Mart 2007 Cilt:15 No:1 Kastamonu Eitim Dergisi 63-72

Z KURAMI VE OKUL YNETMNE UYGULANABLRL AISINDAN DEERLENDRLMES

Kadir BEYCOLU nn niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Doktora rencisi, Malatya. zet
Srekli olarak deiimlerin yaand dnyamzda, disiplinlerin deiimlerle baa kabilmek ve bu sreci salkl ynetebilmek iin, kendilerini gelitirerek yenilemeleri ve gelitirdikleri kuramlarla farkl alanlar etkilemeleri beklenen bir durumdur. Dier alanlarda gelitirilmi ynetim kuram ve srelerinden etkilenen eitim ynetiminin de, yaltlm bir yrngede kalmasn ummak ok gereki grnmemektedir. Bu almann amac, eitim ynetimini de etkileyen deiim srelerinde, yakn dnem kuramlar arasnda yer alan ve William Ouchi tarafndan gelitirilen Z Kuramn incelemek ve Trkiyedeki okullarn ynetiminde olas uygulanabilirliini tartarak, nerilerde bulunmaktr. Anahtar Szckler: Ynetim, Z Kuram, Okul ynetimi

THEORY Z AND THE EVALUATION OF ITS PRACTICALITY IN SCHOOL MANAGEMENT

Abstract
In a world of change and communication, it is natural for any discipline to innovate their stagnating structures through development, and to have effects on other disciplines by developing their theories in order to pace with and manage change processes effectively. It does not seem realistic to hope that educational administration, a field that has been affected by management theories formed in other disciplines, can stand on an isolated space. This study aims to examine Theory Z, a recent theory of management mainly constructed by William Ouchi, and to make suggestions by debating its applicability in management of schools in Turkey. Keywords: Management, Theory Z, School management

Giri Gnmz dnyas hzl bir deiim ve dnm yaamaktadr. Doal olarak bu sre, tm toplumsal unsurlar etkilemektedir. Toplumlar ve toplumsal sistemler, srekli bir deiim dinamii etkisinde kalmaktadrlar. Kullanlan bilgi ve teknolojik sreler, iinde bulunulan ekonomik koullar, toplumlarn gelenek ve greneklerinde ortaya kan farkllamalar, kresel etkileim aralar ve benzeri olgular, bireyleri ve toplumlar deiime iterken; onlar bu sre iinde yaayabilecekleri yeni yollar aramaya yneltmektedir.
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

64

Kadir BEYCOLU

Deien dnyadan ve yaanan deiim olgusundan tm toplumsal yaplar gibi rgtler de etkilenmektedir. rgtler, deiim srelerinden salkl kabilmek iin tm unsurlarn yenilemek gerei duyabilmektedirler. rgtlerin bu yenileme abalarnn etkileri, doal olarak onlar oluturan kuramsal temellere kadar uzanmaktadr. Deien kuramsal temellerden rgt ynetimleri de etkilenmektedir. Bunun sonucu olarak, Mokun da belirttii gibi (2005:219), youn kreselleme basks ve ulusal rekabet gcnn srdrlebilmesi iin, yeni ynetim biimleri ve yeni ynetim felsefeleri ortaya kmaktadr. Bir toplumun vazgeilmez rgtleri arasnda yer alan eitim rgt de, zellikle son yarm yz yl iinde srekli deime ve yenileme basks ile yaamaktadr (Fullan, 1991, 1993; Hargreaves, 2002; Louis, Toole ve Hargreaves,1999; Uline, 2001; Wallace, 2004). Bu durum eitimin doas, ktlar ve gelecek iin oluturaca amalar zerinde kesin bir etki yaratmaktadr (OECD, 2001a:13). te bu yzden, dier rgtler gibi eitim rgt de, deiime direnip yok olma tehlikesi yaamak yerine, bu devinimli sreci kendi lehine dntrebilmek iin deimek durumundadr. Eitim ve dier bilim alanlarndan kavram ve kuram almak konusunda ak olan eitimciler (Akbaba, 2001:465), bu deiikliklere ncelikle kuramsal adan hazrlkl olabilmeyi baarabilmelidir. Deiim ve ynetici ilikisine deinen Dnmez de (1998:510) yaanan hzl deiim ortamnda yneticilerin artk deimeyi bir olgu olarak kabul etmelerinin yetmediini vurgulamaktadr. yleyse, yneticiler sadece deiimi anlamakla kalmamal, bu srece hazrlkl bir rgt ortam oluturmaldr. Eitim kavram kapsamna, yirminci yzylda dahil olan eitim ynetimi (OECD, 2001b:17) giderek sistemli, kuramsal temelleri olan bir disipline dnmeye balamtr. Eitim ynetimi, Druenun da vurgulad gibi (Goodwin, Cunningham ve Eagle, 2005:2), bir zamanlar bulunduu eitmek ve okulun bulunduu yerleim yerinin dier ileriyle de uramak noktasndan ok uzaklam, okulun nasl daha iyi ve etkili ynetilecei ana temasna younlamtr. Taylorizmden uyarlanan, okuduunu anlayabilen ve temel matematik becerilerine sahip eitimli i gc olarak insan ilkesiyle rten yirminci yzyln ilk dnemlerinden, devrimci bir durula insan anlamaya odakl renen rgt ve i grenler noktasna kadar uzanan eitim ynetimi (OECD, 2001b:18), bu dnm diriliinde ve yaplan aratrmalar sonucunda, yeni kuramsal deneyimleri de yaamaktadr. Balcya gre (2003:59), rgte farkl kuram ve yaklamlar, rgt gereine farkl bak alar demektir. Her yaklamn, rgt gereinde ne kard, arlk verdii bir boyut ya da boyutlar sz konusudur. Son yllarda rgt aratrmalar farkl entelektel kaynaklardan beslenmekte ve kltrel ezilmilik, adaletsizlik, eitsizlik, katlm, sosyal sorumluluk (Turan, 2004), rgt kltr, ortak kltr, alt kltr, rgtsel sembolizm, rgt imaj, rgt iklimi, rgt kiilii (iman, 1996), adanma, gven, ibirliki alma, sadakat (Celep, 2004:158) gibi kavramlar da ele almaktadr. 1970li yllardan balayarak, ynetim bilimini etkileyen yeni bak alarnn ortaya kt grlm ve gittike artan biimde rgt ve ynetim kuramclar pozitivist bak asn eletiren yaklamlar gelitirmeye balamlardr (imek,1997: 102). Bu aratrmada, ynetim bilime yeni bir yaklam ortaya koyan ve felsefesi William Ouchi tarafndan ekillendiren Z Kuram ya da Japon Ynetim Modelini incelemek ve okul rgtne ve ynetimine yansmas, zelde lkemiz okullarna ve okullarmzn ynetimine getirebilecei farkl yaklamlar incelemek amalanmtr.
Mart 2007 Cilt:15 No:1 Kastamonu Eitim Dergisi

Z Kuram ve Okul Ynetimine Uygulanabilirlii Asndan Deerlendirilmesi

65

Z Kuram kinci Dnya Savandan ar yaralar alarak kan Japonyada, lke ekonomisinin kresel dzeyde mcadele edebilir bir ekonomiye dnmesi ok zaman almamtr. Japon ekonomisinin hzla kendine gelii ve bir dev gce dnmesi, hatta kalite ve retkenlikte Japon irketlerinin Amerikan irketlerinden daha iyi durumda olmas, bu sonucu yaratmtr. Bu durum, doal olarak ynetim bilimcilerin ilgisini ekmitir. Bu isimlerden biri olan William Ouchi, Japonlarn Amerikallardan farkl bir kltrleri ve bu kltrden beslenen ynetim biimleri olduunu syleyerek (Colon, 2004), 1981 ylnda Amerikan ve Japon ynetim tarzlarn bir araya getiren yeni bir ynetim yaklamn tantmtr. Japon ve Amerikan ynetim biemlerini harmanlayan Z Kuram; Chester Barnard, Elton Mayo ve Philip Selznick tarafndan rgtlerde ele alnmaya balanan rgt kltr kavramnn da ynetim bilime girmesi konusunda belirleyici yaklamlardan biri olmutur (Clayton, 1992; elik, 2000; Hoy ve Miskel, 1987). Z Kuramndan nce, ynetim anlayn i grenlerin almay sevmedikleri, iten kamak iin her eyi yapabilecekleri ve i yapmalar iin zorlanmalar gerektii grne dayandran geleneksel X Kuram ile daha insani bir yaklam ortaya koyan; bireyin aktif, dinamik, sorumlu ve olgun davranmaya yatkn varlk olarak tanmland Y Kuram yaygn ynetim yaklamlaryd. Ouchi, Z Kuramn olutururken Japon ve Amerikan ynetim biimlerini karlatrp, her ikisinin sentezinden bir nc ynetim biimi ortaya koymutur. Bu kuramn ynetim felsefesini ise, ynetici ve i grenlerin sorumluluu paylaabilecekleri ve alanlarn rgtle ilgili her trl karar srecine katlm ana unsurlar oluturmaktadr. Akla kara gibi iki ayr yaklam (Baaran,1998:52) olan McGregorun X ve Y kuramlarnn btnlemesi olarak da alglanan bu kuram, tm rgtn kltrn ynetim merkezine alp, bireysellik yerine grup ya da aile olma olgusunu vurgulayarak yaklamndaki zgn yann ortaya koymutur. elike gre (2000:32), Z Kuram ile ynetim ve rgt kuramlarnda yeni bir dneme girilmitir. Daft, bu kuramn ngrlerini u maddeler altnda toplamtr (Baaran, 1999:52 53): 1. grenler, uzun sreli istihdam edilmelidirler. 2. grenler, dorudan ya da dolayl kendilerini ilgilendiren kararlara katlmaldr. 3. grenler, bireysel sorumluluk almaldr. 4. grenler seyrek deerlendirilmeli ve yava ykseltilmelidir. 5. Doal denetim kapal, biimsel lme ak olmaldr. 6. grenler ilerinde orta dzeyde uzmanlamaldr. 7. grenlerle ilikiler rgt iinde kesintisiz, rgt dnda ise ailece kesintili srdrlmelidir.

March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

66

Kadir BEYCOLU

rgt ihtiyalaryla, bireylerin ihtiyalarn btnleyen Z Kuram, rgtte uzun dnemli istihdam ile, i grenler ve rgt arasnda karlkl bir ball ve szlemeyi salamaktadr. Yava deerleme ve terfi ile alanlarn sabrl ve hogrl olmas ngrlrken, mesleki ilerleme uzun vadeye yaylmakta ve i grenlere yeni ufuklar amaktadr. Ayrca, alanlarn farkl grevlerde deiik iler stlenmeleri kariyer aamalarnda eitlilii ve deneyimlilii salamakta; bu hedefler dorultusunda gerekli eitim ve planlama almalarn yaratmaktadr. Karlkl gven ve takm almas gerektiren, katlmc ve gr birliine dayal karar verme sreci ise, alanlar iin grup kararlarna ynelik bireysel sorumluluk ve rgt ve birey arasnda karlkl gven yaratmaktadr. alan sadece i unsuru olarak deil, i d yaam ve ailesiyle birlikte informal olarak btncl yaklamla ele alma, rgtte sadece formal hiyerariye dayanmayan gl bir ibirliki eitlik kltr yaratmaktadr (Hoy ve Miskel, 1987:250). Bu da rgtte yarmaya deil yardmlamaya dayanan ibirliki almay artrmaktadr. Kurama gre, insanca alma koullarnn oluturulmas, hem rgt hem de i grenler asndan zsaygy artrc bir durumdur. Etkin almay salayarak rgtte verimlilii artrmaktadr. alann toplumsal yanna da deer veren kuram, alann bu yanna ynelik koruyucu bir yaklam sergilemektedir. Kuram; katlmc karar sreci, ortak deerler, paylalan hedefler ve informal deerleri nemseyerek i gren yabanclamasn da ortadan kaldrmaktadr (elik, 2000:31-34). 1981 ylnda ortaya atlan Z Kuramnn, gnmz artlar iinde ynetim anlayna uygulanabilirlii sorusunun yantn da Bryce (2005) vermektedir. Kuramn Japonyada bile erozyona urama sinyalleri verdiini belirten Bryce, Japon yneticilerin belki gnlerce srecek grupla karar alma srelerini bekleyecek lksleri olmadn, hala rgte bal olmalarna ramen baz kurbanlar vermeleri gerektiinin de farknda olduklarn ileri srmektedir. Ayrca yeni kuan artk ayn deerleri paylamad, Bat ynetim anlaynn etkisinde kaldklar, yaam boyu istihdam, rgte ballk, youn alma; yava ilerleme gibi kavramlarn gnmz rgtlerinden buharlaarak uzaklatn ifade etmektedir. Z Kuramnn Okul Yneticileri Tarafndan Uygulanabilirliine likin Tartmalar Lunenberg ve Ornstein (2000:70-71), Z Kuramnn okula uygulanabilecek zellikleri olarak gven, nezaket ve samimiyeti; paylalan denetim ve karar verme srecini; bireyler aras beceri ve rgtsel srelerde ve planlamalarda (hizmet ii vb.) eitim; kendini nemseyerek motivasyonu; uzun vadeli kariyer veya dl ve eitimde yksek kalitenin nemini vurgulamaktadrlar. OHanlon (1983), Z Kuramnn Amerikan okullarna uygulanabilirliini (Tablo 1), kuramn temel sylemlerini ve okullarn artlarn karlatrarak deerlendirmi ve bu kuramn uygulanabilmesi iin birok deiikliin yaplmas gerektiini ortaya koymutur. Bunlar arasnda retmenlerin ksa dnemlerde deerlendirilmelerini, ksa sreli istihdamlarn, retmenlerin mesleklerinde terfi olaslklarnn olmayn, okullarda eitim asndan zellikle retmenler arasnda bir btnselliin eksikliini, Z Kuramnn uygulanabilirlii asndan aksaklklar olarak aklam ve bu durumlar okul ynetimi asndan glkler olarak ele almtr.
Mart 2007 Cilt:15 No:1 Kastamonu Eitim Dergisi

Z Kuram ve Okul Ynetimine Uygulanabilirlii Asndan Deerlendirilmesi

67

Tablo 1. Z Kuram Ynetim Biemleri ve Amerikan Okullarndaki Durum Z Kuram Uzun dnem istihdam Yava deerleme ve terfi Orta vadede gelen kariyer basamaklar rtl bir denetim mekanizmas ve ak ve tam bir deerlendirme Gr birliine dayal karar verme sreci Bireysel sorumluluk alana btncl yaklam (Kaynak: OHanlon ,1983:16) OHanlon, (1983:17), Z Kuramn uygulayacak yneticiler iin u uygulama basamaklarn nermektedir: nce yneticiler Z Kuramn inceler ve tartrlar. Okul ynetimi, okulun mevcut ynetsel yapsn (karar verme sreci vb.) belirlerler, Okul mdr, kuramn uygulamaya karar verilen zelliklerini belirler. Ynetim, belirlenen bu zellikleri uygulamaya ynelik sreleri gelitirmek iin, retmenlerle almaya balarlar. 5. Yneticiler ve retmenler, Z Kuramn uygulamak iin ihtiya duyulan igrenler aras becerileri gelitirmek iin birlikte almaya balarlar. 6. Ynetim, yeni ynetim sreciyle ilgili ksa srecek bir uygulama yapar ve ieyip ilemedii konusunda geribildirim elde eder. 7. Ynetim, bu srece okul ynetim kurulunu ve retmen birliklerini de dahil eder. 8. Ynetim kurulu, okulda uzun dnem istihdam imkan yaratacak politikalar oluturur. 9. Yneticiler ve retmenler, yava deerleme ve terfi iin bir sistem olutururlar. 10. Yneticiler, uzun dnemli igren gelitirmeyi salayacak bir sitem olutururlar. 11. Yneticiler, en st kademeden balayan Z Kuram uygulamasna geerler. 12. Yneticiler, renci, retmen ve okul toplumunun (aile, evre vb.) okulla ilgili karar alma srelerine katlmnn uygulanabilecei alanlar yaratmaya abalar. 13. Btncl ilikilerin gelimesine izin verilir. Okul yeleri, bu kltrn gelimesi iin birlikte alr. Yneticiler iin verilen bu nerilerin sonunda uygulanacak kuram rgte; ibirliki, katlmc, gvene dayal bir felsefe getirebilecektir. Bu da, gnmz okullarnda gerek duyulan bir durumdur denilebilir.
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

Amerikan Okullarndaki Mevcut Durum Ksa dnem istihdam Yava veya hi olmayan terfi Yar-uzmanlamayla gelen kariyer basamaklar Ak ve belirgin bir denetim mekanizmas, ak bir deerlendirme Bireysel karar verme sreci Bireysel sorumluluk alan sadece i ortam iinde grme

1. 2. 3. 4.

68

Kadir BEYCOLU

Z Kuramnn Trkiye Okul Yneticileri Tarafndan Uygulanabilirlii lkemiz okul ynetimi asndan Z Kuramnn bir ynetim tarz olarak uygulanmasnn mmkn olup olmadn grebilmek iin benzer bir karlatrma yaplabilir. Bu karlatrma (OHanlon, 1983: 17), znde bir dou ynetim tarz olarak anlabilecek olan kuramn uygulanmasnn, bu kltre yakn Trkiye deki okullarda ne lde mmkn olduunu grebilmemize katk salayabilir (Tablo 2); Uzun dnem istihdam. Okullarmzda alan tm igrenler birer devlet memuru olarak, emeklilie kadar sren bir i szlemesinin gvencesi altndadrlar. Uzun dnem istihdam bakmndan lkemiz okullarndaki durum, okul yneticilerini retmenlerin i gvencesi skntlaryla ba etme durumundan kurtarmaktadr. Bylelikle kuramn ngrd daha etkili bir okulun koullarndan biri salanm olmaktadr. Ancak, bir sre nce balatlan ve henz tam olarak uygulanmasna ilikin deerlendirme yaplmayan olan szlemeli retmen istihdam, bu durumda deiiklik yaratabilir. Yava deerleme ve terfi. Kuramda ngrlen yava deerleme ve terfi sisteminin de okullarmzda bulunmuyor olmas, alanlarn bu yolla deneyim kazanma ansn ortadan kaldrmaktadr. Motivasyon asndan bakldnda terfinin olmaynn olumlu bir durum olduunu syleyemeyiz. Bu olumsuzluu gidermek iin OHanlonun nerdii gibi, alanlarn kararlara katlmalarnn salanmas, okul yneticileri iin alternatif bir gdleme yntemi olabilir. Bylelikle, alan kendini rgtle btnletirebilecektir. Tablo 2. Z Kuram Ynetim Biemleri ve Okullarmzdaki Durum Z Kuram Uzun dnem istihdam Yava deerleme ve terfi Orta vadede gelen kariyer basamaklar rtl bir denetim mekanizmas ve ak ve tam bir deerlendirme Gr birliine dayal karar verme sreci Bireysel sorumluluk alana btncl yaklam Okullarmzdaki Mevcut Durum Uzun dnem istihdam. Szlemeli retmen uygulamas. Terfi bulunmamaktadr. Uzman ve baretmen uygulamalar Uzmanlamadan gelen kariyer basamaklarnn olmay. Ak ve belirgin bir denetim mekanizmas, ak bir deerlendirme ounlukla merkezi kararlar Bireysel sorumluluk alan sadece i ortam iinde grme

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi

Z Kuram ve Okul Ynetimine Uygulanabilirlii Asndan Deerlendirilmesi

69

Orta vadede gelen kariyer basamaklar. Z Kuram orta vadeye yaylan kariyer basamaklarn nerirken, Ouchi bu durumu olduka yaamsal, retken ve i doyumunu salayc bir koul olarak grmektedir. nk bu durum alanlarn yeni deneyimlere ak olmalarn, farkl konularda deneyim kazanmalarn ve grup olgusunu grebilmelerini salayacaktr. Okullarda ise retmenlerin grevlendirilmeleri her yl farkl snf dzeylerinde yaplarak, baz ynetsel grevler verilerek deneyim zenginlii elde edilebilir ve rgtn tmne ilgi salanabilir. lkemiz eitim yneticileri de, zellikle bran retmenlerini farkl dzeyde snflarda grevlendirerek, retmenleri yasalarn el verdii lde ynetsel grevlere ynlendirerek ya da retmenlerin farkl hizmet ii eitim kurslarna katlmalar konularnda ve gnmz Avrupa Birlii programlar erevesinde alma ziyaretleri vb. etkinliklere katlmalar konusunda nclk ederek, uzmanlamayla orta vadede gelen kariyer basamaklarnn olmaynn olas olumsuz etkilerini daha etkin ynetebilir ve retmenleri gdleyebilirler. Ayrca, yakn bir sre nce gndeme gelen eitim igrenleri iin kariyer basama sistemi uygulamalar da bu srete katk salayc olabilir. rtl bir denetim mekanizmas ve ak ve tam bir deerlendirme. rtl denetim, okul ynetimi ve retmenler arasnda karlkl anlay gelitirebilir ve bu mekanizmann kullanlmas, retmenleri rgt iindeki uzak ve s durularndan kurtarp, kendilerini daha profesyonel olarak alglamalarn salayabilir. lkemiz okullarnda merkezi olan denetim sisteminin varl Z Kuramnn bu yannn uygulanabilirliini ortadan kaldrmaktadr. Gr birliine dayal karar verme sreci. Kuramn bir dier nerisi ise gr birliine dayal ortak kararlar ve bireysel sorumluluktur. Bursalolunun (2000:80) ynetimin kalbi ve dier srelerin ekseni olarak grd karar alma sreci, lkemiz okullarnda ounlukla st ynetim basamaklarnda gereklemektedir. lkemizde, okulla ilgili en yaamsal kararlar, merkezi rgt alr. Okul bu kararlarn sorgulamadan uygulaycsdr. Okulda ileyen karar sreleri ise daha ok okul-aile birlii, zmre retmenleri toplantlar, yl sonu genel deerlendirme toplantlar gibi kk lekli karalarla snrldr. Oysa ada ynetimde alanlarn kararlara katlmas nerilen bir durumdur. Eitim yneticilerimiz okul rgtnde en azndan okul ii etkinliklerle ilgili katlmc ve yaratc bir karar alma mekanizmalar oluturarak, retmenlerin, rencilerin ve velilerin okulla btnlemelerine katk salayabilir ve retmenler arasnda koordinasyonun, ekip ruhunun ve ibirliki almann olumasna katkda bulunabilirler. Bireysel sorumluluk. Z Kuramna gre, kararlar ortak alnm olsa bile, alandan kendi eylemleriyle ilgili srete sorumluluu stlenmeleri beklenmektedir. Bir alan, kendi hatasyla ilgili ile dier yelerin sorumluluk stlenmesini beklememektedir. lkemiz okullarnda da igrenler kendi davranlarnn sorumluluunu almaktadrlar. Bir igrenden kaynaklanan aksaklklardan rgtn tamam sorumlu olmamaktadr. alana btncl yaklam. alana btncl yaklam veya alan ailesi ve bal olduu sosyal evre iinde grme ise, okullarmzda yneticilerin oluturduu bir ynetim tarz olarak gzlenmemektedir. Bu durum okul yelerinin birbirine kar ilgisiz kalmalar sonucunu dourabilmektedir. OHanlonun da belirttii gibi okullarda retmenler, birbirleriyle salkl iletiim mekanizmalar kuramamaktadrlar. retmenler
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

70

Kadir BEYCOLU

arasnda, eitsel yntemler ya da renci geliimi konusunda youn bir bilgi paylam olduu sylenemez. Yani, ortak ve btncl bir kltr olumamtr. Benzer durum lkemiz okullar iin de geerlidir. Okul ynetimi btncl yaklam uygulayp retmenleri, sadece okul yaam iinde deil okul dnda da ele alarak, okulda formal dengeler zerine kurulu ilikiler yerine, gl bir katlmc, ibirliki ve eitliki okul kltr yaratabilir. Sonu ve neriler Z Kuramnn baz ngrleri, mevcut okul rgtmzle benzerlikler gsterirken, baz ngrleri, bugnk yap iinde uygulanabilir grnmemektedir. Kuramn okullarmzdaki mevcut ynetim yapsyla rten yanlar olarak, uzun dnem istihdam ve bireysel sorumluluk alnmas sylenebilir. Ama, son dnemlerde ortaya atlan szlemeli personel tartmalarnn gereklemesi durumunda, istihdamla ilgili bu benzerlikte ortadan kalkacaktr. te yanda, Z Kuramnn temel sylevi olan katlmc karar sreci, bir ok kuram tarafndan da nemsenmektedir. Fakat, kararlara katlmn okullarmzda henz yaygn ve etkin biimde uygulanmakta olduu sylenemez. Okulun grev ve amalar gibi temel konularda kararlar merkezi rgt tarafndan alnmaktadr. Okul yeleri ise okul iinde dzenli toplantlara katlp nceden yn belli olan kararlar srecine katlmaktadrlar. Bu da ada rgtlerde, bu tr bir katlmla ortaya kabilecei vurgulanmakta olan vizyonun ve ibirliki ve gvene dayal rgt kltrnn olumas gibi beklentileri engelleyebilmektedir. O halde hem bu kuramla ilgili tartmalar hem de dier ada ynetim eilimleri dnlerek, okullarmzda kararlara igrenlerin katlmnn salanaca bir yap oluturulmaldr. Ak ve dorudan denetim konusunda da yeni bir yaklam sergilenebilir. rgt ii rtl denetim mekanizmalar gelitirmek mmkndr. Bu dorultuda, MLO okullarndaki performans deerlendirmesi sreci bir pilot alma olarak alglanp, karsamalarda bulunulabilir. alanlara, mesleki geliimleri sresi iinde eitli terfi olanaklar yaratlmaldr. Bylelikle daha salkl ve dirik bir igren evreni yaratlabilir.

Kaynaklar 1. Akbaba, S. (2001). Kaos ve Ynetim. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi. Cilt: 7, Say:28, ss.451-469. 2. Anderson, R. ve Anderson, K. (1982). Japanese HRD in Z Type Companies Training and Development Journal. Cilt: 36, Say:3, ss.14-23 3. Balc, A. (1992). Eitim rgtlerine Yeni Bak Alar: Kuram-Aratrma likisi. Eitim Bilimleri Fakltesi Dergisi. Cilt: 25, Say:1, ss.27-45. 4. Balc, A. (2003). Eitim rgtlerine Yeni Bak Alar: Kuram-Aratrma likisi II. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi. Cilt: 9, Say:33, ss.26-61. 5. Baaran, .E. (1999). Ynetimde nsan likieri. (2.Bask). Ankara: Aydan Web Tesisleri
Mart 2007 Cilt:15 No:1 Kastamonu Eitim Dergisi

Z Kuram ve Okul Ynetimine Uygulanabilirlii Asndan Deerlendirilmesi

71

6. Bryce, T. (2005). How Do We Manage? http://projectmanagement.ittoolbox.com/blogs/featuredentry.asp?i=6606 28.11.05 de alnd. 7. Bursalolu, Z. (2000). Okul Ynetimde Yeni Yap ve Davran. (11.Bask). Ankara: Pegem Yaynclk, 8. Cangemi, J., Kowalski, C. ve dierleri. (1992). Exploring Values of Japanese and American Management Systems. Education. Cilt: 112, Say:4, ss.497-498 9. Celep, C. (2004). Dnmsel Liderlik. Ankara: An Yaynclk. 10. Clayton, P. (1992). Japanese Management Theory and Library Administration. The Journal of Academic Librarianship. Cilt: 18, Say:5, ss.298-301 11. Colon, R. (2004). Organization Type Z. http://arapaho.nsuok.edu/~hancockl/Supervision/Ouchi%20Z.htm 23.10.05de alnd 12. elik, V. (1997). Eitim Ynetiminde Kuramsal Gelimeler. Eitim Ynetimi. Cilt: 3, Say:1, ss.31-43. 13. elik, V. (2000). Okul Kltr ve Ynetimi. (2.Bask). Ankara: Pegem A Yaynclk. 14. Dnmez, B. (1998). Sosyo-Teknik Sistem Asndan Trkiyenin Eitim Ynetiminde Deime abalar ve Yneticinin Konumu. Kuram ve Uygulamada Eitim Ynetimi. Cilt: 4, Say:16, ss.503-512. 15. Eren, E. (1998). rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi. stanbul: Beta Yaynclk. 16. Fullan, M. (1991). The New Meaning of Educational Change (2nd ed.). New York: Teacher College Press. 17. Fullan, M. (1993). Change Forces. London: The Falmer Press. 18. Goodwin, R.H., Cunningham, M.L., ve Eagle,T. (2005). The Changing Role of Secondary Principal in The United States: An Historical Perspective. Journal of Educational Administration and History. Cilt: 37, Say:1, ss.1-17. 19. Hargreaves, A. (2002). Sustainability of Educational Change: The Role of Social Geographies. Journal of Educational Change Cilt: 3, Say: 3-4, ss. 189-214. 20. Hoy, W.K. ve Miskel, C.G. (1987). Educational Administration: Theory, Research and Practice. (3rd ed.).New York: Random House. 21. Louis, S.K., Toole, J. & Hargreaves A. (1999). Rethinking School Improvement. Handbook Of Research On Educational Administration. (Eds: Murphy, J. ve Louis K.S.). San Fransisco: Jossey-Bass Inc. ss.251-257. 22. Lunenberg, F.C. ve Ornstein, A.c. (2000). Educational Administration: Concepts and Practices. (3rd ed.).Belmont: Wadsworth/Thomson Learning.
March 2007 Vol:15 No:1 Kastamonu Education Journal

72

Kadir BEYCOLU

23. Mok, K.H. (2005). Riding Over Socialism and Global Capitalism: Changing Educational Governance and Social Policy Paradigms in Post-Mao China. Comparative Education. Cilt: 41, Say:2, ss.217-242. 24. OECD. (2001a). What Schools for the Future?. Paris: OECD Publications. 25. OECD. (2001b). New Publications. School Management Approaches. Paris: OECD

26. O'Hanlon, J. (1983) Theory Z in School Administration. Educational Leadership. Cilt: 40, Say: 5, ss. 16-18. 27. iman, M. (1996). Postmodernizm Tartmalar ve rgt Kuramndaki Yansmalar. Eitim Ynetimi. Cilt: 2, Say:3, ss.451-464. 28. imek, H. (1997). Pozitivizm tesi Paradigmatik Dnm ve Eitim Ynetiminde Kuram ve Uygulamada Yeni Yaklamlar. Eitim Ynetimi. Cilt: 3, Say:1, ss.97-109. 29. Turan, S. (2004). Modernite ve Postmodernite Arasnda Bir nsan Bilimi Olarak Eitim Ynetimi. Akdeniz niversitesi Eitim Fakltesi Dergisi. Cilt: 1, Say:1, ss.1-8. 30. Uline C.,L. (2001). The Imperative to Change. International Journal of Leadership in Education, Cilt: 4, Say:1, ss.13-28. 31. Wallace, M. (2004). Orchestrating the Complex Educational Change: Local Reorganization of Schools in England. Journal of Educational Change. Cilt: 5, Say:1, ss. 57-78.

Mart 2007 Cilt:15 No:1

Kastamonu Eitim Dergisi