Çok Parçalı Basınç Çubukları

Çok parçalı basınç çubukları genel olarak iki gruba ayrılır. Bunlar;

a) Sürekli birleşik parçalardan oluşan çok parçalı basınç çubukları

b) Parçaları arasında aralık bulunan çok parçalı basınç çubukları

a) Sürekli birleşik parçalardan oluşan çok parçalı basınç çubukları

Birden fazla elemandan (profil ve/veya lama) oluşan ve eleman boyunca (sürekli olarak)
kaynak veya bulon (perçin)) vasıtasıyla birleştirilen basınç çubuklarıdır.

Birleşimde kaynak kullanılması durumunda köşe kaynak dikişlerinin kalınlığı

a = 3 - 4 mm olmalı ve dikiş sürekli çekilmelidir.
Birleşimde bulon (perçin) kullanılması durumunda bulon aralıkları en fazla
emax = 7-10 d olmalı ve eleman boyunca birleşim uygulanmalıdır (d : bulon çapı).

Bu tür çok parçalı basınç çubuklarının tasarımı tek parçalı basınç çubuklarında olduğu
gibi yapılır.

Sürekli birleşik parçalardan oluşan çok parçalı basınç çubukları

b) Parçaları arasında aralık bulunan çok parçalı basınç çubukları

Genellikle ekonomik bakımdan, bazen de konstrüktif nedenlerle basınç çubukları,

aralarında aralıklar bulunan profillerin bağ levhaları yardımıyla birleştirilmesi ile teşkil
edilebilmektedir. Bağ levhaları parçaların birlikte çalışmasını sağlarlar.

Parçaları arasında aralık bulunan çok parçalı basınç çubukları

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 1
Bağ levhaları iki farklı şekilde teşkil edilebilmektedir. Bunlar;

1) Çerçeve bağlantı 2) Kafes (örgülü) bağlantı

e e

s1
s1

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 2
b.1) Çerçeve bağlantı : Çerçeve bağlantıda bağlantı elemanları, çubuğu teşkil eden
profillere rijit olarak birleştirilmiştir. Bağlantı elemanları ve profiller rijit bir çerçeve
oluştururlar.

Basınç çubukları en az üçte bir noktalarından bağ levhası ile bağlanmalıdır.

Bağlantı elemanları çubuk boyunca esit aralıklarla yerleştirilmelidir.

Bağ levhası genişliği (g), profil yüksekliğinin 0,8-1,0 katı olarak seçilmelidir.

Bağ levhalarının birleştirilmesinde bulon kullanılması durumunda, her bir eleman için
çubuk başlarında en az üç bulon, orta bölgelerinde en az iki bulon kullanılmalıdır.

b.2) Kafes (örgülü) bağlantı: Kafes bağlantıda, çubuk çeklindeki bağlantı elemanları,
çubuğu teşkil eden profillere basit (rijit olmayan) tarzda birleştirilmiştir. Bağlantı
elemanları ve profiller bir kafes sistem oluştururlar.

Örgü çubukları çubuk boyunca eşit aralıklarla yerleştirilmelidir.

Diyagonal örgü çubuklarının açısının mümkün olduğu kadar 45o ye yakın olmasına özen
gösterilmelidir.

Örgü çubuklarının birleştirilmesinde bulon kullanılması durumunda, her bir eleman için
çubuk başlarında en az üç bulon, orta bölgelerinde en az iki bulon kullanılmalıdır.

Parçaları arasında aralık bulunan çok parçalı basınç çubukları, asal eksenlerinin
konumlarına göre üç gruba ayrılır ve her bir gruba giren çubukların tasarımı farklı
yapılır.

I. Grup çok parçalı basınç çubukları

Enkesitlerinin asal eksenlerinden biri malzemeli eksen, diğeri malzemesiz eksen

karakterinde olan çubuklardır.
Malzemesiz
eksen

Malzemeli
eksen

I. Grup çok parçalı basınç çubukları

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 3
 y
Bu çubukların tasarımında;
m=2
x x

y
e

Malzemeli eksene (x) dik narinlik hesabı tek parçalı basınç çubuklarında olduğu
gibi yapılır.
Skx
x-x eksenine dik narinlik : λx =
ix

Malzemesiz eksene (y) dik narinlik ve burkulma hesabı için ise ideal narinlik
derecesi (λyi ) ile yapılır.
m 2
y-y eksenine dik ideal narinlik : λ yi = λ2y + ⋅ λ1
2
Sky
λy : y-y eksenine dik burkulmada çubuğun narinliği (λy = )
iy
Sky : y-y eksenine dik burkulmada burkulma boyu

İy : Çubuk enkesit alanının (y-y) eksenine göre atalet yarıçapı

2
e
(Örneğin iki parçalı çubuk halinde: i y = i12 +  
2
• i1 : tek parçanın atalet yarıçapı
• e: parçaların ağırlık merkezleri arasındaki mesafe

m : basınç çubuğunu teşkil eden parçaların veya sürekli birleşik parçalardan oluşup tek parça gibi
çalışan grupların sayısı
s1
Çerçeve bağlantı halinde : λ1 =
i1min
λ1 F d3
Kafes (örgülü) bağlantı halinde : λ1 = π ⋅
z ⋅ FD s1 ⋅ e 2

Çerçeve bağlantıda: s1 : bağlantı elemanlarının çubuk boyunca aralığı

i1min : tek bir profil enkesit alanının minimum atalet yarıçapı

Bu aşamada aşağıdaki koşulların sağlanması gerekmektedir.

s1 1
• λ x > 100 ise ≤ λx
i1 min 2
s1
• λ x ≤ 100 ise ≤ 50 olmalıdır.
i1 min
Kafes bağlantıda: F : Toplam enkesit alanı
FD : Bir diyagonal örgü çubuğunun enkesit alanı
z: Paralel düzlemlerde bulunan kafes örgü sistemlerinin sayısı
d: Diyagonal örgü çubuğunun sistem boyu
s1 : Kafes örgü düğüm noktalarının çubuk doğrultusundaki aralığı

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 4
 Gerilme hesabı, tek parçalı çubuklarda olduğu gibi max narinlik esas alınarak
yapılır.
λmax = max( λx , λyi ) için ilgili ω Tablosundan ω belirlenir.
P
σω = ⋅ ω ≤ σ çem ifadesi ile tasarım (tahkik) yapılır.
F

II. Grup çok parçalı basınç çubukları

Köşeleme konmuş iki korniyerle teşkil edilen basınç çubukları bu gruba girmektedir. Bu
gruba çubukların sadece (x-x) malzemeli eksenine dik burkulma tahkiklerinin
(tasarımının) yapılması yeterli olmaktadır. Buna göre;
Skx
x-x eksenine dik narinlik : λx = İlgili ω Tablosundan ωx belirlenir.
ix

P
σ ωx = ⋅ ω x ≤ σ çem ifadesi ile tasarım (tahkik) yapılır.
F
s1
Ayrıca, ≤ 50 şartı sağlanmalıdır.
i1 min

II. Grup çok parçalı basınç çubukları

Not:
io
• Yukarıdaki şekilde (b) tipi basınç çubuklarının tasarımda, i x ≅ olduğu için (x-x)
1,15
1,15 ⋅ Skx
eksenine dik narinlik hesabında λx = ifadesi kullanılabilir.
io

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 5
 • Eğer çubuğun taşıyıcı sistem düzlemindeki ve düzleme dik burkulma boyu farklı ise
narinlik hesabında Skx olarak, iki burkulma boyunun ortalaması esas alınır.

Örneğin aşağıdaki sistemde gösterilen diyagonal çubuğun narinliği buna örnek olarak
gösterilebilir.

III. Grup çok parçalı basınç çubukları

Bu gruptaki çubuklar, enkesitlerinin asal eksenlerinin her ikisi de malzemesiz eksen

karakterinde olan basınç çubuklarıdır. Bu çubuklarda, her iki doğrultuda bağlantı söz
konusu olabilir. Bu durumda bir doğrultuda çerçeve diğer doğrultuda kafes bağlantı
uygulanabilir.
m=2 m=2 m=2 m=4
m' = 2 m' = 2 m' = 2 m' = 2

III. Grup çok parçalı basınç çubukları

Bu çubukların asal eksenlerdeki narinliklerinin ikisinin de ideal narinlik (λ

λxi , λyi )
bağıntıları ile belirlenmesi gerekmektedir. Bunun için I. Grup çubuklarda, y-y eksenine
dik ideal narinlik için verilen yaklaşım kullanılmaktadır. Buna göre;

m' 2
x-x eksenine dik ideal narinlik : λ xi = λ2x + ⋅ λ1x
2
m 2
y-y eksenine dik ideal narinlik : λ yi = λ2y + ⋅ λ1y
2

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 6
 Gerilme hesabı, tek parçalı çubuklarda olduğu gibi max narinlik esas alınarak
yapılır.
λmax = max( λxi , λyi ) için ilgili ω Tablosundan ω belirlenir.
P
σω = ⋅ ω ≤ σ çem ifadesi ile tasarım (tahkik) yapılır.
F

Bağlantı elemanlarının hesabı

Bağlantı elemanlarının hesabında, çerçeve bağlantıya veya kafes bağlantıya etkiyecek
maksimum kesme (makaslama) kuvveti (Qi) esas alınmaktadır.
F ⋅ σ çem
Qi = ( F: basınç çubuğunun kayıpsız enkesit alanı)
80
Bağlantıya etkiyen bu kesme kuvveti bağlantı şekline ve profil sayısına bağlı olarak,
bağlantı elemanlarına (çerçeve enlemesi veya kafes diyagonaline) paylaştırılır. Elde
edilen kuvvetlere ve momentlere göre birleşim elemanı (bulon veya kaynak) tasarımı
yapılır.

Çerçeve bağlantı durumunda;

Bir enleme bağlantısına düşen kuvvet : T

Q ⋅s Q i ⋅ s1
• İki parçalı çubukta (m=2) : T = i 1 M=
e 2
Q i ⋅ s1 Q i ⋅ s1
• Üç parçalı çubukta (m=3) : T = M=
2⋅e 3
• Dört parçalı çubukta (m=4) :
Q i ⋅ s1 Q i ⋅ s1
Kenarda çubuklara bağlantı için T’ = 0,3 M=
e 4
Q i ⋅ s1
Orta çubuklara bağlantı için T’’ = 0,4
e

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 7
 Qi

s1

s1

Qi

Çerçeve bağlantılı basınç çubuklarında bağ elemanına etkiyen kuvvetler

T kuvveti ve M momenti esas alınarak birleşim araçları (bulon veya kaynak) tasarlanır
(tahkik edilir).

Kafes (örgülü) bağlantı durumunda;

Bir diyagonale etkiyen kuvvet : D

Qi
D= (z: paralel düzlemlerde yan yana bulunan enleme bağlantı sayısı)
z ⋅ sin α

D kuvveti esas alınarak,

• Diyagonal elemanı hem basınç hem de çekme gerilmesi esaslarına göre
tasarlanır (tahkik edilir).
• Birleşim araçları (bulon veya kaynak) tasarlanır (tahkik edilir).

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 8
 s1

Kafes bağlantılı basınç çubuklarında bağ elemanına etkiyen kuvvetler

Basınç Çubuklarının Ekleri

Basınç çubuklarının ekleri için çekme çubuklarındaki ek türleri kullanılabilir.

Lamalı eklerde, ek elemanlarının çekme çubuklarındaki koşulları sağlaması durumunda

bu elemanların boyutlarının tahkikine gerek yoktur. Ancak birleşim araçları parçaların
hisselerine düşen kuvvetlere göre (çekme çubuklarında olduğu gibi) tahkik edilmelidir.

Birleşim hesaplarında, basınç kuvvetine burkulma sayısının ( ω ) etkisi gözönüne

alınmaz. Buna göre birleşim hesaplarında esas alınması gereken kuvvet aşağıdaki gibi
belirlenir.

P
σ= ⋅ ≤ σ çem P = σ çem .F
F

Aşağıdaki koşulların sağlanması durumunda, birleşim araçlarının hesabında kolon

eksenel yükünün yarısı esas alınabilir.

Ek yerinin çubuk burkulma boyunun dıştaki dörtte birlik bölümünde olması,

Ek yerinde birbirine temas eden yüzeylerin özel olarak işlenmesi ve tam temasın
sağlanması halinde

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 9
 Kaynaklar
• “Çelik Yapılar”, H. Deren, E. Uzgider, F. Piroğlu, E. Çağlayan, Çağlayan Kitapevi, 3.
baskı, (2008).
• “Ahşap ve Çelik Yapı Elemanları”, Y. Odabaşı, Beta Yayınları, (1992).
• “Structural Steel Designer's Handbook”, R.L. Brockenbrough, F.S. Merritt, McGraw-Hill1,
(1994).
• TS 648 , Çelik Yapıların Hesap ve Yapım Kuralları.
• İMO-02.R-01/2008, Çelik Yapılar - Hesap Kuralları ve Proje Esasları” İMO İstanbul Şubesi,
Çelik Yapılar Komisyonu, (2008).

BAÜ MÜH.MİM. FAK. İNŞAAT MÜH. BL. AHŞAP VE ÇELİK YAPILAR-I DERS NOTLARI
Yrd.Doç.Dr. Kaan TÜRKER 9.HAFTA (2013) 10