Nurer UURLU bakanlnda bir kurul tarafndan hazrlanmtr.

ATATRK'N ASKERLKLE LGL KTAPLARI CUMAL ORDUGHI TBYE VE TATBKAT SEYAHAT

Dizgi - Bask - Yaymlayan: Yenign Haber Ajans Basn ve Yaynclk A.. Austos 1998 ATATRK'N ASKERLKLE LGL KTAPLARI CUMAL ORDUGHI TBYE VE TATBKAT SEYAHAT Hazrlayan NURER UURLU C GAZETESNN OKURLARINA ARMAANIDIR.

Atatrk, bir konumasnda ''Ben askerliin her eyden nce sanatkrln severim'' demitir. Onun bu szn en iyi aklayan, dnce ve grlerini en iyi yanstan eseri de hi kukusuz ''Zbit ve Kumandan ile Hasbihal'' adl kitabdr. Atatrk, bu ok tannm eserinde, bu konuda (gnmz Trkesiyle) unlar sylemitir: ''nsanlar nasl ynetilir diye bir daha kendime soruyorum. nsanlar istedii gibi kullanan kuvvet: Fikir ve bu fikirleri kavrayan ve yayan kimselerdir... imdi bizim yneteceimiz insanlarn emelleri, fikirleri, ruhlarnda sakl duygular nedir? Biz, komuta edeceimiz insanlarn hangi emellerini kendimize yanstarak onlarn kalplerini kazanacaz ve onlara gven kazandracaz? Ve onlara moral kuvvetler yaratacak aralar tayin edeceiz... Herhalde askerlerimizin ruhunu kazanmak bizim iin bir grev olduu gibi, nce onlarda bir ruh, bir emel, bir karakter yaratmak da bize dyor.'' Bu szlerinde Atatrk'n baarlarnn dnce yapsn grmek ve anlamak olasdr. nk Atatrk, ynetilecek insanlarn ruhlarnda sakl duygular bilmek, komuta edecei askerlerin gvenlerini kazanmak ve onlarda yeni bir ruh yaratmak konusunda ok ilgi ekici rnekler vermi, davranlar gstermi, tarihsel baarlar sergilemi bir askerdir. Onun bu konudaki dncelerini 1908-1918 yllar arasnda yaymlad ''Takmn Muhabere Talimi'' (1908), ''Cumali Ordugh, Svari, Blk, Alay, Liva Talim ve Manevralar'' (1909), ''Beinci Kolordu Erkn- Harbiye Tbiye ve Tatbikat Seyahat'' (1911), ''Bln Muharebe Talimi'' (1912), ''Zbit ve Kumandan ile Hasbihal'' (1918) adl eser ve evirilerinde, eitli sylev ve demelerinde, ''Byk Nutku''nda grebiliriz. Atatrk, askeri eitim konusundaki dncelerini aklarken, ordu kavram zerinde nemle durmu, orduyu askerin yetitirilmesi, gelitirilmesi iin bir okul olarak grmtr. Ona gre orduya gelen insanlar, ''Milletin evlatlar bir sr gibi deil, anl erefli insanlar olarak an ve erefle ynetilebilir.'' Onun iin Atatrk, nce bir btn olarak orduyu ele alm, komutan, subay, er yetitirmede uygulanacak kurallar kendiliinden i grme yeteneine balam, bu konuda unlar sylemitir: ''Bir orduyu oluturan, genellikle her kii canl bir makinenin canl organlar, paralardr. Bu makineyi ileten, her organ her parasn harekete geiren ara buharla ileyen bir motor deildir. O hareket ettirici ara, ordu makinesini meydana getiren

canl organlarn dimalarndaki kuvvet ve kanlarndaki ruhtur. Bu dimalarda ve bu kanlarda gerekli olan kuvvet ve hzl akm bulunmazsa makine durur ve baka hibir kuvvet onu iletemez.'' Atatrk'e gre eitimde byk grev subaylara dmektedir. Subaylarn ynetmeliklerle (talimnamelerle) belirtilen kurallar askerlere retmeleri, savata nasl davranacaklarn gstermeleri yeterli deildir. Ona gre subay, ayn zamanda bir retmen, bir eitimci olmaldr. Onlardan erlerde var olan insancl ve ulusal duygunun ilenmesi istenmelidir. Bu konuda Atatrk, unlar sylemitir: ''Kla yalnz bir sava renme yeri deildir, ayn zamanda bir kltr gelitirme, bir sanat edinme yeri de olmaldr.'' Atatrk, subay yetitirilmesi iin Harp Okulu'nda verilen eitimi yeterli bulmakla birlikte, ''diploma alan gen temene kaplarn aan askeri birlik, ancak blktr, o da yeni bir eitim aamasndan baka bir ey deildir.'' Atatrk, subay iin okul ile kta hizmeti arasndaki eitim ayrln da belirterek unlar sylemitir: ''Bence gerek feyiz verilebilecek asl okul ktadr.'' Atatrk, askerlik hayatnda her subaya komutanlk yolunun ak olduunu, ancak bu yolun her aamasnda eylemin askerlik bilgisinden stn olduunu belirtmi ve unlar sylemitir: ''Talimnameler, nizamnameler maddelerini sadece okumu ve bellemi bulunmak subaylar komutan yapmaya hibir zaman yeterli ve garantili deildir... Bu bilgilerin insan sanatkr yaptna, yapacana kani olmak elbette gaflet olur. Hatta bu usul ve kurallar uygulamak suretiyle, az ok uram olmak bir ordu iin olumlu sonuca ulamaya yarayamaz... Savata yle durumlar meydana gelir ki, bunlar zerine genel grler bile ne srmek mmkn deildir... Halbuki komutanlar, her hal ve andaki duruma kar gereken tedbirleri duraklamadan ve hzla olmak zorundadrlar.'' Atatrk'e gre komutan, ordunun ''dinamii, kalbi ve iradesi''dir. nk dnen, duyan, grev ve emir veren odur. Bir ordu, gl bir komutanla zafer kazanr. Onun iin komutanda pek ok stn nitelik aranr. Ondan bilgili, cesur, soukkanl, uzak grl olmas, yksek bir sorumluluk duygusu tamas istenir. Btn bunlarn stnde de kiisel giriime yatkn bir insan olmas beklenir. Atatrk'e gre btn bu zellik ve nitelik, komutann emir verme yetkisiyle ilgilidir. nk komutan, emir verendir. Komutann bu konuda en kk bir hatas, savata binlerce insann lmne yol aabilir. Bu nedenle ''Komutan, emir vermi olmak iin emir vermemelidir. Verilecek emirler, gerekli ve uygulanabilecek nitelikte olmaldr.'' Komutann bunu kestirmesinin

en nemli ls de ''emir verirken, kendisini o emri uygulayacak olann yerine koymal ve emri nasl yerine getireceini dnmeli ve bilmelidir.'' Atatrk'e gre ''emir vermek'', zm istenen bir sorunun ortasdr. Emirden nce bu sorunun, bir hazrlk aamas, emir verildikten sonra da bir izleme aamas vardr. Hazrlk aamas, sorunun inceleme ve aratrma evresidir. Atatrk buna ''fikri hazrlk safhas'' demi ve nemini de yle aklamtr: ''Fikir hazrlklar seferberlikte davul zurna ile asker toplamaya benzemez. Bu ite sabrla almak gerekir.'' Atatrk, daha sonra bu szlerine u dncesini de eklemitir: ''Verilen kararn isabetine kani olmak iin durumu btn cephelerinden incelemek gerekir. Uygulamaya baladktan sonra keke meseleyi baka taraftan da tetkik etmi olsa idim, belki baka bir kar yol bulurdum. Belki de kanlar dkmeye, canlar yakmaya varacak tedbirlere gerek kalmazd, teredddne dmemelidir. nk byle bir tereddt karar verenin vicdannda o kadar kanayan bir nokta halinde kalr ki, fikrinin doruluundan phe eder. Bu pheler, bu kalp ikenceleri, karar sahibini kendisine olmasa bile akl sahiplerince yle tenkit edilirse, bu da bir zaaftr.'' Atatrk'e gre bir emrin verilmesinde komutan iin olduu kadar, o emrinin yerine getirilmesinde komuta edilenler iin de ''teebbs ve cesaret'' yalnz gerekli deil ok gereklidir. nk byk kk her birliin stnden hibir emir ve hibir fikir almad durumlar karsnda dnerek kendiliklerinden i grmeleri gerekir. Atatrk bunu ''inisiyatif'' olarak nitelendirmektedir. Atatrk, savata komutandan ve herkesten istenilen cesaretin de tek bana deil, baka elemanlarla birlikte ve onlarla dengeli olarak gz nnde tutulmasndan yanadr. Ona gre tehlikeyi aramak, bu dnyann tesinde bir mkfat iin lme atlma da cesarettir. Fakat ulusal bir ordudan beklenen bundan daha ayrntldr. Cesaret, ulusal bir ama iin grevin emrettii yerde tehlikeyi yok saymaktr. Savata olsun, savunmada olsun, askerlik bilim ve sanatnn amac zafere ulamaktr. Atatrk'e gre zafer, anlam ok geni ve derin bir szcktr. Komutanlarn ryas, savaan ordularn sevgilisi, bu ordular bekleyen uluslarn mit ve gelecek iin hayat dolu sevinlerini kapsar. Zamanla da tarihin mal olur. Askerlik bakmndan zafer ortak bir eserdir. Bakomutanndan ere kadar, orduyu oluturan her bireyin zaferde pay vardr. Bununla birlikte, zaferin gerek yaratcs, silahl kuvvetlerin btn ynetimini zerine alm olan bakomutandr. Atatrk'te ''zafer'' szcnn temelinde ''irade ve akl'' yer almtr.

O, bu konuda da unlar sylemitir: ''Hibir zafer gaye deildir. Zafer ancak kendisinden daha byk bir gaye elde etmek iin belli bal bir aratr. Gaye fikirdir; zafer fikrin gereklemesine hizmet nispetinde deer ifade eder. Bir fikrin gereklemesine dayanmayan zafer yaamaz. O bo bir gayrettir.'' Atatrk'n bu szlerinde, zaferin ve onu yaratan gcn anlam belirmektedir. Bu anlam, bu g, ''fikir''dir. Tarih, Atatrk'n bu szlerini dorulayan saysz rneklerle doludur. Fikir ve dnce, Atatrk'n btn tutum ve davranlarna egemen olmutur. Atatrk'n bir de ''byk fikir'' olarak adlandrd lks vardr ki, onu daha 1914 ylnda yle anlatmtr: ''Benim ihtiraslarm var: Hem de pek byktr. Fakat bu ihtiraslar yksek mevkilere gemek ve ok paralar kazanmak gibi adi emellere ilikin deildir. Ben bu emellerin gereklemesini, yurduna byk yararlar dokunacak, bunu yararlkla yerine getirilmi bir grevin canl i rahatln verecek baarsnda aryorum. Btn hayatmn ilkesi bu olmutur. Ona gen yamda sahip oldum ve son nefesime kadar onu korumaktan geri kalmayacam.'' Bu szler, Atatrk'n baarlarnn gizini anlamak iin bize k tutacak niteliktedir. nk bu szler, onun kendisiyle yapm olduu bir szlemedir. Olanaksz yapmak, Atatrk iin meslek durumuna gelmitir. . Atatrk'n askerlikle ilgili ikinci nemli eseri, ''Zbit ve kumandan ile Hasbihal''den nce, kolaas (kdemli yzba) iken yazd, nsznde ''Asker hediyesi, asker olanlarca makbule geer'' dedii ve 1909 ylnda Selanik'te yaymlad, iinde yedi tane krokinin de yer ald, ''Cumali Ordugh, Svari, Blk, Alay, Liva Talim ve Manevralar'' adl kitaptr. Eser, Atatrk'n Kprl-tip yolu zerinde ve Kprl'nn 10 mil kuzeydousundaki Cumali Ordugh'nn 16-26 Austos 1909 tarihleri arasnda ''svari livas talim ve manevralar'' srasnda tuttuu notlar, gzlemleri, aklamalar ve kumandanlarn yaptklar eletirileri ierir. Notlar, 17 Austos 1909 pazartesi gn Erknharbiye Kaymakam (Yarbay) Hasan Tosun Bey kumandasndaki iki svari blnn talime kmasyla balar: "Talime saat 11.30'da kld. (S.Y. 15 ile birlikte, (kumandan) Erknharbiye Kaymakam Hasan Tosun Bey, kuvveti, 2 dizili blk). Talimin birinci blmnde (sre 1 saat); blkler ayr ayr blk talimi yaptlar. Alay Kumandan, Blk Kumandanlarna zellikle (drt nala sava dzenine gemek, hcum

ve takip harektnn talim edilmesini) tavsiye ettiler.'' Kitap, Temen Kemal Efendi'nin hareketle ilgili verdii u bilgilerle son bulur: ''Amacm, dmann asl byk ksmn tutmaktr. Svarisiyle hi megul olmak istemem. nk svarinin geip gitmesi o kadar nemli deildir. Fakat byk bir ksm bir an nce Kprl'deki kuvvetlerine katlrsa meydan savann belki rengini deitirir. imdi ben u tepenin gerisinde duracam. Dman elbette asl yoldan ayrlacaktr. nk bu yol bizim topunun etkisi altndadr. Turfall ve Karaosmanl kylerinin dousundan dolamaya kalkacaktr. Ben yaya savala onun az ok uzaklamasn salam olacam. zerime svarisi gelirse yine yle hareket ederim. nk grdm, onun da kuvveti ok deil, iki blktr. Hatta burada mahvolmak kesin olsa bile benim amacm buna raz olmaktr. Ben, bir blk mahvolacam, fakat bu hareketimle asl meydan savan yapacak kuvvetlerimizin geiine yardm etmi olacam. Bizim mfreze kumandan da, sanrm kuvvetin azlna bakmakszn, o da bu dman zerine atlacaktr.'' Atatrk, Temen Kemal Efendi'nin verdii bu bilgilerle ilgili olarak notlarna unlar yazmtr: ''Genel olarak Kemal Efendi'nin grleri benim memnuniyetimi mucip oldu. Orada kendisine bir ey sylememitim. imdi burada, bu son satrda, kendisine teekkr ederim.'' . Atatrk'n askerlikle ilgili nc kitab, 1911 ylnda Selanik'te yaymlad ''Beinci Kolordu Erknharbiye Tabiye ve Tatbikat Seyahati'' adl eseridir. Kitap zerinde Mustafa Kemal'in imzas yoktur; fakat Atatrk'n yakn arkada eski Nafia Vekili (Bayndrlk Bakan) ve Bykeli Behi Erkin, Prof. Dr. A. Afetinan'a armaan ettii kitabn zerine, eserin Mustafa Kemal'in olduunu yazmtr. Kitap, Beinci Kolordu Kumandan Ferik (Korgeneral) Hasan Tahsin Paa ile ayn kolordunun kolaas Mustafa Kemal Bey, Kk Zbit Mektebi Kumandan Yzba Mehmet Nuri Bey ve Erknharbiye Yzbas Sabit Bey'in gzetim ve denetiminde, Mfreze Kumandan Binba Hasan Askeri Bey kumandasndaki mavi birliklerle Mfreze Kumandan Kolaas Hikmet Efendi kumandasndaki krmz birliklerin tatbikatn ierir. Kitabn iinde ayrca drt harita da yer almtr.

. Trk Silahl Kuvvetleri'ni ok iyi tanyan ve bilen Atatrk'e gre ordunun grevi, vatan inemek isteyen dmana kar ayaa kalkmaktr. Bu kalk, elbette yerinde durmak iin deil, dmana atlmak iin olursa kalklm olduuna deer. nk Atatrk'e gre Trk ordusu, ''Btn milletin gsn gven, gurur duygularyla kabartan bir addr... Ordumuz, Trk birliinin, Trk kudret ve kabiliyetinin, Trk vatannn eliklemi bir ifadesidir.'' Atatrk'e gre Trk ordusu, ''Millet ve kahraman ocuklarndan meydana gelen bu ordu, o derecede birbiriyle kaynamtr ki, dnyada ve tarihte bunun rnei ok enderdir.'' nk bu ordu, ''nsanca ve bamsz yaamaktan baka amac olmayan milletle ayn lkye sahip olmaktan gurur duyan ve yalnz onun emrinde ve sadk z evlatlarndan olumu saygdeer ve kuvvetli bir topluluktur.'' Atatrk, bu orduyu oluturan Trk askeri iin de unlar sylemitir: ''Dnyann hibir ordusunda yrei seninkinden daha temiz, daha salam bir askere rastlanmamtr. Her zaferin mayas sendedir. Her zaferin en byk pay senindir.'' Mustafa Kemal, Zbit ve Kumandan ile Hasbihal, Cumhuriyet'in Kltr Hizmeti Dizisi, stanbul 1998. Atatrk'n Sylev ve Demeleri, Trk nklap Tarihi Enstits Yaynlar, Ankara 1959. Atatrk Konferanslar 1969, 1970, 1971, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara. Ord. Prof. Dr. Enver Ziya Karal, Atatrk ve Devrim (Konferanslar ve Makaleler) 1935-1978, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara 1980. Atatrklk, Atatrk Dnce Sistemi, Milli Eitim Basmevi, stanbul 1984.

CUMAL ORDUGHI

Svari: Blk, Alay, Liva Talim ve Manevralar Yedi Adet Kroki

Nuri Bey'ler meyannda ben de bulunuyordum; 26 Austos'a kadar orada kaldm. Bizde tlim ve tatbikat maksadyla bir svari livasnn itima senelerdenberi grlmedi. Erknharbiye Reisinin, ordu kumandanlarnn manevra meydanlarnda sbat- vcud etmeleri de imdiye kadar vki olmam gibidir. (Cumali Ordugh) mtehassir olduumuz hayat- askeriyenin mebdei gibi telkki edilebileceinden; orada geirdiim on gnlk hayatn hatras olmak zere tutuum baz notlar silah arkadalarma hediye etmek istedim. Asker hediyesi, asker olanlarca makbule geer. Erknharbiye Kolaas M. KEMAL

Erknharbiye Kolaalarndan MUSTAFA KEMAL

17 Austos 1325 (1909) Pazartesi Talime 11.30'da kld. (S. Y 15 ile beraber, (Kumandan) Erknharbiye Kaymakam Hasan Tosun Bey, kuveti, 2 mrettep blk). Talimin birinci devrinde (mddet 1 saat); Blkler ayr ayr blk talimi icra ettiler. Alay kumandan, blk kumandanlarna bilhassa (Drt nalla safharba (sava dzenine) gemek, hcum ve takip harektnn talim edilmesini) tavsiye etti. Bu devirde, alay kumandan, blk kumandanlarna tideki mesaili (gelecekteki sorunlar) verdi: Mesele-1 (Kroki No: 1) (Bl, cephesi imale mteveccih (ynelmi) olmak zere (Ke noktasnda) takmla kol nizamnda duran yzba Mustafa Kmil Efendiye): Blnz, (Sarhamzal) zerinden ricat eden (geri ekilen) bir ktann dmdar (art) mfrezesine mensuptur. Dmdar piyadesi u grdnz srtta (Y), yolun imal (kuzey) ve cenubundaki (gneyindeki) tarlalar arasndaki mevzide bulunuyor. Dman piyadesi yol istikametince 400 metreye kadar yaklat. Bizim piyademiz fevkalade telefata duar oldu. Kuvvei maneviyesi sarsld; yerinde sebat edemeyecek (duramayacak) bir hale geldi.

Selnik 1325 BR K SZ (Cumali Ordugh), (Kprl-tip) caddesi zerinde ve Kprl'nn 10 kilometre arkimalisindeki Cumali ve Karacal kariyeleri kurbunde idi. Mezkr Ordughta Kprl'den gelen On beinci ve tip'ten gelen On altnc svari alaylarndan; nc svari frkas kumandan Mirliva Suphi Paa Hazretlerinin taht- kumandalarndan teekkl eden bir svari livas -tlim ve manevra maksadyla- itima etmiti. Mezkr livann tlimlerini tefti etmek zere 16 Austos 1325 (1909) Pazar gn Cumali ordughna azimet eden Ordu Erknharbiye Binbas Bahattin ve Erknharbiye Kolaas Sami ve Mmtaz Yzba

Dmdar mfrezesi kumandan blnz daha evvel piyade avc hattnn sol cenah gerisine, dere iinde u grdnz (eliyle iaret ederek) mahalle (K) celbetmiti. Yamur sebebiyle yol ''ve bilhassa Karacal kynn garp mahrecindeki (kndaki) kpr, bozulmu olduu iin'' ricat eden ktann yry taahhura urad (arabalar). Bu ktaya on dakika kadar zaman kazandrmak maksadyla dmdar mfrezesi kumandan size u emri gnderdi: ''Bizim piyade avc hattnn aralklarndan geerek dmana hcum et! Ben piyade mevziinin sa cenahndaym.'' htar - Blk bu emri ald noktadan (K) meselede bulunduu kabul edilen noktaya kadar (K) mestren (gizli) gidecektir. Kmil Efendi takmla kol nizamnda duran bln drderle kol nizamna geirdi ve hafif bir hatt itimadan dere iine indirdi. Derenin garp (bat) yamacn takip etti. Bu esnada bln takmla kol nizamna geirdi. Bu suretle emrolunan mahalle (K) gitti. Bu noktadan sonra drderle kol nizamnda olarak piyade avc hattnn gerisine kadar dereden ilerledi. Orada bl sola safharba geirdi ve dman zerine hcum ettirdi. Alay Kumandannn Tenkidi: Blk Kumandan dmdar mfrezesi kumandannn emrini alr almaz; bl ikierle kolda (nk dereden tamamyla istifade ancak bu nizamda olabilirdi) avc hattnn gerisine kadar, dere iinden, sratli ile getirmesini ve kendisinin avc hattnn sa cenahnda bulunan dmdar mfrezesi kumandannn yanna gideceini mlzmeveline (stemene) syler ve kendisi drt nalla mfreze kumandannn yanna gider. Oradan ileriye araziyi ve vaziyeti ve bln nereden hcuma geireceini yakndan tetkik eder. Ve svarinin hcumu esnasnda piyadenin ate kesmesini veyahut geri ekilmesini mfreze Kumandan ile kararlatrr. Bu esnada bl de gelmi bulunacaktr; hemen bln safharbe geirir. (Lakin takm kumandanlarna; ikilerin sola arkndan sonra birbirlerine yanamamalarn ihtar eder) ve hcuma kalkacan mfreze kumandanna (iaretle) bildirir. Bu suretle avcnn hattnn aralklarndan geerek drt nalla ve btn kuvvetiyle hcuma kalkar. Burada atl ihtiyat filan brakmaya lzum yoktur. Btn kuvvetiyle ate zerine atlmak, onu artp matlup (istenilen) zaman kazanmak muvafktr.

Mesele-2, (Kroki No: 2) (Yzba Arif Beye): Kprl'den Cumali istikametinde yryen bir mfreze u srtlar (A) elde bulundurmak istiyor. Mezkr mfrezeye merbut (bal) olup mstakil olarak ileri srlm olan blnz tutulmas matlup srtlarn 2 kilometre kadar garbna geldii zaman ileri gnderilmiz olan keif kollarndan ald rapordan: Sarhamzal'dan ilerlemekte olan dman mfrezesinin re'siyle Karacal'nn 3 kilometre kadar cenubuarkisine vasl olduunu anlad. Vazife - Svari blk kumandan neye karar verir? Bu karar alay kumandan bizzat izah etti ki, sratliyle ileri yrye devam... nk mezkr srtlar elde bulundurmak iin behemehal bu srt zerinde kalmak hatra gelmemelidir. Zaman ve dman msaade ettike daima ileri atlmal, dman ne kadar uzaktan karlar ve tevkife muvaffak olursak bu vazifeyi o derece daha muvaffakiyetli ifa etmi oluruz. Svari bl (L L') deresinin 500 metre kadar garbna geldii zaman dman ucunun Karacal'nn arkicenubisine takarrub ettiini (yaklatn) keif kolundan gelen bir nefer haber veriyor. Vazife - Blk kumandan neye karar verir ve ne tertibat (nlem) alr? Blk kumandan Arif Bey, ilerlemekte olan dman yayacengile tevkife karar verdi. (Alay kumandannn ikaz zerine) bl mlzmevele (stemene) terk edip kendisi, igal edecei mevzii kararlatrmak zere drt nalla ileri hareket etti. (L L') deresinin arkndaki srt tutmay mnasip grd ve C' noktasna gelmi olan bl safharb nizamnda durdurdu ve btn bl yayaceng iin yere indirdi. Yere inen avclar bizzat ileri sevk etti. Alay Kumandannn Tenkidi: Blk Kumandannn igal ettii srt muvafktr (uygundur). Zira: Dman Cumali ve Karacal'dan ve Karacal'nn cenubunda uzak mesafeden almaya ve yaylmaya mecbur etmek ve bln hayvanlarn mevziin gerisindeki derede mestur (gizli) ve mahfuz bulundurmak mmkndr. Zaman da bu mevzii tutmaya msaittir. Ancak blk kumandan bl mevziin gerisindeki dereye kadar

gtrp orada yere indirmeliydi. Hayvanlarn yannda kalan zabit, avc hatt gelirken hayvanlar ileri sevk etmek istedi. Hayvanlar ileri srerek avclara muavenet (yardm) etmek pek mnasiptir. Fakat burada zabit yayacengi yapldna nazaran hayvanatn yannda pek az efrat vardr. Bunlar btn bln hayvanatn ileri sremezler. Blk kumandan, sa, sol cenahlarna at'l keaflar (keifkolu) gnderdi. Pek doru hareket etti; lakin yayaceng eden avc hattnn dahi cenahlarna piyadeden keaf karmalyd. Talimin birinci devri bu mesele ile hitap (son) buldu. Blkler istirahat ettirildi. Bu esnada Frka Kumandan ve Erknharbiye Reisi, alayn bulunduu yere geldiler. Talimin kinci Devri: Bu devirde alay kumandan iki bl birletirdi ve alay talimi yaptrd. (Safharbnizamnda muhtelif yrylerle ileri hareket; safharb nizamndan takmlarn sola arkyla takmla kol; takmla koldan kol bann sola arkndan sonra itima koluna gemek, itima kolundan safharba gemek...) Bu esnada Ordu Erknharbiye Reisi Paa'nn teklifi zerine svari frkas kumandan, alay kumandanna tideki (gelecekteki) meseleyi verdi: Mesele-3 (Kroki No: 3) Kuvvetli bir mfreze (1 Piyade Alay, 2 Batarya, 2 Blk Svari) (Kprl-tip) istikametinde yrmektedir. Mezkr mfrezenin vazifesi, tip'ten Kprl zerine yrmekte olduu haber alnan bir dmann ileri hareketini men etmektir (engel olmaktr). Alaynz (2. S Ke) mstakil (bamsz) olarak ileri gnderilmitir. Alay, ucuyla (Karacal) ya geldii zaman dmann 2 blk kadar svarisinin re'siyle Sarhamzal'y getii keif kolu raporundan anlalmtr. Vazife - Svari alay kumandanlarnn sureti hareketi: (evvelce alnm olmas lazm gelen emniyet tertibat ve istikaf hususat buradan icra edilecektir). Mesele verildii zaman Alay B'de bulunuyordu. Alay kumandan derhal batan birinci blk kumandanndan bir avu kumandasnda 4 atl istedi. Bunlar bir numaral kk zabit keif kolu olmak zere (Cumali-Sarhamzal) istikametinden hareket ettirdi.

Bundan sonra birinci bln birinci takmn pitar (nc) olarak (Karacali) ve (Cumal) kylerinin garbndan hareket ettirdi. Kendisi de ksm- kllinin banda olarak 600 metreden pitar takip etti. Pitar (nc) Kumandan uphi Efendi 500 metre ilerisine bir u kard ve takmn kumandasna bir avuu tevkil (vekil) etti. Suphi Efendi pitar takm tarafndan Cumaali ve Karacal'y taharri ettirdikten (aratrttktan) sonra ula Cumal'nn arkimalisindeki tepeye hareket etti. (Ta) Alay kumandan ksm- klli ile (Karacal) ya vasl olunduu anda takmla kol nizamna geti ve pitara yaklat. (Ta) tepesine kan u kumandan Cumal'nn arkndaki srtlarda iki blk dman svarisi grd ve derhal kendisi bulunduu noktadan tarassuda (gzlemeye) devam edip yanndaki neferlerden biriyle alay kumandanna haber gnderdi. Haber getiren nefer eliyle gstererek: (u srtlarn gerisinde bir blk dman svarisi duruyor) dedi. Alay kumandan nefere ''Yalnz bir blk m?'' diye sorduktan sonra, nefer: ''Bir blk daha var efendim!'' dedi. Alay kumandan neferi istivap etmekle (syletmekle) beraber drt nala ucun bulunduu srta kt. Buradan kendisi de dman grd. Bu esnada pitar takm kumandan pitarlk vazifesinin hitam (son) bulduunu takdir ederek kendiliinden, takm kolu nizamnda ilerleyen blklerin bana dahil oldu. Yalnz u oradan itibaren arazi keaf (kefi) halini ald. Uc'un bulunduu tepenin 40 metre kadar arkna (Sa) ekilmi olan keif kolu geriye malumat (bilgi) vermekle beraber oradan tarassuda devam ediyordu. Alay kumandan dmann tamamen iki blkten ibaret olduunu ve hibir hareket yapmamakta bulunduunu grd. Bunun zerine Cumal'nn imal kenar hizasn gemi olan blklerine evvela: Kolba ile yarm saa ark ettirdi. (Krokiye bakn) ve badehu (sonra) durmakta olan dman zerine hcuma karar vererek, dman istikametinde ve fakat dman nazarndan mestur (gizli) olarak, safharba geti. ''Lakin bu esnada dmann mtereddit bir surette safharba getiini ve cephesi tamamen sa noktasna mteveccih (ynelmi) bulunduunu ve henz kendisinin dman tarafndan grlmediini gren alay kumandan, arazi ve dmann halinden istifade ederek, hcumunu dmann sol yanna tevcih etmeye karar verdi.'' Ve tekrar takmlarla saa ark ederek Cumal'nn arkimali hizasna kadar (krokiye bakn) geldikten sonra takmlarla sola ark

ederek safharbnizamna geti. Ve hafif bir meyilden birdenbire karak, 400 metreye kadar yan cephede olarak takarrubetmi (yanam) olan dman blkleri zerine atlmtr. Dman svari blkleri takmlarla yarm sola arkederek cephesini tashihe kyam etmi (iyiletirmeye kalkm) ve fakat bu esnada msademe (atma) vaki olmutu. Alay kumandannn hareket ve tedabiri (nlemler) hakknda serdeyledii mtalat bervehiti (aada olduu gibi) idi: ''Dmann iki blk svarisinin (Sarhamzal)dan getiini haber aldm zaman (u)un (Karacal) ya vasl olmutu. Keif kolunun, haberi isal edinceye kadar geen zaman da dnerek herhalde dman blklerinin pek ziyade takarrubetmi (yanam) bulunduunu ve pek ok zaman gemeden dmanla kar karya geleceimizi anladm. Bunun iin derhal blkleri takm kolu nizamna geirip emniyet kademelerinden dolay braklan mesafat hemen katettim. Ve bittercih kylerin garbndan hareket etim, nk burada arazi benim iin msait idi. Dman grdkten sonra icap eden manevray istediim gibi icraya muktedir olabilirdim. Bu kyler, beni bir dereceye kadar dmann nazarndan setretmekle beraber, dman bu kyleri ineyerek zerime atlamazd. Kylerin arkndan giden yolu takip etmeyi hi dnmedim; zira orasda iki bln hat amasna msait olmakla beraber dmanla birdenbir, burun buruna gelmek ve dmann tamamen kuvvetini ve tertibatn takdire zaman bulamadan mecburi bir harekette bulunmak ihtimali vard. Takip ettiim istikametin en byk faydas dman sa yanma almakt. Dman bizzat grdkten sonra safharba getim; lakin dmann ald vaziyete ve arazinin haline dikkat ederek bu vaziyette dmanla hcumu kabul etmeyi mnasip (uygun) grmedim. Arazi ve zamann tebdil-i vaziyete msait olduunu grdm ve derhal grdnz harekat ihtiyar ettim, ki bu tarz- harekette neticenin daha emin olaca itikadndaym (inancndaym).'' Mukabil taraf hakknda malumat: Erknharbiye Reisi Paa: Svari 15'inci alay Kumandanna mesele verildikten sonra, S.Y. 16 Kumandan Kaymakam Muhlis Bey'in (Cumal) ile (Karahamzal) arasnda talim ile itigal etmekte olduunu bildiini ve mezkr (ad geen) alay da mukabil taraf olarak hareket

ettirmenin faydal olacan dnerek Ordugh istikametinde uzaklam olan Svari Frkas Kumandanna, Y. 16 Alay Kumandanna, bildirmek ve tideki (gelecekteki) meseleyi sylemek zere, beni gnderdi. (Fakat Frka Kumandanndan evvel) Frka Erknharbiye Reisini bulabildiim iin tebligat mirimum aileyhe olmutur. ''Vaziyeti umumiye evvelkine mabih (benzer) S.Y. 16 Kprl istikametinde ilerleyen bir mfrezenin pitar svarisinin dman hakknda (Sarhamzal) da ald malumat: sunuf-u selseden mrekkep (nc snftan oluan) bir mfreze ilerliyor. Svarisi (2: S Ke) re'siyli Karaosmanl hizasnda. S.Y. 16 Kumandanna ordughnn imaliarkisindeki srtlara mlki olduumuz (vardmz) zaman mirimumaileyhe mesele, henz tebli edilmi olduu iin, kendisi meselenin tebli edildii ilk vaziyete gre icap eden keif kollarn karmakla megul idi. Erknharbiye Reisi Paa'nn emriyle kar tarafn o anda bulunduu vaziyet hakknda kendilerine mensup (bal) bir keif kolu sfatyla malumat (bilgi) vermek zere alay kumandannn yanna gittim: (Dmann iki blk svarisi u srtn (Se) arkasnda takmla kol nizamnda ark istikametinde yryor) dedim. Bu haber zerine alay kumandan gsterilen istikamette safharba geip hcuma karar verdi: ki bundan sonraki hareket yukarda da tafsil edildi (akland). Alay kumandan hcum iin iki blkten ibaret olan alayn safharba geirdii zaman kar taraf svarisini bizzat grmemiti. Mesafe pek uzak olmamakla beraber arazinin teekklt ryete (gre) mni idi. Zamann darlndan dolay arazi ve yan keafatlar da ifay-vazifeye balayamam olduklarndan kar taraf svarisinin icra eyledii manevradan haberdar olunamamt. Tarafeyn (iki taraf) svarisi 100 metreye kadar yekdierine, hcum drtnal ile, takarrbettikten sonra her iki taraf kendi dahillerinde vuru ve drt ve karmay taklit ettiler ve meseleye htime (son) verildi. Tenkit: Tenkit iin itima eden iki alay zbitanna; evvela frka kumandan icap eden mtalaat ve svari snfna ait baz izahat dermeyan etti. Bundan sonra Ordu Erknharbiye Reisi, tarafeynin vaziyetini izah etti ve Y. 15'inci Svari Alay'nn hareketini muvafk (uygun) buldu. S.Y. 16'nc Alay'n hareketindeki taahhur esbabn zikretti ve vaktiyle

meselinin yerine isal edilemeyii tertibat ve tedabir ittihazna msait zamann kalmay... ilh. Erknharbiye Reisi bu vesile ile S.Y. 15'inci alayn bugnk blk ve alay talimleri hakkndaki memnuniyetini ve yarn da Y 16'nc alayn talimlerini seyredeceini ve ayn zamanda kk bir mesele de vereceini beyan etti. Ayn gne ait birka satr: Saat 8'de, Frka Erknharbiye Reisi'nin kk zabitan muayenesi; S.Y. 16'nn ve 4 ve 5'inci blklerinin kk zabitan blk kumandanlar (rfan ve Sadk) efendilerin kumandalar altnda olarak Erknharbiye Reisi Bey'in emrettii mahalle geldiler. Blk kumandanlar, blklerinin kk zabitanna ne retmi iseler onlar soruyorlard. Svarinin vezaif-i hazariye ve seferiyesine, atl ve yaya muharebeye, vezaif-i diniye ve vataniyeye; memleketlerine avdetlerindeki vezaife, acemi efradn muvasalatlarnda onlara ilk edilecek tavr ve muameleye ait umumiyetle verilen cevaplar ayan- memnuniyet idi. rfan Efendi'nin sorduu suallerden pek esasl bir surette tedrisatta bulunduu istihra olunuyordu. S - Svarinin ka silah vardr? C - 3: at, klc, tfei. S - Bunlardan hangisi birinci derecede ehemmiyetlidir? C - At. nk, svari atnn srati sayesinde dman kefeder. S - Svari iin muharebe etmek mi, yoksa mmkn olduka muharebeden ekinip dman ekip dman kefetmek mi muvafktr? C - Kefetmek efendim. nk muharebeye tutuursa keif geri kalr. 18 Austos 1325 Sal Bugn, Erknharbiye Reisi'nin bir gn evvel itasn (vermeyi) vaat ettii meselenin tatbikiyle iktifa olunmutur. Talime sabah saat 11.30'da kld. 2.30'a kadar devam edildi. Erknharbiye Reisi Paa, pazartesi gn akam zeri nezdine gelen Frka Erknharbiye Reisi'ne; Svari Frkas Kumandan Suphi Paa'ya verilmek zere atideki meseleyi verdi: Mesele-4, (Kroki No: 4)

''Bir ark kuvveti 17 Austos gn akam tip'i igal etmi ve mstakillen ileri sevkettii bir svari livas da bu gece (Sarhamzal)'ya vasl olmu ve orada ky ordughnda kalmtr. 17-18 Austos gecesi saat 2'de Svari Liva Kumandan tideki emri ald: ''Kprl'de dmann pek zayf kuvvetleri bulunuyor. (te malumat Svari Liva Kumandannca da mevcuttur). ark kuvveti Kprl zerine yryecektir. Svari livas daha evvel Kprl'y igal ve imendifer istasyonunu elde edecektir.'' Not: (Reis Paa Frka Erknharbiye Reisi'ne ifahen sylemitir). Nokta-i azimet (gidilecek adeta) Karacal'nn cenubugarbi mahreci olacaktr. Karaosmanl'nn imalinde Karacal'nn 2-3 kilometre kadar garbndaki srtlarda bir piyade bl ile iki svari bl iare etmek (geici) zere icap eden istihzaratta (hazrlklarda) bulunulacak ve yarn livann hareketinden evvel bu ie memur olanlar sevkedilip orada mnasip bir mevzide bir piyade bl ve mezkr bln sa cenah (taraf) gerisinde iki svari bl gsterilecektir. Yarn itimai (toplanma) mahallinde mezkr (ad geen) tertibatn icra edildii ve blklerin ne ile irae edilmi bulunduu bildirilecektir. Svari Livasna Svari Frka Kumandan bizzat kumanda edecektir. Svari Frkas Kumandan 17-18 Austos gecesi meseleyi aldktan sonra Liva Kumandan sfatyla alaylara tideki emri vermitir: Liva Emri (No: 1) ''Liva yarn 11.30'da Cumal'nn arknda, cephesi Kprl'ye mteveccih (ynelik) olmak zere, itima hattnizamnda itima edecek ve yrye amade (hazr) bulunacaktr. leri karakollar evvela yerlerinde kalacak, badehu (daha sonra) yry koluna iltihak edeceklerdir (katlacaklardr).'' 18 Austos gn sabah 11.30'da Livay, itima emrinde mezkr olduu vehile itima mahallinde bulduk. Liva Kumandan Alay Kumandanlarn yanna celbetti ve tideki yry emrini ifahen verdi: ''1- Kprl'de dmann zayf kuvvetleri bulunuyor. 2- ark kuvveti bugn tip'ten Kprl'ye hareket edecektir. 3- Liva, frkann muvasalatna (varna) kadar Kprl'y igal ve imendifer istasyonunu elde etmek zere Karaosmanl zerinden asl

(tip, Kprl) caddesine muvazi (paralel) olan yoldan hareket edecektir. 4- 16'nc Alay pitar olacak. (mevcudu dn (az) olduu iin alay tefrik edilmemitir (ayrlmamtr). Ve Kprl istikametinde istikaf icra ettirecektir. dier alay ksm- kllidir. 5- Ben ksm-, kllinin (byk ksmn) banda hareket edeceim. (Arlklar gayri mevcut kabul edilmitir). Emir alan alay kumandanlar, alaylarnn yanlarna dndler. (Liva Kumandan pitar Alay Kumandanna, sureti hareketine dair, ayrca baz izahatta da bulundular). Pitar kumandannn; yanna ard blk kumandanlarna, verdii emrin meli (anlam) udur: ''Mmtaz Yzba rfan Efendi'nin bl (nc Blk) mstakil olarak Kprl'ye hareket edecek, icap eden keif kollarn karacak ve mmkn olursa imendifer istasyonunu elde edecek, Birinci Blk pitar olacak!'' Bu emir icra olundu ve pitar alay yrye balad. Dier alay kumandan, yzbalar yanna ard ve onlara vaziyeti icab vehile anlatt. Ve hareket iin Liva Kumandannn emrine intizar etti (bekledi). Erknharbiye Reisi Paa'nn bu meseleyi vermekteki maksad: Meselede verilen malumata nazaran Liva iin bir itima mahalli intihabettirmek, Liva'y orada itima halinde grmek ve bunun iin akamdan verilecek emirle ittihaz olunacak tedabiri ve Liva'nn ileri yry iin hangi yolun intihap olunacan anlamak ve yry emrini iitmek ve yry tertibatn grmek ve emniyet tertibatyla yryen bir Liva'nn zbitan tarafndan grlmesini temin etmek idi. Binaenaleyh Liva yrye dahil olduktan sonra meseleye hitam (son) bulmu nazaryla baklabilirdi. . Fakat Erknharbiye Reisi Paa, Liva'nn manevra ve muharebesinin yaplmasn da arzu ettikleri iin Liva Kumandanna tideki vaziyeti bildirdi: ''Yryle beraber karlan keif kollar henz kola tekaddm etti (geti) ve size, caddenin imalinde, u grdnz srtlarda (krokiye bakn) takriben bir blk kuvvetinde bir piyade hattyla bu hattn sa cenah gerisinde 2 svari bl bulunduruluyor. Not: 2 atl, bir svari bln 6 yaya nefer, bir piyade bln irae eder. (Mukabil tarafn iraesi iin baka vesait bulunamamtr).

Bu esnada pitar alay kademeleri sa cenah ilerisinden 1000 metre mesafeden piyade ateine maruz oluyordu. Fakat alay kumandanna dmann ne ile irae edildii henz bildirilmemi olduu iin Reis Paa, pitar alay kumandanna, ''sa cenah ilerisindeki srttan piyade atei geldiini'' sylememi emrettiler. Pitar alay kumandan verilen malumat zerine tevakkuf etti. Ve Liva Kumandan'na rapor yazmak zere kt ve kalem kard ve yazmaya balad. Alayn durduunu gren Liva Kumandan geriden drt nalla gelerek tevakkufun caiz (durmak gerekli) olmadn ve bu zamanlarda bir an evvel atein harcine (dna) kmak lazm geldiini beyan etti. Alay kumandan kolba arkyla (Turhall) kynn garp kenarna doru ilerledi. Mstakil keif bl (Karaosmanl)'nn cenubundan dolat. Ksm- klliyi tekil eden dier alay, Liva Kumandan'nn emriyle dere iinden (krokiye bakn) dmann sol cenah aleyhinde kullanlmak zere imaligarbi istikametinde sevkedildi. Dmann irae olunan sol cenah ilerisine 500 m. kadar takarrubettii zaman bir blk, dmann sol cenah gerisine memur edildi; bir bln de yayacenge indirilmesi ve bir bln ihtiyatta braklmas emrolundu. Bu esnada kef iin gnderilmi olan zabit, dmann gsterilen hattan ekildiini haber verdi. Bunun zerine emrolunan tertibattan sarfnazar olunarak alayn iki bl takmla kol nizamnda olarak (Karaosmanl) istikametinde yrd. Mezkr blkler (Karaosmanl) ile cadde arasndaki srtn (krokiye bakn) 600 m. kadar karsnda bulunduu zaman keif zabiti (yalnz bir zabit) drt nal, Liva Kumandan'nn yanna geldi. Ve (bir dman svari blnn drt nala u srtn (eliyle gstererek) gerisine geldiini ve yayaceng iin yere inmeye baladn) haber verdi. Liva Kumandan, alay kumandanna bir bln cepheden, dier bln de dmann sol cenahndan hcum etmesini emretti. Cepheye tahsis olunan (ayrlan) blk safharb nizamna geti ve hemen hcum etti. Cenub bl de cenah hizasna gelinceye kadar takmla kolda kald ve orada, o da safharba geip hcum etti. Evvelce dmann sol cenah gerisine memur edilmi olan blk de bu esnada yetiti. Ve takmla kol nizamnda olduu halde, dmann gerisine hareket etti. Alay Kumandan da bu ble refaket etti (katld).

Manevraya bu kadarla hitam (son) verildi. ''Yere in!'' borusundan sonra ''umum zabitan'' borusu alnd. Tenkit Svari Frkas Kumandan Suphi ve Erknharbiye Reisi Ali Paa'larn hlsa-i tenkidat bervehi tidir: Birinci vazifeye ait tenkita: Liva Kumandan akamdan verecei itima emrinde, itima mahallinin ve itima mahallinde alayn cephe ve nizamn ve saat kata itima etmi bulunacan zikretmekle iktifa eder. Dman ve saireden bahsetmeye lzum yoktur; nk yarn sabaha kadar dman hakkndaki malumat tebeddl edebilir (deiebilir). (Liva Kumandan da itima emrini bu suretle yazmt). Liva Kumandan bir cadde ve bir de ona mvazi olan yoldan sabahleyin erkenden hareket ettirecei keif kollarn akamdan tayin ve mezkr keif kollar zbitanna akamdan emir verir. ki alaydan mrekkep olan liva iin pitara bir alay tayin etmek oktur. Burada bir blkle iktifa olunurdu. Liva Kumandan, pitara bir alay tayin ettiine gre kendisinin de pitar ksm- kllisi banda bulunmas daha muvafk olurdu. Pitar alay tevakkuf ettii zaman bizzat pitar kumandannn yanna kadar gelmek lzumunun hissedilii de pek geride hareket olunduunu maddeten ispat etti. Liva'nn asl caddeden hareket ettirilmeyip (Karaosmanl-Kprl) yolunu tercih hususunda Suphi Paa tarafndan serdolunan (svari ktaat muntazam ve geni caddeleri arar; dman bunu bildii iin byle caddeler zerinde yry tehir edecek tedabire tevessl edebilir (nlemlere ynebilir). Burada katolunacak mesafe azdr. (Karaosmanl-Kprl) yolu caddeden daha ksa olmakla beraber svarinin hareketine de msaittir. Hususiyle Liva'nn arlklarnn yannda bulunmad kabul edilmitir. (Bu cihetle caddeden ayrlmak muvafktr) (uygundur) mtalas (gr) Erknharbiye Reisi Paa tarafndan takdir ve tasvibedilmitir (uygun bulunmutur). Ksm- klliyi tekil eden alayn pitar alayn ne kadar mesafeden takip edeceini sylememek caiz (yerinde) olabilirdi. nk, Liva Kumandan bizzat mezkr (ad geen) alayn banda hareket edecekti. Pitar Alay Kumandan'nn bir bln mstakillen ileri gndermesi tecviz edilmedi (uygun grlmedi). Eer bir vazife-i hususiye ile bir blk gndermek iktiza ediyor (gerekiyor) idiyse bunu Liva

Kumandan takdir edip ayrca emredebilirdi. Byle bir bln keif kollarna istinad olarak gnderilmesinin de yeri buras deildir. kinci vaziyete ait tenkidat - Pitar Alay Kumandan sa cenah ilerisinden piyade atei geldiini anlad anda derhal alayn (Turhall) istikametinde safharba geirerek atein tesirinden kurtulmalyd. Orada rapor yazmak doru deildir. Zaten buna lzum yoktu. Alayn atein tesiri haricine kardktan sonra dmann vaziyeti ve kuvvetini iyice anlayp mnasip bir karar verebilir ve icap ederse Liva Kumandan'na bir haber gnderebilirdi. Alay kumandan burada ilk yapaca hareket iin Liva Kumandan'ndan emir bekleyemezdi. Buna imkn yoktu. Kendiliinden hareket etmeye mecburdu. Ksm- klliye tekil eden alay, dmann sa cenah aleyhinde kullanmak maksadyla icra edilen hareket birok zamann ziyani (kaybn) ve yorgunluu mucip olduu gibi iki alay birbirinden ayrd. Dman svarisi bir alay kadar olsayd bu alaylarn her ikisini ayr ayr malup ederdi. Maksad- umumiye nazaran (genel amaca gre) Liva Kumandan, hareketini men'e alan dman ap Kprl'ye gitmek aresini taharri edecekti (aratracakt). Dmann bir piyade ve iki svari bl kuvvetinde olduunu anladktan sonra bunlarla uzun uzadya uramann vazifesini ifaya adem-i muvaffakiyetinden baka faydas olmayacan nazar dikkate almak lazmd. Btn Liva ile mezkr dmann sa cenahndan dolaarak Kprl istikametinde harekete devam edilseydi bittabi dman kendiliinden ricat ederdi (geri ekilirdi. Nitekim yle oldu. (Dmann piyade bl ile iki svari bl pitar alay karsnda muharebe ederek ricat ettikten sonra Karaosmanl istikametinde yryen dier alay yeni bir vaziyet karsnda bulundurmak maksadyla, dmann yeni muvasalat etmi (gelmi) bir svari blnn Karaosmanl'nn imalindeki srtta mevzi almaya kalkt, kabul edilmiti). Ksm- klliye tekil eden alayn hemen hcuma kyam pek dorudur. nk, dman svarisi blnn henz yere inmeye balad haber verilmiti. Bu ise hcum iin svari alayna pek byk frsattr. Her kumandann, madununa (astna) yalnz bir vazife ve maksad sylemesi kfi olup sureti hareketine dair tafsilat ve tailmat itas caiz olmad ve ancak lzum grrse mdahale edebilecei zikredildi. Tenkidi mteakip (eletiriden sonra) Erknharbiye Reisi Paa Selanik'e avdet etmek zere zabtana veda ve Kprl'ye hareket eylemitir.

19 Austos 1325 (1909) aramba Frka Kumandan hayvanat muzika sadasna (sesine) altrmak iin tip'ten gelmi olan muzikay mnasip bir noktaya vazetti ve her iki svari alay muhtelif nizamlarla (eitli dzenlerle) bir iki defa muzikann yanndan geti. ondan sonra her alay kendi kendine alay talimiyle megul oldu. On Altnc Alay Cumal'nn arkndan Sarhamzal'ya doru imtidat eden (uzanan) arazide, arazinin haline gre, alayn muhtelif nizamlarn tatbik ederek, Sarhamzal'ya vasl oldu. Orada ksa bir istirahatten sonra Sarhamzal'nn arkndaki araziye geildi. Burada hassaten (ayrca) alayn ift kol nizamnn tatbikatyla itigal edildi. Elimizdeki svari talimnamesinde alayn ift kolu hakknda yalnz ufak bir imadan baka tafsilat yoktur. Yeni svari Alman talimnamesinde bu nizam mevcuttur. Liva Kumandan Paa, nizam hakknda icap eden malumat ve tafsilat verdi. Ve mezkur nizamn gzel bir manevra nizam olduunu orada bittatbik gsterdi. Bu esnada tideki basit meseleler de halledildi: Mesele-5 (Kroki No: 5) Faraziye - Kprl'den hareket eden bir mfreze (A Piyade Alay, A Svari Bl) 19 Austos aramba gn saat 8'de Karacal'nn arkna vasl olmu ve orada tevakkufla geceyi geirmeye karar vermitir. leride bulunan svari bln (Sarhamzal) ya gndererek kendisine gndz akama kadar emniyetin istihasilini (salanmasn) emrediyor. Dmann 19 Austos sabah tip'ten hareket etmek zere olduu haber alnmt. Mesele 1 - Svari blnn (Sarhamzal) da yapaca i nedir? Mesele 2 - Umum mfrezenin gecelik emniyet tertibat? Alnan tertibat krokide gsterilmitir. Piyade taburunun cadde zerine kard blk ve sabah Ahmetli'ye gnderdii takmn alacaklar tertibat ile itigal edilmemitir. Svari bl, piyade taburu tertibat aldktan sonra, ksm-i klliye gnderilmitir. 20 Austos 1325 (1909) Perembe Bugn efrad, nezafet ve taharetle (temizlik ve temizlenme) megul

olacandan, ve binaenaleyh talim icra edilemeyeceinden, alay kumandan (S.Y. 15) aramba gn leden sonra alay yaverine not ettirdii mer-i yevmide (gnlk emirde) tideki maddeyi de dercetmiti: ''Yarn zbitan ile beraber bir tenezzh-i askeri icra edilecektir (askeri gezi yaplacaktr) nbeti zbitanndan maadas ile kk zbitandan amar ykamayacak olanlar yarn saat 1'de nizam karakolu yannda harekete muheyya (hazr) bulunacaklardr. Zbitann yanlarnda harita ve drbnleri de bulunacaktr.'' Perembe gn sabah zbitan emrolunan mahalde itima etmiti. Alay Kumandan, Mlzimsani Hamdi Efendiye: ''Hamdi Efendi; biz (Tatarl) zerinden (Gzemil)'e gideceiz. Bizi en ksa yoldan isal et! (Erknharbiye haritasna mracaat)'' dedi. Hamdi Efendi, derhal haritasn at, cihetine vazetti (yn buldu). Harita zerinde bulunduu noktay tayin ettikten sonra ilk hedefi olan (Tatarl) kyn aratrmaya balad. Haritada (Tatarl)'y bulunduu noktann imali garbisinde ve garba doru ykselen srtlarn hafif bir hatt itimaa tesadf eden sathi zerinde ve 3 kilometre kadar mesafede ve (Gzemil)'i onun arkimalisinde ve bir dere iinde buldu. (Tatarl)nn cenubunda baka ky yoktu. Arazi zerinde imaligarbi istikametine tevecch etti (yneldi). Bulunduu nokta mrtefi (yksek) olduu iin (Karacal)'nn arkndaki tepede mezkr istikamette ve kilometre uzakta (Tatarl) kyn temyiz etti (seti). Tatarl'ya harita zerinde muntazam yol irae (tayin) edilmiyordu. Hamdi Efendi haritay bkt ve kubak istikamet zerinde ilk mutavasst (ara) nokta olmak zere intihabettii (setii) Karacal'nn garbndaki aala sratle hareket etti. Orada ayn istikamette iki araba izi grd. Bunlardan biri srlm tarlalara gidiyordu. Bunun tarlalarda nihayetlendiini fark etti; dieri hafif bir hattitima istikametini takip ediyor ve tamamyla Tatarl zerine gidiyordu. Hamdi Efendi bu yolu intihabetti (seti). Lakin bu yollardan hangisini intihabetmek (semek) lazm geleceini tayin iin Hamdi Efendi tevakkuf etmi (beklemi) idi ki, bu esnada alay kumandan hemen ayn noktaya muvasalat eyledii iin (Hamdi Efendi duralm m?) ihtarnda bulundu. Bunun zerine Hamdi Efendi intihabeyledii yol zerinde drt nal ile icap eden (gereken) mesafeyi kazand. Tatarl'ya 400 m. takarrub edildii (yaklald) zaman, Hamdi Efendi kyn ark mahrecinde (knda) alay kumandanna intizar ediyordu

(bekliyordu). Alay kumandan kk zbitandan iki kii ard. Onlardan birine ''Recep avu! Hamdi Efendi'nin yanna gidin ve ona (Tatarl) da 15 dakika istirahat edeceimizi syleyin, bize yer hazrlasn. Biz u tepeden (eliyle gsterdi) dolap geleceiz'' dedi. Recep avu arkadayla beraber sratli yry ile bizden uzaklat. . Alay kumandan zbitanla beraber Tatarl'nn cenubugarbisinde tepeye kt. Orada yere inildi. Alay kumandan, zbitan yanna ard ve tideki mtalat dermeyan etti (amel ders). ''Efendiler! Bilirsiniz ki, svari zbitannn en mhim vazifesi keiftir. Bu vazifeyi bihakkn ifaya muktedir olabilmek (Bu grevini tam olarak yerine getirebilmek) iin svari zbitannn harekt- cesimeyi tasavvur etmesi (byk harekt dnmesi) ve mhim sevkulcey istikametleriyle, harekta icray- tesir edebilecek olan mevazi-i mhimmeyi (nemli mevzii) takdir edebilmesi elzemdir. zerinde bulunduumuz u srtlar bu noktainazardan beraber mtala etmeyi faydal gryorum. Gryorsunuz ki, ark istikametinde 3-4 kilometreye kadar imtidad eden (uzanan) ova ve bu ovadan geen yollar kmilen n(tam olarak gzetim) ve hkimiyettedir. Bu yollardan biri Kprl'den tip zerine, dieri Kprl'den (Kiliseli)'ye gider. Bu yollar mhimdir. nk mesela imalden gelen bir kuvvet Kprl zerine bu yollardan hareket edebileei gibi cenup kuvvetleri de imale bu yollardan gider. imdi dnnz! Faik (stn) bir dman karsnda malben Kprl zerine ricat eden (geri ekilen) bir frka veyahut bir kolordu kendisini takip eden dmann hareketini tehir (geciktirmek) iin bir ksm kuvvetiyle bu srtlarda bir yan mevzii alabilir. Ve keza tip istikametinde mecbur-u ircat olan bir dman, ayn maksatla bu mevziden istifade edebilir. Veyahut kprl zerine mecbur-u ircat olan bir kuvvet buralarda kendine iltihak edebilecek (katlacak) olan kuvay- imdadiyesiyle (yardm kuvvetiyle) burada bir yan mevzii alarak tekrar taarruza geebilir. Ve bu suretle malubiyetini muzafferiyete mnkalip edebilmek (dntrebilmek) imknna malik olabilir. nk bu mevzie yerletirilecek bataryalar btn bu yollar atei altnda bulundurur. Ve dman kuvay- klliyesi bu mevzie ehemmiyet vermeden hareketine devam edemez. Bundan baka bu mevzi gerek (Tatarl) ve gerek gerisindeki ormanlk ve gerek mteaddit (eitli)

hatt itimalaryla pek kuvvetli mfrezelerin tesettrne (gizlenmesine) msaittir. Hlasa bu mevzi mhim bir yan mevziidir. Gerek imalden cenuba ve gerek cenubdan imale hareket eden ordu iin iltifat edilmedike geilemez. te bu istikamet-i umumiye zerinde kefe memur olan bir svari ktas kumandan bu mevziin kymet-i sevklceyiyye ve tabiyeviyesini dnrse burasn kefettirmeyi elzem addeder ve bu lzumu haritasnn sath bir mtalasile anlar.'' . Tepeden kye tevecch olunduu (ynelindii) zaman Hamdi Efendi'nin yanna gnderilmi olan kk zbitlerden Recep avu'un bizi kyn cenup mahrecinde istikbal ettii (giriinde karlad) grld. Hamdi Efendi (Tatarl) da istirahat edilecei ve yer hazrlamas emrini ald zaman, hemen kyn muhtarn bulmu ve onun delletiyle kyn mektebinde mnasip bir mahal (yer) hazrlatm ve alay kumandann istikbal edip oraya getirmek iin Recep avu'u gelinecek yol zerine karm idi, bu sureti hareketini bilahara kendisinden rendim. Burada, istirahatten sonra (Gzemil)'e gidildi. (Gzemil)'in imalinde alay kumandan, mlzimsani (temen) Kzm Efendi'ye ''siz de, bizi daima hattibalr (doruk izgisi) zerinden (Hacahmetli) ve (Sarhamzal)'ya gtreceksiniz!'' dedi. Kzm Efendi, bidayette tpk Hamdi Efendi gibi hareket ederek takip edecei istikameti tayin etti. Yalnz yannda pusulas olmad iin haritasn bulunduu (Gzemil) ile grlen (Cumal) kylerine nazaran cihetine vazetmiti. . Sarhamzal'nn garp mahrecine gelindii zaman alay kumandan durdu ve zbtana bervehit (aada olduu gibi) vezaifi (grevleri) verdi: (Kroki No: 6). Faraziye - tip'ten Kprl'ye ilerleyen bur mfrezenin pitar svarisiyiz. Kuvvetimiz bir blktr. Dmann Kprl'den Cumal istikametinde hareket ettii haber alnmtr. Vazife 1 - ''Mlzim evket Efendi; siz! atl ile (tip-Kprl) caddesi zerinde hareket ettirilmi bir numaral zbit keif kolusunuz. Bu

noktadan itibaren vazifenize devam ediniz. Erknharbiye Kolaas Kemal Bey sizinle beraber gelecek ve sureti hareketinizi grecektir. Buyurun! htar - Vazife Karacal'nn garbndaki derede hitam (son) bulacaktr. Vazife 2 - Mlazm Hamdi Efendi, siz 8 atl ile usunuz. 600 metreden blk sizi takip ediyor. Hareket edin! Mmtaz Yzba Nuri Bey sizinle beraber bulunacaktr. Vazife 3 - Dier arkadalar bl takip ediyor. Selami Efendi siz de blk kumandansnz. htar - Benimle beraber kalan her zbit, verilen muhtelif vezaifin (eitli grevin) suret-i ifasn (nasl yaplacan) dnsn, kendilerinden soracam. . Keif kolunun hareketi (Krokiye bakn) Keif Kolu Kumandan evket Efendi; vazifeyi ald noktadan -ki Sarhamzal'nn garp mahrecinde ve garp istikametine hkim bir tmsek idi, evvela: Yol boyunca garp istikametini tarassdetti. (gzetledi) 800-1000 metre mesafeye kadar btn araziyi ve yolu tamamen gryordu. Ve fakat mezkr mesafedeki tepeler daha ilerisini grmeye mani oluyordu. evket Efendi (M. Kroki) tepesinin dier tepelere nazaran daha ziyade hkim olduunu grd. Ve sratle mezkr tepe istikametine hareket etti ve fakat bu esnada yanndaki neferlerden birine (Sen! yolun sandaki u tepeye drt nal git, ilerisini grdkten sonra yolda bizimle birle) dedi. evket Efendi M tepesinin gerisinde durdu. Yalnz kendisi atn birka hatve daha ileri srd. Evvela gzle serian srtlar istikametini Cumal ve Karacal kylerini nazardan (gzden) geirdi. Ve daha ilerilere Kprl caddesine ve Karaosmanl yoluna bakt ve sonra drbnle de mezkr istikametleri gzelce tarassdetti. Dmandan eser yoktu. (Karacal'nn arkndaki srt ileriye hkim idi. Bir an evvel mezkr srta vasl olmak iin, bir iki hatt itimai atlayan hatt-baly (doruk izgisini) takip etmeyip derhal yola indi ve sratle mezkr srta gitti. Evvelce sa cenahna gnderdii bir atl tepeden inerken kendisine mlk olmutu. (katlmt) evket Efendi N noktasnda drbnle Cumal ve Karacal kylerinin dahillerini ve Karaosmanl'nn dahilinden geen yol istikametini grebiliyordu. Dmandan bir eser gremeyince Karacal'ya

girmeksizin mezkr kyn arkndan yola indi ve ileri hareketine devam etti. . Uc'un suret-i hareketi (Kroki No: 6) U Kumandan vazifeyi aldktan sonra, sratle cadde istikametinden hareket etti. Utan bir nefer yolun sandaki tepeler zerinden, iki nefer de solundaki tepeler zerinden hareket etmek zere tefrik etti. (ayrld) Kendisi de toplu olarak Sa noktasna kadar geldi. Orada onbaya ''Sandaki u tepeye gelmi olan arkadann yanna git. Onunla beraber u ve u kyleri (Cumal, Karacal kylerini eliyle gstererek) aratrdktan sonra derenin ilerisinde bizimle birlein! Haydi drt nal mar!'' dedi. Ve kendisi deta yryle toplu olarak caddeyi takip etti. Sola gnderilen iki nefere srtlar zerinden N tepesine doru yrylerine devam etmelerini iaret etti. (Cumal) ya gnderilen iki neferden biri kyn dahilinden ve dieri garp kenarndan dolaarak cenup methalinde birletiler ve u kumandanna dman olmadn iaret ettikten sonra drt nala (Karacal) kyne gittiler. Orada ayn vehile hareket ettikten sonra mezkr kyn cenup mahrecinde durdular ki, u dahi oraya vasl oldu. N tepesi istikametinden ilerleyen iki nefer de yine orada uca mlk oldular. Kylerin taharriyat (aratrlmalar) esnasnda u, deta ile yryne devam ettii iin blkten olan mesafesi azaldndan mezkr mesafeyi almak iin (drder) yol kol nizamnda sratli ile cadde zerinde harekete devam etti. . Alay kumandan gerek keif kolunun ve gerek ucun suret-i hareketi hakknda yannda bulunan dier zbitana icabeden izahat ve malumat verdi ve her ikisinin yukarda zikrolunan sureti hareketini muvafk (uygun) buldu. Alay kumandannn zbitana bu vezaifi vermekteki maksad takip olunan yolun tarafeynine msadif mevak-i meskne vesairenin taharrisinde keif kollaryla emniyet kademelerinden her birinin ne dereceye kadar vazifedar olduunu bilfiil irae etmek idi. Bu cihetle idi ki, fikirlerini sorduu zbitandan mesela keif kolunun

Cumal ve Karacal kylerini taharriye kalkmas taraftar olanlarn fikirlerini kabul etmedi. Ve fakat Cumal'nn gerek kurbiyeti ve gerek cesametinin mahdutiyeti cihetile u tarafndan taharriye msait olduundan bu vazife iin mensup olduu takmdan kuvvet zerine (ilaveye) lzum grmedi. Mamafih Karacal'dan sonra yolun solunda bulunan Turfall'nn yoklanmasnn hangi kademeden icra ettirilmesinin mnasip olacan yanndaki zbitana sordu ve verilen muhtelif cevaplardan mezkr kyn, ucun mensup olduu takmdan gnderilecek bir nsf ksmla (4 atl) yoklanmas cevabn tasvip etti. . 22 Austos 1325 Cumartesi 21 Austos cuma gn Ordu Kumandan Hadi Paa Hazretleri erknharbiye Reisi Paa ile birlikte ordugha gelmilerdi. Cumartesi gn Kumandan Paa Hazretleri'nin taht- nezaretinde olarak Frka Kumandan Suphi Paa'nn kumandasnda (Karacal) ile (Karaosmanl) arasnda Liva talimleri icra edildi. Talimlerin hitamnda (sonunda) Ordu Kumandan Paa Hazretleri umum zbtan nezdinde celp ve tideki nutukla, beyan memnuniyet ettiler: ''Ordughlarnzda grdm intizam ve mkemmeliyet ve bilhassa bugn icra ettiiniz Liva talimleri esnasnda -ki ordumuzda ilk defa ve bugn, birinci defa olmak zere icra ediliyor- cmlenin gsterdii maharet ve muvaffakiyet imdiye dein kendi kendinize vuku bulan sy- (aba ve) gayretinizin pek ziyade ayan- memnuniyet sarn (eserini) ibraz etti. Bu muvaffakiyet ordumuz svarisinin mazhar terakkiyat olacana beraati istihlaldir. Bu sebeple neferinizden byk kumandannz Paa Hazretlerine kadar cmlenize beyan teekkr ederim. Ve muvaffak olacanz midi kavisiyle (kesin midiyle) ve bu mitlerin tevlid ettii (dourduu) azim meserretlerle (sevinle) avdet edeceim.'' Buna mukabil (karlk) Svari Frkas Kumandan Suphi Paa tideki szlerle teekkr ettiler: ''(Zbitana hitaben) Efendiler; zerinde manevra icra ettiimiz, atlarmza inettiimiz bu topraklar, mazide bu snfn fedakrl ve gayretiyle elde edilmitir. te (eliyle gstererek) ordughmzn kurbindeki (yaknndaki) heda (ehitler) mezarl bunun ahidi ebedisidir. Bu topraklar kartrrsanz ecdadmzn kemiklerini,

atlarnn nallarn bulursunuz. Halbuki svari snfnn u son zamanlardaki hali cmlenin malum ve mehudu (grd) olmutur. Binaenaleyh meslekimizin mazhar terakkyat olmas iin cmlemizin son derece sarf gayret eylemekliimiz icap eder. Bugn huzurlaryla bizi mesut ve mstefid eden (yararl klan) Ordu Kumandan Paa Hazretleri'yle Erknharbiye Reisi Paa'ya ordughmz terif buyurduklarndan dolay arz- teekkr eder ve teshili muvaffakyetimiz (baarmz kolaylatrdklar) iin muavenet ve mzaherette bulunacaklarndan emin olarak btn mevcudiyetimizle almakta devam edeceimizi kendilerine arz ve temin ederim.'' 23 Austos 1325 Pazar: (Cumal) ile (Sarhamzal) arasnda Liva talimleriyle itigal edilmitir. 24 Austos 1325 Pazartesi: S.Y. 15 Kumandan; Erknharbiye Reisi'nin Selanik'ten gndermi olduu manevra fieklerinden istifade etmek maksadyla karlkl tertip eyledii mesailin (meselelerin) halliyle itigal etti. . Cenup mfrezesine ait mesele: Kroki no: (6, 7) Kprl civarnda vukubulan bir muharebeden sonra mecburu irat olan (zorunlu geri ekilen) dman (imal mfrezesi), (GzemilBereketli) istikametinden ekildi. Cenup mfrezesine mensup svari alay (2. Ke) ekilmekte olan dman dn ve bugn iddetle takibe memurdur. Dn ge vakit takibe balayan Svari Alay 23/24 Austos gecesini (Turfall) da geirdi. imdiye kadar alnan muhtelif malumata nazaran btn bu gece esnasnda dmann mhimmat, erzak arabalarnn Kiliseli'den imaliarki istikametine nakledildii (Kiliseli'deki depolarn tahliye ediyor) dmann baz atl postalarnn sureti umumiyede (Dinler) (Ayvanl) hattnda bulunduu anlalmtr. Svari alay, Kiliseli'den nakledilen mhimmatn naklini ve dmann ricatn takip edecektir. Kuvvet 2. Ke (drdnc takmlar filama) Kumandan Yzba Rza Bey. Noktai azimet (Karacal)nn arkndaki tepe (Ordugh) Saati hareket

sabah saat 12. imal mfrezesine ait mesele: Kroki No: (... ve ...) (Kprl-Gzemil-Kiliseli) istikametinden 23 Austos gn ricat eden (geri ekilen) imal mfrezesine mensup bir blk svari 23/24 gecesini Kiliseli'de geirdi. Hasmn birka blk svarisi bu geceyi Turfall'da geirmitir. Svari Blk Kumandan Kiliseli'de mfreze kumandanndan, geceden, u emri alyor: Dmann Turfall'ya kadar ilerlemi olan svari blklerinin yarn (24 Austos) saat drde kadar Kiliseli'ye girmelerine mmanaat edeceksiniz. (engel olacaksnz) Kiliseli'nin tahliyesi hitamna (sonuna) doru size bir iki takm svari daha iltihak ettirilecektir. (katlacaktr) Blk Kumandan: Yzba Refik Bey. Vazifeye ibtidar olunacak mahal (hzla balanacak yer) Kiliseli'nin bir kilometre cenubu. (Mesele, mahalli mezkrda (ad geen yerde) Erknharbiye Kolaas Sami Bey tarafndan, mazruf (zarfa konulmu) olarak verilmitir.) Ordughtan hareket sabah saat 11.00'de. Cenup mfrezesine mensup Svari Alay Kumandan'nn sureti hareketi. Alay Kumandan Arif Bey 24 Austos gn sabah saat 11.00'de alayn ordughn bulunduu srtn gerisinde itima hatt nizamnda itima ettirdi. (Kroki 6 B) Alayn hareketinden evvel, (Gzemil-Bereketli) istikametinde bir zbit keif kolu gnderdi. Arif Bey, btn zbitan yanna celbetti (ard) ve onlara meseleden, onlarn bilmesi iktiza ettii (gerektii) derecede, malumat verdikten sonra blk kumandanlarna tideki emri ifahiyi verdi: ''Alaymz, imdi Cumal zerinden (Kiliseli) istikametine hareket edecektir. Birinci blkten birtakm pitar (nc) olacaktr. Mezkr bln mtebakisiyle (geri kalan) ikinci blk ksm klli olarak 600 m.'den pitar takip edecektir. kinci Blk Kumandan Mustafa Kmil Efendi, sen, ksm klliyi sevkedeceksin, ben pitarla beraber hareket edeceim.'' Birinci Blk Kumandan birinci takmn pitar tayin etti. Mezkr takm kumandan da bir ksmla (8 atl) u olarak beraber 500 m

mesafe ile takma takaddm etti. Ve bu suretle alay yrye geti. U Kumandan (Cumal) kyne kadar kendisine sylenilen istikameti takip etti. Oradan Cumal'nn iinden geip imalden cenubuna doru uzanan srtlar zerinde asl Kiliseli caddesine mlk olan (kavuan) yolu takip etmeyip arka dnd. Ve (Hacahmetli) istikametine yrmeye balad. Pitar olan takmla beraber bulunan alay kumandan da uc'u takip etti. U geri ile irtibata katiyen riayet etmedi ve Dinler zerine ilerledi. Mfreze kumandan takibe karar vermi olduu istikametten tebaut ettiini (uzaklatn) anlaynca uc'u brakt ve imale tebdil-i istikamet etti. Ksm- klli takmla kol nizamnda pitar takip ediyordu. Yoldan uzaklam ve bir iki gn evvel yaan yamurlardan az ok amur olan tarlar iinde ark ve imaldeki srtlarn taht- hkimiyetinde bulunan geni vadide hareket olunuyordu. Bir trl, takibe karar verilen yol, alay kumandannca, bulunamyordu. Kiliseli'nin 5-6 kilometre kadar cenubuna vasl olunduu zaman kendi kendine Dinler istikametine yryp ondan sonra da Dinler zerinden srtlar takiben Kiliseli zerine hareket eden ve bu suretle bir yan keaf (kefi) halini alm bulunan U'tan gelen bir nefer (eliyle gstererek) u srtlarn gerisinde (imaliarki) dmann bir blk svarisi duruyordu (dedi). Alay kumandan, bu malumat zerine ne yaplmak lazm geleceini dnmekle geirdii zaman zarfnda, pitar takm ve gerideki blkler dmann bulunduu haber verilen srtn 900-1000 kadar yan hizasna gelmiti ki, bu srada tepe dman avclar tarafndan igal ve ate kad edildi (ald). (Manevra fiei). Tfek sadasn iiten alay kumandan bulunduu pidar takmndan drt nalla ksmkllinin yanna gitti ve onu takip etti. ki bln de dman mevziine doru safharba geirdi. Ve drt nalla 300 metre kadar bir mesafe katettikten sonra mevziin 600 m. kadar ilerisinde bulunan zaviye-i meyyite'ye (l noktaya) dahil oldu. Orada blklerini yayaceng iin yere indirdi. Ve dmana taarruza balad. Pitar takma da dmann sa cenah aleyhine hareket eylemesini emretti. imal mfrezesine mensup blk kumandannn suret-i hareketi: Blk kumandan meseleyi ald noktadan itibaren hemen bl ile Kiliseli'nin cenubundaki (Genizce) ve bunun arkndaki tepe istikametinde hareket ederek mezkr tepeye geldikten sonra daha ileriye yrmekten sarfnazar ederek orada intizar (bekleme)

mevkiinde kalr. Daha evvelce kard iki keif kolundan biri Dinler istikametinden ve dieri Gzemil zerinden cenuba hareket ederler. Blk kumandan intihabettii intizar mevziinden dmann gelebilecei yollar ve cenuba doru imtidaden (uzanan) srt ve vdiyi pek uzak mesafelerden bizzat kendisi de grebilir. Bu cihetle kar taraf svarisini uzak mesafeden grm ve fakat mezkr svari vdide tarlalar iinde hemen her an saa ve sola tebdil-i istikamet ettii iin mevziin igalinde istical gstermemi (acele etmemi). Kar taraf svarisi mevziin 1000-1200 m. kadar yaknna geldii zaman derhal yere indirdii btn bl ile mevzii igal etmi ve bunu mteakip kar tarafn takmla kol nizamnda yryen ksm- kllisi zerine birden bir ate amt; o zamana kadar kendini gstermemiti. Kar tarafn yere inen efrad pek ziyade mkiltla (olduka dik bir meyil ate altnda katetmek suretiyle) ilerlemekte devam ediyordu. Sa cenah aleyhine memur edilen takm, aktan mevziin sa cenahna tekarrbe (yaklamaya) mecbur olduu iin zerine tevcih olunan (ynelen) atelerden hareketine devam edemedi. Blk kumandan dmana birok zayiat verdirdiini ve dman aclarnn her eye ramen takarrbettiini (yaklatn) grnce hemen avclarn tuttuu srtn gerisine hayvanlarn yanna ekti. Ve dman nazar ve ateinden masun olarak ata bindirdi. Bu esnada kar takmn avclar 150 m'ye kadar pek yorgun bir halde tekarrbetmiler ve hayvanlarndan 300-400 metre kadar uzaklam bulunuyorlard. Blk kumandan derhal mezkr avclar zerine hcum ederek gerilerindeki hayvanlar zerine dmeye ve biraz evvel muvasalat etmi (katlm) bulunan iki svari takmn da (filama) sol cenahndaki hattitima iinden dorudan doruya dmann beygirleri zerine saldrmaya karar verdi. Harekete ibtidar ettii (hzl girdii) bir srada idi ki (dur!) borusu alnd. . Tenkit S.Y. 15'inci Alay Kumandan (Erknharbiye Kaymakam Hasan Tosun Bey), zbitan yanna celbetti (ard). Evvela onlarla beraber Refik Bey'in tuttuu mevzii gzden geirdi ve orada alnan tertibat istizah etti (aklad). Ve badehu orada hazr bulunan Frka Kumandanndan ald msaade zerine bervehiti (her zaman olduu gibi)

mtalatn dermeyan etti (ortaya koydu). imal mfrezesine mensup svari blnn (Refik Bey'in bl) Kiliseli'de emir aldktan sonra hemen cenup istikametinde ileri hareket edip bu srtlarn gerisinde mesturen dmana intizar etmesi pek muvafktr. nk bu bln vazifesi saat drde kadar dman svarisi blklerinin Kiliseli'ye dhuln (giriini) men etmekti. Bunun iin, dman Kiliseli'de beklemek muvafk (uygun) olamazd. Bilakis dman ne kadar uzakta tevkif edersek (tutarsak) o derece fazla zaman kazanmak imkn hasl olur; birinci mevziden ekilmeye mecbur olunursa ikinci ve mteakip mevzilerde dman mecbur-u tevakkuf edebiliriz. Kiliseli'de beklemekte bu fayda mevcut olmadktan baka Kiliseli'nin bsbtn kurbnde (yannda) dmanla muharebeye tututuumuz takdirde Kiliseli'deki depolar tahliyeye memur olanlar izaetmi (yerinden etmi) oluruz. Bu mevziden daha ileri gitmek de burada mnasip olmazd. nk dmann kati olarak hangi istikametten gelecei bidayette (nceden) kestirilemez dman, (Ayvanl) yahut (Gzemil) veyahut (Dinler) ve hatta zmak suyunun arkndan dolaarak gelebilir. (umumi haritaya baknz). Faraz cadde istikametinden daha ileri gitmek istersek dman cenahlarmzdan dolaarak Kiliseli'ye gelebilir. Halbuki bu mevzi umum yollara nazaran adeta merkezi bir vaziyette bulunuyor. Buradan dmann gelebilecei her hangi bir istikamet zerine hareket edip dman karlamak veyahut dmann yanna dmek imkn mevcuttur. Dmann tekarrbnden (yaknlamasndan) sonra igal olunan mevzi pek mnasiptir. Buradan dman vdi iinde, tesettre are bulamadan atele istikbal faydas olduu gibi yayacengle mevzii taarruza kyam halinde katetmeye mecbur olduu arazi shuletle (kolaylkla) katolunamaz, birok zamann mrurunu temin eder. Dmana 900-1000 metreden atee baland. Dman svari blkleri kesif bir nizamda (takmla kol nizamnda) yrmekte olduklar iin daha uzak mesafeden de ate kad olunabilirdi (aabilirdi). Fakat o halde dman, solundaki srtlarn gerisine drt nal ile ekilerek pek czi bir telefatla kendini setreder (gizler) ve ondan sonra atein haricinde hatt itimalardan imale hareketine devam edebilirdi. Tutulan mevzi vaktinden evvel hkmn zayi etmi ve dman karlamak iin terk-i mevzi etmek lzumu hasl olmu bulunuyordu. Madem ki tutulan mevziin ilerisi, dmann shuletle ve az zamanda taarruz ve tekarrbne msait deildi; ate kadnda isitcal edilmemek (sonraya braklmamak) pek muvafktr.

Dman avclar pek ziyade sokuluncaya kadar mevzide kalmak umumiyetle tehlikelidir. Ve fakat burada arazinin hali byle bir tehlikenin zuhuruna meydan vermemekte olduu gibi, dman avclarn atele daha ziyade ezmek ve onlar hayvanlardan uzaklatrmak ve sonra da avclara tevcih edilen (ynelen) hcumu hayvanlara kadar temil ederek (genileterek) dman kmilen muzmahil etmek (kntye uratmak) fevaidi (faydas) nasl oldu. Binaenaleyh bu blk (Refik Bey) vazifesini ifa edebildi. Teekkr ederim. . Kar taraf (cenup) svari blkleri kumandan, takip edecei yolu ard. Mezkr blklerin kumandan yry emri verdii zaman zbitanla beraber itima mahallinin ilerisine kp oradan takip olunacak yolu -ki (haritas zerinde iaret edilmemitir)- arazi zerinde yeknazarda (ilk bakta) grlyordu, eliyle gstererek kat' bir surette tayin etseydi, emrin anlalmamak ihtimali kalmazd. Sonra da ''u saa sapt'' diye asl yolunu terketmesindeki mlhaza (dnce) anlalamamtr. Yeniden bir u karp matlup (istenilen) istikamet zerinde yrye devam edebilirdi. U kumandannn vazifesi gerideki aksamn (parann) yrnlen istikamette emniyetini istihsal etmek ve onunla irtibat muhafaza etmek iken, burada u, mstakil bir keif kolu gibi ihtiyar ettii istikamette ald yrd ve geriden gelen akmasn nn ak brakt. Mahaza, mfreze kumandan evvelce Dinler zerinden bir keif kolu karmam olduuna nazaran uc'un bu hatas kendisine faydal oldu. nk kendisini dmann vcudundan haberdar eden u oldu. Bir kta-i askeriye, yrrken, yollar zerinden hareket eder. Ancak tbiye mntkas dahilinde yollarn haricinde harekete lzum grr. Svari alay hemen btn vdiyi takmla kol nizamnda katetti; bu caiz (uygun) deildir. Drderle yry kol nizamnda arazinin mevaniinden (engellerinden) daha az rahatsz olunur; daha skntsz ve shuletle yrnr. Bahusus takip olunan yry istikametindeki tarlalar, bu nizam musrran (inatla) talep ediyordu. Eer takmla kol nizamnda yrmekteki mtala, dmann cenahlarndan zuhuruna kar harekete kabiliyetli bulunmak ise, drderle kol nizamnda da sa ve sola safharbe gemek kolaydr. Alay kumandan, utan haber getiren neferin verdii malumat zerine

bilhare dt gayrimsait vaziyete girmemek iin birok are ve tarz hareket dnebilirdi. Lakin bir saniyelik dalgnlk o frsat da mahvetti. (Zaman- hazr usul-u harbi; her rtbe ashabnn (sahibinin) vaziyeti takdir etmekte seri'bir intikal ve bu takdirin icabatn yapmakta hakiki bir fikr-i tbiye'ye malikiyetini katiyen talep eder. Bir blk, bir alay, bir frkann, dman karsnda sevku idaresine memur olanlar her an nazaridikkat ve ehemmiyette bulundurmaldrlar ki, taht- kumandalarnda bulunan cztamlar tekil eden yzlerce, binlerce insann ve birok paralar ve himmetlerle elde edilip yetitirilmi olan hayvanlarn hayat, muhassala- sy (elde edilen aba) himmeti bir an devam edecek olan tereddt ve kararszlkla mahvolur). Dman mevziinden tfek sadas iitildikten sonra yaplacak yalnz bir are kalmt, o da: Dman mevziinin ilerisindeki zaviye-i meyyiteye (lm asna) kadar intizam vesaireye asla ehemmiyet vermeksizin hemen drt nalla atlmak... yaplacak ii orada dnmek... yoksa 900 metrede dman atei altnda kesif bir nizamda durmak uzun uzadya tertibat almak mmkn olamaz. (Bugnk silahlarn tesiri yere yatp araziden tamamyla istifade edebilen bir piyadenin bile ileri hatvesini (admn) santime indirmitir. Mukden meydan muharebesinde, arazi yarklarna sokularak talarn arasndan syrlarak, balarnn ilerisine kum ve toprak torbalarn srerek veyahut kazma krekleriyle kk streler yaparak, taarruzlarnda isar eden Japon efradnn g hal ile yirmi drt saat zarfnda birka metrelik mesafe kazanabildikleri grlmtr). Mezkr zaviye-i meyyiteye girildikten sonra dman mevziinin cenubundaki mteaddit hattitimalardan dman mevziinin sol cenah aleyhine hareket etmek mmknd. 25 Austos 1325 Sal Bugn sabahleyin S.Y. 16'nc Alay, Cumal'nn imalinde bulutuk. Alayn iki bl Mmtaz Yzba rfan Efendi'nin taht- kumandasnda bulunuyordu. Alay Kumandan (Muhlis Bey), karlkl bir meselenin tatbikatiyle itigal edildiini syledi. Alaydan bir blk de mukabil taraf svarisini tekil ediyordu. Meselenin mevzuu istifadeli idi. ki blkten ibaret olan ark svari alay, mensup olduu mfrezenin Kprl civarnda meydan muharebesi veren ksm- kllisine iltihak (katlmas) iin Ayvanl'dan mezkr mfrezenin yryn tehir maksadyla gelmekte olduu haber alnan bir dman mfrezesine kar sevkedilmiti.

Svari alay kendisine mlk olduumuz (katldmz) noktaya geldii zaman dman mfrezesi tarumar olmu bulunuyordu. rfan Efendi, bir takm atl ihtiyattan maada (baka) kuvvetini yere indirmi ve fakat dman 2. Ta. Piyade ve bir batarya toptan mrekkep olduu iin uzun mddet mukavemet edemeyeceini takdir ederek mfreze kumandanna malumat isal ve mfreze de Cumal hizasna takarrbetmi (toplanm) bulunduu iin kendisi yere indirdii efrad ata bindirip dmann (Karaosmanl) (umumi haritaya mracaat H istikametinde hareket eden bir blk svarisine kar gidip mfezenin yolunu ak bulundurmaya karar verdi. Mukabil (kar) tarafn svari blne, mlzm Kemal Efendi kumanda ediyordu. Mezkr blk bidayette, mfrezenin igal ettii mevziin sol cenahn muhafazaya memur imi. Fakat mfreze kumandan svari blmn, dman ksm- kllisinin takip ettii yol zerinde, Osmanl civarna sevketmekte daha mhim fayda tasavvur ettii iin, mezkr bl o istikamete gndermiti. Mezkr mfreze kumandannn igal ettii mevzi ve ald tertibat -ki, piyade hatt igal olunan srtn dmana mteveccih eteindeki ban hendeklerinde ve topu mevzii de piyade mevziinin 400 m. kadar gerisinde ve geriye doru ykselen metakip tepenin tekil ettii hafi bir hatt itimada nim mestur (yar gizli) idi.- grdkten sonra Svari Blk Kumandan Kemal Efendiye mlki olabilmitik. Kemal Efendi (Karaosmanl) ile (tip-Kprl) umumi caddesinin arasndaki tepeye, sratle gidiyordu. Kendisinden suret-i hareketi hakknda istizahatma verdii cevap u idi: ''Maksadm, dmann asl ksm- kllisini tevkif etmektir. Svarisiyle hi megul olmak istemem. nk svari geip gitse o kadar haiz-i ehemmiyet deildir. Fakat, ksm- klli bir an evvel Kprl'deki kuvvetlerine mlki olursa meydan muharebesinin belki rengini deitirir. imdi ben u tepenin gerisinde duracam. Dman elbette asl caddeden ayrlacaktr. nk bu cadde bizim topunun tesiri altndadr. (Turfall) ve (Karaosmanl) kylerinin arkndan dolamaya kalkacaktr. Ben, yayacengle, onun az ok tehirine muvaffak olacam. zerime svarisi gelirse yine yle hareket ederim. nk grdm, onun da kuvveti ok deil, iki blktr. Hatta burada mahvolmak muhakkak olsa bile, benim niyetim buna raz olmaktr. Ben, bir blk, mahvolacam, fakat bu hareketimle asl meydan muharebesi icra eden kuvvetlerimizin tahliyesine hizmet etmi olacam.

Bizim mfreze kumandan da, zannedersem kuvvetin azlna bakmakszn, o da bu dman zerine atlacaktr.'' Umumiyetle Kemal Efendi'nin mtalas memnuniyetimi mucip oldu. orada kendisine bir ey sylememitim. imdi burada, bu son satrda, kendisine teekkr ederim.

Beinci Kolordu Erknharbiyesi 1. ube, 2. Ksm TBYE TATBKAT SEYAHAT 1 . Drt Harita

Selnik Matbai Askeriyesinde tab olunmutur. 1327

Krmz Mfrezenin Nizam- Harbi Mfreze Kumandan: Kolaas Hikmet Efendi 13'nc Nianc Taburu Mavi Mfrezenin Nizam- Harbi Mfreze Kumandan: Binba Hasan Askeri Bey Alay 1 Seyahate itirak edenler Beinci Kolordu Kumandan Ferik Hasan Tahsin Paa Beinci Kolordu Erknharbiye Birinci ubesi'ne memur Kolaas Mustafa Kemal Bey Kk Zbit Mektebi Kumandan Erknharbiye Yzbas Mehmet Nuri Bey Erknharbiye Yzbas Sabit Bey Krmz taraf: Piyade: Kolaas Hikmet Efendi Yzba evket Efendi Yzba Hsn Efendi Svari: Yzba Pertev Efendi Topu: Yzba Yahya Efendi Mitralyoz: Yzba Ahmet Tevfik Efendi Mlazm Hasan Tahsin Efendi Mlazm Tahsin Efendi Mlazm Ahmet Efendi Mlazm dris Efendi Mlazm Kerim Efendi Mlazm Mustafa Efendi Mlazm Ahmet Reit Efendi Mlazm Hilmi Efendi Mavi taraf: Binba Hasan Askeri Efendi Kolaas Rasim Efendi Mitralyoz: Yzba Ahmet Efendi Yzba Memduh Efendi Topu: Yzba Ltf Efendi

Yzba Halil Efendi Mlazm Fuat Efendi Svari: Mlazm smail Efendi Mlazm Mehmet Emin Efendi Mlazm Hasan Tahsin Efendi Mlazm Mehmet Nuri Efendi Mlazm Mehmet Ali Efendi Mlazm Hseyin Efendi Mlazm Kzm Efendi Mlazm evket Efendi Mlazm Ali Rza Efendi Mitralyoz: Mlazm Halit Efendi Svari: Mlazm Tahsin Efendi Klk'tan itirak eden zbitan Kolaas Ahmet Efendi Kolaas Mahmut Nedim Efendi Yzba Mehmet Ali Efendi Yzba Memduh Efendi Mlazimevvel Sddk Efendi Mlazmsani Said Efendi Mlazimsani Abdurrahman Efendi Mlazimsani Mahmut Efendi Atl Zbitan seyahati Beinci Kolordu Kumandan: Selanik garnizonundaki zbitanla (Selanik-Klk) arasnda, 6, 7 Nisan gnleri devam etmek zere bir atl seyahat icrasn tasmim etti. (kesin olarak tasarlad) Nisann 4'nc gn On nc Frka Kumandan verdii emri yevmide (gnlk emirde) sunufu muhtelife zbitanndan itirak edeceklerin 5 Nisan gn saat on bir buukta icap eden talimat ve vezaifi almak zere Selanik mahlefi askerisinde itimalarn ve teayyn edecek (belirecek) zbitan miktarna gre Klk'ta istihzarat lazmede (gerekli hazrlklarda) bulunulmas esbabna tevessll bildirmiti. 5 Nisan gn akam askeri kulbnde itima etmi bulunan zbitan mavi ve krmz olmak zere ikiye tefrik edildi. (ayrld) Ve her ksma tesadf edenler mensup olduklar taraf kuvvetlerine nazaran cmlesi vazifedar olacak surette tertip edildikten sonra takip olunacak

meselenin vaziyeti umumiyesi hakknda lzumu kadar malumat ve krmz tarafa tideki farziyat verildi: ''Bir Krmz Kolordu (Virlan-Kuova-Krkt) hattnda bir Mavi Kuvvetle muharebe etmektedir. (Kroki-1) - 5/6 Nisan gecesini topu klas civarnda geirmi olan bir Krmz Mfreze (eyh han-Yaclar) istikametinde (Klk)ta Krmz Kolordunun sol cenahnda bulunan 13'nc Frka'ya iltihak emrini almtr.'' Vazife: Krmz Mfreze Kumandannn 6 Nisan gn sabah itima mahallinde verecei emir. htar: bu emir 6 Nisan sabah hareketten evvel Kolordu Kumandanna teslim olunacaktr. Nisann altnc gn sabah saat on buukta (35) zbit kla meydannda harekete mheyya (amade) olarak Kolordu Kumandan'nn karsnda hazr bulunuyorlard. Hareketten evvel Krmz Mfreze Kumandan ihzar ettii (gsterdii) tideki yry emrini Kolordu Kumandanna takdim etti: On nc Frka Krmz Mfreze Topu klas ordughndan 6 Nisan 327 (1911) Gndz saat 9.30 Mfreze emri, numara (2) 1- Krmz Kolordu (Virlan-Krkt) hattnda Mavi Kuvvetle muharebe etmektedir. Mensup olduumuz On nc Krmz Frka Klk'ta kolordunun sol cenahndadr. 2- Mfrezemiz Selanik - eyhan tarikiyle Klk istikametinden ilerleyecektir. 3- Suvari bl yanna sekiz atl terk ile hemen sratle Avrathisar istikametine ilerleyecek, Toyran istikametinden gelmesi melhuz olan (dnlen) dmana ve mensup olduumuz frkann ahval ve vaziyetine dair malumat tedarik (bilgi salayacak) ve irsal eyleyecektir. (gnderecektir) 4- Pidar (nc) saat onda harekete balayacaktr. 5- Ksm klli pidar 800 metreden takip edecektir.

6- Byk arlklar eyhhan kprsne kadar yol kolunu iki kilometreden takip edecektir. eyhhan'na geldikte derenin arknda park nizamnda emre intizar edecektir. (emri bekleyecektir) 7- Ben pidarda (nde) bulunacam. Krmz Mfreze Kumandan Kolaas Hikmet nksam Asakir: 1- Suvari bl (sekiz atl mstesna) 2- Pidar (nc): Kumandan Yzba evket Efendi 3- Ksm klli: (Ayn zamanda yry nizam) Y37, TI, KI, K2, K3 Batarya 1, K4 Batarya 2 Y37, T2 Y37 T3 Kprc takm Krmz Mfreze kumandannn emri mucibince Krmz Mfrezenin (Topu klas, eyhhan-Yaclar) yolu zerinde yrye getii kabul edilerek itima mahallinden hareket olundu. (Saat 4 vaziyeti) (Grdene)nin imalindeki tepeye muvasalat olunduu zaman tarafeyne (taraflara) tideki mesail verildi: Krmz taraf ''Saat 4'te Krmz Mfreze piyade ucile (Grdene) arkndaki yollarn telakki (buluma) noktasna vasl olduu srada mfreze kumandan kolordu kumandanndan, (Virlan) garbindeki tepeden saat iki buukta yazlm olan tideki telgrafnameyi ald: (Kolordu dmann faik (stn) kuvvetleri karsnda (Galik) suyunun arkndan, (Lanya-Ayvatl-Balca) hattna ekilecek ve orasn mdafaa edecektir. Krmz Mfreze icabnda dmann sa cenahna taarruz edebilecek surette (Galik) geitlerini elde bulunduracaktr.) Mfreze Kumandanna ayn zamanda ilerideki suvarisinden tideki rapor vrud ediyor (geliyor): (Dmann her snfndan mrekkep kuvvetli bir kolu, Klk'tan

(Turasanl) istikametinde yryor. Piyade ucuyla saat ikiyi krk be dakika geerek Klk'n cenup mahrecinden kt. Krmz Kolordu (Virlan-Ahmedli) ve (Kuova-nanl) istikametlerinde ricat ediyor. (geri ekiliyor) Dmann iki blk svarisi karsnda (Vakf iftlii) istikametinde ekiliyorum.) Mavi taraf Kuvvetli bir Mavi Kolordu ile bir Krmz Kuvvet arasnda 5 Nisan gn leden sonra (Krkt-Kuova-Virlan) hattnda balayan bir muharebe zerine, Krmz Kuvvet 6 Nisan gndz saat iki buukta (Galik) suyunun arkndan Cenup istikametinde rcata (ekilmeye) balamtr. Mavi Kolordu Krmz Kuvveti takip ediyor. Mavi Kolordunun sa cenahnda (Klk - Yaclar) yolu zerinde bulunan bir Mavi Mfreze saat drtte piyade ucile (Turasanl) hizasna vasl olduu zaman rcat eylemekte bulunan Krmz Kuvvetin dmdarlariyle (arkadaki kuvvetleriyle) (Karaca Kad - Karaca ky) hattna kadar ekilmi olduunu anlyor. Mfreze Kumandan ayn zamanda ilerdeki keif kollarndan tideki raporu alm bulunuyor: Davutbal (450) rakml tepe 6 Nisan 327 (1911) 2 saat 30 dakika gndz. ''Dmann 3-4 tabur piyade 1-2 batarya top ve 1 blk suvariden mrekkep bir mfrezesi saat iki buukta piyade ucile eyh hannda (Galik) suyundan gemeye balad. Prnar istikametinde mezkr mfrezenin hareketini takip ediyorum.'' bu farziyata nazaran tarafeyn mfreze Kumandanlarnn verecekleri kararlar ve bu kararlara nazaran ita eyleyecekleri evamir (emirler) talep olunmutu. Krmz taraf ''Krmz taraf mfreze kumandan: (Salmanl - Yaclar) hattnda bir mdafaa mevzuu almak zere (Yaclar) istikametinde yrye devama karar verdi. Bu karar zerine madun kumandanlarna yeni bir emir vermeye lzum grmedi.

Krmz tarafa mensup bazlar: Klk'tan ilerlemekte olduu anlalan dman koluna kar taarruz etmek maksadiyle (Yaclar) istikametinde yrye devama ve bazlar da Galik geitlerini elde bulundurmak iin (Grdene) imalindeki srtlarda hal-i tedafiide (kendini koruma durumunda) kalmaya karar verdiler. Mavi taraf ''Mavi Mfreze kumandan eyh hanndan saat iki buukta gemi olduunu anlad dman mfrezesine taarruz maksadiyle (Yaclar) istikametinde yrye devama karar verdi.'' Tenkit Krmz Mfreze kumandannn (Topu klasndan) verdii yry emri, suret-i umumiyede mnasiptir (genel grne uygundur). Ancak bu emrin Suvari Bl'ne ait olan nc maddesinin u suretle olmas fikrini tercih ederiz: ''Suvari bl 8 atl terk ettikten sonra saat onda (Klk) istikametinde hareket edecek ve (Kos Todori - Toyran) hattna kadar Galik suyu ile skp ve iltisak (bitiik) imendifer hatt arasndaki mntkay kefedecek ve bilhassa dmann sa cenah mntehasnn (sonunun) nerede ve ne kuvvette olduunu ve On nc Frka'nn sol cenahnn nerede bulunduunu anlayacaktr.'' Krmz Mfreze kumandannn saat drt vaziyetine kar (Yaclar) istikametinde yrye devam etmesi hakkndaki karar dorudur; yalnz bu karara (Salmanl - Yaclar) hattnda bir mevzi-i mdafaada kalmak fikrinin kartrlmasna lzum yoktur. Kezalik Klk'tan gelmesi meml olan (beklenen) dmana kar taarruz etmek maksadnn dahi ilavesi doru deildir. Mfrezenin (Grdene) srtlarnda kalmas fikrine ise itirak edemeyiz. Bizce Krmz Mfreze kumandannn karar sadece (Yaclar istikametinde ileri yrye devam) etmekten ibaret bulunacakt. Bu karar zerine Krmz Mfreze kumandannn maiyet kumandanlarna bir ey sylemeye lzum grmesi de doru deildir. Mfreze, yryne devam etmekle beraber mfreze kumandan maiyet kumandanlarn yanna ararak onlara yeni hasl olan vaziyeti ve buna nazaran verdii karar bildirmek lazmdr. Pitarda bulunan Kprc mfrezesini de eyhhan'ndaki arlklarn yanna gndermeliydi.

Mavi Mfreze kumandannn da (Yaclar) istikametinde yrye devam etmesi hakkndaki karar dorudur. Ancak bu karara dman mfrezesine taarruz etmek maksadnn kat'i olarak ilavesi caiz (uygun) deildir. nk mezkr (ad geen) dman mfrezesinin eyhhan'ndan ve (Grdene) imal srtlarndan daha ileri hareket edecei henz kendisince tahakkuk etmemi idi. Mutalat Krmz Mfreze kumandan, saat drtte Kolordu kumandanndan, (cabnda dmann sa cenahna taarruz etmek zere Galik geitlerini elde bulundurmakla) tavzif ediliyordu (grevlendiriliyordu); fakat ayn zamanda mensup olduu Kolordunun henz (Ahmedli - nanl) hattna kadar ricat edebildiini ve Klk'tan (Tursanl) istikametinde hareket ettiini anlad dman kolunun Krmz Kolordunun sol cenahna tesir yapabilecek bir halde bulunduunu takdir edebilirlerdi. Burada mfreze kumandannca birinci derecede atf- ehemmiyet edilecek nokta, Krmz Kolordu sol cenahna vukubulacak taarruzu kendi zerine cezbederek ksm- kllinin ric'atini teshil (kolaylatrmak) ve temin etmekti. Bunun iin bittabi (Yaclar) istikametinde ileri yrye devam etmek elzemdir. Krmz Mfreze (Yaclar - Karapnar) civarlarna geldii zaman Krmz Kolordu (Karaca Ky - Karaca Kad) hizalarna inmi bulunabilir. Eer dmann Klk mfrezesi bize ehemmiyet vermeyip Krmz Kolordunun sol cenahna taarruza teebbs ederse kuvvete dn (az) olduumuza dahi bakmayarak dmann bu mfrezesi zerine atlrz. Eer faik (stn) kuvvetle bizim zerimize yrrse yine o civarda mezkr dmana kar tedafi (kendimizi koruyarak) hareket edebiliriz. Bu suret-i hareketimizle hem Ksm- kllimize muavenet (yardm) edebilmek imknna malik olmu ve hem de icabnda dmann sa cenahna atlacak surette Galik geitlerini elde bulundurmaktan ibaret olan vazife-i mevduamz (verilen grevi) ifa edebilecek (yerine getirebilecek) mnasip bir vaziyette bulunmu oluruz. Mavi Mfrezeye gelince; onun iin en mhim nokta-i nazar Mavi Kolordu karsnda cenuba ric'at eden Krmz Kolordunun sol cenahna yklenerek bunun ricatna mani olmakt. Krmz Kolordu, Mavi Mfreze kumandanna verilen malumata nazaran saat drtte (Karaca Ky - Karaca Kad) hattna ekilmi bulunduuna nazaran Mavi Mfreze kumandannca yaplacak ey, Yaclar istikametinde

yryne devam ederek mezkr kolordunun cenanha yetimekti. Ancak eyhhan'ndan saat iki buukta Galiki gemekte olduunu istihbar ettii (haber ald) dman mfrezesinin Yaclar istikametinde ilerleyerek bu harekete mani olmak isteyeceine kat'i olarak hkmetmek caizdir. O halde Krmz Mfreze kumandan tasmim ettii (tasarlad) harekete muvaffak olabilmek iin ondan evvel halletmek mecburiyetinde olduu bir mesele karsnda bulunmu oluyordu ki, o da dman mfrezesi Karapnar istikametinde ilerlemi bulunuyorsa evvela taarruz edip onu ric'ata mecbur ettikten sonra vaziyet msait kalrsa Krmz Kolordunun sol cenahna tevcih-i (ynelik) hareket etmek... Bu vaziyetten sonra Galik geitlerinden geerek Krmz Kolordunun (Derbend - Selanik) hatt- muvasalas zerine dmek varid-i hatr odur ki, bu husus bilahare hadis olacak (ortaya kacak) vaziyete gre karargir olabilir. Kumandan olan zat her trl ihtimalat ve bu ihtimalata nazaran zuhuru memul olan safahat ve her safhaya gre ittihaz lazm gelecek olan tedabir ve icraat fikren tasavvur ve muhakeme eder. Fakat tasavvuratndan katiyetle icra edebileceine hkmetmedii hususat kaabil-i icra bir karar olmak zere izhar (aklamas) ve madununa (astlara) ifa etmesi mnasip deildir. Filhakika mutasavver olan hl zuhura gelmezse kumandann madun kumandanlar nezdinde nfuz ve itimad zail olur. Kumandanlar yeni edindikleri malumattan, yeni hasl olan vaziyetlerden imkn msait olduka madun kumandanlar haberdar etmelidirler ki, bilcmle vazifedaran, hatta efrad bile takip olunan maksad ve iinde bulunulan hali anlam ve ne maksatla, ne yaplacan dnebilmi olsunlar... Hl-i gaflet ve mbhemiyette (belirsizlik iinde) bulunan bir kitle-i askeriye ile hl ve maksada vakf bir kt'a-i askeriyenin eczasndaki tefekkr, teyakkuz ve teebbs beyninde (arasnda) hi phe yok ki fark, azimdir. Saat 5. 45 vaziyeti (Kroki-2) Krmz Mfrezenin piyade ucu (Yaclar - Karapnar) arasna vasl olduu zaman Mavi Mfrezenin piyade ucunun dahi Karapnar'n iki kilometre imaline vasl olduu tarafeyn mfreze kumandanlarnca malm oldu. Krmz suvari, Mavi suvari blkleri karsnda (Karapnar) (Globas) arasndaki srtlara ekildi.

Krmz Mfreze kumandan Karapnar srtlarn (Kroki-2)'de irae olunduu (gsterildii gibi) igale karar verdi. Mavi Mfreze kumandan dahi dmann sol cenahna taarruz etmeye karar verdi. (Tertibat 2 numaral krokide irae olunmutur). Krmz Mfreze kumandan Piyade Alay Nianc Taburu ve Topu kumandanlarna kendisine iltihak etmeleri iin haber gndermekle beraber kendisi bizzat atn drt nal srerek Karapnar'n cenubundaki tepeye kt. Mavi Mfreze kumandan da btn maiyet kumandanlaryla beraber Karapnar'n imalindeki tepeye kmt. Tarafeyn kumandanlar mezkr tepelerden maiyet kumandanlarna tideki tarzda ifahen muharebe emirlerini vermilerdi. Krmz taraf Uc, bulunduu yerde duracak ve (Uc Bl) ucu takviye edecektir. Nianc Taburunun kinci Bl sol cenah mnferit aa ve cephesi mandra olmak zere yaylacaktr. Dier iki bl aalkl tepenin gerisinden sol cenaha gidecek ve orada ihtiyat olarak duracaktr. Bataryalar aalkl tepe ve onun gerisindeki tepede mevzi alacaktr. Otuz yedinci Alay Birinci kinci Taburiyle (Uc blnn) sanda, cephe mandrann arkndaki srt olmak zere yaylacaktr. nc tabur, ihtiyat tekil edecektir. Ben topu mevziinde bulunacam. Tenkit Krmz Mfreze kumandannn saat bei krkbe dakika geerek Pnar cenubundaki srtlar igal etmek hususundaki karar dorudur. Ancak mevziin sureti igali fikrimizde mnasip (uygun) deildir. nki pidar taburuna sa cenah iaretli tarla ve sol cenah mnferid aa olmak zere dman istikametine nazaran mail ve hemen bir kilometrelik bir cephe tahsis (ayrlm) olunduu gibi iki bl de bu cephenin solu gerisi ana gnderilerek bilahare bu blklerin hatt- harbe dahil olmasyla cephe-i mezkrenin daha ziyade bymesine sebep olmutur. Ve dmann mandra arkndan taarruz edeceini tasavvur ederek Otuz yedinci Alay sa cenahta bulundurmutur. Bu tertibata nazaran tutulan cephe, dmann yan atelerine maruz bulunaca gibi sol cenah da pek zayf braklmtr.

Vaka dmann krmz mfrezeyi ksm- kllisinden ayrmak maksadiyle sa cenaha taarruz etmesi vrid-i hatrdr; ancak cadde ile Galik arasnda Krmz mfreze sa cenahna taarruza kyam edecek olan dman kt'at dz, ak ve pek uzak mesafeden piyade ve topu atei altnda bulundurulabilecek bir endaht (at) meydan katetmek mecburiyetinde olduu gibi dmann takip ettii istikamete nazaran mezkr cenaha vasl olmak iin daha uzun bir yol katetmek mecburiyeti vardr. Bundan baka bu iki mfreze arasnda balayan bu muharebe hengmnda Krmz Kolordu (Karapnar - Karacakad) hizalarna gelmi bulunaca ve Karacakad srtlarndan Karapnar'a be alt kilometrelik bir mesafe olduu nazar dikkate alnrsa dmann Krmz Mfrezenin sa cenah aleyhine vukubulacak taarruzunun iki ate arasnda kalmas tehlikesi de mevcuttur. Buna mukabil (Taltepe - Yeiltepe) ve bunlarn Garp ve Garbi imalisindeki sra tepeler dmann yry kolunu tamamen setrediyor ve dmann takip ettii yoldan cz'tamlarn reislerini mezkr tepelere ve daha garpten Karapnar zerine tevcih etmesinde daha ziyade sr'at, suhulet ve mesturiyet (gizlilik) mevcut olduu Krmz Mfreze kumandan tarafndan yek nazarda takdir olunabilirdi. Buna nazaran dmann muvaffakiyetli taarruzunun sol cenah aleyhine vukuu daha ziyade muhtemeldi. Mahaza tarafeyn uclarnn grlmesi zerine dman taarruzunun sa veyahut sol cenahtan hangisine tevcih edilecei (ynelecei) kat'iyetle kestirilemezdi. Bu cihetle bidayette alnacak tertibatn tideki surette emrolunmas fikrindeyiz: ''Dmann piyade ucu cadde zerindeki eme hizasndan ilerliyor. Mfreze bu srt igal edecektir.'' (zerinde bulunuyorlar) Pidar taburu topu mevziinin ilerisinde ve sa cenah yol (hari) ve sol cenah top aalk olmak zere aalkl tepeyi igal edecektir. Topu aalkl tepede mevzi alacak ve bidayette dmann yry kollar zerine ate edecektir. Otuz yedinci Alayn Birinci ve kinci taburlar, topu mevziinin garbi cenubisinde ve yol yaknnda ve nc Taburu topu mevziinin arknda ve cadde yaknnda ihtiyat olmak zere kalacaklardr. stihkm Bl nc Tabur yannda bulunacaktr. Suvari Bl Karapnar yolunun garbndaki srtlarda ve sol cenahta bulunacaktr. Ve dmann Karapnar imalinden ve mandrann arkndaki srtlar arkasndan vukubulacak harektn kefedecek ve (karacakad) zerinden Krmz Kolordu ile irtibat tesis edecektir (balant

kuracaktr). Mavi taraf Mavi Mfreze kumandan dmann Karapnar zerinden sol cenahna taarruza karar verdi ve bunun iin Taltepe'den ifahen tideki evamiri it etti: ''Dmann ucu iaretli tarla hizasnda durdu. Ucun gerisinden yol kolundaki kuvvetlerini gryorsunuz. Mfreze bu dmana taarruz edecektir. Pidar (nc) taburu sol cenah mandra (dahil) sa cenah fundalk (hari) olmak zere Taltepe'nin ilerisinde yaylacaktr. Topu taburu Yeiltepe'de mevzi alacak ve dman topusuna ate edecektir. Birinci Alay sol cenah fundalk (dahil) sa cenah yol (dahil) olmak zere yaylacaktr. kinci Alay caddeden garbe sapacak ve Birinci Alayn sandan dman sol cenahna taarruz edecektir. Kprc mfrezesi cadde ile caddeden Karapnar'a ayrlan yollarn telakki (kavuma) noktasnda duracaktr. Ben Topu mevziindeyim.'' Tenkit Mavi Mfreze kumandannn kararna itirak ederiz. muharebe emri tamamen hale ve maksada muvafktr. Mutalat Harpte iinde bulunan vaziyeti sarahat-i tamme ile tayine medar olacak malumat nadiren istihsal olunur. ki taraf birbirini ancak temas neticesinde anlayabilirler (Talimname, Madde - 352) ve (Sahra Topu Talimnamesi, ksm 4, madde - 362). Bu cihetle ilk muharebe temas vukuunda taarruzi veyahut tedafi (korunma) suretlerden hangisini ihtiyar etmek lazm gelecei vaziyet-i umumiyeye tabi kalr (Talimname, Madde - 355) Grld ki, Krmz Mfreze kumandannn ilk temasta verdii karar aalkl tepeyi igal etmekten ibaret kald, zira bu ana kadar karsndaki dman kuvveti hakknda malumat- kat'iyeye malik olamamt.Fakat vaziyet-i umumiye bu tepelerde karsndaki dman tevkif etmeyi istilzam ediyordu. Mavi taraf ise karsndaki dmann kuvvetine bir dereceye kadar sahih (doru) olarak vakf olduktan baka vaziyet-i umumiye bu dman bir an evvel tadr ve tebidi iktiza ettiriyordu (uzaklatrmas gerekiyordu). Verdii

Krmz Mfreze Kumandan topusuna ilk hedef olmak zere dman piyade kollarn, Mavi Mfreze Kumandan ise topusuna ilk hedef olmak zere dman topusunu gsterdi. Dman mmkn olduu kadar uzun mddet, phe iinde brakmak iin topu muharebesine piyadenin ate muharebesine balad anda balamas ve o ana kadar topunun atee sokulmamas ayan tavsiye ise de (Talimname, madde 271) ve (Sahra Topu Talimnamesi, ksm 4 367) dman nezdindeki ahvali topu ateiyle kefe almak lazm gelirse veyahut pidar vazifesini yapabilmek iin topu ateine arz- ihtiya ediyorsa o zaman topunun hemen ate kat etmesi (amas) mnasip olur. Nitekim Krmz Mfreze Kumandan dman kollarn bir an evvel meydana karmak ve mezkr kollar uzak mesafeden almaya mecbur etmek iin bu suretle hareket etmitir. Mavi Mfreze dahi piyadesini suhulet (sessiz) ve sratle ilerletmek iin dman topusunu bir an evvel ate altnda bulundurmaya pek doru olarak lzum grmtr. Mavi Mfreze kinci Alay ile dmann sol cenahn ihata (evirme) teebbsnde bulundu ve Birinci Alayn cephede yayd. hata iin birinci art, dmann cephede tespit ve tevkif edilmesidir. Bunun iin cepheden iddetli bir taarruz icras en ziyade tesir bahtir. (Talimname, Madde 392) Fakat vakit ve zamanyla tesirini gstermezse cephe taarruzu muvaffakiyetsizlie maruz kalabilir. Bunun iin kinci Alayn tesir yapabilecek bir mesafeye tekarrbne (yakn olmasna) kadar cephedeki alayn bidayette (balangta) igal muharebesi yapmas mnasip idi. hatann (evirmenin) en basit suret-i icras bu ie memur olan aksamn yry kollarna daha uzaktan dmann yan tarafna decek surette istikamet vermekle olur. (Talimname, madde - 393) Mavi Mfreze bu kaideye tamamen riayet etmitir. Mavi Mfreze'nin sol cenah zayft, fakat Krmz Mfreze'nin bu cenaha tesir-i kat'i yapabilmek iin katedecei mesafa Mavi Mfreze ihata kolunun dman mevziine tamamen dahil olmak iin katedecei mesafeye hemen msavi idi. Bu cihetle ayan- ihtiraz ve tereddt bir nokta matasavver deildi. 6 Nisan gnk ameliyatta bu kadarla iktifa olunarak Klk'a hareket ve saat dokuzda muvasalat edildi. Kolordu Kumandan istirahatten evvel askerin koularn gezdi, yataklarn, silahlarn, elbiselerini muayene etti. Umumiyetle memnun oldu. Yalnz bera-yi talip yeni vrud etmi ve henz elbise giymemi olan baz efrad- ihtiyatiye ve redifenin yataklarnn deme zerine serilmi ince birer battaniyeden

ibaret olduunu grerek mteessir olmu ve icap edenlere ihtiratta bulunmutu. Badehu (sonra) mahfel-i askeriye gidilmi, cz'i istihbarattan sonra hkmet ve belediye devairinini (dairelerini) ziyaret eylemilerdi. Herkes gece saat yarmdan yemek zaman olan bir buua kadar mahfel-i askeride ordu kumandannn Erknharbi tarafndan verilecek olan konferansta hazr bulunmak zere mahall-i istirahatlerine gitmilerdi. 7 Nisan gn. Sabah saat on birde Selanik'ten giden zbitana Klk'daki tekmil atl zbitan da iltihak etmi (katlm) olduu halde Karapnar istikametinde hareket olundu. 6 Nisan saat yedi vaziyeti (Kroki 3 ve 4) Yeiltepe'ye muvasalat olunduktan sonra tarafeyn yekdierinden yirmi hatve (adm) uzaklatrld ve bervehiti safahat- ahvl takip olundu: Saat alt buukta dmann iki blk suvarisi Karapnar'n cenubi garbisindeki srtlar arkasndaki mestur (gizlenmi) bulunuyordu. Krmz suvari bl aalkl tepenin arkasndaki srtn gerisinde duruyordu. Krmz Mfreze'nin On nc Nianc Taburunu'nun nc, Drdnc Blkleri yz metre n tarafndan bir manga kuvvetinde bir uc olduu halde aalkl tepe ile onun gerisindeki tepe arasndan yry kolunda olarak yola tekarrp etmek zere idi. Bu esnada blkler takm nizamna getiler. Yrye devam ediliyordu. Mavi svari blkler kumandan srtn gerisinde saf harp nizamna geerek krmz piyade blkleri zerine hcum etmek zere hareket etti. Krmz blklerden nde bulunan derhal saf harbe geti. Arkada bulunan da mar marla sadak yamaca karak orada saf harbe geti ve her iki blk hcuma kalkan dman svarisi zerine ate at. O esnada Krmz Svari Bl dman svari blklerinin sa cenahna doru yrmeye balad. Bu vaziyet karsnda Mavi Svari Blkleri hcumdan sarf- nazarla geriye- srtlarn arkasna ekildi. Tenkit Mavi Svari Blkleri Kumandan Karapnar yolu istikametinde aalkl tepenin gerisinden ilerlemekte bulunan Krmz Piyade Blklerine bir tesir yapmay dnmekte pek ziyade hakldr. nk bu piyade blklerinin top aalk istikametinde mevzie dahil olarak

Krmz tarafn Karapnar istikametine ilerleyen kuvvetlerini atele karlamas phesizdi. Binaenaleyh bu blkleri onbe yirmi dakika ve hatta daha az bir zaman igal etmek, mensup olduu taraf kollarnn ateinden masun olarak bir iki kilometre mesafe katetmesini; Karapnar kyne dahil olmasn temin etmek faidei uzmasn camidi. Fakat iki piyade blnn asgari 2-3 dakika atei altnda kalacak olan iki svari bl kuvvetinin slsn ve belki nsfn zayi eder ve ondan sonra da dman svari blnn malubu kalr. Fakat svari blkleri kumandan tasavvur ettii tesiri srtn gerisinden hi olmazsa bir bln kmilen yere indirerek piyade gibi hareket etmekle de istihsal edebilirdi. Mavi Svari Blkleri, piyade ateine maruz kalarak ric'ate mecbur olduktan sonra Krmz Svari Bl onlarn her mer olan ahvalinden istifade ederek zerlerine atlabilirdi. Krmz taraf 13'nc Nianc Taburu'nun 2'nc, 4'nc Blkleri svari hcumunu def ettikten sonra sa cenah mnferid aa ve sol cenah top aalk olmak zere bir bln de sol cenah gerisinde ihtiyatta brakt. Mavi taraf 1'nci Alayn 2'nci Taburu 3 Bl birinci hatta ve bir bl geride ihtiyatta olmak zere yayld, 3'nc Taburu dahi bunun sa gerisinde durup bulunduu hat zerinde 2 blk birinci hatta ve 2 blk geride olmak zere iki hat zere ald. 2'nci Alay dahi eme istikametinde taburlar derin kol nizamna gemi olduu halde hareketine devam etmekte bulunuyordu. Tenkit Mavi tarafn 1'nci Alay'nn 3'c Taburu'nun durarak almas caiz (uygun) deildir. Zira dmann topu atei altnda bulunuyordu. Almay ileriye yryerek yapmas muvafkt. 2'nci Alay'nn daha eme hizalarnda ayn kol zerinde derin kola gemesinden ise yry halinde taburlarn aarak hareketine devam etmesi daha mnasip (uygun) olurdu. Saat yedi buukta tarafeynin vaziyeti (Kroki 5)'te irae olunduu gibidir. Krmz tarafn 13'nc Nianc Taburu'nun birinci hatta bulunan 2 blne kar mavi tarafn birinci hatta misli fazla kuvveti bulunuyordu.

13'nc Nianc Taburu Kumandan dmann faik kuvvette olduunu takdir ederek dorudan doruya taburuna ric'ati emretti ve mfreze kumandanna malumat verdi. Mfreze Kumandan da ric'ate kara verdi ve u emr-i ifahiyi icap edenlere isl etti (ulatrd): ''13'nc Nianc Taburu aalkl tepedeki topu mevzii gerisine kadar ekilecek ve orada durup topu ile beraber mfrezenin ricatini himaye edecektir (koruyacaktr). Mfreze sa cenahta Yaclar istikametinde ekilecektir. Mavi taraf Dmann ric'at teebbsn anlar anlamaz cephedeki kuvvetini de kemal-i iddetle taarruza geirdi. Tenkit Krmz Mfrezenin 13'nc Nianc Taburu Kumandan vaziyeti gzel takdir ve pek musib (yerinde) olarak ekilmek lzumuna hkmetmiti. Fakat bu kararn mevki-i tatbike koymadan evvel topu mevziinde bulunan mfreze kumandanna bildirip an da ikaz etmesi ve badehu tatbik etmesi iktiza ederdi. Krmz Mfreze Kumandan'nn 13'nc Nianc Tabaru'nun ric'ate balad haberi zerine btn mfreze ile sa cenahtan ric'ati emretmesi dorudur. Ancak 13'nc Nianc Taburunu topu mevziinin ilerisinde tevkif edecek yerde onun gerisinde durdurmas eser-i gaflet olsa gerektir. Mavi tarafn btn cephe imtidadnca iddetle taarruza gemesi fikrimize pek mutabktr. nk dman tevkif iin yegne are budur. Mutalat Muharebe gayr-i msait bir renk kesbedince kumandann derhal cmle-i tefekkrat bir noktay halletmek lazmdr. O nokta; netice-i kat'iye zamanna kadar muharebede devam etmek mi yoksa, bir an evvel ekilmek mi lazmdr; bunu kararlatrmak. (Talimname, madde 426) Krmz Mfreze Kumandan On nc Nianc Taburu'nun kendinden ric'ate balamasna meydan vermeden evvel kararn vermi, emrini tebli etmi bulunmal idi. Krmz Mfreze Kumandan'nn henz muharebeye girmemi olan sa cenahtaki ihtiyattan ric'ate balamas ve On nc Nianc

Taburu ile topusunu mevzide brakarak dman piyadesinin ilerlemesini tevkife atf- nazar etmesi pek dorudur. (Talimname madde - 438) ve (Sahra Topu Talimnamesi, ksm 4 - 406). Mavi Mfreze, Krmz Mfrezeyi ric'ate mecbur etmi olmakla kendini muzaffer ad edemezdi. Dman iddetle takip edilmezse bir az sonra yeniden eser-i hayat ve faaliyet gsterebilir, bu cihetle ekilen dmann kat'iyyen arkas braklmayacak mmkn olduu kadar ate edilerek inhizama (yenilgiye) duar edecek temas vaziyetini kaybetmemek lazmdr. (Piyade Talimnamesi, madde 421, 422) ve (Sahra Topu Talimname ksm 4 - 402) ki Mavi Mfreze Kumandan bunda kusur etmedi; hatta Mavi Mfreze fevkalade yorgun bulunsayd bile bu iddet-i takipte msamaha caiz olamazd. (Talimname Madde - 424). Vz (byk Hsrev) olan bu kaide-i asliye, muzafferiyetinden netayic-i kat'iye ve msmire istihsal (sonu elde) etmek isteyen her kumandann dimanda menku (ilenmi) bulunmaldr. Umum Tenkit ve Mutalat cra ettiimiz bir farazi tatbikat, itirak edenlerin kffesine gsterdi ki, bir muharebeyi sevk ve idare iin mer'iyeti ummi, kavaid (kural) yoktur. (Talimname, madde 272). Kumandan olan zat, iinde bulunduu hal ve vaziyeti takdir edebilecek liyakat ve ftrette (yaratlta) bulunmak ve takdirat- zatiyesi zerine itay- hkm ve karar eylemek mecburiyetindedir. Krmz Mfreze Kumandan'nn muharebe meydanndan ne vakit ekilmeye karar vermesi ve Mavi Mfreze Kumandan'nn bu ekilen dman btn kuvvetiyle iddetle takip etmesi mi, yoksa onun karsnda hal-i temasta bulunan kuvvetlerini terk edip mtebakisini (arkasn) arka, Krmz Kolordu sol cenahna tevcih etmesi mi mnasip olurdu, bunu tayin eder bir kaide-i kat'iye mevcut deildir. Saat yedi buuktaki vaziyet ve hale gre iyi dnmesini bilen muharip mfrezeler kumandannn hkm ve kararlar o an iin en kat'i ve en doru kaidelerdir. Kumandanlar kendileri tarafndan emrolunmas icap eden husustan gayri eyleri madunlarna emretmemelidirler (Piyade Talimanmesi, madde - 275) Halbuki Krmz Mfreze Kumandan On nc Nianc Taburu'na verdii muharebe emrinde blklerinin suret-i istimaline kadar mdahale etmitir. Madun kumandanlarnn istiklal-i hareketleri efal-i keyfiye (keyfi iler) rengi almadka bu husus tecviz

olunamaz (uygun grlemez). (Talimname madde - 276) Muharebede birini hattn cephesini tebdil etmek (deitirmesi) mkl ve ekseriya gayr-i mmkndr. Bu sebepten muharebeye girmezden evvel muharebe cephesinin doru olarak tayini lazmdr. (Talimname, madde, 286). Krmz Mfrezenin ilk ald mail (bozuk) cephenin bir daha tashih edilememesi ve belki bu yzden muharebenin bir an evvel gayr-i msait bir renk almasna bis (konu) olmas buna delildir. Krmz Mfreze'nin On nc Nianc Taburu Kumandan mes'uliyeti deruhte ederek kendiliinden taburuna ric'at emrini verdi. Vakia ''mes'uliyeti deruhte etmekten ekinmemek'' bir kumandann muttasf olmas lazm gelen en li bir meziyettir. (Piyade Talimnamesi, madde - 304)'' Ancak karar- zat zerine icra olunan hareket, heyet-i umumiyenin vaziyetini mkl klacak surette olmamak iktiza eder. Her ne kadar muharebenin ilerlemesi halinde ric'at etmenin de kesb-i mkilat edecei (glk douraca) tabii ise de (Talimname, madde - 433) burada mfreze kumandann ikaz etmek (uyarmak) iin vakit msait idi. Btn bu mutalttan bir neticeyi istihrac ve izhar etmek isteriz ki, o da elimizde bulunan talimnameler, nizamnameler mevadd- mndericesini, sadece okumu ve bellemi bulunmak, zbitan kumandan yapmaya hibir vakit kfi ve kfil (kefil) olamaz. Sanat- askeriyeye peyd-y vukufta muvaffakiyet bu kavaid-i mazbuta (yazya geirilmi kurallar) ahkmn hengm- fiiliyatta, derhatr edebilmek ve mahallinde tatbikte iktisab- meleke ve mumarese eylemi bulunmakla ancak mmkndr. Bu hususlar dahi bu defa kolorduca yapld gibi harita zerinde harp oyunlarndan ve arazi zerine faraz tatbikatlardan balayarak bizzat ve bilfiil kitaat- askeriye ile mfreze tatbikatlar ve daha sonra muhtelif manevralar icrasyla husul-pezir olabilir (alnabilir). En hakiki malumat ve mumarese ise nev nem-y (yetiip gelimesi) kemalini bulmu mazbut dimalarn sahne-i harap ve cidalde (sava) iktisap edecekleri tecarble (denemelerle) tecelli-sz (uygun sonulanm) olur.