MALZEME BLM VE MHENDSL

Blm 2 Atomik Yap

Blm 2. Hedefler Bu blmn amac yapnn bal olduu fiziksel kavramlar tanmlamaktr. Atomlarn yapsbalar-mhendislik malzemeleri arasndaki ilikiyi irdelemektir. Yaplarn deiik seviyeleri hakknda fikir sahibi olmaktr. rnek: atomik yap, nanoyap, ve makroyap.

erik 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6 Malzemelerin Yaps: Teknolojik lgi Atomun Yaps Atomun Elektronik Yaps Periyodik Tablo Atomik Balar Ba enerjisi ve Atomlar aras mesafe

Blm 2.1. Malzemelerin Yaps: Teknolojik lgi

Nanoteknoloji Micro-elektro-mekanik (MEMS) sistemler-Hava yast (Airbag) sensrleri Nanoyaplar

ekil 2.1

Malzemelerin Yaps Malzemelerin yaps Atomik yap Atomik dzen Mikroyap Makro yap olarak drt seviyede incelenir.

Malzemelerin Yaps Atomik yap

Atom en kk partikl, grlmez ve kesilemez para olarak tanmlanr. Modern anlamda atomlar atom alt (subatomic ) partikllerden oluur. elektronlar, negatif enerji ykldr, boyutlar ok kk olduundan hali hazrda llemez. protonlar, pozitif enerji ykldr. Elektronlardan 1836 kere daha byktrler. ntronlar, ykszdrler, protonlar ayn byklktedirler. 6
6

Malzemelerin Yaps Yk (C) Elektron Proton Ntron 1.60x10-19 1.60x10-19 0 Ktle (g) 9.11X10-28 1.67x10-24 1.67x10-24

Malzemelerin Yaps Atomik yap

Proton ve ntronlar atomun ekirdeini olutururlar ve genel olarak nkleus olarak tanmlanrlar. Elektronlar ekirdek etrafnda byk bir bulut oluturarak yer alrlar.
Atomlar sub atomik partikllerin saylarna bal olarak deiirler. Ayn elementin proton saylar (atom numaras) ayn olabilir. Ancak ntron saylar deiebilir. Ntron saylar farkl olan ayn elementler izotoplara sahiptirler. Atom ekirdeindeki proton ve ntron says nkleer fzyon veya fizyon ile deitirilebilir. Bu yksek enerjili sub atomik paralarla yaplara bir element baka bir elemente dntrlebilir.

He elementinin atomik yaps Siyah blge: elektron bulutu Krmz daireler: protonlar Mor daireler: ntronlar
8

Malzemelerin Yaps Atomik yap

Atomlar elektriksel olarak Ntr; Proton says= elektron says yon; Proton says> veya <elektron says ise
ekirdekten ok uzaktaki elektronlar yan balarndaki dier atomlara transfer olmak veya atomlar arasnda paylalmaya meillidirler. Bu mekanizmaya balanma mekanizmas denir. Atomlar ba yaparak molekllere ve kimyasal bileiklere dnebilirler.
9
9

Malzemelerin Yaps Atomik yap

Taramal tnel mikroskobu Altn Au(100) yzeyini gstermitir.

10

10

Malzemelerin Yaps
Atomlar ve Byk Patlama Teorisi
Byk patlama sonrasnda uzay genilemi ve sonrasnda hemen bu genileme yavalam ve kuarks ve elektronlardan oluan partikller olumutur. Bundan saniyenin bir milyonda bir zaman sonrasnda kuarklar birleerek protonlar ve ntronlar oluturmulardr. Bundan 100lerce saniye sonra iki proton ve iki ntron olumu iki elektronla bir araya gelerek Helyumu oluturmulardr. Kalan protonlar bir elektronu alarak hidrojeni oluturmulardr. Atomun byk patlama kronolojisi 380.000 yl sonra kozmik scaklk 3000K altna dnceye kadar devam etmitir. Yeterince souma salandktan sonra ekirdein elektron almas mmkn olmutur. Bu prosese tekrar bir araya gelme ad verilmitir. Bu aamada ilk ntral atom olumu ve ntral hale gelen atom foton absorbe etmitir. Byk patlama sonunda ancak ilk yldz olutuktan sonra ar elementler olumutur.

11

11

Malzemelerin Yaps
Atom boyutu ile karlatrmalar
Bir insan sa genelde 12-20 mikrometre apnda ve yaklak olarak 1 milyon karbon atomu geniliindedir. Bir damla su yaklak 21021 oksijen atomu ve iki kat kadar da hidrojen atomu ierir. HIV virs 800 karbon atomu geniliinde ve 100 milyon atom ierir. E. koli bakterisi 100 milyar atom ve tipik insan hcresi 100 trilyon atom dan ibarettir. 12 gram kmrde yaklak 6 x 1023adet atom vardr.

12

12

Blm 2.2. Atomun Yaps

Atom numaras atomdaki elektron veya proton saysna eittir. Atom arl/ktlesi atomdaki proton ve ntronlarn ortalamasna eittir. Atomun Avogadro saysnn NA ktlesine eittir. NA=6.02x10-23 atom/ mol-1. Avogadro says elementin bir molndeki atomlarn veya molekllerin saysna eittir. Atomik ktlenin birimi g/g.mol dur. Bir elementin atomik ktle birimi atomun ktlesinin karbon elementinin ktlesinin 1/12 si olarak bilinir. askelandphulenotes-ch02printableturkcenot1.ppt

13

13

Blm 2.2. Atomun Yaps

rnek Nikel atomlarnn %70 i 30 adet ntron ierirken kalan ksmmda ntron says 32 dir. Nikel in atom numaras 28 dir. Nikelin ortalama atom ktlesini hesaplaynz? zm 30 ntronlu Ni iin atom ktlesi=30+28=58g/g.mol Ni58 izotopu 32 ntronlu Ni iin atom ktlesi=32+28=60g/g.mol Ni60 izotopu Nikelin atom ktlesi= 0.70x58+0.30x60=58.6g/g.mol

14

14

Blm 2.2. Atomun Yaps

rnek Nikel atomlarnn %70 i 30 adet ntron ierirken kalan ksmmda ntron says 32 dir. Nikel in atom numaras 28 dir. Nikelin ortalama atom ktlesini hesaplaynz? zm 30 ntronlu Ni iin atom ktlesi=30+28=58g/g.mol Ni58 izotopu 32 ntronlu Ni iin atom ktlesi=32+28=60g/g.mol Ni60 izotopu Nikelin atom ktlesi= 0.70x58+0.30x60=58.6g/g.mol

15

15

Tablo 2.1 Yaplarn seviyeleri

Yaplarn seviyeleri Atomik yap Atomik dzenler: (LRO) Teknolojilere rnekler Elmas-kesici takmlarn kenarlar Kurun-Zirkonyum-titanat Uzun Dzenler [Pb(Zrx Ti1-x )] veya PZT Amorf silika- fiber optik iletiim endstrisi

Atomic Arrangements: Ksa dzenler (SRO)

ekil 2.2 2.4

16

16

Yaplarn seviyeleri Nanoyaplar

Teknolojilere rnekler Demir oksidin nano boyutlu partiklleri ferrofluids

Mikroyap

Metal ve alamlarn mekanik mukavemetleri

Makroyap

Korozyon direnci iin kullanlan otomobil boyalar

ekil 2.5 2.7

17

17

Gmn atom numarasnn hesaplanmas

100 g daki gm atomlarnn saylarn hesaplaynz. rnek 2.1 ZM Gm atomlarnn says =

(100 g )( 6 .023 10 23 atoms mol ) (107 .868 g mol )

=5.58 1023 atom

Gm atom arl:107.868 g/mol 18

18

Bilgi Saklama Amal Kullanlan Nano Demir-Platin Partiklleri

Bilimadamlar bilgi saklama amal olarak Fe-Pt nano partiklleri kullanarak yksek younluklu bilgi saklamann gerekleebileceini ngrmektedirler. Bu partikllerden oluan kmelerin u an kullanlan bilgisayar hard disklerinden 10 ila 100 kat daha yksek kapasiteli olaca ngrlmektedir. Bilimadamlarnn dnd Fe partikllerinin 3 nm apnda olduu dnlrse bir partikldeki atom says ka olacaktr?

19

19

ZM Partikln yarap 1.5 nm. Her bir demir magnetik nano-partikln hacmi = (4/3)(1.5 10-7 cm)3 = 1.4137 10-20 cm3 Demirin younluu = 7.8 g/cm3. Demirin atom arl ise 56 g/mol. Tek demir nano-partikln arl = 7.8 g/cm3 1.4137 10-20 cm3 = 1.102 10-19 g. Bir mol demir veya 56 g Fe 6.023 1023 atom ierir. Bu yzden, bir Fe nano partiklnde 1186 adet atom vardr. 20
20

Silisyum Kristalindeki Dopant Konsantrasyonu

Silisyum tek kristali bilgisayar iplerinde youn olarak kullanlmaktadr. Silisyum iindeki silisyum atom konsantrasyonunu hesapla veya silisyumun birim hacmine den atom saysn hesapla. Silisyum tek kristal retimi esnasnda elektrik iletkenliini ve dier elektriksel zelliklerini gelitirmek amal silisyuma dier elementler (dopant) olarak eklenirler. Fosfor (P) silisyum kristalini n-tipi yar iletken yapmak amal eklenir. Farzedelimki silisyum kristali iin gerekli P atomlarnn gerekli konsantrasyonu 1017 atoms/cm3. Silisyumdaki atomlarn konsantrasyonunu ve P atomlarnn konsantrasyonunu karlatr. Teknolojik grle bu saylarn anlam nedir akla? Silisyumun younluu 2.33 g/cm3 olarak verilmitir.

21

21

rnek 2.3 ZM Silisyumun ktlesi/atom arl = 28.09 g/mol. 28.09 g silisyum 6.023 1023 atom ihtiva eder. Bu yzden 2.33 g silisyum 28.09 2.33 6.02x1023atom x

X=(2.33g/cm3 6.023 1023atom/28.09g/mol) X= 4.99 1022 atom. 1 cm3 Si ktlesi 2.33 g. Bu yzden, saf silisyumda silisyum atomlarnn konsantrasyonu 5 1022 atom/cm3. 22
22

rnek 2.3 ZM (devam) Silisyum ve eklenen atomlarn karlatrmas: P eklendiinde hacimdeki atom says 1017 atom/cm3, Oran : (5 1022)/(1017)= 5 105. Bu da 500000 atomdan sadece birisinin P olduunu gsterir. Yani 500000 portakalda 1 elma anlamna gelir.

23

23

Blm 2.3. Atomun Elektronik Yaps

Atomik fizik ve kuantum kimyasnda elektronlarn konfigrasyonu elektronlarn atomda, molekl veya dier fiziksel yaplarda (kristallerde)dzenlenmesi anlamndadr. Deiik atomlarda atomlarn dzeni periyodik tablonun anlalmasnda, moleklleri bir arada tutan kimyasal balarn anlalmasnda yararldr. Elektronlar atom ierisinde deiik enerji seviyelerini igal ederler. Bir elektronda iki elektrondan fazlas ayn enerji seviyesine sahip olamaz.

24

24

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Kuantum saylar Elektronlarn enerji seviyelerini gsteren saylardr
4 adet kuantum says mevcuttur. Ba kuantum says, n Yan kuantum says, l Manyetik kuantum says, m1 Spin kuantum says, s
lk 3 adedi tam say olup elektronun bulunduu atomik yrngenin zelliklerini gsterir.

25

25

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Ba kuantum says, n

Elektronun sahip olduu veya bulunduu kuantum kabuunu gsterir. Bohr kuantum kuramnda olduu gibi n; 1, 2, 3, ... deerleri alabilir. Saylarn yansra tabakalar gstermek iin harflerde kullanlr. n = 1 ise bu birinci enerji seviyesini, n = 2 ise ikinci enerji seviyesini gsterir.
Ba Kuantum Says (n): Tabakalar Gsteren Harfler : 1 K 2 L 3 M 4 N 5 O ... ...

26

26

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Yan kuantum says, l

Her bir kuantum kabuundaki enerji seviyelerinin saysn gsterir. Ba kuantum says ile tanmlanm enerji seviyelerinden daha alt enerji seviyelerini ierirler. Bir enerji seviyesindeki alt enerji seviyelerinin says n-1 dir. n=1 ise l=n-1 l=1-1=0 dr. Yani bir alt seviyesi yoktur. n=2 iin l=1 dir. l=0 ve l=1 olmak zere iki yan kuantum says vardr. Yan kuantum saylar da harflerle gsterilir. Yan Kuantum says (l) Alt Tabakalar Gsteren Harfler : 0 s 1 p 2 d 3 f 4 g ... ...

27

27

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Magnetik kuantum says, ml

Her bir yan kuantum says iin enerji seviyelerinin veya orbitallerin saysn gsterir. Her bir l iin toplam magnetik kuantum says 2l+1 ile hesaplanr. Magnetik kuantum saylarnn deerleri l ile +l arasnda deiir. rnein l=2 iin ml =2l+1 ml =2x(2)+1 ml =5 Deerleri ise 2, -1, 0,+1,+2 dir.

28

28

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Spin kuantum says, ms

Elektronun kendi ekseni etrafnda dnmesi sonucu ortaya kar ve dnme hareketinin iki ynl ollmas nedeniyle iki deer alr. ms=-1/2 ve ms=+1/2.

Atom spektrumlarnda grlen incelikli izgileri aklamak zere nerilmi ve O. Stern ve W. Gerlack tarafndan deneysel olarak gm metal buhar ince demet halinde gl bir manyetik alandan geirilerek kantlanmtr. Deney sonunda manyetik alandan geen gm atomlarnn iki yne ayrldklar gzlenmitir. Gm atomu son yrngesinde bir adet elektron bulundurur. Dnen ykl tanecik manyetik zellik gstermi ve elektron kk mknats gibi davranmtr.

29

29

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps Pauli Prensibi Bir atomda herhangi iki atomun kuantum saylar birbirinin ayn olamaz. rnein bir yrngede n,l,ml birbirinin ayn olabilir ancak bu yrngeye girecek elektronun ms i farkldr. Birinin ms deeri +1/2 iken dieri -!/2 olmak zorundadr. Bu herhangi bir yrngedeki elektron saysnn ancak iki olacan gstermektedir.

30

30

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps rnek

Bir atomun L hesaplaynz? kabuundaki maksiumum elektron saysn

zm
L kabuu n=2 anlamndadr. l=n-1 ise l=1 dir. Yani l=0, l=1, veya s, p seviyeleri ml=2l+1 s seviyesi, l=0, ml=2(0)+1=1 yani ml=0, ms +1/2 ve 1/2 p seviyesi, l=1, ml=2(1)+1=3 yani ml=-1,ms +1/2 ve 1/2 ml=0, ms +1/2 ve 1/2 ml=1, ms +1/2 ve 1/2 Toplam 4 orbital ve 8 elektron vardr. 1s2 2s2 2p4

31

31

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps

Elektronik Yapdan sapmalar Elektronik yap atom numaras bydke artmaktadr. zellikle d ve f seviyeleri dolmaya baladka dzen bozulmaktadr. rnek olarak Fe atom numaras 26
Beklenti 1s2 2s2 2p6 3s23p63d8 Gerek 1s2 2s2 2p6 3s23p63d64s2

3 d seviyesindeki dolmam alan Fe in manyetik zellii kazanmasn salamtr.

32

32

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps

33

33

ekil 2.8 Sodyumun atomik yaps, atom numaras 11, K, L, and M kuantum kabuklarndaki elektronlar.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

34

34

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil 2.9 Sodyumdaki 11 elektronun tam set olarak kuantum saylar

35

35

36

36

Blm 2.3 Atomun Elektronik Yaps

Valans bir atomda kimyasal reaksiyonlara veya balanma prosesinde yeralan elektronlarn saysdr.
Mg: 1s2 2s22p6 3s2 Al: 1s2 2s22p6 3s2 3p1 valans elektronu 2 valans elektronu 3 dr

Atomik stabilite: Valans elektronu sfr ise kimyasal reaksiyona girecek elektron yoktur. rnek: Argon
Ar: 1s2 2s22p6

Electronegativite atomun elektron kazanma eilimidir.

Elektron almaya meyilli elementler elektronegatif Elektron vermeye meyilli elementler elektropozitif olarak anlrlar. Sodyum Na=11, 1s2 2s22p6 3s1

verir, elektropozitiftir.

Valans elektronlar elektro negativite ba trleri

37

37

ekil 2.10 Periyodik tablodaki elementlerin pozisyonlarna gre baz elementlerin elektronegativite deerleri.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

38

38

Elektronegativite Karlatrmas
Elektronik yaplar kullanarak, kalsiyum ve bromun elektronegativitelerini karlatr. rnek 2.4 ZM Elektronik yaplar, : Ca: 1s22s22p63s23p6 4s2 4s24p5 Br: 1s22s22p63s23p63d10

Kalsiyum 4s orbitalinde 2 ve brom ise s ve p de toplam 7 elektrona sahip. Kalsiyumun elektronegativitesi 1.0, ve elektronlarn verme eiliminde brom ise 2.8 elektronegativite ile elektron alma eilimde ve kuvvaetli elektro negatif. Aralarndaki bu fark bu elementlerin ok rahat reaksiyona girip bileik oluturma eiliminde olduklarn gstermektedir. 39
39

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Kimyasal elementlerin gsterildii tablodur.

Rus kimyac Dmitri Mendeleev tarafndan 1869 oluturulmutur. Ekim 2006 itibari ile 117 onaylanm elemente sahip.

40

40

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Elementlerin elektronik alnarak dzenlenmitir. konfigrasyonu gz nne

Elementler her bir satra artan atom numarasna gre yerletirilmitir. Her bir satr periyod olarak isimlendirilmi ve 1 den 7 kadar olan kuantum kabuklarna veya ba kuantum saysn gstermektedir. Her bir kolon grup olarak isimlendirilmi ve 1 den 18 kadar sralanmtr (IA-VIIA, IB-VIIIB, 0). Her kolondaki

elementler ayn fiziksel ve kimyasal zelliklere sahiptir.

nk her grubun valans elektronlarnn says ayndr Ayn tr iyonlar olutururlar Kolonlarda birbirine benzer zellikleri nedeniyle gruplanmlardr. Ve grup isimleri almlardr. Alkali, toprak alkali, gei elementleri. Sadece gei elementlerindeki valans elektron says 1 veya 2 olarak deiir.

41

41

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Hidrojen
Kendi bana bir gruptur Diatomik reaktif gazdr Hinderberg patlamasna sebep olmutur Otomobillerde alternatif yakt olarak kullanm gndemdedir.

42

42

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Alkali Metaller
Periyodik tablonun 1. Grup elementlerini (hidrojen hari) ierir. Olduka reaktiftirler. Yumuaktrlar ve bakla kesilebilirler.

43

43

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Toprak Alkali Metaller

Periyodik tablonun 2. Grup elementlerini (hidrojen hari) ierir. Reaktif metal olup metal olmayan elementlerle birleirler. Bazlar olduka besleyici minerallerdir. (Mg, Ca)

44

44

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Gei elementleri
Periyodik tablonun 3. Grubundan 12. Grubuna kadar olan elementleri ierirler. Olduka az reaktiftirler. Sert metaldirler. Mcevher imalatnda kullanlan metalleri iine alrlar.

45

45

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Boron ailesi
Periyodik tablonun 13. grubudur.

Karbon ailesi
Periyodik tablonun 14. grubudur. Yar iletkenleri ierir

Azot ailesi
Periyodik tablonun 15. grubudur. Atmosferde %71 orannda vardr.

Oksijen ailesi
Periyodik tablonun 16. grubudur. Solunumuz iin gereklidir. Bu gruptaki ou element kt kokar.

46

46

Blm 2.4 Periyodik Tablo

Halojenler
17. Grup elementlerini ierir. Olduka reaktif, uucu, diatomik olup metalik deillerdir. Doadaki dier elementlerle birleik halde bulunurlar.

Asal gazlar
18. Grupta yer alrlar Reaktif deillerdir. Neon klarnda kullanlrlar Hidenberg problemini zme amal kullanlmlardr. 47
47

Blm 2.4 Periyodik Tablo

III-V yar iletkenler 3A ve 5B elementleridir (r. GaAs). II-VI yar iletkenler 2B ve 6B grubundaki elementlerdir (r. CdSe). Gei elementleri d ve f seviyelerini doldurmaya balayan elementlerdir

48

48

ekil 2.11 (a) ve (b) Elementlerin Periyodik tablolar

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

49

49

ekil 2.5 Kitaptan

50

50

Blm 2.5 Atomik Balar

Metalik ba, kovalent ba, iyonik ba ve van der Waals ba deiik tr balardr.

51

51

Blm 2.5 Atomik Balar

Metalik balar Dk valans elektronuna sahip atomlar valans elektronlarn vererek atom evresinde elektron denizi olutururlar.
Alminyum 3 adet valans elektronunu verdii iin pozitif ykl iyon haline gelir. Verilen valans elektronlar herhangi bir atoma entegre olmayp birka atom ekirdei ile elektron denizinde yer alrlar.

Gl balardr Yne baml deillerdir. Atomlar bir arada tutan elektronlar belirli bir yne sabitlenmemilerdir. Elektrii ok iyi iletirler.
52
52

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. Metalik ba atomlarn valans elektronlarn vererek elektron denizi oluturmalar ile oluurlar. Pozitif ykl atom ekirdekleri negatif ykl elektronlarn karlkl ekimi ile birbirlerine balanrlar.

53

53

ekil. Metale voltaj uygulandnda elektron denizindeki elektronlar kolayca hareket ederek akm tarlar.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

54

54

rnek. 2.5. Gmn iletkenliinin hesaplanmas

10 cm3 gmte elektriksel iletkenlii salayan elektronlarn saysn hesaplaynz? ZM Gm atomunun valans elektron says 1 dir. Younluk ise: 10.49 g/cm3. Atom arl: 107.868 g/mol. 10 cm3 Gm n ktlesi = (10 cm3)(10.49 g/cm3) = 104.9 g

Atom =

(104 . 9 g )( 6 . 023 10 23 atoms / mol ) = 5 . 85 10 23 107 . 868 g / mol

= 5.85 1023 valans elektron/atom per 10 cm3 55
55

Elektron says= (5.85 1023 atom)(1 valans elektron/atom)

Blm 2.5. Atomik Balar Kovalent Balar ki veya daha fazla atom arasnda elktronlarn paylald ba trdr.
Silisyum atomu 4 valans elektronuna sahip olup bu elektron saysn 8 e tamamlamak iin dier silisyum atomunda bulunan 4 valans elektronunu paylar. Her elektron paylam bir ba olarak saylr. Her silisyum atomu 4 komu atomla bir elektron paylaarak 4 kovalent ba yapar.
Gl balardr

Yne baml balardr. Silisyum rneinde tetrahedron oluur ve a yaklak 109 dir. Elektrii ok iyi iletmezler ve sneklikleri dktr. 56
56

ekil. Kovalent balar atomlarn son yrngelerini doldurmak iin elektronlarn atomlar arasnda paylald balardr.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

57

57

ekil. Kovalent balar yne bal baladr. Silisyumda, tetrahedral yap 109.5 a ile oluur.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

58

58

Oksijen ve silisyum atomlar silikay oluturmak iin nasl bir araya gelirler?
Silikann (SiO2) has 100% kovalent bal olduunu dnerek oksijen ve silisyum atomlarnn nasl bir araya geldiklerini anlatnz. ZM Silisyum 4 valans elektronuna sahip ve yrngedeki elektronlarn saysn tamalamlamak iin drt elektrona daha ihtiyac var. Ancak, oksijen 6 valans elektronuna ship ve iki silisyum atomu ile elektronlarn paylar. ekil de olas yap grntlenmitir. Silisyuma benzer olarak tetrahedral yap oluturulur.

59

59

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. Silika nn (Si02), tetrahedral yaps.

60

60

rnek 2.7. Termistor tasarm

Elektrik iletkenliinde deiime bal olarak scaklk len cihaz termistr olarak bilinir. 500 to 1000oC aralnda alabilen termistr iin uygun malzemeyi seiniz.

ekil. Ticari olarak bulunan termistor rnei.

61

61

rnek 2.7 ZM Termistrn direnci scakla bal olarak artp azalacak ekilde tasarlanr. Bunlar direncin pozitif (PTCR) veya negatif diren (NTCR) katsays olarak bilinir. Scakla bal olarak termistrn direncinin deimesi nedeniyle cihazlarda ama/kapama dmesi cihaz belirli scakla eritiinde kulanlmaktadr.

62

62

ZM (devam) Bu tasarm iin iki gereksinim vardr: Yksek ergime scaklna sahip malzeme seilmelidir. Malzemenin elektrik iletkenlii scakln fonksiyonu olarak sistematik ve tekrar retilebilir deiimler gstermelidir. Kovalent bal malzmeler uygundur. Bunlar yksek ergime scaklna sahip olup scaklk ykseldike daha ok kovalent ba krlacandan elektrik iletkenliini salamak amacyla katkda bulunan elektron says artar. Yar iletken olan silisyum ilk seenektir. 1410oC de ergir ve kovalent baldr. Silisyum oksidasyona kar korunmaldr.

63

63

ZM (Devam) Polimerler temel ba yaplar kovalent olmasna ramen ergime/bozunma derecelerinin dk olmas nedeniyle uygun olmayabilirler. Termistrlerin ou baryum titanat temellidirler (BaTiO3). ou negatif NTCR malzemeleri Fe3O4ZnCr2O4, Fe3O4-MgCr2O4, veya Mn3O4, olup Ni, Co, veya Cu ile alanmlardr. Tm tasarmlarda temel gereklerin yansra maliyet ve evre etkileride gznne alnmaldr.

64

64

Blm 2.5 Atomik Balar

yonik ba
Malzemede bir trden farkl atomlar mevcut ise ve bir atom valans elektronunu dier farkl atoma vererek ikinci atomun d kabuunu doldurursa iyonik ba oluur. ki atomda enerji seviyesini doldurmu/boaltm iyon haline gelmilerdir. Elektronunu veren atom pozitif ykl (katyon), alan atom ise negatif yklenmitir (anyon).Bu zt ykl iyonlar birbirlerini ekerek iyonik ba olutururlar.
Gl balardr

Elektrik iletkenlii iyonun tm iyonlarn hareketi ile salanr. Elektrii ok iyi iletmezler ve sneklikleri dktr. 65
65

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. yonik ba birbirine benzemeyen deiik elektronegativite deerine sahip atomlar arasnda oluur. Sodyum valans elektronunu klor e verdiinde ikisi de iyon haline geer ve iki arasnda ekim oluur ve iyonik ba kurulur.

66

66

rnek 2.8. Magnezyum ve Klor arsndaki yonik Ba

Magnezyum ve klor arsnda oluacak ba tanmlaynz? ZM Elektronik yaplar ve valanslar: Mg: 1s22s22p6 Cl: 1s22s22p6 3s2 3s23p5 valans = 2 valans = 7

Her bir magnezyum atomu iki valans elektronunu vererek Mg2+ katyonuna dnr. Her bir klor atomuda bir elektron alarak Cl- anyonuna dner. Bu ban oluabilmesi iin magnezyumun iki kat Cl iyonuna ihtiya vardr ve bileik MgCl2 olarak oluur.

67

67

ZM (Devam) yonlarda elektrik iletkenlii iyonlarn hareketi ile salanr. yonlarn boyutlarnn bykl nedeniyle elektronlar kadar zl hareket etmedii bilinmektedir. Ancak, ou teknolojik uygulamada artan scaklk, kimyasal potansiyel gradyant veya elektrokimyasal itici g ile iyonlarn hareketi oluabilmektedir. rnek olarak lityum iyon piller, lityum kobalt oksitler, cam zerine dokunmaya duyarl iletken indiyum kalay oksitler ve zirkonya temelli kat oksit yakt pilleri (ZrO2) verilebilir.

68

68

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. yonik malzemeye voltaj uygulandnda tm iyon akmn gemesi iin hareket eder. yon hareketi yava ve elektrik iletkenlii zayftr.

69

69

Blm 2.5. Atomik Balar Van Der Waals Balar

Molekllerin veya atom gruplarnn zayf elektrostatik ekimlerle biraraya gelmesini salayan ba trdr. Bir ok plastik, seramik, su ve dier molekller kalc olarak polarize olmulardr. Bu nedenle molekllerin bir kms pozitif ykldr dier ksm ise negatif ykldrler. Bu iki molekl arasndaki zt ykl blgeler elektrostatik ekim ile birbirlerine balanrlar.
kincil ba trdr Zayf balardr

70

70

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. Van der vals bana rnek

71

71

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. Su kaynadnda nce van der vals balar kopar ve su buharlar. Suyun bileiminde bulunan hidrojen ve oksijen birbirlerine kovalent bal olan hidrojen ve oksijeni ayrmak iin daha yksek scaklklara gerek vardr.

72

72

ekil (a) (PVC) de klor atomlar polimer zincirine negatif ykl olarak, hidrojen de pozitif ykl olarak balanr. Zincirler bu nedenle birbirlerine van der Waals ba ile balanrlar. Yk uygulandnda van der waals nedeniyle zincirler nce birbiri stnde kayarlar. Bu yzden PVC beklenildii gibi krlgan deildir.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

73

73

rnek 2.9. Silikann yonik mi Kovalent mi bal olduunu tespit ediniz?

nceki rnekte silikann (SiO2) kovalent bal olduunu grdk. Gerekte silika iyonik ve kovalent ban her ikisini de ierir. Peki ne kadarlk ksm kovalent baldr? ZM Silisyumun elektronegativitesi 1.8 oksijenin ise 3.5: Kovalent ba fraksiyonu = exp[-0.25(3.5 - 1.8)2] = exp(-0.72) = 0.486 Kovalent ba ba yapsnn yars ierir, bu balarn yne bamll silikann yapsnda yinede nemli bir role sahiptir.

74

74

ZM (Devam) Silika bir ok uygulama alanna sahiptir. Cam ve optik fiberlerin yapmnda kullanlmaktadr. Nano boyutlu silika lastiklerin glenmesi iin araba lastiklerine eklenmektedir. Yksek saflktaki silisyum silikann indirgenmesi ile elde edilir.

75

75

rnek 2.10. Silika Optik Fiberlerin Tasarm Stratejileri

Silika optik fiberlerin yapmnda kullanlr. Hem kovalent hem de iyonik baa sahip olduu iin Si-O ba olduka kuvvetlidir. Silika yzeylerinin suya kar olan ilgisi nedeniyle silika mukavemetinin kt etkilendii bilinmektedir. Silika fiberlerin krlmadan bklebilmesi iin nasl bir strateji izlenmelidir?

76

76

ZM yonik ve kovalent ban varlndan dolay Si-O ba yapsnn gl olduu bilinmektedir. Kovalent ban yne baml ve sneklii dk olduu da bilinenler arasndadr. Bu yzden, yksek scaklkta tutarak sneklik artrlabilir ancak yer altna denen optik fiber kablolar olduu dnldnde bunun pekte mmkn olmad sylenebilir.

77

77

ZM (devam)
Malzeme mhendisleri su ile reaksiyona giren silika fiberlerin silika yzeyinde oluan atlaklar nedeniyle bklemeyip krldn gzlemilerdir. Vakum altnda yaplan deneyler sonrasnda daha fazla bkld gzlenmitir.

78

78

Blm 2.6. Ba enerjisi ve Atomlararas Mesafe

Atomlararas mesafe iki atomun merkezleri arasndaki dengeli mesafe. Ba enerjisi iki atomu dengeli bulunduklar mesafeden ayrmak iin gerekli enerjidir. Elastisite Modl elastik blgedeki gerilim-deformasyon erisinin eimidir (E). Akma mukavemeti malzemenin kalc deformasyona balad gerilim deeridir. Isl Genleme Katsays (CTE) scaklk deitiinde malzemenin boyutlarnn deimesidir.

79

79

ekil. Atomlar veya iyonlar birbirlerinden belirli bir denge mesafesinde ayrlardr. Bu mesafe minimum atomlararas enerjiyi gerektirir.

2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

80

80

81

81

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. ki malzeme iin g-uzaklk erisi, atomik ba ile elastisite modul arasndaki ilikiyi gstermektedir. Eimi yksek olan dFlda erisi yksek modle sahiptir.

82

82

 2003 Brooks/Cole Publishing / Thomson Learning

ekil. Atomlar aras enerji (inter-atomic energy, IAE)-iki atomun ayrlma erileridir. Erinin eiminin gl ve derin olduu malzeme dk lineer sl genleme katsaysna sahiptir.

83

83

Uzay Mekii Kolunun Tasarm

NASA nn uzay mekiinde uzun robot kollar vardr. Astronotlarn uydularla birlemesi ve ayrlmasn saladklar gibi video kamera ile uzay mekiinin dardan izlenmesini de salarlar. Bu uygulamalara uygun malzeme seiniz?

ekil NASAnn uzay mekiinin uzaktan kumandal sistemi.

84

84

ZM lk malzeme yk uygulandnda ok az eilir. Bu zellik operatrn manevralarnda rahatlk salar. Genel olarak, gl ba yaps, yksek ergime scakl, yksek elastisite modl veya mukavemet gereklidir. kinci olarak, malzeme hafif, maksimum tanm, ve dk younluk gerekmektedir. Tahmini maliyet, US $100,000. yk

85

85

ZM (Continued) yi mukavemet (stiffness) yksek ergime scaklna sahip metallerde (Berilyum ve tungsten), seramikler ve fiberlerdir (karbon). Tungsten, yksek younlua sahip ve olduka krlgandr. Berilyum, elastisite modl yksek ve alminyumdan daha dk younlua sahiptir. Ancak, Be toksiktir. Tercih edilen malzeme epoksi iine gmlen karbon fiber kompozit olabilir. Karbon fiberler, yksek elastisite sahiptir ve dk younlua sahiptir. Uzaydaki ortamdan dola yksek ve dk scaklklara maruz kalmasda gznne alnmaldr. Uzay mekii robot kolu 45 feet uzunluunda, 15 in apnda ve 900 pounddur. 260 ton yk kaldrabilir.

86

86