i tao thanh mt cu monosulfur
tng ng vi s mt hai ni i cho mi nguyn t lu huynh:

SH

b) Hoa hp vi lu huynh thanh polysulfur cung vi s thanh

lp acid hydrosulfuric H2S va mt cha bao hoa c 2 ni i
cho x nguyn t lu huynh:

+ (x - 1)S

+ H2 S

Sx

SH

c) Phan ng cua thiol nay vi thiol ma ta a thy co th tao ra

c v trc, cho ra mt ni polysulfur cung vi mt mt ni
i cho x nguyn t lu huynh:

SH

+
SH

202 CAO SU THIN NHIN

(x - 1)S

Sx

+ H2 S

Acid hydrosulfuric sinh ra nhng lc trn se phan ng

vi cao su ngay tc thi, bi v trong lu hoa ta khng bao gi tm
thy vt acid hydrosulfuric t do. Va lai iu nay rt phu hp vi
tnh d dang cng vao alken (olefin) co gc sulfhydryl cua acid
hydrosulfuric.
Bnh thng ta thy cac iu kin lu hoa c bit la ban cht
cua cht gia tc lu hoa, se h tr t nhiu cac phan ng a
cp; va lai s thanh lp mi loai ni lin phn t co th i kem
theo s mt cha bao hoa, ta hiu v sao khng th nao lp
c mt tng quan tng quat nht nh gia s mt cha
bao hoa va t l lu huynh hoa hp.
Nh th, xet qua cac lc nay, s thanh lp cu ni gia cac
phn t co le thch hp va co gia tr hn ca nhm giai thch cac
kt qua thc nghim. Tht th, s thit lp mi quan h gia cac
phn t khac bit nhau tt nhin dn n s phat trin v mt
cu truc ba chiu, dang mang li tng i cht che. Co th
hiu s kt hp cac phn t nay lam giam bt nhit ti han ring
cua chung va deo. H qua khac la lam tng hn na kch thc
phn t va biu th ro cac tnh cht lin h vi s tng ln phn
t khi, c bit la tnh khng tan trong dung mi. Tnh khng
tan va s giam bt deo ch xac la c tnh cua s chuyn i
t trang thai sng sang trang thai lu hoa.
C. LU HOA VI CHAT KHAC

I. Vi cht phong thch lu huynh hay phi kim cung ho

hoc cht co lu huynh
I.1. Chloride lu huynh:

Vai nm sau s kham pha lu hoa cao su vi lu huynh cua

Goodyear va Hancock, nm 1846 nha hoa hoc Alexander Parkes
(Scotland) cng b co th lu hoa cao su thin nhin vi cht
chloride lu huynh. ng thy phan ng ngui (chu y la khng gia
nhit) cua dung dch hay cua hi chloride lu huynh vi cao su
CAO SU THIN NHIN 203

cung gy ra s bin i ging nh s bin i bi lu huynh.

Phng phap lu hoa nay la hoa tan chloride lu huynh vao
sulfur carbon, benzene, xng hay tetrachlorocarbon; k o ngm
cac vt dung mun lu hoa vao dung dch lin tuc trong vai giy
n vai phut, tuy theo day mong cua vt dung cao su. Nu s
dung chloride lu huynh th kh, ta phai treo vt dung trong
nhng phong ch vach i, ri cho hi cht lu hoa nay vao.
Phng phap lu hoa nay co khuyt im la ch ap dung c
cho nhng la cao su mong, vt dung cao su lu hoa co mui acid
chlorine hydride va lao hoa cua chung kem, sc chu keo t
khng cao lm.
C ch lu hoa cao su vi cht nay c K.H. Meyer va W.
Hohenemser a ra nh sau:

CH2
CH3

CH2

+ S2Cl2 +

CH3

CH2
CH3

CH2

Cl

CH

CH

CH

CH2

CH2

CH2

Cl
S

CH3

CH

CH2

Cl

S2 Cl2

Sx
2
Cl

Sau ht phng phap nay c bit la nhm b tuc cho cng

dung latex, giup ch bin d dang cac vt dung nhung co cht
lng rt cao.
204 CAO SU THIN NHIN

I.2. Cht lu hoa phong thch lu huynh:

Co th noi sau y la s lu hoa gian tip vi lu huynh; mt

s cht phan ng se sinh ra lu huynh ri chnh lu huynh sinh
ra nay lai tao ra lu hoa cao su.
- Theo phng phap Peachey, lu hoa, vt dung cao su
c phi trc tin vao kh anhydride sulfurous (SO2), k o la
qua kh hydrogen sulfide (H2S), cng vic co th lam i lam lai
nhiu ln theo y mun. Ta ngh s lu hoa nay la kt qua cua s
thanh lp lu huynh sinh ra:
2H2S + SO2 3S + 2H2O
S xut hin cac ni ngang gy ra do lu huynh hoat ng c
bit. No phn tan tt va s lu hoa xay ra nhit thng.
N. Bekkedahl, F.A Quinn va E.W. Zimmermann kim chng
gia thuyt nay cho bit cac cht nay ch c hp thu theo t l
0,2% trong khi, trong luc bnh thng phai la khoang 3% lu
huynh hoa hp mi co c s lu hoa tt nht.
- Vao nm 1921, E. Romani kham pha ra cht lu hoa la
disulfur tetramethylthiuram; y cung la s lu hoa gian tip
vi lu huynh.
Trc ht gia thuyt mt trong bn nguyn t lu huynh cua
disulfur tetramethylthiuram co th gy ra lu hoa, mt nguyn
t lu huynh cua cht nay d b giai phong bi sodium sulfide.
Va lai monosulfur tetramethylthiuram tao ra khng th lu hoa
cao su ma khng co lu huynh. A.D. Cummings va H.E Simmons
ung h thuyt cua C.W Bedford va H. Gray, theo o hoat tnh
cua disulfur tetramethylthiuram la kt qua cua s thanh lp
dimethyldithiocarbamate kem. E.H. Farmer va G. Gee th cho s
lu hoa cao su bng cht disulfur tetramethylthiuram la mt
phan ng cua cac gc t do tham gia tao ni C-C. Sau ht, N.
Bergem dn khi la mt phn disulfur tetramethylthiuram gn
vao ni i theo lc nh sau:
CAO SU THIN NHIN 205

ZnO

+
(CH3 ) 2NCSSCN(CH3 ) 2
S

va
H

SCN(CH3 ) 2
S

G.F. Bloomfield cho bit cac ni ngang co c la nh cac

mono va disulfur, lng lu huynh vong th khng ang k.
D. Craig, A.E Juve va W.L. Davidson nghin cu ky phan ng,
s dung cac phng phap mi me a chng minh:
- Acid beo khng cn ti.
- Khng co oxide kem, disulfur tetramethylthiuram khng lu
hoa cao su hoan toan.
- Co oxide kem hin hu, lu hoa cao su hoan toan hn nu
cung co monosulfur tetramethylthiuram hin din.
Ho suy lun tac dung cua disulfur tetramethylthiuram th
hin qua cac phng trnh sau y:
2 (CH3 )2NCSSCN(CH3 )2

(CH3 )2NCSCN(CH3 )2
S S
+
polysulfur
tetrametylthiuram
+ polysulfur
tetramethylthiuram
S

S
polysulfur tetramethylthiuram
polysulfur
tetrametylthiuram

206 CAO SU THIN NHIN

(CH3 )2NCSS

(CH3 )2NCS

S
disulfur
tetrametylthiuram
disulfur
tetramethylthiuram

(CH3 ) 2NCS
S

(CH3 )2NCSS

S tao noi ngang

(CH3 )2NCSCN(CH3 )2
S S

S
+ cao su
(CH3)2 NCSS

CH3

...

CH2

CH

CH2

SSCN(CH3)2
S
S
) _
+(CH
(CH)
3 232 NCS

cao su lu ho a

CH3
CH2

CH

*
S

CH2

(CH3 )2NCSCN(CH3 )2

S*

S S

cao su lu hoa (noi sulfur)

S lu hoa bi disulfur tetramethylthiuram t lu c xem

nh mt phng phap san xut cao su lu hoa co sc chu lao
hoa rt tt, ngi ta a chng minh lu hoa cao su vi cht nay
khng co du hiu v s hoan nguyn ca n sau mt thi gian
nung nong hn gp 12 ln thi gian nung nong ng vi lu
hoa tt nht, iu nay chng to cac ni ngang la mt loai ni
rt bn.
- R.R. Lewis va A.J. Weiss a ra cng dung nh la cht lu
hoa cao su cua cac tiokol (thiokol) va t gia thuyt tac dung cua
nhng cht nay la nh vao s tao lu huynh ma ra. Y tng nay
c kim chng qua s kin cac thiokol duy nht lu hoa c
CAO SU THIN NHIN 207

cao su la thiokol A, D, AZ va UA-1; chung co cha mt t l lu

huynh co th thai tr c bi sodium sulfide.
Theo Lewis va Weiss, mt cao su lu hoa nh th co th chu
c nhit cao, chu du va khng b hin tng phat muc
lm chm mt (ta con goi la ni mc); v hin tng hoan
nguyn cha thy tai liu nao cp ti.
- G.M. Wolf, T.E Geger, H.Cramer va C.C. Dehilster kham
pha ra cng dung nh cht lu hoa cao su cua cac sulfur
alcolphenol. Cac cht nay khng phai la cht gia tc lu hoa, ma
la cht c dung thay th lu huynh nhng hn hp thng
thng, chung anh hng n cao su lu hoa tnh cht v lao hoa
tt va sc chu un gp, xe rach cao. Ngc lai, toa nhit ng
cua chung th tng i cao.
Cht lu hoa loai nay th du la loai cht Vultac do t hp nc
ngoai Sharples Chemicals san xut, gm co monosulfur va
disulfur bis (p-amylphenyl), chng han:
CH3
CH3

CH2

CH3
S

CH3

CH2

CH3

CH3

- R.L Sibley nghin cu nhiu sulfur hu c co tac dung nh

cht lu hoa cho cao su thin nhin. ng nhn thy disulfur
diethoxyl la va y, du kho iu ch va co tnh gy chay nc mt.
Tetrasulfur dibenzyl th gy cht trn may nhng tao hn hp
cao su kha d. Chnh 4 hp cht sau y c bit tt hn ht la:
CH3

CH3
N

C6H11

S2

; (C2H5OCS)2S2 ;

NCS
C6H11

2
O

S2
2

208 CAO SU THIN NHIN

Trong o cht cui (disulfur bismorpholine) co tnh an toan

rt cao cho qua trnh gia cng (tr phi co goudron de pin - hc n,
nha thng) va truyn vao cao su lu hoa cht lng tt v lao
hoa; ngc lai no gy ra nt ran thai qua cac hn hp cao su
mt ngoai vo xe (lp xe)(1).
I.3. Selenium va tellurium:

Selenium va tellurium la hai nguyn t cung nm ct VI A

bang phn loai tun hoan cac nguyn t, c cac nha khao cu
cao su kham pha lu hoa c cao su.
Selenium c dung thay th lu huynh cho ra san phm
tng t nhng oi hoi phai nung nong vi thi gian dai hn.
Bnh thng, ngi ta khng dung lam cht lu hoa duy nht ma
la s dung nh cht lu hoa phu.
Tellurium c thy la co tac dung kem hn selenium. No thch
hp dung tranh hin tng hoan nguyn cua cac hn hp cao su
khng co lu huynh hoc co ham lng lu huynh thp, no tng
cho cao su lu hoa sc chu nhit va chu kh rt tt.

II. Lu hoa vi cht khac

cac phng phap lu hoa se cp di y, ta se thy co
s tham gia cua mt s cht khac bit khng lin h g ti lu
huynh. Thuyt lu hoa hin nay giup ta co khai nim v tac dung
chung cua chung.
II.1. Dn xut nitro:

Vao nm 1912, I.I. Ostromislensky la ngi kham pha ra tac

dung lu hoa cao su cua mt s cht nitro chu yu la
m-dinitrobenzene va 1, 3, 5-trinitrobenzene. Tac dung cua chung
thc ra cn c d dang hoa va gia tc vi cac oxide hay sulfur
1. Disulfur bismorpholine c Monsanto Chemical Cty ban di nhan hiu la Sulfasan R.

CAO SU THIN NHIN 209

kim loai hay vi khoi en carbon; ngoai ra chung c nghin

cu thy co hiu ng i hay hiu ng mm (effet de plateau)
c bit ro rt.
Cao su lu hoa vi hp cht nay co tnh khang lao kem va toan
b ly tnh cua chung u co th sanh c vi ly tnh cua cao su
lu hoa vi lu huynh; vai tnh cht lai con cao hn nh chu
acid hay va cham vi kim loai.
II.2. Peroxide hu c:

Trc kham pha tac dung cua cac hp cht nitro,

Ostromislensky a kham pha tac dung cua peroxide hu c lu
hoa cao su cc nhanh ma khng oi hoi mt hoa cht nao khac
phu gia. Chng han nh mt hn hp gm 100 phn mu t xng
khoi va 10 phn peroxide benzoyl, lu hoa hoan tt ch 5 phut
1430C. Cung nh cao su cho lu hoa vi hp cht nitro, cao su lu
hoa vi hp cht nay co tnh khang lao kem. Ngoai ra mt
ngoai b mt lp tinh th trng, nho cua acid benzoic bao phu.
Gn y, ngi ta cho bit trong cac peroxide hu c, peroxide dicumyl co tac dung lu hoa tt hn ht. Cao su lu hoa vi
cht nay khng co bt li cua peroxide benzoyl. Peroxide
dicumyl con c bit la dung cho vic ch tao cao su lu hoa
trong sut (transparent).
A. Van Rossem, P. Dekker va R.S. Prawirodipoero chng
minh s phat mc lm chm mt cao su lu hoa vi peroxide
O

O
C

C6 H5

O
C6 H5

2 C6 H5

O **

O
RH + C6 H5

O **
2R**

210 CAO SU THIN NHIN

R ** + C H5
R

COOH

benzoyl la do acid benzoic sinh ra theo phan ng sau y:

(vi RH la hydrocarbon cao su va R* la gc t do co c sau
khi b ly mt mt nguyn t hydrogen).
Co le phan ng nay khng phai la phan ng duy nht xay ra,
cac tac gia ngay trc cho bit ho nhn thy cao su b benzoyl
hoa mt phn.
Mt cht lu hoa khac cua nhom nay la peroxide ditertbutyl
a c E.H Farmer va G.C. Moore cho bit. Thc hin vi alken
n gian, ni ngang la loai ni carbon-carbon.
II.3. Hp cht diazoamine:

Vao nm 1921, Buinov cho bit th nghim nh la cht lu hoa

cao su cua diazoaminobenzene. Tuy nhin, cht nay cha c
hiu ro my, cho n nm 1936 qua cac nghin cu cua Fisher, k
o la cua Levi, cht nay va dn xut mi c chu y ti.
Co th noi tt ca cac hp cht diazoamine(1) u co chc nng
nh la cht lu hoa cao su; chung khng oi hoi phai co cht nao
khac phu gia va cho c cao su lu hoa co trong sut cao.
Phan ng co kh nitrogen thoat ra, co th lam cho vt dung cao
su b phng, trong vai trng hp.
C ch tac dung cua cac hp cht diazoamine hay con cha
chc chn, nhng hnh nh mt phn cht lu hoa nay gn vao
phn t cao su.
Diazoaminobenzene co th phan ng di dang ng phn cua
N

N NH

NH

NH2

NH

R2
1. Hp cht diazoamine co cng thc: R1 N = NN

vi R1 la mt nhom aryl, R2 la
R3
nhom aryl, aralcoyl hay arylamine va R3 la hydrogen, mt kim loai, mt nhom alcol, acyl,
aryl, hay aralcol.
CAO SU THIN NHIN 211

no, quinonehydrazone:
Ta cung co th ngh hp cht diazoamine t phn tch thanh
cac gc t do, chng han nh:
C6H5 N = N NHC6H5 C6H5* + N2 + C6H5NH*
Va gc t do nay co th gy ra s thanh lp cac ni ngang carbon-carbon.
Levi lp lun cac hp cht diazoamine co xu hng cho san
phm lu hoa co l va lao hoa kem, trong trng hp cao su
thin nhin; nhng vi cao su tng hp ngi ta khng thy xu
hng o va tnh lao hoa co th sanh c vi cao su lu hoa vi
lu huynh.
H.L Fisher a ra chc nng cua N-benzyldiazoaminobenzene,
kt hp tnh cht cua mt cht gia tc lu hoa va mt cht khang
oxygen. J. Le Bras chng minh lu hoa cao su vi cht loai nay
khng co hin tng hoan nguyn, chng han nung nong keo dai
t 10 phut n 8 gi 1430C mt hn hp gm 100 phn cao su va
5 phn diazoaminobenzene, cac tnh cht cua cao su a lu hoa
vn ging nh nhau; ngoai ra ng con lp lun la nu nung nong
keo dai se cai thin c tnh khang lao.
II.4. Quinone va dn xut:

Vao nm 1931, nha hoa hoc H.L Fisher (My) tm thy cac
quinone va quinone halogen hoa co kha nng lu hoa cao su. Cac
quinone halogen hoa u hoat ng c bit va tetrachloroquinone
(hay chloroanil) cho mt cao su lu hoa tt qua nung nong trong
khoang 12 phut 1430C(1).
Mc du co kha nng lu hoa ring, tt ca cac cht quinone cho
c kt qua kha quan phai co s hin din cua cht oxide nh
oxide st, oxide thuy ngn sc vang, peroxide ch hay cromate ch.

1. Tetrachloroquinone va N-phenolquinoneimine c dung lu hoa cao su co sc chu ma

sat tt .

212 CAO SU THIN NHIN

Fisher con cho bit cac cht lu hoa khac: quinoneimine,

quinone haloimine, quinone oxime, cung nh nhiu cht chu yu
thuc nhom phenol, thiol va amine, chung cung oi hoi phai co
mt cht oxide hin hu.
V chloroanil tc la tetrachloroquinone, J. Le Bras cho bit co
cht nay hin hu se lam cho cao su lu hoa nhay vi s oxide
hoa. ng cung cho bit cao su lu hoa cha cac quinone haloimine u kho thao khun sau khi lu hoa hoan tt.
E.H. Farmer t gia thuyt cac cht lu hoa nay b bin i
thanh cac gc t do:
O

*O

O *

Do vic tach phn t cao su cac nguyn t hydrogen, tao ra

cac gc t do trn phn t cao su. Cac gc t do nay co th ni
vi nhau cho ra ni carbon-carbon, hoc phan ng vi cac gc
quinone t do tao thanh ni ngang kiu:
cao su

cao su

Chc nng cua quinone dioxime nh la cht lu hoa a c J.

Rehner va P.J. Flory giai thch tng ng vi mt phan ng gia
hai u phan ng cua mt phn t dinitrosobenzene vi hai phn
HON

NOH

ON

NO + 2H**

ON

NO

Z
N

N
Z

+ 42H *

CAO SU THIN NHIN 213

t cao su:
II.5. Hp cht c kim:

Tac dung lu hoa cao su rt ky la nay a c Midgley, Henne

va Shepard kham pha.
Cho vao dung dch cao su benzene cht bromophenyl magnesium, cao su se b gel hoa, mu th nay c lam kh se co c
tnh cua mt cao su lu hoa; phan ng ch xay ra nu cao su co
cha vt oxygen hoa hp (do o cao su nn c nhi can hoa deo
trc khi hoa tan vao benzene).
Tuy nhin, cach lu hoa nay hay con cha chng minh c
y u.
II.6. Tac dung cua anh sang:

Tac dung cua tia t ngoai vi dung dch cao su cyclohexan se

sinh ra cao su gel hoa; sy kh, no co tnh cht cua mt cao su a
lu hoa nhe. (Nh vy anh nng mt tri co tac dung nay).
S chuyn t mt dang tan cua cao su sang dang khng tan
nay cung c xet thy vi cac tia bc xa khac. Nhng ta thng
xem no nh la mt s a phn hoa nghch nhiu hn.
II.7. Nha hoat ng - prothese-synese

Prothese-synese la mt tin trnh lu hoa cao su c Vin

Cao su Phap (I.F.C) kham pha vao nm 1940. Nguyn tc la trc
ht gn vao phn t cao su mt phenol nh resorcin co cac nhom
phan ng, k o thc hin ngng tu hoa phenol formol gy ra
ni kt gia cac phn t vi nhau.
y la mt hin tng tng t hin tng xay ra khi ta dung
nha phenol formol hoat ng hay phenol alcol nh RubberStichting cho bit (hin tng ch xay ra trong mt thi gian ma
thi).

214 CAO SU THIN NHIN

HO

HO

HO

+ HCHO

HO

- H2 O

HO

CH

HO

HO

HO

HO

HO

HO

HO

OH

HO
H

- C ch lu hoa cua tin trnh prothese-synese nh sau:

- Tip sau cng vic cua Hultzsch v ngng tu hoa phenol
alcol va cac cht cha bao hoa, tac dung vi cao su cua nhiu
phenol alcol khac nhau c xet ti. Ngi ta nhn thy
saligenol hay 2-methyl saligenol khng gy c lu hoa cao su,
trong luc 4-methyl-2-methylol saligenol giup co c lu hoa.
y la mt chng minh xac nh thuyt cu hoa hoc, bi v hai
cht u ch gn ni chung quanh mt chui cao su, trong luc 4methyl-2-methylol saligenol con co thm mt nhom phan ng
Phan ng
OH

- H2 O

gi a cac
O

pha n t
kho ng

OH

xa y ra

tac dung cua saligenol

CAO SU THIN NHIN 215

OH
O
OH
Phan ng
gia cac
phan t

OH

- 3H2O

co the
OH

xay ra
OH

O
OH

methylol t do co th tao thanh cu ni gia hai phn t cao su:

Tac dung cua dn xut methylol cua saligenol (4-methyl-2methylol saligenol)
Trng hp cua tin trnh prothese-synese, hp cht phenol
alcol, nha hoat ng kham pha ra c xem la nhng chng
minh v s thanh lp cu hoa hoc trong tin trnh lu hoa cao su.

216 CAO SU THIN NHIN

CHNG VII

S OXIDE HOA VA
LAO HOA CAO SU THIEN NHIEN

Lam th nao tng c thi gian s dung cac vt dung cao

su, o la mi u t trc y cua cac nha hoa hoc cung nh cac
nha san xut cao su.
Tht th, trc khi kham pha ra s lu hoa cao su, cac vt
dung va ri khoi xng ch bin a chay nha nhy dnh khng
th s dung c. Sau kham pha lu hoa cac vt dung cao su lu
hoa khi a s dung c mt thi gian khng lu tr nn b
muc; o la s lao hoa, hu qua cua s oxide hoa.
Cao su thin nhin, vi cu truc polyisoprene cua no, ta thy
o la mt polymer co cha bao hoa c bit cao, bi v trong
mi mt xch _ C5H8 _ u co mt ni i. Nh th, gia thit
phn t khi cua polyisoprene la 340.000, ta co th tnh c
khoa n g 5.000 n i i. C c u bt i xng cua ni i
polyisoprene hnh nh c bit nhay vi tac nhn oxide hoa va
nhom -methylene ln cn co th co mt chc nng tch cc cac
phan ng.
CH2
CH3

CH2
H

cis

Tnh bt i xng cua ni i va nhom -methylene hoat ng

CAO SU THIN NHIN 217

Tnh phc tap cua vn la a s cng cuc khao cu thng

nghing v phng din ky thut hn la khoa hoc va kt qua at
c qua nhiu tac gia khac nhau i khi kha mu thun. Trong
khi o E.H. Farmer nghin cu vao nn tang hoa hoc cua s oxide hoa cac polyisoprene. Theo chu nay, cuc nghin cu
nhm vao hydrocarbon cao su nguyn cht va cao su lu hoa.
Nh vy ta se cp 2 phn:
- Nghin cu tng quat v s oxide hoa polyene.
- Nghin cu oxide hoa va lao hoa cua cao su lu hoa.
A. OXIDE HOA POLYNE, HYDROCARBON CAO SU

I. ai cng:
Th nghim u tin chng minh kh oxygen gn vao cao su
do J.Thompson thc hin: cao su c duy tr chn khng hay
kh tr tht s khng b h hong. Cho n nm 1912 vn
khng tin trin my, k o S. Peachey xut gia thuyt v s
thanh lp peroxide ma ng qui vao la do s gn oxygen ni i.
Cac peroxide nay u la nhng cht oxide hoa manh hn oxygen,
o la y tng v phan ng t xuc tac c B. Porritt trin khai
tip o.
S. Peachey chng minh hydrocarbon cao su co th gn ti a
47% oxygen tnh theo trong lng cua no, nhng ng khng giai
thch c s h hong xay ra do lng nho oxygen gn vao. Vao
nm 1923, B. Marzetti nhn nh tac dung pha huy la do vt oxygen gn vao cao su co anh hng i vi c tnh cao su. Hin nay
ta bit ch cn 1% oxygen gn vao cao su thi cung u lam cho c
ly tnh cua no i khi giam qua 90% i vi gia tr ban u. y
co s khac bit ro gia mt th polymer nh cao su va mt cht
thp phn t nh aldehyde benzoic, v phng din t oxide
hoa. So sanh gia cao su va aldehyde benzoic (do Ch. Dufraisse)
cho thy aldehyde benzoic co th gn 30% oxygen va cao su la

218 CAO SU THIN NHIN

47% oxygen tnh theo trong lng. Vi 1% oxygen hoa hp, aldehyde benzoic ch b oxide hoa 6%, con lai 94% aldehyde khng b
bin i; trong luc cung t l oxygen gn vao cao su, th s h
hong xay ra hoan toan.
H. Staudinger xac nhn phan ng cua mt lng nho oxygen
vi cao su u gy ra s ct t a s phn t. Ch. Moureu va Ch.
Dufraisse chng minh c c tnh t xuc tac cua hin tng
oxide hoa. Hai tac gia nay a kham pha ra hiu qua khang oxygen, ung ra la hiu qua ngn tr hay con la s xuc tac tiu cc
cua s t oxide hoa.
Sau o cac tac gia khac thc hin nghin cu hoa hoc trn hp
cht ethylene a em lai nn tang hoa hoc v c ch oxide hoa
cao su vng chc hn. R. Criegee, k o la H. Hock nghin cu
oxide hoa cyclohexene, cho thy s tao thanh hydroperoxide gn
trn nhom -methylene.

OH

+ O2

T o kt lun nhom -methylene cua ni i cung nhay vi

s oxide hoa, peroxide tao ra ni i co th chuyn v thanh
hydroperoxide tao ra nhom -methylene.
CH

+ O2

CH

C
O

C. Paquot phac hoa kha chnh xac c cu cua cac peroxide ethylene. Cung thi vi ng, E.H. Farmer va cac cng s vin nu ra

CAO SU THIN NHIN 219

nhng kt qua mi v s oxide hoa tng quat cua cac polyene va

c bit cua cao su, gy kinh ngac hu ht cac nha hoa hoc. im
ni bt chu yu cua Farmer la m ta cu tao polyisoprene n
gian thay v la phn t cao su to ln nh nhiu tac gia khac,
cp ti vn phc tap cua c ch oxide hoa polyene; th du:
Thay v din ta phn t cao su nh sau:
CH3

...

CH2

CH

CH2

Farmer s dung kiu mu n gian hoa:

Trn mt phng din t thuc ly thuyt hn, nhiu nghin

cu a cng b cac hin tng oxide hoa cao su, Van Rossem va
nhng tac gia khac a chng minh tac dung cua cht xuc tac
hao oxygen nh mui hu c cua ng, mangan, cobalt va st.
Anh hng cua anh sang, nhit hay nghin hoa deo... ti s oxide
hoa bi oxygen cung u la i tng cua rt nhiu cuc khao
cu. Sau ht, nhng cach thc oxide hoa nh vi ozone, peroxide
va cac cht oxide khac cung c nghin cu co muc ch giup
cho kin thc cua ta v cu truc cao su c phong phu hn hoc
la ch tao dn xut cua cao su nh oxide cao su.

II. T oxide hoa:

Theo Ch. Dufraisse, s t oxide hoa cua cao su khng khac
my vi s t oxide hoa cua nhng cht n gian hn.
Oxygen t do lun lun gn vao cao su di dang cua mt
phn t ch khng phai la nguyn t. San phm hoan tt i luc
ch gi mt nguyn t, o la do phan ng phu khng lin quan g
ti phan ng s cp va noi chung la co th tranh c.

220 CAO SU THIN NHIN

Cht sinh ra t phan ng s cp la mt peroxide khng bn co

hoat tnh cao. Nu A la phn t co th t oxide hoa c, c ch
do Ch. Dufraisse a ra la:
A + O2

A(O2) cht trung gian AO2

peroxide s cp
(khng bn)

oxide (bn)

Cung co th kha nng oxide hoa peroxide t truyn qua mt

phn t ngoai lai B:
A + O2 A(O2); A(O2) + B A + B(O2)
...

BO2

trng hp cui nay, A co chc nng nh cht xuc tac cua

s t oxide hoa.
Ta co th xet mt trng hp kha thng thng, oxygen t
phn chia gia peroxide s cp va mt phn t khac: o la s oxide hoa cam ng hay nh lin. A se la cht t oxide hoa c va B
la cht nhn.
A

O2 A(O2);

A(O2) + B

...

AO

BO

A cung co th la cht nhn:

A + O2 A(O2); A(O2) + A ... 2AO
Khng th nao c lp cac peroxide trung gian c, bi th ta
khng th hiu ung c ch, k ca khi o la cht n gian nh
aldehyde benzoic.
Ta co th phac hoa lc ly thuyt cho trng hp cu th
cua aldehyde benzoic ra ngoai tri:
O
C6H5

O
+ O2

C
H

C6H5

O
(O2)

C
H

C6H5

C
O

OH

acid perbenzoic

CAO SU THIN NHIN 221

O
C6H5

O
+ C H
6 5

C
O

OH

O
2 C6H5

C
OH

Kha nng oxide hoa va cac hiu qua xuc tac cua nhng cht
peroxide nay c noi n v chung tham gia vao trng hp cua
cao su. Va lai, nhng hp cht nay co kha nng oxide hoa con ln
hn chnh oxygen t do ma chung sinh ra. Sau cung ngi ta con
chu y ti vai cht nao o bnh thng th bn vi khng kh, co
th b oxygen tac kch khi co mt h thng t oxide hoa co chc
nng nh la cht cam ng hin hu.
Trong trng hp cao su, ngi ta a lu y lng oxygen theo ly
thuyt co th gn la 47%. Trong luc o cac tr s thc nghim bao
hoa cao su bng oxygen th rt bin thin va nho hn 47%. Tht ra,
khng phai la vn bao hoa cung mt lt tt ca cac ni i cua
mt phn t cao su, bi v ai phn t xp gp vi nhau mt cach
hn n ch cho mt s nho ni i trc tip, co th d b tac kch
hoa hoc. Phan ng oxide hoa xay ra theo dy chuyn nn trung
tm tr nn phc tap va la mt hn hp gm nhiu ai phn t
khac nhau, khng th tach ra hay biu th c tnh trong trng
hp tng quat c. Tuy nhin, s hin din cua peroxide cao su
co th biu th trong vong t oxide hoa (Peachey). Cac tac gia cung
a nhn thy ro chc acid carboxylic oxyhydryl... cao su a t
oxide hoa th khng th nao c lp c hp cht nht nh. Chc
chn phan ng cng cua oxygen a xay ra trong qua trnh oxide
hoa cao su, nh nhiu cng b a chng minh; nhng ngi ta cung
chng minh t mt mc oxide hoa nao o cac hin tng chay
ngm tao nc va kh carbonic cung xay ra bn canh aldehyde formic va nhng cht nh la acid.

III. Thuyt Farmer:

C ch oxide hoa trc y da vao gia thuyt cua Bach, k o
la Engler. Cac tac gia nay gia thit mt phn t oxygen t gn
vao ni i cua hydrocarbon cho ra mt peroxide bao hoa:
222 CAO SU THIN NHIN

CH3
C

+ O2

C
H

CH3

Farmer va cac cng s vin a gop phn quan trong vao vic
lam ro c ch oxide hoa nhng alken (hay olefin) co ni i cha
b bin i.
Tnh c sc cua thuyt Farmer la t gia tr chc nng cua
nhom -methylene ngang vi ni i va a chng minh c ch
oxide hoa chu yu la c ch phan ng dy chuyn gm 3 giai
oan: giai oan bt u, giai oan truyn va giai oan ngng
phan ng.
- Giai oan bt u co th c xet 2 cach, hoc bi phan ng
cua ni i:

+ O2

O
O

+ *

hoc bi s kch hoat cua -methylene:

- Giai oan truyn cua phan ng gm co mt phn t nguyn

mi khac RH b kch hoat bi gc hoat ng. RH t bin i
thanh gc t do R*:
(R

O* + R

OH + R* )

CAO SU THIN NHIN 223

( R* + O2

O* )

O
O

( *R

OOH + R

OOH + R* )

Ta thy ro din tin co tnh cach ly thuyt xut phat do mt

gc hoat ng kch hoat n phn t RH ng k cn va tao ra
mt gc hoat ng mi trong chui phn t cao su.
- Sau cung giai oan ngng phan ng i ti thanh lp hydroperoxide tao -methylene hay ni i.

224 CAO SU THIN NHIN

hay
OOH

OOH

Farmer cung xet ti s thanh lp cua peroxide vong.

OOH

va
O

IV. Tac dung cua cht xuc tac Hao oxygen :

Tac dung cua cac mui cobalt, ng, mangan va st ti polyene a c bit ro nht la cac mui hu c tan c trong no.
Thng thng ngi ta dung cac oleate, linoleate, linolenate,
naphthenate, resinate ng hay mangan.
Cao su thin nhin th cc nhay vi tac dung xuc tac cua
nhng cht nay vi lng di 103% a co hiu qua chm. Ngi
ta a li dung hiu qua nay ch tao oxide cao su (rubbones)
s dung t 2-3% linoleate cobalt tnh theo trong lng cao su.
ng nhin, s co mt cua oxygen tan trong cao su cn cho
phan ng nay. S hin din cua dung mi rt thun li cho phan
ng thc hin oxide hoa dung dch cao su hay cao su trng n
trong dung mi tt hn thc hin i vi cao su kh. Trong vic
ch tao Rubbones, ngi ta a mt dung dch benzene cao su co
cha 2,5% mui cobalt ln ti nhit 650C va cho mt lung kh
oxygen suc vao trong khoang 40 gi. Cht xuc tac c tach ly
bng cach ly tm va cho dung mi bc hi. Co nhiu loai oxide
cao su c ch tao, chung c phn hang theo tnh hoa tan
trong dung mi, v co lin h ti mc oxide hoa cua chung.

CAO SU THIN NHIN 225

Dang oxide hoa cao nht (Rubbones C) gn nh tng ng vi

mt nguyn t oxygen gn vao hai nhom isoprene, tc la (C5H8)2O.
Co nhiu nha khoa hoc nghin cu ti cht xuc tac oxide hoa
cao su, c bit nht la Bloomfield va Farmer a thc hin vi
cao su thin nhin dang dung dch co s hin din cua acid acetic hay anhydride acetic. Hp cht thu c co cng thc nguyn
tng t cng thc nguyn a k trn, cha cac nhom hydroxyl
va acetyl. Cac tac gia nay cung a thu c mt oxide cao su
tng t qua tac dung cua acid peracetic khng co s hin din
cua cht xuc tac kim loai.
Vic ch tao oxide cao su a c cai thin, c bit do Stevens
va Popham, ho xut cho phan ng xay ra di ap lc, trng
hp nay co th tng nng ( m c) cao su t 20% ln 50%.
Sau ht, cung co th cho phan ng xay ra trang thai kh c bng
cach can (qua may nhi can) cao su vi bt g, nhm tng din tch
tip xuc ln va thc hin phan ng co linoleate Co hay Mn.
S oxide hoa cao su thin nhin co xuc tac a c ap dung cho
latex. Tac dung cua sulfate ng va sulfate mangan, nitrate cobalt va
chloride st latex a c Freundlich va Talalay nghin cu ti.
Tac dung xuc tac oxide hoa cao su tng hp cua cac dn xut
ng, mangan, cobalt va st u kha ging s xuc tac oxide hoa
nhn thy cho trng hp cua cao su thin nhin.

V. Tac dung cua cht oxide hoa:

V.1. Oxygen t do:

Trc y a co nhng cuc nghin cu chng minh co s gn

oxygen vao cao su sng tan trong benzene (Herbst), k o la s
gn oxygen nguyn cht vao cao su (Peachey). Cung nh lp lun
s nhi can cao su ma kt qua la s hoa deo, la mt hin tng
oxide hoa phc tap (Fisher va Gray), Pummerer va Burkard xac
nh nhng thc nghim cua Peachey va nghin cu ti tac dung
cua mt lung kh oxygen i vao mt dung dch hydrocarbon cao

226 CAO SU THIN NHIN

su rt loang (0,27%), tan trong methylcyclohexan nhit

thng. Sau mt thi gian phan ng kha lu (khoang 50 gi),
cung gn c 1 nguyn t oxygen vao mi nhom isoprene.
Boswell oxide hoa mt vang cao su sng, mong, trong mi
trng khng kh, cao su nay a qua x ly chit rut acetone loai
bo cac cht khang oxygen t nhin cua no. ng co c mt cht
nh la nha, tan trong acetone, khng tan trong sulfur carbon,
nh tnh cht nay ng phn giai c hai hp cht co cng thc
nguyn la C10H16O va C25H40O9.
Phn tch chi tit cac nghin cu cp trn chng to tnh
trang hay con m h, bi v cac hp cht co c qua nhiu tac
gia khac nhau a khac hn v iu kin phan ng. Cac tac gia
nh Kemp a tm cach ao su chu nay va a n nhn xet:
co cht bay hi tao ra trong qua trnh oxide hoa; mt khac nhng
hp cht huy ai phn t vn con, co ham cha nhng chc co
oxygen nh COOH, OH... Gn y, cac nha khao cu cua Hi
san xut - khao cu cao su Anh (B.R.P.R.A.) m rng vn nay,
ma mt trong cac kt qua at c la thuyt Farmer nh a nu.
V.2 Tac dung cua ozone (O3):

Ozone c bit la mt cht phan ng ln ni i, s ozone

hoa cho ra cac ozonide:

+ O3

O
O

O
hay
(1)

O (2)

Cht nay khng bn, b thuy giai cho hai hp cht carbonyl:
O
C

+ H2O

+ O

- H2O2

CAO SU THIN NHIN 227

Qua trnh kh ozone cua hydrocarbon cao su a c

Pummerer va nht la Harries nghin cu ti. Phan ng thc
hin vi cao su sng a b trng n trong mt dung mi khng
b ozone tac dung c nh clorofoc (chloroform) hay acetate
ethyl. Cho mt lung oxygen co cha mt ty l ozone i vao dung
dch. Vi 6% ozone se co c mt ozonide thng thng (1) hay
(2) ng vi cng thc nguyn (C5H8O3)x; vi 12% ozone tr ln, co
c mt ozonide ng vi cng thc nguyn (C5H8O4)x.
Ozonide thng thng thu c vi mt hiu sut cao, sau khi
cho dung mi bay hi. o la mt cht nh du, khng bn, phn
t khi khng th nao xac nh chnh xac c nhng co le kha
cao bi v co nhiu phan ng phn ct chui hydrocarbon va keo
dai phan ng.
Ozonide cua cao su thin nhin b thuy giai bi nc nong rt
d dang cho ra aldehyde, acid va peracid levulinic cung nh
nhng hp cht chnh cua phan ng. Thc hin thuy giai co H2O2
tao thanh, cht tao ra chu yu la acid levulinic(1), bn canh o con
co acid formic, acid succinic va oxide carbon.
Qua trnh kh ozone hydrocarbon cao su rt quan trong cho
vic oan c cu cua cao su thin nhin cha lu hoa.
Ngoai nghin cu ly thuyt cua Staudinger, k o la cua
Pummerer va Matthaus ti c cu co th co c cua nhom ozonide (1), isoozonide (2), molozonide (3), cn phai lu y ti s kh
ozone cao su tng hp.
C

O
O

1. Acid levulinic

CH3
C

HO
228 CAO SU THIN NHIN

CH2

CH2

V.3. Tac dung cua cac cht oxide hoa khac:

Ch t oxide ho a v c:

KMnO4 c bit la mt cht oxide hoa ni i C = C. Nhng

th nghim u tin vi cao su thin nhin do Harries thc hin:
hoa trn dung dch KMnO4 vao mt dung dch cao su benzene, co
c mt san phm, nhng cha xac nh c ro. Boswell a
ra mt thc nghim, s dung KMnO4 dang dung dch m c
cho tac dung vi dung dch cao su va tetrachloromethan CCl4
(5% cao su), tranh oxygen kh tri. Sau nhiu ngay khuy trn
nhit thng, cho oxide cao su kt tua bng methanol (cn
methylic), cao su nay co di dang cua mt khi nhao ng vi
cng thc nguyn C25H40O. Hp cht nay co phn t khi hay con
kha cao bi v no khng tan trong cn hay acetone vn con kha
nng gn oxygen bng cach phi ngoai tri n gian, at ti
thanh phn C25H40O2. Mt cng trnh nghin cu su a c
Robertson va Mair cng b tip o. Hai tac gia nay s dung ky
thut cua Boswell, nhng vi m c cua KMnO4 khac nhau
nhm gn 1, 2, 3... 10 nguyn t oxygen cho mi nhom C10H16. Kt
qua la oxide cao su co hnh dang ngoai thay i t th c mau
vang nhat an hi yu n th nha gion va khng mau.
Du rng ham lng oxygen cua nhng san phm oxide hoa vi
KMnO4 la kha cao nhng cha bao hoa hay con rt ln. Giai
thch a ra la nhng hp cht phn huy c tao t nhng
phn t hoa hp oxygen manh co chc COOH va OH, mt
khac t nhng oan chui polyisoprene gn nh gi c
cha bao hoa ban u cua chung. cac phan ng nay, ta co th
nhn ra acid formic, acid acetic, acid oxalic, acid levulinic va
nhng cht nha oxyhydryl hoa manh.
Chc chn kt qua nay a a n mt khao cu khac v
KMnO4 khng cho cac phan ng n gian u khai thac va i
n nhng kt lun co gia tr v phng din khoa hoc, trong khi
v phng din thc t ta khng th ap dung c.
CAO SU THIN NHIN 229

H2O2 c dung nh cht oxide hoa dung dch cao su. Khuy
trn lu mt dung dch co cha 4% cao su tan trong
tetrachloromethan (CCl4), hin din cua mt dung dch nc co
3% H2O2, nhit bnh thng se thu c hai cht. Lp nc
co khi keo trng hut O2 nhanh chong luc tip xuc vi khng kh.
Lp dung mi cho mt san phm mau vang trong, kha cng va
c bit tan trong ether. T o, ta kt tua bng methanol cho
mt cht ng vi cng thc C25H40O, hay con hao oxygen, phn
nay theo Boswell co th sanh c vi hp cht co c bi tac
dung cua KMnO4. Phn tan trong CCl4 va khng tan trong ether
th ng vi thanh phn C15H24O.
Tuy nhin, s oxide hoa cao su bi dung dch oxy gia (H2O2) con
phc tap hn kt qua co c bi Boswell. Nhiu nha khao cu a
ao su chu , c bit la Robertson va Mair, Mair va Todd,
Kagan va Sukhareva, k o la Bloom-Field va Farmer. Trong khi
o cn nhn manh ti s kin nhng nha khoa hoc Bloomfield va
Farmer khng s dung H2O2 duy nht ma con co s hin din cua
acid acetic va co le cht phan ng tht la acid peracetic.
S oxide hoa cao su bi H2O2 a c ung h My oi hoi nhi
can cao su vi BaO2 k o x ly vi acid chlorine hydride ma ng
dung c xem xet ti la ch tao chewing gum. Mt tai liu
khac a ngh dung H2O2 oxide hoa cao su latex, tip o
chlorine hoa. Sau ht, Bloomfield, Farmer va Schidrowitz a
nghin cu ti phng phap oxide hoa nong latex a ly tm, n
nh hoa va kh amoniac a ti mt hp cht deo va dnh.
Peracide h u c:

O
Peracide RCOOH c bit dung oxide hoa ni i
C = C. Tng quat chung phan ng cho ra epoxy:
O
C

C
OOH

230 CAO SU THIN NHIN

O
O

C
OH

T nm 1932, c bit phan ng cua cao su kh hay cua dung

dch cao su vi peracid chi phng di 450C cho ra cac nhom
hydroxyacetyl. Bloomfield va Farmer dung acid peracetic khng
co acetyl peroxide, co c cht tan trong alcol, ether va acetone
nhng khng tan trong cac hydrocarbon chi phng. V phng
din ly thuyt, phan ng chc chn phc tap hn s epoxy hoa
n gian. Ta co th tha nhn cac chc oxyhydryl tao ra kha d
acetyl hoa c bi CH3COOH tip o; chc chn co s phn ct
chui.
Acid perbenzoic va acid monoperphthalic cung a c khao
sat, nhng kt qua co c khng khac my so vi kt qua c
bit cho trng hp acid peracetic. Cac peroxide ROOR cung
a c xet th, nhng hin tng oxide hoa ma chung khi phat
hay con phc tap hn trng hp cua peracid, chung xuc tac s
kch hoat bi oxygen; nhng bu lai vng mt oxygen, chung co
kha nng gy ra cac phan ng nh la lu hoa.
V.4. Ban cht cua cac chc co oxygen:

Naylor va Bloomfield a ngh ra hang loat gia thuyt giai

thch s thanh lp cac chc co oxygen phat xut t hydroperoxide s cp cua thuyt Farmer. S pha huy chc hydroperoxide
a ti lp mt chc ru:
OH
OH

*
O*

Oxygen hoat hoa xut x t chc hydroperoxide co th kch

hoat mt ni i gy t chui va tao thanh 2 carbonyl:
H

*
2 O*

+
O
CAO SU THIN NHIN 231

Oxygen hoat hoa nay con co th kch hoat mt oxyhydryl a

tao ra va oxide hoa thanh cetone khng gy t chui:

*
O*

H2O

OH

Cac aldehyde c tao ra trc o co th b oxide hoa thanh acid

carboxylic; cac acid nay co kha nng ester hoa c cac oxyhydryl:

O*
*

HO
O

HO

+
OH

H2 O

O
O

Ta con co th tin oan co s thanh lp epoxy v tr ni i;

o cung la nguyn tc phan ng chnh cua hydroperoxide ni
i, do o s sp xp lai co th la:

*
O*

+
O

232 CAO SU THIN NHIN

Epoxy cung co th phan ng vi mt oxyhydryl theo phan ng

thng thng cho ra mt ether:

+
O

OH

OH

Ta lu y phan ng cui nay co xu hng gn hai hoc nhiu

chui vi nhau, gy ra hiu ng lu hoa. Theo cung nhiu chiu
hng, ether hoa h tng hai oxyhydryl cung vi s kh nc
sinh ra mt cu lin phn t:

OH
OH

O
-- H2O

Ngi ta a nhn thy ro s tao thanh nc trong vong phan

ng oxide hoa cao su. Tuy nhin, khng th da vao s xut hin
H2O nay ma chon mt trong ba gia thuyt a ra c a chung
nht, bi v phan ng huy y u cho mt oan chui carbon
ng nhin sinh ra CO2 va H2O.
Nhng lc nay khng tra cu tng tn c moi tnh
cht co th co. Hn na cac ni i co th t di chuyn va doc
theo cung chui hydrocarbon cao su co th cho ra moi phan ng.

CAO SU THIN NHIN 233

 iu kin nay, cac phng phap phn giai hoa hoc thng
thng u khng thch hp va ch co th khao sat s hin din
cua nhom chc oxide cao su. Cng vic nay a c Hilton, k
o la Naylor dc tm lam vi Rubbone loai B co 10,8% oxygen va
loai C co 13,3% oxygen.
Sau y la ai cng v phng phap phn giai a s dung:
- Oxygen nguyn (phn giai nguyn t qua phan ng chay
ngm).
- Oxygen thuc peroxide (phng phap Zerewitinoff c
Bolland cai tin).
- Oxygen cua nhom COOH (phep o kim tnh).
- Oxygen cua nhom COOR (savon hoa)
- Oxygen cua chc ru nh (hydrogen linh ng)
- Oxygen cua chc carbonyl C = O (phng phap Lund)
Cac chc ether va epoxy theo cac tac gia k trn, ngc lai,
khng th nh phn c nh y. cha bao hoa c o bng
ch s iodine theo phng phap Kemp. Kt qua co c chng to
t l hydroperoxide ln lt giam, oxide hoa nguyn liu tng
ln. Cac Rubbone c oxide hoa nhiu nht ch cha lng hydroperoxide vao khoang t 102% n 103%.
Phn giai nh lng oxygen cua nhng chc khac nhau
trong Rubbone C ch cho kt qua 5,9%, trong luc oxygen nguyn
co c qua phan ng chay ngm ln ti 13,3% Theo Naylor, co
s khac bit la do cac chc epoxy cha nh lng. Ch s iodine
cho thy ro s bin mt cua mt s ni i tng ng vi cac ni
i b bin i thanh epoxy.
Toan b cng vic k trn a n nhn nh la cac oxide
cao su Rubbone chng han, oxygen c tm thy di dang
epoxy hay ether, k o la ru, nhng chc carbonyl va carboxyl
ro rang him hn. Sau cung, cac nhom peroxide con him hn
na.
234 CAO SU THIN NHIN

VI. Cht bao v (Cht khang oxygen)

o la cht khang oxygen hay goi d hiu hn cht phong lao
hay cht chng oxide hoa(1).
Mt s loai cao su thin nhin trang thai th chng lai c
s oxide hoa nh vao s hin din sn co trong cao su mt cht
goi la cht khang oxygen thin nhin. Ta con co th cho vao cao
su sng hiu qua khang oxide hoa c cao hn, cht goi la
khang oxygen tng hp.
Nh th, nhng san phm cao su thin nhin sng a trai qua
qua trnh tinh khit hoa nh mu crpe trng chng han, b loai
bo a s cht khang oxygen t nhin se b lao nhanh hn.
iu ang lu y la nhng cht khang oxygen tng hp (nhn
tao) c a ra dung bao v cao su lu hoa u tng i t
cng hiu trong vic bao v cao su sng.
Nhng cht kha d c bit co tac dung lam chm oxide hoa
cao su sng la Santovar O va A (tn thng mai cua Monsanto
Chemical) co thanh phn hoa hoc la ditertbutyl va ditertamyl
hydroquinone va Ionol (tn thng mai cua Shell Chemical) co
thanh phn la 2,6-ditertbutyl-4-methylphenol.
Cac phi kim ho lu huynh hnh nh c bit co chc nng nh
cht ngn tr oxide hoa cao su sng, trong luc chnh lu huynh
c xem nh cht bao v tt cua cao su lu hoa. Ch. Dufraisse
cho bit nguyn t lu huynh hu hiu gp 4 ln hydroquinone
trong vic bao v aldehyde benzoic. Ca n lu huynh di dang
monosulfur hay disulfur chi phng cung rt hu hiu. Boggs va
Follansbee a chng minh selenium cung co th la telunium (Te)
u la cht bao v.
iu nay con ro hn khi ct yu la s oxide hoa co anh nng,
ta co th tom tt y nay qua cng vic cua Kalke va Bruce: a s
1. Hu qua cua oxide hoa cao su la s lao .

CAO SU THIN NHIN 235

cht khang oxygen thng dung trn th trng co khuynh hng

tng hoat loai oxide hoa nay hn lam chm. Theo thc t, phenyl
- - naphthylamine co khuynh hng gy tng lng oxygen hp
thu bi cao su thin nhin cha lu hoa, trong luc lu huynh hay
hydroquinone tac dung theo chiu hng nghch lai (Bang VII.1):
Bang VII.1
VII.1: Lng oxygen c cao su cha lu hoa
hp thu (nhit 460C)
CAO SU KHNG CO OXIDE KEM

PBNA(%)

0
0,5

CAO SU + OXIDE KEM (ZnO)

s O2 c hp

cht khang

thu (cm3/g/gi)

oxygen

19 x 104

s O2 h.thu
(cm3/g/gi)

khng co

57 x 104

PBNA

157 x 104

26 x 10

22 x 10

DNPD

106 x 104

22 x 104

lu huynh

26 x 104

hydroquinon

26 x 104

20 x 10

PBNA

phenyl--naphthylamine

PNPD

Di--naphthyl-p-phenylendiamine

V cao su tng hp, ta cho cht bao v vao noi chung la a

phn hoa. Ta se cp phn khac.
B. S LAO HOA CUA CAO SU LU HOA
Marzetii la ngi u tin a chng minh lng oxygen hoa
hp vi cao su tng i nho va vao khoang 1% i vi cao su u
lam bin mt hu nh hoan toan cac tnh cht c ly cua cao su
lu hoa. Neal cho bit s hp thu 1% oxygen nhit la 250C
gy giam ti 93% sc chu keo t. Kemp cho bit thm lng
oxygen t 1,7% n 2% a ti h hong hoan toan cao su lu hoa,
nhng lin quan ti vic mt kha nng chu keo t th tuy thuc
vao hai yu t la nhit va ban cht cua cao su a lu hoa.
V phng din thc t, vn oxide hoa cao su lu hoa chc

236 CAO SU THIN NHIN

chn quan trong nhiu hn vn oxide hoa cac ai phn t polyene. Bu lai, chnh vn cui lai la i tng cua ai a s cng
cuc khao cu trit ; ngi ta dung danh t ky thut hn la
nghin cu s lao hoa cua cao su lu hoa vn la i tng cua mt s
rt nho khao cu tm mc quan trong trc tip. Moi cng vic nay
khng th nu ra ht c, do o ta gii han nhng im chu yu.
S lao hoa cua cao su lu hoa b anh hng khng ch bi ban
cht cao su, ma con b anh hng bi ban cht cua cht lu hoa
va iu kin lu hoa, ban cht cua cht n va cht phu gia, ban
cht cua cht khang lao cung nh t l dung cua chung.
Mt khac, cac iu kin vt ly v s lao hoa u rt quan trong.
Nhit, ozone, cac tia sang u y nhanh s h hong cao su.

I. S tac kch bi oxygen - anh hng nhit va ap lc

Co nhiu cach quan sat s tac kch cao su lu hoa bi oxygen,
nhng thc hin cho cao su vao cai bm Bierer - Davis c xem
nh phng phap nghin cu v s gia tc lao hoa. Nh th khi
nhng vang cao su mong c a vao thit b bm va x ly
700C vi ap lc oxygen vao khoang 20kg/cm2, s oxide hoa tr
nn nhanh u gy phan ng n. Co le cach oxide hoa nh th
phai tach ra ring khi trng hp hoa lao iu kin bnh
thng va phai hp lai nhng iu kin thai qua nh nhit va
ap lc cao loai bo phan ng nay. Nu mun rut ra kt lun, ta
phai ngh s gia tc lao hoa ch co anh hng gian tip n s lao
hoa bnh thng va rt kho lp c tng quan co gia tr gia
hai hin tng.
S khim khuyt v tng quan gia s gia tc oxide hoa
iu kin cua phong th nghim va s oxide hoa bnh thng cao
su lu hoa s dung trn th trng, a tao nn mt suy nh v
s hin din cua nhiu loai phan ng hoa hoc.
T cng cuc nghin cu cua Stevens, hu ht cac nha su
tm u tha nhn sai lm la xet s bin thin cua sc chu keo
CAO SU THIN NHIN 237

t la tiu chun tt nht theo doi s h hong cua cao su lu

hoa trong qua trnh b lao.
t sc chu keo t theo truc tung va thi gian lao theo truc
hoanh, cac ng biu din vach ra c giup so sanh sc chu
lao cua nhiu hn hp cao su khac nhau vi cao su chun va anh
gia c hoat tnh cua cht chng lao. Vi phng phap nay, s
thuyt minh kt qua at c co th noi la kho. Nh vao v du
cua Neal va Vincent, ngi ta lam sang to s kho thuyt minh:
(xem hnh VII.1)

Sc chu keo t

A
thi gian lao
Hnh VII.1: Cac ng biu din lao

ng biu din A la mt cao su khng co cht khang lao, hai

ng biu din B va C la ng biu din lao cua cung cao su
nhng co hai cht khang lao phn bit. Ta thy ng B co dang
tng t vi ng biu din chun A. Ngc lai ng biu din
C, luc u s lao to ra thun li hn B, tip o dc xung va tr
nn xu hn B.
iu nay gian tip chng to co s hin din cua nhiu loai
phan ng oxide hoa. Nh vy dang cua ng biu din tuy
thuc vao loai oxide hoa b chm bi cht khang lao. S thuyt
minh co le con kho hn na nu ta bit co mt s hoa cht co tac
dung khng hoa chm phan ng oxide hoa, ma la co tac dung
238 CAO SU THIN NHIN

thc s lp ra cac cu ni gia cac phn t a b t chui hay

t cu mt phn nao trong vong hoa lao.
Hin tng cui va cp a a ti cac nha khoa hoc
nghin cu mt phng phap da vao s dan chung (dan li, ni
ra) lin tuc va gian oan bt buc; s khac bit quan sat thy
trong luc lao gia 2 kiu do biu hin c tnh v s tao mang
bi s thanh lp cu lin chui.
Phng phap theo doi nay co th noi la tin b, bi vi phng
phap c in da vao phep o s mt i cua sc chu keo t, du
rng c ban hay con ang c tranh lun.
Kt qua u cua phng phap mi nay gy chu y ti tnh c
bit cua cht goi la desactiveur(1) co tac dung nh cht kt
mang (lp cu hoa hoc) khac vi cht ngng phan ng t oxide
hoa peroxide. (J. Le Bras).
Ch. Dufraisse va cng s vin nghin cu s gn oxygen theo
doi s oxide hoa, k o la nhiu nha khoa hoc khac, giup theo doi
s oxide hoa, nhng khng tin liu c kt qua chung ky h
hai. Trng hp cua cac desactiveur la mt th du kha hung
hn bi v nhng cht nay, nh cac cht khang oxygen, lam chm
s suy giam tnh cht c ly cua cao su lu hoa, nhng ch tac
dung tng i t vi s gn oxygen vao cao su.
Trong cac phng phap theo doi khac c dung ti, ta co th
k ti cuc nghin cu hoa ly v phan ng bin thin theo nhit
va nng oxygen. Cac nha nghin cu nh Bierer va Davis,
Williams va Neal a chng minh h s nhit oxide hoa thay
i gia 2,0 va 2,5 cho mt bin thin 100C. H s nay c xem
nh h s nhit bnh thng cho mt phan ng hoa hoc.
Nhng thc nghim khac xay ra nhit cao hn la t 80
1. Cht desactiveur la cht khang lao khng co tac dung can tr hoa chm s hp thu oxygen vao cao su lu hoa nh nhng cht khang lao thng thng ma co tac dung tai lp cu
ni gia cac phn t cao su b t cu hay t chui trong qua trnh lao.

CAO SU THIN NHIN 239

n 1000C a chng to h s co xu hng giam. Va lai, khi ta xet

anh hng cua ap lc oxygen ti phan ng oxide hoa, ta se thy tc
cua phan ng khng h t l vi s tng gia ap lc, ma la tng
chm nhiu hn ap lc. T nhn nh nay i ti chng to khng
th thc hin phan ng oxide hoa n gian va rt kho ma ap dung
nguyn tc thng thng vao anh gia kt qua cac phan ng nhm
lp d oan v s kt hp cua cao su trong tng trng hp.
Nhit phan ng oxide hoa c xet rt la quan trong. Tht
th, lng oxygen cn gy ra h hong (chng han o theo
giam sc chu keo t), giam rt d theo s gia nhit nh hnh
sau y trch t khao sat cua Kemp, Ingmanson va Mueller:

1,4

aph
p (%)
oxygenoxy
hoaho
h
(%)

1,2
1,0
0,8
0,6
0,4
0,2
60

70

80

90

100

110

Nhit oxide hoa (0C)

Hnh VII.2: Biu oxide hoa theo nhit

Ta thy ro lng oxygen cn giam phn na sc chu keo

t ban u cua mt cao su lu hoa thay i t 1,2% n 0,65%
khi nhit i t 600C ln 1100C.

240 CAO SU THIN NHIN

Ngi ta a kim chng nung nong cung mt cao su 1100C

khng co oxygen hin din trong sut cung mt thi gian, thc
s se khng co s thay i v tnh cht c ly.
y con la chng c thm na v hin tng noi trn, bit
rng s h huy cao su bi oxide hoa khng th xem nh la trng
hp phan ng oxide hoa n gian nh trong hoa hu c.
Mt cuc khao sat c thc hin bi Neal va Northam a
chng to mt tnh hung khac cua vn va tnh cc phc tap
cua no. Nu nghin cu nhiu cht bao v khang lao khac nhau
va so sanh hiu qua cua chung ln lt qua nhng cuc th
nghim tnh hoc, ng hoc, la th nghim sinh ra ng rn nt
un gp bnh thng, ta se thy s phn hang b ao ln. Phenyl--naphthylamine (PBNA) u tch c c trong ca hai
trng hp, nhng di--naphthyl-p-phenylene diamine (DNPD)
th rt tch cc chng oxide hoa tnh, trong luc rt tm thng
cho vic chng oxide hoa ng; trai lai so vi DNPD hiu qua
nghch xay ra trong trng hp dung diphenylamine (DPA), nh
bang chng minh sau y:
Cht bao v

Cng cua hiu qua phong chng (%), +

khang oxygen

bm ap

chu un dp

s dung

sut O2

lin tip

PBNA

100

100

DPA

30

90

DNPD

120

30

Co nhiu loai cht bao v khang oxygen cho cao su lu hoa,

cht th c bit a ra nhm bao v chng nhit, cht th khang
lai s h hong bi oxide hoa ng, cht th khang lai s lao
hoa nhit thng. hiu qua h tng vi nhau, ngi ta
(nh Semon chng han) a khao sat s phi hp gia phenyl-naphthylamine va N,N' - diphenyl-p-phenylene diamine. Con
hiu qua hn na la cht nh triphenyl stilben hay phthalocyaCAO SU THIN NHIN 241

nine ng, theo Howland va Vincent vi lng nho chung co tac

dung tng hoat tnh cua vai cht khang lao nao o rt d dang.

II. Hiu qua cua khoi en carbon(1) trong s oxide hoa

Cac khoi en carbon, va nht la khoi en carbon tng cng
lc cao su, chc chn co mt tac dung vi tnh oxide hoa cua cao
su thin nhin va cua cao su tng hp butadiene-styrolene vn
nay a a ti nhiu cuc khao cu v no chu cac hu qua
thc t, nht la lnh vc vo xe (lp), tac dung cua khoi en ti
tnh oxide hoa cua cao su lu hoa a tham d vao phn ln cac
hin tng ma sat.
Cac nha khoa hoc Lyon, Burgess va Sweitzer a chng minh
khoi en carbon co th co chc nng nh cht ngn tr hoc cht
gia tc oxide hoa cao su. Tac dung ngn tr biu hin chng han
vi cao su tng hp butadiene-styrolene ngui trang thai
cha lu hoa, nhng hnh nh s giam bt oxide hoa la nh
vao s thanh lp ni cao su bi phan ng cua cao su vi khoi
en carbon nhit cao. Va lai, ta co th tha nhn khng co
s khac bit ang k gia cao su tng hp butadiene-styrolene
(styrene-butadiene) va cao su thin nhin v phng din oxide
hoa, theo Van Amerongen, khoi tng cng lc co tac dung gia
tc s oxide hoa cua cao su thin nhin. Kuzminskii ngh rng
khoi en carbon gia tc oxide hoa cao su lu hoa co cha cac cht
bao v khang oxygen bi v chung hut ly va v hiu hoa cht
khang oxygen. Watson cung nh Garten a chng minh co hin
din cua cac phan ng gc gia cao su va khoi en, mang n
mt giai thch v hiu qua bao v cao su sng cua khoi en carbon: khoi en phan ng vi nhng gc t do va vi nhng cht
trung gian oxide hoa cao su, nh th tham gia vao canh tranh vi
chnh oxygen va loai tr mt phn tnh co th phan ng cua no.

1. Carbon black (Anh, My): noir de carbone (Phap)

242 CAO SU THIN NHIN

V chc nng cua khoi en trong s gia tc oxide hoa cao su

(thin nhin va tng hp) lu hoa vi lu huynh, Shelon ngh la
phai b tuc thuyt cua Kuzminskii v s hp thu cht bao v bi
chc nng xuc tac cua khoi en; theo o chung gy ra s phn tch
cac peroxide thanh gc t do kha d m u oxide hoa chui cao su
c (phan ng m u). Sau ht, Van Amerongen kch thch tnh
hoa tan cc manh cua oxygen trong cao su n vi khoi en co th
anh hng ln s gia tng tc oxide hoa. iu nay phu hp vi
nhn nh v tc oxide hoa cua mt cao su lu hoa tng theo
ham lng khoi en va theo t din cua khoi; ngoai ra phai k ti
s kin khoi en nhom lo kem tch cc hn khoi hm.

III. Anh hng cua kim loai hao oxygen

c tnh cua vai nguyn t kim loai nh ng, mangan va phu
la st, cobalt, nickel a c bit ro va a cp cao su sng
cha lu hoa.
cao su lu hoa, s hin din cua nhng vt mui ng hay
mangan se gia tc oxide hoa rt ln va th hin qua s hoa nha
(chay nha), tnh cht c ly cua cao su lu hoa mt i nhanh
chong. Mt trong nhng cng b u tin co le la cng b Miller.
Thompson nhn xet cac mui ng con c hn na khi co
hin din cua cht du, giup mui nay phn tan d dang trong
cao su. Weber tip o nghin cu hiu qua nay mt cach co h
thng hn va a a ra kt lun nh sau:
- ng la cht c trng hp lu hoa ngui vi S2Cl2 hn la
trng hp lu hoa nong.
- Ham lng ng phai di 5 x 103% cao su lu hoa ngui
vi S2Cl2 va di 102% (0,01%) cao su lu hoa nong.
- S hin hu cua cht du to ro nhng hiu qua cua ng.
Bu lai, cho phthalocyanine ng vao cao su (nhi can bng
may, Morley nhn thy nhng lng cao cua sc t nay u

CAO SU THIN NHIN 243

khng co tac dung ti s lao, co le v tnh bn hoa hoc cao cua no

a lam mt tac dung cua ng.
Tnh hoa tan cc yu vao hydrocarbon cao su cua dn xut
ng nay cung la dn chng; bit rng quan nim nay cung
nhm vao nhng dn xut khac cua ng hay mangan. T o i
ti y tng co hp cht c va hp cht gn nh tr cua ng va
mangan. Mt lm ln kha ph bin la xem Cu hay Mn nh
khng th ion hoa c, trong luc lai u tin cp ti tnh hoa
tan trong hydrocarbon cao su hn.
Villain da vao kt qua nghin cu cac cht mui ng khac nhau
lo hp geer va bm oxygen a ra bang phn loai nh sau:
stearate ng...

rt c

resinate ng...
sulfate ng...
chloride ng...

acetate ng...
oxide ng...

c trung bnh

bt ng...
sulfur ng...

t c

Bang nay chng to kha ro la c tnh lin h vi tnh hoa tan

trong cao su; ta cung thy hiu qua cua acid beo (nh acid
stearic) tac kch mui ng cho ra nhng hoa hp ng tan hn.
Ngun truyn c bi ng va mangan chu yu la nhng cht
n v c co tnh kinh t hn nh: bt a vi (carbonate calcium),
set kaolin, tinh t... va vai ch si nao o, ta cn lu y khi s
dung cht n noi trn. Cac cht phu gia khac nh: cht gia tc
lu hoa, cht khang oxygen (khang lao), oxide kem, cht hoa deo
cao su, theo nguyn tc a c cac xng san xut hoa cht
kim tra nghim ngt (hoa cht nhp) va nguy him v s truyn
c hu nh khng co.
Vi nhng cht n thng co th con ln ln mangan trong
244 CAO SU THIN NHIN

o, ta chp nhn chung cho vao cao su sao cho khng qua 5 x 103%
Mn. Trong khi o quan nim nay kha ni long va tuy thuc vao
dang cht co nguyn t c.
Nh lng 7x103% Mn di dang carbonate mangan (MnCO3)
trong bt a vi CaCO3 th gn nh v hai. Ban cht lu hoa
hnh nh co chc nng lin quan ti c tnh cua Mn; cao su lu
hoa co cht gia tc MBT chu tt hn cao su lu hoa co DPG. Ta
co th ngh rng cac cht gia tc lu hoa nhom thiazole va dithiocarbamate cho ra mt cach d dang mui ng tng i tan t
trong cao su, nh vy t c va che khut nguyn t c. Bu lai,
cac guanidine va thiuram khng co kha nng nay, nhng co th
noi la cha co mt chng c thc nghim trc tip nao.
Cung chiu hng, co mt s cht hu c co kha nng lam
giam nhe bt hiu qua c rt ro cua ng hay mangan, chc la
tao ra cht phc hp kha bn va tan t trong cao su, nhng hp
cht nay co th goi la cht phc hp. Ta co th k:
- Disalicylal ethylene diamine, disalicylal propylene diamine:
khang ng rt tt, khang oxygen yu hoc khng;
- Dinaphthyl-p-phenylene diamine (DNPD): khang ng rt
tt, khang oxygen kha tt; diphenyl-p-phenylene diamine
(DPPD): khang ng tt, khang oxygen rt tt;
- Phenyl cyclohexyl-p-phenylene diamine: khang ng tt,
khang oxygen tt;
- N-(p-tolylsulfonyl)-N-phenylene-p-phenylene diamine
khang ng tt, khang oxygen tt.
V cao su tng hp, chung khng phai la khng nhay vi kim
loai hao oxygen. Neal va Ottenhoff a chng minh cao su tng
hp butadiene-styrolene lu hoa b h hong bi s hin din cua
mui ng hay mangan tan c trong cao su, nhng so ra hiu
qua kem manh hn trng hp cao su thin nhin. Ta se cp
phn khac.
CAO SU THIN NHIN 245

IV. Hiu ng anh nng va ozone:

Anh nng mt tri va ozone O3 co nhng hiu ng nao o ti
cao su va c bit la cao su thin nhin va cao su tng hp butadiene-styrolene. Trong ca hai trng hp, ta thy cac hiu ng
chu yu gii han b mt, t nht giai oan h hong u tin.
Qua thc nghim, ngi ta nhn thy tia mt tri gy ra
nhng hin tng oxide hoa phc tap, tng quat, th hin qua s
chay nha ly nhy, k o hoa cng tip b mt vt dung cao su,
cung vi s xut hin mt h thng ng rn nt c bit ta
nh sanh cu. Ozone t thng tng kh quyn tac dung mt
cach khac bit, tac kch b mt cao su, nh vy cac ng rn nt
song song vi nhau va toan b thng goc vi phng bt buc.
S h hong bi anh nng a c quan sat sut mt thi gian
kha lu, hin tng c chu y ngay t khi ngi ta quan sat s
chu ng cua cac vt dung cao su tiu dung ngoai anh nng,
y la trng hp thng thng nht. Vic khao sat tac dung cua
ozone th mun hn, nhng gn y mi c phat trin kha
phong phu.
Khao sat toan b ca hai loai h hong co ve la chnh ang v
chung xut hin thng cung mt lt, nhng khng ging vi c
ch h hong hoa hoc.
Nhiu nha khoa hoc ngh rng ca hai hin tng u cung mt
c ch hoa hoc; thc ra xac nhn hai s vic u ging ht co ve
phiu lu v ta cha hiu c c ch cn ban.
Ta tha nhn cac ni i C=C cua phn t cao su la nhng
im nhay trong nhng s tac kch gy ra bi ozone hay anh
nng. Theo danh t tng quat, cac phan ng nay co th xem nh
la s oxide hoa. trng hp anh nng, ta co th tha nhn anh
nng gia tc n thun tin trnh oxide hoa bnh thng, la tin
trin tng i bit ro cho trng hp cua cao su sng ch khng
phai cao su lu hoa. Mt vai ngi ngh rng ozone co th xem

246 CAO SU THIN NHIN

nh la oxygen hoat ng sinh ra bi anh nng hay bi hiu ng

Corona. Cung nh moi tia sang, ozone hin nhin ch tac dung
vao b mt cao su va iu kin nay kho ma bit c nhng
bin i hoa hoc xay ra mt s lng cht liu cc nho. s h
hong bi nhit, ta co th nhn xet d dang hn, nh co th bit
c lng oxygen gn vao cao su trong luc oxide hoa, v phan
ng xay ra toan khi va cac tnh cht c ly bin i mt cach
tng i chm va lin tuc, iu nay khng co trng hp anh
nng hay ozone.
IV.1. Tac dung cua anh nng mt tri:

Anh nng tac dung ti nht cac dung dch cao su sng rt
ro, thiu oxygen no gy s kh a phn hoa ang k. Nu cao su
cha lu hoa co cha lu huynh, anh nng mt tri se gy ra
mt hin tng tng t s lu hoa bc u. Ca n cac cht
amine hay cetone di tac dung cua anh nng u co th co mt
hiu ng lu hoa.
Cao su sng th c phi di anh nng, tranh oxygen, ta se
thy t l cao su gel cua no tng ln manh, tng ng vi s lu
hoa nao o. Hin tng tng t xay ra vi vai bc xa nao o (tia
Cobalt 60) khi khng co moi cht lu hoa ph thng hin din.
Co oxygen hin din, trc tin anh nng tac dung theo cach
khac, gy ra chay nha nhy dnh rt thng, do chui phn t b
phn ct; sau o ta thy co s thanh lp mt vang mong cng va
gion mt ngoai, phn ln tao bi nhng cht tan trong acetone.
Trong trng hp nay, nhng cht khang oxygen (khang lao)
ph thng lai tac ng n tin trnh h hong; c bit ta co th
k ti phenyl--naphthylamine c xem nh la cht co hai.
Ngc lai, lu huynh, benzidine hay dinitrophenol lam chm
s h hong cao su sng phi di anh nng, no co xu hng t
hoa cng hn.
S hin din cua peroxide trong cao su a phi ra anh nng co

CAO SU THIN NHIN 247

th thy ro c bng cach y ln cao su nay mt ming phim

anh, sau khi m ra, ming phim nay uc m la do tac dung cua
peroxide nay (hiu ng Russell). Benzidine hay dinitrophenol
thc t trit tiu hiu ng Russell. Hiu ng nay cung c thy
sau khi phi cao su sng ra ozone. Cao su lu hoa cho t hoc
khng cho hiu ng Russell.
V cao su lu hoa, s hong tuy thuc nhiu vao cach thc phi
nng:
- Khng bt buc thuc v vt ly.
- Bt buc theo s ni long co tnh cach tun hoan.
- Bt buc khng i.
trng hp th nht, b mt b hoa cng chm trong sut
thi gian chiu sang lu dai v co s thanh lp mt lp oxide cao
su ngoai, k o xut hin mt mang ng ran nt chng cht.
Ta co th nhn thy co s tng khi lng rt nhe do oxygen gn
vao. Ngi ta tha nhn vi mt ming phim cao su lu hoa se
co vn tc oxide hoa phi ra anh nng gp 20 ln vn tc oxide
hoa ma ta nhn thy bong ti. J. Blake ngh ban cht oxide hoa
nay ging vi ban cht oxide hoa ma ta nhn thy mt trc
nghim v lao c gia tc bi nhit, nu vai cht khang oxygen nao o co hiu qua bao v chng anh sang, hiu qua nay se
khng lin quan g ti s bao v bong ti. Nhng thc nghim
cua cac nha khoa hoc vn cha cng b giup ta kim chng mi
nghi ng v cng hiu cua nhiu cht khang oxygen nay, c bit
la cac amine phng hng nh phenyl naphthylamine, trong
nhiu trng hp khng nhng khng bao v chng c anh
nng, ma con gia tc tin trnh h hong. Bu lai co nhng cuc th
nghim chng minh vai cht khang oxygen ho phenol nh 2,6ditertbutyl-4-methyl phenol; 2,2'-dimethylene-(4-methyl (hay
ethyl)-6-tertbutyl) phenol, co hoat tnh trong nhiu trng hp,
nhng khng co hiu qua gy hai (c) nh chnh phenyl--naphthylamine. Ky la hn na la bn cua vai cht phc hp nickel
248 CAO SU THIN NHIN

(kn) nh dibutyl dithiocarbarmate kn, iu kin nao o co

hoat tnh khang anh nng kha manh ma ta vn cha hiu c.
Co th la do co mt tac dung ngn tr chuyn bit ti c ch hoa
hoc c bit v oxide hoa, hn la tac dung man anh thc hin
mt mu th b chiu. Gia thuyt cui nay co vai tnh vng chc
bi v nhng cht nickel phc hp tch cc, hnh nh co hp
thu manh tia t ngoai. Trong moi tnh hung, cac dn xut kn
nay gy ri loan s lao nhit cua cao su mt cach trm trong va
cn phi hp chung vi cac khang oxygen phc hp nh phenyl
cyclohexyl-p-phenylene diamine (thch hp).
Mercaptobenzimidazolate kem gop phn b tuc ang k vao
qua trnh bao v phi hp k trn.
Theo nhiu hng khac ngi ta lu y ti s phi nng, k ca
phi ngn ngay, tc hong cua mt mu cao su tng manh hn
la t vao bm oxygen. Theo J. Blake, nhng loai lu hoa vi t l
phn trm lu huynh thp nhng ham lng cht gia tc lu hoa
lai cao bao gi cung co sc chu oxide hoa bi nhit rt tt, chu
anh nng cung kha. iu nay con phai tranh s suy rng, v
nhng cuc thc nghim cua cac nha khoa hoc cng b v sau a
chng minh cao su thin nhin lu hoa co c bi tac dung cua
cht disulfur tetraalcol thiuram ma khng phai lu huynh b
hong di anh nng nhanh hn cao su lu hoa vi lu huynh
thng. Trong luc kt qua lai ao ngc trong nhng th nghim
bm oxygen, th cao su lu hoa vi cht nhom thiuram rt cao
hn cao su lu hoa vi cht khac mt cach rt ro rang.
Kha nng xuyn thu vao cao su cua nhng tia (bc xa) hoat
ng cung tham d vao. Nh vy, cao su co cha khoi en carbon
(carbon black) se b tac kch chm nhiu hn cao su tng ng
nhng khng co cha khoi en.
Ta co th thy khoi en carbon chu yu tham gia vao va lam
m tia sang cua chung. Anh sang trng mc du co kha nng phan
CAO SU THIN NHIN 249

chiu cao, cung khng bao v cao su chng lai anh sang c v
m uc (opacity) thp.
Vi cao su a phi nng, lun phin thc hin keo dan dai ri
tha ra, cac ng ran nt se xut hin thng goc vi phng keo.
phng din nao o kho ma noi hin tng nay chu anh hng
trc tip cua anh sang hay ozone va khng co qui tc chnh xac
v cht bao v lam chm s xut hin nhng ng ran nt nay,
nu khng nhng cht thuc paraffin hay sap (thng thng co
hiu qua bao v vao trng hp phi tnh) u v hiu ngay t
luc co nhng bin dang lin tuc.
IV.2. Tac dung cua ozone:

Khi cao su phi di ap sut kh quyn, ta se thy no phat

trin nhng ng ran nt khac bit vi s chiu sang. Van
Rossem a chng minh phi ban m rt thun li cho s phat
trin nhng ng ran nt co phng song song vi nhau va ta
goi la ng ran nt ozone. Ham lng ozone cua khng kh thay
i t 0,5 n 6 phn triu. Lng ozone nay tuy thuc vao tm
quan trong cua s chiu tia U.V. (t ngoai) t thng tng kh
quyn, ni sinh ra ozone. S hin din cua mt s cht trong
khng kh (oxide, anhydride sulfurous, sulfuric...) va bui do t s
hoat ng cua cng nghip nng hnh nh co anh hng ln
trong s tac kch cua kh quyn vao cao su.
S phat trin nhng ng ran nt nay co th giai thch qua
s thanh lp ozonide mt cao su, chung lam mt tnh an hi
cua cao su va tao thanh mt phim mong cng va gion.
- Crabtree va Kemp a ra mt ky thut th nghim co gia tc
giup tin liu ham lng ozone cua mt cao su.
Ho s dung nguyn tc m c hoa 25 phn triu ozone
tai sinh nhng qua trnh thuc v kh quyn, lam vic vi lng
cao hn gp 10 ln chng han, ho gia tc manh tin trnh hong
nhng khng lam thay i ban cht hin tng. Cac hiu ng v

250 CAO SU THIN NHIN

nhit chng ln hiu ng ozone trong vic a ra tac nhn

thuc khng kh, nhng khng th nh c ung anh hng
cua yu t nay, nu khng th nhn nhn la no co chc nng
khng phai la khng ang k. Ta tha nhn cng ran nt c
chng hn gp 10 ln khi nhit trung bnh tng ln 100C.
S tac kch bi ozone co th tr hoan mt cach trit bng
cach dung mt hn hp gm paraffin v nh hnh va lng nho
paraffin vi tinh th, toan b hn hp nay se di chuyn ra mt
ngoai cao su thanh mt vang ngn cach. Phng cach nay co kt
qua kha tt cho cao su khng b bin dang. trng hp ngc
lai, s tac kch con ro hn na nu ta khng s dung paraffin.
Tuy nhin, chc nng cua paraffin hay cac cht sap khng
phai ch co by nhiu, v chung con co chc nng quan trong
khac la h tr s chuyn ng ra mt ngoai cua vai cht bao v
co tn goi la khang ozone(1).
Mt trong nhng cht bao v khang ozone ngh u tin la
6-ethoxy-2,2,4-trimethyl-1,2-dihydroquinone. Gn y Shaw a
cho thy ro chc nng cua p-phenylene diamine-N,N' hoan i
v tr th hai nh N-phenyl-N'-cyclohexyl-p-phenylene diamine
c bit la cng hiu. Nha khoa hoc nay a chng minh tm
quan trong cua nhng yu t hoa tan, bay hi va kha nng
chuyn ng cua cht bao v va i ti kt lun: nhng cht
khang ozone tt nht la N,N'-dihexyl, heptyl, octyl hay nonyl-pphenylenediamine c a chung hn dioctyl.
Tuy nhng cht trn la nhng cht co tnh khang ozone kha
tt, nhng gn nh lai khng co tac dung khang anh nng. Mt
khac, nhng cht nay lai b chuyn i thanh mau nu hay o va
gy lem bn ngay t nhng gi u b chiu nng.
S hin din cua paraffin cn thit nhng cht nay hoat
1. Theo ngn ng Anh, goi la antioxidant (khang oxygen hoa), k o goi la antiozonant ta
dch la khang ozone.

CAO SU THIN NHIN 251

ng hu hiu ti a; lng dung thch hp at hiu qua bao

v tt nht la t 2% n 5% i vi cao su, tnh tng hp vi cac
cht khang oxygen thng thng u rt tt v moi phng din.
Phai lu y ky a s cht p-phenylene diamine u la cht c va
gy bnh ngoai da.
Cac cht phc hp nickel (kn) a k co bn khng cao so
vi bn ozone cua cao su thin nhin. vai iu kin nao
o, chung to ra co hiu qua khang ozone ro rt, tng bn rt
cao khi co N,N'-diphenyl-p-phenylene diamine va paraffin hin
din. J. Verbanc lu y ti hiu qua cua cac dn xut nickel hoat
ng trong trng hp cao su thin nhin; nh a noi, dibutyldithiocarbamate kn dung duy nht hoc s dung vi phenyl-naphthylamine khi no gop phn lam hong cao su thin nhin
chu tac dung nhit trong mi trng oxygen, hiu qua nay dn
n co th kim ham hay trit tiu c bng cach s dung
phi hp cac cht bao v thch hp va chon mt h thng lu
hoa thch nghi.
Cn noi thm vi muc ch tng kin thc: cac loai cao su tng
hp (tr cao su tng hp butadiene-styrene), toan b t nhay vi
ozone nhiu hn cao su thin nhin va cao su butadienestyrolene. Cao su butyl va neoprene chu ozone ang lu y ti;
thi gian xut hin ran nt u tin lu gp 10 n 100 ln so
vi cao su thng. Hypalon cung co sc chu ozone rt tt. Nhng
perbunan th gia bn cua neoprene va copolymer butadiene-styrene.

V. C ch bin i ly tnh cua cao su lu hoa (cao su

thin nhin + cao su tng hp)
S bin i cac ly tnh cua cao su lu hoa (cao su thin nhin
hay cao su tng hp) bi s oxide hoa co th qui vao phan ng
phn ct chui hay cu lin phn t, nhng cac phan ng phu
cung co th tham d vao va gy ra lp cu hay kt vong.

252 CAO SU THIN NHIN

So sanh cao su thin nhin va cao su copolymer butadienestyrolene co li ch c bit, ca hai loai cao su nay co bn
thng la khac bit nhau.
Trong trng hp cua cao su butadiene-styrolene (GRS hay
SBR), ngi ta thy co s tng module ln trong qua trnh
nhit lao, a ti khai nim co phan ng phu lp cu ni trong
o, trong luc cao su thin nhin ngc lai thy b giam module
khi hu lu hoa a ngng lai.
Cac nghin cu bung lin tuc va gian oan cac hn hp cao
su b keo dan, c Tobolsky thc hin, cho thy nhng s khac
bit gia hai loai cao su nay nh hnh VII.3 va VII.4 sau y:

20
oan
n
a
i
g

18

Lc buong (kg/cm2)

16
14

Hn h
Ho
hpp
m
t
ngoa
i i
mat ngoa
vo
xe
vo xe

Lie
n t
uc

12
10
8
6
4
2

Thi gian (gi)

0,001

0,01

0,1

100

10

Thi gian (gi)

Hnh VII. 3: S bung ra lin tuc va gian oan

cac hn hp cao su SBR b dan dan dai 50%, 1300C

CAO SU THIN NHIN 253

20
Hnnh
pp
Ho
h
m
t
ngoa
i i
mat ngoa
vo
xe
vo xe

18
gia
n

14

o
an

12
en
Li

10

c
tu

Lc buong (kg/cm2)

16

8
6
4
2

0,001

0,01

0,1

10
100
Thi gian (gi)

Hnh VII. 4: S bung ra lin tuc va gian oan cac hn hp

cn ban la cao su thin nhin b dan dan dai 50%, 1300C.

Khi mt mu cao su t mt nhit vao khoang 1000C c

keo dai ri gi khng i, ta se cam thy co s giam bt sc cng
dn dn. Hin tng nay cho thy ro co s phn ct xut hin
mang phn t do s oxide hoa. Trong khi o, s lp cu co th la
kt qua cua nhng phan ng phu xay ra nhng phn mang li
a b ni long va chung khng th qui vao s tng sc cng na
th nghim do ta thc hin bung ra lin tuc. Trai lai, nu ta
thc hin bung ra gian oan, cac phan ng phu lp cu nay se
tham d vao sc cng va kt qua xet thy la tng s hiu qua
phn ct va lp cu.
Trong trng hp cao su thin nhin, s ha thp sc cng u
xay ra cho ca hai loai bung ra, nhng th nghim o lin tuc cho
thy s giam sc cng xay ra nhanh hn th nghim o bung
gian oan. Hin tng chng to: du phan ng phn ct chui
254 CAO SU THIN NHIN

chim u th, th cung co cac phan ng lp cu xay ra trong s

oxide hoa cao su.
Trng hp cua SBR, hin tng lai khac va tm quan trong
cua phan ng lp cu ro rt hn; vic nay hin nhin rt phu hp
vi vic bit ro la cao su SBR lu hoa b hoa cng bi s hong
nhit co oxygen hin din. Shelton va Winn kt lun nhng s
khac bit v s lao hoa gia cao su thin nhin va cao su tng
hp butadiene-styrolene phan anh s tng hp tc cho ca hai
phan ng canh tranh hn la nhng s khac bit v c ch hong.
Copolymer butadiene-styrolene (GRS) c n nh la nh 1,25%
n 1,50% cht bao v cho vao trong qua trnh ch bin. Nhng cht
thng dung nht la phenyl--naphthylamine, cht phan ng
diphenylaminecetone, heptyl diphenylamine, nhng hin nay ta
cung thy cac cht bao v khng gy lem bn nh triphenylphosphite, ditertbutyl hydroquinone, cac alkyl phenol va dn
xut sulfur cua chung va cht phan ng cresol-styrolene. Cht n
cn ban la lignine (mc t) cha b oxide hoa cung a c ngh
va hnh nh anh hng ln GRS (SBR) chu lao tt.
Nhng cht nay co tac dung trong luc ch tao GRS (hay SBR)
th, bao v trong khi sy kh, am bao cho s bao quan trang
thai sng cua no, chung con tham d rt hu hiu sau khi lu
hoa. Tuy nhin, Winn va Shelton chng minh cht bao v cho
cao su sng tt nht khng phai la cht bao v tt nht cho cao
su lu hoa, tng t nh trng hp cua cao su thin nhin.
Cung mt lng dung 2% phenyl--naphthylamine bao v GRS
tt hn 2,2,4-trimethyl-6-phenyl-1,2-dihydroquinone, nhng
bao v khang lao cho GRS lu hoa, s nghch ao lai xay ra.
Cac polychloroprene (neoprene) trai ngc vi cao su thin
nhin, bn khi nhit va oxide hoa tac kch; co xu hng tng
module ln va mt tnh quan h h tng v s dan dai ban
u; trong luc cao su thin nhin b mt module va tr nn nhy
dnh bi nhit oxide hoa.
CAO SU THIN NHIN 255

Neoprene hoa cng con hn ca GRS, nhng nhit tac dung ti

neoprene lai kem nhiu hn nhit tac dung ti GRS.
Neal, Bimmerman va Vincent cho bit phai i ti mt thi
gian la 40 ngay bm oxygen 700C co ap lc vao khoang 20kg/cm2
mi giam c 50% tr s sc chu keo t ban u cua neoprene
a lu hoa. Kowalski thy phai lu gi bm oxygen 700C di
ap lc 20kg/cm2 la mt nm mi pha huy c hoan toan tnh
cht c ly cua mt neoprene co cha 1% phenyl--naphthylamine
(PBNA). Chc chn co kt qua cai thin khang oxygen cho
neoprene, ta nn s dung 2% PBNA hay tt hn la 2% p-(ptolylsulfonylamido) diphenylamine la cht c bit khang oxygen cho neoprene tt nht.
Dibutyl dithiocarbamate kn (Ni) cung c ngh s dung
tng sc chu nhit cho neoprene. Tuy nhin khoang t 1000C
n 1040C, cht nay khng co hy vong co hiu qua khang oxygen.
Ging nh cao su thin nhin, Neoprene khi lu hoa vi
disulfur tetraalcoyl thiuram (khng co lu huynh) cho tnh chu
nhit cao hn khi lu hoa vi lu huynh co s dung cht gia tc
lu hoa diphenylguanidine (DPG).
Cao su tng hp butadiene-acrylonitrile (perbunans ta thng
goi la cao su tng hp Nitrile) co sc chu nhit tt hn cao su
butadiene-styrene. Nh cao su thin nhin, cao su Nitrile nn
lu hoa vi mt t lu huynh hay khng co lu huynh cho kt
qua tt hn. Thc ra, cao su Nitrile rt nhay vi oxygen, nhng
chung lai d c bao v hn cao su thin nhin hay GRS (SBR)
la lng dung 1% n 3% PBNA sinh ra nhng hiu qua bao v
khang oxygen rt manh.
Cao su tng hp isobutylene-isoprene (hay cao su butyl) la cao
su co cha bao hoa thp, cho san phm lu hoa chu nhng
hiu qua v oxide hoa nong mt cach ni bt. So sanh tc hp
thu oxygen 1300C cua cac loai cao su khac nhau di dang san

256 CAO SU THIN NHIN

phm lu hoa thun tuy cao su, ngi ta a ra bang phn

hang sau y theo oxide hoa tng dn: cao su polysilicon, poly
ester, cao su butyl, thiokol, GRS, neoprene va cao su thin
nhin; s so sanh suy t thc nghim cua Mesrobian va Tobolsky
co th khng vng. Cao su tng hp va c bit la GRS (SBR)
theo s ch bin cua chung, u c khang manh me bi cht
khang oxygen thch hp va rt hiu nghim, ma tac dung biu
hin ro rt san phm lu hoa; trong luc cao su thin nhin
trc khi bin i thanh t xng khoi co th tip nhn cht
khang tng hp, i khang lai cht khang oxygen thin nhin ma
hiu qua sau khi lu hoa la rt kem.
Cao su butyl (hay butyl cao su) chu s oxide hoa manh nhit
tng i cao, thng thng b mm ra. Ngc lai, vi GRS,
perbunans va neoprene th hoa cng con cao su thin nhin
trc tin b mm ra va tip o th hoa cng. Mesrobian va
Tobolsky qui nhng hin tng nay vao s canh tranh gia phan
ng phn ct chui va phan ng lp cu. Phan ng lp cu lin
phn t i ti hoa cng cao su, ngc lai phan ng phn ct i ti
lam mm. Giai thch hin tng cua cao su butyl la cao su tng
hp co mt s rt nho ni i sn co, kem kha nng trong vic
lp cu b sung trong qua trnh oxide hoa, ma do nhiu methyl
gn bn tan tr s phn ct chui, nhng ch xay ra nhit
cao. Con nhiu c ch a c cac nha khoa hoc khac a ra
nhng ta khng th k ht c.

CAO SU THIN NHIN 257

CHNG VIII

LAP CONG THC HON HP CAO SU

CHO CHE BIEN SAN PHAM TIEU DUNG
A. HON HP CAO SU:
Hn hp cao su (hay goi tt la hn hp): la mt khi deo ng
nht cn ban cua cao su co th bin i thanh mt khi co tnh
an hi, a trai qua s hoa trn gia cao su vi cac loai hoa cht
cn thit cho s bin i nay.

1. Hn hp gm cao su va mt loai hoa cht chim ty l cao goi la

hn hp chu (Melange maitre), nh cao su CTL (Cent: 100, Terre:
t, L: latex) la hn hp chu cao su kh 100 phn va tinh t la
100 phn c hoa trn t mu cao su nc.
2. Trng hp s dung trc tip latex cho ch bin san phm
ta goi la hn hp latex.
3. Ta nht tr goi san phm c ban la cao su thay v bng
cao su, bi cao su thin nhin hay cao su tng hp him khi
dung trang thai nguyn cht, cn phai hoa trn vi mt s hoa
cht, chung co tac dung khng kem quan trong, cha k cac
nguyn liu phu: vai manh, cc thep v.v...
4. Hn hp cao su c chia lam hai loai: loai co n va loai
khng co cht n, i khi goi la hn hp thun tuy cao su
(pure gomme) nhng vn co cac cht cn thit cho lu hoa.
B. AI CNG VE CACH LAP CONG THC:
Trong ch bin san phm cao su tiu dung, cng vic trc
258 CAO SU THIN NHIN

tin la ch tao hn hp cao su. Lit k thanh phn, s lng cao

su va cac loai hoa cht hoa chung vi nhau c goi la cng thc.
Ta phn bit cng thc phong th nghim va cng thc thc t
san xut tai xng. Trong moi trng hp nghin cu ch bin
san phm khac hoc san phm mi, hay iu chnh cng thc
theo hoa cht phu liu thay i, hoc do san xut gp s c, ca
hai loai cng thc th nghim va thc t u phai h tng,
nhng trc tin la xy dng cng thc phong th nghim tao
nn tang vng chc.

I. Cng thc phong th nghim

Cng thc tnh theo ty l bach phn i vi khi lng cao su c
goi la cng thc phong th nghim (hay cng thc khoa hoc) co muc
ch so sanh nhiu thanh phn nguyn liu hoa cht vi nhau.
Trong mt cng thc co th co ti 20 cht, mi cht khng ch
co tnh cht c bit chu yu, ma con co anh hng t nhiu ti
nhng cht khac va cai thin tac dung cua no. Do o ch dung
nhng qui tc khoa hoc thi cha u giup lp cng thc chnh
xac. Nhng khoa hoc chu yu la hoa va ly hoa, lai giup cho ngi
lp cng thc hay chuyn gia ch bin san phm cao su hiu va
giai thch c hin tng va t o tin liu c nhng s c ky
thut hay ky thut mi.
lam vic co khoa hoc, nn lp phiu trong o co ghi ro
phn in tn cng thc, s, ngay lp, s cua cng thc nguyn
thuy, ly do thay i, cac c tnh cua hn hp cao su: mau, ty
trong, thi gian va nhit lu hoa, tnh cht c ly cn chu
trong, phn di phiu la ct th t, tn va qui cach nguyn liu,
ty l dung.
Trong cng thc cn co so sanh v mt khi lng, th tch va
gia thanh. T o lp ra cac ct tip theo: th tch (ty trong mi
cht x trong lng c dung), tr gia.
T tng khi lng va th tch ta tnh c ty trong hn hp
CAO SU THIN NHIN 259

cao su, suy ra th tch phu hp vi nng sut may can luyn; t
tng khi lng va tr gia ta tnh c gia thanh hn hp cao su.
Kem theo phiu nay la cac chng t cua tng loai hoa cht, co
ghi ro: tn hoa hoc, tn thng mai, qui cach, s hiu, c quan
san xut, tnh trang nhp kho tn tr, kt qua xet nghim cua
hn hp cao su lu hoa iu kin a ghi.
Trng hp latex, t l hoa cht vn c tnh theo ty l phn
trm i vi 100 phn cao su kh co trong latex. Th du: 100
phn cao su kh tng ng 166,7 phn latex co ham lng 60%
cao su.
Phong th nghim

Cng thc hn hp cao su:

Tui chm lanh ni a

S: 011/CL-N
Ngay: 01/02/1982
Cng thc nguyn
thuy s 010/CL-XK
Ly do thay i: thm vao bt t
giam gia thanh

Mau: o (ti)
T trong: 1,2
Lu hoa: 07 phut 1400C
c im cn co: lc keo t
khng ha xung di 1800N/cm2
khng thm nc - Bn lao hoa
nhit m.

STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Tn va qui cach
nguyn liu

T l
dung

Th
tch

Cao su t xng khoi loai I

CaCO3
Bt t (Lai Thiu)
Acid stearic
Oxide kem
Lu huynh
MBT Nht (Accel.M)
DPG Nht (Accel.D)
Mau o hu c chu nhit
Khang lao PBN
Tng cng

100 107,527
25
9,262
15
6,773
2
2,128
10
1,790
1,5
0,750
1
0,709
0,7
0,865
0,4
0,370
1
3,840
156,6 130,114

Tr gia
Ghi
n gia thanh tin chu
24
9
1
30
80
4
50
65
200
100

2400
225
15
60
800
6
50
45,5
80
100
3781,5(*)

Ghi chu: (*) S liu cua nm 1982.

---------------------------------------------------------Th du v phiu cng thc phong th nghim

260 CAO SU THIN NHIN

n v tnh luc cn ong theo cng thc nay co th la gram.

Luc tnh th tch va gia thanh hn hp cao su co th ly n v
tnh trong lng la kg, th tch la dm3 va gia tr la ng sau
nay d qui i ra cng thc tai xng.

II. Cng thc thc t tai xng

Sau khi hn hp cao su theo cng thc phong th nghim at
yu cu tnh nng c ly hoa, ta chuyn i qua cng thc thc t
ap dung tai xng.
Khac vi cng thc phong th nghim, cng thc xng c
tnh sao cho tng s th tch hn hp cao su phu hp vi nng
sut may tan nghin (trng hp latex) hay may nhi trn, may
can luyn (trng hp cao su kh) cho vic hoa trn thc hin
iu kin thun li nht, nhng cng thc nay bt buc phai
tng ng vi cng thc phong th nghim.
Trng hp cao su kh, mt may nhi can co s truc nht
nh, se co mt tng th tch nhi trn ti hao (khng lin quan
ti tc cua may). Lng nay l thuc ban cht cao su: cung
thc hin mt may, hn hp cao su thin nhin nhi can vi s
lng cao hn hn hp cao su nhn tao. Th du vi may can
luyn h hai truc bng thep 500mm x 1000mm hoat ng tt co
kha nng hn luyn c 40dm3 hn hp cao su thin nhin va
khoang 30dm3 hn hp cao su nhn tao. Nh vy cng thc
xng bt buc phai tnh theo cng thc th tch hn hp cao su
hn luyn c mt may cng cu nht nh.
Trong cng thc xng, ta lp phiu phn trn ghi ro: Phn
xng ap dung - tn - s cng thc - ngay lp - Loai va qui cach
may - Thi gian hoan tt can luyn. Phn di chia ct th t tn va qui cach nguyn liu hoa cht ung nh ghi bao b - s
lng. Phn di cung la nhng im lu y khi cn ong cn
chp hanh.
mt s x nghip cng ty nc ngoai, thanh phn nguyn
CAO SU THIN NHIN 261

liu lit k cng thc xng la cac ky hiu ring a c ghi

sn trn bao b nguyn liu gc a xoa nhan, tranh ph bin
cng thc ra ngoai.
i kem theo cng thc xng, cn thit lp qui trnh can
luyn hay mt phiu qui nh v can luyn cho cng nhn ng
may, trong o ch ro moi vic cn thit, thi gian va nhn manh
nhng im cn lu y va chp hanh. Mt cng thc tt khi cng
tac hoa trn va lu hoa thc hin tt. y la cng vic ma moi
chuyn gia u cn thit thc hin; nu khng, deo mm cua
hn hp, khuch tan hay hoa tan, cac loai hoa cht trong hn
hp cao su se khng ng nht trong mt t can luyn va khng
ng b gia cac t can luyn tip ni.
Cng thc hn hp cao su
Tui chm lanh ni a

Xng, phn xng

S: 011/TC-N-PTN
ngay: 08/02/1982
Mau: o (ti)

Th t
A
B

C
D

1
2
3
4
5
6
7
8
9
8

May can luyn: S 02

300mm x 600mm
Tng thi gian hoan tt can luyn: 30
phut/t

Tn va quy cach
nguyn liu hoa cht
Cao su t xng khoi I
Oxide kem Nht s 3
Acid stearic Nht dang hat
Antioxydant PBN
Accelerator M
Accelerator D
Mau o B
Bt a vi CaCO3 ( kho 1)
Bt t trng (kho 1)
Hn hp chu 100-S
Tng cng

Lu y:

kg
7.900
0.800
0.160
0.080
0.080
0.056
0.032
2.000
1.200
0.240
12.548

1. Chu B cho vao chung cac loai trn, trn u.

2. Chu C cho vao chung
Th du v cng thc xng

262 CAO SU THIN NHIN

dm3

i ra

QUY TRNH CAN LUYN HN HP CAO SU

Tui chm lanh ni a
Cng thc s: 011/TC-ND-PTN Ngay 08/02/1982
May can luyn: S 02 0 300 x 600mm (may nhi hai truc loai h)
Tng s lng can luyn: 12,500kg
Hn hp mau: o ti
T trong hn hp: 1,2
deo yu cu: 20 Mooney
Cac yu cu thc hin

Thi gian

1. Cho cao su vao, khoang h gia hai truc 2mm, can

dat bn ln.

5 phut

2. Cho cao su cun truc, khoang h gia hai truc ln dn,

sau khi lang bong khoang h xit nho, ct tr ngc cho
cun truc may hoan toan.

5 phut

3. Rc u, doc truc ang cun cao su ht chu thuc B. Xit

khoang h nho, ct tr hai u va ct ln ngc cho u mau.

5 phut

4. Can dat vi khoang h nho dn ti 0,5mm: 4 ln.

4 phut

5. Trut bt dn dn chu C vao hn hp ang cun truc.

Ct rach thng xuyn - Sau khi bt bam ht can dat 5 ln,
qua hai ln, can mong 0,5mm, xung san may.

6 phut

6. Can cho nong hoa mm hn hp chu 100-S.

1 phut

7. Nhp vao hn hp trn can vi khoang h nho dn

8. Keo ra day 2mm.
Thi gian can luyn tng cng

4 phut

Lu y:

30 phut

1. Cho cao su vao u truc bn phai.

2. Kim tra nhit cua nc giai nhit thoat ra khng qua 400C
3. Sau mi t, xit nut ep m bo (cht bi trn) vao palier.
Th du v phiu quy nh can luyn

CAO SU THIN NHIN 263

C. VAN E AT RA KHI LAP CONG THC (xem phu luc E. Th du

hng dan lap cong thc)

I. Phn tch
Ta t ra hai vn chnh:

1. San phm c ban la cao su cn co nhng c tnh nao, i

vi san phm mi, hoc ch tiu cht lng yu cu nh th nao,
i vi san phm khac hay san phm gp s c?
2. Hn hp cao su sng khi cng may moc thit b nht
nh yu cu co c tnh g?
Nh vy cng vic bt tay u tin la:
- Phn tch thn trong nhng iu kin xung quanh san phm
ch bin, xac nh nhng iu kin a co va cha co, xac nh
tnh cht hn hp cao su lu hoa n trin khai moi tnh c thu.
- nh ro quy trnh san xut phu hp nht hoc kim soat lai
quy trnh a thc hin gp s c. Xem xet cac chng t ky thut
toan b may moc thit b, dung cu phng tin san xut. D tru
cac phng phap iu chnh, sa cha, lp t mi (nu co), may
moc thit b va ky thut thao tac.
- Chon iu kin lu hoa: nhit , thi gian, kiu thc hin
lu hoa khun ep nong, may ep, nc si, phong hi nong, ni
nhit ap lc v.v...

II. Nghin cu
Bc tip theo ta nghin cu cac yu t c ban do chuyn gia
ch bin cao su hay hoa cao su t ra:
II.1. Nghin cu vt t:

- Xem xet toan b nguyn liu hoa cht co theo thc t: nh a

co sn trong kho xng, loai cung cp, loai ngoai hoc cha
nhp, loai him, loai ni a a hoc cha x ly v.v... Tin hanh
xet nghim tnh cht ly hoa tng cht mt, tng hp lai thanh

264 CAO SU THIN NHIN

chng t chnh xac. Ta co th lp phiu miu ta ky thut nh a

nu, trong o gm cac tnh cht cn xet nghim, nh mn (t
l lot qua ry) co quy cach a nh, nguyn cht, t trong,
nong chay, m , ty l tro, t l tap cht v.v...
Nghin cu nay rt quan trong bi cac tnh cht ly hoa cua vt
t co anh hng ln ti tac dung cao su hay ti tnh nng cua cac
vt t se s dung. Th du, s dung bt t lam cht n, kch
thc hay mn cua no la yu t quan trong v tac dung tng
cng lc; vi bt t cha x ly co tnh acid se gy tr hoan lu
hoa hn hp khi dung MBT la cht xuc tin chnh; tap cht Cu va
Mn phat hin vi ham lng vt mc se gia tc lao hoa manh
san phm; m cao tao cho cac hat ong cuc khi hn luyn,
phn tan khng at yu cu v.v...
ng nhin, toan b cng dung, tac dung, c ch phan ng
vi cao su cua hoa cht hay anh hng tng quan gia cac cht
u phai nm ro (xem cac chng hoa cht).
II.2. Nghin cu vn tng quat:

Nghin cu vt t giup bit hoc tin liu c anh hng su

xa ti s bin i cao su. Nghin cu vn tng quat giup chon
phng hng ng li i ti muc tiu a nh, kt qua la
quyt nh chon loai, quy cach, phm cht nguyn liu hoa cht
a vao thanh phn hn hp.
Vn tng quat co rt nhiu va khng co gii han. S xut
hin lin tuc cac hoa cht mi, nhng yu cu cai tin ky thut
trong quy trnh ch bin, hp ly hoa san xut, cac s c khc
phuc trong san xut nhng kho khn v nguyn liu, vt t
khan him, yu cu v thay th nguyn liu nhp, ky thut mi
v.v... lin tip t ra cac vn mi la.
Nghin cu thay dung dch cao su bng latex, nghin cu
bam dnh vi kim loai, sc chu nng ma, chu nhit, chu xng
du v.v... c xp vao nhom nghin cu nay.

CAO SU THIN NHIN 265

III. Xac nh
Sau khi phn tch va nghin cu, ta i n xac nh hai vn
a phn tch.
III.1. i vi hn hp cao su lu hoa (san phm tiu dung) cn

xac nh ro c tnh cua no trong cac tnh cht sau:

III.1.1. C tnh:

a. Keo dan dai: lc keo t, dan t, lc nh dan (module),

lc xe rach, bin hnh sau khi keo dan ( tr).
b. Nen ep: lc nen ep, lc n, lc ng vi nen nho ( cng shore).
c. Tnh: dan thng trc, bep thng trc v.v...
d. ng: an hi ( ny tng), phat nhit ni do lc
nen ep, tai din lin tuc, bn un gp tai din lin tuc, bn
xon tai din lin tuc, bn va p (resiliense), tr
(hysteresis), ma sat v.v...
III.1.2. Ly tnh:

Ty trong, trong, uc qua tia X, thm nc, lao hoa

(h s lao hoa), chu nt, chu nhit, chu hi nc,
chu lanh, cach in, dn in, chu tia t ngoai v.v...
III.1.3. Hoa tnh:

chu hydrocarbon, dung mi, acid, baz, ozone, n mon hay

h hong kim loai, c tnh (tip xuc dc phm, thc phm) v.v...
III.1.4. Cac tnh cht khac:

phat chay, chu la, thm kh v.v...

III.2. i vi hn hp sng, xac nh cac c tnh cn co
III.2.1. X ly ban u: deo, co rut, n (cao su kh)

n nh, ng c v.v...
III.2.2. iu kin lu hoa: nhit va thi gian gia nhit,

lu hoa sm (cht trn may hay luc tn tr), dn nhit, hiu

ng i, lu hoa mi tng (nh lp xe vn tai).
266 CAO SU THIN NHIN

III.2.3. Tnh tng hp: trng hp san phm ch bin co t 2

loai hn hp cao su khac nhau tr ln.
III.2.4. iu kin bao quan: (trng hp tn tr, gi u cha

a ngay vao khu san xut khac) lam ngui tc thi, ngui t
nhin, nhit va thi gian tn tr v.v...

IV. Vai lu y cn thit

IV.1. Lc keo t:

S cng bach keo dan dai hn hp cao su lu hoa cho n khi

t, chu yu anh hng bi:
a. Cht lng cao su.
b. Cht lng va ham lng cht n va nhng cht khac trn
vao cao su. C hat (particle size) cua phu gia.
c. hoa tan va khuch tan cua cac hoa cht trong cao su.
d. Phng phap lu hoa.
IV.2. S hoa trn:

Mt cng thc tt nhng s hoa trn hay lu hoa xu a ti

cht lng san phm kem, do o ta c bit lu y hai yu t nay.
- Trng hp latex: i vi cac hoa cht phu gia khng tan
trong nc (thng th kh), trc khi hoa trn vao latex cn
phai tan nghin ( may tan bi) tht mn trong nc thanh mt
th nhu tng. i vi cac hoa cht phu gia tan c trong nc
cung him khi rot vao latex trc tip trang thai nguyn cht.
Ngoai ra phai kt hp vi iu kin khuy trn tt nht khi cho
chung vao latex nhm muc ch giup chung phn tan ng nht
trong latex va tranh hin tng kt lng(1).
- Trng hp cao su kh: Quy trnh can luyn (s luyn, hn luyn)
cn c xac nh thc t, nh ro toan b cach thc thao tac, th
1. Mt s c s s dung bt talc cho san xut nm mousse a khng ap dung phng thc
nay dn n gy nhim mi trng va c hai phi cho cng nhn.
CAO SU THIN NHIN 267

t, bao gm ca thi gian a qui nh nh ta a cp cung co

muc ch giup khuch tan cac hoa cht trong cao su c tt
va ng b sut cac t can luyn lin tip nhau. S khuch tan
hay phn b tt la mi hat hay mi phn t hoa cht c mt
lp cao su bao boc, s khuch tan xu la xu hng kt tu thanh
hat to. Nh vy can luyn nhanh tay hay thm cht hoa deo
giam thi gian can luyn khng phai la yu t u giup at
khuch tan tt.
IV.3. deo cua hn hp cao su kh

deo mm cua hn hp cao su khng ch anh hng bi cht

lng va ham lng cht hoa deo ma con anh hng bi tnh
trang cao su nguyn thuy, tng thi gian va quy trnh can luyn,
iu kin tn tr hn hp v.v...
Nh vy, trng hp hn hp cao su c mm, deo thm,
khng nht thit phai tng thm lng cht hoa deo trong cng thc.
IV.4. S lu hoa

Mt hn hp cao su lu hoa keo dai mt nhit nht nh,

ln lt se bin i trang thai theo th t nh sau:
1. Trang thai cua th deo nhao.
2. i sang trang thai c nhng mt ct vn con tnh dnh:

trang thai nay hn hp a c nh hnh va lu hoa cha ti mc.

3. Trang thai c dai ln dn ti mc dai bn nht: ta goi la

lu hoa ti mc hay lu hoa ti hao, la khoang thi gian ngn

nht nhit nht nh, lc keo t cua hn hp lu hoa at
ti mc ti a.
4. Trang thai c cng b: lu hoa qua mc.
5. Trang thai th mm ri ti nhao dnh: trang thai hoan nguyn.

Cn bit, tuy theo ban cht cua cht xuc tin lu hoa, din
tin lu hoa co th co hiu ng i sut thi gian dai, cac tnh
cht c ly cua hn hp cao su lu hoa vn duy tr tr s cao gn
mc ti hao, ng dung cho san xut mt hang cao su chu nhit.
268 CAO SU THIN NHIN

Hn hp cao su cn thc hin lu hoa mc ti hao. Mun

bit ro, ta cho can hn hp cung mt cng thc, gia nhit, lu hoa
tng thi gian khac nhau cung mt nhit nht nh va tt ca
a qua kim nghim trn may o bn t.
Ngay nay n gian hoa tin trnh trn, cac nha khoa hoc a
phat minh may o lu bin - Rheometer - theo doi hn hp sut
ca qua trnh lu hoa. Anh hng cua thi gian lu hoa n mc
lu hoa (c trng bng momen xon) se c may t ng
ghi nhn va dng ln ng cong lu hoa. T ng cong nay
chung ta co th xac nh c thi gian lu hoa ti u, thi gian
gia cng, tc lu hoa cung nh khuynh hng thoai hoa cua
san phm.
IV.5. Hin tng phu cua s lu hoa

S dung lu huynh lam cht lu hoa hn hp, ta lu y cac hin

tng tranh xay ra:
1. S gia nhit lu dai gy phn huy phn t cao su lam cho

san phm mau hong va hn hp cang cha nhiu lu huynh cang

hong nhanh: hin tng lao hoa.
2. Lu huynh t do con tn tai trong hn hp a lu hoa co xu

hng hoa hp dn dn vi hn hp, tc nay tuy thuc vao

iu kin tn tr hay s dung: hin tng hu lu hoa hay lu
hoa tip tuc.
3. Mt khac, lu huynh t do cha hoa hp ht vi cao su se di

chuyn ra mt ngoai hn hp a lu hoa thanh mt lp trng

mong (S t do thp) hoc kt tinh, mau vang ong anh (S t do
cao): con goi la hin tng ni mc (repoudre efflorescence).
Nh vy, trong lp cng thc, ta thn trong nh lng dung
lu huynh, cht xuc tin, tr xuc tin va iu kin lu hoa,
tranh cac hin tng noi trn.
D. TIEN HANH LAP CONG THC - NGHIEN CU AC BIET

I. Cng thc va nghin cu tai phong th nghim

CAO SU THIN NHIN 269

Sau khi nm ro cac vn t ra cung vi cac d liu lin

quan, ta lp ra cng thc s b. Trc tin, bao gi cung phai ghi
nguyn liu u tin la cao su, trng hp co nhiu loai cao su
khac nhau khi cng lai vn la 100 phn (th du crpe + t).
Tip theo, a vao cac hoa cht cn thit cho s bin i
at cac tnh nng yu cu, lng dung tnh theo ty l % i vi
cao su, trong o mt s cht ty l dung khng c qua gii han.
Ta k tun t cac loai hoa cht ph bin: cht n (nu la loai co
n), cht hoa deo, cht lu hoa, xuc tin lu hoa, tr xuc tin,
phm mau (nu co), cht khang lao...
Cng thc s b lp ra do suy lun cua ta qua s hiu bit v
cng dung, tac dung, c ch phan ng cao su hay anh hng
tng quan gia cac nguyn liu hoa cht. Nh vy khng co c
s vng chc, chnh xac, cn phai c kim chng qua th
nghim, bi co nhiu cht ch cn thay i nho ham lng cung
u thay i cht lng san phm, hay lng dung thp nhng
hiu qua lai rt ln. Cng thc s b nay con goi la cng thc ly
thuyt. Nn bit loai cng thc nay cho kt qua tng i chnh
xac, khi ngi lp cang co nhiu kinh nghim thc hanh, trong
luc a nm vng ly thuyt.
Da vao cng thc s b, ta xy dng hang loat cng thc th
nghim ban u bng cach thay i thanh phn hoc lng dung,
hoc ca hai, nhng cht co hiu qua tao ra cht lng theo yu
cu. Trong o, ta co th gi khng i:
- Cac cht c ban vi ty l xac nh: cao su, cht n, cht hoa deo.
- Hoc ham lng cht gia tc, cht khang lao, phm mau v.v...
- Hoc lng hay th tch cht n v.v... (xem muc E - Th du
v lp cng thc phong th nghim).
- polymer hoa cua cao su (trng hp cao su butadiene),
deo va an hi cua cao su s dung.
Tin hanh cn ong, can luyn, lu hoa hn hp ng vi mi
270 CAO SU THIN NHIN

cng thc th u va kim nghim tnh cht c ly hoa hn hp a

lu hoa.
Cac c tnh v gia nhit, thi gian, nhit lu hoa va lu
hoa sm cua hn hp ng vi loat cng thc th u ch co tnh
cach c lng. Do o, chon mt hoc vai cng thc loat th
u ta trin khai loat cng thc th t 2 qua s thay i ty l
cht xuc tin va cht tr hoan lu hoa. Tng hn hp se c lu
hoa, cac chng ky ba phut, trong gii han mong mun, chon
hn hp co ham lng cht gia tc at mc lu hoa ti hao
nhit va thi gian lu hoa a nh sn t luc u.
Nu nh san phm yu cu quan trong v lao hoa, nh tn tr
nhiu nm, han dung v.v... da vao cng thc ti hao t th
hai, ta trin khai loat cng thc th cui, thay i cht lng va
ham lng dung cht khang lao. Tng hn hp se chu kim
nghim, v lao hoa a nh: lo nhit lao hoa, lo bm oxygen,
tia t ngoai hoc anh nng v.v...
T kt qua cui, ta co c mt cng thc phong th nghim
ti hao moi mt. Nguyn liu hoa cht s dung khng b lang ph
do s dung d tha, cung nh bao am v mt cht lng ngay
chnh cng thc. Nh th, qua nhiu qua trnh th nghim th
cng thc lp ra cui cung co tnh ti hao v da trn c s khoa
hoc thc nghim.

II. Cng thc xng va nghin cu ap dung

T cng thc phong th nghim, ta chuyn qua cng thc xng
da vao nng sut va tnh trang may moc thit b. i vi nhng
cht co lng dung thp cung cn phai ghi chu cho ro. Thanh phn
khng cn ghi theo th t nh cng thc phong th nghim, ma
ghi sao cho ngi cn ong va can luyn ro va d lam vic.
Cng thc xng ap dung vao san xut di s kim soat cua
phong th nghim, phong ky thut.
Sau khi cn ong, thc hin can luyn theo quy trnh a
CAO SU THIN NHIN 271

xut, kim tra thi gian tng cng oan, o nhit truyn qua hn
hp, nhit nc giai nhit truc may, trch cac mu tng cng
oan, o deo va co rut, ta co th khao sat cac ng biu
din bin thin theo thi gian, giup iu chnh (nu co) quy trnh
can luyn hay nh thi gian hoan tt c ung hn. Khu nh
hnh hn hp cao su c tin hanh tng t, nhng c bit lu
y ti lu hoa sm co th gy cht trn may cac hn hp ang
nh hnh (nh oi nha chng han) hoc a qua mt thi ky tn
tr (nh vun tha chng han).
Tip tuc theo doi va kim tra cac khu trong quy trnh san
xut, nht la khu lu hoa, kim tra deo trc khi lu hoa,
nhit va thi gian gia nhit, ap lc v.v...
Cui cung, ly nhiu san phm hoan tt a kim tra tnh cht
c ly hoa va so sanh vi cac tnh cht co c phong th nghim.
Tng quat, kt qua co s chnh lch do co s khac bit v iu
kin lam vic. Mt s tiu chun c cng nhn nh sau:
- Lc keo t:

8%

- cng:

3 shore

- ma sat mai mon:

12%

- c tnh khac giam sau lao hoa:

10%

Hoan tt nghin cu san xut, phong th nghim va phong ky

thut ban giao cho tng khu, b phn trong quy trnh ch bin,
lai xng mt can b ky thut chu trach nhim chung vi can
b quan ly, nhng vn lp ra mi quan h cht che vi xng san
xut. Trong o phong th nghim la mt b phn chu yu cua
phong ky thut.
E. TH DU HNG DAN VE LAP CONG THC PHONG TH NGHIEM
Ta ly v du tng i n gian lp cng thc hn hp cao
su ch bin tui chm lanh, c ban la cao su thin nhin.

272 CAO SU THIN NHIN

I. P
hn tch
Phn
1. La cai tui tron dep c ban la cao su, cha nc a cuc.
2. Chm bung, tran bnh nhn.
3. Tiu thu nganh y t va nhn dn.
Do o san phm co yu cu:
1. Chu lanh 00C - chu trong lng khi nc a - khng
thm nc - ming tui d v nc a, kn.
2. Truyn nhit tt - khng tip xuc dc phm, thc phm.
3. ep, bn, re, gon, sach se.
Qua hnh dang va yu cu ky thut mt hang co th thc hin
qui trnh ch bin theo li tiu thu cng nghip, hn hp cao su
ep uc khun, lc ep cao hn hp d at khang thm nc.
Ming tui tng i ln cho phep s dung nong rut bng kim
loai (tao rng rut). Sau lu hoa thao khun ly nong rut ra qua
cp vis giao u va cn co mt cht trn khng anh hng hn
hp cao su lu hoa: chon nc xa bng khng co xut d va ra
nc (lp lc quy trnh ch bin).
Xng a co: mt may can luyn hn hp cao su, h, 2 truc
300mmx600mm, co nc giai nhit; 5 may ep tht
400mmx400mm, nhit hi nc hoat ng tt v.v... Cn trang b 5
b khun va nong rut bng hp kim nhm (ban ve ky thut), gia
cng hai b vis i, v.v...
cho c tui chm khng b bin dang, gia cng b c + np
nha, mt khun joint tron, (cac ban ve), s dung hn hp cao su
vun tha ep uc np c kn, v.v...
Mt bng san xut cn sach se, tranh nhim bn cac loai mau
khac.
Tht may ep nho ch u cho 1 khun/thanh phm/t, cn lu
hoa nhanh tng san lng nhng phu hp thi gian thao tac.

II. Nghin cu
III.1 Nghin cu vt t:
CAO SU THIN NHIN 273

- Xem xet toan b nguyn liu hoa cht co theo thc t: a co

sn trong kho xng hay cha nhp, loai cung cp, loai ngoai hay
ni a, a x ly hay cha v.v...
- Tin hanh kim tra cac tnh cht ly hoa (a nh trc) cua
tng cht mt, t o tng hp lai thanh chng t chnh xac.
- Tip n thc hin lp phiu miu ta ky thut v cac tnh
cht a kim tra nh: mn (ty l lot qua ry), nguyn cht,
ty trong, nhit nong chay, m, ty l tro, ty l tap cht (Cu,
Mn...) v.v...
II.2. Nghin cu vn tng quat:

T nghin cu vt t (da vao bang miu ta ky thut) ta quyt

nh chon loai, quy cach, phm cht cua nguyn liu, hoa cht
a vao thanh phn hn hp sao cho at c yu cu v ch
bin tui chm lanh.
Chng han giam gia thanh san phm tui chm lanh ta
tng ty l cht n s dung ln 20% tng lng cht n CaCO3
dung cho tui chm nong xut khu. Thay th mt phn CaCO3
bng tinh bt t nhng cht lng san phm vn c am bao.

III. Xac nh:

III.1. i vi hon hp cao su lu hoa cn co:
III.1.1. Ly tnh:

- Ty trong d = 1,1 - 1,2 (khng n cao qua 50%)

- day trung bnh: 2mm. nh hnh tron trung bnh 0.2m,
ct t hn hp cao su can ra (u truyn nhit + nhe).
- Mau o (phm mau hu c chu nhit sn co).
- thm nc: xem nh khng thm nc.
- H s lao hoa: 700C x 48 gi ln hn 0,8.
III.1.2. C tnh:

- Lc keo t ln hn 1800N/cm2 (luc ra khun thao nong rut).

274 CAO SU THIN NHIN

- dan dai khi t ln hn 600% (chu mt dan gp 4 ln

luc ang nong 80-1000C).
- d khng ln hn 20% (tranh bin hnh ming tui chm,
sau khi thao nong rut).
- cng: 40-45 shore A (tnh mm giam s gel hoa).
III.2. i vi hn hp cao su sng cn co:

- deo: 20 mooney (d nhao, chay trong khun khng b

khuyt tt luc lu hoa).
- Lu hoa: 7 phut 1400C (va thi gian ra nc thanh phm
lu hoa t trc, ct nh hnh tron hn hp sng, cn kim
soat trong lng va chun b t lu hoa tip. Ni hi c phep
s dung ap lc 4kg/cm2, tng ng vi 1510C. Quyt nh nhit
1400C trn nhit nong chay cua lu huynh va ng vi nhit
cung cp cua hi nc).
- Tn 3 ngay tp trung vun tha (dechets) can lai khng b
"cht trn may" (grillage).

IV. Tin hanh lp cng thc phong th nghim:

IV.1. Cng thc s b (thanh phn phu gia tnh trn cao su kh):

- Cao su t xng khoi loai I:

100

- CaCO3 ni a a ry:

20%

- Bt t trng mn (l 2):

20%

- Oxide kem ngoai (ZnO s 3):

12%

- Acid stearic dang hat (Nht):

2,5%

- Lu huynh:

1,7%

- MBT Nht (Accelerator M):

1%

- DPG Nht (Accelerator D):

0,5%

- Phm mau o:

0,6%

- Antioxydant PBN:

1%

CAO SU THIN NHIN 275

Ly lun trong luc lp cng thc trn:

1. Hn hp khng cn co tnh bn c bit i vi du, vi
nhit. Do o dung cao su thin nhin, a co loai t xng khoi tn
tr 1 thang. Dung loai I mau sc ti va t tap cht (t cht
cu tao khng phai cao su) t anh hng tnh hut nc. deo
o c 60 mooney, vy loai nay tin oan cung phai hoa deo
lu hn (sau nay) quy trnh can luyn.
2. T trong san phm t 1,1 - 1,2 nn khng c n cao, va
lai hin nay xng ch co loai cht n tr s lng cao la CaCO3,
va bt t cac loai dung lng cao se giam keo t, tng
cng gy tet ming tui chm luc thao nong rut ra khun. nh
tng lng n c 40%.
Chon bt t trng l 2 v loai bt a co nay lot qua c ry
325 mesh, tng cng lc c mt phn, mau trng t anh hng
mau sc, nhng pH acid se gy tr hoan tac dung MBT ma ta d
kin se dung, ngoai ra bt t nay co ham lng Cu, Mn kha cao;
do o khng qua ham lng quy nh 0,001% Cu, Mn trong
tng lng n va v khng co cht khang ng ta quyt nh
dung ty l 20% - phi hp vi CaCO3 phm nhe la 20% co tnh
kim trung hoa pH acid cua bt t nay - Gia bt t re hn
CaCO3 nhiu.
3. S dung oxide kem ngoai v ham lng nguyn cht cao
khng lam en hn hp lu hoa, nhum trng mau sc ti
ln. Se dung MBT lam cht xuc tin lu hoa, do o nh ty l
tng hoat la 5% 7% tac dung truyn nhit, nhum mau trng,
tng bn phm mau se s dung.
4. Acid stearic c s dung v co tac dung tng hoat MBT co
phi hp ZnO: 1%. Do khng co sap paraffin tng deo,
khang thm nc hn hp lu hoa + hoa deo hn hp cao su,
dung thm 1,5% acid stearic.
5. Lu huynh la cht chu yu trong thanh phn hn hp cao

276 CAO SU THIN NHIN

su lu hoa. S lu hoa bin i cao su sng tr nn bn la nh

vao lu huynh nh ta a bit. Do co s dung cht xuc tin lu
hoa, nn ta gii han lng dung cho san phm loai mm la 0,5 3%. Ta chon t l 1,5%, nhng do co s dung cht n, lu huynh
b hp thu mt t, ta tng ln thm 0,2%, tng cng 1,7%.
6. Do nhit a nh la 1400C, chon cht gia tc dung thng
nht hin nay la mercaptobenzothiazole (MBT) co tac dung gia
tc lu hoa nhanh k t nhit 1200C, cn phi hp vi diphenyl guanidine (DPG) tr thanh gia tc cc nhanh nhng d
tao tnh lu hoa sm. Hn hp khng co yu cu tn tr lu ngay
va khng qua cng oan oi nha nn s dung phi hp c. Ngoai
muc ch gia tc lu hoa nhanh MBT tao cho san phm co tnh
lu hoa tt, DPG ngc lai nhng co tnh cai thin tnh cht san
phm. Qua lng gii han MBT chon ty l 1%, DPG: 0,5%.
7. Phm mau o hu c chu nhit co kha nng nhum cao, ta
nh lng 0,6%.
8. Phenyl--naphthylamine (PBN) khang oxide hoa t nhin
cho hn hp lu hoa, con co tnh khang nhit, nhng lai co anh
hng ti mau sc, do o ta dung lng trung bnh 1%, trong gii
han 0,5-2%.
IV.2. Loat cng thc th u

T cng thc trn, ta lp ra loat cng thc th u, th du la 5

cng thc sau y:
CT

CT

CT

CT

CT

th 1

th 2

th 3

th 4

th 5

- T xng khoi L1

100

100

100

100

100

- CaCO3

20%

20%

20%

25%

20%

- Bt t

20%

20%

20%

15%

10%

- ZnO

12%

12%

10%

10%

10%

- Acid stearic

2,5%

2,5%

2%

2%

2%

CAO SU THIN NHIN 277

- Sulfur

1,7%

1,7%

1,5%

1,5%

1,5%

- Accelerator M

1%

1%

1%

1%

1%

- Accelerator D

0,5%

0,5%

0,5%

0,5%

0,5%

- Mau o

0,6%

0,5%

0,4%

0,4%

0,4%

1%

1%

1%

1%

1%

2.150

2.104

2.100

2.090

2.270

- dan t (%)

602

601

670

749

751

- bin dang sau khi t (%)

20

20

18

14

12

- cng shore A

50

50

46

42

42

- Lu hoa ti hao 1400C

10

10

12

11

hi sm

va y

va y

va y

va y

- Anti - O2 PBN

Th du kt qua at c:
- Lc keo t (N/cm2)

(phut)
- Mau o

So sanh vi cac tnh cht a nh hoc vi ch tiu cht lng

quy nh, ta thy cng thc th u s 4 va s 5 at, trong khi o
cng thc s 5 co gia tr kinh t kem s 4, do lng n thp. Do
o, ta chon cng thc th u s 4, giam c ty l ZnO, acid
stearic va phm mau, tng lng n vn 40%, cac c tnh yu
cu u vt (d tru se giam nhe trong san xut thc t).
IV.3. Loat cng thc th t 2

Qua cng thc th u s 4, ta trin khai loat cng thc thay

i ham lng cht gia tc a iu kin lu hoa ti hao
1400C la 7 phut theo yu cu, vi v du sau y:
CT

CT

CT

CT

CT

CT

th 1

th 2

th 3

th 4

th 5

- T xng khoi L1

100

100

100

100

100

- CaCO3

25%

25%

25%

25%

25%

- Bt t

15%

15%

15%

15%

15%

- ZnO

10%

10%

10%

10%

10%

278 CAO SU THIN NHIN

- Acid stearic

2%

2%

2%

2%

2%

- Sulfur

1,5%

1,5%

1,5%

1,5%

1,5%

- Accelerator M

1,2%

1,1%

1%

1%

1%

- Accelerator D

0,5%

0,6%

0,7%

0,6%

0,8%

- Mau o

0,4%

0,4%

0,4%

0,4%

0,4%

1%

1%

1%

1%

1%

- Anti - O2 PBN

Ta chon cng thc at lu hoa ti hao iu kin lu hoa a

nh nhng ch lam thay i cac c tnh trn rt nhe. Th du
trong loat cng thc th t 2 qua kt qua kim nghim thy
cng thc s 3 at yu cu (7 phut 1400C), ta chon cng thc nay,
va trin khai loat cng thc th t 3.
IV.4. Loat cng thc th t 3
CT

- T xng khoi L1
- CaCO3
- Bt t
- ZnO
- Acid stearic
- Sulfur
- Accelerator M
- Accelerator D
- Mau o
- Anti - O2 PBN

CT

CT

CT

CT

CT

th 1

th 2

th 3

th 4

th 5

100
25%
15%
10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
1,5%

100
25%
15%
10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
0,8%

100
25%
15%
10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
0,5%

100
25%
15%
10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
1%

100
25%
15%
10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
1,2%

Sau khi cn ong, can luyn, lu hoa theo loat cng thc trn,
ta cho th lao hoa lo nhit 700C x 48 gi tng cng thc mt;
tt ca cac kt qua o c tnh, ly hoa tnh c so sanh vi nhau.
Th du cac cng thc th 1, 2, 3 u at v lao hoa, ta chon
cng thc 1 v lng dung thp, bao gm mau sc cua hn hp
khng anh hng tip tuc do tng lng cht khang lao PBN
(loai nay gy anh hng mau sc hn hp lu hoa).

CAO SU THIN NHIN 279

Vay cuoi cung ta at cong thc phong th nghiem hoan chnh nhat
1. Cao su t xong khoi pham hang 1:
100
2. CaCO3 noi a a ray:
25%
3. Bot at trang mn (lo 2):
15%
4. Oxide kem ngoai (Nhat so 3):
5. Acid stearic dang hat (Nhat):
6. Lu huynh:
7. Accelerator M (Nhat)
8. Accelerator D (Nhat)
9. Mau o hu c chu nhiet:
10. Antioxidant PBN (Bayer):

Cong thc xng tien hanh a neu.

280 CAO SU THIN NHIN

10%
2%
1,5%
1%
0,7%
0,4%
1%

CHNG IX

QUI TRNH CHE BIEN TONG QUAT

SAN PHAM C BAN LA CAO SU

Qui trnh ch bin san phm c tom tt qua lc sau y:

CAO SU THIN NHIN 281

Tuy theo loai san phm, nguyn liu phu (ch si, cc thep,
xng, xa bng hay bt talc v.v...) tham gia t nhiu trong cac khu
cua quy trnh, noi chung, ch bin san phm gm cac giai oan
chnh:
- Bin i vt ly cao su sng co th hoa trn hoa cht cn
thit goi la giai oan hoa deo cao su.
- Giai oan nhi trn cac hoa cht vao cao su a hoa deo cho
ra hn hp cao su.
- Giai oan nh hnh hn hp cao su (t can, trc din lin
tuc un ep, dung dch), va nh hnh san phm s b (ct, rap,
dan, vn, ni...)
- Giai oan lu hoa.
Khng k giai oan kh gel hoa (ng cng cao su) ma ch ap
dung cac nc co kh hu lanh, t nguyn liu ban u ch bin
ra mt hang cao su tiu dung gm cac giai oan:
A. TON TR NGUYEN LIEU VAT T
Cac iu kin vt ly nh s thoang kh, sach se, nhit , anh
sang, m , thi gian tn tr v.v... trong bao quan nguyn liu
vt t kho bai co tm mc quan trong anh hng n qui trnh
san xut va cht lng thanh phm.
Cn b tr phn cach gia cao su - hoa cht - nguyn liu phu
nhom cht lu hoa - nhom cht khac, cac loai phm mau,
cht d chay v.v... nhm muc ch phong chay, cha chay va
tranh s anh hng do nhim bi mt s ln hoa cht nganh cao
su. Cac hoa cht nay thng co hiu qua tac dung rt ln du ch
vi mt lng nho.
B. CAT XE CAO SU
Cao su thin nhin thng c tn tr di dang cua mt
kin hang ln, cn c xe thanh banh hay manh nho t 5 - 15kg
mi cho vao may nhi can c. Giai oan nay bao gm cn cao
282 CAO SU THIN NHIN

su vi trong lng ung theo cng thc xng.

Theo phng phap cng nghip, cng vic c thc hin bng
may moc, xe mt kin cao su 6 manh hay 8 manh, vi kiu b tr dao
xe ngang hay doc. Theo phng phap tiu thu cng nghip, phng
tin la dao hay ca ban, dung nc nh la cht trn d dang ct xe.
Nh vy, giai oan nay, cn lu y trong lng cao su a xe,
cht lng thc t bao gm kim tra, x ly tnh trang cao su
ngm nc.
C. HOA DEO CAO SU
La qua trnh x ly bin i cao su th rt dai thanh mt th
deo mm co th nhi trn cac hoa cht cn thit cac cng
oan sau. X ly nay co th thc hin qua 4 tac dung: oxide hoa t
nhin, nhit, hoa, c. Nguyn liu phu co th tham d vao khu
nay la bt talc chng dnh.

I. Nhng tac dung hoa deo

I.1. Hoa deo bi s oxide hoa t nhin:

Cao su thin nhin la mt polymer isoprene (C5H8)n, co

cha no cao, d b oxide hoa. Oxygen kh tri tac ng ln va
phn ct chui ai phn t dai hydrocarbon cao su, gy giam
phn t khi do o tao ra hin tng hoa deo cao su, nh vy s
hoa deo cao su c ban la do oxide hoa t nhin va xay ra nhanh
hn na khi co hin din cua nhit nong, cht xuc tac gia tc
oxide hoa hay tac dung nhi can nghin t phn t.
I.2. Nhit hoa deo

Tng quat c thc hin phong nong hay lo nong 150 2000C di tac dung ap sut kh tri bnh thng va thi gian gia
nhit khoang 24 gi.
Vi san xut qui m ln, co th thit k lo hoa deo lin tuc,
thc hin dy chuyn vi lu lng nhiu tn/gi qua bng tai
hm dai. Cn bit, phng phap nhit hoa deo mi hin nay (xut
CAO SU THIN NHIN 283

phat t phng phap x ly cao su tng hp) la cho cao su chu tac
dung bi hi nc bao hoa vi ap lc cao trong mt thi gian rt
ngn. Kt qua at rt nhanh nhng oi hoi co ni ap lc (autoclave)
vi sc cha ln, chu c ap sut khoang 40kg/cm2 (2500C).
I.3. Hoa deo hoa hoc

Tng quat nh mt hoa cht goi la cht hoa deo pepti (xem
chng cht hoa deo) tac dung ang k khi gia nhit khoang 80 1000C, cao su hoa deo cc nhanh. Ta lu y phn bit vi cht hoa
deo thng thng (plastifiant) tac dung kem hn nhiu va co anh
hng ln ti cht lng thanh phm.
I.4. Hoa deo c hoc

Phng phap ph bin hoa deo cao su bng may moc thng la
may nhi 2 truc, loai h hay kn hoc may c bit goi la may
hoa deo Gordon.
Cho cao su kh qua lai, can ep gia hai truc may, sau mt thi
gian tuy theo iu kin lam vic, no se bin i trang thai t th
cng dai dn dn tr nn mm deo. S hoa deo theo cach nay
con c goi la s luyn. Tng quat, deo mm anh hng
bi:
a/ Thi gian nhi can: cang nhi can lu bao nhiu, cao su
cang mm deo by nhiu.
b/ iu kin c ly cua may: nng sut, cng sut, sc can ep,
nhit . Thc t, cao su cang trai rng th din tch cang tip
xuc vi nhiu khng kh tri, s nen ep co xat phat sinh nhit
v.v... Toan b cai thin deo mm cao su.
Ta co th ngh nhit cang cao, s hoa deo cang co hiu qua.
Nhng vao nm 1938, Busse va Cunningham chng minh cao su
nhi nhit thay i gia 700C va 1700C cung mt thi gian
nht nh, deo sau cung khng phai la ham s ng bin theo
nhit : nhit tng, tc hoa deo trc ht se giam xung
cc tiu 1200C, sau o tc hoa deo lai tng nhanh. T v tr
284 CAO SU THIN NHIN

cc tiu nay, ngay nay ta phn bit s hoa deo c hoc ngui va
nong. Trong hoa deo c hoc ngui hay nhi can ngui, nhit
khoang 60 - 700C, cng sut mc ti thiu, do o ngi ta thch
hoa deo cao su nhit nay cho may nhi h. (Va tranh hin
tng cht trn may cho hn hp co dung cht xuc tin cc
nhanh va giup cng nhn ng may d thao tac, khi n giai
oan hn luyn).
c/ Thao tac cua ngi ng may: chu yu cn lam cho cng
vic hoa deo tin trin u n, khng tr tr, deo mm ng
nht, am bao cao su chui qua gia hai truc toan b va thu lm
vun bn ra v.v...
d/ Oxygen kh tri: cac cuc th nghim nhi can cao su trong
mi trng kh tr (khng co oxygen) s hoa deo hu nh khng
xay ra. Do o, oxygen la yu t cn thit cho s hoa deo. Trn
thc t la yu t khng i.
May nhi h 2 truc (con c goi la may can luyn) cu tao
chu yu gm 2 truc nhn ( Vit Nam thng thng truc = 1/2
chiu dai lam vic cua truc). 200 - 500mm (loai nho). 500 800mm (loai ln), dai 400 - 1200mm (loai nho) hay 1.500 2.000mm (ln) bng gang cng hay thep c bit, nm ngang,
trn khung bng gang hay thep uc, qua cac paliers. i paliers
truc sau c nh, i trc di ng co muc ch thay i c
khoang h gia hai truc. Ca hai truc u rng rut, cha nc
dn giai nhit lam sao co th duy tr nhit khoang 60 700C. Quay tron qua b truyn lc va tc thng la khac nhau:
truc trc t 15 - 25 vong/phut, truc sau nhanh hn, ty l sai kem
1 - 1,5%. ng c in 20 - 25CV (may nho) hay 50 - 150CV (may
ln), i khi thay th bi ng c n nhng ni san xut khng
co in.
May nhi kn cu tao chu yu gm hai truc co ng ke xon
nm trong mt bung kn, pha trn hai truc la 1 piston y ep
cao su vao, vn tc quay cua hai truc t 20-60 vong/phut, cng
CAO SU THIN NHIN 285

sut ng c in t 200CV (kiu cu may Banbury) n 1.500CV

(kiu mi) cung vi cu truc kin c, s hoa deo cao su rt nhanh
at trong vai phut, hiu qua nhit deo xay ra trn 1100C, ph bin
hin nay la 150 - 1800C tc la nhi nong, y la im khac bit
vi may nhi h. Kt qua mm deo cao su at ng nht, ng
b va yu t nhn lc xem nh khng tham d vao.
May hoa deo cao su Gordon la mt kiu may ep un
(boudineuse), to ln hoat ng hoa deo nhit 1600C, nng
sut lin tuc hay lu lng at hang tn/gi, ng c in t
trm CV tr ln.

II. Lu y cn thit
- S hoa deo mm cao su nhi nong (1200C tr ln) c giai
thch qua s phn ct nhit chui ai phn t hydrocacbon cao su,
bi phan ng t oxide hoa. nhi can ngui (1200C tr xung)
c giai thch qua c ch nghin ct phn t cao su tao ra cac
gc t do; khng co oxygen hay mt cht nhn gc khac, cac gc
t hp vi nhau khng gy bin i phn t khi, ngc lai, co
oxygen hay cht nhn gc, no se t gn vao gc t do, xay ra phan
ng gc tn cung, tao ra oan phn t ngn: o la s hoa deo. C
ch nay co gia tr k ca cho loai cao su tng hp co cha no cao.
- Nganh cao su ch bin nc ta ap dung hoa deo theo phng
phap c hoc, thng goi la s luyn, vi may nhi h hai truc. Ta
bit s hoa deo cao su xay ra la do s oxide hoa (s oxide hoa
cung la nguyn nhn cua s lao hoa cao su sng hay cao su lu
hoa). Nh vy, cac loai cao su th phm cua n in: mu dy,
mu chen, mu t v.v... chung a trai qua mt thi gian oxide lu
dai n in (nng trng) cao su va qua qui trnh s ch thanh
crpe nu, crpe en s oxide hoa xay ra tip tuc, do o se mm
deo hn cac loai cao su s ch t latex va tt ca cac loai cao su
cang tn tr lu dai cang mm deo hn. Trong ch bin san
phm tiu dung, khi thay th phm loai cao su cn lu y ti

286 CAO SU THIN NHIN

deo mm luc s dung cua no chnh qui trnh va thi gian hoan
tt hoa deo hoc thng qua giai oan hoa deo. Ap dung phng
phap nay rt kho am bao an toan lao ng may can luyn h.
D. CA N ONG
Khu cn ong rt quan trong, no anh hng n quy trnh ch
bin va cht lng san phm. Ngi cn ong lam vic cn co 3
yu t: th t - chnh xac - co phng phap; va lu y nhng im:

1. Kim tra va b tr co khoa hoc cac dung cu, phng tin cn ong.
2. Nghim chnh chp hanh nhng qui nh ghi cng thc
xng: loai, qui cach, phm cht, s lng nguyn liu hoa cht,
nhom hoa trn chung v.v...
3. Cn ong tng cht mt va theo tng cng thc mt.
4. Tn trong cac iu l bao h lao ng va phong chay cha chay.
5. Khng qun tr b, vt cha va dung ung loai vt cha.
6. Kim tra toan b nguyn liu sau khi cn ong.
Ni cn ong tht kh rao, sach se, ngn np. Nguyn liu
hoa cht c anh du va ghi nhan hiu (ky hiu nu co) nht
nh. Dung cu va phng tin cn ong cn co: cac loai cn ln
nho, cac loai vt cha: thau, chu (phn bit loai cha phm
mau en vi phm mau khac) xung, mung, dao v.v... i vi
cht long sanh, sn st cn co h thng hm nong va dung cu cn
ong chuyn bit.
Cn lp mi quan h mt thit gia phong ky thut - phong
th nghim - xng - khu cn ong.
E. NHOI TRON
La s trn ln c hoc cac hoa cht cn thit vao cao su a hoa
deo thanh mt hn hp, ta thng goi la hn luyn.

I. Nguyn tc chung
CAO SU THIN NHIN 287

Vn t ra trong cng oan hn luyn la cho cht nao hay

nhom cht nao v u ky? Lu huynh, cht gia tc lu hoa cho v
u ky hay cui ky? v.v...
Nguyn tc chung la gi hn hp cao su:
1. Khng b lu hoa sm vao luc hn luyn.
2. Tng th tch hay trong lng phu hp vi nng sut may
hay tm cach at c nng sut ti hao.
3. Co hoa tan va khuch tan tt, ng nht, ng b.
4. deo hn hp ng b.
Net chung, ta lu y n deo mm cao su, tac dung anh
hng gia cac hoa cht vi nhau va gia hoa cht vi cao su, co
hoc khng dung cht tr hoan lu hoa, tnh trang may moc,
nhit truc may v.v... t o giai quyt vn t ra.
Ta co th ly th du nhi trn hn hp cao su san xut tui
chm lanh co cng thc nh chng VIII va lp qui trnh nh
phiu a lp. Khi o ta lp lun: khng co cht tr hoan lu hoa;
deo mm cao su s luyn 35 mooney, gi nhit truc may
khng qua 800C. Nhi u ky hn luyn: ZnO + acid stearic +
MBT + DPG + anti-O2 + phm mau, bi ZnO va phm mau la cac
cht kho khuch tan trong cao su, acid stearic co thm hiu qua
d dang khuch tan; MBT + DPG, anti-O2, phm mau la nhng
cht dung lng nho nhng hiu qua ln cn nhi trc cho u,
MBT + DPG khng co lu huynh t do trong san phm nguyn
thuy hay lu huynh nhi chung, se khng gy ra lu hoa cao su.
Sau u ky deo hn hp o c 30 mooney (mm hn).
Gia ky cho vao bt t + CaCO3 la cht dung lng ln nhng
kt qua cung quan trong. deo o c 25 mooney. Cui ky
la v lu huynh, nhng y la cht chu yu trong thanh phn
hn hp + lng dung thp; nu cho vao cui ky, khuch tan
trong hn hp se khng tt, nhi lu qua th S + MBT + DPG phu
tr la ZnO + acid stearic se tac dung gy lu hoa mt phn nho
288 CAO SU THIN NHIN

trn may hoc tng deo mm cua hn hp. Vy quyt nh cho

S vao cui ky hn luyn a sn dang hn hp chu: 100-S (gm
cao su: 100phn; S: 100 phn; acid stearic: 2 phn) tc la dang S
a khuch tan sn trong cao su. Trong quy trnh, thc hin cac
cach thc giup tng khuch tan cac hoa cht trong cao su
c tt: ep mong, ct lun tay, rc u...

II. iu kin nhi trn

II.1. iu kin c ly cua may:

Cng tac nhi trn hay hn luyn c thc hin may nhi 2
truc loai h hoc kn nh hoa deo c hoc (s luyn), may nhi
h cai tin co thm truc th 3 mang ng soi, nm trn, gia
hai truc nhn (may nhi Shaw) hay may un ep c bit tao s
nhi trn c lin tuc.
a. Cng sut:

May nhi can tiu thu rt nhiu nng lng va khng u

trong qua trnh nhi trn. Cng sut hay in nng tiu thu
manh nht vao luc nhi cao su, tip o giam dn, mi ln v mt
cht nao lai tng ln mt luc ngn ri giam tr lai. Nh vy,
cng sut ng c in cn phai cao hn ky tiu thu manh nht
mi co th keo ni. Trong trng hp xng co nhiu may nhi
hoat ng hay cac may co chung mt ng c in, ta tranh s
trung hp v hoat ng ng thi cng sut tiu thu manh nht.
b. Sc ep:

Sc ep phat sinh gia hai truc may vao luc hn luyn rt ln,
no cung thay i nh cng sut va sinh ra chn ng rt manh
vao luc nap cao su vao. Nh vy, toan b may cc khoe, chon
cht trn (m du) chu nhit va chu sc ep tt.
Vi may nhi truc dai 2.100mm, ngi ta tnh sc ep sau 1
phut ri nhi hn hp cao su vo xe (lp) la 1 tn/cm2 hay 120 tn
cho toan may.

CAO SU THIN NHIN 289

Nh vy, cng sut va sc ep anh hng rt ln ti nng sut

nhi trn hn hp. Moi s c, khng may, gay truc khi khng co
vt la, may mi hoc h hong nhanh u do tng th tch cao su
hay hn hp vt qua mc chu ng.
c. Nhi t :

i vi may nhi h 2 truc, nhit truc may gi tt nht la

60 - 700C bi cng sut tiu thu thp - ngi ng may d lam
vic (nong qua phong tay) - kho xay ra lu hoa sm, khi hn hp
co lu huynh va cht gia tc lu hoa.
i vi may nhi kn, nhit truc may t 150 - 1800C, nhng
trng hp nhi lu huynh va cht gia tc lu hoa, nhit cn
thit la 60 - 700C.
Tt ca cac loai may nhi u cn co truc rng dn nc giai
nhit, i khi s dung nc lanh 5 - 70C giai nhit nhanh hoc
co khi giai quyt t xut tt may p bao vai t hay tm truc
may nu thun tin (tiu thu cng nghip Vit Nam).
II.2. iu kin v nhn lc:

Cung nh hoa deo c hoc, thao tac cua ngi ng may rt

quan trong. Vi con dao c bit, ct rach, ao trn, vn dung
sao cho hn hp ng u va hoa cht khuch tan trong cao
su tt. Kha nng bc ngh cang cao thao tac cang nhe nhang,
hn hp t hao ph, at cht lng trong thi gian nhanh nht va
giai quyt c moi s c co th xay ra. Du sao i na, cac t
hn luyn khac nhau c ng b, cung nh trong s i ca,
ngi ky thut cung cn phai lp qui trnh nhi trn, bao gm
cac thao tac chu yu theo thi gian n nh phu hp bc tay ngh
chung.
Nganh ch bin cao su nc ta hu nh ch s dung may nhi
h hai truc. y la cng vic kho nhoc do tip xuc nhit, c hai
va nguy him: hn hp phat nong, cac hoa cht dang bt co
khuynh hng bc bui, ban tay d b cun nghin gia hai truc
290 CAO SU THIN NHIN

may. Cn trang b va ap dung bin phap bao h lao ng, ct mong

tay, ao tay ngn, v.v... lp t h thng hut bui, thit k ch tao
dao ct gian tip, khng s dung hoa cht c, nht la litharge (oxide ch) v.v...
F. NH HNH

I. nh hnh hn hp cao su
- T can: la cng vic nh hnh thc hin may can. Hn hp
cao su a c ch tao can ra thanh mt t dai, co day mong
mun, ng nht va khng i.
May can tng quat gm loai 4 truc va loai 3 truc. Loai 3 truc
nhn, nm doc, thng goc vi mt t, song song vi nhau. Truc
gia c nh, 2 truc con lai di ng c chnh khoang h cac
truc hay day hn hp. Chiu quay tron cua truc trn va di
ging nhau, nghch chiu vi truc c nh.
t hn hp can ra co day u nhau sut chiu ngang cua
t va khng i, may can cn co hai yu t chnh: cac truc may
phai song song va iu chnh c nhit .
i vi may can 3 truc (dung c cho can trang vai manh mt
mt) nh b day cua t hn hp trai qua 2 ky: hn hp chui qua
khoang h cp truc (trn va gia) ri qua cp truc 2 (gia va
di). i vi may 4 truc, nh b day cua t trai qua 3 ky va
dung c cho can trang vai manh 2 mt trong 1 ln.
Nganh ch bin san phm cao su nc ta thng s dung may
nhi h 2 truc kim nhim khu can, tc la s dung cho khu
hoa deo c hoc (s luyn), nhi trn (hn luyn) va can. Khuyt
im la t can ra co day khng ng u (bn day, bn mong
hn), khng chnh xac (cn day 2mm, can ra 2,1mm chng han) va
khng ng b cac t can khac (t nay can 2mm, t k can
1,8mm, t kia 2,1mm) phu thuc rt nhiu vao tay ngh va kinh
nghim ngi ng may (ch bin san phm uc cn cn kim
tra trong lng).
CAO SU THIN NHIN 291

I.1. Trc din lin tuc ep un:

La cng vic nh hnh may ep un, cho trc din nh ky va

thng xuyn.
May ep un co cu tao chu yu la con vis bng thep c bit
ng knh t 10 - 250mm (vis v tn, vis archimede) xoay tron
trong mt cylindre qua b chuyn lc co th thay i vn tc.
Hn hp cao su se b cun theo bc rng cua vis nay y ep ra
pha trc la mt b phn goi la u may co trc din nht nh,
co h thng cung cp nhit (hi nc hay nhit in tr) va nc
giai nhit. Tuy theo u may thit k ma ta co dang mong mun:
bng hn hp cao su mt ngoai vo xe, boc dy in, lc, ng c
(joint tron chng han), ng rng (rut xe, ng nc, dy thun
khoanh) v.v...
S dung may ep un, ta lu y nhng im:
- Nhi nong hn hp cao su (nhit luyn) ti nhit sao cho
deo at tng ng deo hn hp hoat ng trong may ep
un, khng cho hn hp ngui vao may.
- Kim soat c nhit cung cp va nhit nc giai nhit.
- Vn tc ep un hay vn tc vis may thay i thch ng vi
tng hn hp.
- Cui ky hoan tt ep un, nhp hn hp cao su khng lu hoa
c, nh u ky bt u un ep, chui sach hn hp a lu
hoa c con sot (nu co).
- Cho hn hp vao may u n theo tc nha, gi hn hp
sach se.
- Lu y mm deo hn hp cha ep un va tranh dung cht
hoa deo co c tnh tng dnh, anh hng hoa cht gy giam
nhit ti han cua cht xuc tin.
Tt ca cac bin phap trn bao gm bao tr kim tra may, co
muc ch tranh hn hp ep un lu hoa sm trong may, sn
sng, hat cht, co soc, v.v...
292 CAO SU THIN NHIN

I.2. Dung dc
h:
dch:

La phng phap nh hnh hn hp cao su qua s hoa tan hn

hp trong dung mi thanh dung dch trang, thoa, pht, phun
sng hay nhung, cho ra 1 vang mong sau khi dung mi bay hi.
dung dch ch tao nhanh chong va co hiu qua, hn hp
c ct nho hay can mong (tng b mt tip xuc) ngm trn vi
dung mi: xng cng nghip, benzene, toluene v.v... trong thit b
hay may hoa trn kn. Ngay nay, do tnh hnh kho khn nhiu
mt, ngi ta a han ch hoc thay th bng hn hp latex, ch
tr trng hp cho dung dch keo dan c bit.
Ngoai nhng bt li v kinh t nh dung mi khan him, hao
ph do dung mi bay hi hoc tng chi ph thit k h thng thu
hi dung mi. Nhng s dung dung mi co u im la thm c
lng dung hoc dung c loai cht gia tc lu hoa cc nhanh, vai
manh hay hang dt d ngm thu.

II. nh hnh tng th s b san phm

- Tc la tao ra hnh dang gn ung vi dang tht s cua san
phm qua cac cng vic ct, dan, rap hay ni, hoc trang, pht,
nhung hay phun sng.
Chng han: - T t can, ta ct hnh tron 2 dm/cai tui chm lanh
(mt co khoet l 40mm gia); ct bng dai 110 x 2.050 x 2mm dan
ln vai manh a can trang + vn vi cc thep thanh xac b/cai
vo xe ap 650B, ct thanh vin vung rap vao nong rut ung cao
su v.v...
- T trc din ng ep un, ta ct tng oan 2100 mm/cai rut
xe ap 650B loai ni; ct oan 1800 mm/ng dy thun khoanh c
nho, v.v...
- T dung dch, ta nhung khun hnh gng tay cao su chu
nhit + hoa cht, trang ao i ma v.v...
Tt ca cac cng vic nay, nu theo cach tiu thu cng nghip,
ngi nh hnh cn kheo leo, thn trong, can b ky thut lp cac
CAO SU THIN NHIN 293

quy nh, quy c, bin phap, tiu chun, thao tac ng b,

giam ty l th va ph phm ti a.
G. LU HOA
La giai oan quan trong trong quy trnh ch bin san phm,
tao ra phan ng lu hoa cao su san phm at cac tnh cht c
ly hoa tnh a quy nh, qua s gia nhit trong trng hp hn
hp cao su co cht lu huynh hay cht nhit phong thch lu
huynh.
Tr trng hp hn hp cao su t lu nhit bnh thng
hay di tac dung anh nng, thng thng san phm c lu
hoa khun uc, may ep, phong nong, ni ap lc hay nc si.
Ngun nhit la hi nc co ap lc hay nhit in tr, i khi
nhit than cui cung cp trc tip hay gian tip.
Hin nay trn th gii phat trin kiu lu hoa san phm theo
li uc bm (injection) nh cht deo plastic va kiu lu hoa qua
tac dung lung in xoay chiu cao tn la 10 - 15 MHz cho cac
san phm cc day.
Nguyn tc cn lu y:

1. Lu hoa ung nhit va thi gian quy nh. y la cng

vic co tnh cach bt buc, v lu hoa cha ti mc hay lu hoa
qua mc, u tao cht lng san phm kem, khng ng b va
nhng hin tng phu cua s lu hoa cao su se xay ra, trong
trng hp cng thc, nguyn liu hoa cht ch bin at yu cu.
2. S truyn nhit phai ng nht toan b din tch san phm
va ng b sut b day san phm. Trng hp san phm qua day
co th ap dung: tao mi tng, lp at mc lu hoa ti u cung
thi gian, nhit giam dn k t lp tip nhit trc tip, hoc
thit k hn hp co hiu ng i lu hoa. y la trach nhim cua
ngi lp cng thc.
3. Tranh thc hin lu hoa nhiu gi cho san phm day, ma
294 CAO SU THIN NHIN

cng thc thit lp khng co hiu ng i lu hoa, v co phan ng

nhit lao hoa xay ra (trach nhim ngi lp cng thc).

4. Lu hoa vi lc ep nen cang cao, hn hp cang de dt, cho

cht lng cang tt.
5. Nm vng nhit C (Celcius) tng ng cua ap lc hi
nc hay nhit F (Farenheiht)
H. GIAI NHIET
Ta bit s oxide hoa cao su bi oxygen kh tri la nguyn nhn
gy lao hoa va deo hoa cao su sng va gy lao hoa cao su lu hoa.
S oxide hoa xay ra nhanh hn na khi co nhit nong tham gia.
i vi cao su sng a hoa deo va hn hp cao su a hn luyn
hoan tt, th khi ngui t nhin: oxygen kh tri gn vao
phn t cao su nhiu trong luc cao su hay hn hp nong nht va
giam dn theo thi gian ngui. S tn tr ngn hay lu dai cung
u co phan ng oxide hoa xay ra, hu qua la mm deo khng
con ung na.
Nh vy trong trng hp cao su a hoa deo hay hn hp cha
nh hnh cach mt hay nhiu ngay gy cam tng se cho cht
lng tt, tht ra ch v s hoa deo c hoc (s luyn) hay s nhi
trn (hn luyn) cha at deo mm ngay tc thi. Khi s dung
chung lai qua thm mt ln nhi trn va tng thm tnh mm
deo (hn hp se co khuch tan tt hn).
y cung la mt phng phap ngui t nhin va tn tr gi
u trong quy trnh can luyn va cn co s kim soat theo thi
gian mm deo cua chung.
Co i khi ngi ta ap dung s giai nhit nhanh han ch
phan ng nhit oxide hoa gy bin i tnh cht at c.
i vi hn hp hay san phm lu hoa khng chu nhit, ngay
va hoan tt nh thao g khun chng han, chung vn con nong,
phan ng lu hoa tip tuc xay ra ng thi vi phan ng nhit
CAO SU THIN NHIN 295

lao hoa va yu dn theo thi gian ngui t nhin. Trong khi

o, ta bit ch cn mt lng nho khoang 1% oxygen gn vao
phn t cao su u lam cho no tr thanh v dung. Do o, cn
ap dung giai nhit nhanh han ch tnh trang trn, han dung
cua san phm se lu hn.
Ta co th ngh mt vt th ang nong ma b lam ngui nhanh
se khng tt qua s bin dang co rut t ngt (nh thuy tinh
chng han) hay bin i cht lng (nh thep ti chng han),
nhng i vi cao su, nht la cao su lu hoa, no co c tnh khac
bit vi cac vt cht khac la co tnh an hi va tnh bn, va nhit
phan ng thp hn nhiu.
Ta co th dung nc hay xa bng, quat thi cho s giai nhit.
Cn noi thm s giai nhit t ngt giup phat hin sm tnh
trang ni mc do lu huynh t do con tn tai, cha hoa hp ht
vi cao su.
I. HOAN TAT - KCS
Khu hoan tt bao gm ct rong ba (nh vo xe ap), uc l,
lp van, dan ni (rut xe ap loai ni), lp c np (tui chm)
v.v... tc la cac cng vic tao ra san phm hoan chnh nht, gm
ca cng vic ong goi bao b, dan nhan hiu.
Trong giai oan hoan tt, cn lp ra b phn kim tra cht
lng san phm goi tt la KCS, kim tra cac tnh cht ngoai
quan: lang bong, mau sc, khuyt tt, kch thc, v.v... va
trong b phn KCS trc tip ni san xut co mi quan h mt
thit vi phong th nghim, phong ky thut thng xuyn
kim tra cac c tnh c ly (ni tnh) cua san phm va theo doi
tnh ng b v cht lng cua tng l hang. Net chung, du la
san xut tiu thu cng nghip, tng khu, tng b phn trong
quy trnh, tng ca san xut lam vic co khoa hoc, ung phng
phap cua quy nh ky thut, se tao ra cht lng san phm ng
b trong mt quy trnh san xut vi nguyn liu vt t may moc
296 CAO SU THIN NHIN

thit b, nng lng nht nh, ma ngay nay ta goi la h thng

quan ly cht lng quc t (ISO).
Cac tnh cht c ly cua san phm at ng b cac l hang
hay cac t san xut khac nhau khi:
- cng chnh lch:

3 shore n 5 shore

- T trong:

0,05

- Lc keo t:

5 kg/cm2 n 7 kg/cm2
( 50 N/cm2 n 70 N/cm2)

- dan dai khi keo t: 20% n 50%

CAO SU THIN NHIN 297

CHNG X

CAC LOAI NGUYEN LIEU CAO SU

VA LATEX THIEN NHIEN

A. CAO SU THIEN NHIEN

I. Cao su thng dung

I.1. Nhom cao su s ch

1. T xng khoi: RSS (Ribbed Smoked Sheets). San xut t latex ti qua x ly xng khoi khang nm mc do cac cht dn
xut phenol co trong khoi va sy kh.
2. T sy kh ADS (Air Dried Sheets). San xut t latex ti,
sy kh vi hi nong, khng co xng khoi.
3. T co c theo phng phap Michelin: cao su ICR (Initial
Concentration Rubber). San xut t latex ti ng c thung
hnh tru, khi ng xe thanh t, khng qua pha loang vi nc
trc khi ng c hoa vi acid.
4. T co c theo phng phap C.E.X.O (Caoutchouc
dExtrme Orient) san xut t latex ti kim soat ng c latex bng pH k, kt hp nung nong va dao ng c hoc han
ch lng acid s dung.
5. Bun, cm. San xut t latex ti, nha ra si ng lai nh
si bun, ra, sy kh, ct vun, ep lai thanh kin.
6. Crpe nhat: Ch crp c goi t Phap ng crpe co y
ngha la s nghin can vi nc tht nghim ngt qua h thng
298 CAO SU THIN NHIN

cac may can truc co ranh ngang va doc, su cua khe ranh giam
dn, goi la crpeuses (ta goi la may can bng).
San xut t latex ti, sau khi ng cn qua qua trnh ra
nc tht ky loai tr thanh phn cu tao latex phi cao su.
7. Crpe dep (crpe semelle). San xut t latex ti loai bo
phn vang trong latex vi mui hoa tr 2 (calcium chloride hay
magnesium chloride), x ly tip theo nh crpe nhat, co dung
cht ty trng bisulfite.
8. Crpe nu. San xut t mu tap: mu dy, mu chen, mu ng
bn cha qua qua trnh nghin ra nc tht ky, a v trang
thai cua mt ming mong, sach hn va hp cach.
9. Crpe en. San xut t mu t, mu vo cy, x ly nh crpe nu.
10
10.. Crpe remilling (Blanket, Remilled, Flat Bark). San xut
t loai cao su nu hoc en qua thm mt ln can ra nc na
sach hn (tai crpe hoa).
11
11.. Manh vun (Cuttings, Dechets) cua t xng khoi hay crpe
dep.
I.2. Nhom cao su th phm nng trng (n in): mu tap
Tn goi

Tn nc ngoai

Xut x

trong nc
- Mu chen

Lumps hay Fond de tasse

G ly t chen hng cy,

latex con sot ng bam chen,
thung xach tay.

- Mu dy

Sernamby

G ly dy latex ng ng
rach cao cy cao su.

- Mu t

Eark Scrap

T latex ri vai lu ngay

xung t.

- Mu vo cy

Bark Scrap

T latex ng bam dnh vo cy

va la cy.

- Mu ng

Coagula

T latex ng v qui tc, bam

CAO SU THIN NHIN 299

dnh dung cu xng s ch +

cn tha.
- Mu skim

Skimmings

mu thi.

T serum loai ra t may ly

tm cng nghip con ln cha
cao su lu ngay ng thi.

Tree scraps, cup film

Mu dy + mu chen.

II. Cao su c bit

II.1. Nhom cao su d can luyn (Trong ch bin mt hang tiu
dung)

a. Cao su Plastorub (Cty Socfin - Malaysia). Cho cht pepti

hoa (peptisant) vao latex ti trc khi gy ng c, ri qua cac
x ly bnh thng nh cac loai thng thng khng xng khoi.
b. Cao su FSP 35 (Feuille Sechee Peptisee). San xut t x ly
nh plastorub vi cht pepti hoa la RPA 3 hay Renacit IV - dang
t co deo mm 35 mooney - Vin Khao cu Cao su ng
dng trc y ch tao - khng xng khoi.
c. Cao su TRP 40 (Terre Rouge Peptise). San xut, x ly nh
plastorub - dang t, mau ti, khng xng khoi - deo mm 40
mooney, do Hi n in Cao su t o trc y san xut.
d. Cao su RSS+ (RSS cng). San xut x ly nh t xng khoi
RSS thng thng, nhng trc khi ng c latex co cho cht
pepti hoa la disulfurdiortho benzamidophenyl (peptone 22 va
22D) do cng ty U.S.Rubber ch tao.

e. Cao su U.S.F. San xut t latex qua x ly trit loai tr

thanh phn cu tao latex phi cao su, sach hn crpe ph cp gp
mi ln, co thm peptone 22D vao s ch, dang crpe, do cng
ty United States Rubber san xut.
f. Cao su SP (Superior processing). San xut t hn hp bn
phn latex ti + 1 phn latex lu hoa - dang t - s dung trong
ch bin san phm tiu dung giup hn hp cao su nh hnh, t
300 CAO SU THIN NHIN

n, t co rut, khng b nhit bin dang - do Vin Khao cu Cao su

Malaysia san xut.
II.2. Nhom cao su cho c tnh cao

a. Tensoshett hay Tensorub S. San xut t latex ti - dang t

xng khoi do cng ty Socfin - Malaysia khng cng b cach san
xut.
b. Tensocrepe hay Tensorub C. Tng t Tensorub S nhng
dang crpe.
c. Cao su HDRC (High Dry Rubber Content). San xut t latex ti, co cha ham lng cht cu tao latex phi cao su thp
hn cac loai thng thng, cng - do cng ty Socfin - Malaysia
san xut.
d. Cao su TRS va TRH (Terre Rouge). San xut t latex, gi
cht lu hoa t nhin co cha trong latex. Hai loai khac bit
nhau qua deo va lc nh dan. Cng ty n in Cao su t
o san xut trc y.
II.3. Nhom cao su rt sach (mau rt ti)

a. Cao su Airdrirub hay GSK (Guaranteed Super Kleep). San

xut t latex a qua x ly c bit, loai tr trit cac cht cu
tao phi cao su, cht bn - cng ty Socfin - Malaysia san xut.
b. Cao su USF. Cung c phn vao nhom d can luyn do co
cht pepti hoa.
II.4. Nhom cao su bin i (chuyn hoa cht cao su thin nhin)

a. Heveaplus MG (Methyl methacrylate-Greffes): phm polymer ghep dang crpe, cng hn crpe nhat va t b nhit deo hn san xut t latex m c ghep vi n phn t methyl methacrylate, s kem theo la ham lng n phn t, nh Heveaplus NG-23
la phm a phn ghep 23% methyl methacrylate.
b. Heveaplus SG (Styrolen Greffes): phm polymer ghep tng
t Heveaplus MG nhng ghep vi n phn t styrolene.

CAO SU THIN NHIN 301

c. Heveaplus M.M (Methyl methacrylate - Melanges): phm

polymer hn hp - dang crpe - san xut t latex m c - hn
hp cao su vi polymer methyl methacrylate. S kem theo la
ham lng a phn t.
II.5. Nhom hn hp chu cao su thin nhin (melange maitre)

a. Hn hp chu tinh t: o, vang, trng... Rt nhiu c s trn

th gii san xut, t latex ti + bt t cc mn, giup bt t
khuch tan tt + hin din sn trong cao su. Dang crpe co mau
cua t s dung. Tuy theo ham lng bt t, ta phn loai:
* CTL (Cent: 100; Terre: t; L: latex) co 100 phn tinh t kh
va 100 phn cao su kh co trong latex; 50TL; 75 TL; 150 TL v.v...
* Hn hp cao su ng hoan hoa: (Cyclite - Cyclatex). San xut
t latex ti + cao su ng hoan hoa - dang crpe - phn loai
hang theo ham lng cao su ng hoan. Cng ty H and C latex va
c quan The Rubber Estate Agency Ltd va Ethelburga Agency
Ltd san xut.

b. Hn hp chu khoi carbon en. San xut t latex ti + carbon black - phn hang theo ham lng va loai carbon black - rt
nhiu c s trn th gii san xut.
c. Hn hp chu lignine (mc cht). San xut t latex ti +
mc cht cc mn, thai tr cng nghip giy. Rt nhiu c s
trn th gii san xut.
d. Cac hn hp chu khac u co tnh cach s ch ngay tai
xng ch bin mt hang cao su tiu dung qua s nhi can vi
cao su kh: hn hp chu lu huynh, hn hp chu oxide kem v.v...
Cao su dang hn hp chu c s dung thng thng trn th
gii ngoai tnh cht tt v khuch tan, con co muc ch bao v
mi trng va han ch c hai cho ngi th ng may can
luyn.
II.6. Cao su skim

Cao su san xut t serum loai ra may ly tm cng nghip

302 CAO SU THIN NHIN

280-324

trong o con ln ham lng cao su kh: 3-10%, c ng c vi

lng acid rt ln hoc t nhin do vi khun tac dung ln men
thi, co cha nhiu thanh phn cu tao latex phi cao su - dang
crpe, i khi dang t - thuc ngoai hang.
II.7. Cao su dang bt kh

a. Pulvatex. San xut t latex ti theo phng phap Stam,

phun sng va sy kh. ng knh hat trung bnh 3m boc hat
vi ammonium phosphate va ammoniac kem c lp - san xut
tai Java - Indonesia.
b. Mealorub. San xut t latex ti (khng cu) theo phng
phap Van Dalfsen, ng c latex a lu hoa vi S + cht gia tc
sodium diethyl dithiocarbamate, sy kh, tan thanh bt va ry
mn - Cty Rubber Latex san xut.
c. Vulcrumb. San xut tng t Mealorub tai My.
d. Cac loai bt cao su khac t ph bin. San xut theo phng
phap Hopkinson, Dielsen, Yssel de Shepres, Marti, Cng ty cao
su Dunlop, hay phng phap R.J.Noble,...
B. LATEX CAO SU THIEN NHIEN
Cac loai latex co c t cy cao su, tng quat c phn
thanh hai nhom, gm cac loai sau y:

I. Latex co in tch m
I.1. Latex thng:

La loai thu ly trc tip t cy cao su qua s cao mu. Ham

lng cao su kh t 25 - 35% nhng cy tre va t 35 - 45%
nhng cy gia (xem chng Thanh phn va tnh cht latex).
c s dung cho s ch cao su kh cac loai, i khi dung trc
tip cho ch bin san phm cao su tiu dung, ta phn bit:
- Latex ti: loai mi thu t cy, c bao quan ngn han.
- Latex cu: loai a lu, c bao quan dai han.
CAO SU THIN NHIN 303

I.2. Latex m c thng thng

La latex thng c m c loai tr bt nc ra ham

lng cao su tng ln, con c goi la mu kem. Ta phn bit qua
cac phng phap m c hoa:

a. Ly tm: ham lng cao su kh 60 - 62% (1), ham lng cht

th c 61 - 63%.
b. Kem hoa (phng phap dung hoa cht): tng t loai ly tm
nu san xut ung qui tc.
c. in giai: tng t nh loai ly tm.
d. Bc hi nc: ham lng th c rt cao 60 - 75% con
nguyn cac cht cu tao latex phi cao su + cac cht n nh luc
thc hin.
e. Ly tm va kem hoa: ham lng cht th c 67 - 68%, ham
lng cao su kh: 66 - 67%.
I.3. Latex c bit

a. Latex m c va kh protein: loai tinh khit, t l cht phi

cao su ti a la 0,5%. Ham lng cao su kh: 60 - 62%.
b. Latex co hat t nho hay hat t ln: t s dung - ham lng
cao su kh 51 - 62%.
c. Latex m c u cu: loai bao quan dai han, co cht hoa deo
mm hat cao su. Ham lng cao su kh: 58 - 62%.
d. Latex tin lu hoa: cac hat cao su a qua giai oan lu hoa
nhng vn con th nhu tng khuch tan trong nc, s dung
thng m c 56 - 62%.
e. Latex cua phm polymer ghep va hn hp: th nhu tng
cua cao su polymer ghep hay cao su polymer hn hp (Latex MG,
Latex SM,...). Ham lng th c 60-62%.
1. Mu ly tm cua cac c s t nhn DRC t 54 - 58% do pha loang vi nc hoc ammoniac
nc sau ly tm, hoc do latex ti b pha loang trc o hoc thay i nho tc qua ly
tm cua may.

304 CAO SU THIN NHIN

II. Latex co in tch dng

Ngay t cy cao su chay tit ra, latex co tnh trung hoa pH gn
bng 7, cac hat cao su trong o co in m. Nu ta rot nhanh acid
vao sao cho pH < 3 no se khng b ng c va khi o cac hat cao
su latex se co in tch dng (xem muc Tnh cht th giao trang).
Nhom nay hu nh ch s dung cho trang nhung vai manh bi
tnh acid cua si coton, tng quat c phn thanh 2 loai:
- Loai lu hoa c.
- Loai tin lu hoa hay a lu hoa.
C. VAI LU Y KHI S DUNG CHO CHE BIEN HANG TIEU DUNG

1. Cao su hay latex thin nhin la nguyn liu s dung cho

ch bin san phm cao su tiu dung (san phm c ban la cao su
lu hoa) khng oi hoi cac tnh cht bn c bit nh chu du,
chu dung mi, chu nhit cao, chu anh nng mt tri lin
tuc, dai han, chu du kim chu nhit, chu hoa cht kim chu
nhit. Tr phi thay th la cao su nhn tao hay dung phi hp pha
vi cao su nhn tao hoc bin i cao su thin nhin thanh ebonite (khi san phm co tnh yu cu rt cng nh vo bnh in
chng han). Cao su thin nhin la nguyn liu thch hp cho ch
bin san phm co dan cao, lc keo t cao, an hi cao.
2. S phn hang cac loai cao su s ch ph cp theo bang phn
hang RMA (Rubber Manufacturers Association) c tha nhn
trn th gii hay theo s phn hang n gian tng quat loai 1,
loai 2 va loai 3 u co tnh cach ngoai quan.
- Loai 1: Thch hp cho ch bin san phm mau trng, trong
va mau ti, k ca mau en.
- Loai 2: Thch hp cho ch bin san phm mau trng va mau
thng (khi o co th tn kem thm lng cht mau trng ZnO,
TiO2), k ca mau en.
- Loai 3: Ch thch hp ch bin san phm mau sm va mau
CAO SU THIN NHIN 305

en. (Tranh s dung ch bin cac san phm chu s thm thu
kh nh rut xe do tap cht co kch thc to).
i khi ngi ta con s dung loai 3 hay cao su th phm nng
trng cho ch bin san phm mau ti co mt lp ao boc (sn
hay nhung v.v...) bng hn hp mau ti ( chi tre em chng
han).

3. Trong ch bin san phm, ta cn lu y ti cac tnh cht cua

nguyn liu cao su:
a. m cao su: Cac loai cao su thng thng bao gi cung
con t l m 0,5 - 1%. Nu vt qua t l nay nh trng hp
bao quan trong mi trng m t, ct xe cao su con ong nc,
hay s dung trc tip cao su th phm nng trng hoc s ch
crpe hoa cha kh,v.v... se anh hng ti hn hp cao su ch
bin nh:
- khuch tan cua cac hoa cht hut m manh (ZnO, MgO
v.v...) khng tt.
- Tao xp hay ni bot kh khi hn hp cao su gia nhit.

b. Nm mc cao su: nhng iu kin nh m cao, con tn

tai thanh phn cu tao phi cao su nh protein, glucid,... cao su
sng la mi trng thun li cho nm mc phat trin, co tac
dung nh cht xuc tac phn huy hydrocarbon cao su va phat
trin men lam giam kha nng lu hoa v sau.
c. Chay nhao dnh cua cao su: Mt s cao su sng co c im
chay nhao, con goi la chay nha, ta kt lun chung b oxide hoa
va lao hoa manh, do s phi nng, tn tr qua han, bao quan
kem, hay tn tr ngn han nhng co hin din cua t l kha cao
kim loai Cu, Mn gy oxide hoa cao su manh (ta co th thy hn
hp chu tinh t o 100TL). Trong moi trng hp cao su sng
chay nhao khng c a vao ch bin san phm tiu dung (nh
pha trn vi cao su nguyn chng han) v lam tng t l O2 gn
vao cao su lu hoa, han dung se kem i hay vt trn t l O2 1%
306 CAO SU THIN NHIN

lam cho mt hoan toan tnh nng c ly a at ngay va mi hoan

tt lu hoa k ca hn hp co nhiu lng cht khang oxygen. Tr
trng hp dung cho pha trn trong ch bin ebonite re tin.

d. tinh khit latex va cao su. Ta lu y hai im:

- Cao su sng hay latex b nhim cac tap cht bn ngoai a
vao, gy bin i mau sc san phm lu hoa, hoc anh hng
cht lng san phm ch bin nh cat tao soc hn hp can hay
un ep mong, choan ch chui polymer lam cho lc keo t tai
im o kem, nghet l phun tia v.v... va khng dung cho ch bin
san phm tip xuc thc phm, dc phm.
- Cao su sng hay latex co thanh phn phi cao su cao se gy
bin i cht lng san phm, trong o lu y khng th dung cho
ch bin san phm co tnh khang thm nc, san phm tip xuc
thc phm va dc phm.
i vi san phm cao su lu hoa tip xuc thc phm, dc
phm nh num vu cao su, joint np chai bia, nut lo penicilline
v.v..., ngoai s lu y n tinh khit, tnh khng c cua
nguyn liu cao su hay latex s dung, con phai lu y ti tinh
khit, tnh khng c, tnh khng anh hng mau sc, tnh khac
cua nguyn liu hoa cht s dung, may moc thit b, s bao quan
v.v... trong qui trnh ch bin.

e. deo mm: Tng quat latex cu hay cao su qua x ly ra

trit trong s ch (nh cac loai crpe) se deo mm hn cac loai
latex mi hay cao su qua x ly ra bnh thng trong s ch.
Nh vy, trong quy trnh ch bin san phm cn chnh cho ung
deo mm yu cu.
f. Tnh nng lu hoa: Cao su hay latex u co cha mt ty l
cht xuc tin lu hoa baz t nhin (ty l cao nht cao su th
phm nng trng, latex thng, latex theo phng phap bc hi
nc) iu kin chun hay moi yu t khac khng i. Trong
quy trnh ch bin san phm tiu dung, chung co tc lu hoa
CAO SU THIN NHIN 307

nhanh hay chm hn mt t, lam cho hn hp cao su b lu hoa

sm hay tr hoan t nhiu.
Tnh nng lu hoa c biu th qua lc nh dan hay lc keo
dan dai dan nht nh 100% cua cao su kh c cng nhn
A.C.S (American Chemical Society) gm cao su: 100 phn; lu
huynh: 3,5; ZnO: 6; acid stearic: 0,5 va MBT: 0,5 - lu hoa gia
nhit 40 phut 1400C. Tng quat: lc nh dan 100%:
- Gia 4,40 - 5,65 kg/cm2: cao su co tnh nng lu hoa thp
(nhan hiu co vong tron mau o).
- Gia 5,02 - 6,27 kg/cm2: cao su co tnh nng lu hoa trung
bnh (nhan hiu co vong tron mau vang).
- Gia 5,65 - 7,15 kg/cm2: cao su co tnh nng lu hoa cao (nhan
hiu co vong tron mau lam).
Cac loai cao su co lc nh dan 100% di 4,40 kg/cm2 hay cao
hn 7,15 kg/cm2 u la ngoai l.

308 CAO SU THIN NHIN

CHNG XI

CHAT LU HOA CAO SU

S lu hoa cao su c nh ngha nh sau:

- nh ngha cu: La phan ng gia cao su va lu huynh,

bin i cao su sng t trang thai co tnh deo u vit tr thanh
trang thai an hi u vit bn hn.
Qua nh ngha trn, ta lin tng tnh an hi co c la nh
vao s lu hoa. Trong khi o tnh an hi la tnh sn co cua
phn t cao su, va ngay nay, cht gy ra s bin i cao su sng
tr nn bn khng hn la lu huynh va khng phai lun lun co
s gia nhit, nn nh ngha trn c thay i nh sau:

- nh ngha mi: Lu hoa cao su la s bin i cao su sng co

xu hng duy tr tnh an hi va lam giam tnh deo cua no.
Ngay nay, lu huynh vn la cht s dung ph cp trong cac
qui trnh ch bin nn ta nht tr vn dung t lu hoa va
nhng cht gy ra bin i nay la cht lu hoa. Khi dung cht
khac lu huynh ta thm tn cua no, chng han trng hp selenium ta goi la cht lu hoa Se hay lu hoa cao su vi selenium.
Nu khng k n tin trnh lu hoa cao su tin b ngay nay
co s tham gia cua nng lng nguyn t, noi chung s lu hoa
thc hin u nh vao hoa cht ma ta goi la cht lu hoa c
phat hin nh sau:
Lu huynh (Goodyear, 1839 - Hancock 1842) - sulfur chloride
(S2Cl2) (Parkes 1846) - pentasulfur antimon (Burke, 1847) - dn
CAO SU THIN NHIN 309

xut nitro (Ostromislensky 1912) - selenium va tellurium

(Klopstock, 1913) - benzoyl peroxide (Ostromislensky, 1915) lu huynh mi sinh (Peachey, 1918) - selenium (Boggs, 1918) diazo aminobenzene va dn xut (Buizov, 1921) - disulfur
tetraalcoylthiuram (Romani, 1921) - sulfur thiocyanate (Le Blanc
va Kroger 1925) - quinone halogen (Fisher, 1931) - tellurium
(Edland, 1932) - phenol hay amine + cht oxide (Fisher 1938 hp cht kim loai hu c (Midgley, Henne va Shepard, 1934) quinone - imine (Fisher, 1936), nha hoat tnh phenol formol
(Rubber - Stichting, 1939) v.v... (xem chng Lu hoa).
Ta cp nhng cht thng dung nht.
I. LU HUYNH

1. Khai quat:
- Tn khac: Lu hoang, dim sanh, dim sinh, soufre, sulfur.
- Ky hiu: S
- Phn loai: Trn th trng co 4 th chnh: Lu huynh thoi,
lu huynh thng hoa, lu huynh thng hoa ra lai, lu huynh
kt tua.

2. Tnh cht:
a. Tnh cht chung:
Cht mau vang, t trong d = 2,07, khng mui, khng v, khng
tan trong nc, tan t trong cn, ether, glycerine, tan nhiu trong
carbon disulfide, cha xat phat sinh in m. trang thai nguyn
cht co phan ng trung tnh. dn in va dn nhit kem. Nong
chay 1190C; thanh cht long mau vang nhat, trong, sm mau
1600C; hoa day va nhao 200-2500C, tr lai long 3300C va bc hi
mau nu 444,60C. Nhit bc chay la 2660C, vi ngon la mau
xanh lam va bc kh anhydride sulfurous (SO2) hi.

b. Tnh cht tng th lu huynh:

+ Lu huynh kt tua: dang bt mn, mau vang cc nhat gn

310 CAO SU THIN NHIN

nh trng, khng mui, khng v, v nh hnh. Tan hoan toan

trong carbon disulfide. Qui trnh ch tao phc tap.
Rt thch hp s dung trong cng nghip ch bin cao su tinh
khit, nht la san phm cao su dung trong cac nganh dc
phm, thc phm.
+ Lu huynh thng hoa ra lai: o la lu huynh thng hoa c

x ly vi ammoniac loang kh acid sulfuric va sulfide arsenic.

Ra tip vi nc qua ry lc, kh kim, sy kh nhit thp.
Dang bt mn mau vang nhat, kh, khng mui, khng v, co
phan ng trung tnh. Thch hp s dung cho ch bin san phm
cao su va latex (mu cao su nc).
+ Lu huynh thng hoa: dang bt mn, mau vang, khng mui,

khng v, co cu tao la hn hp gm mt t lu huynh tinh th va

phn ln la lu huynh v nh hnh. Tan t trong carbon disulfide, nung nong keo dai 1000C mi tan nhiu trong dung mi
nay. Co th phn bit loai nay qua s phai mau va von cuc khi
cho lu vao nc si. No thng cha lng nho acid sulfuric va
m . Thng c s dung cho ch bin san phm cao su vi
iu kin ham lng H2SO4 khng qua 0,2%.
+ Lu huynh thoi: dang thoi cng gion, mau vang long lanh, co
cu truc tinh th, v b khi nen ep, hu nh tan hoan toan trong
carbon disulfide. Loai nay con cha nhiu tap cht. Khng dung
cho cng nghip cao su.

3. Cng dung - tac dung:

Lu huynh c s dung la cht lu hoa cho cao su va latex
thin nhin, tng hp, ngoai tr cao su chloroprene.
y la cht chu yu, s dung ph bin ch bin mt hang
cao su tiu dung hn 100 nm nay. Co tac dung lu hoa qua s
thanh lp cu ni gia cac phn t hydrocarbon cao su. Nu
khng co lu huynh hay cht lu hoa khac th s lu hoa khng
xay ra va cao su vn trang thai sng.
CAO SU THIN NHIN 311

 s lu hoa xay ra mau le, cn phai s dung cac cht phu

tr lu hoa, quan trong nht la cht xuc tin. Tuy theo ban cht,
lng dung cua cht nay, s lu hoa co th thc hin nhiu
nhit va thi gian khac nhau, t s t lu hoa nhit bnh
thng cho ti nhit 1600C. Thng thng nht la t 1200C
n 1600C, trn nong chay cua lu huynh, vi iu kin khng
dung cht xuc tin lu hoa cc nhanh.
Trong qui trnh can luyn hn hp cao su, hp ly nht la phai
lam sao cho lu huynh phn tan tt trong cao su v y la cht
chu yu va ch s dung lng nho theo a phat trin ngay nay.
Do o vn nhi can lu huynh trc hay sau trong qui trnh
can luyn cn phai t ra, nhng bt ky trc hay sau cung phai
lun lun bao am s phn tan cua no c tt.
i vi trng hp ch bin san phm cao su lu hoa t latex,
lu huynh khng th hoa trn trang thai thng mai ban u
ma cn phai x ly bin i thanh 1 trong 3 dang:
+ Dang kh a tm hoa cht khac: lu huynh thng mai em

tan nghin kh chung vi cht phn tan hoa va tm t hoa,

hai cht c bit s dung cho latex nay se bao boc cac hat t lu
huynh, tao cho chung trang thai c lp. Trn vao latex se
khng kho khn.
Do hai loai cht noi trn rt t gia va khan him nc ta,
phng phap nay khng kinh t.
+ Dang th giao trang: lu huynh th giao trang co c qua s

khuch tan chng han t anhydride sulfuric va acid sulfuric. Nh

th no se rt mn, nhng cach nay t s dung do co tnh acid.
+ Dang khuch tan bun: lu huynh kh c tan nghin
(hoc cung vi cac cht phu gia khac) vi nc lin tuc nhiu gi
may nghin bi (broyeur a boulets), co hin din cua cht phn
tan, tm t va cht kim (ty l dung cc thp nu keo dai thi
gian phn tan va cht kim dung trung hoa H2SO4, nu co).

312 CAO SU THIN NHIN

Cach nay c ap dung rng rai.

Sau ht, trong qua trnh lu hoa vi lu huynh thng co cac
hin tng phu xay ra, c tom tt nh sau:
* Hin tng ni mc mau trng hoc tinh th ong anh mau
vang con goi la hin tng phat phn mt ngoai san phm.
Nguyn nhn la co lng lu huynh t do con tn tai san phm
a lu hoa (cha hoa hp ht), di chuyn kt tinh ra mt ngoai,
chu yu la do s dung lng lu huynh cao, hoc gia nhit cha
u thi gian va nhit qui nh, hoc do tc hoa hp vi cao
su chm hoc do s lam ngui hn hp cao su ang nhit
nong chay cua lu huynh.
* Hin tng lao hoa lam phn huy phn t cao su khi gia
nhit, lu hoa keo dai nht la s dung lng lu huynh qua cao.
* Hin tng hu lu hoa: lu huynh t do con tn tai co xu
hng t hoa hp dn dn vi cao su gy bin i cac tnh cht
ban u at c cua san phm.

4. Lng dung:
S lu hoa xay ra (hay u xac nh co s lu hoa) khi co lng
lu huynh hoa hp la 0,15% i vi trong lng cao su.
Lng dung tng quat cho cac hn hp:

- Cao su lu hoa mm: 0,5 - 3% i vi trong lng cao su va co

s dung cht gia tc lu hoa. Co th s dung ln ti 10% san
phm cng ln, nhng thn trong do cac phan ng phu d xay ra.
- Cao su lu hoa ban cng: 10 - 25% i vi trong lng cao su,
co cht xuc tin lu hoa. t khi dung ti lng lu huynh nay bi
cht lng san phm kem.
- Cao su cng ebonite: t 25 - 60%, thn trong d gy lu hoa sm.
5. Ghi chu:
Hin tng hn hp cao su cht trn may hay lu hoa sm la
hin tng cao su b lu hoa mt phn ngoai y mun.
CAO SU THIN NHIN 313

6. C ch lu hoa vi lu huynh:
Trc tin, co s hin din cua lu huynh cao su, mt
nguyn t hydrogen cua carbon - methylene t tach ri cho ra
mt gc hydrocarbon va mt gc sulfhydryl:
CH3
CH2

CH3
CH

CH2

CH

**

CH

**
+ SH

CH2

(chui phn t cao su thin nhin)

n gian hoa, ta thay th bng lc :

*
SH

S*

Hai gc nay tip o co th phan ng theo nhiu cach khac nhau:

Gc hydrocarbon hp vi lu huynh tao thanh mt gc sulfur:

+
**

*S*

Phat xut t gc sulfur nay, co 3 loai phan ng:

a. Nh trung hp: cac gc ging nhau hoc gia cac gc khac

nhau, thanh lp cu disulfur, monosulfur, hay carbon - carbon,
nhng vn cha mt cha no:
S**

+
S*

314 CAO SU THIN NHIN

S
S

**

*
S*

**

**
b. Phan ng chui gm co gc sulfur cng vao mt ni i,
cung vi mt cha no ng vi mt ni i cho mi nguyn t
lu huynh:

+
S

**

S*
*

+
**

CAO SU THIN NHIN 315

c. Phan ng chui vi s ly bt mt nguyn t hydrogen

mt phn t khac ra mt thiol (mercaptan). Co lu huynh
hin hu, no co th t sulfur hoa cho ra cac ni disulfur hay
polysulfur:

S*
*

**

SH

(x - 1)S

Sx

H2S

SH

- Xet gc sulfhydryl: no cng vao mt ni i cho ra mt gc

mi, co th phan ng vi mt phn t hydrocarbon cao su khac
hay vi hydrogen sulfide (hydro sulfua, H2S).

**
+ SH

**

(gc mi)
SH

+
SH

*
*

**
SH

**
+ SH

H2S
SH

316 CAO SU THIN NHIN

Mercaptan (thiol) co c se chu nhiu s hoa hp khac nhau:

a. Phan ng vi mt ni i tao thanh mt cu monosulfur

tng ng vi s mt hai ni i cho mi nguyn t lu huynh:

SH

b. Hoa hp vi lu huynh thanh polysulfur cung vi s thanh

lp hydrogen sulfide H2S va mt cha bao hoa, c hai ni i
cho x nguyn t lu huynh:

(x - 1)S

Sx

H2S

SH

c. Phan ng cua thiol nay vi thiol a tao ra c v trc, cho ra

mt ni polysulfur cung vi mt ni i cho nguyn t lu huynh:
SH

(x - 1)S

Sx

H2S

SH

Hydrogen sulfide H2S sinh ra se phan ng vi cao su ngay tc

thi, bi v qua trnh lu hoa khng bao gi tm thy vt H2S t do.
CAO SU THIN NHIN 317

Bnh thng, cac hin tng lu hoa c bit nh ban cht cua
cht xuc tin lu hoa, se h tr t nhiu cac phan ng a cp;
va lai s thanh lp mi loai ni lin kt phn t co th i kem
theo s mt cha no. T o, ta hiu v sao khng th nao lp
c mt tng quan tng quat nht nh gia s mt cha no
va t l lu huynh hoa hp.
Nh vy, s thanh lp ni gia cac phn t khac bit nhau, tt
nhin dn n s phat trin mt cu truc mang li cht che,
lam giam bt ti han cua chung va deo. Hu qua tng ln
phn t khi, c bit la tnh khng tan trong dung mi, deo
giam i, la c tnh cua cao su t trang thai sng chuyn sang
trang thai lu hoa.
II. SELENIUM

1. Khai quat:
- Tn thng mai: VANDEX (Cty R.T. Vanderbilt), v.v...
- Ky hiu: Se
- Phn loai: Co hai loai selenium:

a. Selenium xam: selenium o x ly ra vi acid chlorine hydride va nc, kt tinh. S dung trong tin trnh lu hoa cao su.
b. Selenium o: co c t dung dch acid selenic vi cac mui
kim loai khac (chit rut t qung Zorgite) x ly qua mt lung kh
SO2. Loai nay khng s dung cho ch bin san phm cao su.
2. Tnh cht:
Selenium di dang thoi hoc bt. S dung trong cng nghip
cao su la bt mau xam (cua thep), t trong la 4,79 - 4,81, nong
chay > 2170C, si 6850C. Khng mui nhng bui cua no kch
thch ng h hp. Khng tan trong nc va cac dung mi hu
c. Selenium kt tinh (loai mau xam va loai nguyn cht) co tnh
cht ni bt la dn in cao va t l hp thu anh sang thp.

318 CAO SU THIN NHIN

3. Cng dung - tac dung

La cht lu hoa cho cao su va latex thin nhin. Co tac dung
polymer hoa, thanh lp cu ni gia cac phn t hydrocarbon cao
su, nhng kha nng kem hn lu huynh.
Rt him khi s dung duy nht ma thng phi hp vi cac
cht khac:
* Phi hp vi lu huynh, san phm cao su co tnh an hi,
tng cao, nhit tr thp. Con c bit la tng sc chu ma sat,
lc keo t.
* Phi hp vi disulfur tetramethylthiuram (DTMT hay
TMTD) hay disulfur tetraethyl thiuram (DTET), san phm cao
su lu hoa co tnh chu nhit lao hoa rt tt.

4. Lng dung:
Lng phi hp vi cht lu hoa khac la 0,5 - 1%, i vi trong
lng cao su.

5. Cht co tac dung tng t:

Tellurium (Te) - Phm thng mai Telloy (Cty R.T Vandabilt)
- Acatel (Cty Anchor Chemical) v.v...
III. DISULFUR TETRAMETHYLTHIURAM

1. Khai quat:
- Tn khac: Bis (dimethylthiocarbamyl) disulfide; disulfure de
tetramethylthiuram; tetramethylthiuram disulfide; DTMT;
TMTD.
- Tn thng mai:
TMTD (Lin x)
FEPMAT (Tip khc)
THIURAM M (Cty E. I Du Pont de Nemours)
TUEX (Cty Naugatuck Chemical thuc United States Rubber)

CAO SU THIN NHIN 319

CYURAM DS - CYURAM DS PELLETS (Cty American Cyanamid)

TMT HENLEY (Henley va Com.)
METHYL THIURAM (Cty Pensalt Chemicals)
ECETO TMTD (Cty Aceto Chemical)
VULCACURE TMD (Cty Alco Oil and Chemical)
THIURAD (Cty Monsanto Chemical)
TUADS METHYL (Cty R.T. Vanderbilt)
VULCAFOR TMT (I.C.I)
VULKACIT THIURAM (Bayer)
SUPER ACCELERATEUR 501 (Cty Rhne-Poulenc)
ACCELERATEUR RAPIDE TB (SMC et P.C de Saint-Denis)
NOCCELER TT (Cty Ouchi Shinko Chem. Ind.)
ACCEL TMT (Cty Kawaguchi Chem. Ind.)
SOXINOL TMT (Cty Sumitomo Chem.)
KURE-BLEND MTT (Cty The general Tire and Rubber co 50% cao su tng hp butadiene-styrene).
v.v...
- Cng thc:
S

CH3
N
CH3

S
S

CH3
N
CH3

2. Tnh cht:
Dang bt mn hoc mau kem nhat, gn nh trng, khng mui. Tan
trong cac dung mi hu c thng dung. Tan t trong trichloroethylene. Khng tan trong nc, xng (du hoa), acid loang va cht kim.
T trong t 1,29 (TUEX, CYURAM DS VULCACURE TMD
NOCCELER TT....) n 1,42 (SUPER ACCELERATEUR 501,

320 CAO SU THIN NHIN

ACETO TMTD, METYL THIURAM, TMT HENLEY, TUADS

METYL, THIURAM M,...) Nong chay t 1350C VULCACURE
TMD, CYURAM DS, THIURAD, TUEX) 1400C (NOCCELER
TT...) 1420C (TUADS METHYL, METHYL THIURAM,...) n
150 0C (Super ACCELERATEUR 501, THIURAM, TMT
HENLEY, ACETO TMTD,...).

3. Cng dung - Tac dung:

Disulfur tetramethylthiuram la cht s dung cho cng nghip
cao su va latex (thin nhin va tng hp), co tac dung:
a. Lu hoa cao su. Di tac dung cua nhit, no phong thch ra
lu huynh t do (13% trong lng cua no) va chnh lu huynh
phong thch nay a tham gia tao lu hoa.
Ta co th dung duy nht hoc phi hp vi mt lng nho lu
huynh. Trong trng hp nay san phm cao su lu hoa se co tnh
chu nhit va chu lao hoa rt tt.
b. Xuc tin lu hoa. Kha nhanh cho cac hn hp cao su lu
hoa vi lu huynh (lng S bnh thng) nhit 1000C n
1300C. Tac dung nay manh hn MBT va kem hn cht xuc tin
lu hoa nhom dithiocarbamate.
Ring trng hp cua cao su tng hp butadiene-styrene, no
la cht gia tc nhanh ch khng phai kha nhanh va giup cho hn
hp co lc nh dan thp.
c. Tng hoat cho cht xuc tin lu hoa khac. Tc la s dung
lng cc thp phi hp vi cht gia tc lu hoa khac (lng
bnh thng) tc lu hoa nhanh, manh hn na.
d. c tnh lu hoa. Disulfur tetramethylthiuram co hiu ng
i lu hoa: cac san phm cao su lu hoa co c ly tnh vn tr s
cao, du ta nung nong keo dai, gp 12 ln.
e. Cht phu tr. hiu qua DTMT c y u hn, cn s
dung oxide kem (ZnO). Acid stearic khng cn thit lm, nhng
co th dung lng nho kt qua at c tt hn.
CAO SU THIN NHIN 321

f. Anh hng cua cht khac ti DTMT. Magnesium oxide lam

cho tac dung xuc tin lu hoa cua no nhanh, manh hn na, va
ha thp nhit ti han; do o phai thn trong, co th gy lu
hoa sm.
Ngc lai litharge (oxide ch) lng thp (0,5%) co tac dung tr
hoan.
Khi dung DTMT duy nht, cac cht n nh set kaolin, factice
nu, khoi carbon en, cao su tai sinh kim tnh giam hiu qua
cua no. Do o khi co cht n nay, cn s dung phi hp vi cht
gia tc thuc nhom thiazole (MBT) va guanidine (DPG).
g. Tnh cht hn hp cao su sng. Hn hp cao su ang can
luyn, DTMT co tnh phn tan (khuch tan) tt nhng thn
trong tranh cht trn may xay ra t ngt, hoc lu hoa sm
vao luc tn tr cha kp thc hin lu hoa, vao trng hp s
dung lng lu huynh bnh thng, hoc co cht anh hng phu
tr nh a nu.
Khi o ta x ly: dung phi hp vi cht xuc tin co tac dung tr
hoan lu hoa.
h. Tnh cht hn hp cao su lu hoa. S dung DTMT nh cht
lu hoa khng co phi hp vi lu huynh hoc co lng cc nho
lu huynh, cao su lu hoa co tnh chu nhit lao hoa cc tt,
khng c tnh, mui v (thch hp s dung cho cac hn hp cao su
tip xuc vi thc phm, vi iu kin phai chon phm tinh khit)
va khng anh hng ti mau sc thch hp s dung cho cac hn
hp trong sut mau nhat, mau ti va mau trng.
i. S dung cho latex, ta cung cn i dang bt kh ban u
thanh mt trong ba dang, tng t nh trng hp cua lu
huynh, hoc s dung phm DTMT c ch cho latex.

4. Lng dung: (% i vi khi lng cao su).

a. Trong cao su thin nhin:
l

S dung nh cht lu hoa: 2,5 - 4%, khng dung lu huynh,

322 CAO SU THIN NHIN

1,5 -3% co phi hp vi lu huynh lng rt thp.

S dung nh cht xuc tin lu hoa chnh: 0,15-0,5% (cht lu
hoa S vi lng bnh thng 1-3%).
l

S dung nh cht tng hoat: 0,05-0,3%, khi o cht xuc tin

lu hoa chnh dung lng 0,5-1% MBT hay MBTS (DM) (lu
huynh 1,5 - 3%).
l

b. Trong cao su tng hp:

l

S dung nh cht lu hoa: 3-5% (khng dung lu huynh).

S dung nh cht xuc tin lu hoa:

- 0,25-0,4% (lu huynh 2-2,5%).

- 1-2% (lu huynh 2-2,5%) cho cao su butyl, co th phi hp vi
0,5% MBT hay MBTS gia tc lu hoa nhanh hn na.
S dung nh cht tng hoat: 0,1-0,3%, khi o cht xuc tin
lu hoa chnh la MBT hay MBTS dung 1-1,25% (cht lu hoa la
lu huynh 2-2,5%).
l

c. Trong latex (thin nhin hay tng hp): lng dung nh trn
hay cao hn, nhng tnh theo trong lng cao su kh co trong
latex.
5. C ch lu hoa:
Vao nm 1921, E.Romani kham pha ra cht lu hoa la disulfur
tetramethylthiuram, no cho phan ng lu hoa gian tip vi lu huynh.
Trc ht, gia thit mt trong bn nguyn t lu huynh cua
disulfur tetramethylthiuram co th gy ra lu hoa. Va lai
monosulfurtetramethylthiuram khng th lu hoa cao su c
khi khng cho lu huynh vao. A.D. Cummings va H.E. Simmons
ung h thuyt cua C.W.Bedford va H. Gray, cho hoat tnh cua
disulfur tetramethylthiuram la kt qua cua s thanh lp dimethyl dithiocarbamate kem. E.H.Farmer va G.Gee cho s lu hoa
cao su bng cht disulfur tetramethylthiuram la mt phan ng
cua cac gc t do tham gia tao lp ni C-C.
CAO SU THIN NHIN 323

Sau ht, N. Bergem xut mt phn disulfurtetramethylthiuram gn vao ni i theo lc nh sau:

ZnO

va
(CH3)2NCSSCN(CH3)2
S

S
H
SCN(CH3)2
S

G.F. Bloomfield cho cac ni ngang co c la nh cac mono va

disulfur va lng lu huynh vong khng ang k.
D.Craig, A.E. Juve va W.L. Davidson thc hin phan ng, s
dung cac phng phap mi, chng minh:
- Acid beo khng cn cho phan ng.
- Khng co oxide kem, disulfur tetramethylthiuram khng lu
hoa cao su c tron ven.
Co oxide kem hin hu, disulfur tetramethylthiuram lu hoa
cao su hoan toan hn, k ca co monosulfur tetramethylthiuram
hin din.
2 (CH3)2NCSSCN(CH3)2

(CH3)2NCSCN(CH3)2
S S
+ polysulfur
tetramethylthiuram
polysulfur tetrametylthiuram

+*

S
polysulfur
tetrametylthiuram
polysulfur
tetramethylthiuram

(CH3)2NCSS

S
(CH3)2NCS

324 CAO SU THIN NHIN

disulfur
tetrametylthiuram
disulfur
tetramethylthiuram

(CH3)2NCS

S S

* tao no i ngang
S*

(CH3)2 NCSS
S
cao su
(CH3)2NCSS

(CH3)2 NCSCN(CH3) 2

CH3

CH2

**

CH

CH2

SSCN(CH32
)
S

cao su lu hoa

+ (CH3)2NCS
CH3
CH2

**

CH
S

CH2

S*
*

(CH33)22
(CH3)2 NCSCN(CH)
S S

cao su lu ho a (cau no i sulfur)

Ho suy lun tac dung cua disulfur tetramethylthiuram qua

cac phng trnh trn.
- Cht co tac dung tng t:
+ Phong thch lu huynh 13% i vi trong lng cua chung:
Disulfur tetraethylthiuram (THIURAM E; ETYL TUEX);
Ethyl thiuram tuads ethyl; VULCAFOR TET; Ethyl thiuram;
SUPER ACCELERATEUR 481, v.v...)
Disulfur diethyl diphenyl thiuram (ACCELERATEUR
RAPIDE TE)
Disulfur dipentamethylenethiuram (ROBAC PTD v.v...)
+ Phong thch lu huynh 26% i vi trong lng cua chung:
Tetrasulfur tetramethylthiuram (TETRONE, v.v...)
Tetrasulfur dipentametylene thiuram (TETRONE A,
SULFADS, v.v...)
Cac tetrasulfur thiuram khac.

CAO SU THIN NHIN 325

CHNG XII

CHAT XUC TIEN LU HOA

A. NH NGHA:
Cht gia tc lu hoa, con goi la cht xuc tin, la cht hu c co
tac dung tng tc lu hoa cao su. c s dung vi mt lng
nho, co kha nng lam giam thi gian hay ha nhit gia nhit,
giam ty l s dung cht lu hoa va cai thin cht lng san phm.

B. PHAN LOAI:
- Theo pH: baz, trung tnh, acid
- Theo tc lu hoa (1):
1. Gia tc lu hoa chm
2. Gia tc lu hoa trung bnh
3. Gia tc lu hoa nhanh
4. Gia tc lu hoa ban cc nhanh
5. Gia tc lu hoa cc nhanh
- Theo nhom hoa hoc:
1. Amine
2. Amino - alcol

1. Cng ty Rhne-Poulenc Phap t tn thng mai theo tc , con s kem theo sau tn
cang ln, tc cang nhanh.

326 CAO SU THIN NHIN

3. Aldehyde - amine
4. Thiourea va urea

dung ph bin:

5. Guanidine
6. Thiazole va Thiazoline
7. Sulfenamide
8. Thiuram
9. Dithiocarbamate tan va khng tan trong nc
10. Xanthate

Ta cp mt s cht s dung ph bin.

I. DIPHENYLGUANIDINE: DPG (1)

I.1. Tn thng mai:

DPG: Rhne-Poulenc (Phap), Monsanto Chemical (Anh, My),

American - Cyanamid (My)...
VULKACIT D: Bayer - c
ACCELERATEUR D: S.M.C et P.C de Saint Denis, Phap
ACCELERATOR D: Kawaguchi Chem. Industry - Nht
NOCCELER D: Ouchi Shinko Chem. Industrial - Nht
SOXINOL D: Sumitomo Chemical - Nht
v.v...
I. 2. Cng thc:
H
N

H
C

HN
NH

M: 211

1. Nn tranh goi la thuc chn trng.

CAO SU THIN NHIN 327

I.3. Tnh cht:

Bt mau trng mn. T0nc 1450C, d = 1,13 - 1,19. Khng mui.

Tan trong benzene, toluene, chloroform, acetone, cn, ether. Tan
rt t trong nc. Khng tan trong et-xng. Co v hi ng (cac
phm thng mai hi khac bit nhau v tnh hoa tan.)
I.4. Tac dung:

Trong nganh cao su, DPG co 4 tac dung:

a. Xuc tin lu hoa trung bnh, tnh baz, nhom guanidine,

nhit tac dung trn 1400C, cho cao su thin nhin va cao su
tng hp.
b. Tng hoat hay phu tr manh cho cht xuc tin nhom thiazole, thiazoline hay thiuram; nht la nhom thiazole acid, phi hp
tr thanh mt hn hp co tac dung gia tc ban cc nhanh cho lu
hoa cao su thin nhin va cao su tng hp butadiene-styrene.
Khi o hin tng cht trn may cua hn hp cao su d xay ra.
Vi iu kin hin nay, co th phi hp DPG vi disulfur
benzothiazyl (accelerateur DM) an toan hn.
c. Hoa deo rt co hiu qua cho cao su tng hp chlorobutadiene,
nhng cung va co tac dung gia tc lu hoa chm va cung nh a
s baz hu c, DPG co tac dung hoa deo vai polysulfur alken nh
Thiokol A, Thiokol AZ. duy tr hiu qua hoa deo nay mc du
co cht n nh khoi carbon hay oxide kem, ta thm disulfur
thiuram.
d. Hp thu nhit ng c latex, tc la giup cho latex ng lai
khi hp thu nhit nong.
S dung vi tac dung tng hoat cho cht xuc tac nhom thiazole
hay cac cht xuc tin acid khac (DPG + MBTS) hn hp cao su
lu hoa se co tnh cht c ly thng hang va lc nh dan rt
cao.
V c tnh lu hoa, khi s dung duy nht se co hiu ng i
nhng khng bng nhom thiuram polysulfur.
l

328 CAO SU THIN NHIN

l Cht phu tr va anh hng cua cht khac: DPG khng cn

phai dung oxide kem phu tr, nhng co th dung lng nho
tac dung c y u hn. Magnesium oxide va magnesium carbonate tng tr DPG. Ngc lai, litharge (oxyt ch), lithopone va
nht la set kaolin, khoi carbon en (carbon black), factice lai tr
hoan tac dung cua no.

Trong hn hp cao su sng can luyn, DPG phn tan tt va s

dung an toan khi dung duy nht.
Trong hn hp lu hoa, DPG cho chu lao tng i, nu
lng lu huynh va s lu hoa thc hin chnh xac. Tt nht nn
tng lng cht khang lao, nht la khi dung no nh cht gia tc
duy nht. Do truyn vao cao su lu hoa v nhe, khng c dung
cho mt hang cao su tip xuc vi thc phm. DPG co xu hng
hoa vang nhe hay hi gy sm mau mt t, do o khng nn dung
cho cac hn hp cao su mau trng. Nhng nu s dung nh cht
tng hoat cho cht gia tc acid, no khng con khuyt im nay
na.
I.5. Lng dung:

- Dung nh cht hoa deo cho cao su chlorobutadiene: 1 - 4%

(i vi Thiokol PHA hay Thiokol N, DPG khng co tac dung hoa
deo).
Dung nh cht xuc tin: 1 - 2% (lu huynh khi o dung 2,5 4%) cho lu hoa san phm day cn lu hoa lu.
l

Dung nh cht tng hoat:

+ Cao su thin nhin: 0,2 - 0,7%, khi o cht gia tc MBT (accelerator M) dung t 0,5 - 0,8%, hoc MBTS (accelerator DM) 0,5
- 1,2% (lng lu huynh t 1,5 - 3%).
+ Cao su tng hp butadiene-styrene: 0,1 - 0,7% khi o cht
gia tc MBT dung t 0,7 - 1,5%, hay MBTS t 1 - 1,5% (lu huynh
dung t 1,5 - 2,5%).

CAO SU THIN NHIN 329

I.6. Cht co tac du

dung tng t:
l

Di-o-tolylguanidine (D.O.T.G., Accelerator DT...)

Tac dung hi manh hn DPG 1/4 ln, khng co c tnh, khng

truyn mui va v, t anh hng mau sc, dung c cho ch bin
mt hang tip xuc thc phm.
l

O-tolyl biguanidine (Accelerator 80, Vulkacit 1.000,...).

Tac dung hi kem hn DPG. Thng c dung cho ch bin

mt hang tip xuc vi thc phm.
l

Phthalate diphenyl guanidine (DELAC P - GUANTAL,...).

Phi hp vi nhom Thiazole co tac dung gia tc ban cc

nhanh, va co hiu qua tr hoan lu hoa nhit di 1100C.
Oxalate diphenyl guanidine (DELAC O,...): tng t Phthalate-DPG.
l

Acetate diphenyl guanidine (DELAC A): tng t Phthalate-DPG.

l

II. MERCAPTOBENZOTHIAZOLE: MBT.

- Tn khac:

2-mercaptobenzothiazole
2-benzothiazol-tiol

II.1. Tn thng mai:

M.B.T:

Cty E.I. du Pont de Nemours - My

Cty Naugatuck Chem. thuc U.S.Rubber - My
Cty American Cyanamid - My, v.v...

THIOTAX: Cty Monsanto Chemical - Anh, My

MERTAX: Cty Monsanto Chemical - Anh, My
CAPTAX: Cty R.T. Vanderbilt,
ROTAX: Cty R.T Vanderbilt,
EVEITE M: Y,
VULKACIT MERCAPTO: Bayer, c,
330 CAO SU THIN NHIN

ACCELERATEUR RAPIDE 200: Cty Rhne-Poulenc - Phap

ACCELERATEUR RAPIDE G: S.M.C et P.C de Saint Denis - Phap
ACCELERATOR M: Cty Kawaguchi Chem. Ind. Nht NOCCELER M: Cty Ouchi Shinko Chem. Ind - Nht
v.v...
II.2. Cng thc:
N

M = 167
II.3. Tnh cht:

Bt hay hat xp, vang nhat, v ng, mui c trng. Cac phm
thng mai hi khac bit nhau v tnh cht: co phm c ch tm
du c bit khng anh hng ti tac dung, tranh bc bui,...
Nhng phm thng mai in hnh:
ACCELERATOR M: T0nc: 1750C. Tan trong acetone, chloroform, ether, benzene va ethanol. Tan t trong et-xng. Khng tan
trong nc.
l

MBT cua Naugatuck: d = 1,48. T0nc: 163 - 1790C. Tan trong

benzene, chloroform. Tan t trong dichloro ethylene. Khng tan
trong nc va et-xng.
l

MBT cua du Pont de Nemours: d = 1,5. T0nc: 1700C.

MERTAX: d = 1,5. T0nc: 175 0C ti thiu.

THIOTAX: d = 1,5 T0nc: 1700C ti thiu

CAPTAX: d = 1,5 T0nc: 1700C ti thiu

ROTAX: d = 1,52 T0nc: 1690C ti thiu

VULCACIT MERCAPTO: d = 1,41. T0nc: 1700C

ACCELERATOR RAPIDE 200: d = 1,52. T0nc: 1720C

CAO SU THIN NHIN 331

II.4. Tac dung:

Trong nganh cao su, mercaptobenzothiazole co 3 tac dung chnh:

a. Tac dung xuc tin lu hoa nhanh cho cao su thin nhin,
cao su tng hp va latex k t nhit trn 1200C. Nhom thiazole, acid.
b. Tac dung tng hoat manh cho cht gia tc baz, nh DPG
nhom guanidine chng han, tr thanh hn hp xuc tin lu hoa
ban cc nhanh.
c. Tac dung hoa deo mm cao su thin nhin theo tin trnh
hoa hoc: xem chng Cht deo hoa cao su va cht peptit.
Trong trng hp s dung nh cht gia tc lu hoa chnh,
MBT truyn vao san phm cao su lu hoa lc nh dan (module)
thp, sc chu lao hoa cao va chu ma sat mai mon tt. o la
nguyn nhn chung dung cho ch tao hn hp cao su mt ngoai
vo xe (lp) cac loai.
l

S dung vi tac dung nay, cn co oxide kem va acid beo (acid

stearic) phu gia hoat tnh c tron ven.
Nhng hoa cht nh litharge, magnesium oxide tng tr manh
hoat tnh cua no va ha thp nhit chuyn bin (nhit ti
han), gy cho cac hn hp cao su d b cht trn may un ep
hay khu tn tr. Factice nu va cao su tai sinh kim tnh cung
tng hoat nhng yu hn. Ngc lai factice trng, bt t cac
loai, khoi carbon (carbon black) nhom channel acid lai co tac
dung tr hoan nhe.
Trong vai trng hp, khi thc hin lu hoa cao su cc nhanh
nhit cao hoc theo kinh nghim, ngi ta nhn thy co s
khac bit v tnh lu hoa sm gia cac phm thng mai co
cung thanh phn hoa hoc mercaptobenzothiazole. o la nguyn
nhn cac nha ch bin cao su thng chon la tn san phm va
nha san xut MBT thng san xut nhng san phm MBT mang
nhan hiu c bit.
332 CAO SU THIN NHIN

Mc du MBT co tnh acid, ta vn s dung c cho latex vi

iu kin latex a c n nh hoa thch hp hoc x ly trung
tnh hoa MBT nhm tranh s ng c xay ra cho latex. Khi hoa
trn vao latex, MBT cn c chuyn thanh dang khuch tan
trong nc nh nguyn tc cua lu huynh, hoc s dung cac loai
khuch tan sn nh phm thng mai PARACURE AC-50,
PARACURE AC-51 (cua Cty Testworth Products),
RUBBACURE DISPERSION 6031 (Cty Rubba), v.v...
Cho MBT vao cao su sng ang can luyn, MBT phn tan rt
tt, nhng co th gy cht trn may cac loai cao su co no vi
lng hi cao (2 - 3%) hoc co nhng cht tng hoat manh. Trong
trng hp nay ta thm vao cht tr hoan lu hoa hoc trung
tnh hoa cht tng hoat cho no, hoc bin i MBT thanh mt
chc ether.
MBT khng co anh hng ti mau sc cao su lu hoa, do o co
th dung cho ch tao mt hang cao su mau ti, mau nhat, mau
trng. Nhng do anh hng ti mui v, no khng c s dung
cho ch tao mt hang cao su tip xuc vi thc phm (joint nut
chai bia chng han).
l Trong trng hp s dung nh cht tng hoat, MBT thch
hp cho s phi hp vi cht gia tc nhom guanidine, thiuram,
dithiocarbamate va nht la aldehyde amine.

Phi hp vi DPG (diphenylguanidine), tr thanh hn hp

cht gia tc ban cc nhanh, giup tng dai cho cao su lu hoa,
thng c s dung cho ch tao cac hn hp cao su c ban la cao
su tng hp butadiene-styrene. Nhng phi hp nay d gy ra
cht trn may cho hn hp cao su, do o nn dung benzothiazyl
disulfur (MBTS, Accel.DM) thay cho MBT.
Cn bit phi hp dung gia MBT va cht nhom aldehydeamine co li la co hiu ng i, tt hn phi hp MBT + cht
nhom guanidine. Phi hp dung MBT + cht nhom thiuram th
thch hp cho cao su tng hp Nitrile (butadiene-acrylonitrile),
cao su butyl.
CAO SU THIN NHIN 333

- Tac dung th ba cua MBT khng kem quan trong. Khac vi

cac cht hoa deo cao su thng thng gy bin i tnh cht cao
su lu hoa, MBT co c tnh hoa deo cao su nhng khng gy
bin i nay. Do o ta nn li dung nhi MBT vi cao su trc
nht trong quy trnh can luyn, va giam c lng cht hoa
deo s dung va giup cho MBT phn tan tt trong cao su, lu
hoa va cht lng san phm c tt hn.
- MBT con co mt tac dung ch ring i vi cao su chloroprene (neoprene) la tac dung tr hoan lu hoa cao su nay.
II.5. Lng dung:

Tnh theo t l % i vi trong lng cao su:

a. S dung nh cht gia tc lu hoa chnh:

Cao su thin nhin: 0,6 - 1,2% (lu huynh khi o dung t 1,5
- 3%).
l

Cao su tng hp: - Cao su butadiene-styrene: 0,25 - 1,5% (S

dung t 1 - 3%), Cao su Nitrile: 1 - 1,5% (S dung t 0,5 - 3%), Cao su butyl: 0,5 - 1% (S dung t 1 - 2%).
l

b. S dung nh cht tng hoat:

Cao su thin nhin: 0,5 - 0,8% khi phi hp DPG 0,2 - 0,7%,
hoc dung lng 0,5 - 1,2% khi phi hp vi cht nhom thiuram
0,1 - 0,5% (S dung t 1,5 - 3%).
l

Cao su tng hp: - Cao su butadiene-styrene: 0,5 - 1,5% khi

phi hp vi DPG 0,2 - 0,7% (S dung t 1,5 - 3%): hoc dung lng
0,5 - 0,8% cho cao su Nitrile va cao su butyl, khi phi hp vi cht
nhom thiuram 0,1 - 0,4% (S dung t 1,5 - 3%).
l

Lng dung MBT trong hn hp latex cung tng t trong cao

su kh, nhng tnh theo ty l i vi cao su kh cha trong latex.

II.6. C ch xuc tin lu hoa:

Nhiu ngi a n lc xac nh cac bin i ma cht xuc tin
lu hoa gy ra trong qua trnh lu hoa cao su, nht la dung ti
334 CAO SU THIN NHIN

phng phap quang ph va sc ky. c im la khng th nao

tm thy lai tng s cht xuc tin co di dang ban u cua no
hay sau khi a bin i hoa hoc.
Co rt nhiu thuyt xuc tin lu hoa cao su a ra, nhng
khng co thuyt nao a ra c tnh chung cua cac cht ma ta
phai ngh mt c ch cua tng loai cht mt.
Mt trong cac c ch ly ra th du, co gia tr nht la thuyt cua
Dogadkine cho trng hp cua mercaptobenzothiazole (MBT), la
cht gia tc c bit ti nhiu nht va s dung ph thng nht.
Thuyt cua Dogadkine

- Phn t lu huynh t hp thanh vong 8 nguyn t.

Mercaptobenzothiazole phan ng vi lu huynh, m vong S8 nay
thanh nhng gc:
N
C

SH

N
S8

S*
*+

+
HS*

S ++
7 8-1

Sau phan ng m vong, gc lu huynh hoa tr 2 thch hp

thanh lp cu ni gia cac phn t cao su. Gc sulfhydryl (HS*)
co th phat trin theo mt phan ng nh a cp c ch lu
hoa vi lu huynh. Gc benzothiazyl co th:
- Phan ng vi mt phn t S8 tao ra mt polysulfur trung
gian, t phong thch cac gc hoa tr 2.
- Phan ng vi mt mt cua chui isoprene tao ra tr lai
mercaptobenzothiazole va mt gc hydrocarbon (carbon -methylene) la gc c ch lu hoa vi lu huynh:

+
(cao su)

*
C --S*
S

C _SH

CAO SU THIN NHIN 335

*
C--S*

+
S

**

S
C
N

*
C-S*

+
S

**
S
C
N

- Gn vao phn t cao su qua phan ng vi gc hydrocarbon

noi trn, hoc vi mt ni i tao ra mt gc mi.
Toan b phan ng nh vy rt phc tap, khng th trnh bay
ung ht c ch cua qua trnh phan ng. Nhng ta cung hiu
c phn nao anh hng cua cht xuc tin lu hoa ti cu truc
cua cao su lu hoa.

III. DISULFUR BENZOTHIAZYL:

- Tn khac:

2-Benzothiazolyl disulfide,
Disulfur de benzothiazyl,
Dibenzothiazyl disulfide,
2,2'-dithio-bis-benzothiazole.

336 CAO SU THIN NHIN

III.1. Tn thng mai:

M.B.T.S:

(MBTS) E.I. du Pont de Nemours,

Naugatuck Chem. thuc U.S. Rubber,
American Cyanamid...

THIOFIDE (MBTS) Monsanto Chem. - Anh, My,

ACCELERATEUR RAPIDE 201: Rhne-Poulenc - Phap
ACCELERATEUR RAPIDE GS: S.M.C. et P.S de Saint Denis Phap.
VULKACIT DM: Bayer - c,
ACCELERATOR DM: Kawaguchi Chem. Ind. - Nht,
NOCCELER DM: Ouchi Skinko Chem. Ind. - Nht,
ALTAX: R.T. Vanderbilt.
v.v....
III.2. Cng thc:
N

N
C

C
S

M: 332
III.3. Tnh cht:

Dang bt hoc hat nho xp mau vang nhat hi trng (trng hi

vang), khng mui, khng c. Ty trong d = 1,5. T0nc trung bnh
1700C. Tan trong benzene, chloroform, acetone, ether. Khng tan
trong nc, et xng. Cac phm thng mai hi khac bit nhau v
tnh hoa tan acetone, cn, nh MBTS cua Naugatuck,
Accelerateur rapide 201, Accelerator DM khng tan trong acetone, nhng Vulkacid DM lai hoa tan.
Cac phm thng mai thng c x ly vi du c bit
khng anh hng ti tac dung, tranh bc bui.
III.4. Tac dung:

Trong nganh cao su, disulfur benzothiazyl co 5 tac dung:

CAO SU THIN NHIN 337

a. Gia tc lu hoa nhanh cho cac hn hp cao su thin nhin

va cao su tng hp nhit 1400C. Di nhit nay (1200C) co
tac dung gia tc trung bnh, nhng co tnh an toan s dung rt
tt cho cac hn hp can luyn, nh hnh, tc la kho lu hoa sm
hn MBT. Thuc nhom cht gia tc lu hoa thiazole, acid. Nh
vy hiu qua hi kem hn MBT.
b. Tng hoat hoc c tng hoat bi cac gia tc nhom guanidine, thiuram, dithiocarbamate va aldehyde-amine.
c. Phu tr lu hoa cao su butyl vi cht lu hoa dioxime
quinone hay quinone dioxime dibenzoate.
d. Hoa deo cao su thin nhin theo tin trnh hoa hoc, nhng
tac dung kem hn MBT.
e. Tr hoan lu hoa cao su chloroprene (neoprene).
V mt gia tc lu hoa, ng biu din co nh ln hn MBT.
Cung cn co acid beo va oxide kem phu tr tac dung. Cac cht
litharge, magnesium oxide tng tr manh hoat tnh cua no, song
song va giam tnh an toan nay, nhng kem hn. Bt t kaolin
va cac loai carbon black khng co tac dung tr hoan.
Khi s dung, nn co lng nho acid stearic phn tan at
ti a trong luc nhi can. Cung nh MBT, cht nay cho lao
hoa tt va khng anh hng ti mau sc cua san phm.
V mt tng hoat, s phi hp gia benzothiazyl disulfur va
diphenylguanidine (nhom acid + nhom baz) co an toan kho
gy cht trn may hay gy lu hoa sm hn phi hp MBT +
DPG. Trong phi hp nhom thiazole + aldehyde-amine, hiu ng
i lu hoa dai hn phi hp thiazole + guanidine, phi hp
disulfur benzothiazyl + aldehyde-amine la tt nht, rt thch hp
cho mt hang uc theo li bm (injection). Cn noi thm la
benzothiazyl phi hp vi DPG con c xem nh hn hp cht
hoa deo cho Thiokol P, Thiokol PHA va Thiokol N la cac loai cao
su polysulfur hu c.
338 CAO SU THIN NHIN

III.5. Lng dung: (i vi trong lng cao su kh)

a. S dung nh cht gia tc chnh:

l

Cao su thin nhin: 0,8 - 1,5% (lu huynh dung t 1,5 - 3,5%)

Cao su tng hp:

+ Butadiene-styrene: 1,5 - 3% (lu huynh dung 0,2 - 2%) hoc 1

- 1,5% (S dung t 1 - 2%)
+ Cao su butyl: 0,25 - 1% (lu huynh t 1 - 2%)
Latex cao su thin nhin: 1-2% (lu huynh 1-2%, cn thm
vao 0,1 - 2% KOH hay NaOH n nh hoa)
l

b. S dung nh cht tng tr:

Cao su thin nhin: 0,5 - 1,2%, phi hp vi DPG 0,2 - 0,7%
hoc phi hp vi DTMT hay DTET 0,1 - 0,4% (lu huynh 2 3,5%)
l

Cao su tng hp:

+ Butadiene-styrene: 1 - 1,5%, phi hp vi DPG 0,4 - 0,7% (lu

huynh 1,5 - 2,5%) hoc dung lng 0,6 - 1% phi hp vi DPG 0,2 0,4% (S dung t 1,75 - 2,5%) cho s lu hoa chm hn.

c. S dung nh cht phu tr cho lu hoa cao su butyl bng

dioximequinone hay quinone dibenzoate: 4%, khi o quinone
dibenzoate dung 6% hoc dioxime quinone 2% (co th tng ln t
0 - 2%)
d. S dung nh cht tr hoan lu hoa cho cao su chloroprene
(neoprene): 0,25-1%.
e. S dung nh cht hoa deo pepti: lng dung nh cht gia
tc lu hoa hay tng tr, nhng cho vao may can nhi trc khi
cho cht n va lu huynh vao (s dung phi hp 2 tac dung va
hoa deo va gia tc lu hoa v sau).
III.6. Cht co tac dung gia tc lu hoa tng t:

Mui kem mercaptobenzothiazole (ZMBT - MBTZ - DENITE

CAO SU THIN NHIN 339

OXAF - ZETAX - BANTEX - ACCELERATEUR RAPIDE Z 200 ACCELERATEUR RAPIDE GZ VULKACIT ZM -ACCELERATOR MZ - NOCCELER MZ).

IV. CYCLOHEXYL - 2 - BENZOTHIAZYL SULFENAMID

E:
SULFENAMIDE
- Tn khac: 2-benzothiazole cyclohexyl sulfenamide.
IV.1. Tn thng mai:

SANTOCURE: Monsanto Chemical - Anh, My,

CONAC S: E.I. du Pont de Nemours - My,
DELAC S: Naugatuck Chem. thuc United States Rubber - My,
FURBAC: Anchor Chemical.
CYDAC ACCELERATEUR, FLAKED: American Cyanamid
VULCAFOR HBS: I.C.I,
VULKACIT CZ: Bayer - c,
RHODIFAX 16: Rhne-Poulenc - Phap
ACCELERATOR CZ: Kawaguchi Chem. Ind. - Nht
NOCCELER CZ: Ouchi Skinko Chem. Ind. - Nht, v.v...
IV.2. Cng thc:
CH2

N
C
S

NH

CH2

CH

CH2
CH2

CH2

M: 264
IV.3. Tnh cht:

Dang bt hoc hat mau trng hi vang (mau kem). d = 1,27 1,3. T0nc > 950C. Co v ng. Tan trong cac dung mi hu c
thng dung. Khng tan trong nc. Tnh n nh thch hp
iu kin tn tr bnh thng.

340 CAO SU THIN NHIN

IV.4. Tac dung:

Trong nganh cao su la cht gia tc lu hoa ban cc nhanh

nhom sulfenamide co thm chc nng nh cht tr hoan lu hoa
cho cao su thin nhin va cao su tng hp, nht la cao su butadiene-styrene. Rt thch hp s dung cho cac hn hp cao su n
vi khoi carbon en nhom khoi lo.
Tac dung lu hoa tr hoan c bit giup cho cac hn hp cao
su co cha khoi carbon pH cao (SRF, FF, SAF, ISAF) cac hn hp
un ep va cac hn hp co cha cao su tai sinh kim tnh khng b
cht trn may, hay lu hoa sm trong luc tn tr. nhit
trn 1350C, no co tac dung lu hoa nhanh, truyn vao san phm
cao su lu hoa lc keo t, lc nh dan cao, chu va p tt,
phat nhit ni yu va lao hoa tt.
N-cyclohexyl-2-benzothiazyl sulfenamide co hiu qua gia tc
lu hoa tng ng vi s phi hp gia cht gia tc acid +
baz, nh MBTS + DPG chng han, va khng co tnh bt li nu
trn.
Ban cht cua no t tng hoat khng cn thit phai co cht
phu tr hoat hoa. Oxide kem va acid stearic khng cn dung ti,
nhng co th dung lng nho be tac dung c tt hn.
Cung do tnh t tng hoat co th s dung duy nht khng
cn co cht gia tc tng hoat khac. Tuy nhin, xet cn co s lu
hoa nhanh manh hn, co th s dung phi hp vi cht gia tc
nhom guanidine, thiazole, thiuram hay dithiocarbamate. Nhng
trong moi trng hp, tnh an toan s dung se b giam.
c tnh cua cac hn hp cao su co N-cyclohexyl-2benzothiazyl sulfenamide:
hn hp sng can luyn: phn tan trong cao su rt tt
bi no co nhit nong chay thp, va hin tng cht trn may
hu nh khng xay ra khi ta dung duy nht.
l

hn hp cao su lu hoa: cho sc chu lao hoa cc tt.

CAO SU THIN NHIN 341

Khng truyn mui, nhng v hi ng. Khng anh hng ti mau

sc, ch tao c mt hang mau trng, mau ti.
IV.5. Lng dung: (% i vi trong lng cao su)

a. Trong cao su thin nhin:

Cac hn hp co cha khoi carbon nhom khoi lo: 0,5% n
0,7% (lu huynh khi o dung t 2 - 2,5%),
l

Cac hn hp cha cht n khac nh khoi carbon nhom t

hm, bt t, calcium carbonate v.v...: 0,7 - 1% (lu huynh khi o
dung t 2% n 2,75%).
l

b. Trong cao su tng hp butadiene-styrene:

Vi cac hn hp cao su co cha khoi carbon nhom khoi lo: 0,8%
n 1% (lu huynh khi o dung t 1,75% n 2,25%) nu cn lu
hoa nhanh hn na thm vao 0,1% n 0,30% (0,3) DPG.
IV.6. Cht co tac dung tng t:

- N-oxydiethylene-2-benzothiazyl sulfenamide (SANTOCURE

MORAMAX NOBS SPECIAL...)
- N-pentamethylene-2-benzothiazyl sulfenamide (VULKACIT BZ,..)
- N,N'-diisopropyl-2-benzothiazyl sulfenamide (DIBS-DIPAC,...)

V. MONOSULFUR TETRAMETHYLTHIURAM:
- Tn khac: Tetramethylthiuram monosulfur, TMTM, MTMT.
Tetramethyl thiuram monosulfide,
Bis-(dimethyl thiocarbamyl) sulfide.
V.1. Tn thng mai:

THIONEX: E.I. du Pont de Nemours - My

MONEX: Naugatuck Chem. thuc U.S. Rubber - My
CYURAM. MS: American Cyamid - My
ACETO TMTM: Aceto Chemical - My
TMTM HENLEY: Henley - My
342 CAO SU THIN NHIN

UNADS: R.T Vanderbilt

MONO-THIURAD: Monsanto Chemical, Anh - My
VULKACIT THIURAM MS: Bayer c
SUPER ACCELERATEUR 500: Rhne-Poulenc - Phap
ACCELERATEUR RAPIDE TM: S.M.C et P.C. Saint Denis Phap
ACCELERATOR TS: Kawaguchi Chem. Ind - Nht
NOCCELER TS: Cuchi Shinko Chem. Ind. Nht v.v...
V.2. Cng thc:
S

CH3
N

S
S

CH3
N
CH3

CH3

M = 208
V.3. Tnh cht:

Dang bt hoc dang hat, mau vang nhat hoc vang chanh,
d = 1,37 - 1,4. T0nc = 103 - 1050C. Khng mui, khng v. Tan trong
cac dung mi hu c thng dung: benzene, chloroform, acetone...
Khng tan trong nc va gazoline. Tan t trong ether, cn.
V.4. Tac dung:

Khac vi cht cung nhom thiuram, monosulfur tetramethylthiuram ch co tac dung gia tc lu hoa nhanh cho cao su thin
nhin va cao su tng hp nhit t 1000C n 1200C hay gia
tc lu hoa ban cc nhanh nhit 120-1500C va tac dung tng
hoat cho cac cht gia tc lu hoa khac. Loai trung tnh.
S lu hoa cao su co monosulfur thiuram oi hoi phai co lu
huynh lam cht lu hoa, nhng co th s dung lng thp hn
lng bnh thng, khi o cao su lu hoa se co tnh cht chu
nhit va chu lao ni bt.
Trong cao su thin nhin, so vi cac cht nhom dithiocarbam-

CAO SU THIN NHIN 343

ate hay cung nhom, s dung cung lng, th TMTM co tac dung
tr hoan lu hoa ni bt. Tc la kem gy cht trn may hay t
lu hoa sm hn so vi cac cht k trn.
Trong cao su tng hp butadiene-styrene, TMTM co tac dung
nh cht gia tc lu hoa nhanh, cho san phm lc nh dan
thp, c bit hu ch cho ca cao su Nitrile.
No thch hp lu hoa cao su vi khng kh nong (gio nong),
hi nc ap lc hay nen ep.
TMTM co hiu ng i lu hoa khi s dung lng lu huynh
thp. Hiu ng nay khng con na khi s dung lng S bnh
thng, ng biu din lu hoa co nh nhon, d b lu hoa
qua mc, va thm ch b hin tng hoan nguyn, san phm lu
hoa tr nn b muc, hoc dnh.
Khi tng hoat cho cht gia tc nhom aldehyde-amine, guanidine hoc thiazole, d gy hin tng lu hoa sm trn may va
luc tn tr.
l

Cht phu tr: cn co oxide kem kt qua hoan hao nht.

Acid stearic khng cn thit dung, nhng co th dung nh phu
gia vi lng nho iu hoa.
l

Anh hng cua cac cht khac: magnesium oxide, litharge,

calcium carbonate (CaCO3), nha thng, du tung tiu, cht du
nha cy va factice trng co tac dung tr hoan hay gy chm tac
dung gia tc cua cua TMTM. Cac cht n tng cng lc cao su
nh set kaolin, khoi carbon en cung co tac dung tr hoan.
l

Factice nu, cac loai du v c, khng anh hng ti tac dung.

Ngc lai, cac loai cao su tai sinh kim tnh lai tng hoat TMTM.
l

c tnh cua hn hp cao su:

- hn hp sng cha lu hoa, TMTM phn tan tt. So vi cac

cht disulfur thiuram, no s dung an toan hn, nhng so vi
MBT d gy lu hoa sm hn. an toan s dung cn dung phi

344 CAO SU THIN NHIN

hp vi cht tr hoan lu hoa hay vi MBTS (disulfur

benzothiazyl).
- hn hp sng cha lu hoa, TMTM giup tng tnh chu lao
tt khi dung lng lu huynh thp. Bi khng anh hng ti
mau sc cao su lu hoa, cung nh khng lam thay i mui v,
nn no s dung c cho thit k cac mt hang cao su trong,
mau trng, mau ti, san phm tip xuc vi thc phm.
V.5. Lng dung: % i vi trong lng cao su kh:

a. Trong cao su thin nhin:

Dung nh cht gia tc chnh 0,15% n 0,3% (lu huynh khi
o dung t 1,5 - 3%).
l

l Dung nh cht tng hoat: 0,05 - 0,5%, khi o cht gia tc

chnh nn dung la MBT hay MBTS vi lng 0,5% n 1% (lu
huynh khi o t 1,5 - 3%).

Dung nh cht gia tc chnh, nhng cho cac mt hang cao su

chu lao cao: 1 -3% (lu huynh dung t 0,25 - 0,75%).
l

b. Trong cao su tng hp:

Butadiene-styrene: 0,2 - 1%, co th phi hp tng hoat vi
MBT hay MBTS t 0,5 - 1%, tuy theo mt hang (S dung t 1 - 3%).
l

Nitrile: 0,1 - 3%, co th kt hp vi MBT hay MBTS t 1 - 2%

(S dung t 0,5 - 2%).
l

Butyl: 1 - 2% (S dung t 1 - 2%).

Neoprene W: 0,5 - 1%, phi hp vi DOTG 1 - 3% (S dung t

0,5 - 1%) TMTM co tac dung nh cht tr hoan.
l

c. Trong latex:
Lng dung tng t, nhng tnh theo trong lng cao su kh
cha trong latex, co th s dung lng cao hn. Khi o cn bin
i thanh dang phn tan trong nc.

CAO SU THIN NHIN 345

V.6. Cht co tac dung tng t:

- Monosulfur tetrabutyl thiuram (PENTEX, TBTM, MTBT,...)

- Monosulfur diethyl diphenyl thiuram (ACCELERATEUR
RAPIDE TC,...)
- Monosulfur dipentamethylene thiuram (ROBAC PTM,...)

VI. DIETHYL DITHIOCARBAMAT

E KEM
DITHIOCARBAMATE
VI.1. Tn thng mai:

ETHAZATE (Naugatuck Chemical thuc U.S. Rubber - My)

ETHASAN (Monsanto)
ETHYLZIRAM: (Pensalt Chem.)
ZIMATE ETHYL (R.T Vanderbilt)
ACETO ZDED (Aceto Chem.)
VULKACIT LDA (Bayer).
SUPER ACCELERATEUR 1505 (Rhne - Poulenc)
SOXINOL EZ: (Sumitomo Chem).
ACCELERATOR EZ (Kawaguchi Chem. Ind.)
NOCCELER EZ (Ouchi Shinko Chem. Ind.)
CYZATEE (American Cyanamid) v.v...
VI.2. Cng thc:

M = 361,4
C2H5

C2H5

S
S

Zn

C2H5
N
C2H5

VI.3. Tnh cht:

Bt mau trng - d= 147; (Zimate ethyl: 1,48; Vulkacid LDA:

1,49; Ethasan: 1,50), T0nc: 171 - 1780C, khng tan trong nc,
346 CAO SU THIN NHIN

xng, cn - tan trong benzene, chloroform, carbon disulfide (CS2),

tan t trong carbon tetrachloro acetone.
VI.4. Tac dung:

Trong ch bin san phm t latex, cao su thin nhin, tng

hp, diethyl dithiocarbamate kem thuc nhom dithiocarbamate
khng tan trong nc, trung tnh, co tac dung:

a. Xuc tin lu hoa k t nhit 700C, tac dung cc nhanh

nhit t 90 - 1000C cho n 1600C.
b. Tng hoat manh cho cac cht gia tc nhom thiazole, guanidine va aldehyde-amine. San phm co tnh cht tt hn khi phi
hp vi nhom thiazole.
Cht phu tr: s dung cht nay khng cn thit dung oxide
kem va acid stearic, nhng co th dung lng rt nho tac
dung hoan hao hn.
l

c tnh v gia tc lu hoa: khng co hiu ng i, do o lu

y tranh lu hoa qua mc ti hao.
l

c tnh cua hn hp cao su, latex:

- Hn hp sng: Cht nay khuch tan tt. Do nhit tac dung

thp d gy lu hoa sm hay cht trn may cac hn hp cao su
kh. i vi latex, no co tnh an toan s dung, khi o cn bin
i thanh dang khuch tan trong nc nh moi trng hp cua
cht khng tan trong nc khac.
- Hn hp lu hoa: lao hoa tt khi lu hoa ti mc ti hao.
Khng anh hng mau sc, do o thch hp cho ch bin san
phm mau ti va mau trng, san phm trong sut khi khng s
dung oxide kem va nhng cht khng tan trong cao su va do
khng c tnh, khng truyn mui v, do o dung c cho ch
bin san phm tip xuc vi thc phm.
Cung nh moi cht gia tc lu hoa cc nhanh, diethyl dithiocarbamate kem ch thch hp dung cho latex (thin nhin va tng
hp), tuy nhin latex cao su butadiene-styrene cn dung lng
CAO SU THIN NHIN 347

cao 3 - 4%. i vi cao su kh thch hp cho ch tao dung dch

keo t lu khi phi hp vi cac cht gia tc khac, nht la nhom
xanthate.
VI.5. Lng dung:

a. Trng hp cao su kh:

l Dung nh cht gia tc chnh: 0,25 - 1% (lu huynh khi o
dung t 0,75 - 2%).
l

Dung nh cht tng hoat: 0,05 - 0,3%, co cht gia tc chnh.

b. Trng hp latex:
Dung nh cht gia tc chnh: 0,5 - 1,5%, co th c tng hoat
manh hn na vi 0,2 - 0,6% nhom thiazole (S dung t 0,5% n 2,5%).
VI.6. Cht co tac dung tng t:

+ Dimethyl dithiocarbamate kem (EPTAC I - METHAZATE METHASAN - METHYL ZIRAM - ZDMD - ZIMATE METHYL VULKACIT L - ACCELERATEUR 1605 - ACCELERATEUR
RAPIDE 4R - ACCELERATOR PZ, v.v...) tac dung gia tc hi manh
hn diethyl dithiocarbamate kem.
+ Dibutyl dithiocarbamate kem (BUTAZATE - BUTYL
ZIRAM - ZIMATE BUTYL - ACCELERATEUR RAPIDE 3RS SUPER ACCELERATEUR 400S - CYZATE B - ACCELERATOR
BZ - NOCCELER BZ, v.v...) tac dung gia tc hi manh hn diethyl dithiocarbamate kem.
+ Ethyl phenyl dithiocarbamate kem (VULKACIT P EXTRA
N - ACCELERATEUR RAPIDE 3RN - SUPER
ACCELERATEUR 1105 - ACCELERATOR PX - NOCCELER PX
- HARMAT FEDK VUCAFOR ZEP, v.v...): tac dung gia tc lu
hoa hi kem hn diethyl dithiocarbamate kem.
+ Pentamethylene dithiocarbamate kem (ZPD HENLEY
ROBAC Z.PD - SUPER ACCELERATEUR 1555, v.v...): tac dung
tng ng diethyl dithiocarbamate kem.
+ Methyl phenyl dithiocarbamate kem (ACCELERATEUR
RAPIDE R,...)
348 CAO SU THIN NHIN

+ Dibenzyl dithiocarbamate ch (LEDATE - ACCELERATOR PB,...)

+ Pentamethylene dithiocarbamate ch (ROBAC LPD,...)
+ Dimethyl dithiocarbamate ng (CUMATE ACCELERATOR CU,...)
+ Pentamethylene dithiocarbamate cadmium (ROBAC CPD,...)
+ Dibutyl dithiocarbamate nickel (BTN-MENLEY...)
c bit co thm hiu qua khang Ozone hay khang lao hoa do
anh hng cua O3.
+ Diethyl dithiocarbamate selenium (SELAZATE-ETHYLSELENAC - ETHYL SELERAM - ACCELERATOR SL, v.v...)
+ Dimethyl dithiocarbamate selenium (METHYL SELENAC,...)
+ Diethyl dithiocarbamate telurium (LELLURAC ACCELERATOR TL, v.v...).

VII. PENTA METHYLENE DITHIOCARBAMATE PIPERIDINE:

VII.1. Tn thng mai

ACCELERATOR 552 (E.I. du Pont de Nemours)

ACCELERATEUR 5010 (Rhne Poulenc)
PIP - PIP (Monsanto Chem.)
VULKACIT P (Bayer)
ACCELERATOR PP (Kawaguchi Chem. Ind.)
NOCCELER P (Ouchi Shinko Chem. Ind.) v.v...
- Cng thc:
M = 246
CH2

CH2

CH2

N
CH2

CH2

S
C

CH2

CH2
CH2

N
H

CH2

CH2

CAO SU THIN NHIN 349

VII.2. Tnh cht:

Bt tinh th mau trng hi vang, khng mui, vai phm thng

mai co mui c trng, d = 1,13 - 1,20 tuy theo phm thng mai.
SUPER ACCELERATEUR 5010. T0nc: 1500C. ACCELERATOR
PP T0nc: 1650C, ACCELERATOR 552 T0nc: 1670C. Tan trong
nc va ethanol. Tan t trong acetone va et-xng (du mo). Tan
nhiu trong benzene va chloroform.
Bao quan yu cu kn, tranh cha trong thung kim loai, tranh
nong va anh sang, oxygen kh tri, m , gy bin i thanh
tnh khng tan trong nc.
VII.3. Tac dung:

Pentamethylene dithiocarbamate piperidine co 3 tac dung:

a. Xuc tin lu hoa cao su, loai trung tnh, thuc nhom dithiocarbamate tan trong nc, co hiu qua k t nhit bnh
thng va tr nn cc nhanh nhit k t 600C. Nh vy ch
thch hp pha trn vao cac hn hp latex s dung ngay tc thi.
b. Tng hoat rt manh cho cac cht gia tc nhom thiazole va
thiuram. Phi hp vi nhom thiazole cho san phm co cht lng
tt hn. Tac dung nay co hiu qua vi lng dung cc thp.
c. Hoa deo cao su tng hp polychloroprene (neoprene):
Cht phu tr: Oxide kem cn thit s dung hiu qua tron
ven. Acid steatic khng cn thit.
l

c tnh cua hn hp cao su va latex:

- hn hp sng: khuch tan tt trong cao su kh nhng

khng an toan s dung. Cn phai nhi can 2 hn hp ring bit,
trong o mt hn hp co cht nay nhng khng co lu huynh, va
ngc lai, cho ch tao dung dch keo t lu (khi o pha hai dung
dch lai). i vi latex cn phai lam lanh va s dung tc thi.
- hn hp lu hoa: cho chu lao hoa tt dung ung lng
lu huynh va cht gia tc nay, thc hin lu hoa khng qua mc

350 CAO SU THIN NHIN

ti hao. Khng anh hng mau sc, ch tao c san phm mau
ti, mau trng.
Cung nh moi cht dithiocabamate tan trong nc, co th
thc hin lu hoa san phm cao su mong ngm nc si co cha
cht nay. Tuy nhin khac bit vi cac cht tan trong nc khac
nh diethyl dithiocarbamate sodium, dibutyl dithiocarbamate
sodium, v.v... thch hp cho ch tao hn hp latex nhung khi s
ng c c ap dung theo li kh n thun, bi tac dung
cua penta methylene dithiocarbamate piperidine qua manh.
VII.4. Lng dung: (% i vi trong lng cao su kh)

Dung nh cht gia tc chnh: 0,25 - 1% (lu huynh 0,5 - 2,5%)

co oxide kem 1-5%.
l

Dung nh cht tng hoat: 0,02-0,1%

Dung nh cht hoa deo polychloroprene: 0,1-2%

VII.5. Cht co tac dung gia tc tng t:

- Cyclohexyl amonium cyclohexyl dithiocarbamate (LATAC:

Du Pont de Nemours Ltd., VULKACIT 774 (Bayer), v.v...)
- Diethylamine diethyldithiocarbamate (SUPER
ACCELERATEUR 3010) (Rhne Poulenc v.v...)
VII.6. Cht cung nhom co tac dung yu hn:

- Diethyl dithiocarbamate sodium (SUPER ACCELATEUR 1500

Rhne Poulenc), NOCCELER SDC (Ouchi Shinko Chem. Ind. v.v...).
- Dibutyl dithiocarbamate sodium (SUPER ACCELATEUR
4.000, Rhne Poulenc - TEPIDONE: Du Pont de Nemours, ACCELERATOR TP, Kawaguchi Chem. Ind...)

VIII. ISOPROPYLXANTHATE KEM

VIII.1. Tn thng mai:

SUPER ACCELERATEUR 6005 (Rhne Poulenc)

ACCELERATEUR RAPIDE 5R (Saint Denis). v.v...
CAO SU THIN NHIN 351

VIII.2. Cng thc:

M: 335
S

CH3
CH

S
S

Zn

CH3
O

CH

CH3

CH3

VIII.3. Tnh cht:

Bt mau trng hay trng hi vang, mui toi c bit. d = 1,10.

T nc: 1600C - Khng tan trong nc va cac dung mi hu c
thng dung. Tan t trong cn va acetone.
0

Cn bao quan cha trong thung kn, tranh nong.

VIII.4. Tac dung:

Isopropylxanthate kem la cht tiu biu cho nhom xanthate

trung tnh co tac dung gia tc lu hoa cc nhanh cho latex cao su
thin nhin ngay t nhit bnh thng, do o ch dung (
dang khuch tan trong nc) cho ch bin hn hp latex s dung
tc thi hay ch tao dung dch keo t lu t cao su kh theo
phng phap hoa 2 dung dch ring bit.
i vi cao su tng hp butadiene-styrene th tac dung gia tc
yu hn.
Cht phu tr: Oxide kem cn thit dung tac dung tin
trin tt.
l

c tnh cao su lu hoa: lao hoa tt khi tnh ung lng

dung lu huynh va cht nay co cht khang lao hin din. Mui toi
bin mt sau khi lu hoa. Do khng anh hng mau sc, nn
dung c cho ch bin san phm mau ti, mau trng.
l

Cht tng hoat: Bis-butylxanthogen, cyclohexylamine hay

cac amine hoat hoa khac.
l

VIII.5. Lng dung: (% i vi trong lng cao su kh cha

trong latex hay dung dch)

352 CAO SU THIN NHIN

- 0,5 - 2% (lu huynh dung t 0,5- 2% + ZnO 2-4%)

VIII.6. Cht co tac dung tng t:

- Ethylxanthate kem (XANTHOPONE: Naugatuck thuc U.S.

Rubber Ltd.)
- Butylxanthate kem (ZBX: Naugatuck...)
- Ghi chu: Nhom xanthate tan trong nc, tiu biu la
Isopropylxanthate sodium (ACCELERATEUR SOLUBE LAT-5:
Saint Denis - SUPER ACCELERATEUR 6.000 Rhne
Poulenc,...) hiu qua gia tc lu hoa tng t Isopropylxanthate
kem, nhng ch dung cho latex bi tnh tan trong nc va khng
tan trong cac dung mi hu c thng dung.

CAO SU THIN NHIN 353

CHNG XIII

CHAT TANG HOAT VA

TR HOAN LU HOA
A. CHAT TANG HOAT LU HOA ( Con goi la tang tr lu hoa)

I. nh ngha:
La cht co tac dung phu tr gia tc lu hoa cao su, tng cng
hoat tnh cht gia tc hay b chnh tac dung nghch cua mt s
hoa cht khac trong cu tao hn hp cao su (bao gm latex).

II. Phn loai:

1. Nhom v c: oxide kim loai.
2. Nhom hu c: cac acid beo, cht gia tc lu hoa yu hoc
cac cht gia tc lu hoa manh lng dung thp so vi lng bnh
thng.

III. Nhng cht tng hoat ph bin:

III.1. Oxide kem (ZnO)

III.1.1. Ch tao: Trc tip t kim loai kem hay gian tip t
qung kem hay hp kim kem.
a. Phng phap kh: Oxide hoa hi kem bc ln do nung nong
kim loai kem hay qung kem.
b. Phng phap t: Nung hydrate kt tua bng cht kim t
dung dch hoa tan kim loai kem.

354 CAO SU THIN NHIN

III.1.2. Tnh cht oxide kem thng:

Bt mau trng d = 5,57 5,6 trang thai v nh hnh hay
hnh kim tuy theo iu kin oxide hoa kem, kch thc trung
bnh thay i gia 0,1 - 0,9m. dn nhit (n v CGS):
0,00166. Nhit dung ring(1): = 0,646 cal/0C.cm3. trang thai
nguyn cht no tan trong nc 0,005 g/lt 250C.

III.1.3. iu kin s dung cho nganh cao su.

Ch tiu cht lng ZnO thng (AFIC)

1. Dang

Chnh phm

Th phm

Bt mau

Bt mau trng

trng

hi xam

0,5%

0,5%

2. m , ti a
3. Gi lai ry 200 mesh

1%

1%

4. Acid, ti a

- Gi lai ry 300 mesh, ti a

0,1%

0,1%

5. Khng tan trong HCl loang, ti a

0,1%

0,1%

6. Ham lng ZnO ti thiu

99%

97%

7. Ham lng Pb va Cd, ti a

8. Ham lng Cu, ti a

0,1%

0,5%

0,002%

0,002%

III.1.4 Tac dung: Trong nganh cao su ZnO co 6 tac dung:

1. Tng tr lu hoa cao su hay tng hoat cho cht gia tc trc
tip hoc qua s thanh lp savon kem khi phi hp vi acid beo.
2. n tng cng lc cao su.
3. Dn nhit va khuch tan nhit.
4. Nhit gel hoa hay thu nhit ng c latex.
5. Nhum mau trng (i vi phm at ham lng ZnO trn
99% va ham lng Pb va Cd khng qua 0,1%)
6. B chnh hiu qua cua MgO lu hoa cao su polychloroprene.
1. Nhit lng cn nng nhit cua mt n v th tch ln 10C.

CAO SU THIN NHIN 355

- i vi tac dung 1, c ch phan ng nh sau:

l

Cao su sng + S

+ ZnO

Cao su S ZnO S Cao su

Cao su S Cao su + ZnS

+ S

Cao su S S Cao su + ZnS

ZnO + Acid beo savon kem (tan trong cao su) + cht gia
tc mui kem cua cht gia tc.
l

Mui kem nay phan ng vi lu huynh cho ra phc hp khng

bn (nh polysulfur) phong thch lu huynh hoat ng, cho thanh
lp cu ni gia cac phn t cao su. Phan ng nay xay ra nhanh.
- i vi tac dung 2, cac tnh cht c hoc nht la lc keo t
cua hn hp cao su tng theo lng n, at tr s ti a vao
khoang 50-60% khi lng cao su, ng thi cho tr tt.
Ngc lai, lc xe rach b ha thp, no ch khng anh hng khi
dung lng phu hp cho tac dung tng hoat.
- Tac dung 3, ZnO c a chung cho lu hoa san phm hi
day hoc ch bin san phm chu nhng iu kin bt li v ng
lc (vo xe, lp) cac loai, cao su chng chn ng, v.v...) bi no
trit tiu nhit ni phat sinh do s co xat lin tuc gia cac phn
t cao su.
- Tac dung 4 nhit gel hoa latex cua ZnO oi hoi co hin din
cua acid beo a bin i thanh savon tan trong nc, qua c ch
nh sau: oxide kem kt hp vi mui amonium tao thanh phc
hp kem - amoniac khng gy ng. Khi nong ln khoang 700C,
phc hp nay phn ly ion kem va cac ion nay phan ng hoa hoc
vi savon ma cac hat cao su trong latex hp thu, tao thanh
savon kem khng tan lam cho cac hat cao su kt lai thanh mt
th gel. y la tac dung quan trong cho ch bin san phm t
latex theo li uc khng loai tr nc trong luc lu hoa, nh nm
mousse, chi tre em c rut, v.v...
356 CAO SU THIN NHIN

- Tuy kha nng nhum sc trng cua ZnO kem hn titanium

dioxide (TiO2) nhng hiu qua vn ang k, thch hp cho ch
bin san phm mau trng, mau ti, ng vi cac tac dung khac.
Nht la li dung thm tac dung khuch tan nhit cho ch tao hn
hp hong trng vo xe cac loai, bng keo phu thut, v.v...
Ngoai ra do tnh cach in tt cua ZnO, con c dung cho ch
tao vo boc dy in, vt dung in mau ti.
- ZnO con giup lu hoa nhanh va ng nht hn hp cao su
tng hp polychloroprene (neoprene) nhng rt d gy lu hoa
sm (cht trn may) cao su nay.

III.1.5. c tnh cua hn hp cao su, latex:

hn hp cao su sng, bi tnh d kt tu (nham tay) ZnO
kho phn tan trong cao su, do o cn nhi tht ky vi cao su co
acid stearic thanh hn hp chu hoc thc hin vao tin ky hn
luyn hoc x ly boc ao hat ZnO vi acid stearic. Nhng phm
vt co phan ng trung tnh se co in tch dng d phn tan vao
cao su hn bi trong luc can luyn cao su b co xat phat sinh in
tch m.
l

hn hp latex cn a qua dang khuch tan trong nc

nh trng hp lu huynh, cn tin hanh th nghim hn hp co
3% ZnO thng gm:
l

a. o nht cua hn hp ngay sau khi pha trn va sau 2448-72 hay 144 gi yn, xac nh n nh (hoc dung n
nh k nu co).
b. o tc trm hin cua no th khuch tan trong nc (t
trong ZnO cao) bi mt s hn hp latex thng c yn t
nht la 24 gi cho tan bot va i khi tn nhiu ngay.
c. Th nghim v c tnh cua hn hp lu hoa ch tao iu
kin bnh thng anh gia nng lc tng hoat.
hai th nghim u rt quan trong v oxide kem co xu
hng lam day latex t nhiu, thay i nht va lam tnh n
CAO SU THIN NHIN 357

nh c hoc kem (ng c luc anh hay khuy trn) do co s

phong thch ion dng hoa tr 2 (trong luc hat latex mang in
tch m):
(trong latex)

(do ZnO + H2O) Zn(OH)2 + 4NH3

+ NH3 Zn(NH3)4++ + 2(OH)

Zn(NH3)3OH+ + OH +

Hoc ZnO + 2NH4+ + 2NH3 Zn(NH3)4++ + H2O

Trong vai trng hp, cn cho xut hay potasse vao latex sao
cho pH at 10,7 - 11 n nh c hoc cua hn hp co ZnO at
ti a (hoc cht n nh khac thch hp dung loai ch bin).
Trng hp tc trm hin nhanh, cn thc hin tan nghin
vi nc may nghin bi lu hn na, hoc thm vao cht nhu
hoa hoc kt hp ca hai.
hn hp latex va cao su lu hoa. Tr lng dung nh cht
tng hoat, nu lng ZnO cang cao, th lao hoa cua hn hp
cang kem do o phai lu y ti vic s dung cht khang lao va cn
chnh lai lng lu huynh trong cng thc b mt qua phan ng
sinh ra sulfur kem. Nhng phm co phan ng acid cung nh cac
cht n acid khac, se gy tr hoan lu hoa vi tc t l vi
lng ZnO, cho cac hn hp co cht gia tc acid (MBT).
l

Nhng phm co ham lng ch cao, k ca dang oxide ch se

gy sm mau san phm lu hoa, do phan ng vi lu huynh cho
sulfur ch mau en va gy tng hoat lu hoa manh hn hp co
MBT, d gy lu hoa sm, hoc gy tr hoan tac dung cua cht
gia tc nhom thiuram (do co s thanh lp hp cht khng tan
trong cao su) - Cadmium cung co anh hng tng t.
Nh vy, tnh cht cua oxide kem co anh hng quan trong ti
tac dung cua no, cn phai c xet nghim trc khi s dung,
nht la nhng phm ni a.

III.1.6. Lng dung: (% i vi trong lng cao su)

- Dung nh cht tng hoat cho cht gia tc.
358 CAO SU THIN NHIN

 cao su kh: 3 - 5% cho nhom thiazole va nhng cht co yu

cu, hay 0,5 - 3% cho nhng cht gia tc khng cn phu tr.
latex: 1 - 3% co hiu qua cho moi cht gia tc.
san phm trong sut: khng qua 0,3% cho ZnO thng (co
th s dung ZnO hoat tnh hay peroxide kem lng 1%).
- Dung nh cht truyn nhit + n tng cng lc nhe +
phm mau: 8 - 20% (a tr mt i cho tac dung tng hoat).
- Dung nh cht n tng cng lc chnh + truyn nhit +
phm mau: 20 - 50% (him dung).
- Dung nh cht nhit gel hoa: 5 - 10%.

III.1.7
III.1.7. Cht co tac dung tng hoat tng t:
a. Oxide ch: (litharge, lead monoxide) PbO.
Dang bt rt nng d: 9,1 - 9,7, co mau vang hoc mau o tuy
theo tc lam ngui nhanh, chm luc ch tao, thng la phm
mau vang. Hp thu CO2 trong khng kh bin i thanh carbonate ch. Tac dung tng hoat nhanh hn ZnO, cho san phm mau
en sc ep, do co phan ng tao sulfur ch. Lu y: hin nay tuyt
i khng c s dung cho nganh cao su, bi c tnh rt nguy
him cho sc khoe.
b. Carbonate kem: (ZnCO3)
Nganh ch bin cao su ch dung loai carbonate kem kt tua, t
trong d: 4,43 - 4,45. Dang bt v nh hnh mau trng. Ngoai s
dung lam cht n tr, con c s dung nh cht tng hoat thay
th ZnO cho ch bin san phm trong (dy thun khoanh, gng
tay cao su trong, chng han).
III. 2. Magnesium oxide (MgO)

III.2.1
III.2.1. Tnh cht:
S dung cho nganh cao su la MgO loai nhe: dang bt mn v
nh hnh mau trng. d= 3,2, khng mau, khng c. Ham lng
tap cht khng qua 2,5%. Hut m rt manh, gy ong khi cng.
CAO SU THIN NHIN 359

III.2.2. Tac dung: s dung cho ch bin san phm cao su, MgO
co 3 tac dung:
1. Tng hoat lu hoa cao su, latex. Rt thch hp cho tng hoat
cac hn hp cao su ban ebonite va ebonite, giup cho lao
hoa at tt nhng lam cho sc en cua san phm mt bong va co
mau hi xanh luc. MgO rt d gy lu hoa sm, cht trn may
cho tt ca cac hn hp cao su, do o cn chnh lng dung cung
nh cach can luyn, mm deo cua hn hp hoc co hin din
cua cht tr hoan lu hoa.
2. Hut m: c bit la trng hp hn hp cao su co cht n
trang thai co m con tn tai nh: ch si, vai xay nho, cao su
tai sinh, bt t v.v... lam giam anh hng gy tr hoan lu
hoa hay tao bot kh luc lu hoa san phm.
3. Lu hoa cao su tng hp polychloroprene, nh vy MgO la
cht lu hoa cho loai cao su nay va truyn vao cac tnh cht:
a. Giam cht trn may hay trong luc tn tr.
b. Tng bn nhit va anh nng.
c. Hp thu HCl phong thch trong luc lu hoa va trong qua
trnh lao hoa. MgO co tac dung ngc lai ZnO. Do o nn dung
phi hp hiu qua tt hn.

III.2.3. Lng dung: (% i vi trong lng cao su)

- Dung nh cht tng hoat cao su ban cng ebonite va ebonite: 3 - 7%
- Dung nh cht hut m hay iu hoa lu hoa: 0,5 - 3%.
- Dung nh cht lu hoa polychloroprene: 4% (+5% ZnO)
III.3. Acid stearic:

III.3.1. Tn khac: Acid octadecylic - acid octadecanoic - sap

acid stearic - sap chua.
III.3.2. Cng thc: CH3(CH2)16COOH M: 284
III.3.3. Tnh cht: La mt acid beo, tinh th dang la mong,

360 CAO SU THIN NHIN

mau trng sang. Dang thng mai: bt, hat, vay, phin, cuc. d:
0,84 - T0nc: 69,60C - T0s: 2910C (100mmHg). Tan trong ether, chloroform, benzene, CCl4, CS2, cn (t). Khng tan trong nc.
Cac phm thng mai ni va ngoai khac bit nhau v ham
lng acid oleic con tn tai trong ch tao.
III.3.4. Tac dung: Trong nganh cao su, acid stearic co 6 tac dung:
1. Tng hoat cht gia tc trc tip hoc qua s thanh lp
savon kem tan trong cao su khi phan ng vi oxide kem.
2. Hoa mm deo cao su can luyn.
3. Khuch tan cht n va hoa cht khac.
4. Giam tnh dnh cua cao su sng: trn.
5. Khang lao hoa vt ly cho cao su lu hoa.
6. Phu tr tao xp (tr ni) cho bicarbonate sodium.
- C ch tng hoat cht gia tc a cp oxide kem. Trong
trng hp latex, phai i thanh dung dch sodium stearate mi
co th hoa trn vao c. Savon nay con rt thch hp cho thoa
khun, d thao ly san phm lu hoa hoan tt hn cac loai savon
ch t du thc vt.
- Tac dung d dang khuch tan cht n la do acid stearic co
chc nng tm t cht n; va co:

a. Nhom carboxyl hut cac hat cua cht n.

b. Chui hydrocarbon dai tan trong cao su.
- Hiu qua giam tnh dnh nhng hn hp cao su vn mm deo
thch hp cho ch bin san phm nh hnh qua may un ep hay
can trang.
- Do acid stearic co hoa tan trong cao su co gii han (tr
cao su butyl), khi co lng t do, no se di chuyn ra mt ngoai
san phm ngay sau lu hoa tao s khang lao hoa vt ly c lp cao
su va khng kh.

CAO SU THIN NHIN 361

- Tac dung tr tao xp, tr ni cho bicarbonate sodium co hiu

qua tt khi lng acid stearic dung cao, cho ch bin dep xp,
mousse v.v... thay th cho cellular-D (dinitroso pentamethylene
tetramine) hay cac cht tao xp, thuc ni khac.
Nn nhi acid stearic vao cao su ngay tin ky hn luyn vi
cht kho khuch tan va trong cng thc lng dung tng hoat
vn phai tnh o cung la lng cht hoa deo.
Trong san phm cao su lu hoa, phm acid stearic co ham
lng acid oleic thp cho c tnh va hoa deo tt. Ngc lai,
lao hoa cang xu khi ham lng acid oleic cang cao do c cu
cha no cua acid beo long nay. Nh vy lu y ti nguyn cht
cua acid stearic s dung.
III.3.5. Lng dung: (% i vi trong lng cao su)
- Dung nh cht tng hoat co cac hiu qua khac: 1 - 4% hoc
0 - 1% cho nhng cht gia tc khng oi hoi co cht acid stearic
tng hoat.
III.3.6. Cht co tac dung tng t:
- Acid palmitic: CH3(CH2)14COOH: co chc nng tng t acid
stearic (acid beo no) nhng hiu qua mm deo cao su kem hn.
- Acid lauric: CH3(CH2)10COOH: co chc nng tng t, nhng
tac dung hoa mm deo kem hn acid stearic, acid palmitic; va co
hoa tan trong cao su cao hn, thch hp dung cho ch bin san
phm trong sut.
- Acid oleic: CH3(CH2)7CH = CH(CH2)7COOH: co chc nng
tng t nhng tac dung hoa mm deo cao su kem hn acid
stearic va kem tan trong cao su hn, do o rt d thm thu ra
mt ngoai san phm lu hoa. Do c cu cha no, no truyn vao
lao hoa xu.
Acid oleic con dung ch tao dung dch amonium oleate tng
hoat va co tac dung n nh c hoc hn hp latex, qua s thay th
protein bam mt ngoai hat cao su trong latex, va tac dung tao bot
362 CAO SU THIN NHIN

nhanh qua anh ni cho ch bin san phm xp t latex theo

phng phap anh ni (nm gi cao su mousse chng han).
- Mui acid beo (stearate kem, stearate cadmium, v.v...) co tac
dung tng hoat tng ng phi hp oxide kim loai va acid beo.
Hiu qua hoa deo kem hn acid beo va gy cng cac hn hp cao
su thin nhin lu hoa.
B. CHAT TR HOAN LU HOA

I. nh ngha:
Cht tr hoan lu hoa la nhng cht (s dung lng nho) co
kha nng tr hoan s lu hoa cua cac loai cao su, lam cho phan
ng cua cht gia tc khng xay ra sm hay b chnh tac dung
nghch cua vai cht cu tao hn hp. Khng lam tng s keo dai
lu hoa, nhng giam nguy him lu hoa xay ra sm.

II. Nitrosodiphenylamine
II.1. Tn thng mai:

RETARDER J (Naugatuck Chem. thuc U.S. Rubber)

VULTROL Good-rite (B.F. Goodrich Chem.)
VULKALENT A: (Bayer)
DIPHENE SD: (S.M.C et P. C Saint Denis).
SCONOC: (Ouchi Shinko Chem. Ind)
v.v...
II.2. Cng thc:

CAO SU THIN NHIN 363

II.3. T
nh cht:
Tnh

Dang bt hay phin, tinh th mau nu hay vang tuy theo phm
thng mai. d: 1,24. T0nc: 63 - 670C. Tan trong benzene nong.
II.4. Tac dung:

Trong nganh cao su ch bin, N - Nitrosodiphenylamine co 2 tac dung:

1. Tr hoan lu hoa nhit di 1300C, giam tnh lu hoa sm
cua hn hp cao su thin nhin, cao su butadiene-styrene va butadiene-acrylonitrile co cht gia tc thng thng, nht la phi hp MBT
+ DPG. K t nhit 1380C, thi gian lu hoa tr nn bnh thng.
2. Tng tr lu hoa hn hp cao su co cht gia tc thiazole
dung duy nht, khng co ZnO va acid stearic phu tr (thay th).
Cht nay d nhi trn va khuch tan trong cao su. Cn lu y
hn hp n khoi carbon en nhom lo, CaCO3 ni v.v... lng
cao, nn s dung an toan can trang, un ep, tn tr, va lu
hoa nhanh hn.
II.5. Lng dung: 0,1 - 0,5% i vi trong lng cao su.
II.6. Cht co tac dung tr hoan tng t:

- Acid salicylic (RETARDER W: Du Pont de Nemours, RETARDER TSA: Monsanto, v.v...): thch hp cho ch bin san
phm mau trng, mau ti. trang thai nguyn cht cn c
x ly c bit tranh kch thch nim mac mui. Con co tac dung
phu tr tao xp cho dinitrosopentamethylene tetramine, do s
phn huy thanh CO2 va phenol khi gia nhit cao.
- Acid benzoic (RETARDER BA: Monsanto - Akron Chem.
Ltd.) RETARDER (C.P. Hall Ltd.) v.v...
- Anhydridephthalic (E.S.E.N: Naugatuck - RETARDER PD:
Cyanamid - RETARDER PA; Monsanto - WILTROL P: National
Polychemicals - VULKALENT B Bayer, v.v...)
- SCURAX (Rhne Poulenc, thanh phn hoa hoc khng cng b).
- Sodium acetate.
v.v...
364 CAO SU THIN NHIN

CHNG XIV

CHAT PHONG LAO CHO

CAO SU LU HOA
A. NH NGHA:
Cht phong lao con goi la cht khang lao co chc nng can tr
hay giam ti thiu s h hong cua cao su lu hoa.
S h hong th hin qua s bin i giam mt cac c tnh
ban u, thng a n hin tng chay nhao.
B. PHAN BIET:
Theo cac yu t gy h hong cao su, cht phong lao c chia
thanh 3 nhom chnh:

I. Khang oxygen:
Khang lai oxide hoa cao su cac iu kin tn tr va s dung
khi khng ra nng.
Tr hoan s bin i giam mt c tnh toan khi a at tt va
hin tng chay nhao cua cao su a lu hoa.

II. Khang kim loai Cu va Mn:

Khang lai tac dung xuc tac qua trnh oxide hoa phn huy cao
su cua ng (Cu) hay mangan (Mn).
Can tr s bin mt nhanh cac c tnh toan khi a at c
tt va chay nhao nhanh cua cao su lu hoa.
CAO SU THIN NHIN 365

III. Kha
zone:
Khang quang huy va o
ozone:
Khang oxide hoa hay ozone hoa cao su cac iu kin phi ra
anh nng mt tri hay ra kh tri lin tuc.
Can tr hin tng chay nhao, hoa cng hay xut hin cac
ng ran nt b mt cao su.
Phn bit cac ng ran nt xut hin:
- Hn loan: do anh nng tac dung.
- Song song vi nhau: do ozone tac dung.
- Hn loan + song song: anh nng + O3.
khang quang huy va ozone co th ap dung mt trong hai cach:
- Phong khang hoa hoc: s dung cht phong lao chuyn bit
tao ra phan ng hoa hoc.
- Phong khang vt ly: s dung cac loai sap tao ra mt lp vang
mong, c lp cao su va kh tri.
C. S PHONG KHANG PHOI HP:
Tuy theo yu cu san phm cao su ch bin ma cn thit phai co
s phong lao thch hp, thng la phi hp hiu qua at ti u.
Chng han, mt hang vo xe (lp) vn tai la san phm tiu dung
ngoai tri chu nhng iu kin c bit, hn hp cao su mt ngoai
co s phong lao ti hao nht la co y u cac yu t sau y:

I. Khang oxygen: co c tnh:

- Khang lao hoa iu kin bnh thng.
- Khang nhit lao hoa: nhit ngoai phat sinh do s co xat vi
mt ng va nhit ni phat sinh gia cac phn t cao su co xat
vi nhau lin tuc qua trong tai nen ep.
- Khang s ran nt ( hng) do s un gp tai din lin tuc
qua trong tai nen ep.
- Khang oxygen c bit: tai lp cac cu ni gia cac phn t
cao su b t trong qua trnh h hong do s oxide hoa.
366 CAO SU THIN NHIN

II. Khang Cu va Mn
Mn:: v hiu hoa tac dung xuc tac oxide hoa
cua chung khi s dung cht n kinh t co tnh chu ma sat mai
mon cho cao su: tinh t o, set kaolin cc mn.
III. Khang quang huy va ozone theo li phong khang vt ly.
o la nguyn nhn ma trn th trng co nhiu phm thng
mai la hn hp cac cht phong lao.
D. NHNG CHAT PHONG LAO S DUNG PHO BIEN:
1. PH
ENYL-NAPHTHYLAMINE
PHE
NYL-

1.1. Tn thng mai

PERMANAX: Rhne Poulenc
ANTIOXYGENE: E.I Du Pont de Nemours
AGE RITE POWDER: R.T. Vanderbilt
STD: Benson Process Dnuineering
ANTIOXYDANT PBN: Monsanto Chemical
VULKANOX PBN: Bayer
ANTIOXYDANT D hay ANTAGE D: Kawaguchi Chem. Ind
ANTIOXYDANT D hay NOCRAC D: Ouchi Shinko Chem. Ind. v.v...

1.2. Cng thc

H
N

1.3. Tnh cht

Dang bt hay vay ca mau xam hng hay xam nhat (nguyn
thuy la mau trng i mau khi gp anh sang va khng kh).
Khng tan trong nc, tan va phai trong xng va cn. D tan
trong chloroform, benzene, acetone va carbon disulfide. Cac
phm thng mai hi khac bit nhau v t trong (d: 1,18 - 1,24) va
nhit nong chay (T0nc: 102 - 1060C).
CAO SU THIN NHIN 367

1.4. Tac dung

Thuc nhom amine, co tac dung phong lao cho san phm cao
su lu hoa ch bin t cao su, latex thin nhin hay tng hp. Co
hiu qua khang oxygen:

a. iu kin bnh thng: khang lao hoa t nhin rt tt.

b. iu kin tip xuc nhit nong: khang nhit lao hoa rt tt.
c. iu kin ng: tr hoan nt ran (do s un gp tai din
lin tuc) rt tt.
Tuy nhin khng co hiu qua khang ng, khang quang huy va
khang O3.

1.5. c tnh trong hn hp cao su latex

- hn hp sng. Lu y khng co chc nng phong lao lai tng
tc lao hoa cao su sng. Cn thit nhi can hn luyn tht ky,
hoc tan nghin vi nc tht mn co phn tan tt trong
cao su hay latex.
- hn hp lu hoa:
+ Tng hoat nhe cho cht gia tc lu hoa DOTG cac hn hp
cao su khng phai la cao su thin nhin, nh cao su butadienestyrene va polychloroprene.
+ Tr hoan lu hoa rt t trong hn hp cao su polychloroprene.
+ Gy bin i mau sc cua cac hn hp mau trng hay mau
nhat va hoa nu san phm phi ra anh nng. Do o thch hp cho
phong lao cac san phm mau en va sm mau. Trng hp san
phm mau ti s dung ni bong mat cn co ham lng thp.
+ Lng dung cao hn gii han ti a, thn trong hin tng
di chuyn ra mt ngoai san phm.
+ i vi cac phm phai tip xuc vi anh nng mt tri nh vo
xe (lp), ng nc hay trong ch bin co ngun truyn nhim c
nh cht n v c re tin (bt t, CaCO3, ch si, v.v...) cn
phi hp vi cht phong lao co hiu qua khang quang huy hay
368 CAO SU THIN NHIN

khang ng, hay phi hp vi ca hai.

+ S thay i mau cua PBN khng anh hng hiu qua tac
dung.

1.6. Lng dung: 0,5 - 2% i vi trong lng cao su kh hay

0,25 - 1% phi hp vi cht phong lao khac.
1.7. ng dung
Ch bin cac mt hang c ban la cao su co tnh chu nhit, chu
cac iu kin v ng lc: phu tung cao su ky thut cho cac loai
may, dy couroie, dy in, vo xe (lp) cac loai, rut xe (sm),
nong rut cao su (boyau), v.v...

1.8. Cht co hiu qua tng t

+ Phenyl--naphthylamine (NEOZONE A PELLETS: Du Pont
de Nemours) - ANTIOXYGENE: Saint Denis - ANTIOXYDANT
PAN: Bayer - ANTIOXYDANT PA hay NOCRAC PA: Ouchi
Shinko - ANTIOXYDANT A hay ANTAGE A (nha): Kawaguchi
- ANTIOXYDANT C hay ANTAGE C (bt, Kawaguchi v.v...) Tan
trong cao su va nhit nong chay khoang 500C, do o co th s
dung lng cao hn n 4% cho trng hp tht c bit.
+ Polymer 2,2,4-trimethyl dihydroquinoline (PERMANAX 45
Rhne Poulenc, FLEXTOL B, ANTIOXYDANT PA: Saint Denis,
NONOX B Imperial Chem. Ind. v.v...): cac san phm thng mai
khac bit nhau v a phn hoa co anh hng ti tnh cht va
tac dung thuc nhom hoa hoc cetone-amine.
+ Cht phan ng gia acetone va diphenylamine
(ANTIOXYGENE PCL: Saint Denis, SANTOFLEX DPA: Monsanto:
B.L.E 25 AMINOX: Naugatuck, AGERITE SUPERFLEA: R.T.
Vanderbilt, v.v...): cac phm thng mai khac bit nhau v iu kin
phan ng hoa hoc. Thuc nhom cetone-amine.
+ Aldol naphthylamine thuc nhom aldehyde-amine, khang
O2 rt tt, nht la nhit lao hoa. Tuy nhin khng co hiu qua
CAO SU THIN NHIN 369

khang nt ran do s un gp tai din lin tuc. Do s dung ph

cp khng co hiu qua khang tac nhn gy h hong khac va cung
hoa nu san phm ra anh nng nn tam xp vao nhom tng t.
Phm thng mai co 2 dang. Dang nha cy d phn hoa trong
cao su kh (AGERITE RESIN: Vanderbilt, ANTIOXYDANT AN:
Bayer, ANTIOXYDANT A hay ANTAGE A: Kawaguchi,
ANTIOXYGENE RES:Saint Denis, v.v...) dang bt thch hp cho
latex: ANTIOXIDANT AP: Bayer - ANTIOXYDANT C hay
ANTAGE C: Kawaguchi, ANTIOXYGENE INC (T0nc thp)
ANTIOXYGENE RA (T0nc cao), Saint Denis, v.v...)
2. PHENYL CYCLOHEXYL-P-PHENYLEN
ED
IAMIN
E
CYCLOHEXYL-P-PHENYLENED
EDIAMIN
IAMINE

2.1 Tn thng mai:

FLEXZONE 6H: Naugatuck Chem. thuc U.S. Rubber Cty
ANTIOXYDANT 4010: Bayer
ANTIOXIDANT 810 hay NOCRAN 811: Ouchi Shinko Chem.
Ind. v.v....

2.2. Cng thc:

NH

NH

2.3 Tnh cht:

Bt mau xam trng hay xam tm, sm mau khi gp khng kh
va anh sang. d:1,29. T0nc: 110-1150C. Khng tan trong nc. Tan
t trong xng. Tan trong benzene, ethanol, acetone, tetrachloro
carbon, methyl chloride, ethyl acetate, ethyl chloride.

2.4. Tac dung:

Phong lao cho san phm cao su lu hoa ch bin t cao su, latex thin nhin hay tng hp, co hiu qua:

370 CAO SU THIN NHIN

1. Kha n g oxygen:

a. - iu kin bnh thng: khang lao hoa t nhin tt.

b. - iu kin tip xuc nhit nong: khang nhit lao tt.
c. - iu kin ng: giam nt ran (do s un gp tai din
lin tuc) tt.
2. Khang Cu va Mn: tt.
3. Kha n g ozone r t t t .

Hiu qua khang oxygen so vi phenyl--naphthylamine kem hn

nhng co c tnh khang ng va ozone nn rt thng s dung phi
hp vi PBN b chnh tac dung va phong lao hoan hao hn.
Trng hp khang anh nng + ozone hoan hao nht, nn s
dung phi hp vi cht sap (nh sap paraffin chng han) tao
lp vang mong c lp cao su va kh tri qua s di chuyn cua sap
ra mt ngoai.
c tnh cua hn hp cao su latex:
- hn hp sng: khuch tan trong cao su tt, nhng cung
cn thc hin nhi can ky va tan nghin tht mn vi nc cho
trng hp latex. Khng co tac dung phong khang lao cho cao su
sng nh trng hp PBN hay PAN.
- hn hp lu hoa, co tac dung: Tng hoat lu hoa gy cng
san phm rt nhe. Chu yu khng b di chuyn ra mt ngoai san
phm va khng bin i mau san phm khi tip xuc vi vt khac
va khng ra nng lu. Hn hp co cht phong lao nay tranh tip
xuc vi cac cht oxide hoa nhanh hay dung dch cha mui st
gy lem bn mau xanh dng.
Do co hiu qua khang ng, thch hp dung cho hn hp n vi
cht v c re tin nhim kim loai c Cu, Mn (bt t CaCO3, v.v...)
Lng dung: 0,5 - 2% i vi trong lng cao su hay 0,25 - 1%
khi phi hp vi cht phong lao khac.

2.5. ng dung: Phi hp vi cht phong lao khac nht la

CAO SU THIN NHIN 371

PBN, PAN cho ch bin mt hang chu nhit + chu cac iu kin
bt li v c tnh nh lp (vo) xe, dy couroie, phu tung cao su ky
thut cac loai may v.v...

2.6. Cht co hiu qua tng t:

- Diphenyl-p-phenylene diamine (T.Z.F: Naugatuck AGERITE DPPN: R.T Vanderbilt - v.v...)
- N - isopropyl-N'-phenyl-p-phenylene diamine (FLEXZONE 3
C Naugatuck v.v...)
- N-phenyl-N'-(1, 3-dimethyl butyl)-p-phenylene diamine
(FLEXZONE 7L: Naugatuck v.v...)
3. DINAPHTHYL - P - PHENYLENE DIAMINE: DNPD

3.1. Tn thng mai:

SANTOWHITE KI: Monsanto Chem.
AGERITE WHITE: R.T Vanderbilt
ANTIOXYDANT DPN: Bayer
ANTIOXYDANT WHITE hay NOCRAC WHITE: Ouchi
Shinko Chem. Ind.
v.v...

3.2. Cng thc:

H
N

H
N

3.3. Tnh cht:

Bt mau xam nhat hay xam nu nhat, gp khng kh sm mau.
Ty trong d: 1,25. T0nc: 220 - 2250C. Khng tan trong nc,
tetrachloro carbon, xng. Tan t trong cn, ethyl acetate, methylene chloride, benzene. Tan trong acetone.

372 CAO SU THIN NHIN

3.4. Tac dung: Phong lao cho san phm cao su lu hoa ch
bin t cao su, latex (thin nhin, tng hp) co hiu qua:
1. Kha n g oxygen:

a. iu kin bnh thng: khang lao t nhin kha tt.

b. iu kin tip xuc nong: khang nhit tt.
2. Khang Cu va Mn rt tt:

Hiu qua khang oxygen so vi diphenyl-p-phenylenediamine

tng ng nhng hi kem hn phenyl naphthylamine, do o co
th phi hp s dung tac dung phong lao, c b chnh qua
hiu qua khang ng manh, kt qua at ti a v chu nhit va
lao hoa.
Chu yu la cht phong lao, khng anh hng n mau sc san
phm tiu dung ni bong mat thch hp cho ch bin hn hp
mau trng va mau ti, do o mt s phm thng mai co ch
"trng" (White). Trong trng hp nay phi hp vi cht khang
oxygen c bit 2-mercaptobenzimidazole (hay mui kem cua
cht nay), tac dung phong lao ti a.

Lu y: khng s dung cho ch bin mt hang tip xuc vi thc phm.

3.5. Lng dung: tng t phenyl cyclohexyl-p-phenylenediamine.
3.6. Cht co hiu qua tng t:
- N-phenyl-N'-(p-toluene sulfonyl)-p-phenylene diamine (ARANOX:
Naugutuck,...)
4. 2,6-DITERTBUTYL-4-METHYL PHENOL (2,6- ditertbutyl-pcresol; 2,6-Ditertbutyl-p-hydroxytoluene)

4.1. Tn thng mai:

IONOL: Shell Chem.
AMOCO 533 ANTIOXIDANT: Amoco
TENEMENE 3: Eastman
v.v....
CAO SU THIN NHIN 373

4.2. Cng thc:

CH3
CH3

OH

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

4.3
4.3.. Tnh cht:
Dang tinh th hay vay mau trng hi co mui phenol. d: 1,04.
0

T nc: 69 - 750C. Thuc nhom hp cht phng hng hydroxyl.

4.4. Tac dung:

Phong lao cao su (thin nhin va butadiene-styrene) co hiu
qua khang oxygen iu kin bnh thng va nhit lao hoa tt.
- Chu yu thng dung phong lao cao su sng (crpe, t). y
la im khac bit ln so vi a s cac cht phong lao s dung cho
cao su lu hoa co khuynh hng xuc tac lao hoa cao su sng.
- i vi san phm lu hoa ch bin t cao su hay latex cung
co tac dung phong lao nhng kem hn phenyl--naphthylamine.
Nhng c bit khng bin i mau sc san phm di anh
hng cua anh nng mt tri. Do o thch hp cho ch bin san
phm mau trng hay mau ti. Trng hp cn at kt qua ti
a nn phi hp vi cht khang oxygen c bit
mercaptobenzimidazole.

4.5. Lng dung: 0,5 - 4% i vi trong lng cao su kh.

4.6. Cht co hiu qua tng t:
- Ditertbutyl hydroquinone (SANTOVAR O: Monsanto Chem.
Cty, v.v...)
- Ditertamyl hydroquinone (SANTOVAR A: Monsanto, v.v...)
ANTIOXYDANT DAH hay ANTAGE DAH: Kawaguchi Chem.
Ind.

374 CAO SU THIN NHIN

5. MERCAPTOBENZIMIDAZOLE: MB

5.1. Tn thng mai:

ANTIOXYGENE MB: Saint Denis
PERMANAX 21: Rhne Poulenc
ANTIOXYDANT MB hay ANTAGE MB: Kawaguchi. Ind. v.v...

5.2. Cng thc:

N
C

SH

N
H
H

5.3. Tnh cht: Bt mau trng hay trng hi xam, khng mui,
v ng. Ty trong d: 1,42, T0nc: 280 - 3000C va b nhit phn.
Khng tan trong nc va chloroform. Tan t trong xng va benzene. Tan kha trong cn.
5.4. Tac dung: Trong ch bin san phm tiu dung t cao su
kh hay latex, mercaptobenzimidazole co 4 tac dung:
1. Chu yu phong lao cho cao su lu hoa co hiu qua khang
oxygen c bit (antioxidant desactiveur) va khang ng (Cu).
2. Tr hoan manh cht xuc tin lu hoa cc nhanh nhom
dithiocarbamate.
3. Xuc tin lu hoa cao su tng hp polychloroprene.
4. Nhit ng c latex 80 - 1700C, nht la latex n nh
hoa vi NH3.
- Khac vi a s cht phong lao khang oxygen khac co nng lc tr
hoan s hp thu oxygen cua cao su lu hoa, MB co nng lc ky diu la
tai lp cac cu ni gia cac phn t cao su b t trong vong lao hoa.
o la nguyn nhn thng dung phi hp vi cac cht phong lao khac
hiu qua at ti a, nht la s khang nhit va khang Cu, Mn.
CAO SU THIN NHIN 375

- Tac dung tr hoan cht gia tc nhom dithiocarbamate co ch

cho cao su sng, giam c nguy him lu hoa sm hn hp can
luyn, va co c tnh khang lao v sau.
- So vi cac cht thu nhit ng c latex khac, MB co u
im la co th dung cho cac hn hp latex n kha cao, hn hp
latex (cung co hoa cht khac) u n nh sut thi gian kha lu
va khng cn phai loai tr cht thu nhit sau khi ng c, khi
o co ca chc nng phong lao.
- Cht phu tr: Moi hoat tnh cua MB u cn co ZnO phu tr.
- c tnh cua hn hp cao su latex:
hn hp sng: MB phn tan rt tt do hoa tan c trong
cao su. Trng hp latex, cn tan nghin vi nc at mn
nh moi hoa cht khac. Lu y: MB co tnh acid yu, do o cn
dung cht n nh tt cho hn hp latex co MB.
l

hn hp lu hoa: MB tng hoat cac cht gia tc lu hoa

baz (DPG), tr hoan nhe cht gia tc acid (MBT v.v...) va khng
co tac dung vi cht gia tc trung tnh nhom thiuram (ring
dithiocarbamate lai co tnh tr hoan).
l

Do co nhiu tac dung vi cao su va cht khac, ta nn li dung

trit nhm co s phong khang tt ti a, c bit la tnh
khang nhit, nht la hn hp cao su hay latex lu hoa vi cht
thiuram polysulfur khng dung lu huynh, phi hp vi cht
phong lao khang nhit khac.
Bi tnh khng anh hng mau sc san phm k ca phi ra
anh nng, c bit thch hp cho phong lao cac san phm mau
trng hay mau ti, cung nh tnh khang Cu, Mn n c cht
v c re tin nhim kim loai c nay nh: bt t, set kaolin,
v.v...
i vi san phm cao su trong sut, cn ha thp lng dung
0,5% i vi trong lng cao su kh, tranh gy uc san
phm.
376 CAO SU THIN NHIN

5.5. Lng dung:

- Dung nh cht phong lao chnh:
Khang O2 c bit: 0,5 - 3%
Khang Cu, Mn: 0,5 - 2%
- Dung nh cht phong lao phu tr: 50 - 100% i vi lng
cht phong lao chnh.
- Dung nh cht tr hoan tac dung cua cht gia tc nhom
dithiocarbamate 0,5 -1,5%.
- Dung trong latex (co tac dung thu nhit ng latex): 0,5 1,5%

5.6. Cht co hiu qua tng t:

- Mui kem Mercaptobenzimidazole (PERMANX Z 2l: Rhne
Poulenc, ANTIOXYGENE MBTZ: Saint Denis, v.v...) t anh
hng ti cht xuc tin lu hoa khac va n nh latex kem
hn MB...
6. DISALICYLAL PROPYLENE DIAMINE-1,3 (N, N'-disalicyliden - 1,3 - diamine propan).

6.1 Tn thng mai:

COPPER INHIBITOR (50,65 X. 812-L): E.l. du Pont de
Nemours v.v...).
- Cng thc:

C
OH

H
N

C
OH

6.2 Tnh cht:

Cht long, mau h phach, mui c trng. d: 1,03. Tranh tip
xuc vi da.

CAO SU THIN NHIN 377

6.3. Tac dung:

Phong lao chuyn khang ng (Cu) va mangan (Mn) tc la khang
lai tac dung xuc tac oxide hoa cao su cua cac kim loai nay cho cao su
thin nhin, cao su butadiene-styrene va polychloroprene, khng co
hiu qua khang oxygen, anh nng va ozone.
ng hay mangan dang hai nht cho cao su la stearate ng
(oxide ng + acid stearic), resinate ng. K n la sulfate,
chloride, acetate, sulfide ng. Cac mui ng con hai hn na
khi co cht du hay cht khuch tan hoa giup chung d khuch
tan trong cao su. Ngun truyn Cu, Mn vao cao su chu yu la
nhng cht n v c re tin nh: set kaolin, bt t cac loai,
CaCO3 vai loai ch si, v.v... hoc hoa cht co ham lng Cu hay
Mn cao, hoc cao su tip xuc trc tip vi ng. o la nguyn
nhn cac dung cu, thit b san xut mt hang cao su khng th
bng ng va hn hp chu cao su tinh t sm b chay nhao.
S phong khang cua disalicylal propylene diamine qua phan
ng vi ng hay mangan hin din trong cao su thanh hp cht
co tnh bn hoa hoc ln, che khut va tan t trong cao su. Nh
vy trng hp ch bin san phm co lng bt t cao vt qua
ham lng 0,01% Cu va 0,005% Mn hay co tip xuc vi Cu nh vo
boc dy in, cn thit phai s dung no hoc cht khang oxygen
co hiu qua khang ng tng t.

Lu y: disalicylal propylene diamine co tac dung tng hoat

lu hoa cho cac hn hp cao su thin nhin co cht gia tc nhom
thiazole, thiazolin va thiuram. Do co tnh kch thch rat da, s
dung cn thn trong tranh tip xuc trc tip va tranh hi bui bc
ln. Gy bin i nhe mau sc cao su lu hoa, thn trong cho ch
bin mau ti va khng th dung cho ch bin mt hang tip xuc
thc phm.
6.4. Lng dung (% i vi khi lng cao su kh).
- Cao su thin nhin: 0,3 - 1,5%

378 CAO SU THIN NHIN

- Cao su tng hp butadiene-styrene: 0,3 - 1,75%

- Cao su tng hp polychloroprene: 0,3 - 1,25%
- Latex cac loai: 0,3 - 0,75% (i thanh dang nhu tng)
7. DIBUTYL DITHIOCARBAMATE NIKEL

7.1. Tn thng mai:

NBC: E.l Du Pont de Nemours
ANTIOXIDANT NBC hay ANTAGE NBC: Kawaguchi Chem. Ind.
BTN - HENLEY: Henley
v.v...

7.2. Cng thc:

(C4H9)2N

C
S

Ni

N(C4H9)2

7.3. Tnh cht: Bt mau xanh la cy sm, khng mui. d: 1,26,

T nc: 860C. bc chay 2630C. Tranh tip xuc vi da.
0

7.4. Tac dung: Trong ch bin san phm tiu dung co tac dung:
1. Khang quang huy ozone phong s nt ran iu kin tnh
hay ng cho cao su tng hp butadiene-styrene phi ra anh
nng mt tri. Khng co hiu qua khang oxygen. Giup nng cao
chu thi tit rt tt.
2. Tr hoan s hoa nu cho cao su tng hp chloroprene khi
phi ra anh nng.
3. Gia tc lu hoa cc nhanh cho cao su thin nhin. Tuy
nhin, do no lam suy yu tnh chu lao hoa cua san phm nn
him khi dung vi tac dung nay.
Trong s phong khang quang huy, cac cht khang oxygen ph
bin PBN lai gia tc tin trnh h hong san phm khi phi ra
nng, k ca co dung cht lu hoa nhom polysulfur thiuram.
Trong khi o dibutyl dithiocarbamate Ni co hoat tnh khang
CAO SU THIN NHIN 379

quang huy kha nhanh, ma c ch phan ng cha hiu ro. Ch co

cac gia thit a ra c cng nhn nhiu nht la tac dung tao ra
nh man anh phan chiu cac bc xa qua phan ng hoa hoc, nht
la cao su butadiene-styrene co cht khang quang huy n vi
khoi carbon en, do tnh hoa m tia sang cua phm nay (sc t
trng mc du co kha nng phan chiu cao, nhng khng bao v
cao su c do tnh hoa m yu).
hn hp cao su chloroprene, dibutyl dithiocarbamate Ni co
anh hng tr hoan nhe lu hoa va lam suy yu tnh cht chu lao
tt, do o cn co cht phong lao thch hp.
hn hp cao su butadiene-styrene, cht nay truyn mau
xanh cua no, do o cn thn trong dung cho hn hp mau trng
va mau ti.

7.5. Lng dung: (% i vi trong lng cao su)

- Dung nh cht khang quang huy cao su butadiene-styrene.
San phm mau trng:
San phm mau ti:
San phm mau en hay sm mau:

0,1 - 0,25%
0,1 - 0,5%
0,5 - 1%

- Dung nh cht tr hoan hoa nu cao su chloroprene: 0,5 - 1%.

8. SAP PARAFIN

8.1. Tnh cht: Dang khi, phin, tinh th trng trong. d: 0,85
- 0,91. T0nc: 45 - 620C. Si trn 3000C. Cu tao chu yu la hydro
carbon no chui thng. Khng tan trong nc. Tan trong ether va
cn nong, chloroform, tinh du thng, carbon disulfide. Acid va
baz khng n mon. S dung cn tan nghin hay got mong.
8.2. Tac dung: Trong ch bin san phm cao su lu hoa, sap
paraffin co hai tac dung chnh:
1. Hoa deo yu cho cao su (thin nhin, tng hp) hn luyn
giup cho hn hp cao su tranh dnh truc may nhi, may can, vis
may un ep.
380 CAO SU THIN NHIN

2. Phong khang quang huy va ozone gian tip cho cao su lu

hoa do s di chuyn kt tinh mt ngoai san phm thanh mt
lp vang rt mong. Khng co hiu qua khang oxygen va Cu, Mn.
Toan b chc nng cua sap paraffin co c do tnh hoa tan t
trong cao su, thch hp cho ch bin san phm qua nh hnh
un ep (rut xe, dy thun khoanh, ng dn nc v.v...), khang
quang huy, O3 cho san phm hoan tt lu hoa.
- i vi hn hp cao su sng sap paraffin phn tan tt, do co
nong chay thp.
- i vi hn hp latex, cn bin i thanh dang nhu tng
chung vi acid stearic (qua may anh) hoc thay th la du paraffin.
- i vi hn hp lu hoa: sap paraffin lam giam lc keo t,
va lc nh dan, thay i nhe dan dai hay cng, khng anh
hng n mau sc san phm. Phm tinh khit dung c cho
ch bin mt hang tip xuc thc phm, dc phm.
phong khang anh nng mt tri tt, nn nhi trc tip vao
cao su sng (va li dung tnh d nh hnh) di chuyn phat l
ra mt ngoai dn dn, thi gian phong v lu dai hn phun, trang
b mt san phm lu hoa hoan tt (d b n mon).
Cung nh acid stearic ta co th dung nh cht bi trn, giup
d thao san phm ra khun hay thoa ln truc may can luyn hn
hp co dnh truc cao.

8.3. Lng dung: 0,5 - 2% i vi trong lng cao su kh.

8.4. Cht co hiu qua tng t:
- Cac loai sap khac: sap ong, Ozokerit, v.v...
- Du paraffin
- Vaseline v.v...

CAO SU THIN NHIN 381

CHNG XV

CHAT ON TRONG CAO SU

A. NH NGHA
- Cht n tng cng lc cao su la cht pha trn vao cao su
(vi mt lng ln) giup cho hn hp cao su lu hoa tng cng
c cac tnh cht c hoc.
- Cht n tr la cht pha trn vao cao su (vi lng ln) ha
gia thanh hn hp cao su lu hoa khng lam tng cac tnh cht
c hoc.
- Cht n pha loang la cht co tnh tng hp vi cao su, pha
trn vao (lng ln) ha gia thanh, va co tac dung ln mt s
tnh cht c bit.
B. PHAN LOAI
- V mt hoa hoc cn phn bit:

1. Cht n v c: set kaolin (bt t), CaCO3, khoi carbon

en v.v...
2. Cht n hu c: bt g, bt mc cht (lignine), bt cao su
tai sinh, factice, bt cao su lu hoa v.v...
- V mt tac dung cn phn bit:

1. Cht n tng cng lc cao su: khoi carbon en, silica c

bit, bt lignin cc mn, v.v..
2. Cht n tr: CaCO3 th, bt t th v.v...
382 CAO SU THIN NHIN

3. Cht n pha loang: cao su tai sinh, factice, bt cao su

lu hoa.
C. CAC IEM LU Y
Mc du c ch tng cng lc cao su rt phc tap, n nay
khoa hoc cha hiu ro tng tn, song cac cht n hu c va v
c c s dung tng cng lc cho cao su cung cn oi hoi ti
thiu phai co:

1. mn cao (ng knh phn t va c hat cht n).

Lu y: dung xuc giac khng th kt lun v mn yu cu,
ma cn phai kim tra qua cac loai ry.
2. Phn tan tht tt trong cao su: tranh s kt tu ma mt
thng kho thy c.
Ngc lai, cac cht khng at hai yu cu k trn se la nhom
cht n tr.
Cn lu y ti cac tnh cht:

a. pH cua cht n: anh hng tc lu hoa hay tac dung cua

cht xuc tin.
b. hp thu hoa cht khac: anh hng lng dung, thanh
phn cu tao cng thc.
c. Ham lng tap cht:
- Ch, cadmium, Fe ... anh hng n mau sc cua san phm lu hoa.
- ng, mangan: anh hng n lao hoa.

d. m : anh hng n kha nng phn tan trong cao su va tc

lu hoa.
e. Lng dung cht n: anh hng n cac tnh cht cua hn
hp cao su sng va san phm lu hoa.
D. CAC LOAI CHAT ON THONG DUNG

I. Khoi carbon en (carbon black):

CAO SU THIN NHIN 383

I.1. Ch tao:

Ch tao khoi carbon cn co khoang 40 iu kin va theo 4

phng phap. Ta cp 3 phng phap tng quat san xut 3
nhom khoi carbon s dung cho nganh cao su ch bin:
- Phng phap mang (channel) con goi la phng phap hm
(tunnel) vn la t chay khng hoan toan kh t thin nhin
trong hang loat thit b c bit b tr sao cho ngon la lim vao
thep ch U, khoi se bam vao o.
- Phng phap lo lin tuc (furnace): t chay khng hoan toan
kh t thin nhin hay hydrocarbon (du mo) phun sng, lng
khng kh c kim soat, lam ngui khoi qua ra nc.
- Phng phap nhit phn hay lo tun hoan: nhit phn hydrocarbon th kh thanh carbon va hydrogen. Nhit lng cn
cho nhit phn c cung cp bi s t chay mt phn cht kh
nay. Nh vy chu ky gm co ky nung nong bi s t chay kh va
ky sinh ra khoi bi s nhit phn cht kh, lun phin nhau.
I.2. Phn loai:

Khoi en s dung cho nganh cao su c phn lam 3 nhom

chnh: mang (channel), lo (furnace) va nhit (thermic) theo 3
phng phap ch tao. V phng din thc t, chung c phn
loai nh sau:
- CC: Conductive Channel
- HPC: High Processing Channel
- MPC: Medium Processing Channel
- EPC: Easy Processing Channel
- HAF: High Abrasion Furnace
(hay SAF, ISAF: Super Abrasion Furnace - Intermediate Super Abrasion Furnace)
- RF hay VFF: Reinforcing Furnace - Very Fine Furnace
- FF: Fine Furnace
384 CAO SU THIN NHIN

- HMF-1 hay FEF: High Modulus Furnace hay Fast Extrusion Furnace
- HMF-2 hay HMF thng: High Modulus Furnace
- SRF hay GPF: Semi Reinforcing Furnace - General Purpose Furnace
- CF : Conductive Furnace
- FT : Fine Thermic
- MT : Medium Thermic
I.3. Tnh cht: Tt ca cac loai dang bt hay hat xp, mau en

tuyn, hp thu du, co cac tnh cht khac nh sau:

Nhom
loai

ng

B mt

knh

ring

trung

(m2/g)

pH

bnh cua

Lng

in

du

tr

en

hut

(kg/100

sut

cht

kg)

(/cm)

xuc

mi phn

tin

t (m)

(%)

Mang

5-30

CC

17-24

HPC

23-26

3,7-5,6

140-280

108

5-50

80-100

72-80

15-20
40-50

MPC

25-28

90-115

75-89

EPC

27-30

105-140

83-108 120-180

Lo

25-80

HAF

26-30

90-100

VFF

25-35

80

72

CF

50

75-80

70-80

1-3

FF

30-40

65-95

67-78

1-3

HMF

45-50

30-50

60

FEF

55-60

40-60

60-65

HEF

55-60

35

60

SRF

75-80

25-35

60

1-3

8,5-10

Nhit phn 100-120

FT
MT

100-110
110-120

15-35

90-1050

5-10

75-80

105-1160

6,3-9
15-25
8-20

68-900

60
60

900-1300
2-3

CAO SU THIN NHIN 385

I.4. Cng dung - Tac dung:

Ngoai tr nhom s dung chuyn bit cho mc in, sn (phng

phap mang co truc hay a quay tron cho phm mn 5-25m va
tr s sc en 57-870), cac loai khoi carbon k trn u co chc
nng:

1. Tng cng lc cho cao su kh (thin nhin hay tng hp)

khi dung lng cao, hiu qua nay khng co latex.
2. Nhum sc en cho cao su hay latex (thin nhin tng hp
khi dung lng cao hay thp).
Tnh cht cua khoi carbon co anh hng quan trong ti tnh
cht cua hn hp cao su lu hoa. Tng quat:
- Khoi carbon cang mn cang tng lc keo t. Ngoai tr nhom
chuyn dung cho nganh in (mc in loai HCC, LCC, LFC...) mc
du mn hn khoi MPC nhng chung trn thc t kho ma nhi
c vao cao su.
- Khoi nhom mang co phan ng acid (pH <7) lam cho cac hn
hp cao su thin nhin hay cao su tng hp butadiene-styrene,
butadiene, isoprene, butadiene-acrylonitrile hay Thikol F.A
(cht polymer hoa t polysulfur hu c) t b lu hoa sm, hay
kem nhanh hn khoi nhom lo co phan ng kim (pH > 7) nht la
trng hp co cht gia tc acid (MBT).
- hut du cang cao cho ch s cu truc cao
100 %

hut du o c

hut du bnh thng

a ti trang thai kt tu dang chui li khi nhi can vao hn

hp cao su, lam cho tac dung tng cng lc kem hn khoi co cu
truc nho nhng co cung c hat va pH. Tt nht, bt c loai khoi
nao cung nn a vao dang hn hp chu. hut cht xuc tin
giup ta chnh lng dung cht xuc tin lu hoa trong hn hp
cao su theo cht lng cua khoi carbon s dung. Noi chung, cn
386 CAO SU THIN NHIN

tng lng MBT, khi dung khoi nhom mang n t l cao hoc
giam lng MBT khi dung khoi nhom lo.
- c tnh tng cng lc cho hn hp cao su lu hoa, th hin
tng loai nh sau:
Khoi carbon CC: Co hiu qua tng dn in ln ti a,
chu lc xe rach, va chu ma sat mai mon tt. Do o thch hp
cho ch bin san phm dn in tt, khuch tan tnh in sinh ra
trong luc s dung: dy couroie (dy trn), tham cao su nong v.v...
l

Khoi carbon HPC: Tng cng lc ti a khi phn tan hoan

toan trong cao su. Thi gian hn luyn cao su va khoi nay lu
hn, va tiu thu nng lng cao hn nhom MPC. Hn hp sng t
mm deo va kho un ep. Cho lc keo t, chu ma sat rt cao
va dn nhit kha tt, nhng bn phn huy ni va an
hi (ny tng) cua cao su lu hoa i vi khoi nay kem hn khoi
MPC. Thch hp cho ch bin san phm uc khun.
l

Khoi carbon MPC: Co hiu qua tng cng lc cao, va d

nhi vao cao su a hoa deo mm va phai. Co tnh tng hp vi
nhiu loai cao su tng hp. Thch hp cho a s ng dung thng
thng: hn hp cao su mt ngoai vo xe (lp) cac loai, san phm
cng ngh v.v...
l

Khoi EPC: Co tnh d trn vao cao su, do o co th n vi t

l cao hn MPC. Lu y cn chnh lng dung sao cho san phm
at tnh cht phu hp v lc keo t, chu ma sat, va an
hi (ny tng). So vi khoi MPC, loai nay cho chu phn huy
ni cao hn va cung tng hp vi cao su thin nhin va nhiu
loai cao su tng hp. Thch hp tng cng lc cac san phm ch
bin qua nh hnh oi nha, bm nen.
l

Khoi HAF: Cho cac tnh cht c hoc tt nh khoi MPC, c

bit nht la chu ma sat mai mon. Cung cho dn in
tng t khoi CC khi n vi ty l 40% i vi trong lng cao su.
Thng dung tng cng lc cac loai cao su. S dung lu y ti
l

CAO SU THIN NHIN 387

tc xuc tin lu hoa va chn sm. Thch hp cho ch bin

san phm chu mai mon: gai (mt ngoai) vo xe cac loai, truc cha
lua (xay xat) v.v...
Khoi VFF: Co mn at gn bng cac loai nhom mang
(channel) d nhi can vao cao su, nht la cao su butadiene-styrene a hoa deo (s luyn) t. Noi chung, giup tng tnh d hn
luyn hn hp cao su, d nh hnh, tng cng lc cao, cho lc
nh dan cao, dan dai thp, chu ma sat cao. Do o co th
thay th nhom HAF, SAF, ISAF cho san xut san phm tng t
qua nh hnh ep un, bm nen.
l

Khoi FF: Cho chu un gp va an hi cao, nhng

khng lam giam lc keo t (thng thng an hi tng
quan nghch vi lc keo t). Loai nay d phn tan vao cao su
tng hp GR-M ma khng gy ra s phat nhit trong luc hn
luyn nh cac loai khac. Thch hp cho san phm chu iu kin
bt li v ng lc tnh nh: hng (lp) vo xe cac loai, m cao su
chng chn ng v.v...
l

Khoi HMF: Co c tnh d nhi trn va n c lng ln

vao cao su. Giup hn hp cao su sng co co rut nho, sau khi
nh hnh can. Tnh cht nay c bit thch hp cho ch bin san
phm qua nh hnh s b tranh co rut cao nh giy, ung...
nht la hn hp co cao su butadiene-styrene, va cac san phm
cn thay i b day khi ep un, bm nen. bin hnh ( d)
sau khi dan thp nh rut xe (cac loai) nht la hn hp co cao su
butadiene-styrene.
l

Khoi FEF: Khac bit vi HMF qua cu truc cho hn hp cao

su sng tnh d un ep, bm nen. Giup tng lc dan san phm
lu hoa cao hn HMF va cho cng tng i ln. Noi chung,
thch hp cho ch bin san phm c ban la cao su thin nhin va
cao su butadiene-styrene n thp, qua nh hnh ep un nh
rut xe cac loai.
l

388 CAO SU THIN NHIN

l Khoi CF: Cho dn in tt nh khoi acetylene, thch hp

ch bin vo xe may bay hay xe in, trit tiu tnh in, con thoi
may dt, ng dn xng, hay dn nhit (tham cao su nong, san
phm tip xuc nen ep). Cn thit thc hin nhi vi cao su cho
nhanh vao cui ky hn luyn do tnh dn in co quan h ti s
thanh lp chui cua loai khoi nay va chon cao su thch hp nht
nh cao su butadiene-styrene chng han.
l Khoi HEF: Giup tng lc xe rach cao hn hp lu hoa k ca
khi a b dan cng ln. Do o thch hp cho ch bin: quai dep
ru, giy guc cao su, hng vo xe cac loai, ng nc, v.v...

Khoi SRF: Loai nay s dung rng rai, ng dung cho moi san
phm mau en. Co 3 im ni bt nht ngoai c tnh ban tng
cng lc:
l

1. T trong thp.
2. Cai thin chu du cho san phm lu hoa khi tng lng n.
3. Cho an hi (tng) cao cac hn hp cha no.
Thch hp cho san phm ng dn xng bng cao su chloroprene, hng vo xe cao su butadiene-styrene, m chng chn
ng cao su thin nhin, giy dep, vo boc dy in, rut xe,
v.v....(khoi Lamblack (LB) tng t)
Khoi FT: Cho lc nh dan thp, an hi ln va lc xe
rach cao. Thch hp cho ng dung ch bin rut xe, cac san phm
uc.
l

Khoi MT: Thng c s dung nh cht n tr cai thin

cac bn nh chu du chng han. Hiu qua tng cng lc rt
yu.
l

1.5. Lng dung (% i vi trong lng cao su)

- Dung nh phm mau nhum en: 1,5 - 4%

- Dung nh cht n tng cng lc duy nht: 20 - 50%
- Dung phi hp vi cht n khac: 10 - 30%
CAO SU THIN NHIN 389

II. Bt t: (set thng, set kaolin, tinh t o,...)

II.1. Thanh phn hoa hoc:

Cu tao chu yu t hoa hp cua nhm, silicon va nc. Co ln

Fe, Ti, Ca, Mg, K, Na, Mn, Cu, vi ham lng thay i theo loai
va vung t. T s Si/Al thng la 2/1 co th at 6/1 hay hn na
bentonite.
II.2. Tnh cht va iu kin s dung cho nganh cao su:

- T trong trung bnh d: 2,6.

- Mau: o, nu, trng, trng nga, vang, xam, lam.
- m : bnh thng khng co tnh hut m, khng kh co
90% m ch hut 1,3% nc. Cn bao quan ni kh rao.
- Dang bt mn, phn t set hnh luc giac co b day nho hn
canh rt nhiu. Phm tt khng co cat mn, toan b qua c ry
325 mesh.
- pH: a s co phan ng acid khi khuch tan trong nc.
Phm tinh mn x ly qua trm lng, cn trung tnh hoa hoc
kim hoa (pH = 7).
II.3. Cach ly tinh t:

- Theo li kh (cho phm cht thng): Thi t th th kh

a c tan nghin, cac phn t mn bc ln cao, cac phn t to
hn lng nhanh xung.
- Theo li t hay trm (cho phm cht rt tt): Khuy t th
vi nc sach, qua loat ry dao ng hoc yn mt thi gian
ngn gi lai hay trm lng u tin a soi, cat to vt la...
Sang qua h hay b khac. Sau mt thi gian trm lng co kim
soat, thu ly cac oan khac nhau: phn trn cung cc mn, phn
k mn, phn di kem mn hn va phn di ay toan la cac
phn t to va cat mn, nh vy theo phng phap nay co th co
nhiu hang. Lng tinh mn thu c t 10 - 35% i vi trong
lng t th (phi kh hay sy kh can mn).

390 CAO SU THIN NHIN

i vi set kaolin, i luc cn ty trng, khi cac oxide st

khng tan thanh hp cht st tan trong nc, tranh s nhum
mau hay anh hng mau sc san phm v sau.
II.4. Tac dung:

Trong ch bin san phm cao su (t cao su kh hay latex) thin

nhin, tng hp, cac phm t la cht n co cac c im sau:
- n tr khi phm khng at yu cu v mn. Lc keo t
cua hn hp cao su lu hoa giam nhanh theo ty l n tng.
- n tng cng lc khi phm at yu cu v mn, la loai
cng, cho lc nh dan va lc keo t cao, chu ma sat mai mon
tt. Tr ma sat, cac c tnh at ti a khi lng n la 10% va
vn tr s cao cho n 25% th tch cao su. Qua gii han nay, c
tnh kem dn nhng vn cao hn phm khng at v mn.
- Hoa cng hn hp sng theo t l n, do o thch hp dung
lam cht n cho cac mt hang cn tranh bin dang vao luc lu
hoa. S phn loai phm t (tr tinh t o) loai cng va loai
mm khng da vao thanh phn hoa hoc, ma ch da trn c s
hoa cng hn hp cao su sng. Cho cng cao su lu hoa kem
hn khoi carbon nhng cao hn CaCO3.
Trong cac phm t, tinh t o ni bt nht la cho chu ma
sat mai mon tt nht. c tnh tng cng lc cua cac phm t
thng kem hn khoi carbon en, nhng do hiu qua kinh t nn
thng dung phi hp ch bin san phm cao cp mau en hoc
s dung lam cht n duy nht cho ch bin moi san phm ph
cp, c bit san phm n trn 100% chu mai mon nh truc cha
lua, tham cao su (tapis), giy, dep, guc cao su, v.v...
Khi s dung bt t cn lu y nhng im quan trong:

1. Kim tra mn: Ly mu nhiu v tr cung mt bao cha

va nhiu bao, nhiu l khac nhau. Dung ry thng kim tra soi
a, vt la. Ry li mn kim tra cat, vt la mt khng thy
c. Co muc ch tranh:
CAO SU THIN NHIN 391

a. Lc keo t rt kem, tai im o hay gy h hong san

phm nh tao l mot, gy soc hn hp un ep, v.v...
b. Pha may moc thit b khi hn luyn, nht la vao luc ep
mong phn tan tt, hay vao luc can nghin kh hay t.
Dung ry 300 mesh xac nh phm tr hay tng cng lc.
Noi chung, s lng gi lai ry nay cang cao, tac dung cng
lc cang kem, kt qua xem nh n tr.

2. Kim tra mau sc hay ham lng cht co anh hng mau
sc san phm lu hoa khng phai mau en nh: Fe, Cd, Pb, v.v...
Trn thc t co th ap dung lu hoa hn hp (mu nho) co cha
san phm t so sanh vi mu hn hp chun. Phm tinh t o
thch hp ch bin san phm mau en hay mau o hoc giam
c lng phm mau o.
Phm bt kaolin thch hp cho ch bin san phm mau trng,
mau ti khi ham lng tap cht hoa en rt thp hay a qua x
ly ty trng.

3. Kim tra pH cua phm t: Nu pH < 7 (acid) se gy tr

hoan hn hp cao su co cht gia tc acid (Accelerator M, DM...)
vi cng cang cao khi tr s pH cang thp va lng n cang
cao. Trong trng hp nay co th tng lng cht gia tc hay
dung phu tr cht gia tc baz (nh DPG - Acc.D) hoc dung phi
hp vi cac cht kim tnh trung tnh hoa, bao gm xem xet
cac cht anh hng ti tc lu hoa khac. Nu pH = 7 - 8 khng
anh hng ti tc a nu, nht la nhng phm qua x ly trm
lng a trung tnh hoa. Phm pH acid con d gy ng c cac
hn hp latex, ngc lai phm pH kim thch hp lam cht n
cho latex va co th ln ti 500% (co tnh cach th nghim, thc t
hu nh ch n cao nht la 300%).
4. Lng n cang cao, ngoai vic iu chnh lng cht gia
tc, lng lu huynh va cht khac b hp thu, cn thit phai s
dung cht phong lao co hiu qua khang oxygen kim khang Cu,

392 CAO SU THIN NHIN

Mn (hoc cht chuyn khang Cu) khi tng lng n vt qua

0,01% Cu hay 0,005% Mn i vi trong lng cao su, han dung
san phm cao hn va phong hin tng lao hoa chay nhao sm do
tac dung xuc tac oxide hoa cua cac kim loai nay. Thng thng,
lng n di 25% th tng ham lng Cu, Mn khng vt mc
qui nh.
cht lng san phm tt, ngoai cac yu cu v cht lng
t noi trn, tac dung tng cng lc ang k khi co s phn tan
tt trong cao su. o la nguyn nhn ngi ta chung ch tao hn
hp chu tinh t t latex (50 TL - 100 TL - 150 TL - v.v...)
II.5. Lng dung: (i vi phm cc mn va tnh theo t l %

i vi trong lng cao su thin nhin)

- San phm co lc keo t > 200kg/cm2 : 15 - 40%
- San phm co lc keo t t 100 - 200 kg/cm2 : 40 - 100%
- San phm co lc keo t < 100kg/cm2: 100 - 300%

III. Calcium carbonate: CaCO3

III.1. Tn khac: Carbonate calcium - Craie - Bt a - Bt a

vi - Bt phn.
III.2. Thanh phn hoa hoc: Chu yu la calcium carbonate, co

tap cht silica, calcium sulfate, oxide st, t set, calcium hydroxide, manganese hydroxide, v.v...
III.3. Tnh cht: Bt mau trng. d: 2,7. nguyn cht 90 -

99,5% CaCO3 tuy theo phm thng mai. Kch thc phn t
thay i t 0,02 - 3m.
III.4. Ch tao va phn loai:

- Calcium carbonate thin nhin chit rut t a vi mo, qua

phng phap kh hay t nh trng hp bt t.
- Calcium carbonate kt tua, co c t phan ng cua kh CO2
suc vao nc sa vi (vi sng kt qua t un a vi + nc) hoc

CAO SU THIN NHIN 393

phan ng gia calcium chloride va sodium carbonate. Loai nay

thng cho mn va cc mn.
Tng quat ca hai loai c phn hang nh sau:
1.
1.- Cc mn khi phn t < 0,1m.
2.
2.- Mn khi phn t t 0,1 - 1m.
3.
3.- Trung bnh khi phn t t 1 - 3m.
4.
4.- To khi phn t > 3m.

Lu y: hang to khng th nhn thy bng mt thng va khng

th xac nh bng tay s c.
III.5. Tac dung:

Trong ch bin san phm cao su (t cao su kh hay latex)

thin nhin, tng hp, CaCO3 la cht n co c im sau:
- Tng cng lc manh nht phm cc mn va yu dn tr
thanh n tr phm to.
- Tac dung tng cng lc cua CaCO3 cc mn cn co iu kin
la phn tan tht tt trong cao su, cho lc keo t, lc xe rach,
chu ma sat, bn va p tt, va t bin i cng, dan
dai, an hi va lc nh dan cua cao su lu hoa nh trng
hp bt t hay khoi carbon en. Ring chu un gp lai cao
hn khoi carbon (thch hp cho hng vo xe).
hn hp co cung lng n 25% th tch cao su, tng quat
loai CaCO3 kt tua cho lc keo cao hn t 20 - 40 kg/cm2, chu
ma sat mai mon tt hn 1,5 - 2,5 ln va lc xe rach cao gp 4 ln
loai CaCO3 thin nhin.
Nu phm co kch thc tng ng khoi carbon va x ly
phn tan tt trong cao su nh boc ao cac phn t (cang mn cang
kho phn tan trong hn hp) hiu qua tng cng lc se tng
ng khoi SRF va tng theo t l n cho n 70% cho lc keo
t va 100% cho lc xe rach.
- Nhng phm co phn t to (hang to) chng nhng khng cai
394 CAO SU THIN NHIN

thin c lc keo t, xe rach va nh dan, ma con ha thp moi

c tnh khi tng t l n ln dn. Cung nh bt t khng at
yu cu mn, CaCO3 c s dung lam cht n tr, ha gia
thanh san phm khng oi hoi co c tnh cao va khng tip xuc
vi acid, nh tham cao su (tapis), ng nc, chi tre em, v.v...
S dung CaCO3 ta cn lu y cac im khac nhau nh sau:
- trng hay ham lng Mn va Cu tranh s dung tng
lng n vt mc gii han hay cn thit s dung cht phong
lao co hiu qua khang O2 kim khang Cu, Mn va tranh s bin
i mau sc san phm khi dung lng cao.
- Nhng san phm san xut cha at yu cu, cn thit phai
qua ry gi lai a vi nho con sot... tranh h hai san phm va
thit b may moc.
Cn chu y ti ham lng Ca(OH)2 hay CaO d gy cht trn
may cac hn hp cao su can luyn, ep un hay lu hoa sm vao
luc tn tr, nht la hn hp co cht gia tc MBT do ha thp nhit
ti han, trong khi CaCO3 a co tac dung tng hoat hn hp co
cht gia tc acid.
- Phm co nguyn cht cao, thch hp n cho latex. D ch
tao dch khuch tan 70% CaCO3 ma khng cn pha loang, co li
cho ap dung phng phap nhit gel hoa.
III.6. Lng dung: Tng t bt t vi phm cc mn.

IV. Cac cht n dn xut t SiO2

IV.1. SiO2 thin nhin: (cat)

Cat la nguyn liu rt phong phu trn trai t. S dung cho

nganh ch bin cao su cn c tan nghin mn. tranh h
hong nhanh thit b tan nghin, cn nung nong ln 8500C.
nhit nay no chu s thay i th tch va t trong giup ta
nghin nat, mau sc cung c cai thin. T trong trung bnh d:
2,6.
CAO SU THIN NHIN 395

Tng quat, SiO2 c dung nh cht n tr, hoa cng hn

hp sng, cac tnh cht c hoc cao su lu hoa giam theo t l n,
nhng cng tng ln do o c ap dung trong ch tao cac loai
ng lu hoa lin tuc hi nc ap lc (tranh xep). Co tnh tr i
vi acid va baz, khng mui v va do co tnh mai mon nn thng
c dung cho ch tao gm ty.
hn hp cao su i luc co hiu qua tr hoan lu hoa, do o
cn chnh lai tc va lu y gy mon dao cho moi hn hp oi
hoi qua khu ct nh joint cao su.
IV.2. Si
O2 c bit:
SiO

X ly tan nghin, cat thin nhin khng th cho cc mn,

do o ngi ta tm cach x ly bin i sao cho at yu cu nay.
Phm thng mai gm: SILICA, HI-SIL, THERMO-SIL (My),
AEROSIL, DUROSIL (c) - FRANSIL, SILICE SPECIAL,
SILICE COLLOIDALE (Phap)... Kch thc cac phn t t 15 25m, i khi 40 - 50m. T trong trung bnh d: 2 .
Cach ch tao thng thng c giu kn, ta ch bit ti phm
AEROSIL (c) ch tao t silicium tetrachloride trn vi khng
kh va hydrogen, t pha di cai trng kim kh quay tron vi
tc nho, SiO2 se lng bam vao trng nay, ngui t nhin
con 1800C, c cao ly chuyn i qua vis chuyn. Nung bnh
thng 250 - 3000C loai chlorine dang HCl (co khoang 0,2%).
Noi chung, SiO2 co hiu qua tng cng lc cao su nhng hi
kem hn khoi carbon bi s khac bit v hoat tnh b mt, du at
mn tng ng. So vi khoi carbon, SiO2 cho lc keo t
hn hp lu hoa, lc xe rach, chu lan rng vt nt tt tng
ng. Lc nh dan, chu mai mon kem hn va cng cao
hn, k ca hn hp sng.
c bit tranh dung MBT gia tc lu hoa, cn tng lng
lu huynh va cht gia tc bi co hp thu cao. Lng n tng
cng lc tng t khoi carbon va nn cai thin tnh cht va quy

396 CAO SU THIN NHIN

trnh hn luyn vi dipropylene glycol, diethylene glycol, glycerine triethanolamine hay acid benzoic, bi co s ha thp nht
va phat nhit cua hn hp.
SiO2 c bit thch hp cho ch bin san phm cao su (t cao
su kh n latex) trong sut co n, tt hn magnesium carbonate. Khi o tranh dung acid stearic, bao gm dung cht phn tan
hoa chuyn bit nh glycol, glycerine hay amine: ng truyn
mau, gng tay giai phu (y t) v.v...
Ngoai ra SiO2 c bit con thch hp cho ch bin dy couroie
mau ti, phu tung may san xut thc phm, vo boc dy in,
ng hut, hng trng vo xe v.v...
IV.3. Calcium silicate: CaSiO3

Dang bt mn mau trng, khng mui. d: 2,1, pH: 9,8-10,2. Kch

thc phn t t 30-100m. Co c t dung dch sodium silicate
(cat + NaOH a qua lo nong chay) + dung dch CaCl2 (hoc sa
vi). Calcium silicate kt tua em ra sy kh va tan nghin.
Kha nng tng cng lc cho cao su thin nhin va cao su tng
hp cua calcium silicate c xp vao hang kem hn set kaolin
hoat tnh. Lng n thp cho lc xe rach va chu nhit va
chu lao tt. Lng n cao cho cng chu ma sat mai mon
kha tt. c bit so vi cac cht n khac, y la nguyn liu cho
hn hp cao su co cng cao, ngay ca lng n thp.
Khi s dung cht n nay ta cn lu y:
1. Khng s dung mercaptobenzothiazole (MBT) duy nht
gia tc lu hoa hn hp cao su t nhin bi v co phan ng tao ra
mui calcium cua MBT v tac dung, do o nn s dung cht gia
tc khac hoc tng hoat thch hp cho MBT. hn hp cao su
butadiene-styrene hay Nitrile anh hng nay b t hn, cn tng
lng cht gia tc cao hn lng dung bnh thng.
2. Cn s dung cht khuch tan c bit cho cao su kh ethylene glycol, triethanolamine hay glycol nhi trn vao cao su thin
CAO SU THIN NHIN 397

nhin hay tng hp (lng dung 6% i vi trong lng cao su)

cai thin gia tc lu hoa, ng thi giup cho cht n d
khuch tan tng lc keo t, xe rach va cng.
Calcium silicate thng dung lam cht n cho ch bin
(giy, dep) xp mn va dung chu yu cao su chloroprene (neoprene) cho lc dnh va cng tt.
Lng n tng cng lc cao nht la 25% th tch cao su.
IV.4. Silicate nhm:

Bt mau trng. d: 2,56. pH: 9,5 - 10,5. Co c t qung

silimanite hay hn hp nong chay silicon va nhm.
Tac dung tng cng lc kem hn SiO2 c bit, bi kch thc
phn t to hn va co xu hng kt tu nhiu hn (tc la phn
tan trong cao su kem hn.)
IV.5. Magnesium silicate ngm nc: bt talc

Bt mau trng, mn hay xam. Mn tay, trn. d: 2,72. Thanh

phn hoa hoc 4SiO2. 3MgO.H2O co th cha CaCO3 va cac tap
cht khac. Trch ly t qung mo. Kch thc trung bnh cua
phn t talc vao khoang 8m.
Thng thng bt talc c dung lam cht cach ly khang dnh
cho cac hn hp cao su sng bi tnh trn cua no va lam cht n
tr nh calcium carbonate hang to cho cao su thin nhin va cao
su tng hp, thch hp nht la cao su polychloroprene (neoprene).
Khac vi CaCO3, bt talc thch hp lam cht n cho san
phm chu acid, san phm co cach in tt va san phm nh
hnh qua un ep (do tnh trn). Con c dung cho ch tao cao su
ebonite, cht n cho san xut mousse latex.
Nhng phm ni a cn kim tra nh bt t trc khi s
dung.

398 CAO SU THIN NHIN

V. Mc cht (lignine)
V.1. Ngun mc cht:

Cng nghip ch bin cellulose (giy) cung cp lng ln mc

cht qua x ly dch cn d bng phng phap xut va sulfate hoc
phng phap acid, sulfide. Dung cho cao su la loai mc cht c
x ly bng phng phap sulfate.
V.2. Tnh cht:

Bt mau nu, sc sang nhat, thay i tuy theo phng phap

ch tao, khng tan trong nc va cac dung dch acid. Tan d
trong dung dch kim. T trong 1,3. Kch thc phn t thay i
t 0,5 - 20m, a s la 5-10m. La cht n hu c cho cao su.
V.3. Tac dung:

Tng cng lc cho san phm cao su thin nhin, tng hp,
ch bin t cao su kh hay latex. Cho cai thin lc keo t va xe
rach tng t calcium carbonate cc mn va tng cng lc nh
dan va giam chu ma sat mai mon.
cao su thin nhin, khi lng n mc cht cang cao, th lc
keo t giam dn va ngc lai i vi lc xe rach.
san phm co moi tnh cht hoan hao, nht la cai thin lc
nh dan va chu ma sat nn dung phi hp vi khoi carbon
en hay cht tng cng lc khac. Cn lu y, mc cht cho kt
qua tng cng lc cao su lu hoa tt khi no phn tan tt trong
cao su, nht la dang hn hp chu san xut t latex, tng t
hn hp chu tinh t hay khoi carbon en.
Trong hn hp cao su hay latex, cn thay i lng cht tng
hoat hay cht gia tc trong trng hp gy tr hoan lu hoa.
Do mau nu cua cht n nay, ta khng th dung trong ch
tao san phm mau trng, mau rt ti. Nhng do t trong thp,
nn no thch hp cho ch bin san phm nhe, mau en hay mau
nhat, san phm nh hnh qua phng phap nhung t latex.

CAO SU THIN NHIN 399

V.4. Cac cht n h

hu c tng t:

- Bt g: S dung nh cht n tr (bui mat ca, dm bao...) co

mn qua c ry: 100 - 120 - 140, tt nht la ry 200 mesh.
Nu bt g mn x ly vi formol trc khi trn vao cao su (tac
dung vi nhom phenol cua mc cht g tao thanh nha
phenolformaldehyde tao lc ni manh vi cao su). Co chc nng
tng cng lc nh set kaolin. y la cht n dung cho ch bin
san phm nhe mau ti, lng dung cao ma khng cn dung cht
hoa deo.
- X da, ch si vun, in in v.v... s dung di dang lam
cht n tr cho ch bin san phm nhe hoc dang si lam n
lin kt san phm tiu dung nganh xy dng (khng qua nhit
lu hoa). v.v....

VI. Bt cao su lu hoa

VI.1. Ch tao: T rong ba, vun d cao su lu hoa hay ph

phm trong san xut, san phm h hong khi tiu dung, nhng
cha lao hoa chay nhao. Tng quat, cho vao may can nghin 2
truc nm ngang co ng soi b mt truc, co ri nc, cao su
lu hoa se b nghin nat. Cac phn t to gi lai ry c a
tr lai vao may nghin nay.
VI.2. Tnh cht va phn loai s dung:

Tnh cht bt cao su lu hoa thay i theo xut x cua chung.

Trc khi s dung cn lu y ti mt s ly tnh. S phn loai cung
da vao cac ly tnh nay.
1. Thanh phn: Hn hp cao su lu hoa nguyn thuy dung
ch tao bt co thanh phn nn phu hp vi thanh phn hn hp
ch bin mi cho cht lng tt hn.
2. T trong: Chon bt cung t trong hn hp mi (bt dep xp
khac bt mai t vo xe).

400 CAO SU THIN NHIN

3. Mau sc: Yu t nay anh hng n mau sc san phm hoan

tt, do o mau cua bt cn ging mau hn hp mi.
4. mn: Gii han kch thc phn t va qua c ry 20 n
50 mesh, ly tnh hn hp mi khng thay i. Nu di gii
han nay, phn t bt se qua to va hn hp mi khng ng nht
(khng lang) va lam giam nhanh lc keo t. Nu bt at mn
trn gii han nh qua c ry 100 hay 300 se co tnh cht tng
cng lc, cai thin lc keo t va xe rach nhng se gy kh hn
hp can luyn.
5. Thi gian tn tr bt: Bt va mi ch tao se phan ng
manh tr lai vi lu huynh hn hp mi nhi trn chung.
VI.3. Tac dung:

Trong ch bin san phm cao su thin nhin, bt cao su lu

hoa c dung lam cht n pha loang loai hu c co cac hiu
qua nh sau:
+ cao su lu hoa:
- Ha thp lc keo t, dan dai, chu un gp va lc xe rach.
- cng thay i theo cng hn hp ban u.
- chu ma sat mai mon cao hn n tr va thp hn n
tng cng.
- Giup hn hp d chay vao khe ranh su trong khun, tranh
theo b mt san phm va giam kh bot kh.
- n nh kch thc san phm, cai thin ang k co rut
sau lu hoa.
- Khng anh hng lao hoa san phm hoan tt, i khi co
tac dung cai thin.
+ hn hp cao su sng:
- Hoa cng nhng tng i con gi tnh deo. Bt cang mn,
cang gy kh hn hp can luyn.

CAO SU THIN NHIN 401

- D nhi trn vao hn hp lng ln ma khng t phat nhit

qua nhiu bi s co xat.
- Giam tnh dnh trong may cua hn hp co bam dnh cao.
- D dang ep un hay can, cho mt lang nhn, n nh kch
thc va giam kh bot kh tao ra.
Tng quat, bt xut x t hn hp co n cang cao cang co tac
dung tr hoan lu hoa, co th li dung kh lu hoa sm
hoc iu chnh tng cng cht gia tc va lu hoa. i vi bt
xut x t hn hp khng co n (nh dy thun khoanh chng
han) lai khng anh hng ti hn hp mi.
VI.4. ng dung va lng dung:

1. Dung nh cht n kinh t, co tnh an hi. Dung trong ch

bin cac san phm co cht lng thp nh: , got giy dep, guc cao
su, thng xe ap, tham cao su lot san nha, joint thng, chi tre
em v.v... Lng dung 50 - 100% i vi trong lng cao su.
2. Dung nh cht n cai thin dang cua san phm co cht
lng tt, nh hnh uc hay un ep 5 - 20% i vi lng cao su.
3. Dung lam nguyn liu duy nht uc khun, trc tip vi
ap sut cao cho ch tao san phm co phm cht rt kem (co th
co cht h).

VII. Cht n pha loang khac

VII.1. Factice (du thao mc lu hoa)

Gm co 2 loai chnh:
Loai nu: Ch tao qua phan ng nhit gia lu huynh va du
beo; oxide hoa c; co sc nu, th nhao, dnh n th kh (tuy
theo t l lu huynh, nhit va thi gian gia nhit).
Loai trng: Ch tao qua phan ng ngui gia chloride lu
huynh va du beo, co trng tuy theo loai du, th c cng.
Sau mt thi gian, no tr nn mm va nhao dnh.

402 CAO SU THIN NHIN

Co hiu qua cao su lu hoa tng t nh bt cao su lu hoa

nhng chu mai mon ha thp theo lng dung tng, cho
cach in tt; lng dung 5 - 10% i vi trong lng cao su,
khng bin i lc nh dan, dan dai, cng san phm va
c bit giam hin tng ni mc do lu huynh t do trong hn
hp lu hoa di chuyn ra mt ngoai.
hn hp cao su sng cung co n nh v kch thc, b
mt lang nhn va d dang un ep, can. Ch khac bit vi bt cao
su lu hoa la factice nu co chc nng giup khuch tan cac cht
n v c va khoi carbon en.
Factice trng co tac dung tr hoan lu hoa, cn tng lng
cht xuc tin lu hoa hoc thm Magnesium carbonate, co ng
dung tng t factice nu, c bit thch hp san phm mau
trng va mau ti.
Factice nu lng n t 5 - 50% khng anh hng tc lu
hoa. Trn gii han nay cn tng lu huynh 10% i vi trong
lng factice. ng dung lam n pha loang san phm sm mau
hay en, cai thin nh hnh ep un, can uc: ng dn nc, vo
boc dy in, tham cao su v.v...
VII.2. Cao su tai sinh

Ch tao t bt cao su lu hoa, pha t cu lu huynh ni gia

cac phn t cao su va loai tr thanh phn cu tao san phm phi
cao su, tra v nh cao su sng nguyn thuy.
Nc ta co ngun cao su th phm nng trng rt ln cha
n luc cn phai tai sinh.

CAO SU THIN NHIN 403

CHNG XVI

CHAT HOA DEO CAO SU

VA CHAT "PEPTI"
(Chat xuc tien hoa deo cao su)
A. CHAT HOA DEO CAO SU

I. C ch hoa deo:
Ta bit cao su cu tao bi nhng chui phn t ri loan dai;
di tac dung keo dan, chung cng thanh mt dang th trt t.
Nhng chui nay c ni vi nhau bi nhng lc t nhin khac
nhau va do anh hng nhit chung se t ni long ra. Khi mt
cht hoa deo cao su tip xuc vi mt h thng nh th, no xen
vao gia nhng chui cao su va lam tach nhng chui ra va
lam giam lc hut gia cac phn t.
Tng quat, ngi ta phn bit hai loai cht hoa deo: loai dung
mi cao su va loai khng phai la dung mi. Nhom dung mi
tng hp vi cao su moi ty l va ngi ta tha nhn nhng
cht hoa deo thuc loai nay khng ch lam giam lc hut gia
phn t cua cac chui, ma con cho nhng nhom c bit polymer, cung nh lp ra nhng lc hut mi khng ch gia polymer
vi polymer ma con gia polymer vi cht hoa deo cao su.
Nhom phi dung mi co chc nng pha loang va tac dung cua
no thun tuy la c hoc. No lam tng n thun khoang cach gia
cac chui.

404 CAO SU THIN NHIN

II. Chc nng cua cht hoa deo trong cao su:
Cht hoa deo co chc nng ln trong cao su giup ch bin va
gia cng hn hp cao su c d dang, lam bin i vai c ly tnh
cua cao su lu hoa.
Vai cht cai thin c qua trnh ep un, can lam tng hay
lam mt tnh dnh nh keo; vai cht lam cho hn hp cao su
trang thai sng hoa deo nhng lai lam cho cao su lu hoa cng;
vai cht lai lam bin i cac c ly tnh khi san phm a hoan tt.
II.1. Tac dung vao cao su sng:

Mt trong cac cng dung chnh cua cht hoa deo cao su la d
dang cho x ly ban u cac loai cao su. Vic x ly ban u cao su
cang d dang bao nhiu, cht hoa deo cang phai tan vao cao su
by nhiu.
V x ly ban u, vai cht hoa deo giup cho ta nhi trn c
cht n vao vi ty l cao va giup cht n phn tan tt trong cao
su; d dang nh hnh v sau (tng tc can va ep un); giup
thc hin nhi trn cac cht phu gia va cht n nhit
khng cao lm, giup cho hn hp cao su tranh hin tng "chn
sm" hay cht trn may.
V phng din kinh t, cac cht hoa deo lam giam bt thao
tac c hoc cn thit cho s hoa deo cao su; giup giam c cng
sut tiu thu va i khi giup ta giam c thi gian ch tao hn
hp.
Vai cht hoa deo nh vai loai nha hay hc n lam cho hn
hp cao su tng tnh dnh nh keo co ch cho vic ch tao vt
dung (bi th mt s nha ch bin cao su tai nc ta thng goi
hn hp cao su la keo v chung co tnh dnh t hoc nhiu).
Co cht hoa deo lam giam tnh dai cua cao su, hoc lam cho
nhng hn hp dai hn.
Trong vai trng hp, chung tac dung nh cht khuch tan
(agent dispersant) khi chung co chc nng dnh, tm ngm cht
CAO SU THIN NHIN 405

n vi mt nhom chc hay mt chui hydrocarbon tan c

nhiu trong cao su. Mt loai cht hoa deo th du nh acid stearic
co cha nhom carboxyl hut c phn t khoi mang va v chui
hydrocarbon cua acid stearic tan c trong cao su nn giup qua
trnh phn tan phn t khoi carbon vao cao su d dang.
II.2. Tac dung vao cao su lu hoa:

Ta co th dung mt cht hoa deo cao su bin i sc chu

keo dan, module, dan dai, cng cua mt cao su lu hoa.
Cht hoa deo cung co th anh hng ti tnh an hi, tr, xe
rach, sc chu ma sat, sc chu lanh, chu ozone va chu dung
mi. Tt ca nhng c tnh nay la tuy thuc vao cu tao vt ly va
hoa hoc cua cht hoa deo ma ta dung.

III. Phn loai:

Cht hoa deo cao su c dung khi u trong cng nghip
cao su la cht nha asphalte thin nhin, du thc vt, acid
stearic. n cui th ky 19, ngi ta dung n sap paraffin va
cac factice (du thc vt hoa hp lu huynh). K o la vaseline,
cac loai du mo, hc n nha thng (goudron de pin), cac mui
kim loai cua acid beo. K na la nhng cht hoa deo ester...
Tng quat nhng cht hoa deo thng c dung vi lng t
0,5 - 10%, tnh theo ty l 100 phn cao su. Trong vai trng hp
c bit chung c dung vi lng t 10 - 50%.
Theo ly thuyt v nhng cht c dung nh cht hoa deo cao
su co th noi la v s k, nhng hin nay vn cha co s phn
loai ro rang. Tuy theo ngun gc cua cht hoa deo, ta co th chia
chung thanh 4 nhom ln sau y:
- Nhom co ngun gc ng vt va thc vt.
- Nhom co ngun gc dn xut t than a.
- Nhom co ngun gc dn xut t du mo.
- Nhom tng hp.
406 CAO SU THIN NHIN

Trong mi nhom (tr nhom cht tng hp) ta chia cht hoa
deo theo chc nng chu yu cua chung trong cao su nh sau:

a. Cht du: Cht hoa deo co cng dung tng quat d dang
lam deo mm va ha thp nht cua cao su.
b. Cht trn: Co cng dung gii han, trt d dang trong qua
trnh can va ep un. Nhng cht nay t tng hp vi cao su, t
hoc khng co tnh dnh nh keo.
c. Cht dnh va nha: Tng tnh dnh nh keo hn hp sng.
Chung tm t cht n va do o cai thin c tnh nng c ly
cua cao su lu hoa. Trong nhng cht nay co nhng cht co chc
nng la cht pha loang. Nhng cht loai nay tng quat c chu y
ti tnh cai thin v sc chu un cong va sc chu nhit.
d. Hc n th va nha rai ng: Nhng cht hc n u la
nhng cht pha loang re tin, chung giup cho hn hp cao su
chay d dang trong khun (chay chui vao nhng ke hoa cua
khun, tc la san phm cao su lu hoa se co mt hoa y n,
khng b theo) va cho vao hn hp sng mt t tnh dnh nh keo.
Cac nha rai ng (bitume) va Mineral Rubber c xem la
cht pha loang rt tt v chung t lam bin i cac c ly tnh cua
cao su lu hoa, ca n khi ta dung liu lng cao.
Sau y la mt s cht hoa deo in hnh:
III. 1. CHT HOA DEO CO NGUN GC NG VT VA THC VT

Trong nhom nay, ln lt ta cp ti:

- Cac cht du thin nhin.
- Cac cht trn, in hnh la cac acid beo va dn xut.
- Cac cht nha, in hnh la nha thng va dn xut.
- Hc n nha thng.

III.1.1. Du:
Cac loai du thc vt va ng vt co nht thp u co tac

CAO SU THIN NHIN 407

dung tt trong hoa deo cao su. Chu yu chung c dung cho x
ly ban u va trn cac cht n vao hn hp. Chung khng co tac
dung nao cho x ly ban u s lu hoa, nhng cac tnh nng c ly
cua cao su lu hoa noi chung u b ha thp khi ta dung du loai
nay. Anh hng nay c bit ni bt trong trng hp cua cao su
tng hp butadiene-styrene.
Co th noi du ng vt va du thc vt thng c s dung
trong nhng hn hp cn ban la cao su thin nhin hay cao su
tng hp butadiene-styrene (trong cac loai cao su khac th t
hoc khng dung ti).
Cht hoa deo cao su la du co ngun gc thc vt nh: du
tht nt, du lanh (lin), du da, v.v... V du co ngun gc ng
vt ta co th k ti du ca ng.
Cn noi thm, ta co th dung du thc vt lam cht hoa deo
cao su trong trng hp ch tao vt dung cao su xp co dung cht
tao xp la sodium bicarbonate (xem chng Cht tao xp) v
chung con co tac dung tng tr cho cht tao xp.
a. Du tht nt: La loai du ban long c chit sut t nhn
ht cy tht nt bng cach ep va un si vi nc. Co cu tao chu
yu la acid palmitic, oleic va linoleic va mt t acid stearic. T
trong t 0,88 n 0,94.
b. Du lin (lanh): La du c trch ly t hat lanh bng cach
ep nong. o la cht long co cu tao chu yu la acid linoleic, linolenic, isolinoleic va oleic vi cac t l thay i. cac nc khac,
du lin c dung chu yu trong nhng hn hp ebonite re tin.
nc ta, du nay hu nh khng dung n v o la loai du
nhp.
c. Du da: La loai du c trch ly t phn cm trng cua
trai da gia, kh.
d. Du ht cao su: Cn c nghin cu anh hng tac dung
cua loai du nay trong cao su ky hn na.
408 CAO SU THIN NHIN

e. Du ca ng: La loai du c trch t m trn u con ca

ng theo qui trnh hi nc. Chu yu co cha cac ester cua acid
beo va mt s ln ester cha bao hoa. Loai nay, tng quat khng
dung trong cng nghip cao su nc ta v phai nhp.
f. Mt s du khac: Mt s du khac nh du phng, du cai,
du bng vai, du u nanh, du ca sardine,... cung u c
dung lam cht hoa deo cao su.

III.1.2. Acid beo va dn xut:

Cac acid beo co hai chc nng chnh trong cao su:
a. Cht tng tr lu hoa: Tng quat chung tng tr cho moi
cht xuc tin lu hoa hu c, hoc trc tip, hoc gian tip bng
cach tao vi oxide kem ra savon kem tan c trong cao su.
b. Cht hoa deo cao su: Lam mm hn hp cao su, hoa deo cao
su cac cht n d dang phn tan.
III
.1.2.1. Acid stearic:
III.1.2.1.

Xem chng cht Tng tr va tr hoan lu hoa.

III
.1.2.2. Acid palmitic: CH3(CH2)14COOH
III.1.2.2.

o la mt acid beo co cac loai du thc vt va m ng vt

c thy di dang glyceride.

Ly tnh: la cht cng, dang tinh th, mau trng, khng v, d =

0,85. Nong chay 62-640C. Si 3520C.
Hoa tnh: o la cht co cu tao gia acid myristic va acid
stearic trong day acid beo bao hoa.
Chc nng: acid palmitic co chc nng tng t nh acid stearic
nhng tac dung hoa deo cua no trong cao su th t ni bt hn.
III
.1.2.3. Acid oleic: CH3(CH2)7CH = CH(CH2)7COOH
III.1.2.3.

Acid oleic co vi lng phong phu trong mt s ln m ng

vt va du thc vt c bit co nhiu trong du liu. Thng
thng, acid oleic c thu hi t cht thai cng nghip ch tao
acid stearic, o la acid oleic cng nghip.
CAO SU THIN NHIN 409

Ly tnh: Cht long ging nh du, mui c trng, co mau vang

nhat. Khng c nhng khng n c. T trong d = 0,9. ng
c 14 - 160C. Si 3600C.
Cng dung:
- i vi cao su kh, acid oleic co chc nng tng t acid
stearic, tc la co tac dung la cht tng tr lu hoa va la cht hoa
deo cao su, nhng tac dung hoa deo cua no th kem ni bt hn
acid stearic. c bit acid oleic t c dung ti hn acid beo
khac v mt phn no lam cao su lu hoa d b lao hoa do no cha
no (phn t cua no co ni i).
- i vi latex, ngoai chc nng hoa deo no con co tac dung n
nh s ng c latex va tao bot mousse latex.
III
.1.2.4. Acid lauric: CH3(CH2)10COOH
III.1.2.4.

Acid lauric co cu tao chu yu t nhng loai du thin nhin

khac nhau va c bit nht la t du tht nt.

Ly tnh: Cht th c, mau trng, khng c. Nong chay

44 - 460C. T trong d = 0,89. Tan trong ru, ether.
Chc nng: Co chc nng ging nh nhng acid beo a k
trn, tc la co chc nng tng tr lu hoa va hoa deo cao su,
nhng tac dung hoa deo cua no kem ni bt hn acid stearic va
acid palmitic. c bit no tan trong cao su nhiu hn nhng acid
khac, nn no thng c dung trong nhng hn hp cao su
trong sut.
III
.1.2.5. Cac acid beo khac:
III.1.2.5.

Acid myristic CH3(CH2)12COOH: cht th c mau trng hoc

khng mau, khng c. Nong chay 550C. T trong d=0,86.
Acid ricinoleic, acid ricilinoleic,... cung nh acid myristic u
c dung nh cht hoa deo cao su va tng tr lu hoa (tt ca
nhng acid beo nay u phan ng vi oxide kem luc lu hoa cho
ra cac mui kem tan c trong cao su), nhng noi chung chung
t c dung hn so vi nhng acid beo khac.
410 CAO SU THIN NHIN

III
.1.2.6. Mui acid beo :
III.1.2.6.

Trong cao su, mui cua acid beo co chc nng cung tng t
nh cac acid beo.
Mui acid beo trong vai trng hp ngi ta chung dung
thay th acid beo va oxide kem trong chc nng tng tr lu hoa.
Nhng cht thng dung hn ca la:
- Cac stearate kem, nhm, ch va calcium.
- Laurate kem.
Nhng cht nu trn hu nh ch c dung trong cac hn
hp cn ban la cao su thin nhin, va cac mui acid beo nay noi
chung la hoa cng cao su lu hoa. Cac stearate kem hay nhm
i khi cung c dung cho cao su butyl d dang x ly ban
u va lam giam tnh dai va tnh keo dnh.
co khai nim v phn tan cua cac mui acid beo trong
cao su, ngi ta a th nghim va a ra bang so sanh cac tnh
cht cua cao su lu hoa at c gia acid stearic va cac mui
acid beo dung lam cht hoa deo trong cung mt hn hp cn ban
la cao su thin nhin (cao su t xng khoi) c n 80% khoi
mang MPC. (xem bang 1 trang 453)
III
III..1.2.7. Ester acid beo:

o la nhng cht co chc nng nh la cht lam trn cao su.

Vai cht (ricinoleate va oleate) lam tng cac tnh cht u vit
nhit thp ma ta se cp phn cht hoa deo ester. Cac
stearate tao thanh mt lp vang mong mt cao su lu hoa
chng lai s lao hoa (lp cach ly gia O2 khng kh va cao su).
Trong cac cht hoa deo la acid beo ta co th k ti mt loai cht
hoa deo la du ca ng hydrogen hoa (la du ca ng c hydrogen
hoa co cht xuc tac at c mt cht thay th acid stearic).
III.1.3. Nha thng (Collophane) va dn xut

Nha thng hay collophane c chit xut t cy thng (cy

con sng) theo phng phap trch ly (extraction).
CAO SU THIN NHIN 411

Qua trnh trch nha thng la g mt bng vo cy l ra

phn tht g, t y nha cy se chay ra (mua nong). Ngi ta thu
ly nha trong nhng chen hng c gn ngay di ch trch.
Nha thng th co cu tao gm khoang 20% tinh du thng
(essence de terebenthine) 70% acid resinic va 10% nc. em
chng ct, ta se thu ly tinh du nay va acid resinic con lai la
collophane.

- Ly tnh: Collophane la mt cht dang c trong, dnh, co

mau sc va san phm thay i tuy theo tinh khit cua nha
thng th, qua trnh x ly ban u va phng phap chng ct thu
ly tinh du thng. T trong d = 1,08. Nong chay 80-1300C, khng
tan trong nc. Tan trong ru, acetone, ether. T b oxide hoa.
- Thanh phn: Collophane co cu tao chu yu la acid abietic;
cht phu la cac acid khac nh acid neo-abietic va dextropimaric.
Acid abietic co cng thc nguyn la C19H29COOH hay cng thc
nh sau:
H3C

COOH

CH3
H3C

CH
CH3

- Cng dung trong cao su:

Collophane c dung nh cht hoa deo cao su va la cht tao
dnh nh keo cho cao su.
Collophane tng hp c vi cao su thin nhin cung nh
cao su tng hp butadiene-styrene va cao su chloroprene. No
giup d dang x ly ban u, nhng hi lam chm lu hoa.
Khng nn dung collophane trang thai t nhin v no truyn
vao cac hn hp cao su tnh d b lao hoa, ma c bit la nhng
hn hp cn ban la cao su thin nhin chu s thay i thi tit.
412 CAO SU THIN NHIN

 cac nc phat trin, ngi ta i acid abietic (cht cu tao

chnh cua collophane) ra acid dehydroabietic bng cach cho xut
hin cha no trn mt nhn phng hng, hoc lam giam
cha no cua no bng cach hydrogen hoa ni i cho ra acid
dihydroabietic.
H3C

COOH

H3C

COOH

_H

CH3
H3C

CH
CH3

CH3
H3C

CH
CH3

Hai acid: acid dehydroabietic va acid dihydroabietic th bn

nhiu hn, kha nng hut oxygen cua chung giam c t 10%
n 1%, chung cung co chc nng trong cao su nh la collophane
(acid abietic, C19H29COOH) nhng tng lao hoa tt hn.
III
.1.3.1. Ester collophane:
III.1.3.1.

Cac ester collophane c dung chu yu trong vic ch tao cac

loai keo cn ban la cao su tng hp butadiene-styrene va
Vistanex. Cac Ester quan trong hn ca la cac diabietate va
dihydroabietate cua mono, di, triethylene glycol. Cung nh
trong trng hp cua collophane, cac ester abietic hydrogen hoa
lam tng lao hoa tt hn cac chuyn hoa cht kem bao hoa...
Cac ester collophane hydrogen hoa c bit qua tn thng mai
la STAYBELITE ESTERS cua Hercules Powder HERCOLYN;
PENTALYN (Hercules Powder ) v.v..
III
.1.3.2. Du nha:
III.1.3.2.

Chng ct collophane, ta co c hang loat du nhe n du

nng co mau sc thay i tuy theo phn oan chng ct; ln lt
ta co cac du nha mau vang hung, xanh l, xanh luc hay nu,
giau acid abietic, t trong t 0,98 n 1,10.

CAO SU THIN NHIN 413

Trong cao su, cac loai du nha thng co cung chc nng nh
collophane (tc la hoa deo va tnh dnh cho cao su), nhng chung
truyn vao hn hp cao su cac tnh cht kem hn collophane.
c bit ngi ta thng dung cac loai du nay lam thanh
cac dung dch cn ban la cao su thin nhin, cao su tng hp
butadiene-styrene hay neoprene, trong o chung se truyn vao
tnh keo dnh rt tt.

III.
1.4. Hc n g thng: Goudron de pin; pine tar
III.1.4.
Hc n c chit xut t cy cht, ma nhng phn giau nht
c tuyn chon va nap lin tuc vao mt lo t thanh than, nm
doc co mt lung kh xuyn qua, tranh hin tng qua nhit
cuc b va hu qua lam hc n b nt ran. Nh vy mt trong
nhng phn nay phai qua nhng ln gan long lin tuc, muc ch
tach hc n thanh nhiu phn, tip o phai qua cng oan x ly
cui cung la tinh luyn, kh acid va kh nc.

- Ly tnh:
La cht th ban c, mau en, mui hc n c trng, ty trong
d = 1,08. Thanh phn nha thng co th trn 23%. Khng tan
trong nc, d tan trong ru va ether.

- Cng dung trong cao su:

Hc n g thng co mt s phm c bit la ht sc quy trong
vic ch tao cac hn hp cn ban la cao su thin nhin. No cung
c dung trong cac hn hp cn ban la cao su tng hp.
Ngoai tac dung hoa deo cao su, no con truyn vao cac hn hp
sng tnh dnh co ch li cho cac vt dung cn phai ch tac nh vo
xe chng han; tnh keo dnh nay c bit la khng t tiu trong
mt thi gian, do o giup tn tr c cac hn hp trong sut
thi gian ch i s dung cho cao su tng hp butadiene-acrylonitrile va butadiene-styrene.
Khi cac hn hp cao su c n khoi carbon en vi lng
ln, hc n g thng se giup qua trnh nhi trn va phn tan c
d dang.
414 CAO SU THIN NHIN

Ngoai nhng tac dung trn, hc n nay con co tac dung nh

cht trn, giup cho cac hn hp cao su d ep un hn.
Cung nh acid stearic, hc n nay tng tr cho s lu hoa. Tac
dung ni bt c bit trong cac hn hp n vi khoi carbon en.
V lao hoa cao su, hc n g thng co anh hng tt, co le do
thanh phn cua no co cac phenol hin din vi chc nng nh la
cht chng lao hoa.
(V cac c ly tnh, xem bang so sanh gia nhng cht hoa deo
khac nhau).
Dung hc n nay, ta cn phai tinh khit hoa tht ky v t l m
qua cao va pH qua acid se lam chm lu hoa.
III. 2. CHT HOA DEO CO NGUN GC T THAN A

Trong nhom nay khng co cht hoa deo co tac dung lam trn.
Ta cp ti mt s cht:
- Cht du, in hnh la du anthracene.
- Cht nha, in hnh la cac loai nha p-coumarone indene.
- Hc n va du hc.

III.2.1. Du anthracene:
Du nay ta ch cp tn vi muc ch bit ch vic s
dung chung lam cht hoa deo cao su a c bo hn v ban cht
cua chung co tnh gy phn huy.
o la phn hc n cua than a chng ct phn oan t 2800C n
4000C: cht long lnh, mau vang hi xanh luc, hoa nu ngoai tri.

III.2.2. Nha p-coumarone indene:

Trong cac cht hoa deo cao su, cac loai nha nay chim mt v
tr quan trong trong cao su.
Chung co c t s a phn hoa indene va coumarone cha
trong cac phn cui phn oan chng ct du nhe cua hc n
than a.
CAO SU THIN NHIN 415

Phn oan co si t 160 - 2000C trc tin c loai bo

phenol, cresol va pyridine bng cach ra vi acid loang, k o
indene va coumarone (si gia 1600C va 1820C) c a phn hoa
co hin din cua acid sulfuric m c (2-5%) nh la cht xuc tac.
Cui cung cht a phn hoa c ra sach va phn cha c a
phn hoa (co si thp) se c tach ra bng cach chng ct.

- Tnh cht:
Cac cht nha nay co cu tao cua mt hn hp coumarone
(C8H6O), indene va cac loai nha khac a phn hoa.
Mau sc cua chung thay i t mau vang nhat n mau nu
sm tuy theo tinh luyn cua chung. Phn t khi nm gia
600 va 1000 va c cua chung thay i t trang thai st nh
mt n trang thai cng va gion. Chung bn nhit cho n 2500C
va bt u nong chay vao khoang 3000C. Khi cho chung nong
chay, ta se thu c cac cht rt long va sau khi hoa tan trong
cac dung mi thch hp, cac dung dch se co nht thp.
Trn thc t, cac cht nha nay trung tnh va khng th savon
hoa c, do o chung chu c cac acid, baz, nc va nhit
nong. Co tnh khng dn in cao va h s tn hao th rt nho. T
trong t 1,03 n 1,16. Tan c trong nhiu dung mi hu c va
khng tan trong ru.

- Vai tn thng mai:

HEAVY OIL (Neville Chem). Th long lnh.
NEVINDENE (Neville Chemical). Phin hoc cuc gion mau h
phach nhat. Nong chay 150 - 1600C. d = 1,15.
NEVINOL (Neville Chem). Th st (long lnh) mau h phach
nhat. nht t 65 - 110 cp (centipoises). Ty trong d = 1,08. Si
t 300 - 3700C.
NEVILLE RESIN (Neville Chem). Gm Neville resin R-16 (
mm t 94 - 1070C, k ca Neville R-16A). Neville resin R-12 (

416 CAO SU THIN NHIN

mm 108 -1170C), Neville R-17 ( mm t 67 - 850C), R-29 (

mm t 5 - 410C).
PARADENE (Neville Chem). Trang thai c mau nu sm, co
ty trong d = 1,16 (cao hn Neville Resin) gm Paradene s 1 (
mm 65 - 850C), s 2 ( mm t 86 - 1000C), s 33 (mm t 26 350C), s 35 (mm t 42 - 640C).
PICCO RESINS (Harwick Standard Chem). Gm hang loat
nha t th long lnh n th c co nong chay hay mm
t 100C, 250C, 350C, 550C, 750C, 1000C, va 1150C; co ty trong t
1,03 n 1,15.
CUMAR RESIN (Allied Chemical, phn vin hoa hoc cht
deo va than a), gm cumar resin P 10 (trang thai long st,
mm chay 7 - 160C, d = 1,080), P 25 (st, chay t 20 - 280C,
d = 1,085), RH (th c, mm chay 67 - 740C, d = 1,090), T (th
c, mm chay 109 - 1170C, d = 1,080), V (nong chay 109 - 1170C,
d = 1,135)...
BUNAREX RESINS (Harwick Standard Chem) th c co
nong chay t 100 - 1150C, d = 1,15,...

- Cng dung trong cao su:

Cac cht nha nay u tin c ap dung vao cao su thin
nhin, sau o mi phat trin qua cac loai cao su tng hp.
phn tan cua chung trong cac hn hp cao su tuy thuc chu
yu vao nong chay va thanh phn cua nha, tng quat:
- Nhng phm mm, st hay deo va c dung nh cht hoa deo
va cho tnh keo dnh c cho vao cac hn hp cn tao hnh (nong
chay di 500C). Chung co tnh hoa tan c lu huynh va gop phn
vao vic lam cho hn hp c ng nht, phn b cac cht phu gia
u, cung va cai thin cac c tnh cao su lu hoa. Thng thng
phm nha nay c thay th cho hc n, nha thng.
- Nhng phm cng hay c va co chc nng hoa deo va co
chc nng pha loang.
CAO SU THIN NHIN 417

- Nhng phm trung gian (khng mm, khng cng qua) giup
d x ly ban u va cho ra cao su lu hoa mm deo.
Vai phm a phn hoa (nh NEVILLE RESINS) gop phn vao
tng cng lc cao su ma khng lam giam nht mt cach ang
k; chung thng lam bin i cng lc cua cao su, bi tnh d
dang phn tan cng oan can luyn. Cao su lu hoa th cng
hn va module th cao hn.
Tt ca cac cht nha nay co khuyt im la anh hng n
gion cac nhit thp cung nh sc chu anh nng kem.
uc m cua nha coumarone indene giup ta tin liu c
phn tan cua no trong hn hp cao su: mt dung dch nha
trong du se b hoa m uc khi lam ngui. Trong cac hn hp cn
ban la cao su thin nhin, th cao su tng hp butadiene-styrene
hay cao su Nitrile co m cang cao, se cho tac dung hoa deo cao
su cang t ni bt; cac hn hp cang cng, module cang cao, th
sc chu keo dan va dan dai cang thp. Chnh cac nha hoa
tan co m thp mi co tac dung lam mm hn hp cao su ni
bt hn. Trn 1000C, nha se tr nn kho phn tan.
Nha coumarone indene c cho trc tip vao cao su khi hn
hp c ch tao qua may nhi 2 truc, no se giup cho cng vic
hoa deo c d dang va rut ngn qui trnh ch tao hn hp. Nu
ch tao hn hp (nhi trn cao su vi cac cht phu gia, cht n)
c thc hin may nhi ni (nh may Banbury) th cn cho
nha mm deo se phn tan c d dang di 600C, trong luc
nhng phm cng hn th cn phai nhi nong trn 650C.
Tng quat, nha coumarone indene co tac dung lam chm s
lu hoa trong cao su thin nhin va cac cao su tng hp butadiene-styrene, do o khi dung cht hoa deo nay ta cn chnh (tng
liu) cht xuc tin lu hoa. Tac dung lam chm lu hoa nay gop
phn vao vic tranh cho cac hn hp khng phai trai qua x ly
ban u hay c tn tr khng b chn (lu hoa) sm (con goi
la cht) mc du ta co tng t l cht lu hoa ln.
418 CAO SU THIN NHIN

Trong cao su thin nhin, chung anh hng tt n hoa tnh,

do o y la cht dung thay th cho nha thng collophane
rt tt. Sc chu xe rach luc nong rt tt, c bit rt tt cho cac
qua trnh uc cac khun hnh chu nen manh. Cac c ly tnh cao
su lu hoa ma chung co anh hng ti, so sanh vi nhng cht
hoa deo khac xem trang sau y.
Trong cao su tng hp butadiene-styrene, chung cai thin
c sc chu keo dan, xe rach va nt ran ng.
Bang sau y giup ta so sanh cac c tnh anh hng n mt
hn hp cn ban la cao su butadiene-styrene n vi 40% khoi
HAF cua cac cht hoa deo nha coumarone, collophane va hc n
g thng (pine tar) dung vi liu 10% tnh theo khi lng cao su.

KHNG COUMARONE COUMARONE COUMARONE

NHA

HC N
G

CO

AX

BHF

HBF

THNG

CHT

(Long

(chay

(nong

(collophane) THNG

HOA

st)

650C)

chay

(pine tar)

1250C)

DEO

- deo
Williams,

4,16

3,52

3,65

3,63

3,44

3,85

8 min

11 min

11 min

11 min

15 min

11 min

232

252

252

280

255

243

192

98

116

132

106

98

43,5

53,5

48

60

54

48

- Lu hoa
tt nht...
- bn keo
t (kg/cm2)
- Module
300% (kg/cm2)
- bn xe
rach (kg/cm2)

Trong cao su Nitrile (butadiene-acrylonitrile) co lng cht

hoa deo ester cao, s hin din cua nha coumarone cn thit
lam giam bt tac dung gy trn cua nhng ester nay. Cac tnh
CAO SU THIN NHIN 419

cht c ly at c tt, module thp va chu anh nng mt

tri, du va dung mi c cai thin.
Trong neoprene, chung c dung trong cac hn hp chu co
xat va cac hn hp chu du.
Sau cung, trong cao su butyl va thiokol, chung cai thin c
tnh keo dnh trong hn hp sng.

III.2.3. Hc n than a (va du hc):

Hc n than a va du hc (brais) la mt trong cac cht hoa
deo c s dung khi u trong cao su. Hin nay, dn dn
ngi ta a thay th bng nhng cht khac co ngun gc t du
mo. S thay th nay chu yu la do mui cua hc n than a truyn
vao hn hp cao su cung nh do ban cht acid cua chung lam
chm lu hoa.
- San phm hc n than a la do s t chay than t than a
(hm) trong nhng bnh kn. Ban cht cua hc n at c tuy
thuc vao ban cht cua than ma chung cho ra. V thanh phn,
hc n tuy thuc chu yu vao nhit chng ct.
Hc n t nhit chng ct thp (5000C) th giau paraffin va
phenol thng hang.
Hc n t nhit chng ct cao (900 - 12000C) th giau hydrocarbon phng hng.
Nhng hc n giau hydrocarbon phng hng (nh san xut
tai Phap) co c thay i t long n st la nhng cht hoa
deo cho cao su thin nhin hay tng hp rt tt nhng chung co
khuyt im la lam ha thp c ly tnh cua cao su lu hoa. Chung
anh hng n tnh keo dnh vao cao su sng va cai thin c
xe rach nhit cao cua cao su lu hoa.
Vai loai hc n c tinh luyn tt hn va c a phn hoa
(tai My) la nhng cht hoa deo tt, khng gy hai ti cac c tnh
cua san phm cao su hoan tt.

420 CAO SU THIN NHIN

- Du hc (brais): la phn thai cua s chng ct hc n, gm co

3 loai chnh sau y:
1.
1.- Du hc mm: dnh, chay trong khoang 35 - 500C.
2.
2.- Du hc trung: hoa mm 600C va chay 700C.
3.
3.- Du hc cng: gion, hoa mm 80 - 850C va chay t 90 -1000C.
Du hc co mau nu sm n en, co mui hc n nng. c
dung lam cht hoa deo cho cao su, khng phn bit la cao su
thin nhin hay cao su tng hp; chung d dang hoa deo cao su
va cai thin x ly ban u cua cac hn hp. Chung khng tac
dung ti qua trnh lu hoa va anh hng n cac vt dung cao su
uc khun (vt dung hoan tt) cho mt hnh dang ep.
III.3. CHT HOA DEO CO NGUN GC T DU MO

Cht hoa deo dn xut t du mo th nhiu v s k ma ta

khng th nao lit k ht v cu tao va thanh phn hoa hoc cua
chung cc ky thay i. Tng quat ta phn thanh 4 nhom nh
sau:
- Cac loai du.
- Cac cht tao tnh trn (ta cp ti cht sap).
- Cac loai nha at c t s a phn hoa.
- Cac loai asphalte va bitume (hc n rai ng).

III.3.1. Du:
Tt ca cac dn xut du mo u c dung nh cht hoa deo trong
cao su, o la nhng loai du c san xut co mc tiu thu ln.
Trn th trng co rt nhiu loai va ta co th phn theo cu
tao cua chung thanh 4 loai sau:
a.- Cac cht du co cu truc paraffinic.
b.- Cac cht du co cu truc naphthenic.
c.- Cac cht du phng hng chim u th.
d.- Cac cht du co cu truc phng hng.
CAO SU THIN NHIN 421

S phn loai nay hoan toan co tnh cach ch nh v trong cac

loai du chu yu u co cu truc hoa hp t 2 hay 3 trong nhng
chui nay. Chng han nh SUNDEX 53 (cua Sun Oil Cty) co 28
nguyn t carbon ma trong o 10 carbon tao cu truc phng
hng, 8 tao cu truc naphthenic va 10 tao cu truc paraffinic.
Trong cac loai du thng dung nht, s nguyn t carbon ng
vi cac cu truc khac bit nay co th thay i theo cac t l sau:
T l C phng hng t

0 - 50%

T l C naphthenic

20 - 45%

T l C paraffinic

20 - 75%

Chnh cac cu truc phng hng va naphthenic la nhng cu

truc c khao cu nhiu nht trong cac cht hoa deo.
Tng quat, ngi ta oi hoi mt loai du co phn t khi (xac
nh theo nht va t trong) va tnh bay hi u cung thp. Cac
loai du co phn t khi thp u co tnh tao trn tt, nhng
chung lai co tnh bay hi qua manh, trong luc du co phn t
khi cao lai co tnh trn trung bnh nhng co li la t b bay hi.
Nh vy ngi ta phai cn bng hai tnh cht nay.
III
.3.1.1. Du co cu truc paraffinic:
III.3.1.1.

Cac cht du paraffinic ch co chc nng la tao trn trong cao

su. Chung khng co tac dung hoa deo, bi v chung ch gi c
rt t mang polymer.
Chung phn tan vao cao su kho khn, nhng se d dang nhi
trn cht n vao v sau, trong qui trnh ch tao hn hp.
Cac c ly tnh noi chung u b ha thp, nhng cac nhit
thp, un cong cua cao su lu hoa dung cht du co cu truc
nay th tt hn nhng cht du naphthenic hay aromatic. y la
loai du khng co c tnh, do o chung la cht hoa deo c
chon dung ch tao cac vt dung cao su dung trong thc phm
va dc phm.

422 CAO SU THIN NHIN

Cac cht du nay khng th dung c trong cao su neoprene

v im aniline cua chung qua cao. Ngc lai chung la cht hoa
deo rt tt cho cao su butyl do chung a bao hoa. Thng thng
ngi ta dung chung cho cao su thin nhin va cao su tng hp
butadiene-styrene.
V cac c tnh ma chung anh hng n cao su so vi cac
cht hoa deo khac, ta co th xem bang so sanh cac tnh cht ma
cac cht hoa deo anh hng n mt hn hp cn ban la cao su
thin nhin va cn ban la butadiene-styrene, c n 80% khoi
MPC: bang 1 va 2 trang 453 va 454.
Nhng cht hoa deo thuc loai nay ta co th k ti cac cht
du trng hay du vaseline, du paraffin v.v...
III
III.3.1.2.
.3.1.2. Du co cu truc naphthenic:

o la nhng cht hoa deo co cng dung tng quat. Tac dung
hoa deo cua chung la nh vao s hin din cua nhn vong va
chung trn vao cao su khng kho khn.
Tt ca nhng cht co cu truc vong u la nhng cht anh
hng n hn hp cao su cac c tnh tt hn ht. Sc chu oxide hoa tt, bn nhit nm khoang gia bn nhit cua du
paraffinic va du phng hng. S phat nhit, sc chu chem
bat (nh trng hp vo xe) va ma sat noi chung u rt tt.
Nhng phm co nht thp u co bay hi tng i cao.
Chnh nhng du co nht cao hn c dung ch tao vai
loai cao su butadiene-styrene giau du.
Cng dung cua du naphthenic c bit c phat trin cho
cao su tng hp. Chung la nhng cht hoa deo tt cua neoprene:
Neoprene cang hut ly du bao nhiu, im naphthenic cang ni
bt va im aniline cang thp by nhiu nh bang kt qua th
nghim sau y: (vi neoprene co nht cao, ngi ta chung
dung loai du phng hng hn).
- Tn thng mai du loai naphthenic.
CAO SU THIN NHIN 423

CIRCOSOL 2 XH (Sun Oil): trang thai long mau xanh nhat

(xanh luc), t trong d = 0,95 (0,9483), nht 990C la 83 sec.
im aniline: 1740F (790C).
CIRCOSOL NS (Sun Oil Ltd.): Th long mau nhat, t trong
d = 0,93 (0,9279). nht 2100F (990C): 61 sec. im aniline:
1790F (820C).

S Kg du c 100Kg Neoprene hut

200

100
90
80
70
60
50
50

Vu ng co ta c du ng
deo hoa cao

Vu ng gia

40
50
30
40
20
30

Vu ng co ta c du ng
deo hoa thap
10
8
7
6
5
4

32
2
0
i
omANILIN
ANILINE(o(C)
C)

60

70

80

90

100

110

120

130

140

im naphthenic cua du

CIRCOLIGHT PROCESS AID (Sun Oil): th long mau nhat, t

trong d = 0,92, nht 380C la 156 sec, im aniline: 1560F.
SHELLFLEX (Shell Oil): Shellflex 212, th long mau nhat khng
mui, ty trong d = 0,9, nht 1000F (380C) la 105 SSU; Shellflex
292: d = 0,91, nht 1000F la 213 SSU, Shellflex 412: d = 0,915,
nht 1000F la 560 SSU; Shellflex 732: d = 0,92, nht
424 CAO SU THIN NHIN

2100F (990C) la 98SSU,... (Shellflex 274 gm hydrocarbon

naphthenic va phng hng), v.v...
III
III.3.1.3.
.3.1.3. D u co c u tru c phng hng chi m u th :

o la nhng du co cu truc a s la dn xut phng hng,

ngoai ra con co cac cu truc khac ma thng la cac dn xut
naphthenic va i khi la cac dn xut cha no.
o la nhng loai du co nht thay i, t trong va im
aniline thp. Nhng du lnh hn th co chc nng pha loang,
nhng du t lnh hn la nhng cht hoa deo u vit, chung cung
d dang trong x ly ban u.
Cac cht du nay c dung rt nhiu cho cao su thin nhin
cung nh cho cao su tng hp. Chung rt d cho vao cao su va ta
co th trn vao cho n 50% trong cac cao su tng hp ma khng
gy hai cho cac c ly tnh cua cao su lu hoa.
Trong cao su sng, chung cai thin c s phn tan cua cac
cht n va co anh hng n tnh keo dnh cua cac hn hp.
Do chung cha no, nn vai cht du nay a lam chm lu hoa;
v th ta cn phai chnh liu cht xuc tin lu hoa trong cng
thc cho ung va nn tng ham lng lu huynh ln mt chut.
Tng quat, chung anh hng n c ly tnh cao su lu hoa, cao
su thin nhin cung nh cao su tng hp. Trong trng hp cao
su butadiene, chung cai thin ang k v tr trung bnh cua
cac hn hp n nhiu khoi carbon en. Trong neoprene, chung
cai thin c un cong, lam chm cng va kt tinh cua ca
hn hp cao su sng va cao su lu hoa.
Chung cung c dung cho vai cao su tng hp butadiene-styrene co nht mooney cao.
Ta co th xem c ly tnh cua cao su lu hoa ma chung truyn
vao so vi nhng cht hoa deo khac, trong cung mt hn hp cn
ban la cao su thin nhin (t xng khoi) va trong hn hp cao su
butadiene-styrene, ca hai u c n 80% khoi MPC. (Nhom du
CAO SU THIN NHIN 425

nay c cac hang cao su s dung ph bin trc nm 1975).

Cac cht du nhom nay co tn thng mai in hnh la:
NAFTOLENE (c);
NAPHTOLENE (My);
DUTREX (Cty Shell) gm DUTREX 419 (cht du lnh, mau
sm, nht 1000F (380C) la 510 SSU, 2100F (990C) la 47
SSU); S 726 ( nht 2100F la 83 SSU); s 739 ( nht
2100F la 97 SSU); s 757 ( nht 2100F la 115 SSU); s 786 (
nht 2100F la 150 SSU); s 787 ( nht 2100F la 150 SSU);
s 896 ( nht 2100F la 265 SSU),... tt ca u co t trong ly
trung bnh d = 1 (t 0,994 n 1,014).
RAVOLENS (Anchor Chem);
NUSO 90 (Esso Standard);
SUNDEX 53, 170, 1585 (Sun Oil);
MOBILSOL K (Mobil Oil); v.v...
III
.3.1.4. D u co c u tru c phng hng:
III.3.1.4.

Nhom du nay gm nhng cht du co t l hydrocarbon

phng hng trn 90%.
Vic s dung chung thng co gii han, v chung d b bin i
do s oxide hoa va do chung bay hi manh (ngc lai cac nhit
thp, chung tr nn qua lnh nhy, va anh hng xu n c
ly tnh cua hn hp cao su).
Thng c dung cho cac ng dung c bit chng han nh
hoa deo cac loai neoprene co nht cao, loai WHV hay con
dung ch tao vai loai butadiene-styrene giau du.
i khi giam bt tnh d oxide hoa cung nh cai thin
lao hoa cua cac hn hp cao su, ngi ta hoa trn nhng du
nay (hoc dung phi hp) vi mt du paraffinic hoc vi du
naphthenic (c chung hn du paraffinic).

426 CAO SU THIN NHIN

Cac cht du loai nay ta co th k ti:

DUTREX 20 (Cty Shell);
CALIFUX TT (Cty Golden Bear Oil);
SUNDEX 85 (Cty Sun Oil);...

III.3.2. Sap: Cire (Phap), Wax (Anh, My).

Cac cht sap dn xut t du mo co th c xem nh la cac
cht du co nhit nong chay trn nhit bnh thng; do
o co le ta khng nn goi la sap nhng v nhng th nay co
nhng tnh cht tng t gn vi tnh cht cua sap, v th
ngi ta vn goi la sap.
Cac cht sap dn xut t du mo thu c t nhng phn
oan cui cua qua trnh chng ct du th va chu yu chung c
tao ra t nhng hydrocarbon no co phn t khi cao. Chung co 4
dang:
a.- Dang petrolatum;
b.- Sap paraffin;
c.- Dang ozokerite (ngay xa goi la sap thin nhin);
d.- Sap tinh th nho.
Tac dung hoa deo cua cac dang sap nay khng ang k, nhng
chung d dang trong vic x ly ban u cao su va giup cho hn
hp cao su tranh b dnh vao cac truc may nhi, can va d dang
trong cng oan can luyn (nh hnh).
Trong cao su lu hoa, tng quat chung lam giam keo dan va
module (lc keo mt dan a nh) nhng dan dai va
cng th t b bin i.
Chung co tac dung tt ti s lao hoa cua cao su lu hoa v
chung tan t trong cao su, kt tinh thanh mt lp vang cc mong
b mt cua cao su lu hoa, do o chung bao v phong chng
c tac dung cua anh nng mt tri va chng c nhng nt
ran tnh (y la mt tac dung tt, nn ta thng dung chung
CAO SU THIN NHIN 427

trong vic phi hp vi cac cht phong lao co tac dung chng
ozone, chng anh nng cho cao su lu hoa, xem chng Cht
phong lao.
III
.3.2.1. Petrolatum: (Petroleum)
III.3.2.1.

Cht nay con c goi la gel du mo tng t nh vaseline,

la cht at c t nhng cn d cua qua trnh chng ct du th
(cht con lai sau khi chng ct du mo chn khng).
y la mt cht th ban c c cu tao bi nhng san phm
mm cua cac hydrocarbon loai paraffinic, khi rt st nh mt,
mau hi vang, khng tan trong nc, ru; tan c trong ether,
carbon disulfide, benzene; t trong 0,82 - 0,85; chay 38 - 540C.
III
.3.2.2. Sap paraffin: (Cire de paraffin, paraffin wax)
III.3.2.2.

Sap nay thu c t nhng cht cn nh du chng ct nhit

cao.
Lng dung cho cao su rt thp v tnh tan c trong cao su cua
no con yu hn du paraffin. (Xem chng Cht chng lao hoa).
III
.3.2.3. Ozokerite:
III.3.2.3.

Ngay xa ngi ta goi ozokerite la sap thin nhin v no

c tm thy trong vai mo carbon bitumineous him, co cu tao
ging nh sap paraffin. K o ngi ta goi ozokerite la nhng
cht chng ct trn phn oan cua paraffin, c tinh khit
hoa cho ra mt cht sap mau trng, co cu truc tinh th hay vi
tinh th tuy theo tinh khit, nong chay t 65 - 800C.
Cn noi ro ozokerite thin nhin hin nay khng con c s
dung lam cht hoa deo cho cao su na.
V ozokerite dn xut t du mo co tnh tng hp vi cao su
cao hn paraffin. Ngoai ra no co li hn ozokerite thin nhin
im no co mau trng, trong luc loai thin nhin th co mau vang.
III
.3.2.4. Sap vi tinh th:
III.3.2.4.

o la cht t sap ozokerite nhng co tinh thit cao hn.

428 CAO SU THIN NHIN

Tinh th nho hn tinh th to cua paraffin (sap). Phn t khi

cao hn nhiu phn t khi cua sap paraffin. c thay i t
trang thai mm n trang thai chc va cng. nong chay vao
khoang t 60 - 950C. So vi sap paraffin, chung keo thanh si
c, un cong c va dnh hn. Kha nng gi lai dung mi cua
chung th cao hn.
Trong cao su, chung lam tng dnh cac hn hp cao su
trang thai sng, giup cho cao su d chay trong khun va cho san
phm hoan tt mt hnh dang ep. Chung cung tng hp c
nhiu vi cao su butyl.

III.3.3. Nha:
Tng quat, o la nhng san phm t s a phn hoa n phn
t (monomer) co ngun gc t du mo, ban cht la cu truc
phng hng c bao hoa nhiu hoc t.

- Vai tn thng mai nha dn xut t du mo:

RESINEX RESINS; PICCOCIZER (Harwick Standard Chem.);
PICCOPALE RESINS (Harwick Standard Chem.);
VELSICOL (VELSICOL GE-9 RESIN Velsicol Chem.); v.v...

- Tnh cht va cng dung:

Nhng cht nha nay hin din trang thai long nhy hoc
trang thai c nhit deo, th hin c tnh qua tnh khng dn
in c bit cao trong trng hp cua cac chui chi phng v
cu truc cua chung la hydrocarbon, do c tnh nay ma chung
c dung cho cac hn hp cach in.
y la nhng cht hoa deo tt cho cao su thin nhin va cao
su tng hp, chung lam tng deo nhng khng lam giam c ly
tnh. Chung d dang khuch tan cac cht n, th hin qua vic
tng keo dan va chu xe rach (ta nn nh la mt cht n
tng c cng lc cao su lu hoa vi iu kin la chung phai
phn tan tt trong cao su). chu un cong va vt chem lan

CAO SU THIN NHIN 429

rng ln (nh trng hp vo xe) u c cai thin trong nhng

hn hp cao su cha no. Dung cht hoa deo nay, hn hp cao su
lu hoa cung chu c lao hoa do phn t khi cua chung cao,
nhng cht a phn hoa nay th bn va bay hi rt t. Tng quat,
nhng loai nha nay hu nh khng dung nc ta v phai nhp
va gia cua chung hi t.

III.3.4. Asphalte va du hc rai ng bitume:

Cht hoa deo nay c phn bit thanh hai loai: cht thin
nhin co trang thai mo, o la Asphaltes (Asphalts) va cac cht
co t chng ct du mo, o la Bitume (Petroleum Asphalts).
Cac asphalte cung nh bitumes (goi theo Phap) hay asphalts cung nh petroleum asphalts (goi theo My) la cht hoa
deo cao su thng c dung thay th hc n than a.
III
.3.4.1. Asphaltes:
III.3.4.1.

La nhng khoang cht thin nhin co ln bitume t hoc

nhiu. Ngi ta biu th c tnh ham lng bitume qua tnh hoa
tan cua khoang cht trong carbon disulfide (CS2) (bitume nguyn
cht tan c hoan toan trong carbon disulfide).
Tai u - My, phm c dung trong cao su la GILSONITE
o la mt asphalte thin nhin Bc My, co tnh tan c trong
carbon disulfide cao ti 99%.
Gilsonite co dang cuc mau en hay bt mau nu sm, nhng
phm khac nhau c phn bit qua mm cua chung.
Gilsonite th hin c tnh qua nong chay cao, qua tnh
chu acid va baz, tnh khng thm nc va cac tnh cht v in
vt tri.
Co le khng nn goi asphaltes la cht hoa deo cao su ma nn
goi la cht pha loang (diluant). No lam bin i t hoc lam tng
cng cua cao su lu hoa va nng cao tnh cht in. Ngi ta
cung dung no trong vic cai thin tnh khng thm nc hay sc
chu acid va baz cua nhng hn hp cao su.
430 CAO SU THIN NHIN

Co th noi nhng cht nay hin nay t c dung ti v chung co

gia thanh cao, ta co th dung nhng cht khac thay th tt hn.
Trong cac asphaltes ta co th k ti tn thng mai cua cac
Gilsonite hoa deo co My nh WILMEX M-4 (Wilmington Chemical) d dang cho x ly ban u va hoa deo hn hp cao su.
III
.3.4.2. Bitumes:
III.3.4.2.

Ngi ta a thu c cac bitumes asphaltes hay du hc, hc

n du mo qua s chng ct vai du mo thin nhin giau hydrocarbon asphaltes. Phn t khi cua chung vao khoang 500
nhng du co bitume cho n 5.000 nhng hang cao hn. o la
cac hn hp hydrocarbon paraffinic, naphthenic, diene, phng
hng va cac hp cht nitro, sulfur va oxide hoa. Chung nm
trong loai th keo hu c va cac polymer co phn t khi thp.
V phng din c hoc, nhng nghin cu a chng to bitume
co th la mt cht th c co tnh cht an hi, hoc th thun
tuy nhy hoc th ban nhy ban c. Ta co th ap dung no vi
moi c tnh cua cac polymer nhit deo.
Trong thc t, ngi ta phn bit bitume t s chng ct trc
tip, quen goi la bitume C va cac bitume c bin i qua qua
trnh thi nong (oxide hoa) quen goi la bitume D.
Cht cu tao la asphalten (th c) va malten (cht long nh
du) ma t l asphalten cang cao th bitume se cang cng.
Nhng phm c dung cho cao su la:
1. Cac bitume (goi ung) trang thai cng hoc ban cng hay
mm. Chung biu hin c tnh qua mm thay i t
35 -450C va qua thm thu cua chung.
Tng quat, bitume gop phn vao x ly ban u va khuch tan
cua cac cht n. Thng th chung co chc nng nh la cht
pha loang, ha gia thanh cua hn hp cao su. Tng quat, chung
lam chm lu hoa mt chut, lam cho cac vt dung uc khun co
mt hnh dang ep. Dung chung vi lng thp cho n 20%,
CAO SU THIN NHIN 431

chng nhng chung khng lam bin i c ly tnh cua cao su lu

hoa, ma con cai thin c keo dan, xe rach, un cong va lao
hoa trong vai trng hp.
Ngc lai vi asphaltes thin nhin, hc n du mo (brais de
petrole) la nhng cht cc re tin, co th s dung nh cht pha loang.
2. Nhng cht cng va gion chu yu c dung nh cht pha
loang cao su; chung cai thin c c tnh, hoa cng cac hn hp
cao su. Tnh tng hp cua chung co gii han trong cao su thin
nhin.
3. Nhng cht mm d dang cho vic x ly ban u va hoa deo
hn hp cao su, chung cai thin c chu acid va baz loang.
Loai nay c dung cho cac hn hp ebonite.
4. Cht long hay rt nhy c dung nng cao dnh keo
tt cho hn hp cao su sng va dung nh cht hoa deo; chung cai
thin c s phn tan cua cac cht n va chu un cong.
Trong hai loai bitume, phn bit theo thc t th bitume bin
tnh co th noi la c chung dung nht, o la bitume thi hay
oxide hoa (thng quen c goi la bitume D) loai nay con c
bit qua t Mineral Rubber. Phm nay c ch tao bng cach
thi lung khng kh qua asphaltes ang nhit cao trong
mt thi gian cn at c mm va xuyn thu mong
mun. Kt qua la tnh keo si 00C se cao hn va sc chu lao
hoa tt hn.
Cac bitume oxide hoa noi chung khng co tac dung ti tnh
hoa deo cao su ma c bit la giup d nh hnh ep un. Chung
cung d dang khuch tan cht n va ngn tr cac hn hp cao
su d cht hay co tnh chn sm.
Trong vai phm bitume oxide hoa, do vn con co cha no
trong phm nay, mt phn lu huynh trong hn hp lu hoa se
b hp thu, cho nn ta cn chnh lng cht lu hoa trong cng
thc cho ung.
432 CAO SU THIN NHIN

Dung vi ham lng thp, chung t lam bin i cac tnh cht
cua cao su lu hoa. Trong khi o, chung lai cai thin c bn
xe rach, thm nc, chu acid va baz cung nh lao hoa.
Cac tnh cht ma chung anh hng n cao su so vi nhng
cht hoa deo khac, ta co th xem bang so sanh.
Dung lng cao va c bit la trong cao su thin nhin, chung
lam tng c keo dan, un cong va xe rach.
Trong cac hn hp ebonite, chung d dang ep un va gop phn
hoan tt san phm mt hnh dang ep.
Vai tn thng mai cua bitume:
BITUME D-3 ERGUM (Cng ty Bitumes Speciaux);
HARD ASPHALT (Standard Franaise des Petroles);
BITUME 135/10 (Cng ty Shell);
SOFTENER 20 (Cty Witco Chem.);
MINERAL RUBBER, HARD HYDROCARBON (Witco
Chem.): bitume oxide hoa; v.v...
III.4. CHT HOA DEO TNG HP

Trong nhom nay, ta co th phn ra:

- Cac cht hoa deo ester.
- Cac cht nha, th hin qua:
a.- Cac abietate, du rng chnh la ester nhng chung hi u
chc nng cua mt cht nha.
b.- Cac polymer co phn t khi thp.
- Dn xut cua chlorine, chung khng trong muc nao cua
bang phn loai tng quat.

III.4.1. Cht hoa deo ester:

Cac cht hoa deo ester la nhng cht tng hp c ch tao
bng cach cho mt ru phan ng vi mt acid, tng quat la
CAO SU THIN NHIN 433

phan ng cua 2 cht hu c. Ru c dung nhiu nht la butanol, hexanol, octanol, capranol (ru caprylic), glycol (ru
glycolic). Cac acid c dung thng la acid phthalic, phosphoric, sebacic, adipic, ricinoleic va azelaic. Qua nhng qua trnh
phan ng cua nhng cht nay, ta se thu c cac ester khac nhau
co mt tm quan trong nhiu hoc t cho cng nghip cao su.
Cac cht hoa deo ester c ap dung chu yu vao cao su Nitrile va neoprene. Chc nng chu yu cua chung la gop phn vao
cai thin cho cac loai cao su co tnh cht tt. Tng quat, ngi ta
ch dung cac cht hoa deo nay khi vn dung cac cht hoa deo
khac khng giai quyt c, v gia thanh cua chung kha cao.
Co mt s li ch v tnh tng hp, tnh n nh va tnh chu
nhit thp cua chung (x lanh).
1.
1.- Nh vao tnh tng hp, nht la vi cao su Nitrile hay neoprene, chung khng b di chuyn ra ngoai san phm (hin tng
di chuyn).
2.
2.- Do phn t khi cao, trn 300, chung khng b kh (khng
bay hi) cng oan u, vao luc s dung vt dung hoan tt.
y la tnh n nh cua mt cht hoa deo va tnh nay cang tt
hn bao nhiu th phn t khi cang cao by nhiu. Nhng cht
hoa deo biu hin c tnh qua sc chu nhit tt khi phn t
khi at ti vao khoang 400. Nhng cht hoa deo lam tng
chu dung mi tt khi phn t khi at ti 2.000 hay hn na.
Th du nh sebacate butyl la acid sebacic c ester hoa bng
butanol co phn t khi la 314, o la mt cht hoa deo cao su
thng dung cac nhit thp. Khi thay th butanol bng mt
ru co phn t khi cao hn nh octanol, ta thu c sebacate
octyl co phn t khi la 426, th hin c tnh qua bn nhit.
Nu thay th octanol (ru octylic) bng glycol, san phm a
phn hoa se co chu du tt.
3.
3.- Nhng cht hoa deo nay giup hn hp cao su tng un
cong rt cao nhit thp. Ngc lai vi iu ma ta co th ngh
434 CAO SU THIN NHIN

la ng cua cht hoa deo khng phu hp vi s ha nhit cua

hn hp cao su.
Nhng yu t ma ta cn phai k la: cu truc (cac ester mach
thng co hiu qua nht) va nht la nht. Khi mt cao su
nhit thp th chuyn ng cua cac phn t cao su se chm va
cht hoa deo se d dang giup cac phn t cao su di chuyn. S
chuyn ng cang d dang bao nhiu khi cht hoa deo cang t
nhy by nhiu. Tuy nhin nhit thp, no co th hoa nhy
cung nh hoa c, o la nguyn do ma ta cn phai bit ti
nht nhit thng va nht nhit s dung san phm
hoan tt.
Vai loai cht hoa deo ester giup tng cng cac tnh cht tng
quat, ngc lai cung co vai cht khng thch hp cho cng dung
tng quat, nhng giup cho hn hp cao su cac tnh cht hoan
toan c bit, nh chu lanh, tnh kho chay (ky hoa), bn
nhit v.v...
Sau y chung ta ln lt khao sat nhng cht hoa deo ester
thng dung la:
a. Cht hoa deo ester co cng dung tng quat:
Trong loai nay, thng dung nht la hai ester cua acid phthalic va mt ester cua acid phosphoric;
Phthalate:
l

Phthalate dibutyl: C4H9COOC6H4COOC4H9

(M = 278)

y la cht hoa deo rt tt cua cao su thin nhin va cao su

tng hp va c bit nht la cao su Nitrile. No giup giam c
thi gian hoa deo cao su, d dang x ly ban u va lam tng c
deo cua cac hn hp cao su. Cao su lu hoa co cha no th
mm va un cong c.
ng thi, no co khuyt im la rt bay hi (kh), o la
nguyn nhn ma ta nn phi hp cung vi mt cht hoa deo nng
CAO SU THIN NHIN 435

hn. Co th noi v nguyn nhn nay ma ngi ta dung phthalate

dioctyl nhiu hn.
V ly tnh, y la cht long nh du khng mau, khng mui
hoc co mui rt yu, t trong d = 1,04.
Vai tn thng mai:
RC PLASTICIZER DBP (Cty Rubber);
TETRAFLEX DBP (Cty National Polychemicals);...
l

Phthalate dioctyl: C8H17COOC6H4COOC8H17

(M = 391)

Co 3 phthalate t ru n phn t C8 co tnh cht tng

ng vi nhau: phthalate ethylhexyl, octyl thng la capryl.
Chnh phthalate di-2-ethylhexyl c chung dung nht cho
cao su va dung nh la phthalate dibutyl nhng no co li hn phthalate dibutyl im la t kh (t bay hi), tan t trong nc va
giup hn hp cao su co bn chu lanh tt hn. No co cac tnh v
in tt, c bit la nhng phm tinh khit nh GARBEFLEX
DO-8C.
Trong cao su Nitrile, no cai thin c chu keo dan, tr
va un cong cac nhit thp (lanh).
V ly tnh, o la nhng cht long nh du, khng mau, mui
c bit du, t trong d : 0,983 - 0,989, nht 200C la 88 cp,
ng c -550C.
Vai tn thng mai cua phthalate dioctyl:
DIOCTYL PHTHALATE (Food Machinery and Chem.,
Sherwin-Williams); DI (2-ETHYLHEXYL) PHTHALATE
(Eastman Chem. Product); GARBEFLEX (C.P.C.S.);
ALAIFLEX F-3 (Pechiney);
ERVAFLEX (R.V.A.);
TETRAFLEX DOP (National Polychemical); RC PLASTICIZER DOP (Rubber);
436 CAO SU THIN NHIN

Phosphate
l

Phosphate tricresyl: (CH3C6H4O)3PO

(M = 368)

Phosphate tricresyl la cht hoa deo chu yu cua cao su tng

hp. No th hin c tnh qua tnh kh (bay hi) thp va kha
nng ky hoa (kho chay) cua no. No tng cng cho hn hp cao
su cac c tnh tt va lao hoa tt do tnh bay hi t cua no. i
khi ngi ta dung phi hp vi mt cht hoa deo khac tac
ng c mt tnh cht a nh cho hn hp cao su.
Cng dung cua no co gii han, mt phn v bn nhit thp
(lanh) cua no kem va mt phn do no co c tnh khng thch
hp cho moi hn hp cao su dung trong nganh thc phm. Tht
th, phosphate tricresyl co cu tao la mt hn hp gm 3 dn
xut o-, m- va p- ma dn xut o- la cht c.
V ly tnh, o la cht long nh du, khng mau, khng mui,
bn va khng bay hi, pH trung tnh, t trong t 1,157 n 1,173,
nhit si ap sut 20 mmHg la 2750C, khng tan trong nc,
tan trong cac dung mi hu c thng dung.
Vai tn thng mai cua phosphate tricresyl: cung nh cac ester khac, cht hoa deo ester nay c goi theo tn hoa hoc cua no
hoc c t tn nh:
KRONITEX (Food Machinery and Chemical Cty); v.v...
b. Cht hoa deo ester co cng dung c bit:
Cht hoa deo dung cho cao su chu lanh.
Cac ester tng cng cho cao su cac tnh cht tt cac nhit
thp th rt nhiu ma thng dung nht la cac sebaate,
adipate, phthalate, ricinoleate va vai phosphate.
Seba
ate
Sebaate

in hnh la sebaate dibutyl: C4H9COO(CH2)8COOC4H9

co phn t khi M = 314. y la cht hoa deo ester chu yu dung
CAO SU THIN NHIN 437

cho cao su Nitrile, no cung tng hp c vi cao su thin nhin,

hoc cac loai cao su tng hp khac. Ngoai tng cng cho cao su
tnh cht u vit nhit thp, no th hin c tnh qua tnh
khng dn in (no truyn vao hn hp cao su cac c ly tnh tt);
khuyt im cua ester nay la tng i kh (tng i bay hi).
o la cht th long nh du, khng mau, trong, t trong
d = 0,93 - 0,94; si 1800C; ng c -110C.
Cht hoa deo ester nay c goi theo tn hoa hoc cua no hoc
co tn thng mai nh:
GARBEFLEX S-4 (C.P.C.S; Phap);
MORFLEX 240 (Chas. Pfizer va Cty, My);...
Phthalate:

Du la mt cht hoa deo co cng dung tng quat, phthalate

dioctyl la mt phthalate duy nht thng dung tng cng
cho hn hp cao su un cong tt nhit thp, c bit la
trong cac hn hp cao su Nitrile (xem phthalate dioctyl).
Adipate:

Tt ca adipate u la nhng cht hoa deo tt, dung cho cao su

chu nhit thp (nhit lanh). So vi sebaate, chung co gia
thanh thp hn.
l

Adipate diisobutyl: C4H9OOC-(CH2)4COOC4H9

(M = 258)

La mt cht hoa deo ester ch dung cho cac cao su tng hp

ma thi nh cao su butadiene-styrene, neoprene, cao su butyl,
cao su Nitrile. No tng cng cho cac hn hp cao su nay cac tnh
cht u vit cac nhit thp. Ngoai ra no thch hp dung cho
cac hn hp lam bao b thc phm.
Tuy vy, cng dung cua no vn b gii han v no co tnh kh
(bay hi) cao. Thng th nn dung phi hp vi mt cht hoa
deo polymer han ch tnh bay hi.
438 CAO SU THIN NHIN

Tn thng mai cua cht hoa deo nay in hnh la:

CABFLEX DIBA (G.L. Cabot);
DAREX DIBA (Dewey and Almy);...
l

Adipate dioctyl: C8H17COO(CH2)4COOC8H17.

(M = 371)

Trong cac dn xut octyl, di-2-ethylhexyl adipate la cht

thng c dung nhiu nht. No tng hp c vi cao su thin
nhin va cac loai cao su tng hp ma c bit la vi cao su Nitrile.
So vi ester dibutyl k trn, no t kh hn nhng so vi
sebaate tng ng th no kh hn.
Cht nay truyn vao cac hn hp cao su chu nhit lanh tt
va cac tnh v in cung tt.
Tn thng mai cua adipate dioctyl hay adipate di-2-ethylhexyl la:
GARBEFLEX A-8 (C.P.C.S.) Phap;
ALIFLEX A-4 (Pechiney, Phap);
ELASTOSANE O (Rhne-Poulenc, Phap);
RC PLASTICIZER DOA (Rubber, My);
MORFLEX 310 (Chas. Pfizer Cty);
ELASTEX 60-A (Allied Chem.);
DIOCTYL ADIPATE (Kessler Chem.);...
l

Adipate dibutoxyethoxyethyl: (C4H9OC2H4OC2H4COO)2(CH2)4

(M = 434)

y la cht rt t bay hi, tng cng cho cao su lu hoa un

cong tt cac nhit thp cung nh chu tt cac nhit cao.
Tn thng mai chng han nh PLASTIFIANT TP-95 cua
Thiokol Ltd.
Azelate:

y la cac cht hoa deo cua cao su tng hp va c bit la cao

su Nitrile.
CAO SU THIN NHIN 439

Azelate dihexyl hay azelate di-2-ethylbutyl:

C6H13COOC7H14COOC6H13 (M = 356)

Cht hoa deo ester nay cho kt qua ging nh adipate dioctyl,
nhng no kh hn (bay hi hn).
Tn thng mai cua cht hoa deo nay:
PLASTOLEIN 9050 DH-2 (Emery Industries);...
l

Azelate dioctyl: C8H17COOC7H14COOC8H17 (M = 413)

Trong cac cht hoa deo nay, th dn xut ethyl hexyl va isooctyl la c chung dung nht. kh (bay hi) cua chung th
thp hn kh cua adipate dioctyl.
Vai tn thng mai cua cht hoa deo nay:
PLASTOLEIN 9058 DO-2 (Emery Industries): dn xut ethyl
hexyl hay di (2-ethyl hexyl) azelate;
PLASTOLEIN 9057 D 102 (Emery Industries): azelate isooctyl;
CABFLEX D-102G (L. Cabot): azelate isooctyl;
MORFLEX 410 (Chas. Pfizer): azelate di-(ethyl hexyl);
Phosphate:

Mt cach tng quat, cac phosphate tng cng cho hn hp

cao su bn nhit thp trung bnh, trong khi o 2 phosphate
tng cng cho hn hp cao su bn lanh tt, o la:
l

Phosphate tributoxyethyl: (C4H9OC2H4O)3PO

(M = 398)

Cht hoa deo nay ch dung cho cac loai cao su kh tng hp
ma c bit la cao su Nitrile, no tng cng cho hn hp lu hoa
un (cong) deo cac nhit thp ( lanh) ngoai ra con tng
cng cho hn hp sng keo dnh rt tt. Nhng tnh v ky
la (kho chay) cua no th hi kem hn phosphate tricresyl.
Cht hoa deo ester nay thng c bit qua tn thng mai:
KP-140 (Food Machinery and Chem., Ohio Apex);
440 CAO SU THIN NHIN

REOMOL BJ (Geigy);...
l

Phosphate trioctyl: [CH3(CH2)3CH(C2H5)CH2O]3PO

(M = 434)

Trong cac cht hoa deo nay th phosphate di-2-ethylhexyl la

thng dung nht. No tng cng cho hn hp cao su cac tnh
cht c hoc ging nh phosphate tricresyl. No dung c cho cao
su thin nhin cung nh cao su tng hp, tng cng un deo
tt cac nhit thp.
So vi phthalate dibutyl no t kh hn, do o co bn nhit nong tt.
Cht hoa deo nay c bit qua tn thng mai: TOP (Carbide
and Carbon);...
Ester cu a acid be o
l

Ricinoleate:

Cac cht hoa deo ester nay ang k la ricinoleate methyl, ricinoleate methyl acetyl, ricinoleate butyl acetyl va ricinoleate
glyceryl triacetyl.
Cac cht hoa deo nay u tng hp vi cac loai cao su tng
hp, chung tng cng un deo lanh cao hn phthalate
dibutyl. Chung lam cho cac hn hp cao su trn (tac dung trn
hoa), d dang nhi trn cac cht n cung nh gia cng v sau.
Tng quat o la nhng cht long nh du, co t trong d = 0,9 - 1.
Tn thng mai cua cac ester nay c bit qua tn:
FLEXRICIN P-1 (Baker Castor Oil): ricinoleate methyl, dang
long nh du trong, mau rm nhat co mui du rt yu, d = 0,92 0,94, si 2250C ap sut 15 mmHg, nht 1,5 cp 400C va 2,7 cp
1000C; ch s acid la 4, ch s iod la 83 va ch s savon hoa la 179.
FLEXRICIN P-4 (Baker Castor Oil): ricinoleate methyl
acetyl, cht long trong, mui du rt yu, d = 0,94, ng c di
300C m, ch s acid t 1-6, ch s iod la 73 va ch s savon hoa la
290.
CAO SU THIN NHIN 441

FLEXRICIN P-6 (Baker Castor Oil): Ricinoleate butyl acetyl,

cht long trong co mui du rt yu, d = 0,93-0,94; si 2200C 3
mmHg, ch s acid t 1 n 4,8; ch s iod 65 va ch s savon hoa 270.
FLEXRICIN P-8: (Baker Castor): Ricinoleate glyceryl triacetyl, cht long mau rm, trong, co mui du rt yu, d = 0,97 ch
s acid t 0,2 n 2; ch s iod 75 va ch s savon hoa 297;
v.v...
l

Oleate:

Trong cac cht hoa deo ester nay, oleate butyl la quan trong
nht, k o la cac oleate diethylene glycol, oleate methoxyethyl
va oleate phenoxy ethyl, ma chc nng th ging nh chc nng
cua cac stearate.
Ester kha c :
l

Methylene-bis-thioglycolate butyl:

y la cht hoa deo rt tt cho cao su Nitrile, no tng cng

chu lanh tt, an hi cao va dnh tt cho hn hp cao
su sng.
Cht nay cung thch hp dung cho hn hp latex di dang
nhu tng.

- Ly tnh: cht long co t trong d = 1,09 nhit 200C, si t

185 - 1900C. ng c di -700C.
- Tn thng mai:
PLASTICATOR 88 (Farbenfabrik Bayer) c;
PLASTIFIANT 160 (UCLAF, Phap);
v.v...
- Ghi chu: ether benzilic tng cng cho cao su Nitrile cac tnh
cht v bn lanh ging nh cht nay.
Dicaprylate triethylene glycol:

Trong cao su Nitrile, cht hoa deo nay tng cng cac tnh
442 CAO SU THIN NHIN

cht chu lanh cao hn cac cht adipate. Cht hoa deo nay c
bit qua tn thng mai sau:
PLASTICIZER SC (Harwick Standard Chem.);
BISOFLEX 102 (British Ind. Solvents);
TG-8 (Rubber, My);...
Sau cung ether dibutoxyethoxyformal c bit di tn
PLASTIFIANT TP-90B (Thiokol).
c. Cht hoa deo kho chay:
Cac cht hoa deo tng cng cho cao su lu hoa tnh kho chay
(ignifugeant), o la cac ester cua acid phosphoric, tc la phosphate:

Phosphate tricresyl: cht hoa deo giup cho cao su kho chay,
no cung c dung nh la cht hoa deo co cng dung tng quat.
l

Phosphate tributyl: (C4H9O)3PO (M = 226)

Cht hoa deo ester nay tng hp c vi cao su thin nhin

va cao su tng hp, ngoai tac dung giup cao su lu hoa kho chay,
no con tng cng tnh cht kha tt nhit thp, nhng no
th tng i kh.
Cht hoa deo nay c goi theo tn hoa hoc cua no hoc co tn
thng mai nh:
GARBEFLEX PB (C.P.C.S; Phap);...
l

Phosphate triphenyl (C6H5O)3PO (M = 326)

La cht hoa deo ch tng hp vi cao su Nitrile va cao su butadiene-styrene, th hin c tnh qua tnh bn nhit u vit cua no
(n khoang 4000C). No tng cng hn hp cao su cac tnh cht
ging nh phosphate tricresyl, nhng chu lanh tt hn.
Cht hoa deo ester nay thng c goi theo tn hoa hoc cua no.

Tom tt:
V chu lanh, bang kt qua th nghim sau y giup ta so
sanh cac cht hoa deo cai thin c chu lanh (nhit thp)
CAO SU THIN NHIN 443

trong nhiu loai cao su khac nhau. Bit rng hn hp cao su th

nghim c n vi 50% khoi en EPC.
gion
Cao su

Cht hoa deo va liu dung (%)

gay cua

(tnh theo trong khi cao su)

hn hp

- Thin nhin

Hc n g thng (pine tar) ------- 3%

-52,50C

(t xng khoi)

- Phosphate tributyl ----------- 6%

-550C

- Sebaate dioctyl ------------- 6%

-550C

- Butadiene-styrene -Dutrex --------------------- 5%

-460C

standard...(GR-S

-460C

- Coumaron HBF -----------------

Stand.)

(nong chay cao) -------------- 2%

- Ricinoleate methyl ----------- 5%

-550C

- Phosphate tributyl ----------- 5%

-560C

- Dutrex --------------------- 5%

-440C

- GR-S lanh

- Ricinoleate methyl ----------- 5%

-550C

(Krylene)

- Phosphate tributyl ----------- 5%

-560C

- Coumarone HBF ------------ 10%

-200C

- Phosphate tricresyl ----------- 6%

-200C

- Phosphate triphenyl ---------- 6%

-200C

- Phthalate dioctyl ------------- 6%

-200C

- Sebaate dioctyl ------------ 10%

-350C

- Ricinoleate butylacetyl ------- 10%

-350C

- Circolight Process Oil (+) ------ 10%

-380C

- Sebaate dioctyl ------------ 10%

-440C

- Ricinoleate butylacetyl ------- 10%

-410C

- Paraffin (3%) + Du A3 -------------- 10%

-390C

- Sebaate diotyl -------------- 5%

-400C

- Hycar OR 15 EP

- Neoprene GN

- Butyl 301

(+) Du loai naphthenic

Ta nn nh la cao su nhit thp (lanh) se hoa cng, nht

la cao su sng cha lu hoa, va nhit cang thp th cao su
cang gion d gay. cho cao su lu hoa (chu lanh tt hn cao su
444 CAO SU THIN NHIN

sng) vn mm deo un c, ta dung cht hoa deo cao su

tng cng tnh mm deo nhit thp.
d. Cht hoa deo dung cho cao su chu nhit cao va
chu du, m va dung mi:
Cht hoa deo polymer hay polyester.
o la nhng cht hoa deo co phn t khi ln, noi chung c
ch tao bng cach cho mt glycol phan ng vi mt acid nh acid
adipic hay phthalic. Nhng cht hoa deo nay thng c goi la
cht hoa deo polymer.
Cac cht nay th hin c tnh qua kh ( bay hi) cc
nho do chung co phn t khi ln va bi vy chung bn c
nhit cao (nong); chung cho cao su lu hoa co bn cao vi
du, m va dung mi.
Ngc lai, cac nhit thp chung lai tng cng cac tnh
cht bnh thng va tac dung hoa deo cua chung th kem hn cac
cht hoa deo n phn t (monomer). Cac hn hp cha loai cht
hoa deo nay th cng hn va t mm.
e. Cht hoa deo polymer dn xut t acid sebasic c
bit qua tn thng mai la:
GARBEFLEX HM-10 (C.P.C.S., Phap);
PARAFLEX G-25 (Rhom and Haas);...
f. Cht hoa deo polymer hay polyester dn xut t acid
adipic co tn thng mai la:
GARBEFLEX HM-20 (C.P.C.S);
PARAFLEX G-40 (Rhom and Haas);
HEXAPLAS PPA VA PPL (I.C.I.);
DIOLPATE va DIOLPATE 195 (R.W Creef va Cty);...
- Ngi ta a tm cach bin i cac ester at c chu
xng du cao ng thi at c cac tnh cht tt nhit

CAO SU THIN NHIN 445

thp. o la nhng cht kt qua t phan ng cua dung dch oxy

gia (eau oxygene, hydrogen peroxide) vi cac ester ru chi
phng cua acid beo: cht hoa deo epoxy. Tnh tng hp vi cac
loai cao su th co gii han va kha nng hoa deo cao su cua chung
th yu.
Cht hoa deo epoxy c bit qua tn thng mai la:
PARAPLEX G-60 va G-61 (Rohm va Haas);
DRAPEX 3.2 (Argus Chem. Phong th nghim);
ADMEX 710 va 711 (Archer Dan. Mild);...

III.4.2. Cht dnh va nha:

III
III.4.2.1.
.4.2.1. Cac abietate: a nu
III
.4.2.2. Nh a loa i phenol formaldehyde:
III.4.2.2.

o la nha th c dang cuc hay bt mau nu nhat, nu hi

o, mau h phach, co mui phenolic, co t trong d = 1 - 1,25, nong
chay t 65 - 900C. Nha nay tng hp vi cao su tng hp va
nha PVC ma c bit la cao su Nitrile, tuy theo phm. Co phm
co tac dung tng cng lc hn hp cao su Nitrile lu hoa nh
DUREZ (Hooker Chem.), NX-3334 (Minnesota Mining and Mfg.).
Co phm th c dung lam cht tao dnh cho cao su butadienestyrene va isobutylene, isoprene nh AMBEROL ST-137X
(Rohm va Cty Haas)... - Nha loai phenolic c bit c chung
dung tao keo dnh va tng cng lc cho cao su tng hp ma
c bit la cao su Nitrile co th noi la BAKELITE (Union Carbide Plastics)...
III
III.4.2.3.
.4.2.3. Polymer co phn t khi nho:
a. Polymer butylene:

o la cac cht hoa deo polybutene, polybutadiene hay

polyisobutylene co a phn t hoa nho, cht long mau nhat,
co nht tuy thuc vao a phn hoa.
Nhng cht hoa deo nay giup d dang nhi trn va khuch tan
446 CAO SU THIN NHIN

cht n am bao tnh ng nht cua hn hp cao su (cht n

khuch tan u). Chung lam tng tnh keo dnh cua hn hp
sng va giam bt tnh co rut cua hn hp lu hoa. Vi lng dung
thp, chung cai thin c keo dan, un cong va ha thp
module xung. Vi nhng liu dung trn liu gii han, chung
lam giam c tnh cua cao su lu hoa, trong cao su butadiene-styrene th b t hn trong cao su thin nhin.
Nhng phm co phn t khi kha cao th rt lnh nhy va co
tnh keo dnh. Ngi ta c bit dung ch tao keo dan.
Tng quat, lao hoa cua cac hn hp cao su co cha cht hoa
deo nay u c cai thin v chung la nhng cht rt bn.
Ngi ta tha nhn chung co anh hng ti s lu hoa, nhng
chung khng lam thay i tc lu hoa mt cach tuyt i.
Co th noi cac cht polymer butylene ch c dung n khi
ta cn tm nhng phm cao su co c tnh him co v chung la
nhng cht co gia thanh cao, so vi cac cht hoa deo thng dung.
Cac cht hoa deo nay c bit qua tn thng mai nh:
INDOPOL L-10, H-300, H-100 (Amoco Chem.) ln lt phm
co nht t cao n thp;
VISTAC (Advance Solvent va Chem.);
VIATANEX LMMS (Enjay);
INDOPOLS (Indoil Chem. Products);
PLASTIKATOR 32 (I.G. Farbenindustrie); v.v...

b. Copolymer butadiene-acrylonitrile:
in hnh la HYCAR 1012X41 (B.F Goodrich Chem.) la mt
copolymer co a phn hoa nho, ch dung cho cac hn hp cn
ban la cao su Nitrile; trong o, no cai thin c trong x ly ban
u, d dang trong cng oan can luyn va ep un. Trn 500C,
cac hn hp sng co cht hoa deo nay se co tnh keo dnh u vit
co gia tr quy bau cho quy trnh ch bin san phm.

CAO SU THIN NHIN 447

Luc lu hoa, cht nay hp thu mt t lu huynh do o no lam

chm lu hoa (ta cn chnh cho ung lng cht lu hoa).
Cung nh cac polymer butylene, cht hoa deo nay ch c
dung cho nhng trng hp c bit ma thi.
III
.4.3. Dn xut chloride
III.4.3.

Trong cac dn xut cua hp cht chloride, ngi ta phn bit

hai loai chnh: cac diphenyl chloride hoa va paraffin chloride
hoa. Tt ca cac dn xut cua hp cht nay u th hin c tnh
qua tnh kho chay ma chung anh hng n cao su.
III
.4.3.1. Diphenyl chloride ho a :
III.4.3.1.

Diphenyl thu c t phan ng ni cua hai nhn benzene di

anh hng cua nhit nong co xuc tac thch hp. em diphenyl
chloride hoa, ta thu c hang loat dn xut tetra, penta va hexa
chlorodiphenyl dung c nh la cht hoa deo cao su.
o la nhng cht long lnh nhy, khng mau hoc co mau
vang rt nhat, biu hin c tnh qua tnh tr (khng tac dung)
i vi cac hoa cht, tnh khng dn in cua chung va nht la
tnh kho t chay. Trong trng hp t chay pentachlorodiphenyl, acid chlorine hydride tao ra se dp tt ngon la lp
tc; iu nay ch co th co c nu s nguyn t chlorine trong
phn t t nht la bng vi s nguyn t hydrogen.
- Cng dung cua pentachloro diphenyl hoa trong cao su:
Pentachlorodiphenyl khng co tac dung hoa deo cac hn hp
sng. Ta co th dung cht nay cho cao su thin nhin hay cao su
tng hp ma khng gy hai n c ly tnh cua cao su lu hoa.
Trong cao su Nitrile, ta co th dung chung vi phosphate
tricresyl hay phthalate butyl. Cac hn hp sng se kha cng hn,
ngoai ra chung co li la rt dnh, dnh nh keo cua chung anh
hng khoang gia dnh cua hc n g thng va nha thng
collophane tng cng cho hn hp sng. Cac c ly tnh th kha
thun li (xem bang so sanh cac tnh cht cua cao su lu hoa ma
cac loai cht hoa deo khac nhau co tac dung).
448 CAO SU THIN NHIN

Cht hoa deo nay c bit qua tn thng mai:

PLASTIFIANT 2 BIS (Pechiney);
PHENOCHLOR DP 5 (Progil);
v.v...
III
.4.3.2. Paraffin chloride:
III.4.3.2.

o la nhng cht dang long mau vang nhat ma nht tng theo
chlorine hoa, hoc dang c khi chlorine hoa at ti 70%.
Cac paraffin chloride u tr i vi hoa cht. nhit
thng, chung bn, nhng trn 1350C chung phong thch acid
chlorine hydride; nh vy ta cn thm cht n nh khi dung
chung. Chung cung tng cng cho cao su lu hoa tnh kho chay
bi v khi b t chay, nhit tng cao, chung se phong thch
gc Cl* dp tt ngon la; noi chung tnh kho chay tng theo ham
lng chlorine.
Ngi ta dung cac cht nay chu yu la cho cao su Nitrile, butadiene-styrene va neoprene do tnh kho chay cua chung anh
hng. Ngoai ra chung con giup d dang gia cng ban u cac
hn hp cao su noi trn.
Nhng cht hoa deo nay c bit qua tn thng mai nh:
CERECLOR (I.C.I);
CHLOROWAX (Cty Diamond) s 40, 50, 70 ch nh ham
lng chlorine;
CP (Hooker Electro Chem.)...
III
III.4.3.3.
.4.3.3. Cac dn xut chlorine khac:

o la tetrachloronaphthalene c bit qua tn thng mai

AUBANITE C-90 (Pechiney) hay CLONALINE PF 90 (Progil),
hoc hn hp penta va tetrachloronaphthalene c bit qua tn
thng mai AUBANITE 120 (Pechiney). Chung c dung nh
cht hoa deo cao su, nhng chung th kha kh (bay hi). Tac dung
hoa deo cao su cua chung co th noi la trung bnh va chung tng

CAO SU THIN NHIN 449

cng cho cao su lu hoa cac c ly tnh kem hn c ly tnh ma cua

pentachlorodiphenyl anh hng.
III
III.5.
.5. CHT HOA DEO CO THANH PHN HOA HOC KHNG RO

Mt s cht hoa deo ma thanh phn hoa hoc khng cng b

cho ta bit c hay cac nha san xut gi b mt, co tn thng
mai nh:

III.5.1. BUNATAK (Bunatak Chemical), gm cac phm:

* BUNATAK S 21: Cht long mau nu nhat co mui d chu,
thoang. T trong d = 0,92. Dung cho cao su thin nhin cung nh
cao su tng hp butadiene-styrene va neoprene vi tac dung hoa
deo va lam mm, cung nh cai thin gia cng cao su. Lng dung
ma nha san xut Bunatak cho bit la t 15% n 30% trong
trng hp cao su butadiene-styrene.
* BUNATAK S 90: Cht long mau nu vi mui thoang, t
trong 0,94, nht Saybolt 2120F (1000C) la 73sec. y la cht
hoa deo va lam mm cao su thin nhin, cao su butadiene-styrene va neoprene, giup giam c thi gian hoa deo cao su va cai
thin phn tan cua cht n. Cht nay khng lam dnh hn
hp vao may can hay truc can, tc la no co tnh tao trn. Lng
dung la 10% cho cao su thin nhin, co th dung n 50% cho cao
su butadiene-styrene n khoi en.
* BUNATAK S 210: Cht long mau nu rt nhat, co mui
thoang d chu. T trong 0,966, nht Saybolt 1000C la 85sec.
Co tac dung hoa deo va lam mm cao su nh Bunatak 21 va 90,
nhng c bit dung cho cac hn hp khng co n khoi carbon
en (dung cho hn hp n vi cht n mau nhat). Lng dung
cho bit la 10 - 35%, tnh theo trong khi cao su.
* BUNATAK AH: Cht long mau nhat, co t trong 0,91 vi
nht Saybolt 1000C la 61sec. Dung hoa deo va lam mm cao su
thin nhin, cao su tng hp butadiene-styrene va cao su chloro-

450 CAO SU THIN NHIN

prene (neoprene) nhng c bit dung cho vt dung cao su mau

ti, mau nhat, lng dung cho bit la 10 - 20%.
* BUNATAK N: Cht long mau nu nhat mui thm. T trong
1,03, nht Saybolt 1000F (380C) la 86,13 sec. Dung cht hoa
deo va tao dnh cho cao su Nitrile (cung dung tao dnh cho
Hypalon). Dung liu t 10 - 30%.
* BUNATAK U: Cht long mau nu nhat, mui thoang d chu,
t trong d = 0,987. nht Saybolt 1000C la 100sec. Dung hoa
deo va lam mm cao su thin nhin, cao su tng hp butadienestyrene va neoprene, cai thin phn tan cua cac cht n, c
bit giup cho can luyn d dang, gi c ly tnh cao cua cao su
lu hoa. Liu dung 10 - 35% cho cao su butadiene-styrene, vi
lu huynh 2 - 25%. Khng lam phai mau vt dung.

III.5.2. BUNAWELD POLYMER 780 (Bunatak Chem.):

Cht long lnh mau nu nhat vi mui thoang d chu khng
c, t trong d = 1,04. nht Saybolt 1000C la 495sec.
Dung lam cht hoa deo va lam mm cao su thin nhin va cao
su butadiene-styrene. Cht nay cung tng cng dnh cho hn
hp sng nhng khng lam dnh truc may can va giup gi c
cac ly tnh cao cua cao su lu hoa. Lng dung cho ta bit la 20%
cho hn hp trang pht cua cao su butadiene-styrene, t 10%
n 20% cho vt dung xp, ni va t 5% n 10% cho vt dung co
c tnh tt. Co th dung phi hp vi cac cht hoa deo khac.

III.5.3. BUNNATOL (Beacon Chemical Industries):

La cht co tac dung hoa deo va lam mm cao su thin nhin va cac
loai cao su tng hp. Co di dang cht long lnh va co hai phm.
BUNNATOL G: mau nu nhat, tan c trong du; d = 0,996.
BUNNATOL S: khng mau, tan c trong nc.

III.5.4. CAPELLA OIL 542 (Texaco):

La mt cht du khng c, mau nhat, co mui du hoa nhng
thanh phn hoa hoc khng c tit l (ta co th oan cht nay
CAO SU THIN NHIN 451

co ngun gc t du mo), t trong 0,92, nht Saybolt 380C

trn 150 sec, dung lam cht hoa deo va lam mm cao su thin
nhin va cao su tng hp.

III.5.5. NILLREX (Malrex Chemical):

La cht th long co nht thp, mau nu nhat, khng mui, t
trong d = 0,83, co tac dung hoa deo va lam mm cao su thin
nhin va cao su tng hp. Giup d dang trong cng oan can
luyn va ep un.

III.5.6. POLY SPERSE AP-2 VA LC-20 (National Polychemical):

Cht long mau sm (AP-2) va mau nhat (LC-20), t trong la 1.
Dung lam cht hoa deo cho cao su thin nhin va cao su tng
hp nhng Poly Sperse AP-2 c bit thch hp vi cao su butadiene-styrene. Chung giup d dang nhi trn cht n, khng
nhum mau va phai mau vt dung, nhng phm AP-2 th co tac
dung lam phai mau nhe.

III.5.7. POLYMER PLASTICIL (Polymel):

y la cht trang thai bt mau nu nhat co mui c bit,
khng c, t trong d = 1,08; co tac dung hoa deo va lam mm cao
su thin nhin cung nh cao su tng hp, giup d dang nhi trn
cht n ma c bit la n vi cht set kaolin vi lng cao.
Phm Polymer Plasticil NS c bit dung c cho hn hp
mau trng, mau ti, mau nhat v.v...
Bang tom tt va so sanh cac tnh cht cua cac cht hoa deo
tng cng cho hn hp cao su:
Ta xet ti 2 bang:
- BANG 1: So sanh cac c tnh cua cac cht hoa deo khac
nhau ma chung truyn vao mt hn hp cn ban la cao su thin
nhin c n vi 80% khoi en MPC.
- BANG 2: So sanh trong trng hp cua hn hp cn ban la
cao su tng hp butadiene-styrene cung c n vi 80% khoi
carbon en.
452 CAO SU THIN NHIN

Bang 1: So sanh cac c tnh cua nhiu loai cht hoa deo tng
cng cho hn hp cn ban la cao su thin nhin c n vi
80% khoi MPC.

CAO SU THIN NHIN 453

Bang 2: So sanh cac c tnh cua nhiu loai cht hoa deo tng
cng cho hn hp cn ban la cao su butadiene-styrene c n
vi 80% khoi MPC.

454 CAO SU THIN NHIN

B. CHAT XUC TIEN HOA DEO: PEPTI (PEPTISANT; PEPTIZER)

T nm 1936, mt s cht hoa deo cao su c phn bit thanh
mt nhom khac bit vi cht hoa deo ma ta va cp muc
trn, goi la cht pepti hay cht xuc tin hoa deo cao su.
Chc nng cua nhng cht nay vn ch la thuc y s hoa deo
(hay nghin deo) cua cao su va tuyt i chung khng lam bin
i c ly tnh cua cao su lu hoa. Nh vy chung co quan h mt
thit vi cht hoa deo bi tac dung sinh ra cao su, nhng tin
trnh lai hoan toan khac bit.
Co th noi tac dung cua mt cht hoa deo (plastifiant, plasticizer) sinh ra bi mt tin trnh c hoc, con tac dung cua cht
pepti sinh ra bi mt tin trnh hoa hoc va vi liu dung cc nho.

I. Cach tac dung:

Khi cao su c nhi ngui, no se b phn huy do cac chui
polymer t la. Hin tng t chui la do oxygen gn vao cac
chui hydrocarbon cao su lam chung phn thanh cac gc t do.
Cht pepti tham gia xuc tac oxygen gn vao chui va do o no
thuc y s phn huy chui hydrocarbon cao su.

II. Chc nng trong cao su:

Cht pepti co mt s chc nng nh sau:
1. Vi ham lng tht thp, cht pepti giup giam c thi
gian nghin deo cao su, tit kim cng sut tiu thu (may nhi)
va mt phn khac lam giam thi gian ch tao cao su.
giup hiu ro chc nng nay, ta so sanh thi gian pepti hoa
va in nng tiu thu cua mt hn hp cn ban la cao su thin
nhin (t xng khoi) khng co cht peptax (cht pepti), ma kt
qua la biu sau:

Ghi chu:
- ng biu din lin tuc la hn hp co cht pepti; ng
gian oan la hn hp khng co cht pepti.
CAO SU THIN NHIN 455

- Hnh (B) cho thy in nng tiu thu khac bit cua hai hn
hp cung at mt deo mooney la 50.
(Ghi chu: - Tr s deo mooney cang thp th hn hp cao su
cang deo mm).
100

o de o Mooney

o de o Mooney

100

50

50

20

10
20
15
Thi gian pepti-ho a (A)

50

100

150
ie n nang (B)

2. Cht pepti giup giam c nhit nong cn thit luc gia

cng; cao su cang deo, qua trnh nhi trn se thc hin c
nhit khng cn cao va nh th hn hp ang nhi can t b
nguy c chn sm (lu hoa sm).
3. Cht pepti hoa khng lam bin i tnh cht cua cao su lu
hoa, trong luc cht hoa deo thng lam bin i tnh cht cao su
t nhiu.
4. Trong ch tao cao su tai sinh (regenerative rubber), cht
pepti giup giam c thi gian hoan tt.
5. Trong trng hp cua cac dung dch co nht bng nhau,
s hin din cua cht pepti giup cho ty l cht c cao hn, gia
thanh se giam do lng dung mi dung t i.

III. Cach dung:

Cac cht pepti c cho vao cao su di dang hin hu cua
chung hoc di dang hn hp chu (melange maitre) may nhi.
Nu la may nhi ni nh la may Banbury, ta phai i vai giy

456 CAO SU THIN NHIN

sau khi cho cao su vao ri mi cho pepti vao; nu la may nhi 2
truc (may h truc), ta i cao su b can nghin cun quanh truc
ri mi cho pepti vao.
Nhng cht phu gia khac (ch tao hn hp) ch c cho vao
khi tin trnh hoa deo cao su a hoan tt, v noi chung chung
lam chm hoc can tr tac dung cua cht pepti; v phng din
nay lu huynh la cht c bit co hiu qua va chnh no giup ta
chnh hoa deo nh y mun (lu huynh can tr tac dung).
Lng dung cht pepti lun lun thp. Trong cao su thin
nhin, lng dung t 0,05% n 0,1% la u co tac dung. Trong
cao su tng hp butadiene-styrene th oi hoi lng dung cao
hn gp 1,5 ln n 2 ln.
Nhit hoa deo cao su tuy thuc vao ban cht cua cht pepti
va cua cao su. Trong cao su butadiene-styrene, mt nhit qua
cao se co khuynh hng lam cng hn hp nu ham lng cua
oxygen khng y u.

IV. Phn loai:

Ta chia cht thuc y hoa deo pepti thanh 5 nhom gm bn
nhom hoa hoc bit ro va mt nhom ma thanh phn hoa hoc
khng c nha san xut cng b:
1. Nhom mercaptan phng hng.
2. Nhom dn xut cua imidazole.
3. Nhom hydrazin phng hng.
4. Nhom dn xut cua acid sulfonic.
5. Nhom cht co thanh phn khng bit ro.
IV.1. Nhom Mercaptan phng hng:

- naphthyl mercaptan: (2-Naphthalenethiol)

- Tn thng mai:
RPA N02 (E.I.Du Pont de Nemours va Cty) gm 33,33%
naphthalenthiol va 66,67% sap tr.
CAO SU THIN NHIN 457

VULCAMEL TBN (I.C.I): gm 33% naphthalenthiol ( - naphthyl mercaptan) va 67% sap tr;

- Cng thc:
SH

- Ly tnh:
Dang phin mau Creme nhat co mui c bit, ty trong d = 0,92.
Cn tn tr trong thung cha kn va nhit thp. (RPA
N0 2) CHT C.

- Cng dung:
La cht pepti hoa c dung cho cao su thin nhin va cao su
butadiene-styrene. Co tac dung tng tr lu hoa nhe cac hn hp
gia tc lu hoa vi cht nhom thiazole hay thiuram. Khng anh
hng ti mau sc cua cao su lu hoa. Trong neoprene, no co tac
dung lam chm lu hoa nhe. Cac cht co tac dung can tr hiu
qua cua no la lu huynh, khoi carbon en nhom mang va cac cht
xuc tin lu hoa.

- Lng dung cua RPA N02 va Vulcamel TBN:

- T 0,15% n 0,5% cho cao su thin nhin (nhi nong th
dung liu thp, nhi ngui dung liu cao).
- T 1% n 4% cho cao su butadiene-styrene. GR - S, SBR
(tuy phm: nh SBR lanh, ngui va en dung 4%).
(Lng dung trn la ap dung cho RPA N02 va VULCAMEL co
67% sap tr.)
Xylyl mercaptan:

- Tn oc khac: Xylenethiol
- Tn thng mai:
RPA N03 (E.I. Du Pont de Nemours): co 36,5% xylenethiol va
63,5% du co ngun gc t du mo;
458 CAO SU THIN NHIN

PEPTISANT 3 (M.L.P.C.);...

- Cng thc:
SH
CH3
CH3

- Ly tnh:
RPA N03: Dang cht long mau h phach, co mui c bit, t
trong d = 0,91. Tn tr n nh tt nu cha trong thung kn va
ch mat. CHT C.

- Cng dung:
Xylyl mercaptan hay xylenethiol la cht pepti hoa cho cao su
thin nhin, co tac dung tng tr lu hoa nhe cac hn hp cao su
c gia tc lu hoa vi cac cht xuc tin nhom thiazole va
thiuram. No cung c dung cho cao su tng hp butadiene-styrene thng.
Tac dung thuc y hoa deo cua cht nay b can bi lu huynh,
khoi carbon en, ring oxide kem th can nhe.
Lng dung cua RPA N03 cho cao su thin nhin la t 0,25%
n 0,6% tuy theo hoa deo cao su vi may nhi hai truc hay may
nhi ni va nhi ngui hay nong.

Ghi chu: RPA N03 CONC: gm 71% xylenethiol va 29% du co

ngun gc t du mo.
Mu i ke m xylyl mercaptan:

- Tn thng mai:
RPA N05 (E.I. Du Pont de Nemours): Gm 50% mui kem cua
xylyl mercaptan va 50% hydrocarbon tr.

- Cng thc:

CAO SU THIN NHIN 459

CH3 CH3

CH3 CH3
S

Zn

- Cng dung:
RPA N05 la mt cht pepti hoa cua cao su butadiene-styrene
manh hn RPA N03. No co tac dung giam kha chm tc lu hoa.
Trong luc -naphthyl mercaptan va xylyl mercaptan la nhng
cht c dung nguy him th mui kem cua xylyl mercaptan t
c hn, s dung t nguy him hn, nhng cung cn nn tranh
cht nay tip xuc vi da.
Phenyl mercaptan:
*

Pentachlorothiophenol:

- Tn thng mai:
RPA N06 (E.I. Du Pont Nemours) gm 90% pentachlorothiophenol va 10% hydrocarbon tr;
RENACIT V (Bayer): gm pentachlorothiophenol va cac cht
phu gia khac:
...

- Cng thc:
Cl

Cl
SH

Cl
Cl

Cl

- Ly tnh:
RPA N06: Dang bt (khng bc bui) mau xam nhat, co mui terpene thoang, t trong d = 1,79. Khng c khi dung nhng iu
kin bnh thng.
RENACIT V: Dang bt mau xam, t trong d = 1,5; tan c
460 CAO SU THIN NHIN

mt phn trong xng, benzene, chloroform va carbon tetrachloride. Khng tan trong nc.

- Cng dung:
La cht pepti hoa cua cao su thin nhin va cac loai cao su
tng hp. No cung co tac dung hoa deo cao su butadiene-styrene
lanh nhng kho hoa deo hn cao su butadiene-styrene thng.
Tac dung thuc y hoa deo cao su cua no b can bi lu huynh,
cac cht sulfide va tetrasulfide thiuram (cht gia tc lu hoa va
la cht lu hoa).
y la cht pepti khng c, khng gy anh hng mui, khng
lam phai mau cung nh khng anh hng ti tc lu hoa va s
lao hoa cua cao su lu hoa (thc ra cht nay co anh hng ti
mau sc cao su lu hoa nhng khng ang k).
RPA N06 va RENACIT V hnh nh la nhng cht thng mai
co tac dung pepti hoa cng hiu nht cho cao su Nitrile. Cac thc
nghim may nhi ni Banbury mt l 40 kg Perbunan co cha
2,5% cht pepti hoa, a cho kt qua deo Defo sau 20 phut hoa
deo 1650C nh sau:
Cht pepti hoa thng mai:`

deo Defo

RENACIT V

1123

RPA N03

1175

Peptone 22

1275

Khng co cht pepti

2450

Co th noi trong cao su Perbunan, RENACIT V va RPA N06

hay pentachlorothiophenol tng tr nhe luc khi u lu hoa cac
hn hp c gia tc lu hoa vi benzothiazole. Trong Buna, tac
ng nay ch ro nhit trn 1300C. Ngc lai, trong cac hn
hp c thuc y lu hoa vi cht nhom thiuram dung khng co
lu huynh, chung lai lam chm lu hoa.
iophenol:
pentachlorothiophenol:
* Mu i ke m cu a pentachloroth

- Tn thng mai:
CAO SU THIN NHIN 461

ENDOR (E.I. Du Pont de Nemours);

RENACIT IV (Bayer);...

- Cng thc:
Cl

Cl

Cl
S

Cl
Cl

Zn

Cl

Cl

Cl
Cl

Cl

- Ly tnh:
ENDOR: Bt mau xanh luc hi xam, khng mui, khng c. T
trong d = 2,39. Tn tr n nh tt.
RENACIT IV: Bt mau trng xam, khng mui, khng c. T
trong d = 2,33. Nong chay 3400C va b phn tch. Khng tan
trong cac dung mi va nc. Tn tr n nh tt.

- Cng dung:
La cht pepti hoa dung cho cao su thin nhin va cao su tng
hp butadiene-styrene. Ngi ta cho bit ENDOR co hiu qua
manh hn RPA N03 trong cao su thin nhin; trong cao su butadiene-styrene giau du, hoat tnh cua ENDOR va RENACIT IV
th bng nhau.
Cht pepti nay tac dung thuc y hoa deo b can bi lu
huynh va cac cht thuc y lu hoa; khoi carbon en th khng
co tac dung nay hoc co tac dung can nhe.
Liu dung trong cao su thin nhin la t 0,1 - 0,4% (ENDOR);
liu dung ENDOR trong cao su butadiene-styrene la 1 - 4%.
*

Benzamidothiophenate ke m :

- Tn thng mai:
PEPTONE 65 (American Cyanamid);

- Cng dung:

462 CAO SU THIN NHIN

La cht pepti hoa khng c nhng cung nn cn thn luc s

dung. Co th kt lun la nhng cht pepti hoa va k trn nh
-naphthyl mercaptan, xylyl mercaptan v.v... biu hin hoat tnh
tt nht la khoang t 120 - 1800C, trong luc PEPTONE 65 th
hin c tnh qua hoat tnh cua no nhit thp, tc la no a
co tac dung 650C.
*

Disulfur o,o'-dibenzamido diphenyl:

- Tn oc khac: Di-o-benzamidophenyl disulfide

- Tn thng mai: PEPTONE 22 PLASTICIZER (Hay PEPTONE 22) (American Cyanamid);...
- Cng thc:
O
C

O
NH

NH
S

- Ly tnh: (Peptone 22)

Dang bt mau vang nhat, khng mui, khng c. Bn, t trong
d = 1,40. Nong chay 136 - 1430C.

- Cng dung:
La cht pepti hoa cua cao su thin nhin, cao su butadienestyrene, cao su Nitrile va neoprene. Cht nay co tac dung hoa
deo cao su trn 1150C (2400F), khng nhum mau vao cao su
thin nhin va cao su butadiene-styrene.
Tac dung hoa deo cao su cua no b ngn can bi lu huynh,
khoi carbon en va a s cht xuc tin lu hoa. No khng co anh
hng ti tc lu hoa.
Peptone 22 va Peptone 65 u la nhng cht khng c nhng
cung nn cn thn luc s dung.

CAO SU THIN NHIN 463

Liu dung Peptone 22 trong cao su thin nhin t 0,05 - 0,5%

va trong cao su butadiene-styrene la 0,5 - 3%.
*

Mercaptobenzothiazole MBT

(xem chng Cht gia tc lu hoa)

- Cng dung:
Khi nhi deo duy nht vi cao su thin nhin, MBT la cht
pepti hoa c ngi ta chng minh la co tac dung manh hn
Peptone 22, c bit khi phi hp vi DPG (diphenylguanidine).
(MBT la cht pepti hoa cao su thin nhin).
Cac dn xut cua MBT nh mui kem MBT, disulfide
benzothiazole (MBTS) cung co kha nng la pepti hoa cao su thin
nhin, nhng chung co tac dung kem ni bt hn MBT.
- Trong hn hp cao su lu hoa (cao su thin nhin va cac cht
phu gia, cht n...) MBT la cht xuc tin lu hoa tng cng cac
tnh cht c hoc tt cho cao su lu hoa.
IV.2. Nhom dn xut imidazole:

Trong nhom nay ta cp ti Dimethylimidazole:

Dimethylimidazole

- Tn thng mai:
PLASTOR EG 33 (Cty khao cu va ng dung ky ngh hoa hoc
x Languedoc); thanh phn hoa hoc la dung dch co 33%
dimethylimidazole;

- Cng thc:
CH3

CH

CH3
CH

- Cng dung: Cung nh Peptone 22, Plastor EG-33 la cht

pepti hoa co tac dung cac nhit thp, hoat tnh cua no c

464 CAO SU THIN NHIN

biu th khoang t 45 - 1350C. y la cht pepti hoa cua cac cao

su thin nhin ma thi.
IV.3. Nhom Hydrazine phng hng: Phenylhydrazine

Trong nhom nay ta cp ti stearate phenyl hydrazine.

Stearate phenyl hydrazine:

- Tn thng mai:
PEPTAX (Cty trch ly va tng hp hoa hu c): thanh phn
hoa hoc la stearate phenylhydrazine dn xut.

- Cng thc:
C6H5NHNHCOC17H35

- Cng dung:
Peptax cung la mt cht pepti hoa cao su co tac dung cac
nhit thp. Hoat tnh cua no tt nht gia 600C va 1000C.
Trai hn vi a s cht nhom phenylhydrazine, stearate phenylhydrazine co u im la khng co c tnh.
IV.4. Nhom dn xut t acid sulfonic

Trong nhom nay ta cp ti hai cht co tn thng mai nh sau:

- BONDOGENE (R.T. Vanderbilt): thanh phn hoa hoc la mt
hn hp acid sulfonic co phn t khi ln vi mt ru
hydrophole co phn t khi ln.
- ANCAPLAS OB (Anchor Chem.): thanh phn la mt hn hp
cua cac dn xut sulfonic hoa du mo.
Cng dung cua BONDOGENE va ANCAPLAS OB:
Hai cht k trn c bit nn dung cho cac dung dch cn ban
la cao su thin nhin hay cao su butadiene-styrene. Chung cung
co tac dung pepti hoa cho cao su kh.
IV.5. Nhom cht co thanh phn hoa hoc khng ro:

PEPTIZER P-12 (Cty Americhem):

CAO SU THIN NHIN 465

- Ly tnh:
Bt mau trng, tn tr n nh rt tt, t trong d = 1,12.

- Cng dung:
La cht pepti hoa cho cao su chloroprene (neoprene G). Cht
nay khng lam chm lu hoa hn hp neoprene, do o cn nn
cho thm mt cht lam mun lu hoa tranh hn hp b cht
luc gia cng.
Liu dung cho bit la t 0,5 - 3% tnh theo trong khi neoprene G.
PEPTIZER W-9 (Cty Americhem):

- Ly tnh:
Bt mau vang, tn tr n nh rt tt, tng i khng c
khi dung nhit thp. T trong d = 1,38.

- Cng dung:
La cht pepti hoa cho neoprene loai W, co th dung phi hp
vi neoprene Peptizer P-12. Lng dung cho bit la 3/4 cht nay
dung phi hp vi 1/2 Peptizer P-12.
PEPTIZER H-20

- Ly tnh:
Phin mau nu da. Tng i khng c nhit thp. T
trong d = 1,37.

- Cng dung:
La cht pepti hoa cho hypalon (polyethylene bin tnh) vi
lng dung cho bit la t 0,5 - 3% tnh theo trong khi hypalon.
PEPTIZER (Crowley Hydrocarbon Chemicals):

- Ly tnh:
Cht long lnh sm mau, khng c. T trong d = 1,08.

466 CAO SU THIN NHIN

- Cng dung:
Cht pepti hoa cho cao su thin nhin va cac loai cao su tng
hp. Lng dung cho bit la 0,15 - 3% (cn giam liu cht du hoa
deo khac).

Ghi chu:
Co hai cht xuc tin lu hoa dung c nh la cht pepti hoa
cua neoprene:
1. Pentamethylene dithiocarbamate piperidine: Cht xuc tin
trung tnh ACCELERATOR 552 cua E.I. Du Pont de Nemours,
(xem Chng cht gia tc lu hoa).
2. Diorthotolylguanidine.

CAO SU THIN NHIN 467

CHNG XVII

CHAT TAO XOP

Cht tao xp hay cht ni (thng goi la thuc ni) la nhng

cht do s nhit phn co kha nng phong thch cht kh va chnh
cht kh tao ra nhng khoang trng nh t ong nho hoc cc
nho, hay noi khac i cht kh cha trong cao su do cht tao xp
phong thch lam cho cao su ni ln va tr nn xp.
Cht tao xp dung trong cng nghip cao su co th chia thanh
2 nhom: cht tao xp v c va cht hu c, co kha nng phong
thch kh N2, va CO2 do s nhit phn nhit lu hoa cao su.
I. CHAT TAO XOP VO C:
AMMONIUM CARBONATE: (NH4)2CO3

- Tn khac:
Carbonate ammonium (carbonate dammoniaque), bt khai
lam banh bao, mui bay hi (sel volatil), v.v...

- Phn loai va ly tnh:

Ammonium carbonate dung lam cht tao xp co 3 loai:
- Carbonate dang trung tnh: (NH4)2CO3 dang bt hoc khi
tinh th mau trng co mui khai cua ammoniac, tan c trong
nc, nong chay trn 850C, phn huy vao khoang 530C phong
thch kh CO2 va NH3, t trong d : 1,45 - 1,50.
- Carbonate dang acid: Ammonium bicarbonate NH4HCO3,

468 CAO SU THIN NHIN

phn huy nhit cao hn carbonate dang trung tnh, khoang

700C chung phong thch kh CO2 va NH3.
- Hn hp hai loai carbonate nu trn.
Chnh kh NH3 bay ra nn sau khi lu hoa vt dung co mui khai.

- Cng dung:
La cht tao xp cho hn hp cn ban la cao su thin nhin, cao
su tng hp hay latex. Khi dung cht nay, hn hp cao su sng
cn c hoa deo mm va khi nhi trn nn may cn tranh nhit
cao qua gy nhit phn cht nay. Noi chung cht tao xp nay
t dung hn sodium bicarbonate.
SODIUM BICARBONATE: NaHCO3

- Tn khac: Bicarbonate sodium (bicarbonate de soude)...

- Tn thng mai:
UNICEL S (E.I. Du Pont de Nemours) gm 50% sodium bicarbonate va 50% du long co ngun gc t du qung, trang thai
long, lnh mau creme, khng mui, khng c, nhit phn trn
1490C, t trong d = 1,3.
RSL SPONGE PASTE (Cty Monsanto): sodium bicarbonate
c x ly c bit d phn tan vao cao su.
GONFLANT SD (Saint-Denis): sodium bicarbonate c x ly
c bit.
v.v...

- Ly tnh sodium bicarbonate nguyn cht:

Dang khi hoc tinh th mau trng, khng mui, tan trong
nc (sui bot kh). T trong d = 2,2. Nhit phn trn 1500C phong
thch kh CO2. Cn bao quan ni kh rao va tranh tip xuc vi
khng kh v co th b phn tch thanh carbonate trung tnh.

- Cng dung:
La cht tao xp cho hn hp cao su thin nhin, cao su tng

CAO SU THIN NHIN 469

hp hoc latex, nhng noi chung t khi dung cht nay duy nht
bi no tan t trong cao su ma thng dung phi hp vi mt acid
hu c co tac dung tng tr phong thch kh CO2. Acid hu c
thng c dung nhiu nht la acid stearic va acid oleic (acid
beo) la nhng cht cung co tac dung hoa deo va tng tr lu hoa
hn hp cao su. Theo ly thuyt, 335g sodium bicarbonate se phan
ng vi 1 kg acid oleic hay acid stearic (phan ng xay ra hoan
toan) nhng trn thc t ta thng dung lng acid beo cao hn
am bao sodium bicarbonate phan ng tron ven, ngoai ra mt
phn acid beo lai con phan ng vi oxide kem trong hn hp (tac
dung tng tr lu hoa).
Cht tao xp sodium bicarbonate co tac dung tng tr nhe cho
cac hn hp c gia tc lu hoa vi cht nhom acid, nhng no
khng tac dung n lao hoa cao su.

- Lng dung:
Ta co th dung t 0,5% n 8% tnh theo trong khi cao su va cn
phi hp vi cht tng tr tao xp la acid stearic hay acid oleic.
SODIUM CARBONATE: Na2CO3

- Tn khac: carbonat natri (carbonate de soude), soda, mui

xut, soude solvay, v.v...
- Ly tnh:
Bt mau trng n trng hi xam, khng mui, khng c, (co
th dang cuc, bop v c), t trong d : 2,47 - 2,53. Tan trong
nc.

- Cng dung:
Cht tao xp cho hn hp cao su thin nhin, cao su tng hp
hoc latex. Luc lu hoa cht nay giai phong kh CO2. Noi chung
cht nay co tac dung kem hn sodium bicarbonate va co tac dung
tng tr lu hoa cho hn hp co cha cht gia tc lu hoa nhom
acid. Thng dung phi hp vi cac cht tao xp khac.

470 CAO SU THIN NHIN

II. CHAT TAO XOP HU C:

N,N' - DINITROSO PENTAMETHYLENE TETRAAMINE: DPT

- Tn thng mai:
CELLULAR-D (Eiwa Chem. Ind. Cty Nht);
NOCBLOW D.P.T (Ouchi Shinko Chem. Ind. Cty Nht).
POROGENE NS (National Polychemicals, My): gm OPEX 40
(thanh phn gm 40% DPT va 60% cht n tr) va OPEX PL-80
(co 80% DPT va 20% cht hoa deo cao su loai ester).
UNICEL ND (40% DPT) va UNICEL NDX (80% DPT) (cua E.I.
Du Pont de Nemours va Cty; My).
VULCACEL BN, VULCACEL B 40 (40% DPT) cua Arnold,
Hoffman va Cty, Harwick Standard Chem., I.C.I);
SAPAMINE-CH (Cty Ciba), v.v...

- Cng thc:

CH2

CH2

CH2

CH2

CH2

- Ly tnh:
Trn th trng co di dang phin cuc vun xp mau creme
hay mau vang nhat nh UNICEL NDX (80% DPT) hoc di
dang bt mau vang nhat (40% DPT). Ngoai ra ngi ta con a
n vao nitroso pentamethylene tetraamine giam bt nguy
him v tnh d chay cua cht nay (nh Cellular-D, Unicel ND,
Opex 40, Nocblow DPT...).
Noi chung trn th trng co hai nhom:
- Loai co 80% DPT: t trong d : 1,38 - 1,40.

CAO SU THIN NHIN 471

- Loai co 40% DPT: t trong d : 1,90 - 1,94.

DPT b nhit phn t nhit 1900C n 2000C, vi cht thuc
y tao xp no b nhit phn nhit 800C n 1800C.

- Cng dung va tnh cht trong cao su:

La cht tao xp cho cac hn hp cao su thin nhin hay cao su
tng hp. Cht nay dung ch tao cac vt dung xp mm hoc
cng hay cao su xp co cu truc t ong h hoc kn (nc khng
ngm qua c). c im cua no khng anh hng ti mau sc
cao su cung nh cac cht tip xuc vi no. Khi nhi vi cao su, ta
cn canh nhit nhi trn khng qua 700C va khng qua 3 n
5 phut tranh tht thoat hay hao hut bi nhit phn. Hu nh
khng dung cht tao xp nay duy nht, ma thng la phi hp
vi cht tng tr tao xp khac v do nhit phn no giai phong kh
1900C n 2000C, nhng co cht tng tr tao xp nh urea
(Cellpask-K), glycol (nh diethylene glycol), C-centyl betain hay
cac acid hu c (nh acid salicylic: cung la cht co tac dung tr
hoan lu hoa) th nhit phong thch kh la t 800C hay 840C,
tc la nhit thp hn nhiu.
N, N'-dinitroso pentamethylene tetraamine (DPT) hu nh
khng bao gi dung di dang nguyn cht ma thng c dung
di dang co pha cht n tr hay cac cht khac vi muc ch
giam bt nguy him cua DPT t bc chay va cac cht thng mai
thng la hn hp gm 80% DPT va hn hp 40% DPT, trong o
dang hn hp co 40% DPT th c s dung nhiu nht v an
toan s dung hn.
Lng ma ta co th dung cho cht co 40% DPT tng quat la:
- San phm cao su xp (mousse khng thng hi) co cu truc
t ong (cellules) kn, cn ban la:
Cao su thin nhin

1 - 15%

Neoprene

1 - 15%

Cao su butadiene-styrene

1 - 15%

472 CAO SU THIN NHIN

Cao su Nitrile

5 - 15%

Cao su butyl

5 - 15%

- San phm cao su xp (mousse thng hi) co cu truc t ong

h, cn ban la:
Cao su thin nhin

0,5 - 5%

Neoprene

0,5 - 5%

Cao su butadiene-styrene

0,5 - 5%

Cao su Nitrile

2 - 5%

Cao su butyl

2 - 5%

- Cn lu y nhit gia nhit phai gi khng i va khuch

tan tht tt trong cao su mi cho ra san phm co cu truc t ong
u va ng b.

Cht tng tr hay phu tr tao xp s dung la:

- Acid salicylic vi liu dung bng 1/3 cua cht tao xp thng
mai co 40% DPT, nu dung cht tng tr nay th hn hp lu hoa
se co mui amine c bit.
- Hp cht urea hay dn xut urea (nh cellpast-K) vi liu
dung tng ng vi cht thng mai co 40% DPT (nh Cellular-D).
Urea va C-cetyl betain (AQUAREX NS du Pont de Nemours)
vi lng dung urea 1 phn + Aquarex NS 0,6 n 1 phn cho 4
phn cht thng mai co 40% DPT; cho hn hp khng mui.
Vi cht thng mai co 80% DPT (nh UNICEL NDX, OPEX
PL-80 VULCACEL BN) th lng dung bng 1/2 cht tao xp
thng mai co 40% DPT (nh UNICEL NS, OPEX 40...)
AZODICARBONAMID:

- Tn thng mai:
CELOGEN - AZ (Naugatuck);
VINYFOR-AC (Eiwa Chem. Ind.; Nht)
CAO SU THIN NHIN 473

KEMPORE 150; KEMPORE R-125 (National Polychemicals)

v.v...

- Ly tnh:
Bt mn tinh th cc nho (vi tinh th) mau vang n vang
nhat, khng mui. T trong d : 1,63 - 1,65. Tan t trong nc va cac
dung mi thng dung nh benzene, acetone, ethylene dichloride.
Cn bao quan tranh nong, anh nng mt tri hay cac ngun nhit
khac. Nhit phn 1900C giai phong kh N2 vi th tch ln; co
diethylene glycol (1%) no b nhit phn nhit thp hn
khoang 1300C.

- Cng dung:
La cht tao xp cho cao su thin nhin, cao su tng hp butadiene-styrene, neoprene, cao su butyl va nha P.V.C. (polyvinyl
chloride).
Dung cht nay, cao su xp co cac l trng u va nho mn. Du
no co mau vang nhng dung c cho cac vt dung cao su mau
trng hay mau nhat (khng nhum mau).
Luc nhi trn, cn tranh nhit ln cao qua 1400C. Tuy
nhin y la cht an toan s dung luc nhi trn may nhi 2
truc. V lu hoa, cht nay khng co anh hng ti.
thuc y tao xp hay hn hp cao su ni nhanh va ni
nhit thp hn nhit phn tch cua cht nay cung nh
cai thin ly tnh cua san phm hoan tt, ta nn dung cht thuc
y tao xp urea, oxide kem, carbonate ch, phosphate ch, stearate ch va cac glycol.
Trong nha PVC, cht thuc y ni la cac dn xut cua hp
cht ch va cac hn hp PVC nhit phn co hiu qua 140 1500C.

Lng dung: 3% n 30%.

474 CAO SU THIN NHIN

P,P-OXY BIS (BENZENE SULFONYL HYDRAZINE): BSH

- Tn thng mai:
CELOGEN (Naugatuck);
POROPHOR BSH (Bayer);
BSH NOCBLOW (Ouchi Shinko Chem. Ind. Cty);

- Cng thc:
H2NHNO2S

SO2NHNH2

- Ly tnh:
Bt tinh th mau trng mn, khng mui, t trong d = 1,52, tan
trong acetone (co phan ng), tan t trong nc nong, ethanol.
Khng tan trong benzene, ethylene dichloride, xng du, nc
lanh. Cn bao quan tn tr tranh xa cac ngun nhit. Nhit phn
th kh la 1500C n 1600C, trong latex kim tnh la 80 - 900C.

- Cng dung:
Cht tao xp cho cac hn hp cao su thin nhin, cao su tng
hp va nha PVC (poly vinyl chloride). Cht nay co tac dung yu
hn dinitroso pentamethylene tetraamine va cho san phm xp
khng mui, khng anh hng mau sc hn hp cao su xp. Cht
tng tr tao xp la sodium bicarbonate.
Cht nay co tac dung lam chm nhe lu hoa cao su thin
nhin va cao su tng hp. Co th dung di dang phn tan trong
nc co 25% cht nay cho vao latex (latex cao su thin nhin,
latex cao su tng hp).
III. CAC CHAT TAO XOP KHAC:
DIAZO AMINO BENZENE:

Cht nay co li la khng tac dung hay anh hng ti tc lu

hoa va khi dung no, cao su khng cn phai c hoa deo mm
CAO SU THIN NHIN 475

nh cac cht tao xp thng thng, tc la ni cua vt dung

dung cht tao xp nay khng quan h ti deo cua hn hp cao
su (chng han hn hp cao su co cac deo Williams la 110, 85
va 75, khi dung cht tao xp nay u co ni ging nhau).
Nhng gia thanh cua cht nay cao, va co anh hng ti mau sc
cao su lu hoa cung nh co th gy ra phu trn b mt nu khng
thn trong nhi trn.
E: (Tn thng mai
- 4,4
4,4'' - DIPHENYL DISULFONYL AZID
AZIDE
NITROPORE CL-100 cua National Polychemicals):
o la cht tao xp cho hn hp cao su thin nhin, cao su tng
hp, cellulose acetate, nha polyvinyl acetate, polyester va polyethylene; hin din trn th trng di dang bt mau trng, t
trong d = 0,51, nong chay 142 - 1450C, khng tan trong nc, tan
trong acetone, tan va phai trong benzene va toluene; cung nh
dinitrosopentamethylene tetraamine, cht nay d t chay nn
cn bao quan tranh xa ngun nhit.
- N,N'-DIMETHYL-N, N'-DINITROSOTEREPHTHALAMID (DDNP)
(Tn thng mai la NITROSAN co 70% DDNP va 30% cht
n tr, cua E.I. Du Pont de Nemours):
o la cht tao xp cho cao su thin nhin, cao su tng hp co
di dang bt mau vang, khng mui, khng hut m, t trong d =
1,2; nhit phn t 800C n 1000C.
UREA: CO(NH2)2

Thng dung di tn thng mai la CELLPASTE K (Eiwa

Chem. Ind Cty), BIK (Naugatuck),...
La cht tao xp cho cao su thin nhin hay cao su tng hp
(khng dung cho latex), co kha nng giai phong kh NH3. t khi
ta dung duy nht, ma thng dung lam cht tng tr tao xp cho
cac cht tao xp sodium bicarbonate, dinitroso pentamethylene
tetraamine, v.v...
DINITRILE CUA ACID AZODIBUTYRIC:
476 CAO SU THIN NHIN

(Tn thng mai la POROPHOR N cua Bayer, c): La cht

tao xp ky thut, s dung cn phai thn trong v acid cyanhydric
dang kh b giai phong.
VAI CHT THNG MAI CO THANH PHN HOA HOC KHNG RO:

- EPANDEX 177 (National Polychem.);

- CELLULAR BL (Eiwa Chem. Ind.);...
IV. VAI CHAT AC BIET S DUNG:
- Trong cac cht tao xp k trn, ta con co th dung cac cht
long bay hi c t hoc nhiu, tan c trong cao su, va dung
duy nht hoc dang hn hp, o la nhng cht nh benzene,
toluene, dn xut chlorine hoa ma thng dung nht la
trichloroethylene hoc cac cht khng tan trong cao su va vic
trn nhi vi cao su se kho hn, nh ru chng han. Nhng cht
long nay co li la co tac dung nh cht hoa deo lam mm cao su
nht thi, nhng do tnh bay hi nhanh cua chung lam cho ta s
dung kho khn, nht la khi ta cho chung vao may nhi trn 2
truc. Ky thut s dung tt cac cht nay la rot chung vao cao su
di dang dung dch day hoc rot vao may nhi kn (may nhi
ni). Cach dung dung mi bay hi hp ly hn la s dung than
hoat tnh, silica, alumine hut ly dung mi (alumine thch hp
nht), k o trn nhi cht bt nay vao cao su cho chung phn
tan u va chung se giai phong dung mi nhit lu hoa cao.
- Mt cht long tao xp c bit c xet ti, o la nc. Co
th noi kho ma trn nc vao cao su di dang th long cua no,
nhng ta co th trn nc vao cao su d dang bng cach dung
nc dang h bt (nc + tinh bt), dang gel gelatine, silicone,
hydroxide kem, hoc dang th bt nhao co nc cn ban la alginate, gomme adragante, cac ru polyvilynic, v.v... Trong cac
dang nay, cao su se gi c kha nhiu nc. Ta con co th thc
hin cac cht phc hp, chng han nh mt cht h bt amidon

CAO SU THIN NHIN 477

co cha lng carbonate ammonium. Vi mt t l nho cht phc

hp nh th cho vao mt hn hp c hoa ni vi sodium bicarbonate th kha nng ni se rt ln va khi ni se rt nhanh.
Co th noi dung cac hn hp cht nu trn co kt qua trong vic
ch tao cac b phn nho uc (lu hoa trong khun).
Vic s dung cac mui trung tnh, co cha nc, tinh th hoa (hi
nc c giai phong khi gia nhit) la mt phng phap tin li va
chc chn cho nc vao hn hp cao su, v nhit cua truc may
nhi khng nguy him khi lam bc hi nc. Chnh v muc ch nay
ma cac nha ch tao My thng cho mt t l nho alumine sulfate
tinh th vao hn hp cn ban la acid oleic va bicarbonate.
- Ta co th dung hn hp sodium nitride (Na3N)+ amonium
chloride tao xp ni cho cao su. Hai cht nay phan ng vi nhau
giai phong kh N2, nhng chung tan vao hn hp cao su vi lng
ln oi hoi ta phai ra va sy kh san phm xp trc khi tung ra
th trng. y la cng vic tn kem va mt nhiu thi gian.
- Ta cung co th cho acid stearic hay acid oleic phan ng vi
bt a vi hay bt kem (phn bit vi bt oxide kem). Sau ht, ta
co th dung bt calcium carbide (CaC2) hoa hp vi mt mui
trung tnh co kha nng giai phong nc trong tin trnh lu hoa.
Chnh nc se gy ra s thoat kh acetylene. Tuy nhin khuyt
im cua phng phap nay la carbon lun lun co cha cht bn
cho mui kho chu san phm hoan tt. Sodium hyposulfite hay
sodium sulfate cung la cht tao xp cho kt qua mong mun.
Cn nhc lai, tt ca cac thuc ni hoc nhng cht s dung
nh thuc ni trong hn hp cao su cho kt qua trong san xut
san phm cao su xp, cao su mousse, cn co 2 yu cu chnh:
- khuch tan trong cao su tt: u, ng b, khng kt hat.
- Gi c nh nhit gia nhit va ung nhit nhit phn
cua hn hp.

478 CAO SU THIN NHIN

CHNG XVIII

MOT SO NGUYEN LIEU

HOA CHAT KHAC
I. PHAM MAU NHUOM:

1. Mt phm mau s dung cho cng nghip ch bin san phm

cn ban la cao su thin nhin hay cao su tng hp, cn phai co
cac iu kin sau y:
a. Chu nhit t 100 - 2000C (chu c s gia nhit lu hoa
cao su).
b. Khng tan trong cao su, dung mi va cht hoa deo cao su.
c. Bn vi anh sang, nc, ru savon va xut, trong hn hp
cao su.
d. Khng anh hng ti s lu hoa va bao quan cao su.
e. Mn (v mn phn nao quyt nh tnh d khuch tan va
nng sut).
f. Co kha nng nhum mau cao.
g. Sc mau tht ti.
h. at moi tnh cht tng quat cua mt phm mau ma nganh
cng nghip khac cn.

2. Phm mau c phn thanh hai nhom: v c va hu c.

Nhom v c c dung nhiu trc 1925, ngay nay c thay
th bi phm hu c, tr titanium dioxide (TiO2) va carbon
black, do co khuyt im: ty trong cao, kha nng nhum mau yu
(lng dung cao), cho san phm uc khng ti mau, vai dn
xut chrome (crom) gia tc lao hoa cao su va mt s tham gia vao

CAO SU THIN NHIN 479

phan ng lu hoa do co lu huynh t do. Co th k ti nhum

trng: titanium dioxide, sulfite kem... Nhum en: carbon
black...Nhum vang: chromate kem; oxide st vang... Nhum
xanh luc: chromium hemitrioxide (Cr2O3) xanh luc...
Nhom hu c, la nhng cht tng hp at cac iu kin a
nu, lng s dung thp nhng co kha nng nhum cao, vi iu
kin phai khuch tan tt trong hn hp cao su. Nhom nay co v
s loai san phm va co trn th trng vi v s tn thng mai
khac nhau, ta khng th nao k ht. Tng quat co th chia thanh
hai nhom: toneur (toner) khng co khoang t nh cac loai
monoazoic nitro hoa, diazoic benzidine, indanthrene,
indigoid...v.v... Va Toneur co cha t nht mt khoang t nh:
cac sulfonate azoic, carboxylate azoic, phosphate
ungstomolybdate, cac kim loai phc hp v.v...

3. Vn phm mau co kim loai ng (Cu), a gy ra nhiu

tranh lun va ta a bit Cu, Mn la kim loai gy lao hoa cao su
nghim trong, nhng khng hn moi hp cht co cha no u
c hai (nh phthalocyanine ng), do o co ba vn t ra:
a. Trong mt phn t cua hp cht ng, ng co phai thc s
trang thai phc hp bn, khng co trang thai t do?
b. Phm co ng, t cac hp cht ng ch tao ra phm nay, co
phai lun lun la khng co ng t do?
c. Phm co ng, khng co ng t do, trong cac iu kin lu
hoa hay co s hin din cua cht khac, co bao am la co tnh bn
khng phong thch ra ng t do?
Tt hn ht ta chon phm mau loai khac co v s trn th
trng khng th nao lit k ra ht, hoc trng hp co s dung
th thm cht khang ng cho bao am hn (xem chng Cht
phong lao).
II. FACTIC
E:
FACTICE:
480 CAO SU THIN NHIN

Nm 1846, Jonas nghin cu phan ng cua acid nitric loang

vi du lanh (lin) nong, cho ra mt cht nhao t tn du cao
su (khac vi du ht cao su). t nm sau, Fritz Sollier s dung
vao ch bin vt liu chng thm nc t phan ng cua acid nitric vi du lanh co litharge. K o, du cai vi sulfur chloride.
Nhng chnh nha hoa hoc Phap Roussin, vao nm 1858, la ngi
a bao cao tng tn kt qua nghin cu v phan ng cua chloride sulfur vi cht du trc Vin Han lm Khoa hoc. Vao thi
ky nay, gia cao su thin nhin trn th trng th gii ln cao,
cac nha san xut trn th gii tm cach ha gia thanh hn hp cao
su i ti vic n cht du cao su nay va t tn la Factice.
Cn phai noi khng ch ha gia thanh, factice con tng cng cho
hn hp cao su mt s tnh cht c bit, nn no c san xut
ai tra tai cac nc phat trin Phap, c, Anh v.v...
Phn loai

- Factice trng: Phm thu c t phan ng ngui cua S2Cl2

vi du beo, dang khi tan nghin nho. Phan ng nay la phan
ng sinh nhit (rot S2Cl2 vao du tht chm thit b co h thng
ngng lanh va lam ngui) ty l S2Cl2 s dung phai ung tranh
cht sinh ra vn con th long hay th keo hoc phan ng se d
di kem theo chay bung cho ra phm co mau sm (lng dung
ung tuy thuc vao cht lng cua loai du, l hang, kch thc
va dang thit b cha, tc khuy trn, vn tc rot S2Cl2 v.v..)
du va thit b cha phai hoan toan khng co nc (do S2Cl2 d b
nc phn tch). Factice thu c em trung tnh hoa vi vi
ngm nc, magnesium oxide hay sodium bicarbonate, no
khng co xu hng loai HCl tr nn mm thanh th keo, va phai
lam ngui nhanh trc khi ong goi.
Factice trng kho s dung cho hn hp cao su lu hoa nhit,
do acid chlorine hydride phong thch, hn la factice nu.

- Factice nu: Phm thu t phan ng nhit cua lu huynh vi

du beo, dang khi c tan nghin nho. Phan ng nay ging nh
lu hoa cao su vi lu huynh, cac loai du thc vt va du ng
CAO SU THIN NHIN 481

vt cha no, loai khng bay hi hay t bay hi, ch s iodine ti

thiu la 80 u dung c.
Lu huynh cho vao du nung nong va khuy trn, khi thay
i nhit va ty l lu huynh se c hang loat loai factice, t
th keo n th rn co mau nu va cu truc dang phin nho.
Nhit qua thp phan ng xay ra khng tron ven, qua cao se d
di va co th bc chay do kh H2S thoat ra. Tng quat co nhiu
cach ch tao factice, nhng phng phap tt nht se cho san
phm khng gy tr hoan lu hoa hn hp cao su va s dung c
cho hn hp mau tui.
Tac dung cua Factice:

Factice c s dung trong cng nghip ch bin cao su thin

nhin, cao su tng hp (butadiene-styrene, neoprene) nh la
cht pha loang (diluant).

- hn hp cao su sng: Giup cho cac hoa cht phu gia va

cht n khuch tan rt tt trong cao su, nht la n cac cht
n v c, carbon black lng cao. Tao hn hp tnh bong lang,
khng co tnh keo dnh, tng tc can luyn va ep un va n
nh kch thc.
- hn hp cao su lu hoa: Cai thin chu lao hoa t nhin,
bn anh nng va ozone. Lng dung t 5 - 10%, lc nh dan va
cng san phm khng b bin i, nhng lc keo t va chu
ma sat giam (lng cao thch hp cho san xut gm ty). Lng
dung trn 50% c xem la cht n hu c co tnh an hi, nhng
cn chnh tng cht gia tc lu hoa, hoc lu huynh hoc ca hai,
hoc thm vao hn hp magnesium carbonate, do tnh lam chm
lu hoa cua hn hp co factice (bi s phong thch acid luc gia
nhit). Factice con giup cho hn hp giam hin tng ni mc,
san phm uc co dang ep ro, va t b co rut.
ng dung cho san xut vt dung ep un, uc (ng nc, rut
xe, dy in,...) tham cao su, chi tre em, gm ty...

482 CAO SU THIN NHIN

MU C LU C
Li Gii Thieu:

CHNG I: AI CNG

A.LCHS

7
7

I. LCH S PHAT TRIEN CAY CAO SU

II. TIEN BO KHOA HOC VA CONG NGHIEP CAO SU TREN THE GII

10

III. S LC VE VIEC TRONG CAY CAO SU TREN THE GII

13
14

B. TRANG THAI THIEN NHIEN

15

I. HE THONG LATEX VA LATEX CAO SU

II. S TAO THANH LATEX CUA CAY CAO SU - CHC NANG SINH LY-

16

SINH TONG HP CAO SU

17

C. PHAN LOAI CAY CAO SU

I. CAY CAO SU THUOC HO EUPHORBIACEA

18

II. CAY CAO SU THUOC HO MORACEAE

22

III. CAY CAO SU THUOC HO APOCYNACEAE

23

IV. CAY CAO SU THUOC HO ASCLEPIADACEAE

25

V. II. CAY CAO SU THUOC HO COMPOSEES

25

D. KHAI THAC CAY CAO SU HEVEA BRASILIENSIS EUPHORBIACEX

I. THU HOACH LATEX CAO SU
II.SCO-SKCHSANMU
36

PHAN PHU LUC

I. AI CNG VE PHNG PHAP THU HOACH LATEX CAC CAY CAO SU KHAC
II. TRUNG TAM CONG NGHIEP CHNH VA CAC VIEN KHAO CU
KHOA HOC CAO SU QUOC TE

CHNG II: THANH PHN VA TNH CHT LATEX

A. THANH PHN LATEX

41
41

I. CU TRUC TH GIAO TRANG

42

II. THANH PHN HOA HOC LATEX CY CAO SU

52

B. TNH CHT LATEX

60

I. LY TNH

60

II. TNH CHT SINH HOA

62

III. TNH CHT TH GIAO TRANG

64
CAO SU THIN NHIN 485

CHNG III: THANH PHN HOA HOC VA CU TRUC CAO SU

A. THANH PHN CAO SU SNG - CHT CU TAO PHI CAO SU

82
82

I. PHN TCH CAO SU SNG

82

II. CU TAO CUA PHI CAO SU

83

B. TINH KHIT HOA HYDROCARBON CAO SU

87

I. TRNG HP CAO SU KH

87

II. TRNG HP LATEX

89

C. CU TAO HOA HOC CAO SU

91

I. V TR CUA NI I

97

II. NHOM TN CUNG

100

III. C CU LP TH

102

D. PHN OAN VA PHN T KHI

102

I. CAO SU SOL VA CAO SU GEL

102

II. PHN T KHI

104

E. CAO SU KT TINH KHAO SAT VI QUANG TUYN X

108

I. TINH TH CAO SU

108

II. CAO SU GEL HOA

108

III. KHAO SAT VI TIA X

108

IV. CU TRUC PHN T CAO SU

111

CHNG IV: HOA TNH CUA CAO SU

113

A. PHAN NG CNG

114

I. CNG HYDROGEN (HYDROGEN-HOA)

114

II. CNG HALOGEN (HALOGEN HOA)

115

III. CNG HYDRACID (TAC DUNG CUA HYDRACID)

121

IV. S KT HP VI OXYGEN (TAC DUNG VI OXYGEN)

124

V. TAC DUNG CUA CAC DN XUT NITROGEN

127

VI. TAC DUNG CUA CAC CHT KHAC

128

VII. TAC DUNG CUA HP CHT ETHYLENE

130

B. PHAN NG HUY

134

I. TAC DUNG CUA NHIT (S CHNG KH)

134

II. TAC DUNG CUA OXYGEN

135

C. PHAN NG NG PHN HOA VA NG HOAN HOA (KT VONG)

137

I. PHAN NG KT VONG BI NHIT

138

II. PHAN NG KT VONG BI S PHONG IN

138

486 CAO SU THIN NHIN

III. PHAN NG KT VONG BI HOA CHT

139

IV. PHAN NG CUA CAC DN XUT HYDROHALOGEN HOA

141

CHNG V: LY TNH CUA CAO SU

145

A. TH NGHIM KEO DAN

148

I. ANH HNG CUA NHIT

152

II. ANH HNG CUA TC KEO DAN

153

III. ANH HNG CUA THANH PHN HN HP

155

IV. BIU TH CUA NG BIU DIN KEO DAN

156

V. MODULE: LC NH DAN

157

VI. S THAY I TH TCH CAO SU TRONG LUC DAN CNG

157

VII. D CUA CAO SU

159

VIII. HYSTERESIS CUA CAO SU (HIN TNG TR AN HI)

162

IX. HIN TNG NHIT

164

X. RACKING

166

B. NEN EP CAO SU

167

C. BIN DANG LIN TUC

169

D. T TRONG CAO SU

171

E. TNH CHT IN CUA CAO SU

171

F. TAC DUNG CUA CHT LONG

173

CHNG VI: S LU HOA

178

A. AI CNG

178

I. LCH S

178

II. NH NGHA

180

III. CHT LU HOA

181

B. LU HOA VI LU HUYNH

182

I. TRNG HP LU HUYNH DUY NHT

182

II. LU HUYNH VA CHT XUC TIN LU HOA

187

III. THUYT LU HOA VI LU HUYNH

192

C. LU HOA VI CHT KHAC

203

I. VI CHT PHONG THCH LU HUYNH HAY PHI KIM CUNG HO

HOC CHT CO LU HUYNH

203

II. LU HOA VI CHT KHAC

209

CAO SU THIN NHIN 487

CHNG VII: S OXIDE HOA VA LAO HOA CAO SU THIN NHIN

217

A. OXIDE HOA POLYENE, HYDROCARBON CAO SU

218

I. AI CNG

218

II. T OXIDE HOA

220

III. THUYT FARMER

222

IV. TAC DUNG CUA CHT XUC TAC HAO OXYGEN

225

V. TAC DUNG CUA CHT OXIDE

226

VI. CHT BAO V (CHT KHANG OXYGEN)

B. S LAO HOA CUA CAO SU LU HOA

235
236

I. S TAC KCH BI OXYGEN - ANH HNG NHIT VA AP LC

237

II. HIU QUA CUA KHOI EN CARBON TRONG S OXIDE HOA

242

III. ANH HNG CUA KIM LOAI HAO OXYGEN

243

IV. HIU NG ANH NNG VA OZON

246

V. CO CH BIN I LY TNH CAO SU LU HOA

252

CHNG VIII: LP CNG THC HN HP CAO SU CHO

CH BIN SAN PHM TIU DUNG

258

A. HN HP CAO SU

258

B. AI CNG V CACH LP CNG THC

258

I. CNG THC PHONG TH NGHIM

259

II. CNG THC THC T TAI XNG

261

C. VN T RA KHI LP CNG THC

264

I. PHN TCH

264

II. NGHIN CU

264

III. XAC NH

266

IV. VAI LU Y CN THIT

267

D. TIN HANH LP CNG THC - NGHIN CU C BIT

269

I. CNG THC VA NGHIN CU TAI PHONG TH NGHIM

269

II. CNG THC XNG VA NGHIN CU AP DUNG

271

E. TH DU HNG DN V LP CNG THC PHONG TH NGHIM

272

I. PHN TCH

273

II. NGHIN CU

273

III. XAC NH

274

IV. TIN HANH LP CNG THC PHONG TH NGHIM

275

488 CAO SU THIN NHIN

CHNG IX: QUI TRNH CH BIN TNG QUAT

SAN PHM C BAN LA CAO SU

281

A. TN TR NGUYN LIU VT T

282

B. CT XE CAO SU

282

C. HOA DEO CAO SU

283

I. NHNG TAC DUNG HOA DEO

283

II. LU Y CN THIT

286

D. CN ONG

287

E. NHI TRN

287

I. NGUYN TC CHUNG

287

II. IU KIN NHI TRN

289

F. NH HNH

291

I. NH HNH HN HP CAO SU

291

II. NH HNH TNG TH S B SAN PHM

293

G. LU HOA

294

H. GIAI NHIT

295

I. HOAN TT - KCS

296

CHNG X: CAC LOAI NGUYN LIU CAO SU VA LATEX THIN NHIN

298

A. CAO SU THIN NHIN

298

I. CAO SU THNG DUNG

298

II. CAO SU C BIT

300

B. LATEX

303

I. LATEX CO IN TCH M

303

II. LATEX CO IN TCH DNG

305

C. VAI LU Y KHI S DUNG CHO CH BIN HANG TIU DUNG

305

CHNG XI: CHT LU HOA CAO SU

309

I. LU HUYNH

310

II. SELENIUM

318

III. DISULFUR TETRAMETHYLTHIURAM

319

CHNG XII: CHT XUC TIN LU HOA

326

A. NH NGHA

326

B. PHN LOAI

326

CAO SU THIN NHIN 489

I. DIPHENYLGUANIDIN: DPG

327

II. MERCAPTOBENZOTHIAZOL: MBT

330

III. DISULFUR BENZOTHIAZYL

336

IV. CYCLOHEXYL-2-BENZOTHIAZYL SULFENAMIDE

340

V. MONOSULFUR TETRAMETHYL THIURAM

342

VI. DIETHYL DITHIOCARBAMATE KEM

346

VII. PENTA METHYLENE DITHIOCARBAMATE PIPERIDINE

349

VIII. ISOPROPYLXANTHATE KEM

351

CHNG XIII: CHT TNG HOAT VA TR HOAN LU HOA

354

A. CHT TNG HOAT LU HOA (CON GOI LA TNG TR LU HOA)

354

I. NH NGHA

354

II. PHN LOAI

354

III. NHNG CHT TNG HOAT PH BIN

354

B. CHT TR HOAN LU HOA

363

I. NH NGHA

363

II. NITROSODIPHENYLAMINE

363

CHNG XIV: CHT PHONG LAO CHO CAO SU LU HOA

365

A. NH NGHA

365

B. PHN BIT
I. KHANG OXYGEN

365
365

II. KHANG KIM LOAI Cu VA Mn

365

III. KHANG QUANG HUY VA OZONE

366

C. S PHONG KHANG PHI HP

366

I. KHANG OXYGEN

366

II. KHANG Cu VA Mn

367

III. KHANG QUANG HUY VA OZONE

367

D. NHNG CHT PHONG LAO S DUNG PH BIN

367

CHNG XV: CHT N TRONG CAO SU

382

A. NH NGHA

382

B. PHN LOAI

382

C. CAC IM LU Y

383

D. CAC LOAI CHT N THNG DUNG

383

490 CAO SU THIN NHIN

I. KHOI CARBON EN (CARBON BLACK)

383

II. BT T: (SET THNG, SET KAOLIN, TINH T O...)

390

III. CARBONATE CALCIUM

393

IV. CAC CHT N DN XUT T SiO2

395

V. MC CHT (LT-NIN, LIGNINE)

399

VI. BT CAO SU LU HOA

400

VII. CHT N PHA LOANG KHAC

402

CHNG XVI : CHT HOA DEO CAO SU VA CHT PEPTI

(CHT XUC TIN HOA DEO CAO SU)

404

A. CHT HOA DEO CAO SU

404

I. C CH HOA DEO

404

II. CHC NNG CUA CHT HOA DEO TRONG CAO SU

405

III. PHN LOAI

406

B. CHT XUC TIN HOA DEO: PEPTI (PEPTISANT; PEPTIZER)

455

I. CACH TAC DUNG

455

II. CHC NNG TRONG CAO SU

455

III. CACH DUNG

456

IV. PHN LOAI

457

CHNG XVII: CHT TAO XP

468

I. CHT TAO XP V C

468

II. CHT TAO XP HU C

471

III. CAC CHT TAO XP KHAC

475

IV. VAI CHT C BIT S DUNG

477

CHNG XVIII: MT S NGUYN LIU HOA CHT KHAC

479

I. PHM MAU NHUM

479

II. FACTICE

481

TAI LIU THAM KHAO

483

CAO SU THIN NHIN 491

CAO SU THIEN NHIEN

NGUYEN HU TR

Chu trach nhiem xuat ban : TS. QUACH THU NGUYET

Bien tap

: THANH LIEM

Trnh bay

: THU HA

S ban in

: THANH LIEM

NHA XUAT BAN TRE

161B Ly Chnh Thang - Quan 3 - Thanh Pho Ho Ch Minh
T: 9316211 - 9317864 - 9314289 - 8495595 - 8495596

492 CAO SU THIN NHIN