Fetvaja

e
Hamas


Autor
Ahmed ibn Abdulhalim ibn Tejmije

Prktheu:
Florian Leli

Botimi elektronik i par 2014

T gjitha t drejtat e librit jan t rezervuara pr prkthyesin. Nuk
lejohet shumfishimi apo botimi i librit pr qllime prfitimi me do
mjet apo form pa leje me shkrim t prkthyesit.



N kt libr, me shprehje t tilla si
fjala e Allahut apo Allahu ka thn
kihen pr qllim ajetet n gjuhn arabe
ashtu si jan zbritur n Kuranin e
ndritur. Ndrsa prkthimi i ajeteve n
gjuhn shqipe sht nj mund njerzor i
mangt dhe i paprkryer.
Ajetet e prkthyera n gjuhn shqipe,
nuk jan fjal e Allahut n realitet, por
nj prcjellje e kuptimeve t fjals s
Allahut me prafrsi, sepse ajetet
kuranore Allahu i ka folur vetm n
arabisht.

Fetvaja e Hamas

3




Parathnie

Hamdi qoft pr m t lartin, sunduesin e qiejve dhe t toks, zotin e Arshit t
madh. Dshmoj se ai sht nj dhe i vetm, zotri i gjithpushtetshm, krijues i
madhrishm, zot i lavdishm.
U lartsoft emri i tij, u bft vullneti i tij, urdhri i tij kur dshiron dika t
bhet sht bhu dhe ajo bhet.
Dshmoj se askush tjetr prve tij nuk meriton t adhurohet. I pari pa filles, i
fundit pa mbares, i larti mbi do gj, i afrti me do gj. I pa shok n emrat e tij, i
pangjashm n cilsit e tij, a mos vall njeh diknd tjetr si ai?!
Nuk e kapin shikimet por ai i kap shikimet. Asnj gjethe nuk bie pa dijen e tij,
asgj nuk i fshihet shikimit t tij, asgj si shpton dgjimit t tij, asgj si ngjason atij
dhe ai sht dgjuesi shikuesi.
E di at q ka qn dhe at q do t jet dhe at q nuk ka qn, nse do t ishte
si do t ishte. E di at q fshehin zemrat, at q e bluan mendja dhe as thrmija m e
vogl nuk i shpton dituris s tij.
E krijoi Arshin e tij me fuqi, pa pasur pr t nevoj. Arshi nuk e mban at por ai
me fuqin e Allahut qndron dhe me vullnetin e Allahut ekziston. U lartsua mbi t pa
shmbllim, ashtu si deshi pa prshkrim, sepse ai sht vepruesi i asaj q dshiron,
askush prej asaj q vepron nuk e pengon.
Dshmoj se Muhamedi sht rob dhe i drguar i tij. Te zoti i tij u ngjit dhe
urdhrat e tij i dgjoi pa perde. E shpalosi t vrtetn, e qartsoi t paqartn, e sqaroi t
dyshimtn, e rrzoi t kotn derisa ajo u zhduk e prmuar.
Dshmoj se ishte i sinqert me umetin, n vend e oi amanetin, i la n
bardhsin e besimit, n natyrshmrin e islamit, pas t cils nuk ka asgj prve
devijimit.
Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi t dhe familjen e tij t nderuar. O
Allah! Paqe dhe bekim o edhe mbi shokt e tij, ruajtsit e akides, prhapsit e besimit,
kandilt e drits dhe t udhzimit.
Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ta dhe kdo q me rrugn e tyre
udhzohet, me dritn e tyre ndriohet, me fen e tyre pajtohet dhe aty ku ata kan
ndaluar ndalohet, sepse ajo q dikur nuk ka qn fe sot nuk mund t jet e till.
Fetvaja e Hamas

4


N vijim, me lejen dhe udhzimin e zotit tim, po paraqes prpara jush kt
punim, t nj kolosi n fe dhe n mendim. Dijetar dhe mendimtar i rrall, riprtrits i
sunetit, nga figurat e ndritura n faqet e historis islame, me t cilin krenohet do
besimtar dhe zemrohet do inatqar.
Ky libr, sht nj orvatje pr t ftuar n anijen e sunetit, at q akoma nuk ka
hipur. Le t zbres nga varka e kulturs greke me t ciln ka humbur navigimin. Le t
hip, akoma sa nuk sht von, n anijen e udhzimit. Sepse ashtu si ka thn edhe
Maliku: Suneti sht si anija e Nuhut. Kush hip n t shpton, e kush mbetet pas,
mbytet.
Shkak i prkthimit t saj ishin than dhe u tha, i gjuajtm dhe na ran, t
cilat kan mbushur faqet e internetit anemban. Sikur flamurtart e ilmul-kelamit t
heshnin, do ta kursenim kohn pr prkthimin e t tjera librave. Por dyshimet e
panumrta dhe akuzat e shumta, nuk na lan shteg dhe rrugdalje tjetr.
Kjo vepr, me lejen e t madhrishmit, sht nj punim i thjesht, q mund ti
shtohet bibloteks s muslimanit, n mesin e librave t tjer t prkthyer nga nxns dhe
student, mbase m t shumt se un n dije dhe m t prgatitur.
Jam mundur q lexuesit t thjesht ti sqaroj disa terma, pr ta futur n vija pr
shtjet e trajtuara. Nuk pretendoj se i kam sqaruar do gj, prkundrazi kjo fetva ka
nevoj pr m shum zgjerime, t cilat mund t na lehtsohen n t tjera botime.
Gjithashtu kam dhn nj rezume t shkurtr pr hadithet e profetit dhe thniet e
dijetarve t selefit. Nuk kam ardhur me gjykime dhe njohuri t reja. Hadithet dhe
etheret e prmendura jan t njohura n mesin e dijetarve, ashtu si sht i njohur
qndrimi i tyre ndaj tyre.
Jam mjaftuar me kthimin e hadithit dhe etherit te librat kryesor, megjithse
mund t jet transmetuar n m shum libra. Shpeshher mund t jem zgjeruar n
prmendjen e disa senedeve dhe burimin e tyre, nisur nga rndsia e tyre. Kjo pr
arsyen e thjesht se pasuesi i sunetit dhe rrugs s selefit, ka nevoj t dij dhe t
prvetsoj disa burime dhe fjal t akides s tij, q ti bj ball dyshimeve dhe panikut
q prhapin esharit dhe maturidit n mesin e tyre.
I bj me dije lexuesit se vepra e paraqitur, sht nj vepr e nj dijetari t njohur
n botn islame. Mendimi dhe fjala e tij ka peshn dhe rndsin e saj. Por nuk sht
kusht q do grm apo fjal q Ibn Tejmija ta ket shkruar, t pajtohemi me t
verbrisht dhe t jet edhe mendimi jon rrjedhimisht.
Gjithashtu trheq vrejtjen se kjo vepr nuk sht pr nivelin e fillestarit. At
mund ta lexoj ai q fillimisht i ka prvetsuar bazat e akides dhe i ka njohur rregullat
kryesore t besimit. Libri nuk sht punuar q t jet vegl n dorn e debatxhiut dhe as
Fetvaja e Hamas

5


argument pr pendn e kalemxhiut. Ai sht nj gur n murin e lart t dijes. Grada e
debatit ka nevoj pr m shum djers dhe m tepr libra dhe nuk arrihet me nj apo dy
punime, me tre apo katr trajtime.
E lus Allahun ta bj na jap dobi prej ktij libri dhe t na i hap dyert e
mshirs s tij dhe portat e njohjes dhe t dituris. Amin.

Mek m 1. 2. 1435 h.
E shkroi: Florian Leli.



Fetvaja e Hamas

6



Jetshkrim i shkurtr
i shejhulislam Ibn Tejmijes

Emri, origjina dhe familja e tij dhe fillimet e hershme.
Ai sht Ahmed ibn Abdulhalim ibn Abduselam ibn Abdullah ibn Hidr ibn
Muhamed ibn Hidr ibn Ali ibn Abdullah ibn Tejmije. Kunja e tij sht Ebu Abas,
ndrsa thirret me epitetin Takijudin.
U lind n vitin 661 h. n nj familje me origjin kurde nga Harani. Babai dhe
xhaxhallart e tij emigruan n Damask n vitin 667h. pr shkak t gjndjes s vshtir
q ishte krijuar n krahinn e Haranit, pas pushtimit t saj prej tatarve.
Familja e tij ishte nj djep i dijes dhe i kulturs islame. Babai i tij Abdulhalim
ibn Abduselami (627-682h) ishte nj fakih hambeli dhe hatib i njohur. Ibn Kethiri e ka
cilsuar at si: Muftiu rreth shtjeve t fraksioneve islame dhe njohsi i thell i tyre.
Posedonte shum virtyte t larta dhe vlera t shumta.
1

Ndrsa Ibn Shakir Ketbiu e ka prshkruar me fjalt e tij: Ishte imam n tefsir.
Shquhej pr njohjen e medhhebit (hambeli), pr njohjen e mospajtimeve, n akide, n
gjuh dhe n gramatik arabe. Kishte njohuri t thella pr aritmetikn, algjebrn dhe
gjeometrin dhe n shum lmi t tjera. N ann tjetr ai ishte njeri me moral t lart
dhe i dashur
2

Ndrsa gjyshi i tij Abduselami (590-652h), q thirrej edhe si Ebu Berekat
Mexhdudin ibn Tejmije, sht aq i njohur sa nuk ka nevoj pr fjal t shumta. Fakih
hambeli dhe usulist i njohur. Hartuesi i librit t famshm El munteka min ehadithil
ahbar t cilin e ka shpjeguar Sheukani n librin e njohur Nejlul eutar. Vet Shukani
n parathnien e librit t tij e lavdron imam Mexhdudin ibn Tejmijen me lvdata t
larta, madje duke e quajtur edhe muxhtehid absolut, grad q nuk para prdoret kollaj n
mesin e fukahave.
Prej veprave t tij El ahkamul kubra nj enciklopedi n disa vllime rreth
dispozitave fetare.
Dhehebiu shprehet pr t: Ishte imam i plot, i pashok n kohn e tij. Ishte kok
n fikh dhe n usul dhe shum i fort n dijen e hadithit dhe intrepretimin e tij.

1
El bidaje uen nihaje, (3/303).
2
Ujunut tarih, 22/339.
Fetvaja e Hamas

7


Gjithashtu kishte dije t thell rreth tefsirit dhe kiraeteve t Kuranit.
1

T njohur n mesin e shujuhve kan qn edhe tre vllezr t shejhul-islam ibn
Ibn Tejmijes, t cilt ishin:
1) Vllai i tij nga nna e tij, Bedrudin Muhamed ibn Halid Haraniu (650-717h).
Fakih dhe msues i fikhut.
2) Zejnudin Abdurrahman ibn Abdulhalimi. (663-747h). Zahid, asket dhe
tregtar. Qndroi me Shejhul-islamin n burg n Aleksandri dhe n Damask pr ti
shrbyer.
3) Sherefudin Abdullah ibn Abdulhalimi (666-727h). Ishte dijetar me dije t
thell. Udhtoi me shejhul-islam Ibn Tejmijen n Egjipt dhe u shqua pr debatet me
kundrshtart e tij.
Q n fmijri Ibn Tejmije u dallua pr memorie t fort, mprehtsi dhe zgjuarsi.
Msimet e para i morri nga vet babai i tij. M pas msoi dhe e morri dije nga dijetar t
njohur hanbeli dhe shafi, si puna e:
1- Sherefudin Makdesi (622-694h) Shejhu dhe muftiu i shafive n kohn e tij
dhe hatib i njohur i Damaskut.
2- Muhamed ibn Abdulkavi ibn Bedrani. Fakih dhe gramaticien i njohur, prej t
cilit Ibn Tejmije prvetsoi shkencat e gjuhs arabe.
3- Takijudin Vasitiu (602-692h), prej dijetarve hambeli n lagjen Salihije.
4- Muhamed ibn Ismail Amidiu. Nga dijetart e Egjiptit.
5- Menxha ibn Uthman Menxha Tenuhiu (631-695h). Prej tij Ibn Tejmija morri
dhe studioi fikhun.
6- Abdurrahim ibn Muhamed Alethiu (612-685).
7- Halla e Ibn Tejmijes, Situdar bint Abduselami. Ka transmetuar prej saj
hadithe.
Q n moshn nntmbdhjet vjeare, zuri postin e msuesit dhe muftiut n
medhhebin hanbeli. N vitin 683h zvendsoi babain e tij n postin e msuesit n
shkolln Darulhadith duke mbajtur leksione t rregullta n t.
Ibn Kethiri, duke prshkruar leksionin e par t Ibn Tejmijes n kt shkoll
shprehet: N kt leksion prezantoi Kadikudati i shafive Behaudin ibn Zeki, shejhu
shafi Taxhudin Gazeviu, shejh Zejnudin ibn Murahili dhe Zejnudin ibn Menxha nga
hambelit. Ishte nj leksion i papar. Shejh Taxhedin Fezari e ka shkruar me dorn e tij

1
Marfetul el kurra el kibar, (2/654)
Fetvaja e Hamas

8


pr shkak dobive t shumta ....
1


Xhihadi dhe veprimtaria fetare.
Hulumtuesi i jets dhe veprimtaris s shejhul-islam Ibn Tejemijes, ka pr t
gjetur te personaliteti i tij nj kolos t mendimit, jo vetm n aspektin teorik por edhe n
at praktik.
Ibn Tejmije ishte nj person i palodhur n thirrjen islame dhe i angazhuar n t
gjitha drejtimet. Shum i prgatitur nga ana profesionale, ai u shndrua shum shpejt n
nj dijetar q synohej nga t gjith. I dashur me njerzit dhe duke jetuar n mesin e tyre,
shum shpejt i fitoi zemrat e tyre dhe emri i tij u b i njohur te prkrahsit dhe te
kundrshtart e tij.
Veprimtaria e tij fetare duket qart n librat voluminoz q la pas. Diapazoni i
gjr dhe njohurit e thella n fushat dhe lmit e ndryshme t dituris kuptohen leht
n shkrimet dhe prpilimet e tij.
Me mendimin e tij t lir dhe t hapur, Ibn Tejmije na paraqitet n veprat e tij si
nj kritik fetar i fraksioneve t ndryshme islame dhe joislame. Kritik i historis islame
dhe evolimit t fraksioneve historike, si vrehet qart n veprn e tij Minhaxhul
itidal ku kritikon bazat dhe parimet mbi t cilat rafidit bazuan medhhebin e tyre.
Njohs i disa gjuhve t huaja dhe i literaturs greke dhe persiane. Njohs i
sekteve t ndryshme ifute dhe t krishtere. Kjo i dha nj shtys m shum pr t
shkruar dhe hartuar vepra rreth krishtrizmit dhe feve t tjera. Vepra e tij voluminoze
El xheuabus sahih, kritikon mendimin dhe besimin e krishter, bazuar n fakte dhe
citate t marra nga vet literatura e tyre. Fatkeqsisht kjo vepr nuk ka arritur n kohn
ton e plot.
Msues i palodhur. Me merit e fitoi titullin shejhul-islam q do t thot
dijetari i islamit. Titull me t cilin vazhdon t thirret si te prkrahsit e tij, ashtu edhe
te kundrshtart e tij.
Nse produkt i veprimtaris s tij do t ishin vetm nxnsit e tij t ngusht
athere do t ishte e mjaftueshme pr t dshmuar vlern dhe rndsin e tij. Nga dora e
tij lindi dhe u formua nj plejad e art dijetarsh. Prej tyre:
1) Ibn Kajimi vd. 751 h.
2) Dhehebiu, vd. 748h.
3) Ibn Kethiri vd. 774h.

1
El bidaje uen nihajeh, (13/303).
Fetvaja e Hamas

9


4) Ibn Abdulhadi, vd. 744h.
5) Umer ibn Ali Bezari, vd. 749h.
6) Jusuf ibn Abdurrahman Muzemiti, vd. 742h.
7) Kadiu Ibn Kadilxhebel, vd. 771h.
8) Ibn Fad Umeriu, vd. 749h.
9) Muhamed ibn Menxha, vd. 724h.
10) Jusuf ibn Mahmud Betiu, vd. 726h.
11) Muhamed ibn Muflih Hanbeliu. Autori i librit El furu, vd. 763.
E shum t tjer. Secili prej ktyre dijetarve sht nj faqe m vete n dije dhe
ka nevoj pr jetshkrim t veant.
Por Ibn Tejmije nuk u ndal n kufinjt e veprimtaris akademike dhe shkencore.
Jeta e tij ishte nj mishrim i muxhahidit dhe aktivistit t paepur.
N vitin 693h ndodhi ngjarja e t krishterit Asaf ibn Hixhit, athere kur ofendoi
profetin. Athere Ibn Tejmije me shejh Zejnudin Farikiun u ngritn dhe shkuan te emiri
i Damaskut. N kt ngjarje ndodhn precedente dhe sprova pr kta dy dijetar, derisa
ky i krishter u ekzekutua.
N vitin 699h sbashku me xhematin e tij ndrmori nj aksion pr thyerjen e
bareve dhe vendeve ku servireshin pije alkolike dhe zbatuan disa ndshkime ndaj disa
pronarve t bareve.
Prej tyre qndrimi q Ibn Tejmije mbajti ndaj sulltan Nasirit gjat mbledhjes q
sulltani mbajti me dijetart n Egjipt. Veziri i sulltanit krkoi mendimin e dijetarve pr
heqjen e veshjeve t posame pr ifutt dhe t krishtert n kmbim t pagess.
Dijetart heshtn. Askush nuk e ngriti zrin prve Ibn Tejmijes, i cili foli ashpr, derisa
sulltani e refuzoi krkesn e t krishterve.
N ditn e xhuma 17 sheval 697h. shejhu mbajti nj tubim t madh pr nxitjen e
njerzve pr xhihad, duke sqaruar gradn dhe vlern e xhihadit dhe muxhahidve.
N vitin 699h. mbajti qndrimin e tij t njohur ndaj Kazanit, komandantit t
ushtris tatare, e cila kishte rrethuar Damaskun. Ibn Tejmija ishte personazhi kryesor n
negociatat q u mbajtn me Kazanin, deri sa ushtria tatare e ngriti rrethimin e Damaskut
dhe u kthye.
N vitin 700h. mbrritn lajme se ushtria tatare po marshonte drejt Damaskut pr
pushtimin e tij. Njerzit t tmerruar u prgatitn pr emigrim n Egjipt. Ktu del n pah
personaliteti i fort i Ibn Tejmijes, n qetsimin e njerzve dhe urdhrimin e tyre pr
durim dhe qndrim dhe ndalimin e braktisjes s Damaskut, q t mos bjer n dor t
Fetvaja e Hamas

10


armikut.
Ai ishte nj prej delegatve q shkuan te sultani i Egjiptit dhe e urdhruan pr
prgatitjen e ushtris pr xhihad derisa sulltani u bind dhe filluan prgatitjet pr daljen e
ushtris islame.
Ibn Kethiri n prshkrimin e ktyre ngjarjeve thot: N fillim t muajit sefer
erdhn lajme se ushtria tatare po marshon drejt Shamit dhe se n plan kan edhe
ekspasionin e Egjiptit. Njerzit u shqetsuan dhe u dobsuan m shum se m par dhe
humbn logjikn, aq sa zun t largohen n drejtim t Egjiptit, Shobekut apo n disa
kala t tjera t sigurta.
mimi i udhtimit pr n Egjipt me gomar, arriti 500 dirhem, ndrsa udhtimi me
deve 1000 dirhem. U shitn mallrat dhe paisjet dhe rrobat e shtrenjta me mimet m t
lira.
Shejh Takijudin ibn Tejmije n datn 2 sefer, mbajti msimin e tij n xhami, ku i
nxiti njerzit pr daljen n luft. U prmendi ajetet dhe hadithet rreth xhihadit dhe i
ndaloi prej largimit. I nxiti pr shpenzimin e pasurive pr mbrojtjen e muslimanve dhe
t vendeve t tyre dhe pasurive t tyre dhe se pasuria q shpenzohet pr emigrim nse
do t shpenzohej pr xhihad do t ishte m mir.
E obligoi xhihadin kundr tatarve kategorikisht dhe kto fjal i prsriti n
shum kuvende t tjera.
Pastaj u lshua urdhr q askush t mos largohej (nga Damasku) prvese me
urdhr dhe leje nga sulltani. Pastaj njerzit ndaluan prej emigrimit dhe u qetsuan ...
... Ibn Tejmije m pas shkoi te zvendsi i sulltanit n Sham dhe i urdhroi q t
qndronin dhe t tregoheshin t fort dhe e kaloi natn tek ata. Pastaj e zgjodhn si
delegat pr te sulltani q ta nxiste pr t ardhur. Kshtu u nis pr n Kajro dhe e arriti
sulltanin pasi kishte hyr n qytet dhe ushtart ishin shprndar. Mirpo Ibn Tejmije u
takua me sulltanin dhe e nxiti q t prgatiste ushtrin pr n Sham dhe u tha: Nse i
ktheni shpinn Shamit dhe nuk e mbroni, athere ne do t zgjedhim nj sulltan t
pavarur q ta fortifikoj dhe ta mbroj at dhe prfitimet e shtetit do ti takojn atij n
koh paqeje. Vazhdoi tu bnte presion derisa ushtria u drgua pr n Sham.
1

N vitin 702h. morri pjes n betejn e njohur t Shakhabit, n t ciln sulltan
Kalauni dhe muslimant thyen ushtrin tatare. N kt betej Ibn Tejmije dhe xhemati i
tij luajtn nj rol t rndsishm.
N kt betej Ibn Tejmije betohej pr Allahun prpara komandantve t
ushtris dhe prpara njerzve se kt her ata do t ishin fitimtar. Komandantt i

1
El bidaje uen nihaje (14/14).
Fetvaja e Hamas

11


thoshin: Thuaj me lejen e Allahut. Athere ai thoshte: Me lejen e Allahut si vrtetim dhe
jo si dyshim, si e prmend Ibn Kethiri n El bidaje uen nihaje.
N vitin 704h. u nis me xhematin e tij pr nj ekspedit ushtarake n malsin e
Xherdit dhe Kesravanijes kundr rafidive dhe u krkuan pendim nj pjese t madhe prej
tyre dhe i detyruan q t praktikojn obligimet islame.
N vitin 705h Ibn Tejmije niset sbashku me nj pjes t ushtris me n krye
zvendsin e sulltanit kundr druzve dhe rafidive dhe Allahu ju dhuroi sukses dhe
triumf ndaj tyre.
N vitin 712h. doli me sulltan Kalaunin pr nj fushat xhihadi n rrug t
Allahut, pasi u lirua nga burgu dhe shptoi prej fitnes s njohur q i ndodhi n Egjipt.
E shum beteja dhe veprimtari t tjera t cilat dijetart i kan prcjellur me
detaje n librat e historis, sidomos nxnsi i tij Ibn Kethiri i cili i ka prmendur kto
ngjarje me hollsi n librin e tij t njohur El bidaje uen nihaje.

Sprova dhe vdekja e tij.
do njeri q arrin n gradn e Ibn Tejmijes patjetr do t urrehet dhe
armiqsohet prej njerzve t shumt. Ai u sprovua me burg disa her n jetn e tij pr
shkak t trillimeve t shpirtligve dhe pr shkak t mendimeve t tij, t cilat n disa
raste, ishin n kundrshtim me modelin e ngurt t dijes, i cili mbizotronte n mendjet e
disa njerve me influenc n at koh.
Sprovat dhe burgosjet q provoi ishin t shumta dhe kan nevoj pr trajtim t
gjr. Prej tyre sprova e fetvas s Hamas, e cila po i paraqitet lexuesit shqiptar n kt
botim.
Sprova dhe burgosja e fundit ndodhi n vitin 726h. pr shkak t nj fetvaje t
hershme t shejhut ku e ndalonte udhtimin pr n varret e evlijave. Kundrshtart e
shejhut, ja paraqitn kt fetva mkmbsit t sulltanit n Damask, t deformuar dhe t
ndryshuar, kinse Ibn Tejmije cnonte vlerat e vet profetit dhe t profetve t tjer.
N datn 6 shaban 726h. u arrestua me urdhr t mkmbsit t sulltanit dhe u
burgos n kalan e Damaskut. Me t n burg hyri edhe vllai i tij Zejnudini q ti
qndronte pran dhe ti shrbente.
Pak nga pak u privua nga shum gjra. Fillimisht u privua nga vizita e nxnsve
t tij. Pastaj u dha urdhr q t nxirreshin t gjitha mjetet e shkrimit nga qelia e tij, n
mnyr q t mos shkruante libra. Pjesn e mbetur t jets e kaloi n adhurim dhe me
lexim Kurani. Njzet dit para vdekjes e goditi nj smundje nga e cila gjeti vdekjen. I
mbylli syt n datn 20 dhulkade 728h. n moshn 67 vjeare. Allahu e mshiroft me
Fetvaja e Hamas

12


mshir t madhe.

Fjalt e dijetarve pr Ibn Tejmijen.
Pr t mbledhur lvdatat e dijetarve pr Ibn Tejmijen do t duheshin vepra dhe
vllime. Prandaj nuk dshiroj t zgjatem shum, pr t mos e lodhur lexuesin. Mjafton
t sjell nj dshmi nga nxnsi dhe i apasionuari pas tij imam Shemsedin Dhehebiu.
Kjo pr dy arsye. E para nisur nga fakti se Dhehebiu dshmon dika t ciln e ka par
dhe dgjuar, pas vdekjes s shejhut _Allahu e mshiroft_.
S dyti sepse Dhehebiu e ka kritikuar profesorin e tij n disa pika gjat jets s
tij. Ai q e njeh relatn mes nxnsit dhe msuesit, e kupton me bindje se kshilla e
Dhehebiut ka tjetr prizm dhe synime. Nuk mund ti kyim gojt e dashakeqsve dhe
as ti thyejm kalemt e t padrejtve. Nse kshilla ka qn gjat jets, athere lvdatat
kan qn pas vekjes. Shumica e lvdatave t Dhehbiut pr shejhun e tij, jan n trajtn
e kohs s shkuar, pr ditt q kan kaluar. Si n librin q Dhehebiu ka shkruajtur pr
shujuht e tij Muxhemul shujuh ashtu edhe n libra dhe transmetime t tjera,
Dhehbiu ka folur pr shejhun e tij si askush tjetr, ashtu si e kishte kshilluar
pr kto pika gjat jets. Sepse dashuria dhe drejtsia pr nj person, nuk duhet t na
shtyj pr pranimin e t pavrtets. Ashtu si edhe gabimi n disa pika, nuk ja heq askujt
meritat q i takojn.
Nse kjo sqarohet, athere do sqarohet edhe pretendimi i pavler se Dhehebiu
sht kthyer dhe e ka braktisur shejhun!! Ndrkoh q lvdatat e tij kan qn pas
vdekjes. Apo mos vall kshilln drejtuar shejhut t tij, ja kishte drguar n varr!! Pr t
mos u zgjatur, -se nuk ja vlen t merremi m tepr-, po paraqesim pr lexuesin nj
shmbull t fjalve t Dhehebiut pr shejhun e tij.
Thot: ... derisa arriti t bhej nj nga dijetart e mdhenj akoma kur msuesit
e tij ishin gjall. Veprat e tij n kt koh e kalojn numrin e katr mij kurrasesh
1
. E ka
komentuar Kuranin pr dy vjet rresht n ditt e xhuma vetm nga memoria e tij.
Shklqente nga zgjuarsia.
Transmetimi i tij i hadithit ka qn i shumt, ndrsa dijetart nga e morri
hadithin e kalonin numrin e 200 shejhave.
Njohja e tij e tefsirit ishte kulm i njohjes. Ndrsa pr memorizimin e hadithit dhe
transmetuesit e tij dhe njohjen e t saktit dhe t pasaktit ishte i paarritshm.
N citimin e fikhut dhe t mendimeve t sahabve dhe tabinve, pa folur pr
katr medhhebet, nuk krahasohej me asknd.

1
Kurrasi sht nj tip fletoreje e mesme e cila prdorej pr t shkruar n kohn e tyre.
Fetvaja e Hamas

13


Ndrsa pr njohjen e fraksioneve dhe feve dhe n njohjen e akides dhe ilmul-
kelamit, un nuk njoh asknd t jet i barabart me t ... .
Ishte nj mrekulli e vrtet pr sa i takon zgjuarsis dhe perceptimit. Kok n
njohjen e Kuranit, sunetit dhe mospajtimet e njerzve. Det n transmetime. M i rralli i
kohs s tij ... .
Lexoi dhe msoi dhe u shqua n hadith, fikh aq sa ishte i aft pr mbajtje
leksionesh dhe pr fetva q n moshn 17 vjeare. U shqua n lmin e tefsirit, usulit
dhe n t gjitha lmit e islamit, n baza dhe n detaje, t hollsishmet dhe
siprfaqsoret, pa folur pr njohjen e shkencs s kiraeteve.
Nse flet n tefsir ai sht flamurtari i ksaj dije. Nse prmenden fukahat
athere ai sht muxhtehidi absolut. Nse sillen hafizat (e hadithit) ai fliste dhe ata
heshtnin, ai vazhdonte t fliste e ata e qepnin, pastaj e mbyllte fjaln kur kishte akoma
t thoshte ndrsa ata kishin falimentuar.
Nse prmendeshin kelamistt ai ishte m i rralli n mesin e tyre dhe tek ai
mbaron dija e tyre. Sikur filozoft ti vinin me Ibn Sinn n krye kishte pr ti thyer dhe
do ti drrmonte. Do tua irrte fytyrn e vrtet dhe do ti demaskonte pllitjet e tyre.
Kishte dije t thell n gjuhn arabe n morfologji dhe n gramatik. Ishte nj
kolos m i madh sesa ta prshkruaj at fjala ime apo t dshmoj pr t lapsi im ...
Sikur t m krkohej t betohesha pr Allah mes Ruknit (t Qabes) dhe mes
mekamit (t Ibrahimit) kisha pr tu betuar pr Allah se syt e mi nuk kan par ndonj
si puna e tij. Jo pasha Allahun, as ai vet nuk ka par n dije si puna e vetes s tij.
1



1
El ukudu ed durrijeh, fq: 22-25.
Fetvaja e Hamas

14



Paraqitje e shkurtr e fetvas s Hamas.

N realitet, kjo fetva nuk sht nj libr i mirfillt. Ajo sht prgjigje e nj
pyetje drejtuar shejhut nga banort e Hamas n vitin 698h. Hamaja sht nj qytet
sirian n mesin e Siris, m konkretisht mes Himsit dhe Halebit.
Le ta lm vet Ibn Tejmijen t na rrfej pr rrethanat e prpilimit t ksaj
fetvaje: Un jam pyetur para shum kohsh, nga fundi i viteve 690-t, pr ajetet dhe
hadithet e transmetuara rreth cilsive t Allahut, pr nj pyetje t ardhur nga Hamaja. E
orientova pyetsin te tjetrkush, por ai kmbnguli duke prmendur q ata duan
prgjigje vetm prej teje.
Athere e shkruajta kt prgjigje mes dreks dhe ikindis. Aty prmenda
medhhebin e selefit dhe t imamve dhe bazimin e tij n Kuran dhe sunet, i cili
prputhet me natyrn q Allahu i ka krijuar njerzit. Qartsova edhe disa argumente
logjike t kuptueshme. Sqarova detyrimin e shmangies prej xhehmive mohues dhe skajit
tjetr q jan prngjasuesit shmbllyes ....
1

Nuk ka dyshim q kjo fetva sht e shejhul Islamit dhe askush nuk e ka mohuar
autorsin e tij. Ajo sht ruajtur n kopje t ndryshme dhe disa pjes t saj i kan
prmendur edhe nxnsit e Ibn Tejmijes. Prej tyre Ibn Abdulhadi n librin e tij El
ukudud durrijeh. Disa pjes t saj i ka cituar edhe Shihabudin Halebiu, nj eshari q ka
shkruar nj replik ndaj fetvas s Hamas.
Vlera e ksaj fetvaje kthehet te lehtsia e saj, sepse ajo sht nj fetva q i
drejtohet publikut t gjr dhe muslimanve q nuk jan thelluar aq shum n shtjet e
ilmul-kelamit, por q nga ana tjetr jan ndikuar negativisht nga kelamistt e ndryshm
t cilt i kishin dhn publikut nj prfytyrim t deformuar t akides s selefit t ktij
umeti.
Duket qart q kjo fetva nuk i drejtohet nj publiku t painfluencuar nga ilmul-
kelami, prandaj Ibn Tejmija futet n shum shtje t ilmul-kelamit por ose n mnyr
siprfaqsore, ose n nj nivel t mesm, t kuptueshm pr publikun dhe muslimant e
ktij niveli, t cilt n realitet prbnin shumicn e shoqris islame n at koh.
Ktu qndron edhe sekreti i sprovimit t Ibn Tejmijes pr shkak t ksaj fetvaje,
m shum se sprovimi i tij pr shkak t disa librave t tjer, t cilat mund t ishin shum
her m t thell n mendim, m t ashpr n kritik dhe m t fort n kundrprgjigje
ndaj kelamistve, sesa kjo fetva e shkurtr. Libra t till qndronin larg nivelit t

1
Kto fjaln jan cituar nga parathnia e librit Nakdut tasis, vll. 1, fq. 4-6.
Fetvaja e Hamas

15


publikut t gjr t asaj kohe dhe prej tyre nuk mund t prfitonte dokushdo por vetm
ndonj nxns dije apo dijetar. Prandaj ndikimi i tyre n publik nuk ishte i drejtprdrejt
dhe as i menjhershm.
Ndrsa kjo fetva bri buj me t madhe n auditorin e asaj kohe dhe u prhap
shum shpejt n mjaft zona t Shamit, madje edhe n Irak dhe Egjipt. Ajo hyri shpejt n
zemrat e shum njerzve pr shkak t lehtsis dhe qartsis s saj.
Kjo buj e madhe, n nj ambient t influencuar prgjithsisht nga esharit, ishte
nj humbje e madhe pr kelamistt eshari. Prandaj edhe kundrgoditja e tyre u drejtua
pikrisht ndaj ksaj fetvaje. Madje edhe n sprovat e mvonshme t Ibn Tejmijes,
rihapej nga fillimi shtja e fetvas s Hamas.
N fillim t ksaj parathnie, Ibn Tejmije sqaron bazat kryesore dhe arsyet q e
shtyjn nj musliman pr pranimin e akides ashtu si ka ardhur nga brezat e par, pa
pasur nevojn e bazimit te metodat e kelamistve pr disa arsye t thjeshta:
1) Sqarimin e shtjeve kryesore t akides e ka marr prsipr vet i drguari i
Allahut , i cili ka qn i drguar te njerzit pikrisht pr kt qllim. Sepse detyra
kryesore e profetve sht udhzimi i njerzve te zoti i tyre. E prderisa njohja e zotit
sht pika kulminore e imanit, athere sht absurde q i drguari i Allahut ti lej
muslimant t orientuar dhe me dyshime n kt shtje.
2) I drguari i Allahut ka qn i prkryer si n oratorin e tij, ashtu edhe n
dijen e tij, ashtu edhe n dshirn pr t udhzuar umetin e tij. Sepse ai ka qn m i
madhi profet q Allahu ka drguar pr njerzimin. E nse dituria, oratoria dhe dshira
e udhzimit mblidhen te nj person athere edhe prcjellja e dijes prej tij do t jet n
formn m t prkryer. E kur dituria, oratoria dhe sinqeriteti jan n kulmin e prsosjes,
athere edhe dija e prfituar prej ktij njeriu do t jet n kulmin e qartsis dhe t
prsosjes.
3) Nse sqarohet kjo athere sahabt q kan transmetuar dijen nga msuesi i
tyre i prkruar, na kan transmetuar t tjera njohuri nga ato q jan prhapur n mesin e
kelamistve t mvonshm. Edhe nxnsit e sahabve; tabint, na kan prcjellur t
tjera njohuri dhe botkuptime q dallojn nga njohurit e kelamistve.
4) Dija e kelamit, burimin e ka te kulturat pagane joislame, si kultura pagane
greke, kultura perse dhe ajo indiane. Madje n zanafillat e saj ka qn e infiltruar nga
faktori ifut dhe e ndikuar indirekt prej tij. Athere ajo nuk mund t shrbej si baz pr
njohjen e temave t akides.
5) Ilmul-kelami ka lindur n nj periudh relativisht t von. Fillesat e tij kan
qn diku aty nga fundi i shekullit t dyt. Ndrsa prhapja e tij me prmasa t gjra
kthehet n fillimet e shekullit t tret. Pra akidja islame nuk ka nevoj pr ilmul-kelamin
Fetvaja e Hamas

16


q t kuptohet, sepse brezi i sahabve dhe tabinve kishte kaluar dhe askush prej tyre
nuk e njihte ilmul-kelamin.
6) Kelamistt n qndr t vmendjes kan vendosur logjikn. Mirpo kriteret
dhe bazat e tyre logjike jan shum t luhatura. Mospajtimet e tyre n shtjet logjike
kan marr dhen. N do tem q studjojn, m shum ngren dilema sesa sqarojn
probleme. Prandaj shumica e kelamistve kan pasur luhatje t mdha dhe oshilacione
n dijen t tyre. Madje vet kelamistt e mdhenj e kan pranuar q ilmul-kelami nuk na
jep nj dije kategorike t forms s prer por thjesht disa krahasime t logjiks analitike,
maksimumi i t cilave mund t ngjiten n rangun e dijes s pranueshme.
E shum baza t tjera logjike dhe rregulla besimi t kuptueshme dhe t
perceptueshme pr masat e gjra t muslimanve. Megjithse ai shprehet se sht i
vetdijshm q kelamistt kan shum dyshime n kto pika, mirpo n kt fetva t
shkurtr ai po prpiqet t sqaroj vetm disa baza t prgjithshme. Kjo ishte pjesa e
par e ksaj fetvaje.
N pjesn e dyt Ibn Tejmije na paraqet shum fjal dhe thnie t selefit t
umetit. Si i kan trajtuar ata shtjet e cilsive. far kan pohuar prej cilsive dhe far
kan mohuar. Si ka qn reagimi i tyre me grupet e ndryshme kelamiste, si xhehmit,
mutezilit apo rrymat e tjera.
Ktu Ibn Tejmije citon shum fjal t ndryshme nga imam t njohur t fes,
imameti i t cilve sht i pranuar nga t gjith. Ai gjithashtu na bn me dije q pr
hatr t moszgjatjes s ksaj fetvaje, sht i detyruar t mjaftohet me nj pjes shum t
vogl t ktyre thnieve dhe transmetimeve.
N pjesn e tret, Ibn Tejmije citon shum citate prej dijetarve sufi t ndryshm
dhe prej disa personaliteteve esharinj t brezave t tyre t hershm (shekulli i katrt),
apo prej brezave t mesm (shekulli i pest). Kjo pr ti treguar lexuesit se mendimet q
qarkullojn n duart e sufive dhe esharive n kt koh, njher e njkoh kan qn
klasifikuar si mendime t xhehmive dhe t mutezilive. Esharit dhe sufit e kohs s Ibn
Tejmijes kan qn shum her m ndryshe n trajtimin e ktyre shtjeve sesa imamt
e tyre n vet medhhebin e tyre.
N fundin e ksaj pjese Ibn Tejmije trheq vrejtjen se nuk sht kusht q ai t
pajtohet me t gjitha thniet e esharive q ka cituar, por ai thjesht dshiron tu tregoj
njerzve pr evolimin e madh q ka ndodhur n medhhebin eshari me kalimin e
dekadave.
N pjesn e katrt, Ibn Tejmije rikthehet edhe njher n disa rregulla logjike
dhe gjuhsore pr kuptimin e prmbajtjes kuptimore t ajeteve t cilsive. Ai prpiqet t
largoj dyshimet q kan disa njerz rreth mosprputhjes s ajeteve me njri-tjetrin, pr
Fetvaja e Hamas

17


ta mbyllur kt fetva t shkurtr me nj klasifikim t prmbledhur t grupeve dhe
rrymave t ndryshme n shtjen e cilsive.
Duket edhe nga tematika e prmbledhur e ksaj fetvaje se ndikimi i saj n
ambjentin islam ishte m i fort se librat e ndrlikuar q kundrshtonin ilmul-kelamin.
Goditja e kelamistve n pikn m t fort t tyre; logjikn, rrzimi tezave t esharive t
mvonshm nga vet librat e esharive t hershm, shkputja e lidhjes s akides esharie
n shjen e cilsive nga Kurani dhe suneti dhe thniet e selefit, lidhja e ilmul-kelamit
me nj burim pagan joislam, t gjitha kto uan n nj reagim t fort dhe t
menjhershm t kelamistve.
Ata hartuan nj replik t shpejt kundr ksaj fetvaje dhe e ngritn shtjen te
organet gjykuese t asaj kohe, t cilat pr hir t realitetit, ishin t ndikuara prej faktorit
eshari dhe rrethit sufist t kohs. Megjithse akuza e formuluar ishte e pabaz dhe
deformim i qllimshm i fjalve dhe nnkuptimeve t Ibn Tejmijes. N t kishte trillime
t pabaza dhe t paqna. E megjithat nuk e patn t leht t gjenin kadi q t merrte
prsipr akuzn e tyre. Derisa pas shum ndrhyrjesh dhe kmbnguljesh, kadiu hanefi
Xhelaledin Hanefiu pranoi ta merrte n shqyrtim kt shtje.
Athere ai shkoi n shkolln e Darulhadith ku jepte msim Ibn Tejmija dhe
krkoi takim me t, por nuk u takua dot. Pastaj krkoi q ti paraqitej n gjykat por Ibn
Tejmija nuk u paraqit, por i drgoi nj shkres ku i shkruante: shtjet e akides nuk
jan kompetenc e ofiqit tnd, sepse sulltani t ka vendosur q t gjykosh mes njerzve.
Ndrsa ndalimi nga e keqja nuk sht kompetenc e kadiut.
Kur kjo shkres i arriti kadiut hanefi, njerzit e nxitn m shum kundr shejhut
dhe i dhan zemr m tepr, prandaj morri vendim q t thirrej n tregje pr
pavlefshmrin e akides s Ibn Tejmijes.
Athere kur kto lajme i ran n vesh mkmbsit t Damaskut; Sejfedin
Xhakanit, urdhroi q t anullohej vendimi i kadiut hanefi dhe i doli n mbrojtje
shejhut, madje nxorri urdhr pr arrestimin e disa prej shkaktarve t ksaj rrmuje, t
cilt nxituan t fshiheshin.
Ditn e xhuma, shejhu mbajti msimin e prjavshm n tefsir dhe pas msimit u
uln me gjith kadiun shafi Imamedinin dhe nj grup dijetarsh pr t shqyrtuar fetvan
e Hamas. Pasi u lexua e gjith fetvaja dhe pas disa sqarimeve q shejhul islami u bri
pikave t paqarta, apo pyetjeve t t pranishmve dhe pas nj debati t gjat, kadiu shafi
u prononcua se kushdo q do t flas kundr shejhut, ai do t ndshkohet.
Kshtu morri fund kjo sprov q u krijua pr shkak t ksaj fetvaje, ku shejhu
doli triumfuator.
Reagimet e tjera ishin nprmjet kundrprgjigjeve n kuvendet e dijes dhe
Fetvaja e Hamas

18


nprmjet shkrimeve t ndryshme. Replika e vetme
1
q sht shkruar kundr fetvas s
Hamas, ka qn replika e Shihabudin ibn Xhehbel Halebiut, nga fukahat shafit. I
njohur si fakih dhe i shquar n fikhun shafi, por jo pr shtjet e ilmul-kelamit, prandaj
edhe replika e tij nuk ishte e nivelit t pritur.
Libri n fjal sht i vogl n prmasa, madje pak m i shkurtr se vet fevaja e
Hamas t Ibn Tejmijes. Fjalt q ai citon prej Ibn Tejmijes n kt libr mund t zen
50% t librit. Pra fjalt e Shihabudin Xhehbelit zn jo m shum se gjysmn e librit, q
sht pak pr nj replik me dije, sidomos kur edhe prmbajtja e fjalve t vet Ibn
Xhehbelit, m shum humbet n llumin e akuzave t Ibn Tejmijes si person, sesa merret
me shqyrtimin e shtjeve me baz fetare.
Un e kam lexuar replikn e tij, n Tabakatush shafiije t Subkiut dhe pr hir
t s vrtets niveli i saj sht nn nivelin e dijetarve eshari t kalibrit t lart dhe me
shum gabime. Autori gabon shum shpesh gabime t pafalshme dhe nuk i
kundrprgjigjet Ibn Tejmijes me t njjtn monedh, por m shum bazohet n lojra
fjalsh dhe jo n transmetime t besueshme prej dijetarve t hershm.
Prej gabimeve t tij ishte edhe fjala e Ibn Tejmijes t ciln e kujtoi si fjaln e
imam Ahmedit kur thot:
Sikur t ndalonte dhe t mjaftohej me at q transmetohet nga imam Ahmed ibn
Hanbeli, i cili ka thn: Imam Ahmedi ka thn: "Allahu prshkruhet vetm me at q
ka prshkruar veten e tij, ai dhe i drguari i tij. Nuk tejkalohet as Kurani dhe as
hadithi".
Medhhebi i selefit sht prshkrimi i Allahut me at q e ka prshkruar veten
e tij dhe e ka prshkruar me t i drguari , pa tahrif (deformim) apo tatil dhe pa tekjif
apo temthil.
Prshkrimet q Allahu i ka br vetes s tij jan reale dhe jo gjegjza apo
enigma. Kuptimi i ktyre prshkrimeve kuptohet ashtu si kuptohet qllimi i folsit nga
fjala e tij, sidomos kur folsi sht krijesa m e ditur rreth asaj q thot, krijesa m
oratore n sqarimin e dijes, krijesa m oratore n qartsi, n njohje, n paraqitjen e
argumentit dhe n udhzim.
E megjithat asgj nuk sht njsoj si Allahu , dhe as si vetja e tij t pastr e
cila prmendet me emrat dhe cilsit e tij. Ashtu si jemi t bindur se Allahu ka nj
qnie reale dhe veprime reale, po ashtu jemi t bindur se ai ka cilsi reale. Por asgj
nuk i ngjason atij as n qnie, as n cilsi dhe as n veprat e tij.
Ai sht i pastr nga do gj q nnkupton mangsi ose krijim, sepse Allahut i
takon prsosmria absolute. Ekzistimi i tij pas mosekzistimit sht i pamundur sepse

1
Ose t paktn kjo sht e vetmja q sht prmendur dhe na ka arritur.
Fetvaja e Hamas

19


vet mosekzistenca e tij sht e pamundur. Ekzistenca momentale q t quhet ekzistenc
momentale duhet q ta ket paraprir at mosekzistenca. Ekzistenca momentale e
Allahut sht e pamundur sepse Allahu ekziston vetvetiu n form t prhershme,
ndrsa ekzistenca momentale ka nevoj pr nj krijues..
Thot Ibn Xhehbeli: Kjo sht fraza e imamit t tij e prse nuk mjaftohet me t.
Imami i tij me kto fjal sht shprehur pak e sakt. Ai, argumentet e kelamistve
kundr asaj q ky sharlatan (Ibn Tejmije) pretendon, i paraqet n formn m t bukur
dhe n domethnien m t qart ....
Fjala e imam Ahmedit mbaron te fjala dhe as hadithi. E gjith fjala n
vazhdim q prmendi se sht e imam Ahmedit, n realitet sht fjal e Ibn Tejmijes.
Madje kto fjal dhe ide q Ibn Tejmije shpalos ktu, jan pika kye e shtjes dhe nj
prmbledhje e shkurtr e mendimit t Ibn Tejmijes rreth cilsive.
Duke e supozuar si fjal t imam Ahmedit, zuri ta lavdronte dhe ta ngrinte
shum lart, madje shkoi deri aty, sa pretendoi se ajo sht fjala e vet kelamistve!! E
sikur ta dinte se ajo ishte fjala e Ibn Tejmijes kishte pr ta ulur aq posht sa asnj fjal
tjetr.
Pjesa e mbetur e librit sht e ktij lloji, jo n lartsin e duhur t nj dijetari t
ilmul-kelamit. Ndoshta sepse Shihabudin ibn Xhehbeli _Allahu e mshiroft_, ka qn
prej fukahave t preokupuar me dispozitat e fikhut. Prandaj do t ishte m me interes nj
replik nga vet esharit e njohur t kohs s Ibn Tejmijes. Mirpo ne nuk na ka arritur
ndonj replik e till n kohn e sotme.
Dhe Allahu sht m i ditur. Paqja dhe bekimet e Allahut qofshin mbi t
drguarin e tij Muhamedin, mbi shokt e tij, familjen e tij dhe ata q pasojn udhzimin
e tyre deri n ditn e gjykimit.
Fetvaja e Hamas

20




Me emrin e Allahut t mshirshmit mshiruesit.

Shejhul-islami dijetari Takijudin Ahmed ibn Abdulhalim ibn Abduselam ibn
Tejmije ne vitin 689 h, u pyet:
Cili sht mendimi i zotrive fukaha, imamve t fese rreth ajeteve te cilsive, si
ajeti I meshireshmi mbi Arsh u lartesua dhe ajeti pastaj u lartesua mbi arsh
dhe pastaj u lartesua mbi qiell kur ai ishte tym? Apo pr ajetet dhe hadithet e tjera
rreth cilsive, si hadithi: "Zemrat e njerzve jan mes dy gishtave prej gishtave t
mshiruesit" dhe hadithi: "Xhebari e vendos kemben e tij ne zjarr" dhe t tjera hadithe
si kto. far kan thn dijetart rreth tyre? Zgjerohuni n prgjigje, Allahu ju
shperbleft .

U prgjigj :
Lavdrimi i takon Allahut Zotit t botrave .
Mendimi jon rreth tyre sht ajo q kan thene Allahu dhe i derguari i tij ,
muhaxhirt dhe ensart e par, dhe ndjeksit e tyre me mirsi, dhe ajo me t ciln jan
shprehur imamet e udhezimit pas tyre, pr te cilt muslimanet jan pajtuar rreth
udhzimit dhe dijes s tyre . Kjo sht detyra e do krijese n kt shtje apo n do
shtje tjetr, sepse Allahu e ka derguar Muhamedin me udhezimin dhe fen e
vrtet pr ti nxjerr njerezit nga errsira n drit, me lejen e zotit te tyre, pr n rrugn
e t fuqishmit dhe t lavdruarit. Allahu deshmoi se e ka drguar Muhamedin pr
t thirrur pr tek ai me lejen e tij, si pishtar ndriues, prandaj e urdheroi t thot:
Thuaj: Kjo eshte rruga ime! Thrras pr tek Allahu me dije, un, dhe kush m
ndjek mua Jusuf, 107.
Ai sht pishtari ndriues me t cilin Allahu i nxorri njerzit nga errsira n
drit dhe i zbriti atij librin e t vertets, q t gjykoj mes njerzve rreth kundrshtimeve
t tyre dhe i urdhroi njerzit ti kthejn mosmarrveshjet n fe, tek libri dhe urtsia q u
ka drguar. Ai thrret pr tek Allahu dhe n rrugn e tij, me lejen e tij dhe me dije.
Allahu na ka njoftuar se ia ka plotesuar fen, atij, dhe umetit t tij, duke prmbushur
kshtu ndaj tyre mirsin e tij. Pas gjith ksaj sht e pamundur fetarisht dhe logjikisht
q ta kt ln temn e besimit rreth Allahut t turbullt dhe t pashpjeguar dhe t mos
ket sqaruar se far sht e domosdoshme prej emrave m t bukur dhe cilsive t larta
dhe fare sht e mundur dhe far sht e pamundur; sepse kjo njohuri sht baza e
fes dhe themeli i udhezimit dhe konsiderohet njohuria m e dobishme dhe m e
Fetvaja e Hamas

21


obligueshme q zemra ka fituar dhe shpirti ka prvetesuar dhe mendja ka kuptuar. Si ka
mundesi athere q ky liber, ky profet , dhe krijesat m t mira t Allahut pas
profeteve t mos e ken besuar dhe shpjeguar me prsosmri kt shtje?!
Profeti i msoi umetit do gj, deri edhe edukatn e kryerjes s nevojs, aq sa
tha: "Ju kam ln ju n nj argument te qart, nata e tij sht si dita e tij. Vetm nj i
shkatrruar devijon prej tij, pas meje".
1

N hadithin sahih thuhet: "Allahu kurr nuk ka drguar ndonj profet q t
mos ket qn i ngarkuar pr udhezimin e umetit t tij, pr m t miren qe ka ditur
pr ta dhe ti ndaloje prej m t keqes q ka ditur pr ta".
2

Ebu Dherri ka thn : "I derguari i Allahut vdiq dhe nuk kishte asnj zog q
rrihte flatrat n qiell vese na u kish permendur rreth tij ndonj njohuri".
3

Umer ibn Hatabi ka thn: "I derguari i Allahut u ngrit karshi nesh dhe
prmendi zanafilln e krijimit, derisa banort e xhenetit u futn n banesat e tyre dhe
banort e zjarrit n vendet e tyre. E mbajti mend kush e mbajti dhe e harroi kush e
harroi".
4
E transmeton Buhariu.
sht e pamundur tu msoj do gj dhe do imtsi q u bn dobi ne fe, e pastaj
t mos u msoj se fare duhet t thon me gjuhet e tyre dhe t besojn me zemrat e tyre
reth t adhuruarit t tyre, zotit t botrave; njohja e t cilit eshte kulmi i njohurive dhe
adhurimi i tij eshte me i larti piksynim dhe arritja tek ai sht prfundimi i synimeve.
Ajo sht ajka e thirrjes profetike dhe ajka e drgess hyjnore. Si mund t dyshoje ai q
n zemr ka nj grimc iman dhe urtsi, se sqarimi i kesaj eshtje nuk ka ardhur prej t
drguarit n formn m t plot?! E nse ka ardhur prej tij n formn m t plot,
athere sht e pamundur q m t mirt e umetit dhe brezat e tij m t mir, ta ken
neglizhuar kt shtje, duke shtuar n t apo paksuar prej saj .
Gjithashtu sht e pamundur qe brezat m t mir _brezi i profetit, ata q vijn
pas tyre dhe ata q vijn pas tyre_ t mos e ken njohur kt shtje apo t mos ken
folur rreth saj me t vrtetn e qart, sepse kshtu i bie q ose kan qn t paditur dhe

1
Hadith sahih. E transmetojn Ibn Maxheh n sunenin e tij (43), imam Ahmedi n musnedin e tij
(17142), Taberaniu n El kebir (619) dhe Ibn Ebi Asim n Es sunneh nr: 47-49. Shejh Shuajb Arnauti
e ka konsideruar sahih bazuar n rivajetet e ndryshme.
2
Hadith sahih. E transmetojn Muslimi (33/46), Nesaiu (4191), Ibn Maxheh (3956) dhe t tjer nga
Abdullah ibn Amr ibn Asi.
3
Hadith hasen. E transmeton Ahmedi n musnedin e tij (21361) nga Ebu Dherri thot: I drguari i
Allahut u nda prej nesh, po nuk kishte ndonj zog q rrihte kraht n qiell, vese na e kishte
prmendur rreth tij ndonj njohuri. E transmeton edhe Taberaniu n El kebir (1647) me nj teks t
prngjashm.
4
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (3192). Ndrsa Muslimi e transmeton prej hadithit t Hudhejfes
(52/23), thot: I drguari i Allahut u ngrit karshi nesh dhe nuk la gj pa prmendur deri n ndodhjen
e kiametit. Kush e mbajti mend e mbajti e kush e harroi e harroi.
Fetvaja e Hamas

22


nuk kan folur t vrtetn ose kan besuar t pavertetn dhe kan folur gnjeshtra . T
dyja kto supozime jan t pamundura.
Sa i prket mundsis s par; kushdo q n zemr ka sadopak jet dhe krkim t
dijes dhe zell pr adhurim, e konsideron kerkimin rreth ksaj shtjeje, pyetjen apo
njohjen e t vrtets rreth saj, si objektivin m madhor _kam pr qllim sqarimin e asaj
qe duhet besuar pr njohjen e Allahut dhe cilsive t tij_. Gjja q shpirti i udhzuar
dshiron me tepr sht pikrisht njohja e ksaj shtjeje. Kjo gj sht dika instiktive.
Me ekzistimin e nj arsyeje kaq t fort, si mund t prfytyrohet kundershtimi i
saj prej paris s muslimaneve, n t gjitha kohrat?! Kjo nuk ndodh as me krijesn m t
trash dhe m t pabindur ndaj Allahut , as me krijesn m t hutuar pas dynjase dhe
m t shkujdesur prej prkujtimit t Allahut . Si athere mund t ndodh prej tyre?!
Mundsia tjetr sht q ata kan besuar t kotn dhe jan shprehur me t. Nj
musliman me logjik t shndosh, q e njeh pozitn e tyre, nuk e thot nj gj t till.
Pa folur q deklarimet e tyre n kt shtje, jan aq t shuma saq nuk mund t
shkruhen n kt prgjigje dhe as n shumfishin e saj. Kushdo q i gjurmon dhe i
krkon transmetimet e tyre, e di shum mir kt.
Po ashtu sht e pamundur q t mvonshmit t jen m t ditur se t
mhershmit, si mund t pretendojn disa injorant t cilt nuk i kan dhn selefit
vendin e merituar, madje as Allahun , as te derguarin dhe as besimtart nuk i kan
njohur, t cilt pretendojn se: "Rruga e selefit eshte me e sigurt, por rruga e halefit
eshte me e ditur dhe me e persosur".
Bidatite, t cilt preferojn metodn e halefit m shum se metodn e selefit, si
filozoft dhe ata q ndjekin rrugn e tyre; kujtuan se rruga e selefit sht thjesht besimi
prciptas n fjalt e Kuranit dhe t hadithit, por pa i kuptuar ato. Sipas tyre selefi nuk e
kalojn nivelin e analfabeteve, pr t cilt Allahu thote: Prej tyre ka analfabet q
nuk e njohin shkrimin El bekare 78. Ndersa rruga e halefit, sipas tyre, sht nxjerrja e
domethnieve te frazave t shpalljes, duke i devijuar ato nga realiteti i tyre, me lloj-lloj
alegorish dhe me lloj-lloj kuptimesh gjuhsore t largta. Ky supozim i kot, i oi deri
tek kjo shprehje, prmbajtja e t cils nnkupton hedhjen pas krahve t islamit.
Pikspari ata gnjyen pr rrugen e selefit dhe humben, piksdyti, kur saktsuan rrugn
e halefit. Kshtu mblodhn sbashku paditurin n shpifjen ndaj selefit dhe paditurin
dhe humbjen n saktesimin e rruges s halefit.
Shkak ishte besimi se frazat e shpalljes hyjnore, n realitet, nuk dshmojn pr
ndonj cilsi, bazuar n mdyshje t kota, n t cilat u bene bashkpjesmarres me
vellezerit e tyre pabesimtare. Athere kur mohuan cilesit, duhej patjeter q frazat t
prmbanin nj kuptim. Kshtu mbetn t luhatur mes pranimit t fjalve, por me lenien
e kuptimit t tyre, t ciln e quajn metoda e selefit, dhe mes shpjegimit t fjalve me
Fetvaja e Hamas

23


kuptime t tjera shum t largta, t ciln e quajn metoda e halefit. Kshtu, kjo e
kot ishte produkt i grshetimit t logjiks s shtrembr me mohimin e tekseve t
shpalljes. Pr mohimin e cilsive ata u bazuan ne argumente logjike, t cilat i supozuan
si t qarta, por q n realitet nuk jan hi m shum sesa dyshime. N ann tjetr fjalet e
tekseve t shpalljes i transformuan.
Prderisa shtja e tyre u ndertua mbi kto dy premisa
1
t rreme dhe
mosbesuese, athere konkluzioni ishte: Akuzimi me injoranc dhe moslogjikim i t
pareve t umetit dhe besimi se ata nuk ishin m shum sesa njerz t devotshm
analfabet, prej masave t gjra, t cilt nuk jan thelluar n njohjen e Allahut dhe
nuk kan qn koshient pr hollesit e dijes hyjnore. N ann tjetr halefi i nderuar ka
zn vendin e par n t gjitha kto gjra.
Nse njeriu mediton rreth ksaj shprehje, ka pr ta gjetur n kulmin e padijes dhe
t humbjes. Si mund t jen t mvonshmit m t ditur; sidomos nse me ta kihen pr
qellim disa kelamist t lkundur n fe, mes t cilve dhe njohjes s zotit ka nj perde t
trash. Aq sa njohsi i realitetit t tyre na tregon pr katandisjen e tyre kur thot:

Betohem! Ne do shkoll kam kaluar
me sy ato pamje i kam vshtruar
por mbi mjekra pash vetem duar
t hutuara, nga vitet e jetes t penduar
2


Dshmuan kundr veteve te tyre n vet librat e tyre, me disa vargje t cilat i

1
Termi i prdorur nga Ibn Tejmije (mukaddimeh ), prdoret gjersisht n usul dhe n dijen e
logjiks dhe prkon me termin shqip premis. Premisa sht secila nga dy pjest e para t nj silogjizmi,
nga t cilat del nj prfundim. Ose sht dika q sht thn m par, nga e cila nxirret nj pohim i
njohur ose mbi t ciln mbshtetet nj prfundim. Pra nj tez paraprake e supozuar si e vrtet, mbi t
ciln mund t ndrtohet nj konkluzion.
Prderisa dy premisat ku kelamistt bazuan konkluzionin e tyre, ishin t pasakta athere edhe konkluzioni
ishte i rrem. Premisa e par ishte besimi se Allahu nuk mund t prshkruhet me kto cilsi. Premisa e
dyt ishte se tekset kuranore nuk prmbajn domethnie kuptimore q dshmojn pr kto cilsi.
Po tu shtojm ktyre dy premisave, nj premis t tret se selefi i umetit nuk i kan mohuar domethniet
kuptimore t ajeteve t cilsive, athere konkluzioni logjik i ksaj shtje sht se selefi i kan besuar
tekset kurarore pa ua ditur prmbajtjen kuptimore, ndrsa halefi e ka ditur prmbajtjen kuptimore t tyre,
prandaj halefi n kt pik sht m i ditur se selefi i umetit.
Dy premisat e para jan t rreme, ndrsa e treta sht e vrtet, si do sqarohet n vijim, prandaj dhe ky
konkluzion ishte i rrem.
2
Kto vargje i prmend Shehrestani n parathnien e librit t tij Nihajetul ikdam, pa e prmendur
autorin e vjershs. Disa kan menduar se ato jan hartuar prej vet Shehrestanit. Ndrsa Tash Kubri
Zadeh n rishikimin q i ka br ktij libri, prmend se kto vargje jan t Ibn Sins.
Fetvaja e Hamas

24


prmendin ose n form krijimi ose n form citimi, si fjala e nj prej paris s tyre
1
:

Caku i udhtimit t mendjes sht ndrlikim
shumica e lodhjes s njerezve sht harxhim
Shpirtrat n trupat tan jan n mrgim
synimi dynjas son sht sprov dhe dnim
Gjith jetn nuk perfituam nga ky krkim
ve mblodhm thuhet dhe tha pambarim
2
.

Kam hulumtuar rrugt e kelamistve dhe metodat e filozofve, por nuk i pash t
shrojn smundje dhe as t shuajn etje. Tani u binda q rruga m e mir sht rruga e
Kuranit. Lexoj duke pohuar I mshirshmi mbi Arsh u lartesua Taha, 5, tek ai
ngjitet fjala e mire Fatir 10, dhe lexoj rreth mohimit Asgj nuk sht si ai Es shura
11, nuk e perfshijn at me dije Taha 110. Kush do e provoj prvojn time do ta
kuptoj fjaln time
3
.
Nj tjetr dijetar i tyre shprehet: U zhyta n detin e thell aq sa braktisa
pasuesit e islamit dhe dijet e tyre dhe deprtova n at prej s cils m ndaluan. Por
tash, nse zoti im nuk m kaplon me mshirn e tij, mjer athere pr filanin. Ja ku po
vdes n akiden e nns time.
4

Nj tjetr thot: "Njerzit m t luhatur n agonit e vdekjes jan kelamistt".
5

N ann tjetr, kta kelamist q kundrshtojn selefin, nse arrijn ndonj
njohuri, ajo nuk sht njohuri e sigurt dhe as njohje e kulluar e Allahut , me t ciln
kan ardhur hadithet apo transmetimet.
Si mund t jen kta t privuar, t mangt, t hutuar dhe kokkrisur, m t ditur
se Allahu pr emrat dhe cilsit e tij?! Si mund t jen m preiz rreth qnies s
Allahut dhe ajeteve t tij, sesa vet muhaxhirt dhe ensart dhe pasuesit e tyre me

1
Ka pr qllim Fehrudin Raziun _Allahu e mshiroft_. Ibn Tejmije prmend q kto vargje Raziu i ka
cituar n librin e tij Aksamul ledhat, i cili nuk sht botuar. Autori i tyre sht pikrisht Raziu.
2
Kto vargje gjithashtu i prmend Subkiu n Tabekatu esh-shafiijeh (5/40), Ibn Halkani n librin
Uefajatul ajan (4/250) dhe Lisanudin ibn Hatibi n El ihatah (2/222).
3
E gjith kjo fjal e cituar sht e Fehrudin Raziut, Allahu e mshiroft. Kt fjal e prmend prej tij
Dhehebiu n Sijeru alami en-nubela n biografin e Raziut dhe Kadi Shuhbe n Tabakatu esh-
shafiijeh po n biografin e tij.
4
Kto fjal jan t Ebu Meali Xhuvejnit, Allahu e mshiroft. I citon prej tij Subkiu n Tabakatu esh-
shafiijeh (3/260), Dhehebiu n Es sijer (18/471) dhe Ibn Imad Hanbeliu n Esh shedherat (3/361).
5
Ibn Tejmije prmend n librin e tij Nakdul mentik se kto fjal jan t Ebu Hamid Gazaliut, Allahu e
mshiroft.
Fetvaja e Hamas

25


mirsi?! Ata t cilt ishin trashgimtar t profetve dhe zvendsues t tyre. Ishin
pishtar t drits dhe t udhzimit. Ata t cilt e qartsuan Kuranin dhe vetm at
praktikuan. Pr ta foli Kurani dhe vetm me Kuran foln. Ata t cilve Allahu u
dhuroi dije dhe urtsi, aq sa u shquan n mesin e pasuesve t profetve, pa foluar pr
umetet e tjera, t cilve nuk u sht zbritur ndonj libr. Ata t cilt u thelluan n
realitetin e njohurive dhe n fshehtsin e realitetit. Edhe sikur urtsia e t gjith
njerzve t tjer t mblidhej, kishte pr tu turpruar ai q krkon t bj krahasim.
Si mund t jen brezat m t mir t umetit, m t pakt n dije dhe urtsi sesa
kta q jan m t vegjl n krahasim me ta?! Sidomos kur bhet fjal pr njohjen e
Allahut dhe pr dispozitat e emrave dhe t ajeteve t tij.
Si mund t jen klysht e filozofve, pasuesit e grekve dhe t indianve,
trashgimtart e mexhusve dhe t politeistve, ifutt dhe t krishtert e humbur,
sabint
1
dhe sorollapi i tyre; si mund t jen m t ditur rreth Allahut , sesa
trashguesit e profetve dhe pasuesit e Kuranit dhe imanit?!
E shkruajta kt parathnie, sepse ai q e kupton at ka pr ta gjetur udhn e
udhzimit, n kt shtje apo n do shtje tjetr. Do ta kuptoj se humbja dhe
kokkrisja, sundoi mbi t mvonshmit, pikrisht athere kur e hodhn pas krahve
Kuranin dhe i kthyen shpinn udhzimit dhe argumentave t qarta, me t cilat u drgua
Muhamedi . Ata nuk u prpoqn t zbulonin rrugn e sahabve dhe t tabinve, por
e krkuan njohjen e Allahut tek ata q nuk e njohin Allahun , me dshmin e vet
atyre, apo me dshmin e umetit kundr tyre, apo me shum dshmi t tjera.
Ktu nuk kam pr qllim nj individ t caktuar, por po prshkruaj kategorin e
ktyre njerzve.
Nse kjo bhet e qart, athere libri i Allahut nga fillimi e gjer n fund, suneti
i t drguarit nga fillimi e gjer n fund dhe t gjitha shprehjet e sahabve , t
tabinve dhe t pjess s mbetur t umetit, prmbajn dshmi t pakontestueshme ose t
forta
2
q dshmojn se Allahu sht i larti m i lart, sipr do gjje, i lartsuar mbi do
gj, sipr Arshit, sipr qiellit. Prej tyre fjala e Allahut : Tek ai ngjitet fjala e mir
dhe puna e mir t ciln e ngre Fatir, 1.
Un do t ti marr ndjenjat dhe do t t ngrej tek un Ali Imran, 55.
A mos vall u siguruat prej atij q sht n qiell se nuk do tjua aj tokn
dhe ajo do t lkundet! Apo u siguruat prej atij q sht n qiell se nuk do tju
drgojn ndonj rrebesh gursh El mulk, 16-17.

1
Pasuesit e mandazimit.
2
Argumenti dhahir n usul-fikh sht argumenti i qart, nga i cili anon dgjuesi me siguri dhe e
kundrta e tij sht shum e dobt.
Fetvaja e Hamas

26


Por Allahu e ka ngritur pr tek ai En nisa, 158.
Melaiket dhe shpirti ngjiten pr tek ai El mearixh, 4.
I friksohen zotit t tyre sipr tyre En nahl, 50.
pastaj u lartsua mbi Arsh n gjasht ajete t ndryshme.
I mshirshmi mbi Arsh u lartsua Taha, 5.
O Haman! M ndrto nj kull! Se mbase i arrij udht, udht e qiellit dhe
ngjitem te ilahu i Muss. Me t vrtet un mendoj se ai sht gnjeshtar Gafir,
36-37.
zbritje prej t urtit t lavruarit Fusilet, 42.
sht zbritur prej zotit tnd me t vrtetn El enam, 114.
E t tjera ajete si kto, t cilat jan aq shum, saq krkojn shum mund pr tu
mbledhur nj nga nj.
Apo si hadithet sahihe dhe hasene t panumrta. Prej tyre historia e ngjitjes
(miraxhi) s profetit te zoti, zbritja e melekve nga Allahu dhe ngjitja e tyre tek ai.
Apo si fjala e Allahut pr melekt q zevendsojn njri-tjetrin gjat dits dhe
nats: Ngjiten ata q kan buajtur me ju pr te zoti i tyre dhe i pyet, edhe pse sht
m i ditur rreth tyre.
1

N hadithin sahih rreth harixhive thuhet: A nuk m besoni mua, ndrkoh q
un jam besniku i atij q sht n qiell? M vjen lajmi i qiellit dit e nat.
2

N hadithin e rukjes, t cilin e transmeton Ebu Daudi dhe t tjer, thuhet: Zoti
yn Allah, q je n qiell! U shenjtroft emri yt! Urdhri yt sht n qiell dhe n tok.
Ashtu si sht mshira jote n qiell, shprndaje mshirn tnde edhe n tok! Na i
fal ne shkarjet dhe gabimet tona! Ti je zoti i t mirve. Zbrit nj mshir prej mshirs
tnde dhe nj shrim prej shrimit tnd pr kt smundje. I drguari i Allahut ka
thn: Nse dikush prej jush ankohet, ose ndonj vlla i tij ankohet, athere le t
thot: O zoti yn Allah, q je n qiell ...
3
e deri n fund t hadithit.

1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu 555 dhe Muslimi 632.
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu 4351 dhe Muslimi 1064.
3
Hadith i dobt. E transmetojn Ebu Daudi n sunenin e tij 3892, Nesaiu n Amelul jeumi uel lejleh
1038, Hakimi n mustedrekun e tij (1/344), Ibn Hibani n El mexhruhin (1/308), Ibn Adiji n El
kamil (3/1054) dhe Uthman Darimiu n Er redd ala Bishr al Merisi.
Hakmi ka thn: Me t gjith transmetuesit e ktij hadithi jan argumentuar dy shejhat (Buhariu dhe
Muslimi) prve Zijade ibn Muhamedit. Ai sht nj shejh egjiptian q transmeton pak hadithe.
Ibn Hibani ka thn: Zijade ibn Muhamedi sht shum munker n hadith. Transmeton transmetime
munkere prej dijetarve t njohur. E ka merituar t braktiset..
Fetvaja e Hamas

27


N hadithin e uealve thuhet: Arshi sht sipr ksaj dhe Allahu sht sipr
Arshit dhe ai e di gjndjen n t ciln jeni.
1
E transmetojn Ahmedi, Ebu Daudi dhe
t tjer.
N hadithin sahih t robreshs, prmendet se profeti ju drejtua asaj: "Ku sht
Allahu? I tha: N qiell. I tha: Kush jam un? I tha: Ti je i drguari i Allahut. Tha:
Liroje at, sepse ajo sht besimtare".
2

Apo si fjala e profetit n hadithin sahih: "Kur Allahu i krijoi krijesat, shkroi
n nj libr, i cili sht i vendosur tek ai sipr Arshit: Mshira ime ja ka kaluar
zemrimit tim".
3

Apo si fjala e tij n hadithin e marrjes s shpirtit: "Derisa t ngjitet me t n
qiellin mbi t cilin sht Allahu".
4

Apo si vargjet e Abdullah ibn Reuahas t cilat ia recitoi profetit dhe ai i
aprovoi:
Dshmova se premtimi i Allahut sht hak
E zjarri sht strehimi i pabesimtarve
Dhe sipr ujrave Arshi lundron
E sipr Arshit sht zoti aleminve
5


Transmetimi i hadithit munker nga nj dijetar i njohur sht shum m i dobt se transmetimi i hadithit
munker nga nj i panjohur. Kjo pr shkak se dijetari i njohur ka me dhjetra nxns q e kan msuar
hadithin e tij dhe pastaj t gjith kta nxns nuk e transmetojn at, por prej tij e transmeton dikush q
nuk sht nxns i tij dhe sht munker n hadith. Kjo rrethan dshmon se dyshimi pr kt hadith duhet
t jet akoma m i madh, madje mund t jet shkak edhe pr akuzimin e transmetuesit. Pr kt shkak Ibn
Hibani e ka braktisur hadithin e tij.
Dhehbiu ka thn: Kto fjal jan munkere. Askush tjetr prve Zijades nuk i ka transmetuar.
Nesaiu e ka transmetuar kt hadith nga rivajeti i Talk ibn Habibit nga nj banor i Shamit nga babai i tij.
Ky personi nga Shami dhe babai i tij jan t panjohur. Prandaj dhe ky hadith sht i dobt.
1
Hadith i dobt. E transmetojn Ebu Daudi 4723, Tirmidhiu 3320, Ibn Maxheh 193, Ahmedi (1/207),
Hakimi (2/412), Bejhakiu n "El esmau ues sifat" 847, Ibn Huzejme n "Et teuhid" (10/144) dhe shum t
tjer. Hakimi ka thn: "Sahih sipas kushteve t Muslimit mirpo ata (Buhariu dhe Muslimi) nuk e kan
vendosur (n sahihet e tyre)". Tirmidhiu ka thn: "Hadith hasen garib". Megjithat hadithi sht i dobt
pr shkak se Abdullah ibn Umejri sht i panjohur dhe Jahja ibn Alai konsiderohet i braktisur".
2
Hadith sahih. E transmetojn Muslimi 537, Ebu Daudi, Nesaiu, Ahmedi dhe shum e shum t tjer.
3
Hadith sahih. E transmeton Buhariu 3194 dhe Muslimi 2715.
4
Hadith sahih. E transmetojn Ahmedi n musnedin e tij 8754, Nesaiu n "Es sunen el kubra", Ibn
Maxheh n sunenin e tij, Ibn Xherir Taberiu n tefsirin e tij, Ibn Huzejme n "Et teuhid" dhe t tjer.
Dhehebiu ka thn: "Sipas kushtit t Buhariut dhe Muslimit". Shejh Shuajb Arnauti ka thn: "Senedi i tij
sht sahih".
5
Hadith i dobt. E transmeton Darimiu n "Er redd alel xhehmijeh" me sened t dobt dhe t shkputur
(Munkati). E prmend edhe Ibn Abdulberri n "El istiab" dhe thot: "Historia e tij dhe e gruas s tij,
athere kur ai shkoi me robreshn e tij sht e njohur. At e kemi transmetuar me rivajete sahihe".
Fetvaja e Hamas

28



Apo vjersha e Umeje ibn Ebi Salt Thekafiut, vjershat e t cilit kur i jan recituar
profetit , i ka plqyer dhe ka thn: "Besoi poezia e tij por mohoi zemra e tij".
1

Madhrojeni Allahun se myzhdet i takojn
Zoti jon n qiell sht madhruar
Me ndrtimin e lart para njerzve
Dhe sipr qiellit e shtriu fronin
Gjersisht dhe nuk i fle shikimi i syrit
E posht tij shikon melekt t krijuar
Apo si fjala e profetit n hadithin e transmetuar n "El musned": "Allahu
sht i turpshm dhe bujar. Turprohet prej robit t tij tia kthej duart bosh athere
kur i ngre duart drejt qiellit".
2

Dhe fjala e tij n hadithin: "I zgjat duart e tij drejt qiellit duke thn: O zot! O
zot!".
3

E shum argumente t tjer, t cilat askush prve Allahut nuk mund ti
prmbledh t gjitha. Ato jan nga argumentet m mutevatire si n teksin e tyre ashtu
edhe n prmbajtjen e tyre kuptimore. Ato na krijojn bindje t plot dhe dije apriori
4
se
i drguari i Allahut u ka thn t thirrurve n fen e tij, q Allahu sht mbi Arsh
dhe sipr qiellit. Kjo sht edhe natyra n t ciln Allahu i ka krijuar t gjith popujt,
arabt apo joarabt, n xhahilijet apo n islam, me prjashtim t atyre, t cilt shejtant i
kan nxjerrur nga kjo natyrshmri.
Rreth ksaj shtje, nga selefi, transmetohen qindra thnie, madje mijra. Mirpo
as n Kuran, as n sunet, as nga ndonj prej selefit; si sahabt dhe pasuesit e tyre me
mirsi, as prej imamve t cilt jetuan n periudhn e bidateve dhe mosmarrveshjeve,
nuk prcillet qoft edhe nj thnie e vetme q kundrshton kto argumente t
padiskutueshme dhe t forta.
Askush prej tyre nuk sht shprehur: Allahu nuk sht n qiell. Ai nuk sht mbi
Arsh. Ai sht kudo me qnien e tij. T gjitha vndet n lidhje me t jan njsoj. Ai nuk
sht as brenda bots dhe as jasht saj. As nuk sht i przier me krijesat dhe as nuk
sht i ndar. Nuk lejohet t bhet me shenj treguese ndaj Allahut me gisht. Apo t tilla
shprehje si kto.

1
Hadith i dobt. E transmeton Ibn Abdulberri n "Et temhid" dhe Ibn Asakir n "Tehdhibu et tarih".
2
Hadith sahih. E transmeton Ebu Daudi 1488 dhe Tirmidhiu 3556.
3
Hadith sahih. E transmeton Muslimi.
4
Dija apriori sht dija e cila nuk ka nevoj pr argument sepse dihet vetvetiu, si dija q dielli lind nga
lindja dhe 1+1=2.
Fetvaja e Hamas

29


Prkundrazi sht saktsuar n hadithin sahih nga Xhabir ibn Abdullahi se
profeti , kur mbajti hytben madhshtore n ditn e Arafatit, n tubimin m t madh q
ishte mbledhur ndonjher rreth profetit , zuri t thoshte: A nuk e kam prcjellur? I
than: Po! Athere e ngrite gishtin drejt qiellit dhe e prkulte drejt tyre dhe thoshte: O
Allah dshmo!.
1

Nse e vrteta, prputhet me fjaln e mohuesve t cilsive t permendura n
Kuran dhe sunet, si fjalt e prmendura m sipr apo t tjera, dhe nuk prputhet me
argumentet e padiskutueshme dhe t forta t Kuranit dhe sunetit, si ka mundsi athere
q Allahu dhe profeti dhe m t mirt e ktij umeti, t flasin vazhdimisht me fjal,
t cilat jan t padiskutueshme dhe t qarta, por n kundrshim me t vrtetn
(realitetin) e cila sht detyr t besohet, e pas gjith ksaj, nuk shfaqin qoft edhe nj
fjal t vetme pr t vrtetn q duhet besuar dhe nuk shprehin pr t as argumente t
padiskutueshme dhe as t qarta?! Derisa na erdhn pinjollt e persve dhe t romakve,
apo iliminjt e ifutve dhe t krishterve dhe t filozofve dhe i sqaruan umetit islam
akiden e sakt, t ciln duhet ta besoj do besimtar i ndrgjegjshm dhe i devotshm.
Nse e vrteta q duhet besuar sht pikrisht kjo q kta kelamist ekstrem
pretendojn; t cilt u mbshtetn pr kuptimin e t vrtets vetm n logjikn e tyre
dhe n refuzimin e argumentave t padiskutueshme dhe t qarta t Kuranit dhe sunetit
bazuar n krahasime logjike; athere sipas ktij supozimi i bie q lnia e njerzve pa
Kuran dhe pa sunet do t ishte m udhzuese dhe m e dobishme pr ta. Madje kshtu i
bie q ekzistenca e Kuranit dhe e sunetit qnkan dmprurse pr akiden.
Realiteti q kta njerz pretendojn sht q ju o robr, njohjen e Allahut dhe
njohjen e cilsive q meritojn t pohohen apo t mohohen, mos e krkoni as te Kurani
dhe as te suneti. Mos e synoni at prej rrugs s selefit! Prkundrazi! Logjikoni vet dhe
ato cilsi q shikoni se i prshtaten Allahut , prshkruajeni me to, pohohen apo nuk
pohohen n Kuran dhe sunet. Ndrsa cilsit q i shikoni t paprshtatshme, sipas
logjiks tuaj, mos e prshkruani me to.
M pas kelamistt n kt pik ndahen n dy fraksione. Shumica e tyre thon:
At q nuk e pohon logjika juaj mohojeni. Ndrsa disa t tjer thon: Ndaluni rreth saj.
Ndrsa at q e mohon krahasimi i logjiks suaj, pr t cilin jeni luhatur dhe
kundrshtuar m shum se do mospajtim tjetr n tok, at mohojeni. Madje kur t
ndodhin divergjenca, referohuni te ky (mohim logjik) sepse kjo sht e vrteta me t
ciln Allahu ju ka ngarkuar. Ndrsa at q prmendet n Kuran dhe sunet, e cila bie
ndesh me krahasimin tuaj logjik dhe e pohon at q nuk e kan logjikuar mndjet tuaja,
sipas metods s shumics, athere dijeni se Allahu po ju sprovon dhe nuk i ka
zbritur ato pr ti ndjekur apo pr tu udhzuar me to, prkundrazi i ka zbritur q t

1
Hadith sahih. E transmeton Muslimi 1218.
Fetvaja e Hamas

30


mundoheni ti nxirrni kuptimet e tyre nga kuptimet e panjohura, nga fjalt e
paprhapura dhe nga botkuptimet e rralla, ose prndryshe heshtni pr to duke e kthyer
dijen e tyre te Allahu , me kusht q ta mohoni kuptimin q ato mbartin pr cilsin.
1


1
Kto fjal n prmbajtjen e tyre kan retorik. N to Ibn Tejmije shpalos disa baza t argumentimit n
akide dhe i kundrprgjigjet metodologjis kelamiste.
Cilsit e Allahut mund t shqyrtohen n dy aspekte: pohimi dhe mohimi. Prsa i prket pohimit,
kelamistt jan n nj mendje se cilsit q mendja i pohon duhet t pohohen. Ndrsa cilsit q mendja i
mohon duhet t mohohen. Ky sht rregull baz n mesin e tyre megjith divergjencat e shumta se far
pohohet dhe far mohohet.
Por disa cilsi logjika nuk i pohon prerazi por edhe nuk i mohon. Ktu kelamistt ndahen n dy fraksione.
Fraksioni i par mendon se kto cilsi duhet t mohohen prderisa logjika nuk dshmon pr to.
Ndrsa fraksioni i dyt mendon se pr cilsi t tilla mbahet mbahet qndrim i rezervur dhe as nuk i
pohojm dhe as nuk i mohojm.
Fraksionit t par Ibn Tejmije i prgjigjet me pikat e mposhtme:
1- Nuk ka ndonj ndarje dalluese t qart pr cilsit q logjika nuk mund ti pohoj. Psh. esharit e
mvonshm mendojn se cilsi si dora dhe syri, logjika nuk i pohon, ndrkoh q cilsi si dgjimi dhe
shikimi logjika i pohon. Mutezilit mendojn q logjika nuk mund t pohoj cilsi si dgjimi dhe shikimi,
mirpo logjika e pohon nj cilsi si dija. Disa rryma filozofike dhe xhehmit mendojn q logjika nuk e
pohon nj cilsi si dija, mirpo e pohon qnien dhe ekzistencn e Allahut. Disa rryma filozofike ekstreme
pretendojn q logjika nuk e pohon edhe vet ekzistencn prvese me kushtin e ekzistencs t
pakufizuar, pra ekzistenc imagjinare n mendsi dhe jo n njmendsi.
Pra at q dikush prej tyre mendon se logjika e pranon, dikush tjetr pretendon se nuk e pranon dhe si e
till ose duhet refuzuar ose duhet t ndalemi. Divergjencat e tyre n kt shtje jan aq shum saq kan
mbushur dheun anemban. Si rrjedhim, logjika me t tilla luhatje nuk mund t jet referenc e pavarur pr
pohimin dhe mohimin e cilsive.
2- Logjika e pavarur nuk mund t jet referenca me t ciln Allahu i ka ngarkuar krijesat, sidomos aty ku
bie n kundrshtim me argumentet kuranore kategorike dhe t qarta. Nse Kurani n pamje t jashtme
dshmon pr nj cilsi, ndrkoh q logjika nuk e pohon at cilsi, athere argumenti kuranor qnka n
kundrshtim me t vrtetn.
Pr t shptuar nga kjo akuz e rrezikshme, kelamistt jan munduar q ti japin njfar shpjegimi ktij
problemi. Ata kan ndjekur pr kt disa metoda:
a) Grmimi dhe gjurmimi i kuptimeve t paprhapura dhe t panjohura t fjalve q shprehin cilsi. Si
p.sh. kuptimi i fjals "istiva" me sundimin dhe mbizotrimin.
b) Besimi se Kurani ka domethnie t fshehta dhe se ai n pamje t jashtme duket sikur sht n
kontradikt me realitetin sepse Allahu ka dashur ti sprovoj robrit e tij me kuptimet e jashtme t
ajeteve. Pra imani lidhet me fshehtsin e ajetit dhe jo me kuptimin e tij parsor. Kuptimi parsor sht
sprov q Allahu e ka hedhur mes njerzve. Prandaj disa prej esharive t mvonshm kan arritur deri
aty sa kan pohuar se besimi i kuptimeve aparente t ajeteve sht prej degve t kufrit.
c) Fraksioni i dyt kan thn: Kto ajete jan zbritur q t kuptohen si fjal t zbrazuara nga kuptimet.
Prandaj ne e mohojm kuptimin e tyre aparent dhe e kthejm dijen e tyre te Allahu .
Kto tre metoda lidhen me ajetet q bjn fjal pr cilsit q logjika, sipas kelamistve, nuk i pranon.
Ndrsa ajetet q logjika, sipas tyre, i pranon, ato duhet t kuptohen dhe t pranohen n kuptimin e tyre
parsor.
Ibn Tejmije u kundrvihet kelamistve duke i sulmuar ashpr n kt pik. Si mundet q logjika t bhet
baz dhe Kurani deg q vrtitet rreth saj. Sa her q personit ia shkrep mendja q iks cilsi nuk i shkon
Allahut, i qaset librit t Allahut me deformime gjuhsore apo pretendon se filan ajet sht sprov. E gjith
Fetvaja e Hamas

31


Ky sht realiteti sipas mendimit t ktyre kelamistve.
Kuptimin e ksaj fjale e kan shprehur qart nj grup kelamistsh
1
. Ato jan
rrjedhoj e pashmangshme pr t gjith ata. Prmbajtja e tyre nnkupton q nuk mund
t udhzohemi me Kuran rreth njohjes s Allahut . Ndrsa i drguari nuk sht
ngarkur pr msimin dhe njoftimin e njerzve pr cilsit e drguesit t tij. Nnkupton
q njerzit, kur t ndodhin mospajtime, nuk duhet t referohen as te Allahu dhe as te
i drguari , por duhet ti referohen asaj q ekzistonte n periudhn e xhahilijetit. Duhet
ti referohen asaj te e cila kthehen pr gjykim ata q nuk besojn profett, si brahmant
2
,
filozoft politeist, mexhusve dhe disa sabin.
Ky referim i tyre, e pshtjellon m shum shtjen dhe nuk i jep fund
mospajtimeve, sepse do fraksion ka tagutt e tij, tek t cilt dshirojn t gjykohen
edhe pse jan urdhruar t mos u besojn atyre.
Gjndja e ktyre kelamistve prngjason shum me fjaln e Allahut : A nuk i
shikon ata q pretendojn se kan besuar at q t sht zbritur ty dhe at q sht
zbritur para teje. Dshirojn t gjykohen te taguti, ndrkoh q jan urdhruar t
bjn kufr me t, mirpo shejtani dshiron ti humbas me humbje t largt. E
kur u thuhet atyre: Ejani te ajo q ka zbritur Allahu dhe te i drguari, ke pr ti
par munafikt t zbrapsen prej teje me zbrapsje. E si do t jet puna e tyre kur ti
godas ndonj musibet (fatkeqsi) pr shkak t asaj q prfituan me vet duart e
tyre, e pastaj t vin te ty dhe t betohen pr Allah, se kan synuar vetm mirsi
dhe pajtim En nisa, 60-62.
Kur kelamistt ftohen pr kthimin te ajo q Allahu ka zbritur dhe te i drguari
_ftimi te i drguari pas vdekjes prmbushet me ftimin te suneti i tij_, refuzojn duke u
justifikuar: Me kt rrug q kemi ndjekur, kemi synuar t mirn, si n vepra ashtu edhe
n dije, pr t prputhur mes argumenteve logjike dhe argumenteve t transmetuara.
N shumicn e dyshimeve, t cilat i supozojn si argumente, ata kan imituar
ndonj tagut prej tagutve t politeistve dhe t sabinve, apo nga pasardhsit e tyre, t

kjo vetm e vetm se logjika e tij nuk e ka pranuar nj cilsi t till. Kshtu Kurani bhet lodr n dorn e
logjiks kelamiste. Apo m mir t themi u bhet ferr n kmb dhe hal n fyt. Prandaj shumica e
kelamistve pas mohimit t ndonj cilsie merren gjithmon me shqyrtimin e ajeteve "t dyshimta" t
cilat mund t jen me dhjetra. I shikon ata t bhen cop fare vetm e vetm pr t dal nga situata. M e
bukura sht se n shumicn e rasteve at shpjegim q ia jep njri, e mohon ai tjetri megjithse jan n t
njjtin medhheb. Si mund t jet kjo metodologjia e sakt pr pranimin e emrave dhe cilsive t Allahut
kur kjo sht gjndja e tyre?!
1
Shum mutezili dhe xhehmi e pohojn kt pik. Sipas tyre kumtesa hyjnore prmban dy kuptime; nj
kuptim q i drejtohet masave t gjra dhe kuptimi tjetr sht kuptimi q u drejtohet t diturve dhe
filozofve. Pra n realitet kumtesa hyjnore nuk prmban kuptime reale por thjesht zbret n nivelin e
logjiks s masave t gjra dhe u drejtohet atyre me at q ata kuptojn dhe jo me at q sht e vrtet.
2
Me kt titull thirren priftrinjt e hinduizmit.
Fetvaja e Hamas

32


cilve u urdhruan t mos u besojn, si puna e filanit dhe fistekut. Apo i kan marr
kto dyshime nga ata q u prngjasojn atyre n ide. Allahu thot: Jo pasha zotin
tnd! Ata nuk besojn derisa t t bjn ty gjykats pr at q ka ndodhur mes
tyre dhe pastaj t mos gjejn n vetet e tyre asnj siklet prej gjykimit tnd dhe ta
pranojn me nnshtrim En nisa, 65.
Dhe thot: Njerzit ishin nj umet i vetm dhe Allahu drgoi profett si
prgzues dhe qortues dhe u zbriti atyre librin me t vrtetn, pr t gjykuar mes
njerzve n kundrshtimet rreth tij. Nuk u kundrshtuan rreth tij askush tjetr
prve atyre q iu dha libri dhe pasi u erdhn qartsimet El bekare, 213.
Rrjedhoj e fjals s tyre sht se Kurani nuk sht as udhzues pr njerzit, as
sqarim, as shrim pr gjokset, as drit dhe as referenc n debat. Ne e dim me bindje t
plot se pr at q kta kelamist ekstrem e besojn si t vrtet q duhet besuar, nuk
ka dshmuar as Kurani dhe as suneti, as me argumente kategorike dhe as me argumente
t fort.
Maksimumi q mund t arrij m i shkathti i tyre sht nxjerrja e ktij
konkluzioni prej ajetit Askush nuk sht i barabart me t El ihlas 4, dhe prej ajetit
A mos vall di pr t ndonj t prngjashm?! Merjem 65.
do njeri me logjik t shndosh nuk ka dyshme se ai q prpiqet ti mbush
mendjen se ajeti A di pr t ndonj t prngjashm, dshmon q Allahu nuk
sht mbi Arsh dhe as sipr qiejve, ai sht shum larg t vrtets. Ose po thot
gjegjza, ose po i bie trthor pr t dredhuar, por kurrsesi nuk po u flet me gjuh arabe
t qart.
Rrjedhim i ksaj fjale, sht q lnia e njerzve pa shpallje hyjnore, sht m e
dobishme pr akiden e tyre, sepse referenca si para drgess profetike ashtu edhe pas
saj, na qnka e njjt. Madje shpallja hyjnore i paska shtir njerzit n qorrsokak dhe n
humbje m t madhe.
Subhanallah! Prse i drguari i Allahut dhe askush prej selefit nuk than,
qoft edhe nj her t vetme: Kto ajete dhe hadithe, mos i besoni pr ato q shprehen,
por besoni konkluzionet e analogjis tuaj. Besoni kshtu dhe ashtu, sepse kjo sht e
vrteta. Besoni at q kundrshon kuptimin parsor t argumentit dhe mos e besoni
kuptimin parsor. Shqyrtojini kto ajete dhe hadithe dhe ato q prputhen me analogjin
e logjiks suaj besojeni, e n t kundrt ose heshtni ose mohojeni.
I drguari i Allahut na ka njoftuar se umeti i tij do t prahet n shtatdhjet e
tre fraksione. E pasi na njoftoi me at q do t ndodh tha: "Un po l mes jush dika,
me t ciln po t kapeni, nuk do t humbisni pas meje; librin e Allahut dhe sunetin
Fetvaja e Hamas

33


tim".
1

Transmetohet se ai ka thn pr veorin e grupit t shptuar: "Ata jan ata q
jan n at q jam un sot dhe sahabt e mi".
Prse nuk tha: Kush kapet pas kuptimeve aparente t Kuranit, n shtjet e
akides, ai sht i humbur. Udhzimi fshihet te analogjit e logjiks suaj dhe te ajo q do
tju sqarojn kelamistt pr kt shtje, pas tre brezave. Megjithse kto shtje patn
mbir q n fundin e brezit t tabinve.
Mohimi i cilsive, burimin e ka te nxnsit e ifutve dhe t mushrikve dhe
devijimet e sabinve. I pari q u b i njohur me prhapjen e mohimit se Allahu sht
mbi Arsh realisht dhe se kuptimi i "istiva-s" sht mbizotrimi, ishte Xhad ibn
Dirhemi
2
. Prej Xhadit kto mendime i morri Ibn Safuani
3
dhe i prhapi aq shum, sa
mendimet e xhehmive iu atribuan atij. Thuhet se Xhadi i morri kto mendime nga
Xhehm Eban ibn Semani. Ebani i morri nga Taluti, djali i motrs s Lebid ibn Esamit.
Taluti i morri prej magjistarit ifut Lebid ibn Esamit, i cili i bri magji profetit .
Prmendet se Xhad ibn Dirhemi ishte nga Harani. N kohn e tij, n Haran, ishin
prhapur shum sabint dhe filozoft, t cilt ishin mbetje t fes s nemrudit dhe
kenanve. Madje disa t mvonshm kan hartuar nj libr rreth magjive t tyre.
4

Nemrudi ka qn mbret i sabinve keldani, t cilt ishin politeist. Ashtu si
ishte kisra mbret i persve dhe mexhusve, apo faraoni mbret i Egjiptit, apo nexhashiu
mbret i t krishterve abisinas. Pra ky sht emr i prgjithshm dhe jo i prvem.
5

Shumica e sabinve _prve nj pakice t tyre_ ishin politeist. Dijetart e tyre

1
Hadith sahih. E transmeton Tirmidhiu 3788 dhe Maliku n "El muata". Shejh Albani e ka prmendur
n librin e tij "Sahihul xhami" nr: 2458, dhe e ka saktsuar.
2
Xhad ibn Dirhemi, me origjin prej Horasanit. Ishte i pari q prhapi idet e mohimit t cilsive.
Pretendoi q Allahu nuk e ka marr Ibrahimin pr mik dhe nuk i ka folur Musait me fjal. E vrau at
Halid Kisriu n Kufe, n ditn e bajramit, n vitin 124h.
3
Xhehm ibn Safuani, Ebu Muhriz Rasibiu, me origjin nga Samerkandi. Themeluesi i sektit xhehmi.
Ishte kelamisti m i shquar q prhapi idet e tatilit (mohimit t cilsive). Prandaj edhe kushdo q i
prfaqson idet e tij, i atrubohet xhehmive. Kshtu mutezilit dhe filozoft e ndryshm islam, quhen
xhehmi me kuptimin e gjr t fjals, sepse ata jan prej mohuesve t cilsive.
4
Ka pr qllim Fahrudin Raziun dhe librin q e ka shkruar rreth planeteve dhe yjeve, me titull Es sirrul
mektum fi muhatebatil nuxhum. Raziu n kt libr shtjellon dhe shqyrton besimin e shum popujve
politeiste dhe ndikimin e tyre n umetin islam. Pr hir t realitetit, ky libr sht prpiluar pr tju
kundrprgjigjur humbjes s ktyre feve dhe fraksioneve dhe Raziu nuk i ka pas besuar kto gjra. Ai
thjesht citon dhe u referohet fjalve t tyre dhe replikon me ta her pas here. Kjo gj duket qart n shum
fragmente t librit dhe falenderimi i takon Allahut.
5
Fjala "nemrud" sht titull i mbretit n Haranin e lasht. Nemrudi nuk sht emr i nj personi t
veant, si mund t kujtoj ndokush, por titull dhe emr i prgjithshm pr do mbret t Haranit.
Transmetimet q dshmojn se Ibrahimi sht takuar me nemrudin, nuk kan pr qllim mbretin me
emrin "Nemrud" por mbretin q n shtetin e Haranit thirrej me titullin "nemrud".
Fetvaja e Hamas

34


ishin filozof. Megjithse sabiu mund t jet besimtar q beson Allahun dhe botn
tjetr dhe jo politeist, si thot Allahu : Ata q besuan dhe ata q ishin ifut dhe
t krishter dhe sabin, kush besoi Allahun dhe botn tjetr dhe veproi mirsi,
atyre u takon shprblimi i tyre te zoti i tyre dhe nuk ka frik pr ta dhe as nuk
dshprohen El bekare, 62.
Dhe thot: Ata t cilt kan besuar dhe ata q kan qn ifut dhe sabit
dhe t krishter, kush besoi Allahun dhe botn tjetr dhe veproi mirsi, pr ta nuk
ka frik dhe aspak nuk dshprohen El maideh 69.
Por shumica e tyre ishin qafir ose politeist, ashtu si e patn deformuar ifutt
dhe t krishtert fen dhe devijuan, duke u shndrruar n qafir dhe mushrik. Sabint
qafir dhe mushrik, n at epok, adhuronin planetet dhe ndrtonin pr to tempuj.
Drejtimi mohues n mesin e tyre, besonte se zoti prshkruhet vetm me cilsi
negative ose me cilsi marrdhniore
1
ose t prbra nga kto t dy lloje. Sabint jan
populli tek t cilt ishte drguar Ibrahim Halili .
Xhadi i morri kto mendime pikrisht nga sabint dhe filozoft. Edhe Ebu Nasr
Farabiu
2
kur hyri n Haran, e morri prej filozofve sabin t gjith filozofin e tyre.
Ndrsa Xhehmiu, kto mendime i morri nga sumenit
3
, si e prmend imam
Ahmedi dhe t tjer, t cilt ishin filozof t Indis. Ata mohonin do burim tjetr
prve burimeve empirike. Kshtu burimet baz t Xhehmiut kthehen te ifutt, sabint,
politeistt, apo te filozoft e humbur prej sabinve dhe politeistve.
Athere kur literatura greke u prkthye n arabisht, diku aty nga shekulli i dyt,
belaja u shtua m shum, si shtes mbi humbjet q shejtani u hodhi fillimisht t
devijuarve dhe dyshimet q u pati hedhur m par sorollapit t tyre.

1
Cilsit negative n realitet nuk jan cilsi sepse ato nuk ekzistojn por thjesht mohohen prej Allahut.
P.sh. mohimi i gjumit, i lodhjes etj. Shum prej xhehmive dhe filozofve e prshkruajn Allahun vetm
me kto cilsi. P.sh. ata nuk e pohojn cilsin e dijes, por mohojn q Allahu t jet i paditur.
Edhe cilsit marrdhniore ( ) gjithashtu nuk jan cilsi kuptimore shtes, por nocione q
kan lidhje relative. Si p.sh. nocioni i t qnit prind n lidhjen bab-bir. Ky nocion n vetvete nuk sht
nj cilsi kuptimore shtes, pra q i shtohet qnies.
Prej nocioneve marrdhniore q filozoft pohojn pr Allahun sht edhe cilsimi i Allahut si shtytsi i
par ( ), pra shkaktari i ekzistencs s materies. Ky prshkrim n realitet nuk sht nj pohim
cilsie sepse shkaku sht vetm nj lidhje relative mes shkaktarit dhe t shkaktuarit.
2
Ebu Nasr Farabiu, filozof i njohur. Thirrej si msuesi i dyt, sepse msues i par thirrej Aristoteli. Lindi
diku nga viti 257h dhe vdiq n vitin 339. Filozofin e msoi n Aleksandri, ndrsa msimet e para n
filozofi i morri nga Ebu Bishri, nj filozof i krishter. Dhehbiu thot pr t: Hartoi libra t njohur. Kush
e krkon udhzimin n to ka pr t humbur dhe do t oroditet. Nga librat e tij ka msuar Ibn Sina. E
lusim Allahun t na dhuroj udhzim. Es sijer (15/416)
3 Sumenit jan nj rrym filozofike empirike. Empiricizmi, n dallim nga racionalizmi, dyshon n
aftsit e arsyes pr t dhn dituri rreth bots, duke preferuar t bazoj do njohuri q kemi n shqisa.
Ata ishin filozof materialist q bazoheshin vetm n t perceptuarn me shqisa.
Fetvaja e Hamas

35


Ndrsa nga shekulli i tret u prhapn kto ide t cilat dijetart e hershm i
cilsonin si ide xhehmie. Shkak u b Bishr ibn Gijath Merisiu
1
dhe bashkohsit e tij.
Fjalt e imamve si Maliku, Sufjan ibn Ujejne, Ibn Mubareku, Ebu Jusufi, Shafiu,
Ahmedi, Ishaku, Fudejl ibn Ijadi, Bishr Hafiu dhe t tjer, jan t shumta rreth
prbuzjes dhe humbjes s tyre.
Kto tavile q qarkullojn sot n dorn e njerzve
2
, si shumica e tavile-ve t
Ebu Bekr ibn Forekut n librin me titull Et tavilat, t cilat i ka cituar edhe Ebu
Abdullah Muhamd ibn Umer Raziu n librin me titull Tasisut takdis, t cilat gjnden
me shumic n fjalt e t tjerve si puna e Ebu Ali Xhubaiut, Abdulxhebar ibn Ahmed
Hamedanit, Ebu Husejn Basriut, Ebu Uefa ibn Akilit, Ebu Hamid Gazaliut etj; kto
tavile jan pikrisht tavilet e Bishr Merisit t cilat i ka prmendur n librin e tij.
Edhe pse n fjalt e disa prej tyre ke pr t gjetur refuzim t tavilit dhe hedhjen posht t
tij, apo ke pr t hasur fjal t goditura n disa shtje t tjera. Mirpo un kam pr
qllim q tavilet e tyre jan pikrisht tavilet e Bishr Merisit.
Pr kt, dshmon replika q ka shkruar Uthaman ibn Said Darimiu, nj prej
imamve t njohur n kohn e Buhariut. Ai prpiloi nj libr me titull Replika e
Uthaman ibn Saidit kundr gjnjeshtarit kokfort pr at q trilloi ndaj Allahut n
teuhid.
Ai citon t njjtat tavile prej Bishr Merisit, madje me nj kontest q dshmon
se Merisi ishte m i ditur rreth bazave, transmetimeve dhe argumenteve logjike sesa
kta t mvonshmit, t cilt kan marr prej tij dhe prej tjetrkujt.
Uthman ibn Saidi i bn nj replik t fort, me fjal t cilat nse nj njeri me
logjik t mpreht i lexon, ka pr tu bindur pr realitetin e selefit dhe do ti qartsohet
forca e argumentit dhe e metods s tyre dhe dobsia e argumentit t kundrshtarve t
tyre.
Nse qartsohet q imamt e udhzimit jan pajtuar n nj mendje pr
prmimin e metods merisiane dhe se shumica e tyre i kan konsideruar ata qafir t
humbur; dhe nse qartsohet q idet e prhapura n mesin e t mvonshmve jan
njsoj si medhhebi i Merisit; athere do ti qartsohet udhzimi atij q Allahu
dshiron ta udhzoj, dhe forca e fuqia jan vetm prej Allahut .
Kjo fetva nuk na lejon t zgjerohemi m shum n kt pik. Un thjesht po

1
Bishr ibn Gijath Merisiu, (138-218). Prej fukahave hanefi dhe kadiu i kalifit Mamun. Fikhun e morri
prej Ebu Jusufit. Transmeton prej Hamad ibn Selemes dhe Sufjan Theriut. Por me kalimin e kohs hyri n
shtjet e ilmul-kelamit dhe u shndrua n nj nga protagonistt kryesor n fitnen e krijimit t Kuranit.
Doli haptaz n mbshtetje t xhehmive n shtjet e cilsive dhe t imanit, duke pasur edhe prkrahjen e
kalifit Mamun, aq sa dijetart e hadithit e shpalln qafir dhe bidati t humbur.
2
Ka pr qllim me fjaln njerz esharit dhe maturidit pr t cilt sht shkruar edhe kjo fetva.
Fetvaja e Hamas

36


prpiqem t tregoj bazat e ktyre shtjeve dhe i logjikshmi ecn n kt rrug dhe
mediton.
Fjalt e selefit rreth ksaj shtjeje jan prmendur n shum libra. Ktu mund t
prmendim vetm disa prej tyre. Prej tyre:
"Kitabus sunen" i Lalekait, "El ibaneh" i Ibn Batas, "Es sunneh" i Ebu Dherr
Hereviut, "El usul" i Ebu Umer Talamenkut, fjalt e Ebu Umer ibn Abdulberrit, "El
esmau ues sifat" i Bejhakiut.
Para ktyre librave jan hartuar libra si "Es sunneh" prej secilit nga Taberani,
Ebu Shejkh Asfahani, Ebu Abdullah ibn Menah dhe Ebu Ahmed Asali, t dy kta t
fundit nga Asfahani.
E para tyre libra si "Es sunneh" i Halalit, "Et teuhid" i Ibn Huzejmes dhe fjalt e
Ebu Abas ibn Surejhit.
Apo si "Er-reddu alel xhehmijeh". Me kt titull kan shkruar libr nj grup
dijetarsh, si Buhariu dhe shejhu i tij Abdullah ibn Muhamed ibn Abdullah Xhafiu.
E m hert libra si "Es sunneh" i Abdullah ibn Ahmedit, "Es sunneh" i Ebu Bekr
ibn Ethremit, "Es sunneh" i Hanbelit dhe Merveziut dhe Ebu Daud Sixhistanit dhe Ibn
Ebi Shejbes dhe "Es sunneh" i Ebu Bekr ibn Ebi Asimit.
Apo si "Halku efalil ibad" i Buhariut. "Erred alel xhehmije" i Uthman ibn Said
Darimiut dhe i disa t tjerve. Apo si fjalt e Ebu Abas Abdulaziz Mekuit, autori i librit
"El hajdetu fir reddi alel xhehmije" dhe fjalt e Naim ibn Hamad Huzaiut dhe fjalt e
shum t tjerve.
Apo si fjalt e imam Ahmed ibn Hambelit, Is'hak ibn Rahavejhit, Jahja ibn
Saidit, Jahja ibn Jahja Nejsaburit dhe si puna e tyre.
E akom m hert fjalt e Abdullah ibn Mubarekut dhe bashkohsve t tij dhe
shum e shum t tjer.
Ne posedojm shum argumente t transmetuara dhe logjike, mirpo vendi nuk
na lejon t zgjerohemi m tepr.
Jam i ndrgjegjshm se kelamistt mohues kan prhapur shum dyshime, t
cilat nuk mund ti prmendim n kt fetva. Kush hulumton n kt fetva dhe synon
qartsimin e ktyre dyshimeve, athere le t bj krahasim vet.
Nse ideja e tatilit dhe tavilit e ka burimin te nxnsit e politeistve, t sabinve
dhe t ifutve, si athere i qetsohet shpirti besimtarit dhe t logjikshmit, n pasimin e
rrugs s ktyre t humburve, me t cilt Allahu sht zemruar?! Si mund ta braktis
rrugn e atyre t cilve Allahu u ka dhuruar mirsi, si profett, t sinqertt, shehidt dhe
njerzit e mir?!
Fetvaja e Hamas

37



Kapitull

Gjykimi prmbledhs pr t gjitha kto shtje sht se: Allahu prshkruhet
me far e ka prshkruar veten, ai dhe i drguari i tij dhe e kan prshkruar t part e
hershm, pa u tejkaluar Kurani dhe as hadithi.
Imam Ahmedi ka thn: "Allahu prshkruhet vetm me at q ka prshkruar
veten e tij, ai dhe i drguari i tij. Nuk tejkalohet as Kurani dhe as hadithi".
Medhhebi i selefit sht prshkrimi i Allahut me at q e ka prshkruar veten
e tij dhe e ka prshkruar me t i drguari , pa tahrif (deformim) apo tatil dhe pa tekjif
apo temthil.
1

Prshkrimet q Allahu i ka br vetes s tij jan reale dhe jo gjegjza apo
enigma. Kuptimi i ktyre prshkrimeve kuptohet ashtu si kuptohet qllimi i folsit nga
fjala e tij, sidomos kur folsi sht krijesa m e ditur rreth asaj q thot, krijesa m
oratore n sqarimin e dijes, krijesa m oratore n qartsi, n njohje, n paraqitjen e
argumentit dhe n udhzim.
E megjithat asgj nuk sht njsoj si Allahu , dhe as si vetja e tij e patmeta e
cila prmendet me emrat dhe cilsit e tij. Ashtu si jemi t bindur se Allahu ka nj
qnie reale dhe veprime reale, po ashtu jemi t bindur se ai ka cilsi reale. Por asgj nuk
i ngjason atij as n qnie, as n cilsi dhe as n veprat e tij.
Ai sht i pastr nga do gj q nnkupton mangsi ose krijim, sepse Allahut
i takon prsosmria absolute. Ekzistimi i tij pas mosekzistimit sht i pamundur sepse
vet mosekzistenca e tij sht e pamundur. Ekzistenca momentale q t quhet ekzistenc
momentale duhet q ta ket paraprir at mosekzistenca. Ekzistenca momentale e
Allahut sht e pamundur sepse Allahu ekziston vetvetiu n form t prhershme,

1
Kto terma qarkullojn shpesh n terminologjin e dijetarve t hadithit, prandaj kan nevoj pr nj
sqarim m t gjr.
Tahrifi n aspektin gjuhsor nnkupton deformimin dhe animin e dikaje. N terminologjin akaidore
kihet pr qllim tavili q kelamistt i bjn shum prej cilsive, sepse n realitet komentimet gjuhsore q
ata i kan pretenduar, nuk jan m shum sesa deformime kuptimore t tyre.
Tatili n aspektin gjuhsor sht zbrazja e dikaje. N terminologjin akaidore me fjaln tatil
nnkuptohet mohimi i cilsis, sepse mohuesi i cilsis e zhvesh qnien e Allahut prej cilsis q ai ka
mohuar, apo e zhvesh fjaln q dshmon pr cilsin prej prmbajtjes kuptimore t saj.
Tekjifi sht dhnia form e dikaje. Ktu kihet pr qllim prshkrimi i forms s cilsive t Allahut me
forma t njohura apo t panjohura.
Temthili sht shembllimi i cilsive t Allahut me cilsit e krijesave. Ktu hyjn t gjith rrymat
panteiste.
Fetvaja e Hamas

38


ndrsa ekzistenca momentale ka nevoj pr nj krijues.
Medhhebi i selefit sht mes tatilit dhe temthilit. Nuk i ngjasojn cilsit e
Allahut me cilsit e krijesave, ashtu si nuk e ngjasojn qnien e tij me qniet e
krijesave. N ann tjetr nuk i mohojn prshkrimet me t cilat e ka prshkruar veten e
tij, apo e ka prshkruar at i drguari . Nuk i mohojn kuptimet e emrave t bukur dhe
cilsive t larta. Nuk i deformojn kuptimet e fjalve nga konteksi i tyre dhe nuk
deformojn emrat e Allahut dhe ajetet e tij.
Si fraksioni i tatilit ashtu edhe fraksioni i temthilit kan rn n tatil dhe n
temthil sbashku.
Pasuesit e tatilit kan kuptuar prej emrave dhe cilsive t Allahut at q i
shkon prshtatet krijess. Pastaj u prpoqn t mohonin kto kuptime. Kshtu bashkuan
mes temthilit dhe tatilit. Fillimisht bn temthil (prngjasim) dhe pastaj tatil (mohuan
kuptimet).
Prngjasimi q ata i bn kuptimeve t emrave dhe cilsive t Allahut me
kuptimet e emrave dhe cilsive t krijesave, nnkupton privimin e Allahut prej emrave
dhe cilsive q i shkojn pr shtat atij.
Nse dikush thot: Nse Allahu do t ishte sipr Arshit, nga kjo rrjedh se ose
do jet ose m i madh se Arshi, ose m i vogl, ose i barabart. T tre kto mundsi jan
t pamundura. Apo thot fjal t ktij lloji. N realitet ky person, ka kuptuar prej hipjes
s Allahut mbi Arsh vetm at q kuptohet prej hipjes s do trupi mbi nj trup tjetr.
Ky konkluzion sht rrjedhoj vetm prej ktij konceptimi.
Ndrsa nse flasim pr nj "istiva-hipje" q i shkon pr shtat vetm Allahut
dhe i takon vetm atij, athere nuk rrjedhin kto rrjedhoja t kota t cilat duhen mohuar,
ashtu si rrjedhin te trupat e tjer.
Pretendimi q ai ngre sht njsoj si fjala e prngjasuesit: Nse bota ka krijues
athere ky krijues ose do t jet substanc ose do t jet veti
1
, sepse logjika dshmon q

1
Ibn Tejmije ktu prdor fjaln (Xheuher-) dhe fjaln (arad-) jan dy terma q prdoren pr dy
nocione t njohura n mesin e kelamistve. Kelamistt dhe filozoft islam e konsiderojn materien t
formuar nga xheuheri q sht ana e padukshme e materies ose substanca e saj dhe nga aradi q sht
vetia e materies.
P.sh. uji prbhet nga subsatanca e tij dhe nga vetit q ai ka. Vetit jan si puna e lngshmris,
rrjedhshmris dhe transparencs. Ngjyra, lvizja, temperatura dhe vetit e ndryshme t lnds, n
terminologjin e ilmu-kelamit quhen arade.
Ktu duhet t trheqim vmndjen e lexuesit se shumica e kelamistve, sidomos esharit, bjn dallim
mes termave (dhat-qnie) dhe (sifat-cilsi) dhe mes termave si (xheuher-substanc) dhe (arad-veti).
Allahu prshkruhet me dy nocionet e para, por jo me dy nocionet e dyta sepse ata jan t veant pr
materien e krijuar dhe Allahu nuk sht materie.
Fetvaja e Hamas

39


t gjitha gjrat ekzistuese jan t tilla. Apo si fjala e prngjasuesit: Nse sht i lartsuar
mbi Arsh athere ky lartsim sht njsoj si hipja e njeriut mbi fron apo mbi anije, sepse

Gjithashtu kelamistt prmendin nj dallim mes nocionit t (sifeh-cilsi) i cili mund t jet i prhershm,
sipas tyre, dhe mes nocionit (arad-veti) i cili sht momental dhe nuk ekziston n dy koh t ndryshme.
Sipas shumics s tyre nj veti (arad) e lnds nuk ekziston n dy momente, por ajo riprtrihet moment
pas momenti. Pra ngjyra, shija, lvizja e lnds dhe t tjera veti si kto, riprtrihen moment pas momenti;
sepse Allahu n do moment e rikrijon t njjtn veti n substancn ose n lndn (xheuher-in) e saj.
Vetia mund t duket e njjt n do moment si lloj mirpo n realitet ajo sht e ndryshme.
Le t marrim nj top t kuq pr ilustrim. Ngjyra e kuqe e topit riprtriehet n do moment. Ngjyra e kuqe
q ka qn prpara ktij momenti sht tjetr nga ngjyra e kuqe n momentit t tanishm. Ashtu si ngjyra
e kuqe n kt moment sht tjetr nga ngjyra e kuqe q do t vij n momentin pasrends. Ky sht
mendimi i shumics s kelamistve.
Ndrsa cilsit, sipas tyre, jan t prhershme dhe nuk riprtrihen. Prandaj Allahu cilsohet me cilsi
dhe jo me veti momentale q lidhen me astin dhe momentin.
Nse kuptohet kjo, do t kuptohet se ku e kan marr kelamistt mohimin e cilsive t varura nga dshira,
si puna e t folurit n nj ast apo moment t caktuar. Ata kelamist q e pohojn cilsin e t folurit, e
pohojn at si nj cilsi t amshuar, t paprkufizuar n koh, si n lloj ashtu edhe n veprime. Sepse
veprimi i ksaj cilsie n nj moment t caktuar nnkupton q ajo sht nj veti momentale dhe vetia
momentale sht karakteristik e substancave dhe substancat jan materie, kshtu q rrjedh q Allahu
sht materie dhe pohimi q Allahu sht materia sht kufr.
Ky sht nj nga dallimet kryesore mes selefizmit dhe esharizmit, sepse selefistt i pohojn cilsit t
cilat si kategori jan t amshuara ndrsa si veprime jan momentale, t cilat Allahu i vepron kur dshiron
n nj moment t caktuar, t renditura, pra t paraprira nga veprime t tjera.
Vendi nuk na lejon tu kundrprgjigjemi njprnj t gjitha mendimeve t kelamistve n kt pik,
sidomos kur dihet q ata kan shum mospajtime n detaje midis tyre.
Ajo ku desha t dal, sht kuptimi i fjals s Ibn Tejmijes n kt fetva. Nse kuptohet nocioni i
xheuherit dhe aradit dhe dallimi mes tij dhe cilsis dhe qnies sipas kelamistve, athere edhe fjala e
Ibn Tejmijes mund t kuptohet shum leht.
Ai dshiron tu thot kelamistve: Ashtu si ju fillimisht pretenduat se istivaja nnkupton nj hipje t
nj trupi fizik mbi nj trup fizik dhe pastaj e mohuat kt pohim sepse ai sht nj pohim i pavrtet, po
kshtu edhe prngjasuesit, mund tju thon: Bota ka krijues dhe krijuesi sht substanc dhe veti
momentale sepse n botn reale gjrat ekzistojn t tilla.
N kt rast prgjigja e esharive ndaj tyre, shkurtimisht, sht se nuk sht e thn q krijuesi t jet
substanc dhe veti, por ai sht qnie e amshuar e cilsuar me cilsi t amshuara. Argument pr kt
jan argumentet e njohura logjike, t cilat mund t ceken gjersisht gjetk. Ndrsa gabimi i prngjasuesve
konsiston n faktin se ata gjeneralizuan gjykimin mes materies s dukshme dhe krijuesit kshtuq
premisa e tyre ishte e gabuar, athere edhe konkluzioni i ndrtuar mbi kt premis ishte i gabuar.
Ibn Tejmije dshiron tu thot esharive: Edhe ne ju kundrprgjigjemi ashtu si ju kundrprgjigjt
prngjasuesve. Prderisa premisa () e juaj ishte e gabuar (teza q istivaja n aparenc nnkupton
hipjen e trupit fizik mbi nj trup fizik tjetr) athere edhe konkluzioni i juaj ishte i gabuar. Logjik me
logjik dhe brja dallim n raste t ngjashme dshmon pr divergjenc logjike.
Shtjellimi i shtjes mund t jet m i gjat, por po mjaftohemi me kaq n kt libr t shkurtr i cili nuk
na le vend pr zgjatje t teprta.
Shnim: Prkthimi i termave xheuher si substanc apo element dhe i aradi-it si veti momentale sht m
i sakt si nga ana gjuhsore ashtu edhe nga prmbajtja kuptimore se prkthimi i disa studiuesve si
aksidentale etj. Pr kt term mund t prdoret edhe termi veti e rastit.
Fetvaja e Hamas

40


ne nuk e konceptojm dot "istivan" prvese n kt form.
T dy ata kan prngjasuar dhe t dy ata kan mohuar realitetin e prshkrimit q
Allahu i ka br vetes s tij. Por fraksioni i par, dallon nga i dyti, n mohimin e do
kuptimi real t "istivas". Ndrsa fraksioni i dyt dallon nga i pari me pohimin e nj
istivaje e cila i prshtatet krijesave.
Fjala e prer i takon umetit t mesm, se Allahu sht i lartsuar mbi Arsh
ashtu si i takon vetm atij, ashtu si cilsohet se sht i ditur pr do gj, i fuqishm
pr do gj, dgjues dhe shikues, etj. Nuk lejohet q dija dhe fuqia t prshkruhen si veti
t prngjashme me vetit e krijesave, si dija dhe fuqia e krijesave. Po kshtu sht edhe
hipja e Allahut mbi Arsh. Nuk i atribuohen hipjes s tij veorit e hipjes s krijess
mbi nj krijes tjetr dhe rrjedhojat e saj.
Ji i sigurt q logjika e shndosh dhe transmetimet e sakta, nuk bien n
kundrshtim me rrugn e selefit. Nuk kemi mundsi tu prgjigjemi t gjitha dyshimeve
q bien ndesh me t vrtetn. Kushdo q n zemr ka ndonj dyshim dhe me t vrtet
dshiron ta largoj at, athere kjo sht e leht dhe e kollajshme.
Pasuesit e tavilit q kundrshtojn Kuranin, sunetin dhe selefin e umetit n kt
shtje jan shum t oroditur. Ata q mohojn t part e Allahut prej krijesave,
pretendojn se logjika gjykon pr pamundsin e saj, dhe ai nuk ka rrugdalje tjetr
prve "tavilit". Edhe ai q pretendon se sht pamundur q Allahu t cilsohet me
dije, me fuqi apo me t folur t pakrijuar thon: Logjika gjykon pr pamundsin e
ksaj, prandaj u detyrova t bj "tavil". Madje edhe ai q mohon ringjalljen me trupa
dhe ngrnien dhe pirjen reale n xhenet, pretendon se logjika gjykon pr pamundsin e
saj, prandaj sht detyruar t bj "tavil".
1

Po kshtu edhe ai q mohon se Allahu sht sipr Arshit, pretendon se logjika
gjykon pr pamundsin e ksaj, prandaj sht detyruar t bj "tavil".
Pr kotsin e thnies s tyre mjafton t dihet se ata nuk kan ndonj kriter stabil
rreth asaj q logjika e pamundson. Prkundrazi, at q dikush pretendon se logjika e
lejon dhe e obligon, ai tjetri pretendon se logjika e refuzon.
Cila na qnka kjo logjik q mund t barazohet me Kuranin dhe sunetin?! Allahu
qoft i knaqur me imam Maliku athere kur tha: "A do her kur na vjen nj
person m shum polemizues, kemi pr ta ln at me t ciln Xhibrili i ka ardhur

1
Esharit nuk i mohojn kto shtje, prkundrazi i pohojn ato prgjithsisht. Ibn Tejmija dshiron tu
thot: Prse kelamistt ekstrem prej mutezilive dhe xhehmive, kur pretendojn tavilin bazuar n logjik
ju u kundrviheni duke u thn se tavili i argumenteve kuranore n kto pika, nuk lejohet sepse
argumentet kuranore n kt pik jan t qarta. Prse athere e impononi umetin t bj tavil ndaj
argumenteve t cilat logjika juaj nuk i pranon. A nuk sht ky nj dystandartizim?!!
Fetvaja e Hamas

41


Muhamedit, pr hatr t polemiks s tyre?!".
1

Secili prej tyre sht i refuzuar me t njjtn mnyr si sht refuzuar tjetri, nga
disa aspekte:
S pari: Sqarimi se logjika nuk gjykon q kjo sht e pamundur.
S dyti: Sqarimi se transmetimeve t prcjellura nuk mund tu bhet tavil.
S treti: T gjitha kto shtje jan t njohura me dije t sigurt se profeti i ka
predikuar ato, ashtu si ka predikuar pr pes namazet dhe pr agjrimin e ramazanit.
Tavili i cili refuzon kto cilsi sht i ngjashm me tavilin e kurmutive
2
dhe t batinive
3
,
i cili i deformon kuptimet e haxhit, namazit, agjrimit dhe obligimet e tjera q i ka
predikuar profeti .
S katrti: Sqarimi se logjika e shndosh sht n prputhje me tekset e
transmetuara t shpalljes. Edhe pse mund t ndodh q tekset e shpalljes t prmbajn
detaje t cilat logjika sht e paaft q ti kuptoj plotsisht, megjithse mund ti
konceptoj ato prgjithsisht.
E shum e shum aspekte t tjera. Vet kolost e mdhenj prej kelamistve, e
pranojn se logjika sht e paaft t arrij bindje t plot n temat e ilahijateve. Nse kjo
sht e vrtet, athere duhet q njohja e ktyre shjteve t merret prej nubuvateve
4


1
Ether sahih. E transmeton Hatib Bagdadiu n "Sherefu as'habil hadith" me nj tekst t prafrt. Lalekai
n "Sherh usulil itikad" 1/144, nr 293, 294, nga Maliku. Hereviu n "Dhemmul kelam", Merveziu n
"tadhimu kadris salah" (2/670), Ebu Nuejmi n "Hiljetul eulija" (6/324), Bejhakiu n "El med'hel iles
sunenil kubra", Ibn Abdulberri n "Xhamiul ilm" nr: 238, etj. T gjitha kto transmetime nga rruga e
Is'hak ibn Isa Tibaut. Shejh Albani n "Muhtesarul ulu" thot: "Senedi i tij sht sahih".
2
Kurmutit jan nj sekt i humbur t cilt u shfaqn n fundit e shekullit t tret. I pari i tyre Hamdan
Kurmuti ishte nj heretik i ndikuar nga rrymat filozofike materialiste dhe nuk besonte n shpalljen
hyjnore si profetsi. Ai mohoi dhe i ndaloi njerzit prej adhurimeve dhe ndalesave fetare, prve asaj q
atij i vinte pr shtat. Shteti i tyre shtrihej n lindje t gadishullit arabik, konkretisht n Bahrejn dhe n
rrethinat e tij. Krimet e tyre kundr muslimanve dhe haxhive n Qabe jan t njohura, ashtu si edhe
rrmbimi i gurit t zi prej Qabes.
3
Batinit jan ato sekte t cilat nuk i prmbahen argumentave t sheriatit n lidhje me adhurimet dhe
ndalesat fetare. Batini mund t jet kushdo q i keqinterpreton disa adhurime dhe ndalesa fetare t njohura
n fe, me interpretime t largta. Batinit jan n grada t ndryshme n lidhje me kto deformime
kuptimore t fes. Nj pjes e tyre arrin deri aty sa mohon edhe ringjalljen dhe xhenetin me zjarrin duke
pretenduar se ato jan thjesht shprehje simbolike dhe jo reale.
Nga sektet batinije n Shqipri mund t prmenden bektashit, ose pr t qn m t drejt aty ku sht
katandisur ky tarikat n kohn ton. Sepse fillimet e tij kan qn si nj tarikat suni dhe muxhahid, ndrsa
prfundimi i tij si nj sekt ekstrem batini.
4
Me termin "ilahijat" kelamistt kan pr qllim shtjet e akides q lidhen me Allahun dhe mund t
shqyrtohen me logjik. Ndrsa me termin "nubuvat" kan pr qllim ato shtje t akides t cilat logjika
as nuk i mohon dhe as nuk i pohon dhe si t tilla mund t njihen vetm prej fjalve profetike. Si puna e
haudit t profetit, peshores n ditn e gjykimit, etj.
Fetvaja e Hamas

42


teksualisht.
T gjith besimtart jan t bindur se Allahu e ka drguar Muhamedin me
udhzimin dhe me fen e vrtet q ta bj at dominuese mbi do fe; dhe Allahu
sht m i miri dshmues. Ata jan t bindur se profeti i ka sqaruar njerzit pr
shtjet e besimit t Allahut dhe bots tjetr, t cilat ua ka prcjellur. Besimi i Allahut
dhe i bots tjetr prfshin edhe besimin pr krijimin fillestar dhe pr ringjalljen. Ai sht
besimi i krijuesit dhe i ringjalljes, ashtu si i ka prmendur Allahu sbashku: Disa
prej njerzve thon se ne kemi besuar Allahun dhe botn tjetr, por ata nuk jan
besimtar El bekare, 8.
Dhe thot: Krijimi dhe ringjallja juaj sht njsoj si pr nj person t
vetm Lukman, 28.
Dhe thot: Ai sht i cili e fillon krijimin dhe pastaj e riprsrit at. Ai sht
shum m i leht pr t Er rum, 27.
Allahu i ka shtjelluar me gojn e profetit shtjet e imanit dhe t bots
tjetr, duke i udhzuar robt e tij dhe duke u qartsuar atyre qllimin e tij.
Besimtart jan t bindur se i drguari i Allahut sht m i ditur se dokush
tjetr pr kto shtje. Ai sht m i sinqert se kushdo tjetr me umetin. Ai sht m i
aft se kushdo tjetr pr sqarimin me oratori. Madje ai sht m i dituri prej krijesave
rreth ksaj dhe m i sinqerti me umetin dhe m oratori.
Te ai sht mbledhur prsosmria e dijes, e aftsis dhe e qllimit t mir. Dihet
se nse te folsi dhe vepruesi bashkohen s bashku prsosmria e dijes, e aftsis dhe e
dshirs, athere edhe fjalt dhe veprat e tij do t jen t prsosura.
Mangsia ndodh athere kur ka mangsi n dije, ose pr shkak t paaftsis pr
sqarimin e dijes, ose pr shkak t mospasjes dshir pr sqarimin e saj. Profeti sht
absoluti n prsosurin e dijes, absoluti n qllimin e prcjelljes s qart, absoluti n
aftsin e sqarimit t qart.
Nse ekziston aftsia e plot dhe vullneti i fort athere edhe ajo q kihet pr
qllim medoemos duhet t realizohet.
Kshtu arrijm n konkluzion se sqarimi q profeti u ka br shtjeve t
imanit dhe bots tjetr, ka arritur prsosmrin e qartsis. Ajo q ka dashur t sqaroj
prputhet me dijen e tij dhe dija e tij sht m e prsosura dije. Kushdo q ka iluzione se
dikush tjetr sht m i ditur se profeti , apo m i qart n shprehje se ai, apo m i
prkushtuar pr udhzimin e krijesave se ai, athere ai sht qafir dhe nuk mund t

Ibn Tejmije dshiron tu thot atyre: Nse logjika sipas jush nuk arrin n konkluzione preize dhe t
pamohueshme n shtjet e cilsive, athere kto shtje duhet t hyjn te temat e nubuvateve, pra te
shtjet q njihen vetm nprmjet kumtess profetike.
Fetvaja e Hamas

43


konsiderohet si besimtar.
Sahabt, pasuesit e tyre (tabint) me mirsi dhe ata q kan ndjekur rrugn e tyre
n kt shtje, ata jan n rrug t drejt. Ndrsa t devijuarit prej rrugs s tyre jan
tre rryma; pasuesit e iluzionit, pasuesit e tavilit dhe pasuesit e injorimit.
Pasuesit e iluzionit jan filozoft dhe ata q kan ndjekur rrugn e tyre prej
kelamistve, sufistave dhe fukahave. Ata thon: Ajo q Allahu ka prmendur pr
shtjet e imanit rreth Allahut dhe bots tjetr sht vetm nj iluzion, q masat e
gjra t ken dobi. Ai nuk po sqaron realitetin dhe as po udhzon krijesat dhe as nuk ka
pr qllim t qartsoj realitetin. Kta njerz ndahen n dy pjes.
Nj pjes thon: I drguari nuk e ka ditur realitetin ashtu si duhet dhe
pretendojn se disa filozof teolog e kan arritur realitetin. Apo disa t vetshpallur
evlija e kan ditur realitetin. Ata pretendojn se disa filozof dhe evlija jan m t ditur
rreth Allahut dhe bots tjetr se profett. Ky sht mendimi i pabesimtarve ekstrem
prej filozofve, batinive, si batinit e shiave ashtu edhe batinit e sufistave.
Ndrsa nj pjes tjetr thon: I drguari e ka ditur realitetin, por nuk e ka
sqaruar, madje sht prononcuar me t kundrtn, sepse dobia e krijesave arrihet me
kto besime q nuk prputhen me realitetin. Thon: I drguari e ka pr detyr ti
thrras njerzit n besimin e trupzimit, edhe pse sht i pavrtet. E ka pr detyr ti
thrras njerzit n besimin e ringjalljes s trupave edhe pse sht i pavrtet. Duhet ti
njoftoj ata se banort e xhenetit han dhe pin, megjithse kjo nuk sht e vrtet.
Thon: Thirrja e krijesave (n islam) sht e pamundur me nj tjetr mnyr. Kjo
mnyr me t vrtet prmban gnjeshtr, por ajo gnjeshtr sht pr hir t dobis s
njerzve. Ky sht mendimi i tyre n lidhje me besimin e Allahut dhe t bots tjetr.
Ndrsa veprat
1
disa prej tyre i pranojn, ndrsa disa t tjer sillen me to n t
njjtn mnyr dhe pretendojn se me to urdhrohen nj grup njerzish dhe jo e gjith
njerzia. Me to ngarkohen masat e gjra por jo personat specifik. Kjo sht metoda e
batinive pabesimtar si puna e ismailive
2
dhe lloji i tyre.

1
Ka pr qllim me veprat adhurimet, ndalesat dhe urdhresat me t cilat ka ardhur sheriati.
2
Ismailit jan sekt ekstrem shit. Ata jan ndar nga shiat musevi (si shiat ithnaasherie n Iran) athere
kur imami i tyre i gjasht Xhafer Sadiku vdiq dhe Ismaili i cili ishte djali i Xhafer Sadikut kishte vdekur
prpara t jatit. Mirpo djali i Ismailit, Muhamedi, ishte i gjall. Ismailitt pretenduan se imameti duhej ti
kalonte pikrisht Muhamed ibn Ismailit sepse rregulli i pranuar n mesin e tyre e detyronte kalimin e
imametit te fmija m i madh. Ndrsa musavit pretenduan se imameti i takonte djalit m t vogl t
Xhafer Sadikut, q ishte Musa Qazimi.
Ismailitt patn ngritur shum shtete n histori. Shteti m i famshm i tyre ishte Shteti Ubejdi n Tunizi
dhe pastaj n Egjipt, ose si njihet ndryshe edhe si Shteti Fatimi. Besimet e tyre n lidhje me shtjet e
akides dhe detyrimeve sheriatike ishin ekstreme, pa folur q imami, sipas tyre, ishte nj ligjvns n tok
i cili gjykonte me inspirim nga Allahu, prandaj do verdikt q ai jepte ishte i pagabueshm dhe me natyr
hyjnore. Ata besonin se sheriati Muhamedian sht si puna e lvozhgs ndrsa njohurit e tyre si puna e
Fetvaja e Hamas

44


Pasuesit e tavilit, thon: Profeti , me frazat e prcjelluara rreth cilsive, nuk ka
pasur qllim q njerzit t besojn dika t kot. Ai ka pasur pr qllim disa kuptime,
por nuk ua ka shfaqur atyre kto kuptime dhe as nuk i ka orinetuar pr to. Ai ka dashur
q ata vet t hulumtojn, pr ta njohur t vrtetn me logjikn e tyre dhe pastaj t
mundohen tu japin tjetr kuptim domethnieve t tyre.
Qllimi i profetit prej ksaj sht: Sprovimi, ngarkimi, mundimi i mendjeve
dhe i logjikave t tyre pr tjetrsimin e domethnieve t fjalve, q ta njohin t vrtetn
pasi t lodhen. Ky sht mendimi i kelamistve, i xhehmive, i mutezilive dhe i atyre q
jan ndikuar prej tyre.
Ata t cilve kemi dshiruar tu kundrprgjigjemi n kt fetva jan pikrisht
kta persona. Kjo pr shkak se distancimi i njerzve prej llojit t par sht i
mirnjohur. Ndrsa kta persona shfaqen si mbrojts t sunetit n shum shtje.
Mirpo realiteti dshmon se as pr islamin nuk triumfuan dhe as filozoft nuk i
drrmuan.
Filozoft i vun me shpatulla pr muri n tekset e ringjalljes, me t njjtat
pretendime q kelamistt i ngritn pr tekset e cilsive. Kelamistt u than filozofve:
Ne e dim me siguri t plot se i drguari ka predikuar ringjalljen e trupave.
Gjithashtu jemi t bindur pr pasaktsin e dyshimeve q mohojn ringjalljen me trup.
Ehli-suneti iu prgjigjen kelamistve: Edhe ne e dim me bindje t plot se i
drguari ka predikuar pohimin e cilsive. Tekset q flasin pr cilsit n librat
hyjnore jan m t shumta dhe m t mdha se tekset rreth ringjalljes.
Ehli-suneti u than atyre: Dihet mir q mushrikt arab dhe mushrikt e tjer e
mohonin ringjalljen. At e patn mohuar edhe para t drguarit , madje debatuan me
profetin pr mohimin e saj. Kjo n dallim me cilsit. Arabt nuk i mohonin ato. Nga
kjo msohet se pohimi i logjiks pr cilsit sht m i fort sesa pohimi i saj pr
ringjalljen dhe se dyshimi i mohimit t ringjalljes sht m i fort se dyshimi i mohimit
t cilsive. Si mund t pretendohet athere se tekset e cilsive nuk duhet t kuptohen
ashtu si jan, ndrsa tekset e ringjalles duhet t kuptohen ashtu si kan ardhur?!
sht e mirnjohur se i drguari i ka nnmuar ehli-kitabt pr shkak t
deformimeve dhe transformimeve. Dihet gjithashtu se Teurati sht i mbushur me
prmendjen e cilsive. Nse kjo do t ishte prej asaj q sht transformuar dhe
deformuar, do ishte m parsore q t demaskohej. Ndrkoh profeti kur i

brthams s frutit. Sot ismailit gjnden n Arabin Saudite, n krahinn e Xhizanit, n Sham ku sekti
m i njohur prej tyre jan druzt, n Indi dhe n Taxhakistan dhe krahinat rreth tij. Numri i tyre nuk sht
shum i madh si dikur.
Fetvaja e Hamas

45


prmendnin para tij cilsit, qeshte prej udis dhe aprovimit.
1

Ai nuk i qortoi aspak ata me qortimet q mohuesit e cilsive u drejtohen
pohuesve. As me trupzim dhe as me prngjasim apo me di t ngjashme. Prkundrazi i
kritikoi pr fjaln e tyre: dora e Allahut sht e shtrnguar El maide, 181. I kritikoi
pr fjaln e tyre: Allahu sht i varfr ndrsa ne jemi t pasur Ali Imran, 181. I
kritikoi pr pretendimin se zoti u lodh pas krijimit t qiejve dhe t toks, dhe u
prgjigj: Ne i krijuam qiejt dhe tokn dhe do gj mes tyre n gjasht dit dhe nuk
na kaploi asnj lodhje Kaf, 38.
Teurati sht plot me cilsi q prputhen me cilsit e prmendura n Kuran dhe
hadith. Megjithse ai nuk prmban tekse t qarta pr ringjalljen ashtu si gjenden n
Kuran. Nse lejohet tu bhet tavil cilsive pr t cilat jan pajtuar t dy librat, athere
tavili i ringjalljes i prmendur vetm n njrin prej tyre sht m parsor. Nse
pasaktsia e ksaj t dyts, njihet me siguri t plot n fen e profetit , athere
pasaktsia e t pars sht akoma m parsore.
Grupi i tret jan pasuesit e injorimit. Ata jan t shumt n mesin e fukahave
dhe t pretenduesve t sunetit dhe pasuesve t selefit. Ata thon: Profeti nuk i ka ditur
domethniet e ajeteve t cilsive q Allahu i ka zbritur. As Xhibrili dhe as t
part e hershm nuk i kan ditur domethniet e tyre.
T njjtn gj e thon edhe pr hadithet e cilsive, se kuptimin e tyre e di vetm
Allahu , megjithse profeti sht i pari q i ka thn ato. Sipas fjals s tyre i bie q
profeti t ket folur me fjal t cilat nuk i kupton.
Ata kujtojn se po ndjekin fjaln e Allahut : interpretimin (tavilin) e tyre e
di vetm Allahu Ali Imaran, 7. Shumica e selefit kan ndalur te fjala e Allahut:
interpretimin (tavilin) e tyre e di vetm Allahu.
Por kta njerz nuk ditn t bjn dallim mes domethnies dhe komentimit
t fjals, dhe mes tavilit t cilin e di vetm Allahu. Ata kujtuan se tavili i prmendur
n fjaln e Allahut sht njsoj si tavili i prmendur n terminologjin e t
mvonshmve. Prandaj gabuan n kt pik sepse tavili vjen me tre kuptime:
Kuptimi i par: Tavili si term i prdorur gjersisht te brezat e mvonshm
sht: Mosmarrja parasysh e kuptimit parsor t fjals por t atij dytsor, bazuar

1
Ka pr qllim hadithin se nj rabin ifut vajti te profeti dhe i tha: O Muhamed! Ne lexojm se
Allahu do i vendos qiejt n nj gisht dhe tokat n nj gisht dhe pemt n nj gisht dhe ujin me
tokn n nj gisht dhe pjesn tjetr t krijesave n nj gisht. Pastaj thot: Un jam sunduesi. Athere
profeti qeshi derisa iu dalluan dhmballt si aprovim pr fjalt e rabinit. Pastaj i drguari i Allahut
lexoi: Nuk e vlersuan Allahun ashtu si e meriton. E gjith toka do jet n mbrthimin e tij n ditn
e ringjalljes ndrsa qiejt do t jen t palosur n t djathtn e tij. I pastr dhe i lart sht ai prej asaj q
po i bjn shok. E transmetojn Buhariu (4811, 7414, 7415, 7451, 7513) dhe Muslimi (50/19, 21, 22),
n dy sahihet e tyre me rrug transmetimi t ndryshme.
Fetvaja e Hamas

46


n nj dshmi shoqruese t fjals.
Sipas ktij termi, kuptimi parsor i fjals nuk konsiderohet tavil. Ata kujtuan se
Allahu ka pasur pr qllim me tavilin, pikrisht kt nocion terminologjik dhe se
ajetet kuranore kan tavile q kundrshtojn domethnien kuptimore t tyre, dhe kt
tavil e di vetm Allahu dhe askush tjetr.
Shumica e tyre thon: Kto shprehje trajtohen n kuptimin parsor sepse pamja e
tyre e jashtme sht e synuar. Mirpo ata thon: Kto shprehje kan tavile t cilat i di
vetm Allahu. N kt kontradikt kan rn shum prej atyre q i atribuohen sunetit
prej pasuesve t katr imamve dhe t tjerve.
Kuptimi i dyt: Tavili sht komentimi i fjals, prputhet apo nuk prputhet me
kuptimin parsor. Ky kuptim i tavilit haset shpesh n prdorimin e dijetarve t tefsirit
dhe t dijetarve t tjer. Kt tavil e njohin dijetart e fort n dije. Ky kuptim
prputhet me ndalesn n interpretimin (tavilin) e tyre e di vetm Allahu dhe t
palkundurit n dije. Ktu kan ndaluar shum selef
1
. Kjo transmetohet prej Ibn
Abasit, Muxhahidit, Muhamed ibn Xhafer ibn Zubejrit, Muhamed ibn Ishakut, Ibn
Kutejbes dhe prej shum t tjerve.
T dyja mendimet jan t sakta, nse secili shikohet nga nj kndvshtrim i
ndryshm. Kt e kemi shpjeguar me hollsi n libra t tjer. Madje prej Ibn Abasit
jan transmetuar t dyja mendimet sepse t dyja ato jan t vrteta.
Kuptimi i tret: Tavili sht realizimi i realitetit te i cili prfundon fjala edhe
nse prputhet me kuptimin parsor. Tavili i ajeteve kuranore t cilat flasin rreth
ushqimeve, pijeve, veshjeve, mardhnieve n xhenet dhe ndodhjen e kjametit etj, tavili i
tyre sht realizimi i vet ktyre gjrave reale dhe jo prfytyrimi i tyre n mendje dhe as
shprehja e tyre me goj. Ky sht kuptimi i "tavilit" i prdorur n Kuran, si p.sh. n
fjaln e Allahut rreth Jusufit : O babai im! Ky sht tavili (realizimi) i ndrrs
time t mparshme. Zoti im e bri at t vrtet Jusuf, 100.
Dhe thot: A mos po presin vetm prmbushjen (tavilin) e tij? At dit kur
t ndodh prmbushja (tavili) e tij, ata q dikur e patn harruar at do t thon:
Patn ardhur t drguarit e zotit ton me t vrtetn El araf, 53.
Dhe thot: Nse kundrshtoheni pr dika athere kthejeni at te Allahu
dhe te i drguari nse besoni Allahun dhe botn tjetr. Ky prfundim (tavil) sht
m i mir dhe m i bukur En nisa, 59.
Kt lloj tavili askush prve Allahut nuk e di. Tavili i cilsive sht realiteti i
tyre n botn reale (n njmendsi), t cilin askush prve Allahut nuk mund ta dij.

1
Ka pr qllim ndalimin gjat recitimit t Kuranit. Pra recituesi ndalon te kjo fjal dhe pastaj vazhdon
leximin e pjess s mbetur t ajetit pa e lidhur me t parn.
Fetvaja e Hamas

47


Ai sht si-ja e paditur pr t ciln selefi, si puna e Malikut dhe t tjerve, kan thn:
"Istivaja sht e ditur ndrsa si-ja e panjohur". Istivaja sht e ditur sepse kuptimi dhe
tefsiri i saj jan t ditura dhe mund t prkthehen n gjuh t tjera.
1
Ndrsa forma e
istivas sht pikrisht tavili t cilin askush prve Allahut nuk e di.
Transmetohet nga Ibn Abasi , si e prmend Abdurrezaku dhe t tjer n
tefsiret e tyre, se ai ka thn: "Komentimi i Kuranit sht n katr forma. Nj
komentim arabt e kuptojn nga gjuha e tyre. Pr nj komentim tjetr askujt nuk i
pranohet justifikimi me padije. Nj komentim e din dijetart. Ndrsa nj komentim e

1
Prej udive m t mdha q kam hasur me esharit dhe maturidit shqiptar, sht se ata pretendojn
tefvidin dhe n t njjtn koh i prkthejn tekset q flasin pr cilsit q i mohojn, me fjaln analoge t
tyre n shqip.
Nga njra an pretendojn q tefvidi nnkupton q tekset kuranore t disa cilsive, si dora, syri etj, nuk
dshmojn pr kuptimin aparent t tyre porse kan nj prmbajtje kuptimore tjetr, t ciln ne nuk e dim
dhe se kto fjal jan teukifije, pra t shpallura nga Allahu si fjal, por pa kuptimet prkatse.
Nga ana tjetr i prkthejn kto tekse n shqip si dor, sy, etj, duke u dhn atyre kuptime. do i njeri
me arsye t shndosh e di q prkthimi nga nj gjuh n nj gjuh tjetr sht prkthim kuptimor. Nse
humbet elementi kuptimor nuk ka kuptim prkthimi. Prandaj grmat e shkputura n fillim t disa sureve,
nuk prkthehem, por transkiptohen ashtu si jan, si psh: Elif, lam, mim. Ta ha, etj. Sepse ato nuk kan
prmbajtje kuptimore gjuhsore t njohur, kshtu q nuk mund t prkthehen. Prandaj vetm
traskiptohen.
Nse esharit shqiptar do i prmbaheshin tefvidit duhet q fjalt e cilsive q i mohojn, t mos i
prkthejn, por ti transkiptojn, sepse n t kundrt ata e kan hedhur posht medhhebin e tyre.

Nga ana tjetr, disa eshari dhe maturidi shqiptar anojn nga medhhebi i tavilit, ndrkoh q edhe kta i
prkthejn tekset e cilsive q u bjn tavil n gjuhn shqipe, jo me kuptimet e largta dytsore, por me
kuptimet parsore. Psh, fjaln jed e prkthejn dor dhe fjaln ajn sy, dhe fjaln istiva lartsim.
Ndrkoh q do i logjikshm, e di q prkthimi duhet t bazohet n kuptimin q kihet pr qllim nga
folsi, qoft ai edhe kuptim i largt. Q t sqarohet kjo shtje po japim nj shmbull t thjesht: Folja
arabe teueffa n gjuhn arabe nnkupton vdekjen dhe marrjen e shpirtit. Ky sht kuptimi primar dhe
aparent i ksaj fjale. Si n ajetin: (Ata t cilt melekt ua marrin shpirtrat si zullumqar) En nahl 28.
N ajet sht prdorur folja teueffa.
Por kjo folje sht prdorur me kuptim dytsor q ka nevoj pr tavil n ajetin e sures Ali Imran: (Kur
Allahu tha: O Isa i biri i Merjemes! Un do ti marr ndjenjat ty dhe do t t ngjis tek un). Nse do
e prkthenim ajetin Un do ta marr shpirtin athere i bie q Isai ka vdekur dhe nuk do t zbres
rishtazi n kt dynja. Por athere kur kuptimi parsor (sipas termave dhe kushteve t vet kelamisteve)
nuk ishte pr qllim, bazuar n argumenta t tjer, athere duhet q ajeti patjetr t prkthehet me
kuptimin dytsor (tavilin), sepse prkthimi varet drejtprdrejt me kuptimin.
Prandaj esharit shqiptar q pasojn tefvidin, ajetin q selefistt e prkthejn: far t pengoi ti bje
sexhde atij q e krijova me dy duart e mia , duhet ta prkthejn: (far t pengoi ti bje sexhde atij
q e krijova me dy jedet e mia) dhe t thon nuk e dim far ka pr qllim me fjaln jed. Ndrsa esharit
shqiptar q pasojn tavilin duhet ta prkthejn: (far t pengoi ti bje sexhde atij q e krijova me
fuqin time). Prndryshe ata kan hedhur posht dhe kan anashkaluar edhe vet medhhebin e tyre, t
cilin nj shumic e tyre, dhe jo t gjith, nuk e njohin dhe nuk ja kan haberin, por thjesht imitojn pa u
thelluar. Dhe falenderimi i takon Allahut zotit t botrave.
Fetvaja e Hamas

48


di vetm Allahu, e kush e pretendon njohjen e tij ai sht gjnjeshtar".
1

Apo si thot Allahu : Askush nuk e di se far sht fshehur (rezervuar)
pr ta prej knaqsive t syrit, si shprblim pr at q punonin Es sexhde, 17.
I drguari i Allahut ka thn: "Allahu thot: Kam prgatitur pr robt e mi t
devotshm at q as syri ska par, as veshi ska dgjuar dhe as q i ka shkuar
ndokujt n mendje".
2

Ktu hyn edhe dija e momentit t kiametit apo dijet e ngjashme m t. Ato jan
prej tavilit t cilin vetm Allahu e di. Megjithse ne i kuptojm domethniet e asaj
me t ciln jemi ligjruar dhe kuptojm prej ligjrats aq sa sht krkuar prej nesh t
kuptojm, si thot Allahu : Prse nuk e meditojn Kuranin, apo zemrat kan
dryne? Muhamed 24. Dhe thot: A nuk e meditojn fjaln El muminun, 67. Allahu
na ka urdhruar t meditojm t gjith Kuranin dhe jo vetm nj pjes t tij.
Abdurrahman Silmiu thot: "Na kan treguar ata q na msonin leximin e
Kuranit si Uthman ibn Afani, Abdullah ibn Mesudi dhe t tjer se ata kur i msonin
prej profetit dhjet ajete, nuk kalonin te t tjerat derisa t msonin far prmbanin
si dije dhe vepra. Thonin: Kshtu e msuam t gjith Kuranin dhe t gjith dijen dhe
punn".
3

Muxhahidi ka thn: "Ia kam lexuar t gjith Kuranin Ibn Abasit nga fillimi e
gjer n fund. Qndroja te do ajet pr ta pyetur rreth tij".
4


1
Ether hasen. Etherin e Ibn Abasit e transmeton Taberiu n tefsirin e tij (1/76), nga transmetimi i
Sufjan Theuriut nga Ibn Zinadi nga Ibn Abasi . Taberiu prmend edhe nj transmetim t Kelbiut t
atriubuar profetit , pr t cilin imam Taberiu thot: Ky sened ka nevoj pr rishikim. Sepse Kelbiu sht
gnjeshtar. M e sakt sht q ky ether sht prej fjals s Ibn Abasit dhe nuk sht hadith profetik.
At e prmend edhe Ibn Rezaku n tefsirin e tij por pa prmendur zinxhirin e transmetuesve nga Sufjan
Theuriu te Ibn Abasi. N transmetimin e Taberiut gjndet Muemel ibn Ismail Kureshiu. Ibn Haxheri ka
thn pr t: Saduk por gabon. Shum dijetar e kan kritikuar pr memorien e tij.
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (3244, 4779) dhe Muslimi (51/2).
3
Ether hasen. E transmeton imam Ahmedi n musnedin e tij 23482. Ibn Ebi Shejbe n musanafin e tij
me t njjtin sened si t Ahmedit, 29929. E transmeton edhe Ibn Sadi n "Et tabakat" (6/172) nga
transmetimi i Hamad ibn Zejdi, Taberiu n tefsirin e tij (1/36) nga transmetimi i Xherir ibn
Abdulhamidit, Tahaviu n "Sherh meshakilil athar" (1451) nga trasnmetimi i Sufjanit. Darakutni n "El
ilel" prej Jahja ibn Kethirit, Bejhakiu n sunenin e tij dhe Hakimi n mustedrekun e tij nga transmetimi i
Shurejkut. T gjith kta nga Ata ibn Saib nga Ebu Abdurrahman Silmiu.
Hakimi thot: "Hadith i sakt sipas kushteve t tyre por ata nuk e kan nxjerrur". Me t sht pajtuar edhe
Dhehebiu. Shuajb Arnauti n korigjimin e musnedit t Ahmedit thot: "Senedi i tij sht hasen pr shkak
t Atas". Ataut n fund t jets i sht przier hadithi.
4
Ether sahih. E transmeton Ibn Ebi Shejbe n El musanef 30287, thot: Na ka treguar Fadl ibn
Dukejni, nga Shibli (ibn Imad Mekiu), nga (Abdullah) Ibn Ebi Nexhihu, nga Muxhahidi thot: Ia lexova
Mushafin Ibn Abasit nga fillimi e gjer n fund tre her, qndroja te do ajet. Ky sened sht sahih.
Transmetuesit e tij jan t gjith transmetues t Buhariut. Ibn Ebi Nexhihu nganjher edhe mund t bj
tedlis.
Fetvaja e Hamas

49


Shabiu ka thn: "Sa her q dikush shpik nj bidat, sqarimi i tij gjndet n
librin e Allahut".
1

Mesruku ka thn: "Dija e do gjje pr t ciln sahabt e Muhamedit jan
pyetur ka qn n Kuran, mirpo dija jon nuk e ka arritur".
2

Kjo sht tem e gjr, e cila sht shpjeguar me hollsi n vende t tjer. Ktu
synojm vetm sqarimin e bazave t mendimeve t gabuara, t cilat kan prfunduar n
devijim, n shtjet e njohurive dhe t besimit me t cilat sht drguar i drguari . Ai
q e konsideron profetin dhe Xhibrilin si t paditur pr domethniet e Kuranit q i
sht zbritur, ai nuk e ka konsideruar Kuranin udhzues dhe sqarues pr njerzit.
Pastaj ata i mohojn metodat logjike n kt shtje trsisht. Ata nuk i
atriubojn t drguarit dhe umetit t tij, as njohuri logjike dhe as njohuri

E transmeton Taberaniu n El kebir 11097, thot: Na ka treguar Ebu Jezid Karatisi, na ka treguar Esed
ibn Musa, nga ka treguar Abdurrahman ibn Muhamed Muharibiu, nga Muhamed ibn Ishaku, nga Eban
ibn Salih, nga Muxhahidi, thot: Ja kam lexuar Mushafin ibn Abasit nga fillimi e deri n fund. E
ndaloja te do ajet dhe e pyesja pr t ....
E transmeton edhe Taberiu (108) n tefsirin e tij, nga Ebu Kurejbi, na ka treguar Muharibiu dhe Junus
ibn Bekiri, na ka treguar Muhamed ibn Ishaku, nga Eban ibn Salih, nga Muxhahidi.
Kto dy transmetime jan hasen, sepse Muhamed ibn Ishaku sht saduk por mudelis, dhe ktu ka
transmetuar me fjaln nga. Transmetimi nga Muhamed ibn Ishaku nuk mund t ngjitet m shum se n
gradn e hasenit, duke pasur parasysh q nuk sht hadith profetik dhe prandaj nuk e shtrngojm shum
te shtja e tedlisit. Muhamed ibn Ibrahimi sht autori i librit t sires s njohur, t cilin e ka prmbledhur
Ibn Hishami dhe sht quajtur Sirja e Ibn Hishamit.
Ky ether ka edhe nj dshmi kuptimore q e transmeton Taberiu (107) n tefsirin e tij thot: Na ka treguar
Ebu Kurejbi (Muhamed ibn Alau), nga ka treguar Talk ibn Ganami, nga Uthman (ibn Esved) Mekiu, nga
Ibn Ebi Mulejka (Abdullah ibn Ubejdilah), thot: E kam par Muxhahidin t pyeste Ibn Abasin pr
tefsirin e Kuranit dhe n dor mbante drrasa. Ibn Abasi i thoshte: Shkruaj. Thot: Derisa sa e pyeti
pr t gjith tefsirin. T gjith ransmetuesit e tij jan transmetues t Buhariut dhe t besueshm, por
senedi mes Talkut dhe Uthmanit sht i shkputur sepse ai nuk e ka arritur Uthmanin.
1
Ether sahih. E transmeton Halali n Es sunneh (914), thot: Hambeli thot: Na ka teguar Sulejman
ibn Harbi, na ka treguar Hamad ibn Zejdi, nga Daud (ibn Ebi Hindi), nga Shabiu, thot: Sa her q n
islam shpiket ndonj bidat, n librin e Allahut ekziston dika q e prgnjeshtron at. Ky ether nga
Shabiu sht sahih. Senedi i Halalit sht transmetuar imam pas imami. (shiko kitab es-sunneh me
rishikimin e Zahranit).
Transmetohet edhe si shprehje e tabinit t njohur Hasan ibn Atije Muharibiut. E transmeton Darimiu n
sunenin e tij (99), thot: Na ka treguar Ebu Mugireh, na ka treguar Euzaiu nga Hasan (ibn Atije): Sa
her q disa njerz shpikin nj bidat, Allahu u largon prej sunetit dika t njjt, pastaj nuk ua rikthen
kt sunet deri n ditn e gjykimit. Senedi i tij sht sahih.
2
Ether sahih. E transmeton Ebu Hajtheme Zuhejr ibn Harb Nesiu, n librin e tij El ilm (50), thot: Na
ka treguar Veki (ibn Xherahu) nga Ameshi, nga Ebu Duha, nga Mesruku, thot: Sa her q pyesnim
sahabt e profetit pr ndonj gj, dija e saj ka qn n Kuran, porse dija jon nuk e ka arritur. Senedi
i tij sht sahih. E transmeton edhe Hatib Bagdadiu n El fakih uel mutefekih, vll. 1, fq. 197, nga
Mesruku thot: Nuk jan pyetur sahabt e t drguarit t Allahut pr ndonj gj, vese dija e saj ka
qn n Kuran, mirpo ne nuk e kemi arritur at.
Fetvaja e Hamas

50


transmetimesh hyjnore
1
, duke u pajtuar kshtu me pabesimtart n shum pika. Ata
gabuan athere kur i atriubuan padijen profetit dhe selefit t ktij umeti, ashtu si
gabuan edhe pasuesit e deformimeve dhe tavileve t kota dhe t devijuarit e tjer.
Ktu po prmendim fjalt e selefit pik e presje dhe citimet e atyre q i kan
transmetuar mendimet e tyre, aq sa na lejon kjo fetva dhe aq sa t njihet medhhebi i
tyre.
Transmeton Ebu Bekr Bejhekiu n "El esma ues sifat" me sened t sakt prej
Euzaiut, thot: "Kur tabint ishin akoma t shumt, thonim: Allahu sht sipr
Arshit t tij dhe besonim me cilsit q kan ardhur n sunet".
2

Euzaiu sht nj prej katr fukahave t shquar n kohn e tabitabinve, t cilt
jan; Maliku imami i Hixhazit, Euzaiu imami i Shamit, Lejthi imami i Egjiptit, Theuriu
imami i Irakut. Euzaiu prcolli mirnjohjen e shprehjes, n kohn e tabinve, rreth
besimit se Allahu sht sipr Arshit dhe besimit t cilsive semije. Euzaiu e tha kt
fjal pas shfaqjes s medhhebit t Xhehmiut, i cili e mohoi qnien e Allahut sipr
Arshit dhe i mohoi cilsit e tij, n mnyr q njerzit ta dinin q medhhebi i t parve
ishte n kundrshtim me at t Xhehmiut.
Ebu Bekr Halali transmeton se Euzaiu ka thn: Mekhuli dhe Zuhriu jan pyetur

1
Fjala e prdorur semijat nnkupton dijen q arrihet vetm nprmjet shpalljes hyjnore, t ciln logjika
as nuk e mohon dhe as nuk e pohon, prandaj ajo njihet vetm prej shpalljes. Si puna e ndodhive q do t
ndodhin n ditn e gjykimit. Logjika nuk dshmon dot pr to por edhe nuk i mohon. Pr to dshmojn
vetm tekset e ndryshme hyjnore (Kurani dhe suneti).
2
Ether hasen. E transmeton Bejhakiu nga profesori i tij Hakimi, nga Muhamed ibn Ali Xheuheriu, nga
Ibrahim ibn Hejthemi, nga Muhamed ibn Kethir Misisi, nga Euzaiu. Problemi i ktij etheri qndron te
Muhamed ibn Kethir Misisi. Ai sht prej dijetarve t Jemenit, konkretisht nga Sanaja. Nxns i njohur i
imam Euzaut. Hadithin e tij e kan nxjerrur n sunenet e tyre Tirmidhiu, Ebu Daudi dhe Nesaiu. Jahja ibn
Maini nj her ka thn pr t: Ka qn saduk dhe nj her: Thikah (i besueshm). Hasen ibn Rabiu ka
thn: Muhamed ibn Kethiri sot sht njeriu m i besueshm. Hafidhi Salih ibn Muhamedi ka thn:
Saduk q gabon. Ibn Hibani e ka prmendur n librin e tij "Eth thikat" mirpo thot: "gabon dhe
transmeton fjal garibe". Ndrsa Buhariu ka thn pr t "shum lejjin". Ndrsa disa t tjer e kan
dobsuar, prej tyre imam Ahmedi.
Sido q t jet grada e tij nuk zbret nga "saduk" por q gabon. Ndrsa rreth mendimit t imam Ahmedit
pr t ka disa vrejtje t cilat vendi nuk na lejon ti prmendim. Bazuar n kt q tham shum dijetar ose
e kan saktsuar ose e kan konsideruar hasen kt ether. Prej tyre Dhehebiu, Ibn Kajimi, Ibn Haxheri
dhe t tjer.
Dhehebiu pasi e transmeton kt ether me senedin e tij deri te Muhamed ibn Kethiri n "Tedhkiretul
hufadh" thot: "Senedi i tij sht sahih". (Tedhkiretur hufadh 1/136). Ndrsa n librin e tij "El arsh" shton:
"Senedi i tij sht me imam t besueshm (thikat)".
Ibn Haxheri n "Fethul bari" thot: "E ka transmetuar Bejhakiu me sened xhejid". Xhejid n
terminologjin e hadithit prdoret pr hadithin q sht m i fort se haseni, ose mes hasenit dhe sahihut.
Allahu sht m i ditur.
Fetvaja e Hamas

51


pr shpjegimin e haditheve dhe than: Kalojini ato ashtu si kan ardhur.
1

Gjithashtu transmeton prej Velid ibn Muslimit, thot: Kam pyetur Malik ibn
Enesin, Sufjan Theuriun, Lejth ibn Sadin dhe Euzaiun pr hadithet e transmetuara
rreth cilsive. M than: Kalojini ato ashtu si kan ardhur.
N nj transmetim tjetr thuhet: Kalojini ashtu si kan ardhur pa si..
2

Fjala e tyre: Kalojini ashtu si kan ardhur, sht kundrprgjigje ndaj
pretenduesve t tatilit, ndrsa fjala: pa -si- sht kundrprgjigje ndaj prngjasuesve.
Zuhriu dhe Mekhuli kan qn tabint m t njohur n kohn e tyre. Ndrsa
katr t tjert, jan imamt e bots islame n epokn e tabitabinve. N epokn e tyre
kan jetuar edhe Hamad ibn Zejdi, Hamad ibn Selemeja dhe t tjer.
Ebu Kasim Ezxhiu transmeton me sened t tij prej Mutarif ibn Abdullahut thot:
Kam dgjuar Malik ibn Enesin t thoshte, kur prmendeshin refuzuesit e haditheve t
cilsive: "Omer ibn Abdulazizi ka thn: I drguari i Allahut dhe udhheqsit pas
tij kan vendosur disa sunete. Pranimi i tyre sht vrtetim i librit t Allahut dhe
plotsim i bindjes s Allahut dhe kapje e fort me fen e Allahut . Asnj krijese nuk
i takon ti ndryshoj ato dhe as t hulumtoj aty ku kundrshtohet me to. Kush
udhzohet me to, ai sht i udhzuar. Kush ngadhnjen me to ai sht ngadhnjyes.
Kush i kundrshton ato dhe ndjek tjetr rrug nga ajo e besimtarve, Allahu do ti
jap at q ka dashur dhe do ta zhys n xhehenem dhe ai sht prfundimi i keq".
3


1
Ether sahih. E transmeton imami i Andalusit Ibn Abdulberri n Xhamiul bejanil ilm (1801), thot:
Na ka treguar Abdulvarith (ibn Sufjani), na ka treguar Kasim (Ibn Esbegu), na ka treguar Ahmed ibn
Zuhejri (Ebu Bekr ibn Ebi Hajthame), na ka treguar Abdulvehab ibn Nexhde, na ka treguar Bakije (ibn
Velidi), nga Euzaiu thot: Mekhuli dhe Zuhriu thoshin: Transmetojini kto hadithe ashtu si kan
ardhur dhe mos debatoni rreth tyre. Ky sened sht sahih, mirpo Bakije sht mudelis.
E transmeton edhe Hatabiu nga e njjta rrug e Ibn Abdulberrit, thot: Na ka treguar Zaferani, na ka
treguar Ibn Ebi Hajthameh, na ka treguar Abdulvehab ibn Nexhde Heutiu, na ka treguar Bakije nga
Euzaiu, thot: Mekhuli dhe Zuhriu thoshin: Kalojini hadithet ashtu si kan ardhur. Mealimus
sunen, 4/331. Problemi i ktij rivajeti sht po ashtu tedlisi i Bakijes.
Dgjimin e Bakijes nga Euzaiu e transmeton Ibn Asakiri n librin Tarihu Dimashk, thot: M ka treguar
Ebu Muhamed Ekfani, na ka treguar Ebu Muhamed Ketani, na ka treguar Abdurrahman ibn Uthmani, na
ka treguar Abdurrahman ibn Abdullah, na ka treguar Ebu Zurah Abdurrahman ibn Amri, na ka treguar
Jezid ibn Abdirabihi, na ka treguar Bakije, na ka treguar Euzaiu, thot: Zuhriu dhe Mekhuli thoshin:
Kalojini kt hadithe ashtu si kan ardhur. Tarihu Dimashk, biografia e Mekhulit.
2
Ether sahih. E transmetojn Ebu Bekr Halali n "Es suneh" 313, Axhuri n "Esh sheriah" 720,
Darakutni n "Es sifat" 67, Ibn Bata n "El ibaneh" 183. Ibn Mendeh n "Et teuhid" 894. Lalekai 930,
Sabuni n "Akidetus selef" 90, Bejhakiu n "El esmau ues sifat" nr: 955, me sened sahih, Ibn Abdulberri
n "Et temhid", etj.
Dhehbiu e prmend n disa libra. N librin "El arbain" thot: "sht saktsuar prej Velidit ...".
3
Ether sahih. E transmetojn Halali n "Es sunneh" 1329, nga imam Ahmedi nga Abdurrahman ibn
Mehdi, nga Maliku dhe senedi i tij sht sahih plot me imam t besueshm, Axhuri n "Esh sheriah" 307
nga Xhafer Firjabiu, nga Hasen Hulvani, nga Ibn Mutarif, nga Maliku dhe senedi i tij sht sahih, Ibn
Fetvaja e Hamas

52


Transmeton Halali me sened t mbushur me imam t besueshm, nga Sufjan
ibn Ujejne thot: U pyet Rabia ibn Abdurrahmani pr ajetin I mshirshmi mbi Arsh
u lartsua, si u lartsua? Tha: "Istivaja nuk sht e panjohur ndrsa si-ja sht e
pakapshme me logjik. Prej Allahut sht mesazhi, mbi t drguarin sht prcjellja
e qart, ndrsa ne duhet t besojm".
1

Kto fjal transmetohen n rrug t ndryshme edhe prej Malik ibn Enesit, i cili
ka qn nxns i Rabia ibn Abdurrahmanit.
Prej ktyre rrugve sht ajo q transmeton Ebu Shejh Asfahaniu dhe Ebu Bekr
Bejhakiu nga Jahja ibn Jahja, thot: Ishim te Malik ibn Enesi, kur erdhi nj burr dhe i
tha: O Ebu Abdullah! I mshirshmi mbi Arsh u lartsua, si u lartsua? Athere
Maliku uli kokn aq sa djersa i mbuloi kokn, pastaj tha: "Istivaja nuk sht e
panjohur ndrsa si-ja sht e pakapshme me logjik. Besimi i saj sht detyr, ndrsa
pyetja rreth saj sht bidat. Un besoj se ti je bidati". Pastaj urdhroi q t nxirrej.
2

Fjala e Rabis dhe Malikut: "Istivaja nuk sht e panjohur ndrsa si-ja sht e
pakapshme me logjik. Besimi i saj sht detyr" prputhet plotsisht me fjaln e t
tjerve: "Kalojini ato ashtu si kan ardhur pa -si-". Ata kan mohuar njohjen e
forms por jo kuptimin real t cilsis.
Nse kta dijetar do t besonin fjaln e zhveshur nga domethnia, dhe pa i
kuptuar kuptimet e saj ashtu si i takon Allahut , athere nuk do t thoshin: "Istivaja
nuk sht e panjohur ndrsa si-ja sht e pakapshme me logjik", dhe nuk do t
thoshin: "Kalojini ato ashtu si kan ardhur pa formzim". Sepse nse do t ishte
kshtu
3
, athere istivaja n kt rast nuk do t ishte e njohur, prkundrazi do t ishte e
panjohur njsoj si shkronjat e fjalorit. Gjithashtu nuk do t nevojitej mohimi i njohjes s
si-s, prderisa nga fjala nuk kuptohet asnj kuptim. Mohimi i njohjes s forms, i

Bata n "El ibaneh" 352-353, nga Maliku me t njjtin sened si t Axhurit dhe me dy transmetime t tjera,
Ibn Abdulberri n "Xhamiul ilm" 2326 nga transmetimi i Abdurrahman ibn Mehdit nga Maliku, Ebu
Nuejm Asfahaniu n El hiljeh (6/324), po nga rruga e Firjabit, nga Hulvaniu, nga Mutarifi thot: E kam
dgjuar Malik ibn Enesin kur prmendej Ebu Hanifeja dhe t devijuarit n fe, thoshte: Umer ibn
Abdulazizi ka thn ... deri n fund, si rivajeti i prmendur nga Ibn Tejmije dhe senedi i tij sht sahih.
Fjaln e Omer ibn Abdulazizit e trasnmeton edhe Lalekai n "Sherhus sunneh" me senedin e tij, jo nga
Maliku por nga shejhu i Malikut, imam Zuhriu. Po ashtu edhe Hatib Bagdadiu e transmeton nga Zuhriu
n "El fakih uel mutefekih".
1
Ether sahih. E transmeton Ibn Bata n "El ibaneh" 121, Lalekai n "Sherhul usul" 665, nga
transmetimi i Sufjan ibn Ujejnes, Bejhakiu n "El esma ues sifat", 868 nga nj rrug tjetr, por n vend t
pjess s dyt thot: "Un dhe ju kemi pr detyr ta besojm t gjith kt". Albani e ka konsideruar
sahih n "Muhtesarul ulu".
2
Ether sahih dhe shum i njohur nga Maliku.
3
Nse do t ishte ashtu si pretendojn pasuesit e tefvidit se imamt e selefit kan besuar vetm fjalt si
fjal por t e zhveshura nga domethniet dhe prmbajtja kuptimore e tyre.
Fetvaja e Hamas

53


nevojitet atij q i pohon cilsit.
1

Gjithashtu ata q mohojn cilsit haberije apo t gjith cilsit, nuk kan nevoj
t thon: Pa form. Ai q thot: Allahu nuk sht mbi Arsh, nuk ka nevoj t thot:
Pa form. Nse mohimi i cilsive dhe i kuptimeve reale t tyre do t ishte medhhebi i
selefit, athere nuk do t thonin: Pa form.
Po kshtu edhe fjala e tyre: Kalojini ato ashtu si kan ardhur, nnkupton q
domethniet e tyre t mbesin ashtu si jan, sepse ato kan ardhur si fjal kuptimplote.
Nse domethnia e tyre do t ishte e mohuar, athere duhet t shprehemi: Kalojeni
shqiptimin e tyre, por duke besuar q kuptimi i tyre nuk sht pr qllim. Apo duhej t
thuhej: Kalojini shqiptimet e tyre por duke besuar se Allahu realisht nuk prshkruhet me
ato q ato dshmojn. N kt rast, nuk i ke kaluar ato ashtu si kan ardhur dhe n kt
rast nuk thuhet pa form; sepse mohimi i forms prej inekzitetit sht i pakuptim.
Ethremi n "Es suneh" dhe Ebu Abdullah ibn Bata n "El ibaneh" dhe Ebu Amr
Talamenku dhe t tjer, transmetojn me sened sahih, prej Abdulaziz ibn Abdullah ibn
Ebi Seleme Maxheshonit
2
, i cili ka qn nj prej tre imamve t Medines bashk me
Malikun dhe Ibn Ebi Dhibin, se ai kur u pyet pr at q xhehmit e kan mohuar tha:

1
Kjo pik q prmend Ibn Tejmije sht nj pik shum e rndsishme. Disa eshari argumentohen me
kto transmetime se dijetart e selefit nuk i kan besuar kuptimet q i prmbajn hadithet q flasin pr
cilsit haberije (dora, syri, fytyra etj).
Ky pretendim sht i kot, sepse nse ata nuk do i besonin kuptimet e tyre, nuk do t kishin nevoj t
mohonin formn. Mosnjohja e forms dshmon q ata i pohonin kto cilsi. Pr at gj q nuk ka kuptim,
nuk mund t pyetet si sht forma e saj; sepse n momentin q e mohon kuptimin, sht absurde t flassh
pr formn. Njsoj si t thuash: Allahu nuk ka dor por pa form. Allahu nuk ka sy por pa form. Nse
mohohet dora dhe syri, athere mohimi i forms sht nj absurditet.
Pyetja pr formn dhe mnyrn me parafjaln si, bhet athere kur gjja ekziston dhe ka kuptim.
Athere kur dijetart e selefit i pohuan cilsit haberije dhe i pranuan ashtu si kan ardhur, u friksuan
prej prngjasimit t kuptimeve dhe realitetit t saj te krijesat. U friksuan se mos njerzit kuptojn prej
dors, at q kuptohet prej duarve t krijesave. Ndrkoh q argumentet e cilsive jan thjesht kuptime
gjuhsore dhe nuk dshmojn pr prngjashmri n njmendsi (botn reale), sepse cilsit e Allahut jan
krejt ndryshe nga cilsit e krijesave, si n form ashtu edhe n prmbajtje. Sado q njeriu t mundohet t
konceptoj dhe t prfytyroj kto cilsi, ai nuk do tia arrij, sepse kjo sht prtej fuqis s tij mendore.
Athere kur dijetart e hershm i pohuan cilsit haberije, u detyruan t sqaronin se nuk pyetet pr to se si
jan n realitet, sepse kjo shpie n prngjasim dhe humbje.
Nse ata do e mohonin prmbajtjen kuptimore dhe gjuhsore t tyre, kishin pr t thn: Kto hadithe
mos i merrni ashtu si kan ardhur, dhe nuk do t thoshin: merrini ashtu si kan ardhur. Mos i merrni
ashtu si kan ardhur sepse kuptimet e tyre nuk jan si kuptimi q ju kujtoni, por kan kuptime t tjera t
cilat ne nuk i dim. A do t ishte e logjikshme q pastaj t mohonin formn dhe t thoshin: Mos i merrni
si kan ardhur se ato nuk kan kuptim, por pa pyetur pr formn!! Duket qart absurditeti i shum
kelamistve, t cilt e pretendojn arsyen, por q realisht jan shum larg saj.
2
Abdulaziz ibn Abdullah Maxheshoni. Imam i shquar. Prej dijetarve dhe fukahave t njohur t
Medines. M pas u shprngul n Irak. Vdiq n Bagdad n vitin 164h. dhe xhenazen ja fali kalifi abasit
Mehdiu.
Fetvaja e Hamas

54


"E kuptova pyetjen q po bn rreth orvatjes s xhehmive pr mohimin e
prshkrimit t zotit t madh, madhria e t cilit e ka tejkaluar do prshkrim dhe
meditim. Gjuht jan t paafta pr shpjegimin e cilsimit t tij. Mendja sht dorzuar
prpara njohjes s fuqis s tij. Madhshtia e tij e mposhti mendjen, pa gjetur vend pr
t, prandaj mndja u kthye e mundur dhe e prbuzur.
Ata u urdhruan t hulumtojn dhe t mendojn pr at q e ka krijuar me fuqin
e tij. Pyetja me "si" bhet pr at q nuk ka ekzistuar dhe m pas ekzistoi. Ndrsa ai q
nuk zhduket dhe nuk sht zhdukur, ai i cili nuk ka shmbull, askush tjetr prve tij nuk
e di se si sht ai.
Si mund t njihet vlera e atij q nuk ka fillim dhe as nuk vdes dhe as nuk
shkatrrohet?! Si mund t ket prkufizim t plot prshkrimi i dikaje prej tij me t
cilin njohsi dhe prshkruesi e prkufizon plotsisht at?!
E megjithkt ai sht i vrteti dhe i qarti. Nuk ka ndonj t vrtet m t
vrtet se ai dhe asgj m t qart se ai.
Argument pr paaftsin e mendjeve pr konceptimin e realitetit t cilsis s
Allahut, sht paaftsia e mendimit pr arritjen e konceptimit total qoft edhe t krijess
m t vogl, t ciln mendja nuk e shikon dot pr shkak t imtsis s saj. Nuk e shikon
as t ec dhe as t lviz, as e dgjon dhe as e shikon.
1
Ajo i vjen vrdall dhe tallet me
mendjen e tij. Ajo sht m e vshtir dhe m e fsheht pr ty sesa dgjimi dhe shikimi i
saj.
I lart sht Allahu krijuesi m i prkryer. Krijuesi i tyre dhe zotria i t
gjith zotrive dhe zoti i tyre, Asgj nuk sht si ai dhe ai sht dgjuesi shikuesi
Esh shura, 11.
Dije _Allahu t mshiroft_ se nuk ke prse e ngarkon veten me njohjen e asaj t
ciln Allahu nuk na e ka treguar pr veten e tij; sepse ti je i paaft ta njohsh at q
ai ta ka prshkruar. Nse nuk arrin ta njohsh at q ai ka prshkruar, prse e mundon
veten pr t ditur at q nuk ta ka prshkruar?! A mos t bn dobi ajo n bindjen ndaj
tij? Apo t ruan prej gjynaheve?
Ai i cili e mohon prshkrimin me t cilin Allahu ka prshkruar veten e tij,
duke e munduar dhe ngarkuar veten, ai sht si ai t cilin shejtant e kan mbrthyer
dhe (ecn) n tok i hutuar El enam, 71, dhe zuri t argumentohet _me pretendimin e
tij_ pr mohimin e asaj me t ciln Allahu ka cilsuar dhe quajtur veten e tij, dhe tha:
Nse ai sht kshtu athere patjetr duhet t jet ashtu.
U verbua me t padukshmen prej t qarts dhe mohoi at me t ciln Allahu

1
Sa her q njeriu me mndjen dhe prpjekjet e tij arrin t njoh dika, prpara tij dalin sfida dhe krijesa
akoma m t vogla t cilat ai nuk mund ti konceptoj, para t cilave njeriu qndron i paaft dhe i hutuar.
Fetvaja e Hamas

55


quajti veten e tij, pr shkak t asaj pr t ciln Allahu heshti dhe nuk prmendi prej
saj asgj.
Shejtani nuk e la rehat derisa mohoi fjaln e Allahut: disa fytyra n at dit do
t jen t shndritshme. Te zoti i tyre ato shikojn El kijame, 22-23. Tha: Askush nuk
e shikon Allahun n ditn e gjykimit. Kshtu mohoi kerametin m t mir me t cilin
Allahu do i nderoj evlijat e tij n ditn e gjykimit, duke u lejuar shikimin n fytyrn
e tij dhe ndriimin e fytyrave t tyre, n nj grad t vrtet, tek nj sundues i
fuqishm El kamer, 55. Allahu ka vendosur q ata nuk do t vdesin dhe pr shkak t
shikimit drejt tij, fytyrat do tu ndriohen".
Deri kur thot:
"Ai e mohoi shikimin e Allahut n ditn e gjykimit pr ta prmbushur
argumentin humbs dhe devijues. Dihet q Allahu , kur tu shfaqet n ditn e gjykimit,
besimtart do e shikojn at ashtu si m par e kan besuar, ndrkoh q ky njeri e ka
mohuar.
Muslimant than: O i drguar i Allahut! A do ta shohim zotin ton n ditn e
gjykimit? I drguari i Allahut u tha: "A shtyheni me njri-tjetrin pr t par diellin e
pambuluar me re? I than: Jo. U tha: A shtyheni me njri-tjetrin pr t par hnn n
natn me hn t plot dhe t pambuluar me re? I than: Jo! U tha: Ju do e shikoni
zotin tuaj at dit n t njjtn mnyr".
1

I drguari i Allahut ka thn: "Nuk do t mbushet zjarri, derisa t vendos
Xhebari kmbn e tij n t dhe zjarri t thot: Mjaft! Majft! Pastaj paloset me njri-
tjetrin".
2

I drguari i tha Thabit ibn Kajsit : "Allahu qeshi prej asaj q veprove
mbrm me mikun tnd".
3

Dhe ka thn _sipas asaj q na sht prcjellur_ se: "Allahu i lart qesh prej
ngushtimit dhe pesimizmit tuaj dhe afrsis s prgjigjes (t duas). Nj bedevi i tha:
A qeshka zoti yn?! I tha: Po. I tha: Nuk do privohemi nga mirsia e nj zoti q
qesh".
4
E shum hadithe t tjer q nuk mund t prmblidhen ktu.

1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu 6573 dhe Muslimi (1/299).
2
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu 4848-4850 dhe Muslimi (51/35-38). Hadithi transmetohet me
tekse t prafrta.
3
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu 3798 dhe Muslimi 2054, me dallimin se kto fjal i jan thn
Ebu Talhas dhe jo Thabitit. Ibn Haxheri e ka sqaruar kt pik n "El feth" duke pohuar se transmetimi
pr Thabit ibn Kajsin sht lapsus dhe gabim, dhe se transmetimi i sakt sht pr Ebu Talhan, si
prmendet n sahihun e Buhariut dhe Muslimit.
4
Hadith daif. Ky hadith transmetohet nga Ebu Rezini se i drguari i Allahut tha: "Zoti yn qesh prej
pesimizmit t robrve dhe afrimit t ndrrimit (t gjndjes). Thot: I thash: O i drguar i Allahut! A
qesh zoti? Tha: Po! I thash: Nuk do t privohemi nga mirsia e nj zoti q qesh".
Fetvaja e Hamas

56


Allahu thot: Ai sht dgjuesi shikuesi Esh shura, 11. Bj durim pr
gjykimin e zotit tnd sepse ti je nn syt tan Et tur 48. Dhe thot: q t rritesh nn
syrin tim Taha 39.
Dhe thot: far t pengoi ty ti biesh n sexhde asaj q e krijova me dy duart
e mia Sad, 85.
Dhe thot: E gjith toka do jet n mbrthimin e tij n ditn e ringjalljes
ndrsa qiejt do t jen t palosur n t djathtn e tij. I pastr dhe i lart sht ai prej
asaj q po i bjn shok Ez zumer, 67.
Pasha Allahun! Pr madhshtin e prshkrimit q ai i ka br vetes dhe
mbrthimin e tyre n dorn e tij, nuk ka dshmuar asgj tjetr prve voglsis s vet
krijesave. Kt njohuri Allahu ua ka inspiruar krijesave n shpirt dhe ua ka krijuar
n njohjen e zemrs.
At me t ciln Allahu e prshkruan dhe e quan veten n gjuhn e t drguarit
, me at e quajm edhe ne, ashtu si e ka quajtur veten. Nuk mundohemi t njohim
cilsi t tjera, as kt dhe as at tjetrn. Nuk e mohojm cilsimin e tij dhe nuk e
ngarkojm veten me njohjen e asaj q nuk e ka cilsuar.
Dije _Allahu t mshiroft_ se mburoja n fe, sht ndalja n fe aty ku ajo sht
ndalur. Mos e kalo kufirin q t sht caktuar. Udhzimi n fe sht njohja e t mirs
dhe mohimi i t keqes. Mos u frikso prej prmendjes s asaj gjje, njohuria e t cils
sht sqaruar dhe zemrat n t jan qetsuar dhe baza e saj sht prmendur n Kuran
dhe n sunet, dhe dijen e t cils umeti e ka trashguar brez pas brezi. Mos u druaj prej
prmendjes s cilsive me t cilat zoti yt e ka cilsuar veten, prej friks s mangsis.
Mos e mundo veten pr njohjen e madhsis s tyre.
At q shpirti nuk ta panon dhe as nuk e ke gjetur n librin e zotit tnd dhe as
n hadithin e profetit tnd , pr cilsimin e zotit tnd , athere mos u prpiq ta
njohsh me logjikn tnde dhe as mos e prshkruaj me gojn tnde. Hesht ndaj saj ashtu
si ka heshtur zoti , sepse prpjekja pr njohjen e asaj me t ciln nuk e ka cilsuar
veten e tij sht njsoj si mohimi i asaj me t ciln e ka prshkruar veten e tij.
Ashtu si e ke kundrshtuar mohimin e mohuesve t cilsive po ashtu
kundrshoje prshkrimin e atyre q e kan prshkruar Allahun me at q nuk e ka
prshkruar veten e tij.

E transmeton Ibn Maxheh, 181 n "kapitull rreth asaj q kan mohuar xhehmit", Imam Ahmedi n
musnedin e tij 16187, Lalekai n "Sherhul usul" 722, Ibn Ebi Asim n "Es sunneh" 554, Axhuri n "Esh
sheriah" 638, Taberani n "El muxhem el kebir" 469, Bejhaku n "El esma ues sifat" 987, etj. T gjith
ata nga transmetimi i Hamad ibn Seleme, nga Jala ibn Ata, nga Veki ibn Hudusi, nga Ebu Rezini.
Hadithi sht i dobt sepse gjndja e Veki ibn Hudusit sht e panjohur. Rreth emrit t tij ka shum
kundrshtime. Shejh Ahmed Shakiri dhe Albani e kan konsideruar t dobt.
Fetvaja e Hamas

57


Pasha Allahun! Jan paksuar muslimant t cilt e njohin t vrtetn dhe me t
cilt e vrteta njihet. Ata q e kundrshojn devijimin dhe me kundrshtimin e tyre
largohet. E dgjojn at me t ciln Allahu e ka prshkuar veten e tij n librin e tij
dhe at q u ka arritur prej profetit ,, por as zemra e muslimanit nuk smuret nga
prmendja e cilsive dhe as besimtari nuk prpiqet ta njoh cilsin e zotit nga
tjetrkush.
Ajo q ka prmendur profeti prej cilsive t zotit sht njsoj si ajo q ka
prmendur vet zoti pr veten e tij. T palkundurit n dije, ata q e prshkruajn
Allahun ashtu si e ka prshkruar veten, t cilt heshtin pr at q ai ka heshtur, ata
nuk mohojn asnj cilsi me t ciln sht prshkruar dhe as nuk prpiqen ta cilsojn
at me at q nuk e ka prmendur pr tu thelluar, sepse i vrteti subahnehu e ka ln
cilsimin me t. E ai q ndjek rrug tjetr nga ajo e besimtarve do ti japim at q
dshiron dhe do ta fusim n xhehenem dhe ai sht prfundimi m i keq En nisa
115. Allahu na dhuroft gjykim (t drejt) dhe na bashkoft me njerzit e mir".
Kjo ishte e gjitha fjala e imam Maxheshonit. Meditoje at dhe shiko se si i pohoi
cilsit dhe e mohoi njohjen e forms, duke u pajtuar me imamt e tjer. Vshtro se si e
qortoi at q mohon cilsit me preteksin se po ti pohoj rrjedh kshtu dhe ashtu.
Pikrisht kjo sht fjala e xhehmive t cilt pretendojn se pohimi i cilsive nnkupton
q Allahu sht trup ose veti momentale dhe nga kjo rrjedh q ai sht i krijuar.
N librin e njohur n mesin e pasuesve t Ebu Hanifes "El fikhul ekber", t cilin
e kan transmetuar me sened prej Ebu Mutiut Hakem ibn Abdullah Belhiut, thot: E
kam pyetur Ebu Hanifen pr fikhun m t madh dhe m tha:
"Mos i bj tekfir askujt pr shkak t ndonj gjynahu dhe mos e moho prej tij
cilsimin me iman. Urdhro pr mir dhe ndalo nga e keqja. Dije se ajo q t ka goditur
nuk kishte si t t shmangej, ndrsa ajo q nuk t ka goditur nuk kishte si t t godiste.
Mos u distanco prej askujt nga sahabt e t drguarit t Allahut dhe mos prkrah
ndoknd kundr dikujt tjetr dhe ktheje shtjen e Uthmanit dhe Aliut te Allahu.
Ebu Hanifja thot: Fikhu m i madh n fe sht m i mir se fikhu n dije
(dispozita), sepse t kuptoj njeriu se si ta adhuroj Allahun sht m mir se sa t
grumbulloj dije t shumt.
Ebu Mutiu thot: I thash: M trego pr fikhun m t dobishm Tha: T msoj
njeriu imanin, dispozitat, sunetet, masat ndshkuese dhe kundrshtimin e dijetarve.
Pastaj prmend shtjet e imanit, shtjet e kaderit, replikn ndaj kaderive me
fjal t goditura, t cilat nuk sht vendi ti prmendim. Pastaj thot:
"I thash: far mendon pr at q urdhron pr mir dhe ndalon nga e keqja
dhe mbledh rreth vetes pasues dhe i kundrvihet xhematit (t muslimanve)? A e lejon
kt? Tha: Jo.
Fetvaja e Hamas

58


I thash: Prse, kur dihet q Allahu dhe i drguari kan urdhruar pr
urdhrimin pr mir dhe ndalimin nga e keqja, dhe kjo sht farz i detyruar? Tha: Kjo
sht e vrtet. Mirpo ata prishin m shum se sa ndreqin, duke derdhur gjak dhe duke
cnuar t drejtat.
Pastaj prmend citimet rreth luftimit t harixhive dhe rebelve, derisa thot:
Ebu Hanife pr at q thot: Nuk e di ku sht zoti im, n qiell apo n tok, ka
thn: Ai ka br kufr sepse Allahu thot: I mshirshmi mbi Arsh u lartsua
Taha 5, dhe Arshi i tij sht sipr shtat qiejve.
I thash: Po nse thot: Ai sht lartsuar mbi Arsh, por thot: nuk e di ku sht
Arshi, n qiell apo n tok? Tha: Ai sht qafir, sepse ka mohuar q ai t jet n qiell, se
Allahu sht m i larti nga t lartit dhe ai lutet duke u drejtuar lart dhe jo posht.
N nj transmetim tjetr thuhet: "E pyeta Ebu Hanifen pr at q thot: Nuk e di
ku sht zoti im, n qiell apo n tok. Tha: Ka br kufr, sepse Allahu thot: I
mshirshmi mbi Arsh u lartsua dhe Arshi i tij sht sipr shtat qiejve. Thot: Po ai
thot se sht i lartsuar mbi Arsh po nuk e di ku sht Arshi, n tok apo n qiell. Tha:
Nse e mohon se ai sht n qiell ai ka br kufr".
1


1
Transmetimi i Ebu Muti Belhiut, q Ibn Tejmije e quan ktu El fikhul ekber, njihet n mesin e
hanefive t mvonshm dhe maturidive si El fikhul ebset, pr ta dalluar nga transmetimi i Hamad ibn
Ebi Hanifes i El fikhul ekber.
Versioni i Ebu Mutiut q ekziston n mesin e hanefive bashkohor, sht marr prej dorshkrimeve t
Ebu Muin Nesefiut. Ky version nuk sht i sakt dhe as i besueshm. Jo pr shkak se dorshkrimet nuk na
kan arritur n mnyr t besueshme, sepse pranimi i dorshkrimeve dhe kopjeve t origjinalit ka t tjera
baza dhe rregulla, por shkak jan vet ata q kan transmetuar kt libr. Autori i ktij libri sht vet Ebu
Muti Belhiu dhe librin duhet ta ket shkruar pas vdekjes s Ebu Hanifes dhe transmetimi i tij prej Ebu
Hanifes nuk mund t merret pr baz.
Dhehebiu n librin e tij "Mizanul itidal" thot: "El Hakem ibn Abdullah, Ebu Muti' Belhiu, fakih, nxns i
Ebu Hanifes ... Ibn Mubarek (dijetar gramatike dhe jo Abdullah ibn Mubarek i njohur) e ngrinte lart dhe e
vlersonte pr shkak t fes dhe dijes s tij. Ibn Maini ka thn: Ai nuk konsiderohet asgj. Nj her tjetr
ka thn: I dobt. Buhariu ka thn: I dobt, veprues sipas rajit. Nesaiu ka thn: I dobt
Ibn Xheuziu n librin e tij "Ed duafa" ka thn : "Ahmedi ka thn: Nuk duhet t transmetohet prej tij
asgj. Ebu Daudi ka thn: E kan braktisur hadithin e tij sepse ishte xhehmi .
Ibn Adiji ka thn: Dobsia e tij sht shum e qart. Pr t gjitha ato q i transmeton nuk pasohet . Ibn
Hibani ka thn: Ka qn prej kokave t murxhiave, prej atyre q i urrejn sunetet dhe pasuesit e tyre.
Ukejli ka thn: M ka njoftuar Abdullah ibn Ahmed (Ibn Hambeli): E pyeta babain pr Ebu Muti'
Belhiun dhe m tha: Nuk duhet t transmetohet prej tij. Na kan treguar prej tij se ai thot: Xheneti dhe
zjarri jan krijuar dhe do t zhduken, e kjo sht fjala e Xhehmiut".
Ibn Haxheri thot: Dhehebiu e ka pranuar n form t prer, se ai ka trilluar nj hadith Lisanul mizan,
3/346. Imam Ebu Hatem Raziu ka thn: Ka qn murxhi dhe gnjeshtar. E shum fjal t tjera q
dshmojn pr braktisjen e tij dhe mos pranimin e dijes prej tij.
Ktu duhet t largojm edhe nj dyshim t disa maturidive. Ata duke u argumentuar me fjalt e
msiprme t Ibn Tejmijes, t cilat mund t nnkuptojn q Ibn Tejmije e ka pranuar t sakt librin n
fjal, prpiqen q tu hedhin hi syve muslimanve t thjesht, gjasme se versionin q Ibn Tejmije, Ibn
Fetvaja e Hamas

59


N kt fjal t njohur t Ebu Hanifes te pasuesit e tij
1
, ai i ka br tekfir atij q

Kajimi dhe Dhehebiu e kan pranuar sht i njjt me versionin e Ebu Muin Nesefiut prej Ebu Mutiut,
apo versionet e tjera q maturidit e sotm qarkullojn npr dor.
Ibn Tejmije n vijim t Fetvas s Hamas thot: Kto fjal i ka transmetuar me sened deri te ai,
shejhul-islami Ebu Ismail Ensari Hereviu n librin "El faruk.
T njjtn gj prmend edhe Dhehebiu. Kopja e transmetuar prej Ebu Ismail Hereviut, ajo ka qn kopja
prej t cilit kan citur dijetar si Dhehebiu, Ibn Tejmije apo Ibn Kajimi.
Dhehebiu n El uluu pasi prmend fjaln e Ebu Hanifes t transmetuar nga Ebu Mutiu, thot: E ka
transmetuar autori i librit El faruk me isnad prej Ebu Bekr ibn Nasir ibn Jahjas nga Hakemi. El
faruk sht libri i Ebu Ismail Ensariut ndrsa Hakemi sht vet Ebu Mutiu.
Pr kt version, shejhu i maturidive Muhamed Zahid Ketheriu thot: Ndrsa rivajeti i Ebu Ismail
Ensariut Herviut i El fikhul ekber n librin e tij El faruk, ka shtesa dhe deformime t fjals s
imam azemit sipas epshit t hashevitve dhe sht n kundrshtim me rivajetin e t tjerve. El alim uel
mutealim, rishikim dhe korigjim i Muhamed Zahid Keutheriut, botim i vitit 1367 h. Fq: 7.
Duket qart q versioni q ka qarkulluar n duart e dijetarve t hadithit, ka qn i ndryshm nga versioni
i Ebu Muin Nesefiut, q qarkullon sot n duart e maturidive. Ajo q na intereson ktu sht se versioni i
Ebu Muin Nesefiut sht i dobt dhe i paruajtur sepse transmetuesit e tij deri te Ebu Muti Belhiu nuk
arrijn gradn e hasenit, edhe sikur t bazoheshim n kriteret m liberale n shqyrtimin e fjalve t
dijetarve dhe jo n kriteret e shqyrtimit t hadithit, megjithse n kt libr prmenden edhe hadithe.
Jo vetm Ebu Mutiut nuk i pranohet fjala kur prcjell kto thnie t Ebu Hanifes, por edhe vet zinxhiri i
transmetuesve deri te Ebu Muti Belhiu nuk sht i fort. Sa pr shmbull n t gjndet Ebu Abdullah
Husejn ibn Ali Kashgeriu i cili sht akuzuar pr gnjeshtar, si e prmend Dhehebiu n mizanul itidal
dhe t tjer. Madje edhe vet Keutheriu e pranon q sht prfolur.
Edhe transmetuesit e tjer nuk jan kushedi se far, sepse pothuajse nuk njihet gjndja e tyre n mesin e
muhadithve. Nasir ibn Jahja q mbahet si profesori i Maturidiut nuk para prmendet prvese n librat e
hanefive maturidi dhe asnj nga muhaditht nuk e prmend besueshmrin e tij. Pra gjndja e tij sht e
panjohur.
Pranimin e ktij libri nuk e refuzojn vetm selefistt. At e refuzojn edhe shum kelamist t tjer,
sidomos prej esharive. N kohn ton mund t prmendim Abdulaziz Hadiriun, nj prej profesorve t
njohur n ilmu-kelamit. N librin e tij Tenzihul hakkil mabud n fq. 359, prmend refuzimin e ktij
libri pr shkak t senedit t tij.
Prej tyre Alevi Sekafi n shqyrtimin q i ka br librit t Ibn Xheuzit Defu shubehit teshbih. Pasi
prmend pohimin e Ebu Hanifes se Allahu sht mbi Arsh, thot teksualisht: Prgjigja jon sht: Kjo
fjal sht gnjeshtr e trilluar ndaj Ebu Hanifes, sepse transmetuesi i tij sht Ebu Muti Belhiu i cili ishte
gnjeshtar dhe trillues.
Pasi prmend transmetimet e dijetarve si Dhehebiu dhe Ibn Haxheri thot: Trilluesi dhe gnjeshtari, pr
t cilin imam Ahmedi thot se nuk duhet transmetuar prej tij asgj, si athere t bazohemi te ajo q
transmeton prej Ebu Hanifes?! Ai q trillon ndaj t drguarit t Allahut e ka m t leht t trilloj ndaj atij
q sht posht tij, si puna e Ebu Hanifes. A nuk sht kshtu?. Shiko librin e prmendur, fq: 69-70.
E shum eshari t tjer q nuk sht vendi ktu pr ti prmendur. Nse sqarohet se libri q Ebu Mutiu ka
hartuar dhe ja ka mveshur Ebu Hanifes, nuk ka ndonj vler shkencore, athere mbetet t sqarohet
transmetimi i Hamad ibn Ebi Hanifes i El fikhul ekber i cili gjithashtu transmetohet nga tre transmetues
t dobt njri pas tjetrit. Mbase pr kt version mund t flasim m gjersisht diku tjetr.
1
Fakti q kjo fjal sht e njohur te hanefit e mvonshm, nuk do t thot q ajo sht e sakt. Ibn
Tejmije prpiqet tu sqaroj se edhe librat q ata vet i transmetojn ka n to dshmi q kundrshtojn
Fetvaja e Hamas

60


ndalet dhe thot: Nuk e di se ku sht zoti im, n qiell apo n tok. Si qndron puna
athere me mohuesin i cili thot: Nuk sht n qiell, ose thot: Nuk sht as n qiell dhe
as n tok?! Ai u argumentua pr kufrin e tij me ajetin: I mshirshmi mbi Arsh u
lartsua Taha 5, thot: Arshi i tij sht sipr shtat qiejve. Ai sqaroi me kt se fjala e
Allahut I mshirshmi mbi Arsh u lartsua Taha 5, dshmon se Allahu sht
sipr qiejve dhe sipr Arshit, dhe se istivaja mbi Arsh dshmon se vet qnia e Allahut
sht mbi Arsh. Pastaj ai e plotsoi kt me tekfirin e atij q thot se Allahu sht
mbi Arsh, mirpo u ndal n pikn nse Arshi sht n qiell apo n tok. Kt tekfir e
arsyetoi me faktin se me kt ndalje personi e mohoi q Allahu t jet n qiell, sepse
Allahu sht m i larti i t lartve, dhe se atij i drejtohet lutja lart dhe jo nga posht.
Ky sht pohim i qart prej Ebu Hanifes pr tekfirin e atij q mohon se Allahu
sht n qiell. Ai u argumentua me faktin se Allahu sht m i larti i t lartve dhe se
atij i drejtohet lutja lart dhe jo posht. T dy kto argumente jan argumente t fitres dhe
logjike. Vet natyra e zemrs sht krijuar e till q t pohoj se Allahu sht lart dhe
se atij i drejtohet lutja lart dhe jo posht. Transmetimi tjetr shprehet akoma m qart,
kur thot: Nse e mohon se ai sht n qiell ai ka br kufr.
Kto fjal i ka transmetuar me sened deri te ai, shejhul-islami Ebu Ismail Ensari
Hereviu n librin "El faruk".
Ibn Ebi Hatim transmeton se Hisham ibn Ubejdilah Raziu _nxnsi i Muhamed
ibn Hasenit
1
_ kadiu i Rejit, burgosi nj njeri me akuzn e pasimit t xhehmive. Ai u
pendua dhe e solln te Hishami q ta lironte. I tha: Hamdi i qoft Allahut pr pendimin
tnd. Pastaj Hishami e morri n pyetje dhe i tha: A dshmon se Allahu sht mbi Arsh i
ndar nga krijesat e tij? I tha: Dshmoj se Allahu sht mbi Arsh, po nuk e di far
sht kjo "i ndar nga krijesat e tij". Athere (Hishami) tha: Kthejeni n burg se nuk
qnka penduar ende.
2

Gjithashtu (Ebu Ismail Ensariu) transmeton nga Jahja ibn Muadh Raziu se ai ka
thn: "Allahu sht mbi Arsh, i ndar nga krijesat e tij. E ka prfshir me dijen e
tij do gj dhe e ka prmbledhur me llogari do gj. Pr kt fjal dyshon vetm nj
xhehmi i ult, i humbur, i shkatrruar dhe dyshues. Ai (xhehmiu) pretendon se
Allahu sht i przier me krijesat e tij. E przien qnien (e Allahut) me pisllqet

medhhebin e tyre. Megjithse si e tham, versioni te i cili bazohet Ibn Tejmije sht i ndryshm nga ai i
maturidive dhe nuk prmban deklaratat e tjera q prforcojn medhhebin maturidi.
1
Muhamed ibn Hasen Shejbaniu. Nga nxnsit e njohur t Ebu Hanifes. Ishte Kadi gjat sundimit t
Harun Rashidit, pas vdekjes s Ebu Jusufit. Vdiq n vitin 189h.
2
Ibn Tejmije e prmend kt transmetim me sendet t plot n "Bejanu telbisil xhehmijeh" (1/440) thot:
"Shejhul islami gjithashtu transmeton etherin q e ka prmendur Ebu Muhamed Abdurrahman ibn Ebi
Hatem n "Er reddu alel xhehmijeh", na ka treguar Ali ibn Hasen Silmiu, kam dgjuar babain tim t thot:
Hisham ibn Ubejdilah Hisham ibn Ubejdilah Raziu _nxnsi i Muhamed ibn Hasenit_ burgosi nj burr
...". Me shejhul islamin ka pr qllim Ebu Ismail Ensariun.
Fetvaja e Hamas

61


dhe ndyrsirat".
1

Gjithashtu transmeton se Ibn Medini
2
kur u pyet pr mendimin e ehli-xhematit
tha: "Besojn shikimin dhe fjaln dhe se Allahu sht sipr qiejve, mbi Arsh i
lartsuar". Pastaj u pyet pr ajetin: Nuk ka ndonj grup tre vetsh vese Allahu sht
i katrti i tyre. Tha: Lexo ajetin m prpara: A nuk e vren se Allahu e di do gj q
sht n qiej dhe n tok".
3

Transmeton prej Ebu Isa Tirmidhiut se ka thn: "Ai sht mbi Arsh, ashtu si
thot n librin e tij. Ndrsa dija, fuqija dhe sundimi i tij jan n do vend".
4


1
Ether i dobt. E prmend Dhehebiu n "El ulu", thot: "Ebu Ismail Ensariu n "El faruk" citon me
sened deri te Muhamed ibn Mahmudi, kam dgjuar Jahja ibn Muadhin t thot ...", etheri nr: 507. Albani
thot: "Nuk kam hasur ndonj sened t tij".
Transmeton Ebu Nuejm Asfahaniu n El hiljeh (10/60) thot: M ka treguar Abdulvahid ibn Bekri, m
ka treguar Ahmed ibn Muhamed ibn Ali Berdaiu, na ka treguar Tahir ibn Ismail Raziu, thot: I than
Jahja ibn Muadhit: Na trego far sht Allahu? U tha: Zot i vetm. I tha: Si sht ai? I tha: Sundues
i fuqishm. I tha: Ku sht? I tha: N prit. I tha: Nuk po t pyes pr kt. Athere Jahja i tha: Athere
ajo sht cilsimi i t krijuarit, ndrsa cilsimi i krijuesit sht ky q t tregova. E transmeton edhe
Kushejriu me t njjtin sened n Er risaletul kushejrijeh (1/28), thot: M ka treguar Muhamed ibn
Husejni, thot: Kam dgjuar Abdulvahid ibn Bekrin ... e deri n fund me t njjtin sened dhe teks.
Kt thnie t Jahja ibn Muadhit, e dgjojm t prsritet shum shpesh n gojt e esharive t
mvonshm, duke pretenduar se ai me kt fjal ka mohuar lartsimin e Allahut mbi Arsh. Fjalt e
Jahja ibn Muadhit nuk jan t qarta se ai e mohon lartsimin e Allahut mbi arsh. Prkundrazi ato jan
t goditura dhe n prputhje me akiden ton. N disa transmetime prmendet se ai i sht prgjigjur me
kto fjal nj ateisti, prandaj ia ktheu: Allahu sht n prit, dhe e gjith fjala e tij sht e vrtet.
Kjo thnie e tij nuk bie n kundrshtim me fjaln q e transmeton Ebu Ismail Hereviu dhe Ibn Ebi Hatim
prej tij, rreth pohimit t lartsimit t Allahut mbi Arsh. Kjo dshmon se kuptimi i fjals s Jahjas sht
ndryshe nga kuptimi q e kan marr esharit.
Nse thuhet: Etheri i Jahjas q e prmend Hereviu dhe Ibn Ebi Hatim sht i dobt, u thuhet: Senedi i
Kushejriut dhe Ebu Nuejmit pr thnien e dyt gjithashtu sht i dobt. Zinxhiri i tij sht i mbushur me
persona t panjohur, gjndja e t cilve nuk njihet.
Prandaj Ibn Tejmije n El istikameh (1/185) thot: Nuk dihet saktsia e ksaj thnie nga Jahja ibn
Muadhi sepse n senedin e tij ka persona q nuk i njohim. Gjithashtu fjala e Jahja ibn Muadhit tek ata
(sufistt) sht nn nivelin e dijetarve t mdhenj prej dijetarve t hakikatit n shtjet e veprave dhe n
shtje t tjera. Ai flet rreth shpress me shprehje t cilat prngjasojn me shprehjet e murxhive ekstrem,
t cilat nuk prputhen me bazat e shehlerve t mdhenj, t cilt kan qn t kapur me sunetin. Ai
pretendon rreth teuhidit nj pozit t caktuar e cila sht caku prfundimtar. At e kan kritikuar Ebu
Jezidi dhe t tjer. Fjalt e tij i ngjasojn fjalve t predikuesve ....
2
Ali ibn Medini. Dijetar i madh dhe imam n xherh dhe tadil. Dhehbiu e ka cilsuar si emiri i
besimtarve n hadith. Buhariu thot: Nuk e kam par veten t vogl (n dije) prpara askujt prve
prpara Ali ibn Medinit. Vdiq n vitin 234h.
3
E transmeton Dhehebi n "El ulu" 473, me sened t plot nga Ebu Ismail Ensariu. N senedin e tij ka dy
persona t panjohur.
4
Ether sahih. T njjtat fjal, por me nj renditje tjetr, i ka prmendur vet imam Tirmidhiu n sunenin
e tij, n temn rreth komentimit t sures El hadid.
Fetvaja e Hamas

62


Transmeton (Ebu Ismail Ensariu) se Ebu Zur'ah Raziu
1
, kur u pyet pr
shpjegimin e ajetit: I mshirshmi mbi Arsh u lartsua tha: "Shpjegimi i tij sht
ashtu si po e lexon. Ai sht mbi Arsh dhe dija e tij sht kudo. Mallkimi i Allahut
qoft mbi at q thot ndryshe".
2

Transmeton Hafidhi Ebu Kasim Lalekai, nxnsi i Ebu Hamid Isfirainit, n
librin e tij t njohur "Usulus sunneh" me senedin e tij nga Muhamed ibn Haseni
_nxnsi i Ebu Hanifes_ se ai ka thn: "T gjith fukahat jan pajtuar _nga lindja
n perndim_ rreth besimit t Kuranit dhe haditheve, t cilat i kan transmetuar t
besueshmit nga i drguari i Allahut , rreth cilsimit t zotit, pa i shpjeguar, pa i
prshkruar, pa i prngjasuar. Kush shpjegon dika sot, athere ai ka dalur nga rruga
n t ciln ka qn profeti dhe sht shkputur nga xhemati. Ata as nuk kan
prshkruar dhe as nuk kan shpjeguar, por jan prgjigjur me at q gjndet n
Kuran dhe sunet dhe m pas kan heshtur. Ndrsa kush thot si fjala e Xhehmit, ai
sht shkputur nga xhemati sepse ai e ka cilsuar Allahun me cilsin e
inekzistencs".
3

Muhamed ibn Haseni ka msuar te Ebu Hanifja, Maliku dhe dijetart e brezit t
tyre. Ai prcolli pajtimin e dijetarve dhe prmendi se xhehmit e prshkruajn zotin me
cilsi mohuese prher. Ndrsa fjala e tij "pa shpjegim" ka pr qllim shpjegimet e
xhehmive mohues, t cilt shpikn shpjegime dhe komentime rreth cilsive n
kundrshtim me metodn e sahabve dhe tabinve t besueshm.
Bejhaku dhe t tjer transmetojn me sened sahih nga Ebu Ubejdi Kasim ibn
Selami se ai ka thn: "Kto hadithe n t cilat thuhet: Qesh zoti yn prej pesimizmit
t robrve t tij ndrkoh q ndryshimi sht afr, Xhehenemi nuk mbushet derisa
t vendos zoti yt kmbn e tij n t, Kursia sht vendi i dy kmbve dhe hadithet
e shikimit, t gjitha ato jan t vrteta. T besueshmit i kan transmetuar brez pas
brezi. Mirpo nse pyetemi pr shpjegimin e tyre, nuk i shpjegojm ato sepse nuk
kemi arritur asknd q i shpjegonte ato".
4


1
Ubejdullah ibn Abdulkerim Raziu, i njohur si Ebu Zura Raziu. Dijetar i xherhit dhe tadilit. Imam
Ahmedi ka thn: Nuk e ka kaluar urn _e Bagdadit_ ndonj person m i ditur sesa Ishak ibn Rahavejhi
dhe me memorizim m t fort sesa Ebu Zura. Vdiq n vitin 264h.
2
E transmeton Dhehebiu n "El ulu" me sened t plot nga Ebu Ismail Ensariu, nr: 503.
3
E transmeton Lalekai n "Sherhul usul" 740,
4
Ether sahih. E transmeton Bejhakiu n "El esmau ues sifat" 760. Axhuri n "Esh sheriah" 177 me
sened sahih. E transmeton edhe Lalekai n "sherhul usul" 928, nga Ahmed ibn Muhamed ibn Xherah
Dirabi, nga Muhamed ibn Mehledi Duriu, nga Abas ibn Muhamed Duriu se ka dgjuar Kasim ibn
Selamin t thot, pastaj prmendi fjaln e tij. Ky sened sht sahih. Transmetuesit e tij jan hufadh dhe
thikat (t besueshm).
Ibn Abdulberri n "Et temhid" (7/150) thot: "Abas Duriu thot: Kam dgjuar Jahaja ibn Mainin t thot:
Kam par Zakarija ibn Adijin t pyes Veki ibn Xherahun duke i thn: O Ebu Sufjan! Kto hadithe si
Fetvaja e Hamas

63


Ebu Ubejde sht nj nga katr imamt t cilt jan: Shafiu, Ahmedi, Is'haku dhe
Ebu Ubejde. Njohurit e tij n fikh, n gjuh dhe n tefsir nuk kan nevoj t
prmenden, sepse jan t mirnjohura. Ai jetoi n kohn kur u prhapn fitnet dhe
bidatet, prandaj dhe njoftoi se nuk kishte arritur ndonj dijetar q ti shpejgonte kto
hadithe ashtu si i shpejgonin xhehmit.
Lalekai dhe Bejhakiu transmetojn me senede t tyre, se nj burr i tha Abdullah
ibn Mubarekut: O Ebu Abdurrahman! Mua nuk m plqen q t cilsoj. Kishte pr
qllim cilsimin e Allahut. Abdullah ibn Mubareku i tha: "Un e urrej kt gj m
shum se ti. Mirpo nse libri shprehet me dika athere ne shprehemi me t. Nse
etheret (hadithet) vijn me dika ne i pasojm ato"
1
apo dika t till.
Abdullah ibn Mubareku ka pr qllim se ne e urrejm ta cilsojm Allahun
nga vetja jon. Nuk e shpikim cilsimin e tij nga vetja jon por shikojm nse sht
prmendur n Kuran dhe n hadithe.
Abdullah ibn Ahmedi dhe t tjer transmetojn me senede sahihe prej Ibn
Mubarekut se ai sht pyetur: Si e njohim zotin ton? Tha: "Ai sht sipr qiejve mbi
Arshin e tij, i ndar nga krijesat. Nuk themi ashtu si kan thn xhehmit: Ai sht
mu ktu n tok".
2
Kshtu ka thn edhe imam Ahmedi dhe t tjer.

Kursia sht vendi i dy kmbve e t tilla si kto? I tha (Vekiu): E kam arritur Ismail ibn Halidin
dhe Sufjanin dhe Misarin t transmetonin kto hadithe dhe nuk shpejgonin prej tyre asgj.
Thot Abas Duriu: E kam dgjuar Ebu Ubejden Kasim ibn Selamin kur i prmendn se nj burr prej ehli
sunetit se thoshte: Kto hadithe q transmetohen pr shikimin, kursia sht vendi i dy kmbve, qesh zoti
yt nga pesimizmi i robrve t tij, dhe xhehnemi mbushet e t tjera hadithe si kto. I than: Ky filani thot:
Zemrat na thon q kto hadithe jan t vrteta. Athere (Kasim ibn Selami) tha: "Ma prisht mendimin
q kisha pr t. Kto hadithe jan t vrteta. Nuk ka dyshim n to. I transmetojn ato t besueshmit
brez pas brezi. Mirpo nse pyetemi pr shpjegimin e ktyre haditheve nuk i shpjegojm dhe nuk dim
asknd ti ket shpjeguar ato".
Abas Duriu i cili sht edhe transmetuesi i fjals s Kasim ibn Selamit te Lalekai, ai sht nga imamt
dhe hufadht e hadithit. Ndrsa fjala e Kasim ibn Selamit: "Ma prisht mendimin q kisha pr t" sepse
kjo form e t shprehurit: "Zemrat na thon se jan t vrteta" nnkupton q kto hadithe nuk jan shum
t sigurta, pradaj Kasim ibn Selami tha: "Nuk ka dyshim n to" edhe n aspektin e transmetimit dhe
transmetuesve dhe jo vetm me zemr.
E transmeton edhe Darakutni n "Es sifat" 57, se ai ka thn: "Kto hadithe jan sahihe. Dijetart e
hadithit dhe fukahat i kan transmetuar brez pas brezi. Ato tek ne jan t vrteta. Nuk dyshojm
rreth tyre. Mirpo nse thuhet: Si e ka vendosur kmbn e tij? Si ka qeshur? I themi: Kjo nuk
shpjegohet dhe nuk kemi dgjuar asknd q ta shpjegoj kt".
Shejh Albani e ka konsideruar sahih kt ether n "Muhtesarul ulu".
1
E transmeton Bejhakiu n "El esmau ues sifat" 726. Lalekai n "Sherhul uslul" 737. Transmetimi i
Bejhakiut sht i dobt. N t gjndet Halef ibn Muhamed Buhariu, shejhu i Hakimit. Hakimi e ka
dobsuar hadithin e tij dhe prmend q kan shkruar shum hadithe prej tij, por jan distancuar prej
hadithit t tij, dhe i kan shkruajtur ato vetm q t nxirret prej tyre msim.
2
Ether sahih. E prmend Buahriu me talik n "Khalku efalil ibad", fq. 31, botimi i kontrolluar nga
Abdurrahman Umejrah. Bejhakiu n "El esmau ues sifat" 903. Uthman Darimiu n "Er redd alel
Fetvaja e Hamas

64


Transmetohet me sened sahih prej imamit, Sulejman ibn Harbit, thot: Kam
dgjuar Hamad ibn Zejdin t prmend xhehmit dhe tha: "Ata prpiqen t thon: Nuk
ka n qiell asgj".
1

Ibn Ebi Hatim transmeton n librin e tij "Er reddu alel xhehmijeh" prej Said ibn
Amir Dabiut, imami i Basrs n dije dhe n fe dhe profesor i imam Ahemdit, se
xhehmit u zun n goj te ai dhe tha: "Fjala e tyre sht m e keqe se e ifutve dhe e
t krishterve. ifutt, t krishtert dhe pasuesit e feve jan pajtuar s bashku me
muslimant se Allahu sht mbi Arsh. Ndrsa ata than: Nuk ka mbi Arsh asgj".
2


xhehmije" dhe n "En nakd". Ibn Kudame n "Ithbat sifetil ulu" nr: 83. Ibn Kajimi e prmend n
"Ixhtimaul xhujush" dhe e konsideron sahih, ndrsa n fq: 213 thot: sht saktsuar prej tij me saktsi q
gati arrin gradn e tevaturit se ai sht pyetur: Si e njohim zotin ton? Tha: Ai sht sipr qiejve t tij mbi
Arshin e tij i ndar nga krijesat". E prmend Bejhakiu, e para tij Hakimi, e para tij Uthman Darimiu.
At e kan saktsuar edhe Dhehebiu n "El ulu", Ibn Tejmije n "Mexhmulu fetaua", shejh Albani n
"Mukhtesarul ulu" dhe t tjer.
1
Ether sahih. Dhehebiu e citon n "El ulu" nga libri "Er reddu alel xhehmije" nga Ibn Ebi Hatim, thot:
M ka treguar babai, m ka treguar Sulejman ibn Harbi se ka dgjuar Hamad ibn Zejdin t thot: "Ata
po i sillen rrotull fjals: Nuk ka n qiell asgj".
Ky sened sht i vargzuar me imam t hadithit, nuk ka pik dyshimi n saktsin e tij. M pas
Dhehebiu thot: "Ka pr qllim xhehmit. Them (Dhehebiu): Fjala e selefit dhe imamve t sunetit, madje
edhe e sahabve, e Allahut, e t drguarit dhe besimtarve, sht se Allahu sht n qiell mbi Arsh sipr
qiejve dhe se ai zbret pr n qiellin m t afrt. Argumenti i tyre rreth ksaj jan tekset dhe hadithet.
Fjala e xhehmive sht se Allahu ndodhet n do vend. I lart sht Allahu prej fjals s tyre. Prkundrazi
ai sht me ne kudo q jemi me dijen e tij.
Fjala e esharive t mvonshm sht se Allahu nuk sht n qiell dhe as mbi Arsh, as mbi qiej dhe as n
tok, as brenda bots dhe as jasht bots, as nuk sht i ndar nga krijesat e tij dhe as nuk sht i
bashkuar me ta. Thon: T gjitha kto cilsi jan cilsi t trupave dhe Allahu nuk sht trup.
Pasuesit e sunetit dhe etherit u jan prgjigjur: Ne nuk hyjm n kt shtje. Kt q tham, e tham si
pasim t tekseve edhe nse pretendoni (se ato jan cilsi t trupave). Ne nuk e pranojm fjaln tuaj sepse
kto mohime q ju bni jan vetm prshkrim i asgjs. I lart sht Allahu prej inekzistencs.
Prkundrazi ai ekziston i dalluar prej krijesave, i cilsuar me at q e ka cilsuar veten e tij se ai sht
sipr Arshit pa pyetur se si.
Pozita dhe dija e Hamad ibn Zejdit te banort e Irakut sht njsoj si pozita dhe dija e Malik ibn Enesit te
banort e Hixhazit". Mbaroi fjala e Dhehebiut.
E transmeton Abdullah ibn Ahmedi n "Es sunneh", 42 nga Ahmed ibn Ibrahim Deurekiu, nga Ali ibn
Muslim Tusiu, nga Sulejman ibn Harbi. Me t njjtin sened e transmeton edhe Halali n "Es sunneh". Ebu
Nuejmi e transmeton n "El hiljeh" prej Taberaniut prej Abdullah ibn Ahmed ibn Hambelit, me t njjtin
zinxhir transmetimi. Ibn Kudame Makdesiu n "Ithbatu sifetil ulu" nr: 86, nga Ethremi nga Sulejman ibn
Harbi. At e ka saktsuar edhe shejh Shuajb Arnauti. Thot n shqyrtimin e musnedit t imam Ahmedit
(27578): Ky ether sht sahih prej Hamad ibn Zejdit. Transmetuesit e tij jan t besueshm, prej
transmetuesve t dy sahiheve, prve Ali ibn Muslimit i cili sht prej transmetuesve t Buhariut, dhe
Abdullah ibn Ahmedit i cili sht prej transmetuesve t Nesaiut. T dy ata jan t besueshm. Ky ether
sht prej shtesave t Abdullahit n munsned.
2
Dhehebiu e citon nga i njjti burim, n librin e tij "El ulu", por senedi i tij sht i shkputur (mursel)
mes Ebi Hatimit dhe Said ibn Amirit. Ibn Tejmije prmend n "Ed der'" se at e transmeton edhe
Abdullah ibn Ahmedi n "Es sunneh" (6/261). Buhariu n "Khalkul efal" fq. 31, me talik.
Fetvaja e Hamas

65


Muhamed ibn Is'hak ibn Huzejme, imami i imamve, ka thn: "Kush nuk
pohon se Allahu sht sipr qiejve mbi Arshin e tij, i ndar nga krijesat e tij, athere
duhet ti krkohet pendim. Nse pendohet mir e n t kundrt i pritet qafa dhe hidhet
n plera, q t mos mundohen pasuesit e kibles dhe as ehli-dhime prej kundrmimit t
tij".
1
E transmeton prej tij Hakimi me sened sahih.
Abdullah ibn Ahmedi, transmeton me sened t tij prej Abad ibn Avamit, imami i
Vasitit, n brezin e profesorave t Shafiut dhe Ahmedit, thot: Fola me Bishr
Merisin dhe nxnsit e Bishrit dhe vrejta se prfundimi i fjals s tyre arrinte derisa
thoshin: Nuk ka n qiell asgj.
2

Imami i njohur, Abdurrahman ibn Mehdi ka thn: Nuk ka n mesin e
bidative njerz m t kqinj se pasuesit e Xhehmit. Ata prpiqen t thon: Nuk ka n
qiell asgj. Pasha Allahun! Un mendoj q nuk duhen martuar dhe as trashguar.
3

Ibn Ebi Hatim transmeton n librin e tij Er reddu alel xhehmije se
Abdurrahman ibn Mehdi ka thn: Pasuesit e Xhehmiut prpiqen t thon: Allahu
nuk i ka folur Muss. Dshirojn t thon: N qiell nuk ka asgj dhe Allahu nuk
sht mbi Arsh. Mendoj se duhet tu krkohet pendim. Nse pendohen mir, e n t
kundrt vriten.
4

Nga Esmaiu thot: Erdhi gruaja e Xhehmiut dhe zbriti n Debagin
5
. Nj

1
Kjo fjal e Ibn Huzejmes sht e vrtetuar. E transmeton at Hakimi n librin e tij Marifetul ulumil
hadith, thot: Kam dgjuar Muahmed ibn Salihiun t thot: Kam dgjuar Ibn Huzejmen t thot: ... dhe
n fund shton: Pasuria e tij sht plak lufte, asnj prej muslimanve nuk e trashgon, sepse
muslimani nuk e trashgon qafirin, si ka thn i drguari. E transmeton edhe nxnsi i Hakimit, imam
Sabuni n Akidetus selef, thot: Kam dgjuar Hakimin ... e deri n fund t rivajetit.
2
Ether hasen. E transmeton Darimiu n En nakd, nga Zijad ibn Ejubi, nga Jahja ibn Ismaili, thot kam
dgjuar Abad ibn Avamin t thot ... . Me t njjtin sened e transmeton edhe Halali n Es sunneh
(1753). Jahja ibn Ismaili sht i pranueshm (mekbul).
3
Ether sahih. E transmeton Abdullah ibn Ahmedi n Es sunneh (147).Ndrsa Ibn Bata e transmeton
n El Ibane (327) thot: Na ka treguar Ebu Hafs (Umer ibn Muhamedi), thot: na ka treguar Ebu Hafs
(Muhamd ibn Daud Misisi), thot: na ka treguar Ebu Bekr (Meruziu), thot: na ka treguar Ebu Bekr ibn
Haladi, thot: Kam dgjuar Abdurrahman ibn Mehdin t thot, athere kur prmendej Xhehmiu dhe
Bishr Merisiu: A e di se far mendojn? Mendojn q nuk ka, pastaj bnte shenj me dorn e tij nga
qielli, pra nuk ka zot. Senedi i tij sht sahih.
4
Ether sahih. E transmeton Bejhakiu n El esmau ues sifat (546) me sened sahih, nga Hakimi, nga
Muhamed ibn Jakubi thot: M ka treguar Muhamde ibn Ali Ueraku (Hamdani), m ka treguar Amr ibn
Abas (Ebu Uthman Bahiliu), thot: Kam dgjuar Abdurrahman ibn Mehdin ti thuhej: Xhehmit thon:
Kurani sht i krijuar. Tha: Xhehmit nuk kan kt pr qllim. Ata dshirojn t mohojn q Allahu
sht i lartsuar mbi Arsh dhe dshirojn t mohojn q Allahu i ka folur Muss me fjal. Allahu
thot: (Allahu i foli Muss me fjal). Ata dshirojn t mohojn q Kurani sht fjal e Allahut.
Mendoj se atyre duhet tu krkohet pendim. Nse pendohen mir e n t kundrt u priten qafat.
Dhehebiu pasi e prmend n El ulu thot: E transmetojn disa transmetues nga Abdurrahman ibn
Mehdi me sened sahih.
5
Lagje e Bagdadit.
Fetvaja e Hamas

66


burr n prezencn e saj tha: Allahu sht mbi Arshin e tij. Ajo i tha: I kufizuar
mbi nj t kufizuar?
Esmaiu tha: Ajo ka br kufr pr shkak t ksaj fjale.
1

Nga Asim ibn Ali ibn Asim _shejhu i Ahmedit, Buhariut dhe i brezit t tyre_
thot: Debatova me nj xhehmi dhe mu qartsua nga fjala e tij se ai nuk beson q
n qiell ka zot.
2

Transmeton imam Ahmed ibn Hanbeli thot: Na ka treguar Surejxh ibn Numani,
thot: Kam dgjuar Abdullah ibn Nafi Saigiun t thot: Kam dgjuar Malik ibn Enesin
t thot: Allahu sht n qiell dhe dija e tij sht kudo. Nuk i shpton dijes s tij
asnj vend.
3

Shafiu ka thn: Hilafeti i Ebu Bekr Sidikut sht i vrtet. At e ka
vendosur Allahu n qiell dhe i ka bashkuar zemrat e robrve t tij pr t.
4

N hadithin sahih t Enes ibn Malikut thuhet: Zejnebja u mburrej grave t
profetit dhe u thoshte: Juve ju kan martuar t afrmit tuaja ndrsa mua m ka
martuar Allahu nga sipr shtat qiejve.
5
Kjo fjal ka t njjtin kuptim si fjala e
Shafiut.
Historia e Ebu Jusufit _nxnsit t Ebu Hanifes_ pr paraqitjen e Bishr Merisit
pr pendim sht e njohur. Aq sa Bishri u arratis pr t shptuar, sepse mohonte q

1
E prmend Dhehebiu n El ulu.
2
E prmend Dhehebiu n El ulu pa sened.
3
Ether sahih. Me t njjtin sened nga imam Ahmedi dhe me t njjtin teks e transmeton Ebu Daudi n
Mesailul imami ahmed nr: 1699. Surejxhi sht i besueshm, ndrsa Abdullah ibn Nafi megjithse
sht i sinqert, mirpo n memorien e tij nuk sht shum i fort. Me t njtn rrug nga imam Ahmedi e
transmetojn edhe Ibn Kudame Makdesiu n Ithbatu sifetil ulu (76), Axhuri n Esh sheriah (652,
653) dhe shum t tjer. E transmeton edhe Ibn Abdulberri n Et temhid me sened t tij deri te
Abdullah ibn Ahmed ibn Habeli, nga babai i tij, nga Surejxhi, nga Abdullah ibn Nafi, se Maliku ka thn:
Allahu sht n qiell dhe dija e tij sht kudo. Nuk i shpton dijes s tij asnj vend Et temhid (7/138).
4
Ether i dobt. Kt fjal t imam Shafiut e transmeton Ibn Kudame n Ithbatu sifetil ulu nga rruga e
Ebu Hasen Hakariut. E prmend edhe Dhehebiu n El ulu dhe n Es sijer ku edhe e konsideron t
dobt. Kjo fjal sht shkputur nga porosia e imam Shafiut e cila transmetohet nga rruga e Ebu Hasen
Hakariut. Hakariu ka qn i dobt dhe nuk i merret fjala pr baz. Madje disa si puna e Ibn Nexharit e
kan akuzuar pr shpikje hadithesh dhe montim t senedeve. Pa dyshim q ky transmetim nga imam
Shafiu sht i dobt.
N disa libra, si n muhtesarul ulu, thuhet: E transmetojn at Ibn Kudame dhe Ebu Hasen Hakariu me
senedet e tyre. Realisht Ibn Kudame e transmeton nga Hakariu dhe rruga e tij e vetme sht e Hakariut.
Porosia e Shafiut q sht prhapur n mesin e njerze ka vetm nj rrug transmetimi dhe kjo rrug
transmetimi sht e dobt dhe papranueshme si u prmend msipr.
5
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (7420).
Fetvaja e Hamas

67


Allahu t jet sipr Arshit. Kt histori e prmend Ibn Ebi Hatim dhe t tjer.
1

Imami maliki i njohur, Ebu Abdullah Muhamed ibn Abdullah ibn Ebi Zemnini,
n librin e tij Usulus sunneh ka thn: Kapitull rreth besimit t Arshit.
Thot: Prej fjals s ehlisunetit sht se Allahu e ka krijuar Arshin dhe e ka
br at krijesn m t lart, sipr do krijese, pastaj u lartsua mbi t, ashtu si
dshiroi, dhe ashtu si njoftoi pr veten e tij: I mshirshmi mbi Arsh u lartsua
Taha 5, dhe fjala e tij: pastaj u lartsua mbi Arsh. E di at q hyn n tok ... El
hadid 4. I lartsuar qoft ai q megjithse sht larg, por me dijen e tij sht afr dhe
dgjon do bised.
Pastaj prmend hadithin e Ebu Rezin Ukejliut: I thash: O i drguari i Allahut!
Ku ishte zoti yn para se t krijonte qiejt dhe tokn? Tha: N ama. Posht saj
kishte hava dhe sipr saj kishte hava. Pastaj e krijoi Arshin mbi uj.
2

Thot Muhamed (Zemnini): El amau sht reja e dndur e palosur pal-pal.
Kshtu ka thn Halili
3
.
Pastaj prmend disa ethere t tjera dhe n vijim thot: Kapitull rreth besimit t
Kursis.
Muhamed ibn Abdullahi thot: Prej fjals s ehlisunetit sht se Kursia
ndodhet prpara Arshit dhe ajo sht vendi i dy kmbve.
Pastaj prmend hadithin e Enesit ku prmendet shfaqja e Allahut n ditn e
xhuma n ahiret. N kt hadith thuhet: Kur t jet dit e xhuma, zbret nga Ilijini n
Kursin e tij. Pastaj Kursia rrethohet nga stola t art t zbukuruar me xhevahire.
Pastaj vijn profett dhe ulen n to.
4


1
Ether i dobt. E transmeton Abdurrahman ibn Ebi Hatim n librin Er-red alel xhehmije, si e
prmend Ibn Tejmije n Bejanu telbisil xhehmije (5/54), thot: Transmeton Ibn Ebi Hatim, thot: Na ka
treguar Hasen ibn Ali Mehrani, na ka treguar Beshar ibn Musa Hafafi, thot: Bishr ibn Velid Kindiu
vajti te kadiu Ebu Jusuf dhe i tha: M ndalon mua nga ilmul-kelami ndrkoh q Bishr Merisi dhe
Ali Ahuali dhe filani flasin me ilmul-kelam?! I tha: far thon? I tha: Thon: Allahu sht n do
vend. Athere Ebu Jusufi u tha: Mi sillni ktu! Bishr (Merisi) u arratis, kshtu q i solln vetm
Ahualin dhe nj burr t shkuar n mosh. Ebu Jusufi vshtroi nga i moshuari dhe i tha: Sikur t mos
m ndalonte edukata do t fishklloja (me kamzhik). Pastaj urdhroi q t futej n burg. Ndrsa
Ahuelin e goditn dhe e demaskuan para njerzve.
N senedin e tij gjndet Beshar ibn Musa Hafafi, i cili sht i dobt dhe gabon shum n transmetime.
2
Hadith daif. E transmetojn Tirmidhiu 3109, Ibn Maxhe 182, imam Ahmedi 16188 dhe t tjer. T
gjitha transmetimet e ktij hadithi kthehen te Veki ibn Hudusi, gjndja e t cilit sht e panjohur dhe
hadithi sht i dobt.
3
Halil ibn Ahmed Farahidi. Dijetari m i shquar i gjuhs arabe. Hartuesi i fjalorit t par n botn arabe
El ajn. Vendossi i rregullave t metriks poetike (el arud). Vdiq n vitin 170 h.
4
Ky hadith sht nj pjes e hadithit t njohur dhe t gjat t Enesit , q bn fjal pr shikimin e
Allahut n xhenet do t xhuma. Transmetimet e tij nuk shptojn nga dobsia, por jan me rrug
Fetvaja e Hamas

68


Pastaj prmend at q prmend Jahja ibn Selami, autori i tefsirit t njohur: M ka
treguar Muala ibn Hilali nga Amar Duheniu, nga Said ibn Xhubejri, nga Ibn Abasi ,
thot: "Kursia e cila ka prfshir qiejt dhe tokn sht vendi i dy kmbve. Ndrsa
madhsin e Arshit e di vetm ai q e ka krijuar at.
1

Pastaj prmend hadithin e Esed ibn Muss, na ka treguar Hamad ibn Seleme, nga
Ziri, nga Ibn Mesudi , thot: "Mes qiellit m t afrt (dynjas) dhe qiellit n vijim ka
nj distanc prej 500 vitesh. Mes do dy qiejve ka nj distanc prej 500 vitesh. Mes
qiellit t shtat dhe Kursis jan 500 vite. Mes Kursis dhe ujit jan 500 vite. Arshi
sht sipr ujit dhe Allahu sht sipr Arshit dhe ai e di gjndjen tuaj".
2

Ndrsa n kapitullin rreth besimit pr perdet, thot: Prej fjals s ehlisunetit
sht se Allahu sht i ndar nga krijesat dhe mes tij dhe krijesave ka perde ndarse
pas t cils fshihet. I lart sht Allahu nga ajo q thon t zullumqart. E rnd
sht fjala q del nga gojt e tyre. Ata po thon vetm shpifje El kehf 5.
Pastaj prmend disa ethere rreth perdeve penguese.
Ndrsa n kapitullin e besimit pr zbritjen, thot: Prej fjals s ehlisunetit sht
se Allahu zbret pr n qiellin e dynjas. Ata e besojn zbritjen, por pa e prshkruar
at. Pastaj prmend hadithin q e transmeton Malkiu dhe t tjer.

transemtimi t shumta dhe arrijn gradn e hadithit hasen. Ndrsa shtesa se Allahu zbret nga Arshi pr n
Kursi, apo zbret nga Arshi n nj lugin t xhenetit, kjo shtes transmetohet nga rivajeti i Uthman ibn
Umejrit i cili sht i dobt dhe nga Umr ibn Abdullah meula i Gafras, rreth t cilit dijetart jan
kundrshtuar dhe shum prej tyre e kan dobsuar. Dhe Allahu sht m i ditur.
1
Ether sahih. sht saktsur vetm si fjal e Ibn Abasit por jo si fjal e profetit. E transmeton Hakimi n
El mustedrek (3116). Dhehebiu thot: Sipas kushtit t Buhariut dhe Muslimit, Ibn Huzejme n Et
teuhid (1/248) nga rruga e Sufjan Theuriut, nga Amar ibn Muavije Duheniu, nga Muslim ibn Umran
Batini, nga Said ibn Xhubejri nga Ibn Abasi. Ky sened sht sahih. Me t njjtn rrug transmetimi e
transmetojn edhe Bejhakiu n El esmau ues sifat (758), Daja Makdesiu n El ehadithul muhtarah
(331), Ebu Shejh Asfahaniu n El adhemeh (2/582), Taberaniu n El muxhemul kebir. Abdullah ibn
Ahmedi n Es sunneh (586), etj. Ibn Ebi Zemnini _si e prmend Ibn Tejmije ktu_ e transmeton nga
rruga e Jahja ibn Selamit, nga Muala ibn Hilali, nga Amari, nga Saidi nga Ibn Abasi. Ibn Haxhr Askalaniu
n El feth thot: E transmeton edhe Ibn Ebi Hatim nga nj rrug tjetr nga Ibn Abasi se Kursiu sht
vendi i dy kmbve. E transmeton edhe Ibn Mundhiri me sened sahih prej Ebu Musa (Eshariut) me t
njjtin teks. Fetul bari, 8/199. At e ka saktsuar edhe shejh Ahmed Shakir n Umdetul tefasir 1/312.
2
Ether i sakt. E transmeton Uthman ibn Saidi n En nakd nga Hamad ibn Seleme, nga Asim ibn
Behdele, nga Zir ibn Hubejsh, nga Abdullah ibn Mesudi. Ky sened sht sahih. Transmetuesit e tij jan
transmetues n dy sahihet. Me t njjtn rrug transmetimi e transmeton edhe Taberani n El kebir
(8987), Dhehebiu n El ulu (74), Bejhakiu n El esmau ues sifat (851), Ibn Huzejme n Et teuhid
(1/242), Ebu Shejh Asfahaniu n El adhemeh (2/688), Lalekai n Sherh usulil itikad (659).
Ebu Shejh Asfahaniu e transmeton nga rruga e Mesudit nga Asimi, nga Ziri, nga Ibn Mesudi n librin e
tij El adhemeh (2/565). Po kshtu edhe Ibn Bata Ukburiu n El ibanetul kubra (128). Bejhakiu e
transmeton edhe nga rruga e Asim ibn Behdele, nga Ebu Uail, nga Ibn Mesudi , n El esmau ues sifat
(852). E prmend Ibn Hajthemiu n El mexhma (352) dhe thot: E transmeton Taberani n El kebir.
Senedi i tij sht sahih. Transmetuesit e tij jan transmetues t sahihut.
Fetvaja e Hamas

69


Derisa thot: M ka njoftuar Vehbi nga Ibn Vedahi nga Zuhejr ibn Abadi
1
,
thot: "Kam arritur prej dijetarve Malikun, Sufjanin, Fudejl ibn Ijadin, Isa ibn
Mubarekun dhe Vekiun. T gjitha ata thonin: Zbritja sht e vrtet".
2

Ibn Vedahu ka thn: "Kam pyetur Jusuf ibn Adijin pr zbritjen dhe m tha:
Po! E besoj at, por nuk e prshkruaj at me hollsira. Kam pyetur pr t edhe Ibn
Mainin dhe m tha: Po! E besoj at, por nuk e prshkruaj at me prshkrim".
3

Muhamedi
4
thot: Ky hadith sqaron se Allahu sht mbi Arsh, n qiell dhe jo
n tok. Kjo sht e qart, si n librin e Allahut ashtu edhe n shum hadithe t
profetit . Allahu thot: e drejton shtjen prej qiellit pr n tok e pastaj ngjitet
tek ai Es sexhde 5. Dhe thot: A mos vall u siguruat prej atij q sht n qiell se
mos jua prmbys tokn dhe papritmas ajo fillon t lkundet. Apo jeni siguruar prej
atij q sht n qiell se mos ju drgon ndonj rrebesh gursh El mulk 16-17.
Dhe thot: Te ai ngjitet fjala e mir dhe punn e mir e ngre Fatir 10. Dhe
thot: Ai sht ngadhnjyesi sipr robrve t tij El enam 18. Dhe thot: O Isa! Un
do t ti marr ndjenjat dhe do t t ngrej tek un Ali imran 55. Dhe thot: Por
Allahu e ngjiti te ai En nisa 158.
Pastaj prmend prej transmetimit t Malikut fjaln e profetit drejtuar
robreshs: Ku sht Allahu? Tha: N qiell. I tha: Kush jam un? Tha: Ti je i
drguari i Allahut. Tha: Liroje at.
5

Thot: T tilla hadithe jan t shumt. I madhruar sht ai, dija e t cilit pr
at q sht n qiell sht njsoj si dija e tij pr at q sht n tok. Nuk ka ilah tjetr
prve tij dhe ai sht m i larti dhe m i madhi.
Para ksaj thot: "Besimi i emrave dhe i cilsive t Allahut". Thot: Dije se
dijetart q e njohin Allahun dhe at me t ciln kan ardhur profett dhe t
drguarit e tij, e konsiderojn mosnjohjen e asaj pr t ciln Allahu nuk ka njoftuar pr
veten e tij, pikrisht ajo sht dija. E konsiderojn paaftsin e arritjes s asaj pr t
ciln nuk jemi thirrur, pikrish ajo sht imani. N cilsimin e Allahut me emra dhe
cilsi ata ndalen aty ku sht ndalur libri i tij dhe profeti i tij . Allahu thot, dhe ai
sht thnsi m i drejt: do gj do t shkatrrohet prve fytyrs s tij El kasas 88.

1
Zuhejr ibn Abadi, prej dijetarve t Kufes. Djali i xhaxhait t Veki ibn Xherahut. I besueshm n
transmetime. Vdiq n vitin 238 h.
2
Ether hasen. Ibn Ebi Zemnini e transmeton kt fjal prej Vehb ibn Meserra Andalusi, nga Muhamed
ibn Uedah Kurtubiu, i cili ka qn saduk.
3
Ether hasen. M sipr u prmend q Ibn Uedahu ka qn saduk dhe kto fjal nuk jan transmetime
hadithesh, prandaj dhe nuk shtrngohemi n pranimin e tyre.
4
Ibn Ebi Zemnini.
5
Hadith sahih. E transmeton Muslimi dhe t tjer. U prmend mpar.
Fetvaja e Hamas

70


Dhe thot: Thuaj: Cila gj e ka dshmin m t madhe? Thuaj: Allahu sht
dshmitar mes meje dhe mes jush El enam 19. Dhe thot: Dhe Allahu ju trheq
vrejtjen pr veten e tij Ali imran 30. Dhe thot: E kur ta formoj at dhe t fryj n
t prej shpirtit tim Sad 72. Dhe thot: Ti je n syt tan Et tur 48. Dhe thot: E q
t rritesh n syt e mi Taha 39.
Dhe thot: ifutt than: Dora e Allahut sht e shtrnguar. U shtrngofshin
duart e tyre dhe u mallkofshin pr kt q than. Prkundrazi! Dy duart e tij jan t
shtrira me bujari El maideh 64. Dhe thot: E gjith toka do jet n mbrthimin e tij
n ditn e ringjalljes ... Ez zumer 67. Dhe thot: Un jam me ju, dgjoj dhe shikoj
Taha 46. Dhe thot: Allahu i foli Musait me fjal En nisa 164. Dhe thot: Allahu
sht ndriuesi i qiejve dhe i toks En nur 35. Dhe thot: Allahu sht ai prve t
cilit nuk ka ndonj ilah tjetr, i gjalli dhe mbikqyrsi El bekare 255. Dhe thot: Ai
sht i pari dhe i fundit, i larti dhe i afrti El hadid 3.
T tilla ajete n Kuran ka shum. Allahu i lart sht ndriuesi i qiejve dhe i
toks ashtu si ka njoftuar pr veten e tij. Ai ka fytyr dhe vet dhe t tjera gjra me t
cilat e ka cilsuar veten e tij. Ai dgjon, shikon dhe flet. Ai sht i amshuari prpara t
cilit nuk ka asgj, i pafundi i cili ekziston pafundsisht. Ai sht i larti sipr do gjje,
dhe i afrti me krijesat me dijen e tij. Allahu thot: Ai me do gj sht i ditur El
bekare 29. Ai sht mbikqyrs, i gjall. Nuk e kap at as kotja dhe as gjumi.
Pastaj prmend hadithet e cilsive dhe n vijim thot: Kto jan cilsit e zotit
ton, me t cilat e ka cilsuar veten e tij n Kuran dhe e ka cilsuar profeti i tij . N
asnj prej ktyre (cilsive) nuk ka prshkrim hollsirash, prngjasim apo formzim.
Asgj nuk sht si ai dhe ai sht dgjuesi shikuesi Esh shura 11. Syt nuk e kan
par at q ta prkufizojn se si sht. Mirpo e kan par at zemrat me vrtetsin e
besimit.
1

Fjalt e imamve n kt shtje jan m t gjata dhe m t shumta. Kjo fetva
nuk mund t prfshij as nj t dhjetn e tyre. Po kshtu edhe fjala e cituesve t
medhhebit t tyre. Si ajo q prmend Ebu Sulejman Hatabiu
2
n risalen e tij t njohur
"El gunjetu anil kelami ue ehlihi", thot:
"Prsa i takon pyetjes q po bn pr cilsit dhe far prmendet prej tyre n
Kuran dhe sunet, athere medhehbi i selefit sht pohimi i tyre dhe kalimi i tyre n
aparencn e tyre, bashk me mohimin e formzimit dhe prngjasimit t tyre. Disa i
mohuan cilsit duke mohuar kshtu, at q Allahu e ka pohuar. Ndrsa disa t tjer

1
Prfundoi citimi i shkputur prej librit Usulus sunneh t Muhamed ibn Ebi Zemninit.
2
Ebu Sulejman Hatabiu, dijetar hanbeli i njohur. Dijetar i fikhut, hadithit dhe gjuhs arabe. Megjithse
ka shkruar pr refuzimin e ilmul-kelamit, mirpo faktikisht ka qn ndikuar nga mendimet e disa esharive
n kohn e tij. Vdiq n vitin 388h.
Fetvaja e Hamas

71


prej pohuesve, u thelluan aq thell n pohimin e cilsive saq prfunduan n nj lloj
prngjasimi dhe formzimi. E vrteta sht n ndjekjen e rrugs s drejt e cila gjndet
mes ktyre t dyjave. Feja e Allahut sht n mes ekzagjeruesit n fe dhe neglizhuesit
anashkalues.
Kjo shtje kthehet te rregulli se t folurit rreth cilsive sht derivat i t folurit
rreth qnies (s Allahut), prandaj ndiqet e njjta metod. Nse dihet q pohimi i
krijuesit t madhrishm sht pohim ekzistence dhe jo pohim forme, po ashtu edhe
pohimi i cilsive t tij sht pohim ekzistence dhe jo pohim prkufizimi detajor apo
formzim. Nse themi: Dor, dgjon, shikon, e t tjera si kto, athere ato jan cilsi q
vet Allahu i ka pohuar pr veten. Mirpo nuk themi: Kuptimi i dors sht fuqia apo
mirsia. Nuk themi: Kuptimi i dgjimit dhe i shikimit sht dija. Nuk themi ato jan
gjymtyr. Nuk i prngjasojm ato me duart, dgjimet dhe shikimet t cilat jan me
gjymtyr dhe aparate veprimi.
Por themi: Pohimi i cilsive sht detyr sepse me t ka ardhur shpallja hyjnore.
Edhe mohimi i prngjasimit sht detyr sepse asgj nuk sht si Allahu . Kt metod
kan ndjekur selefi n hadithet e cilsive". Kjo ishte e gjith fjala e Hatabiut.
Kshtu thot edhe Ebu Bekr Hatibi
1
n nj nga letrat e tij ku shprehet se
medhhebi i selefit sht i till.
Me t njjtat fjal si t Hatabiut jan shprehur edhe dijetar t tjer t shumt, t
cilt nuk mund t prmblidhen pr shkak t numrit t madh. Prej tyre Ebu Bekr Ismaili,
imami Jahja ibn Amar Sixhziu, i cili sht shejhu i shejhul-islam Ebu Ismail Hereviut
dhe shejhul-islam Ebu Uthman Sabuni
2
dhe Ebu Umer ibn Abdulberr Nemriu imami i
krahinave perendimore dhe t tjer.
Ebu Nuejm Asfahaniu, autori i El hiljeh, n parathnien e nj libri t tij n
akide, thot: Rruga jon sht rruga e pasuesve t Kuranit, t sunetit dhe t
konsensusit t umetit.
Thot: Prej gjrave q kan besuar sht se hadithet e vrtetuara prej profetit
rreth Arshit dhe istivas s Allahut , ata i pranojn dhe i pohojn pa formzim, pa
shmbllim dhe pa prngjasim. Ata besojn se Allahu sht i ndar nga krijesat dhe
krijesat jan t ndara nga Allahu . Nuk hyn brenda tyre dhe as nuk przihet me ta. Ai
sht i lartsuar mbi Arsh n qiell dhe jo n tok dhe as me krijesat.

1
I njohur ndryshe si Hatib Bagdadiu (392-463 h.). Nga dijetart e mdhenj t hadithit. Imam n sunet
dhe fakih shafi. Prej librave t tij Tarihu Bagdad, Nderimi i pasuesve t hadithit, Fakihu dhe
krkuesi i fikhut etj. Fjaln e Hatib Bagdadiut e citon Dhehebiu n librin El ulu t plot.
2
Ebu Uthman Sabuni, dijetar shafi, mufesir dhe muhadith i njohur. sht quajtur shejhislam. Autori i
librit Akidja e pasuesve t hadithit. Bejhakiu ka thn pr t: Na ka treguar imami i muslimanve pa
ekzagjerim, shejhuislami padyshim, Ebu Uthman Sabuni ... Vdiq n vitin 449 h.
Fetvaja e Hamas

72


Hafidh Ebu Nuejmi n librin e tij Mehaxh-xhetul uathikine ue medrexhetul
uamikin thot: Ata jan pajtuar n nj mendje se Allahu sht sipr qiejve, i
lartsuar mbi Arsh. Nuk themi q (istivaja) sht sundimi ashtu si thon xhehmit, duke
pretenduar se ai sht kudo. Ata kan kundrshtuar at q sht zbritur n Kuran: A
jeni siguaruar prej atij q sht n qiell El mulk 16, Te ai ngjitet fjala e mir Fatir
10, I mshirshmi mbi Arsh i lartsua Taha 5. I tiji sht Arshi mbi t cilin sht
lartsuar dhe Kurisa e cila ka prfshir qiejt dhe tokn, si thuhet n fjaln e tij:
Kursia e tij ka prfshir qiejt dhe tokn El bekare 255. Kursia sht trup dhe shtat
qiejt dhe tokat jan prpara saj, si nj unaz e hedhur mes shkrettirs. Kursia nuk
sht dija e tij ashtu si pretendojn xhehmit. Prkundrazi, Kursia e tij do t vendoset
n ditn e gjykimit kur t gjykohet mes krijesave, si ka thn profeti se Allahu i lart
do t vij n ditn e gjykimit pr t gjykuar mes robrve t tij, ndrsa melekt do t jen
t rreshtuar rreshta rreshta, si thot: Dhe vjen zoti yt dhe melekt rreshta rreshta
El fexhr 22. Allahu i lartsuar vjen n ditn e gjykimit pr t gjykuar mes robrve dhe
fal k dshiron prej njsuesve gjynahqar dhe dnon k dshiron, ashtu si thot: Fal
k dshiron dhe dnon k dshiron Ali imran 129.
Imami Mamer ibn Ahmed Asfahaniu
1
, shejhu i sufive n krahinn e tij n shek.
IV, thot: Dshiroj ti porosis shokt e mi, me nj porosi prej sunetit dhe nj predikim
prej urtsis, pr t ciln jan pajtuar pasuesit e hadithit dhe t etherit, pasuesit e dijes
dhe t sufizmit, prej t parve dhe t mvonshmve.
N kt porosi shprehet: Allahu sht i lartsuar mbi Arsh, pa form, pa
prngjasim dhe pa tavil. Istivaja sht e njohur ndrsa forma e panjohur. Ai sht i
lartsuar mbi Arsh, i ndar prej krijesave dhe krijesat jan t ndara prej tij. Ai nuk
przihet, nuk hyn dhe nuk takohet me krijesat, sepse ai sht nj i vetm, i ndar nga
krijesat dhe i panevojshm pr to.
Allahu sht dgjues, shikues, i ditur, i mirinformuar, flet, knaqet,
zemrohet, qesh, uditet, u shfaqet robve t tij n ditn e gjykimit duke qeshur, zbret do
nat pr n qiellin e dynjas ashtu si dshiron dhe thot: A ka ndonj luts q ti
prgjigjem? A ka ndonj q krkon falje q ta fal? A ka ndonj t penduar q tia
pranoj pendimin? Derisa t agoj agimi.
2

Zbritja e Allahut pr n qiell sht pa form, pa prngjasim dhe pa tavil.
Kush e mohon zbritjen apo i bn tavil ai sht bidati i humbur. Edhe dijetart e

1
Mamer ibn Ahmed Asfahaniu, shejh dhe asket i njohur i sufive n krahinn e Asfahanit. Vdiq n vitin
418h.
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (1145) dhe Muslimi (1/521) dhe shum transmetues t tjer, nga
sahab t ndryshm.
Fetvaja e Hamas

73


zgjedhur prej arifve
1
ndjekin t njjtn rrug si ne.
Shejhu dhe imami Ebu Bekr Ahmed ibn Muhamed ibn Harun Halali
2
n librin
Es sunneh thot: Na ka treguar Ebu Bekr Ethremi, na ka treguar Ibrahim ibn Harith
_ka pr qllim Abadin_ na ka treguar Lejth ibn Jahja, thot: Kam dgjuar Ibrahim
Eshathin _ai sht kolegu i Fudejlit_ thot: Kam dgjuar Fudejl ibn Ijadin t thot: Ne
nuk na takon t prfytyrojm se si sht Allahu. Sepse Allahu e ka prshkruar veten e
tij n mnyr t prsosur kur tha: Thuaj: Ai sht Allahu i vetm. Allahu sht
zotria. As nuk sht lindur dhe as ka lindur knd dhe askush nuk sht i barabart
me t. Nuk ka ndonj cilsi m t prsosur sesa cilsimi q i ka br vetes s tij.
Zbritja, qeshja, mburrja dhe vshtrimi jan ashtu si dshiron t zbres, ashtu si
dshiron t mburret, ashtu si dshiron t qesh, ashtu si dshiron t vshtroj. Ne
nuk na lejohet t prfytyrojm kshtu apo ashtu. Nse xhehmiu t thot: Un bj
kufr me nj zot q zhvendoset prej vendit t tij, athere ti ktheja: Un besoj me nj
zot q vepron far t doj.
3


1
Arif () sht nj term sufist q nnkupton njeriun e devotshm i cili ka arritur nj grad shum t
lart n njohjen e Allahut.
2
Imam Ebu Bekr Halali (234-311h), shejhu i hanbelive n kohn e tij dhe dijetar i njohur i hadithit.
Dhehebiu thot pr t: Imami, dijetari, hafizi (i hadithit), fakihu, shejhu dhe dijetari i hanbelive, Ebu
Bekr ibn Ahmed ibn Muhamed ibn Harun ibn Jezid Bagdadiu Halali. U lind n vitin 234h ose n vitin
pasardhs. Mund edhe ta ket par imam Ahmedin. Mirpo fikhun e ka marr nga shum nxns t
Ahmedit dhe ai vet ka qn nxns i Ebu Bekr Meruziut ...
Udhtoi n Persi, Sham dhe n gadishullin arabik pr t krkuar fikhun e imam Ahmedit, fetvat dhe
prgjigjet e tij. E shkruajti dijen prej t mdhnjve dhe t vegjlve, aq sa e shkruante edhe prej nxnsve t
tij. E mblodhi (dijen) dhe e prvetsoi. Pastaj shkroi librin Prmbledhsi i fikhut prej fjalve t imam
Ahmedit, n 20 vllime. I gjith libri sht rivajete na ka treguar dhe na ka njoftuar. Hartoi librin El
ilel (problemet e hadithit) t marra prej Ahmedit n tre vllime. Hartoi edhe librin Es sunneh dhe fjalt
e Ahmedit (rreth sunetit) dhe argumentet q forcojn fjaln e tij prej haditheve, n tre vllime.
Kto vepra dshmojn pr imametin e tij dhe diapazonin e gjr t dijes. Imam Ahmedi nuk ka pasur
prpara Halalit nj medhheb t veant, derisa ai i ndoqi fjalt e Ahmedit dhe i shkruajti dhe u
argumentua pr t, aty nga fillimi i shekullit t katrt. Allahu i lartsuar e mshiroft. Sijeru alamin
nubela, vll. 11, fq: 184.
3
Ibrahim ibn Eshathi ka qn shrbtori i Fudejl ibn Ijadit. Ibn Hibani e prmend n librin e tij Eth
thikat ka thn pr t: Ka qn mik i Fudejl ibn Ijadit. Transmeton prej Fudejlit predikimet e tij.
Transmeton prej tij Abd ibn Hamid Kishiu. Transmeton thnie garibe, t veuara, gabon dhe
kundrshton. Pra kundrshton ata q jan m t besueshm se ai. Eth thikat 12276, (8/66)
Hakimi, n Et tarih thot: Kam lexuar prej shkrimit t Mustemliut: Na ka treguar Ali ibn Hasen
Hilaliu, na ka treguar Ibrahim ibn Eshathi shrbtori i Fudejlit, ai ka qn i besueshm (thikah). Kemi
shkruar prej tij n Nejsabur. Lisanul mizan 1/36, nr: 68. Ka transmetuar nj hadith t kot (batil) prandaj
dhe e ka humbur vlern te dijetart, si e prmend Ebu Hatim.
Darakutni ka thn: Ibrahim ibn Eshathi sht i dobt. Transmeton prej t besueshmve gjra q nuk kan
baza. Talikat ed darakutni alel mexhruhin, (1/95). Gjithashtu Lejth ibn Jahja nuk njihet kush sht.
Kt fjal t Fudejlit nuk e transmeton kush prve Halalit dhe senedi i tij nuk sht i besueshm. Pjesn
e fundit Nse xhehmiu t thot ... e prmend imam Buhariu n Khalku efalil ibad por pa sened.
Fetvaja e Hamas

74


Kt thnie t Fudejlit e kan transmetuar disa dijetar, prej tyre Buhariu n
Khalku efalil ibad.
1

Kt thnie t Fudejlit e transmeton edhe shejhul islami me senedin e tij n librin
El faruk thot: Na ka treguar Jahja ibn Amari, na ka treguar babai im, na ka treguar
Jusuf ibn Jakubi, Na ka treguar Haremi ibn Ali Buhariu dhe Hani ibn Nadri, nga
Fudejli.
2

Amr ibn Uthman Mekiu
3
n librin me titull "Et tearrufu bi Ahualil ibadi uel
muteabbidin" thot: "Kapitull rreth mashtrimeve t shejtanit pr t penduarit. Pastaj
shpjegon se si shejtani, fillimisht i shtyn ata n pesimizm, pastaj n vetplqim dhe n
shpresa t kota, derisa ti mashtroj n teuhid. Thot: "Prej vesveseve m t mdha t
shejtanit n teuhid sht hedhja e dyshimeve n cilsit e zotit, ose me prngjasim dhe
shmbllim, ose me mohim dhe tatil".
Pas hadithit t vesveseve thot: "Dije, Allahu t mshiroft, se do gj q e
prfytyron me zemr apo e imagjinon n mendje, do bukuri, hijeshi, vezullim apo
rrezatim q e ndien me zemr, apo ndonj vegim rrmbimthi ose ndonj person i
mishruar, dije me bindje t plot se Allahu sht ndryshe, sepse Allahu sht m i
madhrishm, m madhshtor dhe m i madh. A nuk e ke dgjuar fjaln e tij: Asgj
nuk sht si ai Esh shura 11, dhe fjaln e tij: Askush nuk sht i barabart me t El
ihlas 4. Pra ai nuk ka t prngjashm, kopje, t barabart apo shmblltyr.
Kur Allahu iu shfaq malit, ai u shkrmoq copa-copa prej madhris s tij dhe
prej madhshtis s sundimit t tij. Ashtu si shkrmoqet do gj q Allahu i shfaqet, po
ashtu shkatrrohet dokush q prpiqet ta prfytyroj at. Q ti shmangesh ksaj, duhet
t bazohesh n sqarimin q Allahu ka br n librin e tij, pr mohimin e prngjasimit,
shmbllimit, kopjes dhe barazimit.
Nse edhe ktu i bn ball shejtanit, athere ai t orvatet nga porta e mohimit t
cilsive t zotit, t prmendura n Kuran dhe n sunetin e profetit Muhamed , dhe t
thot: Nse cilsohet me kt gj, apo cilsimi i tij nnkupton prngjasim, athere
mohoje. Sepse ky lanet dshiron q t shkassh dhe t humbassh, dshiron q t futesh
n turmn e t devijuarve dhe t mohuesve t cilsive t zotit.
Dije, Allahu t mshiroft, se Allahu i lart sht nj, jo si gjrat e tjera. Ai sht
i vetmi dhe zotria. Prej askujt nuk sht lindur, asknd nuk ka lindur dhe askush nuk

1
Buhariu e prmend vetm pjesn e fundit Nse xhehmiu t thot: Un nuk besoj n nj zot q
zhvendoset athere ti thuaj: Un besoj n nj zot q vepron far t dshiroj pa sened, por n form
aprovimi. Aprovimi i imam Buhariut pr kt fjal dshmon q kjo fjal si kuptim sht e vrtet dhe se
vet Buhari mendon kshtu.
2
N zinxhirin e transmetimit jan dy persona t panjohur.
3
Ebu Abdullah Mekiu, dijetar sufi dhe usulist. Nxns i Xhunejdit. Jetoi n Bagdad dhe ka qn i njohur
pr kundrshtimet e tij kundr Halaxhit. Vdiq n vitin 297 h.
Fetvaja e Hamas

75


sht i barabart me t".
Deri kur thot: "Emrat e tij t ndritur jan t prkryer. Ato kan ekzistuar
realisht q n amshim. Allahut tebareke ue teala nuk i sht shpikur ndonj cilsi t
ciln nuk e ka pas poseduar, apo ndonj emr me t cilin nuk ka qn emrtuar. Ai ka
qn udhzues q do t udhzonte dhe krijues q do t krijonte, furnizues q do
furnizonte, fals q do t falte, veprues q do t vepronte. Nuk i sht shpikur atij
"istivaja" vese ai ka qn i cilsuar se do e vepronte kt vepr (istivan) dhe do t
cilsohej me t n trsin e veprave t tij.
Allahu i lart thot: Dhe vjen zoti yt me melekt rreshta rreshta El fexhr 22.
Kuptimi i ajetit sht se ai do t vij n t ardhmen. Atij nuk i sht shpikur cilsia pr
shkak t ardhjes dhe vonimit t veprimit deri n astin e ardhjes, sepse ai sht ardhs
q do t vij. Athere ardhja sht reale dhe cilsi e tij, e cila nuk prshkruhet me "si"
dhe as nuk prngjasohet, sepse ai sht veprim i zotit. Logjika mbetet al dhe fryma t
zihet, athere kur dshiron t arrish formn e t adhuruarit.
Prandaj mos ano nga asnj prej ktyre dy anve. Mos ji as mohues dhe as
prngjasues. Knaqu me at q sht knaqur Allahu pr veten e tij. Ndalo te fjala e
tij pr veten e tij, duke e pohuar me dorzim dhe vrtetim, pa br dallim dhe pa
grmuar pr hulumtim".
Deri kur thot: Allahu ai sht thnsi Un jam Allahu El kasas 30, dhe jo
pema, prandaj ai sht i ardhuri prpara se t vij, dhe jo urdhri i tij. Vet ai do tu
shfaqet evlijave t tij n ditn e ringjalljes dhe do tua zbardh fytyrat, ndrsa mohuesve
do tua shpalos argumentet pa mdyshje. Ai sht i lartsuar mbi Arsh me madhrin e
madhshtis s tij, sipr do vendi. Ai i ka folur Muss me fjal dhe i demostroi prej
ajeteve t tij. Musai e dgjoi fjaln e Allahut sepse Allahu e afroi at te vetja
pr bisedim. I madhruar sht ai prej fjals i krijuar apo i zotruar. Ai sht
trashguesi i krijesave t tij brez pas brezi. Ai i dgjon zrat e tyre, i shikon trupat e tyre
me syt e tij. Dy duart e tij jan bujare. Me dy duart e tij nuk nnkuptohet mirsia. E
krijoi Ademin dhe e fryu n trupin e tij shpirtin e tij. Shpirti i tij ktu sht urdhri i
tij
1
. I pastr dhe i lart sht ai prej mishrimit n trupa, apo przierjes me trupa, apo
prputhjes me ta. I lart sht Allahu prej ksaj.
Ai sht dshiruesi i cilsuar me dshir, i dituri i cilsuar me dije. Ai i shtrin
duart e tij pr t dhuruar mshir. Ai zbret do nat pr n qiellin e dynjas, q krijesat
ti afrohen me adhurim dhe atij ti drejtohen pr hallet dhe krkesat. Ai sht i afrti i

1
Urdhri i tij bhu. Shpirti t cilin Allahu e ka fryr n trupin e Ademit sht i krijuar, njsoj si
shpirtrat e pasardhsve t tij. Ndrsa artiubimi i shpirtit ndaj Allahut si Shpirti i Allahut apo Shpirt prej
Allahut sht artiubim krijimi dhe posedimi, jo atribim cilsimi, njsoj si thuhet pr Qaben Shtpia e
Allahut apo Haremi i Allahut.
Fetvaja e Hamas

76


cili sht m afr damarit t qafs, i largti n lartsin e tij mbi do vend t largt dhe
nuk prngjasohet me njerzit.
Deri kur thot: Te ai ngjitet fjala e mir dhe punn e devotshme e ngre
Fatir 10, dhe thot: A u siguruat prej atij q sht n qiell se mos jua prmbys tokn
dhe papritmas ajo fillon t lkundet. Apo u siguruat prej atij q sht n qiell se mos
ju drgon ndonj rrebesh gursh El mulk 16-17. I lart dhe i pastr sht ai prej
qnies n tok ashtu si sht mbi qiell. I madhrishm sht ai prej ksaj.
Imami Ebu Abdullah Harith ibn Ismail ibn Esed Muhasibiu
1
n librin me titull
Fehmul kuran gjat trajtimit t shtjes s abrogimit thot: Abrogimi nuk mund t
ndodh n lajme
2
.
Thot: Nuk i lejohet askujt t besoj se lavdrimi i Allahut, apo emrat dhe
cilsit e tij mund t abroget dika prej tyre.
Deri kur thot: Pasi t na tregoj se cilsit e tij jan t bukura dhe t larta,
nuk sht e mundur t na tregoj se ato jan t shmtuara dhe t ulta. Kshtu Allahu e
paska cilsuar veten e tij me mosnjohjen e gajbit, pasi na pati njoftuar se ai sht
njohs i gajbit.
Ai nuk mund t na njoftoj se nuk shikon at q ka qn, dhe as i dgjon zrat,
dhe as nuk ka fuqi, as nuk flet, dhe as nuk ka folur ndonj fjal, apo se ai sht nn tok
dhe jo mbi Arsh. I madhrishm dhe i lart sht Allahu prej ksaj.
Nse e kupton dhe bindesh pr kt, do e kuptosh se far lejohet t abrogohet

1
Harith Muhasibiu (170-243h). Dijetar i njohur i Bagdatit. I shquar n fikh dhe n tesevuf. Nxns i Ibn
Kulabit dhe hartues i disa librave n akide. Imam Ahmedi pati urdhruar q t braktisej nj far kohe,
sepse pati zgjedhur mendimin e Ibn Kulabit, i cili e mohon ndodhjen e veprimeve q lidhen me dshirn,
n vet qnien e Allahut. Thuhet se Muhasibiu sht kthyer nga ky mendim. Hatib Bagdadiu ka thn:
Ka prpiluar shum libra rreth zuhdit, akides dhe replikave me mutezilit dhe rafidat.
Dhehebiu thot: Pozita e Muhasibiut sht e lart. E ka futur veten n disa shtje t ilmul-kelamit
prandaj dhe sht refuzuar. Transmetohet q Ahmedi e ka lavdruar nga nj aspekt dhe ka trhequr
vrejtje ndaj tij n nj aspekt tjetr.
Ibn Tejmije e prmend fjaln e Muhasibiut ktu, sepse pozita e Muhasibiut te esharit nuk sht e vogl.
Ai dshiron tu thot esharive t kohs s tij: Shikoni far thon t part tuaj. Shikoni ku jan ata e ku
jeni ju n bazat e akides.
2
Kjo sht nj shtje e njohur n usul-fikh. Abrogimi, n kumtesn fetare dhe n sheriat, ndodh vetm
n urdhrat dhe ndalesat q lidhen me veprat e njerzve (fjalit nxitse). Si rasti kur profeti ka ndaluar
prej vizits s varrezave dhe m pas ka urdhruar q t vizitohen.
Ndrsa fjalit dftore n sheriat, t cilat kumtojn fakte t realitetit, nuk mund t abrogohen, sepse
abrogimi i tyre nnkupton q njri prej fakteve sht i rrem dhe tjetri i vrtet. Pra kumtuesi ose ka
gnjyer ose ka qn i paditur dhe pastaj e ka njohur realitetin.
P.sh. nse thuhet: N varr do t ket dnim pr pabesimtart, dhe m von thuhet: N varr nuk do t ket
dnim pr pabesimtart, ky sht nj abrogim. Pohimi i ktij lloj abrogimi pr Allahun, t on deri n
kufr, sepse sht akuzim i Allahut me gnjeshtr dhe mashtrim ose me padije.
Fetvaja e Hamas

77


dhe far nuk lejohet. Nse lexon ndonj ajet, q n pamje t par t duket sikur po
abrogon disa lajme, si fjala e tij pr faraonin: E kur e zuri mbytja tha: Besova ...
Junus 90, dhe ajeti: Kemi pr tju sprovuar derisa ti njohim muxhahidt prej jush
dhe durimtart Muhamed 31.
Pastaj thot: Disa i keqinterpretuan kto ajete, duke kujtuar se Allahu ka
pasur pr qllim q do ta shptoj me trupin e tij prej zjarrit sepse ai besoi athere kur
u mbyt. Ata pretendojn se Allahu na ka njoftuar q n zjarr do t hyj populli i
faraonit dhe jo vet faraoni
1
, kur thot: I hodhi ata n zjarr Hud 98. Dhe thot: Dhe
i goditi prkrahsit e faraonit dnimi i keq Gafir 45.
Ky sht tamam trillim ndaj Allahut, sepse Allahu thot: Allahu e rrmbeu
at me dnim pr shkak t hers s par dhe t dyt En naziat 25.
Po kshtu edhe ajeti ka pr ti njohuar Allahu ata q ishin t sinqert
Muhamed 31. Ai e komentoi kt ajet se dija e Allahut sht e shpikur. I madh dhe i
madhrishm sht ai prej shpikjes s dijes s dikaje. Sepse ai q nuk ka dije pr at q
dshiron ta veproj, athere ai nuk sht i aft pr ta vepruar. Kjo sht nj apriori.
Allahu thot: A nuk e di far ka krijuar dhe ai sht i dituri me detaje dhe i
mirinformuari El mulk 14.
Kuptimi i ajetit: (derisa ti njohim muxhahidt) Muhamed 31, derisa dijen ton
shikojm t vrtetuar n ekzistenc. Nuk sht e mundur q ai ta njoh t njjtn gj si
inekzistence prpara se ajo t ekzistoj, dhe ta njoh at pr ekzistente q ka ekzistuar.
Nuk mund ta konsideroj n nj ast t vetm se ajo sht edhe ekzistente edhe
inekzistente. Kjo sht nj dika e pamundur.
Pastaj prmend disa fjal rreth cilsis s dshirs, deri kur thot: Ne
sbashku me ju po dgjojm Esh shuara 15. Kuptimi i ajetit nuk sht se atij i sht
krijuar dgjimi, apo sht munduar pr t dgjuar fjalt e tyre.
Disa njerz prej ehlisunetit mendojn se Allahu ka dgjim q ndodh n vetveten
e tij
2
. Ata menduan se ajo q haset te krijesat sht ndodhja e dgjimit pr fjaln e

1
Muhasibiu replikon n kt shtje me disa xhehmi. Xhehmit n shtjen e imanit kan qn murxhi
ekstrem. Ata besonin se kushdo q beson me zemr njshmrin e Allahut, ai sht besimtar. Ndrkoh
q faraoni jo vetm q besoi me zemr por edhe e shprehu besimin me goj pak prpara vdekjes, kshtu
q sipas medhhebit t tyre i bie t ket vdekur si besimtar zullumqar.
Nse do e mohojn q ka qn besimtar, athere kan hedhur posht medhhebin e tyre. E nse do e
pohojn q ka qn besimtar, duhet patjetr t gjejn ndonj ajet q dshmon pr kt. Prandaj gjetn
ajetin q flet pr shptimin e trupit t faraonit dhe pretenduan se trupi i tij do t shptoj prej zjarrit sepse
ai ka qn besimtar, duke deformuar kshtu kuptimin e ajetit. Ajeti bn fjal pr nxjerrjen e trupit t
faraonit n breg, q ta shikonin izraelitt, sepse faraoni pretendonte se ishte zot dhe disa izraelit kishin
akoma mdyshje, prandaj Allahu e nxorri trupin e tij n breg, t pa jet, q t largohej do dyshim.
2
Ky sht mendimi i Ibn Tejmijes dhe i shum dijetarve t tjer. Ndrkoh q Muhasibiu n kt pik
ndjek medhhebin e Ibn Kulabit, si u prmend. Sido q t jet Muhasibiu prmend q ky mendim sht
Fetvaja e Hamas

78


thn, sepse krijesa kur e dgjon dika, athere i ndodh edhe kuptimi i zrit q e ka
perceptuar veshi i tij. Po kshtu edhe ajeti: Thuaj: Punoni! Allahu dhe i drguari i tij
do ta shikojn punn tuaj Et teubeh 105. Nuk i ndodh ndonj shikim n vetveten e tij,
por ndodh vet gjja (e shikuar) t ciln Allahu e shikon t ndodhur, megjithse e ka pas
ditur me dijen e tij para se t ndodh.
Deri kur thot: Po kshtu fjala e Allahut: Ai sht ngadhnjimtari sipr
robrve t tij El enam 18. Dhe fjala e tij: I mshirshmi mbi Arsh u lartsua Taha
5. Dhe fjala e tij: A mos vall u siguruat prej atij q sht n qiell El mulk 15.
Dhe thot: Te ai ngjitet fjala e mir dhe punn e mir e ngre Fatir 10. Dhe
thot: e drejton shtjen prej qiellit pr n tok e pastaj ngjitet tek ai Es sexhde 5.
Dhe thot: Melaiket dhe shpirti ngjiten pr tek ai El mearixh, 4. Un do t ti marr
ndjenjat dhe do t t ngrej tek un ... Ali Imran, 55. Dhe thot: Por Allahu e ka
ngritur tek ai En nisa, 158. Dhe thot: Ata q jan tek zoti i tyre nuk tregohen
kryene pr adhurimin e tij El araf 206.
Prmendi edhe perndit, t cilat nse me t vrtet do t ishin perndi athere
do t prpiqeshin t gjenin rrug pr te poseduesi i Arshit, kur thot: Thuaj: Nse do
t ekzistonin sbashku me t perndi (ilah) ashtu si pretendojn, athere do t
synonin t gjenin pr te pronari i Arshit rrug El isra 42. Dhe thot: Madhroje
emrin e zotit tnd m t lart El ala 1.
Ebu Abdullahi thot: Kto ajete kurrsesi nuk mund t abrogohen.
Po kshtu edhe fjala e tij: Ai sht i cili sht i adhuruar n qiell dhe i
adhuruar n tok Ez zuhruf 84. Dhe thot: Ne jemi m pran tij sesa damari i qafs
Kaf 16. Dhe thot: Ai sht Allahu n qiell dhe n tok. Ai e di fshetsin tuaj dhe at
q e shfaqni El enam 3. Nuk ka ndonj grup tre vetsh vese Allahu sht i katrti i
tyre El muxhadeleh 7.
Kto ajete nuk i abrogojn ajetet e mparshme dhe as q jan n kontradikt me
njra-tjetrn. Dije se Allahu nuk ka pasur pr qllim n kto ajete, se ai me vet veten
e tij sht posht apo me gjrat e poshtme, apo lviz n mesin e tyre, apo prpjestohet
n to sipas prmasave t tyre dhe largohet prej tyre athere kur ato t zhduken. I
madhrishm dhe i lart sht ai prej ksaj.
Me kt jan mashtruar disa t humbur dhe kan pretenduar se Allahu sht
kudo me vetveten e tij, njsoj si sht mbi Arsh. Nuk ka dallim mes tyre sipas atyre.
1


brenda suazave t ehli sunetit, n dallim nga esharit e sotm t cilt i konsiderojn prfaqsuesit e ktij
mendimi _prfshi ktu edhe Ibn Tejmijen_ si t humbur dhe t devijuar.
1
Pra nuk ka dallim mes qnies s Allahut mbi Arsh dhe qnies s Allahut kudo.
Fetvaja e Hamas

79


Mirpo ata than dika t pamundur megjith mohimin e tyre
1
pas pohimit t
asaj q e konsideruan t mundshme pr Allahun . Kushdo q e pohon domethnien e
dikaje por pastaj mohon fjalt e tij (rrjedhimin e saj), athere mohimi me goj i ktij
rrjedhimi nuk i pi uj.
2
Ata u argumentuan me kto ajete se Allahu sht n do send
me veten e tij, por e mohuan kuptimin (rrjedhojn) e asaj q e pohuan kur than: Jo si
nj send brenda nj sendi tjetr.
Thot Ebu Abdullahi: "Ajetet: derisa ti njohim Allahu do e shikoj ne
jemi me ju duke dgjuar, kuptimin e kan derisa t ekzistojn ajo gj dhe Allahu ta
dij q ajo ekzistoi, apo ta dgjoj at kur t ekzistoj si e dgjuar, ato ta shikoj at kur
t ekzistoj, po jo se dija, dgjimi apo shikimi i tij jan t krijuar.
Ndrsa ajeti: E kur t dshirojm, ka pr qllim kur t vij koha e gjs s
dshiruar.
Ndrsa fjala e tij: mbi Arsh u lartsua, ai sht ngadhnjimtari sipr robrve
t tij, a mos vall u siguaruat prej atij q sht n qiell, athere kishin pr t
synuar pr te pronari i Arshit ndonj rrug, kto ajete dhe ajete t tjera si kto, si:
melekt dhe shpirti ngjiten pr te ai, te ai ngjitet fjala e mir, kto ajete jan t
ndara
3
, dhe detyrimisht dshmojn q Allahu sht sipr Arshit dhe sipr t gjitha
gjrave. Ai sht i pastr prej hyrjes brenda krijesave t tij. Atij nuk i shpton asgj prej
t fshehtave.

1
Ka pr qllim mohimin e xhehmive se Allahu nuk sht gj si gjrat.
2
Kuptimi i fjals s Muhasibiut sht se kushdo q e pohon dika dhe nga kjo gj rrjedh nj kuptim
domosdoshmrisht i gabuar, athere ky kuptim i gabuar sht rrjedhoj e pandashme e pohimit t tyre
edhe nse ata e prgnjeshtrojn kt rrjedhoj me gojn e tyre.
M konkretisht xhehmit pohuan q Allahu sht kudo dhe n do vend e n do send. Nga kjo rrjedh q
Allahu sht send sepse ai sht i przier me sendet dhe ka zn vendin e tyre. Kjo sht nj rrjedhoj e
pashmangshme. Mirpo kt rrjedhoj xhehmit e prgnjeshtrojn dhe thon: Allahu sht n do send,
por jo si jan sendet brenda disa sendeve t tjera, sepse Allahu nuk sht send.
Ky prgnjeshtrim i ksaj rrjedhoje sht i pavler dhe nuk u pi uj sepse pohimi q Allahu sht kudo,
nnkupton q ai sht brenda sendeve. Nga kjo rrjedh q ai sht send dhe kjo sht prngjasim i Allahut
me krijesat. Kshtu, ata pa e kuptuar e pohuan prngjasimin t cilit deshn ti shmangeshin dhe pr shkak
t t cilit e mohuan q Allahu t jet mbi Arsh.
3
Q t kuptohet kjo fjal dhe fjalt n vijim t Muhasibiut, sht e nevojshme n parathnie gjuhsore.
Fjalia sht nj struktur fjalsh t lidhura me njra-tjetrn. Lidhjet n fjali mund t jen t ndryshme, si
lidhja kallzuesore, lidhja e veimit, e bashkrenditjes, e prfshirjes, etj. P.sh. fjala jon: Allahu sht n
qiell, fjala n qiell sht nj kallzuesor emror (haber) q lidhet me kryefjaln (el mubtede) q n rastin
konkret sht emri Allah. Nse kallzuesi emror ndahet dhe fshihet athere kryefjala nuk ka kuptim.
Kjo dshmon q ato fjal jan t lidhura me njra-tjetrn me nj lidhje kallzuesore.
Muhasibiu dshiron t thot q ajetet q dshmojn pr lartsimin e Allahut mbi krijesat e tij, jan t
ndara, pra nuk lidhen me pjesn n vazhdim t ajetit apo me ajetin n vijim, sepse fjalia ka marr form t
plot dhe ka mbaruar. Ndrsa ajeti n vazhdim sht i nj forme nistore q flet pr dika tjetr t ndar
nga tema e fjalis s mparshme.
Fetvaja e Hamas

80


Allahu sht shprehur qart n kto ajete se ai me vetveten e tij sht sipr
robve t tij, sepse ai thot: a mos vall u siguaruat prej atij q sht n qiell, pra
sipr Arshit dhe Arshi sht sipr qiellit. Sepse ai q sht sipr do gjje dhe mbi qiell,
ai sht n qiell. Allahu thot t njjtn gj n fjaln e tij: lvizni n tok Et teube
2, pra mbi tok.
1
Ai nuk ka pr qllim hyrjen n brendsin e saj. Po kshtu edhe ajeti:
hallakaten n tok pra mbi tok. Nuk ka pr qllim hyrjen n brendsin e saj.
Po kshtu edhe ajeti: Do tju kryqzoj n trungjet e pemve Taha 71, pra mbi
to. Dhe thot: A mos vall u siguaruat prej atij q sht n qiell pastaj e ndau
2
at
nga fjala e tij se mos jua trondit tokn dhe nuk e lidhi me fjaln atij q sht n
qiell por nisi nj krcnim t ri me tronditjen e toks, mirpo ai sht sipr qiellit.
Allahu thot: e drejton shtjen prej qiellit pr n tok e pastaj ngjitet tek ai
Es sexhde 5. Dhe thot: Melekt dhe shpirti ngjiten pr tek ai El mearixh 4. E sqaroi
ngjitjen e shtjes dhe ngjitjen e melekve, pastaj e prshkroi kohn e ngjitjes s tyre n
lartsi, si ngjitje drejt tij, kur thot: N nj dit, gjatsia e t cils sht nj mij vjet
El mearixh 4. Thot: "Ngjitja e tyre" duke e ndar nga parafjala "pr tek ai" sht
njsoj si fjala e dikujt: Ngjitu te filani n nj nat ose n nj dit. Kjo sepse ai sht n
lartsi, dhe ti ngjitesh tek ai pr nj dit. E kur melekt t ngjiten drejt Arshit athere
ato jan ngjitur pr tek Allahu , megjithse nuk e kan par at, apo nuk jan
barazuar me t n lartsin e tij. Mirpo ato jan ngjitur duke bartur shtjet, nga toka
drejt lartsis.
Allahu thot: Por Allahu e ka ngritur pr tek ai dhe nuk thot "tek ai".
Faraoni tha: O Haman! M ndrto nj kull se mbase i arrij rrugt; rrugt e qiellit
dhe ngjitem te ilahu i Muss, pastaj filloi nj fjali nistore t re: Me t vrtet un
mendoj se ai sht gnjeshtar Gafir, 36-37. Pra besoj se m ka gnjyer n pretendimin
se zoti i tij sht sipr qiejve. Allahu sqaroi q faraoni kujtoi se Musai po e

1
Kuptimi i parafjals (fi-) n gjuhn arabe sht ekuivalent me kuptimin e parafjals n n gjuhn
shqipe. Parafjala n si n shqip ashtu edhe n arabisht, mund t tregoj vendin n brendsi t t cilit
gjndet dika, si n fjaln: Uji sht n en. Ose si n hadithin e profetit: N trup gjndet nj organ i cili
po t rregullohet rregullohet i gjith trupi .... Pra brenda ens dhe brenda trupit.
Por ajo mund t marr edhe kuptimin e parafjals mbi, si n fjaln: E vendosa librin n tavolin, pra
mbi tavolin. Apo si n ajetin: (lvizni n tok) pra mbi tok. Po kshtu e ka kuptimin ajeti (prej atij q
sht n qiell) pra mbi qiell, sepse Allahu nuk sht brenda qiellit por mbi t.
2
Ka pr qllim q togfjalshi n qiell sht i ndar nga ana kuptimore nga togfjalshi n vazhdim se
mos jua trondit, sepse togfjalshi n qiell sht i lidhur nga ana kuptimore me fjaln atij ndrsa
togfjalshi se mos jua trondit tokn sht i lidhur nga ana gramatikore me foljen u siguruat dhe n
arabisht ai z vendin e nj kundrinori (meful bi) sepse sht nj masdar mueuuel.
Prderisa togfjalshi n qiell sht i ndar nga ana gramatikore nga pjesa tjetr e ajetit, athere ai sht
kuptimplot dhe nnkupton q sht n qiell. Kjo n dallim kur togfjalshi mund t jet i varur nga
kuptime t tjera, si dija apo adhurimi, ku ai merr kuptim n varsi t gjymtyrs me t cilin sht lidhur
gramatikisht dhe kuptimisht, si do t sqarohet.
Fetvaja e Hamas

81


mashtronte pr at q thoshte, prandaj krkoi nj krkes t till (prej Hamanit) duke
kujtuar se Musai e kishte mashtruar. E sikur Musai ti thoshte se Allahu sht
kudo, athere faraoni do ta krkonte at kudo, n shtpin e tij, n trupin e tij apo n
nevojtore. I pastr sht Allahu prej ksaj. Kshtu nuk kishte pse ta mundonte veten
pr t ndrtuar kulln".
Thot Ebu Abdullahi: "Ndrsa ajetet q me t cilat (xhehmit) u argumentuan,
ato Allahu i ka lidhur dhe nuk i ka ndar ashtu si e shkputi fjaln me t ciln pati
pr qllim se ai sht mbi Arsh, dhe tha: A nuk e shikon se Allahu e di at q sht n
qiell dhe n tok El muxhadelah 7. Ai na njoftoi pr dijen e tij, dhe se ai sht prezent
me do biesdues, pastaj e mbylli ajetin me dijen kur thot: Allahu pr do gj sht i
ditur.
1
Pra e nisi me dijen dhe e prfundoi me dijen, pr t sqaruar se ai i di ata kudo
q jan dhe se nuk i fshihen dot dhe as biseda e tyre nuk i fshihet dot Allahut . E sikur
njerzit t ishin n vendin m t ult dhe ai i vshtron ata nga vendi m i lart, dhe u
thot: Un vazhdoj tju vshtroj dhe e di se far po bisedoni, athere fjala e tij do t
ishte e vrtet. E Allahut i takon shmbulli m i lart sepse ai nuk i prngjan krijesave.
Nse xhehmit refuzojn do koment prve kuptimit siprfaqsor t ajetit dhe
thon: Ky sht vetm nj pretendim i juaji. Athere u thuhet: Ju vet i jeni larguar
kuptimit parsor t ajetit, sepse ai q sht sbashku me dy ose m shum veta, ai sht
me ta dhe jo brenda tyre. Ai q sht me dika, nuk sht brenda trupit t tij dhe kjo bie
ndesh me fjaln e tyre.
2

Po kshtu fjala e Allahut : Ne jemi m pran tij sesa damari i qafs Kaf 16,
sepse ajo q afrohet te dika nuk sht brenda asaj gjje. Edhe sipas pretendimit t tyre
pr kuptimin parsor t ajetit, athere kuptimi parsor dshmon q ai nuk sht brenda
damarit t qafs.
3

Po kshtu fjala e tij: Ai sht n qiell ilah dhe n tok ilah Ez zuhruf 84, nuk
ka thn n qiell dhe pastaj e ka ndar
4
, ashtu si tha n ajetin A mos vall u

1
Ajeti i plot n suren El muxhadeleh:A nuk e shikon se Allahu e di at q sht n qiell dhe n
tok . Nuk ka ndonj grup tre vetsh vese Allahu sht i katrti i tyre dhe as nj grup pes vetsh
vese ai sht i gjashti i tyre dhe as m pak se kaq apo m shum, vese ai sht me ta kudo q t
jen. Pastaj do i njoftoj ata pr at q vepronin n ditn e gjykimit, sepse Allahu pr do gj sht
i ditur El muxhadeleh 7.
2
Emri mea- q mund t prkthehet n shqip sbashku ose mund t prkthehet me parafjaln me,
n gjuhn arabe ka shum kuptime. Zakonisht nnkupton shoqrim. Nse them: Ne po ecim sbashku,
apo un jam duke ecur me ty, apo ne jemi bashk, athere kjo nuk nnkupton q ne jemi brenda njri-
tjetrit, por nnkupton q veprimi po kryehet n shoqrimin e njri-tjetrit.
3
Sepse ajo q kuptohet nga ndajfolja afr sht ndarja. Nse dy gjra jan t prziera me njra-tjetrn
athere nuk thuhet q ato jan afr, por t prziera ose brenda njra-tjetrs. Pra edhe kuptimi aparent i
ajetit nuk dshmon pr medhhebin e xhehmive.
4
Q ta kuptojm kt fjal t Muhasibiut duhet t dim disa gjra:
Fetvaja e Hamas

82


siguruat prej atij q sht n qiell dhe e ndau nga fjala se mos jua trondit tokn.
Fjala e tij: Ai sht n qiell ilah (i adhuruar) pra i adhuruari i banorve t qiellit
dhe t toks.
Kjo prputhet edhe me prdorimin gjuhsor, sepse mund t thuash: Filani sht
sundimtar n Horasan, sundimtar n Belh dhe sundimtar n Samerkand, megjithse ai
ekziston n nj vend t vetm dhe nuk di gj pr at q ndodh jasht vendit ku qndron.
E far mund t thuhet pr t lartin i cili sht sipr gjrave, t cilit nuk i shpton asgj,
i cili e komandon do gj. Ai sht i adhuruari (ilahu) n tok dhe n qiell sepse ai sht
komanduesi i tyre, mirpo ai sht mbi Arsh dhe sipr do gjje. I lart sht ai prej
prngjasimit dhe shmbllimit".
Imami Ebu Abdullah Muhamed ibn Hafifi
1
n librin me titull Itikadut teuhid bi
ithbatil esmai ues sifat, n fund t parathnies s librit thot:
Fjalt e muhaxhirve dhe ensarve pr teuhidin dhe njohjen e emrave t
Allahut , cilsive dhe caktimit t tij, kan qn n konsensus t plot dhe t qarta
fetarisht. Ata na i prcolln prej t drguarit t Allahut kto fjal, aq sa profeti pati
thn: Kapuni pas sunetit tim ...
2
E prmendi kt hadith t plot dhe m pas

1- Fjala ilah n gjuhn arabe nnkupton zotin dhe perndin. Ajo sht fjal e prejardhur nga tema
elihe q do t thot me adhuru. Fjala ilah sht fjal e prejardhur me kuptimin e t vepruarit, pra i
adhuruari. Dhe fjalt e prejardhura n gjuhn arabe luajn rolin e foljes nga e cila kan prejardhjen. Kjo
pik ka konsensus n mesin e gramaticienve arab.
2- Xhehmit shkputn nga ajeti togfjalshin n tok dhe than q Allahu sht n tok ashtu si sht
n qiell sepse ai sht kudo.
Pretendimi i tyre sht i kot, sepse togfjalshat n qiell dhe n tok jan t lidhura kuptimisht me
emrin e prejardhur ilah i adhuruar, i cili luan rolin e foljes, pra ai i cili adhurohet n qiell dhe
adhurohet n tok. Lidhja e togfjalshit n tok me emrin i adhuruar sht njsoj si lidhja e foljes me
rrethanorin e vendit. Togfjalshi n tok shpreh vendin ku veprohet veprimi i adhurimit dhe jo q
qnia e Allahu sht n tok. Prandaj edhe Muhasibiu _Allahu e mshiroft_ e komenton kuptimin e ajetit
q Allahu sht i adhuruar n qiell nga banort e qiellit dhe i adhuruar n tok nga banort e toks.
1
Muhamed ibn Hafif Shiraziu (268-371h). Dijetar sufi. Nxns i Ebu Hasen Eshariut dhe autor i shum
veprave. Ebu Abas Feseviu thot pr t: Shejhu jon Ibn Hafifi shkroi aq vepra sa askush nuk kishte
shkruar prpara tij. T shumt ishin ata q patn dobi prej tyre aq sa u bn imam t pasuar. Allahu i
dhuroi jet t gjat dhe dobia e tij u prhap n shum vende.
Dhehebiu thot pr t: Ky shejh ishte dijetar q punonte me dijen e tij. E transmetonte hadithin me sened
t lart. Ishte i kapur me sunetin dhe iu dhurua jet e gjat t ciln e mbushi me adhurim
2
Hadith sahih. Kuptimi i fjals s Muhamed ibn Hafifit sht se i drguari i Allahut na urdhroi q t
kapemi me rrugn e kalifeve t udhzuar, sepse pikrisht sahabt jan ata t cilt e kan bartur sunetin e
profetit . Kapja pas sunetit t profetit nuk arrihet ndryshe prvese me ndjekjen e sahabve. Pr kt
dshmon pjesa e mebetur e hadithit t Irbad ibn Sarijes se i drguari i Allahut ka thn: Kapuni pas
sunetit tim dhe sunetit t kalifeve t urt dhe t udhzuar. Shtrngojeni at me dhmball, pra kapuni
pas tij aq fort njsoj dhe mos e lshoni ashtu si nuk lshohet gjja e cila shrngohet me dhmball.
Ky sht hadithi i plot i Irbad ibn Sarijes, thot: I drguari i Allahut na predikoi me nj predikim prej
t cilit u tronditn zemrat dhe lotuan syt. I tham: O i drguar i Allahut! A thua se ky sht predikimi
Fetvaja e Hamas

83


hadithin: Allahu e ka mallkuar at q vepron ndonj krim apo strehon ndonj
kriminel.
1

Thot: Fjala e sahabve ishte unanime dhe e paprar. Ne jemi urdhruar
t marrim prej sahabve , sepse ata, fal mirsis s Allahut , nuk jan
kundrshtuar n shtjet e teuhidit dhe n bazat e fes si puna e emrave dhe cilsive,
por jan kundrshtuar n shtjet e fikhut. Nse ata do t ishin kundrshtuar n shtjet
e teuhidit, athere kundrshtimi i tyre do t na prcillej ashtu si na u prcolln
kundrshtimet e tyre n shtjet e tjera.
2

Besimi i tyre i sakt (pr emrat dhe cilsit) ishte rrnjosur thell si te dijetart

i lamtumirs prandaj na porosit! Tha: Ju porosis t dgjoni dhe t bindeni edhe nse bhet emir i juaji
nj rob etiopian. Sepse ai q do t jetoj pas meje do t has kundrshtime t shumta. Prandaj kapuni
pas sunetit tim dhe sunetit t kalifeve t urt dhe t udhzuar. Shtrngojeni at me dhmball. Ruajuni
prej gjrave t shpikura sepse do do bidat sht humbje.
Kt hadith e transmeton imam Ahmedi n musnedin e tij (17144), Ebu Daudi (4607), Tirmidhiu (2676),
Ibn Maxheh (42), Tahaviu n Sherhu mushkilil athar shkurtimisht (1186), Darimiu n sunenin e tij (96),
Ibn Ebi Asim n Es sunneh (54), Bezari n musnedin e tij (4201), Meruziu n Es sunneh (69), Ibn
Hibani n sahihun e tij (5), Axhuri n Esh sheriah, Taberaniu n El kebir (622), Bejhakiu n Es
sunenul kubra (20338), Hakimi n El mustedrek (329) dhe e ka saktsuar duke thn: Ky hadith sht
i sakt dhe nuk ka asnj problem. Me saktsimin e tij sht pajtuar edhe Dhehebiu. E prmend edhe Ibn
Abdulberri n Xhamiul ilm (1758) dhe thot: sht transmetuar nga profeti me sened sahih: Kapuni
pas sunetit tim ....
Tirmidhiu thot: Ky sht hadith hasen sahih. Begeviu n Sherus sunneh thot: Hadith hasen.
Kt hadith e kan saktsuar shum dijetar dhe muhadith t tjer. Shejh Shuajb Arnauti e shqyrton at
gjrsisht n musnedin e imam Ahmedit dhe e vlerson si sahih. Po ashtu edhe shejh Albani dhe shejhu
jon Abdurrezak Mehdiu, Abdulkadir Arnauti n sahihun e Ibn Hibanit dhe shum t tjer.
U zgjata pak n saktsimin e ktij hadithi pr shkak t rndsis s tij dhe pr shkak t pretendimeve t
kota t disa njerzve pr dobsin e tij.
1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (1870) nga hadithi i Aliut , nga profeti : Medineja sht
harem nga Airi e deri kshtu. Mbi at q vepron n t ndonj krim apo strehon ndonj kriminel, qoft
mallkimi i Allahut dhe i melekve dhe i t gjith njerzve ....
N nj rivajet tjetr thuhet: Medineja sht harem nga Airi deri n Theur t cilat jan dy vende t
njohura n Medine. E transmeton edhe Muslimi (15/467).
Fjala Muhdith n gjuhn arabe prdoret me shum kuptime. Ajo prdoret me kuptimin e atij q bn nj
precedent penal dhe krim. Ky sht kuptimi q kuptohet nga hadithi t cilin e kan prmenduar dijetart si
puna e Neveviut, Ibn Haxherit, Sujutit dhe shum t tjer.
Por fjala muhdith n terminologjin e mvonshme ka marr edhe kuptimin e bidatut, sepse ajo rrjedh
nga folja ehdethe, ndr kuptimet e t cils sht edhe brja e dikaje nga fillimi, ose t re ose shpikja e
dikaje. Prandaj disa njerz e kan prkthyer at Allahu e mallkoft at q bn nj bidat apo strehon nj
bidati. Mirpo kuptimi i sakt i hadithit sht ai q prmendm.
2
Kundrshtimet e tyre n shtjet e fikhut na jan prcjellur me detaje shum t hollsishme. Nse ata do
t kundrshtoheshin n shtje madhore si n temn e emrave dhe cilsive t Allahut apo n komentimin
e tyre, athere duhej t na transmetohej ky kundrshtim akoma m hollsisht, pr shkak t rndsis s
ktyre shtjeve. Padyshim q shtjet baz t akides jan m t rndsishme se ato t fikhut dhe
kundrshtimi pr to ka m shum interes pr tu prcjellur.
Fetvaja e Hamas

84


ashtu edhe te masat e gjra t sahabve , derisa e prcolln kt besim te pasardhsit
e tyre me mirsi (tabint). Edhe te dijetart e njohur t tabinve ky besim ishte rrnjosur
thell. Pastaj ata e prcolln kt besim brez pas brezi. Sepse mospajtimet n shtjet
baz ata i kan pas konsideruar kufr dhe mirsia sht prej Allahut .
N vijim, i mbshtetur te Allahu po ju them: Athere kur ndodhn mospajtime
pr teuhidin dhe pr pohimin e emrave dhe t cilsive, n kundrshtim me metodn e t
parve tan prej sahabve dhe tabinve, dhe ndrhyn n kto shtje ata q nuk i
njihnin dhe nuk i kuptonin thniet e t parve rreth haditheve t transmetuara, t cilt u
bazuan te epshet e tyre me qllim t mir, q n realitet jan rrjedhoj e mendimit t keq
pr Allahun
1
, duke kundrshtuar sunetin dhe duke u kapur me disa ajete t cilat kur nuk
u shkuan prshatat epshit t tyre i deformuan, n mnyr q t prputheshin me
medhhehin e tyre; kur kjo ndodhi, m doli si prgjegjsi ta sqaroj realitetin e brezave t
kaluar, burimin e besimtarve dhe metodologjin e t parve, pr shkak t friks prej
rrshkitjes n mendimet e kelamistve, prej t cilave i drguari i Allahut i ka trhequr
vrejte umetit dhe prkrahsve t tyre.
N vijim Ebu Abdullahi prmend hadithin kur profeti i gjeti sahabt t
polemizonin pr kaderin
2
dhe u zemrua, dhe hadithin: T mos e gjej ndonjrin prej
jush ...
3
, dhe hadithin: Do t prahet umeti im n shtatdhjet e tre grupe ...
4
, i

1
Sepse ata supozuan q emrat dhe cilsit e prmenduar n Kuran dhe sunet n aparenc dshmojn pr
prngjasim. Pikrisht ky ishte mendimi i tyre i keq.
2
Hadith sahih. I drguari i Allahut doli te shokt e tij dhe i gjeti duke polemizuar pr kaderin. Faqja
iu skuq prej zemrimit, a thua se i kishin shtryllur nj sheg n faqe dhe u tha: A mos vall me kt jeni
urdhruar! Apo vall pr kt jeni krijuar! E rrzoni Kuranin me njri-tjetrin! Popujt para jush,
pikrisht pr kt jan shkatrruar. E transmeton Ibn Maxheh, 85. N transmetimin e Tirmidhiut
thuhet: Vall me kt jeni urdhruar apo un pr kt jam drguar!. Suneni i Tirmidhiut 2133.
E transmeton edhe imam Ahmedi n musnedin e tij, nr: 6845. Ibn Ebi Asim n Es sunneh 406. Ebu Jala
Meusiliu n musnedin e tij, Axhuri n Esh sheria 111, Lalekai n Sherhul usul 180, Taberani n El
kebir 5442, dhe t tjer. Shejh Shuajb Arnauti e ka konsideruar sahih. Ndrsa shejh Albani e ka
konsideruar hasen.
3
Hadith sahih. Nga Ubejdilah ibn Rafi, nga babai i tij, se i drguari i Allahut ka thn: T mos e gjej
ndonjrin prej jush t ulur n karriken e tij. I vjen urdhri im me t cilin kam urdhruar apo kam
ndaluar dhe ai thot: Nuk dim gj! far gjejm n librin e Allahut do ta pasojm. E transmeton
Ebu Daudi (4605), Tirmidhiu (2663) dhe thot: Hadith hasen sahih. Ibn Maxheh 13. Shafiu n Er risale,
Ahmedi n musnedin e tij (23876), etj. Shejh Shuajb Arnauti thot: Hadith sahih. Transmetuesit e tij jan
thikat (t besueshm) prej transmetuesve t dy sahiheve. Hakimi ka thn: Sahih sipas kushteve t dy
shejhave, mirpo ata nuk e kan prmendur.
4
Hadith sahih. Nga Ebu Hurejra se i drguari i Allahut ka thn: ifutt u pran n 71 ose n 72
fraksione. T krishtert u pran n 71 ose 72 fraksione, Ndrsa umeti im n 73 fraksione. E
transmeton Ebu Daudi (4956), Tirmidhiu (2640), Ibn Maxheh (3991), Ahmedi n musnedin e tij (8396).
Tirmidhiu ka thn: Hasen sahih. Hakimi thot: Hadith sahih sipas kushteve t Muslimit. Me t sht
pajtuar edhe Dhehebiu. Shejh Albani e ka konsideruar hasen sahih. Kurse Sh. Arnauti e konsideron
hasen ndrsa n hadithin nr: 12208 e konsideron sahih pr shkak t dshmive t shumta.
Fetvaja e Hamas

85


shptuari do t jet grupi n t cilin ka qn profeti dhe shokt e tij.
Pastaj thot: I gjith ymeti e ka pr detyr t njoh se far kan besuar
sahabt . Kjo njohje mund t arrihet vetm nprmjet pasuesve t tyre me mirsi
(tabint) t njohur pr transmetimin e haditheve dhe refuzues t medhhebeve t
shpikura. Kshtu ajo prcillet brez pas brezi, prej atyre q jan njohur pr drejtsi dhe
besnikri. Ata t cilt kan ruajtur pr umetin detyrat dhe t drejtat e tyre prej sunetit t
sakt.
Deri kur thot: Fillimisht do t fillojm me at pr t ciln e kemi hapur kt
shtje, pra me emrat e Allahut t prmendura n Kuran dhe cilsit q i ka
prmendur i drguari n sunetin e tij, me t cilat Allahu ka prshkruar veten e tij.
Do t prmendim edhe fjalt e pohuesve t tyre, t cilat nuk ka lejohet ti refuzojm pr
shkak t logjiks son, e cila krkon njohjen e forms, pr t ciln jemi urdhruar t
dorzohemi.
Deri kur thot: Allahu na e ka br t njohur veten e tij _pasi e vrtetoi
njshmrin dhe uluhijen e tij_ duke prmendur n librin e tij emrat dhe cilsit e tij, t
cilat i vrtetoi edhe i drguari i tij . Ata i pranuan kto cilsi ashtu si i pranuan
argumentet e teuhidit dhe kuptimin aparent t fjals la ilahe il-lallah.
Deri kur thot: ... me pohimin e vetes s tij. Kur i tha Muss : t kam
zgjedhur ty pr veten time Taha 41, dhe thot: Dhe Allahu ju trheq vrejtjen q t
keni kujdes prej vetes s tij Ali imran 30. Sepse kjo sht e vrtet edhe Isai sht
lutur kshtu kur thot: E di at q sht n veten time, por un nuk e di at q sht
n veten tnde El maideh 116. Allahu i madhruar thot: Zoti yt ia ka obliguar vetes
s tij mshirn.
Pohimin e "vetes" e ka prforcuar edhe profeti kur thot: "Allahu azze ue
xhelle thot: Kush m prmend mua n veten e tij un do ta prmend n veten time".
1

Dhe thot: "Allahu ka shkruar nj libr me dorn e tij: Mshira ime ia ka
kaluar zemrimit tim".
2


N musnedin e imam Ahemdit (16937) n nj rivajet tjetr shtohet: T gjitha ato jan n zjarr prve
njrit. Ai sht xhemati. A. Shakir thot pr kt hadith: Senedi i tij sht hasen.
1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (7405) dhe Muslimi (2675). Hadithi i plot te Buhariu ka ardhur
me kt teks: "Allahu teala thot: Un jam sipas mendimit q robi ka pr mua. Un jam me t nse
ai m prmend mua. Nse m prmend n veten e tij, un e prmend at n veten time. Nse m
prmend n mesin e nj grupi, un do ta prmend at n nj grup m t mir ...".
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu 7404 dhe Muslimi 2751, me pak dallime n fjalt e teksit dhe pa
shtesn me dorn e tij. Kjo shtes transmetohet te Tirmidhiu (3543), Ibn Maxheh (189), Ibn Ebi Shejbe
n El musannaf (34199), Ahmedi n El musned (9597), Shejh Sh. Arnauti e konsideron xhejid (grad
mes hadithit hasen dhe hadithit sahih), ndrsa Shejh A. Shakir e konsideron sahih. Ibn Ebi Asim n Es
sunneh dhe shejh Albani e konsideron sahih, Bejhakiu n El esmau ues sifat (623), Bezari n
musnedin e tij (8371) dhe Ibn Hibani n sahihun e tij. Shuajb Arnauti thot: Hasen.
Fetvaja e Hamas

86


Dhe thot: "I pastr sht Allahu aq sa knaqsit e vetes s tij".
1

N debatin e zhvilluar mes Ademit dhe Muss thuhet: "Ty t ka zgjedhur
Allahu dhe t ka prgatitur pr veten e tij".
2

Allahu sht shprehur qart q ai ka "vete", t cilin e ka pohuar edhe i
drguari . Kush e beson Allahun dhe t drguarin , duhet t besoj pr at q na
ka njoftuar pr veten e tij, bazuar edhe n kuptimin aparent t ajetit: Nuk ka si ai
asgj Esh shura 11.
Besimtart, dijetart apo njerzit e thjesht, duhet t pranojn do gj q sht
prcjellur prej profetit , i drejt pas t drejti, derisa t arrij te profeti . Prej gjrave
q Allahu na ka njoftuar n librin e tij duke e cilsuar me t veten e tij dhe sht
saktsuar edhe n sunet, sht fjala e Allahut : Allahu sht nuri i qiellit dhe toks,
ndrsa n fund t ajetit thot: nur prmbi nur En nur 35.
Me kt e ka lutur edhe i drguari kur thot: "Ti je nuri i qiejve dhe i toks"
3
.
Pastaj prmend hadithin e Ebu Muss : "Perdja e tij sht drit. Nse e heq
at, kishin pr t djegur subuhatt e fytyrs s tij deri aty ku arrin shikimi i tij prej
krijesave t tij".
4

Thot (Muhamed ibn Hafifi): Subuhatet e fytyrs s tij jan drita e tij dhe
madhshtia e tij. Kjo sht prcjellur prej Halilit dhe Ebu Ubejdit.
M pas vijon: Abdullah ibn Mesudi ka thn: "Nuri i qiejve sht nga nuri i

T gjitha kto transmetime nga rruga e Muhamed ibn Axhlanit nga babai i tij Axhlan Medeniu nga Ebu
Hurejra. Muhamed ibn Axhlani sht thikah (i besueshm) mirpo gabon. Ai sht nga transmetuesit e
Muslimit, por vetm n sheuahid. Ndrsa babai i tij sht prej transmetuesve t Muslimit. Prandaj kjo
shtes nuk zbret nga grada e hadithit hasen.
1
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (48/79).
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (4736, 6614) dhe Muslimi (46/13), nga hadithi i Ebu Hurejrs, se
profeti ka thn: Ademi debatoi me Musn. Musa i tha: O Adem! Ti je babai jon. Na humbe dhe na
nxorre nga xheneti. Ademi i tha: O Musa! Allahu t zgjodhi pr fjaln e tij dhe t shkruajti (Teuratin)
me dorn e tij. A po m qorton pr dika t ciln Allahu ma kishte caktuar dyzet vjet prpara se t m
krijonte?! Kshtu Ademi e mundi Musn n debat. Kshtu Ademi e mundi Musn n debat, tre her.
3
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu (1120) dhe Muslimi (5/199) nga hadithi i gjat i Ibn Abasit, pr
duan q profeti bnte n namazin e nats.
4
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (1/237). Dijetart e hadithit dhe t gjuhs kan thn q
subuhatet e fytrs s tij jan drita dhe nuri dhe bukuria e fytyrs s tij.
Nga Ebu Musa, thot: I drguari i Allahut doli para nesh dhe na tha pes fjal: Allahu azze ue xhelle
nuk fle dhe nuk i takon t flej. E ngre peshoren dhe e ul. Tek ai ngrihet puna e nats para puns s
dits dhe puna e dits para puns s nats. Perdja e tij sht drit (nur). Nse do ta hiqte, kishin pr t
djegur subuhatet e fytyrs s tij deri aty ku arrin shikimi i tij prej krijesave t tij.
Fetvaja e Hamas

87


fytyrs s tij.
1

Argumentet dshmojn edhe se ai sht i gjall, si fjala e Allahut : Allahu
sht ai i cili nuk ka ilah tjetr prve tij. Ai sht i gjalli dhe prkujdessi El bekare
255.
N hadith thuhet: O i gjall! O prkujdess! Me mshirn tnde krkoj
ndihm!.
2

Thot: Prej gjrave me t cilat Allahu e ka cilsuar veten sht edhe fytyra e
tij, e cila sht plot me madhshti dhe bujari. Ai e ka pohuar fytyrn pr veten e tij.
Pastaj prmend ajetet q dshmojn pr kt dhe prmend hadithin e msiprm
t Ebu Muss dhe thot: N kt hadith prmendet cilsia e mosfjetjes. Kjo
prputhet edhe me kuptimin aparent t Kuranit: Nuk e kap at kotja dhe as gjumi El
bekareh 255, dhe se ai ka fytyr t cilsuar me drit. Ai cilsohet me shikim ashtu si e
kemi msuar prej librit t tij se ai sht dgjuesi dhe shikuesi.
Pastaj prmend hadithet dhe ajetet q pohojn fytyrn, dgjimin dhe shikimin.
Pastaj thot: Allahu e ka cilsuar veten e tij para besimtarve me dy duar t cilat i ka
shtrir me mshirn e tij.
Pastaj prmend hadithet q dshmojn pr kt dhe poezin e Umeje ibn Saltit.
Pastaj prmendi hadithin: Hidhen n zjarr dhe (zjarri) thot: A ka m? Derisa i
plotfuqishmi t vendos kmbn e tij ....
3
Kshtu sht rivajeti i Buhariut. N nj
rivajet tjetr thuhet kademehu.
4

Pastaj prmend transmetimin e Muslim Batinit nga Ibn Abasi se: Kursia
sht vendi i dy kmbve. Ndrsa madhsin e arshit e di vetm Allahu.
5


1
Ether i dobt. E transmeton Taberaniu n El kebir 8886, Ebu Daudi n Ez zuhd 158, Bejhakiu n
El esmau ues sifat (674) dhe thot: Transmetuesi i tij sht i panjohur.
Ky ether transmetohet nga Zubejr Ebu Abduselamit nga Ejub ibn Abdullah ibn Mikrezi nga Abdullah ibn
Mesudi. Zubejri sht i panjohur.
2
Hadith hasen. E transmeton Tirmidhiu (3524) nga hadithi i Enes ibn Malikut. E transmeton edhe
Hakimi n mustedrekun e tij (2000) dhe thot: Ky hadith sht sahih sipas kushteve t dy shejhave, por
nuk e kan transmetuar (n dy sahihet e tyre), Bezari n musnedin e tij (6368) dhe Nesaiu n Es
sunenul kubra (10330), Bejhakiu n El esmau ues sifat dhe t tjer. Dijaudin Makdesiu n El
ehadithul muhtarah thot: Senedi i tij sht hasen (2320). Hejthemiu thot (10/117): E transmeton
Bezari dhe transmetuesit jan transmetues t hadithit sahih, prve Uthman ibn Meuhibit i cili gjithashtu
sht thikah (i besueshm).Hadithin e prmend shejh Albani n silsilen e haditheve sahihe nr: 227 dhe e
vlerson si hadith hasen.
3
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu dhe Muslimi. U prmend m par.
4
Fjala (kadem ) dhe fjala (rixhl ) e prmendur n transmetimin e Buhariut, n arabisht kan t
njjtin kuptim, q sht kmba.
5
Ether sahih. U prmend m par. sht saktsuar si fjal e Ibn Abasit por jo si fjal e profetit.
Fetvaja e Hamas

88


Pastaj prmend fjaln e vet Muslim ibn Batinit
1
, fjaln e Sudijut
2
, fjaln e Vehb
ibn Munebihit
3
, dhe t Ebu Malikut
4
. Disa thon: vendi i dy kmbve, ndrsa disa t
tjer: I ka vendosur dy kmbt.
N vijim thot: Kto rivajete q jan transmetuar nga t part e ktij umeti,
jan n prputhje t plot me fjalt e profetit . Fjalt e t parve tan jan t
prhapura dhe t ruajtura. As dijetart e mvonshm dhe as bashkohsit e tyre nuk i
kan mohuar. Kto transmetime i kan prcjellur dijetart dhe muslimant e thjesht
dhe jan prpiluar n librat e tyre; derisa u shfaqn n kt umet nj grush njerzish
prej t cilve i drguari i Allahut na pati trhequr vrejtjen pr mos u ulur dhe pr t
mos biseduar me ta. Na pati urdhruar t mos i vizitojm t smurt e tyre dhe t mos i
prcjellim xhenazet e tyre pr n varreza. Kta njerz iu kundrvun ktyre rivajeteve
dhe i akuzuan ato me prngjasim. Prandaj i refuzuan kto ethere bazuar n krahasime
logjike dhe i shpalln qafir t part e umetit duke iu kundrvn sahabve dhe
tabinve. Ata i refuzuan imamt e udhzuar, prandaj devijuan prej rrugs s drejt dhe i
devijuan t tjert.
Pastaj prmend etherin e Ibn Abasit dhe prgjigjen e tij ndaj Nexhde Haruriut.
Pastaj prmend hadithin e pamjes duke thne se ai ka hartuar nj libr t veant pr
kt shtje dhe kundrshtimin e njerzve rreth interpretimit t saj.
Pastaj thot: Do t prmendim bazat e sunetit dhe mospajtimet rreth tyre, sipas
asaj q ne besojm, aty ku na kan kundrshtuar t devijuarit dhe aty ku jan pajtuar
me ne pasuesit e hadithit prej pohuesve, me lejen e Allahut.
Pastaj prmed mospajtimet rreth imametit duke prmendur argumentat dhe
pajtimin e muhaxhirve dhe ensarve pr vlersimin e Ebu Bekrit si m t mirin e
umetit. Pastaj thot: Pastaj ndodhi kundrshtimi rreth krijimit t veprave nse jan apo

1
Muslim ibn Umran ibn Batin, nxns i Muxhahidit dhe Said ibn Xhubejrit. Jahja ibn Maini dhe Ebu
Hatimi e kan konsideruar t besueshm (thikah) n transmetim.
2
Ismail ibn Abdurrahman Sudiju. Dijetar i njohur i tefsirit. Shumicn e tefsirit t tij e bazon te
transmetimet e Enes ibn Malikut dhe i Ibn Abasit. Axhliu thot pr t: I besueshm dhe dijetar n tefsir.
Ndrsa Dhehbiu e ka quajtur imam n tefsir. Vdiq n vitin 127 h.
Fjaln e Sudijut e transmeton imam Ibn Xherir Taberiu n tefsirin e tij (5970) thot: M ka treguar Musa
ibn Harun (Hamedaniu) Amr (ibn Hamad ibn Talha) nga Esbat (ibn Nasr Hamedaniu), nga Sudiji:
(Kursija e tij e ka prfshir qiellin dhe tokn). Qiejt dhe toka jan brenda Kursis ndrsa kursia
sht prpara Arshit dhe ajo sht vendi i dy kmbve.
Kto lloj senedi e saktson shpesh her Hakimi n mustedrekun e tij dhe me t pajtohet edhe Dhehbiu. Ky
sht senedi m shum i prmendur n tefsirin e Taberiut. Shejh A. Shakir e ka shpjeguar me detaje kt
sened t Taberiut n tefsirin e tij n komentimin e sures El fatiha vll. 1, fq. 156.
3
Vehbi ibn Munebih (34-110). Tabin i njohur dhe i shquar pr adhurimin dhe dijen e tij dhe urtsin e tij.
4
E transmeton Abdullah ibn Ahmed ibn Hanbeli n Es sunneh 589 me sened t dobt. N t gjndet
nj transmetues i panjohur.
Fetvaja e Hamas

89


nuk jan t caktuara me kader? Mendimi jon rreth tyre sht se veprat e robrve jan
t caktuara dhe t njohura.
Pastaj foli rreth pohimit t kaderit. Pastaj prmendi mospajtimet rreth vepruesit
t gjynaheve t mdha dhe shtjen e elesamu uel ahkam
1
dhe m pas tha: Mendimi
jon sht se ata jan besimtar prgjithsisht (pa prcaktim) dhe se shtja e tyre
kthehet te Allahu ; nse dshiron i dnon, e nse dshiron i fal.
Thot: Burimi i imanit sht nj dhunti, prej t cils rrjedhin veprat e robrve.
Pra imani n origjin sht vrtetim, pohim dhe vepra. Pastaj prmend kundrshtimet
rreth shtimit dhe paksimit t imanit, duke shtuar se: Mendimi jon sht se ai shtohet
dhe paksohet.
Pastaj thot: Pastaj ndodhn kundrshtimet rreth Kuranit, nse sht i krijuar
apo jo. Mendimi jon dhe mendimi i imamve tan sht se Kurani sht fjal e Allahut
dhe nuk sht i krijuar, sepse ai sht cilsi e Allahut , prej tij ka filluar si fjal dhe
te ai kthehet si dispozit.
M pas prmend kundrshtimet rreth shikimit t Allahut dhe thot: Mendimi
jon dhe i imamve t udhzuar, sipas asaj q besojm, sht se Allahu do t
shikohet n ditn e gjykimit. Pastaj prmendi argumentet prkatse.
Pastaj thot: Dije, Allahu t mshiroft, se un i rendita kundrshtimet sipas
rradhs q i kan renditur muhaditht sipas periudhave t tyre. Ndrsa tani po filloj me
prmendjen e gjrave q ne besojm, duke thn:
Besojm se Allahu ka nj Arsh, mbi t cilin sht lartsuar, sipr shtat
qiejve, me emrat dhe cilsit e tij. Allahu thot: I mshirshmi mbi Arsh u
lartsua Taha 5, E drejton shtjen nga qielli pr n tok e pastaj ngjitet srisht tek
ai Es sexhde 5. Nuk themi ai sht n tok ashtu si sht n qiell mbi Arsh, sepse ai
sht i ditur pr at q veprojn robrit e tij".
Deri kur thot: Besojm se Allahu e ka krijuar xhenetin dhe zjarrin. Ato jan
krijuar pr prjetsi dhe nuk do t zhduken". Deri kur thot: "Besojm se profeti u
ngjit si person deri te "sidretul munteha". Pastaj thot: "Besojm se Allahu ka kapur
dy grushta dhe ka thn: "Ata jan pr xhenetin, ndrsa kta pr zjarrin".
2
Besojm se

1
Nga temat e mutezilve ku flasin rreth tems s imanit dhe dispozitave t tij.
2
Hadith sahih. E transmeton Maliku n El muata (3337), Ebu Daudi (4703), Tirmidhiu (3075),
Ahmedi (311) dhe t tjer. Ibn Abdulberri e konsideron t dobt n Et temhid po ashtu edhe shejh
Albani.
E transmeton edhe Hakimi n El mustedrek (84) nga rruga e Rashid ibn Sadi, nga Abdurrahman ibn
Katade Sulemiu, i cili sht nga sahabt e profetit, thot: E kam dgjuar t drguarin e Allahut t thot:
Allahu e krijoi Ademin dhe pastaj i krijoi njerzit prej shpins s tij pastaj tha: Kta jan t xhenetit
dhe nuk m intereson, ndrsa kta jan t zjarrit dhe nuk m intereson. I than: O i drguari i Allahut!
Prse t punojm? U tha: N prputhje me kaderin. Hakimi thot: Ky sht hadith sahih. Buhariu dhe
Fetvaja e Hamas

90


profeti do t ket hauzin e tij. Besojm se ai sht i pari ndrmjetsues dhe i pari q
do i jepet leja pr t ndrmjetsuar".
Pastaj prmendi rrugn e siratit, peshoren, vdekjen, dhe se i vrari sht vrar
sipas exhelit q i sht caktuar dhe se riskun e ka prfituar t plot, e deri kur thot:
"Besojm se Allahu zbret do nat pr n qiellin e dynjas n nj t tretn e fundit t
nats. E shtrin dorn e tij dhe thot: "A ka ndonj q lutet?". Ai zbret edhe n natn e
mesmuajit t shabanit dhe n muzgun e Arafatit, pastaj prmend hadithet prkatse.
1

Thot: "Besojm se Allahu i ka folur Muss me fjal. E ka marr
Ibrahimin pr halil dhe se grada e "el huleh" sht e ndryshme nga ajo e nevojtaris
dhe jo ashtu si pretendojn bidatinjt. Besojm se Allahu e ka veuar profetin ton
me shikimin e tij. Ai e ka marr profetin ton halil ashtu si e ka marr Ibrahimin
halil. Besojm se pes elsat e gajbit i di vetm Allahu : Te Allahu sht dija e
kiametit ... Lukman 34.
Besojm se dhnia mest mbi kpuc sht e lejuar, tre dit pr udhtarin dhe nj
dit e nj nat pr vendaliun.
Besojm se duhet br sabr ndaj sulltanit kureshi kur vepron me drejtsi apo
me padrejtsi, prderisa e fal namazin, xhuman dhe bajramin. Xhihadi me ta sht i
lejuar deri n ditn e gjykimit.

Muslimi jan pajtuar pr argumentimin me transmetuesit e tij deri te sahabt. Abdurrahman ibn Katade
sht prej fisit Seleme, prej sahabve. Me saktsimin e tij sht pajtuar edhe Dhehebiu.
E transmeton edhe Bejhakiu n El esmau ues sifat (712), nga Rashid ibn Sadi, nga Abdurrahman ibn
Katade nga Hisham ibn Hakemi nga profeti. Prandaj disa dijetar e kan konsideruar kt hadith t
paqndrueshm (muterib).
Shejh Albani megjithse n Es silsiletu ed daifeh e ka konsideruar t dobt, mirpo m von sht
kthyer nga ky mendim dhe e ka saktsuar at bazuar n transmetime t tjer, ku prej tyre transmetimi i
Hakimit q u prmend msiprm. Shejhu prjashton frkimin e kurrizit t Ademit prej Allahut, shtes e
cila nuk sht e sakt. Shiko fusontat e shejh Albanit pr akiden e Tahaviut, botimi i nnt.
Shnim: N kto rivajete nuk prmendet kapja e dy grushtave prej Allahut, por vetm krijimi i njerzve
nga kurrizi i Ademit.
1
Hadith sahih. Hadithi i nats s mesmuajit t shabanit transmetohet nga shum sahab. Shejh Albani i
ka prmbledhur rrugt e ktij hadithi n silsilen e haditheve sahihe, hadithi nr 1144, duke prmendur plot
8 sahab t ndryshm dhe n fund thot (3/138): "Shkurtimisht ky hadith me t gjitha rrugt e tij sht
sahih, pa pik dyshimi. Saktsia e hadithit vrtetohet edhe me nj numr m t vogl prderisa
transmetimet nuk jan shum t dobta, si sht rasti me kt hadith".
Ky hadith transmetohet me tekse t ndryshme, prej tyre hadithi i Aishes: "Allahu zbret natn e
mesmuajit t shabanit pr n qiellin e dynjas dhe fal (prej njerzve) m shum se numri i qimeve t
bagtis s Kelbit". Kelbi sht nj fis arab i shquar pr rritjen e bagtive.
Ndrsa hadithin e Arafatit e transmeton Muslimi (1348) prej hadithit t Aishes se i drguari i Allahut
ka thn: "Nuk ka ndonj dit q Allahu liron m shum njerz prej zjarrit sesa dita e Arafatit. Ai
afrohet (at dit) dhe u mburret melekve me robrit e tij dhe thot: far dshirojn ata?". Pra
fardo q t dshirojn le t m lusin se un do tua plotsoj.
Fetvaja e Hamas

91


Namazi me xhemat sht vaxhip kudo q t thirret, nse nuk ekziston ndonj
arsye ose penges. Taravit jan sunet. Dshmojm se kush e le namazin me qllim ai
sht qafir. Dshmia (me xhenet apo zjarr) dhe distancimi (prej gjynahqarve) jan
bidate. Namazi pr at q vdes prej pasuesve t kibles sht prej rrugs profetike. Nuk
gjykojm pr asknd me zjarr dhe me xhenet derisa Allahu t gjykoj pr ta.
Polemikat dhe debatet n fe jan bidate. Besojm se ato q ndodhn mes shokve t
profetit duhen kthyer te Allahu . Bjm rrahmet dhe teradi pr Aishen. T folurit rreth
shqiptimit dhe t shqiptuarit, apo rreth emrit dhe t emrtuarit, apo nse imani sht
apo nuk sht i krijuar, sht bidat.
Dije se un prmenda besimin e ehlisunetit prgjithsisht pa detaje, ashtu si
sht transmetuar prej sahabve dhe tabinve. Kjo sepse fjalt e dijetarve tan
(sufistt) t njohur prej imamve t kapur me fen u prmendn m par. Mirpo un
dshiroj t prkujtoj besimin e kolegve tan sufi, pr tu ruajtur nga ajo q e ka
shpikur nj grup i cili u sht atrubuar sufive. Realisht ata kan trilluar disa mendime,
prej t cilave Allahu e ka ruajtur medhhebin dhe pasuesit tan".
Deri kur thot: "Kam lexuar prej Muhamed ibn Xherir Taberiut n librin me
titull "Et tebsir", t cilin e ka shkruar pr banort e Taberistanit, pr nj kundrshtim q
kishte ndodhur mes tyre. Ata i krkuan tu prpilonte nj libr rreth asaj q besonte dhe
mendonte. N kt libr, ai prmend kundrshtimin rreth shikimit t Allahut , duke
prmendur prej nj grupi pohimin e shikimit si n dynja ashtu edhe n ahiret. Ai ua
atriuboi kt mendim sufistve prgjithsisht pa veuar ndonj grup t tyre.
Duket qart se ai nuk i ka njohur fjalt e dijetarve sufist eminent. Pas akuzimit
q u bri sufive, kt mendim ia atriuboi edhe djalit t motrs s Abdulvahid ibn Zejdit.
Allahu e di m mir se far pozite ka pasur Abdulvahid ibn Zejdi, e si mund t jet
puna me djalin e motrs s tij?!
1

Jo do mendim q nj i devijuar shpik n medhhebin e tij, ai mendim duhet ti
mvishet t gjith medhhebit. Kshtu qndron puna edhe me fukahat dhe muhaditht. Jo
do mendim q e shpik dikush n fikh, pr t cilin nuk ka hadith t prshtatshm, lejohet
q ky mendim tu mvishet t gjith fukahave dhe muhadithve.
Dije se termat dhe njohurit e sufive prdoren me kuptime t ndryshme. Ata
prdorin disa terma n disa tema q lidhen me ta, apo n disa botkuptime dhe
simbolizime t cilat i prdorin n mesin e tyre. Ai q nuk jeton n mesin e tyre pr t
njohur realitetin e tyre dhe kundrshton at q ata e thon, ka pr tu kthyer prej sufive i
humbur dhe i drmuar".

1
Ka pr qllim se Abdulvahid ibn Zejdi nuk sht prej dijetarve sufi t njohur dhe as mendimet e tij nuk
jan t pranuara. Shum sufist e kan refuzuar at me gjith mendimet e tij. Prandaj nuk mund t merret
mendimi i tij pr t prfaqsuar sufistt.
Fetvaja e Hamas

92


Pastaj prmendi botkuptimin e termit "shikim" n mesin e tyre. Thot: "Shum
her sufistt thon: E kam par Allahun". Thot: "Transmetohet se Xhafer ibn
Muhamedi kur u pyet: A e ke par Allahun athere kur e adhurove? Tha: E pash
Allahun dhe pastaj e adhurova. Pyetsi i tha: Si e pe at? I tha: Nuk e pa at shikimi
me perceptimin e syrit, por shikimi i zemrave me plotsimin e bindjes".
Pastaj thot: "Allahu shikohet n ahiret ashtu si na ka njoftuar n librin e tij
dhe na ka njoftuar i drguari i tij . Ky sht mendimi jon dhe mendimi i imamve
tan, po t prjashtojm injorantt budallenj n mesin ton.
Besojm se Allahu ua ka br haram besimtarve jett, pasurit dhe nderet e
njri-tjetrit. Kt e ka prmendur n haxhin e lamtumirs. Kush pretendon se ka arritur
te Allahu nj grad, aq sa Allahu i lejon atij ato gjra q ua ka br haram
besimtarve _prve t detyruarit pr ti shptuar vdekjes_, sado pozit t ket n dije
dhe n adhurim, athere ai ka br kufr me Allahun . Kush pretendon nj mendim t
till, ai sht "ibahi" dhe ibahit
1
jan t dalur prej fes.
Prej gjrave q besojm sht edhe moprdorimi i fjals "ishk" pr Allahun".
Pastaj prmendi arsyen e moslejimit, pr shkak t prejardhjes s ksaj fjale dhe
sepse ajo nuk sht trasmetuar n sheriat. Thot: "E pakta q mund t thuhet pr t sht
se ajo sht bidat dhe humbje. Prdorimi i fjals "dashuri" t prdorur n Kuran sht i
mjaftueshm.
Besojm gjithashtu se Allahu nuk hyn brenda sendeve t shikuara. Ai sht i
vetm me emrat dhe cilsit e prsosura, i ndar nga krijesat, i lartsuar mbi Arsh.
Besojm se Kurani sht fjal e tij dhe i pakrijuar, kudo q t lexohet, studiohet
dhe msohet.
Besojm se Allahu e ka marr Ibrahimin dhe profetin ton Muhamed
pr halil dhe t dashur. Kuptimi i "El hul-lah" sht ndryshe nga fjala e mutezilive se
ajo sht nevoja dhe varsia.
Deri kur thot: "El huleh" dhe dashuria jan dy cilsi t Allahut me t cilat
cilsohet. Mirpo cilsit e tij nuk shpjegohen me detaje (modalitete) dhe as nuk
prngjasohen. Cilsia e dashuris dhe miqsimit (el hul-leh) te krijesat mund t
shpjegohet me modalitete, ndrsa cilsit e Allahut njihen n dije dhe ekzistojn n
njohuri por nuk prngjasohen. Besimi i tyre sht i detyruar dhe forma e tyre sht e
mohuar.
Besojm q Allahu i ka lejuar fitimet, tregtin dhe zanatet, por ka br
haram mashtrimin dhe padrejtsin. Kush pretendon ndalimin e ktyre fitimeve ai sht
i devijuar, i humbur dhe bidati. Sepse fesadi, padrejtsia dhe mashtrimi nuk

1
Ibahi quhet do person i cili i rrzon kufijt e hallallit dhe haramit dhe nuk konsideron asgj tabu n fe.
Fetvaja e Hamas

93


konsiderohen tregti dhe zanat. Allahu dhe i drguari i tij kan ndaluar
rregullimin por jo fitimin dhe tregtin. Ato jan t lejuara me Kuran dhe sunet deri n
ditn e gjykimit.
Prej asaj q besojm sht se Allahu nuk urdhron pr ngrnien e hallallit e
nga ana tjetr e bn t pamundur arritjen te hallalli nga do aspekt. Sepse ajo me t
ciln i ka ngarkuar do t ekzistoj deri n ditn e gjykimit. Besimi se toka do t zbrazet
prej hallallit dhe njerzit do ta pranojn haramin sht besim i humbur dhe i shpikur.
Hallalli paksohet diku dhe shtohet diku tjetr, mirpo nuk zhduket nga toka plotsisht.
Besojm se nse e shikojm nj njeri q n aparenc sht punmir, athere
nuk e akuzojm at n fitimin, pasurin dhe ushqimin e tij. Lejohet t hahet ushqimi i tij
dhe t bhet tregti me t dhe nuk na lejohet t gjurmojm pr at q ai thot. Nse
dikush pyet pr tu siguruar athere lejohet. Ndrsa ai q przihet me t padrejtt dhe
pasurin hallall e ka przier me pasuri t prvetsuara padrejtsisht, athere duhet
pyetur pr tu ruajtur, ashtu si pyeti Ebu Bekr Sidiku shrbtorin e tij. Nse ai ka
pasuri t tjera hallall t cilat jan przier me pasurin haram, athere kjo pasuri nuk
quhet as hallall dhe as haram, por quhet e dyshimt. Ai q pyet i ka larguar dyshimet
pr hir t fes, ashtu si vepri Ebu Bekr Sidiku . Ibn Mesudi dhe Selman (Farisiu)
e kan lejuar ngrnien prej saj dhe gjynahu rndon mbi pronarin. Njerzit jan me
grada dhe feja sht hanifija e pastr.
Besojm se robi prderisa akoma vazhdon t jetoj n dynja, athere nuk duhet
t zhvishet nga frika dhe nga shpresa. Kushdo q e pretendon sigurin ai sht i paditur
pr Allahun dhe fjaln e tij: Askush prve popullit t humbur nuk sigurohet prej
kurdisjes s Allahut El araf 99. Pr refuzimin e ksaj lajthitje kam shkruar nj libr t
veant.
Besojm se konsiderimi i vetes "rob i Allahut" nuk rrzohet n asnj mnyr
prderisa njeriu logjikon dhe di ta shquaj hallallin prej haramit, por trajtohet sipas
mundsis dhe fuqis q ka (pr kryerjen e detyrave fetare). Allahu nuk i ka liruar
(nga dispozitat fetare) as profett, as sidikint, as shehidat, as t devotshmit. Ai q
pretendon se ka dal jasht rrethit t "robrimit ndaj Allahut", pr n hapsirn e liris
s pakufishme, duke e rrzuar "robrin" dhe duke u prkushtuar me dispozitat e
bashkimit t nismtarit
1
dhe dispozitat e ahiretit, athere ai sht qafir pa pik dyshimi.
Ktu bn prjashtim vetm ai t cilin e kaplon smundja dhe kalon n lajthitje, apo
mendet, apo e godet ndonj smundje n kok, e cila ia trazon logjikn, apo i humbet
logjika dhe i humbet fuqija e dallimit dhe njohjes. Kush pretendon dika t till (kur
sht i shndosh nga mendja) athere ai sht i dalur prej umetit islam dhe i

1
N termat e sufistve t devijuar (el ehadije bashkimi) sht shkrirja e robit me Allahun n nj t
vetm. Ndrsa (El mubdiije nisma ose nismtari) sht prej termave q ata i prdorin pr Allahun e
marr nga emri i Allahut El mubdiu.
Fetvaja e Hamas

94


distancuar nga sheriati.
Kush pretendon drejtimin e krijesave apo njohjen e gjndjes dhe t sasis s tyre
te Allahu, pa ndonj fjal q i sht shpallur profetit, athere ai sht i dalur prej fes
islame. Ai q pretendon se e njeh prfundimin e krijesave dhe at q do t ndodh me to,
apo si do t vdesin, apo me far do tu mbyllen veprat e tyre, pa u bazuar n shpalljen
prej ajeteve dhe haditheve, athere ai e ka merituar zemrimin e Allahut.
Parandjenja (el firase) sht e vrtet, sipas bazave q prmendm dhe ajo nuk
ka lidhje me fjalt q u than msiprm.
Kush pretendon se cilsit e Allahut ekzistojn n cilsit e tij, pa pasur pr
qllim fuqin, mbrojtjen, udhzimin dhe drejtimin, por ka pr qllim vet cilsit e
amshuara t Allahut , athere ai sht "hululi" q pretendon uluhijen dhe
mishrimin, dhe kjo padyshim sht kufr.
1

Besojm se t gjith shpirtrat jan t krijuar. Ai q pretendon se ato nuk jan t
krijuar, u ka prngjasuar besimit t t krishterve nestorian
2
rreth natyrs s mesihut.
Kjo sht kufr me Allahun e madh.
Kush thot se disa cilsi t Allahut kan hyr te robi, ose thot se Allahu
prpjestohet n pjes, ai ka br kufr.
Kurani sht fjal e Allahut dhe i pakrijuar dhe nuk ka hyr brenda krijesave.
Kudo q t lexohet, t recitohet apo t msohet prmendsh ai sht cilsi e Allahut. T
msuarit nuk sht njsoj si i msuari dhe t lexuarit nuk sht njsoj si i lexuari, sepse
Allahu me gjith emrat dhe cilsit e tij nuk sht i krijuar. Kush thot dika tjetr ai
sht qafir.
Besojm se leximi i Kuranit me melodi sht bidat dhe humbje. "Kasidet" jan
bidat. Ato jan dy llojshe. E mira prej tyre q prmend mirsit dhe begatit e Allahut
dhe prmend vlerat e njerzve t mir dhe prshkrimin e t devotshmve, ajo sht e
lejuar. Por lnia e tyre dhe preukopimi me prmendjen e Allahut, Kuranin dhe dijen
sht m parsore. Ndrsa kasidet q prngjasojn Allahun me krijesat dhe me gjrat
prezente jan kufr.

1
Hululi sht personi q beson se Allahu sht mishruar te krijesat ose ka hyr te krijesat. Njsoj si
besimi i t krishterve q besojn se natyra hyjnore ka hyr n trupin njerzor t mesiut. I pastr sht
Allahu prej asaj q thot t padrejtt.
2
Sekt i krishter origjina e t cilit kthehet te Nestori i cili ka qn patriaku i Kostantinopojs n 428431
e.s. N kohn e profetit kan qn t prhapur n Gadishullin Arabik dhe n Irak. Delegacionet e
krishtera q kan vizituar profetin n Medine kan qn pikrisht nga ky sekt.
Ata besojn se krishti ka pasur dy natyra. Natyra hyjnore dhe natyra njerzore. Krishti ka qn njeri i
krijuar, mirpo n t ka hyr shpirti dhe fjala e zotit e cila sht hyjnore dhe e pakrijuar.
Prandaj shejhu ktu thot se kush pretendon q shpirtrat jan t pakrijuar, ai ka pretenduar se ato kan
natyr hyjnore dhe ka prngjasuar me nestoriant.
Fetvaja e Hamas

95


Dgjimi i muziks dhe rubairave pr adhurim sht kufr. Vallzimi me muzik
dhe lavdrimi i fes s valltarve sht fisk, ndrsa vallzimi pr knaqsi dhe melodi
sht loj dhe humbje kohe.
Dgjimi i rubairave dhe kasideve me melodi _q ndodh n mesin e ehli
etbait
1
_ pr prkujtimin e Allahut sht haram. Prvese nse ka dije rreth teuhidit
dhe njohjes s emrave dhe cilsive t Allahut dhe far lejohet dhe far nuk lejohet ti
atriubohet Allahut, athere dgjimi i tyre sht si fjala e Allahut: Ata q e dgjojn
fjaln dhe pasojn m t mirn e saj Ez zumer 18.
Kushdo q nuk i njeh (dispozitat e teuhidit) dhe dshiron ti dgjoj ato pr
Allahun pa pasur parasysh dallimin e prmendur m par, athere kjo sht kufr pa
diskutim. Nuk lejohet askujt t shkruaj dhe t dgjoj kasiden ku i atribuhet Allahut
dika, prve atij q e di at q t prmenda m par; si kasidet me prkujtimin e
Allahut dhe mirsive t tij, apo si kasidet q e prshkruajn Allahun me cilsit e tij e
jo me cilsit e krijesave. E megjithat lnia e tyre sht m parsore sepse origjina n
to sht se ato jan t shpikura dhe nuk jan t sigurta prej fitnes s dgjimit t muziks.
Mexhliset e dgjimit t muziks dhe vallzimit sipas rubairave, jan bidat. Ato i
kan kundrshtuar Metlebiu
2
, Maliku, Theuriu, Jezid ibn Haruni, Ahmed ibn Hambeli
dhe Is'haku. Pasimi i tyre sht m parsor se pasimi i atyre q nuk din n fe dhe as
nuk jan nga t part e sinqert.
M sht prcjellur se Bishr ibn Harithit i than: Shokt e tu kan shpikur nj
dika q e quajn "kaside". Tha: Si sht ajo? I tha: Si fjala e tij: Duro o shpirt derisa
t banosh n botn tjetr. Tha: Mir. Ku jan ata q e dgjojn kt? I tha: N Bagdat.
Tha: Kan gnjuar, pasha at prve t cilit nuk ka ilah tjetr. Nuk banon n Bagdat ai
q dgjon t tilla gjra.
3

Thot Ebu Abdullahi: Mendojm _dhe kjo sht edhe mendimi i imamve tan_
se i varfri nevojtar i cili bn durim dhe nuk lyp (njerzit), derisa ta furnizoj Allahu, ai
e ka gradn m t lart. Ndrsa (i varfri) q nuk duron dot sht m mir q t krkoj,
bazuar n fjaln e profetit: "Nse dikush prej jush merr litarin e tij ...".
4

Mendojm se braktisja e fitimit nprmjet puns nuk sht e lejuar, prvese me
kushtin e mospasjes nevoj dhe mosshtrirjen e dors te njerzia. Kush e merr lypjen pr

1
Ndoshta sht prej termave sufist. Nuk e di se far ka pasur pr qllim me t autori.
2
Imam Shafiu, Allahu e mshiroft.
3
Ka pr qllim se Bagdati n at koh ka qn i prishur n krahasim me vendet e tjera islame. Shum
prej zahidve dhe njerzve t devotshm nuk e kan preferuar jetesn n Bagdat pr shkak t fiskut dhe
prishjes, q nuk ekzistonte n vende t tjera.
4
Hadithi i plot sipas Buhariut (1470): "Pasha at prve t cilit nuk ka ilah tjetr! Nse dikush prej
jush merr nj litar dhe ngarkon dru n shpinn e tij, sht m mir pr t se t lyp nga nj person,
i cili nuk dihet i jep apo nuk i jep".
Fetvaja e Hamas

96


zanat, megjithse sht i shndosh, ai sht i prbuzur dhe jasht realitetit (t
devotshmris).
Mendojm se dgjuesi i muziks dhe ahengeve sht ashtu si e ka cilsuar
profeti: "Muzika e mbin nifakun n zemr".
1
Edhe pse nuk bn kufr, mirpo ai
padyshim q sht fasik.
Zgjedhim si mendim fjaln e imamve tan pr braktisjen e polemiks n fe dhe
t folurit se a sht imani i krijuar apo i pakrijuar. Kush pretendon se i drguari
sht ndrmjets q prcjell ndrsa i drguari tek ata sht m i mir se ai, athere ai
ka br kufr me Allahun.
2
Gjithashtu ai q mohon do lloj ndrmjetsimi ai sht
qafir
3
. Mbaroi fjala e tij.
Prej sufistve t mvonshm sht edhe shejhu dhe imami Ebu Muhamed
Abdulkadir ibn Ebi Salih Xhejlaniu
4
. N librin "El gunjeh" thot: "Prshkrimi
shkurtimisht i njohjes s krijuesit me ajete dhe dshmi, sht: T njoh me bindje t
plot se Allahu sht nj dhe i vetm.
Deri kur thot: "Ai sht n drejtimin e lartsis, i lartsuar mbi Arshin e tij,
mbizotrues n sundim, gjithprfshirs i gjrave me dijen e tij: Tek ai ngjitet fjala e
mir dhe punn e mir e ngre at Fatir 10. E drejton shtjen nga qielli pr n tok
e pastaj ngjitet srisht tek ai n nj dit gjatsia e t cils sht njmij vjet si ajo q
numroni Es sexhde 5.
Nuk lejohet t thuhet q sht kudo, por thuhet: ai sht n qiell sipr Arshit,
ashtu si ka thn: I mshirshmi mbi Arsh u lartsua Taha 5."
Pastaj prmend ajete dhe hadithe t tjera derisa thot: "Cilsia e istivas duhet
pohuar pa i br tavil. Ai sht lartsuar mbi Arsh me vetveten e tij.

1
M e sakta sht q ky hadith sht prej fjals s Ibn Mesudit. Transmetimi prej fjals s profetit nuk
sht sahih. Si fjal t Abdullah ibn Mesudit e transmeton Meruziu n Tadhimu kadris salah (680), nga
rruga e Hamad ibn Ebi Sulejmanit, nga Ibrahim Nehaiu nga Abdullah ibn Mesudi. Me t njjtn rrug e
transmeton edhe Bejhakiu (21006) n Es sunenul kubra, Halali n Es sunneh (1647) dhe t tjer.
Senedi i tij sht i sakt si e prmend shejh Albani n silsiletu el ehadithi ed daifeh (2430). Ibn Kajimi
n Igathetul lehfan thot: Kjo fjal sht saktsuar nga Ibn Mesudi dhe transmetohet edhe prej
profetit.
2
Qllimi i Muhamed ibn Hafifit sht pr disa grupe t humbura t sufive q besojn se veliu sht m i
mir se profeti, sepse profeti sht nj hallk e mesme n prcjelljen e fes, ndrsa veliu sht m i mir.
3
Sepse kshtu ka mohuar q profeti sht ndrmjets mes Allahut dhe krijesave prsa i takon
prcjelljes s fes dhe dispozitave t saj.
4
Abdulkadir Xhejlaniu (471-561h). Dijetar sufist i njohur dhe shejhu i tarikatit kaderi. Ka qn i njohur
pr dijen, ibadetin dhe zuhdin e tij. Hante vetm prej fitimit q e nxirte me punn e tij. Medhhebi i tij n
fikh ka qn hanbeli. I jan mveshur shum fjal dhe shprehje t paqna. Ashtu si edhe tarikati i pasuesve
t tij sht katandisur n nj tarikat t ndryshm nga rruga e shejhut t tyre. Pr dijen dhe pozitn e tij
dshmojn vet librat e tij. Prej tyre libri El gunjeh i cili sht botuar me botime t ndryshme.
Fetvaja e Hamas

97


Dhe thot: Lartsimi i tij mbi Arsh sht prmendur n do libr q sht
zbritur pr do profet t drguar, pa shpjegim modaliteti".
Pastaj zgjerohet m gjat por vendi nuk na lejon ta citojm t plot, dhe pastaj
prmend cilsit e tjera. E sikur t prmendja do gj q kan thn dijetart ky libr do
t zgjerohej shum.
Ibn Abdulberri ka thn: "Kemi transmetuar prej Malik ibn Enesit, Sufjan
Theuriut, Sufjan ibn Ujejnes, Euzaiut dhe Muamer ibn Rashid se ata t gjith kan
thn pr hadithet e cilsive: "Kalojini ato ashtu si kan ardhur".
Ebu Umeri thot: Ajo q sht transmetuar prej profetit nprmjet t
besueshmve apo sht transmetuar prej sahabve, ajo sht dije e cila merret pr fe.
Ndrsa ajo q sht shpikur pas tyre dhe nuk ka baz te fjalt e tyre, ajo sht bidat dhe
humbje".
N komentimin e Muvatas, kur flet pr hadithin e zbritjes thot: "Ky hadith sht
i vrtetuar n transmetim, sahih n aspektin e senedit. Asnj prej muhadithve nuk
kundrshton rreth ksaj. Ai sht transmetuar me rrug t tjera prve ksaj, prej
transmetimeve t t drejtve prej profetit.
N kt hadith ka argument se Allahu sht n qiell, i lartsuar mbi Arsh,
sipr shtat qiejve, ashtu si ka thn xhemati. Hadithi sht argument kundr
mutezilive pr mendimin e tyre se Allahu sht kudo me vetveten e tij.
Thot: Argument pr saktsin e asaj q kan thn pasuesit e t vrtets, sht
fjala e Allahut ... pastaj prmendi disa ajete deri kur thot: "Kjo sht aq e njohur dhe e
ditur n mesin e dijetarve dhe muslimanve t thjesht, saq nuk ka nevoj t zgjatemi
por mjafton vetm prmendja e saj, sepse ajo sht dije apriori. Askush nuk u ka
krkuar shpjegime rreth tyre dhe asnj musliman nuk i ka kundrshtuar".
Ebu Umer ibn Abdulberri gjithashtu thot: "T gjith ulemat e sahabve dhe t
tabinve prej t cilve sht mbartur interpretimi i Kurait, jan pajtuar pr
interpretimin e fjals s Allahut: Nuk ka ndonj grup tre vetsh vese Allahu sht i
katrti i tyre El muxhadeleh 7, se ai sht mbi Arsh dhe dija e tij sht kudo. Askush
prej atyre q u peshon fjala, nuk i ka kundrshtuar ata n kt shtje".
Gjithashtu Ebu Umeri thot: "Ehli suneti jan pajtuar me ixhma rreth pohimit t
cilsive t prmendura n Kuran dhe sunet dhe besimin e tyre dhe komentimin e tyre
sipas kuptimit real dhe jo kuptimit metaforik. Mirpo ata nuk japin detaje pr formn e
tyre dhe nuk e prshkruajn me hollsi modale.
Ndrsa bidatit si xhehmit, mutezilit, harixhit, t gjith ata i mohojn dhe
nuk i komentojn ato sipas realitetit. Ata besojn se kush i pohon kto cilsi, ai sht
prngjasues. Ndrsa sipas pohuesve t cilsive ata n realitet jan mohues t zotit. E
Fetvaja e Hamas

98


vrteta i takon atyre q jan shprehur me at q sht shprehur Kurani dhe suneti i
profetit dhe ata jan imamt e xhematit". Kjo ishte fjala e Ibn Abdulberrit, imamit t
krahinave perndimore.
N kohn e Ibn Abulberrit ka jetuar edhe hafidh Ebu Bekr Bejhakiu
1
.
Megjithse ai i pati prkrahur kelamistt nga pasuesit e Ebu Hasen Eshariut dhe i pati
mbshtetur. N librin "El esamu ues sifat" thot:
"Kapitull rreth argumenteve t pohimit t dy duarve si dy cilsi, jo si gjymtyr,
bazuar n hadithin e t sinqertit (profeti yn) q i pohon ato.
Allahu thot: O Iblis! far t pengoi ti biesh n sexhde asaj q e krijova
me dy duart e mia Sad 75. Dhe thot: Por dy duat e tij jan t shtrira me bujari El
maideh 64.
Pastaj prmend hadithet sahihe n kt shtje, si fjala e profetit n m shum
se nj hadith rreth shefatit: "O Adem! Ti je babai i njerzimit. Ty t krijoi Allahu me
dorn e tij".
2

Apo si fjala e profetit n hadithin mutefek alejhi: "Ti je Musa. Allahu t ka
zgjedhur ty pr fjaln e tij dhe ti ka shkruar pllakat me dorn e tij".
3
N nj
transmetim tjetr thuhet: "Ta ka shkruar Teuratin me dorn e tij".
Apo si ajo q transmetohet n sahihun e Muslimit se:Allahu e ka mbjellur me
dorn e tij xhenetin e Adnit si mikpritje pr evlijat e tij".
4


1
Ebu Bekr Bejhakiu (384-458). Muhadithi i kohs s tij dhe fakihu shafi i nderuar. Nxnsi i Hakimit. E
mbrojti fikhun e imam Shafiut me argumenta dhe hadithe, aq sa thuhet: T gjith jan borxhli ndaj
Shafiut, prve Ebu Bekr Bejhakiut, t cilit Shafiu i sht borxhli.
Prfaqsues i brezave t mesm n shkolln esharite, n rangun e Ebu Sulejman Hatabiut, Halimit dhe Ebu
Ishak Isfirajinit. Autor i shum librave, prej tyre Es sunenul kubra, El esmau ues sifat, Shuabul
imani, etj.
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (7516) dhe Muslimi (193). Kjo sht vetm nj pjes e nj hadithi
t gjat rreth ngjarjeve t dits s gjykimit. N transmetimin e Buhariut thuhet: "Do t grumbullohen
besimtart n ditn e gjykimit dhe thon: Sikur t ndrmjetsonim te zoti yn, q t na liroj prej
vendit ku ndodhemi. Athere shkojn te Ademi dhe i thon: Ti je Ademi, babai i njerzimit. Ty t
ka krijuar Allahu me dy duart e tij. ...".
3
Hadith sahih. E transmeton Buhariu dhe Muslimi. U prmend m par.
4
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (1/312). Hadithi i plot: Musai pyeti zotin: Kush sht njeriu
me gradn m t ult n xhenet? I tha: Nj njeri q vjen pasi ti fus banort e xhenetit n xhenet dhe i
thuhet: Hy n xhenet. Thot: O zot! Si t hyj kur t gjith njerzit kan hyr n shtpit e tyre dhe
kan marr pjest e tyre?!
I thuhet: A je i knaqur nse t jepet sa pushteti i nj mbreti prej mbretrve t dynjas? Thot: U
knaqa o zot! I thot: Do t jap kt dhe aq sa kjo dhe aq sa kjo dhe aq sa kjo dhe aq sa kjo. N hern e
pest tha: U knaqa o zot. I thot: Kaq dhe dhjet fishin e saj. Ty t takon ajo q ta ka nda dhe
knqasia e syrit. Thot: U knaqa o zot.
Fetvaja e Hamas

99


Apo si fjala e profetit : "Toka n ditn e gjykimit do t jet si nj buk e
vetme. Xhebari e prgatit at me dorn e tij ashtu si e prgatit ndokush prej jush
bukn e tij n udhtim. E gjitha kjo si mikpritje pr banort e xhenetit".
1

Pastaj prmendi hadithe si fjala e profetit : "N dorn e tij sht shtja".
2

"Mirsia sht n dy duart e tua"
3
, Pasha at n dor t t cilit sht shpirti im
4
,
"Allahu e shtrin dorn e tij natn q t pendohet keqpunuesi i dits dhe e shtrin
dorn e tij ditn q t pendohet keqpunuesi i nats".
5

Apo fjala e profetit : "T drejtt do t jen te Allahu, ulur n stola t
ndriuar, n t djathtn e t mshirshmit dhe t dyja duart e tij jan "jemin".
6

Dhe fjala e tij: "Allahu i palos qiejt ditn e gjykimit, pastaj i merr ato me
dorn e tij t djatht, pastaj thot: Un jam sundimtari! Ku jan tirant? Ku jan
kryenet? Pastaj i palos tokat me t majtn e tij dhe thot: Un jam sundimtari!

Thot (Musai): Po m i larti n pozit? I tha: Pr kta q po pyet, un kam mbjellur me dorn time si
mikpritje pr ta dhe e kam vulosur. Asnj sy se ka par dhe asnj vesh se ka dgjuar dhe askujt si
ka shkuar n mndje. Pra Allahu e ka mbyllur kt xhenet dhe at se kan par as melekt dhe askush,
derisa evlijat e tij t hyjn n t dhe t gjejn at q askush ska par dhe ska dgjuar.
1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (6520) dhe Muslimi (2792).
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (7491), nga Ebu Hurejra se i drguari i Allahut ka thn: Allahu
ka thn: M ofendoi i biri i Ademit. Ai e shan kohn ndrkoh q un jam koha, n dorn time sht
shtja, e kmbej natn dhe ditn.
3
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu (3348) dhe Muslimi (1/379) nga Said Hudriu, nga profeti thot:
Allahu Teala thot: O Adem! I prgjigjet: T prgjigjem dhe t bindem dhe e gjith mirsia sht n
dy duart e tua. I thot: Nxirre drgesn e zjarrit! I tha: far sht drgesa e zjarrit? Prej do njmij
(vetve) nntqind e nntdhjet e nnt. Athere thinjet i vogli dhe do grua me barr e dshton
barrn e saj dhe i shikon njerzit t dehur, por ata nuk jan t dehur, porse dnimi i Allahut sht i
ashpr.
I than: O i drguar i Allahut! Cili prej nesh sht ai personi i vetm? U tha: Prgzohuni! Prej jush
do t jet nj person dhe prej jaxhuxhve dhe maxhuxhve njmij. Pastaj tha: Pasha at n dorn e t
cilit sht shpirti im! Shpresoj q t jeni ereku i banorve t xhenetit. Athere ne bm tekbir. Pastaj
tha: Shpresoj t jeni nj e treta e banorve t xhenetit.
Dallimi i selefit t ktij umeti me t mvonshmit sht si dallimi i hns s plot me yjet e tjera. A nuk e
shikon se ata jetonin me xhenetin dhe pr xhenetin dhe e gjith jeta e tyre ishte ndrtuar pr t hyr n
xhenet. Prandaj edhe pyetja q ata i drejtuan profetit ishte pr at personin e vetm q do t futej n
xhenet.
Ndrsa halefi (t mvonshmit) gjja e par q u shkon ndrmend kur dgjojn kt hadith, a ka n botn
tjetr barr? Nse ka barr si ka mundsi q t ket barr para se t futen n xhenet? Nse nuk ka barr
far ka pasur pr qllim profeti dhe Allahu me dshtimin e barrs? Allahu na dhnt dije dhe sinqeritet.
4
Ky fragment sht transmetuar n shum hadithe t sakta.
5
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (49/31).
6
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (33/18). Fjala jemin n arabisht ka shum kuptime. Prej tyre e
djathta q sht e kundrta e t majts. Jemin prdoret edhe pr bereqetin dhe begatin, dhe kjo kihet
pr qllim n kt hadith, pra t dy duart e tij jan t bereqetshme dhe me begati.
Fetvaja e Hamas

100


Ku jan tirant? Ku jan kryenet?".
1

Dhe fjala e tij: "E djathta e Allahut sht e mbushur plot. Nuk e pakson at
shpenzimi prgjat dits dhe nats. A nuk e shikoni se sa ka dhuruar q kur ka
krijuar qiejt dhe tokn. Asgj nuk i ka paksuar prej asaj q sht n t djathtn e
tij. E Arshi i tij sht mbi uj. Ndrsa n dorn tjetr ka peshoren t cilin e ul dhe e
ngre".
2

T gjith kto hadithe kan ardhur me transmetime sahihe. Ai prmend edhe
fjaln e profetit : "Kur Allahu e krijoi Ademin, ndrkoh q duart i kishte t
mbyllura, i tha: Zgjidh prej tyre k t duash. Tha: Zgjodha t djathtn e zotit tim.
E t dyja duart e zotit tim jan jemin dhe t begata".
3

Apo si hadithin: "Kur Allahu e krijoi Ademin, e frkoi me dorn e tij n
kurriz ...".
4
E shum hadithe t tjer t ktij lloji.
M pas Bejhakiu thot: "T hershmit e ktij umeti nuk i kan komentuar kto
ajete dhe hadithe q i prmendm n kt kapitull".
T njjtn gj thot edhe pr istivan mbi Arsh dhe pr cilsit e tjera haberije.
Megjithse ai prmend edhe fjaln e disa t mvonshmve.
Ndrsa kadiu Ebu Jala n librin "Ibtalul tavil" thot: "Nuk lejohet refuzimi i
ktyre haditheve dhe as humbja e kohs pr tavilin e tyre. Ne e kemi obligim ti
kuptojm ato n kuptimin parsor t tyre, se ato jan cilsi t Allahut. Ato nuk u
prngjasojn cilsive prkatse t krijesave. Nuk e besojm prngjasimin, por besojm
at q prmendet prej imam Ahmedit dhe imamve t tjer ...".
5

Pastaj prmendi fjalt q lidhen me kt shtje nga Zuhriu, Mekhuli, Maliku,

1
Hadith sahih E transmeton Muslimi (50/24).
2
Hadith sahih. E transmetojn Buhariu (7411) dhe Muslimi (10/37).
3
Hadith sahih. E transmeton Tirmidhiu (3368) Bejhakiu n El esmau ues sifat (708), Ibn Ebi Asim n
El sunneh (206), Bezari n El musned (8478), Ebu Jala Meusuliu n El musned (6580), Ibn
Huzejme n Et teuhid (1/160), Hakimi n El mustedrek (214) dhe thot: Sahih sipas kushteve t
Muslimit dhe me t sht pajtuar edhe Dhehebiu. Sh. Arnauti n shqyrtimin q i ka br sahihut t Ibn
Hibanit pas prmendjes s ktij hadithi (6167) thot: Senedi i tij sht i fort sipas kushteve t
Muslimit. At e ka saktsuar edhe shejh Albani.
4
Ky fragment sht i dobt. Ky fragment hadithi transmetohet si pjes e hadithit Allahu e krijoi
Ademin dhe pastaj i krijoi njerzit prej shpins s tij pastaj tha: Kta jan t xhenetit dhe nuk m
intereson, ndrsa kta jan t zjarrit dhe nuk m intereson. I than: O i drguari i Allahut! Prse t
punojm? U tha: N prputhje me kaderin. Ky hadith u prmend m par. Kjo shtes sht transmetuar
vetm n rrugn e Muslim ibn Sejarit, nga Umeri, por Muslimi nuk e ka takuar Umerin, prandaj dhe
senedi i tij sht i shkputur. Kt fragment hadithi e ka dobsuar edhe shejh Albani.
5
Vazhdimi i fjals n "ibtalul tavil": "... dhe imamve t tjer prej pasuesve t hadithit, t cilt kan
thn pr kto hadithe: "Kalojini ato ashtu si kan ardhur". Ata i shpjeguan ato ashtu si kan ardhur
n pamjen e jashtme dhe se ato jan cilsi t Allahut".
Fetvaja e Hamas

101


Theuriu, Euzaiu, Lejthi, Hamad ibn Zejdi, Hamad ibn Seleme, Sufjan ibn Ujejne, Fudejl
ibn Ijadi, Uekiu, Abdurrahman ibn Mehdi, Esved ibn Salimi, Is'hak ibn Rahavejhi, Ebu
Ubejde, Muhamed ibn Xherir Taberiut e t tjer. Ai u zgjerua shum n prcjelljen e
fjalve t tyre, derisa tha: "Pr kotsin e tavilit dshmon edhe fakti se sahabt dhe
tabint pas tyre, i kan komentuar ato sipas kuptimit primar, dhe nuk u jan kundrvn
atyre me tavil dhe as i kan komentuar kuptimet e tyre ndryshe nga kuptimi parsor.
Nse tavili do t ishte i lejuar, athere ata kishin pr t na paraprir, sepse n kt rast
tavili do t ishte i nevojshm pr shmangien e prngjasimit dhe largimin e dyshimeve".
Ebu Haseni, Ali ibn Ismail Eshariu, kelamisti dhe themeluesi i shkolls s
njohur n ilmul-kelam, e cila edhe i sht atriubuar, n librin e hartuar pr kundrshimet
e namazlive dhe mendimet e muslimanve, pasi prmend rafidat, havarixht, murxhit,
mutezilit, dhe t tjert, thot:
"Fjala e ehli sunetit dhe pasuesve t hadithit. Fjalt e pasuesve t hadithit dhe
ehli sunetit jan: Pohimi i Allahut, i melekve, i librave, i t drguarve dhe pohimi i
fardo gjje q ka ardhur prej Allahut dhe fardo gjje q sht prcjellur prej
transmetuesve t besueshm prej t drguarit t Allahut . Ata nuk refuzojn asgj prej
tyre.
Allahu sht nj, i vetm, i pashok, zotria. Nuk ka ilah tjetr prve tij. Nuk ka
grua dhe as fmij. Muhamedi sht rob dhe i drguar i tij. Xheneti sht i vrtet dhe
zjarri sht i vrtet. Koha e kiametit do t vij padyshim. Allahu do i ringjall ata q
jan n varre. Allahu sht mbi Arshin e tij, ashtu si ka thn: I mshirshmi mbi
Arsh u lartsua Taha 5.
Ai ka dy duar, pa folur pr formn e tyre, si thot: e krijova me dy duart e
mia Sad 75. Dhe thot: Por dy duart e tij jan t shtrira me bujari El maideh 64.
Ai ka dy sy pa folur pr formn e tyre, si thot: lundron nn syt tan El
kamer 14.
Ai ka fytyr, ashtu si thot: dhe do t mbetet fytyra e zotit tnd me madhshti
dhe me bujari Er rahman 27.
Nuk thuhet pr emrat e Allahut se ato jan tjetrkush prej Allahut , ashtu si
thon mutezilit dhe havarixht.
(Ehli suneti) pohojn se Allahu ka dije, si thot: E ka zbritur at me dijen e
tij En nisa 166. Dhe thot: Asnj femr nuk mbarset dhe as nuk lind, prvese me
dijen e tij El fatir, 11.
E pohojn pr Allahun dgjimin dhe shikimin dhe nuk e mohojn, ashtu si e
mohojn mutezilit. E pohojn pr Allahun fuqin, si thot: a nuk e vrejn q
Allahu i cili i ka krijuar, ai sht shum m i fort se ata Fusilet 15".
Fetvaja e Hamas

102


Pastaj prmend medhhebin e pasuesve t hadithit rreth kaderit, deri ku thot:
"Dhe thon: Kurani sht fjal e Allahut dhe i pakrijuar. Ata q njihen me
shtjen e "shqiptimit" apo t "qndrimit", sipas pasuesve t hadithit jan bidatinj. Nuk
thuhet "lafdhi i Kuranit"
1
sht i krijuar apo i pakrijuar.
E pohojn q Allahu do t shikohet me shikime n ditn e gjykimit, ashtu si
shikohet hna n natn me hn t plot. Vetm besimtart do e shikojn dhe jo
pabesimtart, sepse ata prej zotit t tyre jan t penguar. Allahu thot: Kurrsesi! N
at dit ata prej zotit t tyre do t jen t penguar El mutaffifun 15".
N vijim prmend fjaln e pasuesve t hadithit rreth islamit dhe imanit, rreth
hauzit dhe shefatit dhe gjra t tjera, e m pas thot: "Pohojn q imani sht fjal dhe
vepr, shtohet dhe paksohet. Nuk prononcohen nse imani sht i krijuar. Nuk
deklarojn pr ndonj veprues t gjynaheve t mdha se ai sht n zjarr".
Deri ku thot: "E kritikojn polemikn dhe debatimin n fe ashtu si debatojn
polemizuesit dhe zihen rreth fes s tyre.
I pranojn rivajetet e sakta ashtu si kan ardhur etheret e sakta t cilat i kan
transmetuar t besueshmit, transmetues pas transmetuesi t drejt, derisa t arrij te i
drguari i Allahut . Nuk flasin rreth forms dhe as nuk pyesin "prse", sepse ky sht
bidat sipas tyre".
Deri kur thot: "Pohojn se Allahu do t vij n ditn e gjykimit, ashtu si
thot: dhe erdhi zoti yt me melekt rreshta rreshta El fexhr, 22. Allahu afrohet te
krijesat e tij si dshiron, si thot: Ne jemi m pran tij sesa damari i qafs Kaf 16".
Deri kur thot: "Thrresin pr braktisjen e do thirrsi n bidat. Nxisin pr
leximin e Kuranit, pr hartimin dhe leximin e haditheve, pr msimin e fikhut me
prulje, pr moralin e mir, pr bujarin, pr mosveprimin e t keqes, pr braktisjen e
gibetit, thashethemit, ankimit dhe dhnies pas ngrnies dhe pirjes".
Thot: "Kjo sht ajo ka ata urdhrojn, e pranojn dhe e besojn. T gjitha
fjalt e tyre q i prmendm, ne i pranojm dhe i besojm dhe udhzimi sht vetm prej
Allahut dhe vetm prej tij krkohet ndihma".
Ndrsa n kapitullin rreth mospajtimit t pasuesve t kibls rreth Arshit thot:

1
Fjala lafdh n kt rast mund t marr dy kuptime. Ajo mund t marr kuptimin e fjals s shqiptuar
dhe Kurani si fjal sht fjal e Allahut i pakrijuar. Por mund t marr edhe kuptimin e emrit foljor
(masdar) q nnkupton veprimin e shqiptimit. Veprimi i shqiptimit sht nj veprim njerzor dhe ai sht
i krijuar. Pr kt kuptim t dyt, imam Buhariu ka prpiluar librin e tij t njohur Krijimi i veprave t
njerzve, athere kur e akuzuan se ai thoshte q Kurani sht i krijuar.
Prderisa kjo fjal mbart dy kuptime dhe meq shum xhehmi nuk i shprehnin dot haptazi mendimet e
tyre dhe prpiqeshin t fshiheshin pas fjalve me shum kuptime, athere imam Ahmedi pati ndaluar prej
prdorimit t ksaj shprehje.
Fetvaja e Hamas

103


"Ehli suneti dhe pasuesit e hadithit kan thn: Allahu nuk sht trup. Ai nuk u
prngjan gjrave. Ai sht lartsuar mbi Arsh, ashtu si ka thn: I mshirshmi mbi
Arsh u lartsua Taha 5. Nuk flasim pr dika q nuk ka folur Allahu , por themi:
sht ngritur pa e ditur si.
Ai ka fytyr, si thot: Do t mbetet fytyra e zotit tnd me madhshti dhe me
bujari Er rahman, 27.
Ai ka dy duar, si thot: (E krijova me dy duart e mia) Sad 75. Ai ka dy sy si
thot: Lundron nn syt tan El kamer 14.
Ai do t vij n ditn e gjykimit me gjith melekt, si thot: dhe erdhi zoti yt
me melekt rreshta rreshta El fexhr, 22.
Ai zbret pr n qiellin e dynjas, si transmetohet n hadith. Pasuesit e hadithit
pohojn vetm at q sht transmetuar n Kuran apo n transmetimet nga i drguari i
Allahut .
Ndrsa mutezilit mendojn se Allahu ka br istiva mbi Arsh, me kuptimin e
"istilas" (mbizotrimit)". E m pas prmend edhe mendime t tjera.
Ndrsa n librin me titull "El ibanetu fi usulid dijaneh", pr t cilin pasuesit e tij
prmendin se sht libri i fundit q ai ka shkruar, dhe te ai bazohen pr mbrojtjen e tij
kundr akuzuesve t tij
1
, n kt libr Ebu Hasen Eshariu thot:
"Kapitull pr sqarimin e mendimit t pasuesve t s vrtets dhe sunetit.
Nse dikush thot: I hodht posht mendimet e mutezilive, kaderive, xhehmive,
harurive
2
, rafidive dhe murxhive. Athere na njoftoni pr mendimin tuaj t cilin e
pasoni dhe fen t ciln e besoni. I themi:
Mendimi q ne pasojm dhe feja q ne besojm sht t kapurit fort me fjaln e
zotit dhe sunetin e profetit dhe me at q sht transmetuar prej sahabve, tabinve
dhe imamve t hadithti. Me kt kapemi fort dhe at q mendonte Ebu Abdullah Ahmed
ibn Hanbeli _e lus Allahun tia ndrit fytyrn, tia ngrej gradat dhe tia shtoj
shprblimet_ e pranojm, ndrsa at q kundrshton fjaln e tij e kundrshtojm. Sepse
ai sht imami i virtyteve dhe kryetari i plot. Me t Allahu e sqaroi t vrtetn, e
zhduku t kotn dhe e qartsoi rrugn. I drrmoi bidatet e bidative dhe devijimin e t
devijuarve dhe dyshimin e dyshuesve. Allahu e mshiroft sepse me t vrtet ka qn
nj imam i madh dhe i ngritur.
Mendimi jon i prmbledhur sht: E pohojm Allahun, melekt, librat e tij, t

1
Ka pr qllim hafidh Ibn Asakirin n librin q ka shkruar pr t t mbrojtur Ebu Hasen Eshariun me
titull Sqarimi i gnjeshtrs s trilluesit.
2
Harurit jan grupi i harixhive t cilt u ndan nga Aliu _Allahu qoft i knaqur me t_ dhe u rebeluan
kundr tij. U quajtn Harurije sepse fillimi i rebelimit t tyre ndodhi n nj fshat t quajtur Harura.
Fetvaja e Hamas

104


drguarit dhe at q e kan prcjellur prej Allahut dhe at q e kan transmetuar t
besueshimit prej t drguarit t Allahut dhe nuk mohojm prej tyre asgj.
Pohojm q Allahu sht nj dhe i vetm. Nuk ka ilah tjetr prve tij. Ai
sht i vetm dhe zotria. Nuk ka grua dhe as fmij.
Dshmojm q Muhamedi sht rob dhe i drguari i Allahut. E ka drguar me
udhzimin dhe fen e vrtet q ta lartsoj at mbi do fe.
Xheneti dhe zjarri jan t vrtet. Kiameti do t ndodh dhe Allahu do t
ringjall banort e varreve.
Allahu sht i lartsuar mbi Arsh, si thot: I mshirshmi mbi Arsh u
lartsua Taha 5. Ai ka fytyr si thot: Do t mbetet fytyra e zotit tnd me madhshti
dhe bujari Er rahman 27.
Ai ka dy duar pa form, si thot: E krijova me dy duart e mia Sad 75 dhe
thot: Por dy duart e tij jan t shtrira me bujari, furnizon si t dshiroj El maideh,
64.
Ai ka dy sy pa form, si thot: Lundron nn syt tan El kamer 14.
Kush pretendon se emrat e Allahut jan tjetrkush, ai sht i humbur.
Pastaj prmend fjal t prafrta me fjalt e prmendura n librin e hartuar pr
grupacionet, e m pas vijoi: Themi: Islami sht m i gjr se imani. Jo do islam
konsiderohet iman. Besojm q Allahu i kthen zemrat e robrve mes dy gishtrinjve
prej gishtrinjve t tij
1
. Besojm se Allahu do ti vendos qiejt n nj gisht dhe tokat
n nj gisht, ashtu si transmetohet rivajeti i sakt prej t drguarit t Allahut .
Deri kur thot: Imani sht fjal dhe vepr, shtohet dhe paksohet. I pranojm
transmetimet sahihe nga i drguari i Allahut , t cilat i kan transmetuar t besuarit, i
drejti nga i drejti, derisa t prfundojn te i drguari i Allahut .
Deri ku thot: I besojm t gjitha rivajetet t cilat i kan pohuar pasuesit e
hadithit, si zbritja pr n qiellin e dynjas dhe se zoti thot: A ka ndonj lyps? A ka
ndonj krkues falje?. E besojm edhe do gj tjetr q e kan transmetuar dhe
pohuar, n kundrshtim me at q thon t humburit e devijuar.
Ndrsa pr at q jemi kundrshtuar, i kthehemi librit t zotit ton dhe sunetit t
profetit dhe ixhmas s muslimanve, apo ajo q e zvendson at. Nuk shpikim n
fen e Allahut at q nuk na e ka lejuar, dhe nuk themi pr Allahun at q nuk e
dim.

1
Hadith sahih. E transmeton Muslimi (46/17). Nga Abdullah ibn Amr ibn Asi thot se ka dgjuar t
drguarin e Allahut t thot: T gjitha zemrat e bijve t Ademit jan mes dy gishtave prej gishtave t
mshiruesit, njsoj si nj zemr e vetme, e kthen at si t dshiroj. Pastaj i drguari i Allahut tha: O
Allah! O kthyes i zemrave! Ktheji zemrat tona pr nga bindja jote.
Fetvaja e Hamas

105


Themi: Allahu vjen n ditn e gjykimit si thot: Dhe erdhi zoti yt me
melekt rreshta rreshta El fexhr 22 . Allahu afrohet te robrit e tij si dshiron.
Thot: Ne jemi m pran tij sesa damari i qafs Kaf 16, dhe thot: pastaj u afrua
me afrim dhe ishte afr tij sa dy kause
1
ose m afr En nexhm 8-9.
Deri kur thot: Do t argumentohemi pr t gjitha kt q prmendm dhe ato
q nuk i prmendm, n kapitujt prkats.
Pastaj foli rreth shikimit t Allahut dhe u argumentua dhe foli pr moskrijimin
e Kuranit dhe u argumentua. Pastaj replikoi me ata q ndalojn dhe nuk pohojn q
Kurani sht i krijuar apo i pakrijuar. Pastaj thot:
Kapitull pr istivan mbi Arsh.
Nse dikush thot: far thoni rreth istivas? I thuhet: Themi q Allahu sht
i lartsuar mbi Arshin e tij, si thot: I mshirshmi mbi arsh u lartsua Taha 5.
Dhe thot: te ai ngjitet fjala e mir, ndrsa punn e mir e ngre Fatir 10. Dhe thot:
Por Allahu e ngjiti te ai En nisa 158. Dhe thot: e drejton shtjen nga qielli pr n
tok pastaj ajo ngjitet te ai Es sexhde 5.
Thot kur prmend fjaln e faraonit: O Haman! M ndrto nj kull! Mbase i
arrij udht; udht e qiellit dhe ngjitem te ilahu i Muss, sepse un mendoj se ai sht
gnjeshtar Gafir 36-37. E prgnjeshtroi Musn n fjaln e tij se Allahu sht
sipr qiejve.
Allahu thot: A u siguruat prej atij q sht n qiell, se mos jua trondit
tokn El mulk 16.
Arshi ndodhet sipr qiejve. E prderisa arshi ndodhet sipr qiejve, Allahu
tha: A u siguruat prej atij q sht n qiell El mulk 16, sepse ai sht i lartsuar
sipr arshit dhe arshi sht sipr qiejve. do gj q sht sipr quhet sema (qiell).
Athere arshi sht qielli m i lart. Ajeti A u siguruat prej atij q sht n qiell nuk
ka pr qllim t gjith qiejt, por ka pr qllim arshin i cili sht qielli m i lart. A nuk e
shikon q Allahu kur i prmendi qiejt (n numrin shums) E bri hnn n to si
drit nuk kishte pr qllim q hna sht n t gjith qiejt apo i mbush t gjitha qiejt.
Ne i kemi par t gjith muslimant t ngrejn duart e tyre n drejtim t qiellit
sepse Allahu sht sipr Arshit dhe Arshi sht sipr qiejve. Sikur Allahu t mos
ishte sipr Arshit athere nuk do i ngrinin duart e tyre n drejtim t Arshit, ashtu si nuk
i drejtojn duart e tyre drejt toks athere kur luten.
Kapitull:
Mutezilit, xhehmit, harurit kan thn: Kuptimi i ajetit: I mshirshmi mbi
arsh u lartsua Taha 5, sht istilaja me fuqi dhe sundim dhe se Allahu sht kudo. E

1
Kausi n gjuhn arabe sht harku, por prdoret edhe si njsi matse pr t shprehur largsin.
Fetvaja e Hamas

106


mohuan lartsimin e Allahut mbi arsh, ashtu si thon pasuesit e t vrtets. Ata e
komentuan istivan mbi arsh si fuqi.
Nse pretendimi i tyre do t ishte i vretet athere nuk do t kishte dallim mes
Arshit dhe toks s shtat, sepse Allahu ka fuqi pr do gj. Allahu ka fuqi mbi tokn
dhe nevojtoret dhe mbi do gj q sht n bot. Nse kuptimi i istivas mbi Arsh do t
ishte istilaja (mbizotrimi) _dhe realisht Allahu sht mbizotrues mbi do gj_
athere istivaja e tij do t ishte mbi Arsh, mbi tok, mbi qiej, mbi nevojtore dhe mbi
vendet e pista, sepse ai sht i fuqishm pr t gjitha kto gjra dhe mbizotrues i tyre.
Megjithse Allahu sht i fuqishm mbi t gjitha kto gjra, mirpo nuk thuhet
dot se ai ka br istiva mbi banjot dhe nevojtoret. Nga kjo kuptohet q istivaja mbi Arsh
nuk mund t ket kuptimin e istilas, sepse istilaja sht e prgjithshme pr do gj.
Athere patjetr kuptimi i istivas duhet t jet i veant pr Arshin dhe nuk i prfshin
gjrat e tjera.
Pastaj prmendi argumente nga Kurani, hadithi, ixhmaja dhe logjika, pastaj tha:
Kaptull rreth fytyrs, dy syve, shikimit dhe dy duarve, pastaj prmedi ajetet prkatse
dhe replikoi me ata q u bjn tavil ktyre cilsive me fjal t gjat, e cila nuk mund t
prmendet e gjitha. Si puna e fjals s tij:
Nse pyetemi: A i pohoni dy duart pr Allahun? U thuhet: E pohojm kt,
sepse pr kt ka dshmuar fjala e Allahut dora e Allahut sht sipr duarve t
tyre dhe fjala e Allahut t cilin e krijova me dy duart e mia.
sht transmetuar se i drguari i Allahut ka thn: Allahu e mshoi kurrizin
e Ademit me dorn e tij dhe nxorri prej tij pasardhsit e tij.
1
N hadithin e profetit
thuhet: Allahu e krijoi Ademin me dorn e tij. E krijoi xhenetin e Adenit me dorn e
tij. E shkroi Teuratin me dorn e tij. E mbolli pemn Tuba me dorn e tij.
2

As n gjuhn arabe dhe as n t folurit e njerve nuk shkon q dikush t thot: E
veprova kt me dorn time dhe t ket pr qllim mirsin. Allahu u ka folur

1
U prmend m par se kjo shtes nuk sht saktsuar prej profetit.
2
Hadith daif. Nuk transmetohet me kt teks, por me nj teks t prafrt. E transmeton Bejhakiu n El
esmau ues sifat (692) nga profeti thot: Allahu krijoi tre gjra me dorn e tij. E krijoi Ademin me
dorn e tij. E Shkroi Teuratin me dorn e tij. E mbodhi Firdeusin me dorn e tij. Pastaj tha: Pasha
krenarin time. Nuk do banoj n t as pijaneci dhe as dejuthi. I than: O i drguar i Allahut!
Pijanecin e kuptuam, mirpo far sht dejuthi? Tha: Ai i cili ja lehtson familjes s tij veprn e
turpshme. Bejhakiu thot: Ky hadith sht mursel (i shkputur).
Mirpo kuptimi i nj pjese t hadithit t cilin e prmendi Ebu Hasen Eshariu ktu sht i sakt, sepse:
1- Krijimi i Ademit me dorn e Allahut sht vrtetuar me Kuran, n ajetin: (far t pengoi ti bje
sexhde atij q e krijova me dy duart e mia).
2- Shkrimi i Teuratit me dorn e Allahut sht saktsuar n hadithin q e transmeton Muslimi (46/13) ku
Ademi i thot Muss: Allahu ta shkroi Teuratin me dorn e tij. E transmeton edhe Ebu Daudi (4701),
Ibn Maxheh (80) dhe t tjer.
Fetvaja e Hamas

107


arabve me gjuhn e tyre dhe me at q sht e kuptueshme dhe e logjikshme n gjuhn
e tyre. sht e njohur n shkencn e oratoris se askush nuk mund t thot: E veprova
kt me dorn time dhe t ket pr qllim mirsin. Nse kjo sht kshtu athere bie
posht pretendimi q fjala me dorn time t ket pr qllim mirsin. Pastaj u zgjat
shum pr pohimin e ksaj shtje.
Kadiu kelamist Ebu Bekr Muhamed ibn Tajib Bakilaniu
1
, i cili sht kelamisti
m i shquar i esharive dhe askush nuk krahasohet me t, as nga t hershmit dhe as nga
t mvonshmit, thot n librin e tij El ibaneh:
Nse dikush thot: Cili sht argumenti q pohon fytyrn dhe dorn e Allahut? I
thuhet: Fjala e Allahut : do t mbetet fytyra e zotit tnd me madhshti dhe bujari
Er rahman 27, dhe fjala e tij: far t pengoi ti bje sexhde atij q e krijova me dorn
time Sad 75. Allahu e pohoi fytyrn dhe dorn pr veten e tij.
Nse thot: Prse e mohoni q fytyra dhe dora t jen gjymtyr, sepse ju smund
ta konceptoni dorn dhe syrin ndryshe? I themi: Kjo nuk sht kusht, ashtu si nuk sht
kusht q meq ne e perceptojm t gjallin dhe t diturin vetm si trup, t dshmojm ne
apo ju q Allahu sht trup.
Ashtu si jo do gj q ekziston e pavarur, sht kusht q t jet xheuher
(substanc), megjithse si ne ashtu edhe ju nuk kemi par ndonj gj n botn e
dukshme q t ekzistoj e pavarur e t mos jet xheuher (substanc).
Nse pretendojn q dija, jeta, fjala, dgjimi, shikimi dhe cilsit e tjera t
qnies, detyrimisht jan arad (veti) duke u argumentuar me ekzistencn, athere mund
tu prgjigjemi n t njjtn mnyr.
Thot: Nse thot: A thoni q ai sht n do vend? I thuhet: Mos e dhnt
Allahu. Ai sht sipr Arshit t tij ashtu si na ka njoftuar n librin e tij: I
mshirshmi mbi Arsh u lartsua Taha 5. Allahu thot: Te ai ngjitet fjala e mir
Fatir 10, dhe thot: A mos vall u siguruat prej atij q sht n qiell se nuk do tua
aj tokn dhe ajo do t lkundet! El mulk 16.
E sikur t ishte n do vend, athere do t ishte n barkun e njeriut, n gojn e
tij, n nevojtore, dhe n vendet e padshirueshme. Kjo do t onte n zgjerimin e tij me
zgjerimin e vendeve, nse ai krijon vende t reja, apo me tkurrjen e tij nse do t
reduktonte (krijesat).

1
Ebu Bekr Bakelaniu. Nxnsi i Ebu Hasen Eshariut. Kadi maliki me origjin nga Basra dhe m pas u
vendos n Bagdad. U shqua n shum fusha, sidomos n shtjet e akides. Shkroi shum libra kundr
rafidave, harixhive, mutezilive dhe keramive. Prej librave t tij Et temhid, El insaf, Ixhazul Kuran
etj. Ndrsa libri El ibane prej t cilit citon Ibn Tejmije fjalt e tij, ka humbur. Megjithat kto fjal q
Ibn Tejmije i citon prej Bakelanit, jan n prputhje t plot me librat e ruajtur dhe t botuar. Vdiq n
vitin 403h.
Fetvaja e Hamas

108


Gjithashtu do t ishte e sakt q t luteshim n drejtim t toks, apo nga mbrapa,
apo majtas dhe djathtas. T gjith muslimant jan pajtuar pr kundrshtimin e ksaj
rrjedhoje dhe gabimin e pretenduesit t saj.
Po n t njjtin libr thot:
Cilsit e qnies, me t cilat ka qn dhe vazhdon t jet i cilsuar, jan: jeta,
dija, fuqija, dgjimi, shikimi, fjala, dshira, vashdueshmria, fytyra, dy syt, dy duart,
zemrimi dhe knaqsia.
N librin Et temhid sht zgjeruar n shpjegime m shum, mirpo kopjen e
ktij libri tani pr tani nuk e posedoj. Fjalt e Bakilanit dhe t kelamistve t tjer n
kt shtje jan t shumta, pr ata q i krkojn ato. Megjithse Kurani, suneti dhe
transmetimet e selefit jan t mjaftueshme n kt pik.
Q njeriu ta prvetsoj kt shtje duhet q Allahu ti dhuroj urtsi dhe
iman dhe t posedoj logjik dhe t jet i kapur me fen, q t arrij t kuptoj. Pas
ksaj drita e Kuranit dhe sunetit i mjafton. Shum njerz kan pasuar disa kelamist,
nisur nga mendimi i mir q kan pasur pr ta, duke kujtuar se ata kan shqyrtuar n
kt shtje m mir se kushdo tjetr. E sikur ti sillet do ajet ai nuk e pason derisa ti
sillet dika prej dijes s kelamit.
Pas gjith ksaj ata edhe vet t part e tyre i kan kundrshtuar dhe nuk i kan
pasuar. Nse do ta pranonin udhzimin q gjndet n tekset e t parve t tyre, dhe do t
ishin t sinqeritet n krkimin e t vrtets, do t shpresohej pr ta shtimi i ktij
udhzimi.
Ai q t vrtetn e pranon vetm nga nj grup i caktuar dhe pastaj edhe t
vrtetn q gjndet n kt grup nuk e pason, athere ai prngjason me ifutt, pr t
cilt Allahu thot: E nse u thuhet atyre: besojeni at q e ka zbritur Allahu!
Thon: Besojm at q na ka zbritur ne, dhe e mohojn do gj tjetr megjithse
ajo sht e vrteta e cila vrteton at q kan n dor (Teuratin). Thuaj: Prse
dikur i vrisnit profett e Allahut, kur qnkeni besimtar? El bekare 91.
ifutt than: Ne besojm vetm at q na sht zbritur ne. Athere Allahu iu
drejtua: Prse dikur i vrisnit profett e Allahut, kur qnkeni besimtar?, pra nse
vrtet e besoni at q ju sht zbritur. Allahu u thot: As at q jua solln profett
tuaj nuk e ndoqt dhe as at me t ciln erdhn profett e tjer nuk e pasuat, por pasuat
epshet tuaj. Ky sht realiteti i atij q nuk e pranon t vrtetn as prej grupit t tij dhe as
prej tjetrkujt, pa folur pr fanatizmin q shfaq pr grupin e tij pa argument prej Allahut
dhe pa qartsim.
Fetvaja e Hamas

109


Ebu Meali Xhuvejni
1
n librin e tij Er risaletu nidhamijeh thot:
Dijetart kan ndjekur rrug t ndryshme rreth kuptimeve aparente
2
. Disa
anuan nga tavili duke e praktikuar at n ajetet dhe hadithet e sakta. Ndrsa imamt
e t parve t umetit (selefit) anuan nga mospraktikimi i tavilit dhe kalimi i kuptimeve
aparente ashtu si kan ardhur dhe kthimi i kuptimeve t tyre te zoti.
Thot: Mendimi q e preferojm dhe me t e besojm Allahun n akiden ton,
sht pasimi i selefit t ktij umeti. Argumenti i prer sheriatik rreth ksaj sht fakti se
konsensusi (ixhmaja) i umetit sht argument i pranuar dhe baz e shumics s
sheriatit.
Sahabt nuk jan orvatur ti shpjegojn kuptimet e argumenteve (t cilsive) dhe
nuk jan orvatur pr perceptimin e tyre. Ata jan ajka e ktij umeti t cilt kan bartur
barrn m t rndsishme t sheriatit. Ata kan qn kurdoher t prkushtuar pr
prvetsimin e bazave t fes dhe ruajtjen e tyre dhe ua msonin njerzve ato dije q u
nevojiteshin prej bazave t fes. Nse tavili i ktyre kuptimeve t jashtme do t ishte
i lejuar ose i sigurt, athere n kt nj far mnyre ne po i akuzojm ata se kan
barazuar mes bazave t fes (akides) dhe dispozitave sheriatike.
Nse koha e sahabve dhe tabinve ka kaluar pa u przier me tavile athere
ky sht drejtimi q duhet pasuar. do njeri me fe duhet t besoj q Allahu sht i
pastr nga prshkrimi me cilsit e krijesave dhe nuk duhet t futet n tavilin e
argumenteve t paqarta, por ta kthej kuptimin e tyre te zoti.
Le ta marr (n pamjen e jashtme) ajetin e istivas dhe ajetin e ardhjes apo
ajete si atij q e kam krijuar me dy duart e mia Sad 75, dhe mbetet fytyra e zotit
tnd me madhshti dhe krenari Er rahman 27, lundron nn syt tan El kamer 14,
apo hadithe e sakta profetike, si hadithi i zbritjes apo hadithe t tjera. Le t sillet me ato
ashtu si e prmendm m par.


1
Ebu Meali Xhuvejni (419-478). Dijetar i njohur eshari dhe shafi, i cilsuar si imami i dy Haremeve. U
b i njohur pas fitnes s njohur (disa e quajn fitnia e Kushejriut) q u ndodhi esharive, prandaj u vendos
dhe jetoi nj far koh n dy Haremet, Haremin e Meks dhe Haremin e Medines. Dha leksione n
shkolln En nidhamije e cila ishte shkolla m e njohur e kohs s tij. Hartoi libra t shumt n usul-
fikh, n akide dhe n fusha t ndryshme.
Dhehebiu dhe dijetar t tjer, prmendin se Xhuvejni sht kthyer nga mendimet e tij t mparshme dhe
se n mnyr t prgjithshme ka pranuar medhhebin e selefit.
Libri En nidhamije sht libri i fundit q ai ka prpiluar n shtjet e akides, dshmon pr kthimin e tij
nga shum shtje. A sht kthyer n medhhebin e selefit apo n medhhebin q ai ka kujtuar se selefi
kan pasur por q n realitet sht medhhebi i tefvidit t kuptimeve, kjo mbetet nj shtje e
diskutueshme. Mirpo pendimi i tij prej angazhimit me dijen e kelamit sht i njohur. At e kan
prcjellur vet nxnsit e tij n fundin e jets s tij.
2
Ka pr qllim kuptimet aparente t ajeteve dhe haditheve q lidhen me shtjen e cilsive t Allahut.
Fetvaja e Hamas

110


Them (Ibn Tejmija): Pyetsi duhet t dij q kjo prgjigjeje ka si synim citimin e
fjalve t disa dijetarve t cilt e kan prcjellur medhhebin e selefit n kt shtje.
Nuk sht kusht q do kelamist apo t tjer, fjalt e t cilve i cituam, t pajtohet me ne
n do gj q themi n kt shtje apo n shtje t tjera. Mirpo e vrteta pranohet
prej kujtdo q shprehet me t.
Muadh ibn Xhebeli , n shprehjen e tij t njohur, t ciln e transmeton Ebu
Daudi n sunenin e tij, thot: Pranojeni t vrtetn prej kujtdo q e sjell at edhe nse
sht qafir _apo tha: edhe nse sht i prishur_ dhe ruajuni prej rrshkitjes s t urtit.
I than: Si ta dallojm kur qafiri thot t vrtetn? U tha: E vrteta ka drit.
1
Apo ka
thn nj fjal t prafrt me t.
Kjo fetva nuk na l m shum hapsir pr prvetsimin e ksaj shtje me
argumente dhe pr flakjen e dyshimeve q paraqiten dhe pr qartsimin e shtjes aq sa
zemra t flej e qet duke paraqitur shprehjet e t gjith njerzve nga viset e ndryshme.
Hert kam pas shkruar dika rreth ksaj pr disa njerz q prezantojn n
kuvendet tona dhe mbase do t shkruaj _me lejen e Allahut_ rreth ksaj shtje q t
prmbushet objektivi i synuar.
Askush t mos kujtoj se argumentet rreth cilsive mosprputhen me njri-
tjetrin. Sikurse t pretendoj se kuptimet aparente t Kuranit dhe sunetit q dshmojn
q Allahu sht mbi Arsh, jan n mospajtim me kuptimin aparent t ajetit: Ai sht
me ju kudo q t jeni El hadid 4, dhe me hadithin: Nse dikush prej jush fillon t
falet athere Allahu sht karshi fytyrs s tij.
2
Ky pretendim sht i gabuar.

1
Ether sahih. Ibn Tejmije e prmend prafrsisht dhe jo teksualisht, duke i ruajtur kontekstin kuptimor.
Teksi i tij i plot si transmetohet n sunenin e Ebu Daudit (4611) se Jezidi ibn Umejra _nga shokt e
Muadh ibn Xhebelit_ ka thn: Sa her q ulej n ndonj kuvend thoshte: Allahu sht gjykues i drejt
dhe dyshuesit jan shkatrruar. Njher Muadh ibn Xhebeli tha: Pas jush do t ket sprova. Shtohet
gjat tyre pasuria dhe Kurani do t prhapet aq sa do ta msoj edhe besimtari edhe munafiku, edhe
burri edhe gruaja, edhe i madhi edhe i vogli, edhe skllavi edhe i liri.
sht afruar koha kur dikush t thot: Prse nuk po m pasojn njerzit, ndrkoh q un e kam
msuar Kuranin? Ata nuk do m ndjekin mua derisa tu shpik atyre dika tjetr.
Kini kujdes prej asaj q shpiket sepse do gj q shpiket sht humbje. Ju trheq vrejten prej
rrshkitjes s t urtit sepse shejtani mund ta shpreh fjaln e humbur n gojn e t urtit. Ndrsa
munafiku mund t shprehet me t vrtetn.
Thot (Jezidi): I thash Muadhit : Allahu t mshiroft! Si ta kuptoj un q i urti mund t thot
shprehje t humbura ndrsa munafiku mund t thot shprehje t vrteta?
M tha: Patjetr (do e kuptosh). Shmangu fjals s t urtit n shtjet e dyshimta pr t cilat thuhet:
far jan kto? Por kjo mos t t largoj ty prej tij sepse ai mbase kthehet. Ndrsa t vrtetn pranoje
nse e dgjon sepse e vrteta ka drit. Pra pranoje edhe nse t vjen nga munafiku, sepse konteksi i
hadithit e nnkupton kt.
2
Hadith sahih. E trasnmetojn Buhariu (753), Muslimi (53/18), Maliku (663) dhe t tjer. Teksi i plot
te Buhari, se i drguari i Allahut ka thn: Kur dikush prej jush ngrihet pr n namaz athere Allahu
sht karshi fytyrs s tij, prandaj askush t mos pshtyj prpara fytyrs s tij gjat namazit.
Fetvaja e Hamas

111


Kjo sepse Allahu sht me ne realisht dhe ai sht sipr Arshit realisht. Allahu
i ka mbledhur bashk kto dy kuptime n fjaln e tij: Ai sht ai i cili i krijoi qiejt
dhe tokn n gjasht dit dhe pastaj u lartsua mbi Arsh. E di at q hyn n tok
dhe at q del prej saj. (E di) at q zbret prej qiellit dhe at q ngjitet n t dhe ai
sht me ju kudo q jeni. Allahu sht shikues i asaj q veproni El hadid 4.
Allahu tregoi q ai sht sipr Arshit dhe se e di do gj dhe se ai sht me ne
kudo q jemi, ashtu si ka thn profeti n hadithin e ueal-v: Allahu sht sipr
Arshit dhe ai e di gjndjen tuaj.
1

Fjala mea
2
n gjuhn arabe, n kuptimin e pakufizuar t saj nnkupton vetm
shoqrim, pa nnkuptuar przierje apo se ajo gj sht prkrah teje, majtas apo djathtas.
E nse kufizohet me kuptime t tjera athere nnkupton kuptimin sipas fjals me
t ciln sht kufizuar.
Thuhet: Vazhdojm t udhtojm dhe hna sht me ne apo ylli sht me ne.
Apo thuhet: Ky mall sht me mua. Kjo pr shkak se ti je n shoqrimin e hns
megjithse ajo sht sipr koks tnde.
Allahu sht me krijesat e tij realisht dhe sht sipr Arshit realisht.
Kuptimi i fjals mea - me varion n varsi t konteksit. Athere kur Allahu
tha: E di at q hyn n tok dhe at q del prej saj. (E di) at q zbret prej qiellit
dhe at q ngjitet n t dhe ai sht me ju kudo q jeni kuptimi aparent i ksaj
kumtese dshmon se fjala me ktu nnkupton q ai ju shikon, ju vrojton, ju ka nn
kontroll dhe e di se far veproni. Ky sht kuptimi i fjals s selefit: Ai sht me ju
me dijen e tij. Ky sht kuptimi parsor i ksaj kumtese.
Me t njjtin kuptim vjen edhe fjala e Allahut : (Nuk ka ndonj grup tre
vetsh vese Allahu sht i katrti i tyre dhe asnj grup pes vetsh vese ai sht i
gjashti i tyre dhe as m pak se kaq apo m shum, vese ai sht me ta kudo q t
jen El muxhadeleh 7.
Kur profeti i tha shokut t tij n shpell: Mos u dshpro! Allahu sht me
ne Et teube 40, ky ajet mbart nj kuptim aparent. Rrethanat dshmojn q qnia e
Allahut me ta nnkupton vshtrimin e tyre dhe gjithashtu mbrojtjen dhe prkrahjen e
tyre.
Edhe fjala e Allahut : Allahu sht me ata t cilt jan ruajtur dhe me ata
t cilt jan bamirsa En nahl 128 dhe fjala e Allahut drejtuar Muss dhe
Harunit : Un jam me ju, dgjoj dhe shikoj Taha 46. Ky shoqrim sht n
kuptimin e tij aparent dhe kuptimi q merr ktu sht mbrojtja dhe prkrahja.

1
Hadith i dobt. U prmend m par.
2
Q prkthehet sbashku ose me.
Fetvaja e Hamas

112


Mund t ndodh q nj fmij t friksohet dhe t qaj dhe babai i tij nga sipr
atis ti thot: Mos u frikso! Un jam me ty. Ose un jam ktu. Apo shpehje t tilla. E
orienton at pr shoqrimin, i cili n kto rrethana nnkupton edhe largimin e problemit.
Ka dallim mes kuptimit t fjals mea-me ose sbashku dhe rrjedhojave
kuptimore t saj. Sepse nj rrjedhim kuptimor mund t shndrrohet n kuptimin e ksaj
fjale dhe kjo varion sipas situatave.
Fjala mea sht prdorur n Kuran dhe sunet n situata t ndryshme, ku n
seciln situat nnkupton nj rrjedhoj kuptimore (derivat kuptimor) e cila nuk
nnkuptohet n nj situat tjetr. Ose prmbajtja e saj kuptimore ndryshon n varsi t
situatave ose fjala mea - me nnkupton nj kuptim motivues (t prbashkt) q haset
n t gjitha situatat
1
megjithse n do situat mund t marr nj kuptim shtes. Sipas t
dyja analizave, prapseprap fjala mea-me nuk nnkupton q qnia e Allahut sht e
przier me krijesat, dhe nuk ka arsye t pretendojm q kemi br tavil q ta nxjerrim
kt fjal nga kuptimi aparent.
Si ilustrim pr kt mund t sjellim fjalt rububije dhe ubudije. Megjithse
t gjitha krijesat prfshihen n konceptin e rububijes dhe t ubudijes, mirpo athere kur
tha: ... me zotin e aleminve, zotin e Muss dhe t Harunit El araf 121-122, u
kuptua q rububija q i sht bashkangjitur Muss dhe Harunit, merr nj kuptim m t
veant dhe shtes ndaj kuptimit t prgjithshm t rububijes q lidhet me t gjith
krijesat. Kjo sepse atij q Allahu i ka dhuruar prsosje m shum se krijesat e tjera,
athere ai i ka dhuruar edhe prkujdesje, sepse rububija rrjedh nga folja rabba-jurabbi
q nnkupton prkudesje dhe prkujdesja dhe zotrimi i Allahut ndaj Harunit dhe Muss
ka qn m e plot se prkujdesja ndaj t tjerve.
2

Gjithashtu edhe fjala e Allahut : nj burim prej t cilit pijn robrit e
Allahut El insan 6 dhe fjala e tij: I patmeta sht ai q e soditi robin e tij natn
El isra 1. Fjala abd-rob nganjher nnkupton t nnshtruarin dhe kjo sht e

1
Ky kuptim i prgjithshm dhe i prbashkt i fjals mea sht shoqrimi i dikaje. Kt kuptim t
prgjithshm fjala mea e mbart n t gjitha situatat, mirpo ktij kuptimi t prgjithshm mund ti
shtohen kuptime rrethanore t cilat varen nga situatat e ndryshme, si mbrojtja, krcnimi, przierja etj.
2
Ky ishte shmbulli pr fjaln rububije. Fjala rububije rrjedh nga fjala rabb q do t thot zot dhe
pronar i dikaje dhe ai q prkujdeset pr dika, sepse t dyja kto fjal kthehen te folja rabba q
nnkupton prkujdesjen pr at q e posedon.
Fjala rabb zot q i sht bashkangjituar Muss dhe Harunit n ajetin zotin e Muss dhe t Harunit
merr nj kuptim m t veant se fjala rabb-zot q i sht bashkangjitur aleminve (njerzve dhe
xhindve) n ajetin e par me zotin e botrave. Megjithse ato e kan nj kuptim t prbashkt q sht
zotrimi q Allahu ka ndaj tyre si krijesa dhe prkujdesja ndaj tyre, mirpo zotrimi dhe prkujdesja
ndaj Muss dhe Harunit merr kuptim m t gjr, sepse ajo prfshin edhe kuptimin e prkrahjes,
mbrojtjes, udhzimit, drejtimit, dashuris etj. Ndrkoh q jo t gjith njerzit dhe xhindt Allahu i
udhzon, i mbron, i prkrah apo i do. Kto kuptime shtes prfitohen prej situats dhe konteksit ku sht
prdorur fjala rabb-zot.
Fetvaja e Hamas

113


prgjithshme pr t gjith robt, si n fjaln e Allahut : dokush q sht n qiej
dhe n tok vese do vij te i mshirshmi si rob Merjem 93.
Mirpo ndonjoher merr nj kuptim m t veant. Nnshtrimi i atij q sht i
nnshtuar me dije dhe adhurim sht m i plot, pradaj bashkangjitja e ktij emri (ndaj
Allahut) merr nj kuptim m t plot. Megjithse nnshtrimi si nnshtrim sht real n
t gjitha kto raste.
1

Disa i klasifikojn fjal t tilla si mushekike
2
sepse dgjuesi lkundet n to. A
hyjn kto fjal n kategorin e polisemive apo n at t homonimeve? Studiuesit e
thelluar jan t bindur q ata nuk dalin nga nocioni i prgjithshm i polisemis, sepse
vendossi i gjuhs e ka prcaktuar prdorimin e nj fjale karshi nj kuptimi t
prbashkt dhe nse kihet pr qllim nj lloj i veant i polisemis athere nuk ka
problem nse veohet me prdorimin e nj fjale tjetr.
Kush bindet q fjal si mea-me i bashkangjiten do kategorie t krijesave,
ashtu si i bashkangjitet fjala zot t gjitha krijesave, dhe se istivaja sht e veant pr
Arshin dhe se Allahu prshkruhet me lartsimin dhe qnien sipr realisht dhe nuk
prshkruhet me qnien nn dika dhe poshtsin, as realisht dhe as n form alegorie, ka
pr ta kuptuar q Kurani duhet kuptuar ashtu si ka zbritur dhe pa u deformuar.
Nse dikush imagjinon se Allahu sht n qiell me kuptimin q qielli e
prfshin dhe e rrethon at, ai sht gnjeshtar nse kt fjal ia atriubon dikujt dhe sht

1
Ky sht shmbulli me fjaln ubudije-nnshtrimi. N origjin fjala abd nnkupton robin e
nnshtruar dhe prfshin besimtarin dhe pabesimtarin, t bindurin dhe kryenein, adhuruesin dhe
joadhuruesin, etj. Nnshtrimi sht kuptimi dhe motivi i prbashkt i ksaj fjale. Prandaj, n ajetin e sures
Merjem do vij te i mshirshmi si rob nnkupton t mirin dhe t keqin, t bindurin dhe t pabindurin.
Ktij kuptimi t prgjithshm i shtohen kuptime t reja n ajetin robin e tij. Bashkangjitja e ksaj fjala
prkrah premrit pronor q kthehet te Allahut, i jep ksaj fjale nj diapazon m t gjr nga ana kuptimore
dhe m specifik nga ana e personave. Merr nj kuptim m t gjr sepse nnkupton nnshtrimin me dije
dhe adhurim prej t cilit sht prfituar nderimi i ktij robi. Dhe sht m specifik sepse ky kuptim
prfshin shum pak veta, vetm profett t ciln kan arritur tek Allahu kt grad t lart.
Kto kuptime shtes prfitohen n nj situat dhe konteks t caktuar n t ciln vendoset fjala, duke e
ruajtur kuptimin e saj parsor q sht nnshtrimi.
Ibn Tejmije dshiron t thot se fjala mea- me ose sbashku n disa raste mund t marr kuptimin e
przierjes, mirpo kuptimi i przierjes sht nj kuptim dytsor q prfitohet nga vendosja e fjals n
situata dhe kontekse t caktuara. Ndrsa kuptimi parsor i saj sht shoqrimi. Ky kuptim parsor do t
haset _prgjithsisht_ n t gjitha prdorimet e ksaj fjale.
Kshtuq kuptimi i ajetit q dshmon se Allahu sht me ne, sht i qart dhe n kuptimin e tij aparent
nuk dshmon q Allahu sht i przier me krijesat. Dhe falenderimi i takon Allahut.
Kto dukuri q prmend shejhul islami ktu, n terminologjin bashkohore quhet polisemi. Kemi
polisemi kur nj fjal e vetme prfshim shum kuptime t cilat ruajn midis tyre nj lidhje kuptimore
motivuese.
2
Ky term prdoret pr prdorimin e nj fjale pr m shum se nj kategori sendesh. P.sh. fjala drit,
mund t prdoret pr dritn e diellit, dritn e kandilit, dritn e llamps, dritn e hns, etj.
Fetvaja e Hamas

114


i humbur nse beson kshtu pr zotin e tij.
Nuk kemi par asknd ta ket kuptuar kt kuptim prej ksaj fjale. As nuk kemi
hasur ndoknd q ta ket prcjellur kt kuptim prej t tjerve. Nse muslimant e
thjesht do tu drejtohej kjo pyetje: A kuptoni prej fjals s Allahut dhe t profetit
se Allahu sht n qiell, q qielli e prfshin at? Kushdo do t prgjigjej: Nuk na ka
shkuar ndrmend nj dika e till.
Si t vrtetohet kjo, athere sht shum absurde q fjals ti mvishet nj kuptim
i pamundur t ciln njerzit nuk e kuptojn dhe pastaj t pretendoj q ky kuptim ka
nevoj pr tavil.
Shprehje si Allahu sht n qiell apo Allahu sht mbi Arsh jan
ekuivalente. Sepse fjala qiell nnkupton lartsin dhe kuptimi sht q Allahu sht
n lartsi dhe jo posht. Muslimant e din q Kursija e Allahut ka prfshir qiejt dhe
tokn dhe se Kursija n krahasim me Arshin sht njsoj si nj unaz e hedhur n mesin
e shkrettirs. Ata jan t bindur q Arshi sht krijes prej krijesave t Allahut dhe
nuk sht me kuptimin e fuqis dhe madhshtis s Allahut. Pas ksaj q prmendm, si
mund t supozohet q nj krijes (si puna e qiellit) ta prfshij dhe ta rrethoj Allahun?
Allahu thot: Do u kryqzoj n trungjet e pemve Taha 71, dhe thot:
udhtoni n tok Ali imran 137, ku parafjala n vjen me kuptimin mbi. Apo si
n shum ajete t ngjashme. Kjo sht gjuh arabe me kuptim real dhe jo alegorik. Kto
domethnie i kupton ai i cili i njeh kuptimet reale t parafjalve dhe se ato n shumicn
e rasteve jan polisemi dhe jo homonime.
Po kshtu fjala e profetit : Kur dikush prej jush t ngrihet pr tu falur,
Allahun e ka karshi fytyrs s tij, prandaj t mos pshtyj prpara fytyrs s tij
1
sht
e vrtet dhe n kuptimin e saj aparent. Allahu sht sipr Arshit dhe ai sht karshi
fytyrs s tij. Madje ky prshkrim lejohet t prdoret edhe pr krijesn. Nse dikush i
lutet qiellit, Diellit dhe Hns, athere qielli, Dielli dhe Hna jan sipr tij dhe jan
karshi fytyrs s tij.
I drguari i Allahut solli nj ilustrim pr kt dhe Allahut i takon shmbulli
m i prkryer dhe me ilustrimin nuk ka pasur pr qllim prngjasimin e krijuesit me
krijesn, thot: Kushdo prej jush do ta shikoj zotin e tij t veuar me t. Ebu Rezin
Ukejliu i tha: Si do e shikojm o i drguar i Allahut, kur ai sht nj dhe ne jemi
shum? Athere profeti i tha: Do t t sjell nj shmbull prej mirsive t Allahut. Kt
hn, t gjith ju e shikoni t veuar dhe ajo sht mrekulli prej mrekullive t Allahut
dhe Allahu sht m i madh
2
apo si ka thn profeti .

1
Hadith sahih. E transmeton Buhariu dhe Muslimi. U prmend m par.
2
Hadith daif. E transmeton Ebu Daudi (4731), Ibn Maxheh (180), Ahmedi n El musned 16186,
Abdullah ibn Ahmedi n Es sunneh (447) etj. Hadithin e Ebu Rezinit e transmeton Jala ibn Ata nga
Fetvaja e Hamas

115


Dhe thot: Ju do ta shikoni zotin tuaj ashtu si e shikoni Diellin dhe Hnn
1

E krahasoi shikimin me shikimin megjithse i shikuari nuk sht i prngjashm me t
shikuarin.
Pra besimtart do ta shikojn zotin e tyre n ditn e gjykimit dhe do t bisedojn
me t. Kushdo prej tyre do e shikoj at sipr tij dhe karshi fytyrs s tij, ashtu si
shikohet Dielli dhe Hna dhe mes tyre nuk ka mosprputhje.
Pohimi i Kuranit dhe sunetit prej atij q posedon njohje t thell dhe dije t
sigurt, sht m i plot se pohimi i tjetrkujt.
Dije q disa t mvonshm jan shprehur se medhhebi i selefit sht pranimi i
ktyre tekseve ashtu si kan ardhur, me besimin se kuptimi aparent i tyre nuk sht
pasur pr qllim. Kjo shprehje sht e prgjithshme. Nse ka pasur pr qllim me
kuptimin aparent, tiparet e gjallesave dhe cilsit e krijesave, athere padyshim q kjo
nuk kihet pr qllim. Si p.sh. nse me fjaln karshi fytyrs s tij t kihet pr qllim q
Allahu ekziston n vet murin q sht karshi namazliut
2
, apo me fjaln Allahu
sht me ne t kihet pr qllim q Allahu sht anash nesh.
Kush thot: Sipas medhhebit t selefit kjo nuk sht pasur pr qllim, ai ka
thn nj kuptim t vrtet. Mirpo ka gabuar n aspektin se ka pretenduar q ky sht
kuptimi aparent i ajeteve dhe haditheve. Kto kuptime t pamundura nuk jan kuptimet
aparente si e kemi sqaruar n libra t tjer.
Vetm nse kan pr qllim q ky kuptim i pamundur, zuri t bhej aparent te
nj grup i caktuar njerzish. Thnsi i ksaj shprehje
3
, i par nga ky prizm, ka thn t
vrtetn dhe justifikohet pr prgjithsimin e saj.
Kuptimi aparent apo i fsheht, mund t ndryshoj n varsi t njerzve dhe ai
sht dika e variueshme. Por m e udhs do t ishte q atij q besonte se kuptimi

Veki ibn Hudusi ose Udusi, gjndja e t cilit nuk sht e njohur. Shejh Albani e ka konsideruar hasen,
sepse transmetohet edhe nga rrug t tjera t ndryshme nga ajo e Veki ibn Hudusit!! Shejh Abdulkadir
Arnauti n Xhamiul usul dhe Shuajb Arnauti n El musned dhe n Sherh et tahavijeh e kan
konsideruar t dobt. Kjo prsa i takon senedit t ktij hadithi. Mirpo ana kuptimore e ktij hadithi sht
saktsuar n shum e shum hadithe t tjera t sakta prve hadithit t Ebu Rezinit.
1
Hadithet q dshmojn pr shikimin e Allahut n ditn e gjykimit, ashtu si shikohet Hna e plot dhe
n disa rivajete t tjera si shikohet Dielli i pambuluar me re, kan arritur gradn e hadithit mutevatir. Ato
transmetohen nga gati 30 sahabi t ndryshm dhe nga secili sahabi me rrug transmetimi t ndryshme dhe
t sakta.
2
Si sht mendimi i shum xhehmive t cilt besojn se Allahu ekziston kudo, megjithse nuk besojn
n panteizm, pra se Allahu sht i mishruar me krijesat. Ata besojn se Allahu sht kudo por i dalluar
nga krijesat. Kjo akide m von ka degraduar te disa sufista si Ibn Faridi, Ibn Tilmisani, apo Ibn Arabiu
deri n akiden e mishrimit t Allahut n do gj dhe n do send.
3
Shprehjes q medhhebi i selefit sht pranimi i ktyre tekseve ashtu si kan ardhur, me besimin se
kuptimi aparent i tyre nuk sht pasur pr qllim.
Fetvaja e Hamas

116


aparent sht i till, ti sqarohej q ky nuk sht kuptimi aparent, n mnyr q ti jepet
fjals s Allahut dhe fjals s profetit haku i saj, si n aspektin leksikor ashtu edhe n
at kuptimor.
1

Nse cituesi i fjals s selefit
2
me fjaln e tij Kuptimi aparent nuk kihet pr
qllim, ka dashur t thot q kuptimet aparente t ajeteve dhe haditheve t cilat i
prshtaten madhshtis dhe madhris s Allahut , t cilat nuk jan si cilsit e
krijesave, por jan t vrtetuara, ose t paktn logjika i lejon dhe n njmendsi jan t
lejuara, nse ka dashur t thot q kto kuptime aparente nuk kihen pr qllim, athere
ai ose ka gabuar n citimin e ktyre fjalve prej selefit ose ka gnjyer. Askush nuk
mund t sjell prej selefit qoft edhe nj fjal t vetme me kuptim t prer dhe as ndonj
fjal q n dukje e mohon q Allahu t jet sipr Arshit, apo q Allahu n njmendsi
nuk ka dgjim, shikim apo dor.
Kt domethnie e kam hasur qartaz n librat e nj personi q ia atriubon kt
fjal selefit dhe pretendon se metoda e selefit n realitet ka qn tavili. Ai ka pasur pr
qllim q t dy grupet
3
jan pajtuar q kto ajete dhe hadithe nuk dshmojn pr cilsit
e Allahut, mirpo selefi nuk u futn n shtjet e tavilit, ndrsa t mvonshmit vun re
q prdorimi i tavilit sht m i dobishm pr shkak t nevojs q u paraqit me kalimin
e kohs. Dallimi mes tyre sht q halefi e prcaktojn me tavil kuptimin q sht pasur
pr qllim, ndrsa selefi nuk e prcaktojn kuptimin e tyre sepse mund t kihet pr
qllim dika tjetr.
4


1
Pra ti sqarohet atij q kujton se fjala Allahu sht me ju e ka kuptimin aparent q Allahu sht kudo.
M mir do t ishte q ktij personi t mos i thuhej q medhhebi i selefit sht mohimi i kuptimeve
aparente, por ti thuhej: Ky kuptim aparent q pretendove nuk sht kuptimi aparent, por sht nj kuptim
ireal dhe i pavrtet q nuk kuptohet as n aparenc.
Sepse n rastin e par, ti je pajtuar me kt person q kuptimi aparent i ajetit Ai sht me ju kudo q t
jeni sht qnia e Allahut kudo, megjithse e ke mohuar duke pretenduar q ky ajet ka nevoj pr tavil.
N kt rast nuk i ke dhn Kuranit hakun e tij, sepse ke pranuar parimisht si nj kuptim aparent, nj
kuptim t cilin Allahu nuk e ka pasur pr qllim dhe aparenca e fjals s Allahut dshmon t kundrtn.
Prgjigja m e sakt n nj rast t till sht saktsimi i ktij keqkuptimi dhe ti thuhet: Kuptimi aparent i
ajetit nuk sht ashtu si e imagjinove ti, por sht kshtu dhe ashtu.
2
Kjo fjal lidhet me fjaln e mparshme t Ibn Tejmijes: Dije q disa t mvonshm jan shprehur se
medhhebi i selefit, sht pranimi i ktyre tekseve ashtu si kan ardhur, me besimin se kuptimi aparent i
tyre nuk sht pasur pr qllim. Kjo shprehje sht e prgjithshme ....
3
N njrn an selefi q jan tre brezat e par dhe n ann tjetr halefi t cilt kan ardhur pas tre
brezave t par. Kjo fjal q prmend Ibn Tejmije ktu mund t jet e Fehrudin Raziut.
4
Esharit n prgjithsi e pranojn q selefi nuk qan angazhuar me prdorimin e tavilit n shtjen e
cilsive dhe pretendojn q medhhebi i tyre ka qn tefvidi, mirpo tefvidi sipas tyre sht tefvid i cili e
mohon kuptimin aparent prej t cilit prfitohet pohimi i nj cilsie q i prshtatet Allahut.
Nj pakic e esharive kan vajtur m larg dhe kan thn q prderisa selefi kan besuar q kuptimet
aparente nuk kan qn pr qllim n ajetet dhe hadithet e cilsive, athere n realitet ky sht kuptimi i
medhhebit t tavilit. Mirpo dallimi i selefit me halefin sht se halefi e kan prcaktuar kuptimin e tavilit
Fetvaja e Hamas

117


Kjo fjal e pakufizuar, sht nj gnjeshtr e pastr ndaj selefit. Pr disa cilsi si
puna e lartsimit mbi Arsh ajo sht gnjeshtr me siguri t plot. Kushdo q i hulumton
fjalt e transmetuara nga selefi, prej t cilave n kt fetva nuk kemi prmenduar as nj
t dhjetn e tyre, ka pr t ditur me bindje t plot se selefi jan shprehur haptazi q
Allahu sht sipr Arshit realisht dhe se ata nuk kan pas besuar t kundrtn e ksaj.
Shum selef t tjer jan shprehur qartazi edhe pr pohimin e shum cilsive t tjera.
Allahu e di se si pas nj krkimi dhe shqyrtimi t plot, nuk munda t gjej
prej fjalve t selefit asnj fjal t prer apo me kuptim t dukshm apo me kuptimim
trthor, q t mohoj cilsit haberije pr shkak se jan cilsi haberije. Prkundrazi ajo
q kam hasur sht se nj pjes e mir e shprehjeve t tyre dshmojn pr pohimin e
kategoris s ktyre cilsive, ose prerazi ose n mnyr t dukshme. Nuk them se
transmetohet prej secilit prej tyre pohimi i do cilsie, por ajo q kam hasur sht
pohimi i kategoris s cilsive haberije n mnyr t prgjithshme.
Nuk kam hasur asknd prej tyre t mohoj kt kategori cilsish, por mohojn
prngjasimin dhe kritikojn prngjasuesit, t cilt prngjasojn Allahun me krijesat e
tij dhe kritikojn ata q mohojn cilsit. Si puna e thnies s profesorit t Buhariut,
Nuejm ibn Hamad Huzaiut
1
: Kush e prngjason Allahun me krijesat e tij ka br
kufr. Kush e mohon at me t ciln Allahu ka cilsuar veten e tij ka br kufr. Ajo
me t ciln Allahu dhe i drguari i tij e kan prshkruar Allahun nuk sht
prngjasim.
2


me nj kuptim t caktuar, psh kan thn q me fjaln dor mund t kihet pr qllim fuqija, mirsia,
bujaria etj. Dhe tavili i fjals dor sht kuptimi i fuqis.
Ndrsa selefi nuk e kan prcaktuar tavilin e saj n nj kuptim t veant, dhe nuk kan thn q me
fjaln dor mund t kihet pr qllim fuqija, nga frika se me t mund t kihet pr qllim bujaria dhe
mirsia, dhe gabimi n tavil nnkupton t folurit pr Allahun padije.
Megjithse edhe selefi edhe halefi ata jan pajtuar q me fjaln dor nuk kihet pr qllim cilsia e
dors. Nga ky aspekt selefi e kan pranuar tavilin e fjalve prej t cilave mund t kuptohen cilsi t zotit.
Ky ishte shkurtimisht pretendimi i disa esharive. Megjithse mendimi m i prhapur n mesin e tyre sht
mendim i par se selefi kan qn cilsuar me tefvid dhe jo me tavil.
Dallimi i grupit t par nga i dyti sht se tefvidi i selefit, sipas esharive nnkupton q ata nuk i kan ditur
kuptimet q kan dashur t thuhen me fjal si dora, syri apo fytyra. Ndrsa grupi i dyt q pretendon
tavilin, mendojn q selefi i kan ditur kuptimet e ktyre fjalve, mirpo prderisa kuptimet e tyre kan
qn t shumta, ata nuk kan zgjedhur nj kuptim t caktuar ashtu si kan vepruar t mvonshmit.
1
Nuejm ibn Hamad Huzaiu, profesori i imam Buhariut. Thuhet se ka thn: Kam qn xhehmi prandaj
dhe i njoha thniet e tyre. Kur fillova t krkoja hadithin e kuptova q shtja e tyre t onin n mohim.
Imam Ahmedi e ka lavdruar s teprmi pr qndrimet e tij ndaj xhehmive. U sprovua shum gjat fitnes
t krijimit t Kuranit, aq sa vdiq i burgosur n vitin 228h. dhe si amanet la q t varrosej me pranga n
duar, si argument kundr xhehmive n ditn e gjykimit.
2
Ether sahih. E transmeton Lalekai n Sherhul usul 963. E transmeton edhe Dhehbiu n El ulu
(464) dhe n El arsh (209) me sened t plot. N librin e tij pasi prmend kt thnie dhe nj thnie
tjetr t Nuejm ibn Hamadit thot: T dyja kto fjal jan t sakta. At e ka saktsuar edhe shejh Albani
n Muhtesarul ulu.
Fetvaja e Hamas

118


Kur e shikonin ndonj person t ekzagjeronte n mohimin e prngjasimit por pa
u shprehur pr pohimin e cilsive, e cilsonin at si xhehmi mohues. Kjo haset shpesh
n thniet e tyre. Xhehmit dhe mutezilit edhe n kohn e sotme, vazhdojn ti quajn

Ibn Kethiri n komentimin e ajetit Pastaj u lartsua mbi Arsh thot: N kt shtje njerzit kan
thn thnie t shumta por vendi nuk na lejon ti prmendim. Ne ndjekim n kt shtje medhehbin e
selefit t udhzuar, i cili sht pranimi i tyre ashtu si kan ardhur pa dhnie forme, pa prngjasim dhe pa
tatil". Aparenca e cila u shkon n mendje prngjasuesve sht e mohuar prej Allahut, sepse Allahu
nuk i prngjason asnj krijese, Askush nuk sht si ai dhe ai sht dgjuesi shikuesi.
Kjo shtje sht ashtu si ka thn profesori i Buhariut Nuejm ibn Hamad Huzaiu: Kush e prngjason
Allahun me krijesat e tij ka br kufr. Kush e mohon at me t ciln Allahu ka cilsuar veten e tij ka
br kufr. Ajo me t ciln Allahu dhe i drguari i tij e kan prshkruar Allahun nuk sht
prngjasim. Kush e pohon pr Allahun at q sht prcjellur n ajetet e qarta dhe hadithet e sakta,
ashtu si i shkon prshtat madhris s Allahut , dhe i mohon prej Allahut mangsit, athere ai ka
ndjekur rrugn e udhzimit. Mbaroi fjala e Ibn Kethirit.
Disa kelamist spekulant u munduan ta shfrytzonin kt fjal t Ibn Kethirit pr t treguar q ai nuk
sht n medhhebin e Ibn Tejmijes! udia m e madhe sht se Ibn Kethiri kto fjal t tija, i ka marr
pikrisht nga profesori i tij shejhul-islam Ibn Tejmije.
Ibn Kethiri nuk e mohon kuptimin aparent t ajeteve t cilsie, por mohon kuptimin q prngjasuesit
kujtojn se sht kuptimi aparent i ktyre ajeteve. A nuk e vren prputhjen e plot mes fjalve t Ibn
Tejmijes ktu n El-hamevije me fjaln e Ibn Kethirit n tefsirin e tij.
Si mund t ket parasysh Ibn Kethiri "tefvidin" q pretendojn esharit dhe maturidit, ndrkoh q ai
thot: (medhhebi i tyre) sht pranimi i tyre ashtu si kan ardhur pa dhnie forme, pa prngjasim dhe pa
tatil". Fjala "tatil" n gjuhn arabe sht zbrazja e dikaje, si n fjaln e Allahut dhe sa puse t zbrazur
... t ciln vet Ibn Kethiri n tefsirin e tij e shpjegon si pus i zbrazur ose i braktisur nga njerzit.
Tatili sht pikrisht zbrazja e ajeteve nga domethniet e tyre. sht pikrisht ky tefvidi i kuptimeve q e
pretendojn esharit dhe maturidit. Tatili nuk sht mohimi i ajetit si ajet, por sht zbrazja e fjalve t
ajetit nga prmbajtja e tyre kuptimore.
Mohimin e ajeteve si ajete nuk e ka pretenduar askush, me prjashtim t disa shiave ekstrem. Nuk njihet
n historin islame q xhehmit, mutezilit apo rryma t tjera kelamiste, t ken mohur ndonj ajet si ajet
dhe t ken thn q ky ajet nuk sht prej Kuranit! Mohimi i ajeteve prej tyre ka qn pikrisht zbrazja e
ktyre ajeteve prej prmbajtjes kuptimore t tyre.
Esharit me termin "tefvid i kuptimeve" nnkuptojn ato fjal ajetesh q dshmojn pr cilsi t Allahut
t cilat ata i konsiderojn t pamundshme logjikisht, si puna e dors, syrit, istivas mbi Arsh, etj.
Rrjedhimisht thon q kto fjal nuk kan kuptimin e dors dhe as t syrit, ne i pranojm si fjal t
Kuranit po jo si kuptime, sepse kuptimin e tyre e di vetm Allahu.
Si fjal Kurani ato i kan pranuar edhe xhehmit edhe mutezilit ndrsa kuptimet e tyre i kan mohuar.
Si ka mundsi q imam Ibn Ketheri qnka me medhhebin e "tefvidit" t kuptimeve, ndrkoh q ai pohon
se ajetet e cilsive duhen pranuar pa tatil dhe tatil-i sht pikrisht zbrazja e fjalve t ajeteve t cilsive
nga kuptimet e tyre. Tefvidi dhe tatili nuk mund t bashkohen sbashku sepse ato jan dy kahe t
kundrta.
Aq m shum kur Ibn Kethiri e prforcon mendimin e tij n pohimin e istivas edhe me fjaln e Nuejm
ibn Hamadit: Ajo me t ciln Allahu dhe i drguari i tij e kan prshkruar Allahun nuk sht
prngjasim, pr t treguar q n kuptimet aparente t Kuranit nuk ka prngjasim, prandaj ato pohohen
dhe nuk mohohen, por ajo q mohohet sht kuptimi aparent q prngjasuesit e kujtojn t till, t cilin
Allahu kurrsesi nuk e ka pasur pr qllim.
Vreje, Allahu t mshiroft, mprehtsin dhe dijen e thell t dijetarve tan n kt shtje!
Fetvaja e Hamas

119


prngjasues ata q pohojn dika prej cilsive dhe kjo sht nj trillim dhe shpifje.
Madje ndonj prej tyre e ekzagjeroi aq shum sa kaloi deri n akuza ndaj
profetve, paqja dhe bekimi i Allahut qofshin mbi ta. Aq sa nj prej kokave t
xhehmive, Thumame ibn Eshresi
1
ka thn: Tre profet kan qn prngjasues.
Musai athere kur tha: Ajo sht vetm fitneja jote El araf 155, Isai kur tha: E di
at q sht n veten time dhe nuk e di at q sht n veten tnde El maide 116, dhe
Muhamedi kur thot: Zoti jon zbret.
Shumica e mutezilive i fusin n varganin e prngjasuesve imam si puna e Malik
ibn Enesit dhe nxnsit e tij, Theuriun dhe nxnsit e tij, Euzaiun dhe nxnsit e tij,
Shafiun dhe nxnsit e tij, Ahmedin dhe nxnsit e tij, Ishak ibn Rahavejhun, Ebu
Ubejden dhe t tjer.
Dijetari shafi, Ebu Ishak Ibrahim ibn Uthman ibn Dirbasi ka hartuar nj
broshur me titull Pastrimi i sheriatit prej epiteteve t ulta. Aty cek thniet e selefit
dhe t dijetarve t tjer dhe prmend kuptimet e ktyre epiteteve. M pas prmend se
do grup bidati e epiteton ehli-sunetin me epitete q vet i kan shpikur, duke
pretenduar se kto epitete jan t vrteta bazuar n mendimet e tyre t devijuara. Ashtu
si mushrikt e epitetuan profetin me epitete t rreme.
Pasuesit e sunetit; prej rafidive epitetohen si nasibi, prej kaderive epitetohen si
xhebri, prej murxhive epitetohen si dyshues, prej xhehmive epitetohen si prngjasues,
prej kelamistve epitetohen si hashevi, iliminj, llum i przier, tuf injorantsh etj.
Ashtu si kurejsht e quanin profetin t mendur, poet, fallxhor dhe mashtrues.
Pasuesit e selefit kan thn: Kjo sht shenj e trashgimis s sakt dhe pasimit
t vrtet. Suneti sht ajo gj n t ciln ka qn i drguari , n akide dhe n metod,
n fjal dhe n vepra. Ashtu si kundrshtuesit e quajn profetin me lloj-lloj epitetesh
t rreme dhe t ulta, duke i supozuar t vrteta pr shkak t akides s tyre t devijuar, po
ashtu edhe pasuesit me dije t profetit (do t marrin pjesn e tyre prej ktyre
epiteteve), sepse ata jan njerzit q m shum e meritojn ti bashkangjiten profetit ,
n kt jet dhe pas vdekjes, n veprat e dukshme dhe n fshehtsit e zemrave.
Ndrsa ata q e kan pasuar profetin n brendsit e tyre dhe nuk kan
mundur ta pasojn at n pamjen e dukshme, apo jan pajtuar me t n pamjen e
jashtme por nuk kan pasur mundsi ta pranojn me brendsit e tyre, apo ata q e
kan pasur profetin n pamje t jashtme dhe t brendshme aq sa kan pasur
mundsi, patjetr q t devijuarit nga suneti patjetr do gjejn te ta shkas q ti
nnmojn dhe ti quajn me etiketime t rreme, t cilat i kujtojn pr t vrteta.

1
Ibn Haxheri ka thn pr t: Thumame ibn Eshresi sht nga kokat e mutezilive dhe prej prijsve t
humbjes .... Vdiq n vitin 213h.
Fetvaja e Hamas

120


Si thnia e rafidiut: Kush nuk e urren Ebu Bekrin dhe Umerin ai e ka urryer
Aliun, sepse vilajeti i Aliut arrihet vetse me distancimin prej tyre. Pastaj e konsideron
nasibi
1
at q e do Ebu Bekrin dhe Umerin, bazuar n kt kusht t pavler t cilin e
supozuan t vrtet apo u shtirn se sht i vrtet si n t shumtn e rasteve.
Apo si fjala e kaderiut: Kush beson q Allahu i ka dshiruar gjrat ekzistente
dhe i ka krijuar veprat e robve athere ai e ka mohuar aftsin dhe lirin e zgjedhjes te
njerzit dhe i ka konsideruar njerzit t imponuar njsoj si gjrat e ngurta t cilat as nuk
kan vullnet dhe as nuk kan aftsi pr t vepruar.
Apo si fjala e xhehmive dhe mutezilive: Kush pohon q Allahu ka dije dhe
aftsi (kudret-fuqi) ai ka pretenduar se Allahu sht trup i formuar, prandaj ai sht
prngjasues. Sepse kto cilsi jan veti dhe vetia (aradi) ekziston vetm n nj substanc
(xheuher) q ka vllim dhe do gj q ka vllim ajo sht ose trup i ndrtuar ose
substanc elementare
2
. E kush pretendon dika t till ai sht prngjasues sepse t
gjith trupat prngjasojn me njri-tjetrin.
Kush citon thniet e njerzve dhe i quan ata me epitete t rreme, bazuar n
kundrshtimin akaidor me ta, athere shprblimin do e gjej te zoti i tij dhe Allahu
ndaj tyre sht n prit dhe kurthet e thurura godasin vetm njerzit e kqinj.
Baza n shtjen e ajeteve dhe t haditheve t cilsive kthehet n gjasht grupe.
N secilin grup gjndet disa prej pasuesve t kibles.
Dy grupe thon se ato kuptohen n pamjen aparente.
Dy grupe t tjera thon q ato kuptohen ndryshe nga aparenca e tyre.
Dy grupet e fundit thon se duhet heshtur.

1
Nasibi n terminologjin akaidore sht ai q urren ehlibejtin.
2
Substanca elementare (xheuher ferd) sht term i marr nga greqishtja, nga fjala atom. Atomi sht
grimca m e vogl e pandashme e cila ruan cilsin e lnds. Bashkimi i disa atomeve formon trupin.
Filozoft dhe kelamistt jan kundrshtuar se sa sht numri m i pakt i atomeve q formojn nj trup.
Disa kan thn tre bazuar n tre dimensionet e hapsirs e disa m shum .
Madje ata jan kundrshtuar edhe n vet ekzistencn e atomit ose substancs elementare t pandashme.
Shkenca e sotme i ka hedhur posht t gjitha iluzionet primitive dhe thniet e supozuara nga kelamistt
duke e futur kt shtje n sfera shkencore t prparuara.
Trajtimi i gabimit t kelamistve rreth prfytyrimit t ekzistimit dhe formimit t lnds dhe materies n
natyr dhe n njmendsi, ka nevoj pr nj krkim serioz dhe t gjat, pr t cilin e lus Allahun t ma
lehtsoj dhe t ma mundsoj.
Por ajo q dua t theksoj ktu, t ciln e kan theksuar dijetar t mdhenj para meje, dhe un thjesht po
bart mendimet e tyre; ajo q dua t theksoj ktu sht fakti se nse kelamistt kan qn t paaft t
prfytyrojn materien e dukshme e cila i rrethon kudo, si mund t pretendojn njohjen e
pakontenstueshme t natyrs hyjnore dhe t cilsive hyjnore, t cilat as nuk i shikojn dhe as nuk mund ti
prfytyrojn?! Aq m shum q shumica e konkluzioneve t tyre jan pjell e fantazis s tyre n
krahasimin logjik mes materies dhe hyjnores, mes krijess dhe krijuesit.
Fetvaja e Hamas

121


1) Dy t parat ndahen n dy grupe:
Grupi i par jan ata q i pranojn me kuptimin aparent por pretendojn q
kuptimi i jashtm sht n nj kategori me cilsit e krijesave. Kta jan prngjasuesit.
Medhhebi i tyre sht i kot. At e ka mohuar selefi dhe kundr tij jan drejtuar kritika
t drejta.
Grupi i dyt jan ata q i pranojn ato me kuptimin aparent i cili i shkon pr
shtat madhshtis s Allahut, njsoj si i kuptojn n aparenc emrat e Allahut si i
dituri, i afti, zoti, ekzistuesi apo me at q kuptojn me qnien e Allahut.
Kuptimi aparent i ktyre cilsive te krijesat sht ose substanc e krijuar ose veti
q ekziston n kto substanca. Dija, fuqija, fjala, vullneti, mshira, knaqsia, zemrimi
dhe cilsi t tjera si kto, te robi jan n form vetish.
1
Po ashtu edhe fytyra, dora dhe
syri, te krijesat jan trupa.

1
Esharit i pranojn shumicn e ktyre cilsive si cilsi kuptimore reale t cilat jan shtes ndaj qnies s
Allahut. Gjithashtu e pranojn me konsensus t plot q kto cilsi te krijesat jan veti. Ndrkoh q ata i
mohojn cilsi si dora dhe syri me argumentin se ato jan veti apo trupa.
Mirpo kur i pyesim: Prse nuk i mohoni edhe cilsit si dgjimi dhe shikimi sepse ato te krijesat jan
veti. Prgjigja e esharive sht: Ne nuk i pohojm ato si veti momentale por si cilsi t amshuara.
Prngjasimi mes ktyre emrave sht vetm gjuhsor sepse faktikisht realiteti i dgjimit dhe shikimit t
Allahut sht i ndryshm nga realiteti i dgjimit dhe shikimit t krijesave. I pari sht cilsi e amshuar q
i shkon pr shtat krijuesit ndrsa i dyti sht veti momentale e krijuar q i shkon pr shtat krijess.
U thuhet: Fare mir mund t thuhet q dora dhe syri jan dy cilsi t amshuara t cilat i shkojn pr shtat
Allahut dhe jan komplet ndryshe nga kuptimi dhe realiteti i tyre te krijesat.
Thon: Cilsit q ne pohojm si dgjimi dhe shikimi, jan nocione kuptimore dhe nocionet kuptimore
mund t logjikohen si t paformzuara. Ndrsa fjal si dor dhe sy kan kuptimin e organeve trupore
dhe nuk mund t kuptohen ndryshe prvese si forma dhe konture, prandaj Allahu nuk mund t cilsohet
me to.
U themi: Kuptimi i tyre vetm si organe trupore, sidomos nse me fjaln trup kuptohen trupa si t
krijesave, nuk sht kuptim aparent i ktyre fjalve. Nuk sht kusht q ato t kuptohen vetm si organe
trupore ashtu si gjenden te krijesat. Fare mir mund t pohohet cilsia e dors pa e pohuar q ajo sht
cilsi gjymtyre trupore.
Kundrprgjigja ndaj tyre n kt pik ka nevoj pr shtjellime t gjata, sepse pretendimi i tyre nuk sht
shum preiz dhe pranimi i nj forme t paditur dhe momentalizimi i veprave sht nj rrjedhoj e
pashmangshme edhe n medhhebin e tyre, prve nse ata pohojn se cilsit jan gjndje (ahuale) t
cilat jan koncepte abstrakte dhe nuk ekzistojn n njmendsi (n botn reale) dhe kshtu cilsit e
Allahut jan thjesht koncepte abstrakte ashtu si pretendojn shum mutezili dhe disa eshari q jan
pajtuar me ta, si puna e Ebu Meali Xhuejnit i cili m pas e ka braktisur kt mendim.
Shumica e esharive t hershm i kan pranuar cilsit haberije si dora, syri, istivaja dhe zbritja, si cilsi
kuptiomore. Prej tyre Bejhakiu dhe brezi i tyre. Mendimi i tyre nuk sht larg mendimit t Ibn Tejmijes
megjithse sht i ndryshm n disa aspekte me mendimin e tij dhe me mendimin e shum prej pasuesve
t hadithit. Sido q t jet Bejhaku dhe brezi i tij, jan shum her m pran t vrtets sesa esharit e
mvonshm, apo maturidit e hershm dhe t mvonshm, t cilt bn mos q n nj mnyr apo n nj
tjetr ti mohojn t gjitha cilsit haberije, duke mohuar kshtu kuptimet e ajeteve kuranore dhe t
haditheve profetike t sakta.
Fetvaja e Hamas

122


Nse Allahu sipas pohuesve t cilsive, ka dije, aftsi, fjal dhe vullnet t cilat te
Allahu nuk jan veti momentale (arade) ashtu si jan te krijesat, athere sht e
pranueshme q fytyra dhe duart e Allahut t mos jen trupa t cilat kan tiparet e
trupave t krijesave.
Ky sht medhhebi t cilin e ka prmendur Hatabiu dhe dijetar t tjer prej
selefit. Fjala e shumics s tyre dshmon pr kt dhe fjala e dijetarve t tjer nuk e
kundrshton kt. Kjo shtje sht shum e qart, sepse shtja e cilsive sht si
shtja e qnies. Ashtu si qnia e Allahut sht reale por pa u katigorizuar n
kategorin e qnieve t krijesave, po kshtu edhe cilsit e tij jan reale por pa u
kategorizuar n kategorin e cilsive t krijesave.
Ai t thot: Un dijen dhe dorn e konceptoj vetm si dija dhe dora q un
shkoj prreth. I thuhet: Si e koncepton qnien e zotit e cila sht e ndryshme nga
kategoria e qnieve t krijuara? Dihet shum mir q cilsit e t cilsuarit prshtaten
me qnien e tij n mnyr reale. Ai q prej cilsive t zotit _t cilit askush nuk i
prngjan_ kupton vetm cilsi q i prshtaten krijess, ai sht i oroditur n fen dhe
n logjikn e tij.
Prej thnieve m t bukura q kam dgjuar sht: Kur xhehmiu t pyes: Si sht
lartsuar? Si zbret pr n qiellin e dynjas? Si jan dy duart e tij? Ose pytje t tilla.
Athere thuaj: Si sht ai n veten e tij?
Nse t thot: Askush prve tij nuk e di si sht ai dhe njohja forms s
krijuesit nuk sht n mundsin e krijess.
Athere thuaj: Dija pr njohjen e forms s cilsis sht derivat i njohjes s
forms s t cilsuarit. Si mund ta njohim formn e cilsis s t cilsuarit kur ti nuk e
njeh formn e t cilsuarit?! Ti e njeh qnien dhe cilsit e Allahut vetm prgjithsisht.
Pr gjrat e krijuara n xhenet, sht vrtetuar q Ibn Abasi ka thn: Nuk
ngjason ajo q sht n xhenet me at q ekziston n dynja prvese n emra.
1

Allahu na ka njoftuar se askush nuk e di se far knaqsish i jan fshehuar
atij n xhenet. Po kshtu i drguari i Allahut na ka njoftuar: N xhenet ka gjra q
as syri nuk i ka par dhe as veshi nuk i ka dgjuar dhe askujt nuk i kan shkuar n
mendje.
2


1
Ether sahih. E transmeton imam Ibn Hazm Andalusi n librin e tij El fisel nga rruga e Veki ibn
Xherahut nga Ameshi, nga Dhabjani, nga Ibn Abasi se ai ka thn: Nuk ngjason ajo q sht n xhenet
me at q ekziston n dynja prvese n emra. Ibn Hazmi thot: Ky sened sht shum i sakt dhe ai
sht hadithi i par q transmetohet n broshurn e njohur t Vekiut. El fisel, 2/86. E transmeton edhe
Ebu Bekr Bejhakiu n El bathu uen nushur 332, Ebu Nuejm Asfahaniu n Sifetul xhenneh (124), Ibn
Asakir n El muxhem (1194), Ibn Xherir Taberiu n tefsirin e tij (534) nga rruga e Sufjan Theuriut, nga
Ameshi nga Ebi Dhabjani nga Ibn Abasi dhe Ibn Ebi Hatimi n tefsirin e tij (260).
2
Hadith sahih. E transmeton Buhariu (3244) dhe Muslimi (51/5).
Fetvaja e Hamas

123


Kur puna qndron kshtu me knaqsit e xhenetit t cilat jan krijesa prej
krijesave t Allahut , athere far mendoni pr Allahun ?!
Apo si puna e shpirtit q sht brenda njeriut. Njeriu me logjik sht i
vetdijshm pr mospajtimet e njerzve rreth shpirtit. Tekset sheriatike kan heshtur pr
formn e tij
1
. Prse nuk nxjerr msim njriu i logjikshm dhe t hesht rreth forms s
cilsive t Allahut . Megjithse ne e dim me siguri t plot q shpirti sht brenda
trupave tan dhe q ai del prej trupit dhe ngjitet n qiell. Shpirti nxirret nga trupi n
agonin e vdekjes ashtu si kan dshmuar argumentet e sakta.
Nuk e ekzagjerojm n zhveshjen e shpirtit prej cilsive t tij, ashtu si e kan
ekzagjeruar filozoft dhe ata q jan pajtuar me ta, aq sa mohuan q ai ngjitet dhe zbret,
hyn n trup dhe del. Ata u orditn n kt pik sepse e pan q shpirti nuk klasifikohet
n kategorin e trupit njerzor dhe cilsive t tij. Mosprngjasimi i shpirtit me trupin,
nuk bie n kontradikt me pohimin e cilsive t shpirtit n nj form q i prshtaten
natyrs s shpirtit.
Ose fjaln e filozofve do tu duhet ta interpretojn me interpretime t tjera, n
mnyr q t pajtohet me tekset e sheriatit dhe gabimi n kt rast t jet thjesht nj
gabim verbal, por kjo sht e pamundur t arrihet.
2) Ndrsa me dy grupet q mohojn kuptimin aparent, kam pr qllim ata q
mendojn se prmbajtja kuptimore e tekseve t sheriatit nuk dshmon pr asnj cilsi t
Allahut dhe Allahu nuk cilsohet me cilsi t pohuara, por cilsit e tij jan ose t
mohuara ose t bashkangjitura, ose t formuara nga kto dy nocione.
Ose ata q pohojn shtat, tet apo pesmbdhjet cilsi, apo pohojn gjndjet
(ahualet) dhe jo cilsit, si jan medhhebet e kelamistve.
Ata ndahen n dy grupe. Nj grup u bn tavil cilsive dhe e przgjedhin
kuptimin q sht dashur me t. Si puna e atij q thot se kuptimi i istivas sht istilaja
(sundimi), lartsia n pozit, fuqija, demostrimi i drits s tij ndaj Arshit, apo me
kuptimin e mbarimit t krijimit te Arshi, apo si shum kuptime t tjera t pakuptimta.
Ndrsa grupi tjetr thon: Allahu e di se far ka pasur pr qllim me kto
fjal. Mirpo ne jemi t sigurt q ai nuk ka pasur pr qllim ndonj cilsi tjetr prve
atyre cilsive q ne i kemi pohuar.
3) Ndrsa grupi i par nga dy grupet e rezervuara, mendojn se me kto fjal
mund t kihet pr qllim kuptimi aparent q i shkon pr shtat madhshtis s Allahut
por mund edhe t mos kihet pr qllim cilsimi i Allahut . Kjo metod sht metoda e
shum fukahave dhe dijetarve t tjer.

1
Ka pr qllim ajetin e sures El isra: T pyesin ty pr shpirtin. Thuaj: Shpirti sht shtje e zotit
tim dhe ju shum pak dije ju sht dhn pr t.
Fetvaja e Hamas

124


Ndrsa grupi i dyt rezervohen nga e gjith kjo dhe vetm lexojn Kuranin dhe
hadithin duke u larguar plotsisht nga kto mundsi kuptimore me zemra dhe me gjuh.
Kto jan gjasht grupe prej t cilve nuk del askush.
Metoda e sakt n shum ajete dhe hadithe t cilsive sht pohimi me siguri t
plot i metods s dyt. Si puna e ajeteve dhe haditheve q dshmojn se Allahu
sht sipr Arshit. Metoda e sakt n t tilla ajete dhe hadithe kuptohet me dshmin e
vet Kuranit, sunetit dhe konsensusin e dijetarve, pa asnj pik dyshimi n pasaktsin
e t kundrts s tyre.
Ndrsa n disa argumente t tjera anohet m shum nga pohimi i cilsis
megjithse edhe e kundrta mund t jet e vrtet. Luhatja e besimtarit n kt shtje
varet nga grada e dijes dhe imanit q ai ka. Atij q Allahu si ka dhuruar drit ai ska
ku t gjej drit.
Nse dikujt i pshtjellohen kto shtje, athere le t lutet me at q e
transmeton Muslimi n sahihun e tij, nga Aishja thot: I drguari i Allahut kur falte
namazin e nats thoshte: O Allah! O zot i Xhibrilit, Mikailit dhe Israfilit! O krijues i
qiejve dhe i toks! O i dituri i t dukshmes dhe t padukshmes! Ti do t gjykosh mes
robrve t tu rreth asaj pr t ciln jan kundrshtuar. M udhzo pr at ku sht
kundrshtuar e vrteta me lejen tnde sepse ti udhzon k dshiron n rrug t
drejt.
N nj transmetim te Ebu Daudi thuhet: Bnte tekbirin e namazit dhe pastaj e
thoshte kt.
Nse robi kthehet te Allahu dhe i lutet atij dhe vazhdimisht hulumton n
fjaln e Allahut dhe n fjaln e t drguarit t tij , n thniet e sahabve, t tabinve
dhe t imamve t muslimanve, athere atij do ti elen portat e udhzimit.
Ai q e ka medituar katandisjen e filozofve dhe t kelamisteve n kt shtje
dhe e ka kuptuar q shumica e atyre q ata i quajn argumente, por q n realitet jan
thjesht mdyshje, ka pr tu bindur q shumica e asaj q ata e przgjedhin nuk sht m
shum se nj pretendim joreal ose nj dyshim i ndrtuar n nj krahasim t gabuar. Ose
sht ndonj gjykim i prgjithshm i cili sht i vlefshm vetm pr gjrat e veanta n
kategorin e tij. Ose mund t jet ndonj pretendim konsensusi i pavrtet. Ose sht nj
bazim n rryma dhe argumente t shprehura me fjal shumkuptimshe.
Pastaj argumentimet e tyre, nse formulohen me formula t shumta, t gjata dhe
t vshtira, pr at q nuk e njeh terminologjin e tyre, kan pr ta mashtruar t
paditurin, ashtu si e mashtron mirazhi t eturin.
Kush bindet pr kt realitet t kelamistve, ka pr tju shtuar besimi te Kurani
dhe suneti, si n dije ashtu edhe n vepra, sepse mirsin e t mirs, e nxjerr n pah
Fetvaja e Hamas

125


vetm njohja e t kundrts. Kushdo q t kotn e njeh m mir, ai pr t vrtetn sht
m i ditur dhe pozitn e saj e vlerson m shum.
Ndrsa kelamistt e mesm jan n rrezik m t madh se ata q nuk jan futur n
kto shtje, madje n rrezik m t madh edhe se ata q kan arritur n ilmul-kelam,
kulmin e tij. Ai q nuk ka hyr n ilmul-kelam sht i pasprovuar. Ndrsa ai q ka
arritur majat e tij, e ka kuptuar cakun e ksaj dije dhe nuk ka pse t friksohet pr
ndonj humbje tjetr. Prandaj ai e pranon t vrtetn athere kur qartsohet dhe sht i
etur pr t. Ndrsa kelamisti i mesm jeton me iluzionet e thnieve, t cilat shumicn e
tyre i ka imituar.
Thuhet: Askush nuk e dmton njerzimin m shum se nj gjysm kelamist, nj
gjysm fakih, nj gjysm mjek dhe nj gjysm gramaticien. I pari shkatrron fen, i dyti
shkatrron vendin, i treti trupin dhe i katrti gjuhn.
Njeriu i logjikshm dhe i zgjuar i cili sht bindur q kelamistt filozof dhe
kelamistt e tjer, n shumicn e rasteve jan n gjithfar kontradiktash. Prej tij
(Kuranit) do t shmanget ai q do t shmanget Edh dharijat, 8-9, ka pr ta ditur q
kelamisti pr at q thot nuk posedon ndonj dije t sigurt dhe se argumenti i tij nuk
sht i qart, por argumentet e tyra jan njsoj si ato q poeti thot:

Argumente q rrzohen nj nga nj si shishet e xhamit
I merr pr t vrteta por do thyes nj her do t thyhet

Nga njra ana ata e meritojn at q ka thn Shafiu: Gjykimi im pr pasuesit e
ilmul-kelamit sht q t goditen me shapka dhe thupra, pastaj t demaskohen te fiset
dhe familjet e ndryshme dhe t thuhet: Ky sht dnimi i atij q e braktis Kuranin dhe
sunetin dhe merret me dijen e kelamit.
1

Nga ana tjetr nse i vshtron ata me syrin e kaderit, do i gjesh t hutuar dhe nga
shejtani t mashtruar dhe kan pr tu dhimbsur. U sht dhuruar zgjuarsi por jo pastrti,
u sht dhuruar mprehtsi por jo dituri. Iu dhurua dgjimi, shikimi dhe zemra mirpo:
Nuk u bri dobi asgj as dgjimi i tyre, dhe as shikimet e tyre dhe as zemrat e tyre
sepse ata i mohonin ajetet e Allahut dhe i goditi ata ajo me t ciln po talleshin El
ahkaf 26.
Kush sht i ditur pr kto shtje, ka pr tju qartsuar atij mjeshtria, dija dhe

1
Ether sahih. E transmeton Ibn Abdulberri n Xhamiul bejanil ilm (1794), Ebu Nuejm Asfahaniu n
El hiljeh (9/116), Hatib Bagdadiu n Sherefu ashabil hadith (1/78). Ebu Ismail Hereviu n Dhemmul
kelam (708) transmeton prej Shafiut se ai ka thn: Gjykimi im pr kelamistt sht njsoj si gjykimi i
Umerit pr Sebigun.

Fetvaja e Hamas

126


eksperienca e selefit, t cilt ndaluan prej ilmul-kelamit duke e prbuzur at dhe pasuesit
e tij. Ai ka pr ta kuptuar q kush e krkon udhzimin diku tjetr prve Kuranit dhe
sunetit, ka pr tu larguar m shum nga udhzimi.
E lusim Allahun e madh, t na udhzoj n rrugn e drejt, n rrugn e atyre t
cilt i ka begatuar dhe jo n rrugn e atyre mbi t cilt ka rn zemrimi dhe as n
rrugn e t humburve.

Fetvaja e Hamas

127




Prmbajtja

Parathnie ............................................................................................................... 3
Jetshkrim i shkurtr i shejhulislam Ibn Tejmijes .................................................... 6
Paraqitje e shkurtr e fetvas s Hamas. ................................................................ 14
Pyetja q i sht parashtruar Ibn Tejmijes ............................................................... 20
Vlera dhe prparsia e selefit n fe dhe n dije ........................................................ 21
Turbullimi i halefit dhe lkundja e tyre n dijet fetare ............................................ 23
Ajete dhe hadithe q dshmojn pr lartsin e Allahut mbi krijesat e tij ................. 25
Realiteti i thirrjes s kelamistve ............................................................................. 29
Burimi i mendimeve t kelamistve ........................................................................ 33
Librat dhe literatura q dijetart kan hartuar si replik ndaj kelamisve ................. 35
Kapitull rreth bazs prmbledhse n besimin e emrave dhe t cilsive sipas
pasuesve t hadithit .................................................................................................. 37
Medhhebi i selefit sht mes temthilit dhe tatilit ...................................................... 38
Rrymat e t devijuarve n shtjen e emrave dhe t cilsive .................................... 43
1- pasuesit e iluzionit .............................................................................................. 43
2- pasuesit e tavilit .................................................................................................. 44
3- pasuesit e injorimit .............................................................................................. 45
Kuptimet e fjals tavil .......................................................................................... 45
Fjala e Abdulaziz ibn Abdullah Maxheshonit .......................................................... 53
Fjalt e Ebu Hanifes n El fikhul ekber ................................................................ 57
Transmetime t ndryshme nga disa dijetar t hershm rreth pohimit t
lartsimit mbi Arsh ................................................................................................. 60
Fjala e imamit t malikive Muhamed ibn Abdullah ibn Ebi Zemninit ...................... 67
Fjala e shejhut t sufive Mamer ibn Ahmed Asfahaniut ........................................... 72
Fjala e Ebu Bekr Halalit .......................................................................................... 73
Fjala e nxnsit t Xhunejdit Amr ibn Uthman Mekiut ............................................ 74
Fjala e Harith Muhasebiut ....................................................................................... 76
Fetvaja e Hamas

128


Fjala e shejhut t sufive dhe nxnsit t Ebu Hasen Eshariut Ebu Abdullah
Muhamed ibn Hafifit ............................................................................................... 82
Fjala e imamit t Andaluzis Ebu Umer Ibn Abdulberrit ......................................... 97
Disa transmetime t prmendura nga Ebu Bekr Bejhakiu n librin e tij rreth
cilsive q dshmojn pr medhhebin e selefit ........................................................ 98
Fjala e Kadi Ebu Jala Hambeliut ............................................................................. 100
Fjala e Ebu Hasen Eshariut ..................................................................................... 101
Fjala e Ebu Bekr Bakelaniut .................................................................................. 107
Bazat e udhzimit jan urtsia, imani dhe logjika .................................................... 108
Fjala e Ebu Meali Xhuvejniut .................................................................................. 109
Synimi i Ibn Tejmijes n kt prgjigje ................................................................... 110
Mes argumentave t cilsive nuk ka mosprputhje .................................................. 110
Gjasht grupet n shtjet e emrave dhe t cilsive .................................................. 120
Lutja q duhet t bj muslimani n rast pshtjellimi rreth ktyre shtjeve ............. 124
Prmbajtja ............................................................................................................... 127