Akaidi islam sipas Imam en-Nesefiut

Fjala e prkthyesit
I
Krahas intensifikimit t shkrimeve me tematik aktuale bashkkohore, sht obligim i patjetrsueshm edhe studimi dhe prezentimi i veprave klasike t fes islame, sidomos t dituris s akaidit (el-akaid). Me kt nnkuptojm zbulimin dhe konservimin e dorshkrimeve, pastaj prkthimin kritik, prpunimin dhe publikimin e dorshkrimeve, qoft trsisht apo fragmentarisht. Viteve t fundit n kt rrafsh jan br prpjekjet e para,[1] ndrsa vitet q do t pasojn do t jen vendimtar pr studiuesit, n mnyr q kjo zbraztir t plotsohet cilsisht. Me kt rast opinionit shkencor, pastaj nxnsve t medreseve, studentve t fakulteteve islame, imamve dhe t gjith lexuesve kureshtar po ua ofrojm me prkthim dhe komentim njrn ndr veprat m t dalluara klasike nga fusha e akaidit (besimit), e ajo sht vepra Akaidun-Nesefijjeh (Akaidi i Nesefiut). Kjo vepr, e vogl prkah vllimi, paraqet me shekuj nj vepr t pakalueshme pr hulumtuesit e shkencs s akaidit, kurse autorin e saj Nexhmuddin Ebu Hafs Umer Ibn Muhammed En-Nesefiun (461/537 / 1142)[2] e radhit ndr autoritetet m t mdha t ehlus-sunnetit.[3] Rndsia e ksaj vepre konsiston n faktin se sht ndr veprat m t komentuara t ktij lloji. Haxhi Halifa, autori i veprs monumentale Keshfudh-dhunun numron 14 komente, 43 glosa dhe disa superglosa.[4] Sa i prket interesimit t ulemas shqiptare, edhe pse nuk posedojm t dhna t sakta, posedojm informata gojore nga vet nxnsit e medreseve t vjetra, se kjo vepr n t kaluarn sht lexuar nga ulemaja dhe se npr medrese sht punuar me t. Kt e themi duke u mbshtetur edhe n faktin se kt vepr e hasim npr biblioteka private t imamve t hershm apo t tashm. II Prkthimi dhe nj pjes e komentit t Akaidit t Nesefiut sht br duke u mbshtetur tek prkthimi i publikuar n revistn Glasnik t Sarajevs, nr. 6/1985, fq. 668-686 nga Muharrem Omerdiq (i cili njkohsisht rekomandoi prkthimin e ksaj vepre edhe n gjuhn shqipe), duke u mbshtetur tek dy ekzemplar t botuar n arabishte, t cilt i morm t fotokopjuara nga Biblioteka e Gazi Husrev-beut n Sarajev (me mirsin e bibliotekistit Zejnil ef. Fajiq), duke u mbshtetur tek Glosa e Ramadan ibn

Abdulmuhsinit (i njohur si Beheshti, i cili vdiq m 979 hixhrij, botuar m 1308 hixhrij n Turqi (?), n 107 faqe dhe s fundi duke u mbshtetur tek Komenti i Akaidit t Nesefiut, t autorit Saduddin Mesud ibn Umer et-Taftazaniut (vdiq m 971 hixhrij, botuar s bashku me dy Glosat e prmendura m 1308 n Turqi (?). Q t trija kto t fundit jan t prfshira n nj kodeks t ruajtur mir, ku mungojn faqet e fundit (kt kodeks e huazova prkohsisht nga biblioteka private e kolegut tim Muhidin ef. Ahmetit). Mirpo, tash kur u b aktual botimi i ksaj vepre dhe kur u paraqit nevoja pr rileximin dhe riprkthimin e ksaj vepre doln n shesh probleme serioze, sepse kodeksi i cekur m lart sht humbur. U imponua zgjidhje tjetr dhe besojm fatlume. Teksti arabisht por edhe prkthimi u barazua sipas botimit kritik t Akaidit t Nesefiut me titull Sherhul-akaidin-Nesefijjeh, Mektebetu Darul-Bejruti, Lubnan, (pa vit botimi). Teksti arabisht pr kt botim sht daktilografuar nga zotri mr. Azem Xheladini, sipas fotokopjeve q i morm nga Biblioteka e Gazi-Husrev beut n Sarajev. Krahas ktij angazhimi zotri mr. A. Xheladini dhe zotri A. Sinani bn edhe leximin e prkthimit. I falnderohem edhe z. M. Ajdinit pr ndihmesn e tij dhe redaktorit gjuhsor z. Xh. Xhoxhajt. Veanrisht i falnderohem kolegut zotri Flamur ef. Sofiut, i cili bri korrekturn e tekstit arabisht, redakturn e prkthimit dhe recensimin e tr veprs. N fund i falnderohem bashkshortes dhe fmijve t cilt me muaj t tr krijuan kushte q kt pun ta prfundoj. Falnderimi u takon edhe t gjith t tjerve q dhan ndihmes lidhur me botimin e ksaj vepre n gjuhn shqipe. All-llahu i shprbleft! M n fund, falnderimi absolut i prket All-llahut t madhruar, ps ndihmn e t Cilit kjo pun nuk do t ekzistonte! I vetdijshm se puna e prkthimit dhe e komentimit nnkupton edhe mangsi, me prkushtim i lutem All-llahut t madhruar pr falje. Prkryeshmria dhe dija absolute i prket vetm Atij!

n. ibrahimi

Ebu Hafs Umer En-Nesefij

Besimi islam
sipas

Imam en-Nesefiut


N emr t All-llahut, Gjithmshirshmit, Mshirplotit! Shejhi dhe imami i nderuar, shembull pr dijetart islam, yll udhheqs n fe dhe ndr njerzit, Umer En-Nesefij, Allahu e gradoft n Botn e ardhshme, ka prfshir nga dituria e akaidit nj spektr rrezesh t shndritshme dhe nj varg margaritarsh t shtrenjt, q prbjn rregullat dhe themelet e fes, dhe ka shkruar nj vepr t till, q prmban margaritar t nj besimi t fort dhe dhurata t pamueshme, e q m pas e ka prkryer, e ka dekoruar dhe e ka rregulluar me nj kompozicion dhe me nj radhitje t prkryer.

. . .
Lavdia m e madhe i qoft All-llahut n dhuratat e Tij, bekimi dhe paqja qoft mbi t Drguarin ton t fes Muhammedin s.a.v.s. dhe mbi familjen dhe shokt e tij.[5]

(Perceptimi i sendeve reale)

. . : .
Dituria prgjithsisht ka pr baz t vrtetn dhe realitetin e sendeve, pr kt shkak ithtart e s vrtets (ehlul-hakk) e pranojn ekzistimin e t gjitha sendeve t vrteta dhe reale, prkundr sofistve.[6] Kto sht e mundur t perceptohen n nj nga tri mnyrat: me shqisa t shndosha (havasus-selimeh), me lajme autentike (haberus-sadiki) dhe me arsye (el-akl).[7]

Shqisat jan pes: shqisa e t dgjuarit, e t pamurit, e t nuhaturit, e t shijuarit dhe e t prekurit. donjra nga kto perceptojn at q sht n fushn e tyre si jan: t dgjuarit, t shijuarit dhe t nuhaturit.

.
Lajmet autentike ndahen n dy lloje: Lloji i par jan lajmet e vrteta popullore t prcjella nga brezi n brez, gjat s cils nuk ka ekzistuar mundsia e shtrembrimit t vetdijshm, e kjo supozon t jet dituria parsore e njerzve pr njohjen e mbretrive t kaluara, t cilat jan zhdukur n koht e hershme dhe mbi qytetet e lashta.

.
Lloji i dyt sht lajmi pejgamberik i konfirmuar me muxhize; ky sht ajo q supozon dituria deduktive, ndrkoh q dituria e konfirmuar me lajmin pejgamberik i prgjigjet dituris parsore n kuptimin e vrtetsis dhe t besnikris.[8]

.
Prsa i prket arsyes, ajo gjithashtu shfaqet si shkak i dituris dhe krejt ajo q sht msuar me t n kuptim t t msuarit (cognitio) t qart e t sigurt konsiderohet parsore, pr shembull, t msuarit se trsia sht gjithnj m e madhe se partikularja e asaj trsie. Ajo q perceptohet me arsye me an t argumenteve paraqet dije t arritur.

.
Ilhami (frymzimi) nuk konsiderohet si shkak i msimit t thelbit t dikaje sipas mendimit t prgjithshm t pasuesve t t vrtets.[9]

(Bota sht e krijuar)

 . .
Bota n totalitetin e saj sht e prodhuar, prandaj, bota n baz sht substanc (ajan) dhe aksidenc (arad). Bota substanciale sht ajo q ekziston vetvetiu (bi dhatihi), dhe q mund t jet e prbr (murekkeb) si trup, apo uniforme (gajru murekkeb) si atomi, i cili sht i pandashm. Aksidentale sht tr ajo q nuk ka ekzistenc vetvetiu (la jekunu bi dhatihi), dhe q shfaqet n trupa dhe atome, pr shembull, ngjyrat dhe ekzistencat, shija (n ushqim) dhe aromat.[10]

(Krijuesi i bots dhe atributet e Tij)

. . . . .
Krijuesi i bots sht All-llahu i Lartmadhruar, i Vetmi, i Ngahershmi, i Mundshmi, i Gjalli, i Gjithdijshmi, dgjon do gj, sheh do gj, i Gjithvullnetshmi, ka vullnet, ssht aksidental as material, ssht atom, sht i paprshkrueshm, i pakufizueshm dhe i pafund, ssht nga disa pjes ose uniform, ssht i prbr as prfundimtar, ssht i prshkrueshm me gjendje agregate as q mund t prcaktohet kuantitativisht, nuk mund t vendoset as t futet n rrjedhat kohore dhe nuk sht antropomorf. Asgj nuk ndodh jasht dijes dhe fuqis s Tij. sht pronar i atributeve t ngahershme, gjithnj ekzistuese sipas Qenies s Tij t cilat as nuk jan Ai e as dika tjetr jasht Tij; e ato jan: dija, fuqia, jeta, forca, dgjimi, pamja, vullneti, dashja, efikasiteti, kreativiteti, furnizimi dhe t folurit. Ai flet me t folur, i cili sht atribut i Tij i ngahershm, i cili nuk shprehet dhe q nuk shkaktohet me shkronja dhe tinguj, ky atribut sht i kundrt me heshtjen ose me ndonj lloj tjetr t t folurit, n t cilin prdoren mjetet (organet) e t ngjashme. All-llahu i lartmadhruar me kt lloj t folur urdhron, ndalon dhe lajmron. Kurani sht fjal e All-llahut, i cili ssht i krijuar, sht i shkruar n mushafet tona, i ruajtur n zemra, i artikuluar me gjuh, i dgjuar me vesh, por ssht gjendja e tyre.[11]

 .
Atributi i krijimit (et-tekwin) sht atribut i ngahershm i Zotit. Ai e krijoi botn, do pjesz t saj n astin e krijimit, ndrsa Zotin askush nuk e ka krijuar; n kt ne besojm fuqishm.[12]

.
Vullneti (el-iradetu) sht gjithashtu atribut i ngahershm i All-llahut t lartmadhrishm.[13]

(T pamurit e All-llahut)

. .
T pamurit e All-llahut sht i mundur me arsye (fil-akl), ndrsa kjo sht detyr t besohet me tradit (bin-nakl). Jan transmetuar deri te ne dshmi tradicionale pr obligimin e besimit n t pamurit e All-llahut n Botn e ardhshme, shikim i cili do t jet pa vend, pa an, pa ballafaqim ose pa bashkim me an t emanacionit (rrezatimit) ose hapsirs s caktuar midis shikuesit dhe All-llahut t madhruar.[14]

(All-llahu sht krijuesi i veprave njerzore)

.
All-llahu i madhruar sht Krijuesi i veprave njerzore, ato t cilat jan shprehje t jobesimit, besimit, prkushtimit dhe mkatit. Krijimi zhvillohet sipas vullnetit, dashjes, urtsis, paracaktimit dhe caktimit t Tij.[15]

.
Njerzit veprojn sipas liris vetjake, pr arsye do t jen t shprblyer ose t ndshkuar. Veprat e mira t bra jan me plqimin e Zotit, ndrsa t kqiat nuk jan.

(Aftsia krijuese njerzore)

.
Aftsia e njeriut krijohet me veprn, e cila sht fuqia e vrtet, t ciln ai e ka n vepr. Nocioni aftsi (el-istitaatu) nnkupton ekzistimin e shkakut, t mjeteve dhe t organeve.[16] Aftsia njerzore parashtron obligim.

.
Njeriu nuk sht i obliguar me at q nuk mundet. Dhembja, e cila shfaqet tek i godituri pas goditjes, sht pasoj e goditjes s njeriut e t ngjashme. T gjitha kto i krijoi Allllahu[17] dhe njeriu nuk ka aspak pjes n n krijimin e Tij.[18]

(do njeri vdes me vdekjen e vet)

. . .
I mbyturi vdes me vdekjen t ciln ia caktoi Zoti, sepse vdekja sht e lidhur pr at t cilit i sht caktuar, duke e marr parasysh se vetm njher vdiset.[19]

(Harami i konsumuar sht furnizim)

. .
Harami (t cilin njeriu e han) sht furnizim (rizk), pra do gj q ai e konsumon qoft ajo nga kategoria e hallallit ose e haramit. Nuk mund t paramendohet se njeriu nuk e han furnizimin e vet ose q ndonj tjetr t haj at q i sht caktuar vetm atij.[20]

(All-llahu prudh dhe l n lajthim)

 . .
All-llahu i madhruar e l n lajthim k t doj, kurse e prudh n rrug t drejt k t doj.[21] Ajo q sht m e mir pr njeriun nuk sht obligim pr Zotin.[22]

(Sprovimi dhe mirqenia n varr)

. .
Me an t burimeve tradicionale sht konfirmuar ekzistimi i dnimit n varr pr ata q nuk besojn dhe pr disa besimtar mkatar. Me burimet e njjta sht konfirmuar ekzistimi i mirqenies n varr pr besimtart e mir, sikurse edhe marrja n pyetje t t vdekurve nga ana e melekve Munkir dhe Nekir.[23]

(Ringjallja dhe t vrtetat e tjera t asaj bote)

. . . . .
Po ashtu sht e vrtet se t vdekurit do t ringjallen nga varret e tyre,[24] sikur (sht e vrtet) edhe matsja e veprave,[25] libri (i jets)[26], provimi i fundit, burimi (hawdi) i t Drguarit[27] dhe ura mbi xhehennem.[28]

. . .
Xhenneti sht e vrtet, xhehennemi gjithashtu; jan t krijuar dhe ekzistojn, do t ekzistojn prhershmrisht, sikurse edhe ata t cilt jetojn n to.[29]

(Mkati, mosbesimi dhe politeizmi)

. .

Mkati i rnd[30] besimtarit nuk do tia shkatrroj imanin as q do ta shpie n mosbesim. All-llahu sdo ta fal politeizmin, ndrsa t gjitha mkatet e tjera, t vogla dhe t mdha, do tia fal kujt t dshiroj.[31]

.
sht i mundur dnimi pr mkatin e vogl sikurse edhe falja pr mkatin e madh, me prjashtim t rastit kur sht lejuar ajo q Zoti e ka ndaluar, sepse kjo sht (e barabart) me kufrin.[32]

.
Ndrmjetsimi (esh-shefaatu) i t drguarve t Zotit t madhruar dhe besimtarve t mir pr mkatart e mdhenj sht konfirmuar n baz t transmetimeve t sakta.[33]

.
Besimtart mkatar t mdhenj nuk do t mbesin amshueshmrisht n xhehennem.[34]

(Imani / Besimi dhe veprat)

.
Iman (besim) sht besimi i sigurt n at q i sht komunikuar Lajmtarit t fes, alejhis-selam, besimi se ky (komunikim) sht nga All-llahu i madhruar dhe kjo bindje t dshmohet me deklarat. Sa i prket veprave, ato rrjedhin nga kjo bindje dhe e shprehin at. Imani nuk zmadhohet as zvoglohet.[35]

: : .
Iman dhe Islam sht nj.[36] Kur njeriu t besoj sinqerisht dhe ta deklaroj kt, sht korrekte t thot: Un jam besimtar i vrtet! Nuk duhet thn: Un jam besimtar nse Zoti dshiron.[37]

(Njerzit fatlum dhe fatkqinj)

.
Fatlumi (mund t bhet) fatkeq, kurse fatkeqi fatlum.[38]

.
Ndryshimi ndikon momentalisht n gjendjen e fatit ose fatkeqsis s njeriut, duke mos pasur karakter vazhdimsie, sepse fundi i sendeve i prket vetm Zotit t madhruar. Prandaj, t fatlumsuarit dhe t fatkeqsuarit e dikujt, jan dy atribute hyjnore, ndrsa ndrrimi momental i gjendjes nuk ndikon te Zoti dhe atributet e Tij.[39]

(Pejgambert dhe pejgamberia)

. ) ( . . . .
N drgimin e pejgamberve ekziston urtsi. All-llahu i drgoi pejgambert nga vet njerzit, si transmetues t lajmeve t gzueshme dhe qortues, tua shpjegojn njerzve at q u nevojitet nga fusha e fes dhe e ksaj bote. Lajmtart e fes zotronin me muxhize me prmbajtje jo t rndomt. Lajmtari i par i fes ishte Ademi a. s., kurse i fundit ishte Muhammedi a. s. N disa hadithe theksohet numri i tyre.[40] M e rndsishme sht q t mos zvoglohet numri i atyre t cilt jan prmendur me emr. All-llahu i madhruar thot: Pr disa prej tyre t kemi rrfyer, kurse pr disa jo.[41] Nuk duhet besuar n at numr t drguarish, i cili sht jasht numrit t tyre, e as t dyshohet se dikush (nga t drguarit) nuk sht i drguar, ndrkoh q sht; t gjith ata kan pranuar lajmrime dhe komunikime nga All-llahu dhe kan qen plotsisht t sinqert duke u ndar kshilla njerzve. M i zgjedhuri ndr ta sht Muhammedi a. s.

(Mbi engjjt)

 .
Engjjt jan krijesa t Zotit t madhruar (ibadull-llah), t cilt i kryejn plotsisht urdhrat.[42] Pr ta nuk mund t thuhet se jan t gjinis mashkullore apo femrore.[43]

(Librat)

.
All-llahu i madhruar ua ka drguar Librat (Shpalljet) e Tij t drguarve (alejhimusselam), n t cilat ua ka shkoqitur urdhresat dhe ndalesat e Veta, ua ka shkoqitur premtimet dhe krcnimet.[44]

(Gjrat e mbinatyrshme)

.
Gjat Miraxhit Pejgamberi i Zotit (s.a.v.s.) ka qen n gjendje t zgjuar, dhe ka udhtuar truprisht n Qiell, kurse prej aty drejt vendit m t lartsuar, atje ku ka dshiruar Allllahu. Kjo sht e vrtet e pakontestueshme.[45]

.
Kerametet[46] e evlijave[47] jan t vrteta. T shfaqurit e tyre u kundrvihen shfaqjeve t rndomta si jan: kalimi i largsive pr nj koh jo t zakonshme,[48] furnizimi me ushqim, pije dhe rroba n rast nevoje[49] si dhe ecja mbi uj dhe fluturimi npr atmosferm, t folurit me botn inorganike dhe animale dhe shfaqjet e tjera jo t rndomta. Shfaqja e gjerave mbinatyrore nga ana e individve sht muxhizeja e Pejgamberit a. s., s cils duke iu falnderuar sendrtohen kerametet e ithtarve t tij, sepse kerameti sht pasoj e saj dhe vrtetim se i prmenduri sht velij. Ai nuk mund ta ket kt rang deri

ather kur t mos i nnshtrohet plotsisht Pejgamberit dhe nuk arrin bindje (me zemr dhe gjuh) se misioni i tij sht i vrtet.[50]

(Mbi vlern e trashgimtarve t Pejgamberit)

. .
Njeriu m i dalluar pas t Drguarit ton (s.a.v.s.) sht Ebu Bekr Es-Siddiku, pastaj Umer El-Faruku, pastaj Uthman Dhun-Nurejni dhe Ali El-Murteda-ja, knaqsia e Zotit qoft mbi t gjith ta. Hilafeti (Sundimi) i tyre sht i qndrueshm me vend, gjithashtu, me rendin e theksuar, n gjatsin e prgjithshme sht prej 30 vitesh, e m pas filloi monarkia dhe principatat (emiratet).[51]

(Kushtet pr Imamin / Sunduesin)

.
Bashksia muslimane sht e obliguar t ket imam (sundues), i cili do t kujdeset pr ligjin, shtetin dhe pr sigurimin e kufijve t tij, pr gatishmrin e forcave t armatosura, pr tubimin e zekatit, pamundsimin e aktiviteteve t tundonjsve, hajnave dhe pretarve, do t organizoj haxhin dhe festat, do t arbitroj n gjykime dhe konflikte midis njerzve, do t pranoj dshmimet me qllim t sendrtimit t drejt t s drejts s njerzve, do t kurorzoj t rinjt t cilt jan pa prkujdesje dhe do t kujdeset pr kushtet normale t hyrjes n martes t atyre t cilt nuk kan kujdestar, do t bj ndarjen e plakave t lufts, e t tjera.[52]

.
Ardhja deri te sunduesi duhet t jet e lir pr t gjith njerzit, e jo t jet e paarritshme. Nuk mund t jet imam ai i cili sht jopublik (i zhdukur) dhe t pritet ardhja e tij e srishme.[53]

 .
Prparsi ka imami nga fisi Kurejsh, n krahasim me kandidatt nga fiset tjera,[54] duke mos u dhn privilegje Hashimijve ose pasardhsve t Aliut r. a.[55] Nuk sht kusht q imami t jet i pagabueshm,[56] as t jet m i miri ndr bashkkohsit e vet.[57] Kushti i vetm sht ti zotroj kualitetet e domosdoshme e t nevojshme pr sundues,[58] t ti kontribuoj tempos s zhvillimit t Bashksis, t jet i fuqishm n mbrojtjen e ligjshmrin s Shtetit, pacenueshmris s kufijve t tij dhe ti siguroj t drejtat e atyre, t cilt dikush i ka dmtuar.

. . .
Imami nuk ndrrohet pr shkak t mkatit ose pr shkak t zbatimit t autarkis.[59] Pas do imami, qoft ai i mir apo i keq, lejohet falja e namazit,[60] pr kt arsye ne ia falim xhenazen donjrit (besimtar) qoft ai i mir apo jo, nse vdes si besimtar.[61]

(Mbi ashabt)

. .
Mbi shokt e t Drguarit t Zotit (ashabt) duhet folur vetm mir.[62] Dshmojm se n xhennet (do t hyjn) dhjet (ashab) t zgjedhur, t cilt i ka gzuar me kt lajm Pejgamberi a. s..[63]

(Meshi dhe nebidhi)

. .
Meshin mbi mestve e konsiderojm t drejt gjat udhtimit sikurse edhe n shtpi,[64] ndrsa nuk e konsiderojm t ndaluar nebidhin (lngun) nga hurma.[65]

(Askush nuk sht liruar nga urdhresat dhe ndalesat)

. .
Veliu (i dashuri i Zotit) nuk mund ta arrij asesi rangun e t drguarve t Zotit.[66] Njeriu nuk mund ta arrij at shkall (t kerameteve) me t ciln do t lirohej nga urdhresat dhe ndalesat, vetm nse nuk sht mentalisht i shndosh dhe n moshn madhore.[67].

.
Tekstet kuranore dhe t haditheve (en-nusus) duhet pranuar n kontekstin e tyre literar (ala dhahiri ha). Konceptimi i tyre n mnyrn e kundrt, sikur ai t cilin e mbajn ezoteristt e pafe (batinijjeh), sht e barabart me jobesimin.[68]

(ka largon nga feja)

. . . . . .
Refuzimi i prmbajtjeve kuranore-sunnetike (en-nusus) sht kufr;[69] konsiderimi i mkatit si i lejueshm sht kufr;[70] mburrja me kryerjen e mkatit sht kufr; prmimi i dispozitave t sheriatit sht kufr;[71] humbja e shpress n mshirn e All-llahut sht kufr;[72] t ndjerit i sigurt nga dnimi i Zotit sht kufr[73] dhe besimi se fallxhori thot t vrtetn mbi transcendentalen (gajbin) sht kufr.[74]

.
Mosekzistuesja sht hi[75]

(Lutja pr t vdekurit)

. .

T vdekurve u ndihmon lutja (duaja) dhe sadakaja, t ciln t gjallt e japin n emr t tyre.[76] All-llahu i madhruar i pranon lutjet dhe i plotson nevojat.[77]

(Parashenjat e shkatrrimit t bots)

.
Ato q ka thn Pejgamberi pr parashenjat (isharat) e Dits s shkatrrimit (jewmussaah) jan t vrteta, sikurse jan paraqitja e Dexhallit, e Dabbetul-erdit, e Jexhuxhit dhe Mexhuxhit, zbritja e Isait a. s. dhe lindja e Diellit nga ana e Perndimit.[78]

(Muxhtehidi)

.
Muxhtehidi (n decizione /fetva) ndonjher gabon, e ndonjher jep gjykim t drejt. [79]

(Rangimi)

0
Pejgambert, q u jan drguar njerzve, jan n nj rang m t vlefshm se pejgambert q u jan drguar engjjve, e kta jan srish, m t vlefshm se njerzit e rndomt, kurse njerzit e rndomt jan m t vlefshm se engjjt e rndomt.[80]

.
Dija absolute i prket vetm All-llahut !

.
Teksti i Akaidit t Nesefiut, All-llahu i madhruar e mshiroft at. Lavdia i qoft All-llahut t vetm dhe salavati dhe selami qoft mbi Pejgamberin, pas t cilit m nuk ka tjetr.

________________

Bibliografia e parathnies, e prkthimit dhe e komentimit t Akaidit t Nesefiut

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. Abduhu, Muhammed, Risaletut-tewhid, bot. II, Bejrut, 1981. Cahen, C., der Islam, I, Vom Ursprunga bis zu den Aufongen des Osmanereiches, 1968, vll. 14. Corbin, Henri Historia e filozofis islame, Shkup, 1997. Dituria Islame, nr. 4-5/1987, Prishtin. Ebu Hanife, Numan B. Thabit, Pes kryeveprat e Ebu Hanifes, Prishtin, 2000. Edukata Islame, nr. 37-38/1983; nr. 41-42/1985, nr. 44-45/1986, nr. 46-47/1986, Prishtin. El-Bagdadi, Usulud-din, Lahor, Pakistan. El-Eshkar, Sulejman Omer, Pejgambert dhe shpalljet, Shkup, 1421-2000. El-Kesteliu, Glosa n Komentin e Akaidit t En-Nesefiut. El-Kutb, Muhammed Ali, El-Asheretul-mubeshsherune bil-xhenneti, Damask. El-Lalokai, Ebu Kasim Hibbetullah, Allahove evlije i njihovi kerameti, Visok, 2001. El-Xhisr, Nedim, Kissatul-iman, Tarablus, Lubnan, (-). Besimi n Zotin n dritn e.filozofis, shkencs dhe Kuranit, Prishtin, 1998. En-Nevevij, El-Erbeun, Kairo, 1953. Es-Subki, Imam Ibn, Tabekatush-shafiijjeti el-kubra, II. Et-Taftazani, Mesud ibn Umer, Sherhul-akaiin-Nesefijjeh, Bagdad, 1926 Hixhrij. Et-Taftazanij, Saduddin Mesud ibn Umer, Sherhu Akaidin-Nesefij, (Turqi ?), 1308 hixhrij. Et-Taftazanij, Saduddin Mesud ibn Umer, Sherhul-Akaidin-nesefijjeh, Bejrut, (-). Gjozo, Husein, Prevod Kurana s komentarom, III, Sarajev, 1976, Glasnik VIS-a, nr. 2, 1982 dhe nr. 6/1985, Sarajev. Hanxhiq, Mehmed, Ilmul-kelam, Sarajev, 1934. Hanxhiq, Mehmed, Hyrje n shkencn e hadithit, Shkup, 1997. Ibn Haldun, Mukaddima, Sarajev, 1982. Ibn Huzejme, Muhammed ibn Ishak, Kitabut-tewhid we isbatu sifaturr-rrabb, El-Kahiretu, 1968, fq. 178-230. Ihsani, Ilahi Zahir, Esh-Shia wes-sunne, lahor, Pakistan, 1981. Ikbal, Muhammed, Obnova vjerske misli u islamu, Sarajev, 1979. Ekziston edhe prkthimi shqip n dorshkrim nga N. Ibrahimi Islamska misao, revist fetare, nr. 21/1980, Sarajev; nr. 30/1981; nr. 34/1981, nr. 71/1984; nr. 72/1984; nr. 76/1985; nr. 101-102/1987; nr. 103/1987; nr. 105-106/1987. Kafija, Hasan, Rawda al-gannat fi usulil-itikadat, Sarajev, 1940. Mahmud, Abdulhalim, Isra i Miraxh, Sarajev, 1995. Nakieviq, Omer, Hasan kafija Prushak pionir arapsko islamskih nauka u Bosni i Hercegovini, Sarajev, 1977.

31. Saliba, Xhemil, El-Muxhemul-felsefi, Bejrut, 1982, vll. II. 32. Shkaljiq, Abdullah, Turcizmi u srpsko-hrvatskom jeziku, Sarajev, 1973. 33. Sidkij, Nimet, El-Xhezau - El-Xhennetu wen-Naru, El-Kahiretu, 1975.

[1] Deri tash n gjuhn shqipe jan botuar: - Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, Edukata Islame, nr. 37-38/1983, Prishtin, fq. 51-56, n prkthim t N. Ibrahimit.

- Ebu Hanife, Fikhul-ekber, Edukata Islame, nr. 41-42/1985, Prishtin, fq. 24-32, n prkthim t N. Ibrahimit. - El-Maturidi, Traktati mbi besimin islam, Edukata Islame, nr. 44-45/1986, Prishtin, fq. 3146 dhe nr. 46-47/1986, Prishtin, fq. 29- 45, n prkthim t N. Ibrahimit. - Et-Tahavi, Akaidi i Tahavis, Dituria Islame, nr. 4-5/1987, Prishtin, fq. 19-22 n prkthim t A. Sinanit. Numan B. Thabit Ebu Hanife, Pes kryeveprat e Ebu Hanifes, Prishtin, 2000, fq. 135 + 95, n prkthim t M. Bajramit. [2] Saduddin Mesud ibn Umer et-Taftazanij, Sherhu Akaidin-nesefij, (Turqi ? ), 1308 hixhrij, fq. 1. En-Nesefiu u lind dhe u rrit n vendin Nesef (Saduddin Mesud ibn Umer et-Taftazanij, Sherhul-Akaidin-nesefijjeh, Bejrut, (-), fq. 21. Vendbanimi Nesef gjendet rreth 150 km. larg Buhars, kurse sot ky qytet njihet me emrin Kareshi. Shih: Kamusul-alam, XX, Istambul, 1316 h., v. VI, fq. 4575; v. V, fq. 3510, sipas: Muharem Omerdi, Osvrt na Akaidun-Nesefij, Glasnik VIS-a, nr. 6/1985, Sarajev, fq. 699. [3] Muharem Omerdi, Osvrt na Akaidun-Nesefij, Ibid., fq. 668 671. [4] Ibid., fq. 671. [5] Teksti i siprm nuk i prket tekstit integral t Akaidit t Imam en-Nesefiut, por sht i nxnsve t tij. (NI) Nntitujt jan t prkthyesit me qllim t qartsis dhe prcjelljes m t leht t trsis s tekstit. Shnimet e shkruara nga M. Omerdiq do t shnohen me shkurtesn MO kurse shnimet nga N. Ibrahimi do t shnohen me shkurtesn NI. [6] Miqt e s vrtets, veanrisht kelamistt angazhohen pr t vrtetn dhe pr dshmimin e saj shrbehen me logjik t shndosh dhe dialektik t arsyeshme, prkundr sofistve (subjektivistve), msuesve t cilt e msonin shkathtsin e t shprehurit t t vrtets me dialektik t rrejshme. Sofistt jan grup msuesish t cilt jan paraqitur n Greqi Kan qen t shkatht n msimin e popullit me oratori, n t shprehurit e zbukuruar, me dialektik, dhe jan mburrur me faktin se kan mundur ta mbrojn dhe ta kundrshtojn njkohsisht t njjtin mendim. N qllimet e tyre kan arritur aq sa q metoda e tyre gati solli deri te shkatrrimi i themeleve t arsyes, njohjes dhe moralit. Protagora, sofisti m i njohur, e mohon njohjen me an t mendjes dhe pohon se shqisat jan burimi i vetm i njohjes. Sipas tij, nuk ekziston e vrteta objektive Gjorgjiu, sofist i mvonshm, e mohoi ekzistimin e sendeve, dhe mundsin e njohjes Nedim el-Xhisr, Kissatul-iman, Tarablus, Lubnan, (-). Shih prkthimin shqip, Besimi n Zotin n dritn e filozofis, shkencs dhe Kuranit, Prishtin, 1998. (NI) Mutezilitt jan prfaqsues t pathyeshm t fuqis s arsyes dhe njohjes me an t arsyes. Ata edhe akaidin (dogmatikn islame) e kan mbshtetur n arsyen njerzore dhe C. Cahen ka prfunduar se qndrimi i tyre sht: Zoti sht arsye, kurse feja i prgjigjet arsyes. (C. Cahen, der Islam, I, Vom Ursprunga bis zu den Aufongen des Osmanereiches, 1968, vll. 14, fq. 92). (MO) [7] Njohja e vrtet (el-marifetu) sht e mbshtetur n gjasht themele: islam, iman, ihsan, sheriat, tarikat dhe hakikat. N Islam pr njohjen ka gjasht kushte: arsyeja, madhria, liria e t folurit, t zotruarit e vetes, fuqia e shprehjes dhe fuqia e t kuptuarit. Disa kt e kan shprehur n vargje: Kushtet e islamit jan reale dhe t arsyeshme, Dhe atyre u prmbahen ata q kan arsye: Madhria, arsyeja, liria e t folurit, fuqia e t shprehurit dhe t zotruarit e vetes. Dhe ksaj shtoi: Pa komente t tepruara o t menur, sepse n kt sht prqndruar dituria e njerzve t ditur.

(Glosa n dorshkrimin bazor nr. D-1721, fol. 51b) (MO) Krhs.: Ebu Mensur el-Maturidi, Traktati mbi besimin islam, n: Edukata islame, nr. 4445/1986, Prishtin, fq. 31 dhe fusnotat 1 - 4 n fq. 43; Muhammed Abduhu, Risaletuttewhid, bot. II, Bejrut, 1981, fq. 32 36; Henri Corbin, Historia e filozofis islame, Shkup, 1997 etj.; Muhammed Ikbal, Obnova vjerske misli u islamu, Sarajev, 1979. (NI) [8] N shkencn e hadithit transmetimet mutevatir jan ato hadithe pr t cilat nuk mund t dyshojm gjat prcjelljes s tyre nga goja n goj. Ky kusht duhet t gjendet si n fillim, edhe n mes ashtu dhe n fund t radhs s njerzve t cilt e transmetojn. (Mehmed Hanxhiq, Ilmul-kelam, Sarajev, 1934, fq. 12. M tepr mbi transmetimet mutevatir shih nga autori i njjt: Hyrje n shkencn e hadithit, Shkup, 1997, (NI) [9] Ilham sht frymzimi t cilin Zoti ia jep njeriut t mir. Ky lloj frymzimi ka vetm karakter pozitiv dhe nuk arrihet me prsiatje ose meditim, e aq m pak me an t ndonj shkathtsie. Shum veta ilhamin e fshehin duke e konsideruar kt dhurat t jashtzakonshme nga Zoti, me t ciln nuk duhet lavdruar, sepse kjo do t ishte shfaqje e mendjemadhsis gj q do ta ndrpriste rrjedhn e frymzimeve t mtejshme. Disa thon se ilhami sht dituri, e cila sht dhn n zemr nga ana e panjohur. El-Gazaliu thot se ilhami sht frymzim sekret Ilhami nuk sht sikur vahji. E kundrta me ilhamin sht vesvesa. (Dr. Xhemil Saliba, El-Muxhemul-felsefi, Bejrut, 1982, vll. II, fq. 130 132) (MO). [10] Krhs.: El-Maturidi, po aty, fq. 31-32 dhe fusnota 5 - 9 n fq. 43-44; Xhelaluddin Es-Sujuti, Nauka o osnovama vjere (Ilmu usulid-din) n: Islamska misao, nr. 103/1987, Sarajev, fq. 19 (NI). [11] M. Abduhu, po aty, fq. 46; Krhs.: Es-Sujuti, po aty, fq. 20. (NI) [12] Es-Sujuti, po aty, fq. 19 20. (NI) [13] M. Abduhu, po aty, fq. 43; Es-Sujuti, po aty, fq. 19. (NI) [14] Ez-Zamahsheriu i ka komentuar fjalt e All-llahut: Gjithsesi ata at dit do t jen larg mshirs s Zotit t vet. (El-Mutaffifin, 15) si shembull t nnmimit t disa njerzve Nuk do ta shohin vetm ata, t cilt jan m t neveritshm dhe m t prmuar. Ibnu Muniri thot se ky sht qndrimi i mutezilitve, kurse sunnitt kt e marrin si dshmi e t pamurit t All-llahut t madhruar n Botn e ardhshme, ndrkoh q mkatart do t jen t penguar ta shohin At, ndrsa kjo srish sht dshmi se besimtarve t mir do tu lejohet ta shohin At. Ngritja e perdes nuk do t kishte kuptim n qoft se nuk ka t bj me t pamurit me sy (Dr. Ali Hasan Arid, Historijat tefsira, Islamska misao, VII/1985, nr. 76, fq. 6; Gjithashtu: Mehmed Hanxhiq, Ilmul-kelam, po aty, fq. 33; El-Maturidi, po aty, fq. 33-34. (MO); Krhs.: Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, Edukata islame, nr. 37-38/1983, Prishtin, fq. 54; Es-Sujuti, po aty, fq. 21; Ebul-Hasan El-Eshari, Vjerovanje ehlus-sunneta, ehlul-hadisa i ehlus-selefa, Islamska misao, IX/1987, nr. 101-102, Sarajev, fq. 12. (NI). Ebu Rezin thot: Kam thn: O i Drguari i Zotit, a do ta shohim t gjith ne All-llahun pa penges? sht prgjigjur: Po! I thash m tej: - A ka dshmi pr kt n at q Zoti e ka krijuar? Ka thn: A nuk e shikoni ju t gjith Hnn n t katrmbdhjetn, e cila sht nj prej krijesave t Zotit, ndrsa All-llahu sht m i lartsuari dhe i madhruari. (Ebu Davudi). N hadithin tjetr flitet m saktsisht mbi kt t pamur: Suhejbi r. a. i transmeton fjalt e t Drguarit a. s.: Kur t hyjn n Xhennet banort e xhennetit do tju thuhet: Keni shprblim far nuk keni pritur! Do t thon: - E sht ajo? A nuk na jan fytyrat t ndritshme dhe t larguara nga zjarri dhe a nuk jemi n Xhennet?! Ather do t hiqet hixhabi (perdja) dhe do ta shohin All-llahun. Pr Zotin, nuk do tju duket asgj m e dashur se ajo. Pastaj e lexoi ajetin: Ata q bjn vepra t mira gjejn mirsi, edhe m tepr se kaq! (Junus, 26) Shih: Muhammed ibn Ishak ibn Huzejme, Kitabut-tewhid we isbatu sifatir-rrabb, El-Kahiretu, 1968, fq. 178-230. (MO)

[15] Shih: M. Hanxhiq, Ilmul-kelam, Bog stvara ljudska djela, fq. 32. (MO). Krhs.: El-Maturidi, Edukata islame, nr. 44-45, fq. 37 dhe fusntotat 38 - 40 n fq. 45; Ebu Hanife, Kitabulvasijjeh, po aty, fq. 54. (NI) [16] Fuqia nuk i paraprin veprs, por krijohet me veprn, sepse edhe ajo sht e krijuar sikur edhe vepra. Nuk sht krijuese, por kufizimisht vepruese. Fuqia nuk sht karakteristike pr njeriun, as kusht i cili i paraprin veprs, por sht prdorimi i mjeteve t saj disponuese n suazn q edhe sht ngarkuar. Kurani thot: T vizituarit e Tempullit, pr hir t Allllahut, pr at q ka mundsi ta marr kt udh sht obligim Ali Imran, 97). (MO) [17] Fuqin / aftsin kreative e ka vetm Zoti, ndrsa ekzistentet e tjera jan t varura nga t prodhuarit kreativ t Tij. Mutezilitt thon se disa vepra krijohen me veprimin e fuqive t tjera, si p.sh.: goditja e kushtzon dhembjen, kurse at e ka prodhuar fuqia vepruese e njeriut e jo e Zotit. Sipas msimit t Ehlus-sunnetit tr kt e ka krijuar Zoti. (MO) [18] Mesud ibn Umer Et-Taftazani kt e sqaron: Fuqia njerzore nuk lidhet me krijimin, sepse n at q e quajn produkt, n esenc, njeriu nuk ka pjesmarrje, pr shkak se kjo nuk sht n fuqin e njeriut, ndrsa sa i prket vetfitimit (iktisab), ai nuk mund ta arrij at ka sht jasht mundsive t tij, n dallim prej veprave t tij ku ai vendosn lirisht. (Sherhulakaidin-Nesefijjeh, Bagdad, 1926 hixhrij, fq. 125. (MO) Krhs.: El-Maturidi, Edukata islame, nr. 44-45, po aty, fq. 37-38 dhe funstota 41- 43 n fq. 45-46. (NI) [19] do gj q jeton e ka astin e caktuar t vdekjes s vet, i cili sht caktuar nga Zoti. Askush kt ast nuk mund ta shpejtoj e as t shtyj. Sipas mutezilitve, dorasi e tejkalon caktimin e Zotit dhe e mbyt viktimn para astit t tij t caktuar. Sipas tyre, kjo lloj vdekjeje sht produkt i dorasit, vepr e tij e jo e Zotit dhe se i mbyturi ka vdekur para exhelit t tij, nga se sikur t mos mbytej do t jetonte deri te asti i tij i caktuar. Ky qndrim i tyre sht n kundrshtim me msimin e Ebu Mensur El-Maturidiut, t Umer En-Nesefiut dhe t gjitha autoriteteve t ehlus-sunnetit. Thn shkurt, mbytja e njeriut sht akti i mbytsit n kuptim t vetvrasjes, kurse vepr e Zotit sht n kuptim t krijimit dhe caktimit t astit t vdekjes, sepse n krijimin dhe caktimin e Zotit njeriu nuk ka pjesmarrje, si theksohet kjo edhe n Kuran: I cili ka krijuar vdekjen dhe jetn (El-Mulk, 2). Sipas filozofve, vdekja vjen sipas rrugs s natyrshme, me smundje ose me ndrprerjen e funksioneve t organeve vitale. (Sherhul-akaidin-Nesefijjeh, po aty, fq. 126. (MO) Krhs.: El-Maturidi, Edukata islame, nr. 44-45, po aty, fq. 40 dhe funsotat 51 n fq. 46. (NI) Es-Sujuti thot: Besojm se vdekja sht me exhel. Exheli sht koha, t ciln All-llahu e ka caktuar qysh m par pr prfundimin e do jete. Askush nuk vdes pa exhel, pa marr parasysh a sht mbytur, apo ka vdekur n ndonj mnyr tjetr. (Es-Sujuti, po aty, fq. 22. (NI) Ngjashm mendon edhe El-Eshariu i cili thot: Pohojm se dokush vdes me exhelin e vet dhe se i mbyturi mbytet me exhelin e vet. El-Eshari, po aty, fq. 12. (NI) [20] Mutezilitt disa harame (ajo q sht prvetsuar me vjedhje, mashtrime, plakitje, kamat e t ngjashme) nuk i numrojn n Furnizim (nafak). Sipas msimit t tyre, n nafak numrohet hallalli, d.m.th. ajo q sht n pronsin e njeriut (Hud, 6), sepse All-llahu ua cakton nafakn edhe shtazve, ndrsa ato nuk kan kurrfar pronsie. A sht e mundur q dikush t haj di tjetr nga ajo q Zoti e ka krijuar dhe caktuar? Dijetart islam rizkun e ndajn n dy grupe: 1) At q njeriu e ha dhe e pi, kjo sht nafak n kuptimin e vrtet dhe; 2) At q njeriu e posedon, t tjerve ua ndan dhe shprblen gjat jets s tij, n baz t ajetit: dhe kan ndar sadak nga ajo q u kemi dhn Ne. (El-Bekaretu, 3), sikur edhe fjalve t t Drguarit: Sadaka m e mir sht t ndash kur je i shndosh dhe ngusht dhe duke iu friksuar varfris, ndrkoh q dshiron t pasurohesh dhe q kt t mospushosh ta bsh deri n vdekjen tnde (MO) Shih: El-Maturidi, po aty, fq. 41. (NI)

[21] Para s gjithash kjo do t thot: Zoti krijon edhe hidajetin edhe dalaletin, sepse Ai sht Krijuesi i vetm. Pyetja e dyt sht pyetja e dashjes dhe vullnetit t Zotit. Ai vendos k do ta prudh e k do ta l duke mos e lajthuar, por duke ia ln vetvetes. Ti, ska dyshim se, nuk mund ta udhzosh drejt at q do ti, por All-llahu e udhzon drejt at q do Ai, dhe Ai i di mir ata, t cilt do t shkojn rrugs s drejt. (El-Kasas, 56). Pejgamberi sht lutur: O Zot, drejtoje popullin tim. (MO) Krhs.: El-Maturidi, po aty, fq. 38-39 dhe fusnota 44 deri 48 n fq. 46. (NI) [22] Sikur kjo t ishte obligim pr Zotin, ather Ai do t obligohej ta drejtoj at q e ka zgjedhur dalaletin dhe n kt mnyr ta ruaj nga dnimi i Tij Gjithashtu, do t obligohej q varfrin e njeriut ta ndrroj me pasuri, dshprimin me hare, vdekjen me mosvdekje e t tjera. (MO) Zoti nuk sht i obliguar n asgj. Ai sht krijues i bots. Si, ather, Ai t obligohet me di. (Es-Sujuti, po aty, fq. 20). (NI) [23] Shih: El-Kuran, Kaptinat: El-Muminu, 46; El-Mearixh, 25; Ibrahim, 27. I Drguari a. s. ka folur: Pastrohuni nga urina, sepse pr moskujdes nga ajo ndytsi sht parapar dnimi n varr. Gjithashtu ka thn: N varr t vdekurit do ti vijn dy melek, t fuqishm dhe t rrept, me emrin Munkir dhe Nekir. Mutezilitt dhe disa rafidit nuk besojn n dnimin ose lumturin n varr dhe konsiderojn se aty i vdekuri sht sikurse nj lnd e rndomt, i cili nuk ndien aspak. Duke u shrbyer me logjikn vetjake t t gjykuarit racional, kan mohuar ajete t shumnumrta kuranore dhe hadithe t t Drguarit a. s., t cilt flasin mbi kt. (MO) Krhs.: El-Maturidi,, po aty, fq. 33; Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, po aty, fq. 55. Gjithashtu: Nimet Sidkij, El-Xhezau: El-Xhennetu wen-Naru, El-Kahiretu, 1975, fq. 7 e tutje. (NI) [24] Er-Rrad, 16; Esh-Shuara, 78-79 e t tjera. (MO) Krhs.: El-Maturidi, Edukata islame, nr. 46-47/1986, po aty, fq. 33-34. dhe Et-Tewbe, 101; Et-Tur, 47; Es-Sexhdeh, 21 e t tjera dhe fusnota 82 n fq. 44. Gjithashtu: Es-Sujuti, po aty, fq. 20. (NI) [25] El-Araf, 8-9. Mizani sht nocion pr vlersimin e veprave t njerzve, q mendja e njeriut sht e paaft t kuptoj. Mutezilitt e mohojn peshojn (mizanin), sepse, sipas tyre, veprat jan aksidentale dhe sht e pamundur t maten. M tej thon, pasi q veprat jan t shkruara n Libr dhe sht dhn vlersimi i tyre: t mira ose t kqia, nuk ka kurrfar nevoje pr matjen e tyre t re. (MO) El-Maturidi, po aty, fq. 33. Shih: Es-Sujuti, po aty, fq. 21; Imam Ahmed Ibn Hanbel, Odgovor xhehmijama i zindicima, Islamska misao, IX/1987, nr. 105-106, Sarajev, fq. 20. (NI) [26] Kurani flet mbi Librin e jets n disa vende: Dhe secilit njeri at q e ka br do tia varim n qaf dhe n ditn e Gjykimit do tia tregojm nj Libr t hapur. Lexo librin tnd (El-Isra, 13-14). Atij, t cilit libri i vet do ti jepet nga e djathta, do ta ket t leht llogarin. Dhe do t kthehet te familja e vet i gzuar, kurse ai, t cilit libri i vet do ti jepet prej pas shpine, do t lutet pr shkatrrim dhe do t digjet n zjarr. (El-Inshikak, 7-12). (MO) [27] Mbi Burimin (hawd) e t Drguarit flet Kurani dhe disa hadithe. Ka mendime se hawd sht burimi i tij n Ditn e gjykimit, kurse kewther n Xhennet. Disa, po ashtu, thon: A e dini sht kewtheri? Ai sht lum, t cilin ma ka premtuar Krijuesi im. N at ka t mira t shumta. Ai sht burimi rreth t cilit do t grumbullohen ithtart e mi . Mendimi tjetr thot se ato jan dy burime t ndryshme: Enesi radijall-llahu anhu i tha t Drguarit a. s.: - A do t m bhesh ndrmjetsues n Ditn e Gjykimit? Ai u prgjigj: At dit do t jem shum i zn. Enesi i tha: -Ku t t krkoj? I Drguari tha: M krko n sirat, ose te mizani ose

te hawdi . N nj hadith theksohet se t gjith ithtart e t Drguarit do t pijn uj nga burimi i tij, prve atyre t cilt jan br murted (renegat) (MO) Shih gjithashtu: Es-Sujuti, po aty, fq. 20; Ahmed Ibn Hanbel, po aty, fq. 20. (NI) [28] Es-Sujuti thot se: (sirati sht, prkthyesi N. I.) m i holl se qimja, ndrsa m i mpreht se shpata Es-Sujuti, po aty, fq. 21. Shih: Ahmed Ibn Hanbel, po aty, fq. 20. (NI) [29] En-Nesefiu e ka ekspozuar qndrimin e Ehlis-sunnetit t mbshtetur n argumente t shumta e t fuqishme nga Kurani dhe Sunneti. Mutezilitt dhe disa t tjer mendojn se Xhenneti dhe Xhehennemi nuk jan krijuar dhe se kjo do t pasoj n Ditn e gjykimit. N prgjigjet e dijetarve t ehlus-sunnetit theksohen ajetet kuranore, si jan ata mbi qndrimin e Ademit a. s. dhe Hawws a. s. n xhennet, pastaj ajetet t cilt prfundojn me fjalt: Uiddet lil-muttekin dhe Uiddet lil-kafirin, pastaj ajetet nga sureja en-Nexhm, t cilat flasin mbi Miraxhin e t Drguarit a. s.: Inde sidret ul - munteha. Indeha xhennet ul - meva . Fraksioni i xhehmitve e mohon prhershmrin e xhennetit dhe t xhehennemit, sikurse edhe t asaj q do t ndodh n ta dhe thon se t gjitha kto nj dit do t zhduken, sepse do gj do t zhduket: Prve fytyrs s Zotit. Edhe deklarata e tyre sht n kundrshtim me msimin burimor islam. (MO). Shih: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 30; Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, po aty, fq. 55; Es-Sujuti, po aty, fq. 22; Ahmed Ibn Hanbel, po aty, fq. 20; Nimet Sidkij, po aty, fq. 71 100. (NI) [30] Sipas transmetimit t Ibn Mesudit mkatet e mdha jan: shirki (politeizmi), mbytja e njeriut, shpifja ndaj femrs s ndershme, prostitucioni, dezertimi, magjia, shpenzimi i pasuris s bonjakve, mosdgjimi i prindrve dhe mosbesimi. Ebu Hurejre shton: t ngrnit e kamats, kurse Aliu r. a.: vjedhja, dehja dhe prodhimi i pijeve dehse. Disa dijetar kan thn: do mkat trheq me vete pasojat, sa m i madh t jet mkati, aq m t rnda do t jen edhe pasojat. T tjert kan shtuar: do mkat, i cili kryhet n mnyr vazhdueshme dhe t qllimshme rritet n mkat t madh, kurse do mkat i cili prcillet me istigfar sht i vogl. (Et-Taftazani, po aty, fq. 140). N Glosn e veprs s Et-Taftazaniut nga Muslihuddin El-Kesteliu (vdiq m 901 h.) fq. 140-141, mbi mkatet e mdha, shtohet: Mbytja e fmijs s posalindur nga frika prej varfris, prostitucioni me gruan e fqinjit t tij, ndonse edhe mbytjet e tjera ose prostitucionet jan mkat i rnd. Esh-Shafiu konsideron se sihirbrsi duhet mbytur, sepse edhe ai mbyt njerz me magjin e tij. Aliu r. a. thot: do mkat prcillet me zjarr, me urrejtjen e Zotit, mallkimin e Tij ose me ndonj lloj tjetr dnimi. Juristt islam konsiderojn se mkatet m t rnda jan ato, pr t cilat sht prcaktuar dnimi (hadd). sht pyetur Ibn Abbasi: A jan shtat mkate t mdha? sht prgjigjur: Numri i tyre sht m afr shtatqindshit. Nuk ka mkat t rnd nse pendohesh, e as mkat t vogl nse e prsrit (me ngulm). (MO) Es-Sujuti thekson: Besojm se mkati nuk e fshin besimin. Mkatari nuk bhet kafir, as di ndrmjet. (Es-Sujuti, po aty, fq. 22). (NI) [31] Mutezilitt msojn se besimtari mkatar sht n ndrvend (El-menzilu bejne menziletejni), as besimtar, as jobesimtar. Harixhitt pohojn se njeriu me kryerjen e mkatit, qoft t vogl apo t madh, bhet jobesimtar. Kto mendime konsiderohen fraksionuese dhe ulemaja islame i refuzon. (MO) Shih: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 30. (NI). [32] Deklarata se sht hallall ajo q sht haram, trheq me vete kufrin, pr shkak se njeriu mohon at q sht konfirmuar n Kuran si ndales e qart e Zotit. Lejimi i t ndaluars ose ndalimi i t lejuars sht karakteristik e disa sekteve ekstreme, t cilat jan paraqitur ndrmjet muslimanve. Nj ndr ta jan Mubahijt, t cilt pohojn: Kur njeriu ta arrij apogjen e dashuris ndaj Zotit, ta pastroj zemrn, ta dalloj lirisht besimin kundrejt mosbesimit, at ast pr t pushojn obligimet apo ndalimet. N nj gjendje t till ssht i dnueshm as mkati i madh. Disa pohojn se personat e ktill nuk duhet t kryejn

kurrfar ibadetesh t jashtme, si jan: namazi, agjrimi, zekati dhe haxhxhi, pasi kto i zvendson meditimi i thell. Mirpo, msime t ktilla jan shprehje e qart e tendencave joislame dhe absurditet i qart. (Shih: Et-Taftazani, po aty, fq. 142. (MO) Shih: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 28. (NI) [33] Sipas mutezilitve shefaati do ta anulonte kuptimin e shprblimit dhe dnimit, t dhnies s llogaris dhe drejtsis s gjykimit t Zotit. Pr kt arsye, ata e mohojn shefaatin, duke e mbrojtur guximshm qndrimin e tyre, pasi t pranuarit e tij do t shpiente drejt dyshimit n korrektsin e vlersimit t Zotit pr besimin dhe afarizmin e njerzve gjat ksaj jete. Pohimet e tyre jan n kundrshtim me ajete dhe hadithe t shumta autentike, me t cilat konfirmohet ekzistimi dhe mundsia e shefaatit n Botn e ardhshme. Ehlus-sunnitt konsiderojn se, n Ditn e gjykimit, do t ket shefaat pr besimtart mkatar. N nj hadith Pejgamberi a. s. ka thn: Ndrmjetsimi im do t jet pr mkatart e mdhenj t ummetit tim! (MO) Lidhur me kt shih: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 30; Ebu Hanife, Kitabulvasijjeh, po aty, fq. 56; Es-Sujuti, po aty, fq. 21; El-Eshari, po aty, fq. 12 dhe Nimet Sidkij, po aty, fq. 32-35. (NI) [34] Mutezilitt konsiderojn se mkatari i madh do t hyj n Xhehennem dhe se nuk do t dal m kurr prej aty, ndrsa sa ata t cilt pendohen dhe ata me mkate t vogla do t lirohen plotsisht nga prgjegjsia pr at q kan vepruar. Ehlus-sunneti sht i bindjes, n pajtim me ajetet e fundit t sures El-Zilzal, se shprblimi do t jet edhe pr t mirn m t vogl dhe prgjegjsia edhe pr mkatin m t vogl . (MO) [35] Me nocionin el-iman nnkuptohet et-tasdik besimi i sinqert, n t cilin nuk ka dshmim t rrejshm, as pun hipokrite. I Drguari a. s. thot: Iman sht ta besosh Allllahun d.m.th. sinqerisht dhe lojalisht. Sa i prket rritjes dhe zvoglimit t imanit, n kt shtje ka mendime t ndryshme. El-Maturidiu, En-Nesefiu dhe autoritete t tjera t shumta t shkolls maturidite, mbajn qndrimin si sht theksuar n tekst. (MO) Shih: Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, po aty, fq. 51-52; El-Eshari, po aty, fq. 12 (Pohojn se imani sht fjal dhe vepr, se zmadhohet dhe zvoglohet, fq. 12. (NI) Ahmed Ibn Hanbeli thekson: Besimi sht fjal dhe vepr. Zmadhodhet dhe zvoglohet. Rritet nse veprohet mir. Zvoglohet nse veprohet keq. Njeriu del nga imani n islam. Nga islami asgj nuk mund ta nxjerr prve shirkut (politeizmit) n Zotin xh. sh., ose refuzimit t njrs prej obligimeve t Tij, duke mos besuar n t. (Ahmed Ibn Hanbel, po aty, fq. 19). (NI) El-Bagdadi n Usulud-din fq. 252-253 shprehimisht thekson se besimi mund t zmadhohet e nse zmadhimi sht i mundur, kjo do t thot se ai, tek individi tek i cili sht rritur, n astin e rritjes ka qen i zvogluar. (Omer Nakieviq, Hasan Kafija Prushak pionir arapsko islamskih nauka u Bosni i Hercegovini, Sarajev, 1977, fq. 126. (NI) Hasan Kafija Prushak konsideron se nuk mund t ket zmadhim as zvoglim, por forcim ose dobsim. H. Kafija, Rawda al-gannat fi usuli-l-itikadat, Sarajev, 1940, Kalendar Gajret za 1940, fq. 34-63, cituar sipas: Omer Nakieviq, po aty, fq. 126. (NI) [36] Islam sht prkushtim, dorzim i plot n kryerjen e dispozitave dhe detyrave fetare, ndrsa vlefshmria e tyre sht e kushtzuar nga kryerja e sinqert (et-tasdik), q n t vrtet sht imani. (MO) Krhs.: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 29; Islam nuk sht i njjt ka sht iman. El-Eshari, po aty, fq. 12. (NI) [37] T dyshohet n besimin vetjak sht aspekt i mosbesimit. Pejgamberi a. s. ka thn se bindja e fuqishme n fe (jekin) sht vlera m e madhe t ciln njeriu mund ta ket. Transmetohet nj transmetim nga Ibn Omeri, sipas t cilit ai ka dshiruar ta pres nj dele, e kalimtarin e par q kaloi e pyeti: A je besimtar? Ky u prgjigj: Jam, nse Zoti do! N kt rast Ibn Omeri u prgjigj: Ti nuk mund ta pressh kurbanin tim, sepse po dyshon n besimin tnd. El-Kesteli, Glosa , fq. 163). (MO)

Shih: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 31. (NI). [38] D.m.th. duke e ndrruar bindjen e vet. Shih: ajetin 38 t sures El-Enfal. (MO) [39] do gj sht n vullnetin e Zotit. Gjendja vezulluese dhe momentale e fatit nuk sht garanc pr vazhdimin e saj, pasi kjo gjendje shprehet n efikasitetin e caktimit t Zotit. Pejgamberi a. s. ka thn: Fatlum sht ai, q sht i fatshm n barkun e nns s tij , hadithi tjetr flet se pas 120, ditsh meleku ia frymzon shpirtin embrionit n uterus dhe nga ai ast e prcjellin katr paracaktime: furnizimi, asti i vdekjes, punt q do ti punoj dhe fati ose fatkeqsia. (Buhariu dhe Muslimi. Shih: El-Erbeun lin-Nevevij, el-Kahiretu, 1953, fq. 20). (MO) Shih: Er-Rrad, 38. (NI) [40] Hadithet, t cilat prmendin numrin e lajmtarve t fes (el-enbija) dhe t t drguarve, (rusul) jan t shkallve t ndryshme. T prmendim dy: - sht pyetur Muhammedi a. s. mbi numrin e t drguarve, e ai sht prgjigjur: Njqind e njzet e katr mij! N pyetjen e njjt n hadithin e dyt thuhet: Dyqind e njzet e katr mij t drguar. (Shih: Et-Taftazani, po aty, fq. 169). - Et-Taberaniu thekson nga Ebu Dherri r. a. hadithin vijues: Kam thn -O i Drguari i Zotit, sa lajmtar t fes (nebij) ka pasur? sht prgjigjur: Njqind e njzet e katr mij. Sa nga ai numr ka pasur t drguar (rusul)? Treqind e trembdhjet . (Krhs.: Adem El-Eluri, Broj nebijja i resula, Islamska misao, VI/1984, nr. 71, Sarajev, fq. 20-21. (MO) Shih: Sulejman Omer el-Eshkar, Pejgambert dhe shpalljet, Shkup, 1421-2000, fq. 244. [41] El-Muminu, 78. M tepr mbi kt shih: Adem el-Eluri, Nubuvvet i risalet kod slijedbenika islama, Islamska misao, VI/1984, nr. 72, Sarajev, fq. 11. (MO) Krhs.: Es-Sujuti, po aty, fq. 20. (NI) [42] jan vetm robr t nderuar. (El-Enbija, 26). (MO). [43] Politeistt kan pohuar se melekt jan vajza t Zotit: All-llahut i prshkruajn vajza Qoft lavdruar! (En-Nahl, 57). (MO) [44] Shih: Dr. Maruf Davalibi, All-llahova poslanica ljudima, Islamska misao, III/1981, nr. 34, Sarajev, fq. 17-20; Kemal Tarizi, Vahj i zavrsetak poslanstva u islamu, Islamska misao, II/1980, nr. 21, Sarajev, fq. 7-14; El-Maturidi, Edukata islame, nr. 44-45, po aty, fq. 35-36. (MO & NI) [45] Me fjalt n gjendje t zgjuar d.m.th. t njmendt, autori konfirmon se Miraxhi ka qen edhe fizikisht edhe shpirtrisht, e jo n ndrr si mendojn disa: - Muaviu r. a. sht pyetur mbi Miraxhin, e ai sht prgjigjur: Ky ka qen vegullim i bukur. N kt numrohet edhe transmetimi nga Aisheja r. anha, e cila ka thn: Trupi i t Drguarit n natn e Miraxhit nuk sht humbur (nga shtrati). En-Nesefiu me fjalt ku ka dshiruar All-llahu i hedh posht parashtrimet e ndryshme t selefistve, t cilt thon: ka qen n xhennet, tek Arshi, n kufij t ksaj bote e t ngjashme. (Gjersisht shih: Dr. Abdulhalim Mahmud, Isra i Miraxh, Sarajev, 1995, fq. 27-49; Dr. Abdulhamid Shehata, Istorijat israa, Islamska misao, nr. 30, Sarajev, fq. 30-31. (MO) Krhs.: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 32; Es-Sujuti, po aty, fq. 21. (NI) [46] Kerameti sht atribut, vepr, shfaqje apo udi e mbinatyrshme, e cila sht karakteristike vepr pr njerzit e mir dhe t lart fetar. Sipas: Abdullah Shkaljiq, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Sarajev, 1973, fq. 406. Istidraxh sht vepr e kundrt me kerametin, ndrsa vetm formalisht jan t njjta. Kjo sht vepr, me t cilat shrbehen gnjeshtart dhe mashtruesit, si qe Musejleme elKedhdhabi, i cili ka dshiruar ta tregoj udin e vet te njeriu i verbr, me rast t mjerit ia ka verbuar edhe n syrin tjetr. (Shih: El-Kesteliu, Glosa n Komentin e Akaidit t EnNesefiut, po aty, fq. 175. (MO)

Krhs.: El-Maturidi, Edukata islame, nr. 46-47, fq. 36-37; Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 29; Es-Sujuti, po aty, fq. 20. (NI) Shih: Ebu Kasim Hibbetullah el-Lalokai, Allahove evlije i njihovi kerameti, Visok, 2001. [47] Velijj (shm. evlija) sht njeriu jashtzakonisht i devotshm, posedues i atributeve dhe udive t mbinatyrshme, njeri i shenjt, i mir, sipas: Abdullah Shkaljiq, po aty, fq. 273 dhe 406; ai sht gnostik, arif bil-lahi we sifatihi, besimtar shembullor dhe praktikues n fe (et-Taftazani, po aty, fq. 175). (MO) [48] Sikur q sht transferimi i fronit t mbretreshs Belkis, nga ana e shokut dhe ministrit t Sulejmanit a. s. Asif b. Berkiut, me shpejtsin m t madhe se sa t mbyllurit e syrit, pr ka flet edhe Kurani: En-Neml, 40. (MO) [49] Sikur rasti me Merjemen r. a., pr ka flet Kurani: Sa her q hynte Zekerija te ajo, n tempull, gjente ushqime te ajo. (Ali Imran, 37). Mendimi se ky sht mistifikim i tepruar i t poseduarit t ushqimit tek Merjemeja sht pa kurrfar baze. Shih: (Husein Gjozo), Prevod Kurana s komentarom, III, Sarajev, 1976, fq. 244. (MO) [50] Thn shkurt, shfaqjet e mbinatyrshme el-emru hariku lil-adeti i prshkruhen muxhizes s t Drguarit a. s., pa marr parasysh, a vijn ato nga ana e tij apo prej individve ndrmjet ithtarve t tij, t gjitha kto shkojn n llogari t konfirmimit t vrtetsis s misionit dhe pejgamberis s tij. Muxhizeja mund t vrtetohet vetm nprmjet pejgamberve, gjat kohs s pejgamberit dhe pas tij, far konsideron edhe El-Maturidiu. (MO) El-Maturidiu, po aty, nr. 46-47, fq. 36. (NI) Gjithashtu shih: El-Bagdadi, Usulud-din, (Fi kerametil-evlijai), Lahor, Pakistan, fq. 184-185; Imam Ibn Es-Subki, Tabekatush-shafiijjeti ul-kubra, II, fq. 59-77; Ibn Tejmijjeh, po aty, fq. 84 etj. (MO) [51] Shih: El-Maturidij, po aty, nr. 46-47, fq. 38; Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 28; Ebu Hanife, po aty, fq. 53-54; Es-Sujuti, po aty, fq. 23. (NI) Ibn Hanbeli pohon: Duhet ruajtur nga t ekspozuarit e negativiteteve t shokve t Resulull-llahut. Duhet folur mbi veprat e tyre t mira dhe duhet ruajtur nga diskutimi mbi mosmarrveshjet e tyre. (Ahmed Ibn Hanbeli, po aty, fq. 20. (NI) [52] Sipas Ibn Haldunit ekzistojn katr kushte pr kryerjen e funksionit t halifit apo sunduesit: dituria, drejtsia, aftsia dhe shqisat dhe organet e shndosha, sepse ata ndikojn n vlersim gjykim dhe veprimtari. Aplikimi i ligjeve t Zotit sht i kushtzuar me dituri, kush nuk i njeh nuk mund ta kryej kt funksion. Imami i kontrollon t gjith t tjert Aftsia ekziston n mundsin e t shqiptuarit t dnimit, gatishmris pr luft dhe shkathtsis luftarake, n t vlersuarit korrekt t situats politike , Shqisat dhe organet e shndosha i mundsojn efikasitetin n veprimtarin shtetrore . (Ibn Haldun, Mukaddima, Sarajev, 1982, fq. 66. Gjithashtu krahaso: Omer Nakieviq, po aty, fq. 135-136. (MO) Krhs.: El-Maturidij, po aty, nr. 46-47, fq. 39. (NI) [53] Nse nuk sht i pranishm, nuk mund ti kryej detyrat e tij. Autori i kundrvihet msimit t shiitve mbi imamin e pritur Muhammed el-Kaim El-Muntadher el-Mehdiun, i cili sht zhdukur dhe t cilin e presin, duke besuar n kthimin e tij, n mnyr q t sundoj ndaj njerzve dhe ta v drejtsin e plot n Tok. (MO) [54] Autori mbshtetet n hadithin e Muhammedit a. s., i cili sht: Imamt jan nga Kurejshitt. Ky ka qen qndrimi i prgjithshm i muslimanve n ditn e Thekifit. Kur primati i Kurejshitve ra, joarabt e fituan kontrollin n shtet, kshtu q ka pasur gjithnj e m pak, t atill, t cilt e kan theksuar kt kusht (Ibn Haldun, po aty, fq. 67. (MO) Krhs.: El-Maturidij, po aty, fq. 39. (NI) [55] Shiitt e konsiderojn legal vetm pushtetin e Aliut r. a. dhe t pasardhsit t tij. Kt mendim nuk e pranojn muslimant e tjer. (MO) Krhs.: El-Maturidij, po aty, fq. 39. (NI) [56] Sipas mendimit shiit, imamt jan t pagabueshm (MO)

Krhs.: El-Maturidij, po aty, fq. 39. (NI) [57] Ndrsa harixhitt prkrahin qndrimin se imami duhet t jet m i miri ndr t gjith muslimant, prndryshe nuk do t ishte i denj ta merrte pozitn e sunduesit. (MO) [58] T jet musliman, i lir, mashkull, i menur dhe i moshs madhore. (MO) Krhs.: El-Maturidij, po aty, fq. 39. (NI) [59] Imam Shafiu konsideron se duhet t ndrrohet ai sundues, i cili i thyen rregullat fetare dhe zhvillon dhun ndaj njerzve. Pr kt arsye, vazhdon ai, asnj fasik nuk mund ta prcjell kt detyr, pasi ai q nuk ka kontroll ndaj vetes, nuk mund ta ket ndaj nnshtetasve t tij. Imami Ebu Hanife sht m tolerant dhe shkon deri te kufiri, kur sunduesi do t lejonte q babai ta kurorzoj vajzn e tij, ather ai duhet t prmbyset dhe t thirret n prgjegjsi (Et-Taftazani, po aty, fq. 186). (MO) [60] Qndrimi i shqiptuar n baz t hadithit t Pejgamberit: Falnu pas do imami qoft ai i mir apo i keq. Dijetart musliman kt qndrim e kan prpunuar deri n detaje. Mutezilitt thon se pas imamit fasik namazi nuk sht i pranuar, sepse ai sht n ndrvend, deri sa nuk pendohet. (MO) Krhs.: El-Maturidij, po aty, fq. 39; Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 281. (NI) [61] Muhammedi a. s. ka thn: Mos ia lni (pa ia fal) namazin (e xhenazes) asnj ithtari t Kibles. N kt qndron pikmbshtetja pr t gjith ata, t cilt thon se musliman sht donjri, i cili n namaz kthehet drejt Kibles. [62] Pejgamberi a. s. e ka ndaluar ofendimin ndaj ashabve: Mos i ofendoni shokt e mi, sepse sikur dikush prej jush t ndaj ar n madhsin e malit Uhud, nuk do ta arrij vlern e tyre. El-Nevbahti konsideron se Abdullah ibn Sebe ka filluar i pari ti ofendoj tre halift e par, pastaj pejgamberin dhe familjen e tij t nderuar, gj q e pranojn edhe shiit t shumt, dhe nj raport i till ndaj disa ashabve ruhet deri n ditn e sotme. Ihsan Ilahi Zahir, Esh-Shia wes-sunne, Lahor, Pakistan, 1981. (MO) Krhs. : Es-Sujuti, po aty, fq. 23 (Ashabt tjer dhe maturia e ashabve). NI) [63] Hadithi i Pejgamberit a. s. sht: N Xhennet do t hyjn: Ebu Bekri, Umeri, Uthmani, Aliu, Talhau, Zubejri, Abdurrahman ibn Awfi, Sad ibn Ebi Vekasi, Sad ibn Zejdi dhe Ebu Ubejde ibn el-Xherrahu. N hadithin tjetr, theksohet se Fatimeja sht e para ndr xhennetlinjt, kurse Hasani dhe Husejni t part ndr t rinjt e Xhennetit. Muhammed Ali ElKutb, El-Asheretul-mubeshsherune bil-xhenneti, Damask, fq. 204. (MO) Krhs.: Es-Sujuti, po aty, fq. 23. (NI) [64] Ithtart e disa fraksioneve, abdestin me mesh, e konsiderojn t gabueshm. Et-Taftazaniu thot: Kush e mohon meshin mbi mestve sht heretik (ehlul-bida). sht pyetur Enes ibn Maliku mbi disa karakteristika t Ehlus-sunnet vel-xhemaatit dhe ka thn: T duhen dhe t respektohen personat (ose dijetart) e vjetr, t mos ofendohen miqt dhe t bhet meshi mbi mestve. El-Kerhi thot se i friksohet heretizmit t atij njeriu, i cili nuk e pranon meshin, sepse hadithet e Pejgamberit a. s. mbi kt jan n shkall t tewaturit. (EtTaftazani, po aty, fq. 188). (MO) Krhs.: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 28; Ebu Hanife, Kitabul-vasijjeh, po aty, fq. 54-55. Ibn Hanbeli thot: Frkimi, meshi mbi mestve, pr udhtarin zgjat 3 dit dhe aq net, kurse pr vendasin vetm nj dit dhe nj nat. Ahmed Ibn Hanbeli, po aty, fq. 20. (NI) [65] N fillim t misionit t tij Pejgamberi kt pije e ka ndaluar, sepse njerzit nga ajo bnin ver, ndrsa kur kjo frik pushoi, e lejoi srish. Shiitt kt pije edhe m tej e mbajn t ndaluar. (Et-Taftazani, po aty, fq. 188). (MO) [66] Kush do t pohonte se mundet, do t bnte mosbesim. Shih: Ibn Tejmijje, po aty, fq. 48-61. (MO) [67] Nj mendim t till e mbajn ekstremistt, duke pohuar se me zbulimin e kuptimeve t fshehta t ajeteve kuranore dhe me arritjen e dashuris s pastr ndaj Zotit, arrihet shkalla ku pushojn t gjitha urdhresat ose ndalesat. (MO)

[68] Shiitt e shumt, batinitt dhe sufistt ekstrem rekomandojn hulumtimin e domethnieve t shumta t Kuranit. Shiitt thon se imamve t tyre, u sht zbuluar bota e sekreteve, sepse ata kt dituri e kan trashguar nga Pejgamberi. (MO) [69] Kt na e japin ta kuptojm ajetet e qarta (muhkem) dhe domethnia e tyre e qart, pr shembull, ringjallja, sepse kush e mohon kt do t bnte mosbesim. (MO) [70] Kjo ka t bj qoft me mkatet e vogla apo t mdha. (MO) [71] Sepse kjo sht shenj e mohimit ose urrejtjes ndaj islamit. (MO) [72] dhe mos e humbni shpresn n mshirn e All-llahut. Vetm mosbesimtart e humbin shpresn n mshirn e All-llahut. Jusuf, 87. (MO) [73] A do t mund t jen t sigurt nga dnimi i All-llahut? Dnimit t All-llahut nuk i friksohet vetm populli, t cilin e pret shkatrrimi. El-Araf, 99. (MO) [74] Muhammedi a. s. ka thn: Kush shkon te falltori dhe e pranon pr t vrtet, at q ai ia profetizon, at ast e ka mohuar Shpalljen t ciln All-llahu ia ka drguar Muhammedit a. s.. (Ebu Davudi, Tibb, 21.) (MO) [75] Wel-madumu lejse bi shejin! T flitet mbi hiin (mbi at q nuk ekziston) (el-madum) sikurse flitet mbi t mundshmen (mumkin) sht absurditet. Mutezilitt mbajn qndrim se madum sht fakti i mundshm i konfirmuar. (MO) Muhammed Abduhu thot: E pamundshmja sipas vetvetes sht ajo q nuk mund t ekzistoj, sepse kategoria e vetme e saj sht mosekzistimi. Sikur ekzistuesja ta prfshinte at q sht e pamundshme, ather vetvetiu kjo do t onte deri te humbja e karakteristiks s mosekzistimit. Joekzistuesja absolute nuk ekziston, as q do t ekzistoj ndonjher. Madje edhe mendjes nuk sht e mundur ti paraqitet njmendsia e saj me ekzistuesen. (Muhammed Abduhu, Risaletut-tewhid, botimi II, El-Kahiretu, 1981, fq. 33-35. (NI) 76 Mutezilitt thon se Zoti nuk e ndrron vendimin e Tij, sepse sikur ti pranonte duat e t gjallve pr t vdekurit dhe veprat e tjera t mira n dobi t tyre, do t detyrohej ta ndrronte caktimin e Tij, gj q sht absurditet. N kundrshtim me qndrimin e tyre, po theksojm: Prej Sad ibn Ubadete transmetohet se i ka thn t Drguarit t Zotit: - M ka vdekur nna, prandaj, cila sadak sht m e mir? Ai u prgjigj: Uji! Pastaj Sadi e hapi bunarin dhe tha: Kt po ia destinoj nns s Sadit. (MO) Sipas El-Eshariut duaja (lutja) destinuar muslimanve t vdekur dhe sadaka e dhn n emr t tyre, pas vdekjes s tyre, arrin deri tek ata dhe u ndihmon. (El-Eshari, po aty, fq. 12). (NI) [77] Mu lutni, Un do tju shprblej! (El-Muminu, 60). (MO) Pejgamberi a. s. ka thn: All-llahu do ta pranoj lutjen e t dmtuarit, qoft ai edhe mos besoft n T. (MO) [78] Kto parashenja dhe disa t tjera, jan t theksuara n hadithet e shumta autentike. Rrall ndeshet ndonj vepr e akaidit e q n t, t mos t flitet mbi temn e theksuar. Krhs.: Omer Nakieviq, po aty, fq. 136 - 139.) (Umjetnicka slika Sudnjeg dana). (MO) Krhs.: Ebu Hanife, Fikhul-ekber, po aty, fq. 32; Es-Sujuti, po aty, fq. 21-22 (Mbi Dexhxhallin dhe ardhjen e Isait a. s.). (NI) [79] En-Nesefiu tregon rreth qndrimit islam mbi punn hulumtuese. Muhammedi a. s. mbi kt ka thn: Nse jep zgjidhje t sakt ke shprblim dhjetfish, e nse gabon ather nj. Gjithashtu shih: Sejjid Ebul-Ala el-Mewdudi, Zakonodavstvo i ixhtihad u islamu, Glasnik VIS-a, nr. 2, 1982, Sarajev, fq. 137. (MO) [80] Es-Sujuti thekson se Melekt, sipas kategorizimit, vijn pas t drguarve t Zotit. Ata jan m t zgjedhur nga njerzit. M i zgjedhuri sht Xhebraili, si theksohet n hadithin q e transmeton Et-Taberaniu. (Es-Sujuti, po aty, fq. 23.) (NI).