Professional Documents
Culture Documents
Perdeli Sistemler - Statik Ve Betonarme Kesit Hesapları
Perdeli Sistemler - Statik Ve Betonarme Kesit Hesapları
Bilge Doran
ok katli yapi tasariminin temel elemanlarindan olan perdeler, gerek mimari gerekse statik aidan tercih edilmektedir. Bilindigi gibi depreme dayanikli yapi tasariminda tasiyici sistemin gmeyecek sekilde ayakta kalmasi temel kosuldur. Bu da, sistemde nemli lde enerji yutulmasi gerekliligini beraber getirir. Betonarme perde ve elik erevelerden olusan sistemler, uygun biimde tasarlandiklarinda, diger sistemlere oranla ok daha fazla enerji yutabilirler; bir baska deyimle yeterince snek davranabilirler. Son zamanlarda yapilan teorik ve deneysel alismalar, bunun iin kuvvetli kolon-zayif kiris prensibinin saglanmasinin ogunlukla yeterli oldugunu gstermektedir.
Konsol Perdeler Yksek bir yapida bulunan bir perde eger dseyde herhangi bir bosluk iermiyorsa(bosluk orani: Fbos F 0.40 ) konsol kiris davranisi gsterdigi kabul edilebilir. Konsol perdeler katlar
hizzasinda dsemelere baglandiklari iin yanal burkulma problemine maruz kalmayacaklardir. Budurumda elemanlarin sadece egilme ve kesme gvenligi saglanacak sekilde boyutlandirilmalari yeterli olacaktir. Boyutlandirmada esas alinacak kuvvetelerin hesabinda, sistemin eksenlerden idealize edilerek bir konsol kiris gibi gznne alinmasi yeterlidir (Sekil1).
t EI idealize EI
t b b
I=tb3 /12
Bosluklu Perdeler Perdeli sistemlerde, kapi, pencere bosluklari birakilmasi nedeniyle perde elemanlarda dseyde bir sreksizlik meydana gelecektir. Perdeli sistemlerin zel bir hali olarak dsnlebilecek bu tr sistemlere bosluklu perdeler denilmektedir.
Bu durumda bosluklu perdeleri; iki perde duvarin, bag elemani diye adlandirilabilecek kisa kirislerle birbirlerine baglandigi perde sistemler olarak tanimlamak mmkndr (Sekil 2). Bu bag elemanlari; kimi kez dseme plaginin bu kismi, kimi kez ubuk davranisinda kirisler, kimi kez de ubuk davranisina uymayan perde paralarid ir (levha).
Genelde sz konusu bag elemanlarinin boyutlari, gerek mimari zorunluluklar gerekse zm kolayligi aisindan tm katlarda sabit olacak sekilde dzenlenir. Ancak bu durumda bosluklu perdelerin bag elemanlari bazi blgelerde (perdeye saplandigi kesimler) yetersiz kalabilir. Yeterli olup olmayacagina karar vermek bakimindan, bag elemanlarinin plastik davranislarinin da bilinmesi gerekir.
Perde Baglanti elemani
Statik hesaplarda kolaylik olmasi aisindan esdeger ereve yntemi nerilmektedir. Bosluklu perdelerin esdeger ereve olarak hesabi iin ise literatrde kabul grms iki yaklasim nerilebilir:
I.Yaklasim (S.Pala ve G.zmen,1995) Yaklasimda, perde ierisinde kalan bag elemanlarinin belirli bir kismi sonsuz rijit alinmasi ile elde edilen bir statik sistem nerilmistir.
b x 2
b
l+2x
b x 2
x b h = ( 2.3 0.22 ) e 0. 78 ; = , = d h d
II.Yaklasim (Z.Polat,1996 ve B.Doran) Yaklasimda, bag elemaninin esdeger rijitligi tm geometrik ve mekanik parametrelerin bir fonksiyonu olarak, elastik zmler iin e = e ( d,b,h,l,L,t ,E,G,) , elastik tesi zmler iin ise
p = p ( d,b,h,l,L,t ,E,G , , c , f c ) seklinde istatistik yaklasimla tesbit edilecek arpan olmak zere,
L aiklikli, kesiti L boyunca sabit fiktif ubugun rijitliginin ( ) kati olarak tanimlanmistir:
t EI=(e,p )EI b EIp
l L=l+b
b x 2
b
l+2x
b x 2
h = 1.9 l
e
0. 03
b l
1 .70
d l
0. 60
h = 1 .5 l
p
0 .03
b l
1 .70
d l
0. 51
c f c
0 .35
25cm
25cm
s20cm b w
l w 7bw
Perde gvdesi
Perde u blgesi:lu
a25etry
BA perdeler uzun kenarin kalinliga orani en az 7 olan dsey tasiyici elemanlardir. Bu tr elemanlarda egilme etkisinde u blgelerde meydana gelecek zorlanmalari dikkate alabilmek iin u blgeleri olusturulur ve bu blgeler kolon kesitine benzer sekilde boyutlandirilir. Perdenin geriye kalan kismi ise gvde blgesidir ve bu kesimde de minimum kosullara bagli kalinarak yatay ve dsey donati agi ngrlr (Sekil 3). Konsol perdelerin en zorlanan kesimi temele mesnetlendigi kesim olacagindan temel st kotundan itibaren toplam perde yksekliginin belirli blgesi, perde
kritik blgesi ( 2l w H cr max {l w ; H w / 6}) olarak belirlenir ve bu blgede donati kosullari agirlastirilir. Eger Hw/lw >2 ise kritik perde yksekligince perde kalinligi kat yksekliginin 1/12 sinden az olmamalidir. Eger perde alani bykse; Vt : taban kesme kuvveti, Ag :deprem kuvveti dogrultusundaki toplam perde alani, Ap : binanin tm katlarinin plan alanlarinin toplami olmak zere,
Vt / A g 0.5f ctd
A / A
g
0.002
kosullarinin beraberce saglanmasi durumunda boyuna ve enine toplam gvde donatisi orani 0.0015 degerine indirilebilir. Ancak enine donati araligi 30cm yi gememelidir.
Kesme kuvveti kapasitesi nedeniyle tasarim kesme kuvveti iin bir st sinir konulmustur:
Vd 0.65 f ctd A g + f yd A sh ve Vd 0.22 f cd A g
Bosluklu perdelerde, dayanimi dogrudan etkileyen bag elemanlari ile perde elemanlarin beraber alismalari amalanir. Bag elemanlari iin, l(serbest a iklik)3d ve Vd 1.5 f ctd b w d kosullari saglaniyorsa bu elemanlar kiris gibi donatilabileceklerdir. Aksi halde kesme ve egilme etkilerini karsilayabilmek iin A sd = Vd /( 2 f yd sin ) kesit alanina sahip en az drt apraz donati yerlestirilmelidir. Ayrica bu donatilar, araligi 10cm den az olmayan etriyelerle sarilacaktir. Bu donati demetlerine ilave yatay ve dsey donatilar kullanilmalidir (Sekil 4).
Radye Temeller
Kirisli ve kirissiz tipte insa edilebilen radye temeller, genellikle yapi agirliginin byk ya da zeminin tasima gcnn dsk oldugu durumlarda tercih edilir. Asagida verilen kriterin saglanmasi durumunda bu tip temel sisteminin seilmesi nerilir:
AT =
Kriter
AT>0.70Yapi alani
1,2 =
M o, X WX M o ,Y WY
3,4 =
Seklindedir. Burada Mo,X , Mo,Y, X ve Y dogrultularinda kolon ve perde dsey yklerinin temel agirlik merkezine gre momentlerini, WX, WY ise bu dogrultulardaki mukavemet momentlerini, NT ise temel agirligini (hTAT25)[kN] gstermektedir.
Bu tip temellerde, kolon ve perdeler kirislerin zerine oturtulur ve kirisler arasinda teskil edilen dseme elemanlarla birbirine baglanir (Sekil 5). Sistemin statik aidan, elastik zemine oturan srekli kiris seklinde zm nerilmektedir. Zeminin elastik zelligi birbirine sonsuz yakin yay mesnetlerle ifade edilir.
BA perde
Yay mesnetler
Kesit tesirlerinin hesabindan sonra elde edilen momentlere gre, kiris ve dseme elemanlari iin betonarme kesit hesabi bilinen herhangi bir yntemle yapilabilir. Ancak kirislere mesnetlenen dsemelerin asagidan yukariya dogru yklenmis ters plak gibi alisicagi unutulmamalidir.
Yapi agirligi byk ya da zeminin tasima gc dskse btn yapinin altina tek bir plak temel yapilmasi uygun olur. Genelde temel altindaki zemin gerilmelerini kltebilmek iin temel, planda yapi oturma alanin birmiktar disina tasirilir. Ayrica imalat sirasinda kolon ve perdeler dogrudan kirisler olmaksizin plaga oturtulur (Sekil 6). Bu yzden zimbalama gvenliginin saglanmasi gereklidir. Sistemin statik aidan hesabi iin, zeminin elastikligi dikkate alinarak birbirine sonsuz yakin yay mesnetlere mesnetlenmis plak zm nerilebilir.
Kolon yk
Temel plagi her iki dogrultuda kolon ve orta seritlere ayrilir. En elverissiz durum iin yatay ve dsey ykler altinda gereklestirilen zm sonrasi genislikleri bilinen bu seritlere gelen egilme momentleri bilinmektedir (Sekil 7). Bu kuvetler altinda sistemin betonarme kesit hesabi yapilirken, temel sistemi, plaga etkimesi muhtemel ykler dikkate alindiginda (zemin gerilmeleri, agirlik ykleri, kolon ve perde ykleri gibi) ters dnms kirissiz dseme olarak dsnlebilir ve hesaplar bu dsnce tarzina gre yapilabilir. Ancak mesnet kesiti olan kolonlarin civarinda zimbalama etkisi iin ilave tedbirler alinmalidir. Plak zm yapilacagindan hesaplanan egilme momentleri 1 m genislige gelen momentlerdir, mesnet ve aiklik kesitlerindeki bu momentler dikkate alinarak 1 m genisliginde, temel plagi yksekliginde bir dikdrtgen kesitin betonarme kesit hesabi yapilir.
l2 /4 veya l1 /4
l2 /4 veya l1 /4
l2 /4 veya l1 /4
l2 /4 veya l1 /4
kolon seridi
kolon seridi
Orta serit
l2
kolon seridi
kolon seridi
Orta serit
l2 /4 veya l1 /4 l2 /4 veya l1 /4
l1
Sekil 7
Merdiven kolu
Kat sahanligi
Merdivenler genellikle kullanim yerlerine, kullanilan malzeme trlerine, geometrilerine ve tasiyici sistemlerine gre siniflandirilirlar; i merdivenler-dis merdivenler, tas merdivenler-betonarme merdivenler, sahanlikli- sahanliksiz-dz kollu-dnel kollu merdivenler, tasiyici basamakli-kivrimli sistem-evresel mesnetli helisel merdivenler gibi. Burada sadece sahanlikli, dz kollu kivrimli betonarme merdivenlerden bahsedilecektir.
Ynetmelikler, merdivenin kullanislilik kosulu olarak bir koldaki basamak sayisini sinirli tutmaktadir. Bu yzden yksekligi belirli bir degeri asan merdivenlerde merdiven kollari sahanlik adi verilen plak tasiyicilara mesnetlendirilir. Merdiven kol veya kollarinin egimli sahanlik plaklarinin ise yatay oldugu dikkate alinirsa birlesim yerinde bir kivrim olacagi asikardir. Akla ilk gelen zm kivrim kenari boyunca bir sahanlik kirisi dzenlemektir. Bu durumda statik sistem basitlestirilerek srekli plak seklinde ele alinabilir. Ancak sahanlik kirisi, merdiven plagi altinda sarkarak grnm bozdugu iin istenmez. Plaklarin mesnetlenme sekli bu tip merdivenlerin tasiyici sistemlerinin belirlenebilmesi aisindan olduka nemlidir. Sekil 9 (a) ve (b)de medivenler, iki ucundan duvar veya tasiyici bir elemana mesnetlendirilmistir. Merdiven kolu ve sahanlik yan yzleri tamamen bostadir. Hali ile bu elemanlar tmyle boyuna dogrultuda alisirlar. Sekil 9 (c) ve (d)de ise merdivenler, iki ucundan duvara veya tasiyici elemanlara, kivrim blgelerinde ise bir
Ara sahanlik
sahanlik kirisine mesnetlidirler. Bu durumda yine merdiven kollari ve sahanlik plaklari sadece dsey dogrultuda alisan bir srekli kiris seklinde ele alinabilir.
(a)
(b)
(d) (c)
Geometrik Esaslar
Daha nce de belirtildigi zere merdivenlerin tasiyici sistemleri mesnetlenme durumuna gre belirlenir. Tasiyici sistem, konsol davranisi gsteren tasiyici basamakli veya egimli bir plak seklinde olusturulabilir. Uygulamada, merdiven kolu sadece bir kenardan kat sahanlik plagina ve diger kenardan da ara sahanlik plagina mesnetlenen plak tasiyici sisteme sahip merdivenlere sik rastlanir. Ayrica kat sahanligi yerine bu kenarda bulunan bir kenar kirise mesnetli sekilde dzenlenen tasiyici sistemler de mevcuttur. Her farkli tasiyici sistem iin yk dzenlemelerinin de farkli olmasi gerektigi unutulmamalidir. Mimari aidan merdiven tasiyici sistem elemanlarinin boyutlari ile ilgili bazi sinirlamalar bulunmaktadir. Merdiven boyutlarinin (Sekil 10); merdiven
10
genisligi (b), basamak genisligi (a), basamak yksekligi(s), sahanlik genisligi(bp ), merdiven kovasi genisligi(b) ve merdiven egimi, mimari fonksiyonlari yerine getirebilmesi iin belirli sinirlar ierisinde seilmesi gerekir (Tablo 1).
Tablo 1: Mimari boyutlar iin sinirlamalar Yapi tr Konut Kamu binasi Hastane b (m) 1.2 1.5 2 s (mm) 180 170 160 a (mm) 270 290 300
Kat sahanligi ile merdiven kolunun birlestigi yerde kiris bulunan bir merdiven sistemi iin donati detayi Sekil 11ada gsterilmistir. Kat sahanliginda ve merdiven kolunda alisma dogrultusundaki bazi donatilar pliye ve bazilari dz donati olarak dzenlenmistir. Ara sahanlik plaginda merdiven
11
kolundan da yk gelebilecegi dsnlerek alt ve stte iki dogrultuda donati yerlestirilmistir. Sekil 11b de ise kiris olmamasi durumu iin donati dzeni verilmistir. zellikle i taraftaki donati plak kalinligi iinde devam ettikten sonra karsi yzde kivrilmistir. Bunun nedeni, i yzde ekme kuvveti alan donatinin beton rtsn delerek atlamaya yol aabilecek olmasidir. Merdiven sisteminde donati yerlesiminde, sistem elemanlarinin yk aktarma durumu dikkate alinarak, tek veya ift dogrultuda alisan dsemeler iin verilen kurallara uyulmasi nerilir.
(a)
(b)
Yk Analizi
Merdiven tasiyici sistemlerinin, esitli dis ykleri gvenle karsilayacak sekilde boyutlandirilmasi en nemli kosuldur. Bu baglamda, boyutlandirilmada dikkate alinmasi gerekli olan ykler sabit ve hareketli ykler olarak siniflandirilabilir. Deprem, sicaklik, rtre gibi diger dis etkilerin neden olacagi kesit zorlari daha dsk oldugundan genelde hesaplarda dikkate alinmaz. Sabit ykler olarak, basamak agirligi, tasiyici plagin kendi agirligi, kaplama ve siva agirligi sayilabilir. Hareketli ykler ise TS 498 den alinabilir. Tm ykler yatay dzlemin birim alanina gelen ykler olarak dsnlmelidir.
12
rnek Sekil 12de grlen iki dz kollu merdivende, kat sahanligi kenari srekli, ara sahanlik ise bir kenarindan srekli (burulma rijitligi kuvvetli olmayan bir kirise oturmaktadir) olarak mesnetlendirilmistir. Bu durumda kat sahanligi ift dogrultuda, ara sahanlik ve kol plaklari ise bir dogrultuda yk aktaracaktir. Hesaplarda kat sahanliginin, kendi agirligi disinda merdiven kollarindan aktarilan izgisel yk ile ykl oldugu kabul edilmistir. Ayrica kat sahanligi ile merdiven kolu arasindaki kesitin sadece normal kuvvet ve kesme kuvveti ilettigi, egilme momenti tasimadigi kabul edilmistir. Ancak donati yerlesimi sirasinda bu kesitte olusmasi muhtemel egilme momenti etkisi dikkate alinmalidir.
B 0.25 1
28.1cm
hf=15cm
Kat sahanligi
1.25
Basamak kaplama 2
18.75cm
tan=0.667
Merdiven kovasi
2.25
Merdiven kolu
hf=15cm
Merdiven kolu
0.25
hf=15cm
Ara sahanlik
0.25
1.25
Kirise mesnetli
Bosta kenar
Ara sahanlik
0.25
2.75
0.25
13
Yk analizi
0.15 25 0.05 22
g
q
= 5.25 = 3.5
g
q
= 8.08 = 3.5
2 16.91 kN/m
4
2 12.95 kN/m
2.25+0.125=2.375m
1.25+0.125=1.375m
14
l y / l x = 1.375 / 3 = 0.458
Dzgn yayili yk etkisi: R
3m
mym mem
mxr
mey
mxm
mer
mer
Uygun tablolar kullanilarak, gerekli kesitlerdeki egilme momentleri her iki yk durumu iin bulunabilir.
mxm 45.4 -
mym -
mem -15.79 -
mey -9.26 -
M i = K / mi
15
M xr = 53.4 / 22.3 + 77 / 7.4 = 12.8 kNm/m M xm = 53.4 / 45.4 = 1.18 kNm/m M er = 53.4 / 6.6 77 / 3.6 = 29.48 kNm/m M em = 53.4 / 15.79 = 3.38 kNm/m
Mxr ve Mer uzun kenar dogrultusunda donati hesabina esas olacak egilme momentlerini, Mey ise kisa kenar dogrultusunda esas alinacak egilme momentidir. Hesaplarda pas payi 1.5 cm alinmistir. Mxr=12.8 kNm/m ? AS =519 mm2 /m ? 10/150 (524 mm2 /m) Mer=-29.48 kNm/m ? As,ger=1245 mm2 /m, As,mev= 10/300(aikliktan)+ 10/300 (komsu dsemeden)=524 mm2 /m As,ek=721 mm2 /m ? 12/150 (754 mm2 /m) Mey=-5.77 kNm/m ? As,ger=230 mm 2 /m, As,mev= 8/300 (komsu dsemeden)=168 mm2 /m As,ek= 8/300
16
Yapi Mhendisligi Ders Notlari Dr.Bilge Doran Komsu dsemeden 12/150 4 3 1 10/300 A
I 10/300 8/200 16/350 16/350 8/200 16/350 16/350 Komsu dsemeden 8/300 8/300 10/300 12/150 10/300
16/350 II 16/350
8/200
Komsu dsemeden
II
17
Tablolar
y mer ly me m me m lx m p x Momentler:
M i = K / mi ;
K = pl x ly
l y /lx
mxr mxm mymax -mxer -mxem -myem
y mer ly me m
m me m lx Momentler: x
M i = K / mi ;
K = pl x
l y /lx
mxr mxm -mym -mxer -mxem -myem
18
Kaynaklar
1. Celep Z., Kumbasar, N., Betonarme Yapilar, Beta Dagitim, Istanbul, 1998. 2. Kseoglu, S., Merdivenler, Matbaa Teknisyenleri Basimevi, Istanbul, 1992. 3. etmeli, E., ubuk Sistemler Plaklar ve Kabuklarin hesabi iin Tablolar, Pimas
19