Античка патна мрежа
Извори:
Според појтингеровата карта
ни се познати 3 патни мрежи кои
поминувале низ нашата земја. Тоа се
Виа Игнациа, Виа Аксиа (вардарскиот
пат) и т.н дијагонален пат кој ја сечел,
по дијагонала нашата територија и ја
поврзувал Хераклеја преку Стоби, со
Пауталија (Ќустендил).
Покрај споменатата карта
зачувани се и 3 итинерарии (списоци
на попатни станици), исто така од IV
век (Итинерариум Антонини,
Итинерариум Бурдигаленсе
Итинерариум Хиеросолимитанум). На
сите три е прикажана Виа Игнациа.
Вардарскиот пат
Најголемиот дел од овој пат
води низ долината на реката Вардар,
односно денешниот автопат Е-75.
Првично патот почнувал од
Косово, поминувал низ Качанската
клисура, па преку Скупи, го
поминувал Вардар, па југозападно
кон Скопско Поле и Таор. Потоа
продолжувал накај крајпатниот
каструм Президиум, кај Бадер. Од
Бадер, го поминувал устието на
Пчиња, ја поминувал тврдината кај
Козел, се до кастелот Кефалон, кај
Сопот. Од Сопот, поминува низ
Велес, Стоби, потоа Антигонеја
(Неготино), па кон градот Стенае. Од
Стенае, повторно го преминува
Вардар и оди кон градот Идоменае
(Валандово), па се до Тауријана.
Отука патот водел на југ и преку
Кукуш пристигал во Солун.
Виа Игнациа
На наше тло овој пат почнувал
од Струга, каде стоела станицата
Понс Сервилии, потоа патот
поминува низ ридот Св. Еразмо, 4 км
северно од Лихнид (Охрид). Потоа
игнатиевиот пат скршнувал веднаш
кон североисток, низ Опеничка река,
кон преминот Буково, на Петринска
Планина. Во близина се наоѓала
станицата Брусида. Потоа патот
продолзжува кон Ресен, каде лежело
местото Скиртана. Од ова место,
и патот продолжувал накај Ѓавато, низ
каструмот Никеја. Потоа следи
Херклеја, па се до Солун.
Дијагоналниот пат
Патот почнува од Хераклеја,
па Керамеја, Стибера, Аударист
(последните три се во Регионот на
Прилеп), па во Стоби. Од Стоби,
патот го преминувал Вардар, па Слан
Дол, високиот преслап Додоле
(Серта) и кастелот Хаџи Хамзали. Од
Серта патот се спуштал накај
Брегалница, каде лежел градот
Астибос (Штип). Од Штип, преку
Овче Поле, го допирал нискиот
превалец Кампур. Оттука патот се
спуштал до Крива Река, кај каструмот
Транупара, кај Коњух. Потоа патот се
прикачувал на магистралата Скупи –
Пауталија.
Патот Астибос – Скаптопара
Овој пат со мали корекции се
состои од денешниот автопат Штип-
Кочани-Делчево. Значи накратко,
1
почнува од Астибос (Штип),
поминува покрај градот Армонија
(Македонска Каменица) на
Брегалница. Потоа продолжувал накај
Делчево, Пијанечка долина,
превлаецот Калово на Влаина, низ
долината на Струма кон градот
Скаптопара (Благоевград).
Осоговскиот пат
Овој пат почнува од градот
Запара, с. Крупиште, Брегалница, па
продолжува по р. Злетовица, сртот
Осогово, Кратовска Река, Крива Река
и патот Скупи-Пауталија.
Патот Астибос-Партикопол
Патот почнува од Астибос, на
југ кон Брегалница, низ градот
Баргала (Штип), потоа Келенидин
(Виница), потоа по долината на
Осојница, кон преслапот Обозна, кон
висорамнината Малешево, преку
Пљачковица, кон денешниот
Радовичко-Струмички регион, се до
градот Партикопол, близу денешно
Св. Врачи.
Патот Скупи-Пауталија
Патот се движел од Скупи, кон
денешно Скопје, кон с. Маџари, па на
исток кон Арачиново, преку
Кумановско Поле, кај Куманово. Од
куманово патот продолжувал кај
градот Мерион (с. Никуштак). Потоа
кај Романовце, патот се спуштал во
долината на Кумановска Река и
Пчиња, кон Транупара, кај Коњух, па
се до Пауталија.
Патот Астибос-Идоменае
Овој пат се состоел почнувал
од Астибос (Штип), па Добер
(Струмица), Идоменае (Валандово),
Тауријана (Дојран) и последната
станица Солун.
Патот Скупи-Лихнид
Патот почнувал од Скупи,
поминувал низ теснецот Фуш, кон
источниот раб на Полог, па се до
Стенче. Од стенече патот
продолжувал кон Гостивар, Кичево па
се до Лихнид, каде се приклучувал на
Виа Игнациа.
Големата ранохристијанска
базилика во Скупи
Новооткриената
ранохристијанска базилика во Скупи,
се наоѓа во неговото централно
градско јадро и во неа се влегувало од
улицата кардо. Ориентацијата на
црквата е запад-исток. Црквата има
издолжена форма и од западната
страна се влегувало преку атриум, од
него во нартекс, понатаму во наосот,
кој на источната страна завршува со
три апсиди. Ѕидот е во техника на
наизменично менување на
хоризонтално поставени тули во
неколку редови од камен поврзани со
малтер.
Подот на скупскиот атриум во
трите странични делови е изведен со
поплочување на ќерамички тули, кои
во внатрешноста на атриумот ги нема.
На северната страна на атриумот,
веднаш до надворешниот ѕид се
сочувани скали. Тие воделе кон
галерија.
2
 Нартексот на скупската Олтарниот простор во
базилика е со релативно мала скупската базилика е сочуван само во
широчина. Крстовидни столбци од делот на подот и зазема релативно
атриумот на западната страна од мал дел од коработ. Тој е изведен со
нартексот и исти такви на неговата поплочување, со камени плочи со
источна страна кон наосот веројатно различни димензии на правоаголни
го преместувале просторот на форми.
нартексот со лаци (арки). Подот на По целата должина на
нартексот е изведен од измазнет севернито и јужниот ѕид во
малтер со примеси на толчена тула, за базиликата, како и во атриумот има
чија подлога се употребени добро банкина, односно ниско ѕидче, кое на
набиени, косо поставени парчиња верниците им служело за седнување.
тули. Сметаме дека базиликата
Од нартексот се влегува во имала релативно краток век на
триделниот наос. Во бочните бродови постоење, била изградена на самиот
се влегува преку камени прагови, на крај на V век, или почетокот на VI век
кои се сочувани вдлабнатини од и по само неколку децении била
дрвените врати. Во главнито брод, се урната од катастрофалниот земјотрес
влегувса низ трибелион, од кој се во 518 г. Базиликата лежи врз дел од
сочувани рамни бази за столбовите и античка терма, која зазема речиси
делови од столбовите. На двата цела инсула, во чиј југозападен агол
столба има релјефна претстава на крст се наоѓа Големата ранохристијанска
со големи димензии, кои излегуваат базилика.
од космосот. Бородовите се разделени
со колонади, кои се поставени на
долги постоља, чија функција е
преградна.
Скупската црква на источната
страна има три апсиди. Главната
апсида е поголема и од надворешната
страна е тристрана, додека бочните се
надоврзуваат на бочните кораби и
имаат полукружна форма од двете
страни. Полукружните апсиди во
ранохристијанската базилика
хронолошки им претходат на
тристраните, кое проучувачите на
историјата на архитектурата го
објаснуваат со постоењето на
полукружна апсида во претходната
античка архитектура1.
1
Во историјата на архитектурата зборот
базилика искажува јавна зграда, трибунал
(судница) и место за јавна работа, секогаш
сместена на форумот, обично со правоаголна
форма и дрвена кровна конструкција, со
должина од 50 до 100 метри.