Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών

Σπουδές στον Ευρωπαϊκό Πολιτισμό

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους 2010-2011

“ Ο ρόλος της φιλοσοφίας στην αναλυτική παράδοση,

όπως αυτή διαμορφώνεται από τον Russell έως τους
Λογικούς Θετικιστές.»

Φοιτητής : Λιούμπας Ανδρέας (ΑΜ 55750)

Καμπούλ , 13 Μαίου 2011
ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους 2010-2011

Η σύλληψη της φιλοσοφίας ως λογική ανάλυση της γλώσσας έλαβε στη σκέψη του
Russell τη μορφή του Λογικού Ατομισμού – της θεωρίας σύμφωνα με την οποία η
λογική δομή της γλώσσας συλλαμβάνει και αναπαριστά τη λογική δομή του κόσμου.
Κατά τον Wittgenstein, στο Tractatus Logico-Philosophicus, η ορθή μέθοδος της
φιλοσοφίας είναι «να μη λέμε τίποτε εκτός από αυτό που μπορεί να ειπωθεί, δηλαδή
προτάσεις των φυσικών επιστημών – δηλαδή κάτι που δεν έχει να κάνει με τη
φιλοσοφία – και κάθε φορά που κάποιος άλλος θα ήθελε να πει κάτι μεταφυσικό, να του
υποδεικνύουμε ότι άφησε ορισμένα σημεία στις προτάσεις του χωρίς να τους
προσδώσει σημασία» (Τ 6.53).

Το πρόταγμα του Tractatus ερμηνεύτηκε από τον Λογικό Θετικισμό ως μια προσπάθεια
να οριοθετηθεί η επικράτεια αυτών για τα οποία μπορούμε να μιλήσουμε με νόημα.
Κριτήριο νοήματος κατέστη η αρχή της επαληθευσιμότητας. [όπως γνωρίσατε ήδη στην
ΕΠΟ31]

Αναδείξτε τον ρόλο που αναλαμβάνει να παίξει η φιλοσοφία στην αναλυτική παράδοση,
όπως αυτή διαμορφώνεται από τον Russell έως τους Λογικούς Θετικιστές.

Ειδικότερα, με άξονα τη φιλοσοφία του Λογικού Ατομισμού των Russell και Wittgenstein
συζητήστε την επαληθευσιμότητα ως κριτήριο νοήματος και τη συναφή με αυτή διάκριση
μεταξύ αναλυτικών και συνθετικών προτάσεων.

Λιούμπας Ανδρέας

ΑΜ 55750

4η Γραπτή Εργασία Ακαδημαϊκού Έτους 2010 – 2011

Καθηγήτρια – Σύμβουλος : Φιλιππάκη Ελένη

Λιούμπας Α. 1
Λιούμπας Α. 2
Περιεχόμενα
Συντομογραφίες έργων σελ. 3
Ad aperturam libri -//- 4
1. Odium philosophicum -//- 5
2. Ad fontes -//- 8
3. Prolem sine matre creatam -//- 9
3.1Tractatus logico philosophicus -//- 9
Ad extremum -//- 12
Βιβλιογραφία -//- 13

Συντομογραφίες έργων του Wittgenstein των οποίων γίνεται χρήση στο κείμενο.

TLP : Tractatus logico philosophicus (γίνεται χρήση της μετάφρασης που δημοσιεύτηκε
στο περιοδικό «Δευκαλίων» τόμος 2, τεύχος 7, 1971)

Οφειλόμενη διευκρίνιση.

Τα θεμελιώδη έργα των Russel και Wittgenstein είχαν λατινικούς τίτλους. Η μικρή αυτή μελέτη μιμούμενη
μια παλαιότερη παράδοση «ονοματοδοσίας» υιοθέτησε την λατινική σε ότι αφορά τα επιμέρους τμήματα
της.

Λιούμπας Α. 3
Ad aperturam libri1

«Ένα φιλοσοφικό έργο ουσιαστικά αποτελείται από διευκρινήσεις»

Wittgenstein, TLP, 4.112, Δευκαλίων τόμος 2 Αριθμός τεύχους 7,1971.

Το μέγιστο επίτευγμα του Wittgenstein, το απαύγασμα της περίφημης «γλωσσικής

στροφής» στη φιλοσοφία, ήταν η μετάβαση των όρων αναπαράστασης της
πραγματικότητας από την διάνοια σε ένα σύστημα κανόνων για τη χρήση σημείων. Η
αναπαράσταση νοείται ως συμβολική και οι όροι της γίνονται οι κανόνες λογικής
σύνταξης, δηλαδή πλέον η θεμελίωση της γνώσης διενεργείται ενδογλωσσικά – αυτή
ήταν η κύρια συνέπεια της δουλειάς του.2

Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι χρησιμοποιώντας ως πυρήνα το παραπάνω και ως

άξονα την θεωρία του Λογικού Ατομισμού, δημιούργημα των Russell και Wittgenstein3,
να προχωρήσει σε μια εξέταση του ρόλου της φιλοσοφίας στα πλαίσια της αναλυτικής
παράδοσης. Η μέθοδος μας είναι η ιστορική, διακειμενική, συγκριτική προσέγγιση.

Θα ξεκινήσουμε με μια σύντομη ιστορική επισκόπηση της προέλευσης της θεωρίας και
κατόπιν με μια εξίσου σύντομη αναφορά στην διαμάχη που πυροδότησε. Οι
υποστηρικτές της ιδέας ότι η αναλυτική φιλοσοφία δύναται να διερευνήσει τις ιδέες – την
σκέψη – με όχημα μια θεωρία για την γλώσσα4 ήρθαν σε «σύγκρουση» με τους
υποστηρικτές της άποψης ότι η διερεύνηση της σκέψης είναι ανεξάρτητη και προηγείται
αυτής της γλώσσας. Kοινός τόπος και των δυο ήταν ότι η φιλοσοφία έχει ως θεμελιώδη
στόχο την ανάλυση της σκέψης. Με αφορμή αυτό τον κοινά τόπο θα συνεχίσουμε την
έρευνα μας σε πιο συγκεκριμένα θέματα : την εξέταση της διάκρισης μεταξύ συνθετικών
και αναλυτικών προτάσεων καθώς και την διερεύνηση της επαληθευσιμότητας ως
κριτήριο νοήματος. Την μελέτη μας θα κλείσου μερικά σύντομα συμπεράσματα.

1
Λατινικά. Κατά λέξη : «με το άνοιγμα του βιβλίου». Μεταφορικά δηλώνει γνώση ή πληροφορία που αποκομίζει
κανείς με το πρώτο βλέμμα, πρόχειρα και βιαστικά.
2
(Βαλλιάνος 2008: 267)
3
(Βαλλιάνος 2008: 260)
4
(Βαλλιάνος 2008: 254-56)

Λιούμπας Α. 4
 1. Odium philosophicum5

«Η φιλοσοφία δεν είναι θεωρία αλλά δραστηριότητα»

Wittgenstein, TLP, 4.112, Δευκαλίων τόμος 2 Αριθμός τεύχους 7,1971.

Στον αιώνα μας σημειώθηκε η έναρξη της ενασχόλησης της φιλοσοφίας με την
γλώσσα6, γεγονός όχι πάντοτε αποδεκτό με ενθουσιασμό από όλους τους
φιλοσοφικούς κύκλους. Πίσω από το «κίνημα» της μελέτης της γλωσσικής έκφρασης
της σκέψης μπορούμε να διακρίνουμε τη θεμελιώδη ιδέα ότι σκοπός της φιλοσοφίας
είναι η μελέτη της σκέψης ( καλύτερα : των νόμων της σκέψης ).7

Η αναζήτηση της απαρχής αυτής της θεμελιώδους ιδέας μας υποχρεώνει σε μια μικρή
ιστορική διαδρομή που ξεκινά από την στροφή της φιλοσοφίας προς τον υποκειμενισμό
και καταλήγει στην «γλωσσικη στροφή». Στις γραμμές που ακολουθούν προτείνουμε
ένα «χάρτη» που θεωρούμε ότι οδηγεί, μέσα από τις πολύπλοκες διαδρομές στο χρόνο
και στις ιδέες, στον εντοπισμό της διαδρομής της ιδέας που θεωρήσαμε ως θεμελιώδη.
Η διαδρομή αυτή κρίνεται ως σημαντικό στοιχείο της έρευνας μας υπό την έννοια ότι θα
μας δώσει το γενικό περίγραμμα της μεγάλης αλλαγής που σήμανε η αναλυτική
φιλοσοφία καθιστώντας πιο εύκολη την εξαγωγή συμπερασμάτων σε ότι αφορά τον
ειδικό ρόλο της εντός της αναλυτικής παράδοσης.

Η αρχή που αναζητούμε θεωρούμε ότι ταυτίζεται με την στροφή της φιλοσοφίας προς
μια «υποκειμενιστική» αντίληψη – μια στροφή προς το υποκείμενο και την σκέψη του.
Υποστηρίζουμε ότι ήταν ο Descartes (17ος αιώνας) εκείνος ό οποίος, για πρώτη φορά
μετά από αιώνες φιλοσοφικής σκέψης, θεμελίωσε το υποκείμενο ως αφετηρία της
γνώσης : cogito ergo sum.8 Συνεχίζοντας την διαδρομή συναντάμε ένα κομβικό σημείο
που συνδέεται έμμεσα με την «υποκειμενιστική» στροφή : η διαμάχη για τη φύση της
λογικής, διαμάχη που έλαβε χώρα σε διάστημα δυο διαφορετικών αιώνων (τον 18ο και
τον 19ο) μεταξύ δύο εκ των θεμελιωτών της σύγχρονης λογικής του Russell και του
Frege, εξελίχθηκε σταδιακά σε διαμάχη για τους νόμους της σκέψης. Οι δυο φιλόσοφοι
διέφεραν ουσιαστικά στην «ψυχοσύνθεση» τους, γεγονός που τους οδήγησε σε
αποκλίνουσες ατραπούς. Ο Frege είχε μια «πλατωνική» αντίληψη θεωρώντας τους
νόμους του ορθού συλλογισμού ως αφηρημένες οντότητες πέρα από το χρόνο και το
χώρο καθώς και πέρα από το νου του υποκειμένου, οι νόμοι του ήταν κανονιστικού

5
Λατινικά : μίσος μεταξύ των φιλοσόφων, για φιλοσοφικά θέματα. Εδώ μεταφορικά με την έννοια των διαφορετικών
απόψεων.
6 2
(Βαλλιάνος 2008: 166)
7
(Βαλλιάνος 2008: 254-256)
8
(Μολύβας 2000: 35)

Λιούμπας Α. 5
χαρακτήρα και περιέγραφαν πώς θα έπρεπε να σκεπτόμαστε όχι πώς σκεπτόμαστε
πραγματικά.9 Ο Russell, ο οποίος θα μας απασχολήσει εκτενέστερα παρακάτω, ήταν
μάλλον «αριστοτελιστής» στις προτιμήσεις του αφού θεωρούσε πώς οι λογικές
προτάσεις είναι αλήθειες για τις πιο γενικές όψεις της πραγματικότητας.10

Η μικρή ιστορική διαδρομή που μόλις εξετάσαμε αποτελεί αφενός μεν την ανίχνευση
των απαρχών της ιδέας ότι η φιλοσοφία έχει ως σκοπό την μελέτη της σκέψης αφετέρου
όμως είναι το ένα από τα δύο σκέλη που οδήγησε τον Wittgenstein στην διατύπωση της
θεωρίας του. Το άλλο σκέλος πρέπει να αναζητηθεί σε ένα διαφορετικό ερέθισμα της
σκέψης του φιλόσοφου το οποίο βρίσκεται στην έννοια της αναπαράστασης, μια έννοια
που επεξεργάστηκε ο Kant.11

Ο Kant ήταν ο εισηγητής της θεωρίας ότι η φιλοσοφία δεν ασχολείται με τα αντικείμενα
αλλά με τον τρόπο που γνωρίζουμε τα αντικείμενα12 μετατρέποντας στην ουσία την
φιλοσοφία σε μέθοδο αναστοχασμού του τρόπου με τον οποίο αποκτάμε εμπειρία των
αντικειμένων του υλικού κόσμου.13 Αυτή η νέα θεώρηση της φιλοσοφίας της έδωσε και
μια νέα αποστολή. Κατά τον γερμανό φιλόσοφο αποστολή της φιλοσοφίας είναι να δείξει
ότι οι προϋποθέσεις της σκέψης είναι a priori14 και αποτελούν αναγκαία συνθήκη για να
φτάσουμε στη γνώση.15

Οι δυο αυτές κατευθύνσεις : η διαμάχη για τη φύση της λογικής και η καντιανή θέση για
τη φύση της φιλοσοφίας διαμόρφωσαν το πλαίσιο εντός του οποίου ο Wittgenstein
δημιούργησε την θεωρία του.16 Κοινό σημείο των δυο κατευθύνσεων και άξονας
αναφοράς ήταν η έννοια της σκέψης.17 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επιστρέψουμε
στον Russel, όπως είχαμε προαναγγείλει, προκειμένου να εξετάσουμε λεπτομερέστερα

9
(Βαλλιάνος 2008: 257-258)
10
(Βαλλιάνος 2008: 259-262)
11
(Βαλλιάνος 2008: 36-38)
12
(Βαλλιάνος 2008: 45-46)
13
(Βαλλιάνος 2008: 37)
14
(Βαλλιάνος 2008: 39-42)
15
(Βαλλιάνος 2008: 43-44)
16
Όπως γράφει ο ίδιος : «Θέλω μόνο να αναφέρω πώς την παρακίνηση για τις σκέψεις μου τη χρωστάω κατά ένα
μεγάλο μέρος στα περισπούδαστα έργα του Frege και στα δημοσιεύματα του φίλου μου Bertrand Russell.”
(Wittgenstein 1971:184)
17
Όπως ήδη αναφέραμε η καντιανή προσέγγιση αποτελεί μια μέθοδο αναστοχασμού του τρόπου με τον οποίο
γνωρίζουμε ή αποκτούμε εμπειρία των αντικειμένων του κόσμου. Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά που καθορίζουν τι
σημαίνει για κάτι να είναι αντικείμενο καθορίζονται από τις αναγκαίες προϋποθέσεις να έχουμε εμπειρία των
αντικειμένων. Η όλη σύλληψη σηματοδοτεί μια μεταστροφή από την καρτεσιανή αντίληψη σχετικά με το υποκειμενικό
στοιχείο ως δεδομένο συγκρότησης της πραγματικότητας αφού η καντιανή προϋποθέτει ορισμένα a priori δεδομένα
τα οποία βρίσκονται εκτός της σφαίρας του υποκειμένου. Μια άμεση συνέπεια αυτού του συλλογισμού είναι ότι οι
προϋποθέσεις της σκέψης και κατά συνέπεια της γνώσης που αποκτάμε μέσω αυτής είναι a priori και αποτελούν
αναγκαίες μορφές για να φτάσουμε στην εμπειρική γνώση. Στον αντίποδα ο Wittgenstein γράφει : «Δεν υπάρχει μια a
priori αληθής εικόνα» (Wittgenstein 1971 : 192, 2.225)

Λιούμπας Α. 6
την θέση του σχετικά με την λειτουργία της γλώσσας και την σχέση της με την
αναπαράσταση του κόσμου.

Λιούμπας Α. 7
 2. Ad fontes18

«Όλη η φιλοσοφία είναι κριτική της γλώσσας»

Wittgenstein, TLP, 4.0031, Δευκαλίων τόμος 2 Αριθμός τεύχους 7,1971.

O Russell στρέφει την προσοχή του στον σαφή διαχωρισμό μεταξύ του φαίνεσθαι
(γλωσσική μορφή) και του είναι (λογική δομή) της γλώσσας. Τόνισε εμφατικά την
ανάγκη ανάδειξης της υποκείμενης λογικής δομής και αυτή η ανάγκη θεμελίωσε την
διάκριση μεταξύ ατομικών και σύνθετων λογικών προτάσεων, θεμελιώνοντας με τον
τρόπο αυτό την σύγχρονη μαθηματική λογική.19 Συνέπεια του παραπάνω συλλογισμού
είναι η δυνατότητα του υπολογισμού της αλήθειας μιας συνολικής πρότασης με
αναφορά στην «αληθοτιμή» των επιμέρους ατομικών συστατικών της – δυνατότητα που
θα συστηματοποιήσει ο Wittgenstein όπως θα εξετάσουμε παρακάτω.20 Η
προαναφερθείσα θεωρία αποτελεί μια σύνοψη του Λογικού Ατομισμού .

Στον πυρήνα της όπως είδαμε βρίσκεται η σύλληψη από τον Russell της ιδέας να
αναδειχθεί – και ελεγχθεί εξονυχιστικά – η υποκείμενη λογική δομή κάθε πρότασης. Η
παραδοχή πίσω από τη σκέψη του ήταν ότι η καθημερινή γλώσσα ήταν – και είναι –
ατελής. Πρότεινε την αντικατάσταση της με μια ιδεώδη γλώσσα προκειμένου οι
επιμέρους έννοιες να ορίζονται με επιστημονική αυστηρότητα. Το πρότυπο που
θεώρησε ιδανικό ήταν τα μαθηματικά, γλώσσα διαυγής, σαφής και αυστηρή ως προς το
νόημα. Η προσπάθεια αυτή, της «γλωσσικής εξύψωσης» προκειμένου να επιτευχθεί η
μέγιστη σαφήνεια έφερε τον Λογικό Ατομισμό στο πλευρό του Λογικού Θετικισμού,21
επιστημολογικό - φιλοσοφικό ρεύμα που είχε αρχίσει την επανεξέταση της
γνωσιοθεωρίας υπό ένα νέο πρίσμα, αυτό του ελέγχου του νοήματος.22

Στον πυρήνα του Λογικού Θετικισμού (ο οποίος έλκει την καταγωγή του από τον
εμπειρισμό, στοιχείο που διακρίνεται και στον Λογικό Ατομισμό όπως τον είχε συλλάβει
ο Russell) βρίσκεται η αρχή της επαληθευσιμότητας. Η αρχή αυτή διατείνεται ότι για να
έχει μια πρόταση νόημα οφείλει να μας υποδεικνύει το συστατικό της εμπειρίας που θα
ήταν δυνατό να την επαληθεύσει ή να την διαψεύσει.23

18
Λατινικά : Στις πηγές. Εδώ μεταφορικά εννοώντας τις πηγές της εξεταζόμενης θεωρίας.
19
(Βαλλιάνος 2008: 259-260)
20
(Βαλλιάνος 2008: 260)
21
(Βαλλιάνος 2008: 260)
22
(Βαλλιάνος 22008: 164)
23
(Βαλλιάνος 22008: 164)

Λιούμπας Α. 8
 3. Prolem sine matre creatam24

«[…] γιά τουτο και δεν αναφέρω πηγές, επειδή μου είναι αδιάφορο αν αυτό που έχω σκεφτεί το έχει
κιόλας σκεφτεί πριν από μένα κάποιος άλλος .»

Wittgenstein, TLP, πρόλογος, Δευκαλίων τόμος 2 Αριθμός τεύχους 7,1971.

Ο Wittgenstein ήταν στενός φίλος και μαθητής του Russell αλλά, όντας Βιεννέζος
όσο και ανήσυχος, κινούταν στις παρυφές του «Κύκλου της Βιέννης», ομάδα που
βρίσκονταν πίσω από το κίνημα του Λογικού Θετικισμού.25

Αινιγματική φιγούρα αλλά με τεράστιες αναλυτικές και συνθετικές ικανότητες άντλησε

από τις επαφές του και από τις γνώσεις του διαμορφώνοντας σε διαφορετικές
φάσεις της ζωής του δυο αποκλίνουσες εκδοχές μιας γλωσσοαναλυτικής θεωρίας η
οποία αποτέλεσε θεμέλιο λίθο της αναλυτικής φιλοσοφίας.26

3.1 Tractatus logico philosophicus (TLP)

Στο πρώτο έργο του ο ιδιόμορφος Αυστριακός (ορθότερα, κομμάτι της

πολυπολιτισμικής Αψβουργικής Διπλής Μοναρχίας) εισαγάγει την απεικονιστική
θεωρία του νοήματος με μια δωρικά λιτή διατύπωση: «Ο κόσμος είναι όλα όσα
συμβαίνουν κάθε φορά»27. Ήταν η αρχή μιας αναδιατύπωσης όλων όσων είχαν
μέχρι τότε λεχθεί ή γραφεί και αφορούσαν την γλωσσοαναλυτική θεωρία. Ιδιοφυώς ο
Wittgenstein, συνεχιστής και ανανεωτής μια μακράς φιλοσοφικής παράδοσης που
στοχάζεται σχετικά με την αναπαράσταση του κόσμου, τραβά μια διαχωριστική
γραμμή μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας προκειμένου να οριοθετήσει τις περιοχές
τους. ‘Όμως η αφετηρία της σκέψης του ίσως να υπήρξε, περισσότερο από τον
Russell, ο Kant και η θέση του περί της φιλοσοφίας ως αναστοχαστικής μεθόδου –
θα επανέλθουμε σε αυτό παρακάτω.28

Είδαμε πως η εναρκτήρια φράση του TLP ξεκίνησε μια νέα θεωρία. Στο σημείο αυτό
θα την εξετάσουμε εκτενέστερα και θα επιχειρήσουμε να την συνδέσουμε με την
θεωρία του Λογικού Θετικισμού.

24
Λατινικά : Παιδί που γεννήθηκε δίχως μητέρα. (Στίχος από τις «Μεταμορφώσεις» του Οβίδιου που χρησιμοποίησε
ο Μοντεσκιέ ως προμετωπίδα στο έργο του «Το πνεύμα των νόμων» προκειμένου να δείξει ότι δεν βασίστηκε σε
κάποιο άλλο πρωτότυπο.)
25
(Βαλλιάνος 22008: 163)
26
(Βαλλιάνος 2008: 267)
27
(Wittgenstein 1971 : 185, 1)
28
(Βαλλιάνος 2008: 272’0

Λιούμπας Α. 9
 Ο Wittgenstein στο TLP ισχυρίστηκε πώς η γλώσσα είναι σε θέση να περιγράψει τον
κόσμο και αυτό συμβαίνει διότι μεταξύ τους υφίσταται μια δομική ισομορφία.29
Συγκεκριμένα και εξαιρετικά συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι η γλωσσική στροφή
στην φιλοσοφία εισάγεται στο TLP επί τριών αξόνων : με τη δημιουργία κανόνων
συμβολικής αναπαράστασης οι οποίοι αναλαμβάνουν κεντρικό ρόλο στη λογική και
οι οποίοι της δίνουν ένα γλωσσικό προσανατολισμό, με την θέση του ότι όλη η
φιλοσοφία είναι μια κριτική της γλώσσας30 και με τη θέση του ότι εφόσον η λογική
συγκεντρώνει τις πιο γενικές προϋποθέσεις για τη δυνατότητα συμβολικής
αναπαράστασης δεν είναι δυνατόν να υπάρξει μια λογικώς ελαττωματική γλώσσα.31
Στο σημείο αυτό επιστρέφουμε στην άποψη που εκφράσαμε προηγουμένως σχετικά
με τη σχέση Wittgenstein – Kant. Οι τρεις προαναφερθέντες άξονες, ισχυριζόμαστε,
ότι έχουν ως αφετηρία την καντιανή ιδέα της φιλοσοφίας ως μεθόδου αναστοχασμού
των όρων αναπαράστασης της πραγματικότητας32 την οποία ο Wittgenstein
ανασκευάζει. Για τον Βιεννέζο οι προϋποθέσεις για την αναπαράσταση της
πραγματικότητας δεν έχουν σχέση με τη διάνοια (η οποία κάνει χρήση ενοράσεων)
αλλά με ένα σύστημα κανόνων για τη χρήση των σημείων. Μόνο οι εμπειρικές
προτάσεις έχουν νόημα και μόνη αναγκαιότητα είναι η λογική αναγκαιότητα33

Η ανασκευή αυτή έχει σοβαρές συνέπειες η εξέταση της ειδικής φύσης των οποίων
πιστεύουμε ότι αποτελεί την γέφυρα μεταξύ γλωσσικής στροφής και Λογικού
Θετικισμού. Συγκεκριμένα : ο αποκλεισμός a priori κρίσεων, ως συνέπεια των
προαναφερθέντων παραδοχών, έχει ως επακόλουθο την απόρριψη όλης της
καντιανής υπερβατολογικής σύλληψης34 (της οποίας οι a priori συνθετικές κρίσεις
ήταν κατεξοχήν αποτέλεσμα). Αυτό με τη σειρά του έχει ως συνέπεια την στροφή
στην αναλυτική συνιστώσα η οποία πλέον συλλαμβάνεται ενδογλωσσικά.35

Εδώ φτάνουμε σε ένα κρίσιμο σημείο συσχετισμού. Η φιλοσοφία όντας μια κριτική
της γλώσσας στρέφεται στον καθορισμό των ορίων που διαχωρίζουν τους α-
νόητους συνδυασμούς σημείων από αυτούς που έχουν νόημα.36 Δεν πρόκειται
πλέον για την αναζήτηση της Αλήθειας – με την παλιά φιλοσοφική έννοια – αλλά για
την αναζήτηση του νοήματος. Εδώ εντοπίζεται και η συνάντηση με τον Λογικό

29
(Βαλλιάνος 2008: 267)
30
«Όλη η φιλοσοφία είναι κριτική της γλώσσας», (Wittgenstein 1971 : 203, 4.0031)
31
(Wittgenstein 1971 : 202, 4.002 και 198-199, 3.323 – 3.325)
32
(Βαλλιάνος 2008: 45-46)
33
(Wittgenstein 1971 : 254, 6.1 και 254, 6.12)
34
«Η πραγματικότητα είναι όπως είναι και η φιλοσοφία δεν έχει λόγο για την δομή της» (Βαλλιάνος 2008: 268)
35
(Βαλλιάνος 2008: 270)
36
(Wittgenstein 1971 : 203, 4.003)

Λιούμπας Α. 10
 Θετικισμό ο οποίος είναι μια γνωσιοθεωρία που «μετατοπίζει την προβληματική από
την έννοια της αλήθειας σε εκείνη του νοήματος»37

Έχουμε μέχρι τώρα δείξει πώς ο Wittgenstein εισήγαγε μια νέα θεωρία για την
φιλοσοφική έρευνα, στρέφοντας την περισσότερο από κάθε άλλο, στην διερεύνηση
της γλώσσας. Δείξαμε επίσης πώς η διαδρομή της σκέψης είχε αφετηρία τον Kant
τον οποίο ανασκεύασε ριζικά και τέλος πώς η διαδρομή του συναντήθηκε με αυτή
του Λογικού Θετικισμού. Πρόκειται να δούμε πώς οι διαδρομές αυτές συνέχισαν την
πορεία τους καθώς και πώς συνδέεται ειδικότερα η γλωσσική θεωρία με την αρχή
της επαληθευσιμότητας.

Επαναλαμβάνουμε εδώ την αρχή αυτή : η λογική προϋπόθεση για να έχει μια
πρόταση νόημα είναι να μας υποδεικνύει εκείνο το συστατικό της εμπειρίας που θα
ήταν δυνατόν να την επαληθεύσει η να την διαψεύσει. O Wittgenstein έχει ήδη από
τον πρόλογο του έργου διακηρύξει την πρόθεση του να ασχοληθεί με την ουσία του
προβλήματος που θέτει και η αρχή της επαληθευσιμότητας, το νόημα : «Το βιβλιο
πραγματεύεται τα προβλήματα της φιλοσοφίας και δείχνει – όπως πιστεύω – πώς
αυτά δημιουργήθηκαν από την παρανόηση της λογικής της γλώσσας μας»38. Δεν
υπόσχεται – υλοποιεί. Οι βασικές θέσεις του έργου μπορούν να συνοψιστούν ως
εξής : η λογική δομή του κόσμου ως ολότητα γεγονότων, η γλώσσα ως απεικόνιση
του κόσμου και η λογική μορφή η οποία είναι κοινή στον κόσμο και στη γλώσσα, η
λογική ανάλυση της γλώσσας σε απλές προτάσεις, η λογική διασάφηση της
γλώσσας και της σκέψης ως αποστολή της φιλοσοφίας. Σε αυτά τα πλαίσια και
εξειδικεύοντας την εξέταση μας βλέπουμε ότι οι προτάσεις αντιμετωπίζονται ως
εικόνες της πραγματικότητας39. Η γλώσσα είναι το σύνολο των προτάσεων. Οι
προτάσεις απεικονίζουν γεγονότα και αναλύονται πλήρως σε ονόματα τα οποία
αντιστοιχούν ένα προς ένα σε συγκεκριμένα αντικείμενα της πραγματικότητας. Κάθε
πρόταση της εμπειρικής πραγματικότητας μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής.

Εδώ φτάνουμε σε ένα σημείο σύμπτωσης : η γλωσσική ανάλυση δεν αντιτίθεται

στην αρχή της επαληθευσιμότητας, είναι ανοικτή στο ενδεχόμενο αληθούς ή
ψευδούς τιμής και δέχεται πώς μόνο μια μπορεί να αποδοθεί – χωρίς να χάνει το
νόημα της εξαιτίας αυτού. Στην πράξη αυτή η πρόταση εμπεριέχει την αρχή.

37 2
(Βαλλιάνος 2008: 164)
38
(Wittgenstein 1971 : 183)
39
(Wittgenstein 1971 : 189, 2.141 και 203, 4.01)

Λιούμπας Α. 11
Ad extremum40

Η φιλοσοφία στην αναλυτική παράδοση πέτυχε να χαράξει το όριο της επικράτειας της
επιστήμης από αυτό της φιλοσοφίας. Ειδικότερα με την γλωσσική στροφή στην
φιλοσοφία μετατέθηκε το ερώτημα από την αλήθεια στην αναζήτηση νοήματος – και η
προσέγγιση του νοήματος επιχειρούνταν πλέον με λογικά εργαλεία επίκεντρο των
οποίων ήταν η γλώσσα ως κατεξοχήν απεικόνιση της πραγματικότητας, άρα
επιδεχόμενη ανάλυσης.

Η χέρι με χέρι συμπόρευση με το Λογικό Θετικισμό ήταν σχεδόν αναπόφευκτη υπό την
έννοια ότι ο Λογικός Ατομισμός εμπεριείχε την αρχή της γλωσσικής θεωρίας που θα
επέτρεπε την διατύπωση της αρχής της επαληθευσιμότητας με τέτοιο κατηγορηματικό
τρόπο και με τέτοιες απαιτήσεις.

Υπήρξε, η γλωσσική στροφή, το πλέον καινοτόμο ερμηνευτικό σχήμα που αναθεώρησε

όλες τις μέχρι τότε γνωσιολογικές και φιλοσοφικές θεωρίες αποσείοντας μια για πάντα
ότι υπερβατικό και μεταφυσικό υπήρχε και ξεκαθαρίζοντας τι είναι και τι όχι α – νόητο να
επιδιωχθεί η ερμηνεία του.

40
Λατινικά : τελικά, στο τέλος.

Λιούμπας Α. 12
Βιβλιογραφία
Βαλλιάνος, Π., 2008. Φιλοσοφία στην Ευρώπη, (τόμος Γ΄) Νεώτερα και σύγχρονα
φιλοσοφικά ρεύματα (19ος -20ος αιώνας), ΕΑΠ, Πάτρα.
Βαλλιάνος, Π., 2008 (2η έκδοση). Οι επιστήμες της Φύσης και του Ανθρώπου στην
Ευρώπη (τόμος Β΄) Η Επιστημονική Επανάσταση και η Φιλοσοφική θεωρία της
Επιστήμης. Ακμή και υπέρβαση του Θετικισμού, ΕΑΠ, Πάτρα.
Μολυβάς, Γ., 2000. Φιλοσοφία στην Ευρώπη (τόμος Β΄) Η εποχή του Διαφωτισμού
(17ος -18ος αιώνας)
Wittgenstein, L., J., J., 1971. Tractatus Logico Philosophicus στο “Δευκαλίων¨ τεύχος
2, τόμος 7, Αθήνα

Σημείωση :
Οι βιβλιογραφικές πηγές των επιγραμμάτων, τα οποία υπάρχουν σε κάποια
επιμέρους τμήματα της εργασίας, αναφέρονται κάτω από τα επιγράμματα
και δεν έχουν συμπεριληφθεί στην βιβλιογραφία της.

Digitally signed by Andreas

Lioubas
DN: CN=Andreas Lioubas,
Andreas O="", OU="",
E=andreas.lioubas@gmail.
com, C=GR
Lioubas Reason: I am the author of
this document
Location:
Date: 2011.06.05 21:56:48

Λιούμπας Α. 13