FİZİK BİLİMİNE • Fizik Biliminin Amacı

GİRİŞ • Fiziğin Konuları

 Fizik Bilimi
❖ Fizik, evreni basit prensipleri ile daha iyi anlamımızı sağlayan temel
bilimlerden birisidir.

❖ Doğadaki olaylar fizik yasaları ile açıklanır.

❖ Fiziğin dili matematiktir.

❖ Fizik deneysel gözlemler ve nicel ölçümler üzerine kuruludur.

 Günümüzde Fizik Bilimi
A. Klasik Fizik
B. Modern Fizik
Olarak iki ana başlıkta incelenmektedir.
Klasik Fizik makroskobik dünyadaki olayları incelemekte,
Modern Fizik ise Kuantum ve Göreli (Rölativistik) Fizik olarak ikiye
ayrılmaktadır.
Kuantum Fiziği mikroskobik dünyadaki olayları, Göreli Fizik ise ışık hızı
mertebesinde hızlarla hareket eden parçacıkların davranışlarını inceler.
 Fiziğin Alt Konuları
❖ Bilimsel yaklaşımın ana amacı; bazı deneylerin sonucunu öngörecek,
temel yasalara dayanan fiziksel teoriler geliştirmektir.
Klasik fizik üç temel başlıkta toplanabilir:
➢ Hareket (Mekanik)
➢ Termodinamik,
➢ Elektromanyetizma

Modern fizik:
➢ Relativite Teorisi,
➢ Kuantum Mekaniği
 Fiziğin Diğer Bilim Dalları ile İlişkisi

• Astronomi, biyoloji, jeoloji, kimya, tıp ve mühendislik gibi çeşitli bilim

dallarının temelini oluşturur.
Son zamanlarda görülen gelişmelerin bazıları

❖ İnsansız uydu hareketleri, Ay yüzeyine insanlı iniş,

❖ Mikrodevre ve çok hızlı bilgisayarlar,
❖ Bilimsel araştırma ve sağlık alanında karmaşık görüntüleme
teknikleri,
❖ Genetik mühendisliğinde elde edilen bazı sonuçlar.
Fizik
Fizik 1 - Dersi / 1.Bölüm

• Fizik ve Ölçme

➢ Uzunluk, kütle ve zaman birimleri

➢ Madde ve özellikleri
➢ Yoğunluk
➢ Fiziksel birimlerin birbirine dönüştürülmesi
➢ Yaklaşık değerler ve büyüklükler
➢ Anlamlı sayılar
 • Uzunluk, Kütle ve Zaman Standartları
FİZİK • Madde ve Modeli
VE • Yoğunluk
ÖLÇME • Boyut Analizi
• Birimlerin Çevrilmesi
 • Ölçme : miktar belirleme işlemidir.

➢ ÖLÇME
• Fizikte, nicelikleri ölçmek için birtakım deneyler
yapar ve ölçülen nicelikler arasında bir bağ kurmaya
çalışırız. Bu bağlar genellikle matematiksel
eşitlikler yoluyla ifade edilir.
 • Birim:

➢ ÖLÇME Fiziksel bir büyüklüğü tam olarak tanımlayabilmek

için o büyüklüğün nasıl ölçüleceğini bir kurala
bağlamak ve bir birim ile ifade etmek gerekir.

Birim Böylece büyüklükleri bir standarda bağlamış

oluruz.
• Fizik deneysel gözlemler ve nicel ölçümlere dayanır.

• Fizik kanunları temel büyüklükler (nicelikler) cinsinden ifade edilir.

• Tutarlı ölçümler yapabilmek için bir standart tanımlanmak zorundadır.

• Bu amaçla Uluslararası Birim Kurulu “SI” adı verilen bir sistem ile uzunluk,
kütle ve diğer temel büyüklükleri standart hale getirmiştir.
 • Mekanikte üç temel büyüklük vardır. Bunlar,

Temel - Kütle
Büyüklükler - Uzunluk
- Zaman
Kütle - Uzunluk - Zaman

• Kütle : Birimi kilogram (kg)'dır.

Bir kilogram, Uluslararası Ağırlık ve Ölçümler Bürosunda bulunan platin-iridyum
silindir alaşımının kütlesi olarak tanımlanmıştır. Son zamanlarda kütlenin, Planck
sabiti vb. daha temel fiziksel sabitler/nicelikler kullanılarak tanımlanması söz
konusudur.

• Zaman : Birimi saniye (s)'dir.

Bir saniye, Sezyum-133 (Cs133) atomunun 9 192 631 770 defa titreşim yapması için
geçen süredir.

• Uzunluk : Birimi metre (m)'dir.

Bir metre, ışığın boşlukta 1/299 792 458 saniyede aldığı yoldur.
Kütle
• Kilogram, kg: Kütlenin birimidir.
• Platinyum–iridyum alaşımından silindir
şeklinde yapılmış ve International
Bureau of Weights and Measures
Sèvres, Fransa da saklanmaktadır. Bu
kütle birimi 1887 de kabul edilmiş ve
zamanla kütlesi değişmeyen kararlı bir
alaşımdan yapılmıştır
• Bu platin-iridyum silindir prototip
daima tam olarak 1 kg’dir.
Birim Sistemleri
• Temel niceliklerin büyüklüklerini ölçmede kullanılan birim sisteminin belli bir
standarda bağlı olması farklı dilleri konuşan insanların anlaşabilmeleri için önemlidir.
• Uluslar arası bilim kurulunca kabul gören ve genel olarak kullanılan birim sistemi SI-
uluslararası sistemidir.
• Bu birim sisteminde
Uzunluk-metre
Kütle-kilogram
Zaman-saniye

temel büyüklükleri birimleri cinsinden verilir.

• Diğer birim sistemleri CGS-(santimetre-gram-saniye) ve MKS-(metre-kilogram- saniye)
de kullanılan diğer sistemlerdir.
 Ölçülmüş Bazı Uzunlukların Yaklaşık Değerleri

• Tablo 1.1
 Çeşitli Cisimlerin Kütleleri (yaklaşık değerleri)

• Tablo 1.2
 Çeşitli Zaman Değerleri (saniye)

• Tablo 1.3
Birimler

• 1971 yılında düzenlenen

14. Ağırlık ve Ölçme Genel
Konferansı sonucunda
7 temel nicelik seçilmiştir.
• Büyüklüklerin tümü
birbirinden bağımsız
değildir.
• Bazı büyüklükler temel
büyüklük, diğerleri ise
bu temel
büyüklüklerden
türetilmiş
büyüklüklerdir.
Fiziksel büyüklükleri ifade ederken birtakım ön ekler ve bu önekleri 10'un kuvvetleri
şeklinde yazarız.
Örneğin :

1 milimetre = 10-3 metre

1 nanometre = 10-9 metre
1 megawatt = 106 watt

Burada mili, nano, mega ön ekler 10'un kuvveti olarak mili 10-3, nano 10-9,
mega 106 yı temsil eder.
10'un Kuvvetlerini Gösteren Ön Ekler
MADDE VE MODELİ

Quarklar

Proton + Nötron

Çekirdek + Elektron

Atom + Atom + …..

Molekül + Molekül + …..

MADDE
▪ Atom, proton ve nötronlardan oluşan bir çekirdek ve çekirdek etrafında dairesel
ve eliptik yörüngelerde dolaşan elektronlardan meydana gelir.

▪ Elektronlar negatif yük taşırlar.

▪ Protonlar pozitif yük taşırlar.
▪ Nötronlar elektriksel olarak yüksüz parçacıklardır.

Yük Kütle
Elektron (e) - 1,6 × 10-19 C 9,11 ×10-31 kg
Proton (p) + 1,6 × 10-19 C 1,6726 × 10-27 kg
Nötron (n) 0 (yüksüz) 1,6750 × 10-27 kg
▪ Normal bir atomda yörüngedeki her bir elektrona karşılık çekirdekte bir proton
bulunduğu için, atom elektriksel olarak yüksüzdür.

▪ Nötr bir atomda proton sayıları ve elektron sayıları birbirine eşittir.

▪ Çekirdekte,
Proton ve nötronun kütleleri birbirine eşittir.
m(p+)=m(n0)=1,673×10-24 g
Protonun kütlesi elektronun 1837 katıdır.
Ref: https://khosann.com/madde-ve-zamanin-kokeni-
nedir/
▪ Herhangi bir elementin atomik yapısı;

• X: Elementin kimyasal sembolü

• Z: Atom numarası çekirdekte bulunan proton sayısını tanımlar. (Atom numarası bir elementin kimyasal
kimliğini belirler.)

• A: Kütle numarası ve çekirdekte bulunan proton ve nötron sayılarının toplamıdır.

▪ A – Z atomun nötron sayısına eşittir.

▪ Bir element farklı nötron sayılarına sahipken kimyasal olarak aynı elementtir.
• Proton sayısı, atom numarasını oluşturur.

• Proton sayısı ve nötron numarası toplamı kütle numarasını verir.

• Maddenin proton sayısı değişmez.

• Değişirse eğer farklı bir madde olur. Elementin adı değişir.

• Proton sayıları aynı nötron sayıları farklı atomlara izotop denir.

• Nötronlar ise çekirdeği bir tutkal gibi bir arada tutmasıdır.

(Protonların arasındaki itici kuvvetin, çekirdeğin parçalanıp yok
olmasını engeller.)
 Yoğunluk
•Herhangi bir maddenin özelliği olan yoğunluk ρ (rho) ;
birim hacimde bulunan madde miktarıdır.

m: kütle (mass),
V: hacim (Volume)
• Atomların farklı yoğunluklara sahip olması onların fiziksel özelliklerini ayırt etmek için
kullanılabilir bir özelliktir.

Örneğin alüminyum 2,70 g/cm3, kurşun 11,3 g/cm3 yoğunluklara sahiptir.

• Bunun anlamı, 10 cm3 lük bir alüminyum blok 27 gramlık bir kütleye,
aynı hacme sahip bir kurşun blok ise 113 gramlık bir kütleye sahiptir.
• Madde Miktarının Tanımı:
SI birim sisteminde madde miktarını ifade etmek için mol tanımını
kullanırız.
Molü tanımlarsak:
Mol: Bir maddenin bir molü, Avagadro sayısı kadar parçacık
içermektedir.
• Avagadro sayısının değeri: NA=6,02x1023 parçacık/mol dür.
• Herhangi bir A maddenin bir molünde bulunan parçacık sayısı ile B
maddesinde bulunan parçacık sayısı aynıdır ve bu sayı Avagadro
sayısına eşittir.

• 1 mol Al,
1 mol Pb,
1 mol tebeşir tozu, …...
bulunan atom (parçacık) sayısı hep aynıdır ve bu sayı Avagadro sayısına
eşittir.
Molar kütle

• Bir elementin 1 molünün kütlesi, o elementin atomik kütlesinin gram

olarak ifadesidir.
Örneğin 1 mol demir, 6,02x1023 tane demir atomu içermektedir, molar
kütlesi 55,85 g/mol dür.

Yani Avagadro sayısı kadar demir atomlarını biraraya getirip tartarsak

ölçeceğimiz kütle değeri 55,85 gram olacaktır.
Molar kütlesini bildiğimiz bir maddeyi oluşturan atomların her birinin
kütlesini bulabiliriz.

matom=molar kütle/NA

Buna göre bir demir atomunun kütlesini (demirin (Fe) molar kütlesi 55,85
g/mol) bulmaya çalışırsak:

mFe=(55,85 g/mol)/ (6,02x1023 atom/mol)=9,28x1023 g/atom olarak buluruz.

 Boyut Analizi

• Fizikte boyut bir niceliğin fiziksel doğasını gösterir.

• İki nokta arasındaki mesafeyi ölçerken birim olarak metre, cm veya adım gibi farklı birimler
kullanmamıza rağmen AB arası uzunluk boyutundadır.

Boyutlara ilişkin birkaç hatırlatma!

1- Aynı boyuta sahip olan fiziksel nicelikler toplanabilir veya çıkarılabilir.

2- Bir eşitliğin her iki tarafındaki ifadeler aynı boyuta sahip olmak zorundadır.

Boyut analizi kullanarak eşitliğin doğru yazılıp yazılmadığını saptamak kolay olur.
İfadedeki ilişkiler, denklemin iki tarafındaki boyutlar aynı ise doğru olabilir.
• Bir fiziksel büyüklüğün boyutu, [ ] kapalı parantezi ile gösterilir.

• Mekanikte kullandığımız temel niceliklerin boyutları:

Uzunluk = [ L ]
Zaman = [ T ]
Kütle = [ M ]
• Bazı fiziksel niceliklerin boyutları
• Diğer bütün fiziksel nicelikleri bu temel boyutlar cinsinden ifade
edebiliriz.
• Örneğin:
[A] = alan=[ L ].[L]=[L2 ]
[v] = hız=[ L ]/[T]
[a] = ivme=[ L ]/[T2 ]
Fiziksel Nicelikler ve Birimleri
Örnek:
Boyut Analizi: Serbest düşmede alınan yolu veren ifadenin
h=1/2gt2 olduğunu biliyoruz.
(burada; h: cismin aldığı yol, g:yerçekimi ivmesi, t: zaman)

h: mesafeyi gösterdiği için uzunluk boyutundadır [L]

t: zamanı gösterdiği için zaman boyutundadır [T]
!!! Adi sayıların boyutu
g: ivme boyutundadır. [L]/[T2 ] yoktur.
Ancak bazı fiziksel
sabitlerin boyutu vardır
örneğin yerçekimi ivmesi
g’nin.
Örnek:

Boyut Analizi:

Serbest düşmede alınan yolu veren ifadenin ​h=1/2gt2 olduğunu biliyoruz.​

(burada; h: cismin aldığı yol, g:yerçekimi ivmesi, t: zaman)
Örnek:
v=at ifadesinin boyutsal olarak doğru
olduğunu gösteriniz.
Burada v hızı, a ivmeyi, t'de zamanı
göstermektedir.
Kaynak:
Bu ders notları,

R. A. Serway ve R. J. Beichner (Çeviri Editörü: K. Çolakoğlu), Fen ve

Mühendislik için FİZİK-I (Mekanik), Palme Yayıncılık, 2005.

kitabından derlenmiştir.