Czerwona Ksiazeczka

WERSJA ELEKTRONICZNA
Zacznika do Dziennika Ustaw nr 220 poz. 2181 z dnia 23 grudnia 2003 r.
SZCZEGOWE WARUNKI TECHNICZNE DLA ZNAKW I SYGNAW DROGOWYCH ORAZ URZDZE BEZPIECZESTWA RUCHU DROGOWEGO I WARUNKI ICH UMIESZCZANIA NA DROGACH
Zaczniki nr 1 4 do rozporzdzenia Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegowych warunkw technicznych dla znakw i sygnaw drogowych oraz urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego i warunkw ich umieszczania na drogach
SPIS TRECI
Zacznik nr 1 ...................................................................................................... 3
Zacznik nr 2 ...................................................................................................... 256 Zacznik nr 3 ...................................................................................................... 340 Zacznik nr 4 ...................................................................................................... 398
Zacznik nr 1
SZCZEGOWE WARUNKI TECHNICZNE DLA ZNAKW DROGOWYCH PIONOWYCH I WARUNKI ICH UMIESZCZANIA NA DROGACH
1. Warunki techniczne umieszczania znakw drogowych 1.1. Przepisy oglne
Przepisy zacznika stosuje si do znakw drogowych pionowych umieszczanych na drogach twardych. Na drogach gruntowych stosuje si: - znaki kierunku i miejscowoci (drogowskazy, znaki miejscowoci), - inne znaki w sytuacjach, gdy jest to niezbdne dla bezpieczestwa ruchu drogowego (oznakowanie przejazdw kolejowych, czciowe lub cakowite zamknicia drogi). Zacznik okrela dla znakw i tabliczek: - wielko, wymiar i widoczno znakw, - barwy i odblaskowo, - liternictwo i stosowane napisy, - zasady doboru typu folii na lica znakw w zalenoci od lokalizacji znaku, - zasady umieszczania znakw na drodze, - wzory barwne, - konstrukcje znakw. Uyte w zaczniku okrelenia oznaczaj: a) kategoria znakw znaki odpowiadajce podziaowi literowemu od A do W, zawartemu w rozporzdzeniu w sprawie znakw i sygnaw drogowych, np. kategoria B - znaki zakazu, b) grupa znakw naley rozumie znaki nalece do grupy wielkoci okrelonej w zaczniku, np. grupa znakw wielkich, c) odmiana znaku : mutacje znakw o analogicznej treci, np. odmiany znaku F-8 objazd w zwizku z zamkniciem drogi F-9 znak prowadzcy na drodze objazdowej, F-21 ruch skierowany na ssiedni jezdni, F-22 ograniczenia na pasie ruchu, moduowe odmiany znakw kategorii F, w zalenoci od liczby pasw ruchu, te same znaki, ktrych znaczenie precyzuj symbole lub napisy umieszczone na nich lub pod nimi, np. odmiany znaku B-35 zakaz postoju z rnymi napisami. a) znaki wielkie (W) na autostradach, umieszczane przy jezdniach gwnych, b) znaki due (D) na drogach ekspresowych, umieszczane przy jezdniach gwnych, na drogach dwujezdniowych poza obszarem zabudowanym, oraz na drogach dwujezdniowych w obszarze zabudowanym, na ktrych dopuszczalna prdko jest wiksza ni 60 km/h, c) znaki rednie (S) na cznicach autostrad i drg ekspresowych, na jednojezdniowych drogach krajowych i wojewdzkich, na drogach powiatowych z wyjtkiem drogowskazw tablicowych, d) znaki mae (M) na drogach gminnych, drogowskazy tablicowe na drogach powiatowych, e) znaki mini (MI) na supkach przeszkodowych i tablicach kierujcych, na drogach w obszarze zabudowanym, gdy warunki drogowe nie pozwalaj na stosowanie znakw wikszych lub zastosowanie wikszych znakw pogorszyoby warunki widocznoci pieszych na przejciu dla pieszych, na wskich uliczkach zabytkowych miast. Przy oznakowaniu robt prowadzonych w pasie drogowym stosuje si znaki o jedn grup wielkoci wysz ni stosowane na danym odcinku drogi (z wyjtkiem robt prowadzonych w pasie drogowym autostrad, gdzie stosuje si znaki wielkie). Znaki A-7, B-20 powinny mie tak sam grup wielkoci jak znaki na drodze z pierwszestwem przejazdu jednak nie mniejsz ni znaki rednie. Znaki nakazu C-9, C-10, C-11 umieszczane w miejscach przej dla pieszych, w zalenoci od warunkw widocznoci, mog by stosowane w grupach wielkoci niszych ni obowizujce na danej drodze. Jeeli w opisach szczegowych wymiary znakw lub tabliczek nie s podane w zalenoci od grupy wielkoci znakw, wwczas ten znak wystpuje tylko w jednej wielkoci, przedstawionej na danym rysunku. W zalenoci od wielkoci znakw podstawowe wymiary dla znakw kategorii A, B, C i D podane s w tabeli 1.1. Wielkoci te nie dotycz znakw w zwizku z zabezpieczeniem miejsca wypadku drogowego. 3
1.2. Wielkoci, wymiary i widoczno znakw

1.2.1. Wielkoci i wymiary Stosuje si pi grup wielkoci znakw ostrzegawczych, zakazu, nakazu, informacyjnych oraz kierunku i miejscowoci, a mianowicie:
Odstpstwa od podanych w tabeli 1.1 wymiarw zostay okrelone w szczegowych opisach znakw. Wymiary znakw kategorii E zale od przyjtej wysokoci pisma, rodzaju i wielkoci symboli oraz dugoci i liczby nazw miejscowoci na nich
umieszczanych, zgodnie z zasadami podanymi w opisach szczegowych. Wymiary znakw kategorii F, G i tabliczek T oraz szczegowe wymiary wszystkich znakw podane s w opisach szczegowych.
Tabela 1.1. Podstawowe wymiary znakw kategorii A, B, C i D (wymiary podano w mm)
1.2.2. Widoczno znakw Dla zapewnienia widocznoci znaku z odlegoci pozwalajcej kierujcemu pojazdem jego spostrzeenie, odczytanie i prawidow reakcj, do wykonania lic znakw naley stosowa materiay odblaskowe. Typy materiaw odblaskowych do stosowania w zalenoci od miejsca ich lokalizacji i klasy drogi przedstawiono w tabeli 1.2.
Tabela 1.2. Typy folii odblaskowej uytej na lica znakw w zalenoci od lokalizacji znaku drogowego - wymagania minimalne
Do wykonywania lic znakw stosowanych do oznakowania robt prowadzonych w pasie drogowym stosuje si foli odblaskow typu 2 lub foli pryzmatyczn. Do wykonywania lic znakw umieszczanych nad jezdni na autostradach i drogach ekspresowych stosuje si foli pryzmatyczn. Zaleca si stosowanie folii pryzmatycznej do wykonywania lic tablic przeddrogowskazowych i drogowskazw umieszczanych obok jezdni na autostradach i drogach ekspresowych oraz znakw umieszczanych nad jezdni na drogach krajowych i wojewdzkich. Odwrotna strona tarczy znaku i tabliczki, jeeli nie jest wykorzystana do umieszczenia znaku dla jadcych z przeciwnego kierunku, powinna mie barw szar. Na odwrotnej stronie tarczy znaku naley umieci informacje zawierajce dane identyfikujce producenta znaku, typ folii odblaskowej uytej do wykonania lica znaku, miesic i rok produkcji znaku. Dopuszcza si stosowanie folii pryzmatycznej odblaskowo-fluorescencyjnej to-zielonej lub po-
maraczowej do wykonania lic znakw odblaskowych: A-10, A-14, A-17 i A-30 oraz tabliczki T-27 zlokalizowanych w miejscach szczeglnie niebezpiecznych, bd o duej wypadkowoci. Dopuszcza si wykonywanie lic znakw D-6, D-6a i D-6b na tle folii pryzmatycznej odblaskowo-fluorescencyjnej to-zielonej lub pomaraczowej.
1.3. Barwa i odblaskowo znakw

1.3.1. Barwa Lica znakw drogowych powinny spenia wymagania fotometryczne i kolorymetryczne w zakresie odblaskowoci i barwy. Wartoci wsprzdnych chromatycznoci (x,y) wyznaczajcych punkty narone pl tolerancji barwnych dla poszczeglnych typw folii odblaskowych i nieodblaskowych oraz powok kryjcych wraz z wartociami wspczynnikw luminancji dla znakw nowych zostay podane w tabelach 1.3 i 1.4.
Tabela 1.3. Minimalne wartoci wspczynnika luminancji oraz wartoci wsprzdnych chromatycznoci (x,y) punktw naronych pl tolerancji barw dla folii odblaskowych typu 1 i 2
Uwaga: Pomiary przeprowadzone sferycznym spektrokolorymetrem w geometrii pomiaru 45O / 0O dla 2O obserwatora, przy zastosowaniu standardowego, polichromatycznego rda wiata CIE D65 (zdefiniowanego w publikacji CIE nr 15.2 - 1986).
Tabela 1.4. Wartoci wsprzdnych chromatycznoci (x,y) punktw naronych pl tolerancji barw i wspczynnika luminancji dla powok kryjcych
Tabela 1.5. Minimalne wartoci gstoci powierzchniowej wspczynnika odblasku R w [cd/lx/m2] dla lic znakw wykonanych z folii odblaskowej typu 1 mierzone dla standardowego rda wiata CIE typu A
Tabela 1.6. Minimalne wartoci gstoci powierzchniowej wspczynnika odblasku R w [[cd/lx/m2] dla lic znakw wykonanych z folii odblaskowej typu 2 mierzone dla standardowego rda wiata CIE typu A
Tabela 1.7.
Minimalne wartoci gstoci powierzchniowej wspczynnika odblasku R w [cd/lx/m2] dla lic odblaskowych znakw uywanych w caym okresie ich gwarantowanej trwaoci
1.3.2. Odblaskowo znakw Minimalne wartoci gstoci powierzchniowej wspczynnika odblasku dla folii odblaskowych typu 1 i 2 naniesionych na lica znakw nowych zostay okrelone w tabelach 1.5 i 1.6. Dla folii pryzmatycznych obowizuj wymagania jak dla folii typu 2. Szczegowe wymagania techniczne dla poszczeglnych rodzajw folii s okrelone w aprobatach technicznych. Folie odblaskowe wszystkich typw uyte do wykonania lic znakw powinny spenia odpowiednio wymagania podane w tabelach 1.3 i 1.5, 1.6, a powoki kryjce powinny spenia odpowiednio wymagania okrelone w tabeli 1.4. W zalenoci od typu folii odblaskowej uytej do wykonania lica znaku wymagane wspczynniki odblasku R dla znakw uywanych w caym okresie ich gwarantowanej trwaoci zostay okrelone w tabeli 1.7.
1.4. Liternictwo znakw drogowych pionowych

1.4.1. Zasady oglne Wszelkie napisy na znakach, tabliczkach do znakw oraz na tablicach umieszczonych dla potrzeb ruchu drogowego wykonuje si literami i cyframi odpowiadajcymi wzorom podanym w punkcie 1.4.3, z wyjtkiem napisw umieszczonych na licach znakw kierunku i miejscowoci wykonanych z folii pryzmatycznych, w grupie wielkoci wielkie, 7
a w szczeglnoci tablic E-1a I, E-1a II, E-2c, E-2d, E-14a i E-20, zlokalizowanych na autostradzie. Dla lic wyej wymienionych znakw wykonanych z folii pryzmatycznych naley zastosowa niej wymienione korekty wymiarw podanych w tabelach 1.8 i 1.10 oraz w punkcie 1.4.3: a) dla biaych liter i cyfr o wysokoci 420 mm naley przyj odstp midzy literami i cyframi: o =1,5 gr + 0,2 (1,5 gr) = 1,8 gr = 126 mm, zamiast 105 mm, b) dla biaych liter i cyfr o wysokoci 348 mm naley przyj odstp midzy literami i cyframi: o =1,5 gr + 0,2 (1,5 gr) = 1,8 gr = 104,4 mm zamiast 87 mm, c) dla niebieskich liter i cyfr o wysokoci 348 mm, umieszczanych na biaym tle, naley przyj: grubo elementw gr = 1/6 d + 0,15 (1/6 d) = 66,7 mm zamiast 58 mm, odstp pomidzy literami o =1,5 gr + 0,2 (1,5 gr) = 1,8 gr = 104,4 mm zamiast 87 mm. Napisy sporzdza si maymi literami. Do rozpoczynania napisw i nazw miejscowoci stosuje si due litery z wyjtkami podanymi na wzorach znakw, ktrych dotycz. Przy nazwach dugich lub zoonych dopuszcza si stosowanie skrtw, np. Ostrw Wlkp. zamiast Ostrw Wielkopolski. Cyfry wykonuje si w wysokoci liter duych, z wyjtkami okrelonymi w opisach szczegowych. Odstpy midzy literami w wyrazie oraz pomidzy cyframi s odmierzane na linii odmierzania odstpw.
Podstawow jednostk w systemie jest grubo elementw liter i cyfr oznaczona jako jednostka gruboci gr. Wszystkie inne elementy liter i cyfr oraz zestawionych z nich wyrazw i napisw podawane s w jednostkach gruboci gr w sposb nastpujcy: wysoko liter duych i cyfr d = 6 gr, zasadnicza wysoko liter maych m = 4 gr, wysoko wiersza pisma w = 8 gr, minimalna odlego midzy wierszami, tzw. interlinia i = 2 gr, wysoko pasa pisma p = w + i = 10 gr. 1.4.2. Zasady tworzenia napisw Litery i cyfry o odpowiedniej konstrukcji maj swoje stae punkty odmierzania odstpw pooone na linii odmierzania odstpw. Linia ta przebiega na wysokoci 1 gr = 1/6 wysokoci liter duych d. Odstp midzyliterowy i midzy cyframi zawarty midzy punktami odmierzania odstpw wynosi o = 1,5 gr. Jednak dla napisw wykonywanych z folii odblaskowej typu 3 odstp midzyliterowy i midzy cyframi naley przyj o = 1,8 gr. Odstp midzywyrazowy wynosi h = 3 o = 4,5 gr. Minimalny odstp midzy wyrazem a liczb wynosi x = min. 3 o = 4,5 gr. Niektre litery i cyfry maj linie korekcyjne, ktre s oznaczone na ich rysunkach konstrukcyjnych przez k.
Tabela 1.8. Wielko liter i cyfr stosowanych na znakach (mm)
Wykaz liter i cyfr z liniami korekcyjnymi przestawiono na rys. 1.4.2. Zestawienie szerokoci liter, cyfr, znakw specjalnych i odstpw podano w tabelach 1.10 lit. a - d. Dziaanie systemu jest jednakowo sprawne przy kadej wielkoci liter tego samego typu ze wzgldu na proporcjonalno powikszenia. Zestawienie wielkoci liter uywanych do wykonywania napisw podane jest w tabeli 1.8. Grupy wielkoci liter i cyfr stosowanych na znakach kierunku i miejscowoci podano w tabeli 1.9, a dla pozostaych kategorii znakw w opisach szczegowych. Przykadowe obliczenia dugoci napisu cko przedstawiono w tabeli 1.10 lit. e. Dugo napisu o wysokoci 210 mm (gr = 35 mm) wynosi: 21,99 x 35 = 769,65 mm ~77 cm (bez odstpw od obwdki). Odstp poziomy midzy napisem a obwdk powinien wynosi co najmniej 2 gr, za odstp pionowy midzy pasem pisma a grn obwdk powinien by nie mniejszy ni wielko interlinii dla tego pasa pisma. Dolny pas pisma moe przylega bezporednio do dolnej obwdki. Na znakach i tabliczkach stosuje si sownictwo okrelone w zaczniku w opisach szczegowych znakw. Informacje sowne naley jednak stosowa w tych przypadkach, w ktrych przekazanie informacji za pomoc symboli okrelonych w zaczniku jest niedostateczne (moe budzi wtpliwoci).
Tabela 1.9. Grupy wielkoci liter i cyfr na znakach kategorii B, D, E, F i tabliczkach do znakw drogowych T
Tabela 1.10. Zestawienie szerokoci liter, cyfr, znakw specjalnych i odstpw mierzonych midzy punktami odmierzania a) dla liter
b) dla cyfr
d) dla odstpw
e) przykad obliczenia dugoci napisu cko
c) dla znakw specjalnych
10
Rys. 1.4.1. Sposb zestawienia napisu
Rys. 1.4.2. Wykaz liter i cyfr, w ktrych wystpuj linie korekcyjne
11
1.4.3. Zestawienie liter i cyfr do kopiowania
12
13
14
15
16
17
18
1.5. Umieszczanie znakw

1.5.1. Zasady oglne Znaki umieszcza si: 1) po prawej stronie jezdni lub nad jezdni, jeeli dotycz jadcych wszystkimi pasami ruchu, 2) nad poszczeglnymi pasami ruchu, jeeli dotycz jadcych tylko tymi pasami ruchu, 3) po lewej stronie jezdni: a) samodzielnie, jeeli dopuszczaj to przepisy rozporzdzenia w sprawie znakw i sygnaw drogowych, b) jako powtrzenie znakw umieszczonych po prawej stronie na drogach dwujezdniowych, ktrych jezdnie posiadaj wicej ni jeden pas ruchu, przy czym jako obowizkowe dotyczy to znakw kategorii A, B (z wyjtkiem znakw B-35 do B-38), G oraz znakw D-6, D-6a, D-6b, c) na drodze jednokierunkowej, przy czym jako obowizkowe dotyczy to znakw D-6, D-6a, D-6b oraz znakw kategorii G, 4) na jezdni, jeeli droga jest zamknita dla ruchu lub ruch na niej jest ograniczony, 5) na wysepkach w obrbie skrzyowa, jeeli znak nakazu wskazuje obowizek jazdy w okrelonym kierunku. Jeeli znak po lewej stronie jezdni jest powtrzeniem znaku umieszczonego po prawej stronie to powinien znajdowa si w tym samym przekroju poprzecznym drogi, chyba e warunki lokalne to uniemoliwiaj lub przepisy zacznika stanowi inaczej.
1.5.2. Sposb umieszczania znakw Znaki umocowuje si na konstrukcjach wsporczych, tj. supkach, ramach, wysignikach, konstrukcjach bramowych, wykonanych z materiaw trwaych, z wyjtkiem betonu. Dopuszcza si te do umieszczania znakw wykorzystywanie supw linii telekomunikacyjnych, latar, supw trakcyjnych i masztw sygnalizatorw oraz cian budynkw i elementw konstrukcyjnych obiektw inynierskich. Supki konstrukcji wsporczych powinny mie przekrj koowy lub eliptyczny. Nastpny znak powinien by umieszczony za poprzedzajcym w odlegoci co najmniej: 50 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 90 km/h, 20 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h, 10 m na pozostaych drogach. Jeeli ze wzgldw lokalnych istnieje konieczno zastosowania dwch lub trzech znakw na jednym supku lub wysigniku, mona je umieszcza w ukadzie pionowym lub poziomym. Dopuszczalne sposoby rozmieszczenia znakw pokazano na rysunkach: 1.5.1 - 1.5.4. Tarcze znakw powinny by odchylone w poziomie od linii prostopadej do osi jezdni. Odchylenie tarczy znakw powinno wynosi okoo 5 w kierunku jezdni. Jeli znaki umieszczone s na ukach poziomych odchylenie tarczy znaku naley skorygowa zalenie od wielkoci promienia oraz od jego kierunku. Zasady odchylenia tarczy znaku pokazano na rys. 1.5.5.
Rys. 1.5.1. Sposoby umieszczania dwch znakw w ukadzie pionowym
Rys. 1.5.2. Sposoby umieszczania dwch znakw w ukadzie poziomym
19
Rys. 1.5.3. Sposoby umieszczania trzech znakw w ukadzie pionowym
Rys. 1.5.4. Sposoby umieszczania trzech znakw w ukadzie mieszanym
Rys. 1.5.5. Odchylenie poziome tarczy znaku:
a) na odcinku prostym
b) na uku poziomym w prawo
c) na uku poziomym w lewo
1.5.3. Odlego znakw od jezdni oraz wysoko ich umieszczania Znaki na drogach z poboczem naley umieszcza tak, aby odlego znaku od krawdzi korony drogi bya nie mniejsza ni 0,5 m (rys. 1.5.6 lit. a). W przypadku gdy warunki terenowe nie pozwalaj na umieszczenie znaku poza koron drogi, znak powinien by umieszczony: a) na drogach z poboczami gruntowymi - na poboczu w odlegoci nie mniejszej ni 0,50 m od krawdzi jezdni, b) na drogach z poboczami o nawierzchni twardej (z pasami awaryjnego postoju) - w odlegoci nie mniejszej ni 0,50 m od krawdzi pobocza bitumicznego. 20
W przypadku szerokiego nasypu znaki mona umieszcza w koronie drogi w odlegoci nie wikszej ni 5 m od krawdzi jezdni. Znaki w pasie dzielcym jezdnie drg dwujezdniowych umieszcza si w odlegoci nie mniejszej ni 0,50 m od zewntrznej krawdzi opaski (rys. 1.5.6 lit. b). Znaki na ulicach umieszcza si w odlegoci 0,50 - 2,00 m od krawdzi jezdni (rys. 1.5.6 lit. c). Minimalna odlego umieszczenia znakw od osi skrajnego toru linii tramwajowej biegncej wzdu drogi wynosi 1,95 m (rys. 1.5.6 lit. d). Powysze odlegoci nie dotycz znakw umieszczanych przez policj w zwizku z zabezpieczeniem miejsca wypadku drogowego, znaki te mog by umieszczane na jezdni.
Rys. 1.5.6. Odlego znakw od krawdzi jezdni:
a) na drodze
c) na ulicy
b) w pasie dzielcym jezdnie drogi dwujezdniowej
d) na drodze, wzdu ktrej biegnie linia tramwajowa
Odlego znaku od jezdni mierzy si w poziomie od krawdzi jezdni (wystajcy krawnik drogowy typu miejskiego wlicza si do chodnika) do najbliszego skrajnego punktu tarczy znaku (trjkta, koa, kwadratu, prostokta) lub tablicy (rys. 1.5.6). Odlegoci znakw od krawdzi jezdni pokazane na rys. 1.5.6 powinny by zachowane rwnie w stosunku do znakw, np. nakazu lub drogowskazw w ksztacie strzay, ktre mog by umieszczane rwnolegle do krawdzi jezdni. Odlego mierzy si wwczas do powierzchni czoowej znaku lub jego krawdzi w miejscu najbliszym jezdni. Wysoko umieszczenia znaku powinna by dostosowana do rodzaju drogi (ulicy) oraz konkretnego miejsca na drodze. Jedn z zasadniczych okolicznoci, ktre naley uwzgldnia, jest ruch pieszych, dla ktrych znak zbyt nisko ustawiony moe stanowi istotn przeszkod. Wysoko umieszczania znakw (dolnej krawdzi lub najniej pooonego jej punktu) podano w tabeli 1.11 i pokazano na rysunku 1.5.7. Wysokoci te nie dotycz znakw umieszczanych przez policj w zwizku z zabezpieczeniem miejsca wypadku 21
drogowego, ktre mog by umieszczane w poziomie nawierzchni jezdni. Jeli na jednym supku umieszczone s dwa znaki kategorii A, B, C, D lub F to dolna krawd niej pooonego znaku znajduje si na wysokoci podanej w tabeli 1.11. Na ulicach w obszarach zabudowanych przez niej umieszczony znak rozumie naley rwnie dodatkowe tabliczki pod znakami. Dopuszcza si umieszczanie znakw D-1 i A-7 wsplnie z sygnalizatorem (rys. 1.5.7 lit. i). Przy ustalaniu wysokoci umieszczenia znaku poza obszarami zabudowanymi oraz w obszarach zabudowanych na drogach nie bdcych ulicami uwzgldnia si doln krawd tabliczki znajdujcej si pod znakiem. Znaki umieszczane na zaporze lub za zapor i na tablicach prowadzcych nie mog by umieszczone niej ni grna krawd zapory lub tablicy. Wysoko umieszczenia duych drogowskazw w ksztacie strzay (E-3) powinna by tak dobrana, aby zapewni jak najlepsz widoczno drogowskazu nie pogarszajc warunkw widocznoci na skrzyowaniu.
Rys. 1.5.7. Wysoko umieszczenia znakw:
a) kategorii A, B, C, D, F, G na drogach
b) E-13, od E-15 do E-21 na drogach
c) E-1, E-2, E-14 na drogach innych ni ulice
d) E-3 na drogach
e) G-1 na drogach
f) na lub za urzdzeniami bezpieczestwa ruchu
g) dwch na jednym supku na drogach innych ni ulice
22
h) E-1, E-2, E-14 na ulicach
i) wsplnie z sygnalizatorem na ulicach
j) kategorii A, B, C, D, F, G
k) dwch na jednym supku na ulicach
l) nad jezdni
23
Tabela 1.11. Wysoko umieszczania znakw
1.6. Znaki o zmiennej treci

1.6.1. Zasady oglne Znaki o zmiennej treci s uzupenieniem znakw staych o niezmiennej treci i formie. Rozrnia si dwie odmiany znakw o zmiennej treci: o rysunku cigym, w postaci niecigej (wietlne). Znaki o zmiennej treci umieszcza si nad pasami ruchu na konstrukcjach bramowych lub obok jezd24
ni z zachowaniem skrajni dla odpowiedniego rodzaju drg. Na tablicach, na ktrych umieszczane s znaki o rysunku cigym zmiana nadawanego znaku moe by realizowana poprzez zmian pooenia elementw ruchomych w postaci graniastosupw o podstawie trjktnej, paszczyzny z paskw blaszanych lub tamy, dziki czemu nadawa mona od trzech do piciu rnych symboli. Barwy i wymiary tych znakw s identyczne jak dla znakw staych.
Znaki w postaci niecigej (wietlne) charakteryzuj si tym, e symbol lub napisy, jakie s na nich przedstawiane, s w postaci punktw wietlnych (arwek, diod elektroluminescencyjnych lub soczewek wiatowodw). Ze wzgldu na moliwoci techniczne, widoczno symbolu i potrzeby eksploatacyjne, znaki te nadaj sygnay bdce odwrotnoci znakw staych pod wzgldem barwy ta i symbolu lub napisu. Zmiana pokazywanego znaku nastpuje poprzez wygaszanie bd zapalanie poszczeglnych sekcji elementw wietlnych. W czasie, gdy tablica nie nadaje adnego znaku, nie moe by na niej widoczny aden symbol. W okresie nadawania zamierzonego znaku, na tablicy nie mog pojawia si adne inne niezamierzone symbole i ksztaty. 1.6.2. Znaki o rysunku cigym Znaki o rysunku cigym, ktrych lica wykonane s z folii odblaskowej, nadawane na tablicach o zmiennej treci dziel si na: odblaskowe, odblaskowe podwietlane. W przypadku znakw wykorzystujcych jako elementy informacyjne pryzmaty, klapki, pasy lub panele obrotowe, konieczne jest zapewnienie stabilnoci nadawanego znaku oraz zapobieenie jego zmianom wskutek dziaania wiatru lub zaniku zasilania w energi elektryczn. Konstrukcja tablicy powinna zapewnia pasko pola informacyjnego (symboli i tekstu). Znaki odblaskowe i odblaskowe podwietlane powinny by zgodne z odpowiednimi normami w zakresie chromatycznoci i wspczynnika jaskrawoci dziennej, znaki odblaskowe podwietlane musz dodatkowo zapewni rwnomierno luminancji. 1.6.3. Znaki wietlne o rysunku niecigym (niecige) 1.6.3.1. Charakterystyka techniczna Znaki wietlne o rysunku niecigym -znaki niecige podzieli mona na znaki odpowiadajce barw i ksztatem odpowiednim znakom statycznym oraz znaki przeznaczone wycznie do uytku na tablicach o zmiennej treci. Stosuje si tu pewne uproszczenie formy symbolu oraz zamian barwy ta z biaego (tego) na czarny i barwy symboli z czarnego na biay (ty). Obrzea znakw zakazu i znakw ostrzegawczych s czerwone; inne znaki mog wystpowa w barwie niebieskiej w poczeniu z dowoln inn barw stosowan na znakach drogowych. Konstrukcja tablic ze znakami niecigymi powinna zapewnia atwo obsugi, utrudnia dostp osobom niepowoanym, umoliwia poczenie rozczalne poprzez odpowiedni interfejs. Znaki powin25
ny zapewnia biern lub czynn ochron przed przecieniem termicznym oraz przed poraeniem elektrycznym przy zachowaniu wymogw okrelonych w odpowiedniej normie. Tablice powinny by sprawne w temperaturach od -40 do +40C, mie odporno na penetracj wody i pyw o stopniu IP54. Materiay uyte do ich wytworzenia powinny zapewnia osiganie zamierzonych efektw pod wzgldem przeznaczenia, odpornoci na skrcanie (wraz z elementem zawiesia) i parcie wiatru. Obudowa tablic powinna zapobiega powstawaniu odbi wiata mogcych powodowa olepianie uczestnikw ruchu. ywotno tablicy powinna wynosi co najmniej 10 lat; dopuszczalny spadek sprawnoci znaku w cigu okresu ywotnoci nie moe by wikszy ni 25%. W okresie ywotnoci obudowa i konstrukcja tablicy nie moe nosi ladw korozji ani przedwczesnego zuycia. Okres minimalnej ywotnoci nie dotyczy materiaw podlegajcych normalnie szybszemu zuyciu. Symbole i napisy wystpujce na znakach aktywnych okrela si w odniesieniu do pola rwnowanego, ktre rwne jest rwnowanej powierzchni elementw czynnych (utworzonej przez lini cig zamknit opisan na elementach wieccych si). 1.6.3.2. Klasy znakw niecigych Rozrnia si nastpujce klasy znakw niecigych: klasa D1, o kcie rozsyu strumienia wietlnego w poziomie wynoszcym 5 klasa D2, o kcie rozsyu 7,5, klasa D3, o kcie rozsyu 10. Znaki wietlne klasy D1 stosuje si prostych odcinkach drg oraz na ukach o promieniu wikszym lub rwnym 2500 m. Znaki wietlne klasy D2 stosuje si na ukach o promieniu mniejszym ni 2500 m. Znaki wietlnej klasy D3 stosuje si w miejscach, gdzie konieczne jest zapewnienie widocznoci znaku z rnych kierunkw, np. w rejonie skrzyowa, na wzach itp. 1.6.3.3. Charakterystyka wietlna znakw Dla zapewnienia prawidowego odczytu znaku konieczne jest zapewnienie odpowiedniego stosunku redniej jasnoci punktu dla wszystkich jednobarwnych punktw znaku do redniej jasnoci 10% wszystkich punktw znaku w przedziale [0,8 1,2]. Kontrast znakw wietlnych (stosunek gstoci wiata znaku do gstoci wiata otoczenia) nie moe by niszy ni 5 : 1. Odstp midzy punktami wietlnymi dla piktogramw i napisw nie powinien przekracza 1/10 wysokoci pisma oraz 1/7 w przypadku ksztatw i konturw. W zakresie chromatycznoci znaki wietlne powinny by zgodne z tabelami 1.12 i 1.13, odpowiadajcymi klasom D1 i D2.
Tabela 1.12. Chromatyczno znakw wietlnych o klasie D1
Tabela 1.13. Chromatyczno znakw wietlnych o klasie D2
26
W przypadku znakw opartych na elementach wietlnych (diody elektroluminescencyjne, cieke krysztay, wiatowody) konieczne jest zapobieenie niepodanej emisji wiata. Konieczne jest zapewnienie moliwoci dostrajania jaskrawoci (luminancji) owietlenia ze rda zewntrznego lub wewntrznego tablicy o zmiennej treci do warunkw otoczenia dla utrzymania odpowiedniego poziomu i wspczynnika luminancji. Urzdzenia do regulacji powinny znajdowa si wewntrz znaku lub w zewntrznym urzdzeniu (systemie) sterujcym tablic o zmiennej treci. 1.6.4. Wymiary znakw wietlnych Rozrnia si cztery grupy wielkoci znakw wietlnych: wielkie (A) - stosowane na autostradach i drogach ekspresowych,
due (B) - stosowane na drogach dwujezdniowych, rednie (C) - stosowane na drogach na obszarze zabudowanym, mae (D) - stosowane na drogach jednojezdniowych dwukierunkowych poza obszarem zabudowanym. Podstawowe wymiary dla poszczeglnych klas znakw aktywnych oraz wielkoci stosowanych symboli podane zostay w tabelach 1.14 i 1.15 oraz na rysunkach 1.6.1, 1.6.2. Wszystkie wymiary obejmuj pole rwnowane. Podane wartoci odstpw d s wartociami minimalnymi. Zaleca si, by szeroko czerwonego obrzea na znaku okrgym i trjktnym bya rwna szerokoci obrzea symbolu okrgego lub trjktnego wewntrz znaku. Przykady znakw wietlnych pokazano na rys 1.6.3.
Tabela 1.14. Podstawowe wymiary znakw okrgych (wymiary podano w mm)
Uwagi:
1. rednica pola symbolu e = 7 a / 13,2 2. Odstp d = 0,3 e
Tabela 1.15. Podstawowe wymiary znakw trjktnych (wymiary podano w mm)
Uwagi:
1. Odstp d = 2,329 / (0,3 a)
27
Rys. 1.6.1. Wymiary znakw okrgych
Rys. 1.6.2. Wymiary znakw trjktnych
Rys. 1.6.3. Przykady znakw wietlnych:
a) znak wietlny A-19
b) znak wietlny A-21
c) znak wietlny A-32
d) znak wietlny A-33
e) znak wietlny A-34
f) znak wietlny B-25
g) znak wietlny B-26
h) znak wietlny B-33
i) znak wietlny B-42
28
1.6.5. Zasady stosowania tablic tekstowych o zmiennej treci Oprcz tablic ze znakami o zmiennej treci stosuje si take tablice tekstowe o zmiennej treci. Tablice te umieszcza si na konstrukcjach bramowych nad pasami ruchu lub obok jezdni w miejscach o duym prawdopodobiestwie zaistnienia sytuacji wymuszajcych biece przekazywanie kierujcym zmiennych informacji tekstowych w czasie rzeczywistym. Wielko jednej matrycy znaku graficznego wynosi 5 kolumn i 7 rzdw; wymiary tablicy zale od charakteru drogi, dla ktrej tablice s przeznaczone i od wielkoci znaku. Zaleca si, aby dugo i wysoko tablicy byy odwrotnie proporcjonalnymi wielokrotnociami wysokoci i szerokoci matrycy, np. dugo - 70, wysoko - 50, przy czym nie trzeba zachowywa niezmiennoci stosunku dugo - wysoko, np. dugo - 350, wysoko - 100. Wymiary znakw alfanumerycznych dla poszczeglnych grup wielkoci znakw, stosowanych zgodnie z punktem 1.6.4, podane zostay w tabeli 1.16. Zasady tworzenia napisw pokazano na rys.1.6.4. Przykad tablicy tekstowej o zmiennej treci pokazano na rys.1.6.5. Matryce w stanie bier-
nym nie mog nadawa adnego sygnau wietlnego. Podczas nadawania sygnaw wietlnych nie dopuszcza si pojawiania niepodanych znakw i refleksw wietlnych, mogcych znieksztaci lub zafaszowa tre przekazywanego komunikatu. Oprcz czci zmiennowskazaniowej tablice mog by wyposaone w napisy stae, zwizane np. z ewidencj (nie mog by one jednak widoczne dla kierujcych) oraz napisy tworzce sta, niezmienn cz przekazywanej informacji. Konieczne jest jednak, aby napis ten by rwnie widoczny jak napis zmienny. Zaleca si jednak, by rwnie niezmienne czci informacji przekazywane byy kierujcym w postaci wietlnej. Tre komunikatw nadawanych na tablicach tekstowych o zmiennej treci dotyczy moe np. uprzedzenia o zblianiu si do miejsca poboru opat na autostradzie, o opnieniach w ruchu spowodowanych zatorami, o moliwoci objazdu miejsca nieprzejezdnego, o zaistniaych wypadkach i temu podobnych sytuacjach chwilowych i zmiennych w czasie, dla ktrych nie jest uzasadnione, ani moliwe stawianie znaku staego lub tablicy ze znakiem o zmiennej treci. Zaleca si podawanie czasu ukazania si podawanej informacji.
Tabela 1.16. Wymiary (mm) znakw alfanumerycznych na tablicach tekstowych o zmiennej treci dla poszczeglnych grup wielkoci
Rys. 1.6.4.
Metoda okrelania marginesu dla zachowania czytelnoci tekstu na tablicy o zmiennej treci
29
Nie dopuszcza si przekazywania za porednictwem tablic tekstowych o zmiennej treci informacji mogcych spowodowa rozproszenie uwagi kierujcych, ani te adnych innych nie bdcych bezporednio zwizanych z ruchem drogowym i jego bezpieczestwem.
Kolorystyka napisw ograniczona jest do dwch barw: czarnej dla ta i biaej dla napisw. Nie dopuszcza si stosowania maych liter w nadawanych komunikatach tekstowych.
Rys. 1.6.5.
Przykadowy ukad matryc znakowych na tablicy tekstowej o zmiennej treci
Rys. 1.6.6.
Przykad tablicy o zmiennej treci umieszczonej nad autostrad
30
2. Znaki ostrzegawcze 2.1. Zasady oglne

2.1.1. Funkcja, ksztat i wymiary znakw Znaki ostrzegawcze stosuje si w celu uprzedzenia o takich miejscach na drodze, w ktrych kierujcy powinni zachowa szczegln ostrono, ze wzgldu na wystpujce lub mogce wystpowa w tych miejscach niebezpieczestwo. Znaki ostrzegawcze stosuje si nie tylko w miejscach, gdzie wystpuje ono stale, np. zakrt, zwenie jezdni, stromy zjazd, ale rwnie tam, gdzie wystpuje ono okresowo zalenie od okolicznoci, pory dnia, roku, itp. (przed skrzyowaniami lub miejscami pojawiania si dzieci albo zwierzt na drodze). Analizujc potrzeb zastosowania znakw ostrzegawczych naley te przewidywa, jakie miejsca mog by niebezpieczne w wyniku zmieniajcych si warunkw na drodze. Naley uwzgldnia charakter drogi i jej pooenie. Znaki ostrzegawcze maj szczeglne znaczenie na drogach o dopuszczalnej duej prdkoci i dlatego powinny by tak umieszczone, aby odpowiednio wczenie uprzedza o niebezpieczestwie.
Tabela 2.1. Wymiary znakw ostrzegawczych (w mm)
Znaki ostrzegawcze maj ksztat trjkta rwnobocznego o wymiarach oznaczonych na rysunku 2.1.1.1 i okrelonych w tabeli 2.1. Rysunki konstrukcyjne zostay przedstawione w rozdziale 9. Znaki ostrzegawcze umieszcza si wierzchokiem trjkta do gry, z wyjtkiem znaku A-7, ktrego wierzchoek powinien by skierowany ku doowi.
Rys. 2.1.1.1. Ksztat i wymiary znakw ostrzegawczych
2.1.2. Odlego znakw ostrzegawczych od miejsc niebezpiecznych Odlego umieszczania znakw ostrzegawczych od wskazywanego miejsca niebezpiecznego powinna by dostosowana do dopuszczalnej prdkoci na drodze i wynosi: a) 150 - 300 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h, b) do 100 m na pozostaych drogach, z wyjtkiem znaku A-7, ktry umieszcza si wedug zasad okrelonych w punkcie 2.2.8. Moliwo umieszczenia znakw w podanych granicach naley wykorzysta w szczeglnoci do wy31
boru takiego miejsca jego umieszczenia, aby by widoczny dla kierujcych z jak najwikszej odlegoci. Im wiksza jest dopuszczalna prdko na danym odcinku drogi, tym dalej naley umieszcza znak od miejsca niebezpiecznego. Zaleca si, aby odlego znaku od miejsca niebezpiecznego dla podanych niej dopuszczalnych prdkoci na drodze wynosia: dla v 100 km/h 300 m, dla v = 90 km/h 250 m - 300 m, dla v = 80 km/h 200 m - 250 m, dla v = 70 km/h 150 m - 200 m, dla v 60 km/h 50 m - 100 m.
Dopuszcza si stosowanie dodatkowych znakw ostrzegawczych z tabliczk T-1, w odlegociach wikszych ni podane wyej, w przypadkach uzasadnionych warunkami bezpieczestwa ruchu, np. dla oznakowania czasowych zmian organizacji ruchu na drogach dwujezdniowych. W odlegoci mniejszej od 50 m mona umieszcza znak ostrzegawczy tylko wyjtkowo, np. na ulicach staromiejskich lub w innych miejscach o bardzo ograniczonej przestrzeni. 2.1.3. Tabliczka T-1
Jeeli dla wyjedajcych z drogi poprzecznej dugo odcinka niebezpiecznego jest wiksza ni 500 m, wwczas bezporednio za skrzyowaniem naley powtrzy znak ostrzegawczy z tabliczk T-2 (rys. 2.1.4.1) z odpowiednio zmniejszonymi danymi o dugoci tego odcinka. Przykad oznakowania odcinka niebezpiecznego drogi, na ktrym wystpuje skrzyowanie przedstawiono na rys. 2.1.4.3.
Rys. 2.1.3.1. Tabliczka T-1
Tabliczka T-1 (rys. 2.1.3.1) podaje rzeczywist odlego znaku ostrzegawczego od miejsca niebezpiecznego. Tabliczk T-1 umieszcza si pod znakiem ostrzegawczym w przypadku, gdy ze wzgldw lokalnych nie mona umieci znaku w odlegoci okrelonej w punkcie 2.1.2 oraz pod znakiem dodatkowym umieszczonym w odlegoci wikszej ni okrelone w punkcie 2.1.2. Rzeczywist odlego podaje si w metrach, z dokadnoci do 10 m. 2.1.4. Tabliczki T-2 i T-3
Rys. 2.1.4.1.
Tabliczka T-2
Tabliczka T-2 (rys. 2.1.4.1) podaje dugo odcinka drogi, na ktrym wystpuje niebezpieczestwo. Stosuje si j ze znakami ostrzegawczymi, w celu poinformowania, e niebezpieczestwo, o ktrym ostrzegaj te znaki powtarza si lub wystpuje na odcinku drogi o dugoci przekraczajcej 0,5 km. Dugo tego odcinka podaje si w km z jedn cyfr po przecinku z dokadnoci do 0,5 km.
Rys. 2.1.4.3. Oznakowanie odcinka niebezpiecznego drogi, na ktrym wystpuje skrzyowanie poza obszarem zabudowanym
Tabliczk T-3 (rys. 2.1.4.2) oznacza si koniec odcinka drogi, na ktrym wystpuje niebezpieczestwo, jeeli zastosowano znak z tabliczk T-2. W przypadku gdy tabliczk T-2 zastosowano ze znakiem A-3 lub A-4, znaku z tabliczk T-3 nie naley stosowa, jeeli miaby on by umieszczony w odlegoci mniejszej ni 500 m od nastpnego znaku ostrzegajcego, uprzedzajcego o niebezpiecznych zakrtach, umieszczonego zgodnie z zasadami podanymi w punktach 2.2.1 2.2.4. 32
2.2. Opisy szczegowe

2.2.1. Niebezpieczny zakrt w prawo Znak A-1 niebezpieczny zakrt w prawo (rys. 2.2.1.1) stosuje si w celu oznakowania pojedynczo wystpujcego uku poziomego, na ktrym droga skrca w prawo, jeeli kt zwrotu uku jest wikszy ni 5O a promie uku R wynosi: R 450 m niezalenie od przechyki uku, 450 m < R < 750 m w zalenoci od przechyki pokazanej na rysunku 2.2.1.2,
przy R 750 m znaku A-1 nie stosuje si bez wzgldu na wielko przechyki.
2.2.2. Niebezpieczny zakrt w lewo
Rys. 2.2.1.1. Znak A-1
Rys. 2.2.2.1. Znak A-2
Jeeli jednak uk poziomy posiada ograniczon widoczno i wymaga oznakowania liniami P-3a lub P-4, wwczas znak A-1 naley stosowa bez wzgldu na wielko kta zwrotu, promienia i przechyki. Zastrzeenie to dotyczy rwnie przypadkw, gdy brak widocznoci wynika z nakadajcych si na siebie ukw poziomego i pionowego wypukego.
Znak A-2 niebezpieczny zakrt w lewo (rys. 2.2.2.1) stosuje si w celu oznakowania pojedynczo wystpujcego uku poziomego, na ktrym droga skrca w lewo. Pozostae zasady stosowania tego znaku s analogiczne jak dla znaku A-1. 2.2.3. Dwa niebezpieczne zakrty - pierwszy w prawo
Rys. 2.2.3.1. Znak A-3
Znak A-3 dwa niebezpieczne zakrty - pierwszy w prawo (rys. 2.2.3.1) stosuje si wwczas, gdy odlego od koca pierwszego, wymagajcego oznakowania uku, na ktrym droga skrca w prawo do pocztku drugiego, wymagajcego oznakowania uku jest mniejsza ni 300 m. Nie ma znaczenia czy drugi uk jest w tym samym kierunku, czy przeciwnym. Pozostae zasady stosowania tego znaku s analogiczne jak dla znaku A-1. Jeeli konieczne jest oznakowanie trzech ukw oddzielonych od siebie odcinkami prostymi o dugoci mniejszej ni 300 m, pod znakiem A-3 umieszcza si tabliczk T-4 (rys. 2.2.3.2). Gdy takich ukw jest wicej ni trzy, zamiast tabliczki T-4 umieszcza si tabliczk T-2.
Rys. 2.2.1.2. Zakres stosowania znaku A-1 w zalenoci od przechyki i promienia uku, przy 450 m < R < 750 m
Znak A-1 stosuje si take jeeli na uku dochodzi do czstych wypadkw lub kolizji. Znak A-1 stosuje si na drogach poza miastami, a w miastach gdy droga nie jest ulic a dopuszczalna prdko na niej jest wiksza od 60 km/h. Na ulicach znak ten stosuje si w przypadkach uzasadnionych niekorzystnymi warunkami lokalnymi np. bardzo za widoczno drogi, uk o zwrocie powyej 75O. 33
Na kocu ostatniego uku oznakowanego znakiem A-3 z tabliczk T-2 lub T-4 w miejscu, w ktrym uk przechodzi w prost powtarza si znak A-3 z tabliczk T-3, z wyjtkiem opisanym w punkcie 2.1.4.
Jeeli liczba ukw jest wiksza ni 3, a krto odcinka mierzonego od pocztku pierwszego uku do koca ostatniego jest wiksza ni 160/km, pod znakiem A-3 umieszcza si tabliczk T-5 (rys. 2.2.3.3) wskazujc pocztek drogi krtej oraz tabliczk T-2 wskazujc dugo odcinka. Przykady opisanych wersji oznakowania drogi z niebezpiecznymi zakrtami pokazano na rysunku 2.2.3.3.
Rys. 2.2.3.3.
Tabliczka T-5
Pozostae zasady oznakowania odcinka drogi, na ktrej wystpuj wicej ni dwa uki wymagajce oznakowania, oddzielone od siebie odcinkami prostymi o dugoci mniejszej ni 300 m, s analogiczne jak dla innych znakw ostrzegawczych z tabliczkami T-2 i T-3 i opisane s w punkcie 2.1.4. uki o duych ktach zwrotu lub ograniczonej widocznoci naley oznakowywa tablicami prowadzcymi na uku wedug zasad podanych w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia. Ograniczenia prdkoci wyraone znakiem B-33 stosuje si jeeli: parametry uku (promie, przechyka, szorstko nawierzchni, warunki widocznoci) wymagaj zmniejszenia prdkoci, w serii ukw wystpuje uk o parametrach szczeglnie odbiegajcych od parametrw pozostaych ukw, istniejce oznakowanie pionowe, poziome i zastosowane urzdzenia bezpieczestwa ruchu okazuj si niewystarczajce dla zapewnienia bezpieczestwa ruchu na uku. 2.2.4. Dwa niebezpieczne zakrty - pierwszy w lewo
Rys. 2.2.4.1. Znak A-4
Znak A-4 dwa niebezpieczne zakrty - pierwszy w lewo (rys. 2.2.4.1) stosuje si, gdy na pierwszym uku droga skrca w lewo. Zasady stosowania tego znaku s analogiczne jak dla znaku A-3. 34
Rys. 2.2.3.4. Oznakowanie drogi z niebezpiecznymi zakrtami
2.2.5. Skrzyowanie drg
Rys. 2.2.6.2. Rys. 2.2.5.1. Znak A-5
Znak A-6b
Znak A-5 skrzyowanie drg (rys. 2.2.5.1) stosuje si przed skrzyowaniem drg, z ktrych adnej nie nadano pierwszestwa (pkt 2.2.6). Znak A-5 stosuje si w obszarze zabudowanym jeeli: na skrzyowaniu wystpuje wlot drogi, ktra na poprzedzajcym odcinku ma pierwszestwo nadane znakiem D-1, A-6a, A-6b, A-6c A-6d lub A-6e, w przypadkach, gdy skrzyowanie moe nie by wystarczajco postrzegane przez kierujcych lub geometria skrzyowania moe sugerowa inne zasady pierwszestwa. Zasad nie nadawania pierwszestwa na skrzyowaniu stosuje si w szczeglnoci na drogach klas L i D, jeeli natenia ruchu na wlotach s duo mniejsze ni ich przepustowo i zapewniony jest dostateczny poziom swobody ruchu. Rozwizanie takie stanowi naturalny element uspokojenia ruchu w obszarze zabudowanym. Znak A-5 umieszcza si na wszystkich wlotach na skrzyowanie. Dopuszcza si stosowanie znaku A-5 przed skrzyowaniem dwch drg gruntowych, jeeli uzasadnia to natenie i struktura ruchu, a take gdy nawierzchnia umoliwia jazd pojazdw samochodowych z prdkoci 30 - 40 km/h. 2.2.6. Skrzyowanie z drog podporzdkowan Znaki ostrzegajce o skrzyowaniu z drog podporzdkowan od A-6a do A-6c stosuje si w zasadzie poza obszarem zabudowanym dla wskazania, e pierwszestwo maj pojazdy poruszajce si po drodze, na ktrej ten znak umieszczono. Znaki te stosuje si nastpujco:
b) znak A-6b skrzyowanie z drog podporzdkowan wystpujc po prawej stronie (rys. 2.2.6.2) wwczas, gdy droga podporzdkowana wystpuje po prawej stronie drogi z pierwszestwem,
Rys. 2.2.6.3. Znak A-6c
Rys. 2.2.6.1. Znak A-6a
a) znak A-6a skrzyowanie z drog podporzdkowan wystpujc po obu stronach (rys. 2.2.6.1) wwczas, gdy drogi podporzdkowane wystpuj po obu stronach drogi z pierwszestwem, 35
c) znak A-6c skrzyowanie z drog podporzdkowan wystpujc po lewej stronie (rys. 2.2.6.3) wwczas, gdy droga podporzdkowana wystpuje po lewej stronie drogi z pierwszestwem, Uwzgldniajc klas drg pierwszestwo naley nadawa drogom w nastpujcej kolejnoci: 1) drogi ekspresowe, 2) drogi krajowe oznaczone numerem szlaku midzynarodowego, 3) pozostae drogi krajowe, 4) drogi wojewdzkie, 5) drogi powiatowe, 6) drogi gminne. Na skrzyowaniach drg o tej samej funkcji pierwszestwo naley nadawa drogom o wikszym nateniu ruchu, drogom, po ktrych przebiegaj linie komunikacji publicznej i drogom, ktrym nadanie pierwszestwa jest uzasadnione cechami geometrycznymi skrzyowania. O ile to moliwe, pierwszestwo naley nadawa duszym cigom drg. Znaki A-6a, A-6b i A-6c stosuje si na drogach, ktre na skrzyowaniu przebiegaj w linii prostej, wczajc w to rwnie przebieg drogi w uku. Jeeli droga z pierwszestwem przejazdu zmienia kierunek na skrzyowaniu, wwczas zamiast znakw A-6a A-6c, nawet poza obszarem zabudowanym, stosuje si znak D-1 (rys.5.2.1.1) z odpowiedni odmian tabliczki T-6a pokazujc przebieg drogi z pierwszestwem i drg podporzdkowanych - zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 5.2.1.3.
Dopuszcza si stosowanie znakw A-6a A-6c w obszarze zabudowanym: gdy istnieje potrzeba nadania pierwszestwa drodze na pojedynczym skrzyowaniu, na drogach dwujezdniowych o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h. Znaki A-6 mog by umieszczane tylko wwczas, gdy na drodze podporzdkowanej ustawiono znak A-7 lub B-20. Znaki A-6a, A-6b i A-6c stosuje si niezalenie od tego pod jakim ktem droga podporzdkowana czy si z drog z pierwszestwem przejazdu. Jeeli przed skrzyowaniem jest umieszczona tablica przeddrogowskazowa, to znak A-6 naley umieszcza nad t tablic wedug zasad okrelonych w punkcie 6.3.1.1.
Rys. 2.2.6.5. Oznakowanie ssiadujcych ze sob skrzyowa znakami A6a - A6c z tabliczkami T-6b przedstawiajcymi:
Rys. 2.2.6.4.
Tabliczka T-6b
Jeeli osie drg poprzecznych nie przecinaj si na skrzyowaniu, a nie mona zastosowa indywidualnego (dla kadego z nich) oznakowania, to pod znakiem A-6a, A-6b lub A-6c umieszcza si tabliczk T-6b. Tabliczk T-6b stosuje si take na skrzyowaniach o nietypowym ukadzie drg np. jeeli wloty drogi podporzdkowanej wystpuj tylko po jednej stronie drogi z pierwszestwem lub droga z pierwszestwem przebiega w uku o duym zwrocie lub maym promieniu. Na tabliczce T-6b przedstawia si schematycznie rzeczywisty ukad drg na skrzyowaniu. Przebieg drogi z pierwszestwem oznacza si lini szersz. Przykady oznakowania skrzyowa znakami A-6, A-6b i A-6c z tabliczkami T-6b pokazano na rysunku 2.2.6.5.Jeeli osie drg poprzecznych nie przecinaj si na skrzyowaniu, a nie mona zastosowa indywidualnego (dla kadego z nich) oznakowania, to pod znakiem A-6a, A-6b lub A-6c umieszcza si tabliczk T-6b. Tabliczk T-6b stosuje si take na skrzyowaniach o nietypowym ukadzie drg np. jeeli wloty drogi podporzdkowanej wystpuj tylko po jednej stronie drogi z pierwszestwem lub droga z pierwszestwem przebiega w uku o duym zwrocie lub maym promieniu. Na tabliczce T-6b przedstawia si schematycznie rzeczywisty ukad drg na skrzyowaniu. Przebieg drogi z pierwszestwem oznacza si lini szersz. Przykady oznakowania skrzyowa znakami A-6, A-6b i A-6c z tabliczkami T-6b pokazano na rysunku 2.2.6.5. 36
a) dwie drogi podporzdkowane po przeciwnych stronach
b) dwie drogi podporzdkowane po jednej stronie
Rys. 2.2.7.2. Oznakowanie skrzyowania znakiem A-6d
c) trzy drogi podporzdkowane na przemian po przeciwnych stronach
Rys. 2.2.7.3.
Znak A-6e
2.2.7.
Wlot drogi jednokierunkowej
Znak A-6e wlot drogi jednokierunkowej z lewej strony (rys. 2.2.7.3) stosuje si przed skrzyowaniem z drog bdc podporzdkowanym wlotem jednokierunkowym z lewej strony, ktrym jest w szczeglnoci cznica lub inna droga koczca si pasem wczania. 2.2.8. Ustp pierwszestwa
Rys. 2.2.7.1.
Znak A-6d
Znak A-6d wlot drogi jednokierunkowej z prawej strony (rys. 2.2.7.1) stosuje si przed skrzyowaniem z drog bdc podporzdkowanym wlotem jednokierunkowym z prawej strony, ktrym jest w szczeglnoci cznica lub inna droga koczca si pasem wczania; przykad oznakowania skrzyowania znakiem A-6d pokazano na rysunku 2.2.7.2. 37
Rys. 2.2.8.1. Znak A-7
Znak A-7 ustp pierwszestwa (rys. 2.2.8.1) umieszcza si na drodze podporzdkowanej przed skrzyowaniem z drog z pierwszestwem.
Znak A-7 moe by umieszczany take w innych miejscach przecinania si kierunkw ruchu gdzie obowizek ustpienia pierwszestwa wynika z przepisw ustawy Prawo o ruchu drogowym (wyjazd z obiektw). Gdy na drodze podporzdkowanej nie s spenione warunki widocznoci, wwczas zamiast znaku A-7 powinien by umieszczony znak B-20, ktrego zasady stosowania okrelono w punkcie 3.2.21. Znaki A-7 i B-20 umieszczone przed skrzyowaniem nie mog wystpowa samodzielnie, lecz tylko z odpowiednimi znakami (A-6 lub D-1) na drodze z pierwszestwem przejazdu. Nie dotyczy to znakw umieszczonych przed skrzyowaniem z ruchem okrnym. Znak A-7 naley umieszcza moliwie blisko skrzyowania i nie dalej ni: 50 m - na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h, 25 m - na pozostaych drogach. Na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h, znak A-7 naley poprzedzi w odlegoci od 150 do 300 m znakiem A-7 z tabliczk T-l. Przykad tak oznakowanego skrzyowania pokazano na rysunku 2.2.8.2.
przejazdu na skrzyowaniu (rys. 2.2.8.3), ktrej zasady stosowania okrelono w punkcie 5.2.1.3. W razie koniecznoci zmiany pierwszestwa przejazdu, na wlotach, ktre po wprowadzeniu zmiany utrac pierwszestwo, naley umieci znaki D-48 wedug zasad okrelonych w punkcie 5.2.54.
Rys. 2.2.8.3. Tabliczka T-6c
2.2.9. Skrzyowanie o ruchu okrnym
Rys. 2.2.9.1. Znak A-8
Znak A-8 skrzyowanie o ruchu okrnym (rys. 2.2.9.1) stosuje si przed skrzyowaniami, na ktrych ruch odbywa si po obwiedni wyspy (z wyjtkiem tramwajw, ktre mog przecina wysp), a ktre s oznakowane znakami C-12. Znak A-8 stosuje si gwnie poza obszarami zabudowanymi, a na obszarach zabudowanych wtedy, gdy skrzyowanie z ruchem okrnym wystpuje na drodze oznakowanej wczeniej jako droga z pierwszestwem i nie jest widoczne z dostatecznej odlegoci. 2.2.10. Przejazd kolejowy z zaporami
Rys. 2.2.8.2. Oznakowanie skrzyowania znakiem A-7 z tabliczk T-1 dla v > 60 km/h
Oznakowanie skrzyowania drg nierwnorzdnych naley rozpoczyna od umieszczenia znakw A-7 lub B-20, a nastpnie znakw A-6 lub D-1. cznie ze znakiem A-7 moe by umieszczony na tym samym supku tylko jeden znak ostrzegawczy, zakazu, nakazu lub znak informacyjny D-2. Jeeli przed skrzyowaniem jest umieszczona tablica przeddrogowskazowa, to znak A-7 naley umieszcza nad t tablic wedug zasad okrelonych w punkcie 6.3.1.1. Pod znakiem A-7 moe by umieszczona tabliczka T-6c, podajca przebieg drogi z pierwszestwem 38
Rys. 2.2.10.1. Znak A-9
Znak A-9 przejazd kolejowy z zaporami (rys. 2.2.10.1) stosuje si przed przejazdem kolejowym z zaporami zamykajcymi ca szeroko jezdni (kategoria A) lub pzaporami zamykajcymi wjazd na przejazd (kategoria B). Oprcz znakw A-9 przed przejazdem kolejowym stosuje si supki wskanikowe G-1, a mianowicie: 1) z trzema kreskami, znak G-la (rys. 2.2.10.2) umieszczany pod tarcz znaku ostrzegawczego,
2) z dwiema kreskami, znak G-lb (rys. 2.2.10.3) umieszczany na 2/3 odlegoci znaku ostrzegawczego od przejazdu, 3) z jedn kresk, znak G-lc (rys. 2.2.10.4) umieszczany na 1/3 odlegoci znaku ostrzegawczego od przejazdu.
Znak G-1a umieszcza si bezporednio pod tarcz znaku ostrzegawczego lub pod tabliczk, jeeli jest ona pod znakiem. Znaki G-1b i G-1c umieszcza si na tej samej wysokoci co znak G-1a.
Rys. 2.2.10.5. Znak G-1d Rys. 2.2.10.2. Znak G-la
Rys. 2.2.10.6. Znak G-1e Rys. 2.2.10.3. Znak G-lb
Rys. 2.2.10.7. Znak G-1f Rys. 2.2.10.4. Znak G-lc
Odlego supkw wskanikowych od przejazdu w zalenoci od odlegoci znaku A-9 od przejazdu kolejowego podano w tabeli 2.2.
Jeeli na drodze o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h widoczno przejazdu z drogi jest mniejsza ni 100 m oraz na jezdniach jednokierunkowych, znak A-9 ze supkami wskanikowymi umieszcza si take po lewej stronie jezdni, z tym e po tej stronie stosuje si supki wskanikowe G-1d (rys. 2.2.10.5), G-1e (rys. 2.2.10.6) i G-1f (rys. 2.2.10.7).
Tabela 2.2. Odlego supkw wskanikowych od przejazdu kolejowego
39
Rys. 2.2.10.8. Oznakowanie przejazdw kolejowych pooonych w rnych odlegociach od skrzyowania:
b) od 100 do 150 m i podporzdkowaniu drogi prowadzcej do przejazdu
a) od 150 do 300 m
c) poniej 100 m i podporzdkowaniu drogi prowadzcej do przejazdu
d) poniej 100 m i podporzdkowaniu drogi prowadzcej do skrzyowania, na ktrym zmienia si kierunek z pierwszestwem
40
2.2.11. Przejazd kolejowy bez zapr
Rys. 2.2.11.1. Znak A-10
e) poniej 100 m i nadaniu pierwszestwa drodze prowadzcej do skrzyowania, na ktrym zmienia si kierunek z pierwszestwem
Znak A-10 przejazd kolejowy bez zapr (rys. 2.2.11.1) stosuje si przed przejazdami kolejowymi bez zapr lub pzapr - wyposaonymi w samoczynn sygnalizacj wietln (kategoria C) lub nie wyposaonymi w adne z wymienionych urzdze (kategoria D). Zasady oznakowania przejazdw kolejowych znakiem A-10 s analogiczne jak znakiem A-9, ktre okrelono w punkcie 2.2.10.
Jeeli odlego znaku ostrzegawczego od przejazdu kolejowego jest mniejsza ni podana w tabeli 2.2: w kolumnie I, a mieci si w przedziale podanym w kolumnie II, to pod znakiem ostrzegawczym umieszcza si supek wskanikowy G-1b, w poowie odlegoci od przejazdu supek G-1c, w kolumnie II, to pod znakiem ostrzegawczym umieszcza si supek wskanikowy G-1c; wwczas znak A-9 i supek wskanikowy G-1f naley umieci rwnie po lewej stronie drogi. Jeeli droga biegnie rwnolegle do linii kolejowej, w odlegoci mniejszej ni podano w kolumnie II tabeli 2.2, przed skrzyowaniami z drogami przecinajcymi lini kolejow naley umieci tablic przeddrogowskazow, na ktrej na symbolu drogi przecinajcej lini kolejow umieszcza si odpowiedni znak ostrzegawczy o przejedzie kolejowym (A-9 lub A-10). Nazwy miejscowoci na tablicy przeddrogowskazowej i symbole naley podawa wedug zasad okrelonych w punkcie 6.2. Jeeli nie ma uzasadnienia dla umieszczenia tablicy przeddrogowskazowej, naley zastosowa odpowiedni odmian znaku F-6a ze znakiem A-9 lub A-10. Przykady oznakowania przejazdw kolejowych pooonych blisko skrzyowa pokazano na rysunku 2.2.10.8. Przed przejazdami kolejowymi na zelektryfikowanej linii kolejowej umieszcza si dodatkowo na osobnym wsporniku znak G-2 sie pod napiciem okrelony w punkcie 2.2.11. Na drogach gruntowych znak A-9 umieszcza si cznie ze supkiem wskanikowym z jedn kresk (G-1c), w odlegoci 50 - 100 m od przejazdu kolejowego. 41
Rys. 2.2.11.2.
Tabliczka T-7
Przed przejazdami kolejowymi kategorii C i D szczeglnie niebezpiecznymi ze wzgldu na: ostry kt (poniej 60) przecicia si drogi z lini kolejow lub blisko toru kolejowego przebiegajcego rwnolegle do osi drogi, lub przebieg linii kolejowej w uku, naley stosowa pod znakiem A-10 tabliczk T-7 (rys. 2.2.11.2) podajc schematycznie rzeczywisty ukad torw i drogi na takim przejedzie . Bezporednio przed przejazdem kolejowym kategorii C i D oraz przed przejciami uytku publicznego dla pieszych (kategoria E), bez obsugiwanego urzdzenia zabezpieczajcego, umieszcza si znak Krzy w. Andrzeja:
Rys. 2.2.11.3. Znak G-3
o pojedynczych ramionach, znak G-3 (rys. 2.2.11.3) przed przejazdami kolejowymi na liniach jednotorowych,
o podwjnych dolnych ramionach, znak G-4 (rys. 2.2.11.4) przed przejazdami kolejowymi na liniach dwu- i wielotorowych.
nych, a ruch na drodze jest wstrzymywany przez pracownika kolei, to przed takim miejscem umieszcza si znak A-30 inne niebezpieczestwo z tabliczk T-10, zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 2.2.31. 2.2.12. Nierwna droga
Rys. 2.2.11.4. Znak G-4
Znaki G-3 i G-4 naley umieszcza w miejscu, w ktrym - w zwizku z ruchem pocigu - powinien by zatrzymany pojazd na drodze, a wic nie bliej ni 5 m od skrajnej szyny; przed przejciami odlego ta nie moe by mniejsza ni 3 m od skrajnej szyny. Wymienione odlegoci mog by zwikszone, jeeli: poprawi to widoczno znaku z drogi, ze wzgldu na ostry kt przecicia si linii kolejowej z drog, konieczne jest zapewnienie co najmniej 3 m odlegoci pojazdu od skrajnej szyny, mierzc w linii prostopadej do osi toru. Przy zwikszeniu odlegoci znaku od szyny naley sprawdzi czy warunki widocznoci pojazdu szynowego z drogi nie zostay naruszone. Umieszczenie znaku G-3 (G-4) w odlegoci mniejszej ni 5 m od szyny moe nastpi jedynie za zgod zarzdu kolei. Przed przejazdami kolejowymi na linii kolejowej zelektryfikowanej umieszcza si dodatkowo, na tym samym wsporniku co znak Krzy w. Andrzeja lub na osobnym supku, znak G-2 sie pod napiciem (rys. 2.2.11.5).
Rys. 2.2.12.1. Znak A-11
Znak A-11 nierwna droga (rys. 2.2.12.1) umieszcza si przed odcinkami jezdni o duych nierwnociach, ktre mog by niebezpieczne dla ruchu lub obniaj komfort jazdy. W szczeglnoci naley oznakowa odcinki, na ktrych s: nierwnoci wystpujce na przejazdach kolejowych, pofadowania wystpujce na stromych zjazdach z mostw i wiaduktw oraz na tych obiektach, niewielkie zapadnicia si jezdni, zawyony (zaniony) most lub przepust, poprzeczny ciek lub garb, wyboje, poprzeczny uskok nawierzchni, inne ni przeomy zniszczenia nawierzchni. Na odcinku drogi w uku, na skrzyowaniu lub przy duym spadku naley oznakowywa nawet niewielkie nierwnoci. Przy ocenie nierwnoci wymagajcych oznakowania naley bra pod uwag oglny standard drogi; im wyszy jest standard, tym mniejsze nierwnoci naley oznakowywa. 2.2.13. Prg zwalniajcy
Rys. 2.2.11.5. Znak G-2
Przed przejazdami kolejowymi kategorii D, na ktrych nie s zachowane warunki widocznoci toru umieszcza si dodatkowo znak B-20 wedug zasad podanych w punkcie 3.2.21. Jeeli droga przecina tor kolejowy bdcy bocznic lub torem manewrowym albo jest on sporadycznie eksploatowany np. w celach turystycz42
Rys. 2.2.13.1. Znak A-11a
Znak A-11a prg zwalniajcy (rys. 2.2.13.1) umieszcza si przed zastosowanymi na jezdni progami zwalniajcymi. Na odcinku drogi, na ktrym zastosowano progi zwalniajce, prdko powinna by ograniczona do wartoci, przy ktrej nastpuje
agodny przejazd przez prg zwalniajcy, zgodnie z zasadami podanymi w punkcie 3.2.34.1. Jeeli progi zwalniajce znajduj si w strefie ograniczonej prdkoci (znak B-43) lub w strefie zamieszkania (znak D-40) a przejazd przez nie moe odbywa si z prdkoci wiksz lub rwn ustalonej dla tej strefy, to znakw B-33 mona nie stosowa. 2.2.14. Zwenie jezdni Znaki od A-12a do A-12c stosuje si w celu ostrzeenia o zblianiu si do zwenia jezdni, ktre moe by niebezpieczne dla kierujcych. Znak A-12a zwenie jezdni - dwustronne (rys. 2.2.14.1) umieszcza si przed miejscami, w ktrych jezdnia jest zwona z obu stron.
Rys. 2.2.14.1. Znak A-12a
Znak A-12b zwenie jezdni - prawostronne (rys. 2.2.14.2) umieszcza si przed miejscami, w ktrych jezdnia jest zwona z prawej strony.
Znakw tych nie naley stosowa do oznakowania zwenia pobocza lub zakoczenia pobocza bitumicznego; w tym drugim przypadku stosuje si oznakowanie okrelone w punkcie 2.2.33. Przy zweniu, zwaszcza dwustronnym, uniemoliwiajcym wyminicie si dwch pojazdw o normatywnej szerokoci, mona dodatkowo umieszcza znaki B-31 i D-5, ktrych zasady stosowania okrelono w punktach 3.2.32 i 5.2.5. Jeeli zwony odcinek drogi, na ktrym nie jest moliwe wymijanie si pojazdw, jest duszy ni 150 m lub znajduje si w uku pionowym lub poziomym i kierujcy nie widz pojazdw znajdujcych si po przeciwnych stronach zwenia, naley zastosowa: sygnalizacj wietln lub rczne kierowanie ruchem, lub miejscowe poszerzenie zwonego odcinka umoliwiajcego wyminicie si pojazdw. Jeeli pas ruchu koczy si na odcinku midzywzowym, to na drodze o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h umieszcza si znaki A-12b lub A-12c oraz w odlegoci do 100 m od koca pasa ruchu umieszcza si znak D-14 lub D-14a, a na drodze o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h stosuje si tylko znaki D-14 lub D-14a. 2.2.15. Ruchomy most
Rys. 2.2.15.1. Znak A-13 Rys. 2.2.14.2. Znak A-12b
Znak A-12c zwenie jezdni - lewostronne (rys. 2.2.14.3) umieszcza si przed miejscami, w ktrych jezdnia jest zwona z lewej strony.
Znak A-13 ruchomy most (rys. 2.2.15.1) stosuje si przed czynnymi, ruchomymi mostami (zwodzonymi, obrotowymi). Przed tymi obiektami mog by rwnie stosowane znaki ograniczajce ruch na mocie lub przed nim, np. zakazujce wyprzedzania, ograniczajce prdko lub mas pojazdu dopuszczonego do przejazdu. Przed mostem powinna by zainstalowana sygnalizacja wietlna do nadawania co najmniej sygnau czerwonego. 2.2.16. Roboty na drodze
Rys. 2.2.14.3. Znak A-12c
Znaki A-12a A-12c umieszcza si przed miejscami, w ktrych wystpuje co najmniej po jednej stronie jezdni, zmniejszenie jej szerokoci powyej 0,2 m oraz jeeli szeroko zwonego odcinka jezdni wynosi mniej ni 5,5 m. 43
Znak A-14 roboty na drodze (rys. 2.2.16.1) stosuje si w celu ostrzeenia o zblianiu si do miejsc, w ktrych kierujcy pojazdem moe spotka osoby pracujce na drodze lub przeszkody, takie jak np. maszyny lub materiay znajdujce si na drodze i utrudniajce ruch.
2.2.18. Przejcie dla pieszych
Rys. 2.2.16.1. Znak A-14
W zalenoci od sytuacji na drodze znaki A-14 stosuje si cznie z innymi znakami pionowymi, poziomymi, sygnalizacj wietln lub urzdzeniami bezpieczestwa ruchu drogowego.
Rys. 2.2.18.1. Znak A-16
Znak A-16 przejcie dla pieszych (rys. 2.2.18.1) umieszcza si przed wyznaczonym na drodze przejciem dla pieszych w przypadkach, gdy moe nie by widoczne odpowiednio wczenie przez kierujcych pojazdami lub ze wzgldw bezpieczestwa konieczne jest ostrzeenie o przejciu. Znaki A-16 umieszcza si przed przejciem dla pieszych bez sygnalizacji wietlnej na drodze, na ktrej prdko wynosi powyej 60 km/h, a przy innej prdkoci przed przejciami bez sygnalizacji wietlnej wyznaczonymi pomidzy skrzyowaniami. Szczegowe zasady oznakowania przej dla pieszych zostay okrelone w punkcie 5.2.6. 2.2.19. Dzieci
Znak A-14 z tabliczk T-19 wskazujc na malowanie znakw poziomych stosuje si w czasie, gdy na drodze prowadzone s prace zwizane z umieszczaniem lub odnow oznakowania poziomego (malowanie nakadanie oznakowania grubowarstwowego lub tam). Znaki A-14 z tabliczk T-19 powinny by usunite niezwocznie po usuniciu urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego zabezpieczajcych wiee oznakowanie poziome. 2.2.17. liska jezdnia
Rys. 2.2.19.1. Znak A-17
Rys. 2.2.17.1. Znak A-15
Znak A-15 liska jezdnia (rys. 2.2.17.1) stosuje si przed odcinkami drogi, stanowicymi niebezpieczestwo dla ruchu z powodu zmniejszonej szorstkoci jezdni, ktrej kierujcy moe si nie spodziewa, a spowodowanej: zmian rodzaju nawierzchni (np. z betonu asfaltowego na kostkow), rnym czasem ukadania nawierzchni tego samego rodzaju, staym lub okresowym zawilgoceniem nawierzchni. 44
Znak A-17 dzieci (rys. 2.2.19.1) stosuje si w celu ostrzeenia o miejscu na drodze szczeglnie uczszczanym przez dzieci w wieku od 7 do 15 lat lub o bliskoci takiego miejsca. Znak umieszcza si zwaszcza w pobliu szk podstawowych, gimnazjw, placwek prowadzcych zajcia z dziemi, terenw zabaw i innych. Znak mona zastosowa po dokonaniu indywidualnej oceny miejsca, wywiadw z ludnoci i obserwacji warunkw ruchu oraz zachowywania si dzieci. O koniecznoci stosowania znaku A-17 decyduj przypadki czstego pojawiania si dzieci na drodze, a nie odlego drogi od obiektu, do ktrego uczszczaj dzieci. Pozostae sposoby i zasady zabezpieczenia przy drodze miejsc szczeglnie uczszczanych przez dzieci (bariery, acuchy, itp.) zostay okrelone w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia.
2.2.20. Uwaga na zwierzta Znaki ostrzegajce o moliwoci napotkania na drodze zwierzt stosuje si przed miejscami, w ktrych kierujcym pojazdami mog zagraa zwierzta znajdujce si na drodze lub w jej pobliu.
wie na otwarty teren oraz przed wjazdami na mosty w dolinach o silnych cigach powietrza. Zaleca si, aby w miejscach wystpowania silnych podmuchw wiatru by ustawiony sygnalizator wiatru pokazujcy si i kierunek podmuchu wiatru w danej chwili. Zasady stosowania sygnalizatorw wiatru zostay okrelone w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia. Znak A-19 moe by stosowany jako wietlny i wcza si gdy podmuchy wiatru przekraczaj 12 m/s. 2.2.22. Odcinek jezdni o ruchu dwukierunkowym
Rys. 2.2.20.1. Znak A-18a
Znak A-18a zwierzta gospodarskie (rys. 2.2.20.1) stosuje si do oznaczania miejsc, w ktrych odbywa si regularny przepd zwierzt gospodarskich wzdu lub w poprzek drogi, np. przy orodkach hodowlanych, pastwiskach, itp.
Rys. 2.2.22.1. Znak A-20
Rys. 2.2.20.2.
Znak A-18b
Znak A-18b zwierzta dzikie (rys. 2.2.20.2) stosuje si do oznaczania miejsc, w ktrych zwierzta dziko yjce czsto przekraczaj drog, np. przy wjedzie do lasu o duej iloci zwierzyny lub w miejscu przecicia przez drog dojcia do wodopoju. Miejsca takie mona ustali m.in. na podstawie informacji suby lenej o szlakach wdrwek dzikich zwierzt. 2.2.21. Boczny wiatr
Rys. 2.2.21.1. Znak A-19
Znak A-19 boczny wiatr (rys. 2.2.21.1) umieszcza si przed miejscami, gdzie czsto wystpuje silny boczny wiatr np. przed wyjazdem z gstego lasu, z gbokiego wykopu, z obszaru o zwartej zabudo45
Rys. 2.2.22.2. Oznakowanie niesymetrycznego poczenia dwch jezdni jednokierunkowych w jedn jezdni dwukierunkow
Znak A-20 odcinek jezdni o ruchu dwukierunkowym (rys. 2.2.22.1) stosuje si w celu ostrzeenia jadcych jezdni jednokierunkow o miejscu, w ktrym rozpoczyna si ruch dwukierunkowy. Znak A-20 stosuje si, gdy dwie jezdnie jednokierunkowe cz si w jedn jezdni dwukierunkow (rys. 2.2.22.2) oraz przy wprowadzeniu ruchu w przeciwnym kierunku na jezdni majc dotychczas ruch jednokierunkowy. Jeeli odcinek jezdni dwukierunkowej pooony jest wzdu innej jezdni wyczonej z ruchu, to na pocztku odcinka naley umieci znak F-15 przedstawiajcy kierunki na pasach ruchu. Znaku A-20 nie stosuje si na jezdniach, gdy ruch dwukierunkowy wynika z koczcego si jednokierunkowego objazdu wysepki za skrzyowaniem. Jeeli na pocztku odcinka umieszczony zosta znak D-3, to przed kocem odcinka, bez wzgldu na jego dugo, umieszcza si znak A-20. 2.2.23. Tramwaj
Rys. 2.2.23.2. Oznakowanie miejsc, w ktrych tory tramwajowe przecinaj drog
Rys. 2.2.23.1. Znak A-21
Znak A-21 tramwaj (rys. 2.2.23.1) stosuje si, jeeli tory tramwajowe przecinaj drog w takim miejscu lub w taki sposb, e kierujcy pojazdami mog nie zorientowa si dostatecznie wczenie o istnieniu tych torw lub o ich przebiegu. Znak ten umieszcza si dla tego kierunku ruchu, ktry jest przecinany przez tory tramwajowe. Przykad umieszczenia znaku A-21 pokazano na rysunku 2.2.23.2. Przed przejazdami tramwajowymi szczeglnie niebezpiecznymi, zwaszcza gdy tory przecinaj jezdni pod ostrym ktem (poniej 60) lub na uku, przechodzc na przeciwn stron drogi lub na jej rodek, naley stosowa pod znakiem A-21 tabliczk T-7 (rys. 2.2.11.2). Jeeli uzasadniaj to warunki lokalne znaki A-21 mona uzupeni znakami F-6 lub E-1 w sytuacjach opisanych w punkcie 2.2.10. Dla ostrzeenia kierujcych pojazdami nieszynowymi przed miejscami, w ktrych pas ruchu jest skierowany na torowisko tramwajowe zaleca si stosowa znak A-21 z tabliczk T-8 (rys. 2.2.23.3) oznaczajc pas ruchu skierowany na tory tramwajowe. Dopuszcza si stosowanie tabliczki T-8 ze znakiem A-30. Znak A-21 jako wietlny moe by stosowany w sytuacjach gdy jego wczenie inicjowane jest przez nadjedajcy tramwaj. 46
2.2.24. Niebezpieczny zjazd
Rys. 2.2.24.1. Znak A-22
Znak A-22 niebezpieczny zjazd (rys. 2.2.24.1) umieszcza si przed spadkami podunymi drogi wynoszcymi na drogach pooonych w terenie grzystym co najmniej 10%, a na pozostaych drogach co najmniej 7%. Jeeli jednak jednoczenie wystpuj takie warunki drogowe, jak np.: duy spadek poprzeczny, ostry zakrt, zy stan lub maa szeroko jezdni, znak A-22 stosuje si nawet przy
spadkach mniejszych ni wyej podane. Pod znakiem umieszcza si tabliczk T-9 wskazujc rzeczywist warto spadku z dokadnoci do 1%. Znaku A-22 nie stosuje si do oznakowania pochyle podunych cznic.
A-24 naley umieci znak F-19 pas ruchu dla okrelonych pojazdw wskazujcy pas dla rowerw. Szczegowe zasady oznakowania przejazdw dla rowerzystw zostay okrelone w punkcie 5.2.6.4. 2.2.27. Spadajce odamki Znak A-25 spadajce odamki (rys. 2.2.27.1) stosuje si przed odcinkami jezdni, na ktre mog stacza si odamki skalne (kamienie), stanowice niebezpieczestwo dla nadjedajcych pojazdw. Potrzeba umieszczenia znaku powinna wynika z obserwacji jezdni w pobliu zboczy w terenie grskim.
2.2.25. Stromy podjazd
Rys. 2.2.27.1. Znak A-25 Rys. 2.2.25.1. Znak A-23
2.2.28. Lotnisko
Znak A-23 stromy podjazd (rys. 2.2.25.1) stosuje si przed podjazdami o wzniesieniu co najmniej 8% na drogach pooonych w terenie grzystym i co najmniej 6% - na pozostaych drogach oraz przed innymi wzniesieniami, na ktre wjazd jest utrudniony, np. ze wzgldu na ostre zakrty lub zy stan nawierzchni. Pod znakiem umieszcza si tabliczk T-9 wskazujc rzeczywist warto nachylenia podjazdu z dokadnoci do 1%. 2.2.26. Rowerzyci Znak A-24 rowerzyci (rys. 2.2.26.1) stosuje si przed miejscami gdzie rowerzyci wjedaj na jezdni z drogi dla rowerw lub przejedaj przez ni po przejedzie dla rowerzystw. Znak A-24 umieszcza si przed przejazdem dla rowerzystw na drodze, na ktrej dopuszczalna prdko jest wiksza ni 60 km/h, a przy innej prdkoci - jeeli przejazd nie jest dobrze widoczny przez kierujcych pojazdami lub wystpuje na odcinku jezdni midzy skrzyowaniami.
Rys. 2.2.28.1. Znak A-26
Znak A-26 lotnisko (rys. 2.2.28.1) stosuje si przy lotniskach i ldowiskach lub w ich pobliu, jeeli nagle pojawienie si przelatujcego nisko nad drog samolotu lub migowca moe wywoa zaskoczenie (przestraszy) kierujcego pojazdem i w efekcie spowodowa nieprawidowy jego manewr lub odruch zagraajcy bezpieczestwu ruchu. 2.2.29. Nabrzee lub brzeg rzeki
Rys. 2.2.29.1. Znak A-27
Rys. 2.2.26.1. Znak A-24
Jeeli kontynuacj drogi dla rowerw jest pas ruchu dla rowerw wyznaczony na jezdni, oprcz znaku 47
Znak A-27 nabrzee lub brzeg rzeki (rys. 2.2.29.1) stosuje si przed odcinkami drg oglnodostpnych, przebiegajcymi po nabrzeu lub po wysokim brzegu rzeki albo kanau, gdy odlego ich brzegu od krawdzi jezdni jest mniejsza od 10 m.
Znak A-27 stosuje si rwnie przed miejscami, w ktrych droga prowadzca w kierunku obszaru wodnego znajduje si w ostrym uku w bezporednim ssiedztwie tego obszaru. Znaku A-27 nie stosuje si, gdy na wymagajcym oznakowania odcinku drogi umieszczono bariery ochronne. 2.2.30. Sypki wir
2.2.32. Inne niebezpieczestwo Znak A-30 inne niebezpieczestwo (rys. 2.2.32.1) stosuje si w celu ostrzeenia o zblianiu si do niebezpiecznych miejsc innych ni te, o ktrych uprzedzaj znaki od A-1 do A-29 i od A-31 do A-34.
Rys. 2.2.32.1. Znak A-30
Rys. 2.2.30.1. Znak A-28
Znak A-28 sypki wir (rys. 2.2.30.1) stosuje si w celu oznakowania odcinka drogi, na ktrym istnieje moliwo wyrzucania kamieni, ziaren grysu lub wiru spod k jadcych pojazdw lub wzniecania kurzu w stopniu utrudniajcym ruch innym kierujcym. Dotyczy to w szczeglnoci nawierzchni tuczniowych, nawierzchni, na ktrych przeprowadzono powierzchniowe utrwalenie warstwy cieralnej - do czasu stabilnego oblepienia ziaren kruszywa przez bitum, a take odcinkw podbudowy tuczniowej, na ktrych dopuszczono ruch. Ponadto znak ten moe by umieszczony przed wyjazdami z kamienioomw i wirowni. 2.2.31. Sygnay wietlne Znak A-29 sygnay wietlne (rys. 2.2.31.1) stosuje si w przypadkach, gdy ruch kierowany jest za pomoc sygnalizacji wietlnej w miejscu, w ktrym kierujcy moe si tego nie spodziewa.
Rys. 2.2.31.1. Znak A-29
Znak A-29 umieszcza si przed kad sygnalizacj wietln zastosowan na drodze poza obszarem zabudowanym. Na obszarze zabudowanym znak umieszcza si przed pierwsz sygnalizacj po wjedzie do tego obszaru oraz przed kadym miejscem gdzie sygnalizacja wietlna (trjbarwna lub dwubarwna) zastosowana zostaa do kierowania ruchem wahadowym. Ponadto znak ten stosuje si w kadym przypadku, gdy sygnalizator jest tylko zawieszony nad jezdni. 48
Znak A-30 stosuje si cznie z tabliczkami wskazujcymi, za pomoc symbolu lub (oraz) napisu, rodzaj niebezpieczestwa, o ktrym ostrzega znak. Najczciej stosowane tabliczki s opisane w niniejszym punkcie oraz pokazane na rysunkach od 2.2.32.2 do 2.2.32.18. Inne symbole i napisy ni pokazane na tych rysunkach powinny by rwnie czytelne i atwo zrozumiae; napisy powinny by ponadto zwize i jednoznaczne, jak np. przeomy - w celu ostrzeenia o zym stanie jezdni w okresie wiosennym, piesi - w celu ostrzeenia o intensywnym ruchu pieszych po jezdni; podobnie przed miejscami szczeglnie uczszczanymi przez osoby niewidome lub guche mona stosowa tabliczk z napisem niewidomi lub gusi. Stosowanie znaku A-30 bez tabliczek podajcych rodzaj niebezpieczestwa dopuszcza si wyjtkowo, w sytuacjach awaryjnych, w ktrych znak naley umieci niezwocznie, np. w razie zalania jezdni lub znacznego parowania na skutek pknicia przewodw sieci wodocigowej lub ciepowniczej w stopniu umoliwiajcym jednak odbywanie si ruchu. Jeeli na podstawie przepisw punktu 2.1.2 naley zastosowa tabliczki T-1 lub T-2 to umieszcza si je pod tabliczkami wskazujcymi rodzaj niebezpieczestwa. Gdy natomiast oznacza si koniec odcinka drogi, na ktrym wystpuje niebezpieczestwo, to pod powtrzonym znakiem A-30 umieszcza si tylko tabliczk z napisem Koniec (T-3). Najczciej ze znakiem A-30 stosowane s nastpujce tabliczki wskazujce: 1) T-10 przecicie drogi z bocznic kolejowa lub torem o podobnym charakterze; w miejscu tak oznakowanym, ruch na drodze jest wstrzymywany przez pracownika kolei podczas przejedania (przetaczania) pocigu; 2) T-11 przepraw promow; 3) T-12 poduny uskok; 4) T-13 koleiny; 5) T-14 miejsce czstych wypadkw o charakterze wskazanym na znaku; 6) T-15 miejsce czstych wypadkw spowodowanych lisk nawierzchni jezdni ze wzgldu na opady deszczu;
7) T-16 miejsce wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych wskazanych na tabliczce; 8) T-17 granic pastwa; 9) T-18 nieoczekiwan zmian kierunku ruchu o przebiegu wskazanym na tabliczce.
Tabliczk T-10 (rys. 2.2.32.2) umieszcza si przed takimi miejscami przecicia drogi przez bocznic kolejow lub tor manewrowy lub lini kolejow wykorzystywan sporadycznie np. w celach turystycznych, na ktrych ruch na drodze podczas przejedania (przetaczania) pocigu jest wstrzymywany przez pracownika kolei. W przypadkach okrelonych w punkcie 2.2.11 pod tabliczk T-10 mona umieci tabliczk T-7.
Tabliczk T-14 i jej pi odmian stosuje si przed miejscami szczeglnie niebezpiecznymi, ustalonymi na podstawie analizy bezpieczestwa ruchu drogowego. Analiz naley przeprowadzi, jeeli w cigu roku zdarzyy si co najmniej cztery wypadki okrelonego rodzaju z ofiarami w ludziach, na odcinku drogi o dugoci 1 km poza obszarem zabudowanym, a 0,5 km w obszarze zabudowanym lub co najmniej dwa wypadki na przejedzie kolejowym. Znak A-30 z tabliczk pokazujc rodzaj zdarzajcych si wypadkw umieszcza si wtedy, kiedy nie ma moliwoci szybkiej poprawy istniejcych warunkw bezpieczestwa ruchu. Tabliczki te s nastpujce: tabliczka T-14 (rys. 2.2.32.6), ktr umieszcza si przed miejscem czstych potrce pieszych,
Tabliczk T-11 (rys. 2.2.32.3) umieszcza si przed dojazdem do promu. Bezporednio przed miejscem wjazdu na prom powinien by umieszczony znak B-32d uzupeniony ewentualnie sygnalizacj wietln z sygnaem czerwonym.
Rys. 2.2.32.7. Tabliczka T-14a tabliczka T-14a (rys. 2.2.32.7), ktr umieszcza si
przed miejscem czstych zderze z poprzedzajcymi pojazdami,
Tabliczk T-12 (rys. 2.2.32.4) umieszcza si przed pocztkiem podunego uskoku nawierzchni, powstaego wskutek okresowo przerywanych robt drogowych lub podczas trwania takich robt.
Rys. 2.2.32.8. Tabliczka T-14b tabliczka T-14b (rys. 2.2.32.8), ktr umieszcza si przed
miejscem czstych zderze czoowych pojazdw,
Tabliczk T-13 (rys. 2.2.32.5) umieszcza si pod znakiem A-11 przed pocztkiem odcinka jezdni, na nawierzchni ktrej wystpuj koleiny. 49
tabliczka T-14c (rys. 2.2.32.9), ktr umieszcza si przed miejscem czstych zderze z tramwajami,
Rys. 2.2.32.10. Tabliczka T-14d
tabliczka T-14d (rys. 2.2.32.10), ktr umieszcza si przed przejazdem kolejowym, na ktrym warunki powoduj szczeglne niebezpieczestwo powstawania wypadkw.
Tabliczk T-17 (rys. 2.2.32.14) stosuje si bez wzgldu na to czy ruch przez granic jest otwarty, a wic zastosowano znak F-1, czy zamknity, a wic zastosowano znak F-2. Odlego umieszczenia znaku A-30 z tabliczk T-17 naley ustala w stosunku do znaku B-32, jeeli przekraczanie granicy jest dozwolone, a do znaku F-2 - jeeli jest zabronione.
Tabliczk T-15 (rys. 2.2.32.11) umieszcza si przed miejscem czstych wypadkw lub kolizji spowodowanych lisk nawierzchni drogi wystpujc w czasie lub po opadach deszczu albo mawki. Tabliczk T-16 i jej odmian stosuje si przed miejscami, w ktrych pojazdy uprzywilejowane czsto wjedaj na drog, np. przy wyjazdach z garay stray poarnej. Znak A-30 z tabliczk T-16 powinien by stosowany zawsze, jeeli podczas wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych jest uruchamiana specjalna sygnalizacja wietlna zamykajca ruch na drodze. W wymienionych miejscach umieszcza si:
Tabliczk T-18 (rys. 2.2.32.15) i jej odmiany (rys. 2.2.32.16, 2.2.32.17 i 2.2.32.18) stosuje si przed takimi miejscami, w ktrych wystpuje nieoczekiwana dla kierowcy zmiana przebiegu drogi lub kierunku ruchu. Tabliczka T-18 wskazuje zmian przebiegu drogi lub kierunku ruchu najpierw w lewo a potem w prawo. W celu wskazania innego przebiegu drogi lub kierunku ruchu stosuje si odpowiednio:
tabliczk T-16 (rys. 2.2.32.12), jeeli na drog wyjedaj pojazdy stray poarnej,
Rys. 2.2.32.16. Tabliczka T-18a
tabliczk T-18a (rys. 2.2.32.16), gdy zmiana przebiegu drogi lub kierunku nastpuje najpierw w prawo, a potem w lewo,
tabliczk T-16a (rys. 2.2.32.13), jeeli na drog wyjedaj karetki pogotowia ratunkowego. Tabliczki T-16, T-16a stosuje si samodzielnie bezporednio przed miejscem wyjazdu. 50
Rys. 2.2.32.17. Tabliczka T-18b
tabliczk T-18b (rys. 2.2.32.17), gdy zmiana przebiegu drogi lub kierunku nastpuje w lewo,
stami i wiaduktami, na ktrych oszronienie jezdni lub gooled pojawia si w okresach, gdy jeszcze nie wystpuje na innych odcinkach drogi, np. na mostach z pomostem stalowym, oraz w pobliu rzek i zbiornikw wodnych, na ktrych czsto zdarza si lokalne oszronienie jezdni. Znak A-32 stosowany jako wietlny wskazuje rzeczywisty stan oszronienia lub oblodzenia jezdni na podstawie pomiarw z urzdze umieszczonych przy drodze lub na nawierzchni. 2.2.35. Zator drogowy
tabliczk T-18c (rys. 2.2.32.18), gdy zmiana przebiegu drogi lub kierunku nastpuje w prawo. Przykad zastosowania tabliczki T-18c pokazano na rysunku 2.2.21.2. Tabliczki T-18 i jej odmiany nie stosuje si na drogach jednokierunkowych, gdzie umieszcza si odpowiednie odmiany znaku F-21. 2.2.33. Niebezpieczne pobocze
Rys. 2.2.35.1. Znak A-33
Rys. 2.2.33.1. Znak A-31
Znak A-31 niebezpieczne pobocze (rys. 2.2.33.1) umieszcza si przed odcinkami drg o wskim, mikkim, zbyt wysokim lub obnionym poboczu. Znak A-31 stosuje si rwnie do ostrzeenia o zweniu lub kocu pobocza bitumicznego przechodzcego w pobocze ziemne. Do oznakowania koca pobocza bitumicznego przechodzcego w chodnik uywa si tablic U-9 oznaczajcych ograniczenie skrajni poziomej drogi. Znak A-31 z odwrconym symbolem ostrzega o niebezpiecznym poboczu wystpujcym po lewej stronie jezdni. 2.2.34. Oszronienie jezdni
Znak A-33 zator drogowy (rys. 2.2.35.1) stosuje si przed odcinkami drg, na ktrych ze wzgldu na natenia ruchu pojazdw czsto wystpuje blokowanie ruchu, a stojce pojazdy mog nie by w por dostrzeone przez kierujcych nadjedajcymi pojazdami. Znak A-33 umieszcza si, gdy odcinek jezdni przed skrzyowaniem z sygnalizacj wietln jest niewidoczny ze wzgldu na uk pionowy lub poziomy. Znak A-33 stosowany jako wietlny ostrzega o pojazdach stojcych na jezdni w odlegoci do 300 m. 2.2.36. Wypadek drogowy
Rys. 2.2.36.1. Znak A-34
Rys. 2.2.34.1. Znak A-32
Znak A-32 oszronienie jezdni (rys. 2.2.34.1) stosuje si wycznie w okresie zimowym przed mo51
Znak A-34 wypadek drogowy (rys. 2.2.36.1) stosowany jest w celu ostrzeenia o miejscu wypadku drogowego, w ktrym ze wzgldu na osoby udzielajce pomocy lub usuwajce skutki wypadku oraz moliwo zablokowania ruchu kierujcy jest obowizany zachowa szczegln ostrono. Znak umieszczany jest przez suby zabezpieczajce miejsce wypadku. Znak A-34 jako wietlny stosowany jest na odcinkach drg objtych monitorowaniem, na ktrych istnieje moliwo wczania znaku przez suby monitorujce ruch na drodze.
3. Znaki zakazu 3.1. Zasady oglne

3.1.1. Funkcja, ksztat i wymiary znakw Znaki zakazu stanowi podstawow kategori znakw, ktrymi s wyraane ustalenia dotyczce organizacji ruchu. Za ich pomoc mona midzy innymi zamkn lub ograniczy wjazd pojazdw, zabroni wykonywania okrelonych manewrw np. skrcania lub wyprzedzania, wprowadzi ruch jednokierunkowy, a take ograniczy lub zabroni zatrzymywania lub postoju pojazdw. Znaki zakazu jako ograniczajce swobod korzystania z drg powinny by umieszczone po wnikliwej analizie skutkw, jakie powoduj dla uczestnikw ruchu. Podstawowe wymiary znakw zakazu i znakw uchylajcych zakaz s
Rys. 3.1.1.1. Ksztat i podstawowe wymiary znakw:
oznaczone na rysunku 3.1.1.1 i okrelone w tabeli 3.1. Wyszczeglnione w tabeli wymiary rednicy dla omioktnego znaku B-20 odnosz si do rednicy koa wpisanego w ten omiokt. Znak ten nie wystpuje w grupie znakw wielkich, natomiast na drogach, na ktrych stosuje si znaki z grupy maych, znak B-20 powinien mie wymiar znaku redniego. Wymiary prostoktnych znakw B-39, B-40, B-43 i B-44 s podane w rozdziale 9. 3.1.2. Zakres obowizywania i sposb umieszczania znakw Ze wzgldu na rne funkcje speniane przez znaki zakazu, dla niektrych z nich ustalono znaki uchylajce wyraane przez nie zakazy; s to znaki B-24 dla B-23, B-27 dla B-25, B-28 dla B-26, B-30 dla B-29, B-34 dla B-33 i B-42 dla dowolnej liczby wymienionych tu znakw zakazu.
a) zakazu
b) uchylajcych zakaz
Tabela 3.1. Wymiary znakw zakazu i znakw uchylajcych zakaz (w mm)
52
Okrelone wyej znaki zakazu, a take znaki od B-35 do B-38, obowizuj poczwszy od miejsca ich umieszczenia do najbliszego skrzyowania (znak B-23 take na najbliszym skrzyowaniu), chyba e na drodze dwujezdniowej droga odgaziajca znajduje si tylko z lewej strony i nie ma bezporedniego poczenia z praw jezdni. Sposb umieszczenia znakw zakazu w rejonie takiego skrzyowania pokazano na rysunku 3.1.2.1.
Rys. 3.1.2.1. Zakres obowizywania znakw zakazu na drodze dwujezdniowej
Jeeli nie ma potrzeby utrzymywania zakazu a do najbliszego skrzyowania, wwczas naley zastosowa znak uchylajcy zakaz. Zasady i sposb uchylania zakazw wyraonych znakami od B-35 do B-38 opisano w punktach: 3.2.36, 3.2.37, 3.2.38 i 3.2.39. Znaki B-39 i B-43 obowizuj a do ich odwoania odpowiednio znakami B-40 i B-44. Znak zakazu umieszcza si pod znakiem D-42 w celu wprowadzenia zakazu obowizujcego w caym obszarze zabudowanym, z wyjtkiem odcinkw drg, na ktrych zakaz zosta zmieniony lub uchylony innym znakiem. Znaki zakazu umieszcza si pod wszystkimi znakami D-42 wyznaczajcymi dany obszar zabudowany. Zakaz nie musi by odwoany znakiem oznaczajcym koniec zakazu; jego uchylenie oznacza znak D-43 lub w przypadku, gdy obszary dwch miejscowoci cz si i nie stosuje si znaku D-43 - znak E-18a. Znaki zakazu odnoszce si do kierunku jazdy oraz za53
braniajce wjazdu pojazdw o okrelonych wymiarach, masie lub naciskach osi nie dotycz kierujcych pojazdami szynowymi poruszajcymi si po wyznaczonych dla nich trasach. Oznacza to, e pod znakami wskazujcymi odmienny sposb jazdy ni wynikajcy z przebiegu trasy pojazdu szynowego, nie trzeba umieszcza tabliczki z napisem wyczajcym pojazdy szynowe. Jeeli znaki zakazu wprowadza si ze wzgldu na due natenie ruchu pojazdw, to naley ustali, czy ich obowizywanie nie powinno ogranicza si np. do godzin szczytu, pory doby lub innego okresu charakterystycznego dla warunkw lokalnych. Zakazy wyraone znakami mog by te ograniczone do niektrych uczestnikw ruchu. Wyjtkw takich nie mona stosowa do znakw: B-13, od B-14 do B-17, B-20, B-29, B-31, B-32, B-37, B-38, B-41 i B-43. Informacje precyzujce znaczenie znaku zakazu, w szczeglnoci informujce, jakich pojazdw znak dotyczy, np. podajce ich rodzaj lub mas, naley umieszcza na tabliczce pod znakiem lub na tarczy znaku. Napisy okrelajce okres obowizywania znaku zakazu w cigu doby podaje si w penych godzinach, przy czym naley stosowa napis wymieniajcy okres (okresy) obowizywania zakazu, np. w godz. 7 - 10 i 15 - 19, nie za, kiedy nie obowizuje. Napisy na tabliczkach, w zalenoci od dugoci tekstu, powinny mie wysoko 72 lub 42 mm, przy czym napis powinien by tak skomponowany, aby szeroko tabliczki nie bya wiksza od rednicy znaku. Jeeli istnieje potrzeba wyczenia z zakazu pewnych uczestnikw ruchu lub rodzajw pojazdw, to naley stosowa zwrot Nie dotyczy.... Napisy powinny konkretnie okrela rodzaj pojazdw lub uczestnikw ruchu. Nie dopuszcza si stosowania sformuowa oglnikowych, np. Nie dotyczy ruchu lokalnego. Liczby okrelajce, na znaku lub na tabliczce, szeroko lub wysoko pojazdu powinny by podawane z dokadnoci do 0,1 m, przy czym w liczbie cakowitej zera po przecinku nie zaznacza si. Dugo pojazdu podaje si w metrach cakowitych, bez zaznaczenia zera po przecinku, za mas i nacisk osi - w tonach z dokadnoci do 0,5 t, przy czym w liczbie cakowitej zera po przecinku nie zaznacza si. Znaki B-1, B-3, B-3a, B-4, B-10, B-35, B-37, B-38 i B-39 nie dotycz uprawnionej osoby niepenosprawnej o ograniczonej sprawnoci ruchowej, kierujcej pojazdem samochodowym oraz kierujcego pojazdem przewocego tak osob. Jeeli warunki lokalne uzasadniaj ujcie zakazami wynikajcymi z tych znakw rwnie uprawnione osoby niepenosprawne o ograniczonej sprawnoci ruchowej, to pod znakiem naley umieci tabliczk z napisem: "Dotyczy take niepenosprawnych". Dla wyraenia zakazu wjazdu kilku rodzajw pojazdw dopuszcza si umieszczenie dwch lub trzech symboli odpowiednich pojazdw na jednej tarczy, zgodnie z zasadami opisanymi w punkcie 3.2.15.
3.1.3. Tabliczki T-21 i T-20
Jeeli ze wzgldu na warunki lokalne nie mona umieci znaku w miejscu, od ktrego ma obowizywa, lub istnieje potrzeba usunicia wtpliwoci, co do miejsca, w ktrym obowizuje zakaz (np. skrcania), to znak umieszcza si w odpowiedniej odlegoci od tego miejsca, cznie z tabliczk T-21 (rys. 3.1.3.1) podajc t odlego. Informacj uprzedzajc o niektrych zakazach mona te przekazywa znakami F-5 lub F-6, ktrych zasady stosowania okrelono w punktach 7.2.5 i 7.2.6.
stosowa tekst np. o treci: Nie dotyczy MPK, Nie dotyczy TAXI, Nie dotyczy samochodw osobowych, Nie dotyczy pojazdw zaopatrzenia, Nie dotyczy pojazdw sub miejskich (pod pojciem pojazdw sub miejskich naley rozumie pojazdy stray poarnej, policji, pogotowia ratunkowego oraz przedsibiorstw: oczyszczania miasta, utrzymania zieleni i drg, wodocigowo-kanalizacyjnych, gazowniczych, energetycznych, telekomunikacyjnych, itp.), Nie dotyczy mieszkacw posesji od nr ... do nr ... ulicy ....
Rys. 3.2.1.2. Zastosowanie znaku B-1:
Jeeli zakaz wyraony znakami B-33, B-35, B-36, B-37, B-38, B-41 obowizuje pomidzy skrzyowaniami na odcinku o dugoci do 500 m, to dopuszcza si umieszczanie pod znakiem tabliczki T-20 (rys. 3.1.3.2) wskazujcej dugo odcinka drogi, na ktrym zakaz obowizuje.
3.2.
Opisy szczegowe
a) przy skrzyowaniu
3.2.1. Zakaz ruchu w obu kierunkach
Rys. 3.2.1.1. Znak B-1
Znak B-1 zakaz ruchu w obu kierunkach (rys. 3.2.1.1) stosuje si w celu zamknicia odcinka drogi dla ruchu wszelkich pojazdw. Przyczynami zamknicia ruchu na drodze s w szczeglnoci: prowadzenie robt w pasie drogowym, zy stan techniczny drogi zagraajcy bezpieczestwu ruchu np. uszkodzenie jezdni, obiektu mostowego, itp., przeznaczenie drogi do innych celw ni ruch pojazdw, przeznaczenie drogi do ruchu tylko okrelonych rodzajw pojazdw, np. autobusw komunikacji miejskiej i takswek. Jeeli dopuszcza si odstpstwa od stosowania si do znaku B-1, to na tabliczce pod znakiem naley 54
b) poza skrzyowaniem
Jeeli znak B-1 jest umieszczony na wylocie ze skrzyowania, to na wlotach pozostaych drg, odpowiednio do warunkw lokalnych, stosuje si znaki dopeniajce: zakazu B-21 i B-22, znaki nakazu od C-1 do C-8 lub znaki F-6. W przypadku, gdy pod znakiem B-1 umieszczono tabliczk z napisem Nie dotyczy... wwczas pod zastosowanymi dopeniajcymi znakami zakazu lub nakazu naley rwnie umieci tabliczki z takimi samymi napisami. Przykady pokazano na rysunku 3.2.1.2. Stosujc znaki dopeniajce naley uwzgldni to, e znak B-21 zabrania rwnie zawracania. Podobnie zabronienie tego manewru moe wynika ze znakw nakazu. Jeeli wprowadzenie zakazu wykonywania tego manewru nie jest uzasadnione, to naley zastosowa znak F-6. Jeeli zakaz ruchu nie obowizuje ca dob, na znaku podaje si w jakich godzinach obowizuje, np. w godz. 16 - 19, w godz. 21 - 6 (rys. 3.2.1.3).
c) na wysepkach kanalizujcych ruch, jeeli nie mona umieci znaku C-9 (rys. 3.2.2.4), d) w miejscach, w ktrych ustalono tylko wyjazd z obiektu przydronego, np. parkingu, stacji paliwowej (rys. 3.2.2.5); w obiektach zajmujcych znaczn powierzchni znak ten mona umieci rwnie dla wskazania, e wyjazd z obiektu, w miejscu wjazdu do niego, jest zabroniony, e) jeeli istnieje potrzeba zamknicia z jednej strony wjazdu na drog dwukierunkow (rys 3.2.2.2).
Rys. 3.2.1.3. Znak B-1 obowizujcy w okrelonych godzinach
3.2.2. Zakaz wjazdu
Rys. 3.2.2.2. Zastosowanie znaku B-2 na drodze jednokierunkowej oraz na drodze dwukierunkowej
Rys. 3.2.2.1. Znak B-2
Znak B-2 zakaz wjazdu (rys. 3.2.2.1) stosuje si w celu wskazania zakazu wjazdu wszelkich pojazdw na drog lub jezdni od strony umieszczenia znaku. Znak B-2 stosuje si: a) na drogach, na ktrych ustalono jeden kierunek ruchu (rys. 3.2.2.2), b) na drogach o dwch jezdniach jednokierunkowych, jeeli szeroko pasa dzielcego jezdnie jest wiksza od 6 m; znak umieszcza si przy lewej jezdni, rwnie w miejscach do zawracania (rys. 3.2.2.3), 55
Jeeli na jezdni ruch jest otwarty w jednym kierunku tylko dla okrelonych pojazdw np: karetek pogotowia, pojazdw stray poarnej, autobusw komunikacji publicznej, rowerw, wwczas na wlocie, na ktrym rozpoczyna si pas ruchu przeznaczony dla tych pojazdw, umieszcza si znak B-2 z tabliczk z napisem okrelajcym pojazdy, ktrych zakaz nie dotyczy, np. Nie dotyczy karetek pogotowia, Nie dotyczy pojazdw stray poarnej, Nie dotyczy MZA lub z tabliczk T-22, jeeli zakaz nie dotyczy rowerw. Na przeciwlegym wlocie umieszcza si odpowiednio znak F-18, F-18a, F-18b lub znak D-3 z tabliczk T-22 (rys. 3.2.2.6).
Jeeli na wylocie ze skrzyowania zastosowano znak B-2, to na wlotach pozostaych umieszcza si odpowiednio znaki dopeniajce (rys. 3.2.2.2 i 3.2.2.6).
Rys. 3.2.2.5. Zastosowanie znaku B-2 w obiekcie przydronym
Rys. 3.2.2.3. Zastosowanie znaku B-2 na drodze o dwch jezdniach jednokierunkowych
Rys. 3.2.2.4. Zastosowanie znaku B-2 na wysepce kanalizujcej ruch
Rys. 3.2.2.6. Zastosowanie znaku B-2 na drodze dwukierunkowej, na ktrej dopuszczono ruch w jednym kierunku dla okrelonego rodzaju pojazdw
56
3.2.3. Zakaz wjazdu pojazdw silnikowych z wyjtkiem motocykli jednoladowych
Rys. 3.2.5.1. Znak B-4
Rys. 3.2.3.1. Znak B-3
3.2.6. Zakaz wjazdu samochodw ciarowych
Znak B-3 zakaz wjazdu pojazdw silnikowych z wyjtkiem motocykli jednoladowych (rys. 3.2.3.1) stosuje si na odcinkach drg o niedostatecznej szerokoci lub nonoci obiektw, gdzie ruch pojazdw silnikowych nie moe by dopuszczony i zezwala si tylko na wjazd motocykli jednoladowych. Znak ten zabrania wjazdu take motocykli jednoladowych z przyczep wieloladow. 3.2.4. Zakaz wjazdu autobusw
Rys. 3.2.6.1. Znak B-5
Rys. 3.2.4.1. Znak B-3a
Znak B-3a zakaz wjazdu autobusw (rys. 3.2.4.1) stosuje si w celu wyeliminowania ruchu autobusw z obszarw o charakterze turystycznym, w ktrych dua ich liczba mogaby powodowa zakcenia ruchu innych pojazdw. Jeeli w obszarze objtym zakazem dopuszcza si ruch autobusw komunikacji publicznej, pod znakiem B-3a umieszcza si tabliczk z napisem okrelajcym rodzaj autobusw wyczonych z zakazu. Przy stosowaniu znakw B-3a zaleca si podanie informacji o parkingach z miejscami przeznaczonymi dla autobusw. 3.2.5. Zakaz wjazdu motocykli Znak B-4 zakaz wjazdu motocykli (rys. 3.2.5.1) stosuje si w zasadzie na drogach (ulicach), na ktrych trzeba ograniczy haas wytwarzany zwykle przez motocykle, co moe by uciliwe dla osb przebywajcych w pobliu drogi, np. w szpitalach, w budynkach przy wskich ulicach, zwaszcza staromiejskich, w zwartej zabudowie, w parkach, itp. 57
Znak B-5 zakaz wjazdu samochodw ciarowych (rys. 3.2.6.1) stosuje si w celu wyeliminowania ruchu samochodw ciarowych, pojazdw specjalnych i uywanych do celw specjalnych o dopuszczalnej masie cakowitej przekraczajcej 3,5 t. Znak B-5 stosuje si przede wszystkim na drogach, na ktrych wystpuje due natenie ruchu lub wystpuj trudne warunki drogowe, np. maa szeroko jezdni, mae promienie ukw na skrzyowaniach. Ponadto, znak ten moe by zastosowany, gdy wystpuje potrzeba wyeliminowania ruchu wszelkich pojazdw ciarowych z zabytkowych czy reprezentacyjnych dzielnic. W przypadku, gdy zakaz wjazdu ma dotyczy samochodw ciarowych o okrelonej dopuszczalnej masie cakowitej, np. ponad 5 t, na znaku lub na tabliczce pod znakiem podaje si warto tej masy (rys. 3.2.6.2 i 3.2.6.3).
Rys. 3.2.6.2. Znak B-5 podajcy mas pojazdu
Rys. 3.2.6.3. Znak B-5 z tabliczk podajc mas pojazdu
3.2.7. Zakaz wjazdu cignikw rolniczych
Znak ten dotyczy rwnie pojazdw wolnobienych. W razie koniecznoci wprowadzenia zakazu wjazdu tylko pojazdw wolnobienych, pod znakiem B-6 naley umieci tabliczk z napisem Dotyczy tylko pojazdw wolnobienych. Na podstawie bada i analiz ruchu mona tworzy w miastach obszary bez ruchu cignikw rolniczych i pojazdw wolnobienych. Umieszczenie znakw B-6 na ulicach prowadzcych do tego obszaru spowoduje eliminacj ruchu wymienionych pojazdw z ustalonej czci miasta (rys. 3.2.7.2). Poza miastami znak B-6 stosuje si na tych odcinkach drg, na ktrych wystpuje potrzeba wyeliminowania ruchu powolnego i istnieje moliwo przeniesienia go na inne drogi lub drog rwnoleg do danej drogi. 3.2.8. Zakaz wjazdu pojazdw silnikowych z przyczepami
Rys. 3.2.7.1. Znak B-6
Znak B-6 zakaz wjazdu cignikw rolniczych (rys. 3.2.7.1) stosuje si zwaszcza na ulicach, na ktrych wystpuje due natenie ruchu, a poruszanie si cignikw powodowaoby tamowanie ruchu, szczeglnie przy utrudnionym wyprzedzaniu.
Rys. 3.2.8.1. Znak B-7
Znak B-7 zakaz wjazdu pojazdw silnikowych z przyczepami (rys. 3.2.8.1) stosuje si w celu wyeliminowania z ruchu na drodze pojazdw silnikowych z przyczep dwu lub wicej osiow, z wyczeniem naczepy, jeeli pojazdy te mog stanowi utrudnienie ruchu innych pojazdw. Warunki te mog wystpowa zwaszcza na drogach o duym nateniu ruchu lub o niekorzystnych warunkach drogowych, np. na spadkach lub liskiej jezdni. Znak ten moe by rwnie stosowany w miejscach gdzie skrcanie, np. ze wzgldu na wsk jezdni lub ostry kt krzyujcych si drg jest utrudnione, lub zawracanie na drodze bez przejazdu - niemoliwe.
Rys. 3.2.7.2.
Sposb oznakowania obszaru miasta bez ruchu cignikw rolniczych
Rys. 3.2.8.2.
Znak B-7 podajcy mas przyczepy
58
W celu dopuszczenia wjazdu pojazdw silnikowych z przyczepami o okrelonej dopuszczalnej masie cakowitej, na znaku lub na tabliczce pod znakiem podaje si warto dopuszczalnej masy cakowitej przyczepy (rys. 3.2.8.2 i 3.2.8.3). Napis okrelajcy mas odnosi si do przyczepy, a w przypadku cignicia dwch przyczep odnosi si do sumy ich dopuszczalnych mas cakowitych.
tych pojazdw przede wszystkim z drg o duym nateniu ruchu lub duej dopuszczalnej prdkoci stanowicej niebezpieczestwo dla jadcych rowerami. Dotyczy to bdzie gwnie drg z przewag samochodw ciarowych, autobusw, itp. Ponadto znak B-9 stosuje si na drogach, w obrbie ktrych lub w pobliu ktrych wyznaczono drog dla rowerw, a znak nakazujcy korzystanie z tej drogi moe nie by dobrze widoczny dla kierujcych rowerami. Znak B-9 stosuje si w szczeglnoci: na odcinkach drg posiadajcych wydzielony poza koron drogi cig rowerowy, pieszo-rowerowy, drogi dojazdowe, wzdu odcinkw drg nowobudowanych, np. obwodnic, w celu pozostawienia obsugi ruchu rowerowego na sieci istniejcych drg. Przykad zastosowania znaku B-9 pokazano na rys. 3.2.10.2.
Rys. 3.2.8.3. Znak B-7 z tabliczk podajc mas przyczepy
3.2.9. Zakaz wjazdu pojazdw zaprzgowych
Rys. 3.2.10.1. Znak B-9
Rys. 3.2.9.1. Znak B-8
Znak B-8 zakaz wjazdu pojazdw zaprzgowych (rys. 3.2.9.1) stosuje si w celu wyeliminowania ruchu pojazdw zaprzgowych na ulicach lub obszarach miast o duym nateniu ruchu lub gdzie poruszanie si pojazdw zaprzgowych tamuje ruch, a w szczeglnoci, gdy utrudnia wyprzedzanie. Poza miastami znak B-8 stosuje si na tych odcinkach drg, na ktrych wystpuje potrzeba wyeliminowania pojazdw zaprzgowych i istnieje moliwo przeniesienia ruchu tych pojazdw na inne drogi lub drog rwnoleg do danej drogi. Z zakazu mog by wyczone np. doroki przez umieszczenie pod znakiem tabliczki z napisem: Nie dotyczy doroek. W miastach mona tworzy obszary wyczone z ruchu pojazdw zaprzgowych wedug zasad opisanych w punkcie 3.2.7. 3.2.10. Zakaz wjazdu rowerw Znak B-9 zakaz wjazdu rowerw (rys. 3.2.10.1), wyraajcy zakaz ruchu rowerw i wzkw rowerowych, stosuje si w celu wyeliminowania ruchu 59
Rys. 3.2.10.2. Zastosowanie znaku B-9
3.2.11. Zakaz wjazdu motorowerw
Znak B-12 zakaz wjazdu wzkw rcznych (rys. 3.2.13.1) stosuje si w analogicznych sytuacjach jak znak B-11 (pkt 3.2.12). 3.2.14. Zakaz wjazdu pojazdw przewocych materiay niebezpieczne 3.2.14.1. Zasady oglne W celu wyeliminowania z ruchu pojazdw przewocych towary (materiay) niebezpieczne w ilociach, dla ktrych wymagane jest oznakowanie pojazdw tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej stosuje si znaki B-13 zakaz wjazdu pojazdw z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi, B-13a zakaz wjazdu pojazdw z materiaami niebezpiecznymi lub B-14 zakaz wjazdu pojazdw z materiaami, ktre mog skazi wod. Znaki stosuje si w przypadku, gdy moliwe jest skierowanie ruchu na drog alternatywn, po ktrej mog porusza si pojazdy przewoce towary niebezpieczne na obwodnic miasta, pooony poniej ujcia wody most, drog omijajc tunel itp. 3.2.14.2. Zakaz wjazdu pojazdw z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi
Rys. 3.2.11.1. Znak B-10
Znak B-10 zakaz wjazdu motorowerw (rys. 3.2.11.1) stosuje si na tych drogach, na ktrych nie dopuszcza si ruchu jakichkolwiek pojazdw wyposaonych w silnik np. w pobliu parkw narodowych. Znak ten moe by umieszczony jako uzupenienie znaku B-4 (pkt 3.2.4), znaku B-3/4 (pkt 3.2.15), lub samodzielnie, jeeli ruch pojazdw silnikowych jest ju zamknity na poprzedzajcym odcinku drogi. Znak B-10, symbol motoroweru moe by umieszczony wsplnie z innymi symbolami, jak pokazano na rysunku 3.2.15.5 (pkt 3.2.15). 3.2.12. Zakaz wjazdu wzkw rowerowych Znak B-11 zakaz wjazdu wzkw rowerowych (rys. 3.2.12.1) stosuje si na drogach, a zwaszcza ulicach, na ktrych wystpuje due natenie ruchu i poruszanie si wzkw rowerowych tamuje ruch w szczeglnoci przez utrudnienie wyprzedzania.
Rys. 3.2.14.1.
Znak B-13
Rys. 3.2.12.1.
Znak B-11
3.2.13. Zakaz wjazdu wzkw rcznych
Znak B-13 zakaz wjazdu pojazdw z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi (rys. 3.2.14.1) stosuje si w celu wyeliminowania z ruchu pojazdw przewocych towary niebezpieczne klas: 1, 3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.2, lub gazy palne klasy 2, w ilociach, dla ktrych wymagane jest oznakowanie pojazdw tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej. Znak B-13 umieszcza si na drogach, po ktrych przewoenie towarw wybuchowych lub atwo zapalnych moe stanowi due zagroenie w razie awarii pojazdu lub wypadku. Dotyczy to zagroenia zarwno osb (ulice w zwartej zabudowie miast, tereny rekreacyjne), jak i budowli (tunele, zapory wodne, obiekty zabytkowe itp.). 3.2.14.3. Zakaz wjazdu pojazdw z materiaami niebezpiecznymi Znak B-13a zakaz wjazdu pojazdw z materiaami niebezpiecznymi (rys. 3.2.14.2) stosuje si w celu 60
Rys. 3.2.13.1. Znak B-12
wyeliminowania z ruchu wszelkich pojazdw przewocych towary niebezpieczne w ilociach, dla ktrych wymagane jest oznakowanie pojazdw tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej. Dotyczy to drg, po ktrych przewoenie towaru niebezpiecznego moe w razie awarii pojazdu lub wypadku stanowi szczeglnie due zagroenie dla osb, mienia lub rodowiska.
Jeeli ujcie wody znajduje si midzy mostami, to znak B-14 naley umieci na drodze przebiegajcej przez most umiejscowiony powyej ujcia. 3.2.15. Zakaz wjazdu rnych rodzajw pojazdw W celu wyeliminowania z ruchu niektrych rodzajw pojazdw, mona na jednej tarczy znaku umieci dwa lub wyjtkowo trzy symbole odpowiednich pojazdw. W przypadku trzech symboli na jednym znaku, kolejno ich umieszczania powinna by narastajca zgodnie z ruchem wskazwek zegara: w grnym lewym polu powinien by umieszczony symbol znaku zakazu o najniszym numerze.
Rys. 3.2.14.2. Znak B-13a
W przypadku koniecznoci wyeliminowania ruchu tylko okrelonych klas lub grup towarw niebezpiecznych albo okrelonego sposobu ich przewozu pod znakiem B-13a umieszcza si tabliczk z odpowiednim napisem. Zakaz wyraony znakiem B-13a moe dotyczy niektrych okresw doby, np. godzin szczytu.
Rys. 3.2.15.1. Znak B-3/4
3.2.14.4. Zakaz wjazdu pojazdw z materiaami, ktre mog skazi wod
Znak B-3/4 zakaz wjazdu pojazdw silnikowych (rys. 3.2.15.1) stosuje si w celu zapobieenia uciliwociom, jakie powoduje ruch pojazdw silnikowych. Umieszcza si go na ulicach staromiejskich, odcinkach drg przebiegajcych przy obiektach zabytkowych, na drogach przebiegajcych przez parki lub rezerwaty przyrody.
Rys. 3.2.14.3. Znak B-14
Znak B-14 zakaz wjazdu pojazdw z materiaami, ktre mog skazi wod (rys 3.2.14.3) stosuje si w celu wyeliminowania z ruchu pojazdw przewocych towary niebezpieczne, okrelone w odrbnych przepisach klas 3, 4.3, 6.1, 6.2, 8, gazy trujce lub gazy rce klasy 2 lub materiay zagraajce rodowisku klasy 9, w ilociach, dla ktrych wymagane jest oznakowanie pojazdu tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej. Znak B-14 umieszcza si na drogach przebiegajcych w pobliu zbiornikw lub ciekw wodnych o wysokiej klasie czystoci (rda rzek, jeziora i zbiorniki wody pitnej, miejsca poboru wody do celw spoywczych lub przemysowych), ktre w razie awarii pojazdu lub wypadku mog by skaone przewoonymi towarami. 61
Rys. 3.2.15.2. Znak B-6/8
Znak B-6/8 zakaz wjazdu cignikw rolniczych i pojazdw zaprzgowych (rys. 3.2.15.2) stosuje si w celu wyeliminowania ruchu pojazdw powolnych. Umieszcza si go na drogach, gdzie poruszanie si tych pojazdw powodowaoby tamowanie ruchu innym pojazdom, szczeglnie przy wyprzedzaniu. Znak B-9/12 zakaz wjazdu rowerw i wzkw rcznych (rys. 3.2.15.3) stosuje si w tym samym celu i z tego samego powodu, co znak B-6/8 - szczeglnie na ulicach. Znak B-13/14 zakaz wjazdu pojazdw z materiaami wybuchowymi lub zapalnymi oraz materiaami mogcymi skazi wod (rys. 3.2.15.4) stosuje si
w celu wyeliminowania ruchu pojazdw przewocych towary niebezpieczne z tych drg, na ktrych maj zastosowanie kryteria opisane dla znakw B-13 i B-14 (pkt. 3.2.13 i 3.2.14), np. z drg przebiegajcych przez osiedla mieszkaniowe, okolice rezerwatw, zbiornikw wodnych, pla, itp.
Znak B-6/8/9 zakaz wjazdu pojazdw innych ni samochodowe (rys. 3.2.15.6) stosuje si na drogach prowadzcych ruch bezporednio do autostrady lub drogi ekspresowej w celu wyeliminowania wjazdu pojazdw, ktrych ruch na tych drogach jest zabroniony. Jeeli wystpuje konieczno wprowadzenia zakazu wjazdu innych rodzajw pojazdw, ni te ktre podano na rysunkach od 3.2.15.1 do 3.2.15.6 naley stosowa inne, odpowiednie symbole. 3.2.16. Zakaz wjazdu pojazdw o szerokoci ponad ... m
Rys. 3.2.15.3. Znak B-9/12
Rys. 3.2.16.1. Znak B-15
Rys. 3.2.15.4. Znak B-13/14
Znak B-15 zakaz wjazdu pojazdw o szerokoci ponad ... m (rys. 3.2.16.1) stosuje si przed wskimi obiektami, np. tunele, mosty, wiadukty, przez ktre nie mona dopuci przejazdu pojazdw o szerokoci wikszej od podanej na znaku.
Rys. 3.2.15.5. Znak B-3/4/10
Znak B-3/4/10 zakaz wjazdu pojazdw silnikowych i motorowerw (rys. 3.2.15.5) stosuje si w celu wyeliminowania ruchu pojazdw wytwarzajcych haas lub powodujcych zatruwanie powietrza spalinami. Stosuje si go ze wzgldu na charakter drogi lub jej otoczenia, np. strefy ciszy, parki narodowe.
Rys. 3.2.15.6. Znak B-6/8/9
Rys. 3.2.16.2. Zastosowanie znaku B-15 na zwonym odcinku drogi
62
Znak B-15 umieszcza si, gdy odlego midzy elementami konstrukcyjnymi obiektu ograniczajcymi skrajni poziom jest mniejsza ni 3,5 m. Liczba podana na znaku powinna by o 1,0 m mniejsza ni odlego midzy tymi elementami. Naley przyj, e odlego przejedajcego pojazdu od obydwu cian powinna wynosi po 0,5 m. Jeeli np. odlego midzy elementami konstrukcyjnymi obiektu wynosi 3,2 m, na znaku naley poda warto 2,2 m. Znak B-15 stosuje si: na drogach jednokierunkowych, na drogach dwukierunkowych w poczeniu ze znakami B-31 i D-5 zgodnie z zasadami podanymi w punktach 2.2.12 i 3.2.32. Znak B-15 moe by rwnie stosowany w celu wyeliminowania szerokich pojazdw, np. z wskich ulic staromiejskich, na ktrych wymijanie si szerokich pojazdw byoby niemoliwe lub bardzo utrudnione. Przykad zastosowania znaku B-15 pokazano na rysunku 3.2.16.2. Na drogach wielopasowych znak B-15 stosuje si w celu wskazania pasa ruchu, na ktrym zabroniony jest ruch pojazdw o szerokoci wikszej od podanej na znaku. Znak umieszcza si nad pasem ruchu. Znak moe by uzupenieniem znaku F-22. 3.2.17. Zakaz wjazdu pojazdw o wysokoci ponad ... m
W przypadkach, gdy jezdnia pod obiektem ma wicej jak dwa pasy ruchu dla jednego kierunku, a sklepienie jest w ksztacie uku, wwczas znaki ograniczajce wysoko pojazdu umieszcza si nad kadym pasem z podaniem odpowiedniej wartoci (rys. 3.2.17.2). Na znaku umieszczonym przed obiektem podaje si najwiksz z wartoci okrelonych na znakach umieszczonych na obiekcie. Przed obiektami, pod ktrymi moe by dopuszczony tylko ruch pojazdw o wysokoci mniejszej od 4 m, mona stosowa urzdzenia bramowe U-10 wedug zasad okrelonych w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia.
Rys. 3.2.17.2. Zastosowanie znaku B-16 na ukowym sklepieniu tunelu
3.2.18. Zakaz wjazdu pojazdw o dugoci ponad ... m
Rys. 3.2.17.1. Znak B-16
Znak B-16 zakaz wjazdu pojazdw o wysokoci ponad ... m (rys. 3.2.17.1) naley umieszcza przed takimi obiektami, jak np. tunele lub wiadukty, oraz przed miejscami, gdzie przebiega linia sieci napowietrznej, jeeli wysoko obiektu nad jezdni jest mniejsza od 4,5 m. Na znaku podaje si liczb o 0,5 m mniejsz od wysokoci obiektu nad jezdni. Z tego wynika, e najwiksz wartoci liczbow podan na znaku moe by 3,9 m. Wysoko obiektu mierzy si w obrbie drogi, w miejscu, w ktrym odlego sklepienia obiektu od jezdni jest najmniejsza. Znak B-16 naley powtrzy umieszczajc go nad jezdni, np. na obiekcie. Powysze zasady ustalania wartoci podanej na znaku stosuje si rwnie przy sklepieniach ukowych, z tym, e pomiaru dokonuje si w taki sposb, aby odstp bezpieczestwa 0,5 m by zachowany midzy sklepieniem, a grn krawdzi pojazdu jadcego moliwie jak najbliej ciany obiektu. 63
Rys. 3.2.18.1. Znak B-17
Znak B-17 zakaz wjazdu pojazdw o dugoci ponad...m (rys. 3.2.18.1) stosuje si przed miejscami, w ktrych skrcanie lub zawracanie pojazdw o dugoci wikszej ni wskazana na znaku jest bardzo utrudnione lub niemoliwe. Potrzeba zastosowania takiego znaku moe wystpi na drogach o bardzo maych promieniach ukw poziomych, przy wjazdach na promy nie przystosowane do przewozu dugich pojazdw, na ulicach bez przejazdu, na ktrych zawracanie dugich pojazdw byoby utrudnione lub niemoliwe oraz w innych miejscach, gdzie wjazd tego typu pojazdw powodowaby utrudnienia w ruchu.
3.2.19. Zakaz wjazdu pojazdw o rzeczywistej masie cakowitej ponad ... t
3.2.21. Stop
Rys. 3.2.21.1. Znak B-20 Rys. 3.2.19.1 Znak B-18
Znak B-18 zakaz wjazdu pojazdw o rzeczywistej masie cakowitej ponad ... t (rys. 3.2.19.1) stosuje si przed odcinkami drg, ktrych nono jest niewystarczajca dla przejazdu pojazdw dopuszczonych do ruchu bez ogranicze. Na znaku podaje si warto wynikajc z rzeczywistej nonoci obiektu lub drogi. W uzasadnionych przypadkach znak ten moe by stosowany rwnie w zwizku z istnieniem przy drodze obiektw zabytkowych lub innych, dla ktrych wstrzsy wynikajce z ruchu cikich pojazdw s szkodliwe. O ograniczeniach wynikajcych ze znakw B-18 kierowcy powinni by wczeniej informowani, zgodnie z zasadami okrelonymi w punktach 7.2.5 i 7.2.6. 3.2.20. Zakaz wjazdu pojazdw o nacisku osi wikszym ni ... t
Znak B-20 stop (rys. 3.2.21.1) stosuje si w celu wprowadzenia w okrelonych warunkach obowizku zatrzymania pojazdu przed wjazdem na skrzyowanie z drog z pierwszestwem, na przejazd kolejowy niestrzeony (kategorii D), na przejazd tramwajowy, a take w innych miejscach przecinania si kierunkw ruchu, jak wyjazd z obiektu, wlot drogi gruntowej itp. Dopuszcza si stosowanie znaku B-20 dla kierujcych tramwajami, gdy torowisko przecina drog publiczn. Znak B-20 stosuje si, gdy brak jest dostatecznej widocznoci na zatrzymanie pojazdu przed skrzyowaniem lub przejazdem. Widoczno na zatrzymanie si przed skrzyowaniem dla jadcych drog podporzdkowan ustala si za pomoc trjkta widocznoci (rys. 3.2.21.2). W celu wyznaczenia trjkta widocznoci naley okreli wielkoci s i L. Wielko s okrela si z wykresu na rysunku 3.2.21.3. Wielko L okrela si ze wzoru:
gdzie: s widoczno na zatrzymanie si w m, vp1 prdko dopuszczalna dla drogi podporzdkowanej w km/h, vp2 prdko dopuszczalna dla drogi z pierwszestwem przejazdu w km/h, l dugo pojazdu w m.
Rys. 3.2.20.1. Znak B-19
Znak B-19 zakaz wjazdu pojazdw o nacisku osi wikszym ni ... t (rys. 3.2.20.1) stosuje si przed odcinkami drg, ktrych nono nawierzchni nie jest dostosowana do nacisku osi pojedynczej pojazdu wynoszcego 80 kN, a take przed odcinkami drg krajowych, ktrych nono nie jest dostosowana do nacisku 100 kN. Na drogach o nawierzchni dostosowanej do nonoci 100 kN, na ktrych jadcy nie s informowani o podwyszonej nonoci nawierzchni znakami z numerem drogi stosuje si znaki B-19 z wartoci 10 t. Na odcinkach drg o nawierzchni dostosowanej do nonoci 115 kN stosuje si znaki B-19 z wartoci 11,5 t. 64
Rys. 3.2.21.2. Widoczno na zatrzymanie si przed skrzyowaniem
Jeeli okae si, e w polu trjkta widocznoci znajduj si przeszkody, ktre w znaczny sposb utrudniaj spostrzeganie pojazdw poruszajcych si po drodze z pierwszestwem przejazdu, naley na drodze podporzdkowanej umieci znak B-20 lub ograniczy prdko na drodze podporzdkowanej. W przypadku ograniczenia prdkoci, naley ponownie ustali trjkt widocznoci. Znak B-20 naley stosowa z du rozwag, aby nie uleg on deprecjacji. Znak ten moe by umieszczony na jednym lub dwch wlotach na skrzyowanie, tam gdzie wystpuje brak widocznoci.
B-20 nie moe wystpowa samodzielnie na skrzyowaniach. Naley go stosowa odpowiednio ze znakami D-1 lub A-6 (pkt 5.2.1. lub 2.2.6). W przypadku, gdy droga z pierwszestwem przejazdu zmienia kierunek na skrzyowaniu, wwczas pod znakiem B-20 umieszcza si tabliczk T-6c (pkt 2.2.8, rys. 2.2.8.3). 3.2.22. Zakaz skrcania w lewo Znak B-21 zakaz skrcania w lewo (rys. 3.2.22.1) zabraniajcy skrcania w lewo i zawracania na najbliszym skrzyowaniu, stosuje si przed skrzyowaniami na tych drogach, na ktrych przy duym nateniu ruchu na wprost w obu kierunkach, pojazdy skrcajce w lewo utrudniaj ruch i zmniejszaj przepustowo skrzyowania.
Rys. 3.2.22.1. Znak B-21
Rys. 3.2.21.3. Zaleno odlegoci widocznoci na zatrzymanie od prdkoci i pochylenia podunego
Umieszczenie znaku B-21 w obrbie skrzyowania oznacza, e dotyczy on tylko najbliszej jezdni, przed ktr si znajduje. Znak ten stosuje si take jako znak dopeniajcy w sytuacjach opisanych w punktach 3.2.1. i 3.2.2. Znak B-21 powinien by umieszczony w odlegoci do 50 m przed skrzyowaniem oraz na jezdni jednokierunkowej powtrzony bezporednio przed skrzyowaniem po lewej stronie (rys. 3.2.22.2).
Warunki widocznoci na przejazdach kolejowych kategorii D reguluj odrbne przepisy. Trjkt widocznoci dla przejazdu przez torowiska tramwajowe wyznacza si w analogiczny sposb, jak dla przejazdw kolejowych. Znak B-20 umieszcza si moliwie jak najbliej skrzyowania i nie dalej ni 25 m od niego w obszarze zabudowanym. Odlego umieszczenia znaku naley mierzy od krawdzi jezdni drogi poprzecznej lub od skrajnej szyny. Dopuszcza si umieszczenie znaku B20 wraz ze znakiem G-3 lub G-4 (na jednym supku). Na drogach o dopuszczalnej prdkoci wikszej od 60 km/h znak B-20 powinien by poprzedzony w odlegoci 150 - 300 m znakiem A-7 z tabliczk z napisem Stop i podaniem odlegoci od miejsca umieszczenia znaku B-20. Jeeli znak B-20 umieszczony jest na drodze o nawierzchni bitumicznej, to miejsce, w ktrym kierujcy ma zatrzyma pojazd, powinno by uzupenione lini bezwzgldnego zatrzymania - stop. Znak 65
Rys. 3.2.22.2. Powtrzenie znaku B-21 na drodze jednokierunkowej
Zaleca si powtrzy znak ten bezporednio przed skrzyowaniem na jezdni dwukierunkowej po prawej stronie (rys. 3.2.22.3).
Znaki wskazujce sposb jazdy w zwizku z zakazem skrcania w lewo na najbliszym skrzyowaniu umieszcza si cznie ze znakiem B-21, a znaki wskazujce sposb jazdy w zwizku z zakazem skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu samodzielnie przed skrzyowaniem, na ktrym rozpoczyna si trasa objazdowa.
Rys. 3.2.22.3. Powtrzenie znaku B-21 na drodze dwukierunkowej
Znak B-21 zaleca si uzupenia odpowiednimi odmianami znaku F-7 (pkt. 7.2.7), wskazujcymi moliwo wykonania skrtu przy wykorzystaniu przylegego ukadu drg.
Rys. 3.2.22.5. Zastosowanie znaku B-21 ze znakiem F-7 wskazujcym moliwo do dojazdu do drogi poprzez skrcanie w prawo na nastpnym skrzyowaniu
Rys. 3.2.22.4. Zastosowanie znaku B-21 ze znakiem F-7 wskazujcym moliwo dojazdu do drogi poprzez skrcanie w prawo na nastpnym skrzyowaniu
Rys. 3.2.22.6. Zastosowanie znaku B-21 ze znakiem F-7 wskazujcym tras objazdu w prawo w zwizku z zakazem skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu
66
Znak ten stosuje si take jako znak dopeniajcy w sytuacjach opisanych w punktach 3.2.1 i 3.2.2. (rys. 3.2.1.2 i 3.2.2.6). Umieszczenie znaku B-22 w obrbie skrzyowania oznacza, e dotyczy on tylko najbliszej jezdni, przed ktr si znajduje.
Rys. 3.2.22.7. Zastosowanie znaku B-21 ze znakiem F-7 wskazujcym tras objazdu w lewo w zwizku z zakazem skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu
Przykady zastosowania znaku B-21 ze znakami F-7 pokazano na rysunkach od 3.2.22.4. do 3.2.22.7. Znak B-21 w postaci wietlnej moe by stosowany na skrzyowaniach, na ktrych warunki ruchu powoduj konieczno okresowego zabronienia skrcania pojazdw. Znak wczany jest automatycznie przy okrelonym nateniu ruchu pojazdw lub przez suby monitorujce ruch. 3.2.23. Zakaz skrcania w prawo Znak B-22 zakaz skrcania w prawo (rys. 3.2.23.1) stosuje si w celu zabronienia skrcania pojazdw w prawo na najbliszym skrzyowaniu, w szczeglnoci ze wzgldu na: may promie uku, ma szeroko jezdni drogi odgaziajcej si w prawo, warunki ruchu wynikajce z bardzo intensywnego ruchu pieszych (skrcajce pojazdy mog tamowa ruch na pasie drogi, ktr opuszczaj).
Rys. 3.2.23.2. Zastosowanie znaku B-22 ze znakiem F-7 wskazujcym moliwo dojazdu do drogi poprzez skrcanie w lewo na nastpnym skrzyowaniu
Rys. 3.2.23.1. Znak B-22
Rys. 3.2.23.3. Zastosowanie znaku B-22 ze znakiem F-7 wskazujcym tras objazdu w lewo w zwizku z zakazem skrcania w prawo na nastpnym skrzyowaniu
67
Zasady umieszczania znaku B-22 s takie same jak znaku B-21, z tym e znak ten powtarza si bezporednio przed skrzyowaniem tylko po prawej stronie jezdni. Znak ten moe by uzupeniony odpowiedni odmian znaku F-7; znak F-7 wskazujcy sposb jazdy w zwizku z zakazem skrcania w prawo na najbliszym skrzyowaniu umieszcza si cznie ze znakiem B-22, natomiast znak F-7 wskazujcy sposb jazdy w zwizku z zakazem skrcania w prawo na najbliszym skrzyowaniu przed skrzyowaniem, na ktrym rozpoczyna si trasa objazdu. Przykady zastosowania znaku B-22 ze znakiem F-7 pokazano na rysunkach 3.2.23.2 i 3.2.23.3. Znak B-22 w postaci wietlnej moe by stosowany na skrzyowaniach, na ktrych warunki ruchu powoduj konieczno okresowego zabronienia skrcania pojazdw. Znak wczany jest automatycznie przy okrelonym nateniu ruchu pojazdw lub przez suby monitorujce ruch. 3.2.24. Zakaz zawracania
zawracania, jeeli odcinek drogi objty tym zakazem koczy si przed skrzyowaniem. Znak umieszcza si w tym miejscu, w ktrym zakaz przestaje obowizywa.
Rys. 3.2.25.1. Znak B-24
3.2.26. Zakaz wyprzedzania
Rys. 3.2.26.1. Znak B-25
Rys. 3.2.24.1. Znak B-23
Znak B-23 zakaz zawracania (rys. 3.2.24.1) stosuje si w celu zabronienia zawracania, jeeli manewr ten, zwaszcza gdy jest czsto wykonywany, moe powodowa utrudnienie ruchu, w szczeglnoci podczas duego jego natenia i stosunkowo maej szerokoci drogi (jezdni) lub pasa dzielcego jezdnie. Znak ten dotyczy odcinka drogi od miejsca umieszczenia znaku do najbliszego skrzyowania wcznie. Znak umieszcza si: w pobliu skrzyowania, jeeli ma dotyczy tylko skrzyowania, w oddaleniu od skrzyowania, jeeli zakaz ma obj rwnie odcinek drogi poprzedzajcy skrzyowanie. 3.2.25. Koniec zakazu zawracania Znak B-24 koniec zakazu zawracania (rys. 3.2.25.1) stosuje si w celu uchylenia zakazu 68
Znak B-25 zakaz wyprzedzania (rys. 3.2.26.1) stosuje si w celu zabronienia wyprzedzania pojazdami silnikowymi innych pojazdw silnikowych wieloladowych, jeeli wykonanie tego manewru stwarza zagroenie bezpieczestwa ruchu, w szczeglnoci: na wskich jezdniach, na stromych wzniesieniach, przed zwonymi odcinkami drg lub na tych odcinkach, jeeli pojazdy powinny porusza si tylko po jednym pasie ruchu (w jednym kierunku), w przypadku, gdy brak widocznoci niezbdnej do wykonania tego manewru jest niewaciwie oceniany przez kierujcych. Znaku tego nie stosuje si na jezdniach, na ktrych istniej co najmniej dwa pasy ruchu dla jednego kierunku, nawet w tych przypadkach, gdy nastpuje zmniejszenie liczby pasw ruchu, np. z czterech lub trzech do dwch oraz z dwch do jednego. W razie potrzeby wprowadzenia zakazu wyprzedzania tylko dla okrelonych pojazdw pod znakiem B-25 umieszcza si tabliczk T-23a j (rys. 3.2.34.2) z symbolem pojazdu.
3.2.27. Zakaz wyprzedzania przez samochody ciarowe
3.2.29. Koniec zakazu wyprzedzania przez samochody ciarowe
Rys. 3.2.27.1. Znak B-26
Rys. 3.2.29.1. Znak B-28
Znak B-26 zakaz wyprzedzania przez samochody ciarowe (rys. 3.2.27.1) stosuje si w celu zabronienia wyprzedzania samochodami ciarowymi o dopuszczalnej masie cakowitej przekraczajcej 3,5 t innych pojazdw silnikowych wieloladowych, jeeli wykonywanie tego manewru stwarza zagroenie bezpieczestwa ruchu, w szczeglnoci: na wskich jezdniach, na stromych wzniesieniach lub spadkach, przy duym nateniu ruchu i znacznym udziale samochodw ciarowych. Ponadto znak B-26 moe by stosowany, ze wzgldu na potrzeby organizacji ruchu, np. zachodzi potrzeba utrzymania samochodw ciarowych na prawym pasie ruchu. Znak B-26 zabrania wyprzedzania rwnie przez pojazdy specjalne lub uywane do celw specjalnych o dopuszczalnej masie cakowitej przekraczajcej 3,5 t oraz cigniki samochodowe. 3.2.28. Koniec zakazu wyprzedzania Znak B-27 koniec zakazu wyprzedzania (rys. 3.2.28.1) stosuje si w celu uchylenia zakazu wyprzedzania, jeeli odcinek drogi objty tym zakazem koczy si przed skrzyowaniem. Znak B-27 umieszcza si w tym miejscu, w ktrym zakaz przestaje obowizywa.
Znak B-28 koniec zakazu wyprzedzania przez samochody ciarowe (rys. 3.2.29.1) stosuje si w celu uchylenia zakazu wyprzedzania, jeeli odcinek drogi objty tym zakazem koczy si przed skrzyowaniem. Znak B-28 umieszcza si w miejscu, w ktrym zakaz przestaje obowizywa. 3.2.30. Zakaz uywania sygnaw dwikowych
Rys. 3.2.30.1. Znak B-29
Znak B-29 zakaz uywania sygnaw dwikowych (rys. 3.2.30.1) stosuje si poza obszarem zabudowanym przed obiektami (miejscami), ktre ze wzgldu na swj charakter powinny by chronione przed haasem. Naley zaliczy do nich zakady lecznicze, sanatoria, szkoy, parki, rezerwaty przyrody, orodki wypoczynkowe, itp. Znak B-29 umieszcza si w odlegoci okoo 150 m przed chronionym obiektem (miejscem). 3.2.31. Koniec zakazu uywania sygnaw dwikowych
Rys. 3.2.28.1. Znak B-27
Rys. 3.2.31.1. Znak B-30
69
Znak B-30 koniec zakazu uywania sygnaw dwikowych (rys. 3.2.31.1) stosuje si w celu odwoania zakazu uywania sygnaw dwikowych, jeeli odcinek drogi objty tym zakazem koczy si przed skrzyowaniem. Znak B-30 umieszcza si w tym samym przekroju drogi co znak B-29. 3.2.32. Pierwszestwo dla nadjedajcych z przeciwka
udziau komunikacji zbiorowej dla kadego kierunku. Kierunek z pierwszestwem naley ustali w taki sposb, aby ruch pojazdw by ekonomiczny (minimalizacja globalnych strat czasu) i pynny, z zachowaniem bezpieczestwa ruchu. 3.2.33. Stj - kontrola celna
Rys. 3.2.32.1. Znak B-31
Rys. 3.2.33.1. Znak B-32
Znak B-31 pierwszestwo dla nadjedajcych z przeciwka (rys. 3.2.32.1) stosuje si w celu wskazania obowizku ustpienia pierwszestwa przejazdu jadcym z przeciwka. Znak stosuje si przed takimi zwonymi odcinkami jezdni, nie przekraczajcymi 150 m, na ktrych nie mog wymin si pojazdy o szerokoci 2,5 m, i ktre s w caoci (cznie z wjazdem na nie) widoczne dla kierujcych zbliajcych si do miejsca umieszczenia znaku B-31. Jeeli dugo zwenia przekracza 150 m, naley stosowa zasady okrelone w punkcie 2.2.12. Znak B-31 naley umieszcza moliwie blisko zwenia, nie dalej ni 20 m od niego. Jeeli takie umieszczenie nie jest moliwe, to na tabliczce T-21 pod znakiem naley poda rzeczywist odlego znaku od pocztku zwenia. Jednoczenie z zastosowaniem znaku B-31, z przeciwnej strony zwenia naley umieci znak D-5 (pkt 5.2.5). Jeeli natenie ruchu w przeciwnych kierunkach ulega duym wahaniom w cigu doby, pierwszestwo przejazdu przez zwony odcinek drogi moe by zmieniane w ustalonych okresach doby przez zmian znakw B-31 i D-5. Jeeli zwenie jezdni wystpujce jednostronnie zostao oznakowane znakami A-12b i A-12c, a pierwszestwo maj kierujcy wjedajcy na zwony odcinek po stronie, na ktrej nie wystpuje zwenie, wwczas znaku B-31 nie stosuje si. Przy okrelaniu pierwszestwa przejazdu na zwonych odcinkach jezdni naley dokona analizy warunkw drogowo-ruchowych, a w szczeglnoci: kierunkw pochyle podunych jezdni przed i na zweniu, natenia ruchu pojazdw dla kadego kierunku, struktury rodzajowej pojazdw, 70
Znak B-32 stj - kontrola celna (rys. 3.2.33.1) stosuje si dla wskazania obowizku zatrzymania pojazdu w celu kontroli celnej. Znak B-32 po odpowiedniej zmianie napisu moe by stosowany dla wskazania obowizku zatrzymania si w innych celach omwionych w dalszym cigu niniejszego punktu. Odmiany znaku B-32 stosuje si w szczeglnoci: na przejciach granicznych, na przejazdach kolejowych, przed wjazdami na prom, przed punktami kontroli drogowej. Dla oznaczenia miejsca kontroli celnej znak B-32 umieszcza si w tym miejscu, w ktrym powinno nastpi zatrzymanie pojazdu. W sprawie lokalizacji znaku naley zasign opinii miejscowego organu celnego. Na znaku pod czarn kresk umieszcza si napis w takim brzmieniu i w takim alfabecie, jakie zastosowano na analogicznym znaku ustawionym po przeciwnej stronie granicy, w kraju ssiadujcym w tym miejscu z Polsk. W miejscach, w ktrych odbywa si odprawa celna do krajw skandynawskich w dolnej czci biaego ta umieszcza si napis CUSTOMS.
Rys. 3.2.33.2. Znak B-32a
Znak B-32a kontrola graniczna (rys. 3.2.33.2) stosuje si przed przejciem granicznym, miejscem przekraczania granicy pastwowej lub innym miejscem, w ktrym przeprowadzana jest kontrola graniczna, jeeli kontrola ta nie odbywa si cznie z celn i wymaga odrbnego zatrzymania pojazdu. W sprawie lokalizacji znaku naley zasign opinii waciwego organu Stray Granicznej.
Rys. 3.2.33.6. Znak B-32e
Rys. 3.2.33.3. Znak B-32b
Znak B-32e kontrola drogowa (rys. 3.2.33.6) stosuje si przed punktami kontroli drogowej. Jeeli powodem zatrzymania pojazdu s inne przyczyny ni wymienione wyej, to na znaku B-32 umieszcza si napis podajcy powd zatrzymania. W przypadku, gdy napisu nie mona sformuowa krtko, tak aby mieci si na znaku na biaym tle, wwczas napis naley umieci na tabliczce pod znakiem. 3.2.34. Ograniczenie prdkoci 3.2.34.1. Zasady oglne Znak B-33 ograniczenie prdkoci (rys. 3.2.34.1) powinien by umieszczony tylko w tych przypadkach, gdy warunki drogowe, otoczenie drogi lub zastosowane oznakowanie ostrzegawcze i urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego mog w niedostateczny sposb wskazywa kierujcym na konieczno zmniejszenia prdkoci.
Znaki B-32b rogatka uszkodzona (rys. 3.2.33.3) i B-32c sygnalizacja uszkodzona (rys. 3.2.33.4) stosuje si odpowiednio w razie uszkodzenia rogatek lub progatek albo uszkodzenia sygnalizacji wietlnej na przejedzie kolejowym. W razie umieszczenia znakw B-32b lub B-32c konieczne jest zapewnienie staej obecnoci osoby kierujcej ruchem na przejedzie kolejowym.
Rys. 3.2.33.4. Znak B-32c
Rys. 3.2.34.1. Znak B-33
Rys. 3.2.33.5. Znak B-32d
Znak B-32d wjazd na prom (rys. 3.2.33.5) stosuje si przed wjazdami na promy przewoce pojazdy. 71
Znak B-33 w zasadzie powinien by poprzedzony znakami ostrzegawczymi podajcymi przyczyn ograniczenia prdkoci, np. roboty na drodze, niebezpieczny zakrt, liska jezdnia, inne niebezpieczestwo, itp. Nie stosuje si znakw B-33, jeeli kierujcy w jednoznaczny, nie budzcy wtpliwoci sposb moe oceni geometri drogi oraz jej stan techniczny. Liczba podana na znaku wyraa prdko w km/h; podaje si j z dokadnoci do 10 km/h.
Prdko podawana na znaku B-33 nie powinna by mniejsza ni: 50 km/h poza obszarem zabudowanym; nisze prdkoci mona stosowa wyjtkowo na krtkich odcinkach, jeeli spowodowane jest to stanem technicznym drogi lub obiektu drogowego albo nag zmian geometrii drogi niezauwaalnej dla kierujcych, np. may promie uku na cznicy na wle, a take przy czasowych zmianach organizacji ruchu drogowego, 30 km/h w obszarze zabudowanym, chyba e zastosowano progi zwalniajce. W przypadku ograniczenia prdkoci wynikajcego ze stosowania progw zwalniajcych dopuszcza si ograniczenie prdkoci poniej 30 km/h odpowiednio do ksztatu i wymiaru progw. W tym przypadku liczba wyraajca ograniczenie prdkoci na znaku B-33 moe by podawana z dokadnoci do 5 km/h. 3.2.34.2. Zasady ograniczania prdkoci Znak B-33 umieszcza si, gdy dziaania techniczne w zakresie poprawy geometrii drogi, stanu nawierzchni, oddzielenia ruchu pieszego od ruchu pojazdw, itp. nie wpywaj w dostateczny sposb na popraw bezpieczestwa. Ograniczenie prdkoci wyraone znakiem B-33 mona stosowa: jeeli odcinek drogi o liskiej nawierzchni jest poprzedzony bardzo szorstk lub szorstk nawierzchni, dla oznakowania robt prowadzonych w pasie drogowym, w innych uzasadnionych okolicznociach, np. na niektrych ukach, gdy ograniczenie prdkoci powinno wpyn na popraw bezpieczestwa ruchu. W razie potrzeby ograniczenia prdkoci, np. ze wzgldu na stan nawierzchni, nono obiektu mostowego, nadmierny haas, geometri drogi, itp. tylko dla okrelonych rodzajw pojazdw, np. motocykli, samochodw ciarowych, cignikw rolniczych, pojazdw silnikowych z przyczep, pojazdw z przyczep kempingow, autobusw, trolejbusw, pojazdw z materiaami niebezpiecznymi, pojazdw z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi, pojazdw z materiaami, ktre mog skazi wod - pod znakiem B-33 naley umieci tabliczk z symbolem takiego pojazdu (rys. 3.2.34.2).
Rys. 3.2.34.2. Tabliczki T-23a j:
b) T-23b tabliczka wskazujca samochody ciarowe, pojazdy specjalne, pojazdy uywane do celw specjalnych, o dopuszczalnej masie cakowitej przekraczajcej 3,5 t oraz cigniki samochodowe
c) T-23c tabliczka wskazujca cigniki rolnicze i pojazdy wolnobiene
d) T-23d tabliczka wskazujca pojazdy silnikowe z przyczep
e) T-23e tabliczka wskazujca pojazdy z przyczep kempingow
f) T-23f tabliczka wskazujca autobusy
g) T-23g tabliczka wskazujca trolejbusy
a) T-23a tabliczka wskazujca motocykle
h) T-23h tabliczka wskazujca pojazdy z materiaami niebezpiecznymi
72
i) T-23i tabliczka wskazujca pojazdy z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi
Ograniczenie prdkoci okrelone znakiem B-33 obowizuje do miejsca umieszczenia znaku okrelajcego pocztek strefy zamieszkania, pocztek lub koniec obszaru zabudowanego. Jeeli za znakiem okrelajcym pocztek lub koniec obszaru zabudowanego ma obowizywa prdko wyraona umieszczonym wczeniej znakiem B-33, to znak z tak prdkoci naley powtrzy za znakiem D-42 lub D-43.
Tabela 3.2. Warto prdkoci [km/h] przy jej stopniowaniu
j) T-23j tabliczka wskazujca pojazdy z materiaami, ktre mog skazi wod
3.2.34.3. Wskazywanie podniesionej prdkoci w obszarze zabudowanym W celu podniesienia dopuszczalnej prdkoci w obszarze zabudowanym naley przeprowadzi szczegow analiz bezpieczestwa ruchu uwzgldniajc w szczeglnoci nastpujce kryteria: wypadki drogowe, z uwzgldnieniem wypadkw z pieszymi, zagospodarowanie otoczenia drogi, odlego midzy skrzyowaniami, natenie ruchu poprzecznego pojazdw i pieszych, szeroko jezdni i liczb pasw ruchu, natenie ruchu pojazdw powolnych. Dopuszczaln prdko w obszarze zabudowanym mona podnie do 70, maksymalnie do 80 km/h, na odcinkach pomidzy skrzyowaniami, na ktrych nie wystpuje ruch pieszy. W celu uniknicia zaskakiwania kierowcw koniecznoci nagego znacznego ograniczenia prdkoci naley stosowa zasad stopniowego jej zmniejszania, jeeli rnica pomidzy dopuszczaln prdkoci na danym odcinku drogi a prdkoci, ktra ma by wprowadzona przekracza 30 km/h. W takich przypadkach naley stosowa znaki stopniujce ograniczenie prdkoci, to jest pokazujce prdko poredni. Dopuszcza si niestosowanie stopniowania prdkoci przy rnicy prdkoci 40 km/h, jeeli pocztkowa prdko dopuszczalna nie przekracza 90 km/h. Odpowiednie wartoci na znakach naley podawa zgodnie z przedstawionymi w tabeli 3.2. Przy stopniowym zmniejszaniu dopuszczalnej prdkoci odlego midzy znakami B-33 powinna wynosi od 100 m do 70 m. 73
3.2.34.4. Stosowanie znaku B-33 Ze wzgldu na ograniczenia prdkoci obowizujce na podstawie przepisw o ruchu drogowym na wszystkich drogach, zastosowanie znaku B-33 w praktyce powoduje zmian istniejcego ju ograniczenia, przy czym taka zmiana moe dotyczy rwnie ograniczenia wskazanego znakiem B-33. Stosowanie znakw B-33 na kolejnych odcinkach drogi oznacza, e jedno ograniczenie dopuszczalnej prdkoci przechodzi w inne. Jeeli natomiast stosuje si znak B-34 (pkt 3.2.35.1) oznacza to, e za znakiem obowizuje ograniczenie prdkoci okrelone w ustawie - Prawo o ruchu drogowym.
3.2.35. Koniec ograniczenia prdkoci
kierunkowych uatwia orientacj kierowcom zamierzajcym podjecha do lewej krawdzi jezdni. W celu oznaczenia pocztku, kontynuacji lub uchylenia przed skrzyowaniem zakazu wyraonego znakiem B-35, B-36, B-37, B-38 stosuje si cznie ze znakiem, odpowiednio: a) tabliczk T-25a (rys. 3.2.36.2) wskazujc pocztek zakazu; stosuje si j, gdy zakaz rozpoczyna si midzy skrzyowaniami,
Rys. 3.2.35.1. Znak B-34
Znak B-34 koniec ograniczenia prdkoci (rys. 3.2.35.1) stosuje si w celu uchylenia ograniczenia prdkoci, wprowadzonego znakiem B-33, w przypadkach okrelonych w punkcie 3.2.34. Znak B-34 umieszcza si na kocu odcinka drogi o ograniczonej prdkoci, jeeli ograniczenie to nie zostao uchylone przez skrzyowanie.
3.2.36. Zakaz postoju b) tabliczk T-25b (rys. 3.2.36.3) wskazujc kontynuacj zakazu; stosuje si j: za kadym miejscem przeznaczonym do zawracania (poza skrzyowaniem), za wyjazdem z drogi gruntowej lub wewntrznej na drog publiczn, za wyjazdem z obiektu przydronego, co 200 - 250 m, jeeli dugo odcinka drogi objtego zakazem postoju (midzy skrzyowaniami) w obszarze zabudowanym wynosi ponad 400 m, co 400 - 500 m, jeeli dugo odcinka drogi objtego zakazem postoju (midzy skrzyowaniami) poza obszarem zabudowanym wynosi ponad 800 m,
Rys. 3.2.36.1. Znak B-35
Znak B-35 zakaz postoju (rys. 3.2.36.1) stosuje si w miejscach, w ktrych wystpuje konieczno ograniczenia postoju na drodze. Znak naley umieszcza po tej stronie drogi, po ktrej zakaz ma obowizywa; dotyczy to take drogi jednokierunkowej. W tych miejscach, gdzie obowizuje zakaz, a moliwe jest dopuszczenie postoju pojazdu poza jezdni na poboczu, na chodniku lub w zatoce naley: wskaza moliwo postoju znakiem D-15, D-18 lub D-19 albo znakiem poziomym P-18 stanowisko postojowe lub P-19 linia wyznaczajca pas postojowy, ewentualnie pod znakiem zakazu umieci tabliczk z napisem Nie dotyczy chodnika (pobocza). Znak B-35 stosuje si take w miejscach, w ktrych ze wzgldu na warunki ruchu - naley umoliwi krtkotrwae unieruchomienie pojazdu w celu zabrania lub wysadzenia pasaera przed takimi obiektami jak: urzdy, instytucje, budynki uytecznoci publicznej itp. Dopuszcza si wykonywanie znakw B-35 jako dwustronnych; ich umieszczanie na drogach dwu74
Rys. 3.2.36.3.
Tabliczka T-25b
c) tabliczk T-25c (rys. 3.2.36.4) wskazujc koniec zakazu umieszcza si na kocu odcinka jezdni (drogi) objtego zakazem postoju, z wyjtkiem przypadku gdy na dalszym odcinku obowizuje zakaz zatrzymywania si (rys. 3.2.37.2).
wych na placach, a take w pobliu obiektw specjalnych (banki, obiekty MON itp.). Przykad zastosowania znaku B-36 z tabliczk T-26 pokazano na rysunku 3.2.36.7.
Przykad zastosowania tabliczek T-25a, T-25b, T-25c pokazano na rysunku 3.2.36.6.
Rys. 3.2.36.7. Zastosowanie znaku B-36 z tabliczk T-26
Jeeli zakaz postoju nie obowizuje ca dob, to na znaku lub na tabliczce pod znakiem podaje si godziny obowizywania (rys. 3.2.36.8) wedug zasad okrelonych w punkcie 3.2.1.
Rys. 3.2.36.8. Znak B-35 z informacj o okresie obowizywania zakazu
Rys. 3.2.36.6. Zastosowanie tabliczek T-25a, T-25b, T-25c
W celu wskazania strony placu, przy ktrej obowizuje zakaz wyraony znakiem B-35, B-36, B-37 lub B-38 pod znakiem umieszcza si tabliczk T-26 (rys. 3.2.36.5).
Jeeli dopuszczone jest zatrzymanie pojazdu na czas duszy ni 1 min., na znaku naley umieci napis okrelajcy czas dopuszczonego postoju (rys. 3.2.36.9). Przykady innych zastosowa napisw na znakach i tabliczkach zawieraj rysunki: 3.2.36.10, 3.2.36.11 i 3.2.36.12.
Znak z tabliczk T-26 umieszcza si w rodku boku objtego zakazem, rwnolegle do jego krawdzi. Znaki B-35 lub B-36 z tabliczk T-26 stosuje si w celu zapewnienia przejezdnoci drg poaro75
Rys. 3.2.36.9. Znak B-35 z informacj o czasie postoju
Napis podany na rysunku: 3.2.36.10. oznacza, e w godzinach wymienionych na znaku zabroniony jest postj trwajcy duej ni 15 minut, 3.2.36.11. oznacza; e we wtorki i pitki w godzinach od 6 do 12 postj pojazdu jest zabroniony, 3.2.36.12. oznacza, e od 7 do 18 zabroniony jest postj trwajcy ponad 5 minut.
Odstpstwa od obowizywania znaku dla niektrych rodzajw pojazdw, wyraa si przez umieszczenie tabliczki z napisem Nie dotyczy .... 3.2.37. Zakaz zatrzymywania si
Rys. 3.2.37.1. Znak B-36 Rys. 3.2.36.10. Znak B-35 z informacj o okresie obowizywania zakazu i czasie postoju
Jeeli zachodzi konieczno wprowadzenia znakiem B-35 okresowych ogranicze postoju, to znak naley umieci co najmniej z piciodniowym wyprzedzeniem i zaopatrzy w tabliczk z napisem np. Od dnia ..., W dniach ..., itp. Dzie miesica naley wpisa cyframi arabskimi, a miesic rzymskimi.
Rys. 3.2.36.11. Znak B-35 z informacj na tabliczce o okresie obowizywania zakazu
Rys. 3.2.36.12. Znak z informacj na tabliczce o okresie obowizywania zakazu i czasie postoju
Znak B-36 zakaz zatrzymywania si (rys. 3.2.37.1) stosuje si w celu wyeliminowania zatrzymania si na tych odcinkach drogi, na ktrych nawet chwilowe unieruchomienie pojazdu moe spowodowa pogorszenie pynnoci ruchu, zmniejszenie przepustowoci i wzrost zagroenia bezpieczestwa ruchu oraz w pobliu obiektw specjalnych (np. banki, obiekty MON itp.), ktrych potrzeba oznakowania znakiem B-36 wynika z odrbnych przepisw. Znak B-36 jako bardzo uciliwy dla kierujcych powinien by umieszczony jedynie w niezbdnych, uzasadnionych warunkami ruchu przypadkach. Zasad powinien by ograniczony czas obowizywania znaku. Ograniczenie zatrzymywania si powinno dotyczy tylko godzin najwikszego natenia ruchu. Znak B-36 powinien by stosowany przede wszystkim w miastach, na ulicach ukadu podstawowego, prowadzcych komunikacj zbiorow autobusow lub trolejbusow oraz na wskich ulicach dwukierunkowych o duym nateniu ruchu. Zasady umieszczania tego znaku s analogiczne jak znaku B-35 (pkt 3.2.36) oraz dotycz tych samych elementw drogi. W tych miejscach, gdzie obowizuje zakaz, a moliwe jest dopuszczenie postoju poza jezdni stosuje si te same zasady jak dla znaku B-35. Jeeli w pobliu miejsca, w ktrym obowizuje zakaz zatrzymywania si wystpuj trudnoci z zaparkowaniem pojazdu, zaleca si stosowanie pod znakiem B-36, drogowskazu ze znakiem D-18 (rys. 6.3.4.17) informujcego o dojedzie do parkingu. Znak B-36 umieszcza si rwnie przed liniami wysokiego napicia, w odlegoci 20 m od skrajnego przewodu, jeeli napicie prdu jest wiksze od 400 kV. W przypadku, gdy koniec odcinka objtego zakazem zatrzymywania si wyraonego znakiem B-36 stanowi pocztek odcinka objtego zakazem postoju, wwczas w miejscu tym umieszcza si znak B-35 (rys. 3.2.37.2). 76
3.2.38. Zakaz postoju w dni nieparzyste
Rys. 3.2.38.1. Znak B-37
Znak B-37 zakaz postoju w dni nieparzyste (rys. 3.2.38.1) stosuje si przede wszystkim w miastach, w celu udostpnienia jednej strony jezdni, co drugi dzie, dla potrzeb, np. zaopatrzenia sklepw, sprztania drogi, usuwania niegu. Znak B-37 obowizuje w dni nieparzyste miesica. Powinien by umieszczany po stronie nieparzystej ulicy (nieparzyste numery posesji). Zasady stosowania znaku B-37 (oprcz godzin obowizywania i miejsca obowizywania poza obszarem zabudowanym) s analogiczne jak na znaku B-35 (pkt 3.2.36). Znak B-37 stosuje si w parze ze znakiem B38 umieszczonym po przeciwnej stronie drogi. Umieszczenie tych znakw dopuszcza postj pojazdu trwajcy nie duej ni minut. Dla wprowadzenia zakazu postoju w dni nieparzyste na stronie placu stosuje si znak B-37 z tabliczk T-26. Na przeciwlegej stronie placu stosuje si znak B-38 z tabliczk T-26. 3.2.39. Zakaz postoju w dni parzyste Znak B-38 zakaz postoju w dni parzyste (rys. 3.2.39.1) stosuje si w takim samym celu i wedug takich samych zasad jak znak B-37 (pkt 3.2.38). Znak ten obowizuje w dni parzyste miesica. Powinien by umieszczany po stronie parzystej ulicy (parzyste numery posesji).
Rys. 3.2.37.2. Sposb wskazywania zmian znakw wynikajcych ze znakw B-35 i B-36
W celu wskazania, e pojazd pozostawiony w miejscu, w ktrym obowizuje zakaz wyraony znakiem B-35 lub B-36, zostanie usunity na koszt waciciela, pod znakiem umieszcza si tabliczk T-24 (rys. 3.2.37.3).
Znak z tabliczk T-24 stosuje si w pobliu obiektw specjalnych (banki, sdy, obiekty MON itp.), a take w miejscach, gdzie ze wzgldu na warunki drogowe pozostawienie samochodu na drodze powoduje znaczne zagroenie bezpieczestwa ruchu drogowego. 77
Rys. 3.2.39.1. Znak B-38
3.2.40. Strefa ograniczonego postoju
Rys. 3.2.41.1. Znak B-40
3.2.42. Zakaz ruchu pieszych
Rys. 3.2.40.1. Znak B-39
Znak B-39 strefa ograniczonego postoju (rys. 3.2.40.1) stosuje si w celu oznakowania strefy, w ktrej obowizuje zakaz postoju pojazdw na wszystkich drogach poza miejscami wyznaczonymi do postoju pojazdw. Znaki B-39 maj wymiary jak due znaki informacyjne. Na tarczy znaku podaje si informacje o zakresie obowizywania znaku (dni, godziny, wyjtki itp.) wedug zasad okrelonych w punkcie 3.2.36. Jeeli zakaz dotyczy okrelonych pojazdw, na znaku umieszcza si symbol pojazdu lub napis okrelajcy rodzaj pojazdu np. symbol samochodu ciarowego, napis "Dotyczy takswek". Znaki B-39 umieszcza si na wszystkich ulicach doprowadzajcych ruch do strefy ograniczonego postoju. Na drogach wewntrz strefy mona za pomoc znakw B-35 i B-36, wprowadza dalej idce ograniczenia dotyczce postoju pojazdw. Znak B-39 moe by rwnie stosowany w celu uniknicia koniecznoci umieszczania duej liczby znakw B-35 na poszczeglnych ulicach. 3.2.41. Koniec strefy ograniczonego postoju Znak B-40 koniec strefy ograniczonego postoju (rys. 3.2.41.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu ze strefy ograniczonego postoju. Umieszcza si go na wszystkich wylotach ze strefy oznakowanej znakami B-39, w tym samym przekroju poprzecznym drogi co znak B-39. Znak B-40 ma ksztat kwadratu o wymiarach jak due znaki informacyjne. 78
Rys. 3.2.42.1. Znak B-41
Znak B-41 zakaz ruchu pieszych (rys. 3.2.42.1) stosuje si w celu wyeliminowania pieszych z drogi w tych miejscach, w ktrych ich obecno ze wzgldu na warunki lokalne, np. brak chodnika i duy ruch samochodw, zwaszcza ciarowych, moe stwarza niebezpieczestwo nie tylko dla nich, ale i dla ruchu pojazdw. Znak dotyczy tej strony drogi, po ktrej jest umieszczony. Jeeli zakaz ma dotyczy caej drogi, znaki B-41 umieszcza si po obu jej stronach. Znak B-41 stosuje si: na odcinkach drg posiadajcych wydzielony poza koron drogi cig pieszy, pieszo-rowerowy, drogi dojazdowe, gdzie istnieje moliwo obsugi ruchu pieszego poza pasem drogowym, wzdu nowych odcinkw drg, zwaszcza obwodnic, ktre nie su obsudze ruchu pieszego i moe on odbywa si wzdu cigw tradycyjnych. Umieszczajc znak B-41 naley zapewni pieszym (w razie potrzeby wskaza im) bezpieczny cig komunikacyjny. W tym celu zaleca si umieszczanie tabliczek, wskazujcych moliwo korzystania z drogi, np. z napisem Przejcie po drugiej stronie ulicy.
3.2.43. Koniec zakazw
3.2.45. Koniec strefy ograniczonej prdkoci
Rys. 3.2.43.1. Znak B-42
Rys. 3.2.45.1. Znak B-44
Znak B-42 koniec zakazw (rys. 3.2.43.1) stosuje si na kocu odcinka drogi objtego wicej ni jednym zakazem, wyraonym za pomoc znakw B-23, B-25, B-26, B-29 i B-33, jeeli zakazy maj by odwoane przed skrzyowaniem. Jeeli spord np. dwch lub trzech zakazw ma by uchylony tylko jeden, to stosuje si znak z symbolem barwy szarej odwoywanego zakazu, np. B-24. 3.2.44. Strefa ograniczonej prdkoci
Znak B-44 koniec strefy ograniczonej prdkoci (rys. 3.2.45.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu ze strefy ograniczonej prdkoci. Umieszcza si go na wszystkich wylotach ze strefy oznakowanej znakami B43, w tym samym przekroju poprzecznym drogi, w ktrym ustawiono ten znak.
4. Znaki nakazu 4.1. Zasady oglne

4.1.1. Funkcja, ksztat i wymiary znakw Znaki nakazu stosuje si w celu wskazania: wymaganego sposobu jazdy na skrzyowaniu lub innym miejscu, gdzie wystpuje moliwo zmiany kierunku jazdy (znaki od C-1 do C-12), obowizku korzystania przez okrelonych uczestnikw ruchu z przeznaczonej dla nich drogi (znaki C-13 i C-16), obowizujcej na drodze minimalnej prdkoci (znak C-14), nakazanego kierunku jazdy dla pojazdw z materiaami niebezpiecznymi, obowizku uywania acuchw przeciwpolizgowych. Znaki nakazu nie dotycz pojazdw szynowych poruszajcych si zgodnie z przebiegiem ich trasy. Znaki nakazu, z wyjtkiem znaku C-17, maj ksztat koa o wymiarach oznaczonych na rysunku 4.1.l.1 i okrelonych w tabeli 4.1.
Rys. 3.2.44.1. Znak B-43
Znak B-43 strefa ograniczonej prdkoci (rys. 3.2.44.1) stosuje si w celu ograniczenia prdkoci w strefach o duym nateniu ruchu pojazdw i pieszych oraz duej liczbie skrzyowa. Znaki te stosuje si take w centralnych czciach miasta w okolicach centrw handlowych. Strefa ograniczonej prdkoci powinna obejmowa ulice o jednorodnym charakterze nie prowadzce ruchu tranzytowego. W zalenoci od warunkw drogowych, natenia ruchu pojazdw i pieszych w strefach oznaczonych znakiem B-43 stosuje si ograniczenie prdkoci do 30, 40 lub 50 km/h. Znak B-43 umieszcza si na wszystkich ulicach doprowadzajcych ruch do strefy ograniczonej prdkoci. W strefie ograniczonej prdkoci powinny by stosowane rozwizania lub urzdzenia wymuszajce jazd z prdkoci podan na znaku. W strefie ograniczonej prdkoci nie powinno si stosowa znakw okrelajcych pierwszestwo na skrzyowaniach. Zaleca si stosowanie urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego takich jak progi zwalniajce oraz stosowanie organizacji ruchu wymuszajcej powoln jazd (zmiana kierunku jazdy, miejscowe przewenie). W strefach o dopuszczalnej prdkoci 30 km/h lub mniejszej, urzdzenia i rozwizania wymuszajce powoln jazd mog nie by oznakowane znakami ostrzegawczymi. 79
Rys. 4.1.1.1. Ksztat i wymiary znakw nakazu
Tabela 4.1. Wymiary znakw nakazu (mm)
Znaki nakazujce skrcanie wystpuj w dwch odmianach: C-1 i C-2 dla nakazu jazdy w prawo, C-3 i C-4 dla nakazu jazdy w lewo. Stosowanie tych odmian powinno by takie, aby kierujcym jednoznacznie wskaza sposb i istniejce kierunki ruchu na drodze, do ktrej si zbliaj. W skomplikowanych warunkach drogowych mona umieci dwa znaki, np. C-3 i C-4 wskazujce ten sam kierunek jazdy. Przed wyborem sposobu oznakowania naley zbada czy zastosowanie znaku zakazu skrcania w lewo lub w prawo nie przekae jadcym bardziej wyrazicie, ni odpowiedni znak nakazu, moliwoci jazdy przez skrzyowanie w okrelonych kierunkach. Znaki wskazujce wymagany sposb jazdy na skrzyowaniu, umieszcza si w rejonie skrzyowania, jednak nie dalej ni 25 m od krawdzi jezdni drogi poprzecznej. Znaki: C-2, od C-4 - C-8, C-12 i C-14 umieszcza si po obu stronach jezdni jednokierunkowych wielopasowych. Pod znakami nakazu dopuszcza si stosowanie tabliczek z napisami zezwalajcymi niektrym uczestnikom ruchu na niestosowanie si do znakw, wedug zasad okrelonych w punktach 3.1, 3.2.1 i 3.2.2. Na znakach nakazu nie dopuszcza si umieszczania jakichkolwiek napisw lub dodatkowych symboli. Znaki od C-1 do C-8 stosuje si rwnie na wyjazdach z obiektw przydronych, jeeli istnieje potrzeba wskazania obowizkowego kierunku jazdy, np. wyjazd ze stacji paliw, parkingu itp.
Znak C-1 nakaz jazdy w prawo przed znakiem (rys. 4.2.1.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku skrcania w prawo przed znakiem w miejscu, w ktrym jazda ani na wprost ani w lewo nie jest moliwa. Znak powinien by umieszczony na przedueniu (w jego pobliu) osi jezdni dla jadcych jezdni jednokierunkow, lub na przedueniu (w jego pobliu) osi prawej poowy jezdni dla jadcych jezdni dwukierunkow. Znak C-1 umieszcza si na skrzyowaniu typu T, przed wjazdem na drog jednokierunkow o maym nateniu ruchu (do 200 poj./h) z innej drogi lub obiektu przydronego. Stosuje si go w tych przypadkach, w ktrych nie mona zastosowa znaku C-2.
4.2.2. Nakaz jazdy w prawo za znakiem
Rys. 4.2.2.1. Znak C-2

4.2.1. Nakaz jazdy w prawo przed znakiem
Rys. 4.2.1.1. Znak C-1
Znak C-2 nakaz jazdy w prawo za znakiem (rys. 4.2.2.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku skrcenia w prawo za znakiem. Znak C-2 stosuje si na wlotach, z ktrych na skrzyowaniu dopuszcza si ruch pojazdw tylko w prawo. Na skrzyowaniu typu T znak C-2 umieszcza si na: wlocie prowadzcym do drogi jednokierunkowej, wlocie prowadzcym do drogi dwukierunkowej, jeeli konieczne jest wyeliminowanie skrcania pojazdw w lewo, np. z powodu znacznego natenia ruchu pojazdw na drodze poprzecznej, a skrcanie w lewo spowodowaoby utrudnienie ruchu i pogorszenie bezpieczestwa. Na skrzyowaniach o czterech wlotach znak C-2 umieszcza si na wlocie, jeeli: droga poprzeczna jest jednokierunkowa i przejazd na wprost nie jest dozwolony, wjazd zarwno w drog poprzeczn w lewo, jak i w drog na wprost zosta zamknity (rys. 4.2.2.2). Znak C-2 umieszcza si na drodze dochodzcej do drogi poprzecznej, jeeli kt pomidzy osiami obu drg wynosi nie mniej ni 20O, zgodnie z zasadami pokazanymi na rysunku 4.2.2.3. 80
Rys. 4.2.2.4. Ustalenie kta pomidzy drogami na skrzyowaniu typu T, gdy wlot przebiega w uku poziomym Rys. 4.2.2.2. Zastosowanie znaku C-2 na skrzyowaniu o czterech wlotach
4.2.3. Nakaz jazdy w lewo przed znakiem
Rys. 4.2.3.1. Znak C-3
Znak C-3 nakaz jazdy w lewo przed znakiem (rys. 4.2.3.1) stosuje si analogicznie jak znak C-1 w tych przypadkach, w ktrych zachodzi konieczno skierowania ruchu pojazdw w lewo. Znak C-3 umieszcza si w tych przypadkach, w ktrych nie mona zastosowa znaku C-4. Znak C-3 naley stosowa na skrzyowaniach typu T w przypadkach, gdy droga poprzeczna jest dwujezdniowa. Znak ten umieszcza si na przedueniu osi jezdni lub jej prawej poowy (rys. 4.2.3.2).
Rys. 4.2.2.3. Zastosowanie znaku C-2 w zalenoci od kta pomidzy osiami drg na skrzyowaniu typu T
Jeeli droga dochodzca do drogi poprzecznej w obrbie skrzyowania przebiega w uku poziomym, wwczas kt mierzy si midzy krawdzi jezdni drogi poprzecznej a styczn do osi tej drogi w punkcie A, jak pokazano na rysunku 4.2.2.4. 81
Rys. 4.2.3.2. Zastosowanie znaku C-3 na skrzyowaniu typu T
4.2.4. Nakaz jazdy w lewo za znakiem
4.2.5. Nakaz jazdy prosto
Rys. 4.2.4.1.
Znak C-4
Rys. 4.2.5.1.
Znak C-5
Znak C-4 nakaz jazdy w lewo za znakiem (rys. 4.2.4.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku skrcenia w lewo za znakiem. Znak C-4 stosuje si na wlotach, z ktrych na skrzyowaniu dopuszcza si ruch pojazdw tylko w lewo. Na skrzyowaniu typu T znak C-4 umieszcza si na: wlocie prowadzcym do drogi jednokierunkowej, wlocie prowadzcym do drogi dwukierunkowej, jeeli konieczne jest wyeliminowanie skrcania pojazdw w prawo. Na skrzyowaniach czterowlotowych znak C-4 umieszcza si na wlocie, jeeli: droga poprzeczna jest jednokierunkowa i przejazd na wprost nie jest dozwolony, wjazd zarwno w drog poprzeczn w prawo, jak i w drog na wprost zosta zamknity (rys. 4.2.4.2).
Znak C-5 umieszcza si na skrzyowaniach w szczeglnoci, jeeli: skrcanie pojazdw w prawo i w lewo utrudnia w znacznym stopniu ruch pieszych, natenie ruchu pojazdw na drodze poprzecznej jest znaczne i skrcanie w t drog byoby utrudnione lub zagraaoby bezpieczestwu, na drodze poprzecznej ruch zosta zamknity znakami B-1 lub B-2. Znak C-5 stosuje si te na drodze dochodzcej do drogi poprzecznej, jeeli kt midzy osiami obydwu drg lub pomidzy osi drogi dochodzcej a krawdzi jezdni drogi poprzecznej jest mniejszy od 20 (rys. 4.2.2.3 i 4.2.2.4). Poza skrzyowaniami znak C-5 stosuje si w miejscach krzyowania si kierunkw ruchu jeeli konieczne jest wyeliminowanie skrcania pojazdw, np. skrcania w lewo do obiektw przydronych, stacji paliw itp. 4.2.6. Nakaz jazdy prosto lub w prawo
Rys. 4.2.6.1. Znak C-6
Rys. 4.2.4.2. Zastosowanie znaku C-4 na skrzyowaniu o czterech wlotach
Znak C-6 nakaz jazdy prosto lub w prawo (rys. 4.2.6.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku jazdy na wprost lub w prawo. Na skrzyowaniu, na ktrym w organizacji ruchu nie przewidziano skrcania z wlotu w lewo, stosuje si na tym wlocie znak B-21. Jeeli na skrzyowaniu o wicej ni czterech wlotach naley zabroni skrcania w lewo w dwie ssiednie drogi, to umieszcza si odpowiednio znak C-6 i - ewentualnie - dla przeciwnego kierunku, znak C-7 (rys. 4.2.6.2). 82
Znak C-8 nakaz jazdy w prawo lub w lewo (rys. 4.2.8.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku skrcenia w prawo lub w lewo. Znak C-8 umieszcza si przed skrzyowaniem, gdy geometria skrzyowania lub przyjta organizacja ruchu uniemoliwia przejazd pojazdw na wprost przez skrzyowanie (rys. 4.2.8.2).
Rys. 4.2.6.2.
Zastosowanie znaku C-6, C-7 i C-8 na skrzyowaniu o wicej ni czterech wlotach
Rys. 4.2.8.2.
Zastosowanie znaku C-8 na skrzyowaniu o czterech wlotach
4.2.7. Nakaz jazdy prosto lub w lewo
4.2.9. Nakaz jazdy z prawej strony znaku
Rys. 4.2.7.1. Znak C-7
Rys. 4.2.9.1. Znak C-9
Znak C-7 nakaz jazdy prosto lub w lewo (rys. 4.2.7.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku jazdy na wprost lub w lewo. Na skrzyowaniu, na ktrym w organizacji ruchu nie przewidziano skrcania z wlotu w prawo, stosuje si na tym wlocie znak B-22. Jeeli na skrzyowaniu o wicej ni czterech wlotach naley zabroni skrcania w prawo w dwie ssiednie drogi, to umieszcza si odpowiednio znak C-7 i - ewentualnie - dla przeciwnego kierunku ruchu znak C-6 (rys. 4.2.6.2). 4.2.8. Nakaz jazdy w prawo lub w lewo
Rys. 4.2.9.2. Rys. 4.2.8.1. Znak C-8
Zastosowanie znaku C-9 na wysepce kanalizujcej ruch
83
Znak C-9 nakaz jazdy z prawej strony znaku (rys. 4.2.9.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku ominicia wysepki (przeszkody na jezdni) po jej prawej stronie. Na pasach ruchu z prawej strony znaku nie moe by dopuszczony ruch z przeciwnego kierunku (rys. 4.2.9.2). Znak C-9 umieszcza si w pasie dzielcym drogi dwujezdniowej, jeeli szeroko pasa jest rwna lub mniejsza od 6 m; w takim przypadku nie stosuje si znaku B-2 (rys. 4.2.9.3).
Rys. 4.2.10.2. Zastosowanie znaku C-10
Rys. 4.2.9.3. Zastosowanie znaku C-9 na pocztku pasa dzielcego jezdnie
4.2.11. Nakaz jazdy z prawej lub lewej strony znaku
4.2.10. Nakaz jazdy z lewej strony znaku
Rys. 4.2.11.1. Znak C-11
Rys. 4.2.10.1. Znak C-10
Znak C-10 nakaz jazdy z lewej strony znaku (rys. 4.2.10.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym obowizku ominicia wysepki (przeszkody w jezdni) po jej lewej stronie. Znak ten mona umieci zarwno wtedy, gdy ruch po lewej stronie wysepki jest jednokierunkowy, jak i dwukierunkowy. Przykad zastosowania znaku C-10 podano na rysunku 4.2.10.2. 84
Znak C-11 nakaz jazdy z prawej lub lewej strony znaku (rys. 4.2.11.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym moliwoci ominicia wysepki (przeszkody w jezdni) z dowolnej jej strony, nie powodujc zmiany zamierzonego kierunku jazdy. Po prawej stronie znaku nie moe by dopuszczony ruch z przeciwnego kierunku. Nie naley stosowa znaku C-11, jeeli zastosowano tablic U-4 (zacznik nr 4 do rozporzdzenia). Znak C-11 umieszcza si: przed skrzyowaniami, przez ktre moliwy jest przejazd dwoma jezdniami w tych samych lub rnych poziomach (rys. 4.2.11.2), na pocztku wysepki lub przeszkody dzielcej jezdni (rys. 4.2.11.3).
4.2.12. Ruch okrny
Rys. 4.2.12.1. Znak C-12
Znak C-12 ruch okrny (rys. 4.2.12.1) stosuje si na skrzyowaniach drg w celu wskazania kierujcym, e ruch pojazdw odbywa si dookoa wyspy w kierunku wskazanym na znaku. Znak C-12 stosuje si cznie ze znakiem A-7 i umieszcza si na kadym wlocie zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 5.2.1.2. Znak C-12 umieszcza si w odlegoci do 25 m przed skrzyowaniem. Nie umieszcza si znaku C-12 przed takimi skrzyowaniami z ruchem dookoa wyspy, przez ktre przebiega dodatkowo odcinek jezdni przecinajcy wysp centraln, lub w przypadkach kiedy jednej z drg przyznano pierwszestwo.
Rys. 4.2.11.2. Zastosowanie znaku C-11 na skrzyowaniu drg w rnych poziomach
4.2.13. Droga dla rowerw
Rys. 4.2.13.1.
Znak C-13
Znak C-13 droga dla rowerw (rys. 4.2.13.1) stosuje si w celu wyeliminowania z drogi innych ni rowery pojazdw. Znak ten umieszcza si bezporednio przy wjedzie na drog dla rowerw. W przypadku gdy droga dla rowerw znajduje si z jednej strony jezdni oglnodostpnej i znak C-13 nie jest widoczny z jezdni, naley przy niej umieci znak B-9 (rys. 3.2.10.1).
4.2.14. Koniec drogi dla rowerw Znak C-13a koniec drogi dla rowerw (rys. 4.2.14.1) stosuje si w celu wskazania miejsca, w ktrym koczy si droga dla rowerw i nastpuje wczenie do jezdni, na ktrej odbywa si ruch innych pojazdw. 85
Rys. 4.2.11.3. Zastosowanie znaku C-11 na wysepce dzielcej jezdnie
Znak C-13a stosuje si przed miejscami, gdzie cig rowerowy kierowany jest na drug stron drogi, a warunki lokalne nie pozwalaj na bezpieczne wyznaczenie przejazdu rowerzystw. W takim miejscu rowery powinny by przeprowadzane po przejciu dla pieszych.
wskazan znakiem C-14 przestaje obowizywa. Umieszczenie znaku C-15 jest jedynym sposobem odwoania minimalnej prdkoci.
Rys. 4.2.16.1. Znak C-15
4.2.17. Droga dla pieszych

Rys. 4.2.14.1. Znak C-13a
4.2.15. Prdko minimalna
Rys. 4.2.17.1. Znak C-16
Rys. 4.2.15.1. Znak C-14
Znak C-14 prdko minimalna (rys. 4.2.15.1) stosuje si w celu niedopuszczenia jazdy z prdkoci mniejsz ni wskazana na znaku liczba kilometrw na godzin. Znak C-14 umieszcza si na drogach, na ktrych zaobserwowano, e kierujcy zmniejszaj prdko jazdy np. z powodu duej atrakcyjnoci widokowej otoczenia lub innych przyczyn nie wynikajcych ze stanu technicznego i geometrii drogi. Dotyczy to zwaszcza drg dwukierunkowych o dwch pasach ruchu. Jeeli na odcinku drogi, na ktrym ma obowizywa znak C-14, wystpuj skrzyowania, naley przeprowadzi analiz, czy minimalna prdko powinna obowizywa do skrzyowania, czy te powinna by odwoana przed skrzyowaniem. Nie dopuszcza si obowizywania minimalnej prdkoci na odcinku, na ktrym wystpuje przejcie dla pieszych oraz na wlocie drogi podporzdkowanej. Dla odwoania minimalnej prdkoci stosuje si znak C-15 (pkt 4.2.16.1). 4.2.16. Koniec minimalnej prdkoci Znak C-15 koniec minimalnej prdkoci (rys. 4.2.16.1) stosuje si dla zaznaczenia miejsca, w ktrym nakaz jazdy z minimaln prdkoci 86
Znak C-16 droga dla pieszych (rys. 4.2.17.1) stosuje si w celu wyeliminowania z drogi ruchu pojazdw i dopuszczenia wycznie ruchu pieszych. Znak ten umieszcza si na pocztku drogi (cigu) przeznaczonej wycznie dla pieszych. Znak C-16 umieszcza si przede wszystkim na drogach pooonych np. w centrach handlowych miast, na ktrych wystpuje znaczne natenie ruchu pieszego gdzie wyeliminowanie ruchu pojazdw wpynie znaczco na popraw bezpieczestwa pieszych i uatwi im korzystanie z drogi. Znak C-16 umieszcza si rwnie w osiedlach mieszkaniowych, na drogach publicznych, ktrych przeznaczenie (tylko dla pieszych) moe budzi wtpliwoci. Znaku tego nie umieszcza si na chodnikach oraz innych drogach, ktrych przeznaczenie dla pieszych jest oczywiste. 4.2.18. Koniec drogi dla pieszych
Rys. 4.2.18.1. Znak C-16a
Znak C-16a koniec drogi dla pieszych (rys. 4.2.18.1) stosuje si w celu wskazania miejsca, w ktrym koczy si droga przeznaczona wycznie dla pieszych oznaczona znakiem C-16. 4.2.19. Droga dla pieszych i rowerw
Jeeli na drodze konieczne jest dopuszczenie ruchu pojazdw innych ni rowery np. pojazdw zaopatrzenia nie stosuje si znaku C-13/16. W takich przypadkach stosuje si znak B-1 z tabliczk T-22 oraz tabliczk wskazujc, jakich innych pojazdw zakaz nie dotyczy.
Rys. 4.2.19.1.
Znak C-13/16
Rys. 4.2.19.3. Znak C-13/16 wskazujcy poszczeglne strony drogi, po ktrych powinien odbywa si ruchu pieszych i rowerw
Znak C-13/16 droga dla pieszych i rowerw (rys. 4.2.19.1) stosuje si w celu oznaczenia drg tylko dla pieszych i kierujcych rowerami. Na znaku tym umieszcza si jednoczenie symbole znakw C-13 i C-16. Wsplne uytkowanie drogi przez pieszych i rowerzystw moe by stosowane, jeeli natenie ruchu pieszego nie przekracza 450 osb/h, a natenie rowerw nie przekracza 50 rowerw/h lub te ruch pieszy jest nie wikszy ni 50 osb/h, a ruch rowerowy - nie przekracza 250 rowerw/h. Na rysunku 4.2.19.2 pokazano zaleno nate ruchu dla ustalenia wsplnego uytkowania drogi przez pieszych i rowerzystw. Zakreskowane pole przedstawia zakres moliwoci stosowania wsplnej drogi dla pieszych i rowerzystw.
4.2.20. Nakazany kierunek jazdy dla pojazdw z materiaami niebezpiecznymi Znak C-17 nakazany kierunek jazdy dla pojazdw z materiaami niebezpiecznymi (rys. 4.2.20.1) stosuje si, jeeli konieczne jest wskazanie kierunku przejazdu pojazdw przewocych okrelone w odrbnych przepisach materiay niebezpieczne w ilociach, dla ktrych wymagane jest oznakowanie pojazdu tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej.
Rys. 4.2.18.1. Znak C-17
Rys. 4.2.19.2. Wykres do ustalenia wsplnego uytkowania drogi przez pieszych i rowerzystw
W przypadku gdy ruch rowerw powinien odbywa si tylko po jednej stronie drogi dla pieszych i rowerw, symbole rowerw i pieszych oddziela si kresk pionow (rys. 4.2.19.3). Jeeli droga dla pieszych i rowerw rozdziela si na dwie osobne drogi przeznaczone jedna dla rowerw, druga dla pieszych, na pocztku kadej z drg umieszcza si odpowiednio znaki C-13 i C-16. 87
Przy zastosowaniu znaku C-17 nie jest konieczne oznakowanie znakami B-13a tych wylotw ze skrzyowania, na ktre zabroniony jest wjazd pojazdw przewocych materiay niebezpieczne. Na znaku C-17 umieszcza si znaki C-2, C-4 lub C-5, jeeli za skrzyowaniem tylko na jednej drodze dopuszczony jest wjazd pojazdw przewocych materiay niebezpieczne, a znaki C-6, C-7 lub C-8, jeeli przewz materiaw niebezpiecznych dopuszczony jest na dwch drogach za skrzyowaniem. Znak C-17 moe by stosowany na duych placach postojowych, terminalach odpraw celnych itp. w celu wskazania kierunku do miejsc postojowych przeznaczonych dla pojazdw przewocych materiay niebezpieczne.
4.2.21. Nakaz uywania acuchw przeciwpolizgowych
5. Znaki informacyjne 5.1. Zasady oglne

5.1.1. Funkcja, ksztat i wymiary znakw Znaki informacyjne maj na celu poinformowanie kierujcych pojazdami o rodzaju drogi i sposobie korzystania oraz o obiektach znajdujcych si przy drodze lub w jej pobliu przeznaczonych dla uytkownikw drg. Znaki informacyjne maj ksztat kwadratu lub prostokta o wymiarach oznaczonych na rysunku 5.1.1.1 i okrelonych w tabeli 5.1. Niektre znaki mog wystpowa tylko w jednej wielkoci bez wzgldu na rodzaj drogi lub mie zmniejszone wymiary. Dotyczy to znakw: D-19, D-20, D-39, D-40 i D-41.
Rys. 5.1.1.1. Ksztat i wymiary znakw informacyjnych
Rys. 4.2.21.1. Znak C-18
Znak C-18 nakaz uywania acuchw przeciwpolizgowych (rys. 4.2.21.1) stosuje si okresowo na drogach, na ktrych w czasie opadw niegu wystpuj znaczne trudnoci do poruszania si pojazdw nie wyposaonych w acuchy przeciwpolizgowe. Jeeli nakaz dotyczy tylko okrelonych pojazdw, pod znakiem umieszcza si odpowiedni tabliczk T-23. Znaki C-18 zaleca si stosowa jako skadane lub na tablicach o zmiennej treci, odsaniane tylko w czasie wystpowania niegu lub zasaniane po usuniciu niegu. Przed odcinkami, na ktrych zastosowano znak C-18, za skrzyowaniem lub wyjazdem na parking umieszcza si znak F-5 uprzedzajcy o nakazie uywania acuchw przeciwpolizgowych, odsaniany wraz ze znakiem C-18.
4.2.22. Koniec nakazu uywania acuchw przeciwpolizgowych

a) bez biaego pola
Rys. 4.2.22.1. Znak C-19
Znak C-19 koniec nakazu uywania acuchw przeciwpolizgowych (rys. 4.2.22.1) stosuje si w miejscu, w ktrym warunki terenowe umoliwiaj jazd bez koniecznoci stosowania acuchw przeciwpolizgowych. Podobnie jak znak C-18 znak C-19 zaleca si stosowa jako skadany lub na tablicy o zmiennej treci i zasania si wraz ze znakiem C-18. 88
b) z biaym polem
Zwikszenie wysokoci znaku (n = 2) moe nastpi w razie koniecznoci podania na nim informacji uzupeniajcych nie mieszczcych si na znaku o normalnej wysokoci. Znaki informacyjne oznaczajce obiekty dla podrnych umieszcza si bezporednio przed wjazdem do obiektu, oddzielnie dla obu kierunkw ruchu. Jeeli dojazd do obiektu moliwy jest tylko z jednego kierunku ruchu, to informacj o obiekcie stosuje si tylko dla tego kierunku. Na drogach
Tabela 5.1. Wymiary znakw informacyjnych (mm)
dwukierunkowych dwupasowych o maym nateniu ruchu dopuszcza si umieszczenie znaku tylko po tej stronie jezdni, po ktrej znajduje si obiekt, stosujc wwczas znak dwustronny (wykonany po obu stronach tarczy). Na drogach dwujezdniowych, na ktrych moliwy jest bezporedni dojazd do obiektu z obu kierunkw, dopuszcza si umieszczenie znakw tylko po tej stronie jezdni, po ktrej znajduje si obiekt, oddzielnie dla kadej z nich.
Na znaku przy wjedzie do obiektu umieszcza si strzak (rys. 5.1.1.2 lit. a lub 5.1.1.2 lit. b), a jeeli obiekt jest oddalony od drogi - strzak z napisem podajcym odlego do obiektu (rys. 5.1.1.2 lit. c lub 5.1.1.2 lit. d). W tym drugim przypadku mona te stosowa, zalenie od sytuacji, strzaki z napisami pokazane na rysunku 5.1.1.4.
Rys. 5.1.1.2. Rozmieszczenie strzaek na znaku przy wjedzie do obiektu:
c) w prawo z podaniem odlegoci
d) w lewo z podaniem odlegoci
a) w prawo
b) w lewo
Na drogach poza obszarami zabudowanymi znaki informacyjne o obiektach poprzedza si takimi samymi znakami umieszczonymi w nastpujcych odlegociach od wjazdu do obiektu: 1 km lub 500 m na drogach powiatowych, 2 km i 500 m na drogach wojewdzkich i krajowych. Dopuszcza si dodatkowo umieszczanie znakw poprzedzajcych w odlegoci: 5 km na drogach krajowych, 10 i 5 km na drogach ekspresowych i autostradach. 89
Znakw poprzedzajcych nie stosuje si, jeeli odlego pomidzy obiektami o tym samym charakterze np. stacjami paliwowymi, jest mniejsza ni podana powyej odlego umieszczenia znakw. Na drogach w obszarach zabudowanych znak informacyjny o obiekcie mona poprzedza takim samym znakiem umieszczonym w odlegoci do 500 m od wjazdu do obiektu, podajc odlego z dokadnoci do 50 m. Napis podajcy odlego od obiektu umieszcza si w dolnej czci znaku, wyraajc t odlego w metrach, np. 500 m, 300 m, 50 m, itp., jak pokazano na rysunku 5.1.1.3 lub w kilometrach, jeeli znak jest umieszczony w odlegoci wikszej lub rwnej 1000 m od obiektu.
ktre zlokalizowane s bezporednio przy drodze lub w odlegoci do 500 m od niej. Nie dotyczy to informacji o telefonach, jednostkach policji, szpitalach i punktach opatrunkowych, ktre mona umieszcza rwnie wwczas, gdy obiekt taki znajduje si w odlegoci wikszej ni 500 m od drogi. Jeeli po zjedzie z drogi trasa dojazdu do obiektu zmienia kierunek, to na skrzyowaniach naley powtarza znaki o obiekcie ze strzakami wedug rysunku 5.1.1.2 lit. a lub 5.1.1.2 lit. b.
Rys. 5.1.1.5. Oznakowanie wjazdu z obu kierunkw do obiektu przy drodze:
Rys. 5.1.1.3. Rozmieszczenie na znaku napisu podajcego odlego
Jeeli obiekt znajduje si po lewej stronie drogi wielopasowej lub dwujezdniowej albo po prawej stronie drogi, ale wjazd do niego moe by trudny do zauwaenia przez kierujcych, to na ostatnim znaku poprzedzajcym znak informacyjny o wjedzie do obiektu zaleca si umieszczenie rwnie strzaek informacyjnych o pooeniu obiektu w stosunku do drogi (rys. 5.1.1.4).
Rys. 5.1.1.4. Rozmieszczenie strzaek i napisw na znaku oddalonym od obiektu: a) dwukierunkowej wielopasowej
a) po prawej stronie
b) po lewej stronie
Na drogach poza obszarem zabudowanym naley stosowa znaki informacyjne o tych obiektach, 90
b) dwukierunkowej o maym nateniu ruchu
d) oddalonego od drogi
Przykad oznakowania dojazdu do obiektu oddalonego od drogi, do ktrego trasa dojazdu zmienia kierunek pokazano na rysunku 5.1.1.6.
c) dwujezdniowej
Rys. 5.1.1.6. Oznakowanie dojazdu do obiektu oddalonego od drogi
91
W razie koniecznoci umieszczenia w tym samym miejscu kilku znakw informacyjnych o obiektach, stosuje si jedn tablic zbiorcz, na ktrej umieszcza si te znaki lub ich biae pola z symbolami. Tablice te maj ksztat prostokta lub kwadratu, jak pokazano na rysunku 5.1.1.7. Na tablicach zbiorczych informacj o moliwoci oprniania toalet zainstalowanych w autobusach lub przyczepach kempingowych, podaje si w postaci pokazanej na rysunku 5.1.1.7 lit. a. W dolnej czci tablicy dopuszcza si stosowanie strzaek i napisw okrelajcych odlegoci analogicznie jak na pojedynczych znakach informacyjnych. Znaki lub ich symbole na biaym polu umieszcza si na tablicy zbiorczej w nastpujcy sposb: dwa lub trzy - obok siebie w jednym rzdzie, cztery - w dwch rzdach po dwa, wyjtkowo sze - w dwch lub trzech rzdach poziomych.
Rys. 5.1.1.7. Zbiorcza tablica informacyjna o obiektach dla podrnych:
5.2. Opisy szczegowe 5.2.1. Droga z pierwszestwem

5.2.1.1. Zasady oglne Znak D-1 droga z pierwszestwem (rys. 5.2.1.1) stosuje si w celu oznaczenia pocztku drogi (trasy) w obszarze zabudowanym, na ktrej kierujcy ma pierwszestwo na skrzyowaniach z innymi drogami a do miejsca, w ktrym umieszczony jest znak D-2 (rys. 5.2.2.1). Wzdu drogi z pierwszestwem powtarza si znaki D-1 o zmniejszonej do 400 mm dugoci boku (pkt 5.2.1.3).
Rys. 5.2.1.1. Znak D-1
a) jednorzdowa
Znaki D-1 umieszcza si tak, aby jedna przektna bya w pooeniu poziomym. Jeeli droga z pierwszestwem zmienia kierunek na skrzyowaniu, to pod znakiem D-1 umieszcza si tabliczk T-6a (rys. 5.2.1.2), zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 5.2.1.3.
b) dwurzdowa Rys. 5.2.1.2. Tabliczka T-6a
5.1.2. Tabliczka T-1a Znaki D-7, D-8, D-9 i D-10 mona poprzedza, w odlegoci 1000 m, a znaki D-13 i D-14 oraz ich odmiany w odlegoci od 100 m do 400 m, takimi samymi znakami z tabliczk T-1a (rys. 5.1.2.1).
Poza obszarem zabudowanym znak D-1 cznie z tabliczk T-6a stosuje si tylko w przypadkach, gdy trasa z pierwszestwem zmienia kierunek na skrzyowaniu. 5.2.1.2. Ustalenie tras z pierwszestwem Ustalajc trasy z pierwszestwem, naley kierowa si nastpujcymi zasadami: a) pierwszestwo nadawa ulicom stanowicym: drogi krajowe, drogi wojewdzkie, 92
Rys. 5.1.2.1.
Tabliczka T-1a
drogi powiatowe, poczenia midzydzielnicowe, trasy komunikacji zbiorowej, b) w miar moliwoci ustala przebieg trasy w taki sposb, aby nie zmienia kierunku na skrzyowaniu, c) trasa z pierwszestwem powinna swoimi cechami geometrycznymi odrnia si od ulic przecinajcych j lub dochodzcych do niej, d) jeeli dwie drogi z pierwszestwem dochodz do skrzyowania innego ni o ruchu okrnym, to naley utrzyma pierwszestwo wzdu jednej z nich, charakteryzujcej si znacznie wikszym nateniem w stosunku do drogi, ktra zostaje podporzdkowana, a gdy wartoci nate s zblione, o wyborze pierwszestwa decyduj: cechy geometryczne (szeroko jezdni, liczba pasw ruchu, itp.), przewaga ruchu tranzytowego, przewaga ruchu komunikacji zbiorowej. Na skrzyowaniach z ruchem okrnym wok placu lub wyspy pierwszestwo daje si kierujcym znajdujcym si na skrzyowaniu przed kierujcymi wjedajcymi na skrzyowanie poprzez zastosowanie znakw A-7 i C-12 (rys. 5.2.1.3 lit. a). Skrzyowania z rozszerzonymi wlotami i ruchem wok wyspy mona oznakowa nie stosujc znakw C-12 zachowujc pierwszestwo na jednym kierunku (rys. 5.2.1.3 lit. b).
Rys. 5.2.1.3. Sposoby oznakowania skrzyowa o ruchu okrnym:
b) pierwszestwo na skrzyowaniu o rozszerzonych wlotach
Rys. 5.2.1.4.
Oznakowanie skrzyowa, na ktrych droga z pierwszestwem zmienia kierunek:
a) pierwszestwo na obwiedni
a) wzdu trasy z pierwszestwem
93
b) na samodzielnym skrzyowaniu na obszarze zabudowanym
W obszarze zabudowanym na skrzyowaniach drg lokalnych nie zaleca si okrelania pierwszestwa znakami. Nie zaleca si stosowania zmiany kierunku drogi z pierwszestwem na skrzyowaniach typu T, zwaszcza w przypadkach, gdy natenie ruchu pojazdw na jednym z wlotw jest niewielkie i nie powoduje zakce ruchu pojazdw na pozostaych wlotach. 5.2.1.3. Umieszczanie znakw D-1 Znaki D-1 umieszcza si na pocztku trasy, ktrej nadano pierwszestwo w obszarze zabudowanym oraz bez wzgldu na rodzaj obszaru, jeeli na skrzyowaniu trasa z pierwszestwem zmienia kierunek i zastosowano tabliczki T-6a. Znaki D-1 umieszcza si w odlegoci do 50 m od skrzyowania. Jako zasad naley przyj powtarzanie przed kadym skrzyowaniem wzdu trasy z pierwszestwem znakw D-1 o zmniejszonych wymiarach (pkt 5.2.1.1); mona ich nie powtarza, jeeli odlego midzy skrzyowaniami jest nie wiksza od 50 m. Jeeli droga z pierwszestwem zmienia kierunek na skrzyowaniu, to pod wszystkimi znakami okrelajcymi pierwszestwo (D-1, A-7, ewentualnie B-20) umieszcza si odpowiednie odmiany tabliczek T-6a i T-6c. Przykady oznakowania skrzyowa, na ktrych droga z pierwszestwem zmienia kierunek pokazano na rysunku 5.2.1.4 (zob. te pkt 2.2.10, rys. 2.2.10.8 lit. d i 2.2.10.8 lit. e). Znaki D-1 mog by umieszczone na skrzyowaniach po umieszczeniu na nich znakw A-7 lub B-20. Przykad oznakowania odcinkw trasy z pierwszestwem pokazano na rysunku 5.2.1.5. 94
Rys. 5.2.1.5. Oznakowanie odcinkw trasy z pierwszestwem
5.2.2.
Koniec drogi z pierwszestwem
Rys. 5.2.2.1. Znak D-2
Znak D-2 koniec drogi z pierwszestwem (rys. 5.2.2.1) stosuje si w celu odwoania pierwszestwa nadanego znakiem D-1. Znaki D-2 umieszcza si przed skrzyowaniem z inn drog z pierwszestwem lub drg rwnorzdnych, w szczeglnoci przed skrzyowaniem z ruchem okrnym. Znaku D-2 nie stosuje si, jeeli na drodze stanowicej poza obszarem zabudowanym kontynuacj drogi oznaczonej znakiem D-1, na najbliszym skrzyowaniu zastosowano znak A-6a, A-6b, A-6c, A-6d lub A-6e. Znak D-2 umieszcza si w odlegoci: do 50 m przed skrzyowaniem na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h, do 150 m przed skrzyowaniem na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h.
Jeeli na skrzyowaniu zastosowano znak A-7, znak ten umieszcza si pod znakiem D-2. Jeeli znak D-2 zosta umieszczony przed skrzyowaniem w odlegoci mniejszej ni podano powyej, dodatkowo pod znakiem D-2 umieszcza si tabliczk T-1 wskazujc rzeczywist odlego umieszczenia znaku przed skrzyowaniem. Jeeli na skrzyowaniu zastosowano znak B-20, przed skrzyowaniem, pod znakiem D-2 umieszcza si znak A-7 oraz tabliczk z napisem Stop i odlegoci do skrzyowania, jak pokazano na rys. 5.2.2.2. Na jezdniach jednokierunkowych znak D-2 naley powtarza po lewej stronie jezdni. Przykady zastosowania znaku D-2 pokazano na rysunkach: 5.2.1.3, 5.2.1.4 lit. b i 5.2.1.5. 5.2.3. Droga jednokierunkowa Znak D-3 droga jednokierunkowa (rys. 5.2.3.1) stosuje si w celu wskazania wjazdu na jezdni, po ktrej ruch wszelkich pojazdw odbywa si tylko w jednym kierunku okrelonym na znaku. Znak D-3 moe by zastosowany pod warunkiem zamknicia wjazdu z przeciwnego kierunku na ten odcinek jezdni znakami B-2 (pkt 3.2.2) lub C-9 (pkt 4.2.9).
Rys. 5.2.3.1. Znak D-3
Rys. 5.2.2.2. Umieszczenie na jednym wsporniku znaku D2 ze znakiem A-7 i tabliczk uprzedzajc o zastosowaniu znaku B-20.
Znak D-3 umieszcza si: na pocztku kadej drogi jednokierunkowej, przy wjedzie na jezdni jednokierunkow drogi dwujezdniowej, jeeli na pasie dzielcym jezdnie zastosowano w tym samym przekroju drogi znak B-2 lub C-9, jeeli rwnie wystpuj dodatkowe jezdnie dla obsugi przylegej zabudowy. Znaki D-3 nie mog by umieszczone wczeniej ni znaki B-2 lub C-9 dla przeciwnego kierunku. Jeeli na jezdni jednokierunkowej wprowadza si ruch dwukierunkowy na odcinku midzy skrzyowaniami, to przed tym miejscem umieszcza si znaki A-20 wedug zasad podanych w punkcie 2.2.20. Znaku D-3 nie umieszcza si przy jezdniach jednokierunkowych drg dwujezdniowych za przejazdami przez pas dzielcy jezdnie midzy skrzyowaniami. Jeeli na jezdni jednokierunkowej wyznaczono pas ruchu dla rowerw, na ktrym ruch odbywa si w kierunku przeciwnym do ruchu pozostaych pojazdw, pod znakiem D-3 umieszcza si tabliczk T-22 wskazujc, e znak nie dotyczy rowerw jednoladowych (rys. 5.2.3.2). Na przeciwlegym wlocie pod znakiem B-2 umieszcza si tabliczk T-22. 95
5.2.4. Droga bez przejazdu Znak D-4a droga bez przejazdu (rys. 5.2.4.1) stosuje si w celu oznaczenia wjazdu na drog, ktrej przeciwlegy koniec nie ma poczenia z inn drog. Stosuje si go take na drodze, ktra ma poczenia z innymi drogami, ale tworz one ukad zamknity, a wyjazd z obszaru jest moliwy tylko w miejscu wjazdu. Przykady zastosowania znakw D-4a pokazano na rysunku 5.2.4.2. Znak D-4a umieszcza si bezporednio za skrzyowaniem.
Rys. 5.2.3.2. Znak D-3 z tabliczk T-22
Przykad zastosowania znakw D-3 na drodze dwujezdniowej pokazano na rysunku 5.2.3.3.
Rys. 5.2.4.1. Znak D-4a
Rys. 5.2.4.2. Zastosowanie znakw D-4a
Rys. 5.2.3.3. Oznakowanie kierunkw ruchu na drodze dwujezdniowej
Zaleca si stosowanie znaku D-4b przy zmianach organizacji ruchu powodujcych czasow nieprzejezdno drogi oraz w sytuacjach, gdy znak D-4a moe by trudny do zauwaenia przez kierujcych. 96
5.2.5. Pierwszestwo na zwonym odcinku drogi Znak D-5 pierwszestwo na zwonym odcinku drogi (rys. 5.2.5.1) stosuje si w celu poinformowania kierujcych o pierwszestwie wjazdu na zwony odcinek drogi przed pojazdami jadcymi z przeciwnego kierunku. Znak D-5 umieszcza si w odlegoci do 20 m przed pocztkiem zwonego odcinka drogi, ktrego przeciwlegy kraniec zosta oznakowany znakiem B-31. Zasady ustalania pierwszestwa na zwonym odcinku drogi podano w punkcie 3.2.32, a oznakowanie takiego odcinka pokazano na rysunku 3.2.16.2.
Rys. 5.2.4.3. Znak D-4b wskazujcy drog bez przejazdu z prawej strony
Znak D-4b wjazd na drog bez przejazdu (rys. 5.2.4.3) stosuje si w celu uprzedzenia, e droga znajdujca si za skrzyowaniem jest drog bez przejazdu. Znak D-4b umieszcza si przed skrzyowaniem z tak drog. W zalenoci od warunkw lokalnych moe on by uzupenieniem znaku D-4a lub wystpowa samodzielnie, jeeli wjazd moliwy jest tylko z jednego kierunku ruchu (rys. 5.2.4.4).
Rys. 5.2.5.1. Znak D-5
5.2.6. Przejcie dla pieszych i przejazd dla rowerzystw 5.2.6.1. Zasady oglne
Rys. 5.2.6.1. Znak D-6
Rys. 5.2.4.4. Zastosowanie znaku D-4b
Znak D-6 przejcie dla pieszych (rys. 5.2.6.1) stosuje si w celu oznaczenia miejsca przeznaczonego do przechodzenia pieszych w poprzek drogi. Powierzchni przejcia stanowi cz drogi wyznaczona znakiem poziomym P-10.
Stosownie do sytuacji na skrzyowaniu znak D-4b moe wskazywa drog bez przejazdu pooonego po prawej lub lewej stronie (rys. 5.2.4.5).
Rys. 5.2.6.2. Znak D-6a
Rys. 5.2.4.5. Znak D-4b wskazujcy drog bez przejazdu z lewej strony
Znak D-6a przejazd dla rowerzystw (rys. 5.2.6.2) stosuje si w celu oznaczenia miejsca przeznaczonego do przejedania rowerzystw w poprzek drogi. Powierzchni przejazdu stanowi cz drogi wyznaczona znakiem poziomym P-11. 97
Znak D-6b przejcie dla pieszych i przejazd dla rowerzystw (rys. 5.2.6.3) stosuje si w celu oznaczenia miejsca przeznaczonego do przechodzenia pieszych oraz miejsca przejedania rowerzystw w poprzek drogi. Powierzchni przejcia i przejazdu wyznacza si znakami poziomymi P-10 i P-11 umieszczonymi obok siebie. Znaki D-6, D-6a i D-6b umieszcza si w odlegoci do 0,5 m od krawdzi przejcia lub przejazdu od strony nadjedajcych pojazdw.
Dla oznaczenia miejsca przej dla pieszych szczeglnie uczszczanych przez dzieci pod znakiem D-6 lub D-6b umieszcza si tabliczk T-27.
Rys. 5.2.6.3. Znak D-6b
Na drogach dwukierunkowych jednojezdniowych zaleca si stosowanie znaku dwustronnego, a przy jezdniach jednokierunkowych znaki D-6, D-6a i D-6b naley powtarza po lewej stronie (rys. 5.2.6.4).
Tabliczka T-27 (rys. 5.2.6.5) ma ksztat kwadratu o boku dugoci 450 mm. Tabliczki te mona stosowa w celu dodatkowego poinformowania i ostrzeenia kierujcych pojazdami o tym, e z przejcia w znacznym stopniu korzystaj dzieci. Znaki D-6 lub D-6b z tabliczkami T-27 umieszcza si przy przejciach w bezporednim ssiedztwie wyj z obiektw, do ktrych uczszczaj dzieci w wieku od 7 do 15 lat. Tabliczka T-27 nie moe wystpowa samodzielnie bez znaku D-6 lub D-6b. Dopuszcza si wykonanie lica tabliczki T-27 z folii odblaskowo-fluorescencyjnej to-zielonej lub pomaraczowej. Ustalenie przej podlegajcych oznakowaniu tabliczk powinno by poprzedzone szczegow analiz warunkw lokalnych, a liczba tego typu przej powinna by ograniczona. Przejcie dla pieszych nie moe by wyznaczone w osi wyjcia ze szkoy. Przykad oznakowania przej przy szkole pokazano na rysunku 5.2.6.6.
Rys. 5.2.6.4. Oznakowanie przejcia dla pieszych na drodze dwujezdniowej
Na drogach jednojezdniowych dwukierunkowych o szerokoci ponad 15 m oraz na jezdniach jednokierunkowych o szerokoci ponad 10 m zaleca si umieszczenie dodatkowo znakw D-6, D-6a i D-6b nad jezdni. W miejscach szczeglnie niebezpiecznych, bd o duej wypadkowoci, dopuszcza si nanoszenie lic znakw D-6, D-6a i D-6b na tle folii odblaskowo-fluorescencyjnej to-zielonej lub pomaraczowej. 98
Rys. 5.2.6.6. Oznakowanie przej dla pieszych przy szkole
5.2.6.2. Zasady lokalizowania przej dla pieszych Wyboru miejsca w celu wyznaczenia przejcia dla pieszych naley dokona po przeprowadzeniu analizy warunkw drogowych i ruchowych oraz moliwoci zapewnienia bezpieczestwa uczestnikom ruchu uwzgldniajc w szczeglnoci: rda i cele ruchu pieszych, kierunki ruchu pieszych, rozkad ruchu pieszych w cigu doby, natenie ruchu pieszych, natenie ruchu koowego na drodze, przez ktr wyznaczone ma by przejcie, geometri drogi. Potrzeb wyznaczenia przejcia oraz jego lokalizacj naley z tego wzgldu szczegowo przeanalizowa i dokona wyboru, stosujc ponisze zasady: a) poza obszarami zabudowanymi przejcia naley wyznacza na obcionych ruchem pieszym skrzyowaniach oraz rejonach przystankw autobusowych, szk, zakadw pracy itp., b) w obszarach zabudowanych wyznaczenie przej przez drogi dwujezdniowe lub wyodrbnione z jezdni torowiska tramwajowe w rejonach podanych w lit. a jest niezbdne, c) przejcia powinny koncentrowa moliwie najwiksz liczb pieszych przekraczajcych drog, przy czym lokalizacja tych przej powinna uwzgldnia najkrtsz drog midzy rdem a celem ruchu pieszych, d) przejcia naley lokalizowa przede wszystkim przy skrzyowaniach drg, e) odlegoci midzy przejciami poza obszarem zabudowanym nie powinny by mniejsze ni 500 m, a w obszarze zabudowanym: 100 m na drogach jednojezdniowych, 200 m na drogach dwujezdniowych, f) przejcia midzy skrzyowaniami naley lokalizowa w miejscach zapewniajcych wzajemn widoczno pieszych i kierujcych pojazdami; nie naley wyznacza przej za wzniesieniami, na ukach poziomych i za tymi ukami, w miejscach zasonitych przez budynki, ziele lub inne obiekty znajdujce si przy drodze, g) przejcia w miastach naley wyznacza w zasadzie tylko przez ulice ukadu podstawowego uznane za trasy z pierwszestwem; przez pozostae ulice dopuszcza si wyznaczanie przej w rejonach szk i innych obiektw, do ktrych uczszczaj dzieci, lub zakadw przemysowych, gdzie wystpuje dua koncentracja ruchu pieszych, h) wyznaczajc przejcia w rejonie przystankw komunikacji zbiorowej, naley, jeeli to tylko moliwe, uwzgldni nastpujc jego lokalizacj w stosunku do znaku oznaczajcego przystanek: przed znakiem D-15 lub D-16 (rys. 5.2.6.7 lit. a), za znakiem D-17 (rys 5.2.6.7 lit. b), 99
i) lokalizujc przejcia na skrzyowaniach naley wyznacza je na wszystkich jezdniach, w poprzek ktrych dopuszczone zostao przekroczenie jezdni; w sytuacjach wynikajcych z warunkw ruchu mona wyznaczy przejcia nie na wszystkich wlotach, co pokazano na rysunku 5.2.6.8.
Rys. 5.2.6.7. Wyznaczanie przej dla pieszych w rejonie przystankw
a) autobusowych
b) tramwajowych
przejcie dla pieszych, a istnieje potrzeba ustalenia przejcia, przejcie to mona wyznaczy tylko znakami D-6, umieszczajc je po obu stronach drogi. Zaleca si, aby byy to znaki dwustronne.
Rys. 5.2.6.9.
Oznakowanie przej dla pieszych na skrzyowaniu typu T
Rys. 5.2.6.8. Wyznaczenie przej dla pieszych nie na wszystkich wlotach na skrzyowanie
Na przejciach wyznaczonych na drogach jednojezdniowych dwukierunkowych naley w miar moliwoci wydzieli w okolicy osi jezdni miejsce dajce pieszemu moliwo zatrzymania si, tzw. azyl.
5.2.6.3. Zasady stosowania znaku D-6

Znak D-6 naley stosowa przy wszystkich przejciach dla pieszych. Jeeli przejcie zostao wyznaczone na drodze, na ktrej dopuszczalna prdko pojazdw jest wiksza od 60 km/h lub na odcinku midzywzowym to naley dodatkowo stosowa znaki A-16 wedug zasad podanych w punkcie 2.2.18. Jeeli nawierzchnia jezdni nie nadaje si do umieszczenia znaku poziomego oznaczajcego
Rys. 5.2.6.10. Oznakowanie przej dla pieszych oddalonych od skrzyowania
100
5.2.6.4. Zasady lokalizacji przejazdw dla rowerzystw Wybr miejsca przejazdu dla rowerzystw naley dokonywa stosownie do istniejcej sieci drg dla rowerw. Przejazdy dla rowerzystw naley wyznacza na skrzyowaniach drg, w miejscach zapewniajcych wzajemn widoczno rowerzystw i kierujcych pojazdami. W przypadku gdy wzajemna widoczno nie jest zapewniona naley zastosowa rodki spowalniajce ruch rowerowy, tak aby wjazd na przejazd dla rowerzystw nastpowa z niewielk prdkoci. Poza skrzyowaniami przejazdy dla rowerzystw wyznacza si wyjtkowo na obszarze zabudowanym w przypadkach, gdy ze wzgldu na warunki terenowe zachodzi konieczno przeprowadzenia cigu rowerowego na drug stron drogi. Zaleca si w takich wypadkach przed wjazdem na jezdni umieszczenie znaku C-13a koniec drogi dla rowerw, a na jezdni wyznaczenie przej dla pieszych, tak aby rowery byy przeprowadzane przez jezdni (rys. 5.2.6.11). Przejazdy dla rowerzystw w poprzek drogi, ktrej nadano pierwszestwo znakiem D-1, naley w miar moliwoci wyznaczy na skrzyowaniach o ruchu kierowanym sygnalizacj wietln obok przej dla pieszych, stosujc znak D-6b.
Rys. 5.2.6.11. Przejcie dla pieszych wyznaczone w celu przeprowadzenia rowerw przez jezdni na odcinku midzy skrzyowaniami
Rys. 5.2.6.12. Przejcie dla pieszych wyznaczone na skrzyowaniu na wlocie z pierwszestwem w celu przeprowadzenia rowerw
101
Poza obszarem zabudowanym przejazdy dla rowerzystw mona wyznacza tylko na skrzyowaniach. Jeeli cig rowerowy przekracza drog z pierwszestwem, na drodze dla rowerw naley zastosowa rodki spowalniajce ruch, a bezporednio przed wjazdem na jezdni zakoczy drog dla rowerw poprzez umieszczenie znaku C-13a, tak aby rowery byy przeprowadzane przez drog z pierwszestwem (rys. 5.2.6.12). 5.2.6.5. Zasady stosowania znakw D-6a i D-6b Znaki D-6a i D-6b stosuje si w kadym przypadku, gdy na jezdni zosta wyznaczony przejazd dla rowerzystw wystpujcy samodzielnie lub obok przejcia dla pieszych. Przejazdy dla rowerzystw naley wyznacza na jezdni za pomoc znaku poziomego P-11. 5.2.7. Droga ekspresowa
5.2.8. Koniec drogi ekspresowej
Rys. 5.2.8.1. Znak D-8
Znak D-8 koniec drogi ekspresowej (rys. 5.2.8.1) stosuje si w celu oznaczenia koca drogi przeznaczonej tylko dla ruchu pojazdw samochodowych, oznaczonej przy wjazdach znakiem D-7. Znak D-8 umieszcza si na kocu drogi ekspresowej oraz na cznicach wyjazdowych z drogi ekspresowej. Jeeli droga ekspresowa prowadzi do przejcia granicznego, wtedy znak D-8 umieszcza si przed znakiem A-30 z tabliczk T-17 wskazujc granic pastwa. Jeeli droga ekspresowa koczy si na skrzyowaniu lub na odcinku midzywzowym, np. na przejciu granicznym, w odlegoci 1000 m przed jej kocem umieszcza si znak D-7 z tabliczk T-1a. 5.2.9. Autostrada
Rys. 5.2.7.1.
Znak D-7
Znak D-7 droga ekspresowa (rys. 5.2.7.1) stosuje si w celu oznaczenia pocztku lub kontynuacji drogi ekspresowej. Znaki D-7 umieszcza si: na pocztku drogi ekspresowej, na pocztkach cznic wjazdowych lub na innych drogach dojazdowych do drg ekspresowych. Znak D-7 z tabliczk T-1a umieszcza si na drodze oglnodostpnej, ktrej przedueniem jest droga ekspresowa, w odlegoci 1000 m przed jej pocztkiem oraz dodatkowo za ostatnim skrzyowaniem znajdujcym si w odlegoci mniejszej ni 1000 m od pocztku drogi ekspresowej. Jeeli wjazd na drog ekspresow nastpuje z drogi lecej w obszarze zabudowanym, to pod znakiem D-7 umieszcza si znak D-43 koniec obszaru zabudowanego. Znak D-7 umieszcza si na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych, kierujcych ruch do drogi ekspresowej, umieszczonych na drodze, z ktrej nastpuje wjazd na drog ekspresow. Dla oznakowania drogi ekspresowej, za przejazd ktr pobierana jest opata, stosuje si dodatkowe oznakowanie zgodnie z zasadami opisanymi w punkcie 5.2.9.
Rys. 5.2.9.1. Znak D-9
Znak D-9 autostrada (rys. 5.2.9.1) stosuje si w celu oznaczenia pocztku lub kontynuacji autostrady. Znak D-9 umieszcza si: na pocztku jezdni gwnej autostrady, na pocztkach cznic wjazdowych. Znak D-9 z tabliczk T-1a umieszcza si na drodze oglnodostpnej, ktrej przedueniem jest autostrada, w odlegoci 1000 m przed jej pocztkiem oraz dodatkowo za ostatnim skrzyowaniem znajdujcym si w odlegoci mniejszej ni 1000 m od pocztku autostrady. Jeeli wjazd na autostrad nastpuje z drogi lecej w obszarze zabudowanym, to pod znakiem D-9 umieszcza si znak D-43 koniec obszaru zabudowanego.
102
Znak D-9 z tabliczk T-28 (rys. 5.2.9.2) umieszcza si na pocztku cznic wjazdowych na patny odcinek autostrady oraz na jezdni gwnej autostrady bezpatnej na ostatnim wle przed punktem poboru opat. W odlegoci 1000 m przed znakiem D-9 z tabliczk T-28 umieszczonym na jezdni gwnej, umieszcza si dodatkowo znak D-9 z tabliczkami T-28 i T-1a.
Jeeli autostrada koczy si na skrzyowaniu lub na odcinku midzywzowym, np. na przejciu granicznym, w odlegoci 1000 m przed jej kocem umieszcza si znak D-7 z tabliczk T-1a. 5.2.11. Pocztek pasa ruchu dla autobusw
Na pocztku odcinka autostrady bezpatnej bdcej kontynuacj autostrady patnej umieszcza si znak D9 z tabliczk T-28a (rys. 5.2.9.3) wskazujc koniec odcinka autostrady, za przejazd ktrym pobierana jest opata.
Rys. 5.2.11.1. Znak D-11
Rys. 5.2.9.3.
Tabliczka T-28a
Znak D-9 umieszcza si obok znaku E-15c z numerem autostrady, na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych umieszczonych na drodze, z ktrej nastpuje wjazd na autostrad. W przypadku autostrady patnej pod znakami D-9 i E-15c umieszcza si napis Patna jak na tabliczce T-28. 5.2.10. Koniec autostrady
Znak D-11 pocztek pasa ruchu dla autobusw (rys. 5.2.11.1) stosuje si w celu oznaczenia pocztku pasa przeznaczonego tylko dla autobusw (trolejbusw) komunikacji publicznej, znajdujcego si po prawej stronie. Znak D-11 powinien mie wymiary takie jak ustalono dla znakw duych. Znak D-11 umieszcza si obok jezdni, w miejscu, od ktrego obowizywa ma zakaz poruszania si po wyznaczonym pasie ruchu innych pojazdw ni autobusy lub trolejbusy. Jeeli na tym pasie dopuszcza si take ruch innych pojazdw, to na znaku D-11 pod napisem BUS naley umieci napis okrelajcy rodzaj takich pojazdw np. TAXI. Dopuszczenie do poruszania si po pasie ruchu dla autobusw innych pojazdw powinno by ograniczone w takim stopniu, aby pojazdy te nie powodoway utrudnienia ruchu autobusw (trolejbusw), dla ktrych pas jest przeznaczony. Jeeli konieczne jest wydzielenie tego pasa po lewej stronie jezdni, to naley stosowa odmian znaku D-11 (D-11a) wedug rysunku 5.2.11.2.
Rys. 5.2.10.1. Znak D-10
Znak D-10 koniec autostrady (rys. 5.2.10.1) stosuje si w celu oznaczenia koca autostrady. Znak D-10 umieszcza si na kocu jezdni gwnej autostrady i cznicach wyjazdowych z autostrady. Jeeli autostrada prowadzi do przejcia granicznego, wtedy znak D-8 umieszcza si pod znakiem A-30 z tabliczk T-17 wskazujc granic pastwa.
Rys. 5.2.11.2. Znak D-11a
Wydzielenie pasw ruchu tylko dla autobusw (trolejbusw) jest jednym ze rodkw usprawniajcych ruch tych pojazdw na obcionych ru103
chem ulicach i przyczynia si do poprawy regularnoci ich kursowania. Stosowanie wydzielonych pasw ruchu powinno by poprzedzone wszechstronn analiz warunkw ruchu na jezdni, uwzgldniajc oprcz natenia ruchu rnych rodzajw pojazdw take czas przejazdu i czas zatrzyma. Szczegowe pomiary tych parametrw naley wykona przed wyznaczeniem pasw i po ich wyznaczeniu, w celu okrelania efektywnoci zastosowanego rozwizania. Wydzielanie pasw ruchu moe by stosowane w zrnicowanym zakresie. Gdy ruch odbywa si do swobodnie a wystpuj tylko punktowe utrudnienia w przejedzie pojazdw komunikacji publicznej, wwczas zaleca si wydzielanie pasw tylko na krtkich odcinkach w rejonach wystpujcych w ruchu utrudnie. Mona przy tym stosowa inne zmiany w organizacji ruchu, jak np. ograniczenie postoju lub zatrzymania pojazdw, eliminacj skrtw, eliminacj innych pojazdw z pewnych odcinkw jezdni itp. Na skrzyowaniach, na ktrych ruch jest kierowany przy uyciu sygnalizacji wietlnej, dugo wydzielonego pasa ruchu powinna przekracza dugo kolejki pojazdw tworzcych si na ssiednich pasach ruchu. Jeeli trudne warunki ruchu wystpuj na kilku ssiednich skrzyowaniach i powoduj blokowanie odcinkw midzy nimi, to pas ruchu dla autobusw moe by przeprowadzony przez kilka ssiednich skrzyowa. Przeznaczenie czci jezdni dla zbiorowej komunikacji publicznej i pozostawienie na pozostaej czci ruchu innych pojazdw moe by uzasadnione nawet wwczas, gdy dla tych pojazdw pozostaje tylko jeden pas ruchu. Zaley to od liczby autobusw i przewoonych pasaerw. Minimalne natenie ruchu autobusw, przy ktrym straty czasu ponoszone przez jadcych innymi pojazdami s rwnowaone przez korzyci pasaerw komunikacji zbiorowej, zaley od stopnia nasycenia wlotw na skrzyowaniu z sygnalizacj wietln kierujc ruchem. Przy wysokim stopniu nasycenia (3000 pojazdw na godzin sygnau zielonego na dwch pasach odpowiada nasyceniu 0,95) stosowanie wydzielonych pasw jest uzasadnione nawet przy maym ruchu autobusw. Jeeli sytuacje lokalne nie zmuszaj do stosowania innych rodkw, to dla autobusw (trolejbusw) naley wydziela prawy skrajny pas jezdni. Wydzielenie pasa po lewej stronie moe by uzasadnione skrcaniem autobusw (trolejbusw) w lewo lub jazd na wprost przy obowizujcym zakazie skrtu w lewo. Dla oznakowania wydzielonych czci jezdni dla autobusw (trolejbusw) w kierunku przeciwnym do ruchu pozostaych pojazdw stosuje si znaki B-2 i F-18b zgodnie z zasadami opisanymi w punktach 3.2.2 i 7.2.18.
5.2.12. Pas ruchu dla autobusw Znak D-12 pas ruchu dla autobusw (rys. 5.2.12.1) stosuje si w celu potwierdzenia wystpowania takiego pasa na caym odcinku midzy skrzyowaniami. Znak D-12 powinien mie wymiary takie, jak ustalono dla znakw duych; stosuje si go, gdy dugo odcinka pasa dla autobusw midzy skrzyowaniami przekracza 400 m oraz umieszcza obok jezdni w poowie tego odcinka.
Rys. 5.2.12.1. Znak D-12
Rys. 5.2.12.2. Oznakowanie pasa ruchu dla autobusw
Informacj potwierdzajc wystpowanie pasa ruchu dla autobusw mona stosowa take nad jezdni. Znak D-12 umieszczony nad jezdni ma wymiary takie, jak ustalono dla znakw rednich.
104
Jeeli wydziela si lewy pas jezdni, to na znaku D-12 napis BUS i symbol autobusu umieszcza si po lewej stronie tarczy znaku. Odpowiednio zamienia si rwnie linie oznaczajce krawd jezdni i pas ruchu, analogicznie jak pokazano na rysunku 5.2.11.2. Jeeli pas ruchu dla autobusw koczy si przed skrzyowaniem, to na kocu pasa stosuje si znak D-12 z tabliczk T-3a. Pas ruchu dla autobusw oddziela si od ssiedniego, oglnodostpnego pasa ruchu znakami poziomymi (lini przerywan lub cig). Przykad zastosowania znakw D-11 i D-12 do oznakowania pasa ruchu dla autobusw pokazano na rysunku 5.2.12.2. 5.2.13. Dodatkowe pasy ruchu 5.2.13.1. Zasady oglne Dodatkowe pasy ruchu na odcinkach pomidzy skrzyowaniami stosuje si na tych drogach, na ktrych wystpuj wzniesienia powodujce znaczne zmniejszenie prdkoci samochodw ciarowych. Dodatkowe pasy ruchu stosuje si take na odcinkach drg dwukierunkowych poza wzniesieniami w celu zwikszenia moliwoci wyprzedzania. Dodatkowy pas ruchu na jezdni jednokierunkowej powinien wystpowa po lewej stronie jezdni. Na jezdni dwukierunkowej dodatkowy pas ruchu powinien wystpowa jako pas rodkowy oddzielony od pasa dla przeciwnego kierunku ruchu lini podwjn cig.
Rys. 5.2.13.2. Znak D-13a
Rys. 5.2.13.3. Znak D-13b
Rys. 5.2.13.1. Znak D-13
Na odcinkach oznakowanych znakiem D-13 pocztek pasa ruchu powolnego (rys. 5.2.13.1) naley zastosowa oznakowanie jak w punkcie 5.2.13.2, ewentualnie dla jezdni dwukierunkowych zastosowa przekrj dwupasowy. 5.2.13.2. Pocztek pasa ruchu Znak D-13a pocztek pasa ruchu (rys. 5.2.13.2) stosuje si w celu wskazania pocztku dodatkowego pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej. Na znaku D-13a wskazuje si rzeczywist liczb pasw ruchu. Znak D-13a umieszcza si w odlegoci do 100 m przed pocztkiem dodatkowego pasa ruchu. Zaleca si umieszczenie dodatkowo znaku D-13a z tabliczk T-1a w odlegoci do 400 m przed pocztkiem dodatkowego pasa ruchu.
Znak D-13b pocztek pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej (rys. 5.2.13.3) stosuje si w celu wskazania pocztku dodatkowego pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej. Znak D-13b umieszcza si w odlegoci do 50 m przed pocztkiem dodatkowego pasa ruchu. Zaleca si umieszczenie dodatkowo znaku D-13b z tabliczk T-1a w odlegoci do 200 m przed pocztkiem dodatkowego pasa ruchu. Na odcinku o trzech pasach ruchu w odlegociach co 300 - 500 m umieszcza si znaki F-15 wskazujce niesymetryczny podzia jezdni dla przeciwnych kierunkw ruchu. Znaki D-13a i D-13b powinny mie wymiary takie jak ustalono dla znakw wielkich lub duych. Znaki wielkie stosuje si na autostradach, a znaki due na pozostaych drogach. Dodatkowe pasy ruchu stosuje si na wzniesieniach, na ktrych wystpuje znaczne zmniejszenie prdkoci samochodw ciarowych. Przy wyznaczaniu dodatkowego pasa ruchu na wzniesieniu naley uwzgldni: warto pochylenia podunego drogi, dugo odcinka wzniesienia, natenie ruchu pojazdw, udzia w ruchu samochodw ciarowych i cignikw rolniczych. Minimalna dugo dodatkowego pasa ruchu wynosi 500 m. Poza wzniesieniami dodatkowe pasy ruchu stosuje si na odcinkach jezdni dwukierunkowych, ktrych nawierzchnia pozwala na wyznaczenie trzech pasw ruchu. Dodatkowe pasy ruchu na jezdniach dwukierunkowych wyznacza si poza skrzyowaniami na odcinkach, na ktrych nie wystpuje ruch pieszych i rowerzystw lub odbywa si on poza
105
jezdni. Na odcinkach, na ktrych zastosowano dodatkowe pasy ruchu oznaczone znakiem D-13a lub D-13b, nie dopuszcza si wyznaczenia przej dla pieszych i przejazdw dla rowerzystw. Na odcinkach drg z dodatkowymi pasami ruchu nie powinny wystpowa zjazdy. W przypadku wystpowania zjazdu na jezdni dwukierunkowej nie dopuszcza si moliwoci skrcania w lewo ze zjazdu na drog oraz z drogi do zjazdu.
Rys. 5.2.13.4. Oznakowanie dodatkowego pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej:
Dodatkowe pasy ruchu poza wzniesieniami zaleca si stosowa naprzemiennie, w celu wyznaczenia dla obu kierunkw ruchu odcinkw zapewniajcych bezpieczne wyprzedzania. Dla dodatkowych pasw ruchu stosowanych naprzemiennie na jezdniach dwukierunkowych zaleca si stosowanie pasw dugoci 800 - 1000 m. Przykad oznakowania dodatkowego pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej pokazano na rys. 5.2.13.4, a na jezdni dwukierunkowej na rys. 5.2.13.5.
a) z poszerzeniem jezdni z lewej strony
b) z poszerzeniem jezdni z prawej strony
106
Znak D-14 koniec pasa ruchu (rys. 5.2.14.1) stosuje si w celu oznaczenia koca pasa ruchu lecego po prawej stronie jezdni. Znak stosuje si gdy na jezdni o co najmniej dwch pasach ruchu w kierunku, ktrego dotyczy znak, koczy si prawy pas ruchu. Znaku nie stosuje si w celu oznakowania pasa wczania na wle lub skrzyowaniu. Znak D-14 moe by stosowany wyjtkowo w sytuacjach, gdy warunki terenowe wymuszaj zmniejszenie liczby pasw ruchu poprzez zakoczenie prawego pasa ruchu. Jako zasad naley przyjmowa zmniejszenie liczby pasw ruchu poprzez zakoczenie lewego pasa ruchu.
Rys. 5.2.14.2. Znak D-14a
W celu oznaczenia koca lewego pasa ruchu na odcinku jezdni jednokierunkowej dwupasowej stosuje si znak D-14a koniec lewego pasa ruchu (rys. 5.2.14.2). W przypadku koca lewego pasa ruchu na jezdni o wicej ni dwch pasach ruchu stosuje si odmian znaku D-14a wskazujc rzeczywist liczb pasw ruchu (rys. 5.2.14.3). Dla wskazania koca dodatkowego pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej stosuje si znak D-14b koniec wewntrznego pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej (rys. 5.2.14.4).
Rys. 5.2.13.5. Oznakowanie dodatkowego pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej
5.2.14. Koniec pasa ruchu
Rys. 5.2.14.3. Znak D-14a wskazujcy koniec lewego pasa ruchu na jezdni trzypasowej
Rys. 5.2.14.1. Znak D-14
Rys. 5.2.14.4. Znak D-14b
107
Znaki D-14, D-14a i D-14b powinny by umieszczone w odlegoci: 100 150 m przed kocem pasa ruchu na drogach o dopuszczalnej prdkoci wikszej ni 60 km/h, 50 100 m przed kocem pasa ruchu na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h. Znak D-14a powinien by powtrzony po lewej stronie jezdni. Wymiary oraz zasady stosowania w zalenoci od rodzaju drogi s analogiczne jak dla znaku D-13a. Na drogach dwupasowych o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h, dopuszcza si stosowanie znakw D-14, D14a o wymiarach jak dla znakw rednich. Przykad zastosowania znakw D-14a i D-14b do oznakowania dodatkowego pasa ruchu pokazano na rysunkach 5.2.13.4 i 5.2.13.5. 5.2.15. Przystanek autobusowy
Znaki D-15 umieszcza si w odlegoci od 0,5 do 2,0 m od krawdzi jezdni lub krawdzi zatoki, po tej stronie jezdni, po ktrej zatrzymuje si autobus. Jeeli na przystanku bez zatoki, odcinek jezdni, na ktrym zastosowano znak poziomy P-17 linia przystankowa, jest duszy ni 30 m, zaleca si umieszczanie dwch znakw w odlegoci 15 m od pocztku i koca linii. 5.2.16. Przystanek trolejbusowy
Rys. 5.2.16.1. Znak D-16
Znak D-16 przystanek trolejbusowy (rys. 5.2.16.1) stosuje si w celu oznaczenia przystanku dla trolejbusw. Wymiary oraz zasady stosowania i umieszczania znakw D-16 s analogiczne jak znakw D-15.
Rys. 5.2.15.1. Znak D-15
5.2.17. Przystanek tramwajowy
Znak D-15 przystanek autobusowy (rys. 5.2.15.1) stosuje si w celu oznaczenia przystanku dla autobusw komunikacji publicznej. Znak D-15 oznacza ponadto miejsce zatrzymywania si innych ni autobusy pojazdw samochodowych, wykonujcych odpatny przewz osb na regularnych liniach i pojazdw przeznaczonych do przewozu dzieci do szk i przedszkoli. Znak D-15 powinien mie wymiary takie, jak ustalono dla znakw redniej wielkoci, jednak poza drogami krajowymi dopuszcza si stosowanie znakw o wymiarach jak dla grupy wielkoci mini. Na znaku D-15 nie dopuszcza si stosowania dodatkowych napisw lub symboli. Informacje wskazujce: nazw przewonika, np. MPK, WPK, MZK, PKS itp. lub jego symbol, rodzaj przystanku, np. na danie, techniczny, dla wsiadajcych, dla wysiadajcych, itp., nazw przystanku, numery lub oznaczenie linii, rozkad jazdy, mona umieszcza: na niezalenych konstrukcjach, supkach itp., na elementach konstrukcji wiaty przystankowej, na konstrukcji wsporczej znaku D-15.
Rys. 5.2.17.1. Znak D-17
Znak D-17 przystanek tramwajowy (rys. 5.2.17.1) stosuje si w celu oznaczenia przystanku dla tramwajw. Wymiary i zasady stosowania oraz umieszczania znaku D-17 s takie same jak znaku D-15; jednak jeeli przystanek jest wyposaony w wyodrbnion z jezdni wysepk dla pasaerw, to znak D-17 umieszcza si na tej wysepce, a nie przy krawdzi jezdni. 5.2.18. Parking Znak D-18 parking (rys. 5.2.18.1) stosuje si w celu oznaczenia miejsca przeznaczonego do postoju pojaz-
108
dw (zespow pojazdw), z wyjtkiem przyczep kempingowych. Jeeli na parkingu dopuszczone jest pozostawienie na postoju przyczep kempingowych, pod znakiem D-18 umieszcza si tabliczk T-23e. Jeeli parking przeznaczony jest do postoju tylko okrelonego rodzaju pojazdw, w dolnej czci znaku umieszcza si symbol pojazdu barwy biaej zgodny z przedstawionymi na tabliczkach T-23 lub na znaku F-20.
Rys. 5.2.18.5. Tabliczka T-30d
tabliczk T-30d (rys. 5.2.18.5) oznaczajc postj na chodniku koami przedniej osi pojazdu prostopadle do krawnika,
Rys. 5.2.18.6. Tabliczka T-30e
Rys. 5.2.18.1. Znak D-18
tabliczk T-30e (rys. 5.2.18.6) oznaczajc postj na chodniku koami przedniej osi pojazdu skonie do krawnika,
Jeeli miejsce takie zostao specjalnie zbudowane poza drog, to znak D-18 stosuje si i umieszcza zgodnie z zasadami dotyczcymi znakw oznaczajcych obiekt, okrelonymi w punkcie 5.1. Znak D-18 stosuje si do oznaczenia pocztku odcinka chodnika, na ktrym dopuszczono postj pojazdw samochodowych o dopuszczalnej masie cakowitej nie przekraczajcej 2,5 t. W razie potrzeby wskazania okrelonego sposobu parkowania pojazdw na drodze, pod znakiem D-18 umieszcza si odpowiedni odmian tabliczki T-30 podajc sposb ustawiania pojazdw, a mianowicie:
Rys. 5.2.18.7. Tabliczka T-30f
tabliczk T-30f (rys. 5.2.18.7) oznaczajc postj caego pojazdu na jezdni prostopadle do krawnika,
Rys. 5.2.18.8. Tabliczka T-30g
tabliczk T-30g (rys. 5.2.18.8) oznaczajc postj caego pojazdu na jezdni skonie do krawnika,
tabliczk T-30a (rys. 5.2.18.2) oznaczajc postj caego pojazdu na chodniku rwnolegle do krawnika,
Rys. 5.2.18.9. Tabliczka T-30h Rys. 5.2.18.3. Tabliczka T-30b
tabliczk T-30b (rys. 5.2.18.3) oznaczajc postj caego pojazdu na chodniku prostopadle do krawnika,
tabliczk T-30h (rys. 5.2.18.9) oznaczajc postj na chodniku koami jednego boku pojazdu rwnolegle do krawnika,
Rys. 5.2.18.10. Tabliczka T-30i
tabliczk T-30c (rys. 5.2.18.4) oznaczajc postj caego pojazdu na chodniku skonie do krawnika,
tabliczk T-30i (rys. 5.2.18.10) oznaczajc postj caego pojazdu na jezdni rwnolegle do krawnika.
109
Dla wyznaczenia postoju po lewej stronie drogi stosuje si tabliczki T-30 o odpowiednio odwrconym symbolu. Jeeli postj zosta wskazany znakami D-18 z tabliczkami T-30, wwczas na kocu odcinka przeznaczonego do postoju umieszcza si znak D-18 z tabliczk T-3a (rys. 5.2.18.11). Oznakowanie takie dopuszcza si rwnie w innych miejscach, w ktrych wystpuj wtpliwoci co do miejsca i sposobu parkowania.
Wybr sposobu parkowania pojazdw na drodze wymaga szczegowego przeanalizowania warunkw ruchu pojazdw, natenia ruchu pieszych, szerokoci jezdni i chodnikw oraz istniejcej organizacji ruchu. Niedopuszczalne jest wyznaczenie parkowania przy uyciu tabliczek od T-30d do T-30i, jeeli na jezdni obowizuje zakaz zatrzymywania si lub postoju. Parkowanie skone zaleca si stosowa wwczas, gdy wjazd na stanowisko moliwy jest tylko z jednego kierunku. Parkowanie pojazdw cakowicie na chodniku prostopadle do krawnika moliwe jest przy szerokoci chodnika powyej 6 m, pod warunkiem pozostawienia min. 1,5 m szerokoci chodnika dla ruchu pieszego. Parkowanie pojazdw cakowicie na jezdni, skone lub prostopade, mona wprowadza na szerokich jezdniach o niewielkim nateniu ruchu. Parkowanie czciowo na jezdni, czciowo na chodniku jest rozwizaniem porednim, gdy nie mona dopuci postoju pojazdu cakowicie na chodniku, ze wzgldu na jego szeroko, a warunki ruchu pojazdw umoliwiaj postj na jezdni. Nie naley wyznacza parkingu, choby czciowo, na chodniku z wysokim krawnikiem. Na odcinkach chodnika, gdzie dopuszczone zostao parkowanie, zaleca si obnienie krawnika oraz fizyczne oddzielenie (w miar moliwoci) pojazdw od pieszych.
Znak D-18a parking miejsce zastrzeone (rys. 5.2.18.12) oznacza miejsce przeznaczone na postj pojazdu uprawnionej osoby. Pod znakiem D-18a mog by umieszczone tabliczki okrelajce uytkownikw lub rodzaj pojazdw, dla ktrych parking jest przeznaczony, np. tylko dla zaopatrzenia, tylko dla karetek pogotowia itp., ewentualnie z podaniem w jakich godzinach wynikajce std ograniczenia dotycz innych uczestnikw ruchu. W razie potrzeby wyznaczenia miejsca postoju przeznaczonego tylko dla pojazdu samochodowego uprawnionej osoby niepenosprawnej o ograniczonej sprawnoci ruchowej oraz kierujcego pojazdem przewocego tak osob, pod znakiem D-18a umieszcza si tabliczk T-29 (rys. 5.2.18.13).
Znak D-18b parking zadaszony (rys. 5.2.18.14) stosuje si w celu wskazania parkingu, na ktrym miejsca przeznaczone do postoju pojazdw znajduj si w budynku lub pod wiat. W dolnej czci znaku D-18b lub na tabliczce pod znakiem mona umieszcza symbole lub napisy analogicznie jak dla znaku D-18.
Rys. 5.2.18.14. Znak D-18b
5.2.19. Postj takswek
Rys. 5.2.19.1. Znak D-19 Rys. 5.2.18.12. Znak D-18a
W dolnej czci znaku D-18 dopuszcza si umieszczenie napisu okrelajcego rodzaj parkingu, np. leny, patny, strzeony itp. lub symbolu koperty.
Znak D-19 postj takswek (rys. 5.2.19.1) stosuje si w celu oznaczenia pocztku odcinka jezdni przeznaczonego tylko dla postoju takswek osobowych. Znak D-19 powinien mie wymiary: dugo podstawy 620 mm, wysoko 300 mm.
110
Analogicznie jak znak D-19 stosuje si znak D-19a postj takswek bagaowych wedug (rys. 5.2.19.2), w miejscach przeznaczonych na postj takswek bagaowych.
W celu oznaczenia koca postoju takswek bagaowych stosuje si znak D-20a koniec postoju takswek bagaowych (rys. 5.2.20.2).
Rys. 5.2.20.2. Znak D-20a Rys. 5.2.19.2. Znak D-19a
Znak D-19a powinien mie wymiary: dugo podstawy 620 mm, wysoko 400 mm. Znaki D-19 i D-19a powinny by wykonywane jako dwustronne i umieszczane przy krawniku obok miejsca, na ktre podjeda pierwsza z oczekujcych takswek. Postoje takswek osobowych zaleca si ustala w rejonach: dworcw, domw towarowych, hoteli, restauracji, obiektw kulturalno-rozrywkowych, natomiast takswek bagaowych, przy: domach towarowych, sklepach meblowych i przemysowych, magazynach. Jeeli to moliwe, postoje te naley wyznacza na ulicach lokalnych, a na ulicach ukadu podstawowego w zatokach, tak aby utrudnienia w ruchu innych pojazdw byy jak najmniejsze. Dugo odcinka przeznaczonego do postoju takswek powinna wynika z obserwacji zapotrzebowania na takswki w danym rejonie, ale nie powinna by mniejsza od 15 m (trzy takswki) i wiksza ni 50 m (dziesi takswek). Wiksza liczba takswek moe oczekiwa na wyznaczonych placach poza jezdniami. Jeeli dugo odcinka przeznaczonego do postoju nie zostaa okrelona znakiem D-20, to oznacza to, i postj takswek moe odbywa si w odlegoci do 20 m od znaku D-19. 5.2.20. Koniec postoju takswek
5.2.21. Szpital
Rys. 5.2.21.l. Znak D-21
Znak D-21 szpital (rys. 5.2.21.1) stosuje si w celu oznaczenia bliskoci szpitala. Znak ten oprcz charakteru informacyjnego zawiera take nakaz zachowania szczeglnej ostronoci i niepowodowania nadmiernego haasu. Zastosowanie znaku D-21 czyni zbdnym umieszczanie w rejonie szpitala znaku B-29. Znak D-21 umieszcza si na wszystkich ulicach przylegajcych do szpitala pooonych w odlegoci nie wikszej ni 25 m od granicy tego obiektu. W celu oznakowania szpitala oddalonego od drogi gwnej stosuje si oznakowanie przedstawione na rysunku 5.1.1.6. 5.2.22. Policja
Rys. 5.2.22.1. Znak D-21a
Rys. 5.2.20.1. Znak D-20
Znak D-20 koniec postoju takswek (rys. 5.2.20.1) stosuje si w celu oznaczenia koca odcinka jezdni przeznaczonego do postoju takswek osobowych i umieszcza na jego kocu.
Znak D-21a policja (rys. 5.2.22.1) stosuje si w celu wskazania siedziby jednostki policji. Znak umieszcza si w pobliu siedziby. Znaki wskazujce kierunek do jednostki policji nie znajdujcej si bezporednio przy drodze mona umieszcza na drogach krajowych, wojewdzkich i powiatowych. Poza obszarem zabudowanym znaki D-21a umieszcza si w celu wskazania posterunku policji prowadzcego nadzr nad ruchem drogowym.
111
5.2.23. Punkt opatrunkowy
5.2.25. Telefon
Rys. 5.2.23.1. Znak D-22
Rys. 5.2.25.1. Znak D-24
Znak D-22 punkt opatrunkowy (rys. 5.2.23.1) stosuje si w zasadzie poza miastami w celu wskazania obiektu, w ktrym uczestnik ruchu moe uzyska pomoc medyczn. 5.2.24. Stacja paliwowa
Znak D-24 telefon (rys. 5.2.25.1) stosuje si poza miastami w celu oznaczenia obiektu z oglnodostpnym aparatem telefonicznym. Znaku D-24 nie naley umieszcza cznie z innymi znakami o obiektach, w ktrych na og znajduj si telefony oglnodostpne, np. restauracje, hotele, kempingi itp. Jeeli telefon nie jest dostpny przez ca dob, to w dolnej czci znaku podaje si, w jakich godzinach jest dostpny. 5.2.26. Poczta Znak D-25 poczta (rys. 5.2.26.1) stosuje si poza miastami w celu oznaczenia znajdujcych si w pobliu placwek pocztowych.
Rys. 5.2.24.1. Znak D-23
Znak D-23 stacja paliwowa (rys. 5.2.24.1) stosuje si w celu oznaczenia stacji paliw, na ktrej prowadzona jest sprzeda paliw do pojazdw samochodowych, w tym benzyny bezoowiowej. Jeeli stacja paliw prowadzi take sprzeda gazu do pojazdw nim napdzanych, dopuszcza si umieszczenie w dolnej czci znaku napisu LPG - GAZ. Znak D-23a stacja paliwowa z gazem do napdu pojazdw (rys. 5.2.24.2) stosuje si w celu wskazania stacji nie prowadzcej sprzeday paliw do napdu pojazdw innych ni gaz.
Rys. 5.2.26.1. Znak D-25
Jeeli na poczcie znajduje si oglnodostpny telefon, na znaku D-25 umieszcza si symbol suchawki telefonicznej (rys. 5.2.26.2).
Rys. 5.2.24.2. Znak D-23a
Rys. 5.2.26.2. Znak D-25 z symbolem suchawki telefonicznej
112
5.2.27. Stacja obsugi technicznej
Rys. 5.2.29.1. Znak D-26b Rys. 5.2.27.1. Znak D-26
5.2.30. Toaleta publiczna
Znak D-26 stacja obsugi technicznej (rys. 5.2.27.1) stosuje si w celu oznaczenia zlokalizowanych, przede wszystkim przy drogach pozamiejskich, zakadw usugowych prowadzcych naprawy pojazdw samochodowych. Znak umieszcza si przy takich zakadach, ktre wykonuj naprawy pojazdw rnych typw, w szczeglnoci dotyczce urzdze i zespow majcych wpyw na bezpieczestwo ruchu (hamulce, ukad kierowniczy, owietlenie). Jeeli zakres usug jest ograniczony, to na znaku lub na tabliczce mona umieci napis okrelajcy te usugi. Umieszczony w dolnej czci znaku symbol lub nazwa producenta samochodw oznacza autoryzowan stacj obsugi pojazdw tego producenta. 5.2.28. Wulkanizacja
Rys. 5.2.30.1. Znak D-26c
Znak D-26c toaleta publiczna (rys. 5.2.30.1) umieszcza si przy zlokalizowanych przy drodze oglnodostpnych toaletach. Jeeli w toalecie znajduje si urzdzenie do oprniania toalet zainstalowanych w autobusach i przyczepach kempingowych, w dolnej czci znaku umieszcza si napis BUS (rys. 5.2.30.2).
Rys. 5.2.28.1. Znak D-26a
Rys. 5.2.30.2. Znak D-26c z napisem BUS
Znak D-26a wulkanizacja (rys. 5.2.28.1) stosuje si w celu wskazania zakadu wulkanizacyjnego. Znak umieszcza si przy wjedzie do zakadu. Znaki wskazujce kierunek do zakadu wulkanizacyjnego zlokalizowanego w odlegoci do 500 m od drogi mona umieszcza na drogach krajowych, wojewdzkich i powiatowych. 5.2.29. Myjnia Znak D-26b myjnia (rys. 5.2.29.1) stosuje si w celu wskazania myjni samochodowej. Zasady stosowania znaku D-26b s analogiczne do znaku D-26a.
5.2.31. Natrysk
Rys. 5.2.31.1. Znak D-26d
113
Znak D-26d natrysk (rys. 5.2.31.1) stosuje si w celu wskazania oglnodostpnych natryskw zlokalizowanych w obiektach przy drogach. 5.2.32. Bufet lub kawiarnia
oci na dusze pobyty wypoczynkowe lub zwizanymi z inn dziaalnoci, a uyczajcymi noclegw uczestnikom ruchu tylko sporadycznie.
Rys. 5.2.34.1. Znak D-29
5.2.35. Obozowisko (kemping)

Rys. 5.2.32.1. Znak D-27
Znak D-27 bufet lub kawiarnia (rys. 5.2.32.1) stosuje si poza miastami w celu oznaczenia obiektu, w ktrym uczestnicy ruchu mog skorzysta z szybkich usug gastronomicznych w ograniczonym zakresie. 5.2.33. Restauracja
Rys. 5.2.35.1. Znak D-30
Znak D-30 obozowisko (kemping) (rys. 5.2.35.1) stosuje si w celu wskazania miejsca umoliwiajcego uczestnikom ruchu rozbicie namiotu, ustawienie samochodu i przyczepy kempingowej. Znakiem tym naley oznacza takie miejsca, ktre s wyposaone w niezbdne urzdzenia sanitarne, okrelone odrbnymi przepisami. 5.2.36. Obozowisko (kemping) wyposaone w podczenia elektryczne dla przyczep
Rys. 5.2.33.1. Znak D-28
Znak D-28 restauracja (rys. 5.2.33.1) stosuje si w celu wskazania lokali przygotowanych do obsugi gastronomicznej uczestnikw ruchu w zakresie wikszym ni lokale oznaczone znakiem D-27. Znakw D-27 i D-28 nie naley umieszcza dla oznaczenia obiektw, przy ktrych brak jest zorganizowanych poza drog miejsc postoju. 5.2.34. Hotel (motel) Znak D-29 hotel (motel) (rys. 5.2.34.1) stosuje si w celu wskazania, w zasadzie poza miastami, obiektw wiadczcych usugi w zakresie wynajmu pokoi lub ek na krtki okres czasu. Znakw tych nie naley umieszcza przed obiektami rezerwowanymi w caRys. 5.2.36.1. Znak D-31
Znak D-31 obozowisko (kemping) wyposaone w podczenia elektryczne dla przyczep (rys. 5.2.36.1) stosuje si w celu oznaczenia kempingw, ktre posiadaj podczenia elektryczne dla przyczep kempingowych.
114
5.2.37. Pole biwakowe
jest informacja turystyczna zapewniona przez personel. Znakw tych nie naley stosowa do oznaczenia punktw z informacj wizualn (mapy, plakaty, schematy, wykazy adresw itp.), umieszczon np. na parkingach przydronych. 5.2.40. Informacja radiowa o ruchu drogowym
Rys. 5.2.37.1. Znak D-32
Znak D-32 pole biwakowe (rys. 5.2.37.1) stosuje si w celu wskazania lokalizacji miejsc umoliwiajcych rozbicie namiotu lub ustawienie przyczepy kempingowej, wyposaonych jedynie w nieutwardzony plac postojowy i proste urzdzenia, takie jak: stoy, daszki (wiaty) i ustp. 5.2.38. Schronisko modzieowe
Rys. 5.2.40.1. Znak D-34a
Rys. 5.2.38.1. Znak D-33
Znak D-33 schronisko modzieowe (rys. 5.2.38.1) stosuje si w celu wskazania obiektw tego typu okrelonych odrbnymi przepisami przez Polskie Towarzystwo Schronisk Modzieowych lub inn organizacj. 5.2.39. Punkt informacji turystycznej
Znak D-34a informacja radiowa o ruchu drogowym (rys. 5.2.40.1) stosuje si w celu poinformowania jadcych o moliwoci uzyskania przez radio informacji dotyczcych warunkw ruchu, w szczeglnoci jego pynnoci, przejezdnoci drg oraz warunkw atmosferycznych. Znak D-34a informuje wycznie o stacjach, ktre w systemie RDS automatycznie przekazuj komunikaty dotyczce warunkw ruchu drogowego. Na biaym polu znaku umieszcza si napis Radio, a pod nim znak identyfikacyjny (nazw) stacji. Na dole na niebieskim tle podaje si dane o czstotliwoci, z wymienieniem jednostek (MHz, kHz). Dodatkowo mona poda czas nadawania wiadomoci dla kierujcych. Zastosowanie na znaku D-34a napisu okrelajcego dane o falach radiowych naley uzgodni z odpowiedni jednostk zajmujc si radiokomunikacj. Znak D-34a umieszcza si poza obszarem zabudowanym przede wszystkim na drogach o duym nateniu ruchu, na ktrych tworz si uciliwe dla jadcych zatamowania (korki). Jeeli radiostacja ma zasig lokalny (UKF), to znaki umieszcza si tylko w jej zasigu. Znaki D-34a nie powinny by umieszczone w odlegociach mniejszych ni co 30 km. 5.2.41. Przejcie podziemne dla pieszych
Rys. 5.2.39.1. Znak D-34
Znak D-34 punkt informacji turystycznej (rys. 5.2.39.1) stosuje si w celu wskazania uczestnikom ruchu obiektw, w ktrych zorganizowana
Znak D-35 przejcie podziemne dla pieszych (rys. 5.2.41.1) stosuje si w celu wskazania pieszym miejsca, w ktrym mog przedosta si na przeciwn stron drogi, przechodzc pod jezdni.
115
Rys. 5.2.41.1. Znak D-35
Rys. 5.2.42.2. Znak D-36a
Znak D-35 naley umieszcza w ssiedztwie wejcia do przejcia podziemnego, w miejscu zapewniajcym widoczno tego wejcia. Jeeli przejcie podziemne wyposaone jest take w schody ruchome, to obok znaku D-35 lub bezporednio przy schodach umieszcza si dodatkowo znak D-35a schody ruchome w d (rys. 5.2.41.2). Znak ten moe by stosowany samodzielnie.
5.2.43. Tunel
Rys. 5.2.43.1. Znak D-37
Rys. 5.2.41.2. Znak D-35a
5.2.42. Przejcie nadziemne dla pieszych
Znak D-37 tunel (rys. 5.2.43.1) stosuje si w celu poinformowania kierujcych o wjedzie do tunelu. Znak D-37 umieszcza si w odlegoci do 50 m przed wjazdem do tunelu. W przypadku potrzeby okrelenia dugoci tunelu, w dolnej czci znaku mona umieci informacj analogiczn jak na tabliczce T-2, przy czym strzaki i napis s barwy biaej. 5.2.44. Koniec tunelu
Rys. 5.2.42.1. Znak D-36
Znak D-36 przejcie nadziemne dla pieszych (rys. 5.2.42.1) stosuje si w celu wskazania pieszym miejsca, w ktrym mog przedosta si na przeciwn stron drogi przechodzc nad jezdni. Ze wzgldu na to, e przejcia nadziemne (kadki) i wejcia na nie s z reguy dobrze widoczne, stosowanie tego znaku powinno by ograniczone. Jeeli przejcie nadziemne wyposaone jest take w schody ruchome, to obok znaku D-36 lub bezporednio przy schodach, umieszcza si dodatkowo znak D-36a schody ruchome w gr (rys. 5.2.42.2). Znak ten moe by stosowany samodzielnie.
Rys. 5.2.44.1. Znak D-38
Znak D-38 koniec tunelu (rys. 5.2.44.1) stosuje si w celu poinformowania kierujcych o wyjedzie z tunelu. Znak D-38 umieszcza si w odlegoci do 50 m za wyjazdem z tunelu.
116
5.2.45. Dopuszczalne prdkoci
wszystkim w osiedlach mieszkaniowych, w dzielnicach willowych i zabytkowych (starwkach). Ustalenie takich stref powinno by poprzedzone szczegow analiz zasadnoci ich umieszczenia opart m.in. o statystyk wypadkw drogowych. Na odcinkach drg w strefie zamieszkania, ktrych parametry geometryczne umoliwiaj jazd z prdkoci przekraczajc prdko dopuszczaln, zaleca si stosowanie urzdze lub rozwiza wymuszajcych powoln jazd (progi zwalniajce, zmiany kierunku jazdy, punktowe przewenia jezdni). Rozwizania takie mog nie by oznakowane znakami ostrzegawczymi. Na skrzyowaniach drg w strefie zamieszkania, pierwszestwo nie powinno by okrelone znakami, z wyjtkiem skrzyowa, na ktrych ze wzgldu na ograniczon widoczno naley oznakowa wlot znakiem B-20. W takim przypadku na drodze z pierwszestwem stosuje si znaki A-6a A-6e. 5.2.47. Koniec strefy zamieszkania
Rys. 5.2.45.1. Znak D-39
Znak D-39 dopuszczalne prdkoci (rys. 5.2.45.1) stosuje si w celu poinformowania osb wjedajcych do Polski o podstawowych prdkociach dopuszczalnych na drogach w kraju. Znak D-39 powinien mie wymiary: dugo podstawy 3500 mm, wysoko 4000 mm, bez wzgldu na miejsce zastosowania. Znaki D-39 umieszcza si na drogach wjazdowych do kraju w pobliu punktw kontroli celnej. 5.2.46. Strefa zamieszkania
Rys. 5.2.47.1. Znak D-41
Znak D-41 koniec strefy zamieszkania (rys. 5.2.47.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu ze strefy zamieszkania. Znak ten umieszcza si na wszystkich drogach wylotowych ze strefy oznakowanej znakami D-40, w tym samym przekroju poprzecznym drogi co znak D-40. Znak ten moe by umieszczony po lewej stronie jezdni, na odwrotnej stronie znaku D-40. Wymiary znaku D-41 s takie same jak znaku D-40. 5.2.48. Obszar zabudowany 5.2.48.1. Zasady oglne
Rys. 5.2.46.1. Znak D-40
Znak D-40 strefa zamieszkania (rys. 5.2.46.1) stosuje si w celu oznakowania ustalonej strefy zamieszkania, w ktrej obowizuj szczeglne zasady ruchu drogowego (pierwszestwo pieszych przed pojazdami, ograniczenie prdkoci do 20km/h, parkowanie tylko w miejscach wyznaczonych). Znaki D-40 maj wymiary: dugo podstawy 900 mm, wysoko 600 mm. Umieszcza si je na pocztku strefy zamieszkania na wszystkich drogach doprowadzajcych do niej ruch. Strefy te ustala si w obszarach zabudowanych na ulicach, rwnie pojedynczych, na ktrych w zasadzie odbywa si ruch tylko docelowy, przede
Rys. 5.2.48.1. Znak D-42
Znak D-42 obszar zabudowany (rys. 5.2.48.1) stosowany jest w celu wskazania kierujcym pojazdami, e wjedaj w obszar zabudowany.
117
Znak D-42 umieszcza si po prawej stronie drogi wjazdowej do miejscowoci, w miejscu ustalonym jako granica obszaru zabudowanego. Jeeli droga przebiega na przemian przez obszar danej miejscowoci uznany za zabudowany oraz nie uznany za taki obszar, wwczas znak D-42 umieszcza si na kadej granicy obszaru zabudowanego. Jeeli w danej miejscowoci granica pomidzy kolejnymi kocem i pocztkiem obszaru zabudowanego, wskazanymi znakami D-42 i D-43, byaby mniejsza ni 300 m, to na tym odcinku nie umieszcza si znakw D42 i D-43, wprowadzajc ewentualne podwyszenie dopuszczalnej prdkoci pojazdw znakiem B-33. Znaki D-42 i D-43 maj wymiary: dugo podstawy 1200 mm, wysoko 700 mm. Na jednojezdniowych drogach powiatowych i gminnych dopuszcza si znaki D-42 i D-43 o wysokoci 530 mm. 5.2.48.2. Ustalenie granic obszaru zabudowanego Granica obszaru zabudowanego wyznaczonego znakiem D-42 powinna by powizana z wystpujc wzdu drogi zabudow o charakterze mieszkalnym i wystpujcym na drodze ruchem pieszych. Znak D-42 powinien by umieszczony w pobliu miejsca, w ktrym nastpuje wyrana zmiana charakteru zagospodarowania otoczenia drogi. Znak D-42 powinien by powizany z takimi elementami zagospodarowania drogi, jak: pocztek chodnika, wyjazdy bramowe z posesji, pas postojowy lub parking wyznaczony wzdu jezdni, skrzyowanie. Jako obszar zabudowany nie powinny by oznakowane miejsca, w ktrych: zabudowa mieszkalna jest oddalona od drogi i nie jest z ni bezporednio zwizana, strefy przedmie, w ktrych zabudowa ma charakter handlowo-usugowy (hurtownie, warsztaty, due sklepy), jeeli nie wie si z ni intensywny ruch pieszych w pobliu drogi, konieczno ograniczenia prdkoci wynika jedynie z warunkw geometrycznych i technicznych drogi, wystpujcy ruch pieszych wynika jedynie z lokalizacji przystanku autobusowego, skrzyowania drg lub ma charakter sezonowy. 5.2.49. Koniec obszaru zabudowanego
Znak D-43 koniec obszaru zabudowanego (rys. 5.2.49.1) stosowany jest w celu wskazania kierujcym, e wyjedaj z takiego obszaru. Znak D-43 umieszcza si po prawej stronie drogi, w tym samym przekroju co D-42 zastosowany do kierunku przeciwnego. Jeeli obszar zabudowany obejmuje ssiadujce miejscowoci, to na ich granicy nie umieszcza si znaku D-43, a w odlegoci do 50 m za znakiem E-17a wskazujcym wjazd do nastpnej miejscowoci umieszcza si znak D-42 stanowicy potwierdzenie kontynuacji obszaru zabudowanego. W takim przypadku na drogach jednojezdniowych dopuszcza si stosowanie znaku D-42 o wysokoci 530 mm. 5.2.50. Strefa parkowania Znak D-44 strefa parkowania (rys. 5.2.50.1) stosuje si w celu wskazania strefy, w ktrej w cigu caej doby lub w okrelone dni tygodnia lub w okrelonych godzinach za postj pobierana jest opata. W strefie oznakowanej znakiem D-44 postj w czasie wskazanym na znaku, bez wniesienia opaty jest zabroniony. Znaki D-44 maj wymiary z grupy znakw duych. Na znaku obok napisu Postj patny wskazuje si sposb wnoszenia opaty poprzez umieszczenie napisu lub symbolu parkometru, karty zegarowej, biletu itp. Jeeli obowizek wnoszenia opaty dotyczy okrelonych dni lub godzin, pod napisem Postj patny umieszcza si informacj okrelajc zakres stosowania znaku. Symbole stosowane na znaku D-44 pokazano na rys. 5.2.50.2.
Rys. 5.2.50.1. Znak D-44
Rys. 5.2.50.2. Symbole stosowane na znaku D-44:
Rys. 5.2.49.1. Znak D-43
a) parkometru
118
nym przeznaczeniu) lub charakter wyjazdu mogoby budzi wtpliwoci, e jest to wjazd na drog niepubliczn. Na drodze wewntrznej stosuje si znaki takie jak na drodze publicznej z grupy wielkoci maych lub mini.
b) karty zegarowej
5.2.53. Koniec drogi wewntrznej
c)
biletu Rys. 5.2.53.1. Znak D-47
Znaki D-44 umieszcza si na wszystkich ulicach doprowadzajcych ruch do strefy patnego parkowania. Strefy patnego parkowania tworzy si w celu zwikszenia rotacji pojazdw na postoju, w tych obszarach miast, w ktrych liczba dostpnych miejsc parkingowych jest znacznie mniejsza (zwaszcza w godzinach pracy urzdw lub placwek handlowych) od zapotrzebowania. 5.2.51. Koniec strefy parkowania
Znak D-47 koniec drogi wewntrznej (rys. 5.2.53.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu z oglnodostpnej drogi niepublicznej na drog publiczn zarzdzan przez administracj rzdow lub samorzdow. 5.2.54. Zmiana pierwszestwa
Rys. 5.2.54.1. Znak D-48 wskazujcy skrzyowanie drg rwnorzdnych Rys. 5.2.51.1. Znak D-45
Znak D-45 koniec strefy parkowania (rys. 5.2.51.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu ze strefy, w ktrej za postj pojazdu pobierana jest opata. Na jezdniach dwukierunkowych znak D-45 umieszcza si w tym samym przekroju co znak D-44. 5.2.52. Droga wewntrzna
Znak D-48 zmiana pierwszestwa (rys. 5.2.54.1) stosuje si w celu uprzedzenia uczestnikw ruchu o majcej nastpi zmianie obowizujcych dotychczas zasad pierwszestwa na skrzyowaniu. Znak D-48 ma takie wymiary, jak ustalono dla znakw duych. Znak D-48 wedug rysunku 5.2.54.1 stosuje si, gdy na skrzyowaniu jedna z drg miaa pierwszestwo, a zamierza si wprowadzi organizacj ruchu, w ktrej na skrzyowaniu pierwszestwo nie jest okrelone znakami. Wtedy znak D-48 umieszcza si na wszystkich wlotach.
Rys. 5.2.52.1. Znak D-46
Znak D-46 droga wewntrzna (rys. 5.2.52.1) stosuje si w celu wskazania wjazdu na drog oglnodostpn niepubliczn, to znaczy drog, ktrej zarzdc nie jest jednostka administracji publicznej (rzdowej lub samorzdowej), lecz inna jednostka bdca jej wacicielem lub administratorem. Znakw wskazujcych pocztek lub koniec drogi wewntrznej nie stosuje si na wjazdach (wyjazdach) do o b i e k t w p r z y d r o d z e , c h y b a e z e wzgldu na rodzaj obiektu (kompleks budynkw o r-
Rys. 5.2.54.2. Znak D-48 wskazujcy wlot podporzdkowany
119
Znak D-48 wedug rysunku 5.2.54.2 stosuje si, gdy droga majca dotychczas pierwszestwo ma sta si drog podporzdkowan; umieszcza si j tylko na wlotach tej drogi. Na tabliczce pod znakiem D-48 podaje si dat wprowadzenia zmiany np. Od dnia 15.12.2001 Znak D-48 umieszcza si w nastpujcych odlegociach od skrzyowania: od 100 m do 150 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci wikszej od 60 km/h, do 50 m na pozostaych drogach. Jeeli istniejce zasady pierwszestwa na skrzyowaniu s wyraone znakami A-6, to znaki D-48 umieszcza si na odcinku midzy tymi znakami a skrzyowaniem, a jeeli s wyraone znakiem D-1, to znak D-48 umieszcza si przed tym znakiem. Znak D-48 naley umieci nie pniej ni siedem dni przed planowan zmian organizacji ruchu i usun nie wczeniej ni po 14 dniach od wprowadzenia zmiany. W obszarach zabudowanych na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 50 km/h znaki D-48 (bez tabliczek z dat) mog by wyjtkowo umieszczone w dniu wprowadzenia zmiany.
6. Znaki kierunku i miejscowoci 6.1. Zasady oglne

6.1.1. Funkcja i wymiary znakw Znaki kierunku i miejscowoci stosuje si w celu wskazania uczestnikom ruchu kierunkw dojazdu do miejscowoci i innych miejsc lub obiektw zainteresowania podrnych, przebiegu drg oraz ich numerw. Rozrnia si nastpujce znaki kierunku i miejscowoci: a) tablice przeddrogowskazowe (znak E-1 i jego odmiany), b) drogowskazy (znaki od E-2 do E-12 i ich odmiany oraz E-19a), c) tablice kierunkowe (znak E-13 i jego odmiany), d) tablice szlaku drogowego (znak E-14 i jego odmiany), e) znaki z numerem drogi (E-15 i jego odmiany oraz E-16), f) znaki miejscowoci (znaki E-17a i E-18a), g) tablice wza drogowego (znak E-20), h) tablice oznaczajce dzielnice miasta (znak E-21), i) znaki samochodowych szlakw turystycznych (znak E-22 i jego odmiany). Znaki kierunku, zwaszcza tablice przeddrogowskazowe, drogowskazy i tablice szlakw drogowych s znakami wymagajcymi z zasady indywidualnego zaprojektowania uwzgldniajcego zarwno liczb wskazywanych kierunkw, jak i podawanych dla tych kierunkw informacji. Wymiary poszczeglnych znakw, ich ukad graficzny, zasady umieszczania nazw miejscowoci, symboli oraz liczb oznaczajcych odlegoci s opisane i pokazane na rysunkach zamieszczonych w rozdziale 9. Dugo podstawy wikszoci znakw zaley od dugoci umieszczanych na nich napisw. Na znakach kierunku podaje si urzdowe nazwy miejscowoci. Dopuszcza si skrty dugich nazw, pod warunkiem e bd zrozumiae dla kierujcych pojazdami, np. Strzemieszyce Wlkp., Ostrw Wlkp., Strzelce Op. Skraca si tylko cz przymiotnikow nazwy. Wymiary liter, ktre powinny by stosowane na znakach kierunku podano w tabeli 1.8, a grupy ich wielkoci w tabeli 1.9 z uwzgldnieniem zastrzee dotyczcych napisw na licach znakw kierunku i miejscowoci wykonanych z folii odblaskowych pryzmatycznych w grupie wielkoci wielkie, a w szczeglnoci tablic: E-1a I, E-1a II, E-2c, E-2d, E-2f, E-14a i E-20, zlokalizowanych na autostradzie. Jeeli ustalono to w opisach szczegowych, to na znakach kierunku mona umieszcza inne znaki lub
5.2.55. Pobr opat
Rys. 5.2.55.1. Znak D-49
Znak D-49 pobr opat (rys. 5.2.55.1) stosuje si w celu uprzedzenia o miejscu na jezdni gwnej autostrady lub drogi ekspresowej, w ktrym pobierane s opaty za przejazd. Znak umieszcza si w odlegoci 1000 m przed stacj poboru opat.
120
ich miniatury, np. oznaczajce autostrad lub numery drg. Liczby kilometrw podawane na drogowskazach, tablicach kierunkowych i tablicach szlaku drogowego, powinny oznacza odlego od miejsca umieszczenia znaku do centralnego punktu danej miejscowoci, np. rynku, gwnego placu, ratusza, skrzyowania drg przelotowych itp. Odlegoci naley podawa w penych kilometrach. Jeeli odlego ta jest mniejsza od 2 km (dotyczy odlegoci podawanej na maym drogowskazie w ksztacie strzay E-4) to podaje si j z dokadnoci do jednej dziesitej kilometra, np. 0,7 km lub 1,4 km. Na drogowskazie do obiektu turystycznego, centrum miasta itp. odlego podaje si z dokadnoci: do 50 m, jeeli odlego jest mniejsza od 500 m, do 100 m, jeeli odlego wynosi od 500 do 1000 m, do 0,1 km, jeeli odlego wynosi od 1,0 do 2,0 km, do 1 km, jeeli odlego jest wiksza od 2 km. Zesp znakw kierunku i miejscowoci powinien zapewnia: kompletno oznakowania, a wic zawiera wszelkie niezbdne napisy i symbole, spjno w zakresie podawania tych samych nazw miejscowoci na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach, prawidowo w podawaniu na drogowskazach i tablicach kierunkowych nazw miejscowoci i odlegoci od nich. Znaki kierunku stosuje si na odcinkach midzy skrzyowaniami oraz w obrbie skrzyowa i wzw drogowych. Znaki umieszczone w obrbie skrzyowa i wzw drogowych na drogach krajowych oznaczonych numerami jedno- i dwucyfrowymi powinny zapewnia informacj uprzedzajc (przed skrzyowaniem), wskazujc (na skrzyowaniu) oraz potwierdzajc (za skrzyowaniem). Przykady oznakowania drogowskazowego skrzyowa poza miastami - w zalenoci od kategorii krzyujcych si drg - podane s w punkcie 6.4, a skrzyowa w miastach w punkcie 6.5.
6.2. Zasady doboru miejscowoci kierunkowych

Miejscowo kierunkowa oznacza miejscowo, do ktrej kierowany jest ruch pojazdw, ktrej nazwa jest wskazywana na wszystkich znakach E-1, E-2, E-3, E-4, E-5, E-13, E-14 oraz ich odmianach, a do miejsca, umieszczenia tablicy E-17a oznaczajcej wjazd do tej miejscowoci. Na drogach krajowych, jako miejscowoci kierunkowe podawane s miejscowoci pooone na tych drogach. Na drogach pozostaych kategorii (wojewdzkie, powiatowe, gminne) jako miejscowoci kierunkowe mog wystpowa miejscowoci pooone na drodze tej samej kategorii lub wyszej.
Miejscowo kierunkow ustala si wedug nastpujcej hierarchii: 1) najblisze miasto wojewdzkie; 2) najblisze miasto na prawach powiatu; 3) najblisze miasto z siedzib powiatu; 4) przejcie graniczne, do ktrego prowadzi droga, przy czym za nazw naley umieci znak PL i znak wyrniajcy pastwo, do ktrego prowadzi przejcie, przyjty do oznaczania pojazdw uczestniczcych w ruchu midzynarodowym; 5) nazw innej miejscowoci, jeeli nie mona poda nazwy miasta wojewdzkiego, powiatowego lub przejcia granicznego. Dopuszcza si stosowanie jako miejscowoci kierunkowej nazwy miasta nielecego na danej drodze, pod warunkiem kontynuacji podawania miejscowoci kierunkowej na caym cigu drg do niej prowadzcych. Dopuszcza si ustalenie jako miejscowoci kierunkowej, zamiast nazwy najbliszego miasta wojewdzkiego, nazwy kolejnego miasta wojewdzkiego lub nazwy miasta siedziby powiatu, a zamiast nazwy najbliszego miasta siedziby powiatu, nazwy kolejnego takiego miasta lub nazwy przejcia granicznego, w przypadkach gdy: - na danym kierunku istniej drogi alternatywne i ruch kierowany jest na drog o lepszych parametrach technicznych lub ruch powoduje mniejsz uciliwo dla okolicznych mieszkacw lub rodowiska naturalnego, - w miecie bdcym siedzib powiatu krzyuj si drogi krajowe lub wojewdzkie o duym znaczeniu komunikacyjnym, - miasto jest tradycyjnie uznane jako kierunkowe ze wzgldu na znaczenie turystyczne. Obok nazwy przejcia granicznego podaje si znak z literami PL oraz znak wyrniajcy pastwo, do ktrego prowadzi przejcie, przyjty do oznaczania pojazdw uczestniczcych w ruchu midzynarodowym. Jeeli przejcie nie obsuguje wszystkich rodzajw pojazdw np. tylko pojazdy o okrelonej dopuszczalnej masie cakowitej, na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach pod znakami wyrniajcymi pastwa graniczne zaleca si umieszczanie informacji o rodzaju ogranicze. Pod znakami wyrniajcymi pastwa mona umieci miniatur znaku F-20 wskazujcego, dla jakich pojazdw przeznaczone jest przejcie, lub miniatur znaku zakazu wskazujcego, jakie rodzaje pojazdw nie s odprawiane na przejciu. Zaleca si w przypadku, gdy na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych podawana jest nazwa przejcia granicznego, umieszczanie take nazwy duego miasta ssiedniego pastwa, do ktrego prowadzi droga. Nazw t podaje si w jzyku oryginalnym, a w przypadku cyrylicy w transliteracji aciskiej. Z prawej strony nazwy miasta w ssiednim pastwie podaje si znak
121
wyrniajcy pastwo przyjty do oznaczania pojazdw uczestniczcych w ruchu midzynarodowym. Przykad taki przedstawiono na rys. 6.2.1.
Rys. 6.2.1. Drogowskaz E-2a z nazw miasta i znakiem wyrniajcym pastwo
Na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych dopuszcza si podawanie dla danego kierunku dwch nazw miejscowoci np.: najbliszego miasta na prawach powiatu i miasta wojewdzkiego, przejcia granicznego i najbliszego duego miasta ssiedniego pastwa, najbliszego miasta siedziby powiatu i miasta siedziby powiatu, w ktrym krzyuj si drogi krajowe. Jeeli droga prowadzi przez miasto lub w jego pobliu, na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych mona umieci dodatkowo informacje lokalne, np. nazw dzielnicy, informacj o centrum, informacj o obiekcie komunikacyjnym itp.
Rys. 6.3.1.2. Tablica E-1 przed trzyramiennym skrzyowaniem drg midzynarodowych
6.3. Zasady szczegowe stosowania znakw kierunku i miejscowoci 6.3.1. Tablice przeddrogowskazowe
6.3.1.1. Zasady oglne Tablice przeddrogowskazowe, wystpujce jako odmiany znaku E-1, pokazane na rysunkach od 6.3.1.1 do 6.3.1.11, stosuje si w celu wskazania kierujcym, w formie schematycznej skrzyowania, do jakich miejscowoci prowadz drogi wylotowe z tego skrzyowania. Na znakach tych podaje si rwnie numery drg, ewentualnie ich rodzaj np. autostrada oraz, w razie potrzeby, inne informacje zwizane z drog wylotow. Wymiary tablic zale od liczby i rodzajw napisw, symboli, znakw itp. oraz od obowizujcej dla danej drogi grupy wielkoci liter.
Rys. 6.3.1.1.
Tablica E-1 przed czteroramiennym skrzyowaniem drg krajowych
Wymiary podstawowych elementw tablicy przeddrogowskazowej, sposb rozmieszczenia treci i elementw znaku na tablicach opisano w punkcie 6.3.1.2. oraz pokazano na odpowiednich rysunkach w rozdziale 9. Tablice przeddrogowskazowe, w zalenoci od ich zastosowania na drodze, dziel si na: tablice E-1 umieszczane na drogach oglnodostpnych i ekspresowych, tablice E-1a umieszczane na autostradach, tablice E-1b umieszczane na drogach oglnodostpnych i ekspresowych, przed wyjazdami z tych drg na autostrad. Na tablicach przeddrogowskazowych podaje si; schematyczny plan skrzyowania z zaznaczeniem ustalonego pierwszestwa przejazdu, schematyczny plan wyjazdw na wle drogowym, nazwy miejscowoci, numery drg. Dopuszcza si rwnie umieszczanie znakw kategorii A, B, D na liniach oznaczajcych kierunek oraz informacji lokalnej i turystycznej (centrum, nazwa dzielnicy, obiektw komunikacyjnych, itp.), a take w prawym dolnym rogu - liczby oznaczajcej odlego ustawienia tablicy od skrzyowania lub pocztku pasa wyczania na wle. Ukad graficzny kierunkw na tablicy powinien odpowiada rzeczywistemu ukadowi drg na tym skrzyowaniu, przy czym przebieg drogi z pierwszestwem oznacza si lini szersz, a przebiegi drg podporzdkowanych liniami wszymi. Na jednej tablicy mona umieci nie wicej ni dwa znaki kategorii A, B, lub D, dla kadego kierunku. W tym przypadku zmniejsza si ich wymiary do 40 cm rednicy (dla znaku B) lub dugoci podstawy (dla znakw A i D).
122
Nazwy miejscowoci umieszcza si wedug nastpujcych zasad: nazw miejscowoci kierunkowej dla kierunku z pierwszestwem podaje si literami wikszymi o jedn grup ni nazwy pozostaych miejscowoci; wielkoci liter i cyfr okrelajcych numer drogi umieszczane przy nazwie miejscowoci powinny by mniejsze o jedn grup od wysokoci liter nazwy tej miejscowoci. Numerw drg nie naley umieszcza na liniach oznaczajcych kierunek. Jeeli droga ma rwnie numer drogi midzynarodowej, to umieszcza si go obok numeru drogi krajowej zgodnie z zasadami podanymi w punkcie 6.3.7.5. Na drogach poza miastami, nad tablic przeddrogowskazow przed skrzyowaniem z drog podporzdkowan, umieszcza si znaki ostrzegawcze od A-6a do A-6c. Jeeli tablice przeddrogowskazowe wystpuj rwnie na drogach podporzdkowanych umieszcza si nad nimi znak ostrzegawczy A-7, niezalenie od znaku umieszczonego bezporednio przed skrzyowaniem.
Rys. 6.3.1.5. Tablica E-1 ze znakiem ostrzegawczym
Rys. 6.3.1.6. Tablica E-1 podajca informacj lokaln
Rys. 6.3.1.3. Tablica E-1 przed trzyramiennym skrzyowaniem drg krajowych
Rys. 6.3.1.7. Tablica E-1 na pocztku drogi ekspresowej
Rys. 6.3.1.4. Tablica E-1 przed skrzyowaniem o ruchu okrnym
Rys. 6.3.1.8. Tablica E-1a I na autostradzie przed skrzyowaniem z drog krajow
123
Rys. 6.3.1.9. Tablica E-1a II na autostradzie przed skrzyowaniem z drog wojewdzk
Rys. 6.3.1.10. Tablica E-1b na drodze krajowej oglnodostpnej przed wjazdami na autostrad
Rys. 6.3.1.11 Tablica E-1b przed wzem, na ktrym rozpoczyna si droga ekspresowa i nastpuje wjazd na autostrad
6.3.1.2. Zasady rozmieszczania informacji na tablicach przeddrogowskazowych
Linia wskazujca drog z pierwszestwem powinna mie szeroko 15 cm, a drog podporzdkowan - 7,5 cm, za na tablicach umieszczanych na drogach ekspresowych, odpowiednio 20 cm i 10 cm. Rozmieszczenie na tablicy przeddrogowskazowej nazw miejscowoci, znakw szlaku drogowego, informacji lokalnej i innej, zaley od schematu skrzyowania pokazanego na tablicy. Podstawow zasad jest, aby nazwy miast kierunkowych cznie z wystpujcymi przed nimi numerami 124
drg umieszczone byy centralnie lub symetrycznie (w przypadku dwch lub wicej miast kierunkowych albo miasta kierunkowego i informacji lokalnej dla jednego kierunku) w stosunku do linii oznaczajcej kierunek wylotu ze skrzyowania. O pozioma numeru drogi (numerw drg i numeru drogi z miniatur znaku D-7 lub D-9) powinna si pokrywa z osi poziom liter duych i cyfr pisma. Znaki kategorii A, B lub D umieszcza si odpowiednio na liniach wskazujcych kierunki drg; rodek wysokoci znaku powinien znajdowa si w osi linii, na ktrej jest umieszczony. Nazwy miast kierunkowych na tablicy przeddrogowskazowej umieszcza si wedug nastpujcych zasad: 1) dla kierunku z pierwszestwem: a) jeeli linia oznaczajca kierunek wylotu ze skrzyowania umieszczona jest na lewej stronie tablicy pionowo lub ukonie (skrzyowanie typu T lub Y), to rodek dolnej krawdzi numeru drogi E-15a - E-15e lub rodek odcinka, na ktry skadaj si dugoci dolnych krawdzi numerw drg E-15a (E-15c, E-15d) i E-16 oraz szeroko odstpu midzy nimi powinna znajdowa si na przedueniu osi linii oznaczajcej kierunek wylotu, b) jeeli linia oznaczajca kierunek wylotu umieszczona jest na rodku tablicy pionowo lub ukonie (skrzyowanie czterowylotowe i z ruchem po obwiedni), to rodek odcinka wyznaczonego przez dugo dolnej krawdzi jednego lub dwch numerw drg (E-15a lub E-15b) i dugo nazwy miasta kierunkowego oraz odstpw midzy nimi, zwany inaczej odcinkiem pomiarowym, powinien znajdowa si na przedueniu osi linii oznaczajcej kierunek wjazdu, c) jeeli linia oznaczajca kierunek wlotu umieszczona jest na prawej stronie tablicy pionowo lub ukonie (skrzyowanie typu T lub Y), to odcinek pomiarowy naley umieci tak, aby z lewej strony przecicia si przeduenia osi linii oznaczajcej kierunek wlotu pozostao od 0,5 do 0,8 dugoci tego odcinka, d) jeeli linia oznaczajca kierunek wylotu ze skrzyowania skierowana jest w prawo lub w lewo, nazw miasta kierunkowego umieszcza si zgodnie z zasad umieszczon w punkcie 2 lit. a; jeeli dla kierunku z pierwszestwem naley poda dwie nazwy miast kierunkowych, to umieszcza si je jedna pod drug wedug zasad okrelonych w lit. a, b lub c w odniesieniu do nazwy umieszczonej wyej lub niej, zalenie od potrzeb wynikajcych z koniecznoci estetycznego rozmieszczenia elementw graficznych tablicy;
2) dla kierunku podporzdkowanego: a) jeeli linia oznaczajca kierunek wylotu umieszczona jest poziomo, to nazw miasta umieszcza si centralnie w stosunku do osi poziomej (podunej) linii oznaczajcej kierunek wylotu, tzn. o pozioma liter duych i cyfr napisu jest w osi linii oznaczajcej kierunek wylotu; jeeli trzeba poda dwie nazwy miast kierunkowych, to umieszcza si je symetrycznie po obu stronach osi linii oznaczajcej kierunek wylotu, b) jeeli linia oznaczajca kierunek wylotu skierowana jest pionowo lub ukonie, to nazwy miejscowoci umieszcza si tak, aby ich odcinki pomiarowe usytuowane w stosunku do osi tej linii byy zgodne z zasadami okrelonymi w punkcie 1 lit. a, b i c, z nastpujcymi wyjtkami: dla przypadkw opisanych w punkcie 1 lit. a, jeeli droga wylotowa nie ma numeru, odcinek pomiarowy naley umieci tak, aby z lewej strony przeduenia osi oznaczajcej kierunek wylotu pozostawao od 0,2 do 0,5 dugoci tego odcinka, dla przypadku opisanego w punkcie 1lit. b (skrzyowanie czterowlotowe), jeli osie linii oznaczajcych kierunki wylotu s pooone ukonie do gry, to odcinki pomiarowe z nazwami miast naley umieci w stosunku do osi tych linii tak, aby cz odcinka pomiarowego od punktu przecicia si z osi linii (w stron linii oznaczajcej kierunek z pierwszestwem przejazdu) bya nie dusza ni 0,2 do 0,5 dugoci caego tego odcinka, c) jeeli osie linii oznaczajcej kierunek wylotw skierowane s skonie w d, to odcinek pomiarowy wyznacza si na grnej linii wiersza pisma. Odlego koca linii oznaczajcej kierunek wylotu (grotu strzay) od grnej ramki oraz jej pocztku od dolnej obwdki tablicy nie moe by mniejsza ni 2 gr. Odlego pomidzy numerami krajowymi i midzynarodowymi wynosi 8 cm na tablicach stosowanych na drogach krajowych innych ni autostrady i 16 cm na tablicach stosowanych na autostradach. Miniatury znakw D-7 i D-9 umieszczane obok numerw drg maj wspln obwdk i oddzielone s od siebie tylko lini pionow o szerokoci rwnej gruboci tej obwdki. Odlego nazwy miejscowoci od numeru drogi wynosi minimum 2 gr, przy czym wiksza odlego powinna zalee od iloci miejsca na tablicy na umieszczenie danego odcinka pomiarowego i od optycznego rozmieszczenia wszystkich elementw, uatwiajc jak najlepsze zrozumienie ich przez kierujcych pojazdami. Podstawowe zasady rozmieszczania treci na tablicach przeddrogowskazowych pokazane s na rysunkach szczegowych.
6.3.1.3. Stosowanie tablic przeddrogowskazowych Tablice przeddrogowskazowe stosuje si: a) na drogach krajowych przed skrzyowaniami z drogami krajowymi i wojewdzkimi, b) na drogach wojewdzkich o duym znaczeniu komunikacyjnym, przed skrzyowaniami z drogami krajowymi i wojewdzkimi, c) na drogach innych ni wymienione w lit. a i b przed skrzyowaniami o ruchu okrnym lub jeeli ukad drg na skrzyowaniu jest skomplikowany i drogowskazy tablicowe nie daj kierujcym pojazdami dostatecznej informacji. 6.3.1.4. Umieszczanie tablic przeddrogowskazowych Tablice przeddrogowskazowe na drogach oglnodostpnych umieszcza si w odlegoci: od 150 m do 300 m przed skrzyowaniem poza miastami, 100 m przed skrzyowaniem w miastach, a bliej, jeeli wymagaj tego warunki lokalne i umieszczenie tablicy uatwi orientacj kierujcym pojazdami. W miastach dopuszcza si te umieszczanie tablic przeddrogowskazowych poprzedzajcych, w odlegoci wikszej ni 100 m, podajc na nich odlego od skrzyowania lub pasa wyczania. Przykady tablic przeddrogowskazowych umieszczanych na drogach oglnodostpnych pokazano na rysunkach od 6.3.1.1 do 6.3.1.6 i 6.3.1.10. Tablice przeddrogowskazowe na drogach ekspresowych umieszcza si w odlegoci 500 m przed pocztkiem pasa wyczania na wle drogowym; odlego t podaje si w prawym dolnym rogu tablicy. Przykady tablic przeddrogowskazowych umieszczanych na drodze ekspresowej podano na rysunkach 6.3.1.7 i 6.3.1.11. Na autostradzie przed pocztkiem pasa wyczania umieszcza si dwie tablice przeddrogowskazowe: I poprzedzajc w odlegoci 1500 m, II zasadnicz w odlegoci 500 m, przy czym odlegoci te podaje si w prawym dolnym rogu tablicy. Na strzace symbolizujcej drog wyjazdow (cznic) na tablicy zasadniczej mona umieci znak uprzedzajcy o ograniczeniu prdkoci, jeeli odpowiadajcy mu znak znajduje si na tej drodze. Przykady tablic przeddrogowskazowych umieszczanych na autostradzie oraz na innych drogach przed skrzyowaniami z autostrad pokazano na rysunkach od 6.3.1.8. do 6.3.1.11.
125
6.3.2. Drogowskazy do miejscowoci lub dzielnicy miast 6.3.2.1. Zasady oglne Drogowskazy od E-2a do E-5 wystpujce w wielu odmianach stosuje si w celu wskazania kierujcym pojazdami kierunku dojazdu do miejscowoci lub dzielnic miast. Rne rodzaje drogowskazw pokazane s na rysunkach od 6.3.2.1 do 6.3.4.11, 6.3.10.1 i 6.5.4.2. Wymiary drogowskazw zale od liczby i rodzajw napisw, znakw itp. oraz od obowizujcej dla danej drogi wielkoci liter. Rozrnia si nastpujce rodzaje drogowskazw do miejscowoci lub dzielnicy miast: drogowskazy tablicowe od E-2a do E-2f, drogowskazy E-3 w ksztacie strzay do miejscowoci wskazujce numer drogi, drogowskazy E-4 w ksztacie strzay do miejscowoci podajce do niej odlego, drogowskazy E-5 do dzielnicy miasta.
b) drg powiatowych
Rys. 6.3.2.4. Drogowskaz E-2a wskazujcy dojazd do drogi ekspresowej
Rys. 6.3.2.5. Drogowskaz E-2c na autostradzie Rys. 6.3.2.1. Drogowskaz E-2a
Rys. 6.3.2.6. Drogowskaz E-2e wskazujcy dojazd do autostrady Rys. 6.3.2.2. Drogowskaz E-2a z nazwami dwch miejscowoci kierunkowych na jednym kierunku
Rys. 6.3.2.3. Drogowskaz E-2a na skrzyowaniach:
a) typu Y
Rys. 6.3.2.7. Drogowskaz E-2a zawierajcy informacj lokaln
126
6.3.2.2. Drogowskazy tablicowe W zalenoci od miejsca zastosowania drogowskazy tablicowe dziel si na umieszczane: 1) obok jezdni: na drogach oglnodostpnych i ekspresowych (E-2a), na autostradach (E-2c) dopuszczane tylko dla dwch pasw na jezdni gwnej, na drogach oglnodostpnych i ekspresowych, przed wjazdem na autostrad (E-2e); 2) nad jezdni: na drogach oglnodostpnych i ekspresowych (E-2b), na autostradach (E-2d), na drogach oglnodostpnych i ekspresowych przed wjazdem na autostrad (E-2f). Drogowskazy E-2a, E-2c i E-2e umieszcza si po prawej stronie jezdni, a drogowskazy E-2b, E-2d i E-2f nad jezdni, w odlegoci do 50 m od skrzyowania. Jeeli na wlocie zastosowano pas wyczania, to drogowskaz tablicowy umieszcza si na pocztku tego pasa. Drogowskazy tablicowe od E-2a do E-2f stosuje si w celu wskazania na skrzyowaniu lub bezporednio przed nim numerw drg i kierunkw do miejscowoci, a take dzielnic miast, obiektw komunikacyjnych, turystycznych, wypoczynkowych itp. Drogowskazy tablicowe E-2a umieszcza si na: drogach krajowych przed skrzyowaniami z innymi drogami krajowymi i z drogami wojewdzkimi oraz powiatowymi i gminnymi , gdy istnieje potrzeba wskazania kierunku do miejscowoci, drogach wojewdzkich, powiatowych i drogach gminnych, przed skrzyowaniami z innymi drogami. W miastach na drogach powiatowych i gminnych drogowskaz E-2 umieszcza si tylko w sytuacjach, gdy istnieje konieczno wskazania kierunku do innej miejscowoci, a nie mona stosowa drogowskazu E-4. Podaje si na nich: nazwy miejscowoci oraz po ich lewej stronie numery drg albo numery drg z miniaturami znakw D-7 lub D-9, jeeli wynika to z zasad okrelonych w punkcie 6.3.7, informacj lokaln, tj. nazwy miejscowoci, dojazdy do centrum, dzielnic, ulic itp. oraz napis Tranzyt wedug zasad omwionych w punkcie 6.5, strzaki wskazujce kierunek drg na skrzyowaniu, skierowane pod ktem odpowiadajcym rzeczywistemu przebiegowi tych drg. Strzaki skierowane na wprost, w lewo i skonie w lewo, umieszcza si po lewej stronie nazwy miejscowoci; strzaki skierowane w prawo lub skonie w prawo, umieszcza si po prawej stronie. Kierunki powinny by umieszczone, liczc od gry do dou, w kolejnoci przeciwnej do ruchu wskazwek zegara, poczwszy od kierunku na wprost.
Jeeli przy strzace wskazujcej kierunek podano wicej ni jedn nazw miejscowoci, to nazwy odnoszce si do poszczeglnych kierunkw naley oddzieli biaymi poziomymi liniami o szerokoci rwnej szerokoci obwdki tablicy (rys. 6.3.2.2). Jeeli nie spowoduje to zwikszenia wymiarw znaku, to numery szlaku drogowego powinny by umieszczane osiowo jeden pod drugim. Na drogowskazie E-2a mona umieci najwyej sze nazw miejscowoci, przy czym dla jednego kierunku: na drogach poza miastami dwie lub wyjtkowo trzy nazwy, na drogach w miastach wyjtkowo cztery nazwy. Na drogowskazach stosowanych w miastach, na skrzyowaniach, na ktrych naley poda informacj o wikszej liczbie kierunkw i nazw miejscowoci kierunkowych, ni powyej okrelono, umieszcza si wsplnie dla tych kierunkw napis Tranzyt uzupeniony numerami drg, wedug zasad okrelonych w punkcie 6.5.2.3. Inne przykady drogowskazw tablicowych podane s na rysunkach od 6.3.2.3. do 6.3.2.7. Na drogowskazie E-2a umieszczonym na drodze krajowej lub wojewdzkiej na czterowlotowym skrzyowaniu z drog powiatow o maym znaczeniu komunikacyjnym lub gminn, dopuszcza si stosowanie tylko informacji o miejscowociach pooonych przy drodze powiatowej lub gminnej. Na autostradach umieszcza si, a na innych drogach szczeglnie w miastach - zaleca si umieszcza, drogowskazy nad jezdni, jeeli uzasadnia to liczba pasw ruchu w danym kierunku - wiksza od dwch, oraz jeeli taka lokalizacja polepszy widoczno i zapewni lepsz czytelno drogowskazu (rys. 6.3.2.8).
Rys. 6.3.2.8. Drogowskazy umieszczane nad jezdni:
a) E-2b na drodze oglnodostpnej
b) E-2d na autostradzie
c) E-2f wskazujcy dojazd do autostrady
Strzaki na drogowskazach E-2d i E-2f umieszcza si po obydwu stronach nazw miejscowoci, jednak dopuszcza si umieszczanie strzaki tylko po
127
prawej stronie nazwy miejscowoci, do ktrej droga odgazia si. Na drogowskazach E-2b umieszcza si po jednej strzace dla kadego kierunku. Poszczeglne czony drogowskazw umieszczanych nad jezdni mog by rnych wymiarw oraz mog styka si ze sob lub nie. O pionowa drogowskazu powinna si pokrywa z osi pionow pasa ruchu (pasw ruchu), ktrego drogowskaz dotyczy, za o pozioma powinna si pokrywa z osi poziom konstrukcji wsporczej. Na skrzyowaniach, przed ktrymi ze wzgldu na brak miejsca lub z powodu duej liczby pasw ruchu (trzy lub wicej) nie zastosowano tablic przeddrogowskazowych, mona stosowa drogowskazy uprzedzajce. Ich tre powinna by analogiczna do treci drogowskazu umieszczonego bezporednio przed skrzyowaniem. 6.3.2.3. Drogowskaz w ksztacie strzay do miejscowoci wskazujcy numer drogi Znak E-3 drogowskaz w ksztacie strzay do miejscowoci wskazujcy numer drogi (rys. 6.3.2.9), stosuje si w celu zapewnienia lepszej informacji o przebiegu drogi lub jako uzupenienie informacji podanej na drogowskazach tablicowych, szczeglnie w obrbie skrzyowa innych ni o czterech wlotach. Drogowskazy E-3 stosuje si na drogach krajowych i wojewdzkich. W obszarze zabudowanym drogowskazy E-3 mona umieszcza na drogach wylotowych z miasta w celu wskazania kierunku do drogi krajowej lub wojewdzkiej.
Jeeli na tablicy przeddrogowskazowej lub drogowskazie tablicowym podano dla jednego kierunku dwie nazwy miejscowoci kierunkowych, to na drogowskazie E-3 powtarza si te nazwy (rys. 6.3.2.10).
Rys. 6.3.2.10. Drogowskaz E-3 z dwiema nazwami miejscowoci kierunkowych
6.3.2.4. Drogowskaz w ksztacie strzay do miejscowoci podajcy do niej odlego Znak E-4 drogowskaz w ksztacie strzay do miejscowoci podajcy do niej odlego (rys. 6.3.2.11) stosuje si na skrzyowaniach, na ktrych istnieje potrzeba wskazania kierunku i odlegoci do miejscowoci lecej przy drodze powiatowej lub gminnej. Drogowskazy E-4 umieszcza si po prawej stronie jezdni w odlegoci do 50 m przed wjazdem na drog, przy ktrej pooona jest miejscowo. Na skrzyowaniu typu T dopuszcza si umieszczenie znaku na przedueniu osi koczcej si drogi.
Rys. 6.3.2.11. Drogowskaz E-4:
a) dla kierunku w prawo
Rys. 6.3.2.9. Drogowskaz E-3
b) dla kierunku w lewo
Na drogowskazie E-3 podaje si informacje wedug zasad okrelonych w punkcie 6.3.2.2. Drogowskazy E-3 umieszcza si: na odgazieniach drg dwujezdniowych, na skrzyowaniach typu T dla potwierdzenia kierunku, na wylotach ze skrzyowa z ruchem okrnym; umieszcza si je na wylotach w miejscu zapewniajcym najlepsz widoczno dla kierujcego pojazdem, na skrzyowaniu, gdy nie ma miejsca na umieszczenie przed skrzyowaniem drogowskazu tablicowego. Drogowskazy E-3, z wyjtkiem umieszczonych w obrbie skrzyowania dla potwierdzenia kierunku, umieszcza si po prawej stronie jezdni, w odlegoci do 50 m od skrzyowania. Jeeli na wlocie zastosowano pas wyczania, to drogowskaz E-3 umieszcza si na pocztku tego pasa.
Na drogowskazie E-4 podaje si nazw miejscowoci, do ktrej prowadzi droga. Po prawej stronie nazwy podaje si liczb kilometrw wskazujc odlego do niej. Zasady podawania odlegoci okrelono w punkcie 6.1. 6.3.2.5. Drogowskaz do dzielnicy miasta
Rys. 6.3.2.12. Znak E-5
Znak E-5 drogowskaz do dzielnicy miasta (rys. 6.3.2.12) stosuje si w celu wskazania dojazdu do dzielnicy lub wanego dla podrnych placu (ulicy) w miecie.
128
W celu wskazania dojazdu do dzielnicy rdmiejskiej stosuje si drogowskaz E-5a z napisem Centrum (rys. 6.3.2.13).
Rys. 6.3.3.1. Znak E-6
6.3.3.3. Drogowskaz do dworca lub stacji kolejowej

Rys. 6.3.2.13. Znak E-5a Rys. 6.3.3.2. Znak E-6a:
Napisy dotyczce informacji lokalnej wedug zasad okrelonych odpowiednio w punktach 6.3.1.1. i 6.3.2.2. mog by umieszczane rwnie na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych. 6.3.3. Drogowskazy do obiektu komunikacyjnego lub uytecznoci publicznej 6.3.3.1. Zasady oglne Znaki E-6, E-6a, E-6b i E-6c stosuje si w celu wskazania dojazdu do obiektw komunikacyjnych: lotnisk, dworcw lub stacji kolejowych, dworcw autobusowych oraz portw. Znaki wedug analogicznego wzoru jak znak E-6 stosuje si w celu wskazania dojazdu do jednostki policji, pogotowia ratunkowego, urzdw administracji publicznej, zarzdw drogi oraz jednostek prowadzcych odpraw celn. Na znaku umieszcza si symbol lub nazw obiektu, ktrego dotyczy. Symbole powinny znajdowa si przy prostopadym boku i zwrcone przodem w t stron co grot strzay. Znaki umieszcza si po prawej stronie jezdni w odlegoci do 50 m od skrzyowania. Jeeli na wlocie zastosowano pas wyczania, to drogowskaz tablicowy umieszcza si na pocztku tego pasa. Na skrzyowaniu typu T dopuszcza si umieszczanie znaku na przedueniu koczcej si drogi. Znaki umieszcza si przy drodze tranzytowej przechodzcej przez miejscowo lub w jej pobliu. Jeeli trasa dojazdowa zmienia kierunek, znaki umieszcza si na tych skrzyowaniach, na ktrych kierunek dojazdu ulega zmianie. 6.3.3.2. Drogowskaz do lotniska Znak E-6 drogowskaz do lotniska (rys. 6.3.3.1) stosuje si w celu wskazania kierunku do lotniska (portu lotniczego). Na znaku obok symbolu umieszcza si nazw lotniska. Bezporednio przed dojazdem do poszczeglnych obiektw portu lotniczego stosuje si odmiany drogowskazu E-6 z napisami wskazujcymi rodzaj obiektu, np. krajowy, cargo, odloty, nr terminalu itp.
a) do dworca kolejowego z napisem PKP
b) do stacji kolejowej z symbolem pocigu
Znak E-6a drogowskaz do dworca lub stacji kolejowej (rys. 6.3.3.2) stosuje si w celu wskazania kierunku do stacji kolejowej lub przystanku kolejowego obsugujcych ruch pasaerski. Dopuszcza si zamiast symbolu stosowanie napisu PKP. Jeeli znak wskazuje kierunek do stacji obsugujcych wycznie ruch towarowy, na znaku umieszcza si odpowiedni napis np. Dworzec towarowy. 6.3.3.4. Drogowskaz do dworca autobusowego
Rys. 6.3.3.3. Znak E-6b
Znak E-6b drogowskaz do dworca autobusowego (rys. 6.3.3.3) stosuje si w celu wskazania kierunku do dworca autobusowego. Dopuszcza si stosowanie zamiast symboli napisu z nazw przedsibiorstwa (grupy przedsibiorstw), ktre odprawiane s na dworcu np. PKS. 6.3.3.5. Drogowskaz do przystani promowej
Rys. 6.3.3.4. Znak E-6c
Znak E-6c drogowskaz do przystani promowej (rys. 6.3.3.4) stosuje si w celu wskazania kierunku do przystani promu morskiego (dworca morskie-
129
go) lub promu rzecznego. Na znaku podaje si nazw miasta (portu), do ktrego kursuj promy morskie lub nazw miasta kierunkowego lecego na drodze w przypadku promu rzecznego. Jeeli w danej miejscowoci lub rejonie znajduje si kilka obiektw tego samego typu, wwczas dopuszcza si umieszczenie na drogowskazie nazwy obiektu. 6.3.3.6. Drogowskaz do obiektw uytecznoci publicznej
Rys. 6.3.3.5. Drogowskazy:
Znaki do obiektu turystycznego umieszcza si po prawej stronie jezdni, w odlegoci do 50 m od skrzyowania. Jeeli na wlocie zastosowano pas wyczania, to drogowskaz tablicowy umieszcza si na pocztku tego pasa. Na skrzyowaniu typu T dopuszcza si umieszczanie znaku na przedueniu koczcej si drogi. Znaki umieszcza si przy drodze tranzytowej przechodzcej przez miejscowo lub w jej pobliu. Jeeli trasa dojazdowa zmienia kierunek, znaki umieszcza si na tych skrzyowaniach, na ktrych kierunek dojazdu ulega zmianie.
6.3.4.2. Drogowskaz do przystani wodnej lub eglugi

a) do pogotowia ratunkowego
b) do urzdu administracji publicznej
Rys. 6.3.4.1. Znak E-7
c) do punktu odpraw celnych
Znak E-7 drogowskaz do przystani wodnej lub eglugi (rys. 6.3.4.1) stosuje si w celu wskazania dojazdu do tego obiektu. Jeeli w danej miejscowoci lub rejonie znajduje si kilka obiektw tego samego typu, wwczas dopuszcza si umieszczenie na drogowskazie nazwy obiektu.
d) do centrum handlowego
Drogowskazy do obiektw uytecznoci publicznej stosuje si w celu wskazania obiektw, w ktrych wiadczy si pomoc albo odbywa si obsuga administracyjna lub handlowa. Przykadowe drogowskazy obiektw uytecznoci publicznej pokazano na rys. 6.3.3.5. 6.3.4. Drogowskazy do obiektw turystycznych lub wypoczynkowych 6.3.4.1. Zasady oglne Znaki od E-7 do E-12 i E-12a stosowane s w celu wskazania kierunku do obiektw turystycznych lub wypoczynkowych takich jak przysta wodna, plaa, muzeum, zabytek kultury, zabytek przyrody, punkt obserwacyjny, szlak rowerowy itp. Napisy, symbole i obrzee tych znakw s barwy brzowej. Na znakach do obiektu turystycznego mona umieszcza take symbole obiektw oznaczonych znakami informacyjnymi. Dopuszcza si take podawanie informacji o duym obiekcie przemysowym.
Rys. 6.3.4.2. Znak E-7 wskazujcy kierunek na wprost
Na rysunku 6.3.4.2. pokazano drogowskaz E-7 wskazujcy kierunek do przystani - na wprost przez skrzyowanie.
6.3.4.3. Drogowskaz do play lub miejsca kpielowego Znak E-8 drogowskaz do play lub miejsca kpielowego (rys. 6.3.4.3) stosuje si w celu wskazania dojazdu do play lub miejsca kpielowego. Stosowanie tego drogowskazu jest analogiczne jak drogowskazu E-7 opisanego w punkcie 6.3.4.2.
130
Na znaku E-8 zamiast symbolu play moe by umieszczany symbol jedca na koniu (rys. 6.3.4.4) wskazujcy kierunek do orodka jazdy konnej.
Rys. 6.3.4.8. Drogowskaz E-10 z symbolem cmentarza
6.3.4.6. Drogowskaz do zabytku przyrody

Rys. 6.3.4.4. Drogowskaz E-8 z symbolem jedca
6.3.4.4. Drogowskaz do muzeum

Znak E-9 drogowskaz do muzeum (rys. 6.3.4.5) stosuje si w celu wskazania dojazdu do muzeum. Na drogowskazie umieszcza si nazw muzeum oraz nazw miejscowoci, jeeli jest on ustawiony poza granicami administracyjnymi tej miejscowoci. Drogowskaz E-9 umieszcza si na wniosek waciwego terytorialnie organu administracji pastwowej do spraw kultury. Zasady jego stosowania s takie same jak drogowskazu E-7 (pkt 6.3.4.2). 6.3.4.5. Drogowskaz do zabytku jako dobra kultury
Znak E-11 drogowskaz do zabytku przyrody (rys. 6.3.4.9) stosuje si w celu wskazania obiektu uznanego za pomnik przyrody i umieszcza na wniosek waciwego terytorialnie Konserwatora Przyrody. Zasady jego stosowania s takie same jak drogowskazu E-7 (pkt 6.3.4.2). Na znaku E-11 zamiast symbolu drzewa mog by umieszczane symbole: - groty (rys. 6.3.4.10), jeeli znak wskazuje kierunek do groty lub jaskini, - skay (rys. 6.3.4.11), jeeli znak wskazuje dojazd zabytkw przyrody nieoywionej, - ostoi ptakw (rys. 6.3.4.12), jeeli znak wskazuje dojazd do rezerwatu (ostoi ptakw).
Rys. 6.3.4.10. Drogowskaz E-11z symbolem groty
Rys. 6.3.4.11. Drogowskaz E-11z symbolem skay
Znak E-10 drogowskaz do zabytku jako dobra kultury (rys. 6.3.4.6) stosuje si w celu wskazania dojazdu do obiektu zabytkowego stanowicego dobro kultury narodowej. Zasady jego stosowania s takie same jak drogowskazu E-7 (pkt 6.3.4.2). Na znaku E-10 zamiast symbolu zamku mog by umieszczane symbole: - kocioa (rys. 6.3.4.7), jeeli znak wskazuje kierunek do zabytkowego obiektu o charakterze sakralnym - kocioa, katedry, bazyliki, cerkwi itp., - cmentarza (rys. 6.3.4.8), jeeli znak wskazuje dojazd do zabytkowego cmentarza lub miejsca martyrologii.
Rys. 6.3.4.12. Drogowskaz E-11z symbolem ostoi ptakw
6.3.4.7. Drogowskaz do punktu widokowego
Rys. 6.3.4.7. Drogowskaz E-10 z symbolem kocioa
Znak E-12 drogowskaz do punktu widokowego (rys. 6.3.4.13) stosuje si w celu wskazania dojazdu do punktu, z ktrego istnieje dogodna moliwo obserwacji rejonw o walorach krajobrazowych. Zasady jego stosowania s takie same jak drogowskazu E-7 (pkt 6.3.4.2).
131
6.3.4.8. Drogowskaz do szlaku rowerowego
Rys. 6.3.4.14. Drogowskaz E-12a
Drogowskaz do obiektu przemysowego (rys. 6.3.4.18) stosuje si w celu wskazania waciwej drogi dojazdowej na teren duego obiektu przemysowego (np. huta, fabryka, kopalnia, stocznia) zajmujcego rozlegy teren. Zasady jego stosowania s takie same jak drogowskazu E-7 (pkt 6.3.4.2). 6.3.5. Tablica kierunkowa Znak E-13 tablica kierunkowa (rys. 6.3.5.1) stosuje si w celu potwierdzenia kierunku drogi i podania odlegoci do miejscowoci na niej wymienionych.
Znak E-12a drogowskaz do szlaku rowerowego (rys. 6.3.4.14) stosuje si w celu wskazania dojazdu do miejsca, w ktrym rozpoczyna si lub przebiega oznakowany szlak turystyczny dla rowerw.
Rys. 6.3.4.15. Drogowskaz E-12a do szlaku turystyki pieszej
Na znaku E-12a zamiast symbolu roweru moe by umieszczany symbol trasy pieszej (rys. 6.3.4.15) wskazujcy kierunek do rozpoczynajcego si lub przebiegajcego w pobliu szlaku turystyki pieszej. 6.3.4.9. Drogowskazy z symbolami znakw kategorii D W celu wskazania dojazdu do znajdujcych si przy drodze lub w jej pobliu obiektw oznaczonych znakami D-18 i od D-21 do D-34 mona symbole tych znakw umieszcza na biaym tle drogowskazw podajcych informacj lokaln. W przypadku znaku D-18 umieszcza si jego miniatur.
Rys. 6.3.5.1.
Znak E-13
Rys. 6.3.4.16. Drogowskaz z symbolem znaku D-30
Na rysunku 6.3.4.16 pokazano przykad umieszczenia symbolu znaku D-30 na drogowskazie wskazujcym kierunek w prawo, a na rysunku 6.3.4.17 - miniatury znaku D-18, na drogowskazie wskazujcym kierunek na wprost.
Rys. 6.3.4.17. Drogowskaz ze znakiem D-18
Na tablicy E-13 (rys. 6.3.5.1) podaje si: w grnym wierszu - nazw miejscowoci lecej przed miejscowoci kierunkow, siedziby gminy lub powiatu, lub o znaczeniu turystycznym lub pooonej na skrzyowaniu z drog krajow lub wojewdzk, w dolnym wierszu - nazw miejscowoci kierunkowej, wyraone w kilometrach odlegoci od wymienionych miejscowoci. Jeeli przed miejscowoci kierunkow nie ma innej miejscowoci, to stosuje si tablic E-13 podajc tylko nazw tej miejscowoci. Tablice kierunkowe stosuje si poza obszarem zabudowanym na drogach krajowych, jeeli nie zastosowano tablicy szlaku drogowego (znaki E-14 lub E-14a), wojewdzkich i powiatowych. Tablice E-13 umieszcza si: w odlegoci 50-100 m za znakiem E-18a, za skrzyowaniem z drog krajow, wojewdzk lub powiatow o duym znaczeniu komunikacyjnym, porodku odcinka, na ktrego kracach s umieszczone tablice kierunkowe lub szlaku drogowego, jeeli dugo tego odcinka przekracza 20 km. 6.3.6. Tablica szlaku drogowego 6.3.6.1. Zasady oglne Znak E-14 tablica szlaku drogowego (rys. 6.3.6.1) stosuje si w celu potwierdzenia przebiegu drogi krajowej, podania jej numeru (numerw), gw-
6.3.4.10.Drogowskaz do obiektu przemysowego
Rys. 6.3.4.18. Drogowskaz do obiektu przemysowego
132
nych miejscowoci lecych na danym szlaku i odlegoci do nich. Dopuszcza si take stosowanie znakw szlaku drogowego na drogach wojewdzkich o duym znaczeniu komunikacyjnym.
wyraone w kilometrach, odlegoci do nich. Liczba miejscowoci powinna by tak dobrana, aby liczba wierszy podajcych ich nazwy nie przekraczaa czterech na drogach oglnodostpnych i ekspresowych, a trzech - na autostradach. Jeeli na tablicy szlaku drogowego miejscowo podawana jest tylko dlatego, e ley w niej skrzyowanie z inna drog krajow, po prawej stronie nazwy miejscowoci zaleca si umieszczanie numeru krzyujcej si drogi. Jeeli na tablicy szlaku drogowego podawana jest nazwa przejcia granicznego, to po jej prawej stronie umieszcza si znak PL i znak wyrniajcy pastwo, do ktrego prowadzi przejcie, przyjty do oznaczania pojazdw uczestniczcych w ruchu midzynarodowym. 6.3.6.3. Nazwy miejscowoci na tablicy szlaku drogowego
Rys. 6.3.6.1. Tablica E-14
Rys. 6.3.6.2. Tablica E-14 z nazwami dwch miejscowoci kierunkowych
Wymiar tablicy E-14 zaley od liczby podawanych informacji oraz wielkoci liter i cyfr ustalonych dla danego rodzaju drogi. Znak E-14a tablica szlaku drogowego na autostradzie (rys. 6.3.6.3) stosuje si w celu wskazania miejscowoci lecych wzdu autostrady. 6.3.6.2. Zasady rozmieszczania informacji na tablicy szlaku drogowego W grnej czci tablicy umieszcza si znak z numerem drogi krajowej oraz znak z numerem szlaku midzynarodowego, jeeli droga ma rwnie taki numer. Znak (znaki) z numerem drogi umieszcza si centralnie w stosunku do osi pionowej tablicy. Zasadnicz tre tablicy E-14 stanowi wykaz gwnych miejscowoci lecych na danym szlaku oraz,
Dobr nazw miejscowoci ustala si po szczegowej analizie ich znaczenia komunikacyjnego i gospodarczego. Na tablicach szlaku drogowego podaje si: w wierszu grnym - nazw najbliszej miejscowoci stanowicej siedzib gminy lub powiatu, miejscowoci o znaczeniu turystycznym lub na skrzyowaniu z drog krajow lub wojewdzk lub nazw miejscowoci kierunkowej, w wierszu dolnym - nazw przejcia granicznego, jeeli szlak prowadzi za granic lub nazw miasta ssiedniego pastwa na odcinku drogi przed przejciem granicznym albo nazw miasta kierunkowego, w wierszach porednich - nazwy miast o znaczeniu administracyjnym, turystycznym lub komunikacyjnym, w tym nazw kierunkowego, jeeli nie jest podawane w wierszu dolnym lub grnym. Dopuszcza si umieszczenie na tablicy szlaku drogowego nazwy miejscowoci znajdujcej si przy innej drodze. Z lewej strony nazwy miejscowoci umieszcza si numer drogi, przy ktrej jest pooona. Na odcinkach drg o wsplnym przebiegu w grnej czci tablicy szlaku drogowego umieszcza si informacje o drodze o numerze niszym - numer drogi i nazwy dwch miejscowoci, najbliszej i kierunkowej, a poniej oddzielone bia lini analogiczne informacje o drodze i numerze wyszym. 6.3.6.4. Umieszczanie tablic szlaku drogowego Tablice szlaku drogowego umieszcza si na drogach krajowych: przy wylotach z miast siedzib powiatu oraz innych, o wanym znaczeniu gospodarczym lub turystycznym,
133
za skrzyowaniami (wzami) z innymi drogami krajowymi oraz wojewdzkimi o duym znaczeniu komunikacyjnym, w nastpujcych miejscach: a) okoo 100 m za wyjazdem z miejscowoci, b) okoo 200 m za skrzyowaniem na drogach oglnodostpnych, c) 250 m za kocem pasa wczania na drogach ekspresowych, d) 300 m za kocem pasa wczania przy gwnej jezdni autostrady. Tablic szlaku drogowego E-14a umieszczan na autostradzie pokazano na rysunku 6.3.6.3.
b) z numerem dwucyfrowym
6.3.7.2. Znak z numerem drogi wojewdzkiej Znak E-15b (rys. 6.3.7.2) stosuje si w celu wskazania przebiegu drogi wojewdzkiej lub wjazdu na t drog. Na drogach oznaczonych tym znakiem dopuszcza si ruch pojazdw o nacisku osi pojedynczej nie przekraczajcym 80 kN.
Rys. 6.3.7.2. Znak E-15b
Rys. 6.3.6.3. Tablica E-14a
Rys. 6.3.7.3. Znak E-15e
6.3.7. Znaki z numerem drogi 6.3.7.1. Zasady oglne Znaki z numerem drogi stosuje si samodzielnie lub umieszcza si na znakach kierunku w celu wskazania drg krajowych lub wojewdzkich. Numerw drg pozostaych kategorii nie umieszcza si na znakach drogowych. 6.3.7.2. Znak z numerem drogi krajowej Znak E-15a numer drogi krajowej o tle barwy czerwonej i napisie barwy biaej (rys. 6.3.7.1) stosuje si w celu wskazania przebiegu drogi krajowej oznaczonej numerem wskazanym na znaku lub wjazdu na t drog. Na drogach oznaczonych tym znakiem dopuszcza si ruch pojazdw o nacisku osi pojedynczej nie przekraczajcym 100 kN i odpowiednio wikszym nacisku osi wielokrotnej z wyjtkiem odcinkw, na ktrych nie dopuszcza si ruchu pojazdw o nacisku osi powyej 80kN, zgodnie z przepisami okrelajcymi sie drg krajowych, po ktrych mog porusza si pojazdy o okrelonych parametrach, chyba e znak B-19 okrela inny dopuszczalny nacisk osi pojazdu.
Rys. 6.3.7.1. Znak E-15a:
Znak E-15e numer drogi wojewdzkiej o zwikszonym do 10 t dopuszczalnym nacisku osi pojazdu (rys. 6.3.7.3) stosuje si w celu wskazania przebiegu drogi lub wjazdu na drog wojewdzk, na ktrej dopuszcza si ruch pojazdw o nacisku osi pojedynczej nie przekraczajcym 100 kN. 6.3.7.3. Znak z numerem autostrady
Rys. 6.3.7.4. Znak E-15c
Znak E-15c numer autostrady (rys. 6.3.7.4) stosuje si w celu wskazania przebiegu autostrady lub wjazdu na ni. Na znakach kierunku wskazujcych kierunek do autostrady po lewej stronie umieszcza si znak D-9 (rys. 6.3.7.5). Jeeli istnieje konieczno wskazania dojazdu do autostrady na drogach od niej oddalonych, dopuszcza si stosowanie drogowskazu w ksztacie strzay ze znakiem D-9, numerem autostrady i odlegoci do jej najbliszego wza (rys. 6.3.7.6).
a) z numerem jednocyfrowym
Rys. 6.3.7.5. Znak E-15c z miniatur znaku D-9
134
Rys. 6.3.7.6. Drogowskaz w ksztacie strzay do autostrady
6.3.7.4. Znak z numerem drogi ekspresowej Znak E-15d numer drogi ekspresowej (rys. 6.3.7.7) stosuje si w celu wskazania przebiegu drogi ekspresowej lub wjazdu na ni. Na znakach kierunku wskazujcych kierunek do drogi ekspresowej, po lewej stronie znaku E-15d umieszcza si znak D-7 (rys. 6.3.7.8).
Znaki E-16 umieszcza si na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach tablicowych: na pocztku i kocu drogi oznaczonej numerem drogi midzynarodowej, przed i za skrzyowaniem, na ktrym droga krajowa bdc drog midzynarodow krzyuje si z inn drog krajow. 6.3.7.6. Stosowanie znakw z numerem drogi Znaki z numerami drg stosuje si na znakach kierunku na skrzyowaniach drg krajowych i wojewdzkich pomidzy sob. Zaleca si ich stosowanie take na skrzyowaniach z innymi drogami. Znaki te jako samodzielne naley stosowa moliwie czsto, gdy w istotny sposb uatwiaj kierujcym orientacj, potwierdzajc obrany kierunek jazdy, szczeglnie w miejscach, w ktrych mog powsta wtpliwoci co do przebiegu drogi. 6.3.7.7. Umieszczanie znakw z numerem drogi
Rys. 6.3.7.7. Znak E-15d
Rys. 6.3.7.8. Znak E-15d z miniatur znaku D-7
6.3.7.5. Znak szlaku drogowego z numerem drogi midzynarodowej
Rys. 6.3.7.9. Znak E-16
Znak E-16 numer szlaku midzynarodowego (rys. 6.3.7.9) stosuje si w celu poinformowania kierujcych pojazdami, e droga krajowa jest take drog midzynarodow. Znaki E-16 stosuje si na wszystkich drogach midzynarodowych. Numery oznaczajce te drogi powinny wystpowa zawsze jako uzupenienie numerw drg krajowych, bd na samodzielnych znakach umieszczanych pod znakiem szlaku drogi krajowej (rys. 6.3.7.10), bd jako numery (miniatury) stosowane na innych znakach kierunku, jak pokazano na rysunkach: 6.3.1.2, 6.3.1.4, 6.3.2.3 lit. a, 6.3.2.8 lit. b, 6.3.2.10, 6.3.6.2 i 6.3.6.3.
Numery drg umieszcza si: a) samodzielnie, w odlegoci do 50 m: za skrzyowaniem, bez wzgldu na rodzaj obszaru, dla potwierdzenia kierunku a szczeglnie jeeli szlak zmienia kierunek na skrzyowaniu oraz w przypadkach, gdy ukad skrzyowania moe stwarza wtpliwoci co do przebiegu szlaku, przed skrzyowaniami w obszarze zabudowanym, jeeli zmiana przebiegu szlaku nie jest sygnalizowana tablicami przeddrogowskazowymi oraz drogowskazami tablicowymi, b) na tablicach przeddrogowskazowych, drogowskazach tablicowych i drogowskazach w ksztacie strzay do miejscowoci wskazujcych numer drogi oraz na tablicach szlaku drogowego - jako jeden z elementw treci tych tablic, Wysoko znakw E-15a i E-15b stosowanych samodzielnie wynosi 300 mm. Jeeli istnieje potrzeba wskazania przebiegu drogi na skrzyowaniu, to obok numeru drogi umieszcza si strzak kierunkow. Przykady odmian znakw ze strzakami przedstawiono na rys. od 6.3.7.11 do 6.3.7.13.
Rys. 6.3.7.11. Znak E-15a z numerem drogi krajowej ze strzak:
Rys. 6.3.7.10. Znak E-16 jako uzupenienie znaku E-15a
a) skierowan w lewo
135
6.3.9. Koniec miejscowoci
b) skierowan skonie w lewo
Rys. 6.3.9.1. Znak E-18a Rys. 6.3.7.12. Znak E-15b ze strzak skierowan w prawo
Rys. 6.3.7.13. Znak E-15a z numerem drogi wojewdzkiej ze strzak skierowan na wprost
6.3.8. Miejscowo Znak E-17a miejscowo (rys. 6.3.8.1) stosowany jest w celu wskazania kierujcym, e wjedaj do okrelonej znakiem miejscowoci. Znak E-17a ma wysoko 530 mm, a dugo podstawy zaley od dugoci nazwy miejscowoci i powinna wynosi co najmniej 1000 mm. Znak E-17a umieszcza si przed pierwszymi zabudowaniami miejscowoci.
Znak E-18a koniec miejscowoci (rys. 6.3.9.1) stosuje si w celu wskazania wyjazdu z miejscowoci. Znak E-18a umieszcza si w tym samym przekroju drogi co znak E-17a. Na jezdniach dwukierunkowych dopuszcza si umieszczanie znaku E-18a po lewej stronie drogi na odwrocie tablicy E-17a. W przypadku gdy obszary zabudowy dwch miejscowoci pooone przy jezdni jednokierunkowej cz si ze sob znak E-17a umieszcza si nad znakiem E-18a. 6.3.10. Obwodnica Znak E-19a obwodnica (rys. 6.3.10.1) stosuje si w celu wskazania kierunku do obwodnicy miasta. Znaki umieszcza si na drogach doprowadzajcych ruch do obwodnicy klasy GP, G lub Z.
Rys. 6.3.10.1. Znak E-19a
6.3.11. Tablica wza drogowego na autostradzie

Rys. 6.3.8.1. Znak E-17a
Jeeli pierwsze zabudowania lub skrzyowanie znajduj si w pobliu granicy administracyjnej miejscowoci, znak E-17a naley umieci na tej granicy. W przypadku miejscowoci, ktrej zabudowania s znacznie oddalone od granicy administracyjnej miejscowoci, znak E-17a umieszcza si w odlegoci 50100 m przed pierwszymi zabudowaniami. Jeeli granica pomidzy miejscowociami przechodzi wzdu drogi, to znak wskazujcy miejscowo pooon po lewej stronie drogi umieszcza si po lewej stronie drogi. Jeeli granica miejscowoci pokrywa si z granic obszaru zabudowanego i znak E-17a umieszcza si razem ze znakiem D-42, wwczas znak D-42 umieszcza si pod znakiem E-17a.
Rys. 6.3.11.1. Znak E-20
Tablica wza drogowego na autostradzie E-20 (rys. 6.3.11.1) stosowana jest w celu uprzedzenia kierujcych pojazdami o zblianiu si do wyjazdu z autostrady. W grnej czci tablicy naley poda numer wyjazdu z autostrady, w dolnej czci - odlego do tego wyjazdu. Tablic umieszcza si w odlegoci 3000 m przed pocztkiem pasa wyczania.
136
Znaki umieszcza si na pocztku samochodowego szlaku turystycznego oraz na skrzyowaniach dla wskazania kierunku szlaku. 6.3.13.2. Obiekt na samochodowym szlaku turystycznym
Rys. 6.3.11.2. Znak E-20 z symbolem i nazw wza
Dopuszcza si zamiast numeru wyjazdu umieszczanie na znaku E-20 symbolu i nazwy wza (rys. 6.3.11.2.). Znak E-20 z nazw wza mona stosowa take na drogach ekspresowych, wwczas to znaku ma barw zielon. 6.3.12. Dzielnica lub osiedle
Rys. 6.3.13.2. Znak E-22b
Rys. 6.3.12.1. Tablica E-21
Znak E-21 dzielnica (osiedle) (rys. 6.3.12.1) stosowany jest, w razie potrzeby, w miastach w celu lepszej orientacji kierujcych pojazdami. 6.3.13. Znaki samochodowych szlakw turystycznych Do oznakowania samochodowych szlakw turystycznych oraz obiektw turystycznych wystpujcych na danym terenie stosuje si znaki: E-22a samochodowy szlak turystyczny, E-22b obiekt na samochodowym szlaku turystycznym, E-22c informacja o obiektach turystycznych. Projekty znakw samochodowych szlakw turystycznych opiniuje kapitua waciwej organizacji turystycznej. 6.3.13.1. Samochodowy szlak turystyczny
Znaki E-22b obiekt na samochodowym szlaku turystycznym (rys. 6.3.13.2.) stosuje si w celu wskazania kierunku do obiektu pooonego przy samochodowym szlaku turystycznym. Na znaku umieszcza si symbol obiektu turystycznego, jego nazw, symbol szlaku turystycznego oraz strzak wskazujca kierunek do obiektu. Stosownie do rodzaju obiektu turystycznego na znaku E-22b umieszcza si jeden z symboli okrelonych w pkt. 6.3.4. Znak umieszcza si w odlegoci do 50 m przed skrzyowaniem, na ktrym nastpuje zjazd do obiektu. Jeeli trasa dojazdowa do obiektu zmienia kierunek znaki umieszcza si dodatkowo na tych skrzyowaniach, na ktrych kierunek dojazdu ulega zmianie.
Rys. 6.3.13.3. Znak E-22b wskazujcy szczegln atrakcj turystyczn
Znak E-22b wg rys. 6.3.13.3 stosuje si w celu wskazania szczeglnej atrakcji turystycznej znajdujcej si na szlaku. Na znaku umieszcza si sylwetk wskazywanego obiektu turystycznego zamku, paacu itp. Znak moe by umieszczony na pocztku szlaku turystycznego. 6.3.13.3. Informacja o obiektach turystycznych
Rys. 6.3.13.1. Znak E-22a
Znak E-22a samochodowy szlak turystyczny (rys. 6.3.13.1) stosuje si w celu wskazania pocztku samochodowego szlaku turystycznego oraz jego kontynuacji na skrzyowaniach. Na znaku umieszcza si nazw szlaku, jego symbol oraz strzak wskazujc kierunek szlaku.
Rys. 6.3.13.4. Znak E-22c
137
Znaki E-22c informacja o obiektach turystycznych (rys. 6.3.13.3) stosuje si w celu wskazania obszaru (miasta), na ktrym znajduje si szereg godnych uwagi obiektw turystycznych. Na znaku umieszcza si nazw obszaru (miasta), na ktrym wystpuj atrakcje turystyczne oraz ich symbole. Znaki umieszcza si przy drogach wjazdowych do obszaru.
6.4. Oznakowanie drogowskazowe poza miastami

6.4.1. Zasady oglne Oznakowanie drogowskazowe skrzyowa poza miastami spenia istotn rol informacyjn dla uczestnikw ruchu, umoliwiajc szybk orientacj co do przebiegu drogi, a tym samym podnosi sprawno ruchu oraz optymalizuje dugo i czas podry. Funkcje poszczeglnych znakw kierunku podane zostay w punktach 6.1. i 6.3, w ktrych okrelono dane dotyczce midzy innymi drogowskazw oraz rnice w zakresie stosowania ich na drogach majcych rne funkcje. Znaki kierunku naley umieszcza zgodnie z zasadami okrelonymi w punktach 6.1 i 6.3 oraz w tabeli 6.1 do uycia pomocniczego. 6.4.2. Stosowanie znakw kierunku na skrzyowaniach poza miastami 6.4.2.1. Oznakowanie jezdni gwnej autostrady w obrbie wza Do oznakowania jezdni gwnej autostrady w obrbie wza stosuje si nastpujce znaki oraz urzdzenia bezpieczestwa ruchu (rys. 6.4.2.1): E-20 umieszczany 3000 m przed pocztkiem pasa wyczania; jeeli ze wzgldu na niewielkie odcinki midzywzowe odlego umieszczania znaku nie moe by zachowana, umieszcza si go w odlegoci 50 - 100 m za tablic szlaku drogowego poprzedniego wza; znaku mona nie stosowa, jeeli odlego jego umieszczenia od pocztku pasa wyczania byaby mniejsza ni 2000 m, E-1a I umieszczany w odlegoci 1500 m przed pocztkiem pasa wyczania, E-1a II umieszczany w odlegoci 500 m przed pocztkiem pasa wyczania, F-14a, F-14b, F-14c tablice wskanikowe na autostradzie umieszczane w odlegoci 300, 200 i 100 m przed pocztkiem pasa wyczania, E-2d - jako zasada lub E-2c umieszczane w tym miejscu wyjazdu, w ktrym szeroko pasa wyczania wynosi 1,0 m,
U-4 umieszczana za wyjazdem na wysepce oddzielajcej jezdni gwn od cznicy w miejscu, w ktrym wysepka ma szeroko co najmniej 1,6 m, E-5 lub E-6 umieszczane za wyjazdem na wysepce, gdy do jednego miasta prowadzi kilka wyjazdw, A-6d wlot drogi jednokierunkowej z prawej strony umieszczany przed kadym wjazdem na autostrad w odlegoci 150 300 m. Jeeli odlego ta jest mniejsza od 150 m - pod znakiem umieszcza si tabliczk T-1, E-14a umieszczany za wjazdem na autostrad w odlegoci 300 m od koca pasa wczania. Na autostradach o trzech lub wicej pasach ruchu dopuszcza si, zwaszcza przy blisko pooonych wzach, zastosowanie zamiast tablic przeddrogowskazowych dodatkowego drogowskazu E-2c w odlegoci 1000 m przed pocztkiem pasa wyczania.
6.4.2.2. Oznakowanie jezdni gwnej drogi ekspresowej w obrbie wza Do oznakowania jezdni gwnej drogi ekspresowej w obrbie wza stosuje si nastpujce znaki i urzdzenia bezpieczestwa ruchu (rys. 6.4.2.2): E-1 lub E-1b umieszczane w odlegoci 500 m przed pocztkiem pasa wyczania, E-2a (E-2e) lub E-2b (E-2f) umieszczane w miejscu, w ktrym pas wyczania ma szeroko 1 m, U-4 umieszczana za wyjazdem na wysepce oddzielajcej jezdni gwn od cznicy w miejscu, w ktrym wysepka ma szeroko co najmniej 1,6 m, E-5 lub E-6 umieszczane za wyjazdem na wysepce, gdy do jednego miasta prowadzi kilka wyjazdw, A-6d umieszczany przed kadym wjazdem na drog ekspresow w odlegoci 150 300 m. Jeeli odlego ta jest mniejsza od 150 m, pod znakiem umieszcza si tabliczk T-1, E-14 umieszczany za wjazdem na drog ekspresow w odlegoci 250 m od koca pasa wczania.
6.4.2.3. Skrzyowania drg oglnodostpnych Do oznakowania skrzyowa drg oglnodostpnych pomidzy sob, naley stosowa znaki kierunku E, zgodnie z zasadami podanymi w tabeli 6.1. Przykady oznakowania tych skrzyowa przedstawiono na rysunkach od 6.4.2.3 do 6.4.2.14.
138
Tabela 6.1.
Stosowanie znakw kierunku na skrzyowaniach drg oglnodostpnych w zalenoci od kategorii drogi (poza miastami)
139
Rys. 6.4.2.1.
Oznakowanie pionowe jezdni gwnej autostrady w obrbie wza
Rys. 6.4.2.2. Oznakowanie jezdni gwnej drogi ekspresowej w obrbie wza
140
Rys. 6.4.2.3.
Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drg krajowych
141
Rys. 6.4.2.4. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi krajowej z drog wojewdzk o duym znaczeniu komunikacyjnym
142
Rys. 6.4.2.5. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drg wojewdzkich o duym znaczeniu komunikacyjnym
143
Rys. 6.4.2.6. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi krajowej z drog wojewdzk o maym znaczeniu komunikacyjnym
144
Rys. 6.4.2.7. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi krajowej z drog powiatow o duym znaczeniu komunikacyjnym
145
Rys. 6.4.2.8. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drg wojewdzkich o maym znaczeniu komunikacyjnym
Rys. 6.4.2.9. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi krajowej z drog powiatow o maym znaczeniu komunikacyjnym lub z drog gminn
146
Rys. 6.4.2.10. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi powiatowej o duym znaczeniu komunikacyjnym z inn drog powiatow
Rys. 6.4.2.11. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania drogi powiatowej o duym znaczeniu komunikacyjnym z drog gminn
147
Rys. 6.4.2.12. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania typu innego ni T, drg powiatowych o maym znaczeniu komunikacyjnym lub drg gminnych
Rys. 6.4.2.13. Oznakowanie znakami kierunku skrzyowania typu T drg wojewdzkich o maym znaczeniu komunikacyjnym lub drg gminnych
6.5. Oznakowanie drogowskazowe w miastach

6.5.1. Zasady oglne Oznakowanie drogowskazowe w miastach peni bardzo wan rol w funkcjonowaniu systemu komunikacyjnego, przepustowoci drg oraz bezpiecznym korzystaniu z drg przez uczestnikw ruchu. Zesp zastosowanych w tym celu znakw kierunku powinien by tak dobrany, aby kierowca nie znajcy miasta mg przejecha przez nie, korzysta-
jc tylko z ustawionych znakw i podanych na nich informacji. Przy ustalaniu treci znakw kierunku naley stosowa nastpujcy tryb postpowania: a) ustalenie sieci drg ukadu podstawowego, b) okrelenie pocze pomidzy poszczeglnymi miejscowociami (kierunkami), c) okrelenie obiektw charakterystycznych wymagajcych zastosowania informacji lokalnej, d) ustalenie drg dojazdowych do obiektw charakterystycznych, e) po naoeniu i powizaniu ze sob wszystkich pocze na sie drg, sprawdzenie prawidowoci tych pocze, f) wybranie informacji do zastosowania na znakach kierunku na poszczeglnych skrzyowaniach drg (nazwy miejscowoci, numery drg, informacja lokalna). Obowizywa powinna przy tym taka sama zasada doboru drg i treci, aby z kadej miejscowoci (kierunku) do kadej innej miejscowoci ruch by prowadzony tylko jedn tras. Wyjtek stanowi moe prowadzenie do tej samej miejscowoci innej drogi, ktr wyznaczono objazd dla niektrych rodzajw pojazdw, np. tranzyt TIR, samochody ciarowe o okrelonej masie itp. Oznakowanie drogowskazowe stosuje si na podstawowym ukadzie komunikacyjnym (rys. 6.5.1.1.), ktry tworz drogi krajowe (z wyczeniem autostrad) i wojewdzkie, stanowice: drogi przelotowe i docelowe, obwodnice, drogi wyjazdowe.
148
6.5.2.2. Miasto z dwoma drogami przelotowymi Wzdu drg przelotowych stosuje si znaki kierunku i miejscowoci wedug zasad podanych w punkcie 6.5.2.1. Na skrzyowaniu drg przelotowych midzy sob stosuje si tablice przeddrogowskazowe, drogowskazy tablicowe i znaki, wedug zasad podanych w punkcie 6.5.3.1. Stosowanie informacji o centrum i innej informacji lokalnej uzalenione jest od potrzeb i warunkw miejscowych. 6.5.2.3. Miasto z kilkoma drogami przelotowymi i docelowymi Oznakowanie drogowskazowe wzdu drg przelotowych i kierunkowych stosuje si wedug zasad okrelonych w punkcie 6.5.2.1, a na skrzyowaniach tych drg - w punkcie 6.5.3.1. Jeeli liczba drg majcych wsplny przebieg w obszarze miasta jest wiksza ni dwa, to zamiast wymieniania nazw wszystkich miejscowoci na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach umieszcza si napis Tranzyt i numery poszczeglnych drg (rys. 6.5.2.1 lit. a). Dopuszcza si umieszczanie w cigu tej drogi odmian tablicy z napisem Tranzyt, a mianowicie: tablicy ze strzak kierunkow (rys. 6.5.2.1 lit. b) przed skrzyowaniem, tablicy tylko z napisem Tranzyt (rys. 6.5.2.1 lit. c) za skrzyowaniem. Stosowanie informacji o centrum i innej informacji lokalnej uzalenione jest od potrzeb i warunkw miejscowych. 6.5.2.4. Miasto z obwodnic rdmiejsk Oznakowanie drogowskazowe wzdu drg przelotowych i kierunkowych oraz na skrzyowaniach tych drg midzy sob, stosuje si wedug zasad okrelonych w punkcie 6.5.2.3. Wzdu obwodnicy podaje si informacj lokaln o dojedzie do centrum, na kadym skrzyowaniu wprowadzajcym ruch do obszaru pooonego wewntrz niej. Informacja o centrum powinna by take podawana wzdu poszczeglnych drg przelotowych i kierunkowych, na ktrych stosuje si oznakowanie drogowskazowe, poczwszy od pierwszych skrzyowa za granic obszaru zabudowanego. Na tablicach przeddrogowskazowych i drogowskazach zlokalizowanych na skrzyowaniu drogi przelotowej lub docelowej (rwnie z obwodnic), nazwy miejscowoci, do ktrych prowadzony jest ruch, podaje si w taki sposb, aby kierowa jadcych na najkrtsz drog prowadzc od tego skrzyowania do danej miejscowoci. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza si moliwo wskazania na skrzyowaniu: alternatywnych drg prowadzcych do tej samej miejscowoci lub
Rys. 6.5.1.1. Schemat podstawowego ukadu komunikacyjnego miasta
6.5.2. Charakterystyczne modele sieci drogowej w miastach 6.5.2.1. Miasto z jedn drog przelotow Wzdu drogi przelotowej stosuje si: znaki oznaczajce wjazd i wyjazd do miejscowoci, tablice kierunkowe lub tablice szlaku drogowego umieszczane za wyjazdem z miejscowoci, drogowskazy zawierajce informacj o centrum lub w miar potrzeby inn informacj lokaln, znaki z numerem drogi.
Rys. 6.5.2.1. Tablica z napisem Tranzyt:
a) z numerami drg
b) ze strzak kierunkow
c) bez numeru drogi i strzaki kierunkowej
149
duszej drogi (trasy), jeeli uzasadniaj to niekorzystne parametry techniczne lub warunki ruchu na najkrtszej drodze prowadzcej do danej miejscowoci. Jeeli odlegoci te s zblione, wwczas o wyborze kierunku decyduje krtszy czas przejazdu wynikajcy z parametrw drogi i warunkw ruchu. Na skrzyowaniach wzdu obwodnicy stosuje si napis Tranzyt i numery drg prowadzcych danym odcinkiem obwodnicy (pkt 6.5.2.3), a na kierunkach wyjazdowych z obwodnicy, nazw miejscowoci kierunkowej z numerem drogi. Za skrzyowaniami obwodnicy z drogami wylotowymi mona nie stosowa znakw szlaku drogowego. Zamiast nich mona powtrzy napis Tranzyt. Informacj lokaln stosuje si w zalenoci od potrzeb i warunkw miejscowych wedug zasad okrelonych w punkcie 6.5.4. Na drogach innych ni przelotowe lub docelowe, doprowadzajcych ruch do obwodnicy, stosuje si znaki E-19a obwodnica. 6.5.3. Stosowanie znakw kierunku na skrzyowaniach w miastach 6.5.3.1. Skrzyowania drg ukadu podstawowego midzy sob Do oznakowania drogowskazowego drg ukadu podstawowego stosuje si: tablice przeddrogowskazowe, jeeli s przewidziane dla danego skrzyowania (pkt 6.3.1.3), drogowskazy tablicowe (mona ich nie stosowa na skrzyowaniach o ruchu okrnym), znaki z numerem drogi - za skrzyowaniami. Na skrzyowaniach z ruchem okrnym, zamiast tablic przeddrogowskazowych, mona stosowa drogowskazy tablicowe umieszczane nad jezdni. Przykady zastosowania znakw kierunku na skrzyowaniach drg ukadu podstawowego midzy sob pokazano na rysunkach 6.5.3.1 i 6.5.3.2. 6.5.3.2. Skrzyowania drg ukadu podstawowego z innymi drogami o duym znaczeniu komunikacyjnym W miastach podzielonych na dzielnice znaczna cz ulic nawet majcych due znaczenie komunikacyjne, nie wchodzi w skad drg ukadu podstawowego, na ktrych stosuje si oznakowanie drogowskazowe podajce nazwy miejscowoci. S to ulice stanowice poczenia midzydzielnicowe i wewntrzdzielnicowe lub dojazdy do obiektw charakterystycznych w danym miecie. Na skrzyowaniach drg ukadu podstawowego z tymi drogami stosuje si: a) na drogach ukadu podstawowego znaki z numerem drogi (przed i za skrzyowaniem) lub z napisem Tranzyt; dopuszcza si stosowanie drogowskazw zawierajcych informacj o dojedzie do centrum lub inn informacj lokaln,
b) na drogach o duym znaczeniu komunikacyjnym: tablice przeddrogowskazowe, jeeli s przewidziane dla danego skrzyowania (pkt 6.3.1.3), drogowskazy tablicowe lub drogowskazy w ksztacie strzay do miejscowoci, wskazujce numer drogi. Przykad oznakowania drogowskazowego na skrzyowaniu drogi przelotowej z inn drog o duym znaczeniu komunikacyjnym dla miasta pokazano na rysunku 6.5.3.3. Jeeli droga przecinajca drog ukadu podstawowego (lub dochodzca do niej) prowadzi ruch do centrum lub obiektw charakterystycznych, o ktrych naley poinformowa kierujcych, to na drodze stanowicej ukad podstawowy umieszcza si przed skrzyowaniem drogowskazy tablicowe lub w ksztacie strzay zawierajce informacj lokaln (rys. 6.5.3.4). Jeeli droga ukadu podstawowego zmienia swj kierunek na skrzyowaniu, to na wszystkich drogach przed skrzyowaniem stosuje si drogowskazy tablicowe (rys. 6.5.3.5). Na skrzyowaniach typu T lub Y dopuszcza si stosowanie drogowskazw w ksztacie strzay (rys. 6.5.3.6). Jeeli wzdu drogi ukadu podstawowego prowadzonych jest kilka kierunkw, wwczas na tej drodze przed skrzyowaniem stosuje si tablice ze znakami szlakw drogowych z numerami wszystkich kierunkw prowadzcych t drog. Jeeli liczba kierunkw jest wiksza od dwch, wwczas zamiast znakw szlakw drogowych z numerami drg, na tablicy umieszcza si napis Tranzyt (pkt 6.5.2.3). 6.5.3.3. Skrzyowania drg ukadu podstawowego z innymi drogami Na skrzyowaniach drg ukadu podstawowego z drogami nie majcymi istotnego znaczenia komunikacyjnego dla miasta, nie stosuje si w zasadzie informacji drogowskazowej. Jeeli jednak przebieg drogi ukadu podstawowego moe u kierujcego budzi wtpliwoci, to na tej drodze za skrzyowaniem stosuje si znaki z numerem drogi, a na wszystkich wlotach drogowskazy tablicowe (rys. 6.5.3.7). Na drodze ukadu podstawowego dopuszcza si umieszczanie przed skrzyowaniem drogowskazw w ksztacie strzay podajcych informacj lokaln lub turystyczn. 6.5.3.4. Skrzyowania inne ni wymienione w punktach od 6.5.3.1 do 6.5.3.3. W miastach podzielonych na dzielnice, w ktrych ukad komunikacyjny jest bardzo rozbudowany, a tylko cz drg stanowi podstawowy ukad komunikacyjny podlegajcy oznakowaniu drogowskazowemu, dopuszcza si stosowanie oznakowania drogowskazowego na skrzyowaniach in-
150
Rys. 6.5.3.1. Oznakowanie skrzyowania drg przelotowych
nych ni opisane w punktach od 6.5.3.1 do 6.5.3.3. Oznakowanie to nie musi stanowi systemu, ale powinno uatwi kierujcym wyjazd z obszaru i dojazd do drg ukadu podstawowego lub dojazd do obszarw lub obiektw charakterystycznych. Na skrzyowaniach takich drg stosuje si w zalenoci od potrzeb i warunkw lokalnych: tablice przeddrogowskazowe, drogowskazy tablicowe lub w ksztacie strzay i umieszcza na nich:
a) informacj lokaln (pkt od 6.3.2.5 do 6.3.3.6 i 6.3.4.10), b) informacj turystyczn (pkt od 6.3.4.2 do 6.3.4.9), c) nazwy miejscowoci wystpujce na drogach ukadu podstawowego, d) informacj o obwodnicy, jeeli ruch doprowadzany jest do obwodnicy. Przykad oznakowania drogi wyjazdowej do obwodnicy pokazano na rysunku 6.5.3.8.
151
Rys. 6.5.3.2. Oznakowanie skrzyowania o ruchu okrnym drg przelotowych
Rys. 6.5.3.3. Oznakowanie skrzyowania drogi ukadu podstawowego z drog o duym znaczeniu komunikacyjnym
152
Rys. 6.5.3.4.
Sposb podania informacji lokalnej przed skrzyowaniem na drodze krajowej
Rys. 6.5.3.5.
Oznakowanie skrzyowania, na ktrym droga ukadu podstawowego zmienia kierunek
153
Rys. 6.5.3.6.
Zastosowanie drogowskazw w ksztacie strzay na skrzyowaniu typu T
Rys. 6.5.3.7.
Oznakowanie skrzyowania drogi ukadu podstawowego z inn drog (lokaln miejsk)
154
Rys. 6.5.3.8.
Oznakowanie drogi wyjazdowej do obwodnicy
6.5.4. Stosowanie informacji lokalnej Oznakowanie dojazdu do obiektu powinno si rozpoczyna od skrzyowania z drog ukadu podsta-
Rys. 6.5.4.1. Oznakowanie dojazdu do dworca autobusowego wewntrz obszaru centrum
wowego podlegajc oznakowaniu drogowskazowemu i powinno by kontynuowane do miejsca, w ktrym kierujcy nie bdzie mia trudnoci z trafieniem do wskazanego obiektu. Drogowskazy zawierajce informacj lokaln naley umieszcza na skrzyowaniach, na ktrych trasa dojazdu zmienia kierunek lub gdy maj one skomplikowany ukad geometryczny. Jeeli wybrana trasa dojazdu prowadzi ruch do kilku obiektw, to informacje na drogowskazach rozmieszcza si analogicznie jak nazwy miejscowoci. Informacj o dojedzie do centrum podaje si w miastach, w ktrych: zbiega si dowolna liczba drg, a centrum ley poza nimi lub tylko przy niektrych z nich, kilka drg zbiega si w centrum, a odlego od granicy obszaru zabudowanego do centrum wynosi ponad 4 km, podstawowy ukad komunikacyjny jest szczeglnie skomplikowany i mao czytelny, wystpuje obwodnica rdmiejska. Na granicy centrum lub dzielnicy dopuszcza si stosowanie znaku E-2l. Na dalszym odcinku drogi nie stosuje si ju napisu centrum lub nazwy dzielnicy, a na znakach kierunku mona jedynie umieszcza inn informacj lokaln lub nazwy miejscowoci. Przykad oznakowania wjazdu do centrum i dojazdu do dworca autobusowego pokazano na rysunku 6.5.4.1. Jeeli istnieje potrzeba wskazania kierujcemu dojazdu do centrum lub dzielnicy danego miasta, na skrzyowaniu znajdujcym si poza tym miastem, to stosuje si napis podajcy nazw miasta i napis Centrum lub nazw dzielnicy (rys. 6.5.4.2).
155
Znak F-2 umieszcza si w pobliu zapory granicznej; jest on w zasadzie uzupenieniem zapory granicznej zamknitej na stae, opisanej w zaczniku nr 4 do rozporzdzenia.
Rys. 6.5.4.2. Drogowskaz umieszczony poza miastem, wskazujcy dojazd do dzielnicy miasta
7. Znaki uzupeniajce 7.1. Zasady oglne

7.1.1. Funkcje znakw Znaki uzupeniajce stosuje si w celu podania uczestnikom ruchu dodatkowych informacji uatwiajcych orientacj w terenie (znaki od F-1 do F-4), uprzedzajcych o zakazach lub niebezpieczestwach wystpujcych za skrzyowaniem (znaki F-5 i F-6) lub sposobu poruszania si po drodze (znaki od F-7 do F-14). Niektre z nich stanowi uzupenienie innych znakw przekazujcych podstawowe ustalenia dotyczce organizacji ruchu i nie s stosowane jako znaki samodzielne, np. F-5, F-7.
Rys. 7.2.2.1. Znak F-2
7.2.3. Granica obszaru administracyjnego Znak F-3 granica obszaru administracyjnego (rys. 7.2.3.1) stosuje si na drogach twardych w celu oznakowania granic obszarw administracyjnych wojewdztw, powiatw i gmin.

7.2.1. Przejcia graniczne
Rys. 7.2.3.1.
Znak F-3
Znak F-3 (rys. 7.2.3.1) stosuje si na granicy wojewdztwa.
Rys. 7.2.1.1.
Znak F-1
Znak F-1 przejcie graniczne (rys. 7.2.1.1) stosuje si w celu poinformowania uczestnikw ruchu o przejciu granicznym otwartym dla ruchu. Jako nazw przejcia granicznego podaje si oficjalnie uywan nazw tego przejcia. Znak F-1 umieszcza si przed dojazdem do miejsca, w ktrym rozpoczyna si teren, na ktrym znajduj si urzdzenia i budynki suce do obsugi osb korzystajcych z przejcia. 7.2.2. Przekraczanie granicy zabronione
Rys. 7.2.3.2.
Znak F-3a
Znak F-3a (rys. 7.2.3.2) stosuje si na granicy powiatu.
Rys. 7.2.3.3.
Znak F-3b
Znak F-2 przekraczanie granicy zabronione (rys. 7.2.2.1) stosuje si w celu poinformowania uczestnikw ruchu o tym, e droga przecinajca granic pastwa jest zamknita dla ruchu.
Znak F-3b (rys. 7.2.3.3) stosuje si na granicy gminy. Jeeli granic powiatu lub wojewdztwa stanowi jednostka administracyjna majca prawa miej-
156
skie, na znaku F-3 umieszcza si tylko nazw wojewdztwa i powiatu, a na znaku F-3a tylko nazw powiatu. Dla miast na prawach powiatu stosuje si znak F-3c (rys. 7.2.3.4). Znaku F-3b nie stosuje si dla jednostek administracyjnych posiadajcych prawa miejskie.
Znak F-5 moe by umieszczony pod warunkiem, e pojazdy pokazane na znaku zakazu maj moliwo zawrcenia przed miejscem, w ktrym ich wjazd jest zamknity. Dopuszcza si zastosowanie znaku F-5 jako uprzedzajcego o nakazie uywania acuchw przeciwpolizgowych. 7.2.6. Uprzedzenie o zakazie lub niebezpieczestwie wystpujcym za skrzyowaniem
Rys. 7.2.3.4.
Znak F-3c
7.2.4. Nazwa rzeki
Rys. 7.2.4.1.
Znak F-4 Rys. 7.2.6.1. Znak F-6
Znak F-4 nazwa rzeki (rys. 7.2.4.1) umieszcza si przed mostami o dugoci co najmniej 30 m, przebiegajcymi nad rzekami. Dopuszcza si oznakowanie innych ciekw wodnych, np. ze wzgldu na zainteresowanie turystyczne. 7.2.5. Uprzedzenie o zakazie obowizujcym w oddaleniu od skrzyowania
Rys. 7.2.5.1
Znak F-5
Znak F-5 uprzedzenie o zakazie (rys. 7.2.5.1), umieszczany za skrzyowaniem stosuje si w celu poinformowania uczestnikw ruchu, e wjazd wszystkich lub niektrych pojazdw jest zabroniony po przejechaniu odcinka drogi o dugoci okrelonej na znaku. Znak zakazu znajdujcy si na znaku F-5 powinien odpowiada rzeczywistemu znakowi, o ktrym uprzedza. W dolnym prawym rogu znaku F-5 naley poda odlego do miejsca, od ktrego obowizuje zakaz. Odlego naley poda dla odcinkw o dugoci poniej 1 km w metrach z dokadnoci do 50 m, a dla pozostaych odcinkw w kilometrach z dokadnoci do 0,1 km. Znak F-5 umieszcza si bezporednio za skrzyowaniem w miejscu dobrze widocznym, dla dojedajcych do skrzyowania.
Znak F-6 znak uprzedzajcy o zakazie, umieszczany przed skrzyowaniem (rys. 7.2.6.1) stosuje si w celu poinformowania uczestnikw ruchu, e wjazd wszystkich lub niektrych pojazdw jest zabroniony poczwszy od skrzyowania. Na znaku F-6 naley przedstawi schematyczny ukad skrzyowania, umieszczajc odpowiedni znak zakazu na strzace symbolizujcej drog, na ktrej zakaz obowizuje. Zasady umieszczania znaku zakazu na znaku F-6 s takie same, jak okrelono dla znaku F-5 (pkt 7.2.5). Znak F-6 umieszcza si w takiej odlegoci przed skrzyowaniem, jak okrelono dla znakw ostrzegawczych w punkcie 2.1.2. Jeeli przed skrzyowaniem znajduje si tablica przeddrogowskazowa, to na niej umieszcza si odpowiedni znak zakazu, nie stosujc znaku F-6. W razie potrzeby uprzedzenia o niebezpieczestwie wystpujcym bezporednio za skrzyowaniem stosuje si znak F-6a (rys. 7.2.6.2), umieszczajc na tarczy znaku odpowiedni znak ostrzegawczy, np. A-9, A-22, w sposb analogiczny jak znak zakazu.
Rys. 7.2.6.2.
Znak F-6a
Dopuszcza si zastosowanie znaku F-6 jako uprzedzajcego o nakazie uywania acuchw przeciw-
157
polizgowych lub jako uprzedzajcego o znaku informacyjnym, z ktrego wynika zakaz wjazdu okrelonych rodzajw pojazdw np. znak D-7. 7.2.7. Wskazanie sposobu jazdy w zwizku z zakazem skrcania w lewo
Rys. 7.2.7.1.
Znak F-7 wskazujcy moliwo dojazdu do drogi poprzez skrcanie w prawo na najbliszym skrzyowaniu
jest moliwa lub jest utrudniona. Naley zwraca uwag na to, aby zastosowanie znakw wedug rys. 7.2.7.3 i 7.2.7.4 nie spowodowao duych utrudnie w ruchu na skrzyowaniu. Zaleca si je stosowa, jeeli na wlocie istniej wydzielone pasy ruchu dla pojazdw skrcajcych w lewo. Przykady zastosowania znaku F-7 w zwizku z zakazem skrcania w lewo pokazano w punkcie 3.2.22 na rysunkach od 3.2.22.4 do 3.2.22.7. W razie koniecznoci wskazania sposobu jazdy w zwizku z zakazem skrtu w prawo, stosuje si w zalenoci od trasy objazdu, znaki F-7 bdce lustrzanym odbiciem znakw wedug rys. 7.2.7.1 do 7.2.7.4. Przykady zastosowania znaku F-7 w zwizku z zakazem skrcania w prawo pokazano w punkcie 3.2.23 na rysunkach od 3.2.23.2 do 3.2.23.3.
Znak F-7 sposb jazdy w zwizku z zakazem skrcania w lewo stosuje si w celu wskazania kierujcym pojazdami sposobu jazdy w zwizku z zakazem skrcania w lewo, wyraonym znakiem B-21. Znaki F-7 pokazuj schematycznie najatwiejszy zalecany sposb wjazdu na drog po lewej stronie z pominiciem skrcania w lewo na skrzyowaniu ze znakiem B-21.
Rys. 7.2.7.3.
Znak F-7 stosowany w zwizku z zakazem skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu wskazujcy tras objazdu w prawo
Rys. 7.2.7.2
Znak F-7 wskazujcy moliwo skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu Rys. 7.2.7.4 Znak F-7 stosowany w zwizku z zakazem skrcania w lewo na nastpnym skrzyowaniu wskazujcy tras objazdu w lewo
Przykadowe odmiany znaku F-7 pokazane na rys. 7.2.7.1 i 7.2.7.2 stosuje si wtedy, gdy przez skrzyowanie ze znakiem B-21 naley przejecha na wprost i nastpnie skorzysta z zalecanej trasy objazdu po prawej lub lewej stronie. Znak F-7 umieszcza si pod znakiem B-21. Przykadowe odmiany znaku F-7 pokazane na rys. 7.2.7.3 i 7.2.7.4 stosuje si wtedy, gdy zalecana trasa objazdu rozpoczyna si przed skrzyowaniem ze znakiem B-21. Znaki te umieszcza si samodzielnie przed skrzyowaniem, na ktrym rozpoczyna si trasa objazdu. Przy wyborze trasy objazdu naley w pierwszej kolejnoci stosowa te warianty, ktre pokazuj znaki na rys. 7.2.7.1 i 7.2.7.2. Organizacj ruchu przedstawion na znakach pokazanych na rys. 7.2.7.3 i 7.2.7.4 mona stosowa wtedy, gdy ze wzgldu na ukad ulic lub ich stan, organizacja odpowiadajca znakom pokazanym na rys. 7.2.7.1 i 7.2.7.2 nie
7.2.8. Wskazanie objazdu Znak F-8 objazd w zwizku z zamkniciem drogi (rys. 7.2.8.1) stosuje si w celu wskazania trasy objazdu ssiednimi drogami; umieszcza si go przed odcinkiem drogi zamknitej dla ruchu, w odlegoci od 20 m do 100 m od pocztku objazdu (miejsca, w ktrym jadcy opuszcza dotychczasow drog). Dopuszcza si rne odmiany znaku F-8. Projektuje si je indywidualnie w dostosowaniu do potrzeb wynikajcych z warunkw lokalnych, a zwaszcza dugoci objazdu i jego przebiegu. Na rysunku 7.2.8.1 podano oglne zasady do projektowania odmian znaku F-8.
158
Odcinki drg, po ktrych odbywa si objazd, oznacza si pen lini szerok, a odcinki zamknite dla ruchu przelotowego - dwiema liniami cienkimi. Znaki F-8 stosuje si rwnie, gdy zamknicie drogi dotyczy tylko okrelonego rodzaju pojazdw. Wtedy zamiast znaku B-1 umieszcza si znak zakazu okrelajcy rodzaj pojazdu lub parametry pojazdw, ktrych znak dotyczy.
uwzgldniajcej przede wszystkim natenie ruchu na poszczeglnych kierunkach, szeroko jezdni i wystpowania wypadkw na skrzyowaniu. Strzaki umieszczone na znaku powinny odpowiada przyjtej organizacji ruchu i by w peni zgodne z odpowiadajcymi im strzakami kierunkowymi umieszczonymi na jezdni. Znak F-10 moe mie wiele odmian uwzgldniajcych rzeczywist liczb pasw ruchu i ustalone na nich kierunki. Na rysunku 7.2.10.2 pokazano przykad znaku dla wlotu o czterech pasach ruchu.
Rys. 7.2.10.2. Odmiana znaku F-10 dla czterech pasw ruchu Rys. 7.2.8.1. Znak F-8
7.2.9. Prowadzenie objazdu
Znak F-10 naley umieszcza w odlegoci do 50 m od miejsca wskazanej oznakowaniem poziomym organizacji ruchu. Jeeli liczba pasw ruchu na wlocie wyznaczonych dla tego samego kierunku, jest wiksza ni trzy, to znak F-10 naley powtarza po lewej stronie na pasie dzielcym jezdnie, a w razie jego braku, zastosowa oznakowanie opisane w punkcie 7.2.11. 7.2.11. Kierunki na pasie ruchu
Rys. 7.2.9.1.
Znak F-9
Znak F-9 znak prowadzcy na drodze objazdowej (rys. 7.2.9.1) stosuje si w zwizku z zamkniciem drogi dla ruchu i zorganizowaniem trasy objazdu ssiednimi drogami. Znak ten wystpuje w wielu odmianach, ktre powinny by dostosowane do przebiegu drogi objazdowej na skrzyowaniu. 7.2.10. Kierunki na pasach ruchu
Rys. 7.2.11.1. Znak F-11
Rys. 7.2.10.1. Znak F-10
Znak F-10 kierunki na pasach ruchu (rys. 7.2.10.1) stosuje si w celu wskazania na wlocie skrzyowania obowizujcych kierunkw jazdy przez skrzyowanie z okrelonych pasw ruchu. Znak F-10 naley stosowa, gdy organizacja ruchu na wlocie na skrzyowanie jest odmienna od ustalonej oglnymi przepisami lub gdy uczestnicy ruchu mog mie wtpliwoci, co do obowizujcej organizacji ruchu, np. ze wzgldu na du liczb pasw ruchu. Kierunki na pasach ruchu na wlocie na skrzyowanie powinny wynika ze szczegowej analizy
Znak F-11 kierunki na pasie ruchu (rys. 7.2.11.1) umieszcza si nad jezdni w celu wskazania obowizujcych kierunkw jazdy przez skrzyowanie z okrelonych pasw ruchu. Znaki F-11 wystpuje w odmianach stosownie do kierunku ruchu, ktre wskazuje. Znaki F-11, zamiast znaku F-10, zaleca si stosowa w przypadku, gdy jezdnia na wlocie na skrzyowanie posiada minimum cztery pasy ruchu. Dopuszcza si stosowanie znakw F-11 rwnie w innych przypadkach, np. gdy due natenie ruchu moe powodowa trudnoci w odczytaniu znaku F-10. Jeeli uzasadniaj to warunki lokalne, na tym samym wlocie mog by zastosowane jednoczenie znaki F-10 i F-11. Znaki F-11 umieszcza si nad kadym pasem ruchu w miejscu, w ktrym zaczyna obowizywa ustalona organizacja ruchu. Pozostae zasady stosowania znaku F-11 s takie same jak dla znaku F-10.
159
Przykady odmian znaku F-11 pokazano na rysunku 7.2.11.2.
Rys. 7.2.11.2. Odmiany znaku F-11
7.2.12. Wskazanie przejazdu tranzytowego przed skrzyowaniem
pojazdw z materiaami mogcymi skazi wod, to nad strzak wskazujc kierunek jazdy, na biaym tle umieszcza si symbol pojazdu o barwach stosowanych na tabliczkach T-23h T-23j. Jeeli znak F-12 jest stosowany dla wskazania przejazdu tranzytowego pojazdw, ktrych szeroko, wysoko, dugo, rzeczywista masa cakowita lub nacisk osi wymaga skierowania na wskazan tras przejazdu, to na biaym symbolu zgodnym z symbolem stosowanym na znaku B-5 umieszcza si symbol odpowiadajcy symbolowi stosowanemu na znakach od B-15 do B-19. Na znaku F-12 dopuszcza si umieszczenie napisu, np. TIR. Znak F-12 umieszcza si przed kadym skrzyowaniem na trasie tranzytowej, na ktrym kierujcy mog mie wtpliwoci, co do kierunku przejazdu tranzytowego. Odlego umieszczania znaku F-12 od skrzyowania powinna by taka jak odlego umieszczania znakw ostrzegawczych. W przypadku umieszczania na drodze tablic przeddrogowskazowych, znak F-12 powinien by umieszczony w odpowiedniej odlegoci przed ni, aby kierujcy mieli moliwo odczytania obu informacji. Zaleca si, aby znak F-12 by uzupeniony znakiem F-13 umieszczonym na skrzyowaniu. Jeeli objazd tranzytowy jest tylko przejazdem zalecanym, to znaki F-12 powinny by stosowane samodzielnie. Natomiast, gdy jest to przejazd obowizujcy, znaki F-12 naley stosowa jako uzupenienie odpowiednich znakw zakazu (od B-5 do B-8) i ewentualnie odpowiednich znakw uprzedzajcych o zakazie (F-5 i F-6). 7.2.13. Wskazanie przejazdu tranzytowego na skrzyowaniu
Rys. 7.2.12.1. Znak F-12
Znak F-12 znak wskazujcy przejazd tranzytowy umieszczany przed skrzyowaniem (rys. 7.2.12.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym okrelonym rodzajem pojazdw zalecanej drogi tranzytowej (odcinka drogi objazdowej). Na znaku umieszcza si symbol (symbole) pojazdu, dla ktrego wyznaczono drog objazdow, taki jak na tabliczkach od T-23a do T-23g. Symbol pojazdu powinien by umieszczony w taki sposb, aby przednia cz pojazdu bya skierowana w t stron, w ktr nastpuje objazd. Dla kierunku na wprost symbol powinien by skierowany w lewo. Jeeli znak F-12 jest stosowany dla wskazania przejazdu tranzytowego: pojazdw z materiaami wybuchowymi lub atwo zapalnymi, pojazdw z materiaami niebezpiecznymi oznakowanych tablicami ostrzegawczymi barwy pomaraczowej,
Rys. 7.2.13.1. Znak F-13
Znak F-13 przejazd tranzytowy (rys. 7.2.13.1) stosuje si w celu wskazania kierujcym zalecanej drogi tranzytowej (odcinka trasy dojazdowej) i umieszcza si na skrzyowaniu. Znak F-13 naley stosowa jako uzupenienie znaku F-12.
Rys. 7.2.13.2. Znak F-13 wskazujcy przejazd tranzytowy do miejscowoci
160
Znak F-13 mona umieszcza nad znakiem E-3. W razie potrzeby podania kierunku przejazdu tranzytowego do okrelonej miejscowoci, naley stosowa odmian znaku F-13 pokazan na rysunku 7.2.13.2. 7.2.14. Tablice wskanikowe na autostradzie Tablice wskanikowe na autostradzie... F-14a (rys. 7.2.14.1), F-14b (rys. 7.2.14.2) i F-14c (rys. 7.2.14.3) stosuje si tylko na autostradzie w celu poinformowania kierujcych o zblianiu si do pocztku pasa wyczania (wyjazdu z autostrady). Tablice wskanikowe na autostradzie umieszcza si w odlegociach na nich podanych, liczc je do pocztku pasa wyczania. Jeeli warunki lokalne, np. blisko siebie pooone wyjazdy na wle drogowym uniemoliwiaj zastosowanie wszystkich tablic wskanikowych, to stosuje si tylko dwie lub jedn tablic.
Linie oddzielajce pasy ruchu na znakach powinny by zgodne z zastosowanymi na jezdni. Znaki F-15 umieszcza si w miejscu, w ktrym rozpoczyna si pokazana na znaku organizacja ruchu; jeeli jest ona kontynuowana za skrzyowaniem, znak powtarza si bezporednio za tym skrzyowaniem. Na odcinku pomidzy skrzyowaniami znak powtarza si, jeeli dugo odcinka jest wiksza ni 500 m.
Rys. 7.2.15.1. Znak F-15
a) dla jezdni trzypasowej
Rys. 7.2.14.1. Znak F-14a
b) dla jezdni trzypasowej dla przeciwnego kierunku ruchu
Rys. 7.2.14.2. Znak F-14b
Rys. 7.2.14.3. Znak F-14c
7.2.15. Niesymetryczny podzia jezdni dla przeciwnych kierunkw ruchu Znak F-15 niesymetryczny podzia jezdni dla przeciwnych kierunkw ruchu wskazuje nietypow organizacj ruchu na ustalonych odcinkach drg, midzy innymi w zwizku z prowadzonymi objazdami spowodowanymi zamkniciem drg. Liczba pasw przeznaczonych do ruchu w poszczeglnych kierunkach, wskazanych strzakami na znakach, powinna by ustalona na podstawie szczegowej analizy warunkw ruchu.
Znak F-15 (rys. 7.2.15.1 lit. a) stosuje si w celu oznakowania jednojezdniowej drogi trzypasowej, na ktrej pasy prawy i rodkowy s przeznaczone do jazdy w jednym kierunku, a pas lewy - w kierunku przeciwnym. Jeeli przekrj taki rozpoczyna si na odcinku midzy skrzyowaniami i poprzedzony jest odcinkiem o dwch pasach ruchu, na pocztku zmiany przekroju stosuje si znak D-13b pocztek pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej, a znak F-15 wedug rys. 7.2.15.1 lit. a stosuje si wzdu odcinka w odlegociach co 300 - 500 m. Dla kierunku przeciwnego umieszcza naley odmian znaku F-15 wedug rys. 7.2.15.1 lit. b. Odmian znaku F-15 (rys. 7.2.15.2) wskazujc kierunki ruchu na jezdni dwukierunkowej dwupasowej stosuje si na odcinkach drg dwujezdniowych, na ktrych zamknita jest jedna jezdnia, a po drugiej jezdni odbywa si ruch w obu kierunkach. Znak umieszcza si na pocztku odcinka dwukierunkowego i powtarza si co 300 - 500 m. Znak stosuje si dla obu kierunkw ruchu.
Rys. 7.2.15.2. Znak F-15 dla jezdni dwupasowej dwukierunkowej
161
7.2.16. Koniec pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej
7.2.18. Przeciwny kierunek ruchu dla okrelonych pojazdw
Rys. 7.2.16.1. Znak F-16
Znak F-16 "koniec pasa ruchu na jezdni dwukierunkowej" (rys. 7.2.16.1) i jego odmiany polegajce na zwikszeniu liczby pasw ruchu na znaku stosuje si w celu oznakowania koca wewntrznego pasa ruchu drogi jednojezdniowej o trzech lub wicej pasach ruchu. Znak F-16 i jego odmiany stosuje si na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h. Na drogach o dopuszczalnej wikszej prdkoci stosuje si odmiany znaku D-14. 7.2.17. Koniec pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej
Rys. 7.2.18.1. Znak F-18
Znak F-18 przeciwny kierunek ruchu dla okrelonych pojazdw (rys. 7.2.18.1) i jego odmiany wskazujce rodzaj pojazdu, stosuje si w celu oznakowania drogi jednojezdniowej o trzech pasach ruchu, na ktrej pas prawy i rodkowy s przeznaczone do jazdy w jednym kierunku, a pas lewy jest przeznaczony dla karetek pogotowia ratunkowego, pojazdw stray poarnej lub dla autobusw komunikacji publicznej poruszajcych si w kierunku przeciwnym.
Rys. 7.2.18.2. Znak F-18a Rys. 7.2.17.1. Znak F-17
Znak F-17 koniec pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej (rys. 7.2.17.1) i jego odmiany polegajce na dostosowaniu liczby pasw ruchu na znaku do rzeczywistej liczby tych pasw, stosuje si na drogach o co najmniej trzech pasach ruchu w tym samym kierunku, w celu wskazania, e wewntrzny pas (pasy) ruchu koczy si przed skrzyowaniem. Na znaku, w rodkowej czci pasa ruchu, ktry nie jest kontynuowany, umieszcza si symbol znaku D-4. Znak stosuje si w przypadku zamknicia pasa ruchu z powodu czynnoci lub robt prowadzonych na zamknitym pasie ruchu. Znak umieszcza si w odlegoci od koca pasa ruchu: od 150 do 300 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h, od 50 do 100 m na pozostaych drogach. Dla wskazania koca skrajnego pasa ruchu na drodze o trzech lub wicej pasach ruchu, o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h stosuje si odmian znaku F-17 zgodnie z rys. 7.2.17.2.
Znak F-18a (rys. 7.2.18.2) dla wskazania pasa ruchu przeznaczonego dla pojazdw stray poarnej, a F-18b (rys. 7.2.18.3) dla wskazania pasa ruchu przeznaczonego dla autobusw komunikacji publicznej.
Rys. 7.2.18.3. Znak F-18b
Zasady stosowania innych znakw pionowych, przy takiej organizacji ruchu przestawione zostay w punkcie 3.2.2. 7.2.19. Pas ruchu dla okrelonych pojazdw
Rys. 7.2.19.1. Znak F-19
Rys. 7.2.17.2. Znak F-17 wskazujcy koniec lewego pasa ruchu na jezdni jednokierunkowej trzypasowej
Znak F-19 pas ruchu dla okrelonych pojazdw (rys. 7.2.19.1) stosuje si w celu wskazania pasa ruchu dla pojazdw wskazanych na znaku. Jeeli na jezdni zosta wyznaczony pas ruchu dla rowerw jednoladowych na znaku umieszcza si symbol roweru. Pas ruchu dla rowerw powinien by od-
162
dzielony od pozostaych pasw ruchu lini P-2b oraz oznaczony znakiem P-23 rower. Zamiast symbolu roweru na znaku moe by umieszczony symbol pojazdu taki, jak na tabliczkach T-23a do T-23g, T-16 lub T-16a. Znak F-19 umieszcza si za skrzyowaniem, a na odcinku pomidzy skrzyowaniami znak powtarza si co 300 m. 7.2.20. Cz drogi dla okrelonych pojazdw Znak F-20 cz drogi (pas ruchu) dla okrelonych pojazdw stosuje si w celu wskazania drogi lub jej czci (pasa ruchu, jezdni) przeznaczonej dla pojazdw, ktrych symbol zosta umieszczony na znaku. Znak F-20 wedug rys. 7.2.20.1 wskazuje cz drogi przeznaczonej dla pojazdw o dopuszczalnej masie cakowitej do 3,5 t.
Znak F-21 ruch skierowany na ssiedni jezdni stosowany jest w celu wskazania wjazdu na ssiedni jezdni w zwizku z tymczasow organizacj ruchu. Znak stosuje si w zwizku z prowadzonymi na jezdni czynnociami lub robotami, a take, gdy droga dwujezdniowa budowana jest etapami i druga jezdnia nie zostaa na danym odcinku wybudowana lub oddana do uytku. Znak F-21 wedug rys. 7.2.21.1 stosuje si w przypadku, gdy szeroko jezdni, na ktr skierowany jest ruch umoliwia prowadzenie ruchu dwoma pasami. W zalenoci od sytuacji na drodze stosuje si odmiany znaku pokazane na rys. 7.2.21.2.
Rys. 7.2.21.2. Odmiany znaku F-21:
Rys. 7.2.20.1. Znak F-20
W celu wskazania innych rodzajw pojazdw na znaku umieszcza si symbol (symbole) pojazdu taki, jak na tabliczkach T-23a do T-23g. Znaki F-20 stosuje si w celu wskazania przeznaczenia pasw ruchu na dojedzie lub w obrbie przejcia granicznego, na jezdniach o dwch lub wicej pasach ruchu w jednym kierunku, jeeli jest to uzasadnione wzgldami bezpieczestwa ruchu, a take w miejscach obsugi podrnych (due parkingi, stacje paliw), na ktrych osobno prowadzony jest ruch poszczeglnych rodzajw pojazdw. Znak F-20 umieszcza si nad pasem (pasami) ruchu lub jezdni przeznaczon dla ruchu pojazdw wskazanych na znaku. 7.2.21. Ruch skierowany na ssiedni jezdni
a) dla jednego pasa ruchu skierowanego na przeciwn jezdni
b) dla ruchu skierowanego na ssiedni jezdni przy powrocie na jezdni praw
7.2.22. Ograniczenie na pasie ruchu Znak F-22 ograniczenie na pasie ruchu (rys. 7.2.22.1) stosuje si dla wskazania pasa ruchu, na ktrym zabroniony jest ruch pojazdw okrelonych symbolem znaku zakazu. 163
Rys. 7.2.21.1. Znak F-21
Na znaku F-22 umieszcza si symbol znaku zakazu pojazdw przekraczajcych okrelone wymiary np. B-15, B-6. Na znaku mona umieszcza dwa znaki zakazu dotyczce pasa ruchu, np. B-3a i B-5. W przypadku ogranicze na pasie ruchu poczonych ze zmian kierunku ruchu lub jeeli na znaku naley wskaza schemat pasw ruchu zgodny z zastosowan organizacj ruchu, np. jak na rys. 7.2.22.2 stosuje si znak F-22a.
Znak AT-1 sygnalizacja wietlna (rys. 8.1.1) ostrzega o zblianiu si do miejsca, w ktrym ruch tramwajw jest kierowany za pomoc sygnalizacji wietlnej.
Rys. 8.1.2. Znak AT-2
Znak AT-2 sygnalizacja wietlna wzbudzana (rys. 8.1.2) ostrzega o zblianiu si do skrzyowania, na ktrym tramwaj wzbudza wydzielon dla siebie faz.
Rys. 7.2.22.1. Znak F-22 Rys. 8.1.3. Znak AT-3
Znak AT-3 niebezpieczny zjazd (rys. 8.1.3) ostrzega o znacznym spadku podunym toru tramwajowego, o wartoci podanej na znaku.
Rys. 8.1.4. Znak AT-4 Rys. 7.2.22.2. Znak F-22a
8. Dodatkowe znaki pionowe 8.1. Dodatkowe znaki dla kierujcych tramwajami
Znak AT-4 stromy podjazd (rys. 8.1.4) ostrzega o znacznym wzniesieniu toru tramwajowego, o wartoci podanej na znaku.
Znak AT-5 ruch kolizyjny (rys. 8.1.5) ostrzega o zblianiu si do skrzyowania z sygnalizacj 164
wietln, na ktrym skrcajcy motorniczy, opuszczajc skrzyowanie, jest obowizany ustpi pierwszestwa uczestnikom ruchu poruszajcym si w kierunku na wprost. Znaki AT-1 - AT-5 umieszczane s po prawej stronie toru, nad torem przeznaczonym dla danego kierunku ruchu albo midzy torami na supach sieci trakcyjnej - w odlegoci od 50 do 200 m od miejsca niebezpiecznego.
Rys. 8.1.9. Znak BT-4
Znak BT-4 stop - zwrotnica eksploatowana jednostronnie (rys. 8.1.9) oznacza zakaz wjazdu kierujcemu tramwajem na zwrotnic bez zatrzymania si przed zwrotnic i obowizek sprawdzenia, czy pooenie iglicy jest prawidowe. Znaki BT-1 - BT-4 s umieszczane nad torem lub po prawej stronie toru przeznaczonego dla danego kierunku ruchu.
Znak BT-1 ograniczenie prdkoci (rys. 8.1.6) oznacza zakaz przekraczania prdkoci okrelonej na znaku liczb kilometrw na godzin przez kierujcego tramwajem jadcym torem, przy ktrym jest on umieszczony. Zakaz wyraony znakiem BT-1 obowizuje od miejsca umieszczenia znaku do najbliszego skrzyowania (rozwidlenia) torw lub miejsca ustawienia znaku BT-2 koniec ograniczenia prdkoci przedstawionego na rysunku 8.1.7.
8.2. Dodatkowe znaki szlakw rowerowych

Do oznakowania tras rowerowych stosuje si nastpujce znaki: R-1 szlak rowerowy krajowy (rys. 8.2.1), R-1a pocztek (koniec) szlaku rowerowego krajowego (rys. 8.2.2), R-1b zmiana kierunku szlaku rowerowego krajowego (rys. 8.2.3), R-2 szlak rowerowy midzynarodowy (rys. 8.2.4), R-2a zmiana kierunku szlaku rowerowego midzynarodowego (rys. 8.2.5), R-3 tablica szlaku rowerowego (rys. 8.2.6). Znaki R-1, R-1a, R-1b, R-2, R-2a maj ksztat kwadratu o wymiarach 200 x 200 mm. Na znakach R-1, R-1a i R-1b umieszcza si symbol roweru oraz odpowiednio prostokt koo lub strzak, oznaczajce odpowiednio kontynuacj, pocztek (koniec) lub zmian kierunku szlaku rowerowego. Barwa prostokta, koa i strzaki odpowiada oznaczeniu (nazwie) szlaku rowerowego. Na znaku R-2 umieszcza si symbol roweru oraz numer midzynarodowego szlaku rowerowego, na znaku R-2a dodatkowo strzak wskazujca zmian kierunku szlaku. Znak R-1a umieszcza si na pocztku i na kocu szlaku. Znaki R-1 umieszcza si pomidzy skrzyowaniami dla potwierdzenia szlaku rowerowego. Znaki R-1b i R-2a umieszcza si przed skrzyowaniami, na ktrych szlak zmienia kierunek. Znak R-3 wskazuje odlego do gwnych miejscowoci pooonych przy szlaku rowerowym. Na znaku R-3 mona podawa nazw organizacji turystycznej wytyczajcej szlak.
Znak BT-3 blokada zwrotnicy (rys. 8.1.8) oznacza zakaz wjazdu kierujcemu tramwajem pod urzdzenie sterujce zwrotnic, a poprzedni tramwaj nie opuci zwrotnicy.
165
Lica znakw szlaku rowerowego mog by wykonywane z folii typu 1 niezalenie od kategorii drogi.
8.3. Dodatkowe znaki dla kierujcych pojazdami wojskowymi

8.3.1. Zasady oglne Znaki dla kierujcych pojazdami wojskowymi stosuje si na stae lub doranie na drogach, na ktrych ze wzgldu na czste wykorzystywanie przez pojazdy wojskowe istnieje konieczno wskazania klasy obiektw mostowych wystpujcych na drodze lub wymiarw pojazdw wojskowych, ktre mog przejecha przez obiekty mostowe lub tunele znajdujce si na drodze. Rozrnia si nastpujce rodzaje znakw dla kierujcych pojazdami wojskowymi: znaki wskazujce klas obcienia mostu - w ksztacie koa, znaki wskazujce wymiary skrajni obiektu - w ksztacie prostokta. 8.3.2. Znaki wskazujce klas obcienia mostu Znaki wskazujce klas obcienia mostu maj ksztat koa o wymiarach 400 mm dla znakw wskazujcych klas obcienia mostu o ruchu jednokierunkowym i 600 mm dla znakw wskazujcych klas obcienia mostu o ruchu dwukierunkowym. Znaki wskazujce klas obcienia mostu umieszcza si na pocztku trasy wykorzystywanej przez pojazdy wojskowe oraz powtarza przed obiektami mostowymi lecymi na trasie. Znaki te umieszcza si w odlegoci do 100 m przed przyczkiem. Dla oznakowania danej trasy naley zastosowa znaki wskazujce klas dla zlokalizowania na trasie mostu o najniszej nonoci. Dla wskazania klasy obcienia mostu stosuje si nastpujce znaki: W-1 klasa obcienia mostu o ruchu jednokierunkowym (rys.8.3.1), W-2 klasa obcienia mostu o ruchu dwukierunkowym (rys.8.3.2), W-3 klasa obcienia mostu o ruchu jednokierunkowym dla pojazdw koowych i gsienicowych (rys.8.3.3), W-4 klasa obcienia mostu o ruchu dwukierunkowym dla pojazdw koowych (rys.8.3.4), W-5 klasa obcienia mostu o ruchu dwukierunkowym dla pojazdw gsienicowych (rys.8.3.5).
Rys. 8.2.1. Znak R-1
Rys. 8.2.2. Znak R-1a
Rys. 8.2.3. Znak R-1b
Rys. 8.2.5. Znak R-2a
Dla umieszczenia znakw turystyki rowerowej na drogach publicznych dopuszcza si wykorzystanie konstrukcji wsporczych istniejcych znakw, pod warunkiem e nie spowoduje to bdnego odczytywania istniejcych znakw drogowych. Natomiast nie naley umieszcza tych znakw pod znakami okrelajcymi pierwszestwo na skrzyowaniu oraz pod znakami kategorii zakazu i nakazu.
Rys. 8.3.1. Znak W-1
166
8.3.3. Znaki wskazujce wymiary skrajni obiektu
Znak W-6 szeroko mostu lub rodka przeprawowego (rys.8.3.6) wskazujcy wymiary skrajni obiektu stosuje si, jeeli minimalna szeroko uytkowa jezdni midzy krawnikami jest mniejsza ni wynikajca z klasy obiektu mostowego. Dla mostw o ruchu jednokierunkowym, w zalenoci od klasy, minimalna szeroko jezdni powinna wynosi: dla klas 4-12 2,75 m dla klas 13-30 3,35 m dla klas 31-60 4,00 m dla klas 61 i wyszych 4,50 m Dla mostw o ruchu dwukierunkowym, w zalenoci od klasy, minimalna szeroko jezdni powinna wynosi: dla klas 4 - 30 5,50 m dla klas 31 - 60 7,30 m dla klas 61 - 100 8,20 m Znaki W-7 wysoko skrajni pionowej na mocie lub w tunelu (rys.8.3.7) stosuje si, jeeli wymiar skrajni pionowej na mocie lub w tunelu jest mniejsza ni 4,5 m.
Znaki W-4 i W-5 mog by stosowane cznie. Jeeli znaki W-1, W-2, W-3 lub W-4 wskazujce dla pojazdw koowych klas obcienia mostu: 24 lub wiksz zastosowano na drodze, na ktrej dopuszcza si ruch pojazdw, ktrych nacisk osi pojedynczej wynosi 80 kN, to pod znakiem wskazujcym klas obcienia mostu umieszcza si znak B-19 zakaz wjazdu pojazdw o nacisku osi wikszym ni 8 t. 40 lub wiksz zastosowano na drodze, na ktrej dopuszcza si ruch pojazdw, ktrych nacisk osi pojedynczej wynosi 100 kN, to pod znakiem wskazujcym klas obcienia mostu umieszcza si znak B-19 zakaz wjazdu pojazdw o nacisku osi wikszym ni 10 t.
Znakw W-6 i W-7 nie stosuje si, jeeli na obiekcie zastosowano odpowiednie znaki B-15 i B-16.
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
Zacznik nr 2
SZCZEGOWE WARUNKI TECHNICZNE DLA ZNAKW DROGOWYCH POZIOMYCH I WARUNKI ICH UMIESZCZANIA NA DROGACH
1. Warunki techniczne umieszczania znakw drogowych poziomych 1.1. Postanowienia wstpne
Przepisy zacznika stosuje si do oznakowania poziomego na drogach publicznych o nawierzchni twardej. Zacznik okrela dla znakw drogowych poziomych: wymagania techniczne, okres trwaoci uywanych materiaw, rodzaje i zakres stosowania, wzory i konstrukcje znakw, liternictwo drogowe. przejcia dla pieszych i przejazdy dla rowerzystw, uki poziome i pionowe o niedostatecznej widocznoci, uki oznaczone znakami ostrzegawczymi ostrzegajcymi o niebezpiecznych zakrtach, tunele i dojazdy do tuneli, odcinki drg o wzmoonym ruchu pieszym i rowerowym bez wydzielonych cigw dla tego ruchu, odcinki drg o zwikszonej wypadkowoci. Oznakowanie drogowe poziome ze wzgldu na funkcje i ksztat dzieli si na: znaki podune i poprzeczne, strzaki, znaki uzupeniajce, punktowe elementy odblaskowe. W celu ucilenia zakresu stosowania znakw poziomych wprowadza si odmiany, np. dla znaku P-8b strzaka kierunkowa do skrcania wyrnia si odmiany: P-8b strzaka kierunkowa w lewo i P-8d strzaka kierunkowa w prawo. W zalenoci od rodzaju i sposobu zastosowania znaki poziome mog mie znaczenie prowadzce, segregujce, informujce, ostrzegawcze, zakazujce lub nakazujce.
1.2. Cel i zakres stosowania znakw

Znakowanie poziome drg ma na celu: zwikszenie bezpieczestwa uczestnikw ruchu i innych osb znajdujcych si na drodze, usprawnienie ruchu pojazdw i uatwienie korzystania z drogi. Znaki poziome mog wystpowa samodzielnie lub w powizaniu ze znakami pionowymi. Umoliwiaj one przekazywanie kierujcym pojazdami informacji o przyjtym sposobie prowadzenia ruchu, nawet tam, gdzie zastosowanie innego rodzaju oznakowania jest niewystarczajce lub niemoliwe. Oznakowaniu poziomemu podlegaj na caej dugoci: drogi krajowe i wojewdzkie w zakresie linii segregacyjnych i krawdziowych, na odcinkach o szerokoci jezdni 6 m i wikszej, drogi krajowe i wojewdzkie w zakresie linii krawdziowych, na odcinkach o szerokoci mniejszej ni 6 m. Na drogach krajowych i wojewdzkich o szerokociach jezdni mniejszych ni 6 m organ zarzdzajcy ruchem moe: dopuci stosowanie linii krawdziowych tylko w miejscach niebezpiecznych, zdecydowa o wprowadzeniu oprcz linii krawdziowych linii segregacyjnych (wydzieli pasy ruchu) na jezdni o szerokoci od 5,8 m do 6,0 m. Na drogach powiatowych i gminnych zaleca si stosowa zasad oznakowania poziomego jak dla drg krajowych i wojewdzkich. Zakres oznakowania moe by ograniczony przez organ zarzdzajcy ruchem do miejsc niebezpiecznych. Do miejsc i odcinkw niebezpiecznych zalicza si w szczeglnoci: skrzyowania, przejazdy kolejowe i tramwajowe,
1.3. Wymagania techniczne

Oznakowanie poziome powinno charakteryzowa si: dobr widocznoci w cigu caej doby, wysokim wspczynnikiem odblaskowoci, rwnie w warunkach duej wilgotnoci, np. podczas opadw deszczu, zachowaniem minimalnych parametrw odblaskowoci w caym okresie uytkowania, odpowiedni szorstkoci zblion do szorstkoci nawierzchni, na ktrej s umieszczone, odpowiednim okresem trwaoci, odpornoci na cieranie i zabrudzenie, szybk metod aplikacji, uwzgldniajc rwnie wymogi ekologiczne. Do oznakowania poziomego mona stosowa tylko materiay atestowane. Badania jakoci materiaw do oznakowania poziomego okrela odpowiednia norma. Wymagania techniczne dla oznakowania poziomego okrelone zostay w tabelach: 1.1 i 1.2. Okresy trwaoci oznakowania poziomego przy spenieniu warunkw technicznych w zalenoci od rodzaju materiau, gruboci i technologii nanoszenia na nawierzchni drg zostay zamieszczone w tabeli 1.3.
256
Tabela 1.1. Minimalne wymagania dla staego oznakowania poziomego drg
Tabela 1.2. Wsprzdne chromatycznoci x,y dla staego oznakowania poziomego drg
Ze wzgldu na grubo uytego materiau oznakowanie poziome dzieli si na: cienkowarstwowe 0,3 - 0,8 mm (mierzone na mokro), grubowarstwowe 0,9 - 3,5 mm, punktowe elementy odblaskowe do 25 mm. Do oznakowania cienkowarstwowego stosuje si farby rozpuszczalnikowe, wodorozcieczalne i chemoutwardzalne nakadane na mokro. Grubowarstwowe oznakowanie wykonywane jest przy uyciu mas chemoutwardzalnych, mas termoplastycznych, materiaw prefabrykowanych, wrd ktrych wyrnia si midzy innymi: odblaskowe tamy nieprofilowane i profilowane.
Dla uzyskania odblaskowoci oznakowania stosuje si mikrokulki szklane lub ceramiczne o wspczynniku zaamania wiata powyej 1,5. Dopuszcza si stosowanie na liniach krawdziowych wygarbie o szerokoci 4 do 10 mm i cakowitej wysokoci do 8 mm, umieszczanych w regularnych odstpach do 20 cm. Na autostradach drogach ekspresowych i drogach dwujezdniowych zaleca si dla linii krawdziowych stosowanie oznakowania grubowarstwowego profilowanego lub strukturalnego, powodujcego podczas najechania na lini powstanie efektu akustycznego, ostrzegajcego kierujcego e zjecha poza pas ruchu. Znaki poziome barwy tej stosuje si w przypadku czasowych zmian organizacji ruchu, jeeli na jezdni pozostaje oznakowanie stae barwy biaej. Znaki barwy biaej, ktre nie obowizuj w czasowej organizacji ruchu, powinny by przekrelone kreskami barwy tej o szerokoci minimum 12 cm. Do wykonywania oznakowania tymczasowego barwy tej naley stosowa materiay atwe do usunicia np. tamy odblaskowe. Linie
Tabela.1.3. Grubo warstwy i okres trwaoci materiaw do oznakowania poziomego
257
wyznaczajce pasy ruchu zaleca si uzupeni punktowymi elementami odblaskowymi z odbynikami barwy tej. Jeeli czasowa organizacja ruchu zastosowana jest na odcinkach, na ktrych dotychczasowe oznakowanie poziome zostaje usunite lub zakryte (na skutek sfrezowania nawierzchni lub uoenia tymczasowego nowej nawierzchni), do oznakowania stosuje si oznakowanie barwy biaej. Czasowe oznakowanie poziome powinno by wykonane z materiaw odblaskowych. Do oznakowania tymczasowego naley stosowa: farby odblaskowe, tamy samoprzylepne, punktowe elementy odblaskowe. Stosowanie farb dopuszcza si wycznie w takich przypadkach, gdy w wyniku przewidywanych robt nawierzchniowych oznakowanie to po ich zakoczeniu bdzie cakowicie niewidoczne, np. zostanie przykryte now warstw cieraln nawierzchni. Tymczasowe oznakowanie poziome powinno cechowa si: prost metod aplikacji, atwoci usuwania bez pozostawiania ladw lub niszczenia nawierzchni jezdni. Wymagania dla znakw barwy tej okrela odpowiednia norma.
2. Znaki podune 2.1. Zasady oglne

Znaki podune s to linie rwnolegle do osi jezdni lub odchylone od niej pod niewielkim ktem. Linie te mog by: pojedyncze: przerywane lub cige, podwjne: cige z przerywanymi, cige lub przerywane. Linia przerywana skada si z kresek i przerw, ktrych dugoci uzalenione s od dopuszczalnej prdkoci na danym odcinku drogi i przeznaczenia danej linii. Znaki podune obejmuj linie segregacyjne i krawdziowe.
P-1d linia pojedyncza przerywana - prowadzca wska, P-1e linia pojedyncza przerywana - prowadzca szeroka, P-2a linia pojedyncza ciga - wska. P-2b linia pojedyncza ciga - szeroka, P-3a linia jednostronnie przekraczalna - duga, P-3b linia jednostronnie przekraczalna - krtka, P-4 linia podwjna ciga, P-5 linia podwjna przerywana. P-6 linia ostrzegawcza, P-6a linia ostrzegawcza - naprowadzajca. Szeroko wyznaczonego liniami pasa ruchu mierzy si w osiach tych linii; powinna odpowiada wartociom podanym w tabeli 2.1. Na jezdniach dwukierunkowych o szerokoci jezdni mniejszej ni 5,80 m linii segregacyjnych nie stosuje si. Na jezdniach dwukierunkowych o szerokoci mniejszej ni 6,5 m dopuszcza si stosowanie tyko linii krawdziowej bez wyznaczania pasw ruchu lini segregacyjn. Na jezdniach jednokierunkowych dwupasowych, na ktrych nie jest moliwe wyznaczenie pasw o szerokoci zgodnej z tabel 2.1, dopuszcza si wyznaczenie pasa ruchu o szerokoci 2,75 m. Na takim pasie naley wprowadzi zakaz ruchu pojazdw o szerokoci ponad 2,2 m. W przypadku drg dwukierunkowych poza obszarem zabudowanym o szerokoci nawierzchni 11,00 - 12,00 m zaleca si stosowanie naprzemiennie pasw do wyprzedzania, a jeeli nie jest to moliwe ze wzgldu na zagospodarowanie terenu (wjazdy na drog poza skrzyowaniami), stosowanie pasw ruchu o szerokoci 5,00 - 5,50 m, z wyznaczeniem opasek o szerokoci 0,50 m. Jednak zastosowanie takich rozwiza wymaga wyeliminowania ruchu pieszego i rowerowego z danego odcinka drogi. Na drogach dwukierunkowych dwupasowych nie zaleca si stosowania krtkich odcinkw linii przerywanych wystpujcych pomidzy liniami cigymi. Dugo linii przerywanej powinna umoliwia wykonanie manewru wyprzedzania.
Tabela 2.1. Szeroko pasw ruchu

2.2.1. Linie segregacyjne Linie segregacyjne stosuje si w celu: oddzielenia od siebie pasw prowadzcych ruch w tych samych albo przeciwnych kierunkach, wskazania kierujcym, w ktrym miejscu zmiana pasa ruchu jest zabroniona lub dozwolona. Rozrnia si nastpujce odmiany linii segregacyjnych: P-1a linia pojedyncza przerywana - duga, P-1b linia pojedyncza przerywana - krtka, P-1c linia pojedyncza przerywana - wydzielajca,
258
2.2.1.1. Linia pojedyncza przerywana - duga
Znak P-1b linia pojedyncza przerywana - krtka (rys. 2.2.1.2) stosuje si do wyznaczenia pasw ruchu pomidzy skrzyowaniami na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h. Po znaku P-1b mog nastpowa znaki: P-1a, P-1c, P1d, P-2a, P-4 i P-6. Dugo linii pojedynczej przerywanej - krtkiej powinna wynosi co najmniej 50 m. 2.2.1.3. Linia pojedyncza przerywana -wydzielajca Znak P-1c linia pojedyncza przerywana - wydzielajca (rys. 2.2.1.3) stosuje si do oddzielenia od pasa ruchu nastpujcych pasw: wczania, wyczania, przeplatania, dla autobusw i rowerw (odcinki pocztkowe i kocowe), wydzielonych dla pojazdw skrcajcych na wlotach skrzyowa, zanikajcych. Znak ten w podanej wielkoci stosuje si niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Po znaku P-1c mog nastpowa znaki: P-2b, P-7a i P-7b. Linia wydzielajca powinna mie dugo co najmniej 50 m. Dopuszcza si skrcenie linii przy wydzieleniu pasa ruchu tylko dla pojazdw skrcajcych w zalenoci od warunkw lokalnych.
Rys. 2.2.1.1. Znak P-1a
Znak P-1a linia pojedyncza przerywana - duga (rys. 2.2.1.1) stosuje si do wyznaczenia pasw ruchu pomidzy skrzyowaniami na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 70 km/h. Po znaku P-1a mog nastpowa lub go poprzedza znaki: P-1b, P-1c, P-1d, P-1e i P-6. Dugo linii pojedynczej przerywanej - dugiej powinna wynosi co najmniej 120 m. 2.2.1.2. Linia pojedyncza przerywana - krtka
Rys. 2.2.1.3. Znak P-1c
2.2.1.4. Linia pojedyncza przerywana prowadzca wska Znak P-1d linia pojedyncza przerywana prowadzca wska (rys. 2.2.1.4) stosuje si do oddzielenia pasw ruchu w tym samym kierunku na skrzy259
Rys. 2.2.1.2. Znak P-1b
owaniach wzdu drg z pierwszestwem, niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak P-1d moe by poprzedzony znakami: P-1a, P-1b, P-2a i P-3b, a nastpowa po nim mog znaki: P-1a, P-1b i P-3b.
Znak P-1e linia pojedyncza przerywana prowadzca szeroka (rys. 2.2.1.5) stosuje si do oddzielenia przeciwnych kierunkw ruchu w cigu linii podwjnych P-4 lub P-3a na skrzyowaniach lub wczeniach do jezdni oraz do umoliwienia przejazdw poprzecznych na zjazdach w cigu linii P-2b wydzielajcej pas ruchu dla autobusw i rowerw. 2.2.1.6. Linia pojedyncza ciga wska Znak P-2a linia pojedyncza ciga - wska (rys. 2.2.1.6) stosuje si do oddzielania pasw ruchu przeznaczonych do jazdy w tym samym kierunku, niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak P-2a powinien by poprzedzony znakiem P-6, a nastpowa po nim mog znaki: P-1a, P-1b, P-1d i P-3b. W obszarze zabudowanym, na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 60 km/h, znak ten mona poprzedza znakiem P-1b. Dugo linii pojedynczej cigej - wskiej powinna wynosi co najmniej 20 m.
Rys. 2.2.1.4. Znak P-1d
2.2.1.5. Linia pojedyncza przerywana prowadzca szeroka
Rys. 2.2.1.6. Znak P-2a
2.2.1.7. Linia pojedyncza ciga - szeroka Znak P-2b linia pojedyncza ciga - szeroka (rys. 2.2.1.7) stosuje si do oddzielenia pasw ruchu przeznaczonych do jazdy w tym samym kierunku, niezalenie od dopuszczanej prdkoci na drodze, jako lini poprzedzajc lub kontynuujc lini P-1c, oraz wydzielenia pasw dla autobusw lub rowerw. Dugo linii powinna wynosi co najmniej 20 m. 260
Rys. 2.2.1.5. Znak P-1e
ukw poziomych i pionowych wypukych o niedostatecznej widocznoci, przejazdw kolejowych i tramwajowych, przej dla pieszych, gdy jest uzasadnione uatwienie opuszczania tych rejonw przez kierujcych pojazdami. Znak ten stosuje si niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak P-3a z lini cig znajdujc si po prawej stronie, powinien by poprzedzony znakiem P-6, P-6a lub P-1b, a nastpowa po nim mog znaki P-4 lub P-6. Dugo linii jednostronnie przekraczalnej - dugiej nie powinna by mniejsza od 50 m. 2.2.1.9. Linia jednostronnie przekraczalna -krtka Znak P-3b linia jednostronnie przekraczalna - krtka (rys. 2.2.1.9) stosuje si, jeeli zabroniony jest przejazd na ssiedni pas ruchu (ssiedni cz drogi) od strony linii cigej. W szczeglnoci stosowany jest na skrzyowaniach i wlotach skrzyowa oraz oznaczenia krawdzi jezdni przy wyjazdach z obiektw przydronych lub przejazdach przez pasy dzielce jezdnie. Znak ten stosuje si niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak P-3b moe by poprzedzony znakami: P-2a, P-4, P-7a, P-7b, P-7c i P-7d, a nastpowa po nim mog znaki: P-1b, P-2a, P-1d, P-4, P-7a, P-7b, P-7c i P-7d.
Rys. 2.2.1.7. Znak P-2b
2.2.1.8. Linia jednostronnie przekraczalna -duga Znak P-3a linia jednostronnie przekraczalna - duga (rys. 2.2.1.8) stosuje si do rozdzielenia przeciwnych kierunkw ruchu pomidzy skrzyowaniami, jeeli zabroniony jest przejazd na ssiedni pas ruchu od strony linii cigej. W szczeglnoci znak jest stosowany na jezdniach dwukierunkowych dwupasowych w rejonach:
Rys. 2.2.1.9. Znak P-3b
2.2.1.10. Linia podwjna ciga Znak P-4 linia podwjna ciga (rys. 2.2.1.10) stosuje si w celu rozdzielenia przeciwnych kierunkw ruchu na odcinkach jezdni, na ktrych naley wyeliminowa przejedanie pojazdw na cz jezdni 261
Rys. 2.2.1.8. Znak P-3a
przeznaczon dla przeciwnego kierunku ruchu, niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak ten zawsze umieszcza si na trzy- i wicej pasowych jezdniach dwukierunkowych, na ktrych pasy ruchu s wyznaczone, na caej dugoci odcinka takiej jezdni. Znak P-4 moe by poprzedzony i mog po nim nastpowa znaki: P-1b, P-1e, P-3a, P-3b i P-6. Dugo linii podwjnej cigej powinna wynosi co najmniej 20 m.
Znak P-5 linia podwjna przerywana (rys. 2.2.1.11) stosuje si do wyznaczenia pasa o zmiennym kierunku ruchu, na ktry wjazd jest zamykany lub otwierany sygnaami wietlnymi nadawanymi przez sygnalizator S-4. 2.2.1.12. Linia ostrzegawcza Znak P-6 linia ostrzegawcza (rys. 2.2.1.12) stosuje si do ostrzegania kierujcych pojazdami o zblianiu si do niebezpiecznego miejsca, w szczeglnoci odcinka drogi, na ktrym zastosowano linie: P-2a, P-3a, P-4, przez ktre przejedanie jest zabronione. Znak P-6 umieszcza si niezalenie od dopuszczalnej prdkoci na drodze. Znak P-6 stosuje si na ukach oznaczonych znakiem ostrzegawczym A-1, A-2, A-3 lub A-4, na ktrych warunki widocznoci nie powoduj koniecznoci stosowania linii P-3a lub P-4. Wwczas lini ostrzegawcz umieszcza si na caej dugoci uku. Znak ten moe by poprzedzony znakami P-1a lub P-1b, a nastpowa po nim mog znaki: P-2a, P-3a i P-4. Dugo linii ostrzegawczej powinna wynosi co najmniej: 50 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 100 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 70 km/h. W obszarze zabudowanym dopuszcza si niestosowanie linii P-6 i stosowanie linii P-2a, P-3a, P-4 bezporednio po linii P-1b.
Rys. 2.2.1.10.
Znak P-4
2.2.1.11. Linia podwjna przerywana
Rys. 2.2.1.11.
Znak P-5
Rys. 2.2.1.12.
Znak P-6
262
2.2.1.13. Linia ostrzegawcza naprowadzajca
Znak P-6a linia ostrzegawcza - naprowadzajca (rys. 2.2.1.13 i 2.2.1.14) stosuje si do ostrzegania kierujcych pojazdami o zblianiu si do odcinka, przed ktrym zastosowano linie P-3a lub P-4, i oznacza nakaz powrotu na prawy pas ruchu. Znak P-6a stosuje si na drogach dwukierunkowych o dopuszczalnej prdkoci powyej 70 km/h przed ukami poziomymi i pionowymi, ktre nie s z daleka widoczne przez kierujcych, a take przed wysepkami rozdzielajcymi pasy ruchu. W linii ostrzegawczej naprowadzajcej co trzecia kreska zastpiona jest strzak. Znak P-6a stosuje si samodzielnie lub jako kontynuacj linii P-6, przy czym w zalenoci od warunkw widocznoci liczba strzaek powinna wynosi od 2 do 4. Przykad zastosowania linii ostrzegawczej naprawadzajcej przedstawiono na rysunku 2.2.1.15.
Rys. 2.2.1.13. Znak P-6a
Rys. 2.2.1.14. Konstrukcja strzaki znaku P-6a
Rys. 2.2.1.15. Przykad zastosowania linii P-6a przed azylem dla pieszych
263
2.2.2. Linie krawdziowe Linie krawdziowe stosuje si przede wszystkim do wyznaczenia krawdzi jezdni bez krawnikw ulicznych w celu oddzielenia jezdni od pobocza lub pasa awaryjnego. Dopuszcza si stosowanie linii krawdziowej na odcinkach z krawnikami, jeeli wymagaj tego warunki widocznoci lub bezpieczestwa ruchu. Rozrnia si nastpujce odmiany linii krawdziowych: P-7a linia krawdziowa - przerywana szeroka, P-7b linia krawdziowa - ciga szeroka, P-7c linia krawdziowa - przerywana wska, P-7d linia krawdziowa - ciga wska. Na poboczu oddzielonym od jezdni lini krawdziow moe odbywa si tylko ruch pojazdw innych ni samochodowe, ponadto w przypadku linii krawdziowej przerywanej dopuszczony jest na poboczu postj pojazdw, w tym samochodowych. Linie P-7a i P-7b o szerokoci 0,24 m stosuje si na: autostradach i drogach ekspresowych, na drogach posiadajcych twarde pobocze lub opask, na drogach z numerem szlaku midzynarodowego, na drogach dwujezdniowych. Na pozostaych drogach dopuszcza si stosowanie linii P-7c i P-7d o szerokoci 0,12 m, jednak zalecane jest stosowanie linii P-7a i P-7b na wszystkich drogach. Sposb umieszczania linii krawdziowych pokazano na rys. 2.2.2.1.
Rys. 2.2.2.1. Usytuowanie linii krawdziowej na jezdni z poboczem:
2.2.2.1. Linia krawdziowa - przerywana szeroka i wska Znaki P-7a linia krawdziowa - przerywana szeroka (rys. 2.2.2.2) i P-7c l i n i a k r a w d z i o w a przerywana wska (rys. 2.2.2.3) stosuje si przede wszystkim do wyznaczenia krawdzi jezdni bez krawnikw na odcinkach drogi, na ktrych dopuszcza si postj na poboczu.
Rys. 2.2.2.2. Znak P-7a
a) twardym (opaska)
b) gruntowym Rys. 2.2.2.3. Znak P-7c
264
Linia krawdziowa przerywana moe by stosowana na odcinkach o dobrej widocznoci, na ktrych omijanie stojcych pojazdw przez uczestnikw ruchu zobowizanych do poruszania si po poboczu, nie spowoduje zagroenia bezpieczestwa ruchu drogowego. Ponadto znaki te stosuje si w celu: przeduenia krawdzi jezdni na skrzyowaniach (P-7a), wyznaczenia przejazdw przez pasy dzielce jezdnie (P-7a), oddzielenia od jezdni zlokalizowanych w zatokach przystankw komunikacji publicznej (P-7a, P-7c), oznaczenia zjazdw (P-7a, P-7c). 2.2.2.2. Linia krawdziowa - ciga szeroka i wska Znaki P-7b linia krawdziowa - ciga szeroka (rys. 2.2.2.4) i P-7d linia krawdziowa - ciga wska (rys. 2.2.2.5) stosuje si przede wszystkim dla wyznaczenia krawdzi jezdni bez krawnikw (przy czym lokalnie zastosowany krawnik - uoony na pask - nie zwalnia z koniecznoci stosowania linii krawdziowej): wewntrznych i zewntrznych krawdzi autostrad, drg ekspresowych i dwujezdniowych (tylko linia P-7b), korygowania przebiegu krawnika, oddzielenia torowiska tramwajowego (tylko linia P7b), obwiedni powierzchni wyczonych z ruchu znakiem P-21 (tylko linia P-7b),
na odcinkach drogi, na ktrych ze wzgldu na obowizujce przepisy lub bezpieczestwo, zatrzymanie si na jezdni i na poboczu jest zabronione, w szczeglnoci cige linie krawdziowe naley stosowa na: odcinkach drogi, na ktrych na poboczu wystpuje ruch pieszych lub rowerzystw, odcinkach drogi, na ktrych szeroko pobocza uniemoliwia zatrzymanie si pojazdu samochodowego poza jezdni, ukach poziomych, ukach pionowych wypukych, odcinkach z barierami, odcinkach drg, na ktrych stosuje si linie: P-4, P-3a, P-2a i P-2b, wiaduktach, mostach i w tunelach, odcinkach drg, na ktrych obowizuj zakazy wyraone znakami pionowymi B-35 zakaz postoju i B-36 zakaz zatrzymywania si.
Rys. 2.2.2.5. Znak P-7d
3. Strzaki 3.1. Zasady oglne

Strzaki stosuje si w celu lepszego zorientowania kierujcych pojazdami o zasadach korzystania z pasw ruchu, na ktrych si znajduj, a przez to usprawnienia ruchu i podniesienia jego bezpieczestwa. Rozrnia si strzaki: kierunkowe i naprowadzajce.

3.2.1. Strzaki kierunkowe
Rys. 2.2.2.4. Znak P-7b
Strzaki kierunkowe stosuje si w celu wskazania dozwolonego kierunku jazdy z pasa, na ktrym si znajduj. 265
Rozrnia si nastpujce odmiany strzaek kierunkowych: P-8a strzaka kierunkowa na wprost, P-8b strzaka kierunkowa w lewo, P-8c strzaka kierunkowa do zawracania, P-8d strzaka kierunkowa w prawo, P-8e strzaka kierunkowa na wprost lub w lewo, P-8f strzaka kierunkowa na wprost lub w prawo, P-8g strzaka kierunkowa w lewo lub w prawo, P-8h strzaka kierunkowa na wprost, w lewo lub w prawo, P-8i strzaka kierunkowa na wprost i do zawracania. Strzaki kierunkowe stosuje si w dwch odmianach: krtkie - na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, dugie - na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 70 km/h. Umieszcza si je na pasie ruchu, jedna za drug, w jednakowych odlegociach, ktre powinny wynosi: 15 m (wyjtkowo 20 m) na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 30 m (wyjtkowo 40 m) na pozostaych drogach, w taki sposb, aby o geometryczna strzaki pokrywaa si z osi pasa ruchu. Dugo odcinka pasa ruchu, na ktrym naley umieci strzaki, powinna by taka, aby kierujcy zosta dostatecznie wczenie poinformowany o przeznaczeniu tego pasa do jazdy w okrelonym kierunku. Odlego umieszczenia pierwszej strzaki od pocztku linii cigej dzielcej pasy ruchu powinna wynosi co najmniej: 60 m - na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 120 m - na pozostaych drogach. Jeeli wydzielony dla okrelonego kierunku jazdy pas ruchu jest pasem dodatkowym, wwczas strzaki naley umieszcza na caej jego dugoci. Zasad rozmieszczenia strzaek kierunkowych na wlocie na skrzyowanie pokazano na rysunku 3.2.1.1. Strzaki kierunkowe umieszcza si przed skrzyowaniami, na ktrych rozkad kierunkw jazdy z poszczeglnych pasw ruchu jest niezgodny z zasad zezwalajc na jazd na wprost z kadego pasa lub gdy jest on zgodny, ale ukad geometryczny skrzyowania albo warunki ruchu wymagaj wskazania kierunkw jazdy. Strzaka kierunkowa zezwalajca na skrcanie w lewo umieszczona na lewym skrajnym pasie ruchu oznacza take zezwolenie na zawracanie, chyba e jest to zabronione znakiem pionowym B-23 zakaz zawracania lub ruch kierowany jest sygnalizatorem S-3, z wyjtkiem sytuacji, o ktrej mowa w punkcie 3.2.1.2. Strzaki kierunkowe umieszcza si przede wszystkim: na skrajnych pasach, z ktrych nie wolno jecha na wprost lub nie wolno skrca, na skrajnych i na ssiednich pasach, jeeli skrcanie jest dozwolone z wicej ni jednego pasa,
na wszystkich pasach, jeeli jazda z danego wlotu jest dozwolona tylko w jednym kierunku, co moe nie by dla kierujcych oczywiste. Jeeli po zastosowaniu powyszych zasad pozostaje bez strzaek kierunkowych tylko jeden pas ruchu, wwczas rwnie na nim naley umieci strzaki. Strzaki kierunkowe stosuje si ponadto na pasach: wyczania (na caej dugoci pasa), przeplatania (od poowy ich dugoci).
Rys. 3.2.1.1. Rozmieszczenie strzaek kierunkowych na wlocie skrzyowania
266
3.2.1.1. Strzaka kierunkowa na wprost Znak P-8a strzaka kierunkowa na wprost (rys. 3.2.1.2) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda tylko na wprost.
Rys. 3.2.1.2. Znak P-8a:
3.2.1.2. Strzaka kierunkowa w lewo Znak P-8b strzaka kierunkowa w lewo (rys. 3.2.1.3) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda tylko w lewo. Jeeli ruch jest kierowany sygnalizatorem S-3 wskazujcym kierunek do skrcania w lewo i do zawracania, dozwolone jest zawracanie z lewego skrajnego pasa oznaczonego znakiem P-8b.
Rys. 3.2.1.3. Znak P-8b:
a) krtki
b) dugi
a) krtki
b) dugi
267
3.2.1.3. Strzaka kierunkowa do zawracania Znak P-8c strzaka kierunkowa do zawracania (rys. 3.2.1.4) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolony jest tylko manewr zawracania.
Rys. 3.2.1.4. Znak P-8c
3.2.1.4. Strzaka kierunkowa w prawo Znak P-8d strzaka kierunkowa w prawo (rys. 3.2.1.5) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda tylko w prawo.
Rys. 3.2.1.5. Znak P-8d:
a) krtki
b) dugi
268
3.2.1.5. Strzaka kierunkowa na wprost lub w lewo Znak P-8e strzaka kierunkowa na wprost lub w lewo (rys. 3.2.1.6) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda na wprost lub w lewo.
Rys. 3.2.1.6. Znak P-8e:
3.2.1.6. Strzaka kierunkowa na wprost lub w prawo Znak P-8f strzaka kierunkowa na wprost lub w prawo (rys. 3.2.1.7) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda na wprost lub w prawo.
Rys. 3.2.1.7. Znak P-8f:
a) krtki
b) dugi
a) krtki
b) dugi
269
3.2.1.7. Strzaka kierunkowa w lewo lub w prawo Znak P-8g strzaka kierunkowa w lewo lub w prawo (rys. 3.2.1.8) stosuje si w celu wskazania, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda w lewo albo w prawo. Umieszcza si go na pasie, jeeli przejazd przez skrzyowanie na wprost jest niemoliwy lub niedozwolony.
Rys. 3.2.1.8. Znak P-8g:
3.2.1.8. Strzaka kierunkowa na wprost, w lewo lub w prawo Znak P-8h strzaka kierunkowa na wprost, w lewo lub w prawo (rys. 3.2.1.9) stosuje si w celu wskazania kierujcym, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda w kadym kierunku.
Rys. 3.2.1.9. Znak P-8h:
a) krtki a) krtki b) dugi
b) dugi
270
3.2.1.9. Strzaka kierunkowa na wprost lub do zawracania Znak P-8i "strzaka na wprost lub do zawracania" (rys. 3.2.1.10) stosuje si w celu wskazania kierujcym, e z pasa, na ktrym si znajduje, dozwolona jest jazda na wprost i zawracanie.
Rys 3.2.1.10. Znak P-8i
3.2.2. Strzaki naprowadzajce Strzaki naprowadzajce maj na celu uprzedzenie o koniecznoci opuszczenia pasa, na ktrym si znajduj. Rozrnia si nastpujce odmiany strzaek naprowadzajcych: P-9a strzaka naprowadzajca w lewo, P-9b strzaka naprowadzajca w prawo. Strzaki naprowadzajce stosuje si w celu uprzedzenia kierujcych, e pas ruchu, na ktrym s umieszczone koczy si lub na dalszym odcinku jest przeznaczony dla okrelonych rodzajw pojazdw i wobec tego kierujcy obowizani s opuci go, przejedajc na pas ruchu wskazany strzak. Strzaki naprowadzajce umieszcza si na nastpujcych pasach ruchu: zanikajcym, dla autobusw (na pocztkowym jego odcinku), wczania. Strzaki naprowadzajce umieszcza si na pasie ruchu w taki sposb, aby o geometryczna strzaki
Rys. 3.2.2.1. Rozmieszczenie strzaek naprowadzajcych na lewym pasie zanikajcym
271
pokrywaa si z osi pasa. Ze wzgldu na uprzedzajcy charakter strzaek naprowadzajcych, pierwsza strzaka powinna by umieszczona moliwie daleko od miejsca, w ktrym pas ruchu zanika, a ich liczba nie powinna by mniejsza od trzech. Strzaki naprowadzajce umieszcza si w odlegociach malejcych w kierunku jazdy. Odlegoci miedzy nimi wynosz kolejno, liczc od koca pasa: a, 2a, 3a i 4a, gdzie a jest odlegoci ostatniej strzaki od koca pasa i wynosi: 15 m- na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 25 m- na pozostaych drogach. W przypadku krtkich pasw wcze dopuszcza si zmniejszenie wartoci a do: 10 m- na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 15 m- na pozostaych drogach. Wyjtek stanowi rozmieszczenie strzaek naprowadzajcych na pasach ruchu dla autobusw, gdzie umieszcza si je w rwnych odstpach co 30 m, na przemian z napisem BUS (rys. 7.9.1 lit. b). Rozmieszczenie strzaek naprowadzajcych na pasie zanikajcym pokazano na rys. 3.2.2.1. 3.2.2.1. Strzaka naprowadzajca w lewo
Rys. 3.2.2.2. Znak P-9a
Znak P-9a strzaka naprowadzajca w lewo (rys. 3.2.2.2) umieszcza si na kocu pasa wczania. Wyjtkowo, jeeli warunki terenowe nie pozwalaj na kontynuacj prawego pasa ruchu, znaki P-9a stosuje si na prawych skrajnych pasach ruchu, ktre zanikaj albo s przeznaczone tylko dla niektrych rodzajw pojazdw. Strzak naprowadzajc w lewo mona stosowa na kocu pobocza utwardzonego o szerokoci 1.5 m lub wikszej, zwaszcza na odcinkach drg o intensywnym ruchu tych pojazdw, ktre s obowizane porusza si po poboczu, np. cignikw rolniczych. 3.2.2.2. Strzaka naprowadzajca w prawo Znak P-9b strzaka naprowadzajca w prawo (rys. 3.2.2.3) umieszcza si na lewych skrajnych pasach ruchu, ktre zanikaj albo s przeznaczone tylko dla niektrych rodzajw pojazdw. Na drogach dwukierunkowych znak P-9b umieszcza si na kocu dodatkowego pasa ruchu. Organizacj ruchu przy zanikaniu pasw ruchu poprzez zakoczenie lewego pasa ruchu i kontynuacj pasw ruchu lecych po prawej stronie jezdni naley stosowa jako rozwizanie podstawowe.
Rys. 3.2.2.3. Znak P-9b
272
4. Znaki poprzeczne 4.1. Zasady oglne

Znaki poprzeczne stosuje si w celu oznaczenia miejsc przeznaczonych do ruchu pieszych i rowerzystw w poprzek drogi, miejsc wymagajcych zatrzymania pojazdw oraz miejsc lokalizacji progw zwalniajcych. Rozrnia si nastpujce znaki wyznaczajce miejsca przeznaczone do ruchu w poprzek jezdni: P-10 przejcie dla pieszych, P-11 przejazd dla rowerzystw. Znaki te wyznaczaj powierzchni jezdni lub torowiska tramwajowego przeznaczon do poprzecznego ruchu, odpowiednio pieszych lub rowerzystw. Krawdzie tych powierzchni znajdujce si bliej nadjedajcych pojazdw okrelaj jednoczenie miejsce zatrzymania pojazdw, o ile nie zostaa zastosowana linia zatrzymania (P-12, P-13 lub P-14). Rozrnia si nastpujce znaki wyznaczajce miejsca zatrzymania pojazdw: P-12 linia bezwzgldnego zatrzymania - stop, P-13 linia warunkowego zatrzymania zoona z trjktw, P-14 linia warunkowego zatrzymania zoona z prostoktw. Linie te mog by uzupenione napisem lub symbolem z grupy znakw uzupeniajcych, podanych w punktach 5.2.1 i 5.2.2. Minimalna odlego midzy znakami poprzecznymi oraz midzy znakiem poprzecznym a uzupeniajcym powinna wynosi 2,0 m, z wyjtkiem odlegoci midzy przejciem dla pieszych a przejazdem dla rowerzystw, ktra moe wynosi 0,5 m.
Rys. 4.2.1.1. Znak P-10:
a) wyznaczajcy przejcie prostopade do osi jezdni
b) wyznaczajcy przejcie skone do osi jezdni

4.2.1. Przejcia dla pieszych Znak P-10 przejcie dla pieszych (rys. 4.2.1.1) stosuje si w celu oznaczenia powierzchni jezdni lub torowiska tramwajowego, przeznaczonej do poprzecznego ruchu pieszych. Powierzchni przejcia wyznaczaj linie rwnolege do osi jezdni, ktrych dugo stanowi szeroko przejcia. Minimalna szeroko przejcia dla pieszych s wynosi 4,0 m. Zwikszanie szerokoci przej w miar potrzeb wynikajcych z wielkoci i charakteru ruchu pieszych oraz dopuszczalnej prdkoci nastpuje o wielokrotno 2,0 m, przy czym cakowita szeroko przejcia nie moe by wiksza ni 16,0 m. Przejcia dla pieszych wyznacza si prostopadle do osi jezdni (rys. 4.2.1.1 lit. a). W uzasadnionych przypadkach, np. w rejonach skrzyowa, dopuszcza si wyznaczenie przej ukonie do osi jezdni, przy czym skos nie moe by wikszy od 1:3 (rys. 4.2.1.1 lit. b).
Przejcia dla pieszych wyznacza si na caej szerokoci jezdni lub torowiska tramwajowego. Na drogach o dwch jezdniach wyznacza si je oddzielnie dla kadej jezdni. Nie wyznacza si przej przez pasy dzielce jezdnie oraz przez wysepki midzy jezdniami a torowiskami tramwajowymi, jeeli odlego midzy jezdni a torowiskiem wynosi powyej 2,0 m (rys. 7.8.5 i 7.8.7). Jeeli wysepki na jezdni stanowi powierzchnie wyczone z ruchu tylko poprzez zastosowanie znakw poziomych, wwczas przejcia wyznacza si take przez te powierzchnie (rys. 7.8.6 i 7.8.9). Przed przejciami dla pieszych wyznaczonymi pomidzy skrzyowaniami oraz na skrzyowaniach na wlotach drogi z pierwszestwem, umieszcza si znak P-14. Zaleca si umieszczanie znaku P-14 take przed przejciami dla pieszych wyznaczonymi na wlotach drg podporzdkowanych oraz na skrzyowaniach drg rwnorzdnych. Szczegowe zasady wyznaczania przej dla pieszych i stosowania znakw pionowych D-6 zostay okrelone w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia, a zasady umieszczania znakw poziomych P-10 podano w punkcie 7.8.
273
4.2.2. Przejazdy dla rowerzystw Znak P-11 przejazd dla rowerzystw (rys. 4.2.2.1) stosuje si w celu oznaczenia powierzchni jezdni przeznaczonej do poprzecznego ruchu rowerw. Powierzchni przejazdu wyznaczaj dwie linie przerywane, poprzeczne do osi jezdni. Odlego s midzy zewntrznymi krawdziami tych linii, mierzona prostopadle do nich, stanowi szeroko przejazdu dla rowerzystw, ktra powinna by rwna szerokoci drogi dla rowerw, jednak nie moe by mniejsza ni 2,0 m. Przejazdy dla rowerzystw wyznacza si na przedueniu d r o g i d l a r o w e r w, p r o s t o p a d l e d o o s i j e z d n i (rys. 4.2.2.1 lit. a). W uzasadnionych przypadkach dopuszcza si wyznaczenie przejazdu ukonie do osi jezdni, przy czym skos nie moe by wikszy ni 1:3 (rys. 4.2.2.1 lit. b).
Rys. 4.2.2.1. Znak P-11:
W miejscach szczeglnie niebezpiecznych dopuszcza si dodatkowo oznaczenie przejazdu dla rowerzystw przez zastosowanie czerwonego koloru nawierzchni przejazdu. Przykad takiego oznaczenia przedstawiono na rys. 7.11.2 lit. b. Przykady zastosowania znakw P-11 przedstawiono w punkcie 7.11. 4.2.3. Linia bezwzgldnego zatrzymania
Rys. 4.2.3.1. Znak P-12
a) wyznaczajcy przejazd dla rowerzystw prostopady do osi jezdni
Znak P-12 linia bezwzgldnego zatrzymania - stop (rys. 4.2.3.1) stosuje si w celu wyznaczenia miejsca zatrzymania pojazdw na wlotach drg podporzdkowanych lub przed przejazdami kolejowymi (tramwajowymi), jeeli umieszczono znak pionowy B-20 stop. Lini bezwzgldnego zatrzymania wyznacza si w miejscu zapewniajcym kierujcemu pojazdem najlepsz widoczno oraz bezpieczne oczekiwanie. Przebieg linii bezwarunkowego zatrzymania wyznacza si wzdu krawdzi jezdni z pierwszestwem, a w przypadku wystpowania linii krawdziowych na jezdni z pierwszestwem - wzdu tych linii. Znak P-12 umieszcza si na wszystkich pasach ruchu prowadzcych do skrzyowania. Przed przejazdem kolejowym znak P-12 umieszcza si prostopadle do osi jezdni lub pasa ruchu w tym samym przekroju drogi co znaki pionowe G-3 lub G-4 krzy w. Andrzeja, a przed przejazdem tramwajowym w odlegoci nie mniejszej ni 1,5 m od skrajnej szyny toru. Uzupenieniem linii bezwzgldnego zatrzymania moe by znak P-16 umieszczony na jezdni przed t lini. Zastosowanie znakw P-12 i P-16 przedstawiono w punkcie 7.6.2.2. 4.2.4. Linia warunkowego zatrzymania zoona z
b) wyznaczajcy przejazd dla rowerzystw skony do osi jezdni
Na skrzyowaniach przejazdy dla rowerzystw obok przej dla pieszych wyznacza si od strony skrzyowania. Inne rozwizania mona stosowa wyjtkowo, jeeli warunki terenowe uniemoliwiaj poprowadzenie przejazdu dla rowerzystw od strony skrzyowania.
trjktw
Znak P-13 linia warunkowego zatrzymania zoona z trjktw (rys. 4.2.4.1) stosuje si, jeeli zachodzi potrzeba wyznaczenia miejsca zatrzymania pojazdw na wlocie drogi podporzdkowanej, na
274
ktrej zastosowano znak pionowy A-7 ustp pierwszestwa. Zasady i sposb umieszczania znaku P-13 na wlotach drg podporzdkowanych s analogiczne jak znaku P-12. Uzupenieniem znaku P-13 moe by znak P-15 umieszczony na jezdni przed t lini, zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 5.2.1. Zastosowanie znaku P-13 na wlotach podporzdkowanych na skrzyowaniach przedstawiono w punkcie 7.6.2.2.
8,0 m przed sygnalizatorami znajdujcymi si nad jezdni, (przy czym odlegoci te mierzone s od zewntrznej krawdzi linii warunkowego zatrzymania do paszczyzny czoowej sygnalizatora), 2,0 m przed lini przystankow (znak P-17), 1,5 m od skrajnej szyny toru tramwajowego, 2,0 m przed przejciem dla pieszych. Na wlotach skrzyowa drg rwnorzdnych znak P-14 wyznacza si analogicznie jak znak P-12 na skrzyowaniach. Znak P-14 moe by umieszczony oddzielnie na kadym pasie ruchu. Zastosowanie znaku P-14 omwiono w punktach: 7.6.2.1 (na wlotach drg rwnorzdnych), 7.6.2.4 (przed sygnalizatorami), 7.10 (przed przystankami tramwajowymi), 7.12 (przed przejazdami kolejowymi). 4.2.6. Prg zwalniajcy
Rys. 4.2.4.1. Znak P-13
4.2.5. Linia warunkowego zatrzymania zoona z prostoktw
Rys. 4.2.5.1. Znak P-14
Rys. 4.2.6.1. Znak P-25
Znak P-14 linia warunkowego zatrzymania zoona z prostoktw (rys. 4.2.5.1) stosuje si w celu wyznaczenia miejsca zatrzymania pojazdw przed: sygnalizatorami, przystankami tramwajowymi bez wysepek, przejazdami tramwajowymi i kolejowymi, skrzyowaniem na wlotach drg rwnorzdnych, przejciami dla pieszych. Znak P-14 umieszcza si prostopadle do osi jezdni lub pasa ruchu w odlegoci co najmniej: 2,0 m przed sygnalizatorami znajdujcymi si obok jezdni,
Znak P-25 prg zwalniajcy (rys. 4.2.6.1) stosuje si w celu oznaczenia umieszczonego na jezdni progu zwalniajcego. Oznakowanie poziome umieszcza si na caej szerokoci powierzchni najazdowej i zjazdowej progu. W odlegoci 1,0 m przed progiem, na nawierzchni jezdni mona umieszcza punktowe elementy odblaskowe barwy biaej (min. 4 elementy) usytuowane liniowo, rwnolegle do osi progu. Przykad oznakowania progu zwalniajcego przedstawiono na rysunku 4.2.6.2.
275
5. Znaki uzupeniajce 5.1. Zasady oglne

Znaki uzupeniajce stanowi grup znakw o rnych ksztatach, wymiarach i przeznaczeniu. W znacznym stopniu dopeniaj one znaki opisane w poprzednich punktach. Rozrnia si nastpujce znaki uzupeniajce: symbole (P-15, P-23, P-24), napisy (P-16, P-22), linie przystankowe (P-17), stanowiska i pasy postojowe (P-18, P-19, P-20), powierzchnie wyczone z ruchu (P-21a, P-21b), symbole znakw pionowych w oznakowaniu poziomym. Odlego midzy znakami uzupeniajcymi oraz midzy znakami poprzecznymi a uzupeniajcymi umieszczonymi na pasie ruchu powinna wynosi co najmniej 2,0 m. Dopuszcza si stosowanie znakw poziomych bdcych powtrzeniami znakw pionowych.
Rys. 4.2.6.2. Przykad oznakowania progu zwalniajcego

5.2.1. Trjkt podporzdkowania
Jeeli na progu zwalniajcym wyznaczono przejcie dla pieszych (przejcie wyniesione), na powierzchni progu umieszcza si znak P-10 (rys. 4.2.6.3).
Rys. 5.2.1.1. Znak P-15:
Rys. 4.2.6.3. Przykad oznakowania przejcia dla pieszych wyznaczonego na progu zwalniajcym
a) krtki
b) dugi
276
Znak P-15 trjkt podporzdkowania (rys. 5.2.1.1) stosuje si na wlotach podporzdkowanych w celu uprzedzenia kierujcych o zblianiu si do drogi z pierwszestwem, jako uzupenienie znakw pionowych A-7 ustp pierwszestwa. Znak P-15 wystpuje w dwch odmianach: krtkiej, ktr naley stosowa na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, dugiej, ktr naley stosowa na pozostaych drogach. Trjkty podporzdkowania umieszcza si, oddzielnie na kadym pasie ruchu, zawsze na wlotach drg podporzdkowanych, ktre na poprzedzajcym odcinku miay pierwszestwo. Zaleca si je take stosowa w innych przypadkach uzasadnionych warunkami ruchu i stanem bezpieczestwa. Odlego umieszczenia znakw P-15 od krawdzi drogi poprzecznej powinna wynosi 15 - 20 m dla odmiany krtkiej i 30 - 40 m dla odmiany dugiej. Jeeli na wlocie drogi podporzdkowanej wyznaczone zostao przejcie dla pieszych, nie powtarza si znakw P-15 za przejciem. Przykady zastosowania trjktw podporzdkowania na wlotach drg podano w punkcie 7.6.2.2.
Znak P-16 umieszcza si w odlegoci min. 2,0 m od linii bezwzgldnego zatrzymania (znak P-12), oddzielnie na kadym pasie ruchu. Przykady zastosowania znaku P-16 na wlotach podporzdkowanych podano w punkcie 7.6.2.2.
5.2.3. Linia przystankowa

Znak P-17 linia przystankowa (rys. 5.2.3.1) stosuje si w celu wyznaczenia odcinka jezdni przeznaczonego na przystanek autobusowy lub trolejbusowy bez zatoki. Minimalna dugo linii przystankowej wynosi 30 m. Znak P-17 stosuje si take w celu oznaczenia strefy przystanku tramwajowego bez wysepki dla pasaerw. Znak P-17 umieszcza si w taki sposb, aby jego koniec znajdowa si w odlegoci 15 m za znakiem pionowym oznaczajcym przystanek autobusowy, trolejbusowy lub tramwajowy (odpowiednio znaki D15, D-16 lub D-17). Dugo linii przystankowej naley dostosowa do czstotliwoci jednoczesnego zatrzymywania si na przystanku kilku autobusw lub trolejbusw, nie moe ona by jednak wiksza od 60 m. Przy przystankach tramwajowych dugo linii powinna by rwna dugoci najduszego skadu tramwajowego. Na pocztku linii przystankowej umieszcza si w takich przypadkach znak P-13. Przykady zastosowania znaku P-17 podano w punkcie 7.10.
5.2.2. Napis stop

Znak P-16 napis stop (rys. 5.2.2.1) stosuje si jako uzupenienie znaku P-12. Wystpuje w dwch odmianach: krtkiej, ktr naley stosowa na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, dugiej, ktr naley stosowa na pozostaych drogach. Zasady umieszczania napisu podano w punkcie 5.2.8.1.
Rys. 5.2.2.1. Znak P-16:
a) krtki
b) dugi Rys. 5.2.3.1. Znak P-17
277
5.2.4. Linie wyznaczajce stanowiska postojowe Znak P-18 stanowisko postojowe (rys. 5.2.4.1) stosuje si w celu wyznaczenia miejsc postoju na czci jezdni i chodnika oraz na wydzielonych parkingach bez ustalonych konstrukcyjnie stanowisk. Na obszarach, gdzie wyznacza si miejsca postojowe, naley przewidzie stanowiska przeznaczone dla samochodw osb niepenosprawnych.
b) skone
c) pakietowe
Rys. 5.2.4.1. Znak P-18
Miejsca te oznacza si znakiem poziomym P-18 uzupenionym symbolem osoby niepenosprawnej oraz zaleca si dodatkowo oznacza tabliczk do znakw drogowych pionowych T-29.
Rys. 5.2.4.2. Stanowiska postojowe:
d) czoowo-styczne
e) przelotowe
a) prostopade
Sposb wyznaczania rnych odmian stanowisk postojowych na parkingach pokazano na rysunku 5.2.4.2.
278
Minimalne wymiary stanowisk postojowych i minimalne szerokoci jezdni manewrowych dla rnych rodzajw pojazdw podano w tabeli 5.1.
Tabela 5.1. Minimalne wymiary stanowisk postojowych uwzgldniajce rodzaje pojazdw
o szerokoci 1,5 m. Linie wyznaczajce postj na chodniku mog by stosowane samodzielnie lub stanowi uzupenienie znaku pionowego D-18 parking z tabliczk okrelajc sposb ustawienia pojazdu. Przykady wyznaczenia miejsc postojowych na chodniku pokazano na rys. 5.2.4.3.
Rys. 5.2.4.3. Oznakowanie parkowania na chodniku:
a) prostopadle z wyznaczeniem stanowisk
b) ukonie bez wyznaczenia stanowisk
5.2.5. Linia wyznaczajca pas postojowy
Jeeli moliwe jest cakowite ustawienie pojazdw na chodniku, zaleca si wyznaczanie stanowisk postojowych w sposb przedstawiony na rysunku 5.2.4.3 lit. a, przy czym dopuszcza si umieszczenie na chodniku jedynie linii ograniczajcej stref postojow (rys. 5.2.4.3 lit. b). Przy wyznaczaniu tej strefy linia rwnolega do krawnika powinna by umieszczona w taki sposb, aby szeroko chodnika pozostawionego dla ruchu pieszych wynosia co najmniej 2,0 m. Wyjtkowo dopuszcza si pozostawienie chodnika
Rys. 5.2.5.1. Znak P-19
279
Znak P-19 linia wyznaczajca pas postojowy (rys. 5.2.5.1) stosuje si na drogach w obszarze zabudowanym w celu: wskazania pasa przeznaczonego do postoju pojazdw przy krawdzi jezdni lub zatoki postojowej, wyznaczenia miejsc postojowych czciowo na jezdni, czciowo na chodniku. Szeroko pasa postojowego powinna by nie mniejsza ni 2,0 m. Zaleca si, aby pocztek pasa postojowego na jezdni by wykonany z zachowaniem minimalnego skosu 1:3. Przykad zastosowania znaku P-19 do wyznaczenia pasa postojowego na jezdni pokazano na rysunku 5.2.5.2.
postojowych, a zachodzi uzasadniona konieczno zapewnienia dogodnego miejsca postoju dla okrelonego uytkownika. Potrzeba wyznaczenia koperty wynika powinna z rodzaju pojazdu, przewoonego adunku i czstotliwoci wykorzystania miejsca. Wewntrz znaku P-20 umieszcza si napis okrelajcy uytkownika (POLICJA, MPO itp.). Wysoko napisu lub numeru wynosi 320 mm, a zasada jego konstruowania jest taka jak dla odmiany krtkiej napisw, podanej w punkcie 5.2.8.1. W przypadku przeznaczenia stanowisk postojowych dla osb niepenosprawnych naley wewntrz koperty umieci symbol osoby niepenosprawnej (rys. 5.2.9.2).
Rys. 5.2.6.1. Znak P-20:
Rys. 5.2.5.2. Oznakowanie pasa postojowego na jezdni
Przykad oznakowania parkowania czciowo na chodniku przy zatoce postojowej pokazano na rys. 5.2.5.3.
Rys. 5.2.5.3. Oznakowanie postoju czciowo na chodniku przy zatoce postojowej
a) na jezdni
5.2.6. Stanowisko postojowe zastrzeone koperta Znak P-20 koperta (rys. 5.2.6.1) stosuje si w celu oznaczenia stanowiska postojowego przeznaczonego do wycznego uytkowania przez niektrych uczestnikw ruchu. Wymiary kopert uwzgldniajce rodzaje pojazdw i ustalony sposb ich umieszczania podano w tabeli 5.2. Dopuszcza si stosowanie znaku P-20 samodzielnie bez znaku D-18a parking - miejsce zastrzeone. Zastrzeone miejsca postoju wyznacza si w rejonach, w ktrych wystpuje stay niedobr miejsc
b) na chodniku
280
Tabela 5.2 Wymiary kopert uwzgldniajce rodzaje pojazdw i ustalony sposb ich umieszczania
logicznej o szerokoci do 20 cm pomidzy lini cig ograniczajc powierzchni a liniami wewntrznymi. Liniowanie wskie moe by stosowane na drogach o dopuszczalnej prdkoci ponad 70 km/h, jeeli miejsca przeznaczone do wyczenia z ruchu maj ma szeroko lub powierzchni, a liniowanie szerokie mogoby spowodowa niedostateczn wyrazisto oznakowania. W zalenoci od ukadu kierunkw jazdy na zewntrz powierzchni wyczonej z ruchu linie wewntrzne mog by proste lub amane. 5.2.7.2. Powierzchnie wyczone z ruchu o liniowaniu prostym
*) liczby w nawiasach dotycz wymiarw stanowisk przeznaczonych dla osb niepenosprawnych
5.2.7. Powierzchnie wyczone z ruchu pojazdw 5.2.7.1. Zasady oglne Powierzchnie wyczone z ruchu pojazdw wyznaczone s przez zbir linii rwnolegych lub zblionych do rwnolegych wzgldem siebie, ukonych do toru jazdy pojazdw i ograniczonych lini krawdziow - cig szerok P-7b. Powierzchnie takie stosuje si w celu: dokadnego wskazania toru jazdy pojazdu, skorygowania przebiegu krawnika, oddalenia toru jazdy pojazdw od przeszkd w jezdni, uzupenienia wysepek wyodrbnionych z jezdni, wyjtkowo ich zastpienia. Linie wewntrz powierzchni ograniczonej lini cig wyznacza si ukonie do linii obwodowej w sposb stwarzajcy wraenie zelizgiwania si pojazdw, stosujc skos 1:3. Na powierzchniach stanowicych wysepki kanalizujce ruch, skos ten powinien wynosi 1:1. Szeroko linii wewntrznych oraz odstp midzy nimi zale od dopuszczalnej prdkoci na drodze i wynosz odpowiednio: 0,24 m z odstpem 0,39 m na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h (liniowanie wskie) - znak P-21a, 0,60 m z odstpem 0,98 m na pozostaych drogach (liniowanie szerokie) - znak P-21b. W przypadku zastosowania do powierzchni wyczonych z ruchu oznakowania grubowarstwowego, dopuszcza si pozostawienie przerwy techno-
Rys. 5.2.7.1. Znak P-21a (P-21b)
281
Powierzchnie wyczone z ruchu o liniowaniu prostym (rys. 5.2.7.1) umieszcza si na jezdni, gdy ruch pojazdw odbywa si po obu stronach powierzchni w przeciwnych kierunkach lub w jednym kierunku tylko z jednej strony tej powierzchni. Powierzchnie o liniowaniu prostym wyznacza si na jezdniach dwukierunkowych przed przeszkodami zlokalizowanymi w okolicy osi jezdni, rozdzielajcymi pasy ruchu o kierunkach przeciwnych. Nachylenie w stosunku do osi jezdni linii ograniczajcych powierzchni wyczon z ruchu, rozszerzajcych si przed przeszkod, zaley od dopuszczalnej prdkoci i powinno by nie wiksze ni: 1:10 na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 1:20 na pozostaych drogach. Linie ograniczajce naley wyznacza na przedueniu krawdzi jezdni (krawnikw lub linii krawdziowych) albo w odlegoci do 0,10 m na zewntrz od krawnikw. Jeeli linia ograniczajca powierzchni wyczon z ruchu nie jest prosta, wwczas dla linii wewntrznych stosuje si skos 1:3 (1:1) do stycznej w punkcie przecicia linii wewntrznej z lini ograniczajc. Wymiary liniowania przedstawiono w tabeli 5.3.
Tabela 5.3. Wymiary liniowania powierzchni wyczonych z ruchu
Przykady zastosowania znaku P-21a (P-21b) na jezdni dwukierunkowej przed przeszkod pokazano na rysunku 5.2.7.3.
Sposb umieszczenia znaku P-21a (P-21b) na uku pokazano na rysunku 5.2.7.2.
Rys.5.2.7.3
Zastosowanie znaku P-21a (P-21b) na jezdni dwukierunkowej przed przeszkod
Rys. 5.2.7.2. Umieszczenie znaku P-21a (P-21b) na uku poziomym
Znak P-21a (P-21b) wyznacza si ponadto przed zweniem jezdni, co zostao podane w punkcie 7.5 i pokazane na rysunkach od 7.5.1 do 7.5.4, oraz na wlotach drg dwukierunkowych jako wysepki kanalizujce ruch dla pojazdw skrcajcych w prawo lub w lewo, jak pokazano na rysunku 5.2.7.4. 282
Rys. 5.2.7.4. Zastosowanie znaku P-21a (P-21b) jako wysepki kanalizujcej ruch:
5.2.7.3. Powierzchnie wyczone z ruchu o liniowaniu amanym
Rys. 5.2.7.5. Znak P-21a (P-21b) a) wklsej
b) wypukej
Rys. 5.2.7.6. Zastosowanie liniowania amanego na jezdni jednokierunkowej przed przeszkod
283
Powierzchnie wyczone z ruchu o liniowaniu amanym (rys. 5.2.7.5) umieszcza si na jezdni, na ktrej ruch pojazdw odbywa si po obu stronach tej powierzchni w tym samym kierunku. Wymiary liniowania przedstawiono w tabeli 5.3. Linie wewntrzne s amane, tzn. e kada z tych linii utworzona jest z dwch odcinkw o skosie 1:3 odpowiednio w stosunku do kadej linii krawdziowej P-7b. Odcinki te cz si ze sob na osi symetrii tej powierzchni, jak pokazano na rysunkach 5.2.7.5, 5.2.7.6 i 5.2.7.7. Jeeli liniowanie amane zostao zastosowane do wyznaczenia wysepki kanalizujcej ruch, ktrej powierzchnia jest dua, wwczas zbiory linii wewntrznych mog mie rne nachylenie na rnych fragmentach tej wysepki, jak pokazano na rysunku 5.2.7.7.
WJAZD, WYJAZD, NIE PARKOWA itp., a wewntrz znaku P-20 napis okrelajcy uytkownika koperty. W zalenoci od dopuszczalnej na drodze prdkoci obowizujcej na odcinku poprzedzajcym wystpowanie napisu stosuje si dwie odmiany liternictwa: krtk - na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, dug - na pozostaych drogach. W przypadku stosowania napisw w kilku wierszach, odlego midzy poszczeglnymi wierszami powinna wynosi: 2,0 m - na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 4,0 m - na pozostaych drogach. Napisy wyznacza si prostopadle do osi pasa ruchu i symetrycznie w jego szerokoci. Wzory liter i cyfr obu odmian do konstruowania napisw przedstawiono w punkcie 9. Wzory te podane s w prostoktnych polach, ktre przy ukadaniu napisw powinny do siebie przylega. 5.2.8.2. Napis BUS
Rys. 5.2.8.1. Znak P-22:
Rys. 5.2.7.7. Zastosowanie liniowania amanego jako duej wyspy kanalizujcej ruch
5.2.8. Napisy 5.2.8.1. Zasady oglne Napisy na jezdni mog by wyraone wyrazami lub liczbami. Napisy stosuje si w celu poinformowania kierujcych o sposobie korzystania z drogi (BUS, STOP). Oprcz napisw okrelonych przez znaki P-16 i P-22 mona na pasach ruchu umieszcza napisy okrelajce rodzaj pojazdw, dla ktrych pasy te s przeznaczone (np. TAXI, STRA). Na drogach lokalnych, podjazdach, parkingach mona umieszcza rwnie inne napisy jak np.
a) krtki b) dugi
Znak P-22 BUS (rys. 5.2.8.1) stosuje si w celu wskazania pasa ruchu przeznaczonego tylko dla autobusw (trolejbusw) i innych pojazdw wykonujcych odpatny przewz osb na regularnych liniach. Napis BUS stanowi uzupenienie znaku pionowego D-11 pocztek pasa ruchu dla autobusw lub D-12 pas ruchu dla autobusw i wyznacza si go zgodnie z zasadami podanymi w punkcie 7.9.
284
5.2.9. Symbole 5.2.9.1. Symbol roweru
5.2.9.2. Symbol osoby niepenosprawnej
Rys. 5.2.9.1. Znak P-23
Znak P-23 rower (rys. 5.2.9.1) stosuje si w celu oznaczenia drogi lub wydzielonego pasa jezdni, przeznaczonych tylko dla rowerw. Znak P-23 umieszcza si na pocztku takiej drogi lub pasa jezdni. Na drodze dla rowerw znak ten stanowi uzupenienie znaku pionowego C-13 droga dla rowerw, a na pasie jezdni wystpuje samodzielnie lub jako uzupenienie znaku F-19 pas ruchu dla okrelonych pojazdw wskazujcego pas dla rowerw. Na wydzielonym z jezdni pasie przeznaczonym tylko dla rowerw znak P-23 powtarza si na caej dugoci pasa, co 50 m oraz bezporednio za kadym skrzyowaniem. Zasady oznakowania drogi i pasw dla rowerw podano w punkcie 7.11.
Rys. 5.2.9.2. Znak P-24
Znak P-24 miejsce dla pojazdu osoby niepenosprawnej (rys. 5.2.9.2) stosuje si do oznakowania stanowiska postojowego przeznaczonego dla uprawnionej osoby niepenosprawnej o obnionej sprawnoci ruchowej oraz dla kierujcego pojazdem przewocego tak osob. Przykady stosowania tego symbolu pokazano na rysunku 5.2.9.3. Dopuszcza si uywanie symbolu osoby niepenosprawnej do wskazywania cigw pieszych przystosowanych do obsugi osb niepenosprawnych np. w miejscowociach uzdrowiskowych itp.
285
Rys. 5.2.9.3. Sposb umieszczania znaku P-24:
5.2.10. Symbole znakw pionowych w oznakowaniu poziomym Symbole znakw pionowych w oznakowaniu poziomym s powtrzeniami zastosowanych znakw pionowych i umieszczane s na nawierzchni drogi w osi pasa ruchu. Konstrukcja tych symboli jest wyduona w osi jezdni wzgldem wymiarw poprzecznych. Wymiary symboli w zalenoci od rodzaju drogi przedstawione zostay w tabeli 5.4. Symbole znakw pionowych w oznakowaniu poziomym wykonywane s z materiaw prefabrykowanych, ktre czy si z nawierzchni drogi przez klejenie, wtapianie, wbudowanie lub w inny sposb. S to wycite z arkuszy folii symbole przyklejane przez docisk bez podgrzewania, materiay termoplastyczne podgrzewane podczas aplikacji i masy przyklejane do nawierzchni klejem na zimno. Przykady symboli znakw pionowych w oznakowaniu poziomym wykonywanym na nawierzchni jezdni przedstawiono na rysunku 5.2.10.1.
Rys. 5.2.10.1. Przykady symboli znakw pionowych w oznakowaniu poziomym
a) jako uzupenienie znaku P-18
a) A- 17 dzieci b) jako uzupenienie znaku P-20
b) B-33 ograniczenie prdkoci
Tabela 5.4. Wymiary i pole powierzchni symboli znakw pionowych w oznakowaniu poziomym w zalenoci od rodzaju drogi
286
6. Znakowanie punktowymi elementami odblaskowymi 6.1. Zasady oglne

Punktowe elementy odblaskowe stosuje si jako uzupenienie znakw poziomych podunych i poprzecznych, jak rwnie samodzielnie na krawdzi jezdni na odcinkach drg, na ktrych dopuszcza si postj pojazdw na jezdni, a uzasadnione jest wskazanie krawdzi jezdni. Punktowe elementy odblaskowe stosuje si w celu ostrzegania, prowadzenia i informowania kierujcych o miejscach i odcinkach drg szczeglnie niebezpieczne. Do takich miejsc zalicza si: a) czasowe zmiany organizacji ruchu, b) w staej organizacji ruchu: niebezpieczne uki o zej widocznoci, zanikajce pasy ruchu i ewentualnie wystpujce przy nich powierzchnie wyczone z ruchu, ronda i wysepki (azyle dla pieszych), progi zwalniajce, przejcia dla pieszych i przejazdy dla rowerzystw, oraz w uzasadnionych przypadkach inne miejsca, np. pasy ruchu dla rowerw itp. Barwa wysyanego odbysku punktowego elementu odblaskowego powinna by: biaa - dla staej organizacji ruchu z wyjtkiem prawostronnych linii krawdziowych, czerwona - dla prawostronnych linii krawdziowych jezdni, ta - dla oznakowania czasowych zmian organizacji ruchu, np. przy robotach drogowych.
powierzchnia odbynika
Tabela 6.1. Parametry geometryczne punktowych elementw odblaskowych pryzmatycznych
W punktowych elementach odblaskowych pryzmatycznych biernych odblask zapewniaj odbyniki retrorefleksyjne znajdujce si po jednej lub po obu stronach elementu.
rdo wiata powierzchnia odbynika

Rys. 6.1.2. Aktywny punktowy element odblaskowy
powierzchnia odbynika
Rys. 6.1.1. Punktowy element odblaskowy pryzmatyczny
Parametry geometryczne najezdniowych punktowych elementw odblaskowych (rys. 6.1.1) podano w tabeli 6.1. Najezdniowe punktowe elementy odblaskowe dzieli si na bierne i aktywne.
W punktowych elementach odblaskowych aktywnych (rys. 6.1.2) oprcz wkadw retrorefleksyjnych znajduj si rda wiata (np. diody elektroluminescencyjne) wraz z bateri, doadowywan wiatem dziennym i wiatem reflektorw pojazdw. Elementy aktywne stosuje si w miejscach o sabym owietleniu zewntrznym i tam, gdzie mog zaistnie wtpliwoci, np. co do przebiegu drogi, wskutek wystpujcych okresowo zamgle, utrudnie spowodowanych profilem podunym drogi itp. Na terenach o duym prawdopodobiestwie wystpowania mgie i trudnych warunkw atmosferycznych (np. dua ilo opadw) zaleca si stosowanie aktywnych punktowych elementw odblaskowych nadajcych sygnay o barwie tej i czerwonej, umieszczane w pobliu prawej krawdzi drogi. Warunkiem koniecznym jest wyposaenie takich elementw w ukady detekcyjno - sterujce, zapewniajce realizacj tzw. ogona wietlnego. Funkcja ta polega na wywietlaniu rozbyskujcych sygnaw tych za jadcym pojazdem, zmniejszajcych swoj intensywno w miar zwikszania odlegoci pojazdu od punktu emitujcego sygna wietlny. Odlego, w ktrej nie nastpuje ju emisja sygnau wietlnego, jest odlegoci bezpiecznego odstpu od pojazdu poprzedzajcego. Zapewnia to pojazdowi nastpnemu zachowanie bez287
piecznego odstpu od pojazdu poprzedzajcego. Gdy pojazd nastpny zbliy si zbytnio do pojazdu poprzedzajcego, uruchamiane s wwczas automatycznie sygnay czerwone. Funkcja ta ma na celu ostrzeenie kierujcego, e odlego midzy jego pojazdem a pojazdem poprzedzajcym zagraa bezpieczestwu ruchu. Wartoci tych odlegoci s nastawialne.
Rys. 6.1.3.
Punktowy element odblaskowy o odbyniku wielokierunkowym
W przypadku skrzyowa skanalizowanych o skomplikowanych ukadach wlotw i wysp (wysepek) zaleca si stosowanie punktowych elementw odblaskowych krawnikowych i nawierzchniowych (rys. 6.1.3), o wielokierunkowym, w zakresie 360, odbiciu wysyanej wizki wiata.
Ze wzgldu na wymiary wyrnia si nastpujce klasy punktowych elementw odblaskowych: a) ze wzgldu na wysoko czci wystajcej ponad nawierzchni jezdni: klasa H1 - do 18 mm, klasa H2 - od 18 - 20 mm, klasa H3 - od 20 - 25 mm, b) ze wzgldu na maksymalne wymiary poziome: klasa HD1 - w kierunku ruchu dugo 250 mm, szeroko 190 mm, klasa HD2 - w kierunku ruchu dugo 320 mm, szeroko 230 mm, c) ze wzgldu na minimalne wymiary poziome tymczasowych punktowych elementw odblaskowych: klasa HDT1 - w kierunku ruchu dugo 35 mm, szeroko 84 mm, klasa HDT2 - w kierunku ruchu dugo 75 mm, szeroko 90 mm. Wszystkie punktowe elementy odblaskowe powinny mie wyrane i trwae oznakowanie podajce: typ zgodnie z powysz klasyfikacj, nazw lub znak towarowy, rok produkcji. 6.2.1. Wymagania fotometryczne Odbynik punktowych elementw odblaskowych typw 1, 2 i 3 powinien spenia wymagania podane w tabeli 6.2 dotyczce wspczynnika wiatoci R pomnoonego przez odpowiedni mnonik odpowiadajcy barwie podanej w tablicy 6.3.
Tabela 6.2. Minimalne wartoci wspczynnika wiatoci R [mcd/lx] dla punktowych elementw odblaskowych typw 1, 2 i 3 o odbyniku barwy biaej
6.2. Warunki techniczne

Punktowe elementy odblaskowe mog skada si z jednej lub kilku integralnie poczonych ze sob czci. Profil punktowego elementu odblaskowego nie powinien mie adnych ostrych krawdzi od strony najedanej przez pojazdy. Elementy te powinny by wykonywane z wysokoudarowego tworzywa sztucznego lub szka, w formie pryzmatycznej lub okrgej, i mocowane do nawierzchni jezdni lub krawnika przy pomocy klejenia, zakotwiczania lub wbudowywania. Ze wzgldu na rne rodzaje konstrukcji punktowych elementw odblaskowych oraz sposb ich zastosowania wyrnia si nastpujce typy punktowych elementw odblaskowych: a) ze wzgldu na sposb zastosowania: typ P - stay, typ T - tymczasowy, b) ze wzgldu na rodzaj odbynika: typ 1 - szklany, typ 2 - z tworzywa sztucznego, typ 3 - z tworzywa sztucznego z oson przed cieraniem, c) ze wzgldu na konstrukcj: typ A - nie zginajcy si, typ B - zginajcy si. 288
6.2.2. Wymagania kolorymetryczne Wsprzdne chromatycznoci promieniowania odbitego od odbynika punktowego ele-
mentu odblaskowego staego lub tymczasowego, badanego zgodnie z odpowiedni norm, powinny mieci si w obszarze okrelonym w tablicy 6.3.
Punkty narone wsprzdnych chromatycznoci i minimalny wspczynnik luminancji (widzialno w dzie) dla korpusw tymczasowych punktowych elementw odblaskowych podano w tabeli 6.4.
Tabela 6.3. Wsprzdne punktw naronych obszarw chromatycznoci promieniowania odbitego od odbysnikw staych i tymczasowych punktowych elementw odblaskowych
1. Jeli dwa punkty le na linii widma, nie powinny by czone lini prost, lecz doczone do granic widma. 2. Pomiary przeprowadzone zgodnie z wymaganiami podanymi w ISO/CIE 10526 i 10527 (pole obserwacji 2) przy zastosowaniu kta padania V= 5, H= 5 i kta obserwacji = 0,3. Tabela 6.4. Wsprzdne punktw naronych obszarw chromatycznoci promieniowania odbitego od korpusw tymczasowych punktowych elementw odblaskowych
6.3. Zasady umieszczania

Elementy aktywne stosuje si w miejscach o sabym owietleniu zewntrznym i tam, gdzie mog zaistnie wtpliwoci, np. co do przebiegu drogi, wskutek wystpujcych okresowo zamgle, utrudnie spowodowanych profilem podunym drogi itp. Elementy te zapewniaj znacznie lepsz widoczno oznakowanej krawdzi lub linii i w efekcie wiksze bezpieczestwo uytkownikw drogi. Punktowe elementy odblaskowe stosowane na autostradach i drogach szybkiego ruchu musz mie konstrukcj podatn dla zabezpieczenia przed zniszczeniem wskutek najechania pojazdu. Punktowe elementy odblaskowe umieszcza si w osi znakowanych linii. Naley dy, aby elementy odbla-
skowe umieszczane na poszczeglnych liniach znajdoway si w tym samym przekroju poprzecznym drogi. Odlegoci pomidzy elementami wzdu drogi powinny wynosi: 6,0 m przy znakowaniu liniami: P-2a, P-4, P-7b i P-7d, 3,0 - 5,0 m do oznakowania skosw przy zweniach jezdni lub zamkniciach pasw ruchu, 12,0 m przy znakowaniu innymi liniami. Elementy te umieszcza si w przypadku: linii przerywanych w poowie przerwy midzy liniami, w osi linii, linii cigej poczwszy od jej rozpoczcia, obok linii. Odstpy te mog ulec zmniejszeniu w zalenoci od warunkw lokalnych, np. uki poziome. 289
Rys. 6.3.1.
Symbole barwne punktowych elementw odblaskowych
Rys. 6.3.2.
Rozmieszczenie punktowych elementw odblaskowych na ukach o niedostatecznej widocznoci
Maksymalne odlegoci pomidzy punktowymi elementami odblaskowymi umieszczanymi na wyspach centralnych na skrzyowaniach i wysepkach na wlotach nie powinny by wiksze od 1,0 m. Rozmieszczenie punktowych elementw odblaskowych na uku o niedostatecznej widocznoci pokazano na rys. 6.3.2, oznakowanie zanikajcego pasa ruchu na rys. 6.3.3, a oznakowanie czasowej zmiany organizacji ruchu (roboty w pasie drogowym) na rys. 6.3.4. Przykad oznakowania typowego maego skrzyowania z wysp centraln punktowymi elementami odblaskowymi przedstawiono na rysunku 6.3.5. 290
Oznakowanie skrzyowania o nietypowym ukadzie geometrycznym z ruchem okrnym wok wyspy centralnej przy wykorzystaniu krawnikowych punktowych elementw odblaskowych przedstawiono na rys. 6.3.6. Elementy odblaskowe stosowane przy czasowych zmianach w organizacji ruchu, np. roboty w pasie drogowym, naley umieszcza w sposb gwarantujcy prawidowo prowadzenia toru jazdy, odstpy midzy nimi naley dobiera indywidualnie w zalenoci od geometrii drogi, wartoci skosw itp. Zasady oznakowania punktowymi elementami odblaskowymi progw zwalniajcych opisano w punkcie 4.2.6.
Rys. 6.3.3.
Oznakowanie punktowymi elementami odblaskowymi zanikajcego pasa ruchu
Rys. 6.3.4.
Rozmieszczenie punktowych elementw odblaskowych przy przeprowadzeniu ruchu z dwch jezdni na jedn
291
Rys. 6.3.5.
Oznakowanie skrzyowania z ruchem wok wyspy centralnej punktowymi elementami odblaskowymi
Rys. 6.3.6. Oznakowanie punktowymi elementami odblaskowymi skrzyowania o nietypowym ukadzie wlotw
292
7. Znakowanie niektrych elementw drg 7.1. Zasady oglne

W niniejszym rozdziale okrelono szczegowe zasady oznakowania nastpujcych elementw drg: odcinkw prostych pomidzy skrzyowaniami, ukw poziomych, ukw pionowych wypukych, miejsc zmiany szerokoci jezdni, wlotw na skrzyowania, pasw wcze, wycze i przeplatania, przej dla pieszych, pasw ruchu dla autobusw, przystankw komunikacji zbiorowej, drg dla rowerw i pieszo-rowerowych, przejazdw kolejowych i tramwajowych. Na odcinkach prostych midzy skrzyowaniami stosuje si oznakowanie prowadzce ruch poprzez wyznaczenie pasw ruchu i oddzielenie od jezdni pasa dzielcego, pobocza lub pasa awaryjnego. Na ukach poziomych i pionowych wypukych jezdni dwukierunkowych dwupasowych zasadniczym oznakowaniem jest wyznaczenie pasw ruchu liniami wskazujcymi odcinki o dostatecznej i niedostatecznej widocznoci. W miejscach zmiany szerokoci jezdni zastosowane oznakowanie wskazujce zamknite lub zanikajce pasy ruchu, powinno sprowadza jadcych na pas ruchu, po ktrym mog kontynuowa jazd, preferujc w miar moliwoci kontynuacj ruchu po prawym pasie. Na wlotach na skrzyowania oddziela si przeciwne kierunki ruchu, pasy ruchu, wskazuje dozwolone kierunki jazdy, wyznacza miejsca zatrzymania pojazdw oraz miejsca przej dla pieszych i przejazdw dla rowerzystw. Na pasach wczania i wyczania umieszcza si znaki prowadzce kierowcw po waciwych torach jazdy, wskazujc obowizujce kierunki jazdy. Przejcia dla pieszych i przejazdy dla rowerzystw wyznacza si na jezdniach zalenie od wystpujcych potrzeb i przyjtych zasad organizacji ruchu. Pasy ruchu dla autobusw oddziela si od pozostaej czci jezdni, wskazujc przeznaczenie tych pasw oraz miejsca, w ktrych naley je opuci lub mona przez nie przejeda. Na przejazdach kolejowych i tramwajowych wyznacza si pasy ruchu oraz wskazuje miejsca zatrzymania pojazdw.
Podzia jezdni na pasy ruchu zaley od szerokoci jezdni, funkcji drogi oraz natenia ruchu pojazdw i moe by rny na rnych odcinkach drogi. O ile to moliwe, szerokoci pasw ruchu powinny odpowiada wartociom zalecanym dla danego rodzaju drogi, okrelonym w tabeli 2.1. Podstawowy podzia jezdni na pasy ruchu, bez uwzgldnienia pasw postojowych, awaryjnych lub poboczy okrelono w tabeli 7.1.
Tabela 7.1. Podzia jezdni na pasy ruchu w zalenoci od szerokoci jezdni
Dopuszcza si inny ni okrelony w tabeli 7.1 podzia jezdni na pasy ruchu pod warunkiem zachowania okrelonych w tabeli 2.1 szerokoci pasw ruchu, w zalenoci od lokalnych potrzeb i warunkw ruchu, np. na jezdni z krawnikami istnieje zapotrzebowanie na postj pojazdw, a warunki ruchu umoliwiaj wydzielenie pasa postojowego. Kreski linii przerywanych wyznaczajcych poszczeglne pasy ruchu powinny zaczyna si i koczy w tych samych przekrojach jezdni. Przykady oznakowania jezdni na prostych odcinkach drg midzy skrzyowaniami pokazano na rysunkach od 7.2.1 do 7.2.6, a mianowicie: jezdni jednokierunkowej o szerokoci mniejszej od 6,0 m (rys. 7.2.1), jezdni dwukierunkowej dwupasowej (rys. 7.2.2), jezdni jednokierunkowej dwupasowej (rys. 7.2.3), jezdni dwukierunkowej trzypasowej (rys. 7.2.4), jezdni jednokierunkowej trzypasowej (rys. 7.2.5), jezdni dwukierunkowej czteropasowej (rys. 7.2.6).
7.2. Odcinki proste midzy skrzyowaniami

Do oznakowania odcinkw prostych midzy skrzyowaniami stosuje si linie segregacyjne i krawdziowe.
Rys. 7.2.1. Oznakowanie jezdni jednokierunkowej bez krawnikw o szerokoci mniejszej od 6,0 m
293
Rys. 7.2.2.
Oznakowanie jezdni dwukierunkowej dwupasowej:
b) z krawnikami a) z liniami krawdziowymi (pobocze ziemne)
c) z krawnikami i pasem postojowym b) z krawnikami
Rys. 7.2.4.
Oznakowanie jezdni dwukierunkowej trzypasowej:
c) z krawnikami i pasem postojowym
a) z liniami krawdziowymi i poboczem twardym (opaska) Rys. 7.2.3. Oznakowanie jezdni jednokierunkowej dwupasowej:
a) z liniami krawdziowymi i poboczem twardym
b) z krawnikami
294
Rys. 7.2.5.
Oznakowanie jezdni jednokierunkowej trzypasowej:
Rys. 7.2.6.
Oznakowanie jezdni dwukierunkowej czteropasowej:
a) z liniami krawdziowymi
a) z liniami krawdziowymi
b) z krawnikami
b) z krawnikami
c) z krawnikiem jednostronnym
Dodatkowe pasy ruchu powinny wystpowa po prawej stronie zasadniczego pasa ruchu. Dodatkowe pasy ruchu stosuje si przede wszystkim na odcinkach wzniesie na drogach jedno- i dwujezdniowych. Dodatkowe pasy ruchu na drogach jednojezdniowych stosuje si dla wprowadzenia kontrolowanych odcinkw umoliwiajcych bezpieczne wyprzedzanie.
W zalenoci od struktury ruchu i warunkw lokalnych pasy takie mog by stosowane rwnie na wzniesieniach. Przykad oznakowania odcinka jezdni, na ktrym zastosowano dodatkowe pasy ruchu, pokazano na rysunku 7.2.7. Sposb oznakowania wjazdu i wyjazdu z obiektu przydronego na jezdni dwukierunkow czteropasow pokazano na rysunku 7.2.8, a oznakowanie przejazdw przez pas dzielcy jezdnie pokazano na rysunku 7.2.9.
295
Rys. 7.2.8. Rys. 7.2.7. Oznakowanie odcinka jezdni, na ktrym zastosowano dodatkowe pasy ruchu
Oznakowanie jednokierunkowych i dwukierunkowych wjazdw i wyjazdw z obiektu przydronego
296
7.3. uki poziome

7.3.1. uki poziome o dostatecznej widocznoci ukami poziomymi o dostatecznej widocznoci s uki, na ktrych dugo odcinka widocznoci W jest wiksza od podanej w tabeli 7.2.
Tabela 7.2. Minimalne dugoci odcinka widocznoci W
Zasady stosowania znakw poziomych na ukach o dostatecznej widocznoci s takie same jak na prostych odcinkach drg (pkt 7.2) z wyjtkiem ukw oznaczonych znakiem A-1, A-2, A-3 lub A-4, na ktrych stosuje si znak P-6. Na jezdniach o wicej ni dwch pasach ruchu, kreski linii przerywanych rozdzielajce poszczeglne pasy powinny by naprzeciw siebie. Na zewntrznych liniach zwiksza si w tym celu odstpy midzy kreskami, jak pokazano na rysunku 7.3.1.1.
Rys. 7.3.1.1. Rozmieszczenie kresek linii przerywanej na uku poziomym
Rys. 7.2.9.
Oznakowanie przejazdw przez pas dzielcy jezdnie
Jezdnie dwukierunkowe dwupasowe naley dzieli na pasy zgodnie z zasadami pokazanymi na rysunku 7.3.1.2 i okrelonymi w tabeli 7.3. 297
Rys. 7.3.1.2. Zasada podziau jezdni dwupasowej na pasy ruchu na ukach poziomych Tabela 7.3. Podzia jezdni drg dwukierunkowych dwupasowych
7.3.2. uki poziome o niedostatecznej widocznoci uki poziome o niedostatecznej widocznoci s to uki, na ktrych minimalna dugo odcinka widocznoci W jest mniejsza od podanej w tabeli 7.2. Jezdnie na takich ukach naley znakowa zalenie od warunkw widocznoci. W ocenie warunkw widocznoci nie uwzgldnia si pojedynczych supw czy drzew, tylko chwilowo ograniczajcych widoczno kierujcym pojazdami. Sposb oznakowania jezdni na uku naley ustala po okreleniu odcinkw, na ktrych widoczno jest mniejsza lub rwna wartociom podanym w tabeli 7.2, oraz odcinkw o wikszej widocznoci.
Oznakowanie jezdni drogi dwukierunkowej dwupasowej na uku poziomym o niedostatecznej widocznoci pokazano na rysunku 7.3.2.1. Na rysunku tym punkty A i C okrelaj pocztek i koniec odcinka uku o widocznoci mniejszej ni wymagana dla jednego kierunku jazdy, punkty D i B oznaczaj pocztek i koniec odcinka uku o widocznoci mniejszej ni wymagana dla przeciwnego kierunku. Punkty A, B, C i D wyznacza si w taki sposb, e zesp zoony z obserwatora (idcego z tyu) i jego pomocnika (idcego z przodu), zaopatrzony w link o dugoci W podanej w tabeli 7.2, przechodzi uk rodkiem wewntrznego pasa ruchu, rozpoczynajc przejcie w odpowiedniej odlegoci na prostej przed ukiem, trzymajc link w napreniu. Pocztkowo obserwator widzi idcego przed sob pomocnika. Punkt, w ktrym obserwator przestaje widzie pomocnika, odrzutowuje si na o jezdni, zaznaczajc go jako punkt A. Rwnoczenie pomocnik w taki sam sposb zaznacza na osi jezdni swoje pooenie jako punkt B. Punkt, z ktrego obserwator w miar kontynuowania przejcia znw dostrzega pomocnika, zaznacza on jako punkt C, a pomocnik zaznacza swoje pooenie jako punkt D. Kolejno pooenia punktw A, B, C i D na uku zaley od warunkw widocznoci na uku. Jeeli niedostateczna widoczno wystpuje tylko na pocztku uku (dla danego kierunku) kolejno punktw bdzie A, C, B, D (rys. 7.3.2.1 lit. a). Jeeli niedostateczna widoczno wystpuje na ponad poowie dugoci uku (tzn. czci uku o niedostatecznej widocznoci pokrywaj si w rodku uku) kolejno punktw bdzie A, B, C, D (rys. 7.3.2.1 lit. b). Dla sprawdzenia prawidowoci ustalenia punktw A, B, C i D zaleca si dodatkowe przejcie uku w przeciwnym kierunku, rwnie rodkiem wewntrznego pasa ruchu. Jeli rodkowy odcinek CB uku z ograniczon widocznoci wystpujc tylko na jego pocztkach jest krtszy ni 20 m, wwczas naley przeduy odcinki AC i BD, do zetknicia si ich na rodku odcinka CB (punkt C pokrywa si wtedy z punktem B). Jeeli rodkowy odcinek uku BC, na ktrym ograniczona widoczno wystpuje dla obu kierunkw, jest krtszy ni 20 m naley go symetrycznie przeduy tak, by odcinek ze znakiem P-4 wynosi co najmniej 20 m. Jeeli uk poziomy o niedostatecznej widocznoci wystpuje cznie z ukiem pionowym wypukym, naley okrela odcinki o niedostatecznej i dostatecznej widocznoci tak, jak podano w punkcie 7.4. Zasada podziau poprzecznego jezdni dwukierunkowej dwupasowej na uku o niedostatecznej widocznoci jest taka sama jak na uku o dostatecznej widocznoci (pkt 7.3.1).
298
Rys. 7.3.2.1. Oznakowanie jezdni dwukierunkowej dwupasowej na uku poziomym o niedostatecznej widocznoci:
a) na pocztkowych jego odcinkach
b) na pocztkowych jego odcinkach i w rodku
299
7.4. uki pionowe wypuke

7.4.1. uki pionowe wypuke o dostatecznej widocznoci uki pionowe wypuke o dostatecznej widocznoci s to uki, ktrych minimalna dugo odcinka widocznoci jest wiksza od okrelonej w tabeli 7.2. 7.4.2. uki pionowe wypuke o niedostatecznej widocznoci uki pionowe wypuke o niedostatecznej widocznoci s to uki, na ktrych minimalna dugo odcinka widocznoci jest mniejsza od okrelonej w tabeli 7.2. uki pionowe wypuke o niedostatecznej widocznoci znakuje si tak jak uki poziome o niedostatecznej widocznoci. Wyznaczanie punktw A, B, C i D dokonuje si podobnie jak na ukach poziomych. W tym jednak przypadku pomocnik jest przepasany jaskraw tam o szerokoci ok. 10 cm, umocowan na wysokoci 1,0 m nad jezdni lub ma na plecach umocowany na tej wysokoci jaskrawy prostokt, a obserwator obserwuje ten pas lub prostokt przez otwr w tarczy przyrzdu pokazanego na rysunku 7.4.1.1. Zesp moe posuwa si wzdu uku w dowolnym punkcie przekroju poprzecznego jezdni. Jeli uk pionowy pokrywa si z poziomym, wwczas zesp powinien posuwa si po rodku wewntrznego pasa ruchu. Tak samo jak w przypadku wyznaczania punktw A, B, C i D na uku poziomym, obserwator zaznacza na jezdni punkt A, gdy przestaje widzie oznakowanie pomocnika przez otwr tarczy, a jednoczenie pomocnik zaznacza swoje pooenie jako punkt B. W chwili, gdy obserwator znowu zobaczy oznako-
wanie pomocnika, zaznacza on punkt C, a pomocnik punkt D. W celu sprawdzenia poprawnoci wynikw zesp powinien wykona obserwacj, rwnie w przeciwnym kierunku.
Rys. 7.4.1.1. Przyrzd do wyznaczania odcinkw widocznoci na ukach pionowych
Oznakowanie jezdni drogi dwukierunkowej dwupasowej na uku pionowym wypukym o niedostatecznej widocznoci tylko na pocztkowych jego odcinkach pokazano na rysunku 7.4.1.2 lit. a, a w przypadku uku z niedostateczn widocznoci w rodkowej czci uku na rys. 7.4.1.2 lit. b. Jeli rodkowy odcinek uku pionowego z ograniczon widocznoci wystpujc tylko na jego pocztkach jest krtszy od 20 m, to naley odcinki AC i BD przeduy do zetknicia si ich na rodku odcinka CB.
Rys. 7.4.1.2. Oznakowanie jezdni dwukierunkowej dwupasowej na uku pionowym wypukym o niedostatecznej widocznoci:
a) na pocztkowych jego odcinkach
300
b) na ponad poowie dugoci uku
Jeeli rodkowy odcinek uku BC, na ktrym ograniczona widoczno wystpuje dla obu kierunkw, jest krtszy od 20 m, naley go symetrycznie przeduy tak, by odcinek ze znakiem P-4 wynosi co najmniej 20 m.
7.5. Miejsca zmian szerokoci jezdni

Jeeli na drodze wystpuje zwenie jezdni nie powodujce zmniejszenia liczby pasw ruchu, wwczas naley na dugoci zwonego odcinka jezdni zmniejszy szeroko pasa lub pasw ruchu przy zastosowaniu wzdu krawdzi jezdni skosw: 1:10 na drogach o dopuszczalnej prdkoci do 70 km/h, 1:20 na pozostaych drogach. Szeroko zwonego pasa ruchu powinna wynosi co najmniej 2,80 m na drogach o dopuszczalnej
prdkoci do 60 km/h i co najmniej 3,00 m na pozostaych drogach. Przed zweniem stosuje si znak P-21, ktrego linia ograniczajca powierzchni stanowi przeduenie znaku P-7, jeeli jezdnia nie ma krawnika lub rozpoczyna si w odlegoci nie mniejszej ni 0,10 m od krawnika. Przykady zwenia jezdni bez zmiany liczby pasw ruchu pokazano na rysunku 7.5.1. Jeeli zwenie jezdni uniemoliwia dalsze prowadzenie takiej samej liczby pasw ruchu, wwczas naley zamkn skrajny lewy pas ruchu, stosujc znak P-21. Pas ten oddziela si od ssiedniego pasa ruchu znakiem P-1c i umieszcza si na nim strzaki naprowadzajce P-9b. Zamykanie prawych skrajnych pasw dopuszcza si wyjtkowo, gdy warunki geometryczne uniemoliwiaj inne rozwizania. Przykady zwenia jezdni ze zmian liczby pasw ruchu pokazano na rysunkach: 7.5.2, 7.5.3 i 7.5.4.
Rys. 7.5.1.
Oznakowanie zwenia jezdni bez zmiany liczby pasw ruchu:
a) prawostronne jezdni bez krawnika
301
b) prawostronne jezdni z krawnikiem
c) dwustronne jezdni z krawnikami
Rys. 7.5.2.
Oznakowanie zwenia jezdni ze zmian liczby pasw ruchu:
a) na jezdni dwukierunkowej czteropasowej
b) na jezdni jednokierunkowej
302
Rys. 7.5.3.
Oznakowanie odcinka przechodzenia drogi jednojezdniowej dwukierunkowej czteropasowej w dwupasow
Rys. 7.5.4.
Oznakowanie odcinka przechodzenia drogi dwujezdniowej czteropasowej w drog jednojezdniow dwupasow:
a) gdy jezdnia dwukierunkowa stanowi przeduenie jezdni jednokierunkowej
b) gdy jezdnia dwukierunkowa pooona jest na osi drogi dwujezdniowej lub przechodzi w jezdni jednokierunkow bez zmiany kierunku
303
7.6. Wloty drg na skrzyowania

7.6.1. Zasady oglne Znaki poziome na wlotach drg na skrzyowania stosuje si w celu: rozdzielenia kierunkw ruchu, wyznaczenia pasw ruchu, okrelenia kierunku jazdy przez skrzyowanie, wskazania miejsca bezwzgldnego lub warunkowego zatrzymania, umoliwienia pieszym i rowerzystom bezpiecznego przekraczania jezdni, zapewnienia najlepszego wykorzystania powierzchni jezdni, przekazania informacji uzupeniajcej do znakw pionowych. Oznakowanie wlotw wykonuje si wedug jednakowych zasad, bez wzgldu na to, czy droga ma znaki poziome na caej dugoci, czy te wymagane jest tylko oznakowanie samego wlotu. Gdy caa droga nie jest znakowana, znaki poziome naley stosowa na wlotach gwnych i podporzdkowanych na odcinku nie krtszym ni 30 m przy dopuszczalnej prdkoci na wlocie do 60 km/h i 120 m przy prdkociach wikszych. Jeeli przedstawione na rysunkach rozwizanie zakada istnienie krawnika, a w rzeczywistoci krawnik nie wystpuje, wwczas naley stosowa linie P-7b lub P-7d. 7.6.2. Opisy szczegowe 7.6.2.1. Wloty drg rwnorzdnych Zastosowanie oznakowania poziomego na wlotach drg rwnorzdnych polega na umieszczeniu na kadym wlocie znaku P-14 oraz znakw podunych, poprzecznych, uzupeniajcych i strzaek, zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 7.6.1. Na wlotach jezdni dwukierunkowych dwupasowych o szerokoci 6 m i wikszej wyznaczanie linii podwjnej cigej jest obowizkowe. Przykad oznakowania wlotu drogi dwukierunkowej dwupasowej na skrzyowaniu drg rwnorzdnych pokazano na rysunku 7.6.2.1. 7.6.2.2. Wloty drg podporzdkowanych Na wlotach drg podporzdkowanych stosuje si linie warunkowego lub bezwzgldnego zatrzymania wedug zasad okrelonych w punktach 4.2.3 i 4.2.4. Ponadto umieszcza si znaki podune, poprzeczne, uzupeniajce i strzaki, w zalenoci od sposobu podporzdkowania drogi i zastosowanej organizacji ruchu zgodnie z zasadami podanymi w punkcie 7.6.1.
Rys. 7.6.2.1. Oznakowanie wlotu drogi dwukierunkowej dwupasowej na skrzyowaniu drg rwnorzdnych:
a) bez przejcia dla pieszych
b) z przejciem dla pieszych
Jeeli ruch jest podporzdkowany znakiem pionowym B-20 STOP, wwczas na jezdni umieszcza si znaki P-12 i P-16. Wzajemne rozmieszczenie znakw poprzecznych i uzupeniajcych na wlotach pokazano na rysunkach od 7.6.2.2 do 7.6.2.4.
Rys. 7.6.2.2. Oznakowanie wlotu drogi jednokierunkowej z lini bezwzgldnego zatrzymania
Znak P-12 umieszcza si w takim miejscu, z ktrego kierowca ma najdogodniejsze warunki obserwacji ruchu na drodze poprzecznej, a jego pojazd nie utrudnia tego ruchu. Jeeli ruch jest podporzdkowany znakiem pionowym A-7 ustp pierwszestwa, wwczas na jezdni umieszcza si znaki P-13 i P-15.
304
Rys. 7.6.2.3. Oznakowanie wlotu drogi dwukierunkowej dwupasowej z lini bezwzgldnego zatrzymania Rys. 7.6.2.6. Oznakowanie wlotu drogi dwukierunkowej wielopasowej z lini warunkowego zatrzymania zoon z trjktw i przejciem dla pieszych
Rys. 7.6.2.4. Oznakowanie wlotu drogi dwukierunkowej dwupasowej z lini bezwzgldnego zatrzymania i przejciem dla pieszych
Przykady oznakowania wlotw drg podporzdkowanych oznakowanych znakiem pionowym A-7 pokazano na rysunkach od 7.6.2.5 do 7.6.2.7.
Rys. 7.6.2.5. Oznakowanie wlotu drogi jednokierunkowej dwupasowej z lini zoon z trjktw
W przypadkach koniecznoci zastosowania wikszych promieni skrtu w lewo z wlotu z pierwszestwem przejazdu, dopuszcza si sposb oznakowania przedstawiony na rysunku 7.6.2.8.
Rys. 7.6.2.7. Oznakowanie wlotu drogi jednokierunkowej z lini warunkowego zatrzymania zoon z trjktw i wydzielonym pasem ruchu dla pojazdw skrcajcych
305
Rozwizanie przedstawione na rys. 7.6.2.8 lit. b pozwala na: zwikszenie odstpu bezpieczestwa midzy relacjami skrtnymi na wlotach, przesunicie pojazdw oczekujcych na wlotach do krawdzi jezdni, poprawiajc tym samym warunki widocznoci na skrzyowaniu, zastosowanie wikszych promieni skrtw w lewo.
Rys. 7.6.2.8. Oznakowanie skrzyowania umoliwiajce zwikszenie promienia skrtu w lewo: Rys. 7.6.2.9. Oznakowanie wlotu drogi dwukierunkowej dwupasowej z pierwszestwem przejazdu
a) z zastosowaniem linii P-3b
b) z zastosowaniem powierzchni wyczonej z ruchu
7.6.2.3. Wloty drg z pierwszestwem Na wlotach drg z pierwszestwem przejazdu stosuje si znaki podune, uzupeniajce oraz strzaki zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 7.6.1. Jeeli geometria skrzyowania lub torw jazdy na skrzyowaniu moe by utrudniona w odbiorze przez kierujcych albo skrzyowanie jest rozlege, stosuje si linie segregacyjne (kontynuacj pasw ruchu) na skrzyowaniu. Przykady oznakowania wlotw drg z pierwszestwem przejazdu na skrzyowaniu pokazano na rysunkach 7.6.2.9 i 7.6.2.10.
Rys. 7.6.2.10. Oznakowanie wlotu jezdni jednokierunkowej z pierwszestwem przejazdu z dodatkowym pasem ruchu dla pojazdw skrcajcych w lewo
306
7.6.2.4. Wloty drg na skrzyowania z sygnalizacj wietln Na wlotach drg na skrzyowania, na ktrych zastosowano sygnalizacj wietln, stosuje si znaki poziome wynikajce z zasad pierwszestwa obowizujcego na tych wlotach w czasie, gdy sygnalizacja nie jest czynna. Zasady te okrelono w punktach od 7.6.2.1 do 7.6.2.3. Przed sygnalizatorami umieszcza si na kadym pasie ruchu znak P-14 prostopadle do osi jazdy pojazdw w miejscu zapewniajcym dobr widoczno sygnalizatorw dla kierujcych, jednak w odlegoci nie mniejszej ni okrelono w punkcie 4.2.5 i pokazano na rysunku 7.6.2.11. Jeeli z geometrii wlotu lub rozmieszczenia sygnalizatorw wynika konieczno wyznaczenia miejsc zatrzymania oddzielnie dla kadego pasa ruchu, wwczas stosuje si lini warunkowego zatrzymania zoon z prostoktw schodkow. Przykad zastosowania schodkowej linii warunkowego zatrzymania zoonej z prostoktw na wlocie z sygnalizacj wietln pokazano na rysunku 7.6.2.12. W przypadku wyznaczenia przejcia dla pieszych na wlocie z sygnalizacj wietln naley zachowa odpowiedni odlego znakw poprzecznych midzy sob, jak pokazano na rysunku 7.6.2.13. Strzaki kierunkowe mog by dodatkowo usytuowane poza sygnalizatorami.
Rys. 7.6.2.11. Umieszczenie linii warunkowego zatrzymania zoonej z prostoktw przed sygnalizatorami
Rys. 7.6.2.12. Oznakowanie wlotu jezdni jednokierunkowej wielopasowej ze schodkow lini warunkowego zatrzymania zoon z prostoktw:
a) bez przejcia dla pieszych
307
b) z przejciem dla pieszych
Rys. 7.6.2.13. Oznakowanie wlotu z wydzielonymi pasami ruchu dla pojazdw skrcajcych i przejciem dla pieszych na skrzyowaniu z sygnalizacj wietln
7.6.3. Przebieg linii krawdziowych w obszarze skrzyowa i zjazdw 7.6.3.1. Przebieg linii krawdziowych na skrzyowaniach i zjazdach na drogach posiadajcych utwardzone pobocza Na drogach posiadajcych utwardzone pobocza sposb umieszczania linii krawdziowych powinien by zgodny z rysunkami od 7.6.3.1 do 7.6.3.4. Zaleca si poszerzanie jezdni kosztem pobocza w rejonie skrzyowa do wykonywania dodatkowych pasw, przede wszystkim dla skrtw w lewo oraz budowy azyli dla pieszych. Przykad rozwizania przedstawiono na rys. 7.6.3.4. 7.6.3.2. Przebieg linii krawdziowych na skrzyowaniach i zjazdach na drogach bez utwardzonych poboczy Na drogach bez utwrdzonych poboczy sposb umieszczania linii krawdziowych jest analogiczny
jak przedstawiony w pkt. 7.6.3.1, z tym e linie krawdziowe umieszcza si na krawdzi jezdni.
Rys. 7.6.3.1. Ksztatowanie linii krawdziowych na zjazdach indywidualnych i publicznych o szer. < 6,0 m
W przypadku zaistnienia lokalnego poszerzenia jezdni zaleca si stosowanie rozwizania jak na rys.7.6.3.4.
308
Rys. 7.6.3.2. Ksztatowanie linii krawdziowych na skrzyowaniach z drogami, na ktrych ze wzgldu na szeroko nie jest moliwe wyznaczenie pasw na wlocie
Rys. 7.6.3.3. Ksztatowanie linii krawdziowych na skrzyowaniach z drogami, na ktrych wyznaczono pasy ruchu
Rys. 7.6.3.4. Przykad wykorzystania poboczy do wykonania dodatkowych pasw ruchu oraz przej dla pieszych
309
7.7. Pasy wyczania, wczaniai przeplatania

7.7.1. Zasady oglne Pasy wczania i wyczania s to dodatkowe pasy ruchu uatwiajce kierujcym pynne wjedanie na drog lub jej opuszczanie. Jeeli odlego midzy wlotem a wylotem drogi poprzecznej uniemoliwia wyznaczenie odrbnych pasw wczania i wyczania, wwczas dodatkowy pas ruchu, wsplny dla wjedajcych na drog i zjedajcych z niej pojazdw, oznacza si jako jeden z pasw przeplatania. Jeeli przedstawione na rysunkach rozwizanie zakada istnienie krawnika, a w rzeczywistoci krawnik nie wystpuje, wwczas naley stosowa linie P7b (P-d).
7.7.2. Opisy szczegowe 7.7.2.1. Pasy wyczania Pas wyczania oddziela si od pasa ruchu jezdni gwnej lini wydzielajc. Przed rozwidleniem linia wydzielajca przechodzi w lini cig P-2b, ktra poprzedza powierzchni wyczon z ruchu. Na jezdni gwnej wyznacza si linie segregacyjne przerywane oraz (w zalenoci od potrzeb) linie krawdziowe. Jeeli liczba pojazdw opuszczajcych jezdni gwn jest znaczna, wwczas oddziela si lini cig dwa zewntrzne pasy ruchu na jezdni gwnej w celu ograniczenia zmiany pasw ruchu w obrbie pasa wyczania. Na pasie wyczania umieszcza si strzaki kierunkowe. Przykady oznakowania pasw wyczania na wzach pokazano na rysunku 7.7.2.1.
Rys. 7.7.2.1. Oznakowanie pasw wyczania:
a) w prawo z jezdni jednokierunkowej dwupasowej
b) w lewo jako przeduenie pasa ruchu
310
7.7.2.2. Pasy wczania Pas wczania oddziela si od pasa ruchu jezdni gwnej takimi samymi liniami jak pas wyczania, lecz w odwrotnej kolejnoci. Na pasie wczania umieszcza si strzaki naprowadzajce. Przykady oznakowania pasa wczania pokazano na rysunku 7.7.2.2. Jeeli pas wczania nie koczy si, a jego kontynuacj jest pas ruchu, wwczas nie stosuje si strzaek naprowadzajcych, a do oddzielenia od pasa ssiedniego stosuje si lini P-2a i P-1b do oddzielenia pasw na jezdni gwnej (rys. 7.7.2.3).
Jeeli jezdnia cznicy ma dwa pasy ruchu, wwczas cznic naley zawzi do jednego pasa ruchu i kontynuowa go jako pas wczania, jak pokazano na rysunku 7.7.2.4. Jeeli pas wczania nie zosta geometrycznie wytworzony, a liczba pojazdw wyjedajcych z cznicy jest znaczna, wwczas mona przed miejscem wczenia zwzi jezdni gwn i utworzy pas wczania z zewntrznego pasa ruchu tej jezdni. Na wzach miejskich dopuszcza si w celu uatwienia ruchu autobusw komunikacji zbiorowej wydzielenie prawego pasa jezdni gwnej przed miejscem wczenia, jako pasa dla autobusw.
Rys. 7.7.2.2. Oznakowanie pasa wczania na jezdni dwupasowej bez krawnikw
Rys. 7.7.2.3. Oznakowanie pasa wczania stanowicego dodatkowy pas ruchu
Rys. 7.7.2.4. Oznakowanie wczenia cznicy dwupasowej
311
7.7.2.3. Pasy przeplatania Jeeli miejsca wlotu i wylotu uniemoliwiaj oddzielne wyznaczenie pasa wczania i wyczania, wwczas wydziela si jeden pas stanowicy poczenie pasw wczania i wyczania. Pas ten wraz z ssiednim pasem ruchu jezdni gwnej tworz pasy przeplatania. Pasy te oddziela si od pozostaych pasw ruchu na jezdni gwnej lini cig
(znak P-2a), a midzy sob lini wydzielajc. Na dodatkowym pasie stanowicym poczenie pasw wczania i wyczania od poowy jego dugoci do koca wyznacza si strzaki kierunkowe. Przykad oznakowania pasw przeplatania pokazano na rysunku 7.7.2.5. W miar moliwoci naley eliminowa przeplatanie z jezdni gwnej i stosowa jezdni zbierajco-rozprowadzajc jak pokazano na rysunku 7.7.2.6.
Rys. 7.7.2.5. Oznakowanie pasw przeplatania na jezdni gwnej
Rys. 7.7.2.6. Oznakowanie pasw przeplatania poza jezdni gwn
312
7.8. Przejcia dla pieszych

Przejcia dla pieszych w rejonach skrzyowa zaleca si lokalizowa w miejscu umoliwiajcym zatrzymanie pojazdw midzy przejciem a krawdzi jezdni poprzecznej, tzn. w odlegoci nie mniejszej ni 5,0 m od tej krawdzi. Zasada ta dotyczy w szczeglnoci wlotw drg rwnorzdnych i podporzdkowanych. Sposb lokalizacji przej dla pieszych przy skrzyowaniu pokazano na rysunku 7.8.1.
b) torowiska tramwajowego
Kreski przerywanych linii segregacyjnych powinny znajdowa si nie bliej ni 2,0 m od krawdzi przejcia. Rozmieszczenie linii podunych przejcia w stosunku do linii segregacyjnych i strzaek pokazano na rysunku 7.8.3.
Rys. 7.8.1. Lokalizacja przej dla pieszych na skrzyowaniu
Wyznaczajc przejcie dla pieszych, naley przekrj jezdni podzieli symetrycznie w ten sposb, aby skrajna linia przejcia nie stykaa si z krawdzi jezdni. Odlego r tej linii od krawdzi oblicza si ze wzoru:
Rys. 7.8.3. Rozmieszczenie linii segregacyjnych i strzaek w stosunku do przejcia dla pieszych
gdzie: n pena liczba metrw szerokoci jezdni, a szeroko jezdni. Zasad rozmieszczenia pasw przejcia dla pieszych pokazano na rysunku 7.8.2.
Rys. 7.8.2. Rozmieszczenie pasw przejcia dla pieszych w przekroju poprzecznym:
Przejcia przez drog dwujezdniow wyznacza si oddzielnie przez kad jezdni. Zaleca si stosowanie przej, ktre nie stanowi wzajemnego przeduenia w linii prostej (rys. 7.8.4). Przejcie przez drug jezdni powinno by przesunite w prawo.
a) drogi
Rys. 7.8.4. Sposb wyznaczenia przej dla pieszych przez drog dwujezdniow przesunitych wzgldem siebie
313
Znak P-10 umieszcza si na torowiskach wyodrbnionych z jezdni krawnikiem lub oddzielonych od pasw ruchu znakami poziomymi, a take na powierzchniach wyczonych z ruchu, przerywajc w tym miejscu liniowanie rwnolege oraz linie ograniczajce. Jeeli odlego midzy krawdzi jezdni, a torowiskiem wyodrbnionym z jezdni jest mniejsza lub rwna 2,0 m, wwczas przejcie przez torowisko wyznacza si jako kontynuacj przejcia przez jezdni, jeeli za odlego ta jest wiksza od 2,0 m, wwczas znaku P-10 na tej powierzchni nie umieszcza si (rys. 7.8.5).
Przejcie dla pieszych stanowice jednoczenie dojcie do przystanku tramwajowego moe by poszerzone na tej czci jezdni, po ktrej znajduje si przystanek, jak pokazano na rysunku 7.8.7.
Rys. 7.8.7. Sposb wyznaczenia poszerzonego przejcia dla pieszych przy przystanku tramwajowym
Rys. 7.8.5. Oznakowanie przej dla pieszych przez jezdni i torowisko wyodrbnione z jezdni
Przejcie przez torowisko nie wyodrbnione z jezdni, lecz oddzielone od pasw ruchu lini krawdziow lub powierzchni wyczon z ruchu, naley wyznacza na caym przekroju jezdni, jak pokazano na rysunku 7.8.6.
Na dwukierunkowych jezdniach zaleca si stosowanie w okolicy osi jezdni stref dajcych moliwo bezpiecznego zatrzymania si pieszego. Strefy takie wyznacza mona przez odpowiednie prowadzenie podwjnej linii cigej i wybudowanie (zainstalowanie) wysepki dzielcej jezdni, jak pokazano na rysunku 7.8.8. Jeeli kierunki ruchu na drodze rozdzielone zostay przy zastosowaniu znaku P-21, wwczas znak P-10 umieszcza si take na powierzchni wyczonej z ruchu (rys. 7.8.9). O wyznaczeniu przej dla pieszych powinny decydowa warunki ruchu oraz istniejce cigi piesze. Miejscami naturalnymi s w szczeglnoci skrzyowania.
Rys. 7.8.6. Oznakowanie przejcia dla pieszych przez jezdni i torowisko oddzielone od jezdni znakami poziomymi
Rys. 7.8.8. Wyznaczanie stref oczekiwania dla pieszych przy zastosowaniu wysepek wyodrbnionych z jezdni
314
b) na trzech wlotach
Rys. 7.8.9.
Sposb wyznaczenia przejcia dla pieszych przez powierzchni wyczon z ruchu
Wyznaczenie przejcia tylko na jednym wlocie (wylocie) drogi na skrzyowanie oznacza jednoczenie zakaz przekraczania przez pieszych tej jezdni na drugim wlocie (wylocie) oraz w odlegoci 100 m od niego. Dopuszczalne rozmieszczenie przej przy skrzyowaniu pokazano na rysunku 7.8.10. W przypadku niepenego wyznaczenia przej pozostae naroniki skrzyowania naley ogrodzi.
Rys. 7.8.10. Wyznaczenie przej dla pieszych przy skrzyowaniu czteroramiennym umoliwiajcych pieszym przekraczanie jezdni:
c) na dwch wlotach
7.9. Pasy ruchu dla autobusw

Pas ruchu dla autobusw powinien mie szeroko co najmniej 3,0 m i by oddzielony od pozostaych pasw ruchu w tym samym kierunku lini P-1c lub P-2b, a od pasa ruchu w kierunku przeciwnym lini podwjn cig P-4. Jeeli na pasie ruchu dla autobusw dopuszcza si omijanie autobusw stojcych na przystanku bez zatoki, wwczas szeroko pasa powinna wynosi co najmniej 5,5 m. Na pocztkowym odcinku pasa ruchu dla autobusw rozpoczynajcym si midzy skrzyowaniami umieszcza si strzaki naprowadzajce (znaki P-9a lub P-9b) na przemian z napisem BUS co 30 m. Napis BUS powtarza si nastpnie co 50 m na caej dugoci pasa dla autobusw. Oznakowanie pocztku pasa ruchu dla autobusw pokazano na rysunku 7.9.1.
a) na wszystkich wlotach Rys. 7.9.1. Oznakowanie pasa ruchu dla autobusw:
a) rozpoczynajcego si za skrzyowaniem
315
b) rozpoczynajcego si midzy skrzyowaniami
Oznakowanie zakoczenia pasa ruchu dla autobusw przed skrzyowaniem zaley od przyjtych na wlocie zasad organizacji ruchu i pokazane zostao na rysunku 7.9.2. Jeeli z wydzielonego przy prawej krawdzi jezdni pasa ruchu dla autobusw cz autobusw skrca w lewo lub pas prawy jest wydzielony dla skrtu w prawo, wwczas mona w celu umoliwienia
Rys. 7.9.2.
bezpiecznej zmiany pasa ruchu stosowa sygnalizacj wietln tworzc tzw. luz, ktra umoliwia wykonanie tego manewru autobusem, zatrzymujc inne pojazdy. Sposb oznakowania luzy pokazano na rysunku 7.9.3. Pas ruchu dla autobusw o kierunku przeciwnym do kierunku na ssiednim pasie ruchu pokazano na rys. 7.9.4.
Oznakowanie zakoczenia pasa ruchu dla autobusw przed skrzyowaniem:
a) z dopuszczeniem skrtu w prawo dla innych pojazdw
b) z zakazem skrtu w prawo dla innych pojazdw
Rys. 7.9.3.
Oznakowanie zakoczenia pasa ruchu dla autobusw przed skrzyowaniem ze luz sygnalizacyjn
316
Rys. 7.9.4. Oznakowanie pasa ruchu dla autobusw o kierunku przeciwnym do kierunku na ssiednim pasie ruchu
7.10. Przystanki komunikacji zbiorowej

Jeeli przystanek autobusowy nie ma zatoki lub gdy przystanek tramwajowy nie ma wysepki dla pasaerw, wyznacza si lini przystankow (znak P-17). Przed przystankami tramwajowymi bez wysepek umieszcza si ponadto znaki P-14, okrelajce miejsce zatrzymania pojazdw oraz znaki P-6 ostrzegajce o zblianiu si do przystanku.
Sposb oznakowania jezdni w rejonie przystankw tramwajowych bez wysepek dla pasaerw pokazano na rys. 7.10.1. Jeeli wysepka dla pasaerw ma szeroko mniejsz od 3,5 m i nie jest od jezdni odgrodzona barierkami ochronnymi, wwczas wyznacza si stref bezpieczestwa stosujc bd lini krawdziow cig, bd powierzchni wyczon z ruchu. Przykady oznakowania rejonu wysepek tramwajowych pokazano na rysunku 7.10.2.
Rys. 7.10.1. Oznakowanie jezdni w rejonie przystankw tramwajowych bez wysepek:
a) z ruchem pojazdw po torowisku
b) z ruchem pojazdw poza torowiskiem
317
Rys. 7.10.2. Oznakowanie strefy bezpieczestwa w rejonach wskich wysepek tramwajowych:
a) szerszej ni 0,5 m
b) rwnej 0,5 m
318
Znak P-17 stosuje si do znakowania na przystankach autobusowych (trolejbusowych) bez zatok - zlokalizowanych na jezdni lub na poboczu. Przykady oznakowania przystanku autobusowego (trolejbusowego) lini przystankow pokazano na rysunku 7.10.3.
Rys. 7.10.3. Oznakowanie przystanku autobusowego
a) na jezdni
b) na poboczu
Przystanek zlokalizowany w zatoce oddziela si od pasa ruchu lini krawdziow przerywan (znak P-7a), jak pokazano na rysunku 7.10.4.
b) z wysepk rozdzielajc Rys. 7.10.4. Oznakowanie przystanku autobusowego w zatoce:
Minimalna dugo linii przystankowej P-17 wynosi 30 m. Jeeli czstotliwo podjedania autobusw (trolejbusw) jest tak dua, e nie mieszcz si na odcinku 30 m to dugo linii przedua si o n5,0 [m], gdzie n = 1, 2, ... 6. Przystanki autobusowe (trolejbusowe) bez zatok na drogach dwukierunkowych mona wyznacza z odgiciem torw jazdy, jak pokazano na rysunku 7.10.5
a) bez wysepki rozdzielajcej
Rys. 7.10.5. Oznakowanie przystanku autobusowego na jezdni z odgiciem torw jazdy
319
7.11. Drogi dla rowerw

Do oznakowania poziomego drg i jezdni dla potrzeb ruchu rowerzystw stosuje si znaki P-23 i P-11. Zastosowanie znakw P-23 na drodze dla rowerw pokazano na rysunku 7.11.1.
ktry mona umieszcza w odlegoci nie mniejszej ni 0,5 m. Dla przejazdw dla rowerzystw zlokalizowanych pomidzy skrzyowaniami, w miejscach, w ktrych rowerzyci mog nie by widoczni z dostatecznej odlegoci, dopuszcza si dodatkowe oznaczenie powierzchni przejazdu barw czerwon. Przykad oznakowania takiego przejazdu pokazano na rys. 7.11.2 lit. a. Przykad oznakowania przejazdw dla rowerzystw na skrzyowaniu pokazano na rys. 7.11.2 lit. b.
Rys. 7.11.2. Oznakowanie przejazdu dla rowerzystw:
Rys. 7.11.1. Oznakowanie drogi dla rowerw
Znaki P-11 stosuje si, jeeli zachodzi konieczno przeprowadzenia ruchu rowerzystw z drogi lub pasa dla rowerw w poprzek jezdni drogi oglnodostpnej. Znaki P-11 umieszcza si na przedueniu drogi dla rowerw przy skrzyowaniu lub na odcinku midzy skrzyowaniami, przy czym zaleca si, aby przejazdy dla rowerzystw byy wyznaczane przy przejciach dla pieszych. Pomidzy liniami wyznaczajcymi przejazd dla rowerzystw nie umieszcza si znakw podunych. Linie cige stykaj si zewntrznymi krawdziami tych linii, a inne znaki umieszcza si w odlegoci nie mniejszej ni 2,0 m od nich, oprcz znaku P-10,
a) midzy skrzyowaniami z czerwon powierzchni przejazdu
b) w obrbie skrzyowania
320
Jeeli ze wzgldw bezpieczestwa lub zasad organizacji ruchu zachodzi potrzeba oddzielenia ruchu rowerw od ruchu pozostaych pojazdw na jezdni, wwczas przy prawej krawdzi jezdni wyznacza si pas dla rowerw o kierunku zgodnym z kierunkiem na ssiednim pasie ruchu. Pas dla rowerw powinien mie szeroko od 1,50 m do 3,00 m i by oddzielony od ssiedniego pasa ruchu lini krawdziow P-7a lub P-7b. Na pocztku pasa ruchu dla rowerw umieszcza si znak P-23 rower, ktry powtarza si wzdu tego pasa co 50 m oraz za kadym wyjazdem z obiektu na drog lub innym miejscem, gdzie nastpuje przejedanie przez ten pas, np. przystanek autobusowy. Na odcinku jezdni, na ktrym wyznaczony zosta pas dla rowerw naley wyeliminowa zatrzymywanie pojazdw. Szeroko jezdni dwukierunkowej, na ktrej mona wyznaczy jednokierunkowy pas dla rowerw, powinna wynosi co najmniej 7,50 m.
Oznakowanie jednokierunkowego pasa dla rowerw na jezdni dwukierunkowej pokazano na rysunku 7.11.3. Na jezdniach jednokierunkowych o szerokoci ponad 8,50 m dopuszcza si wyznaczanie dwukierunkowego pasa dla rowerw, przy czym pas taki naley wyznaczy przy lewej krawdzi jezdni. Szeroko dwukierunkowego pasa dla rowerw powinna wynosi co najmniej 2,50 m. Zasady stosowania w tym przypadku znakw podunych s analogiczne jak dla jednokierunkowego pasa jezdni dla rowerw. Znaki P-23 umieszcza si na prawej czci pasa jezdni dla rowerw, wyznaczonego na jezdni oddzielnie dla kadego kierunku ruchu rowerw. Odlego znaku od prawej krawdzi jezdni powinna wynosi 0,10 m. Oznakowanie dwukierunkowego pasa dla rowerw pokazano na rysunku 7.11.4.
Rys. 7.11.3. Oznakowanie jednokierunkowego pasa dla rowerw na jezdni dwukierunkowej
Rys. 7.11.4. Oznakowanie dwukierunkowego pasa dla rowerw na jezdni jednokierunkowej
321
Znaki P-23 umieszcza naley take na pocztkach drg przeznaczonych tylko dla rowerw. Znakw takich mona nie powtarza wzdu caej drogi. Jeeli droga taka przeznaczona jest dla rowerzystw w obu kierunkach, wwczas znak P-23 umieszcza si przy prawej stronie drogi oddzielnie dla kadego kierunku ruchu rowerw. Jeeli na drodze dla rowerw dopuszczony zosta take ruch pieszych, wwczas zaleca si wydzielenie jej czci dla pieszych przez umieszczenie wzdu drogi znaku P-2a, jak pokazano na rysunku 7.11.5. Na czci drogi, ktra jest przeznaczona tylko dla rowerw, umieszcza si znaki P-23.
Rys. 7.11.5. Oznakowanie drogi dla rowerw i pieszych:
Minimalna szeroko drogi dla rowerw i pieszych, na ktrej mona zastosowa znak P-2a, powinna wynosi: 3,0 m przy jednokierunkowym ruchu rowerw, 4,0 m przy dwukierunkowym ruchu rowerw.
7.12. Przejazdy kolejowe

Oznakowaniu poziomemu w rejonach przejazdw kolejowych i tramwajowych podlegaj odcinki dojazdowe drg o nawierzchni bitumicznej i szerokoci umoliwiajcej wydzielenie co najmniej dwch pasw ruchu. Bezporednio przed przejazdem po jego obu stronach wyznacza si lini podwjn cig (znak P-4) o dugoci min. 50 m, chyba e warunki lokalne uniemoliwiaj zastosowanie tej dugoci. Oprcz znakw podunych, stosowanych niezalenie od kategorii przejazdu, stosuje si ponadto nastpujce znaki poprzeczne i uzupeniajce umieszczane na tej czci jezdni, ktra prowadzi ruch w kierunku przejazdu: P-12 i P-16 na przejazdach kategorii D, na ktrych zastosowano znak pionowy B-20 stop, P-14 na pozostaych przejazdach. Znakw poprzecznych nie umieszcza si przed przejazdami z zaporami bez sygnalizacji wietlnej. Przykad oznakowania poziomego na odcinku drogi przed przejazdem bez sygnalizacji wietlnej pokazano na rysunku 7.12.1, a przed przejazdem z sygnalizacj wietln na rysunku 7.12.2.
a) jednokierunkowej
b) dwukierunkowej
Rys. 7.12.1. Oznakowanie drogi dojazdowej do przejazdu kolejowego bez zapr i sygnalizacji:
a) przy zachowaniu warunkw widocznoci
b) przy ograniczonej widocznoci
322
Rys. 7.12.2. Oznakowanie drogi dojazdowej do przejazdu kolejowego wyposaonego w sygnalizacj
8. Przykady oznakowania skrzyowa 8.1. Zasady oglne

Oznakowanie poziome skrzyowa skada si z oznakowania: wlotw i wylotw, powierzchni, na ktrej przecinaj si tory jazdy pojazdw. Oznakowanie poziome stosuje si przede wszystkim na skrzyowaniach lecych w cigach drg z pierwszestwem przejazdu, wyznaczajc na ich powierzchni pasy ruchu wzdu drogi z pierwszestwem. W przypadku skrzyowa o skomplikowanej geometrii, dopuszcza si wyznaczenie dodatkowo torw jazdy dla pojazdw skrcajcych. Na skrzyowaniach drg rwnorzdnych, powierzchni skrzyowa nie znakuje si. Wloty drg na skrzyowania znakuje si zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 7.6. Wyloty znakuje si znakami podunymi, poprzecznymi i uzupeniajcymi, w zalenoci od geometrii skrzyowania i zasad organizacji ruchu przyjtych na wlocie. Liczba pasw ruchu na wylocie nie powinna by mniejsza ni liczba pasw ruchu dla kierunku na wprost na wlocie. Jeeli przedstawione na rysunkach rozwizanie zakada istnienie krawnikw, a w rzeczywistoci krawniki nie wystpuj, wwczas naley stosowa linie krawdziow cig P-7b albo P-7d.
8.2. Skrzyowania zwyke

Oznakowanie skrzyowania zwykego dwch drg rwnorzdnych pokazano na rysunku 8.2.1. Przykady oznakowania skrzyowania zwykego cztero-ramiennego, gdy jedna z drg ma pierwszestwo przejazdu pokazano na rysunkach od 8.2.2 do 8.2.4. Przykady oznakowania skrzyowania trjramiennego pokazano na rysunku 8.2.5 i 8.2.6. Jeeli droga z pierwszestwem nie przebiega na wprost przez skrzyowanie, wwczas znakuje si o drogi i jej krawd na kierunku z pierwszestwem jak pokazano na rys. 8.2.7. Przykad oznakowania skrzyowania czteroramiennego, na ktrym wloty podporzdkowane s jednokierunkowe i nie jest z nich moliwa jazda na wprost, pokazano na rys. 8.2.8.
Rys. 8.2.1. Oznakowanie skrzyowania dwch drg rwnorzdnych
323
Rys. 8.2.2. Oznakowanie skrzyowania czteroramiennego bez wydzielonych pasw ruchu dla pojazdw skrcajcych
Rys. 8.2.3. Oznakowanie skrzyowania zwykego, czteroramiennego z wydzielonymi pasami ruchu dla pojazdw skrcajcych w lewo
324
Rys. 8.2.4. Oznakowanie skrzyowania czteroramiennego bez wydzielonych pasw ruchu dla pojazdw skrcajcych
Rys. 8.2.5. Oznakowanie skrzyowania trjwlotowego w ksztacie litery T
325
Rys. 8.2.6. Oznakowanie skrzyowania trjramiennego w ksztacie litery Y
Rys. 8.2.7. Oznakowanie skrzyowania zwykego, na ktrym droga z pierwszestwem nie przebiega na wprost
Rys. 8.2.8. Oznakowanie skrzyowania, na ktrym wloty podporzdkowane s jednokierunkowe
326
8.3. Skrzyowania skanalizowane

Skrzyowania skanalizowane wystpuj zazwyczaj na drogach o dwch jezdniach. Przykad oznakowania czteroramiennego skrzyowania skanalizowa-
nego drg bez krawnikw pokazano na rysunku 8.3.1, a skrzyowania trjramiennego w ksztacie litery T na rysunku 8.3.2. Przykad bardziej skomplikowanego geometrycznie skrzyowania skanalizowanego z krawnikami pokazano na rysunku 8.3.3.
Rys. 8.3.1. Oznakowanie czteroramiennego skrzyowania skanalizowanego
Rys. 8.3.2. Oznakowanie trjramiennego skrzyowania skanalizowanego bez krawnikw
327
Rys. 8.3.3. Oznakowanie skrzyowania skanalizowanego
328
8.4. Skrzyowanie z ruchem wok wyspy

Oznakowanie poziome wlotw na skrzyowania, na ktrych ruch odbywa si wok wyspy zaley od przyjtych zasad organizacji ruchu i powinno by zgodne z zasadami okrelonymi w punkcie 7.6. Jeeli na wlotach zostay zastosowane znaki pionowe C-12 ruch okrny cznie ze znakami A-7 ustp pierwszestwa, wwczas pojazdy na wlotach s podporzdkowane w stosunku do pojazdw znajdujcych si w ruchu okrnym i kady z wlotw znakuje si zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 7.6.2.2. Przykad oznakowania poziomego na skrzyowaniu z ruchem okrnym o dwch pasach ruchu o redniej rednicy do 65 m pokazano na rysunku 8.4.1. Na przedstawionym skrzyowaniu z ruchem wok wyspy o dwch pasach ruchu nie wyznacza si pasw ruchu.
Przykad oznakowania poziomego skrzyowania z ruchem okrnym o rednicy do 40 m pokazano na rysunku 8.4.2.
Rys. 8.4.2. Oznakowanie skrzyowania z ruchem okrnym wok wyspy o maej rednicy
8.5. Skrzyowania z sygnalizacj wietln

Oznakowanie poziome skrzyowa z sygnalizacj wietln zaley od ich rozwiza geometrycznych oraz przyjtych zasad organizacji ruchu na poszczeglnych wlotach. Przykady oznakowania poziomego skrzyowa z sygnalizacj wietln pokazano na rysunkach od 8.5.1 do 8.5.5.
Rys. 8.4.1. Oznakowanie skrzyowania z ruchem okrnym wok wyspy o rednicy do 65 m
Rys. 8.5.1. Oznakowanie skrzyowania zwykego z sygnalizacj wietln
329
Rys. 8.5.2. Oznakowanie skrzyowania z sygnalizacj wietln i wydzielonymi pasami ruchu dla pojazdw skrcajcych
Rys. 8.5.3. Oznakowanie trjramiennego skrzyowania z sygnalizacj wietln, drg dwujezdniowych z szerokim pasem dzielcym jezdnie
330
Rys. 8.5.4.
Oznakowanie skrzyowania z ruchem okrnym wok wyspy centralnej i z sygnalizacj wietln
331
Rys. 8.5.5. Przykad zastosowania oznakowania poziomego na skrzyowaniu skanalizowanym z sygnalizacj wietln
332
9. Liternictwo drogowe 9.1. Odmiana krtka (wymiary w cm)
333
334
335
9.2. Odmiana duga (wymiary w cm)
336
337
338
339
Zacznik nr 3
SZCZEGOWE WARUNKI TECHNICZNE DLA SYGNAW DROGOWYCH I WARUNKI ICH UMIESZCZANIA NA DROGACH
1. Przepisy oglne 1.1. Postanowienia wstpne
Przepisy zacznika okrelaj: warunki techniczne dla sygnaw drogowych, zasady stosowania sygnalizacji, zasady umieszczania urzdze sygnalizacyjnych na drogach. Przepisy te nie dotycz sygnalizacji wietlnej na przejazdach kolejowych, z wyjtkiem ksztatu i znaczenia sygnaw.
1.3. Zasady utrzymania sygnalizacji

Jednostki organizacyjne odpowiedzialne za utrzymanie sygnalizacji s zobowizane do prowadzenia dziennika eksploatacji sygnalizacji, stanowicego dokument integralnie zwizany z dan sygnalizacj, w ktrym odnotowuje si dane porzdkowe, organizacyjne i dotyczce pracy sygnalizacji. Do wprowadzania zmian w ustalonym trybie pracy sygnalizacji upowanione s jedynie osoby wyznaczone przez jednostk prowadzc utrzymanie sygnalizacji. W sytuacjach szczeglnie uzasadnionych, np. zagraajcych bezpieczestwu, dopuszcza si ingerencj funkcjonariuszy policji drogowej w prac sygnalizacji, np. w formie wybrania odpowiedniego programu, przeczenia jej na sygna ty migajcy lub cakowitego wyczenia. Ingerencje takie naley odnotowa w dzienniku eksploatacji. Jeeli sygnalizacja pracuje w systemie sterowania i jest nadzorowana zdalnie przez sterownik nadrzdny (obszarowy) lub centralny, wszelkie zmiany przeprowadzone automatycznie lub na danie musz by rejestrowane dla celw prawnych i statystycznych.
1.2. Warunki budowy lub modernizacji sygnalizacji

Budow lub modernizacj sygnalizacji prowadzi si na podstawie projektu budowlano-wykonawczego organizacji ruchu i sygnalizacji. Projekt organizacji ruchu dotyczcy sygnalizacji wietlnej powinien zawiera co najmniej: opis techniczny, plan sytuacyjny w skali nie mniejszej ni 1:500 z organizacj ruchu i rozmieszczeniem sygnalizatorw, dane o ruchu stanowice podstaw opracowania projektu sygnalizacji, tj. natenie oraz struktur rodzajow i kierunkow, schemat podstawowych faz ruchu, minimalne czasy midzyzielone dla strumieni kolizyjnych, wykaz grup kolizyjnych i nadzorowanych, programy sygnalizacji wraz z harmonogramem ich pracy, okrelenie minimalnych i maksymalnych wartoci sygnaw zielonych w sygnalizacji akomodacyjnej, obliczenie przepustowoci, plany sygnalizacji i wykresy koordynacji, jeeli projekt dotyczy sygnalizacji skoordynowanej. Ponadto, w sygnalizacji akomodacyjnej lub acyklicznej projekt musi zawiera: algorytm sterowania, okrelenie minimalnych i maksymalnych wartoci sygnaw zielonych w grupach poddanych akomodacji, okrelenie zalenoci grup akomodowanych od detektorw ruchu. Organizacja ruchu obejmujca programy sygnalizacji wietlnej nie powinna by wprowadzana pniej ni 18 miesicy od daty jej zatwierdzenia. Wszelkie zmiany w stosunku do zatwierdzonej organizacji ruchu wymagaj odrbnego zatwierdzenia przez organ zarzdzajcy ruchem.
2. Pojcia podstawowe 2.1. Pojcia oglne

Obszar skrzyowania obszar obejmujcy wspln cz drg danego skrzyowania, ograniczony wyznaczonymi lub domniemanymi liniami zatrzymania oraz ich przedueniami (rys. 2.1.1). Strumie ruchu zbir uczestnikw ruchu tego samego rodzaju, ktrzy przekraczaj obszar skrzyowania w okrelonym kierunku pomidzy punktami: pocztkowym i kocowym przemieszczenia. Tor jazdy strumienia umowna linia w obszarze skrzyowania, wzdu ktrej uczestnicy ruchu tworzcy dany strumie przekraczaj skrzyowanie (rys. 2.1.2). Punkt kolizji punkt lecy w obszarze skrzyowania, w ktrym nastpuje przecicie lub poczenie torw jazdy co najmniej dwch strumieni (rys. 2.1.2). Strumienie kolizyjne para strumieni ruchu, ktrych tory jazdy przecinaj si lub cz, wyznaczajc punkt kolizji.
2.2. Pojcia zwizane z sygnalizacj

Sygnalizacja wietlna zestaw urzdze sucych do sterowania ruchem, obejmujcy: urzdzenie sterujce (sterownik), urzdzenia wykonawcze
340
(sygnalizatory wraz z konstrukcjami wsporczymi i instalacj kablow) oraz urzdzenia detekcyjne (detektory, przyciski), informacyjne (wywietlacze prdkoci), transmisji danych (modemy, linie kablowe, radiowe urzdzenia nadawczoodbiorcze) i pomocnicze (ekrany kontrastowe, sygnalizatory akustyczne i wibracyjne dla pieszych itp.). Sygna wietlny jednoznacznie okrelona (barw, ewentualnie zestawem barw, ksztatem lub sposobem nadawania) informacja przekazywana uczestnikom ruchu. Grupa sygnalizacyjna wybrany zestaw sygnalizatorw lub jeden sygnalizator nadajcy w kadej chwili sterowania jednakowe sygnay przeznaczone dla okrelonych strumieni ruchu. Program sygnalizacji okrelony w czasie sposb cyklicznego sterowania ruchem, opisany w poszczeglnych chwilach sterowania zestawem nadawanych sygnaw, zapewniajcy obsug wszystkich strumieni kolizyjnych przy zachowaniu warunkw bezpieczestwa.
Algorytm sterowania uporzdkowany zbir polece opisujcy sposb sterowania ruchem na skrzyowaniu z sygnalizacj akomodacyjn lub acykliczn w zalenoci od sytuacji rzeczywistej. Szczeglnym przypadkiem algorytmu sterowania jest program sygnalizacyjny staoczasowy. Program startowy okrelony w czasie sposb nadawania sygnaw wietlnych dla poszczeglnych uczestnikw ruchu zapewniajcy bezpieczestwo podczas przechodzenia z trybu ostrzegawczego (sygna ty migajcy) do trybu normalnego (sygnay trjbarwne). Program kocowy okrelony w czasie sposb nadawania sygnaw wietlnych dla poszczeglnych uczestnikw ruchu zapewniajcy bezpieczestwo podczas przechodzenia z trybu normalnego do trybu ostrzegawczego w przypadku planowego wyczenia sygnalizacji. Punkt przecze chwila w programie sygnalizacji, w ktrej nastpuje zmiana co najmniej jednego sygnau.
Rys. 2.1.1. Obszar skrzyowania
341
Przedzia sygnalizacyjny czas pomidzy dwoma kolejnymi punktami przecze (rys. 2.2.1 lit. b i c). Faza sygnalizacyjna czas obejmujcy ssiadujce ze sob przedziay sygnalizacyjne, w ktrych dla okrelonego zbioru strumieni ruchu nadawany jest sygna zielony (rys. 2.2.1 lit. b i c). Struktura programu sygnalizacji uporzdkowany zbir faz sygnalizacyjnych. Podstawowa faza ruchu stan ruchu, w ktrym kady strumie przynaley bd do strumieni oczekujcych na przejazd (przejcie), bd do strumieni przekraczajcych skrzyowanie, ktre jednak nie s strumieniami ewakuujcymi si (rys. 2.2.1 lit. d i 2.2.2). Czas midzyzielony czas midzy chwilami zakoczenia i rozpoczcia sygnaw zielonych dla dwch wzajemnie kolizyjnych strumieni ruchu, z ktrych pierwszy jest strumieniem ewakuujcym si, a drugi wjedajcym lub wkraczajcym (rys. 2.2.1 lit. b i c). Cykl sygnalizacji minimalny powtarzalny uporzdkowany zbir sygnaw w programie sygnalizacji o okrelonej strukturze, zapewniajcy kade-
mu z uczestnikw ruchu co najmniej jednokrotne otrzymanie sygnau zielonego (rys. 2.2.1 lit. b i c). Grupy kolizyjne para grup sygnalizacyjnych, ktre w okrelonym programie sygnalizacji nie mog jednoczenie otrzyma sygnau zielonego. Grupa nadzorowana grupa sygnalizacyjna posiadajca zabezpieczenie takie, e w przypadku braku sygnau czerwonego jednoczenie na wszystkich sygnalizatorach tej grupy sygnalizacja zostaje automatycznie przeczona w tryb ostrzegawczy (sygna ty migajcy), a w przypadku pojawienia si nieplanowanego sygnau zielonego na ktrymkolwiek z jej sygnalizatorw, sygnalizacja zostaje automatycznie i natychmiast wyczona cakowicie. Przesuniecie fazowe (offset) odstp czasowy pomidzy pocztkami nadawania sygnaw zielonych na dwch ssiednich skrzyowaniach dla kierunku skoordynowanego, zredukowany do wartoci nie przekraczajcej cyklu. Plan sygnalizacji harmonogram pracy programw sygnalizacji w zestawie skrzyowa skoordynowanych wraz z przesuniciami fazowymi.
Rys. 2.1.2. Tory jazdy strumieni ruchu i punkty kolizji
342
Rys. 2.2.1. Ilustracja poj zwizanych z programem sygnalizacji:
a) schemat skrzyowania
b) program sygnalizacji w wersji barwnej
343
c) program sygnalizacji w wersji czarno-biaej
d) podstawowe fazy ruchu
344
Rys. 2.3.2.
Schematyczne przedstawienie dwch kolejnych podstawowych faz ruchu:
3. Warunki techniczne
W niniejszych warunkach technicznych stosowania urzdze sygnalizacyjnych okrelono: rodzaje sygnalizatorw, wymagania funkcjonalne dla urzdze sterujcych, wymagania funkcjonalne dla urzdze nadajcych sygnay i dla detektorw,
wymagania funkcjonalne dla urzdze pomocniczych. Konstrukcje i wzory barwne sygnalizatorw, symboli oraz urzdze pomocniczych stosowanych w drogowej sygnalizacji wietlnej okrelono w punkcie 10. Nie dopuszcza si stosowania sygnaw oraz urzdze pomocniczych o wzorach innych ni okrelone w punkcie 10.
345
3.1.
Pojcia podstawowe
W niniejszym punkcie podano obowizujce znaczenie najwaniejszych poj zwizanych z urzdzeniami sygnalizacji wietlnej: Sygnalizator zestaw urzdze optycznoelektrycznych lub optycznoelektronicznych (komr sygnaowych) sucych do nadawania sygnaw przeznaczonych dla uczestnikw ruchu. Element wsporczy maszt lub sup wysignikowy sucy do zamocowania sygnalizatora (sygnalizatorw) obok jezdni lub nad ni; elementy wsporcze musz umoliwia solidne zamocowanie w gruncie lub do obiektu kubaturowego i by odpowiednio zabezpieczone antykorozyjnie. Komora sygnaowa podstawowy element optyczno elektryczny lub optycznoelektroniczny sucy do nadawania sygnau okrelonej barwy i / lub ksztatu, przeznaczonego dla uczestnikw ruchu. Komora sygnaowa skada si ze rda wiata, odbynika, filtra i soczewki; w przypadku komr ze rdem wiata innym ni arowe, odbynik moe nie wystpowa. Elementy wewntrzne komory umieszczone s w obudowie z otwieran czci przedni, w ktrej umocowana jest soczewka z filtrami i symbolami. Cao osonita jest od gry oson przeciwsoneczn. Komora sygnaowa o rdle wiata skupionym komora, w ktrej rdem wiata jest jedna lub dwie arwki, umieszczone w ognisku optycznym; w przypadku dwch arwek odbynik jest dzielony, a arwki umieszczone kada w ognisku optycznym poowy odbynika. Komora sygnaowa o rdle wiata rozproszonym komora, w ktrej rdo wiata nie jest pojedynczym elementem mieszczcym si w caoci w ognisku optycznym komory i ktra do nadania sygnau odpowiedniej barwy wykorzystuje inn technik emisji fal wietlnych ni arow; szczeglnym przypadkiem jest komora diodowa, w ktrej wielopunktowe rdo wiata znajduje si w domniemanym ognisku optycznym komory lub jest w postaci odpowiedniego symbolu lub tarczy o rednicy odpowiadajcej rednicy pola optycznego komory sygnaowej. Filtr antyzudzeniowy przesona umieszczona w komorze sygnaowej midzy rdem wiata a soczewk, zapobiegajca powstawaniu faszywych sygnaw pochodzcych od wiata sonecznego odbitego w odbyniku. Filtry antyzudzeniowe stosuje si tylko w przypadku komr wyposaonych w odbyniki. Symbol ksztat naniesiony na soczewce lub przesonie z materiau nieprzepuszczajcego wiata i odpornego na wysok temperatur lub ksztat utworzony z diod elektroluminescencyjnych, przedstawiajcy sylwetk strzaki, krzya, pieszego lub roweru. Symbolem moe by take liczba okrelajca prdko wwczas symbol jest barwy biaej.
Ekran kontrastowy przesona koloru czarnego z biaym obrzeem w ksztacie prostokta lub owalu, mocowana za sygnalizatorem, ktrej zadaniem jest wyrnienie sygnalizatora z ta oraz zwikszenie skutecznoci postrzegania sygnaw wietlnych przez uczestnikw ruchu. Wywietlacz prdkoci urzdzenie elektromechaniczne, elektryczne lub elektroniczne wskazujce uczestnikom ruchu warto prdkoci jazdy: zalecanej w przypadku cigw skoordynowanych, rzeczywistej w przypadku automatycznego pomiaru prdkoci. Wywietlacz prdkoci rzeczywistej nie moe mie symboli o barwie biaej. Detektor element wykrywajcy poszczeglne grupy uczestnikw ruchu (pojazdy lub pieszych), ktrego dziaanie polega na wytworzeniu sygnau przy kadym wykryciu uczestnika ruchu znajdujcego si w strefie detekcji. Sygna wytwarzany jest automatycznie w przypadku pojazdw, a w sposb wymuszony bd automatyczny w przypadku pieszych. Detektory dziel si na rczne (przyciski sterownicze) i dziaajce samoczynnie (indukcyjne, magnetyczne, podczerwone, mikrofalowe, radarowe, laserowe, rezonansowe, akustyczne, radiowe, wideo, zblieniowe i podobne). Detektory dla pojazdw dziel si ponadto pod wzgldem instalacji na wbudowane w nawierzchni i nadjezdniowe oraz na czynne (wysyajce wizk fal i obierajce cz wizki odbit od obiektu) i bierne (odbierajce wizk fal wysyan przez obiekt). Sterownik sygnalizacji wietlnej urzdzenie elektroniczne, suce do realizacji zaoonego programu sygnalizacji i zapewnienia bezpieczestwa sterowanego ruchu koowego i pieszego. Sterowniki dziel si na lokalne, sterujce sygnalizacj na jednym skrzyowaniu, obszarowe (nadrzdne) nadzorujce prac kilku bd kilkunastu sterownikw lokalnych oraz centralne, umieszczone najczciej w pomieszczeniu i kierujce prac systemu sterowania, zoonego z kilkunastu do kilkuset sterownikw lokalnych i obszarowych. Urzdzenia transmisji danych zestaw urzdze telekomunikacyjnych oraz kabli miedzianych lub wiatowodowych albo zestaw urzdze radiowych do dwustronnego przesyania informacji midzy sterownikami a centrum sterowania.
3.2.
3.2.1.
Rodzaje sygnalizatorw
Postanowienia wstpne
Rozrnia si nastpujce rodzaje sygnalizatorw przeznaczonych do nadawania odpowiednich sygnaw: a) sygnalizatory oglne do kierowania ruchem, b) sygnalizatory z sygnaem dopuszczajcym skrcanie w kierunku wskazanym strzak, c) sygnalizatory kierunkowe,
346
d) sygnalizatory okrelajce sposb korzystania z pasa ruchu, e) sygnalizatory ostrzegawcze, f) sygnalizatory dla pieszych i rowerzystw, g) sygnalizatory dla kierujcych tramwajami, h) sygnalizatory dla kierujcych autobusami, i) sygnalizatory zakazujce wjazdu umieszczane na przejazdach kolejowych, w miejscu wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych itp. 3.2.2. Sygnalizatory oglne do kierowania ruchem Do nadawania sygnaw oglnych do kierowania ruchem dla kierujcych pojazdami przeznaczone s sygnalizatory S-1. rednica soczewek w sygnalizatorze S-1 powinna wynosi 300 mm. Dopuszcza si stosowanie soczewek o rednicy 200 mm w przypadkach: sygnalizatorw umieszczanych obok jezdni, jeeli sygnalizacja nie jest jedyn w danej miejscowoci lub nie jest pierwsz od granicy miejscowoci na danej trasie, a prdko dopuszczalna nie jest wiksza ni 60 km/h, sygnalizatorw umieszczanych nad jezdni, jeeli wszystkie komory sygnaowe s komorami o rdle wiata rozproszonym, a obok jezdni stosuje si take sygnalizatory o rednicy soczewek 200 mm, jednak wycznie w miastach na drogach nie tworzcych podstawowego ukadu komunikacyjnego. rednica soczewek w sygnalizatorach pomocniczych wynosi 90 100 mm. W przypadku sygnalizatorw dwukomorowych przeznaczonych do sterowania ruchem wahadowym rednica soczewek wynosi 300 mm. 3.2.3. Sygnalizatory z sygnaem dopuszczajcym skrcanie w kierunku wskazanym strzak Do nadawania sygnau dopuszczajcego skrcanie w kierunku wskazanym strzak przeznaczone s sygnalizatory S-2. Sygnalizatory S-2 mog by cztero lub piciokomorowe. rednica soczewki nadajcej sygna w ksztacie strzaki wynosi 200 mm niezalenie od rednicy pozostaych soczewek. 3.2.4. Sygnalizatory kierunkowe Do nadawania sygnaw kierunkowych przeznaczone s sygnalizatory S-3. rednica soczewek sygnalizatorw S-3 wynosi 300 mm. 3.2.5. Sygnalizatory okrelajce sposb korzystania z pasa ruchu Sygnay okrelajce sposb korzystania z pasa ruchu dla jezdni wielopasowych lub pasw o zmiennym kierunku ruchu, nadawane s przez sygnalizatory S-4 oraz S-7. Dla sygnalizatorw okrgych red-
nica wynosi 300 mm; dla sygnalizatorw prostoktnych lub kwadratowych (diodowych lub wiatowodowych) wymiary odpowiednio wynosz: dla drg szybkiego ruchu i autostrad - 600 x 800 mm lub 600 mm, dla drg pozostaych - 450 x 600 mm ( 450 mm), dla tuneli - 300 x 400 mm ( 300 mm). 3.2.6. Sygnalizatory nadajce sygnay ostrzegawcze Sygnay ostrzegawcze w postaci wiata tego migajcego nadawane s przez: - sygnalizatory S-1, S-2, S-3 lub przez sygnalizatory jednokomorowe, - lampy umieszczone na przeszkodzie. W miejscach szczeglnie niebezpiecznych dla ruchu pieszych (niewidoczne lub oddalone od skrzyowania z sygnalizacj przejcie dla pieszych) sygna ostrzegawczy moe wystpowa w postaci tej sylwetki idcego pieszego. 3.2.7. Sygnalizatory nadajce sygnay dla pieszych i rowerzystw Sygnay dla pieszych nadawane s przez sygnalizator S-5, a dla rowerzystw przez sygnalizator S-6. rednica soczewek sygnalizatorw S-5 i S-6 wynosi 200 mm. W miejscach, gdzie przejcie dla pieszych i przejazd dla rowerzystw pooone s obok siebie, dopuszcza si stosowanie sygnalizatorw nadajcych sygnay wsplne dla pieszych i rowerzystw o rednicy soczewek 200 mm. Sygnalizatory dwikowe stowarzyszone z sygnaami wietlnymi dla pieszych powinny by zbudowane tak, by zapewniay realizacj zaoe podanych w zasadach stosowania sygnalizacji wietlnej. Jeeli sygnay dla rowerzystw nadawane s przez sygnalizator zblokowany z przyciskiem uruchamiajcym sygnalizacj, dopuszcza si stosowanie soczewek o rednicy 90 100 mm. 3.2.8. Sygnalizatory nadajce sygnay dla kierujcych tramwajami Sygnay dla kierujcych tramwajami nadawane s przez sygnalizator ST, STK, STT lub SB bez tabliczki z napisem BUS. rednica soczewek sygnalizatorw ST, STK i SB dla tramwajw wynosi 200 mm w przypadku lokalizacji sygnalizatora obok jezdni oraz 300 mm w przypadku lokalizacji sygnalizatora nad jezdni. rednica soczewek sygnalizatorw STT wynosi 100 mm. 3.2.9. Sygnalizatory nadajce sygnay dla kierujcych autobusami Sygnay dla kierujcych autobusami nadawane s przez sygnalizator SB. rednica soczewek sygnali-
347
zatorw SB wynosi 200 mm w przypadku lokalizacji sygnalizatora obok jezdni lub 300 mm w przypadku lokalizacji sygnalizatora nad jezdni. 3.2.10. Sygnalizatory nadajce sygnay dla kierujcych pojazdami stosowane na przejazdach tramwajowych Sygnay dla kierujcych pojazdami stosowane na przejazdach tramwajowych zlokalizowanych poza skrzyowaniami lub na skrzyowaniach bez sygnalizacji dla pozostaych strumieni ruchu nadawane s przez sygnalizatory dwukomorowe o rednicy soczewek 200 lub 300 mm (odpowiednio: obok jezdni i nad jezdni) z soczewkami barwy czerwonej i tej. 3.2.11. Sygnalizatory nadajce sygnay zakazujce wjazdu umieszczane na przejazdach kolejowych, w miejscach wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych, wjazdach na ruchome mosty i promy itp. Sygnay nadawane przez sygnalizatory na przejazdach kolejowych, wyjazdach pojazdw uprzywilejowanych, wjazdach na prom lub ruchomy most, maj posta dwch na przemian migajcych sygnaw czerwonych lub pojedynczego migajcego sygnau czerwonego. rednica soczewek tych sygnalizatorw wynosi 300 mm.
3.3
Wymagania funkcjonalne urzdze sygnalizacji
3.3.1. Wymagania funkcjonalne dla urzdze sterujcych Urzdzenia sterujce (sterowniki) powinny zapewnia pen realizacj zada przewidywanych w programie sygnalizacji przy zachowaniu warunkw bezpieczestwa ruchu drogowego. Urzdzenia te powinny by niezawodne i atwe w eksploatacji, posiada solidn obudow i zamki zabezpieczajce przed wamaniem. Sterowniki mog by wyposaone w dostpne z zewntrz, ale odpowiednio zabezpieczone przed osobami niepowoanymi przeczniki umoliwiajce wyczenie i wczenie sterownika, wprowadzenie go w tryb pracy awaryjnej (sygna ty migajcy) lub zmian programu w zalenoci od potrzeb. Sterowniki powinny spenia wymagania okrelone odrbnymi przepisami o budowie urzdze elektrycznych, a take odpowiednimi normami. Sterowniki powinny by wyposaone w nastpujce ukady kontrolno-zabezpieczajce: nadzoru sygnaw czerwonych i sygnaw zezwalajcych na skrcanie w kierunku wskazanym strzak, jeeli jest to jedyny sygna sterujcy danym strumieniem ruchu; ukady nadzoru sygnaw musz uwzgldnia cechy konstrukcyjne sygnalizatorw,
wykrywania braku lub kolizji sygnaw zielonych i naruszenia minimalnych czasw midzyzielonych w grupach kolizyjnych, nadzoru dugoci cyklu (w sygnalizacjach cyklicznych), nadzoru napicia zasilania, nadzoru pracy zdalnej, nadzoru detektorw. W przypadku przeznaczenia sterownika do pracy w systemie sterowania, nadzorem naley obj wszystkie sygnay, w tym czerwone i zielone nadzorem penym, tj. nadmiarowym i braku. Zadaniem ukadw nadzorujcych sygnay czerwone i zielone, kolizyjno sygnaw zielonych, naruszenie minimalnych czasw midzyzielonych oraz dugo cyklu (w sygnalizacjach cyklicznych) jest natychmiastowe (tj. nie pniej ni po czasie 0,3 s) wprowadzenie sterownika w tryb pracy ostrzegawczej w przypadku zadziaania ukadu wraz z zapamitaniem rodzaju i miejsca awarii, kasowanym w momencie usunicia przyczyny. Zadaniem ukadu nadzorujcego przypadkowe pojawienie si sygnau zielonego na dowolnym sygnalizatorze w trybie pracy ostrzegawczej jest natychmiastowe (tj. po czasie nie duszym ni 0,3 sekundy) cakowite wyczenie zasilania wszystkich sygnalizatorw. Ukad nadzorujcy napicie zasilania powinien, w przypadku stwierdzenia obnienia napicia poza dopuszczaln granic, automatycznie przeczy sterownik na zasilanie rezerwowe lub wyczy go. Po powrocie napicia ukad powinien zapewni samoczynne ponowne wczenie sterownika. Ukad nadzorujcy prac zdaln sterownika powinien, w przypadku stwierdzenia przerwy w poczeniu z centrum sterowania lub sterownikiem nadrzdnym, spowodowa przejcie nadzorowanego sterownika na prac z programem indywidualnym, niezalenym od sterownika nadrzdnego lub od centrum sterowania. Ukad nadzoru detektorw powinien, w przypadku stwierdzenia awarii detektora lub jego okablowania, spowodowa automatyczne przejcie sterownika w tryb pracy pomijajcy uszkodzony element, zapewniajc jednak pen obsug wszystkich uczestnikw ruchu. Zegar czasu rzeczywistego, ktry steruje zmianami programw w systemie sterowania zalenego od czasu, powinien posiada zasilanie awaryjne, zdolne do zapewnienia waciwej pracy zegara przez co najmniej 48 godzin w przypadku braku zasilania sterownika. Zabezpieczenie takie powinno umoliwia uruchomienie odpowiedniego programu sygnalizacji po powrocie napicia zasilajcego. Zaleca si, by w godzinach nocnych sterownik sygnalizacji umoliwia nadawanie sygnaw o obnionej o 20% luminacji (tzw. funkcja przyciemnienia), w przypadku niezbyt intensywnego owietlenia zewntrznego. Funkcja ta nie moe mie wpywu na dziaanie zabezpiecze w sterowniku.
348
W przypadku przeznaczenia sterownika do pracy w systemie centralnego sterowania musi on by wyposaony w urzdzenia transmisji danych i mie moliwo odbioru i wysyania informacji z/do sterownika nadrzdnego, wczajc w to polecenia dotyczce nadawania odpowiednich sygnaw wietlnych przez poszczeglne sygnalizatory, przejcie na prac w odpowiednim programie, meldunki potwierdzajce wykonanie polece, raporty o stanie ruchu z przyczonych do sterownika detektorw itp. Sterownik powinien umoliwia wprowadzanie zmian programowych w miejscu lokalizacji lub zdalnie, przy zachowaniu penej kontroli dostpu do poszczeglnych poziomw ingerencji. Sterownik powinien by wyposaony w co najmniej dwa niezalene ukady nadzorujce poprawno jego dziaania. 3.3.2. Wymagania funkcjonalne dla komr sygnaowych Komora sygnaowa jest podstawowym elementem sygnalizatora. Sygnalizator moe skada si z 1 do 4, wyjtkowo 5 komr sygnaowych. Wyrnia si komory sygnaowe o rdle wiata rozproszonym (np. diodowe) i skupionym (arwkowe). W sygnalizatorach dla pojazdw zaleca si stosowanie komr o rozproszonym rdle wiata. Komora sygnaowa powinna by zbudowana tak, by zapewni uzyskanie optymalnych warunkw nadawania sygnau wietlnego. W tym celu: a) powierzchnia czoowa komory sygnaowej powinna by barwy czarnej lub ciemnozielonej, tylna cz obudowy komory powinna by barwy czarnej, ciemnozielonej lub szarej, b) komora sygnaowa musi umoliwia poczenie w zestawy oraz mie moliwo ustawienia caoci pod odpowiednim ktem w stosunku do paszczyzny pionowej i poziomej, c) wymagania konserwacyjne powinny by ograniczone do minimum; komora musi by wykonana z materiau trwaego, odpornego na uderzenia i promieniowanie ultrafioletowe; po zmontowaniu kilku komr w zestaw (sygnalizator) musi on by odporny na wibracje; producent lub dostawca komr zobowizany jest do przekazania uyt-
kownikowi informacji o sposobie ich konserwacji dla zapewnienia dugotrwaej skutecznoci optycznej na poziomie co najmniej 80% wartoci wyjciowej; trwao komory powinna wynosi co najmniej 5 lat, d) w komorach o rdle wiata rozproszonym: elementy wietlne (np. diody elektroluminescencyjne) musz by umieszczone w taki sposb, by zapewni rwnomierne owietlenie caej powierzchni soczewki. Dla zapewnienia odpowiedniej skutecznoci sygnau komora, w ktrej rdem wiata s diody elektroluminescencyjne, musi by traktowana jako uszkodzona, w przypadku przepalenia si 25% diod. Ukady elektroniczne tworzce rozproszone rdo wiata powinny pracowa bezawaryjnie w zakresie temperatur od -25 do +40OC, e) w komorach o rdle wiata skupionym: rdo wiata musi by umieszczone w ognisku optycznym odbynika, a w przypadku komr o dwch rdach wiata, kade z nich musi znajdowa si w ognisku swojego odbynika, filtry antyzudzeniowe i przesony z symbolami musz by uksztatowane i umieszczone tak, by nie miay moliwoci zetknicia si ze rdem wiata. Komory sygnaowe powinny odpowiada dwu podstawowym stopniom ochrony: IP44 oraz IP54. W przypadku koniecznoci zastosowania osobnej ochrony zespou optycznego, stopie ochrony wynosi jednak zawsze IP55. Komory o stopniu ochrony IP44 mona stosowa w sygnalizatorach montowanych na drogach wewntrznych; wszystkie zastosowania na drogach publicznych wymagaj stopnia ochrony co najmniej IP54. Materia zastosowany do budowy komr powinien zapewnia poprawne ich funkcjonowanie w zakresie temperatur od -25 do +40OC. Komory musz spenia wymagania ochrony przeciwporaeniowej okrelone w odpowiednich normach. Skuteczno wietlna komr sygnaowych powinna spenia wymagania odnonie strumienia wietlnego zalenie od rednicy komory i barwy sygnau zgodnie z tabel 3.1.
Tabela 3.1. Luminacja strumienia wietlnego l komr sygnaowych w kandelach [cd] w zalenoci od rednicy komory i barwy sygnau
349
Kt rozsyu strumienia wietlnego zaley od typu komory. Rozrnia si komory szerokoktne, normalne i wskoktne. Komory szerokoktne stosuje si wycznie w przypadkach umieszczania sygnalizatora podstawowego po prawej stronie jezdni przy jednym pasie ruchu na wlocie. Komory normalne stosuje si w przypadku sygnalizacji na drogach zamiejskich oraz w miastach, tam gdzie istnieje potrzeba postrzeenia sygnau z wikszej odlegoci. Komory wskoktne stosuje si zawsze w przypadku sygnalizatorw kierunkowych, a take oglnych, jeeli mocowane s nad pasami ruchu. Jednorodno luminancji strumienia wietlnego, wyraona stosunkiem najmniejszej do najwikszej wartoci luminancji Imin :Imax powinna by nie mniejsza ni 1:10 dla komr szerokoktnych i normalnych oraz nie mniejsza ni 1:15 dla komr wskoktnych. Barwy sygnaw nadawanych przez komory sygnaowe powinny odpowiada wartociom podanym w tabeli 3.2. Daszki ochronne komr sygnaowych powinny skutecznie osania soczewk od promieni sonecznych, kurzu, opadw atmosferycznych oraz utrudnia podgld wywietlanego sygnau przez tych uczestnikw ruchu, dla ktrych nadawany sygna nie jest przeznaczony. Zaleca si, aby wystajca cz daszka ochronnego miaa dugo co najmniej 200 mm. Jeeli komora sygnaowa przeznaczona jest do nadawania sygnaw dla pieszych, powinna umoliwia umieszczenie wewntrz niej elementu akustycznego nadajcego sygna dwikowy towarzyszcy sygnaowi zielonemu.
3.3.3. Wymagania funkcjonalne dla wywietlaczy prdkoci zalecanej Wywietlacze prdkoci powinny zapewnia realizacj zada wynikajcych z zasad stosowania sygnalizacji. Musz mie wielko tak, by z odlegoci co najmniej 60 m moliwe byo odczytanie wywietlanej wartoci prdkoci w normalnych warunkach widocznoci. Pole czoowe wywietlacza musi by barwy czarnej lub ciemnozielonej, tylna cz obudowy powinna by barwy czarnej, ciemnozielonej lub szarej. Cyfry mog wystpowa w postaci matrycy siedmioelementowej lub w postaci matrycowego wywietlacza elektroluminescencyjnego lub wiatowodowego. Wymiary pola jednej cyfry nie mog by mniejsze ni 5 x 7 punktw wietlnych. Barwa nadawanych sygnaw musi by biaa (czarna w przypadku wywietlaczy ciekokrystalicznych). Wywietlacze powinny umoliwia nadawanie sygnaw z dokadnoci wiksz lub rwn 5 km/h. Wywietlacze wykonane na bazie komr sygnalizacyjnych musz mie ksztat sygnalizatora dwu- lub trjkomorowego o rednicy soczewek 300 mm. 3.3.4. Wymagania funkcjonalne dla urzdze detekcyjnych Urzdzenia detekcyjne dla pojazdw powinny zapewnia wiarygodno dziaania w zakresie prdkoci od 0 do co najmniej 150 km/h, by trwae i atwe w montau i eksploatacji. Powinny by one skonstruowane tak, by element roboczy (detektor) znajdowa si w miejscu zapew-
Tabela 3.2. Wsprzdne barw poszczeglnych sygnaw wietlnych
Uwaga: Barwa biaa w ukadzie czterobarwnym okrelona jest punktami ACIK (biaa skodowana) i ABJK (biaa rozpoznawalna).
350
niajcym wiarygodno dziaania w stosunku do zakadanej funkcji (np. pod miejscem bezporedniego pomiaru, nad nim lub w pobliu w przypadku detektorw video), a stref detekcji dao si atwo wyznaczy; element przetwarzajcy moe by umieszczony w sterowniku lub zintegrowany z detektorem. Urzdzenia detekcyjne dla pojazdw wystpujce w postaci wbudowanej w nawierzchni powinny zapewni regulacj czuoci w zakresie od wykrywania pojedynczych obiektw o niewielkich rozmiarach (np. rowerw) do pojazdw samochodowych, take w pobliu wbudowanych w nawierzchnie lub pod ni mas metalowych (szyny tramwajowe, ciepocigi, itp.). Wymagane jest, aby elementy przetwarzajce miay moliwo automatycznego dostrajania si do poziomu ta (np. odnonie indukcyjnoci lub magnetyzmu). Urzdzenia detekcyjne dla pojazdw wystpujce w postaci nadjezdniowej powinny mie wykonanie o stopniu ochrony co najmniej IP54 oraz zapewnia trwao i niezawodno dziaania. Detektory bierne musz zapewnia automatyczne dostrajanie si do poziomu ta. W przypadkach uzasadnionych i moliwych technicznie wskazane jest, aby detektory nadjezdniowe miay swoje zasilanie z baterii akumulatorw sonecznych. Detektory nadjezdniowe musz mie potwierdzenie zadziaania w postaci sygnau wietlnego widocznego przez obsug. 3.3.5. Wymagania funkcjonalne dla urzdze pomocniczych 3.3.5.1. Przyciski dla pieszych Zaleca si, aby przyciski dla pieszych umoliwiay generowanie pomocniczych sygnaw dwikowych, pozwalajcych na zlokalizowanie przejcia i przycisku. Przyciski dla pieszych powinny by mocowane na maszcie lub supie sygnalizacji wietlnej na wysokoci 1,2 do 1,35 m nad poziomem terenu; jeeli przycisk mocowany jest do osobnego supka jego wysoko nie moe by mniejsza ni 1,5 m. Lokalizacj przyciskw naley ustali po analizie kierunkw dojcia pieszych do przejcia. Przyciski musz mie trwa obudow, o stopniu ochrony nie mniejszym ni IP 54, uniemoliwiajc szybkie oderwanie lub zniszczenie przycisku. Obudowa nie moe jednak powodowa zagroenia bezpieczestwa osb korzystajcych z sygnalizacji zarwno pod wzgldem bezpieczestwa przeciwporaeniowego, jak i mechanicznego. W szczeglnoci nie moe mie ona ostrych krawdzi, zadziorw, wystajcych rub itp. Ze wzgldu na potrzeby osb niedowidzcych barwa obudowy musi kontrastowa z barw konstrukcji, do ktrej przycisk jest mocowany. Przyciski dla pieszych musz mie moliwo nadawania sygnau optycznego lub akustycz-
nego potwierdzajcego przyjcie zgoszenia przez sterownik. 3.3.5.2. Sygnalizatory akustyczne dla pieszych Sygnalizatory akustyczne dla pieszych powinny zapewni nadawanie sygnaw zezwalajcych na przechodzenie przez jezdni lub torowisko tramwajowe wycznie podczas nadawania sygnau zielonego dla pieszych, przy czym sygna dwikowy odpowiadajcy sygnaowi zielonemu cigemu powinien rni si od sygnau dwikowego odpowiadajcego sygnaowi zielonemu migajcemu. Pomocnicze sygnay dwikowe, nadawane podczas sygnau czerwonego, powinny rni si w zasadniczy sposb od sygnaw bdcych odpowiednikiem sygnau zielonego cigego i migajcego. Jeeli przejcie dla pieszych jest rozdzielone pasem rozdziau lub spocznikiem i obsugiwane jest w niezalenych fazach, sygnay dwikowe odpowiadajce sygnaowi zielonemu powinny by rne dla kadej czci przejcia. Podstawowy sygna dwikowy, rwnowany sygnaowi zielonemu cigemu, powinien by sygnaem przerywanym o czstotliwoci zawartej w granicach 5 12,5 Hz lub sygnaem cigym (powtarzaln melodyjk, gosem ptakw, itp.) o powtarzalnoci w zakresie 0,5 1,25 Hz. Czstotliwo dwikw stosowanych w sygnale podstawowym powinna zawiera si w granicach 550 2000 Hz. Podstawowy sygna dwikowy rwnowany sygnaowi zielonemu migajcemu powinien by sygnaem przerywanym o czstotliwoci powtarzania dwukrotnie wikszej ni sygnau podstawowego, tj. 10 25 Hz. Sygnalizator dwikowy powinien umoliwia regulacj poziomu gonoci nadawanego sygnau dwikowego w granicach co najmniej 50 85 dB(A). Sygnalizatory dwikowe umieszcza si po obu stronach jezdni, przy czym sygnay podstawowe musz by nadawane z urzdze umieszczonych na wysokoci co najmniej 2,20 m nad powierzchni terenu, natomiast sygna pomocniczy powinien by nadawany z przycisku. Podstawowy sygna dwikowy powinien by syszalny w strefie oczekiwania przed jezdni oraz na przejciu przez jezdni do co najmniej 2/3 jej szerokoci. Sygna pomocniczy powinien by sygnaem impulsowym nadawanym z czstotliwoci nie wiksz ni 1,2 Hz, a jego syszalno musi by ograniczona do 4 1 m od rda dwiku. Sygnalizatory dwikowe nie mog wystpowa w postaci dodatkowej komory sygnaowej zblokowanej z sygnalizatorem dla pieszych. Jako uzupenienie sygnalizacji dwikowej mona stosowa komunikaty sowne nadawane z rnych elementw instalacji sygnalizacyjnej na przejciu dla pieszych; rodzaj wygaszanych komunikatw musi by dostosowany do lokalizacji urzdzenia gonomwicego w stosunku do przejcia lub je-
351
go czci. Zaleca si, aby ostrzega niepenosprawnych pieszych o awarii sygnalizacji w postaci stosownego komunikatu. 3.3.5.3. Sygnalizatory wibracyjne Jako system uzupeniajcy sygnalizacj optyczn i dwikow mona stosowa dotykowe sygnalizatory wibracyjne, umieszczone w przyciskach dla pieszych, lub jako urzdzenia samoistne, zachowujc zasady montau jak dla przyciskw dla pieszych, okrelone w pkt. 3.4.5.1. Wibracje powinny by wyranie wyczuwalne dotykiem po pooeniu rki na obudowie przycisku lub wibratora. Sygnay wibracyjne powinny mie tak sam czstotliwo powtarzania, jak sygnay dwikowe przerywane: podstawowy sygna wibracyjny zezwalajcy na przechodzenie i bdcy odpowiednikiem sygnau zielonego cigego 5 do 12,5 Hz, sygna wibracyjny odpowiadajcy sygnaowi zielonemu migajcemu 10 do 25 Hz, pomocniczy sygna wibracyjny, informujcy o tym, e sygnalizacja jest wczona impuls o czstotliwoci nie wikszej ni 1,2 Hz. 3.3.5.4. Informacja dotykowa bierna Jako uzupenienie systemw informacji optycznej, dwikowej i wibracyjnej zaleca si stosowanie wypukych symboli wyczuwalnych dotykiem, odwzorowujcych przekraczan jezdni i rodzaje strumieni ruchu (liczba pasw ruchu, wysepki, torowiska, przystanki itp.). Symbole te powinny by umieszczane na obudowach przyciskw dla pieszych, sygnalizatorw wibracyjnych lub jako odrbne tabliczki. 3.3.5.5. Automatyczne indywidualne systemy prowadzenia pieszych Dla uatwienia osobom upoledzonym przekraczania jezdni zaleca si wprowadzanie automatycznych indywidualnych systemw prowadzenia, opartych na technice podczerwonej lub radiowej. 3.3.5.6. Ekrany kontrastowe Integralnym elementem sygnalizatora mocowanego nad jezdni jest ekran kontrastowy, wyrniajcy sygnalizator z ta; konstrukcje ekranw pokazane s na rysunkach 10.23 10.27. Dopuszcza si stosowanie ekranw kontrastowych dla sygnalizatorw umieszczanych obok jezdni w przypadkach uzasadnionych koniecznoci zapewnienia odpowiedniej widocznoci sygnaw. Wwczas ekran ma odpowiednio mniejsze rozmiary. Ekrany kontrastowe nie mog powodowa zmniejszenia stabilnoci konstrukcji pod wpywem wia-
tru. Musz one jednoczenie zapewnia wyrnienie z ta miejsca, w ktrym znajduje si sygnalizator. Ekran musi by barwy czarnej z bia obwdk, zgodnie z zaczonymi rysunkami konstrukcyjnymi. Sygnalizatory nadjezdniowe z soczewkami o rednicy 300 mm wyposaane s w ekrany o szerokoci 850 mm, zaleca si take wyposaenie sygnalizatorw umieszczanych obok jezdni w ekrany o szerokoci 650 mm. Dopuszcza si stosowanie nad jezdni ekranw o szerokoci 650 mm, jeli wymagaj tego wzgldy lokalne (np. brak skrajni). Dla sygnalizatorw z soczewkami o rednicy 200 mm zaleca si stosowanie ekranw o szerokoci 520 mm. Oprcz ekranw dla sygnalizatorw trjkomorowych stosuje si ekrany dla sygnalizatorw dwukomorowych - poziomo dla sygnalizatorw S-4 (o soczewkach okrgych o rednicy 300 mm) oraz pionowo dla sygnalizatorw tramwajowych ST oraz w sygnalizacji na przejazdach tramwajowych w przypadku mocowania sygnalizatorw nad jezdni.
4. Rodzaje sygnaw 4.1. Zasady oglne

Kady sygna przeznaczony jest dla okrelonej grupy uczestnikw ruchu. Ze wzgldu na przeznaczenie wyrnia si nastpujce rodzaje sygnaw: a) sygnay dla kierujcych pojazdami, b) sygnay dla pieszych i rowerzystw, c) sygnay dla kierujcych tramwajami, d) sygnay dla kierujcych pojazdami wykonujcymi odpatny przewz osb na regularnych liniach, poruszajcymi si po wydzielonych dla nich pasach ruchu zwane dalej sygnaami dla kierujcych autobusami. Sygnay dla kierujcych pojazdami przeznaczone s dla wszystkich uczestnikw ruchu, o ile nie s dla nich zastosowane sygnay wymienione w lit. a - d. Form sygnau okrela jego barwa lub zestaw barw, ksztat oraz sposb wywietlania. W sygnalizacji wietlnej uywa si barw: czerwonej, zielonej, tej i biaej. W sygnalizacji wietlnej uywa si dwch sposobw nadawania sygnaw: cigego i migajcego z czstotliwoci 2 0,50 Hz (120 30 przerw/min), przy czym stosunek czasu nadawania sygnau do czasu braku sygnau powinien by jak 0,6 do 0,4. Sygnay mog by nadawane tylko w ustalonych, dopuszczalnych sekwencjach, okrelajcych powtarzaln kolejno ich nadawania. Do nadawania sekwencji sygnaw uywa si sygnalizatorw, ktrych posta (ukad komr sygnalizacyjnych i rodzaje soczewek) uzaleniona jest od przeznaczenia nadawanych sygnaw.
352
4.2. Sygnay dla kierujcych pojazdami

4.2.1. Sygnay o sekwencji podstawowej Dla kierujcych pojazdami stosuje si nastpujce sygnay wietlne: sygna czerwony oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator, sygna czerwony i ty nadawane jednoczenie oznaczajce zakaz wjazdu za sygnalizator; sygnay te oznaczaj take, e za chwil nadawany bdzie sygna zielony, sygna zielony oznaczajcy zezwolenie na wjazd za sygnalizator, z zastrzeeniem, e jeli brak moliwoci opuszczenia skrzyowania w trakcie nadawania sygnau zielonego lub wjazd na skrzyowanie spowodowaoby zagroenie bezpieczestwa innych uczestnikw ruchu, nie wolno wjeda za sygnalizator, sygna ty oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator, chyba e w chwili rozpoczcia nadawania tego sygnau pojazd znajduje si tak blisko sygnalizatora, e nie moe by zatrzymany przed nim bez gwatownego hamowania; sygna ten oznacza jednoczenie, e za chwil nadawany bdzie sygna czerwony. Sygnay te nadawane s jako sygnay stae i wystpuj jako sygnay oglne nadawane przez sygnalizator S-1 lub kierunkowe nadawane przez sygnalizator S-3. Sygnay oglne maj ksztat koa o odpo-
wiedniej barwie i dotycz kierujcych pojazdami niezalenie od planowanego kierunku jazdy. Sygnay kierunkowe maj posta czarnej strzaki na polu czerwonym lub tym oraz zielonej strzaki na polu czarnym, skierowanej w kierunku jazdy. Sygna kierunkowy zielony oznacza, e podczas jazdy we wskazanym kierunku nie wystpuje kolizja z innymi uczestnikami ruchu. Na wlocie dopuszcza si zastosowanie jednoczenie sygnau oglnego i kierunkowego wycznie w przypadku, gdy sygna kierunkowy nie wskazuje kierunku tylko na wprost. Sygnay dla kierujcych pojazdami nadawane s w nastpujcej sekwencji podstawowej:
czerwony czerwony i ty zielony ty czerwony
Sygnay o sekwencji podstawowej nadawane s przez sygnalizatory trjkomorowe o ukadzie komr jak pokazano na rysunkach: 4.2.1 sygnay oglne oraz 4.2.2 do 4.2.8 sygnay kierunkowe. Jeeli przy zastosowaniu sygnau kierunkowego dla skrcajcych w lewo moliwe jest bezkolizyjne zawracanie z lewego skrajnego pasa ruchu, na sygnalizatorze kierunkowym wskazuje si kierunek w lewo i do zawracania zgodnie z opisem do rys. 4.2.5. Jeeli pas do jazdy w prawo lub w lewo jest ukierunkowany pod ktem mniejszym ni 50O, strzak naley skierowa w gr pod ktem 45O.
Rys. 4.2.1.
Sygnalizator oglny S-1 nadajcy podstawow sekwencj sygnaw
Rys. 4.2.2. Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi na wprost
353
Rys. 4.2.3. Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi w lewo
Rys. 4.2.4.
Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi w prawo
Rys. 4.2.5.
Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi na wprost i w lewo. Symbole strzaek obrcone o 90O w lewo oznaczaj sygnay kierunkowe w lewo i do zawracania.
Rys. 4.2.6.
Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi na wprost i w prawo
354
Rys. 4.2.7.Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi w lewo i w prawo
Rys. 4.2.8.Sygnalizator kierunkowy S-3 z sygnaami kierunkowymi do zawracania
4.2.2. Sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak Oprcz sygnaw oglnych oraz kierunkowych, na skrzyowaniu stosuje si sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak w postaci sygnau czerwonego oglnego i zielonej strzaki skierowanej w lewo lub w prawo nadawany przez sygnalizator S-2 (rys. 4.2.9). Sygna ten zezwala na
ruch w najblisz drog na skrzyowaniu w kierunku wskazanym strzak, po zatrzymaniu si przed sygnalizatorem. Sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak moe by nadawany jednokrotnie lub wielokrotnie podczas nadawania sygnau czerwonego w czasie, gdy nie nastpuje kolizja z innymi uczestnikami ruchu, przy czym nie dopuszcza si nadawania go w trakcie nadawania sygnau tego.
Rys. 4.2.9.Sygnalizatory S-2 nadajce sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak
355
W przypadkach uzasadnionych nateniem i kierunkowym rozkadem ruchu, gdy pas przeznaczony dla skrcajcych w prawo lub w lewo jest wydzielony wysepk w krawnikach lub jest jedynym pasem ruchu na wlocie, mona zamiast penego sygnau trjbarwnego zastosowa sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak, nadawany w sekwencji:
czerwony czerwony z zielon strzak czerwony
Sygnay te, okrelajce dozwolony w danym okresie sposb wykorzystania wskazanego pasa, nie tworz powtarzalnej sekwencji w takim sensie, jak pozostae sygnay. S one nadawane alternatywnie jako sygnay stae przez cay okres obowizywania danej organizacji ruchu na pasach o ruchu przemiennym. Sygnay nadawane przez sygnalizator S-4 maj posta sygnau staego, sygnay nadawane przez sygnalizator S-7 maj posta sygnau migajcego i sygnau staego.
4.2.3. Sygnay nadawane w sekwencjach innych ni podstawowa W drogowej sygnalizacji wietlnej uywa si sygnaw sterujcych ruchem pojazdw take w innych sekwencjach ni podstawowa: a) w sygnalizacjach poza skrzyowaniami, dla sterowania ruchem wahadowym mona uywa sygnaw tylko o dwch barwach: czerwonej i zielonej w sekwencji:
czerwony zielony czerwony Rys. 4.2.10. Sygnalizator S-4 z sekwencj sygnaw nad pasami o przemiennym kierunku ruchu
b) nad pasami o przemiennym kierunku ruchu stosuje si sygnay S-4 oraz S-7. Sygnay wietlne nadawane przez sygnalizator S-4 (rys. 4.2.10) oznaczaj: sygna czerwony w ksztacie dwch skrzyowanych kresek (w formie litery x) zakaz wjazdu na pas ruchu, nad ktrym sygna jest nadawany; sygna zielony w ksztacie strzaki skierowanej w d zezwolenie na wjazd na pas ruchu, nad ktrym sygna jest nadawany; sygna S-7 (rys. 4.2.11) w ksztacie tej strzaki skierowanej grotem ukonie w prawo lub w lewo w d nakaz jak najszybszego opuszczenia pasa ruchu, nad ktrym sygna jest nadawany.
Rys. 4.2.11. Sygnalizator S-7 z sekwencj sygnaw nad pasami o przemiennym kierunku ruchu
c) w sygnalizacjach wzbudzanych przez tramwaj na przeciciach drogi z torami tramwajowymi stosuje si sygna czerwony i sygna ty o nastpujcej sekwencji:
ty migajcy ty stay czerwony ty migajcy
Stanem ustalonym jest sygna ty migajcy. W okresach przerw w komunikacji tramwajowej, np. w godzinach nocnych, stanem ustalonym jest brak sygnau. Sekwencja ta nadawana jest przez sygnalizatory dwukomorowe i pokazana na rysunku 4.2.12.
Rys. 4.2.12. Sekwencja sygnaw dla kierujcych pojazdami w sygnalizacji wzbudzanej przez tramwaj
d) na przejazdach kolejowych, przy wjazdach na ruchome mosty i promy oraz w miejscu wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych na drog stosuje 356
si nadawane okresowo dwa sygnay czerwone migajce naprzemiennie lub pojedynczy sygna czerwony migajcy. Dopuszcza si, w przypad-
kach uzasadnionych zwikszonym nateniem ruchu wyjazdowego pojazdw uprzywilejowanych, zastosowanie w takich przypadkach sygnalizacji o ktrej mowa w lit. c (rys. 4.2.12), o nastpujcej sekwencji sygnaw:
brak sygnau ty migajcy ty stay czerwony ty migajcy brak sygnau.
Stanem ustalonym jest brak sygnau. 4.2.4. Sygna ostrzegawczy Sygnaem ostrzegawczym nakazujcym wszystkim kierujcym i pieszym zachowanie szczeglnej ostronoci jest migajcy sygna ty nadawany przez sygnalizatory dla pojazdw lub sygnalizatory jednokomorowe. Sygna ostrzegawczy moe by nadawany zarwno okresowo, tj. w przerwach midzy prac sygnalizacji w penym zakresie (z programem trjbarwnym), jak i stale w miejscach, gdzie wystpuje zagroenie bezpieczestwa ruchu, a ktre nie kwalifikuj si jeszcze do zainstalowania penej sygnalizacji trjbarwnej. Sygnay ostrzegawcze (pojedyncze lub w postaci fali wietlnej) stosuje si w przypadku zajcia czci jezdni podczas robt prowadzonych w pasie drogowym. Szczeglnymi przypadkami zastosowania sygnau ostrzegawczego s: sygna ostrzegawczy poczony ze znakiem D-6 (rys. 4.2.13) zainstalowanym nad przejciem dla pieszych, tzw. przejcie aktywne. Zaleca si stosowanie rozwizania pokazanego na rys. 4.2.13 lit. a z dwoma sygnalizatorami migajcymi naprzemiennie,
sygna w postaci sylwetki pieszego (rys. 4.2.14) stosowany na skrzyowaniach z sygnalizacj wietln przed przejciami dla pieszych usytuowanymi tak, e s niewidoczne dla kierujcych opuszczajcych skrzyowanie; jego nadawanie powinno rozpoczyna si o 1 s wczeniej ni rozpoczcie nadawania sygnau zielonego dla pieszych na danym przejciu przez jezdni, natomiast zakoczenie powinno uwzgldnia czas ewakuacji pieszych po zaprzestaniu nadawania sygnau zielonego migajcego.
Rys. 4.2.14. Sygna ostrzegawczy w postaci migajcej sylwetki pieszego
4.3. Sygnay dla pieszych

Sygnay dla pieszych stosuje si wycznie na wyznac z o nych przejciach, zarwno w obrbie skrzyowa z sygnalizacj, jak i poza nimi, a take na przejciach przez wydzielone torowisko dla pojazdw szynowych. Stosuje si nastpujce sygnay w ksztacie pieszego: sygna czerwony oznaczajcy zakaz wejcia na jezdni lub torowisko, sygna zielony oznaczajcy zezwolenie na przechodzenie, sygna zielony migajcy oznaczajcy zezwolenie na przechodzenie, lecz nakazujcy jak najszybsze jego zakoczenie; sygna ten jednoczenie informuje, e za chwil zapali si sygna czerwony. Zaleca si czenie sygnalizacji wietlnej na przejciach dla pieszych z sygnalizacj dwikow i / lub wibracyjn, informujc osoby z dysfunkcj wzroku lub wzroku i suchu o rodzaju nadawanych sygnaw. czne stosowane obu rodzajw sygnalizacji jest obowizkowe w przypadku lokalizacji przej dla pieszych (odosobnionych i w ramach skrzyowa) w pobliu orodkw dla osb niepenosprawnych lub gdzie istnieje prawdopodobiestwo korzystania przez takie osoby z przej dla pieszych. Stosowanie sygnaw akustycznych w przypadku usytuowania elementw nadajcych te sygnay w bezporedniej bliskoci budynkw mieszkalnych (np. przy chodnikach wszych ni 3 metry) jest niedozwolone. W takich przypadkach naley zastpi sygnay akustyczne sygnaami wibracyjnymi. Sygnay dla pieszych nadawane by mog tylko w sekwencji:
czerwony zielony zielony migajcy czerwony
Rys. 4.2.13. Sygna ostrzegawczy stosowany nad przejciami dla pieszych poza skrzyowaniami (a, b, c - rne warianty umieszczania sygnalizatorw ostrzegawczych)
wraz z odpowiadajcymi im sygnaami akustycznymi i/lub wibracyjnymi. Do nadawania sygnaw dla
357
pieszych przeznaczone s wycznie sygnalizatory dwukomorowe S-5 pokazane (wraz z sekwencj sygnaw) na rysunku 4.3.1.
Rys. 4.5.1. Sygnalizator dla pieszych i rowerzystw z sekwencj nadawanych sygnaw
4.6. Sygnay dla kierujcych tramwajami

Rys. 4.3.1. Sygnalizator S-5 dla pieszych z sekwencj nadawanych sygnaw
4.4. Sygnay dla rowerzystw

Sygnay dla rowerzystw stosuje si wycznie na wyznaczonych przejazdach, zarwno w obrbie skrzyowa z sygnalizacj, jak i poza nimi, a take na przejazdach przez wydzielone torowisko dla pojazdw szynowych. Stosuje si nastpujce sygnay w ksztacie roweru: sygna czerwony oznaczajcy zakaz wjazdu na jezdni lub torowisko, sygna zielony oznaczajcy zezwolenie na przejazd, sygna zielony migajcy oznaczajcy zezwolenie na przejazd, lecz nakazujcy jak najszybsze jego zakoczenie; sygna ten jednoczenie informuje, e za chwil zapali si sygna czerwony. Do nadawania sygnaw dla rowerzystw przeznaczone s wycznie sygnalizatory dwukomorowe S-6 pokazane (wraz z sekwencj sygnaw) na rysunku 4.4.1.
Rys. 4.4.1. Sygnalizator S-6 dla rowerzystw z sekwencj nadawanych sygnaw
4.5. Sygnay dla pieszych i rowerzystw

W sytuacjach podyktowanych wzgldami miejscowymi (wsplna lokalizacja przej i przejazdw, moliwo czenia elementw wsporczych, widoczno sygnalizatorw) dopuszcza si czenie sygnaw dla pieszych i dla rowerzystw w jednym sygnalizatorze. Sygnalizatory dla pieszych i rowerzystw, wraz z sekwencj nadawanych sygnaw, pokazane s na rys. 4.5.1.
Dla kierujcych tramwajami stosuje si sygnay barwy biaej w nastpujcej postaci: sygna w ksztacie kreski poziomej oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator, sygna w ksztacie kreski pionowej oznaczajcy zezwolenie na wjazd za sygnalizator, z zastrzeeniem, e jeli brak moliwoci opuszczenia skrzyowania w trakcie nadawania sygnau zezwalajcego na wjazd lub wjechanie na skrzyowanie spowodowaoby zagroenie bezpieczestwa innych uczestnikw ruchu, nie wolno wjecha za sygnalizator, sygna migajcy w ksztacie kreski pionowej lub sygna w postaci dwch kropek uoonych poziomo oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator; zakaz nie dotyczy kierujcych tramwajami, ktre w chwili rozpoczcia nadawania tego sygnau byy tak blisko, e nie mogyby by zatrzymane przed sygnalizatorem bez gwatownego hamowania; sygna ten oznacza jednoczenie, e za chwil nadawany bdzie sygna w ksztacie kreski poziomej. Do nadawania sygnaw dla kierujcych tramwajami przeznaczone s dwukomorowe sygnalizatory dla tramwajw - oglne ST - rys. 4.6.1 i kierunkowe STK - rys. 4.6.2. Dopuszcza si rwnie wykorzystywanie w tym celu zarwno sygnaw, jak i odpowiednich sygnalizatorw (bez tabliczki BUS) przeznaczonych dla kierujcych autobusami, opisanych w punkcie 4.7. Sygna oglny oznacza, e podczas przejazdu tramwaju przez skrzyowanie moe wystpi kolizja z pojazdami skrcajcymi na skrzyowaniu. Sygnay kierunkowe, nadawane przez sygnalizator STK, dotycz tylko kierunku jazdy wskazanego strzak. Sygna kierunkowy zezwalajcy na wjazd za sygnalizator informuje dodatkowo o przejedzie we wskazanym kierunku w fazie, w ktrej nie wystpuje kolizja z innymi strumieniami ruchu. Dopuszcza si stosowanie dodatkowej komory sygnalizacyjnej o rednicy takiej samej, jak pozostaych komr w sygnalizatorze, z bia strzak na czarnym tle, rwnowanej tabliczce ze strzakami kierunkowymi, umieszczonej nad sygnalizatorem.
358
Sygnay dla kierujcych tramwajami mog by nadawane tylko w nastpujcej sekwencji:

sygna w postaci kreski poziomej sygna w postaci kreski pionowej sygna migajcy w postaci kreski pionowej (lub sygna w postaci dwch kropek umieszczonych poziomo) sygna w postaci kreski poziomej
Rys. 4.6.3. Sygnay kierunkowe nadawane przez sygnalizator typu STT dla kierujcych tramwajami:
a) sygna zakazujcy ruchu
b) sygna zezwalajcy na ruch we wskazanym kierunku (na wprost, w prawo, w lewo)
Rys. 4.6.1. Sygnalizator dla tramwajw z sekwencj nadawanych sygnaw
c) sygna zezwalajcy na ruch w dwch wskazanych kierunkach (w lewo i w prawo, na wprost i w prawo, w lewo i na wprost)
Sygnay STT maj posta jednej z podanych niej kombinacji dwch lub trzech biaych punktw (trzech w rzdzie grnym i jednego w rzdzie dolnym): sygna w ksztacie trzech punktw poziomo w rzdzie grnym, oznaczajcy zakaz ruchu we wszystkich kierunkach, sygna w ksztacie dwch punktw: jednego w rzdzie dolnym i jednego w rzdzie grnym (prawego, rodkowego lub lewego), oznaczajcy zezwolenie na ruch we wskazanym kierunku (odpowiednio: w prawo, na wprost lub w lewo) i zakaz ruchu we wszystkich pozostaych kierunkach, sygna w ksztacie trzech punktw: jednego w rzdzie dolnym i dwch w rzdzie grnym (prawego i rodkowego lub rodkowego i lewego), oznaczajcy zezwolenie na ruch w obu wskazanych kierunkach (odpowiednio: w prawo i na wprost lub na wprost i w lewo) i zakaz ruchu w trzecim kierunku. Sygnay kierunkowe STT mog wystpowa w dowolnej sekwencji.
4.7. Sygnay dla kierujcych autobusami

Dla kierujcych pojazdami, wykonujcymi odpatny przewz osb na regularnych liniach, poruszajcymi si po wydzielonych dla nich pasach ruchu, stosuje si oddzielne sygnay barwy biaej, zwane dalej sygnaami dla kierujcych autobusami, w nastpujcej postaci: sygna w ksztacie kreski poziomej oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator, sygna w postaci kreski poziomej i dwch kropek rozmieszczonych poziomo oznaczajcy za-
Rys. 4.6.2. Sygnalizatory kierunkowe dla tramwajw *) Tabliczki kierunkowe lub komory z biaymi strzakami kierunkowymi
Oprcz podanych wyej sygnaw mona rwnie stosowa sygnay kierunkowe STT pokazane na rys. 4.6.3.
359
kaz wjazdu za sygnalizator oraz informujcy, e za chwil nadawany bdzie sygna w ksztacie kreski pionowej, sygna w ksztacie kreski pionowej oznaczajcy zezwolenie na wjazd za sygnalizator, z zastrzeeniem, e jeli brak moliwoci opuszczenia skrzyowania w trakcie nadawania sygnau zezwalajcego na wjazd lub wjechanie na skrzyowanie spowodowaoby zagroenie bezpieczestwa innych uczestnikw ruchu, nie wolno wjecha za sygnalizator, sygna w ksztacie dwch kropek rozmieszczonych poziomo, oznaczajcy zakaz wjazdu za sygnalizator; sygna ten nie dotyczy kierujcych pojazdami, ktre w chwili rozpoczcia nadawania tego sygnau byy tak blisko sygnalizatora, e nie mogyby by zatrzymane bez gwatownego hamowania; sygna ten informuje jednoczenie, e za chwil nadawany bdzie sygna w ksztacie kreski poziomej. Sygnay powysze dotycz wszystkich kierunkw jazdy pojazdw, dla ktrych s przeznaczone i mog by nadawane tylko w nastpujcej sekwencji:
sygna w ksztacie kreski poziomej sygna w ksztacie kreski poziomej i dwch kropek poziomo sygna w ksztacie kreski pionowej sygna w ksztacie dwch kropek poziomo sygna w ksztacie kreski poziomej
Sygnay dla kierujcych autobusami nadawane s przez sygnalizatory trjkomorowe SB o ukadzie komr i sekwencji nadawanych sygnaw jak na rys. 4.7.1 z umieszczon u gry bia tabliczk z czarnym napisem BUS. Dopuszcza si zastosowanie komory sygnalizacyjnej, o takiej samej rednicy jak pozostae komory w sygnalizatorze, z biaym napisem BUS na czarnym tle.
ta jest na nastpujcych cechach charakterystycznych: przeznaczeniu, powtarzalnoci pracy, trwaoci instalacji, wsppracy z innymi sygnalizacjami. Ze wzgldu na przeznaczenie sygnalizacji wyrnia si nastpujce ich rodzaje: sygnalizacja na skrzyowaniu, sygnalizacja ostrzegawcza, sygnalizacja na przejazdach tramwajowych, sygnalizacja okrelajca sposb korzystania z pasa ruchu, sygnalizacja dla ruchu wahadowego, sygnalizacja w miejscu wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych, sygnalizacja przy wjazdach na ruchome mosty i promy, sygnalizacja na przejazdach kolejowych, sygnalizacja dla pieszych i rowerzystw, sygnalizacja dla kierujcych tramwajami, sygnalizacja dla kierujcych autobusami. Wyej wymienione sygnalizacje mog by stosowane na: skrzyowaniach i odcinkach drg, przejciach dla pieszych, przejazdach dla rowerzystw. Ze wzgldu na powtarzalno pracy sygnalizacji wyrnia si sygnalizacj: cykliczn, acykliczn, wzbudzan. Ze wzgldu na trwao instalacji wyrnia si sygnalizacj: sta, tymczasow, przenon. Ze wzgldu na wspprac z innymi sygnalizacjami wyrnia si sygnalizacj: odosobnion, skoordynowan.
5.2. Podzia ze wzgldu na przeznaczenie

5.2.1. Sygnalizacja na skrzyowaniu
Rys. 4.7.1. Sygnalizator SB z sekwencj sygnaw dla kierujcych autobusami *) Tabliczka z napisem BUS lub komora sygnalizacyjna z biaym napisem BUS.
Sygnalizacja na skrzyowaniu jest to sygnalizacja przeznaczona do sterowania co najmniej dwoma strumieniami kolizyjnymi pojazdw przy pomocy sygnalizatorw oglnych lub kierunkowych. 5.2.2. Sygnalizacja ostrzegawcza
5. Rodzaje sygnalizacji 5.1. Zasady podziau sygnalizacji

Klasyfikacja drogowych sygnalizacji wietlnych okrelajca dopuszczalne rodzaje sygnalizacji opar-
Sygnalizacja ostrzegawcza jest to sygnalizacja zlokalizowana na skrzyowaniach, przejciach dla pieszych poza skrzyowaniami i innych miejscach szczeglnie niebezpiecznych, ktre jednak nie kwalifikuj si jeszcze do zainstalowania sygnalizacji
360
penej (trjbarwnej). Szczeglnymi przypadkami sygnalizacji ostrzegawczej s: przejcia aktywne (znak D-6 w poczeniu z sygnalizatorem nadajcym sygna ty migajcy), sygnalizatory ostrzegajce o pieszych na niewidocznych dla kierujcych przejciach dla pieszych (jednokomorowy sygnalizator nadajcy sygna ty migajcy z symbolem idcego pieszego), te wiata ostrzegawcze nadajce sygnay stae, migajce lub w postaci fali wietlnej, umieszczane na barierach ograniczajcych powierzchni drogi dostpn dla ruchu pojazdw. 5.2.3. Sygnalizacja na przejazdach tramwajowych Sygnalizacja na przejazdach tramwajowych przeznaczona jest dla kierujcych pojazdami, ktrych tor jazdy przecina si z przejazdem tramwajowym. 5.2.4. Sygnalizacja okrelajca sposb korzystania z pasa ruchu Sygnalizacja okrelajca sposb korzystania z pasa ruchu jest to sygnalizacja przeznaczona do sterowania dostpnoci danego pasa ruchu oraz kierunkami ruchu na nim obowizujcymi w danym czasie. 5.2.5. Sygnalizacja dla ruchu wahadowego Sygnalizacja dla ruchu wahadowego jest to sygnalizacja zlokalizowana na zwonym odcinku drogi, na ktrym nie jest moliwy jednoczesny ruch pojazdw w obu kierunkach. 5.2.6. Sygnalizacja w miejscu wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych Sygnalizacja w miejscu wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych przeznaczona jest do okresowego zatrzymywania wszystkich pojazdw na drodze w celu umoliwienia bezpiecznego i sprawnego wyjazdu na t drog pojazdom uprzywilejowanym. 5.2.7. Sygnalizacja przy wjazdach na ruchome mosty i promy Sygnalizacja przy wjazdach na ruchome mosty i promy przeznaczona jest do informowania kierujcych pojazdami o zezwoleniu na wjazd lub zakazie wjazdu na ruchomy most lub prom. 5.2.8. Sygnalizacja na przejazdach kolejowych Sygnalizacja na przejazdach kolejowych przeznaczona jest do zatrzymywania wszystkich strumieni ruchu przemieszczajcych si wzdu drogi na czas zwizany z przejazdem pocigu, ktrego tor przecina drog.
5.2.9. Sygnalizacja dla pieszych Sygnalizacja dla pieszych jest to sygnalizacja zlokalizowana w miejscach przej dla pieszych, w poprzek jezdni lub torowiska tramwajowego poza skrzyowaniami i przeznaczona do sterowania kolizyjnymi strumieniami pojazdw lub tramwajw oraz pieszych. 5.2.10. Sygnalizacja dla rowerzystw Sygnalizacja dla rowerzystw jest to sygnalizacja zlokalizowana w miejscach przejazdw dla rowerzystw, w poprzek jezdni lub torowiska tramwajowego poza skrzyowaniami i przeznaczona do sterowania kolizyjnymi strumieniami pojazdw lub tramwajw oraz rowerzystw. 5.2.11. Sygnalizacja dla pieszych i dla rowerzystw Sygnalizacja dla pieszych i dla rowerzystw jest to sygnalizacja zlokalizowana w miejscach przej dla pieszych i wyznaczonych wsplnie z nimi przejazdw w poprzek jezdni lub torowiska tramwajowego na skrzyowaniach i poza skrzyowaniami i przeznaczona do sterowania kolizyjnymi strumieniami pojazdw lub tramwajw oraz pieszych i rowerzystw. 5.2.12. Sygnalizacja dla kierujcych tramwajami Sygnalizacja dla kierujcych tramwajami jest to sygnalizacja zlokalizowana w miejscu przecicia jezdni lub jej czci przez tory tramwajowe i przeznaczona do sterowania ruchem co najmniej dwch strumieni kolizyjnych: pojazdw i tramwajw. Jeeli w pobliu przecicia jezdni przez tory tramwajowe znajduje si przejcie dla pieszych lub przejazd dla rowerzystw, sygnalizacja dla tramwajw steruje dodatkowo strumieniami pieszych i rowerzystw. Jeeli tory tramwajowe przecinaj jezdni w obrbie skrzyowania, wwczas sygnalizacja dla tramwajw musi by wczona w sygnalizacj kierujc ruchem pojazdw i pieszych na skrzyowaniu. Jeeli na pewnym odcinku torowisko jest wsplne dla obu kierunkw, sygnalizacja dla kierujcych tramwajami steruje ruchem przeciwbienym na odcinku jednotorowym. 5.2.13. Sygnalizacja dla kierujcych autobusami Sygnalizacja dla kierujcych autobusami jest to sygnalizacja przeznaczona dla pojazdw samochodowych komunikacji publicznej poruszajcych si po wydzielonych dla nich pasach ruchu i zlokalizowana w miejscach przecinania si strumieni ruchu na tych pasach z innymi, dowolnymi strumieniami kolizyjnymi. Jeeli miejsce kolizji znajduje si w obrbie skrzyowania, sygnalizacja dla kierujcych autobusami stanowi cz sygnalizacji oglnej na skrzyowaniu.
361
5.3. Podzia ze wzgldu na powtarzalno pracy

5.3.1. Sygnalizacja cykliczna Sygnalizacja cykliczna jest to sygnalizacja, w ktrej kady realizowany program posiada swoj ustalon sekwencj faz, a opisujca je struktura programu jest powtarzana w kadym cyklu tego programu. Sygnalizacja cykliczna dzieli si na: cykliczn staoczasow, cykliczn zmiennoczasow (akomodacyjn). Program sygnalizacji cyklicznej staoczasowej charakteryzuje si sta dugoci cyklu i niezmiennymi dugociami i kolejnoci poszczeglnych faz. Wyrnia si sygnalizacj cykliczn staoczasow jedno- i wieloprogramow. W sygnalizacji wieloprogramowej kady program ma swoj ustalon dugo cyklu oraz dugoci i sekwencje poszczeglnych faz. Wybr programu moe odbywa si zgodnie z uoonym wczeniej harmonogramem pracy (wybr zaleny od czasu) lub w zalenoci od wybranych charakterystyk ruchu (wybr zaleny od ruchu). W sygnalizacji cyklicznej zmiennoczasowej ustalana jest pewna moliwa sekwencja faz, za czasy trwania wybranych faz s zmienne od 5 do n sekund i zale od chwilowych charakterystyk ruchu. 5.3.2. Sygnalizacja acykliczna Sygnalizacja acykliczna charakteryzuje si tym, e realizuje sterowanie wedug dowolnie zmiennych sekwencji faz. Jest ona w peni zalena od ruchu, fazy mog by w niej tworzone na bieco (z pomijaniem pewnych faz wcznie), a ich dugo jest zmienna i zaley od okrelonych charakterystyk ruchu. Rodzajem sygnalizacji acyklicznej jest sygnalizacja wzbudzana, ktra charakteryzuje si prac wedug nastpujcego ukadu:
stan ustalony stan wzbudzenia stan ustalony
5.4. Podzia ze wzgldu na trwao instalacji

5.4.1. Sygnalizacja staa Sygnalizacja staa jest to sygnalizacja przeznaczona do sterowania ruchem w okrelonym miejscu przy nieograniczonym okresie uytkowania. 5.4.2. Sygnalizacja tymczasowa Sygnalizacja tymczasowa jest to sygnalizacja przeznaczona do sterowania ruchem w danym miejscu tylko przez ustalony czas w zwizku z przejciowymi zmianami w rozkadzie wielkoci lub przebiegu strumieni ruchu. Sygnalizacje tymczasowe stosuje si przede wszystkim do sterowania ruchem na skrzyowaniach oraz do sterowania ruchem wahadowym na tymczasowych przeweniach drogi; mog by one jednak stosowane w innych sytuacjach, zgodnie z podziaem przedstawionym w pkt. 5.2. Rodzajem sygnalizacji tymczasowej jest sygnalizacja przenona, ustawiana na chodnikach lub poboczach w sposb umoliwiajcy jej przemieszczanie.
5.5. Podzia ze wzgldu na wspprac z innymi sygnalizacjami

5.5.1. Sygnalizacja odosobniona Sygnalizacja odosobniona jest to sygnalizacja sterujca ruchem w danym miejscu w sposb niezaleny od jakiejkolwiek innej sygnalizacji. Sygnalizacja odosobniona moe jednak pracowa w systemie sterowania ruchem i jest wwczas zalena od centrum sterowania. 5.5.2. Sygnalizacja skoordynowana Sygnalizacja skoordynowana jest to sygnalizacja sterujca ruchem w sposb powizany z prac co najmniej jednej z ssiadujcych sygnalizacji, polegajcy na zachowaniu zaoonych przesuni fazowych (offsetw) na kolejnych skrzyowaniach. Wyrnia si sygnalizacje skoordynowane liniowo (w przypadku wzajemnych powiza sygnalizacji pooonych w cigu komunikacyjnym) oraz sygnalizacje skoordynowane obszarowo (w przypadku powiza sygnalizacji w ukadzie sieciowym). Koordynacja sygnalizacji w cigu lub w sieci realizowana jest wedug planw sygnalizacji zawierajcych zestawy programw wraz z harmonogramem pracy oraz charakterystyki wzajemnych powiza czasowych sygnalizacji ssiednich (zestawy przesuni fazowych). Sygnalizacja skoordynowana, ktrej sposb pracy oraz charakterystyki realizowanych programw okrelane s na bieco na pod-
Stan ustalony sygnalizacji polega na cigym nadawaniu na kadym sygnalizatorze ustalonego sygnau staego lub przerywanego; moliwa jest sytuacja, gdy na pewnych sygnalizatorach sygna nie jest nadawany w ogle. W stanie ustalonym moe by nadawany sygna ostrzegawczy lub sygna czerwony na wszystkich sygnalizatorach albo zielony dla okrelonych grup sygnalizacyjnych wzajemnie niekolizyjnych i czerwony dla grup pozostaych. Stan wzbudzenia jest to stan pracy sygnalizacji cyklicznej lub acyklicznej wywoany zgoszeniem si co najmniej jednego z wybranych strumieni ruchu. Po obsudze wszystkich zgoszonych strumieni sygnalizacja wzbudzana powraca do stanu ustalonego lub, przy duej liczbie zgosze, przechodzi do pracy cyklicznej.
362
stawie oglnej analizy sytuacji w pewnym obszarze jest sygnalizacj pracujc wedug algorytmu sterowania obszarowego zalenego od ruchu.
6. Ocena koniecznoci stosowania sygnalizacji 6.1. Zasady oglne

Ocena koniecznoci zastosowania sygnalizacji wietlnej powinna by przeprowadzona w trakcie prac studialnych dotyczcych danego skrzyowania lub cigu komunikacyjnego albo te w ramach analiz bezpieczestwa i warunkw ruchu dla sieci drogowej. Ocen tak naley w kadym przypadku odnie do konkretnej sytuacji drogowej i ruchowej z uwzgldnieniem jej specyfiki, za sformuowane wnioski powinny by konsekwencj: zaoonych celw wprowadzania sygnalizacji, analizy moliwoci zastosowania innych dostpnych rodkw organizacji ruchu dla uzyskania zakadanego celu, analizy moliwoci i przewidywanych efektw przebudowy lub modernizacji skrzyowania, oglnego bilansu kosztw i korzyci z wprowadzenia sygnalizacji. Wprowadzenie sygnalizacji powinno spowodowa popraw bezpieczestwa ruchu, co jest celem nadrzdnym i wystarczajcym przy rozpatrywaniu zasadnoci budowy sygnalizacji; ponadto, sygnalizacja powinna zapewni uzyskanie co najmniej jednego z poniszych efektw: poprawy warunkw ruchu relacji podporzdkowanych, uatwie dla rodkw komunikacji publicznej lub dla ruchu pieszego, zwikszenia efektywnoci sterowania strumieniami ruchu na cigach lub w obszarze poprzez wczenie danego skrzyowania do systemu skrzyowa o ruchu sterowanym. Kady z wymienionych efektw (niezalenie od warunkw poprawy bezpieczestwa) moe stanowi samodzielny cel wprowadzenia sygnalizacji wietlnej, podane jest jednak, aby sygnalizacja zapewniaa osignicie kilku z wymienionych wyej celw. Ocen koniecznoci zastosowania sygnalizacji powinno si przeprowadzi w odniesieniu do konkretnego typu sygnalizacji, albowiem koszty i korzyci zwizane z zastosowaniem sygnalizacji s cile uzalenione od jej rodzaju. Naley oceni przydatno do zaoonego celu wszystkich rodzajw sygnalizacji wymienionych w punkcie 5 i dokona wyboru wariantu najkorzystniejszego w danych warunkach. Podstaw oceny korzyci zwizanych z zastosowaniem sygnalizacji jest stopie realizacji zaoonych celw. W zestawieniu kosztw zastosowania sygnalizacji naley uwzgldni co najmniej: opracowanie projektu,
budow i wyposaenie sprztowe, eksploatacj sygnalizacji, tj. utrzymanie sprawnoci technicznej, sta aktualizacj oprogramowania, nadzr funkcjonalny i techniczny, moliwo wzrostu strat czasu i kosztw eksploatacji pojazdw, zwikszenie ryzyka zdarze drogowych charakterystycznych dla sygnalizacji (najechania przd-ty). Dodatkowo naley wzi pod uwag, e koszty funkcjonowania sygnalizacji wietlnej o pracy staoczasowej istotnie rosn w przypadku jej dziaania przy maym nateniu ruchu, ze wzgldu na wzrost strat czasu i kosztw eksploatacji pojazdw dla wszystkich strumieni oraz pogorszenie si dyscypliny uczestnikw ruchu (moliwo nieprzestrzegania zakazu wjazdu i wejcia podczas nadawania sygnau czerwonego i jego odpowiednikw). Z tego wzgldu wskazane jest jak najszersze stosowanie sygnalizacji akomodacyjnej lub zalenej od ruchu, ktra sama dostosowuje si do rzeczywistych potrzeb. Jeeli z jakichkolwiek wzgldw nie mona zastosowa sygnalizacji akomodacyjnej, konieczne jest takie dobranie okresw funkcjonowania sygnalizacji oraz jej programw, aby byy dostosowane do urednionego zapotrzebowania ruchowego. Naley jednak pamita, e po wprowadzeniu w danym miejscu sygnalizacji wietlnej uczestnicy ruchu stosunkowo szybko przyzwyczajaj si do niej, i kade jej wyczenie moe stanowi rdo dodatkowych zaburze w ruchu i zwiksza zagroenie jego bezpieczestwa. Elementem przydatnym przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu sygnalizacji wietlnej w danym miejscu moe by wynik jednego z pomocniczych kryteriw punktowych, kwantyfikujcych poszczeglne elementy analizy stanu bezpieczestwa i warunkw ruchu. Wynik takiego kryterium nie moe by jednak jedynym czynnikiem rozstrzygajcym.
6.2. Zasady szczegowe

6.2.1. Stosowanie sygnalizacji na skrzyowaniu 6.2.1.1. Zasady oglne Oceniajc konieczno zastosowania sygnalizacji do sterowania ruchem na skrzyowaniu, naley w pierwszej kolejnoci sprecyzowa cel, jakiemu ma suy zastosowanie sygnalizacji. Nastpnie naley przeanalizowa, czy mona innymi rodkami osign zakadane cele, przede wszystkim przez zmiany w organizacji ruchu lub funkcji skrzyowania, ma modernizacj lub przebudow skrzyowania. Analiza taka wymaga zebrania nastpujcych danych: istniejcego i przewidywanego natenia ruchu pojazdw w kilku charakterystycznych okresach doby i tygodnia,
363
natenia i charakteru ruchu pieszego, liczby i rodzaju zdarze drogowych zanotowanych w rozpatrywanym miejscu. Ponadto konieczne jest dokonanie oceny warunkw ruchu na skrzyowaniu, a w szczeglnoci widocznoci na wszystkich wlotach, wielkoci kolejek na wlotach podporzdkowanych, czasw oczekiwania na przejazd z tych wlotw, oraz moliwoci dokonania zmian geometrii skrzyowania i organizacji ruchu niezbdnych do poprawnego rozmieszczenia sygnalizatorw i prawidowego rozwizania sterowania. Zastosowanie sygnalizacji wietlnej jako rodka poprawy bezpieczestwa lub warunkw ruchu w danym miejscu moe by uwzgldniane jedynie wtedy, gdy jest niemoliwe lub ekonomicznie nieuzasadnione osignicie zaoonych celw innymi dostpnymi rodkami organizacji ruchu, np. zmian pierwszestwa, eliminacj wybranych relacji kierunkowych, kanalizacj ruchu pojazdw, zmian lokalizacji przystankw komunikacji publicznej lub przej dla pieszych. Stosujc sygnalizacj na skrzyowaniu, naley obj ni wszystkie grupy uczestnikw i wszystkie strumienie ruchu. Nie dopuszcza si pozostawienia jakiegokolwiek wlotu, pasa lub strumienia ruchu w obszarze skrzyowania bez sygnalizacji. 6.2.1.2. Stosowanie sygnau oglnego i sygnau kierunkowego Rodzaje stosowanych sygnaw (oglne lub kierunkowe) dla kierujcych pojazdami zale od geometrii skrzyowania, nate poszczeglnych strumieni ruchu i przyjtej metody sterowania. Zaleca si, aby unika wsplnego nadawania sygnau zielonego dla strumieni kolizyjnych o dopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch, co w szczeglnoci dotyczy strumieni skrcajcych w lewo i strumieni na wprost (oraz na wprost i w prawo) z wlotu przeciwlegego. Na wlotach o trzech lub wicej pasach ruchu naley, w przypadku ruchu z kierunku przeciwnego, wydzieli dla pojazdw skrcajcych w lewo co najmniej jeden pas ruchu i obowizkowo zastosowa sygnalizator kierunkowy dla tego pasa (pasw) ruchu. Na wlotach o dwch pasach ruchu przy minimum 20 % udziale pojazdw skrcajcych w lewo naley dla tych pojazdw zastosowa sygnalizator kierunkowy. Nie dopuszcza si, w przypadku ruchu z kierunku przeciwnego, stosowania sygnau oglnego dla skrcajcych w lewo, jeeli dla pojazdw skrcajcych przeznaczone s dwa pasy ruchu oraz jeeli strumie pojazdw skrcajcych byby strumieniem kolizyjnym z dwoma pasami dla pojazdw jadcych na wprost z wlotu przeciwlegego. Zastosowanie sygnau kierunkowego dla pojazdw skrcajcych w lewo jest obowizkowe dla
wlotu oznakowanego znakiem D-1 droga z pierwszestwem z tabliczk T-6a wskazujc zmian kierunku drogi z pierwszestwem w lewo, jeeli na skrzyowaniu wystpuje ruch z kierunku przeciwnego. Sygnalizator kierunkowy na wlocie trzy lub wicej pasowym, z wyznaczonym pasem do skrcania w lewo, moe nie by stosowany w przypadku: wlotw skrzyowa z ruchem wok wyspy, wlotu na skrzyowanie, na ktrym nie wystpuje ruch z kierunku przeciwnego. 6.2.1.3. Stosowanie sygnau dopuszczajcego skrcanie w kierunku wskazanym strzak Sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak stosuje si, jeeli w czasie, gdy nadawany jest sygna czerwony oglny, istnieje moliwo bezkolizyjnego ruchu pojazdw skrcajcych w prawo lub w lewo. Sygnau tego nie wolno stosowa, gdy do jazdy w kierunku zgodnym z kierunkiem wskazanym strzak przeznaczone s dwa lub wicej pasw ruchu. Sygna stosuje si w szczeglnoci: na skrzyowaniach trjwlotowych dla skrcajcych w prawo z drogi, ktrej kierunek ma kontynuacj na skrzyowaniu, na skrzyowaniach, na ktrych na innych wlotach zastosowano sygnalizatory kierunkowe i istnieje moliwo nadawania sygnau zezwalajcego na skrcanie w prawo w czasie, gdy na kierunku poprzecznym nadawany jest sygna do skrcania w lewo i zabronione jest zawracanie. 6.2.2. Stosowanie sygnalizacji ostrzegawczej Sygnalizacj ostrzegawcz stosuje si w miejscach, gdzie wystpuje potrzeba wzmoenia ostronoci ze strony wszystkich uczestnikw ruchu, natomiast miejsca te nie kwalifikuj si jeszcze do zainstalowania penej sygnalizacji. Sygnalizacja ostrzegawcza w postaci urzdze nadajcych sygna ty migajcy moe by stosowana na skrzyowaniach i na odcinkach drg, jej budow naley jednak poprzedzi szczeglnie starann analiz warunkw ruchu i przewidywanych zachowa kierujcych, ktrzy s zwykle przyzwyczajeni do reagowania na sygnalizacj trjbarwn. Analiza musi uwzgldnia take koszt budowy, ktry w takim przypadku jest porwnywalny z kosztem budowy penej sygnalizacji. Sygna ostrzegawczy poczony ze znakiem D-6 zainstalowanym nad przejciem dla pieszych, tzw. przejcie aktywne stosuje si w miejscach o duym zagroeniu bezpieczestwa (brak widocznoci, usytuowanie przejcia na drodze o znacznym nateniu ruchu, potrcenia pieszych itp.). Stosowanie sygnau ostrzegawczego cznie ze znakiem D-6
364
w przypadku przej przez drogi dwukierunkowe o co najmniej dwch pasach ruchu w jednym kierunku oraz drogi dwujezdniowe poza obszarem zabudowanym jest dopuszczalne w wyjtkowych okolicznociach. W takich przypadkach naley raczej zastosowa sygnalizacj wzbudzan lub pen, jeeli przejcie znajduje si na skrzyowaniu. Decyzj o zastosowanych rodkach naley oprze na analizie bezpieczestwa i pomocniczym kryterium punktowym zawartym w punkcie 6.3.3. Sygnalizacj ostrzegawcz w postaci tego sygnau migajcego z sylwetk idcego pieszego naley stosowa na skrzyowaniach z sygnalizacj, na ktrych wskutek warunkw przestrzennych kierujcy opuszczajcy skrzyowanie moe nie spostrzec przechodzcych pieszych, np. przy ciasnej zabudowie, odsunitych lub zasonitych przejciach. Stosowanie sygnalizacji ostrzegawczej w postaci tych sygnaw migajcych pojedynczych lub w postaci fali wietlnej jest obowizkowe w przypadku zajcia czci powierzchni przeznaczonej normalnie dla ruchu pojazdw. Wybrany rodzaj stosowanych sygnaw (pojedynczy lub fala) zaley od usytuowania zapr drogowych wygradzajcych powierzchni wyczon z ruchu w stosunku do osi pasa ruchu lub drogi i wielkoci obcienia ruchowego. W przypadku duego natenia ruchu lub zapr ustawianych na drogach dwujezdniowych stosowanie fali wietlnej jest obowizkowe. Sygnau ostrzegawczego w postaci fali wietlnej mona nie stosowa w przypadku zajcia czci jezdni na drogach lokalnych lub osiedlowych, na ktrych natenie ruchu jest znikome, a w okresie od zmroku do witu lub w przypadku zmniejszonej przejrzystoci powietrza zapewniona jest dostateczna widoczno przeszkody z minimum 20 m. 6.2.3. Stosowanie sygnalizacji okrelajcej sposb korzystania z pasa ruchu Sygnalizacj okrelajc sposb korzystania z pasa ruchu stosuje si na jezdniach wielopasowych o zmiennej strukturze kierunkowej ruchu oraz w przypadku koniecznoci wyczenia ruchu na danym pasie. 6.2.4. Stosowanie sygnalizacji dla ruchu wahadowego Stosowanie sygnalizacji dla ruchu wahadowego jest konieczne na zwonych odcinkach drg, na ktrych niemoliwy jest jednoczesny przejazd pojazdw w obu kierunkach, a ponadto zachodzi co najmniej jeden z poniszych warunkw: dugo zwonego odcinka drogi jest wiksza ni 50 m przy nateniu ruchu rwnym co najmniej 500 pojazdw na godzin w kadym kierunku, wystpuje zagroenie bezpieczestwa ruchu z innych powodw (np. pochylenia podune),
niezastosowanie sygnalizacji uniemoliwi przejazd pojazdom zobowizanym do udzielenia pierwszestwa. 6.2.5. Stosowanie sygnalizacji w miejscach wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych Stosowanie sygnalizacji w miejscach wyjazdu pojazdw uprzywilejowanych uzasadnia kady z nastpujcych wzgldw: brak odpowiedniej widocznoci pojazdw uprzywilejowanych wyjedajcych na drog, pooenie bramy wyjazdowej bezporednio przy drodze, due natenie ruchu pojazdw na drodze, na ktr wyjedaj pojazdy uprzywilejowane. 6.2.6. Stosowanie sygnalizacji przy wjazdach na ruchome mosty i promy Stosowanie sygnalizacji wietlnej przy wjazdach na ruchome mosty i promy, wskazujcej zezwolenie na wjazd lub zakaz wjazdu, jest obowizkowe. 6.2.7. Stosowanie sygnalizacji na przejazdach kolejowych Zasady stosowania sygnalizacji wietlnej na przejazdach kolejowych reguluj odrbne przepisy. 6.2.8. Stosowanie sygnalizacji dla pieszych i rowerzystw Konieczno stosowania sygnalizacji dla pieszych lub dla rowerzystw mog uzasadnia nastpujce czynniki: due natenie ruchu pojazdw istotnie wyduajce czas oczekiwania pieszych lub rowerzystw na moliwo bezpiecznego przejcia lub przejazdu, znaczna liczba zdarze drogowych z udziaem pieszych lub rowerzystw albo wystpowanie innych czynnikw zagraajcych ich bezpieczestwu, np. brak widocznoci, znaczne natenie ruchu pieszych lub rowerzystw, udzia osb niepenosprawnych lub dzieci wrd pieszych, szczeglnie przy podwyszonej prdkoci na drodze. W przypadku przej lub przejazdw przez torowiska tramwajowe dodatkowym czynnikiem mogcym uzasadnia potrzeb zastosowania sygnalizacji jest dua czstotliwo kursowania oraz utrudnione hamowanie tramwaju. W kadym przypadku sygnalizacji dla pieszych lub dla rowerzystw konieczne jest przeanalizowanie moliwoci zastosowania wsplnego przejcia i przejazdu.
365
6.2.9. Stosowanie sygnalizacji dla kierujcych tramwajami Stosowanie sygnalizacji wietlnej dla kierujcych tramwajami wynika bezporednio z zastosowania sygnalizacji oglnej, jeeli torowisko tramwajowe znajduje si w obszarze skrzyowania. Jeeli tory tramwajowe przecinaj jezdni lub cigi pieszorowerowe, uzasadnieniem zastosowania sygnalizacji w takich miejscach mog by nastpujce czynniki: niedostateczna widoczno nadjedajcego tramwaju przez kierujcych pojazdami lub pieszych i rowerzystw, znaczna liczba zdarze drogowych miedzy tramwajami i pojazdami lub pieszymi (rowerzystami), duy iloczyn nate ruchu strumieni kolizyjnych. Sygnay oglne, nadawane przez sygnalizator ST stosuje si dla jazdy tramwaju na wprost: poza skrzyowaniami na przejciach dla pieszych i przejazdach dla rowerzystw, na skrzyowaniach, na ktrych nastpuje rozwidlenie torw, a podczas przejazdu tramwaju na wprost wystpuje kolizja z pojazdami skrcajcymi z tego samego wlotu lub z wlotu przeciwlegego, na skrzyowaniach, na ktrych moliwa jest tylko jazda tramwaju tylko na wprost, przy czym jeeli podczas przejazdu tramwaju nie wystpuje kolizja z innymi uczestnikami ruchu zaleca si zastosowanie sygnalizatorw STK. W pozostaych przypadkach stosuje si sygnalizatory STK lub STT. W zalenoci od nate ruchu obu strumieni kolizyjnych sygnalizacja dla kierujcych tramwajami moe by cykliczna lub wzbudzana. W przypadku, gdy sygnalizacja taka steruje rwnie innymi strumieniami ruchu, powinna to by sygnalizacja akomodacyjna. 6.2.10. Stosowanie sygnalizacji dla kierujcych autobusami Stosowanie sygnalizacji dla kierujcych autobusami ograniczone jest w zasadzie do skrzyowa i wynika z zasad sterowania ruchem okrelonych dla poszczeglnych przypadkw. Jeeli pasy ruchu wydzielone dla kierujcych autobusami przecinaj cigi pieszo - rowerowe lub wydzielone torowiska tramwajowe poza skrzyowaniami, uzasadnieniem stosowania sygnalizacji dla kierujcych autobusami w takich miejscach mog by nastpujce czynniki: niedostateczna widoczno nadjedajcych autobusw przez pozostaych uczestnikw ruchu, dua liczba zdarze drogowych, duy iloczyn natenia ruchu strumieni kolizyjnych. Zaleca si, aby sygnalizacja dla kierujcych autobusami bya sygnalizacj akomodacyjn.
6.3. Pomocnicze kryterium punktowe dla oceny potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej
6.3.1. Zasady oglne Pomocnicze kryterium punktowe stanowi element wspomagajcy w procesie analizy potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej na skrzyowaniu lub na przejciu dla pieszych poza skrzyowaniem. Opiera si ono na liczbowych ocenach bezpieczestwa i warunkw ruchu pieszych i pojazdw. Wymienione dwa czynniki nie wyczerpuj penego zestawu elementw koniecznych do uwzgldnienia w analizie potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej, dlatego te niniejsze kryterium nie moe zastpowa caociowej analizy wykonywanej wedug zasad podanych w punkcie 6.1. W opisywanym kryterium ostateczna opinia dotyczca potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej formuowana jest jako kryterium czne w oparciu o sum punktw uzyskanych z kryteriw czstkowych. Danymi wyjciowymi dla tych kryteriw s: a) w odniesieniu do skrzyowa: natenie ruchu pojazdw i tramwajw, obcienie ruchem pieszych, widoczno na skrzyowaniu, zdarzenia drogowe, b) w odniesieniu do przej dla pieszych poza skrzyowaniami: obcienie ruchem pojazdw i ruchem pieszych, liczba wypadkw z pieszymi. 6.3.2. Kryteria czstkowe dla skrzyowa 6.3.2.1. Natenie ruchu pojazdw Liczb punktw w ramach tego kryterium (PI) odczytuje si z tabeli 6.1 na podstawie: sumarycznego ruchu w godzinie szczytu na skrzyowaniu, natenia ruchu w godzinie szczytu na najsabiej obcionym wlocie, liczby wlotw i sumarycznej liczby pasw na caym skrzyowaniu. W przypadku wystpowania ruchu tramwajowego do wartoci sumarycznego ruchu na skrzyowaniu wlicza si natenie ruchu tramwajw wyraone w pojazdach umownych. Natenie ruchu tramwajw wyraone w poj. umownych/h w zalenoci od natenia ruchu tramwajowego w poc./h - NT podano w tabeli 6.2. Dla wartoci z przedziau [10 poc./h 100 poc./h] wartoci przeliczone w pojazdach umownych na godzin mona rwnie obliczy bezporednio ze wzoru:
[6.3.2.1]
366
Tabela 6.1.
Liczba punktw w zalenoci od natenia i struktury ruchu (PI)
Tabela 6.2.
Przeliczenie natenia ruchu tramwajowego na pojazdy umowne
6.3.2.3. Widoczno na skrzyowaniu Liczb punktw w ramach tego kryterium (PIII) odczytuje si z tabeli 6.4 w zalenoci od wyznaczonego minimalnego stopnia widocznoci na skrzyowaniu Swmin. Swmin jest to warto najmniejsza spord wszystkich stopni widocznoci Sw i,j, gdzie i,j s dowoln par strumieni kolizyjnych.
Tabela 6.4.
Liczba punktw w zalenoci od stopnia widocznoci (PIII)
6.3.2.2. Obcienie ruchem pieszych Liczb punktw w ramach tego kryterium (PII) odczytuje si z tabeli 6.3 w zalenoci od: natenia ruchu pieszego w godzinie szczytu wyraonego w osobach na godzin, cakowitej liczby przej w obrbie skrzyowania, przy czym osobno naley liczy przejcie oddzielone azylem dla pieszych w postaci elementw wzniesionych nad poziom jezdni (wysepki, pas dzielcy jezdni itp.).
Tabela 6.3. Liczba punktw w zalenoci od ruchu pieszego (PII)
Przyjmujc, e j oznacza strumie z pierwszestwem wzgldem strumienia i, procedura okrelania Swi,j jest nastpujca: a) z tabeli 6.5 uwzgldniajc prdko projektow na drodze, z ktrej wyjeda strumie i odczytuje si normatywn odlego bezpiecznego zatrzymania wyraon w [m], b) ze wzoru: [6.3.2.2]
gdzie: vj - prdko projektowa na drodze wyjazdowej dla strumienia j, vi - prdko projektowa na drodze wyjazdowej dla strumienia i, wyznacza si normatywn odlego bezpiecznego zatrzymania wyraon w [m] dla strumienia z pierwszestwem,
367
Tabela 6.5.
Normatywne odlegoci bezpiecznego zatrzymania
6.3.3. Kryteria czstkowe dla przej poza skrzyowaniami 6.3.3.1. Obcienie ruchem pojazdw i ruchem pieszych Liczb punktw w ramach tego kryterium (P V) przyjmuje si w oparciu o podane w tabeli 6.7 zakresy wartoci obcienia przejcia, czyli iloczynu liczby pieszych przechodzcych w godzinie szczytu (w tysicach osb/h) oraz liczby pojazdw umownych przejedajcych przez przekrj drogi w tym okresie.
Tabela 6.7.
c) z obserwacji sytuacji na skrzyowaniu okrela si rzeczywiste wartoci widocznoci na skrzyowaniu dla obu strumieni okrelone nastpujco: jest to odlego od punktu kolizji do takiego najdalszego punktu na wlocie dojazdowym i, z ktrego widoczny jest cay odcinek dojazdowy strumienia j o dugoci , jest to odlego od punktu kolizji do takiego najdalszego punktu na wlocie dojazdowym j, z ktrego widoczny jest cay odcinek dojazdowy strumienia i o dugoci ,
d) ze wzoru: [6.3.2.3]
Liczba punktw w zalenoci od obcienia przejcia (PV)
6.3.3.2. Liczba wypadkw z pieszymi Liczb punktw dla tego kryterium (PVI) ustala si na podstawie tabeli 6.8 w zalenoci od liczby wypadkw z pieszymi w rejonie przejcia w okresie ostatnich 24 miesicy. Jeeli jednak w tym okresie wystpiy zmiany warunkw ruchu istotnie zmieniajce bezpieczestwo pieszych, do analizy naley przyj tylko dane za ostatnie 12 miesicy.
Tabela 6.8. Liczba punktw w zalenoci od wypadkw z pieszymi (PVI)
oblicza si stopie widocznoci dla danej pary strumieni kolizyjnych i oraz j.
6.3.2.4. Zdarzenia drogowe Liczb punktw w ramach tego kryterium (PIV) odczytuje si z tabeli 6.6 w zalenoci od liczby zdarze drogowych uznawanych za charakterystyczn dla braku sygnalizacji tj. najecha prostopadych i najecha na pieszych, jakie miay miejsce w okresie ostatnich 24 miesicy. Jeeli jednak w tym okresie miay miejsce zmiany warunkw ruchu istotnie wpywajce na jego bezpieczestwo, to do analiz naley przyj dane tylko za okres ostatnich 12 miesicy.
Tabela 6.6. Liczba punktw w zalenoci od zdarze drogowych (PIV)
6.3.4. Kryterium czne Dla sformuowania opinii odnonie potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej na analizowanym skrzyowaniu lub przejciu dla pieszych pooonym poza obszarem skrzyowania konieczne jest obliczenie odpowiednich sum punktowych z kryteriw czstkowych: PI +PII + PIII + PIV dla skrzyowa, PV + PVI dla przej dla pieszych poza skrzyowaniami. Tak wyznaczona suma punktw z kryteriw czstkowych o wartoci mniejszej ni 50 uzasadnia stwierdzenie, e analizowane w kryterium czynniki nie wskazuj potrzeby zastosowania sygnalizacji wietlnej. Dla sumy punktw wikszej ni 100 mona przyj, e analizowane czynniki uzasadniaj potrzeb zastosowania sygnalizacji wietlnej. W przypadku wartoci sumy z przedziau od 50 do 100 punktw mona przyj, e uwzgldniane w kryterium czynniki nie wskazuj jednoznacznie ani koniecznoci, ani braku potrzeby zainstalowania sygnalizacji.
368
7. Zasady lokalizacji i umieszczania sygnalizatorw 7.1. Zasady oglne

Kady strumie ruchu powinien mie jednoznacznie przyporzdkowan grup sygnalizacyjn, jedna grupa moe jednak sterowa kilkoma strumieniami ruchu. Sygnalizatory danej grupy sygnalizacyjnej powinny by tak zlokalizowane na planie sytuacyjnym i w taki sposb umieszczone w przestrzeni, aby zapewniona bya odpowiednia widoczno i czytelno nadawanych sygnaw dla wszystkich uczestnikw ruchu ze strumieni, dla ktrych te sygnay s przeznaczone. Lokalizacja sygnalizatorw powinna by dostosowana do: geometrii skrzyowania lub drogi, organizacji ruchu, liczby, rodzajw i torw strumieni ruchu, zaoonego sposobu sterowania ruchem, np. sterowania wlotami lub sterowania strumieniami ruchu. Umieszczenie sygnalizatora w przestrzeni powinno by zgodne z przyjt lokalizacj oraz warunkami technicznymi umieszczania sygnalizatorw. Dla celw projektowych i ewidencyjnych naley stosowa symbole graficzne sygnaw i sygnalizatorw przedstawione na rysunkach 7.1.1 7.1.3. Sygnay mona rwnie przedstawia w postaci wydruku barwnego.
Rys. 7.1.1. Symbole graficzne sygnaw:
Rys. 7.1.3. Symbole graficzne sygnalizatorw:
a) sygna czerwony b) sygna czerwony migajcy c) sygna czerwony z tym d) sygna ty e) sygna ty migajcy f) sygna zielony g) sygna zielony migajcy h) brak sygnau Rys. 7.1.2. Symbole graficzne lokalizacji sygnalizatorw:
a) b) c) d)
a) poza jezdni
b) nad jezdni
sygnalizator oglny sygnalizator pomocniczy 100 (90) mm sygnalizatory kierunkowe sygnalizator z sygnaem dopuszczajcym skrcanie w kierunku wskazanym strzak e) sygnalizator dla pieszych f) sygnalizator dla tramwajw g) sygnalizatory kierunkowe dla tramwajw h) sygnalizatory dla autobusw i) sygnalizator dla rowerzystw j) jednokomorowy sygnalizator ostrzegawczy z t migajc sylwetk pieszego k) sygnalizator pokrgy dla pieszych l) sygnalizator jednokomorowy m) sygnalizator z ekranem kontrastowym n) detektor wbudowany w nawierzchni o) detektor nadjezdniowy p) przycisk dla pieszych (rowerzystw)
369
7.2. Zasady umieszczania sygnalizatorw na drodze

7.2.1. Warunki techniczne umieszczania sygnalizatorw Sygnalizatory mocuje si na odpowiednich konstrukcjach wsporczych, ktre powinny by usytuowane poza jezdni (na poboczu, chodniku lub na wysepce wyodrbnionej z jezdni przy pomocy krawnikw). Sygnalizatory mog by umieszczone obok jezdni i nad jezdni. Do mocowania sygnalizatorw wykorzystuje si zarwno specjalnie do tego ustawione konstrukcje, jak i istniejce elementy wsporcze, np. supy, maszty owietleniowe i trakcyjne, ciany budynkw itp. Sygnalizatory nad jezdni mocuje si do wysignikw, przewieszek lub konstrukcji bramowych; mona do tego celu wykorzystywa rwnie istniejce obiekty inynierskie, jak: kadki, wiadukty itp. W przypadkach uzasadnionych wymaganiami skrajni i widocznoci mona mocowa sygnalizatory dodatkowe umieszczane nad jezdni na tej samej konstrukcji co sygnalizator podstawowy, jednak na wysokoci 4,5 5,5 m nad jezdni. W celu zminimalizowania liczby konstrukcji wsporczych wskazane jest, w miar moliwoci, grupowanie sygnalizatorw dla rnych uczestnikw ruchu na jednej konstrukcji, o ile jednak rozwizanie takie nie bdzie sprzeczne z obowizujcymi zasadami lokalizacji sygnalizatorw dla poszczeglnych grup uytkownikw.
7.2.2. Zasady umieszczania sygnalizatorw w stosunku do drogi Sygnalizatory naley umieszcza w taki sposb, aby byy widoczne przez kierujcych z odlegoci co najmniej 60 m w osi drogi dla relacji na wprost. Sygnalizatory dla relacji w prawo lub w lewo mog by widoczne z mniejszej odlegoci, jednak nie mniejszej ni 30 m. Zarwno sygnalizatory, jak i konstrukcje wsporcze nie powinny ogranicza skrajni drogi, skrajni wydzielonego torowiska tramwajowego, skrajni pionowej chodnika, a take szerokoci chodnika i przejcia. Zasady umieszczania sygnalizatorw w stosunku do drogi, jednolite dla wszystkich rodzajw sygnalizatorw, podano w tabelach 7.1 i 7.2 i pokazano na rysunkach 7.2.1 i 7.2.2. Zaleca si, aby w miar moliwoci stosowa na jednym skrzyowaniu jednakow skrajni pionow dla sygnalizatorw podwieszanych nad jezdni. W celu zapewnienia dobrej widocznoci sygnaw naley: sygnalizatory dla pojazdw umieszczone obok jezdni odchyla o kt 5 do 10O w stron jezdni, jak pokazano na rysunku 7.2.1, sygnalizatory podwieszone nad jezdni pochyla w kierunku nadjedajcych pojazdw o kt 5 do 10O w stosunku do paszczyzny prostopadej do osi drogi, jak pokazano na rysunku 7.2.1; jeeli sygnalizator ma nastawialne komory, warunek ten dotyczy poszczeglnych komr.
Rys 7.2.1.
Zasady umieszczania sygnalizatorw w stosunku do poszczeglnych elementw drogi
370
Tabela 7.1.
Zasady umieszczania sygnalizatorw
Tabela 7.2.
Odlegoci linii zatrzymania od sygnalizatora (mierzone od paszczyzny czoowej sygnalizatora do zewntrznej krawdzi linii warunkowego zatrzymania P-14)
371
Rys. 7.2.2. Zasady umieszczania sygnalizatorw dla tramwajw w stosunku do drogi, torowiska tramwajowego i sieci trakcyjnej
7.3. Zasady lokalizacji sygnalizatorw

7.3.1. Wymagania oglne Sygnalizatory naley lokalizowa w taki sposb, aby uczestnicy ruchu mogli zatrzyma si w bezpiecznej odlegoci przed punktami kolizji z innymi strumieniami, jednak tak blisko skrzyowania, jak to jest moliwe ze wzgldu na potrzeb ograniczenia czasu przejazdu. Uczestnicy ruchu oczekujcy na sygna zezwalajcy na ruch nie mog utrudnia przemieszczania si innych strumieni, dla ktrych nadawany jest sygna zezwalajcy na ruch. Podstawow zasad lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu jest umieszczenie ich na wszystkich wlotach po prawej stronie, z zastrzeeniem sytuacji podanych w punkcie 7.2.2. Dla uzyskania gwarancji odpowiedniej widocznoci sygnaw dla kierujcych pojazdami zaleca si stosowa sygnalizatory powtarzajce te sygnay, zwane dalej sygnalizatorami dodatkowymi. Lokalizuje si je nad wlotem lub po jego lewej stronie (w przypadku wlotw jednokierunkowych) albo w obrbie skrzyowania. Wyjtkowo dopuszcza si lokalizacj sygnalizatora powtarzajcego sygna podstawowy za skrzyowaniem, jeeli ze wzgldu na warunki widocznoci (konstrukcja wiaduktu, tunel) nie jest moliwe jego umieszczenie na wlocie nad jezdni lub obok jezdni. W takim przypadku naley upewni si, czy sygnay nadawane przez sygnalizatory dodatkowe za skrzyowaniem nie bd myli innych uczestnikw ruchu, dla ktrych nie s one przeznaczone.
W celu umoliwienia przyblienia linii zatrzymania (warunkowego lub bezwzgldnego) do sygnalizatorw, mona stosowa rwnie sygnalizatory dodatkowe pomocnicze o rednicy soczewek 100 (90) mm, ktre lokalizuje si obok jezdni, na tej samej konstrukcji wsporczej co sygnalizator podstawowy, na wysokoci od 0,8 do 1,5 m. Sygnalizatory te naley umieszcza w taki sposb, aby nie utrudniay ruchu pieszym ani nie stwarzay moliwoci bdnej interpretacji nadawanych sygnaw przez kierujcych. Na skrzyowaniach rozlegych, np. z wysp centraln lub ze znacznie przesunitymi przejciami dla pieszych, o ile jest to niezbdne dla waciwego i bezpiecznego sterowania ruchem, mona wewntrz skrzyowania lub na jego wylotach (przed przejciami dla pieszych) umieszcza sygnalizatory nie powtarzajce sygnaw nadawanych przez jakikolwiek inny sygnalizator na skrzyowaniu. Sygnalizatory takie musz zawsze nalee do odrbnej grupy sygnalizacyjnej. Sygnalizatory umieszczone obok jezdni i nad osi wlotu obowizuj wszystkich kierujcych na tym wlocie, z tym e jeeli s to sygnalizatory kierunkowe, to dotycz tylko kierunku jazdy wskazanego strzak na sygnalizatorze. Dopuszcza si umieszczenie dwch sygnalizatorw kierunkowych o kierunkach pojedynczych nad jednym pasem ruchu przeznaczonych dla rnych kierunkw ruchu, np. prosto oraz w lewo, nadajcych sygnay niezalenie dla kadego kierunku jazdy. Dla wszystkich pasw ruchu na jednym wlocie nie rozdzielonych przestrzennie wysepk w krawni-
372
kach lub powierzchni wyczon z ruchu naley stosowa ten sam rodzaj sygnalizatorw, tzn. albo sygnalizatory oglne, albo kierunkowe. Dopuszcza si rozwizanie, w ktrym cz pasw ruchu sterowana jest sygnalizatorami kierunkowymi, a cz oglnymi, jednak wycznie w przypadku, gdy sygna kierunkowy nie wskazuje kierunku tylko na wprost. Sygnalizatory dla pieszych umieszcza si po prawej stronie przejcia na przeciwlegych jego kracach (rys. 7.3.1 lit. a c). Jeeli przejcie dla pieszych jest szerokie (6 m i wicej), a w jego wietle na chodnikach znajduj si supy owietleniowe, trakcyjne lub sygnalizacyjne, dopuszcza si umieszczanie sygnalizatorw dla pieszych take na tych elementach lub powtrzenie sygnalizatora dla pieszych w rodku lub po lewej stronie przejcia. Nie dopuszcza si jednak sytuacji, gdy sygnalizator dla pieszych bdzie tylko po lewej stronie przejcia. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza si stosowanie sygnalizatorw pomocniczych dla pieszych, zwrconych przodem do chodnika, na wysokoci 1,5 1,7 m (rys. 7.3.1 lit. d). Sygnalizator akustyczny dla osb z dysfunkcj wzroku umieszcza si cznie z sygnalizatorem dla pieszych. Jeeli piesi mog przywoywa sygna zielony za pomoc przycisku, sygnalizator akustyczny i / lub wibracyjny umieszcza si w przycisku. Stosowanie sygnalizatorw akustycznych w przypadku usytuowania elementw nadajcych te sygnay w bezporedniej bliskoci budynkw mieszkalnych (np. przy chodnikach wszych ni 3 metry) jest niedozwolone. W takich przypadkach naley stosowa wycznie sygnay wibracyjne. Sygnalizatory dla kierujcych tramwajami umieszcza si po prawej stronie torowiska, a w przypadku torowisk niewyodrbnionych z jezdni wsplnie z sygnalizatorami dla pojazdw. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza si umieszczenie sygnalizatorw dla tramwajw take nad jezdni, jak rwnie lokalizowanie ich po lewej stronie torowiska, lecz wycznie wwczas, gdy nie spowoduje to utrudnienia w odczytywaniu sygnau przez kierujcych tramwajami. Sygnalizatory dla kierujcych autobusami, poruszajcymi si po wydzielonych dla nich pasach ruchu, umieszcza si analogicznie do sygnalizatorw dla pojazdw z uwzgldnieniem pooenia na drodze tego pasa ruchu, po ktrym poruszaj si autobusy. Sygnalizatory te, gdy s umieszczone w pewnej odlegoci przed wlotem skrzyowania (cznie z sygnalizatorami dla pojazdw), mog by wykorzystane dla uatwienia wczenia si do ruchu pojazdom komunikacji publicznej lub dokonania przez kierujcych nimi manewru zmiany pasa ruchu, na zasadzie luzy (rys. 7.3.2).
Rys. 7.3.1. Zasady lokalizacji sygnalizatorw na przejciach dla pieszych:
a) na drodze jednojezdniowej
b) na dwch jezdniach jednokierunkowych rozdzielonych pasem o szerokoci do 2,0 m
c) na dwch jezdniach jednokierunkowych rozdzielonych pasem szerszym od 2,0 m
d) z sygnalizatorami pomocniczymi
373
Rys. 7.3.3. Zasady lokalizacji sygnalizatorw dla rowerzystw:
a) na przejedzie wydzielonym
Rys. 7.3.2. Zasada lokalizacji sygnalizatorw dla pojazdw komunikacji publicznej umoliwiajcych im wyjazd z wydzielonego dla nich pasa ruchu (luza)
b) wsplnie z przejciem dla pieszych
Sygnalizatory dla rowerzystw umieszcza si identycznie jak sygnalizatory dla pieszych (rys. 7.3.3) z tym, e ze wzgldu na ma szeroko przejazdu dla rowerzystw dopuszcza si umieszczenie tych sygnalizatorw po lewej stronie przejazdu. Jeeli przejazd dla rowerzystw znajduje si w bezporedniej bliskoci przejcia dla pieszych, zaleca si czenie sygnalizatorw dla pieszych i dla rowerzystw na jednej konstrukcji wsporczej lub stosowanie sygnalizatora z soczewkami o dwch symbolach (pieszego i roweru), przy czym naley wzi pod uwag rwnie szeroko przejcia i moliwo innej lokalizacji sygnalizatorw dla pieszych. Warunkiem podstawowym jest zapewnienie odpowiedniej widocznoci sygnaw przez obie grupy uczestnikw ruchu. Podane wyej wymagania oglne lokalizacji sygnalizatorw dotycz sygnalizacji na skrzyowaniach. W sygnalizacji zlokalizowanej poza skrzyowaniami sygnalizatory umieszcza si analogicznie jak na wlotach skrzyowa w sposb odpowiedni do liczby pasw ruchu oraz liczby i rodzaju strumieni ruchu.
7.3.2. Rozwizania szczegowe Sygnalizatory dla pojazdw na skrzyowaniach naley umieszcza wedug zasad szczegowych podanych poniej: a) na wlocie jednopasowym jezdni dwukierunkowej umieszcza si jeden sygnalizator oglny po prawej stronie wlotu (rys. 7.3.4 lit. a); sygnalizator ten naley uzupeni sygnalizatorem dodatkowym nad wlotem (rys. 7.3.4 lit. b). Jeeli wzgldy techniczne uniemoliwiaj umieszczenie sygnalizatora po prawej stronie, dopuszcza si stosowanie tylko sygnalizatora nad jezdni, bdcego wwczas sygnalizatorem podstawowym (rys. 7.3.4 lit. c). W przypadku braku moliwoci zastosowania sygnalizatora dodatkowego nad jezdni dopuszcza si stosowanie tylko sygnalizatora obok jezdni pod warunkiem, e bdzie to sygnalizator z komorami o rdle wiata rozproszonym o rednicy 300 mm, uzupeniony w miar moliwoci o sygnalizator pomocniczy z soczewkami o rednicy 100 mm,
374
Rys. 7.3.4. Zasady lokalizacji sygnalizatorw dla pojazdw na wlotach jednopasowych jezdni dwu- i jednokierunkowych:
c) na wlocie dwupasowym jezdni dwukierunkowej o naturalnej strukturze kierunkowej (tzn. prosto i w prawo oraz prosto i w lewo) umieszcza si sygnalizator oglny po prawej stronie wlotu i sygnalizator dodatkowy nad osi wlotu (rys. 7.3.5 lit. a) albo dwa sygnalizatory podwieszone nad pasami ruchu (rys. 7.3.5 lit. b),
Rys. 7.3.5. Zasady lokalizacji sygnalizatorw dla pojazdw na wlotach dwupasowych jezdni dwu- i jednokierunkowych o naturalnej strukturze kierunkw ruchu:
a) i b) c)
dla jezdni dwukierunkowych (dopuszczalne take dla jezdni jednokierunkowych) tylko dla jezdni jednokierunkowych
a) - c) dla jezdni dwukierunkowych d) dla jezdni jednokierunkowych b) i d) rozwizania zalecane
b) na wlocie jednopasowym jezdni jednokierunkowej umieszcza si sygnalizatory, jak podano w lit. a, z tym e zaleca si umieszczenie dodatkowego sygnalizatora po lewej stronie wlotu (rys. 7.3.4 lit. d),
d) na wlocie dwupasowym jezdni jednokierunkowej o naturalnej strukturze kierunkowej umieszcza si sygnalizatory jak dla jezdni dwukierunkowych (lit. c). Zaleca si umieszczenie sygnalizatora dodatkowego, po lewej stronie wlotu (rys. 7.3.5 lit. c), wwczas umieszczenie sygnalizatora nad osi wlotu nie jest konieczne, e) na wlocie dwupasowym jezdni dwu- i jednokierunkowej o strukturze kierunkowej innej ni naturalna umieszcza si sygnalizatory kierunkowe nad pasami ruchu. Zaleca si umieszczanie znakw F-11 obok sygnalizatorw niezalenie od znakw F-10 (rys. 7.3.6 lit. a). Jeeli z obu pasw
375
ruchu na tym wlocie mona jecha tylko w tym samym kierunku, dopuszcza si umieszczenie sygnalizatora oglnego po prawej stronie wlotu i sygnalizatora dodatkowego nad osi wlotu. W tym przypadku mona zastosowa sygnalizatory kierunkowe, jeeli nie spowoduje to utrudnie w sterowaniu ruchem na tym skrzyowaniu (rys. 7.3.6 lit. b). Dopuszcza si rwnie umieszczenie sygnalizatorw przeznaczonych dla obu pasw ruchu po prawej stronie wlotu, z tym e naley wwczas cofn linie zatrzymania na pasach przy prawej krawdzi jezdni tak, by kierujcy na pasie wewntrznym widzia przeznaczony dla siebie sygnalizator (rys. 7.3.6 lit. c),
Rys. 7.3.6. Zasady lokalizacji sygnalizatorw dla pojazdw na wlotach dwupasowych jezdni dwu- i jednokierunkowych o innej ni naturalna strukturze kierunkw ruchu: c) ukad dopuszczalny tylko przy obu lub tylko jednym sygnalizatorze kierunkowym przeznaczonym dla wyodrbnionej relacji skrtnej i strukturach kierunkowych:
a) ukad dopuszczalny przy kadej strukturze kierunkowej na wlocie oraz obowizkowy przy strukturach: d) ukad dopuszczalny przy kadej strukturze kierunkowej dla jezdni jednokierunkowych
b) ukad dopuszczalny tylko przy strukturach kierunkowych:
f) na wlocie wielopasowym (o co najmniej trzech pasach ruchu) jezdni dwu- i jednokierunkowej zaleca si umieszczanie sygnalizatorw nad pasami ruchu wraz ze znakami F-11 (rys. 7.3.7), g) na skrzyowaniach z ruchem wok wyspy umieszcza si sygnalizatory wewntrz skrzyowania, co umoliwia efektywne sterowanie ruchem oraz zapewnia jego bezpieczestwo. W takim przypadku lokalizuje si je zgodnie z zasadami obowizujcymi dla wlotw dwu- lub wielopasowych jezdni jednokierunkowych; przykady lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu o wlotach dwupasowych pokazano na rys. 7.3.8. Wyjtkowo mona zrezygnowa z umieszczania sygnalizatorw wewntrz skrzyowania, jeeli wyspa centralna jest niewielka, a ukad skrzyowania i warunki widocznoci gwarantuj szybkie opuszczenie skrzyowania przez pojazdy 376
wjedajce na nie podczas nadawania sygnau zielonego np. na skrzyowaniu nie oznakowanym znakiem pionowym C-12 ruch okrny. Jeeli na skrzyowaniu w ruchem wok wyspy znajduje si torowisko tramwajowe przebiegajce w osi co najmniej jednej z ulic tworzcych skrzyowanie, to w przypadku wydzielenia wewntrz skrzyowania pasa (pasw) ruchu tylko dla skrcajcych w lewo, zaleca si zastosowanie dla tego pasa (pasw), sygnalizatora kierunkowego (rys.7.3.9), h) w miejscach, gdzie kierujcy moe nie spodziewa si przejcia dla pieszych, szczeglnie w rejonach silnie zurbanizowanych, gdzie przejcia usytuowane s na skrzyowaniach o ograniczonej widocznoci, stosuje si sygnalizator nadajcy sygna ostrzegawczy w postaci tej sylwetki idcego pieszego na czarnym tle (rys. 7.3.10 ), i) na wylotach ze skrzyowa rozbudowanych, w przypadkach wtpliwoci co do zasad pierw-
szestwa pojazdpieszy oraz jeli istnieje domniemanie, e zastosowanie przed przejciem dla pieszych od wewntrznej strony skrzyowania sygnau ostrzegawczego w postaci migajcej tej sylwetki idcego pieszego nie przyniesie spodziewanych efektw, a take przy wystpowaniu odpowiedniej powierzchni akumulacyjnej dla pojazdw, przed przejciem dla pieszych umieszcza si sygnalizatory oglne tak jak na wlocie, tj. z lini warunkowego zatrzymania dla pojazdw i w liczbie odpowiedniej do liczby pasw ruchu na jezdni wylotowej (rys. 7.3.11). Na rysunku 7.3.12 pokazano przykad oznaczenia sygnalizatorw na skrzyowaniu obejmujcym wiele rnych moliwoci stosowania oznacze. W przypadku pasw o zmiennym kierunku ruchu sygnalizatory S-4 i S-7 lokalizuje si wycznie nad osiami pasw ruchu w sposb pokazany na rys. 7.3.13 i opisany w tabeli 7.3. Sekwencja nadawanych sygnaw w zalenoci od lokalizacji bramki sygnalizacyjnej pokazana jest na rys. 7.3.14.
377
Rys. 7.3.7. Przykad lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu dwch jezdni wielopasowych
378
Rys. 7.3.8. Przykad lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu z ruchem okrnym o wlotach dwupasowych
379
Rys. 7.3.9. Przykad lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu z ruchem okrnym i torowiskiem tramwajowym
380
Rys. 7.3.10. Przykad zastosowania sygnalizatora ostrzegawczego przed przejciem dla pieszych
Rys. 7.3.11. Przykad lokalizacji sygnalizatorw na skrzyowaniu z przejciami dla pieszych odsunitymi od skrzyowania
381
Rys. 7.3.12. Przykad oznaczania sygnalizatorw na skrzyowaniu
382
Rys. 7.3.13. Ukad bramek i sygnalizatorw nad pasami o zmiennym kierunku ruchu
Tabela 7.3.
Odlegoci midzy bramkami z sygnalizatorami S-4 i S-7 w zalenoci od prdkoci dopuszczalnej
Rys. 7.3.14. Sekwencja sygnaw S-4 i S-7 nad drog o zmiennokierunkowych pasach ruchu
383
8. Program sygnalizacji 8.1. Zasady oglne

Program sygnalizacji opisujcy okrelony w czasie sposb sterowania ruchem powinien spenia wymagania dotyczce dugoci i sekwencji poszczeglnych sygnaw nadawanych w grupach sygnalizacyjnych, ich wzajemnych przesuni w czasie oraz zabezpiecze przed ich bdnym nadawaniem. Sposb sterowania ruchem okrelany przez program sygnalizacyjny powinien cile korelowa z ukadem ruchu i z ukadem drogowym. Osignicie tego moe wymaga zmian w organizacji ruchu lub przebudowy ukadu drogowego. Wyrnia si wymagania formalne, wymagania bezpieczestwa ruchu oraz wymagania optymalizacyjne. Program speniajcy pierwsze dwie grupy wymaga uznaje si za program dopuszczalny, za spenienie wymaga optymalizacyjnych jest warunkiem uznania programu za efektywny. W przypadku wprowadzenia okresowych zmian w organizacji lub strukturze i charakterze ruchu (np. wywoanych robotami drogowymi) konieczne jest dostosowanie programw sygnalizacyjnych do nowych warunkw, jeeli zaburzenie w ruchu nie ma charakteru chwilowego lub krtkotrwaego (do kilku godzin). W przypadku programw sygnalizacji skoordynowanych w cigu kilku skrzyowa lub w pewnym obszarze, ingerencja w organizacj ruchu na jednym lub kilku elementach ukadu sterowanego, np. wskutek robt drogowych, musi bezwzgldnie pociga za sob takie zmiany w programach sygnalizacji, aby dotrzyma warunku pracy skoordynowanej w kadym przypadku zmian poza zmianami o charakterze krtkotrwaym. W okresach, gdy nie jest konieczne sterowanie ruchem przy pomocy sygnalizacji, jak rwnie w przypadku awarii urzdze sterujcych lub sygnalizacyjnych, co uniemoliwia nadawanie programu trjbarwnego, konieczne jest nadawanie sygnau ostrzegawczego (tego migajcego) lub poinformowanie kierujcych i pieszych o awarii sygnalizacji. Przejcie sygnalizacji z nadawania sygnau ostrzegawczego na program trjbarwny musi przebiega wedug nastpujcej sekwencji: sygna ty migajcy (i odpowiedniki) dla pojazdw przez co najmniej 180 s, brak sygnau dla pozostaych uczestnikw ruchu, sygna ty cigy (i odpowiedniki) przez 5 s dla pojazdw, sygna czerwony dla pozostaych uczestnikw ruchu, sygna czerwony (i odpowiedniki) dla wszystkich uczestnikw ruchu o czasie trwania tak dobranym, aby midzy pocztkiem sygnau zielonego dla tych uczestnikw ruchu, ktrzy maj go otrzyma wedug zaoonego programu trjbarwnego, a kocem sygnau tego staego
upyn czas rwny co najmniej najwikszej spord wartoci minimalnych czasw midzyzielonych, lecz nie krtszy ni 5 s, program trjbarwny przejciowy, przydzielajcy sygna zielony strumieniom ruchu poruszajcym si po drodze podporzdkowanej, program trjbarwny zaoony dla danego skrzyowania. Jeeli strumienie ruchu poruszajce si po drodze podporzdkowanej otrzymuj w programie trjbarwnym zaoonym dla danego skrzyowania sygna zielony na pocztku cyklu, program przejciowy mona pomin. Sekwencja powysza, poczwszy od sygnau tego cigego, nosi nazw programu startowego. W przypadku planowego wyczenia sygnalizacji konieczne jest przejcie z trybu pracy normalnej do trybu pracy ostrzegawczej poprzez program kocowy. Program ten jest nastpujcy: dokoczenie biecego cyklu, sygna zielony (odpowiednio skrcony) dla grup koczcych cykl sygnaem czerwonym i tym, sygna ty lub zielony migajcy dla grup, ktre kocz cykl sygnaem zielonym staym, sygna czerwony dla pozostaych grup, sygna ty migajcy dla grup, ktre miay sygna zielony, sygna czerwony dla pozostaych grup przez czas rwny najduszemu czasowi midzyzielonemu dla grup kolizyjnych na danym skrzyowaniu, lecz nie krtszy ni 5 s, sygna ty migajcy. W przypadku wyczenia awaryjnego nadawany jest niezwocznie sygna ty migajcy.
8.2. Wymagania formalne

Programy sygnalizacji wietlnej powinny spenia nastpujce wymagania formalne: a) sygnay nadawane przez poszczeglne sygnalizatory i przeznaczone dla okrelonych strumieni ruchu mog by nadawane tylko w sekwencjach opisanych w punktach 4.2 - 4.5, b) dugoci poszczeglnych sygnaw powinny wynosi: sygna ty - 3 s, sygna czerwony z tym ( i odpowiedniki) - 1 s, sygna biay migajcy w postaci kreski pionowej przeznaczony dla kierujcych tramwajami - 3 s, sygna biay w postaci dwch kropek umieszczonych poziomo przeznaczony dla kierujcych autobusami - 3 s, sygna zielony migajcy dla pieszych i dla rowerzystw - 4 s,
384
c) dugoci sygnaw zielonych w sygnalizacji staoczasowej powinny wynosi co najmniej: 8 s dla pojazdw, 7 s dla tramwajw, autobusw i trolejbusw linii staych, 6 s dla pojazdw komunikacji publicznej linii awaryjnych (wykorzystywanych nieregularnie), 100% czasu przejcia pieszych przez cae przejcie przy prdkoci pieszego rwnej 1,4 m/s (1,0 m/s w przypadku przej uczszczanych przez osoby z dysfunkcj ruchu lub na wzkach inwalidzkich), 100% czasu przejazdu rowerzystw przez skrzyowanie (jezdni, torowisko) przy prdkoci 2,8 m/s, w sytuacjach szczeglnie uzasadnionych dopuszcza si skrcenie sygnau zielonego dla pojazdw do 6 s (jeeli natenie ruchu tego strumienia jest nie wiksze ni 3 pojazdy w cyklu), a sygnaw zielonych dla pieszych i rowerzystw do 75% czasu przejcia/przejazdu, nie mniej jednak ni do 4 s sygnau zielonego staego i 4 s sygnau zielonego migajcego; zaleca si jednak, by dugo sygnau zielonego staego wynosia tyle, ile wynosi czas przejcia caej szerokoci jezdni z prdkoci przyjmowan do oblicze czasw midzyzielonych, d) w sygnalizacji akomodacyjnej strumienie ruchu poddane akomodacji powinny otrzymywa sygna zielony nie krtszy ni 5 s, e) w sygnalizacji acyklicznej wszystkie strumienie ruchu powinny otrzymywa sygna zielony stosowanie do zapotrzebowania, jednak nie krtszy ni 5 sekund, f) w sygnalizacji cyklicznej kady strumie ruchu powinien przynajmniej jeden raz w cyklu otrzyma sygna zezwalajcy na ruch.
8.3.2. Tworzenie podstawowych faz ruchu Waciwy dobr strumieni ruchu tworzcych podstawowe fazy ruchu powinien uwzgldnia wzajemne relacje pomidzy wszystkimi parami strumieni, gdy od tych relacji uzaleniony jest dopuszczalny sposb sterowania. Kada para strumieni naley do jednej z trzech grup: strumieni wzajemnie niekolizyjnych, strumieni kolizyjnych o dopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch, strumieni kolizyjnych o niedopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch. Strumienie niekolizyjne mog otrzymywa sygnay zezwalajce na ruch bez adnych wzajemnych ogranicze. Pary strumieni kolizyjnych o dopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch powinny by sterowane tak, aby strumie podporzdkowany nie mia moliwoci dojazdu do punktu kolizji wczeniej ni strumie z pierwszestwem przejazdu lub przejcia. Pary strumieni kolizyjnych o niedopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch powinny by sterowane tak, aby wykluczy jednoczesne poruszanie si tych strumieni. Dopuszczalno lub niedopuszczalno jednoczesnego zezwolenia na ruch danej pary strumieni kolizyjnych powinna by okrelana indywidualnie dla kadej pary na podstawie takich czynnikw, jak: natenie ruchu strumieni, kty przecinania si ich torw jazdy w punkcie kolizji, wystpowanie lub nie powierzchni akumulacji. Do grupy par strumieni kolizyjnych o niedopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch zalicza si nastpujce pary: a) strumie pojazdw sterowany sygnaem kierunkowym lub sygnaem dopuszczajcym skrcanie w kierunku wskazanym strzak, dowolny inny strumie kolizyjny, b) dowolny strumie pojazdw sterowany sygnaem oglnym, kolidujcy strumie pojazdw z wlotu innego ni przeciwlegy, c) dowolny strumie pieszy, dowolny strumie kolizyjny, z wyjtkiem strumienia pojazdw opuszczajcych skrzyowanie skrcajcych w lewo lub w prawo z pasa sterowanego sygnaem oglnym, d) dowolny strumie rowerowy, dowolny strumie kolizyjny, z wyjtkiem strumienia pojazdw opuszczajcych skrzyowanie skrcajcych w lewo lub w prawo z pasa sterowanego sygnaem oglnym, pod warunkiem lokalizacji przejazdu dla rowerzystw obok przejcia dla pieszych od wewntrznej strony skrzyowania,
8.3. Wymagania bezpieczestwa ruchu

8.3.1. Czynniki programowe warunkujce bezpieczestwo Wzajemne relacje czasowe pomidzy okresami nadawania poszczeglnych sygnaw okrelone programem sygnalizacyjnym maj podstawowe znaczenie dla bezpieczestwa ruchu sterowanego przy pomocy sygnalizacji wietlnej. Bezpieczestwo to uzalenione jest od waciwego doboru zestaww strumieni tworzcych podstawowe fazy ruchu, odpowiedniego ustalenia grup nadzorowanych i grup kolizyjnych oraz od zapewnienia bezpiecznych przej midzy fazami ruchu poprzez spenienie warunkw wymaganych dla dugoci czasw midzyzielonych.
385
e) dowolny strumie tramwajowy, dowolny strumie kolizyjny, z wyjtkiem pary: strumie tramwajowy na wprost, strumie pojazdw z tego samego wlotu lub z wlotu przeciwlegego: - skrcajcych w lewo - z pasa ruchu wsplnego dla kierunku na wprost i w lewo oraz - skrcajcych w prawo z pasa ruchu wsplnego dla kierunku na wprost i w prawo. 8.3.3. Zabezpieczenie sygnaw Pary grup sygnalizacyjnych, dla ktrych nadawane s sygnay sterujce ruchem strumieni kolizyjnych o niedopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch powinny by zaprogramowane jako pary grup kolizyjnych i jako takie zosta wyposaone w techniczne zabezpieczenia przed jednoczesnym nadawaniem sygnaw zezwalajcych na ruch dla kadego strumienia z danej pary oraz przed naruszeniem minimalnych czasw midzyzielonych tych strumieni. Sygna dopuszczajcy skrcanie w kierunku wskazanym strzak powinien zawsze stanowi odrbn grup sygnalizacyjn. Wszystkie grupy sygnalizacyjne nadajce sygnay dla kierujcych pojazdami i dla pieszych (rowerzystw) oraz dla kierujcych autobusami powinny by zaprogramowane jako grupy nadzorowane, tj. posiadajce techniczne zabezpieczenie zapewniajce automatyczne przeczenie sygnalizacji na nadawanie sygnau ostrzegawczego, o ile tylko wskutek awarii w jakiejkolwiek z grup nadzorowanych na adnym z jej sygnalizatorw nie jest nadawany sygna zabraniajcy ruchu. Zaleca si, by nadzorem obj wszystkie sygnay. W przypadku wtpliwoci, czy zastosowane nadzory w sterowniku mog zapewni bezpieczestwo w szczeglnych przypadkach kolizji grup sygnalizacyjnych sterujcych ruchem pojazdw samochodowych z grupami sygnalizacyjnymi sterujcymi ruchem tramwajw (np. brak miejsca na ustawienie sygnalizatora przed torowiskiem) naley takie miejsca zabezpieczy nadzorem detektorowym, uniemoliwiajcym nadawanie sygnau zezwalajcego na ruch jednemu ze strumieni wwczas, gdy drugi, kolizyjny wzgldem poprzedniego, nie opuci jeszcze strefy kolizji. 8.3.4. Dugoci czasw midzyzielonych Czasy midzyzielone przyjte w programie sygnalizacyjnym dla wszystkich par strumieni kolizyjnych o niedopuszczalnym jednoczesnym zezwoleniu na ruch powinny by tak dobrane, aby strumie dojedajcy osign punkt kolizji dopiero po opuszczeniu go przez wszystkich uczestnikw ruchu ze strumienia ewakuujcego si (rys. 8.3.1).
Rys. 8.3.1. Ilustracja poj zwizanych z obliczaniem czasu midzyzielonego
Osignicie tego jest uzalenione od spenienia nastpujcego warunku:

[8.3.4.1]
- dowolna para strumieni kolizyjnych, - strumie ewakuujcy si, - strumie dojedajcy, - czas midzyzielony dla pary strumieni (i,j), - warto minimalnego czasu midzyzielonego dla pary (i,j), czyli najmniejszy moliwy odstp czasu od koca sygnau zezwalajcego na ruch strumienia i do pocztku sygnau zezwalajcego na ruch strumienia j wykluczajcy moliwo kolizji tych strumieni. Dla wszystkich rodzajw strumieni obowizuje nastpujcy wzr na obliczanie minimalnych czasw midzyzielonych wyraonych w [s]:
[8.3.4.2]
gdzie: (i,j) i j tm(i,j)
gdzie: t
te(i,j) td(i,j)
- czas trwania sygnau tego lub jego odpowiednikw dla strumienia ewakuujcego si i; w przypadku ewakuacji strumienia rowerzystw lub pieszych t = 0, - czas ewakuacji strumienia i poza punkt kolizji ze strumieniem j, - czas dojazdu strumienia j do punktu kolizji ze strumieniem i.
386
Jeeli obliczona warto wyraenia po prawej stronie rwnoci jest mniejsza od zera, to naley przyj:
w pozostaych przypadkach naley zaokrgli j w gr do wartoci cakowitej nie mniejszej od obliczonej. przyjmuje wartoci cakowite Oznacza to, e nie mniejsze od 0. Czas ewakuacji te(i,j) oblicza si z zalenoci:
[8.3.4.3]
gdzie: se(i,j) lp
ve(i)
- dugo drogi ewakuacji strumienia i od linii zatrzymania do punktu kolizji ze strumieniem j [m], - warto wyduajca drog ewakuacji w zalenoci od rodzaju strumienia: 10 m dla strumienia pojazdw, 14 m dla strumienia autobusw, n x 13,5 m dla strumienia tramwajw, gdzie n jest liczb wagonw w skadzie, 0 m dla strumienia pieszych i rowerzystw, - prdko ewakuacji [m/s], ktr naley przyj:
dla strumienia pojazdw rwn prdkoci dopuszczalnej na wlocie, jednak nie wiksz ni 14 m/s, dla strumienia autobusw i strumienia tramwajw rwn 10 m/s, dla pieszych 1,4 m/s (1,0 m/s w przypadku przej dla niepenosprawnych), dla rowerzystw 2,8 m/s. Czas dojazdu td(i,j) strumienia j do punktu kolizji ze strumieniem i dla strumienia pieszych i rowerzystw przyjmuje si rwny 0, a dla innych strumieni oblicza ze wzoru:
[8.3.4.4]
lub
[8.3.4.5]
gdzie: sd(i,j) - dugo drogi dojazdu strumienia j od linii warunkowego zatrzymania do punktu kolizji ze strumieniem i w [m],
- prdko dojazdu strumienia j, ktr naley przyj jako rwn maksymalnej dopuszczalnej prdkoci tego strumienia, uwzgldniajc jednak uwarunkowania miejscowe, np. dojazd po uku, pod gr, rne rodzaje strumieni ruchu itp. w [m/s]. Przyjcie innej prdkoci dojazdu ni dopuszczalna dla danego strumienia ruchu naley kadorazowo uzasadni w opisie technicznym do projektu. a - zakadane maksymalne przyspieszenie pojazdw strumienia dojedajcego: 3,5 m/s2 dla strumienia pojazdw, 2,0 m/s2 dla strumienia autobusw, 1,2 m/s2 dla strumienia tramwajw. Drugi z wymienionych wzorw wyraa czas dojazdu do punktu kolizji z zerow prdkoci pocztkow (ze startu zatrzymanego) i mona go stosowa jedynie w nastpujcych przypadkach: dla strumieni pojazdw tylko wtedy, gdy natenie ruchu jest tak due, e gwarantuje istnienie kolejek na pocztku sygnau zielonego na kadym wlocie lub gdy sygnalizacja nie pracuje w trybie skoordynowanym albo pracuje w trybie akomodacyjnym, a obliczenie dotyczy wlotu podporzdkowanego, otrzymujcego sygna zielony po zgoszeniu zapotrzebowania, dla strumieni autobusw tylko wtedy, gdy na wydzielonym pasie ruchu, bezporednio przed wlotem, zlokalizowany jest przystanek, dla strumienia tramwajw gdy przed wlotem zlokalizowany jest przystanek. Wyznaczony wedug powyszych zasad czas midzyzielony liczony jest zawsze od koca sygnau zezwalajcego na ruch dla strumienia ewakuujcego si; gdy jest to strumie pieszy lub rowerowy, czas ten liczony jest od koca sygnau zielonego migajcego. Programowe zabezpieczenie wymaganych dugoci czasw midzyzielonych dla par strumieni ruchu realizowane jest przez zapewnienie w programie sygnalizacyjnym odpowiednich czasw midzyzielonych dla par grup sygnalizacyjnych. W celu wyznaczenia wymaganego czasu midzyzielonego dla dwch grup sygnalizacyjnych naley przeanalizowa zbir minimalnych czasw midzyzielonych t min( i , j ) dla wszystkich takich par strumieni (i,j), m dla ktrych strumie i jest sterowany grup sygnalizacyjn koczc nadawanie sygnau zezwalajcego na ruch, a strumie j jest sterowany grup sygnalizacyjn rozpoczynajc nadawanie sygnau zezwalajcego na ruch. Najwiksza warto t min( i , j ) z tego zbioru okrela m wymagan minimaln dugo czasu midzyzielonego dla analogicznej pary grup sygnalizacyjnych. W przypadku czasw midzyzielonych dla strumieni pojazdw koczcych ruch i strumieni pieszych (rowerzystw) majcych otrzyma sygna zielony vd(j)
387
na przejciach dla pieszych (przejazdach dla rowerzystw) zlokalizowanych na tym samym wlocie, nie dopuszcza si przyjmowania wartoci t min( i , j ) mniejszej ni 4 s.
m
Harmonogramy pracy poszczeglnych sygnalizacji skoordynowanych musz by czciami skadowymi planu sygnalizacji obejmujcego wszystkie skrzyowania skoordynowane w danym obszarze.
8.4. Wymagania optymalizacyjne

Sterowanie ruchem na skrzyowaniu wymaga elastycznego dostosowania programw sygnalizacyjnych do zmiennych warunkw ruchu, tak aby uzyska moliwie najwiksz efektywno pracy sygnalizacji mierzon np. stratami czasu, dugoci kolejek lub liczb zatrzyma. W tym celu zaleca si stosowanie sygnalizacji akomodacyjnej lub opracowanie tylu programw, aby zapewni optymalne sterowanie we wszystkich charakterystycznych przedziaach w cigu doby. Wymaga to dokadnego rozpoznania zmiennoci obcie ruchem poszczeglnych relacji w cigu doby i tygodnia oraz regularnych obserwacji warunkw ruchu po wprowadzeniu sygnalizacji i odpowiedniego reagowania w przypadku istotnych zmian wielkoci natenia ruchu. Dla zapewnienia efektywnej pracy sygnalizacji organ zarzdzajcy ruchem jest odpowiedzialny za przeprowadzenie co najmniej jednokrotnego w cigu roku sprawdzenia warunkw pracy skrzyowania z sygnalizacj poprzez pomiary natenia ruchu i badania efektywnoci przyjtych rozwiza organizacyjnych i programowych oraz wprowadzenie ewentualnych zmian. Zaleca si prowadzenie automatycznej rejestracji natenia i struktury ruchu. Parametry sterowania okrelone przez struktur programu, ukad faz, a take - w sygnalizacjach cyklicznych przez dugo cyklu i dugoci faz, powinny zapewnia odpowiedni do wielkoci obcie przepustowo relacji kierunkowych na poszczeglnych wlotach i na caym skrzyowaniu. Przy sterowaniu ruchem na skrzyowaniach z wysp centraln z sygnalizatorami umieszczonym wewntrz skrzyowania naley tak zaprojektowa program sygnalizacji, by strumienie ruchu sterowane odrbnymi grupami sygnalizacyjnymi miay moliwo opuszczenia skrzyowania bez oczekiwania na sygna zielony na sygnalizatorach wewntrznych. W celu poprawy pynnoci ruchu na cigach komunikacyjnych zaleca si skoordynowanie funkcjonowania programw sygnalizacji na skrzyowaniach ssiadujcych ze sob. Koordynacja powinna by zawsze stosowana wwczas, gdy odlego midzy skrzyowaniami jest nie wiksza ni 200 metrw. Wyjtkiem s skrzyowania nalece do rnych cigw skoordynowanych, albo sterowane akomodacyjnie. Kadorazowe odstpstwo od zasady koordynacji ssiednich skrzyowa naley szczegowo przeanalizowa. Przy wikszych odlegociach midzy skrzyowaniami (do 1000 m), koordynacja jest wskazana, o ile tylko nie spowoduje to pogorszenia oglnej efektywnoci sterowania ruchem. Dotyczy to szczeglnie doczania do cigu skoordynowanego sygnalizacji na skrzyowaniach przylegych.
9. Wymagania eksploatacyjne sygnalizacji 9.1. Zasady oglne

Jednostki organizacyjne odpowiedzialne za eksploatacj sygnalizacji maj obowizek utrzymania w sprawnoci technicznej urzdze sygnalizacyjnych, tj. zapewnienia poprawnej pracy urzdze sterujcych, detekcyjnych i transmisyjnych oraz waciwego stanu instalacji kablowej, elementw wsporczych, sygnalizatorw, detektorw i wywietlaczy prdkoci. Realizowane jest to poprzez prowadzenie przegldw biecych i okresowych oraz konserwacj instalacji. Wszystkie konstrukcje wsporcze naley zabezpieczy przed korozj, poprzez pokrycie galwaniczne i/lub malowanie farbami antykorozyjnymi. Nie dopuszcza si stosowania kolorw mogcych rozprasza kierujcych. W przypadku sterownikw sygnalizacji ulicznej, przegldw okresowych naley dokonywa nie rzadziej ni raz w kwartale, odnotowujc to w dzienniku eksploatacji. Pierwsze uruchomienie sygnalizacji nowo wybudowanej powinno by poprzedzone nadawaniem sygnau tego migajcego przez okres co najmniej 24 godzin. Uruchomienie nowej sygnalizacji powinno odbywa si poza godzinami szczytu komunikacyjnego. Zauwaone lub zgoszone nieprawidowoci w dziaaniu sygnalizacji, wpywajce bezporednio na bezpieczestwo ruchu, powinny by niezwocznie usunite; jeeli jest to niemoliwe z powodw technicznych, sygnalizacj naley przeczy na prac w trybie ostrzegawczym (sygna ty migajcy). Inne nieprawidowoci naley usun w terminie do 7 dni. Wszelkie czynnoci zwizane z obsug lub napraw sterownika, ktre mog spowodowa ingerencj w program sygnalizacyjny pracujcy na skrzyowaniu, naley wykonywa wycznie przy sterowniku przeczonym w tryb pracy ostrzegawczej lub cakowitym wyczeniu sygnalizatorw. Jeeli z przyczyn technicznych nie ma moliwoci nadawania przez uszkodzon sygnalizacj sygnau tego migajcego, zaleca si oznakowa skrzyowanie znakiem A-30 z tabliczk: Uwaga! Awaria sygnalizacji! lub umocowa na soczewkach biae paski w ksztacie rwnoramiennego krzya ustawionego pod ktem 45O. Przy czasowym wyczeniu sygnalizacji z przyczyn ruchowych naley postpi jak w przypadku awarii sygnalizacji z t rnic, e stosuje si wwczas tablice z informacj Uwaga! Sygnalizacja wyczona!. Jeeli konieczne jest wyczenie z funkcjonowania poszczeglnych sygnalizatorw na wlocie, naley
388
je zasoni nieprzezroczystym pokrowcem, zachowujc warunek nadzoru arwek czerwonych. Jeeli sygnalizacja staje si zbdna, niezalenie od przyczyn, konieczny jest demonta jej urzdze naziemnych, a co najmniej sygnalizatorw.
9.2. Dokumentacja pracy sygnalizacji

Jednostki organizacyjne odpowiedzialne za utrzymanie sygnalizacji s zobowizane prowadzi dzienniki eksploatacji sygnalizacji, zawierajce podstawowe dane ewidencyjne i techniczne oraz adnotacje eksploatacyjne, dotyczce zmian w pracy sygnalizacji, zgodnie z zasadami okrelonymi w tym punkcie. Dane ewidencyjne obejmuj: numer skrzyowania, nazw skrzyowania, okrelenie projektu rdowego budowy lub modernizacji sygnalizacji, dat uruchomienia lub modernizacji sygnalizacji. Dane techniczne obejmuj: typ sterownika, rodzaj instalacji (promieniowa, piercieniowa, w kanalizacji, doziemna) i jej schemat, typ detektorw, typ kabli: zasilajcego, sygnalizacyjnych, transmisyjnych, rdo zasilania,
usytuowanie sterownika w sieci, wspprac z innymi sterownikami oraz rodzaj transmisji danych. Adnotacje eksploatacyjne obejmuj: daty przeprowadzenia przegldw okresowych i stwierdzony stan urzdze, daty i godziny wprowadzenia zmian w sygnalizacji, okrelenie rodzaju zmiany, podanie przyczyny wprowadzenia zmiany (awaria, polecenie), nazwisko i podpis osoby bezporednio wprowadzajcej zmian. Zmiany w pracy sygnalizacji polegajce na: innym ni wynikajce z harmonogramu pracy sygnalizacji przeczeniu jej na sygna ty migajcy, cakowitym wyczeniu lub przeczeniu na sygna ty migajcy w celu konserwacji instalacji lub usunicia awarii wymagaj odnotowania w dzienniku eksploatacji sygnalizacji z podaniem przyczyny, rodzaju zmiany i chwil przecze pracy sygnalizacji, a take powiadomienia o tych zmianach organu zarzdzajcego ruchem. Dziennik eksploatacji sygnalizacji powinien by przechowywany w jednostce prowadzcej eksploatacj sygnalizacji przez co najmniej 2 lata od daty ostatniego wpisu. Zaleca si prowadzenie komputerowego systemu rejestracji pracy sygnalizacji.
389
390
391
392
393
394
395
396
397
Zacznik nr 4
SZCZEGOWE WARUNKI TECHNICZNE DLA URZDZE BEZPIECZESTWA RUCHU DROGOWEGO I WARUNKI ICH UMIESZCZANIA NA DROGACH
1. Zasady oglne
Podstawowym celem stosowania urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego jest ochrona ycia i w ograniczonym zakresie take mienia uczestnikw ruchu i osb pracujcych na drodze, a w niektrych przypadkach take uytkownikw terenw przylegych. Na drodze mona umieszcza urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego dopuszczone do obrotu i powszechnego stosowania w budownictwie waciwie oznaczone, dla ktrych: wydano certyfikat na znak bezpieczestwa, wykazujcy, e zapewniono zgodno z kryteriami technicznymi okrelonymi na podstawie odpowiednich norm, aprobat technicznych oraz waciwych przepisw i dokumentw technicznych w odniesieniu do wyrobw podlegajcych tej certyfikacji, dokonano oceny zgodnoci i wydano certyfikat zgodnoci lub deklaracj zgodnoci z odpowiedni norm lub aprobat techniczn w odniesieniu do wyrobw nie podlegajcych certyfikacji, wydano atest lub certyfikat w kraju wytworzenia, co do ktrych nie jest wymagane nadanie znaku bezpieczestwa. Urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego stosuje si w celu: optycznego prowadzenia ruchu, wskazania pikietau drogi, oznaczania obiektw znajdujcych si w skrajni drogi, zabezpieczania ruchu pojazdw i pieszych, poinformowania i ostrzegania kierujcych, zamykania drg dla ruchu, zabezpieczania robt prowadzonych w pasie drogowym, prowadzenia nadzoru nad ruchem drogowym. Do optycznego prowadzenia ruchu stosuje si: supki prowadzce, supki krawdziowe, tablice prowadzce, tablice rozdzielajce, supki przeszkodowe, tablice kierujce, wiata ostrzegawcze. Do oznaczania pasa drogowego stosuje si: znaki kilometrowe, znaki hektometrowe. Do oznaczania obiektw znajdujcych si w skrajni drogi stosuje si: urzdzenia tablicowe umieszczane przed skrajnymi paszczyznami obiektw lub na nich, urzdzenia bramowe. Do zabezpieczania pojazdw bdcych w ruchu stosuje si drogowe bariery ochronne i osony energochonne. Do fizycznego ograniczania prdkoci pojazdw stosuje si progi zwalniajce i podrzutowe. Do osony przed olnieniem przez pojazdy nadjedajce z przeciwka stosuje si osony przeciwolnieniowe. Do informowania i ostrzegania kierowcw o sytuacji pogodowej stosuje si znaki i sygnalizatory temperatury nawierzchni, powietrza i innych zjawisk meteorologicznych w postaci znakw, tablic staych i tablic o zmiennej treci. Do informowania kierowcw o sytuacji ruchowej na drodze i zagroeniach stosuje si znaki i sygnalizatory sytuacji drogowej o treci staej lub zmiennej. Do zabezpieczenia przed haasem pochodzcym od ruchu drogowego stosuje si osony przeciwhaasowe, nasypy ziemne, obudowy przekroju poprzecznego drogi. Do wskazywania siy i kierunku wiatru stosuje si sygnalizatory wiatru. Do zamykania drg dla ruchu stosuje si urzdzenia rogatkowe umieszczane w obrbie przejazdw kolejowych, przej granicznych oraz patnych wjazdw na autostrad. Do zabezpieczania powierzchni przeznaczonych dla pieszych i rowerzystw lub w celu separacji ruchu lokalnego od tranzytowego stosuje si: separatory, azyle prefabrykowane lub wbudowane na stae, balustrady, porcze i barieroporcze, ogrodzenia segmentowe i acuchowe, kadki dla pieszych, supki metalowe lub z tworzywa sztucznego w formie prostej lub ozdobnej. Do zabezpieczania powierzchni wyczonych z ruchu przed najedaniem stosuje si: separatory i wyspy, azyle prefabrykowane lub wbudowane na stae. Do zabezpieczenia robt prowadzonych w pasie drogowym stosuje si: zapory drogowe, tablice kierujce przy robotach drogowych, tamy ostrzegawcze, tamy odblaskowe nawierzchniowe, pachoki drogowe, tablice uchylne z elementami odblaskowymi, separatory, punktowe elementy odblaskowe, znaki wskazujce objazd, znaki kierujce na drodze objazdowej, tablice kierujce pieszych, wiata ostrzegawcze.
398
Do prowadzenia nadzoru nad ruchem drogowym stosuje si: tarcze do zatrzymywania pojazdw, latarki do zatrzymywania pojazdw, urzdzenia naganiajce, urzdzenia sygnalizacyjne. W urzdzeniach bezpieczestwa ruchu, z ktrymi mog styka si piesi, ze wzgldw bezpieczestwa naley wyeliminowa moliwo skalecze lub innych obrae ciaa poprzez zaokrglenie promieniem R min= 2,5 mm ostrych krawdzi urzdze, ktre mog znale si w bezporednim kontakcie z ciaem pieszego. Urzdzenia bezpieczestwa ruchu powinny mie wyrane i trwae oznakowanie podajce: nazw lub znak towarowy, rok produkcji. Lica urzdze bezpieczestwa ruchu (zapory drogowe, tablice kierujce i prowadzce od strony ruchu pieszych lub pojazdw) powinny by odblaskowe. Odblaskowo urzdze powinna by nie mniejsza ni odblaskowo znakw drogowych pionowych zastosowanych na danym odcinku drogi okrelona w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia. Pozostae urzdzenia bezpieczestwa ruchu (separatory ruchu, bariery ochronne) powinny by wyposaone w elementy odblaskowe. Ponadto urzdzenia powinny mie estetyczny wygld, by moliwie atwe w konserwacji, odporne na dziaanie rodkw chemicznych i ich roztworw, etyliny, smarw, warunkw atmosferycznych oraz na uszkodzenia mechaniczne, zabrudzenia itp. Konstrukcje wsporcze urzdze bezpieczestwa ruchu powinny by stabilne i nie powodowa zagroenia dla uczestnikw ruchu. Wzory urzdze bezpieczestwa ruchu oraz szczegowe zasady ich lokalizacji w planie i profilu drogi s okrelone w opisach szczegowych. Urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego o przeznaczeniu innym ni przedstawione w niniejszym zaczniku, mog by stosowane pod warunkiem uzyskania certyfikatu na znak bezpieczestwa lub aprobaty technicznej wymaganych odrbnymi przepisami, po okreleniu zasad ich stosowania.
Rys. 2.1.1. Wzory supkw prowadzcych U-1a umieszczanych samodzielnie na poboczu
2. Urzdzenia optycznego prowadzenia ruchu 2.1. Supki prowadzce

Supki prowadzce U-1a i U-1b wedug wzorw pokazanych na rysunkach 2.1.1 i 2.1.2 stosuje si w celu uatwienia kierujcym, szczeglnie w porze nocnej i w trudnych warunkach atmosferycznych, orientacji co do szerokoci drogi, jej przebiegu w planie oraz na ukach poziomych. Rozrnia si nastpujce supki prowadzce: U-1a umieszczane samodzielnie na poboczu, U-1b umieszczane nad barier ochronn.
Rys. 2.1.2. Wzory supkw prowadzcych U-1b umieszczanych nad barier ochronn
399
Konstrukcja supkw prowadzcych oraz ich sposb umieszczenia powinny zapewni zachowanie pionowej pozycji supka. Supki maj w przekroju ksztat trapezu o wymiarach wedug wzorw podanych na rysunkach 2.1.1 i 2.1.2. Dopuszcza si stosowanie supkw o innym ksztacie w przekroju, tj. wypuke, dwuwypuke i paskie o wzmocnionym przekroju. Na supkach umieszcza si elementy odblaskowe rwnolegoboczne o szerokoci 4 cm i wysokoci 20 cm barwy czerwonej po prawej stronie jezdni i barwy biaej po lewej stronie jezdni. Elementy te umieszcza si na czerwonym tle. Dodatkowo na supkach prowadzcych mona umieszcza: informacj o pikietau drogi, informacj o kierunku do najbliszego telefonu alarmowego, znak z numerem drogi. Supki prowadzce stosuje si: na drogach krajowych i wojewdzkich, na odcinkach drg powiatowych i gminnych, w obrbie ukw poziomych o promieniach mniejszych od 450 m, a zaleca si na caych cigach tych drg. Supkw prowadzcych mona nie stosowa na odcinkach drg z chodnikami przy krawdzi jezdni oraz na terenie miast. Supki prowadzce umieszcza si po obu stronach jezdni w odlegoci 1,0 m od krawdzi jezdni, pasa awaryjnego postoju lub pobocza twardego. Dopuszcza si zmniejszenie tej odlegoci, jeeli jest to konieczne ze wzgldu na warunki lokalne, jednak nie mniej ni 0,5 m od krawdzi. Supki powinny by umieszczane w jednej linii, rwnolegej do krawdzi jezdni i w sposb zapewniajcy niezmienno ich pionowego ustawienia. Na odcinkach drg, na ktrych ustawiono bariery ochronne, zamiast supkw prowadzcych U-1a mona stosowa supki U-1b umieszczane bezporednio nad barier, jak pokazano na rysunku 2.1.3.
Zaleca si rwnie umieszczanie, w zagbieniu tamy profilowanej barier ochronnych, elementw odblaskowych U-1c barwy czerwonej po prawej stronie jezdni i barwy biaej po stronie lewej (rys. 2.1.4).
Rys. 2.1.4. Przykad punktowego elementu odblaskowy prowadzcy U-1c umieszczany na barierze ochronnej
Elementy odblaskowe U-1c winny by okrge o rednicy min. 50 mm lub prostoktne albo trapezowe o wymiarach dostosowanych do profilu zagbienia bariery metalowej i minimalnej powierzchni odblaskowej 20 cm 2 . Na jezdniach jednokierunkowych drg dwujezdniowych elementy odblaskowe umieszcza si osobno dla kadego kierunku jazdy, tj. barwy czerwonej z prawej strony i barwy biaej z lewej strony. Supki prowadzce U-1a i U-1b umieszcza si w planie drogi w odlegociach midzy sob podanych w tabeli 2.1. Elementy odblaskowe U-1c umieszcza si na barierach: w odlegociach podanych w tabeli 2.1, lecz na prostych i ukach o promieniu R > 1500 m nie rzadziej ni co 50 m, dodatkowo na pocztku i kocu bariery.
Rys. 2.1.3. Rozmieszczenie supkw prowadzcych U-1 w przekroju poprzecznym drogi
400
Na supkach prowadzcych umiejscowionych w hektometrach umieszcza si informacj o kilometrau i hektometrau drogi, zgodnie z zasadami okrelonymi w punkcie 3.
Rys. 2.1.6. Sposb umieszczenia symbolu suchawki telefonicznej na supkach prowadzcych:
Tabela 2.1. Rozmieszczenie supkw prowadzcych
a) U-1d
b) U-1e
Na drogach wyposaonych w system cznoci alarmowej zaleca si umieszczanie na supkach prowadzcych symbolu suchawki telefonicznej U-1d lub U-1e (rys. 2.1.5) dla wskazania kierunku do najbliszego telefonu alarmowego. Sposb umieszczenia przedstawiono na rys. 2.1.6.
Na drogach krajowych i wojewdzkich na supkach prowadzcych umiejscowionych w hektometrze zerowym umieszcza si znak U-1f z numerem drogi. Konstrukcj znaku U-1f przedstawiono na rys. 2.1.7, a sposb umieszczenia przedstawiono na rys. 2.1.8.
Rys. 2.1.7. Konstrukcja znaku U-1f z numerem drogi
Rys. 2.1.5. Symbol suchawki telefonicznej U-1d (dla U-1e - odbicie lustrzane)
Rys. 2.1.8. Sposb umieszczenia znaku U-1f na supku prowadzcym
401
2.2. Supki krawdziowe
Supki krawdziowe U-2 wedug wzoru pokazanego na rysunku 2.2.1 dopuszcza si do stosowania w celu bardziej precyzyjnego zlokalizowania zjazdu z drogi na skrzyowaniu na inn drog. Supki krawdziowe okrelaj dokadniej geometri skrzyowania, uatwiajc manewr skrcania szczeglnie w porze nocnej i w zych warunkach atmosferycznych. Supki krawdziowe maj odblaskowe pasy poprzeczne biao-zielone. Ksztat supkw krawdziowych w poprzecznym przekroju jest okrgy o rednicy 120 mm. Supki krawdziowe stosuje si na skrzyowaniach wszystkich drg, w cigu ktrych umieszczono supki prowadzce, wedug zasad pokazanych na rysunku 2.2.2. Supki krawdziowe umieszcza si w odlegoci minimum 0,50 m od krawdzi jezdni lub pobocza twardego.
2.3. Tablice prowadzce

2.3.1. Zasady oglne lokalizacji tablic prowadzcych Tablice prowadzce stosuje si w celu uprzedzenia kierujcego pojazdem o koniecznej zmianie kierunku jazdy na szczeglnie niebezpiecznych ukach poziomych i na skrzyowaniach typu T. Tablice prowadzce dziel si na: pojedyncze w prawo U-3a, pojedyncze w lewo U-3b, cige w prawo U-3c, cige w lewo U-3d, dwustronne U-3e. Przykadowe wzory tablic prowadzcych przedstawiono na rysunku 2.3.1. W tabeli 2.2 zamieszczono typoszereg tablic prowadzcych cigych U-3c i U-3d.
Tabela 2.2. Typoszereg tablic prowadzcych cigych U-3c i U-3d
Rys. 2.2.1.
Supek krawdziowy U-2
Rys. 2.2.2. Umieszczenie supkw krawdziowych w obrbie skrzyowania
To tablic ma barw bia, strzaki - czerwon. Zarwno to, jak i strzaki powinny by wykonane z materiaw odblaskowych o parametrach odpowiadajcych znakom drogowym pionowym zastosowanym na danym odcinku drogi, okrelonych w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia. Dopuszcza si stosowanie aktywnych tablic prowadzcych U-3 z pulsujcym tym lub biaym wiatem. Pulsujce wiato powinno by emitowane przez co najmniej jeden szereg rde wiata, uoony wzdu biaych i czerwonych kraw402
Rys. 2.3.1.
Przykadowe wzory tablic prowadzcych i sposoby umieszczania:
a) pojedynczej w prawo U-3a
b) tablica prowadzca ciga w prawo U-3c
c) tablice prowadzce w lewo U-3b rozmieszczone schodkowo
d) tablica prowadzca dwustronna U-3e
dzi tablicy. Przykad aktywnej tablicy prowadzcej U-3a przedstawiono na rys. 2.3.2. Tablice prowadzce stosuje si: na ukach poziomych, ktrych geometria moe by zaskoczeniem dla kierujcych, lub ktre maj promie mniejszy od normatywnego dla danej drogi oraz duy kt zwrotu, na skrzyowaniach typu T, na wyspach maych i rednich rond, w szczeglnoci pooonych poza obszarem zabudowanym, w obszarach robt drogowych. Tablice mog by stosowane rwnie w innych miejscach, w ktrych pozwol kierujcemu na przygotowanie si do zmiany kierunku jazdy, np. na zlikwidowanych odgazieniach, przed tymczasowym objazdem lub za wzniesieniem, na ktrym zaczyna si niewidoczny uk poziomy.
Rys. 2.3.2. Przykad aktywnej tabliy prowadzcej U-3a
403
Kryteria oceny i wyboru ukw, skrzyowa i miejsc podlegajcych oznakowaniu tablicami prowadzcymi powinny uwzgldnia nastpujce cechy drogi i okolicznoci: wielko kta zwrotu drogi, promie uku poziomego, nieregularno uku poziomego, np. zmienno krzywizny, blisko innych zakrtw o znacznie wikszych promieniach uku oraz ich charakterystyk, znaczn dugo odcinka prostego poprzedzajcego uk, widoczno pocztku uku i warunki rozpoznawania kierunku zwrotu zarwno w sezonie letnim jak i zimowym, bez wzgldu na por doby, cechy przestrzeni stanowicej optyczne otoczenie i to uku, przebieg drogi na nasypie lub w wykopie, przekrj poprzeczny, szeroko jezdni, rodzaj nawierzchni itp., charakterystyk ruchu oraz jego struktur rodzajow, dopuszczalne i rzeczywiste prdkoci ruchu pojazdw samochodowych w rejonie badanego uku poziomego (pionowego) i na odcinkach ssiednich, sposb oznakowania pionowego i poziomego, wraenia i oceny subiektywne dotyczce atwoci prawidowego rozpoznawania pocztku uku i jego geometrii oraz warunkw prowadzenia pojazdw i poczucia bezpieczestwa, odczuwanych podczas przejazdu badanym odcinkiem, kierunek zwrotu mogcy stanowi zaskoczenie dla kierowcw, np. po dwch zakrtach w lewo kolejny rwnie w t sam stron lub z ukiem pionowym niewidoczny uk poziomy, liczb wypadkw w obrbie uku i zlikwidowanego odgazienia drogi, skrzyowania typu T, ewentualnie inne warunki i okolicznoci. Dla podanych kryteriw nie okrela si wartoci granicznych ani ich kolejnoci i wanoci. Decyzje o uznaniu lub nieuznaniu danego uku poziomego lub skrzyowania typu T za szczeglnie niebezpieczne powinny by podjte po wnikliwej analizie wszystkich wchodzcych w gr czynnikw i okolicznoci, rozpatrywanych osobno i we wzajemnych zwizkach, cho dopuszcza si, e rozstrzygajcymi o potrzebie umieszczenia tablic bd niektre z nich. Tablice U-3 umieszcza si w taki sposb, aby ich odlego od jezdni, mierzona od bliszej pionowej krawdzi tablicy w kierunku prostopadym do jezdni, bya jednakowa; chyba e niektre z nich byyby przez inne zasonite, w przypadku umieszczenia ich na uku, gdy w pobliu znajduj si przeszkody. W takich przypadkach zaleca si ustawianie ich wzdu innej krzywej, pod
warunkiem jednak, e bdzie ona pynna. Wysoko ustawienia tablic, liczc od paszczyzny stanowicej przeduenie paszczyzny jezdni do dolnej krawdzi tablicy, powinna wynosi 0,9 m, chyba e geometria uku wymaga pewnego odstpstwa. Jeeli tablica powinna by umieszczona wyej ni 1,50 m, to umieszcza si dwie tablice jedn nad drug, przy czym dolna znajduje si na wysokoci 0,9 m. Tablice cige lub pojedyncze powinny by ustawione w taki sposb, aby byy dobrze i w caoci widoczne z odlegoci nie mniejszej ni 200 m. Paszczyzny tablic wszystkich rodzajw powinny by pionowe, a ich dolne i grne krawdzie - poziome. Jeeli tablice umieszczono na uku, to powinny by one jednakowo odchylone na zewntrz uku, tak aby kt zawarty midzy powierzchni tablicy a odpowiadajc jej styczn wynosi od 95 do 100. Dugo tablic cigych lub liczba tablic skadowych w tablicach schodkowych powinna by dostosowana przede wszystkim do szerokoci jezdni, rodzaju i szerokoci pobocza, warunkw widocznoci tych tablic na odcinku zbliania si pojazdw i ich prdkoci oraz do innych istotnych czynnikw waciwych dla odcinka, na ktrym si je umieszcza, w tym do otoczenia. 2.3.2. Tablice prowadzce na ukach poziomych W celu uprzedzenia kierujcego pojazdem o niebezpiecznym zakrcie wymagajcym znacznego ograniczenia prdkoci stosuje si tablice prowadzce pokazane na rysunku 2.3.1. W obrbie ukw tablice prowadzce umieszcza si wedug nastpujcych zasad: w odlegoci nie mniejszej ni 0,50 m od krawdzi jezdni lub pobocza twardego do najbliej krawdzi tablic U-3a i U-3b, w odlegoci nie mniejszej ni 1,00 m odpowiednio dla tablicy U-3c, U-3d i U-3e, na uku umieszcza si zawsze co najmniej dwie tablice cige lub pojedyncze umieszczone schodkowo dla kadego kierunku; liczba tablic pojedynczych umieszczanych schodkowo powinna wynosi od 5 do 12, tablice prowadzce cige lub schodkowe umieszcza si na przedueniu prostego odcinka drogi poprzedzajcego uk. Stosowanie tablic prowadzcych w obszarze uku zalene jest od kta zwrotu drogi, wielkoci promienia uku poziomego, lokalnych warunkw widocznoci i moliwoci ich ustawienia. Na ukach o duym kcie zwrotu drogi oraz maych promieniach uku, umieszcza si najczciej tablice cige, wedug schematu pokazanego na rysunku 2.3.3.
404
Rys. 2.3.3. Rozmieszczanie tablic prowadzcych w obrbie ukw:
a) o bardzo maym promieniu
c) o rednim promieniu
Tablice pojedyncze umieszcza si schodkowo najczciej w obrbie takich samych ukw, gdy poza drog nie ma dostatecznie duo miejsca na ustawienie tablic cigych. Jeeli uk ma duy promie i regularn krzywizn, mona umieszcza nastpujce po sobie tablice cige i pojedyncze oraz dwustronne (rys. 2.3.4).
b) o maym promieniu
Rys. 2.3.4.
Dobr i rozmieszczanie tablic prowadzcych U-3 wzdu uku o duym promieniu i regularnej krzywinie
405
Rys. 2.3.5.
Rozmieszczanie tablic prowadzcych U-3 na uku o zmiennej krzywinie
Ustalenie punktw pooenia tablic pojedynczych lub dwustronnych rozpoczyna si zawsze od tablicy cigej dla kierunku w lewo. Rozmieszczenie wszystkich tablic powinno by takie, aby pionowe krawdzie tablic pooone bliej jezdni znajdoway si na linii stycznej do danej linii obserwacji, tzn. na wprost kierujcego, a przesunicia ktowe krawdzi tablicy nastpnej wzgldem poprzedniej byy jednakowe. Wielko kta powinna by dostosowana do miejscowych warunkw, jednake nie powinien on by mniejszy ni 5O i wikszy ni 10O, tzn. e im promie uku wikszy, tym odstpy liniowe midzy tablicami s wiksze - i odwrotnie. Na odcinkach ukw o staej krzywinie odstpy te powinny by jednakowe. Na odcinkach ukw o zmiennej krzywinie (rys. 2.3.5) odstp liniowy tablic jest rwnie jednakowy, lecz odstp ktowy zwiksza si w miar zmniejszania promienia uku. 2.3.3. Tablice prowadzce na skrzyowaniach typu T Na skrzyowaniach typu T (rys. 2.3.6) mona umieszcza tablice prowadzce U-3c i U-3d w celu uprzedzenia kierujcego o koniecznej zmianie kierunku jazdy na tym skrzyowaniu.
Rys. 2.3.6. Umieszczanie tablic prowadzcych cigych U-3d i U-3c na skrzyowaniu typu T
406
Tablice umieszcza si na wprost drogi wlotowej na to skrzyowanie. Tablice te stykaj si ze sob krawdziami pionowymi, a kierunki strzaek s przeciwne, zgodne z kierunkiem, w ktrym porusza si kierujcy pojazdem. Dopuszcza si stosowanie tablic U-3c i U-3d (wyjtkowo U-3a, U-3b i U-3e) rwnie w innych miejscach, w ktrych kierujcy moe by zaskoczony konieczn zmian kierunku jazdy, np.: - na zlikwidowanym wlocie lub odgazieniu drogi, - przed tymczasowym objazdem lub za wzniesieniem, - w miejscu, na (lub za) ktrym zaczyna si niewidoczny uk poziomy. W zalenoci od sytuacji lokalnej i widocznoci mona zastosowa wtedy dwie tablice U-3c i dwie U-3d, umieszczone bezporednio jedna nad drug, przy czym doln tablic umieszcza si na normatywnej wysokoci 0,60 m. Tablica dodatkowa ma takie same wymiary i wygld jak tablica podstawowa. Dugo ustawianych tablic prowadzcych cigych stosowanych na skrzyowaniach typu T oraz za wzniesieniami, naley okreli w zalenoci od potrzeb lokalnych (midzy innymi szerokoci drogi wlotowej na skrzyowaniu typu T), kierujc si zasad, e powinny by one jak najbardziej przydatne dla kierujcych pojazdami.
Rys. 2.4.1. Wzory tablic rozdzielajcych:
a) U-4a
2.4. Tablice rozdzielajce

b) U-4b
Tablice rozdzielajce U-4 stosuje si w celu wskazania kierujcemu pojazdem miejsca rozdzielania si kierunkw ruchu. Tablice maj ksztat prostokta o wyokrglonych naroach. To tablicy jest barwy czerwonej, pasw w ksztacie grotu strzay - barwy biaej. To oraz pasy powinny by wykonane z materiaw odblaskowych o parametrach odpowiadajcych znakom drogowym pionowym zastosowanym na danym odcinku drogi, okrelonych w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia. Tablice rozdzielajce U-4a wedug wzoru przedstawionego na rys. 2.4.1 lit. a stosuje si na autostradach i drogach ekspresowych. Na pozostaych drogach oglnodostpnych dopuszcza si do stosowania tablice rozdzielajce U-4b wedug rysunku 2.4.1 lit. b. Tablice rozdzielajce wysokie U-4c wedug rys.2.4.1 lit. c dopuszcza si do oznakowania miejsc rozdzielenia kierunkw ruchu przy wykonywaniu robt drogowych. Dopuszcza si stosowanie tablic rozdzielajcych aktywnych z wbudowanym wzdu krawdzi barwy biaej i czerwonej pulsujcym wiatem tym lub biaym. Tablice rozdzielajce U-4a umieszcza si na wyjazdach z autostrad i drg ekspresowych oraz na wjazdach do: stacji paliw, miejsc obsugi podrnych, wikszych parkingw itp.
c) U-4c
407
Przykad zastosowania tablicy rozdzielajcej U-4a pokazano na rysunku 2.4.2. Doln krawd tablic U-4a i U-4b umieszcza si na wysokoci 0,50 m od paszczyzny jezdni, natomiast doln krawd tablic U-4c - 0,25 m.
b) U-5b zespolony ze znakiem C-9
Supki przeszkodowe U-5 maj ksztat walca, graniastosupa lub ostrosupa citego o wysokoci od 0,90 m do 1,20 m i szerokoci przy wierzchoku od 0,20 m do 0,30 m. Supki przeszkodowe U-5a maj barw t i podune pasy z tej folii odblaskowej. Dopuszcza si stosowanie supkw przeszkodowych aktywnych U-5c z pulsujcym tym wiatem emitowanym przez co najmniej jeden szereg rde wiata, wbudowany pomidzy pasami odblaskowymi supka. Przykad supka przeszkodowego aktywnego U-5c przedstawiono na rysunku 2.5.2.
Rys. 2.4.2. Umieszczanie tablicy rozdzielajcej U-4a
2.5. Supki przeszkodowe

Supki przeszkodowe U-5 wedug wzorw pokazanych na rysunku 2.5.1 stosuje si w celu oznaczenia przeszkd na jezdni, takich jak: bariery rozdzielajce pasy ruchu, azyle dla pieszych, wysepki wyodrbnione krawnikami, miejsca rozpoczcia pasw dzielcych jezdnie itp
.Rys. 2.5.1. Przykady supkw przeszkodowych:
Rys. 2.5.2. Przykad supka przeszkodowego aktywnego U-5c
a) U-5a
W przypadku supkw aktywnych znak nakazu C-9, C-10 lub C-11umieszczony nad supkiem przeszkodowym powinien by take wykonany jako aktywny. 408
Supki przeszkodowe mog by dodatkowo podwietlane. Dopuszcza si stosowanie supkw przeszkodowych aktywnych z tym pulsujcym wiatem wbudowanym na krawdziach powierzchni odblaskowej. Supki przeszkodowe stosuje si gwnie na obszarach zabudowanych do oznaczenia przeszkd staych na jezdni. Umieszcza si je od strony nadjedajcych pojazdw na skrajnych czciach: azylw dla pieszych, wysepek przystankowych, wysepek kanalizujcych ruch wyodrbnionych z jezdni krawnikami oraz w miejscach, gdzie rozpoczyna si pas dzielcy jezdnie (rys. 2.5.3 i 2.5.4).
Znaki C-9, C-10 lub C-11 umieszczone nad/za supkiem przeszkodowym mog by mniejsze ni stosowane na danej drodze, w przypadkach, gdy mog one zasania pieszych na przejciu zlokalizowanym w pobliu znaku lub ze wzgldu na ma szeroko wysepki. Supki powinny by umieszczane tylko po tej stronie wysepki lub przeszkody, od ktrej nadjedaj pojazdy, i powinny wyranie wskazywa powierzchni zajt przez wysepk lub przeszkod. Na drogach dwukierunkowych supki przeszkodowe umieszcza si na obydwu kocach wysepek kanalizujcych ruch. W miejscach, w ktrych skutki ewentualnej kolizji pojazdu ze supkiem przeszkodowym byyby wiksze ni skutki kolizji z przeszkod, zaleca si stosowanie supkw przeszkodowych podatnych. Przeszkody na jezdni, ktre s atwe do dostrzeenia, zarwno w dzie jak i w nocy przy owietleniu ulicznym, nie wymagaj oznaczania supkami przeszkodowymi.
2.6. Tablice kierujce

Tablice kierujce U-6a i U-6b stosuje si w celu wskazania kierujcemu pojazdem miejsca wystpowania na jezdni przeszkd, takich jak: bariery, azyle dla pieszych, wysepki wyodrbnione krawnikami, miejsca rozpoczcia pasw dzielcych jezdnie itp., zlokalizowane od strony odcinka pomidzy skrzyowaniami, gdzie nastpuje najazd na przeszkod tylko z jednej strony. Do oznaczania przeszkd na jezdni omijanych z prawej strony naley uywa tablic U-6a (rys. 2.6.1 lit. a), a z lewej strony - U-6b (rys. 2.6.1 lit. b). To tablicy jest barwy czerwonej, a pasy - barwy biaej. To oraz pasy powinny by wykonane z materiaw odblaskowych o parametrach odpowiadajcych znakom drogowym pionowym zastosowanym na danym odcinku drogi, okrelonych w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia.
Rys. 2.6.1. Tablice kierujce szerokie:
Rys. 2.5.3. Umieszczanie supka przeszkodowego na wysepkach dzielcych jezdnie
Rys. 2.5.4. Umieszczanie supka przeszkodowego na pocztku pasa dzielcego jezdnie
a) U-6a
409
U-6c i U-6d wedug wzorw przedstawionych na rysunku 2.6.3. Tablice te powiny by wykonywane z materiaw elastycznych, aby najechanie pojazdu na tablic nie powodowao jej zniszczenia. Tablice U-6c stosuje si do oznaczania lewej, za tablice U-6d - prawej strony jezdni.
Rys. 2.6.3. Tablice kierujce wskie:
b) U-6b
Nad tablic kierujc U-6a umieszcza si znak drogowy pionowy C-9, a nad tablic U-6b - znak C-10. Przykad zastosowania tablicy kierujcej U-6a przed azylem dla pieszych przedstawiono na rys. 2.6.2.
a) U-6c
b) U-6d
3. Znaki wskazujce pikieta drogi

Znaki wskazujce pikieta drogi - znaki kilometrowe i hektometrowe - umieszcza si na odcinkach drg, na ktrych zastosowano supki prowadzce, na drogach krajowych i wojewdzkich. Zaleca si stosowanie znakw kilometrowych i hektometrowych na drogach powiatowych. Stosowane na znakach kilometrowych i hektometrowych cyfry powinny by zgodne ze wzorami okrelonymi w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia.
3.1. Znaki kilometrowe

Znaki kilometrowe U-7 stosuje si w celu oznaczenia przebiegu drogi i wskazania jej kilometrau narastajco od pocztku do koca drogi. Znaki kilometrowe U-7 na osobnych tabliczkach (rys. 3.1.1) umieszcza si na drogach dwujezdniowych w pasie dzielcym. Znaki kilometrowe U-7 umieszczane w pasie dzielcym maj wymiary: due, na autostradach, mae, na pozostaych drogach. Znaki kilometrowe U-7 umieszcza si na supkach barwy szarej, o wysokoci 1,0 m i rednicy okoo 60 mm. Dopuszcza si mocowanie supka ze znakiem U-7 do konstrukcji bariery umieszczanej w pasie dzielcym. Znak kilometrowy U-7 ma ksztat prostokta wedug wzoru z rys. 3.1.1 i wymiarw podanych w tabeli 3.1.
Rys. 2.6.2. Przykad umieszczenia tablicy kierujcej U-6a
Do oznaczania zwonej szerokoci jezdni lub skrajni w tunelach stosuje si wskie tablice kierujce
Tabela 3.1. Wymiary znakw kilometrowych
410
Znaki hektometrowe umieszcza si na supku prowadzcym U-1a; nie umieszcza si ich na supkach prowadzcych umieszczanych w pasie dzielcym jezdnie drg dwujezdniowych. Nad znakiem hektometrowym umieszcza si znak kilometrowy, ktry stanowi liczba jedno-, dwu- lub trzycyfrowa o wysokoci cyfr 42 mm. Sposb umieszczania znaku hektometrowego i znaku kilometrowego na supku prowadzcym pokazano na rys. 3.2.1.
Rys. 3.1.1. Wzr znaku kilometrowego U-7
Barwa znaku jest biaa, obwdki i cyfr - czarna. Na kolejnych znakach kilometrowych umieszcza si kolejne liczby kilometrw. Lica znakw U-7 powinny by wykonane z folii odblaskowych. Sposb umieszczenia supkw ze znakami kilometrowymi pokazano na rysunku 3.1.2. Oprcz znakw kilometrowych U-7 umieszczonych w pasie dzielcym, informacje o kilometrze drogi umieszcza si na supkach prowadzcych, cznie ze znakiem hektometrowym. Wysoko cyfr dla znaku kilometrowego na supku prowadzcym wynosi 42 mm. Informacj o kilometrze drogi umieszcza si na odcinkach drg krajowych i wojewdzkich, na ktrych stosuje si supki prowadzce. Zaleca si ich stosowanie take na drogach powiatowych i gminnych.
Rys. 3.2.1. Przykad znaku kilometrowego U-7 i hektometrowego U-8 na supku prowadzcym U-1a
Na odcinkach drg, na ktrych wystpuj bariery, znaki wskazujce kilometr i hektometr drogi umieszcza si na supkach prowadzcych U-1b. Wwczas zarwno cyfry znaku kilometrowego jak i hektometrowego maj wysoko 42 mm (rys. 3.2.2).
Rys. 3.1.2. Umieszczanie znaku kilometrowego U-7 w pasie dzielcym
3.2. Znaki hektometrowe

Znaki hektometrowe U-8 stosuje si w celu ucilenia przebiegu drogi oraz uatwienia lokalizacji elementw skadowych drogi podlegajcych ewidencji drg oraz lokalizacji zdarze drogowych. Znak hektometrowy stanowi cyfra o wysokoci 102 mm i jest on umieszczany na supku prowadzcym.
Rys. 3.2.2. Przykad znaku kilometrowego U-7 i hektometrowego U-8 na supku prowadzcym U-1b
Na odcinkach drg, na ktrych nie mona zastosowa supkw prowadzcych U-1a lub U-1b zaleca si stosowanie tabliczek wskazujcych biecy kilo-
411
metr i hektometr drogi umieszczonych na elementach wyposaenia drogi (supy owietleniowe, konstrukcje bramowe itp.). Przykad tabliczki ze znakiem kilometrowym i hektometrowym przedstawiono na rys.3.2.3.
Rys. 4.1.1. Wzory tablic U-9a i U-9b do oznaczania ogranicze skrajni poziomej drogi:
Rys. 3.2.3. Przykad tabliczki znaku ze znakiem kilometrowym U-7 i hektometrowym U-8
4. Urzdzenia do oznaczania obiektw znajdujcych si w skrajni drogi 4.1. Zasady oglne

Obiekty znajdujce si w skrajni drogowej i ulicznej powinny by wyranie oznaczane. Wymiary skrajni dla poszczeglnych klas drg okrelaj odrbne przepisy w sprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada drogi publiczne i ich usytuowanie. Oznaczenie obiektw budowlanych, takich jak: budynki, podpory wiaduktw, wystajce murki przepustw, porcze mostowe itp., znajdujcych si w skrajni drogi, stosuje si w celu ostrzeenia kierujcych pojazdami o ograniczeniu skrajni oraz ochrony niektrych obiektw, szczeglnie podpr wiaduktw i ich konstrukcji nad jezdni, przed uszkodzeniem przez pojazdy. Do oznaczania drzew znajdujcych si w skrajni drogi stosuje si foli odblaskow z poziomymi pasami biaymi i czerwonymi o szerokoci 250 mm. Do oznaczania czci obiektw znajdujcych si w skrajni poziomej drogi stosuje si tablice U-9a i U-9b wedug wzoru pokazanego na rysunku 4.1.1. Tablice maj ksztat prostokta o szerokoci 0,50 m i wysokoci 1,25 m. Maj one pasy na przemian barwy tej i czarnej. Doln krawd tablicy umieszcza si na wysokoci 0,75 m nad paszczyzn jezdni. Tablice te umieszcza si na paszczynie obiektu, prostopadej do osi drogi lub bezporednio przed nim w odlegoci nie wikszej ni 5,0 m. Krawd pionowa tablicy powinna by umieszczona w takiej odlegoci od jezdni jak krawd obiektu.
a) tablica U-9a
b) tablica U-9b
Rys. 4.1.2. Wzory tablic U-9c do oznaczania ogranicze skrajni pionowej drogi
Sposb umieszczania tablic U-9a, U-9b i U-9c na obiektach przedstawiono na rysunkach 4.1.3 i 4.1.4.
412
o gabarytach zblionych do skrajni obiektw o nienormatywnej skrajni, takich jak konstrukcje montaowe budowlanych obiektw inynierskich i budowlanych, wiadukty, estakady lub rurocigi, przed ktrymi s umieszczane.
Rys. 4.2.1. Wzory urzdze bramowych U-10:
a) U-10a bez elementw uchylnych Rys. 4.1.3. Umieszczanie tablic U-9a, U-9b i U-9c na obiekcie ograniczajcym skrajnie
b) U-10b z elementami uchylnymi
Rys. 4.1.4. Umieszczanie tablic U-9a, U-9b i U-9c na obiekcie ograniczajcym skrajnie o zmiennej wysokoci
4.2. Urzdzenia bramowe

Urzdzenia bramowe U-10 wedug wzoru pokazanego na rysunku 4.2.1 stosuje si w celu wskazania maksymalnych gabarytw pojazdw, ktre nie spowoduj uszkodzenia obiektu na drodze i uprzedzenia kierujcych o wystpowaniu obiektw ograniczajcych skrajni pionow poniej 4,5 m. Urzdzenia bramowe stosuje si na drogach obcionych duym ruchem samochodw ciarowych
Urzdzenia te dopuszcza si do stosowania w przypadkach, w ktrych nienormatywna jest skrajnia pozioma obiektu, pod ktrym ruch odbywa si tylko jednym pasem; na podporach tego urzdzenia umieszcza si, analogicznie jak na obiekcie, tablice U-9a i U-9b wedug zasad omwionych w punkcie 4.1. Urzdzenie bramowe U-10a ma wymiary odpowiadajce wymiarom obiektu, przed ktrym jest ustawione. Urzdzenie bramowe U-10b ma elementy uchylne o szerokoci 0,30 m i wysokoci 0,30 m, przymocowane do dolnej krawdzi konstrukcji. Dolna krawd elementw uchylnych powinna przebiega na wysokoci o 10 cm niszej ni rzeczywista skrajnia obiektu. Konstrukcja bramowa powinna by wykonana z metalu, elementy uchylne z blachy stalowej, aluminiowej lub tworzywa sztucznego. Barwa konstrukcji bram powinna by szara, elementw uchylnych na przemian ta i czarna. Na powierzchni czoowej urzdzenia U-10a umieszcza si tablice U-9c wedug zasad omwionych w punkcie 4.1. Na urzdzeniach bramowych umieszcza si rwnie znaki: odpowiednio B-15 lub B-16, podajc na nich rzeczywist wysoko
413
lub szeroko obiektu. Urzdzenie bramowe U-10a umieszcza si w odlegoci do 50 m przed obiektem, a urzdzenie U-10b w takiej odlegoci od obiektu, aby na odcinku drogi przed nastpnym urzdzeniem bramowym lub tym obiektem umoliwi zawrcenie pojazdu, ktrego gabaryty przekraczaj wielkoci okrelone odpowiednim znakiem. W zalenoci od sytuacji lokalnej dopuszcza si umieszczenie przed obiektem tylko urzdzenia U-10a, poprzedzonego za ostatnim skrzyowaniem odpowiednim znakiem E-1 lub F-6 wedug zasad okrelonych w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia. Dopuszcza si rwnie stosowanie urzdze bramowych innego typu, ale o tej samej zasadzie dziaania, na przykad przed wjazdami na parkingi przeznaczone dla okrelonego rodzaju pojazdw np. dla samochodw osobowych.
5.2. Balustrady i porcze

Balustrady U-11a wedug wzoru i wymiarw pokazanych na rysunku 5.2.1 stosuje si w celu zabezpieczenia przed upadkiem z wysokoci, jeli powierzchnia, po ktrej odbywa si ruch pieszych lub rowerzystw pooona jest powyej 0,5 m od poziomu terenu. Barwy balustrad ustala zarzdca drogi. Balustrady dla pieszych umieszcza si: na obiektach mostowych, na ktrych dopuszcza si ruch pieszych, na przepustach bez barier, jeeli rnica wysokoci pomidzy poziomem pobocza, a poziomem cieku przekracza 1,8 m, na schodach z nasypw lub pochylniach, w otoczeniu wej i wjazdw do podziemia, znajdujcych si w strefie ruchu pieszego, w innych przypadkach, jeeli zachodzi potrzeba ochrony pieszego przed spadniciem lub upadkiem. Balustrady chronice ruch pieszych oprcz porczy i supkw powinny skada si wycznie z elementw pionowych (szczeblin) o rozstawie nie wikszym ni 0,14 m. Dolny poziomy element konstrukcji balustrady czcy szczebliny nie moe znajdowa si powyej 0,12 m od poziomu chodnika. Do zabezpieczania ruchu pieszych i rowerzystw dopuszcza si rwnie balustrady penocienne. Minimalne wysokoci balustrad wynosz: 1,1 m przy chodnikach dla pieszych, 1,2 m przy ciekach rowerowych, 1,3 m przy chodnikach dla pieszych nad liniami kolejowymi i tramwajowymi. Dla zabezpieczenia ruchu pieszych przy zejciach do przej podziemnych lub pochylniach pooonych przy cianach stosuje si porcze przymocowane do cian. Odlego pochwytu od ciany nie moe by mniejsza ni 5 cm. Szeroko pochwytu porczy powinna wynosi minimum 6 cm.
5. Urzdzenia zabezpieczajce ruch pieszych i rowerzystw 5.1. Zasady oglne

Urzdzenia zabezpieczajce stosuje si w celu wyeliminowania lub ograniczenia niebezpieczestw, na jakie naraony jest pieszy lub rowerzysta korzystajcy z drogi i obiektw przy niej pooonych. Urzdzenia zabezpieczajce ruch pieszych i rowerzystw mog by wykonane z betonu lub metalu. Dopuszcza si rwnie urzdzenia naturalne np. gste ywopoty. Urzdzenia te stosuje si na wszystkich drogach i w ich obrbie, na wikszoci obiektw lecych w cigu tych drg, kadkach dla pieszych, cigach pieszych oddzielonych od jezdni, przy ciekach rowerowych przebiegajcych przez obiekty inynierskie itp.
Rys. 5.2.1. Przykad balustrady U-11a
414
5.3. Barieroporcze
Na obiektach mostowych, a take w innych miejscach, gdzie nie ma moliwoci oddzielnego stosowania barier i balustrad, a zachodzi konieczno zastosowania ochrony ruchu pieszego i koowego, mona stosowa barieroporcze. Przykady mostowych barieroporczy przedstawiono na rysunku 5.3.1.
Rys. 5.3.1. Przykady barieroporczy U-11b:
a) przekadkowa
b) bezprzekadkowa
5.4. Ogrodzenia
Ogrodzenia U-12 stosuje si w celu ochrony pieszych i oddzielenia ich od jezdni, uniemoliwienia im przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych lub skanalizowania ruchu pieszych. Ogrodzenia mog by segmentowe lub acuchowe.
Ogrodzenia segmentowe U-12a wystpuj w postaci ram z prtami, siatkami, przezroczystymi pytami itp. Wysoko tych ogrodze wynosi od 0,80 m do 1,20 m, przy czym mniejsz wysoko naley stosowa w miejscach, w ktrych ogrodzenie moe ograniczy widoczno kierujcym pojazdami, np. w obrbie skrzyowa, przej dla pieszych itp. Barwa elementw ogrodze segmentowych jest szara lub ta. Ogrodzenia mona umieszcza obok jezdni, w chodnikach, na krawdzi pobocza, na pasie dzielcym jezdnie, na wysepkach przystankw tramwajowych od strony jezdni dla ogrodzenia torowiska tramwajowego. Przykadowy wzr ogrodzenia segmentowego U-12a przedstawiono na rys. 5.4.1. Ogrodzenia acuchowe U-12b (rys. 5.4.2) wystpuj w postaci supkw poczonych acuchami. Zaleca si barwy ogrodzenia acuchowego: supkw na przemian biaa i czerwona, w formie pasw o wysokoci 25 cm, przy czym pierwszy dolny pas jest biay lub wyjtkowo szary, acucha szara lub biao-czerwona w odcinkach po 25 cm. Wysoko tych ogrodze powinna wynosi 1,10 m. Rozstaw supkw powinien wynosi 1,5 m lub 2,0 m, a strzaka ugicia acucha - do 0,10 m. Dopuszcza si stosowanie ogrodze acuchowych dostosowanych do architektury otoczenia o barwach innych ni biao-czerwone. Ogrodzenia acuchowe stosuje si wzdu drg (ulic), gwnie w miastach o duym ruchu pieszych, w obrbie skrzyowa, na ktrych ze wzgldw bezpieczestwa pieszych konieczne jest skierowanie ich na wyznaczone przejcia. Przed obiektami, do ktrych uczszczaj dzieci, nie dopuszcza si do stosowania ogrodze acuchowych. W tych miejscach mog by stosowane ogrodzenia segmentowe.
Rys. 5.4.1. Wzr ogrodzenia segmentowego U-12a
415
Rys. 5.4.2. Wzr ogrodzenia acuchowego U-12b
W obrbie przej kolejowych, w cigu chodnikw lub cieek dla pieszych, stosuje si i umieszcza ogrodzenia w formie labiryntw w taki sposb, aby pieszy przed wejciem na tor musia zmieni kierunek ruchu. Podobne rozwizania stosuje si rwnie przed niektrymi obiektami, w ktrych gromadzi si modzie i dzieci. Zastosowanie ogrodzenia i okrelenie jego rodzaju oraz dugoci odcinka, na ktrym bdzie ono umieszczone, wymaga analizy stanu bezpieczestwa i warunkw ruchu. Przykady umieszczania ogrodze przy wejciu dla pieszych przez ulic dwujezdniow, przy wysepce tramwajowej; na pasie dzielcym jezdnie w obrbie skrzyowania (z odchyleniem ogrodzenia dla poprawy widocznoci) oraz na naronikach skrzyowania pokazuj rysunki 5.4.3 - 5.4.6.
Rys. 5.4.4. Umieszczanie ogrodzenia acuchowego na skrzyowaniu
Rys. 5.4.3. Umieszczanie ogrodzenia przy przejciu dla pieszych przez ulic dwujezdniow
Rys. 5.4.5. Umieszczanie ogrodzenia na pasie dzielcym jezdnie w obrbie skrzyowania
416
5.5. Supki blokujce

W celu niedopuszczenia do wjedania pojazdw na chodniki lub cigi piesze albo rowerowe stosuje si supki blokujce U-12c (rys. 5.5.1).
Rys. 5.5.1. Przykad supka blokujcego U-12c
Rys. 5.4.6. Umieszczanie ogrodzenia na wysepce tramwajowej i na chodniku po przeciwlegej stronie ulicy
Ogrodzenia segmentowe U-12 umieszcza si przy przejciach dla pieszych w sposb przedstawiony na rys. 5.4.7 w celu zabezpieczenia pieszych przed nagym wtargniciem na przejcie.
Supki U-12c mog by wykonane z metalu, drewna lub tworzyw sztucznych. Wysoko supkw powinna wynosi od 0,6 do 0,8 m. Barwa supkw blokujcych powinna by biao-czerwona. Dopuszcza si stosowanie supkw blokujcych w formie ozdobnej dostosowanej do architektury otoczenia o barwach innych ni biao-czerwone.
6. Urzdzenia przeznaczone do zamykania drogi dla ruchu 6.1. Zasady oglne

Urzdzenia przeznaczone do zamykania drogi dla ruchu stosuje si w celu: zamykania drogi w obrbie przejazdw kolejowych, zamykania drogi na przejciach granicznych, zamykania drogi w punktach poboru opat na autostradach, zamykania drg zakadowych na odcinkach, na ktrych staj si drogami niepublicznymi, wjazdw na parkingi strzeone, drogi niepubliczne, do lasu itp. Urzdzenia stosowane w obrbie przejazdw kolejowych zwane s dalej rogatkami lub progatkami, a stosowane w pozostaych przypadkach zaporami. Ich funkcje s takie same. Urzdzenia te stosuje si do zamknicia caej szerokoci jezdni (zapory, rogatki) albo jej poowy (progatki, belki zapr). Belki rogatkowe powinny by na przemian barwy czerwonej i biaej w formie pasw o szerokoci 0,5 m, przy czym jako pierwszy na kocu belki umieszcza si pas czerwony. W przypadku proga-
Rys. 5.4.7. Umieszczanie ogrodzenia segmentowego na sposb labiryntu
417
tek dopuszcza si pasy o szerokoci 0,3 m. Pasy powinny by wykonane z materiaw odblaskowych o parametrach przyjtych dla danej drogi dla znakw pionowych. Barwa pozostaych elementw - szara, a siatki wiszcej stosowanej pod belkami rogatkowymi - biaa.
6.2. Urzdzenia stosowane w obrbie przejazdw kolejowych

Urzdzenia stosowane w obrbie przejazdw kolejowych U-13a (rogatka z urzdzeniem dzwonkowym i siatk wiszc) oraz U-13b wedug wzorw przedstawionych na rysunku 6.2.1 stosuje si w celu zapewnienia bezpieczestwa ruchu na przejazdach i przejciach kolejowych. Rogatk z przyrzdem dzwonkowym i siatk wiszc mona stosowa na przejazdach i przejciach o duym ruchu pieszych. Siatka powinna uniemoliwi przechodzenie pieszych pod opuszczon rogatk.
Przy skrzyowaniu drogi (przejcia) z lini kolejow pod ktem mniejszym ni 90 i skonym usytuowaniu belek rogatkowych do drogi, dugo belki naley zwikszy odpowiednio do wielkoci kta. Na belkach rogatkowych U-13a i U-13b naley umieszcza co najmniej trzy wiata czerwone migajce. Rogatki zamykajce ca szeroko jezdni U-13a i U-13b stosuje si na przejazdach kolejowych kategorii A, natomiast progatki U-13c (rys.6.2.2) stosuje si na przejazdach kolejowych kategorii B. Progatki naley umieszcza tak, aby z kadej strony przejazdu zamykay praw poow drogi (rwnie w przypadku stosowania progatek na jezdniach jednokierunkowych). Powinny one by w miar moliwoci ustawiane prostopadle do osi drogi, przy czym odlego belki progatki (niezalenie od kta skrzyowania) w punkcie najbliszym od skrajnej szyny - powinna wynosi od 3,0 m do 5,0 m. Znaki stosowane w obrbie przejazdw kolejowych opisano w zaczniku nr 1 do rozporzdzenia.
Rys 6.2.1.
Przykady rogatek (zapr):
a) U-13a z urzdzeniem dzwonkowym i siatk
b) U-13b bez dodatkowych urzdze
418
Rogatki umieszcza si w przekroju poprzecznym drogi zgodnie z odrbnymi przepisami. Sposb umieszczania progatek pokazano na rysunku 6.2.2.
6.4. Urzdzenia stosowane w punktach poboru opat

Zapory drogowe w punktach poboru opat maj ksztat i barwy analogiczne jak rogatki U-13b. Na dojazdach do punktu poboru opat stosuje si oznakowanie pionowe znakami B-32 i B-33, a bezporednio przed stanowiskami, w ktrych pobierana jest opata - sygnalizatory S-4 i S-7 wskazujce czynne stanowiska.
6.5. Urzdzenia stosowane w miejscach wjazdw na drogi niepubliczne

Zapory stosowane do zamykania drg zakadowych, niepublicznych, bram wjazdowych na teren zakadw i instytucji, wjazdw do lasu, na parkingi strzeone itp., umieszczane s i utrzymywane przez administracj terenu, na ktry wjazd jest zamykany. Zapory te maj ksztat i barwy analogiczne jak rogatki U-13b. Jeeli wjazd jest strzeony przez pracownikw zakadu lub instytucji (rwnie wjazd na parking), zapory mog mie inny ksztat, np. mog by wykonane z acucha.
Rys. 6.2.2. Umieszczanie progatek U-13c na przejedzie kolejowym
Rogatki mona stosowa rwnie na przejciach kolejowych uytku publicznego oraz na przejazdach gospodarczych do pl. W tym drugim przypadku mog by zamykane na stale, a otwierane tylko na czas przejazdu. Na skrzyowaniach drogi z bocznic kolejow o okresowym ruchu pocigw dopuszcza si stosowanie rogatek obrotowych zamykajcych tory kolejowe, a w przypadku przejazdu pocigu - drog. Rogatki te musz mie zapewnion obsug na miejscu w czasie przejazdu pocigu.
7. Aktywne urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego

Urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego, z ktrymi pojazd wchodzi w bezporedni kontakt podczas niezamierzonych zdarze w ruchu, np. podczas kolizji lub wypadkw drogowych, okrelone s jako aktywne. Urzdzenia te s konstrukcyjnie przystosowane do bezporedniego kontaktu z pojazdem ze szczeglnym uwzgldnieniem minimalizacji nastpstw bezporednich uderze w urzdzenia, zwaszcza ich nastpstw dla osb znajdujcych si w pojedzie. Do aktywnych urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego nale drogowe bariery ochronne i osony energochonne.
6.3. Urzdzenia stosowane na przejciach granicznych

Urzdzeniami do zamykania drg przecinajcych granic pastwa s zapory, ktre stosuje si w celu zatrzymania pojazdw i pieszych. Zapory maj ksztat i barwy analogiczne jak rogatki U-13b opisane w punkcie 6.2. Zapory stosuje si na wszystkich drogach przecinajcych granic pastwa. Zapory umieszcza si w przekroju poprzecznym drogi. Odlego zapr od granicy pastwa zaley od organizacji kontroli ruchu granicznego oraz lokalizacji przejcia granicznego. Liczba zapr na drodze powinna odpowiada rzeczywistym potrzebom. Dopuszcza si sterowanie zaporami z odlegoci. Na drogach zamknitych dla ruchu, przecinajcych granic pastwa, umieszcza si zapory zamykane na stae. Na zaporach lub w ich pobliu stosuje si rwnie inne znaki drogowe okrelone w punktach 7.2.1 i 7.2.2 zacznika nr 1 do rozporzdzenia.
7.1. Drogowe bariery ochronne

Drogowe bariery ochronne s urzdzeniami bezpieczestwa ruchu drogowego stosowanymi w celu fizycznego zapobieenia zjechaniu pojazdu z drogi w miejscach, gdzie jest to niebezpieczne, wyjechaniu pojazdu poza koron drogi, przejechaniu pojazdu na jezdni przeznaczon dla przeciwnego kierunku ruchu lub niedopuszczenia do powstania kolizji pojazdu z obiektami lub przeszkodami staymi znajdujcymi si w pobliu jezdni. Stosowanie drogowych barier ochronnych dopuszczalne jest tylko wtedy i w takich miejscach,
419
w ktrych przewidywane skutki wypadkw bd powaniejsze ni skutki najechania pojazdu na barier. Ze wzgldu na funkcj drogowe bariery ochronne podzieli mona na: skrajne umieszczane przy krawdzi jezdni, korony drogi lub obiektu mostowego, dzielce umieszczane na pasie dzielcym drogi dwujezdniowej lub bocznym pasie dzielcym, osonowe umieszczane midzy jezdni a obiektami lub przeszkodami staymi znajdujcymi si w pobliu jezdni. Ze wzgldu na materia rozrniamy bariery: stalowe U-14a, betonowe U-14b, stalowobetonowe U-14c, stalowe linowe U-14d, z tworzyw sztucznych U-14e wypeniane piaskiem lub wod do zabezpiecze tymczasowych. Ze wzgldu na odksztacenie w czasie kolizji rozrniamy nastpujce bariery: sztywne, ktrych odksztacenie jest rwne lub bliskie zero, wzmocnione, w ktrych odksztacenie moe dochodzi do 0,85 m, podatne, w ktrych odksztacenie wynosi od 0,6 do 3,5 m. Lokalizacj drogowych barier ochronnych przedstawiono na rysunkach od 7.1 do 7.11.
Rys. 7.3. Lokalizacja stalowych barier ochronnych przy krawniku w odlegoci nie mniejszej ni 0,5 m
Rys. 7.4. Lokalizacja stalowych barier ochronnych przy krawniku w odlegoci nie wikszej ni 0,2 m
Rys. 7.5. Lokalizacja stalowych barier ochronnych w pasie dzielcym drg dwujezdniowych bez krawnikw
Rys. 7.1. Lokalizacja stalowych barier ochronnych przy krawdzi pasa awaryjnego (utwardzonego pobocza)
Rys. 7.6. Lokalizacja stalowych barier ochronnych w pasie dzielcym drg dwujezdniowych z krawnikami
Rys. 7.2. Lokalizacja stalowych barier ochronnych przy krawdzi pasa ruchu przy braku utwardzonego pobocza
Rys. 7.7. Lokalizacja betonowych barier ochronnych przy krawdzi pasa awaryjnego (utwardzonego pobocza)
420
Rys. 7.8. Lokalizacja betonowych barier ochronnych od krawdzi pasa ruchu przy braku utwardzonego pobocza
technicznych pocze oraz szczegw dotyczcych profilowania powierzchni. Dopuszcza si do stosowania bariery zoone z elementw o nastpujcych barwach: tej, biaej, biaej i czerwonej, montowanych na przemian.
Rys. 7.9. Lokalizacja betonowych barier ochronnych z porcz przy krawniku w odlegoci wikszej ni 0,5 m
Rys. 7.12. Przykadowy element bariery U-14e
Tabela 7.1. Wymiary gabarytowe i masa pojedynczych elementw barier U-14e
Rys. 7.10. Lokalizacja betonowych barier ochronnych z porcz przy krawniku w odlegoci mniejszej ni 0,2 m
Rys. 7.11. Lokalizacja betonowych barier ochronnych na drogach dwukierunkowych jednojezdniowych
Dopuszcza si stosowanie na kocowych elementach barier urzdze i rozwiza amortyzujcych si uderzenia, w przypadku kolizji, pod warunkiem posiadania aprobaty technicznej.
Bariery linowe U-14d mog by stosowane przy krawdzi pasa ruchu lub w pasie dzielcym jezdnie pod warunkiem spenienia warunkw odksztacenia w czasie kolizji i posiadania atestw bezpieczestwa. Bariery U-14e powinny by wykonane z tworzywa sztucznego o odpowiedniej wytrzymaoci i umoliwia obcienie ich wntrza poprzez zasypanie piaskiem lub zalanie wod. W tabeli 7.1 podano wymiary gabarytowe pojedynczych elementw barier U-14e (rys. 7.12) bez uwzgldnienia rozwiza
7.2. Osony energochonne i zabezpieczajce

Osony energochonne U-15a cechuj si przede wszystkim pochanianiem energii pojazdu uderzajcego w oson, a tym samym zmniejszeniem skutkw wypadkw, do jakich dochodzioby przy uderzeniu pojazdw bezporednio w przeszkod bez osony. Osony energochonne mog by wykonywane jako wielosegmentowe (rys. 7.2.1). Dopuszcza si stosowanie oson zabezpieczajcych w postaci monoblokw U-15b (rys.7.2.2).
421
Rys. 7.2.3. Strzaa do oznaczania kierunku omijania oson energochonnych i zabezpieczajcych Tabela 7.2. Zasadnicze wymiary i minimalna masa oson zabezpieczajcych U-15b w postaci monoblokw
Rys. 7.2.1. Osona energochonna wielosegmentowa U-15a
W szczeglnie niebezpiecznych miejscach ze wzgldu na moliwo najechania pojazdu na obiekty znajdujce si w pasie drogowym (tunele, podpory mostw i wiaduktw itp.) zaleca si stosowanie oson energochonnych. Osony energochonne mog by umieszczane przed barierami ochronnymi w miejscach takich jak: rozwidlenia i odgazienia cznic wyjazdowych z autostrad i drg ekspresowych, pocztki drg ekspresowych na odcinkach midzywzowych stanowicych przeduenie drg oglnodostpnych. Przykady oznakowania oson energochonnych U-15a przed wjazdem do tunelu przedstawiono na rysunku 7.2.4, a w miejscu rozwidlenia lub odgazienia - na rys. 7.2.5.
Rys. 7.2.2. Przykad osony zabezpieczajcej U-15b w postaci monobloku
Zabudowanie osony w pasie drogowym musi zapewni jej stabilno. Osony mog by przytwierdzane bezporednio do nawierzchni lub obiektu znajdujcego si w pasie drogowym. Budowa monoblokw U-15b powinna umoliwia docianie ich wntrza wod lub piaskiem. Osony energochonne i osony zabezpieczajce powinny by oznakowane na powierzchni czoowej biaymi strzaami na zielonym tle z folii odblaskowej, wskazujcymi kierunek omijania oson. Wymiary biaych strza do oznaczania oson energochonnych i oson zabezpieczajcych wedug wzoru na rysunku 7.2.3 przedstawiono w tabeli 7.2.
Rys. 7.2.4. Przykad zastosowania oson energochonnych U-15a przed wjazdem do tunelu
422
8. Urzdzenia do ograniczania prdkoci pojazdw

Do wymuszenia fizycznego ograniczenia prdkoci pojazdw samochodowych stosuje si progi zwalniajce U-16 i progi podrzutowe U-17. Dopuszczalna prdko, przy ktrej samochd osobowy redniej wielkoci moe przejecha przez prg bez wyranych niedogodnoci ruchu oraz bez zagroenia niebezpieczestwa, okrelona jest mianem granicznej prdkoci przejazdu v wyraanej w km/h. Mona je stosowa wycznie w tych miejscach i na tych odcinkach drg, na ktrych konieczne jest skuteczne ograniczenie prdkoci ruchu pojazdw, jeli inne metody nie mog by stosowane lub ich skuteczno jest niewystarczajca.
8.1. Progi zwalniajce

Progi zwalniajce s urzdzeniami bezpieczestwa ruchu drogowego wykonanymi z zasady w formie wygarbienia. Progi zwalniajce mona stosowa w obszarze zabudowanym na drogach nastpujcych klas technicznych: lokalna (L), dojazdowa (D), wyjtkowo zbiorcza (Z). W celu niedopuszczenia do najechania na prg zwalniajcy z nadmiernie niebezpieczn prdkoci dopuszcza si stosowanie geometrycznych lub technicznych elementw wymuszajcych zmniejszenie prdkoci pojazdu co najmniej do 120% granicznej prdkoci przejazdu przez prg. Elementami takimi mog by poprzeczne przegrody na jezdni, m.in. w strefach ruchu uspokojonego, tzw. szykany, poprzeczne wysepki, kwietniki itp. zmuszajce do zmiany kierunku lub toru ruchu. Niedopuszczalne jest stosowanie progw zwalniajcych: na drogach krajowych i wojewdzkich, na miejskich drogach ekspresowych, ulicach gwnych ruchu przyspieszonego (GP), ulicach gwnych (G), na ulicach i drogach wyjazdowych stray poarnej, stacji pogotowia ratunkowego itp., na ulicach i drogach, w przypadku kursowania autobusowej komunikacji pasaerskiej, z wyjtkiem progw wyspowych, na jezdniach innych ni bitumiczne, jeeli nie mona zastosowa oznakowania poziomego P-25, na ukach drg i innych przypadkach, gdy ich obecno moe powodowa zagroenie bezpieczestwa ruchu drogowego. Progi zwalniajce nie mog by umieszczane dalej ni: 60 m od linii zatrzymania przy znakach B-20 lub B-32, 40 m od kocowego punktu uku poziomego drogi o promieniu wewntrznym R max = 25 m i kcie zwrotu wikszym od 70O,
Rys. 7.2.5. Przykad zastosowania osony energochonnej U-15a
Przykad zastosowania oson energochonnych U-15b przedstawiono na rysunku 7.2.6. Na drogach o dopuszczalnej prdkoci powyej 60 km/h w rejonach o zych warunkach widocznoci przed miejscami, w ktrych prowadzone s roboty drogowe, np. przy przebudowie zamknitych odcinkw przse mostw, dla zapewnienia bezpieczestwa pracownikw konieczne jest stosowanie oson energochonnych lub pryzm piasku.
Rys. 7.2.6. Przykad zastosowania osony energochonnej U-15b
423
60 m od miejsca lub obiektu wymuszajcego zmniejszenie prdkoci pojazdw, np. skrzyowania ulic lub drg, wymagajce zmiany kierunku ruchu co najmniej o 70O. Progi zwalniajce nie mog by umieszczane bliej ni: 40 m od skrzyowania ulic lub drg, 20 m od kocowego punktu uku poziomego drogi, gdy wewntrzny promie uku jest mniejszy od 50 m, 20 m od punktu pocztkowego spadku drogi, gdy spadek ten przekracza 10%, 30 m od przejcia dla pieszych (nie dotyczy progw z przejciami dla pieszych), 20 m przed i za przejazdem kolejowym oraz 15 m przed i za przejazdem tramwajowym, liczc od skrajnej szyny toru na przejedzie, 25 m od najbliszej czci wiaduktu lub innej konstrukcji nonej. Ponadto nie dopuszcza si umieszczania progw zwalniajcych na obiektach mostowych i w tunelach, nad konstrukcjami inynierskimi, takimi jak przepusty, przejcia podziemne, komory instalacji wodocigowych i c.o. itp., oraz odlegoci mniejszej ni 25 m od nich ze wzgldu na niszczcy wpyw wstrzsw powodowanych przejedaniem pojazdw samochodowych. Ze wzgldu na uksztatowanie w planie drogi progi zwalniajce dzielimy na: listwowe wykonane na szerokoci caej drogi w formie elementu listwowego jednolitego lub skadanego z segmentw, pytowe wykonane w formie pyty poprzez odpowiednie uksztatowanie nawierzchni jezdni lub uoenie i zamocowanie na niej odpowiedniej konstrukcji, wyspowe - wykonane w formie wydzielonej wyspy lub wysp umieszczonych na jezdni. Ksztaty i wymiary progw zwalniajcych U-16 oraz graniczne prdkoci przejazdu przedstawiono na rys. od 8.1.1 do 8.1.5. Na progach zwalniajcych pytowych o dugoci pyty L > 4 m dopuszcza si wyznaczanie przej dla pieszych.
Rys. 8.1.3. Liniowy prg zwalniajcy pytowy U-16c o ograniczonej prdkoci przejazdu 25 - 30 km/h
Rys. 8.1.4. Liniowy prg zwalniajcy listwowy U-16d o ograniczonej prdkoci przejazdu 18 - 20 km/h
Rys. 8.1.5. Ksztat i wymiary progu zwalniajcego o zmniejszonej szerokoci w poprzecznym przekroju jezdni
Rys. 8.1.1. Liniowy prg zwalniajcy listwowy U-16a o ograniczonej prdkoci przejazdu 25 - 30 km/h
Rys. 8.1.2. Liniowy prg zwalniajcy pytowy U-16b o ograniczonej prdkoci przejazdu 25 - 30 km/h
Urzdzenia odwadniania jezdni musz by tak wykonane i utrzymane, by wykluczone byo powstawanie kauy wody lub tafli lodu przed i za progiem zwalniajcym. W przypadku trudnoci w zapewnieniu takiego odwodnienia dopuszcza si stosowanie progw skrconych. Odwodnienie jezdni odbywa si wtedy ciekiem przykrawnikowym. Progi zwalniajce powinien poprzedza znak A-11a. W zalenoci od potrzeb progi zwalniajce mog by stosowane pojedynczo lub w seriach liczcych co najmniej 3 progi. W przypadku serii progw kady kolejny prg umieszcza si w odlegoci nie mniejszej ni 20 m i nie wikszej ni 150 m od progu poprzedzajcego. Odlego midzy poszczeglnymi progami w serii naley wyznacza w oparciu o warunki lokalne, natenie ruchu (prdkoci pojazdw) itp. Jeeli na danej ulicy lub obszarze obowizuje ograniczenie prdkoci do wartoci umoliwiajcej agodny przejazd przez prg, to przed progiem umieszcza si tylko znak A-11a prg zwalniajcy z tabliczk T-1 okrelajc odlego do progu. W uzasadnionych przypadkach zaleca si stosowanie znaku A-11a z tabliczk T-2. Przykad oznakowania progw zwalniajcych U-16 przedstawiono na rys. 8.1.7. Oznakowanie pionowe progw zwalniajcych wskazujce lokalizacj i prdko graniczn przejazdu przez prg w zalenoci od typu progu pokazano na rysunku 8.1.8. Oznakowanie pionowe nie zwalnia od obowizku odpowiedniego oznakowania poziomego kadego progu znajdujcego si na danym terenie.
424
Rys. 8.1.6. Przykady progw zwalniajcych wyspowych:
a)
b)
c)
Rys. 8.1.7. Oznakowanie progw zwalniajcych U-16
425
Rys. 8.1.8. Oznakowanie pionowe progu zwalniajcego:
na nie umieszcza na progach wykonywanych z segmentw o barwach na przemian czarnej i tej. Na powierzchni najazdowej progw wykonywanych z segmentw zaleca si umieszczenie elementw odblaskowych.
Rys. 8.2.1. Ksztat i wymiary w przekroju poprzecznym przykadowych progw podrzutowych:
a)
a) dla U-16a, U-16b i U-16c
b) dla U-16d
Oznakowanie poziome progw zwalniajcych okrelono w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia.

b)
8.2. Progi podrzutowe

Progi podrzutowe mona stosowa poza drogami publicznymi: na obszarach o ograniczonej dostpnoci lub na obszarach zamknitych (drogi pooone wewntrz osiedli i innych zwartych obszarw zabudowy mieszkaniowej, tereny zakadowe, parkingi itp.) i tylko w przypadkach, gdy konieczne jest ograniczenie prdkoci pojazdw do okoo 5 - 8 km/h, przy wjazdach na parkingi, tereny zakadowe, tereny jednostek uytecznoci publicznej itp., jeeli s tam zainstalowane urzdzenia, zamykajce teren (bramy, furty, zapory itp.) - jako rodek, wzmacniajcy dziaanie tych urzdze i wymuszajcy powolny wjazd na ten teren, na parkingach i innych terenach podobnych, jako rodek dyscyplinujcy ruch wewntrzny. Na drogach publicznych dopuszcza si stosowanie progw podrzutowych na obszarze przejcia granicznego jako element uzupeniajcy zapor U-13b. Przekroje progw podrzutowych okrelono na rys. 8.2.1. Progi podrzutowe mona wykonywa z segmentw, z odrbnymi zakoczeniami umoliwiajcymi ich instalacj, w postaci rnych dugoci, na okres c z a s o w y l u b s t a y. N a p r o g a c h p o d r z u t o w y c h umieszcza si znak poziomy P-25. Znaku P-25 mo-
c)
d)
e)
426
9. Lustra drogowe
Lustra drogowe wypuke U-18, o zwikszonym kcie obserwacji, stosuje si w miejscach, gdzie stojce przy drodze budynki, supy, drzewa itp. ograniczaj widoczno kierujcym pojazdami. Dotyczy to przede wszystkim: skrzyowa drg i ulic osiedlowych, wyjazdw z posesji, przystankw komunikacji zbiorowej usytuowanych na ukach drg (torw) lub ulic, drg wewntrznych w zakadach produkcyjnych, obiektach handlowych, itp. Lustra drogowe powinny by zamocowane na wysokoci minimum 2,0 m od poziomu chodnika (pobocza). Stosuje si dwa rodzaje luster drogowych: okrge U-18a, prostoktne U-18b. W tabeli 9.1 przedstawiono stosowane lustra drogowe zalenoci od odlegoci obserwacji ktowej.
Tabela 9.1.
Rodzaje i wymiary luster drogowych U-18
10. Osony przeciwolnieniowe

W celu zapobieenia olepianiu przez nadjedajce z przeciwka pojazdy na drogach dwujezdniowych (autostradach) lub drogach rwnolegych stosuje si osony przeciwolnieniowe: naturalne (krzewy, drzewa) lub sztuczne (pene, aurowe). W przypadku wystpowania drogowych barier ochronnych na odcinkach zagroonych olnieniem naley wykorzysta je do montowania oson przeciwolnieniowych. Rozmieszczenie elementw (rys.10.1) osony U-19 na barierach ochronnych przedstawiono na rys. 10.2.
Rys. 9.1.
Lustro drogowe okrge U-18a
Rys. 10.1. Rys. 9.2. Lustro drogowe prostoktne U-18b
Przykad elementw skadowych oson przeciwolnieniowych
427
Rys. 10.2.
Rozmieszczenie elementw skadowych oson przeciwolnieniowych na barierach ochronnych
Osony przeciwolnieniowe powinny: przeciwdziaa olnieniu, na wysokoci 1,0 m nad powierzchni jezdni, zapewni oson na caym zagroonym olnieniem odcinku drogi. Osony przeciwolnieniowe nie powinny: ogranicza widocznoci, narusza skrajni drogi, powodowa zagroenia bezpieczestwa ruchu, powodowa zanieania drogi. Zaleca si umieszczanie oson przeciwolnieniowych: midzy jezdniami dla przeciwnych kierunkw ruchu na odcinku zagroonym olnieniem, w obrbie wza, na uku w planie przy pochyleniu podunym drogi do 2%, na ktrym odchylenie osi tego uku od stycznej w odlegoci rwnej wymaganej widocznoci na zatrzymanie jest wiksze ni szeroko pasa dzielcego zwikszona o 2,0 m, wzdu cznicy przylegajcej do drogi w wle, na ktrej ruch pojazdw jest przeciwny do kierunku ruchu na drodze, midzy rwnolegle przebiegajcymi drogami lub midzy drog a torem kolejowym, midzy jezdni drogi a urzdzeniem obsugi uczestnikw ruchu, na ktrym ruch pojazdw widoczny z drogi odbywa si w przeciwnym kierunku, w obrbie obiektw staych, ktrych owietlenie powoduje olnienie na drodze. Jako osony przeciwolnieniowe mog by stosowane w szczeglnoci: krzewy lub drzewa, urzdzenia wykonane z materiaw naturalnych lub sztucznych, sztuczne formy terenowe, way ziemne.
zapewnia bezpieczestwo uczestnikom ruchu oraz osobom wykonujcym te roboty. Urzdzenia bezpieczestwa ruchu uyte do zabezpieczenia i oznakowania miejsca robt na drodze powinny by dobrze widoczne zarwno w dzie, jak i w nocy oraz utrzymane w naleytym stanie przez okres trwania robt. Dla urzdze bezpieczestwa ruchu stosuje si odpowiednio barwy: bia, czerwon, t i czarn. Jeeli urzdzenia te zawieraj elementy odblaskowe powinny by one w ksztacie koa lub prostokta i widoczne w okresie od zmroku do witu z odlegoci co najmniej 150 m przy owietleniu ich wiatami drogowymi. Pojazd wykorzystywany przy robotach prowadzonych w pasie drogowym powinien by wyposaony w ostrzegawczy sygna wietlny byskowy barwy tej, widoczny ze wszystkich stron z odlegoci co najmniej 500 m, przy dobrej przejrzystoci powietrza. Pojazd powinien by oznakowany pasami na przemian barwy biaej i czerwonej o wymiarach 250 x 250 mm, na caej szerokoci pojazdu, albo tablic ostrzegawcz lub tablic zamykajc. Wystajce poza obrys pojazdu czci urzdze lub adunku powinny by oznakowane tam ostrzegawcz U-22. Konstrukcje wsporcze po umieszczeniu na nich urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego powinny zapewnia stabilno. Osoby wykonujce czynnoci zwizane z robotami w pasie drogowym powinny by ubrane w odzie ostrzegawcz o barwie pomaraczowej lub tej i wyposaone w elementy odblaskowe.
11.2. Zapory drogowe

Zapory drogowe pojedyncze U-20a (rys.11.2.1 lit. a) i U-20b (rys.11.2.1 lit. b) stosuje si do wygradzania miejsc robt prowadzonych w pasie drogowym. Do wygradzania wzdu jezdni stosuje si zapory U-20a, a do wygrodze poprzecznych U-20b, z wyjtkiem przypadkw, w ktrych stosuje si tablice prowadzce cige U-3c lub U-3d. Przy wygrodzeniach wzdu jezdni nie dopuszcza si wystpowania przerw w cigu zapr.
Rys.11.2.1. Wzory zapr drogowych pojedynczych:
11. Urzdzenia bezpieczestwa ruchu drogowego stosowane przy robotach prowadzonych w pasie drogowym 11.1. Zasady oglne
Zabezpieczenie i oznakowanie robt prowadzonych w pasie drogowym powinno by dostosowane do wystpujcych utrudnie na drodze, a take
a) zapora drogowa pojedyncza U-20a
428
b) zapora drogowa pojedyncza szeroka U-20b
W przypadkach wygradzania miejsc robt prowadzonych na chodnikach, cigach pieszych, pieszorowerowych lub ciekach rowerowych wygrodzenie powinno by wykonane zaporami drogowymi podwjnymi U-20c (rys.11.2.2), w ktrych dolna krawd dolnego pasa zapory powinna si znajdowa na wysokoci okoo 0,3 m nad poziomem nawierzchni.
Zapory drogowe zabezpieczajce miejsce robt naley umieszcza na wysokoci od 0,9 m do 1,1 m, mierzc od poziomu nawierzchni drogi do grnej krawdzi zapr. W terenie zabudowanym naley zwrci uwag, aby zapora drogowa umieszczona bezporednio na skrzyowaniu drg, nie ograniczaa kierujcym widocznoci innych uczestnikw ruchu. W takich sytuacjach dopuszcza si umieszczanie zapory na wysokoci poniej 0,9 m. Jeeli zachodzi potrzeba umieszczenia znaku drogowego na zaporze, to dolna krawd znaku nie moe znajdowa si poniej grnej krawdzi zapory. Zapory drogowe U-20 ustawiane rwnolegle do kierunku ruchu naley ustawia z zachowaniem warunkw jak na rysunku 11.2.4.
Rys.11.2.4. Ustawienie zapory drogowej
Rys.11.2.2. Zapora drogowa podwjna U-20c
Do wygradzania poprzecznego jezdni dopuszcza si zapory drogowe pojedyncze szerokie U-20b. Dla poprawy bezpieczestwa pieszych, szczeglnie w miejscach zwikszonego natenia ruchu dzieci, np. w pobliu szk podstawowych, przedszkoli, itp. zaleca si stosowanie zapory drogowej potrjnej U-20d (rys.11.2.3), w ktrej dolna krawd dolnego pasa zapory powinna si znajdowa na wysokoci okoo 15 cm nad poziomem nawierzchni.
Zapory drogowe U-20 zastosowane do wygradzania czci jezdni powinny mie lica wykonane z folii odblaskowej i mog by wyposaone w elementy odblaskowe oraz lampy ostrzegawcze. W przypadku wykopw w jezdni gbszych ni 0,5 m lub pozostawienia na jezdni maszyn drogowych, za zaporami drogowymi ustawionymi prostopadle do osi jezdni naley stosowa osony energochonne lub pryzmy piasku. Zapory drogowe U-20 zastosowane do wygradzania czci jezdni powinny by zawsze wyposaone w elementy odblaskowe i lampy ostrzegawcze. Zapory drogowe powinny by pokryte po obu stronach pasami biaymi i czerwonymi na przemian. Wszystkie zapory rozpoczynaj si i kocz polem czerwonym. Dopuszczalne dugo zapr drogowych L wynosz: 750, 1250, 1750, 2250 i 2750 mm. Zapory drogowe musz by wykonane z materiau nie stanowicego zagroenia dla osb i mienia. Zapory drogowe powinny mie naroa wyokrglone promieniem R min. = 30 mm. Zaleca si stosowanie zapr drogowych wykonywanych z tworzyw sztucznych.
11.3. Tablice kierujce

Tablice kierujce wedug wzorw i wymiarw pokazanych na rys.11.3.1 przeznaczone s do oznaczania krawdzi: zawonego pasa ruchu, 429
Rys.11.2.3. Zapora drogowa potrjna U-20d
zajtego lub zanionego (zawyonego) pobocza, pasa awaryjnego lub dzielcego w przypadku zawenia pasa bezpieczestwa, pasa ruchu z zaamaniami w planie. Tablice kierujce ze skonymi paskami maj by ustawione tak, by paski opaday w kierunku uywanej czci drogi. Do oznaczania ograniczonej skrajni z prawej strony jezdni naley uywa tablic U-23b, a z lewej strony jezdni U-23a. Dopuszcza si stosowanie tablic kierujcych U-23a i U-23b zespolonych ze wiatami ostrzegawczymi U-35 umieszczonymi nad tablicami. Dopuszcza si do stosowania aktywne tablice kierujce U-21 z wbudowanym wzdu krawdzi biaej i czerwonej pulsujcym wiatem tym. Tablice kierujce wysokie U-21c, U-21d, U-21e i U-21f s stosowane na pocztku wygrodzenia od strony nadjedajcych pojazdw, gdy przy duym nasileniu ruchu (tworzenie si kolumn) albo z innych powodw powstaje niebezpieczestwo, e wygrodzenie tablicami U-21a lub U-21b nie zostanie dostrzeone w odpowiednim czasie. Na tablicach kierujcych U-21c, U-21d, U-21e i U-21f dopuszcza si umieszczanie lamp ostrzegawczych.
Rys.11.3.1. Tablice kierujce :
e) U-21e
f) U-21f
Tablice do oznaczania ograniczonej skrajni powinny by pokryte materiaem odblaskowym lub zawiera elementy odblaskowe o barwie zgodnej z barw ta, na ktrym zostay umieszczone. Tablice naley ustawia prostopadle do osi drogi w odstpach nie wikszych ni 10 m w obszarze zabudowanym i 20 m poza obszarem zabudowanym. Dolna krawd tablicy powinna znajdowa si na wysokoci do 0,25 m, mierzc od poziomu jezdni. Sposb zamocowania tablic powinien uniemoliwia ich obrt wok osi pionowej.
11.4. Tamy ostrzegawcze

Tamy ostrzegawcze U-22 wedug wzorw przedstawionych na rys. 11.4.1 lit. a i 11.4.1 lit. b mog by stosowane jedynie do wygradzania miejsc robt znajdujcych si poza jezdni w miejscach nie przeznaczonych do ruchu lub postoju pojazdw oraz ruchu pieszych.
Rys.11.4.1. Przykady tam ostrzegawczych U-22:
a) U-21a
b) U-21b
c) U-21c
d) U-21d
430
Wygrodzenia tamami ostrzegawczymi powinny znajdowa si w odlegoci nie mniejszej ni 1,0 m od tych miejsc. Tamy powinny by rozwieszane na wysokoci od 0,9 m do 1,2 m mierzc od poziomu terenu do dolnej krawdzi tamy w taki sposb, aby strzaka ugicia midzy punktami mocowania wynosia nie wicej ni 0,3 m. Wygrodzenie tam ostrzegawcz jest dopuszczalne tylko przy wykopach do gbokoci 0,5 m przy zachowaniu powyszych warunkw. Do krtkotrwaych wygrodze obszarw na drodze, wyczonych z ruchu przez suby mundurowe, dopuszcza si tamy posiadajce nazwy tych sub, np. POLICJA. Przykad takiej tamy przedstawiono na rysunku 11.4.1 lit. c.
11.5. Pachoki drogowe

Pachoki drogowe U-23 wedug wzorw (rys.11.5.1) i wymiarw przedstawionych w tabeli 11.1 i na rysunku 11.5.2 naley stosowa do: wyznaczania skosw, tzn. stopniowego zwania jezdni, wyznaczania toru jazdy pojazdw, prowadzenia robt krtkotrwaych lub szybko postpujcych, awaryjnego, doranego oznakowania miejsca niebezpiecznego, oznaczania podunego uskoku (progu) przy wykonywaniu nakadek bitumicznych, wygrodze wzdu jezdni powierzchni wyczonych z ruchu, z wyjtkiem powierzchni zajtych pod roboty drogowe,
Rys. 11.5.1. Wzory pachokw drogowych:
zabezpieczenia wieo malowanych linii oznakowania poziomego wzdu jezdni, zabezpieczenia wieo wykonanych remontw czstkowych nawierzchni jezdni o powierzchni nie wikszej ni 1 m2 i szerokoci do 1,5 m, wygrodze wzdu jezdni powierzchni wyczonych z ruchu dla potrzeb wykonywanych nakadek bitumicznych oraz powierzchniowych utrwale i regeneracji nawierzchni. Na drogach, gdzie dozwolona jest wysza prdko, np. na autostradach i drogach ekspresowych naley stosowa pachoki drogowe odpowiednio wysze od 0,75 m, a masa po obcieniu pachoka musi gwarantowa ich stabilno. Pachoki drogowe powinny by wykonane z materiau elastycznego (tworzywo sztuczne, guma itp.). Zaleca si, aby ksztat grnej czci pachoka umoliwia zamocowanie na nim wiate ostrzegawczych. Konstrukcja pachokw powinna umoliwi obcianie ich wewntrz u podstawy (np. piaskiem lub wod) po ustawieniu na drodze. Dopuszczalne minimalne masy ustawionych na drodze pachokw zamieszczono w tabeli 11.1. Rysunek 11.5.1 pokazuje zastosowanie pachokw drogowych ze wiatem ostrzegawczym o rednicy soczewki 200 mm na pachoku drogowym U-23b. Zestaw z lamp mona montowa w nastpujcej postaci: wiate byskowych tych, wiate pulsujcych tych, fali wietlnej, wiate staych czerwonych.
U-23a
U-23b
Odlegoci midzy pachokami drogowymi nie powinny by wiksze ni: 3 m przy wyznaczaniu skosw, 10 m przy oznaczaniu podunego uskoku, 5 do 10 m przy wygrodzeniu wzdu jezdni powierzchni wyczonych z ruchu, 12 m przy zabezpieczeniu wieo malowanych linii, 0,5 m przy zabezpieczeniu wieo wykonanych remontw czstkowych. Pachoki drogowe powinny by w kolorze czerwonym lub pomaraczowym. Dla zapewnienia wyr-
U-23c U-23d niania si pachokw z otoczenia zalecany jest kolor pomaraczowy fluorescencyjny. Jeeli pachoki ustawione na drodze maj na niej pozostawa w okresie od zmierzchu do witu, wwczas biae poprzeczne pasy powinny by wykonane z materiaw odblaskowych, w formie naklejanych pasw z folii odblaskowej lub nakadanych paszczy odblaskowych. Ponadto pierwszy i ostatni pachoek ustawiony w szeregu powinny by wyposaone w wiato ostrzegawcze. Zaleca si stosowanie pachokw o wymiarach wikszych od standardowych (500 mm).
431
Tabela 11.1. Wymiary konstrukcyjne pachokw U-23
11.6. Tablice uchylne z elementami odblaskowymi

Tablice uchylne U-24 wyposaone w punktowe elementy odblaskowe stosuje si do tymczasowej organizacji ruchu dla uzupenienia: linii dzielcych pasy ruchu przeciwbienego, linii dzielcych wspbiene pasy ruchu. Tablice uchylne (rys.11.6.1) musz mie konstrukcj podatn w celu zabezpieczenia przed zniszczeniem wskutek najechania pojazdu. Elementy te nie powinny podczas zgicia zaamywa si ani tak odksztaca trwale, by odbynik by trwale zasonity, choby czciowo. Odbyniki barwy tej i korpusy barwy tej lub to-zielonej fluorescencyjnej punktowych elementw odblaskowych dla ruchu tymczasowego powinny spenia wymagania okrelone w zaczniku nr 2 do rozporzdzenia w tabelach 6.3 i 6.4.
Rys.11.5.2. Konstrukcja pachoka U-23
Rys. 11.6.1. Tablica uchylna z elementami odblaskowymi
432
11.7. Separatory ruchu

Separatory ruchu U-25 przeznaczone s do optycznego i mechanicznego: rozdzielenia pasw o przeciwnych kierunkach ruchu, oddzielenia pasw ruchu dla pojazdw komunikacji zbiorowej, wyznaczenia toru jazdy pojazdw, wyznaczenia zawonych pasw ruchu, wyznaczania krawdzi jezdni oraz (lub) przeciwdziaania niepodanemu (niekontrolowanemu) przejedaniu na powierzchnie wyczone z ruchu, cigi piesze i rowerowe. Separatory naley stosowa w szczeglnoci tam, gdzie wyznaczenie pasw ruchu za pomoc znakw poziomych jest niewystarczajce dla zapewnienia bezpieczestwa i pynnoci ruchu w zwizku z prowadzonymi robotami w pasie drogowym jak rwnie jako stae urzdzenia bezpieczestwa. Separatory mog by stosowane jako: cige U-25a (rys.11.7.1), punktowe U-25b (rys.11.7.2).
tory U-25a barwy tej, ukadane na jezdni liniowo i tworzce na jezdni cig w formie pasa. Wzdu tak oznakowanego rozdzielenia pasw ruchu dodatkowo naley umieci tablice kierujce U-21. Na prostych odcinkach wygrodzenia dopuszcza si take stosowanie separatorw U-25b ukadanych punktowo wraz z tablicami kierujcymi U-21.
Tabela 11.2. Wymiary gabarytowe separatorw U-25
Separatory U-25 powinny by wykonane z wysokoudarowego tworzywa sztucznego lub betonu. Musz by odpowiednio przymocowane do nawierzchni jezdni w sposb zapobiegajcy przemieszczaniu. Separatory U-25 powinny posiada otwory umoliwiajce mocowanie do nich tablic kierujcych U-21. 11.8. Tablica ostrzegawcza Tablica ostrzegawcza U-26 (rys.11.8.1) ma to barwy biaej i ukone pasy barwy czerwonej. Lico tablicy powinno by wykonane z folii odblaskowej typu 2 lub z folii pryzmatycznej. Wewntrz tablicy umieszcza si znak ostrzegawczy A-14 roboty na drodze.
Rys.11.7.1.
Przykad separatora cigego U-25a barwy tej
Rys.11.7.2.
Przykad separatora punktowego U-25b
Dopuszcza si ukadanie separatorw U-25a barwy biaej do oddzielenia pasa ruchu przeznaczonego wycznie dla pojazdw komunikacji publicznej, np. torowiska tramwajowego lub pasa autobusowego. Do rozdzielania pasw o przeciwnych kierunkach ruchu pojazdw, w zwizku z robotami prowadzonymi w pasie drogowym, naley stosowa separa-
Rys.11.8.1. Tablica ostrzegawcza U-26 ze znakiem A-14
433
W przypadku kolumny pojazdw wykonujcych szybko postpujce roboty drogowe na danym pasie ruchu, na tablicy U-26 umieszczonej na pojedzie lub maszynie roboczej, umieszcza si odpowiedni znak C-9, C-10 lub C-11.
11.9. Tablice zamykajce

Do zamykania pasa ruchu, w szczeglnoci z powodu prowadzenia robt drogowych, stosuje si tablice zamykajce mocowane do pojazdw. Pojazd, na ktrym umieszczona jest tablica, znajduje si na pocztku odcinka wyczonego z ruchu od strony nadjedajcych pojazdw. Lico tablicy oraz znakw umieszczanych na tablicy zamykajcej wykonane jest z folii odblaskowej typu 2 lub z folii pryzmatycznej; to barwy biaej, ukone pasy - barwy czerwonej. Na tablicy zamykajcej pas ruchu umieszczane s znaki C-9, C-10 lub C-11. Na tablicy instaluje si strzay wietlne wykonane z lamp ostrzegawczych, nadajce sygnay nakazu opuszczenia pasa ruchu zgodnie ze znakiem nakazu. W grnej czci tablicy znajduj si dwie lampy wczesnego ostrzegania o rednicy soczewek 300 mm. Rozrnia si dwie odmiany tablic zamykajcych: dua - stosowana na drogach krajowych, maa - stosowana na pozostaych drogach. Migajcy sygna ostrzegawczy w ksztacie tej strzay skierowanej odpowiednio do znaku nakazu powinien by nadawany z czstotliwoci 2,0 0,25 Hz, przy czym czas wywietlania sygnau do czasu braku sygnau powinien by jak 0,6 : 0,4. Wszystkie lampy ostrzegawcze w polu strzay o ksztacie jak na rysunku 11.9.5 i wymiarach podanych w tabeli 11.3, powinny by zaczane i wyczane rwnoczenie. Lampy wczesnego ostrzegania o rednicy 300 mm, umieszczone w grnych naroach tablic, powinny nadawa jednoczenie sygna wietlny w postaci byskw z czstotliwoci 30 5 byskw na minut, a czas trwania bysku i natenie wiata tak dobrane, aby sygna by widoczny zarwno w dzie jak i w nocy z odlegoci 1000 m w przypadku tablic duych, a 500 m w przypadku tablic maych. Tablica zamykajca dua U-26a z przestawnym znakiem nakazu C-9 na C-10 i odwrotnie, przedstawiona zostaa na rys.11.9.1. Przestawianie pozycji znaku nakazu powinno by sterowane z kabiny kierowcy pojazdu. Znak musi by zabezpieczony przed niekontrolowanym przestawieniem lub przekrceniem. Tablica zamykajca dua U-26b ze znakiem nakazu C-11 wedug wzoru przedstawionego na rys. 11.9.2 stosowana jest w przypadku, gdy zachodzi potrzeba zamknicia pasa ruchu, a wystpuje moliwo ruchu zgodnie ze znakiem (omijanie lub wyprzedzanie pojazdu z tablic U-26b z prawej lub lewej strony).
Rys.11.9.1.
Wzr tablicy zamykajcej U-26a
Rys.11.9.2.
Wzr tablicy zamykajcej U-26b
434
Rys.11.9.3.
Tablica zamykajca U-26c
Rys.11.9.5. Geometria strzay wietlnej Tabela 11.3. Wymiary strza wietlnych mocowanych na tablicach zamykajcych
Tablica zamykajca maa U-26c z przestawnym znakiem nakazu C-9 na C-10 i odwrotnie przedstawiona zostaa na rys. 11.9.3. Na rysunku przedstawiono minimalne wymiary gabarytowe tablicy U-26c. Przestawianie pozycji znaku nakazu powinno by sterowane z kabiny kierowcy pojazdu. Znak musi by zabezpieczony przed niekontrolowanym przestawieniem lub przekrceniem. Tablica zamykajca maa U-26d ze znakiem nakazu C-11 wedug wzoru przedstawionego na rys.11.9.4 stosowana jest w przypadku, gdy zachodzi potrzeba zamknicia pasa ruchu, a wystpuje moliwo ruchu zgodnie ze znakiem (omijanie lub wyprzedzanie pojazdu z tablic U-26d z prawej lub lewej strony). Na rysunku przedstawiono minimalne wymiary gabarytowe tablicy U-26d.
11.10. Tablica wczenie ostrzegajca
Rys.11.9.4. Tablica zamykajca U-26d
Rys.11.10.1. Tablica wczenie ostrzegajca U-27
435
Rys. 11.10.2. Przykad oznakowania miejsca krtkotrwaych robt na lewym pasie jezdni jednokierunkowej
436
Tablica wczenie ostrzegajca U-27 (rys.11.10.1) suy do ostrzegania kierujcych pojazdami o zblianiu si do niebezpiecznego miejsca. Ustawiana jest w odlegoci 400 m przed miejscem niebezpiecznym. Stosowana jest wycznie na drogach szybkiego ruchu. Tablica U-27 ma wymiary gabarytowe 2500 x 1500 mm. Lico tablicy wykonane jest z folii pryzmatycznej odblaskowo-fluorescencyjnej to-zielonej. Obie lampy wczesnego ostrzegania o rednicy 300 mm, umieszczone w grnych naroach tablicy U-27, powinny nadawa jednoczenie sygna wietlny w postaci byskw z czstotliwoci 30 5 byskw na minut, a czas trwania bysku i natenie wiata tak dobrane, aby sygna by widoczny z odlegoci 1000 m, zarwno w dzie jak i w nocy. Na tablicach U-27 dopuszcza si zestawianie dwch lub trzech znakw drogowych pionowych. Przykad zastosowania tablic U-27, U-26 i U-26a przedstawiono na rysunku 11.10.2.
12. Sygnalizatory wiatru 12.1. Zasady oglne

Sygnalizatory wiatru stosuje si w celu przekazania kierowcy ostrzeenia o oczekujcym go na dalszym odcinku drogi uderzeniu lub duym parciu wiatru. Urzdzenia te mog by mechaniczne lub automatyczne, poczone np. z miernikami prdkoci i siy wiatru. Dopuszcza si rwnie stosowanie wskanikw wiatru wykonanych w postaci odpowiednio zlokalizowanej rolinnoci o gitkich pdach lub pniach, wskazujcych kierowcom wystpowanie silnego wiatru na dalszym odcinku drogi. Sygnalizatory wiatru mona stosowa oddzielnie lub razem z osonami przeciwwietrznymi (naturalnymi lub sztucznymi).
11.11. Kadki dla pieszych

W przypadku koniecznoci udostpnienia pieszym przejcia nad wykopami przy pracach drogowych naley stosowa w tym celu kadki dla pieszych U-28 przedstawione na rys. 11.11.1. Zasadnicze wymiary kadek dla pieszych zestawiono w tabeli 11.4.
Tabela 11.4. Wymiary kadek dla pieszych U-28
12.2. Sygnalizator wiatru

Mechaniczny sygnalizator wiatru wedug wzoru przedstawionego na rys. 12.2.1 stosuje si w celu ostrzeenia kierowcw o oczekujcych na dalszym odcinku drogi uderzeniach lub duych podmuchach czy parciach wiatru. Sygnalizator ma ksztat rkawa, do wskazywania siy i kierunku wiatru, o pasach na przemian czerwonych i biaych. Rkaw jest tak przymocowany do masztu, e w przypadku wypeniania go wiatrem, ustawia si zgodnie z kierunkiem powiewu. Sygnalizatory wiatru zawieszone na odpowiednim maszcie umieszcza si: dla drg dwujezdniowych w pasie dzielcym, a w wyjtkowych przypadkach poza poboczem drogi, dla drg jednojezdniowych dwukierunkowych - wycznie poza poboczem drogi. Miejsce i sposb umieszczenia sygnalizatorw powinny by tak wybrane, aby zapewni dobr ich widoczno dla kierowcw nadjedajcych pojazdw i nie mog stanowi zagroenia bezpieczestwa ruchu. Miejsce umieszczenia znajduje si zazwyczaj za kompleksem lenym, stanowicym naturaln oson przed wiatrem, na wysokich nasypach, przy wyjedzie z gbokiego wykopu oraz na obiektach mostowych o duej dugoci i wysokoci. Sygnalizatory wiatru poprzedza si znakiem drogowym pionowym A-19 boczny wiatr.
Rys. 11.11.1. Kadka dla pieszych U-28
437
13. Sygnalizacja wietlna 13.1. Zasady oglne

Do urzdze bezpieczestwa ruchu drogowego z zakresu sygnalizacji zalicza si nastpujce elementy: sygnalizacj przenon, znaki drogowe o zmiennej treci informujce o warunkach pogodowych i stanie nawierzchni, tablice wietlne przekazujce komunikaty tekstowe, sygnalizacj ostrzegawcz stosowan przy wszelkiego rodzaju przeszkodach staych i tymczasowych, aktywne punktowe elementy odblaskowe, urzdzenia sygnalizacyjne do ograniczania prdkoci.
13.2. Sygnalizacja przenona

Sygnalizacja przenona musi w peni odpowiada przepisom dotyczcym sygnalizacji podanym w zaczniku nr 3 do rozporzdzenia. Wyrni mona sygnalizacj przenon dla ruchu wahadowego i dla tymczasowego sterowania ruchem na prostym skrzyowaniu. Przy sterowaniu ruchem wahadowym mona stosowa sygnalizatory trjkomorowe o rednicy 200 lub 300 mm. Dopuszcza si stosowanie sygnalizatorw dwukomorowych (bez komory sygnau tego), lecz wwczas komory musz mie rednic 300 mm. Przed kad sygnalizacj przenon naley ustawi dodatkowo znak drogowy pionowy A-29 sygnay wietlne. Jeeli odcinek objty ruchem wahadowym ma wicej ni 50 m oraz wystpuje znaczna zmienno obcienia ruchem danego fragmentu drogi w funkcji doby, obowizkowe jest stosowanie detekcji na tym odcinku w celu dostosowania dugoci sygnau zielonego do rzeczywistego natenia ruchu i zapobieenie tworzeniu si kolejek pojazdw z powodu niewykorzystywania nadmiernie dugiego sygnau zielonego, co moe mie miejsce przy sterowaniu staoczasowym. Ze wzgldw praktycznych powinno si stosowa detektory nie wymagajce wbudowywania w nawierzchni. Przykadowe rozwizanie instalacji sygnalizacji przenonej dla ruchu wahadowego przedstawiono na rys. 13.2.1 i 13.2.2. Zaleca si stosowanie cznoci bezprzewodowej pomidzy sygnalizatorami, jednak wybrany sposb sterowania i przesyania danych musi zapewni bezpieczestwo pracy systemu i uczestnikw ruchu. 438
Rys. 12.2.1. Mechaniczny sygnalizator wiatru
Rys. 13.2.1. Lokalizacja sygnalizatorw i detektorw nadjezdniowych przy sterowaniu wahadowym nadzorowanym na odcinku bez wlotw bocznych
Rys. 13.2.2. Lokalizacja sygnalizatorw i detektorw nadjezdniowych przy sterowaniu wahadowym nadzorowanym na odcinku z wlotem bocznym
13.3. Znaki informujce o warunkach pogodowych i stanie nawierzchni

Znaki drogowe o zmiennej treci informujce o moliwoci wystpienia trudnych warunkw ruchu zwizane np. z oblodzeniem jezdni lub silnym wiatrem bocznym ustawia naley zawsze w pobliu miejsc, w ktrych takie zjawiska mog zachodzi. Przede wszystkim s to wloty do i wyloty z kompleksw lenych, wjazdy na wiadukty lub mosty, wyloty z tuneli, odcinki drg w pobliu rzek lub jezior, itp. Zasady stosowania sygnalizatorw wiatru opisano szczegowo w punkcie 12. Znaki informujce o stanie nawierzchni i warunkach atmosferycznych powinny by sterowane automatycznie zespoem czujnikw mierzcych temperatur nawierzchni i wilgotno (informacja o oblodzeniu), przejrzysto powietrza i jego wil-
gotno (informacja o zamgleniach), temperatur powietrza. Moliwe jest take zdalne sterowanie znakami z centrum dyspozytorskiego. Znaki informujce o mogcych wystpowa mgach instalowa naley w pewnej odlegoci od miejsc, w ktrych mgy zazwyczaj pojawiaj si. Miejsca takie naley okreli przy udziale sub meteorologicznych i na podstawie obserwacji prowadzonych w duszym okresie. Ze wzgldu na trwao i postrzegalno znaki takie powinny by wykonane w technice wiatowodowej lub elektroluminescencyjnej. Powinny rwnie zapewnia moliwo automatycznego dostrajania luminancji nadawanych sygnaw do pory dnia i stopnia nasonecznienia. Zaleca si, aby znaki tego typu, jako ustawiane w miejscach oddalonych od rde zasilania, byy wyposaone w baterie soneczne.
439
Znaki informujce o warunkach pogodowych naley ustawia szczeglnie na drogach zamiejskich. Ustawia si je przed mostami, wiaduktami i w pobliu tuneli oraz wszdzie tam, gdzie okolicznoci tego wymagaj; w terenie zabudowanym ustawianie ich w tych miejscach jest konieczne.
13.4. Tablice informacyjne przekazujce komunikaty tekstowe

Podobne rozwizania stosowa naley w przypadku tablic przeznaczonych do informowania kierujcych o wszelkich innych utrudnieniach na drogach, niemieszczcych si w kategoriach znakw drogowych o zmiennej treci lub informacjach o stanie nawierzchni i warunkach atmosferycznych. Matryce znakw alfanumerycznych powinny mie odpowiedni wielko (minimum 5 x 7 punktw), za luminancja poszczeglnych symboli powinna zapewnia ich czytelno w kadych warunkach owietlenia. W szczeglnoci chromatyczno znakw przekazywanych przez tablice tekstowe powinna odpowiada wartociom podanym w tabelach 1.12 i 1.13 zacznika nr 1do rozporzdzenia. Jednorodno, tj. stosunek natenia najjaniejszego punktu do najciemniejszego, powinna by nie wiksza od 3, odlego midzy punktami wietlnymi nie powinna by wiksza ni 1/10 wysokoci pisma. Minimalne wysokoci liter w zalenoci od lokalizacji tablicy podane s w tabeli 13.1. Luminancj znakw graficznych tworzcych napis naley w okresie od zmierzchu do witu zmniejszy do 80% wartoci dla uniknicia olnienia kierujcych i zatracenia czytelnoci nadawanego komunikatu. Tablice informacyjne z moliwoci dowolnego formuowania przekazywanych komunikatw musz by ustawiane w takich miejscach, by nie spowodowa zagroenia bezpieczestwa i zapewni ich dobr czytelno. Zestaw przekazywanych komunikatw moe w pewnych przypadkach przybra posta treci preformuowanych, wybieranych automatycznie z pamici urzdzenia sterujcego, np. przy nadawaniu ostrzee o zbyt szybkiej jedzie lub o przekraczaniu osi drogi w miejscach niedozwolonych. Normalnie jednak tre nadawanych komunikatw jest formuowana w centrum dyspozycyjnym w zalenoci od sytuacji na drodze (np. ostrzeenia o moliwych zakceniach ruchu spowodowanych przewidywanymi zdarzeniami odbywajcymi si na drogach). Tablice przekazujce dowolne komunikaty sowne instalowane s zazwyczaj przy autostradach i drogach szybkiego ruchu, nie wyklucza si jednak ich umieszczania przy pozostaych drogach, jeeli zachodzi taka potrzeba.
13.5. Sygnalizacja ostrzegawcza na przeszkodach staych i tymczasowych

Na urzdzeniach zamykajcych przejazd (bariery drogowe, rogatki zamykajce jezdnie) konieczne jest umieszczanie wiate ostrzegawczych nadajcych sygna czerwony stay lub co najmniej dwa sygnay czerwone pulsujce. Zaleca si, by uru440
Rys. 13.3.1. Przykad automatycznej stacji pomiarowej z tablic o zmiennej treci
chamianie takich sygnaw byo zautomatyzowane w zalenoci od przejrzystoci powietrza i pory doby. Automatyczne uruchamianie nadawania sygnaw czerwonych jest obowizkowe w przypadku rogatek zatrzymujcych ruch przed przejazdami kolejowymi, wjazdami na ruchome mosty lub promy. Sygnay wietlne mog by nadawane tylko przez sygnalizatory ustawione obok jezdni lub przez sygnalizatory i wiata umieszczone na belce rogatki. Na pozostaych obiektach ograniczajcych szeroko pasa ruchu naley stosowa urzdzenia ostrzegawcze nadajce sygnay te migajce z czstotliwoci stosowan w sygnalizacji wietlnej (tj. 20,25 Hz, tj. 12015 przerw/min). Zaleca si, by take i w tym przypadku zaczanie sygnaw odbywao si automatycznie. Na drogach szybkiego ruchu i autostradach, a take na drogach o innej kategorii, ale znacznie obcionych ruchem lub w miejscach szczeglnie niebezpiecznych (ostre zakrty, brak widocznoci na
ukach pod wiaduktami itp.), najazd na przeszkod ograniczajc ruch musi by poprzedzony tzw. fal wietln, nadajc sekwencyjne sygnay te przesuwajce si w kierunku najazdu na przeszkod. Sposb ustawienia fali wietlnej musi by naturalny i z zachowaniem odpowiedniego skosu w celu zapewnienia moliwie agodnej zmiany pasa ruchu, bez koniecznoci gwatownego hamowania. Czstotliwo zmian w nadawaniu sygnaw powinna wynosi 30 5 byskw/min, a odstp wzajemny sygnalizatorw nie moe by wikszy ni 0,5 metra. Moliwe jest rwnie umieszczanie sygnalizatorw bezporednio na belce zapory; wwczas na odcinku 1-metrowym stosuje si od 3 do 5 takich urzdze. W przypadku autostrad i drg szybkiego ruchu naley w odlegoci co najmniej 100 m od miejsca ustawienia fali wietlnej lub innej przeszkody zainstalowa byskowy lub pulsujcy sygnalizator wczesnego ostrzegania nadajcy sygnay w kolorze tym z czstotliwoci 15 5 byskw/min.
Tabela 13.1. Wielkoci liter w zalenoci od lokalizacji tablicy o zmiennej treci
13.6. Urzdzenia sygnalizacyjne do wskazywania prdkoci rzeczywistej

Urzdzenia wskazujce prdko rzeczywist stosuje si w miejscach, w ktrych obserwuje si rozwijanie przez kierujcych prdkoci wikszej, ni wynika to z przepisu oglnego lub szczegowego ograniczenia prdkoci, i jest to zjawisko szczeglnie niepodane - np. na pocztkowych odcinkach wjazdw do miejscowoci pooonych w cigu drogi o duym nateniu ruchu. Zalicza si do nich przede wszystkim radarowe wywietlacze prdkoci rzeczywistej, przy czym nie wolno ich stosowa cznie ani przemiennie z wywietlaczami prdkoci zalecanej dla celw koordynacji przejazdu
wzdu cigu osygnalizowanego. Cyfry pokazywane przez wywietlacz nie mog by barwy biaej. Przykadowe urzdzenie podano na rys. 13.6.1. Wywietlacze prdkoci rzeczywistej powinny podawa prdkoci tylko tych pojazdw, ktre przekraczaj prdko dopuszczaln na danym odcinku drogi. Na drogach zamiejskich, w miejscach, gdzie naley bezwzgldnie ograniczy prdko, zaleca si stosowa radarowe detektory prdkoci poczone z kamerami wideo rozpoznajcymi numer rejestracyjny pojazdu przekraczajcego prdko dozwolon na danym odcinku i wywietlanie go, wraz z wartoci prdkoci rzeczywistej chwilowej, na tablicy informacyjnej widocznej dla kierujcego
441
pojazdem. Urzdzenie takie moe by sprzone z rejestratorem zdarze i stanowi dowd przekroczenia przepisw. Mona rwnie stosowa automatyczne zatrzymywanie strumienia pojazdw poprzez sprzon z detektorami i kamer sygnalizacj wietln, ktra w przypadku kontynuowania przez danego kierujcego jazdy z prdkoci wysz od dopuszczalnej, zaczyna nadawa sygna czerwony o okrelonej dugoci, dla uspokojenia ruchu. Wybr rodka zaley od szczegowej analizy warunkw bezpieczestwa ruchu na danym odcinku i bada zachowa kierujcych.
14.2. Tarcze do zatrzymywania pojazdw

Tarcza do zatrzymywania pojazdw (rys. 14.2.1) skada si z piercienia barwy biaej i koa barwy czerwonej posiadajcych wsplny rodek. Tarcza posiada take uchwyt. rednica zewntrzna tarczy nie moe by mniejsza ni 140 mm, a rednica koa o barwie czerwonej powinna wynosi od 50% do 60% rednicy tarczy.
Rys. 14.2.1. Tarcza do zatrzymywania pojazdw
Rys. 13.6.1. Przykadowy wywietlacz prdkoci rzeczywistej z detektorem radarowym
14. Urzdzenia do kontroli ruchu drogowego 14.1. Zasady oglne

Do prowadzenia nadzoru nad ruchem drogowym, podawania kierujcemu pojazdem polece do okrelonego zachowania, upowanione organy mog stosowa: tarcze do zatrzymywania pojazdw, (w przypadku zatrzymania pojazdu w warunkach niedostatecznej widocznoci tarcza powinna by wyposaona w elementy odblaskowe lub wiato czerwone) latarki ze wiatem czerwonym do zatrzymywania pojazdw, urzdzenia naganiajce przeznaczone do podawania polece kierujcym pojazdami, urzdzenia sygnalizacyjne przeznaczone do podawania polece kierujcym pojazdami.
Pola barwy biaej i czerwonej powinny by wykonane z folii odblaskowej typu 2 lub folii pryzmatycznej albo jako wiato odblaskowe. Mog by te wykonane jako elementy wiecce o rwnomiernym nateniu wiata na powierzchni tarczy. Tarcza powinna by wykonana z materiaw nie amliwych. Uchwyt powinien posiada dodatkowo element ograniczajcy moliwo wypadnicia tarczy z rki. Barwy piercienia i koa wewntrznego powinny odpowiada wymaganiom jak dla znakw drogowych pionowych.
14.3. Latarki ze wiatem czerwonym do zatrzymywania pojazdw

Latarka powinna emitowa wiato barwy czerwonej. Pole powierzchni reflektora lub powierzchni czci wieccej latarki, prostopadej do kierunku nadjedania zatrzymywanego pojazdu, nie moe by mniejsze ni 5000 mm2. Ksztat powierzchni wieccej powinien by zwarty i mie jedn z podstawowych figur geometrycznych (koo, kwadrat, prostokt, trjkt, trapez).
442
14.4. Urzdzenia naganiajce instalowane na pojazdach, przeznaczone do podawania polece uczestnikom ruchu
Urzdzenia powinny zapewnia zrozumiae przekazywanie polece wydawanych przez osoby uprawnione, dotyczce zachowania uczestnikw ruchu. Urzdzenia naganiajce, umieszczone na zewntrz pojazdu, powinny zapewnia bezpieczestwo bierne przy wypadkach.
14.5. Urzdzenia sygnalizacyjne instalowane na pojazdach, przeznaczone do podawania polece kierujcym pojazdami
Urzdzenia sygnalizacyjne wykonane w sposb zapewniajcy bezpieczestwo uczestnikw ruchu, powinny przekazywa w sposb atwo dostrzegalny
jednoznaczne polecenia do okrelonego zachowania si w ruchu drogowym kierujcemu pojazdem. Polecenia skierowane dla wybranych uczestnikw ruchu mog by przekazywane przy pomocy napisw na tablicy o zmiennej treci. Podawane napisy powinny by dostrzegalne i czytelne z miejsca kierowcy, z odlegoci min. 25 m, zarwno w cigu dnia, jak i po zmierzchu. W przypadku napisw skierowanych do przodu mog by one odwrcone (napisy o odbiciu lustrzanym). Urzdzenia powinny umoliwia podawanie polece: Stj, Jed za mn, Zwolnij, Zjed na pobocze itp. Sterowanie urzdzeniami powinno by moliwe z miejsca kierowcy. Za pomoc odpowiedniego urzdzenia sygnalizacyjnego naley zapewni monitorowanie wewntrz pojazdu stanu polece podawanych uczestnikom ruchu.
443

Czerwona Ksiazeczka

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Czerwona Ksiazeczka

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

WERSJA ELEKTRONICZNA

Zacznika do Dziennika Ustaw nr 220 poz. 2181 z dnia 23 grudnia 2003 r.

1.2. Wielkoci, wymiary i widoczno znakw

Tabela 1.1. Podstawowe wymiary znakw kategorii A, B, C i D (wymiary podano w mm)

1.3. Barwa i odblaskowo znakw

1.4. Liternictwo znakw drogowych pionowych

e) przykad obliczenia dugoci napisu cko

c) dla znakw specjalnych

Rys. 1.4.1. Sposb zestawienia napisu

Rys. 1.4.2. Wykaz liter i cyfr, w ktrych wystpuj linie korekcyjne

1.4.3. Zestawienie liter i cyfr do kopiowania

1.5. Umieszczanie znakw

Rys. 1.5.1. Sposoby umieszczania dwch znakw w ukadzie pionowym

Rys. 1.5.2. Sposoby umieszczania dwch znakw w ukadzie poziomym

Rys. 1.5.3. Sposoby umieszczania trzech znakw w ukadzie pionowym

Rys. 1.5.4. Sposoby umieszczania trzech znakw w ukadzie mieszanym

Rys. 1.5.5. Odchylenie poziome tarczy znaku:

b) na uku poziomym w prawo

c) na uku poziomym w lewo

Rys. 1.5.6. Odlego znakw od krawdzi jezdni:

b) w pasie dzielcym jezdnie drogi dwujezdniowej

d) na drodze, wzdu ktrej biegnie linia tramwajowa

Rys. 1.5.7. Wysoko umieszczenia znakw:

b) E-13, od E-15 do E-21 na drogach

c) E-1, E-2, E-14 na drogach innych ni ulice

f) na lub za urzdzeniami bezpieczestwa ruchu

g) dwch na jednym supku na drogach innych ni ulice

h) E-1, E-2, E-14 na ulicach

i) wsplnie z sygnalizatorem na ulicach

k) dwch na jednym supku na ulicach

Tabela 1.11. Wysoko umieszczania znakw

1.6. Znaki o zmiennej treci

Tabela 1.12. Chromatyczno znakw wietlnych o klasie D1

Tabela 1.13. Chromatyczno znakw wietlnych o klasie D2

Tabela 1.14. Podstawowe wymiary znakw okrgych (wymiary podano w mm)

1. rednica pola symbolu e = 7 a / 13,2 2. Odstp d = 0,3 e

Tabela 1.15. Podstawowe wymiary znakw trjktnych (wymiary podano w mm)

1. Odstp d = 2,329 / (0,3 a)

Rys. 1.6.1. Wymiary znakw okrgych

Rys. 1.6.2. Wymiary znakw trjktnych

Rys. 1.6.3. Przykady znakw wietlnych:

a) znak wietlny A-19

b) znak wietlny A-21

c) znak wietlny A-32

d) znak wietlny A-33

e) znak wietlny A-34

f) znak wietlny B-25

g) znak wietlny B-26

h) znak wietlny B-33

i) znak wietlny B-42

Przykadowy ukad matryc znakowych na tablicy tekstowej o zmiennej treci

Przykad tablicy o zmiennej treci umieszczonej nad autostrad

2. Znaki ostrzegawcze 2.1. Zasady oglne

Rys. 2.1.1.1. Ksztat i wymiary znakw ostrzegawczych

Rys. 2.1.3.1. Tabliczka T-1

Rys. 2.1.4.2. Tabliczka T-3

2.2. Opisy szczegowe

2.2.2. Niebezpieczny zakrt w lewo

Rys. 2.2.1.1. Znak A-1

Rys. 2.2.2.1. Znak A-2

Rys. 2.2.3.1. Znak A-3

Rys. 2.2.3.2. Tabliczka T-4

Rys. 2.2.4.1. Znak A-4