De Cuong Bai Giang Mon Ly Thuyet TCTT

Chng 1.
i cng v ti chnh v tin t
Phan Anh Tun
CNG BI GING
Mn hc L thuyt ti chnh tin t
1
anhtuanphan@gmail.com
Ging vin: ThS. Phan Anh Tun
nhiu hay t hng ho khc trong trao i. Tuy nhin khi nim sc mua tin t khng c xem xt di gc sc mua i vi tng hng ho nht nh m xt trn phng din ton th cc hng ho trn th trng.
Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Mc ch ca chng ny l cung cp cho sinh vin nhng hiu bit khi qut v hai i tng nghin cu ch yu ca mn hc ny l: tin t v ti chnh. C th cc ni dung cn nm c sau khi hc xong chng ny l: Bn cht v chc nng ca tin t Cc hnh thi pht trin ca tin t Khi nim v ti chnh v h thng ti chnh
2. S pht trin cc hnh thi ca tin t

Trong qu trnh pht trin ca nn kinh t hng ho, tin t ln lt tn ti di nhiu hnh thi khc nhau nhm p ng cho nhu cu pht trin ca nn kinh t, c bit l ca hot ng sn xut, lu thng, trao i hng ho. Trong phn ny, chng ta s tm hiu xem c nhng dng tin t no trong lch s, chng ra i nh th no v ti sao li khng cn c s dng na. Bng cch ny chng ta s c c s hiu bit su sc hn v khi nim tin t.
1. Khi nim v tin t

1.1. nh ngha
Tin l bt c ci g c chp nhn chung trong thanh ton i ly hng ho, dch v hoc hon tr cc khon n. nh ngha ny ch a ra cc tiu ch nhn bit mt vt c phi l tin t hay khng. Tuy nhin n cha gii thch c ti sao vt li c chn lm tin t. gii thch c iu ny phi tm hiu bn cht ca tin t.
2.1. Tin t hng ho - Ho t (Commodity money)

y l hnh thi u tin ca tin t. c im chung ca loi tin t ny l: Hng ho dng lm tin t trong trao i phi c gi tr thc s v gi tr ca vt trung gian trao i ny phi ngang bng vi gi tr hng ho em ra trao i, tc l trao i ngang gi mt hng ho thng thng ly hng ho c bit - tin t3. Ho t xut hin ln lt di hai dng: 2.1.1. Ho t phi kim loi Ho t phi kim loi l tin t di dng cc hng ho (tr kim loi). y l hnh thi c nht ca tin t, rt thng dng trong cc x hi c xa. Trong lch s c rt nhiu loi hng ho khc nhau tng c con ngi dng lm tin t. Trong cun Primitive money ca Paul Einzig vit nm 19664, ng a ra nhng thng k kh th v sau v nhng loi tin c xa m theo ng nhiu s trong vn cn c s dng cho n c ngy nay. l: 3 4
1.2. Bn cht
Tin t thc cht l vt trung gian mi gii trong trao i hng ho, dch v, l phng tin gip cho qu trnh trao i c thc hin d dng hn. Bn cht ca tin t c th hin r hn qua hai thuc tnh sau ca n: Gi tr s dng ca tin t l kh nng tho mn nhu cu trao i ca x hi, nhu cu s dng lm vt trung gian trong trao i. Nh vy ngi ta s ch cn nm gi tin khi c nhu cu trao i. Gi tr s dng ca mt loi tin t l do x hi qui nh: chng no x hi cn tha nhn n thc hin tt vai tr tin t (tc l vai tr vt trung gian mi gii trong trao i) th chng gi tr s dng ca n vi t cch l tin t cn tn ti2. y chnh l li gii thch cho s xut hin cng nh bin mt ca cc dng tin t trong lch s. Gi tr ca tin c th hin qua khi nim sc mua tin t, l kh nng i c
1 2
Rng c voi o Fiji G n hng Hawaii Li cu (c) qun o Gilbert Mai ra o Marianas Tun lc nhiu ni thuc Nga La Trung quc B Na Uy Da Php v Ru Rum Australia
The fundamentals of money and finance Nh vy khc vi gi tr s dng ca hng ho thng thng (gi tr s dng ca hng ho thng thng l do c tnh t nhin ca n qui nh v tn ti vnh vin cng vi nhng c tnh t nhin ), gi tr s dng ca mt loi tin t mang tnh lch s, n ch tn ti trong nhng giai on nht nh v hon ton ph thuc vo ch ca x hi.
Ni cch khc, gi tr ca tin t hng ho (ho t) c o bng gi tr ca hng ho c dng lm tin t. Smith., Gary, Money, banking and financial intermediation, p35.
Phan Anh Tun - B lng vt qun o Santa Cruz (vn cn cho n nm 1961) - Go Philippines - Ht tiu Sumatra - ng o Barbados - N l Chu Phi xch o, Nigeria, Ailen - Nhng chui v s ca nhng th dn da Bc M - B, cu Hy lp v La m - Mui nhiu ni. Tuy nhin, ho t phi kim loi c nhiu im bt tin nh: tnh cht khng ng nht, d h hng, kh phn chia hay gp li, kh bo qun cng nh vn chuyn, v ch c cng nhn trong tng khu vc, tng a phng. V vy m ho t phi kim loi dn dn bin mt v c thay th bng dng ho t th hai: ho t kim loi. 2.1.2. Ho t kim loi Ho t kim loi l tin t di dng cc kim loi, thng l cc kim loi qu nh vng, bc, ng.... Ni chung cc kim loi c nhiu u im hn so vi cc hng ho khc khi c s dng lm tin t nh: cht lng, trng lng c th xc nh chnh xc, d dng hn, thm vo , n li bn hn, d chia nh, gi tr tng i t bin i.... Trong thc tin lu thng ho t kim loi, ch c vng tr thnh loi tin t c s dng ph bin v lu di nht. Bc ri ng ch c s dng thay th khi thiu vng dng lm tin t. S thng tr ca tin vng c c l do vng c nhng u vit hn hn cc hng ho khc trong vic thc hin chc nng tin t: Vng l mt loi hng ho c nhiu ngi a thch. Chng ta bit rng, vng cha chc l kim loi qu him nht nhng nhu cu ca x hi v vng xut hin rt sm trong lch s v ngy cng tng lm cho vng tr thnh mt th hng ho rt hp dn, c nhiu ngi a thch. V vy, vic dng vng trong trao i d dng c chp nhn trn phm vi rng ln. Nhng c tnh l ho ca vng rt thun li trong vic thc hin chc nng tin t. Vng khng b thay i v mu sc v cht lng di tc ng ca mi trng v c hc nn rt tin cho vic ct tr. N d chia nh m khng nh hng ti cht lng. Gi tr ca vng n nh trong thi gian tng i di, t chu nh hng ca nng sut lao ng tng ln nh cc hng ho khc. S n nh ca gi tr vng l do nng sut lao ng sn xut ra vng tng i n nh. Ngay c vic p dng tin b k thut vo khai thc cng khng lm tng nng sut lao ng ln
nhiu. iu ny lm cho tin vng lun c c gi tr n nh, mt iu kin rt cn thit n c th chp hnh tt cc chc nng tin t. Trong giai on u, tin vng thng tn ti di dng nn, thi. Nhng v sau tin cho vic trao i, tin vng thng c c thnh nhng ng xu vi khi lng v tinh khit nht nh. Loi tin ny v th m cn c gi l tin c. Tin c xut hin u tin ti Trung quc, khong th k th 7 trc CN, sau thm nhp sang Bat, Hy lp, La m ri vo chu u. Cc ng tin lu hnh chu u trc kia u di dng ny. V d: ng pound sterling ca Anh, ng livr hay lu-y ca Php... Trc kia ng bng Anh vn l nhng ng xu bng bc c in mt ngi sao trn b mt, trong ting Anh c sterling ngha l ngi sao cho nn nhng ng xu c gi l pound sterling, cn k hiu ng bng Anh () l bt ngun t mt t Latinh c libra ging ngha vi t pound. Tin vng c mt thi gian thng tr rt di trong lch s. iu ny chng t nhng hiu qu to ln m n mang li cho nn kinh t. Mt s thc l h thng thanh ton da trn vng vn cn c duy tr cho n mi th k 20, chnh xc l n nm 1971. Ngay c ngy nay, mc d tin vng khng cn tn ti trong lu thng na, nhng cc quc gia cng nh nhiu ngi vn coi vng l mt dng ti sn ct tr c gi tr. Tuy c nhng c im rt thch hp cho vic dng lm tin t nh vy, tin vng vn khng th p ng c nhu cu trao i ca x hi khi nn sn xut v trao i hng ho pht trin n mc cao. Mt lot l do sau y khin cho vic s dng tin vng ngy cng tr nn bt tin, khng thc hin c chc nng tin t na: (1) Quy m v trnh sn xut hng ho ngy cng pht trin, khi lng v chng loi hng ho a ra trao i ngy cng tng v a dng; trong khi lng vng sn xut ra khng p ng nhu cu v tin t (nhu cu v phng tin trao i) ca nn kinh t. (2) Gi tr tng i ca vng so vi cc hng ho khc tng ln do nng sut lao ng trong ngnh khai thc vng khng tng theo kp nng sut lao ng chung ca cc ngnh sn xut hng ho khc. iu dn n vic gi tr ca vng tr nn qu ln, khng th p ng nhu cu lm vt ngang gi chung trong mt s lnh vc c lng gi tr trao i mi ln nh nh mua bn dch v hoc hng ho tiu dng.... (3) Ngc li, trong nhng giao dch vi gi tr ln th tin vng li tr nn cng knh. (4) Vic s dng tin t hng ho b cc nh kinh t xem nh l mt s lng ph nhng ngun ti nguyn vn c hn. dng mt loi tin t hng ho, x hi s phi ct bt cc cng dng khc ca hng ho hoc dng cc ngun lc khan him sn xut b sung. R rng l vi vic dng vng lm tin t con ngi phi gim bt cc nhu cu dng vng lm trang sc hoc trong cc ngnh c s dng vng lm nguyn liu v x hi phi dnh mt phn ln s lng vng hin c lm tin t. 4
Phan Anh Tun Vi nhng l do nh vy m x hi phi i tm cho mnh mt dng tin t mi ph hp hn. Chng ta chuyn sang hnh thi tin t th hai:
2.2. Tin giy (paper money)

Tin giy xut hin u tin di dng cc giy chng nhn c kh nng i ra bc hoc vng do cc ngn hng thng mi pht hnh (gold certificate, silver certificate). y l cc cam kt cho php ngi nm gi giy ny c th n ngn hng rt ra s lng vng hay bc ghi trn giy. Do c th i ngc ra vng v bc nn cc giy chng nhn ny cng c s dng trong thanh ton nh vng v bc. S ra i nhng giy chng nhn nh vy gip cho vic giao dch vi nhng khon tin ln cng nh vic vn chuyn chng tr nn thun li hn rt nhiu. Dn dn cc giy chng nhn ni trn c chun ho thnh cc t tin giy c in mnh gi v c kh nng i ra vng mt cch t do theo hm lng vng qui nh cho ng tin . V d: Anh trc y bn cnh nhng ng pound sterling tin c cn lu hnh ng bng Anh bng giy do cc ngn hng pht hnh v c i t do ra vng theo t l 1 bng Anh tng ng 123,274 grain, tng ng vi 7,32238 gr vng nguyn cht. Vic i t tin giy ra vng c thc hin ti cc ngn hng pht hnh ra n. Loi tin giy ny rt ph bin chu u trong thi gian trc chin tranh th gii th nht, thng c gi l tin ngn hng hay giy bc ngn hng (bank note). Vic s dng tin ngn hng hon ton mang tnh cht t nguyn. Sau i chin th gii th nht, nhm sit cht qun l trong vic pht hnh tin giy, cc nh nc ngn cm cc ngn hng thng mi pht hnh giy bc ngn hng, t nay mi vic pht hnh ch do mt ngn hng duy nht gi l ngn hng trung ng thc hin. V th ngy nay ni n giy bc ngn hng phi hiu l giy bc ca ngn hng trung ng. Hm lng vng ca ng tin giy by gi c qui nh theo lut tng nc. V d: hm lng vng ca ng la M cng b thng 1 nm 1939 l 0.888671g. V vy m ngi ta cn gi tin giy ny l tin php nh (Fiat money). Th nhng chng bao lu sau khi xut hin, do nh hng ca chin tranh cng nh khng hong kinh t5, nhiu ln tin giy b mt kh nng c i ngc tr li ra vng ( Php, tin giy b mt kh nng i ra vng vo cc nm 1720, 1848 1850, 1870 1875, 1914 1928 v sau cng l k t 1/10/1936 ti nay; M trong thi gian ni chin, t nm 1862 1863 nh nc pht hnh tin giy khng c kh nng i ra vng v ch ti nm 1879 khi cuc ni chin kt thc mi c li kh nng ), thm
ch c nhng thi k c tin giy c i ra vng v tin giy khng i c ra vng cng song song tn ti6. Sau Chin tranh th gii th hai, ch cn duy nht ng USD l c th i ra vng, tuy nhin ti nm 1971, vi vic M tuyn b ngng i ng USD ra vng, s tn ti ca ng tin giy c th i ra vng trong lu thng thc s chm dt. Ngy nay, tin giy thc cht ch l cc giy n (IOU) ca ngn hng trung ng vi nhng ngi mang n. Nhng khng nh hu ht cc giy n, chng ha tr cho ngi mang n ch bng cc t tin giy khc7, tc l ngn hng trung ng thanh ton cc giy n ny bng cc giy n khc. V v vy, gi y, bn mang t 100.000 ra ngn hng ngi ta s ch i cho bn ra cc ng tin vi mnh gi nh hn nh 20.000, 10.000, 5000 ch khng phi l vng. Khi pht hnh tin giy th tin giy tr thnh ti sn ca ngi s hu chng, nhng i vi ngn hng trung ng li l mt khon n v gi tr (hay v sc mua) ca lng tin pht hnh ra. Chnh v vy, khi pht hnh ra mt lng tin bao gi lng tin ny cng c ghi vo mc Ti sn N trong bng tng kt ti sn ca ngn hng Trung ng. Qua nghin cu qu trnh hnh thnh tin giy, c th thy, tin giy ra i vi t cch l du hiu ca kim loi tin t (tin vng), c pht hnh ra thay th cho tin kim loi trong vic thc hin chc nng tin t nhm khc phc nhng nhc im ca tin t kim loi. Chnh v vy, tin giy vn c s dng vi gi tr nh gi tr tin t kim loi m n i din mc d gi tr thc ca n thp hn nhiu. T giy bc 10 USD trc nm 1970 mc d c in n kh cng phu trn cht liu giy t tin vn khng th c gi tr bng 8,88671g vng m n i din. V vi vic in thm ch mt con s 0 na chng ta cng s c mt t 100 USD vi chi ph r hn nhiu so vi 88,8671g vng m n i din. Cng v th tin giy cn c gi l tin t di dng du hiu gi tr hay l tin danh ngha (token money). Tin giy ngy nay khng cn kh nng i ngc tr li tin t kim loi (tin vng) nh trc na. Vic x hi chp nhn s dng tin giy mc d gi tr thc ca n thp hn nhiu so vi gi tr m n i din l v tin giy c quy nh trong lut l phng tin trao i, v mi ngi tin tng vo uy tn ca c quan pht hnh (tc NHTW), v v
phn bit hai loi tin ny, cc nh kinh t gi tin vng v tin giy c kh nng i ngc ra vng l tin cng (hard money) cn tin giy khng i c ra vng l tin mm (soft money). 7 Trn thc t, NHT a tin ra lu thng bng cch mua mt lng chng khon hoc hng ho. Nh vy lng tin a ra lu thng c m bo bng lng hng ho hay chng khon , n lt chng khon li c m bo bi s hng ho m ngi pht hnh chng khon dng tin bn chng khon mua. iu ny lm cho tin giy thc t c m bo bng lng hng ho nht nh. NHT c th thu hi li tin giy in ra bng cch bn s hng ho hay chng khon m n nm gi. C s khc nhau gia hnh vi mua ca cc ch th kinh t vi hng vi mua ca NHT. Vi cc ch th kinh t mua th s tiu dng mt i, cn vi NHT th mua ri cn chuc li tin giy in ra. Nh vy, nu NHT m bo rng s hng ho hay chng khon m n mua bng cch in tin giy c th bn i thu hi li s tin giy n in ra th gi tr ca tin giy vn c m bo.
6
C th ni chin tranh th gii ln th I v cuc khng hong kinh t th gii nm 1929 1933 l nguyn nhn chnh a n vic p dng tin giy bt kh hon (tin giy khng c kh nng i ra vng) rng khp cc nc.
Phan Anh Tun ngi ta thy vic s dng tin giy l tin li. Th nhng mt khi mt lng tin vo c quan pht hnh, khng cn tin rng NHTW c th m bo cho gi tr danh ngha ca tin giy c n nh th ngi ta s khng s dng tin giy na. Mt thc t l nhiu nc, chng hn Vit nam trc kia, do tin Vit nam mt gi lin tc, ngi ta s dng USD mua bn trao i cc hng ho c gi tr ln nh nh ca, xe c v.v.... V li ch ca vic dng tin giy, c th thy: Vic s dng tin giy gip cho mi ngi c th d dng ct tr v vn chuyn tin hn. R rng l cc bn s thch mang theo mnh nhng t tin giy hn l nhng ng tin c nng n sm mun s to ra nhng l thng trong ti ca mnh. Tin giy cng c cc mnh gi t nh ti ln ph hp vi qui m cc giao dch ca bn. V pha chnh ph, ci li thy r nht ca tin giy l vic in tin giy tn chi ph nh hn nhiu so vi nhng gi tr m n i din v c th pht hnh khng ph thuc vo s lng cc hng ho dng lm tin t nh trc y. Ngoi ra, chnh ph lun nhn c khon chnh lch gia gi tr m tin giy i din vi chi ph in tin khi pht hnh tin giy. nhiu nc khon chnh lch ny to ra mt ngun thu rt ln cho ngn sch. V d: Trc y, ng DMark c xem l ng tin d tr quan trng nht ca th gii sau ng la M nn n c rt nhiu nc d tr. Theo mt cng trnh nghin cu ca Ngn hng lin bang c lc , khong t 30 n 40% s lng ng D-Mark bng tin giy c lu hnh ngoi nc v nm ngoi h thng ngn hng. ng u, nhiu cng dn s dng ng D-Mark nh ng tin ca chnh nc
2.3. Tin tn dng (Credit money)

Bn cnh tin giy, ngy nay do s pht trin ca cc t chc ti chnh tn dng, c bit l ca h thng ngn hng, mt hnh thi tin t mi xut hin da trn nhng hot ng ca cc t chc . l tin tn dng. Tin tn dng l tin nm trong cc ti khon m ngn hng v c hnh thnh trn c s cc khon tin gi vo ngn hng. Khi khch hng gi mt khon tin giy vo ngn hng, ngn hng s m mt ti khon v ghi c s tin 8. Tin giy ca khch hng nh th chuyn thnh tin tn dng. Tin tn dng thc cht l cam kt ca ngn hng cho php ngi s hu ti khon tin gi (hay tin tn dng) c rt ra mt lng tin giy ng bng s d c ghi trong ti khon9. Do cam kt ny c mi ngi tin tng nn h c th s dng lun cc cam kt y nh tin m khng phi i ra tin giy trong cc hot ng thanh ton10. Tuy nhin cc hot ng thanh ton bng tin tn dng phi thng qua h thng ngn hng lm trung gian. Cng v vy m tin tn dng cn c mt tn gi khc l tin ngn hng (bank money). thc hin cc hot ng thanh ton qua ngn hng, cc ngn hng s k kt vi nhau cc hp ng i l m theo cc ngn hng s m cho nhau cc ti khon ghi chp cc khon tin di chuyn gia h. Khi thay v phi chuyn giao tin mt cch thc s gia cc ngn hng, h ch vic ghi c hoc n vo cc ti khon ny. Hot ng chuyn tin thc s ch xy ra nh k theo tho thun gia cc ngn hng. C ch hot ng ny lm tng rt nhanh tc thanh ton. Chnh v vy hot ng thanh ton qua ngn hng rt c a chung do tnh nhanh gn v an ton ca n. Do tin tn dng thc cht ch l nhng con s ghi trn ti khon ti ngn hng cho nn c th ni tin tn dng l ng tin phi vt cht v n cng l loi tin mang du hiu gi tr nh tin giy. s dng tin tn dng, nhng ngi ch s hu phi s dng cc lnh thanh ton ra lnh cho ngn hng ni mnh m ti khon thanh ton h mnh. C nhiu loi lnh thanh ton khc nhau, nhng dng ph bin nht l sc11. Sc (cheque/check12) l mt t lnh do ngi ch ti khon sc pht hnh yu cu ngn hng thanh ton t ti khon ca anh ta cho ngi hng li ch nh trong t sc.
8 9
mnh. V v vy, trong nhiu thp nin, Ngn hng Lin bang c cho pht hnh rt nhiu tin giy, nhiu hn rt nhiu so vi ngi c cn. Vic in ng Mark em li mt khon li ln cho Ngn sch Lin bang. V d: nm 1996, khon l 8,8 t D-Mark. Trong nhng nm c bit pht t, khon tin chim ti 1/5 ton b thu nhp ca CHLB c. Tin giy cng c nhng nhc im nh: khng bn (d rch); chi ph lu thng vn cn ln; khi trao i hng ho din ra trn phm vi rng (chng hn gia cc quc gia hay gia cc vng xa nhau), i hi tc thanh ton nhanh, an ton th tin giy vn t ra cng knh, khng an ton khi vn chuyn; c th b lm gi; d ri vo tnh trng bt n (do khng c gi tr ni ti v khng th t iu tit c s lng tin giy trong lu thng nh tin vng).
V vy m tin tn dng cn c gi l tin ti khon. Ch credit trong t credit money chnh l t ch mc C (ngc ngha vi N) trn ti khon ch T. Tin tn dng nh vy l ti sn C ca ngi gi tin nhng l ti sn N ca ngn hng nhn tin gi. 10 S hnh thnh tin tn dng nh vy gn ging vi trng hp cc giy chng nhn c kh nng i ra bc hoc vng (gold certificate, silver certificate) do cc ngn hng thng mi pht hnh trc kia. 11 Vit nam U nhim chi li ph bin hn Sc do U nhim chi l phng tin thanh ton an ton hn. 12 Theo ting Anh-M.
Phan Anh Tun Sc13 thng c pht hnh theo mt mu nht nh. Khi m ti khon sc, ngn hng s cp cho ngi ch ti khon mt tp sc ng thnh cun v sc ch c hiu lc khi ngi ch ti khon k. Khi thanh ton, ngi ch ti khon sc s ghi s tin cn thanh ton vo sc, k tn ri a cho ngi nhn thanh ton. Ngi ny sau s n ngn hng gi ti khon sc rt tin mt hoc chuyn tin sang ti khon ca mnh trong cng ngn hng hoc ngn hng khc. Vic s dng sc trong thanh ton c li th l: 1/ tit kim c chi ph giao dch do gim bt vic phi chuyn tin thc gia cc ngn hng (v cc t sc i v sc n s kh ln nhau) 2/ tc thanh ton cao v an ton 3/ tin cho vic thanh ton v c th vit ra vi bt k lng tin no cho n ht s d trn ti khon, v do lm cho vic thanh ton nhng mn tin ln c thc hin d dng hn. Chnh v nhng l do nh vy, sc ngy nay c s dng ph bin trong thanh ton khng km g tin giy. Ngoi sc, nhiu nc cn c th gp mt phng tin thanh ton gn tng t nh sc, l sc du lch (travellers cheque): y cng l mt dng sc song do ngn hng pht hnh cho nhng ngi i ra nc ngoi hng. Ti nc n, ngi cm sc c th dng thanh ton trc tip thay cho tin mt14 hoc n nhng ngn hng c ngn hng pht hnh sc y thc i ra tin mt. Ngn hng nhn sc du lch s thng qua h thng thanh ton gia cc ngn hng thu tin t ngn hng pht hnh. Khi i ra tin mt thng th ngi s dng cn phi tr thm mt khon ph tnh theo phn trm trn mnh gi t sc. y l chi ph cho vic thu tin t ngn hng pht hnh sc. V hnh thc, sc du lch cng khng hon ton ging vi sc thng thng. Sc du lch c in mnh gi nh tin mt, ngoi ra trn t sc cn in tn ca ngn hng pht hnh cng nh tn ngi hng li sc. Vi vic dng sc du lch, nhng ngi i ra nc ngoi c th mang theo mt s lng ngoi t ln m vn an ton v sc du lch c cp ch danh cho nn mun i ra tin mt hay thanh ton phi c ch k ca ngi v phi cung cp cho ngn hng s h chiu ca ngi ch sc . Hin nay 5 loi sc du lch c chp nhn ti Vit nam l American Express, Visa, Mastercard, Thomacook, Citicorp, Bank of America.
Lu sc khng phi l mt loi tin m ch l phng tin lu thng tin tn dng. 14 Ca hng nhn thanh ton sc du lch s em sc n ngn hng i l ca ngn hng pht hnh sc du lch chuyn ra tin mt. 15 Ngi ta vn c nhu cu v sc du lch lm phng tin thanh ton mc d sc c cng chc nng tng t l v sc c phm vi lu thng hn ch hn. Khi ra nc ngoi chng ta khng th k pht sc t ti khon sc trong nc ca chng ta, hn na nu ngn hng cung cp dch v ny th chi ph cao hn vi ph tr cho s dng sc du lch nhiu. Sc du lch thng do cc ngn hng ln pht hnh nn phm vi lu thng rng hn nhiu.
13
s dng hnh thc thanh ton bng sc, ngi gi tin vo ngn hng s phi m ti khon sc (checking account). Ngoi ra, cc nc c h thng ngn hng v th trng ti chnh pht trin, ngoi ti khon sc thng thng cn tn ti cc dng ti khon c kh nng pht sc khc nh l: NOW accounts (negotiable order of withdrawal account), super NOW account, MMDA (Money-market deposit account), ATS account (Automatic transfer from savings account - ti khon loi t ng chuyn khon t ti khon tit kim). Cc lnh thanh ton t cc ti khon ny cng c chc nng tng t sc. Vic lu thng tin tn dng da trn c s vic lu thng sc cng c nhng hn ch nht nh. Trc ht, vic thanh ton bng sc vn i hi mt khong thi gian nht nh, l thi gian cn thit chuyn sc t ni ny n ni khc, thi gian cn thit kim tra tnh hp l ca sc v.v..., do vy thanh ton bng sc s vn chm trong cc trng hp cn thanh ton nhanh. Th hai, vic thanh ton bng sc dn n vic x l cc chng t thanh ton v chi ph cho vic ny ngy cng tng gy tn km ng k cho x hi. Chnh v vy, p ng s pht trin ca nhu cu trao i, thanh ton trong nn kinh t, i hi phi c mt hnh thi tin t mi hon thin hn.
2.4. Tin in t (Electronic money)

Gn y, nhng tin b v cng ngh my tnh cng nh s pht trin ca mng li thng tin vin thng cho php cc ngn hng thay th phng thc thanh ton truyn thng s dng cc chng t giy bng phng thc thanh ton in t (Electronic means of payment - EMOP) phng thc thanh ton trong cc giao dch chuyn tin thanh ton c thc hin nh h thng vin thng in t da trn c s mng my tnh kt ni gia cc ngn hng. Bng phng php mi ny, tc chuyn tin tng ln rt nhanh, gim bt c chi ph v giy t so vi lu thng tin mt v sc. Khi chuyn sang phng thc thanh ton in t, tin trong cc ti khon ngn hng c lu tr trong h thng my tnh ca ngn hng di hnh thc in t (s ho). ng tin trong h thng nh vy c gi l tin in t (E-money) hoc tin s (Digi money). Nh vy, tin in t l tin t tn ti di hnh thc in t (s ho). Hai h thng thanh ton in t ln nht hin nay l CHIPS (Clearing House Interbank Payment System H thng thanh ton b tr lin ngn hng) v SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication). Cc h thng ny cho php thc hin cc hot ng thanh ton in t gia cc ngn hng khng ch trong mt quc gia m cn trn phm vi quc t. Ngoi ngn hng ra, cc qu u t trn th trng tin t v chng khon, cc cng ty chng khon v c cc cng ty kinh doanh ngy nay cng rt tch cc s dng h thng ny trong cc hot ng thanh ton, chuyn tin ca 10
15
Phan Anh Tun mnh. Cc hot ng thanh ton in t thng c gi tr rt ln (gi tr mi ln chuyn tin thanh ton c th ln ti trn 1 triu USD). Chnh v vy, theo thng k M, mc d ch chim hn 1% tng s cc giao dch thanh ton, cc giao dch thanh ton in t li chim hn 80% tng gi tr cc hot ng thanh ton. Gn y, cc giao dch thanh ton c gi tr nh cng c th s dng phng thc thanh ton in t thng qua mt h thng b tr t ng (Automatic clearing houses - ACHs). Cc cng ty c th s dng h thng ny tr lng, cn cc c nhn bng vic s dng cc ti khon in t, c th ngi nh s dng my tnh ni vo h thng mng ca ngn hng thc hin cc hot ng chuyn khon, thanh ton16 m khng phi s dng ti sc hay tin mt cng cc th tc giy t phin phc cho nhng cng vic na. Hn th, s xut hin loi hnh thng mi in t (E-commerce) cng thc y hn na vic s dng phng thc thanh ton mi ny. Ngoi dng trong cc hot ng chuyn khon, tin in t cn c s dng trc tip trong cc giao dch di cc hnh thc sau: Cc th thanh ton: l cc tm th do ngn hng hoc cc cng ty ti chnh pht hnh m nh ngi ta c th lu thng nhng khon tin in t. Th thanh ton c mt s dng sau: Loi th nht l th rt tin ATM (ATM card - bank card). Th ATM c dng rt tin hoc chuyn khon thng qua my rt tin t ng ATM (Automated teller machine). Vic s dng ch th ch n gin l nht th vo my, nhp m s, mn hnh ATM s xin lnh. Trong na pht mi hot ng chuyn khon hoc rt tin ngay ti my c hon thnh. Tip theo l th tn dng (credit card): l mt tm th bng nha cng (plastic), hnh ch nht vi kch thc chun l 96 x 54 x 0,76mm, mt trc c in cc thng tin v t chc pht hnh th (tn v logo), thng tin v ngi s dng th (tn cng ty v tn ngi c u quyn s dng th - nu l th cho cng ty hoc tn c nhn, i khi c nh - nu l th cho c nhn), loi th (Standard, Gold), s th, ngy hiu lc ca th v.v.., mt sau c mt di bng t trong lu cc thng tin cn thit v th v ch th (nh s th, ngy hiu lc, tn ch th, m s nh danh PIN, m kim tra gi tr hiu lc ca th), ngoi ra cn in c ch k ca ch th mt sau. Cc t chc pht hnh th tn dng m bo rng h s thanh ton tin mua hng ho hay dch v cho
ngi bn thay cho ngi s dng th trong hn mc tn dng ca th. S tin s c ngi mua thanh ton li cho cc t chc ny sau mt thi gian nht nh. V ngi s dng th tn dng khng phi tr tin ngay lc mua hng, ni cch khc l cc t chc pht hnh th cho h vay thanh ton nn th c gi l th tn dng. Ngi s dng th tn dng cng c th dng th ny rt tin ti ngn hng nhng trong hn mc ca th. Mun s dng th tn dng, ngi ng k phi c mt ti khon tin gi m ti ngn hng vi s d m bo kh nng thanh ton ca h cho cc t chc pht hnh th khi cc t chc ny tr tin thay cho h. Tu theo hn mc tn dng ca th m s c nhng yu cu khc nhau v s d . Nhiu t chc pht hnh th cn yu cu cung cp thng tin v kh nng ti chnh ca ngi s dng th. Hng nm ngi s dng th tn dng s phi tr cho t chc pht hnh mt khon ph s dng, ngoi ra cn phi tr ph thanh ton h cho mi ln thanh ton bng th. Th tn dng ngy nay c s dng cc nc pht trin cng ph bin khng km sc. N c rt nhiu loi, ch ring M c trn 3000 loi khc nhau lu hnh. S d c nhiu nh vy v t chc pht hnh th khng ch gii hn cc ngn hng hoc cc cng ty ti chnh, thm ch cc cng ty, cc cu lc b cng c th pht hnh th, nhng tt nhin l phm vi s dng s khc nhau. Ph bin nht trn th gii hin nay l cc th Master card, Visa card v AMEX. Loi th ba l th ghi n (debit card). V hnh thc th ghi n tng t nh th tn dng. Tuy nhin, khc vi th tn dng, th ghi n khng phi l cng c vay tin m tiu tin trong ti khon. Khi thanh ton, ngi thu tin s qut th qua mt my c th (card reader), sau yu cu ch th k xc nhn vo ho n mua hng. Sau mt s ngy nht nh (thng l 2 ngy) tin s c chuyn t ti khon ch th sang ti khon ngi bn hng. Gn y ngi ta nhc nhiu n mt loi th cao cp hn gi l th thng minh (smart card). Th thng minh thc cht chnh l dng th ghi n, ch c khc l trn th cn gn thm mt b mch x l (con chip my tnh) cho php lu tr ngay trn th mt lng tin s (digital cash). Tin s ny c th np t ti khon ngn hng vo th thng qua cc my ATM, my tnh c nhn hoc cc in thoi c trang b b phn np tin. Cc th thng minh cao cp hn gi l Super smart card cn cho php ghi li cc giao dch ca ngi s dng th v c mn hnh hin th, thm ch c bn phm. Cc th thng minh cn tin xa hn, gn ging vi nhng ci v in t nh kh nng c th chuyn tin trc tip t th thng minh ny sang th thng minh khc qua mt 12
16
Dch v Direct debit.
11
Phan Anh Tun thit b khng dy cm tay. Ngoi tnh nng dng lm phng tin thanh ton, c th dng n nh th gi in thoi, th cn cc trong lu tr cc thng tin v ngi dng th, thm ch c nhm mu ca ngi . Tin mt in t (Electronic cash / E-cash): y l mt dng tin in t c s dng mua sm hng ho hoc dch v trn Internet. Nhng ngi s dng loi tin ny c th ti tin t ti khon ca mnh ngn hng v my tnh c nhn, ri khi duyt Web mua sm c th chuyn tin t my mnh n my tnh ngi bn thanh ton. Hin nay, dng tin ny ang c mt cng ty H lan l DigiCash cung cp. Sc in t (Electronic check / E-check): Sc in t cho php nhng ngi s dng Internet c th thanh ton cc ho n qua Internet m khng cn phi gi nhng t sc bng giy (paper check) nh trc na. Nhng ngi ny c th vit mt t sc in t hp php trn my tnh ca mnh ri gi cho ngi c thanh ton. Ngi ny s chuyn t sc in t ti ngn hng ca mnh. Ngn hng sau khi kim tra tnh hp l ca t sc s thc hin vic chuyn tin t ti khon ca ngi vit sc sang ngi c thanh ton. Bi v ton b vic thanh ton ny c thc hin di hnh thc in t nn r v tin hn nhiu so vi s dng cc t sc bng giy. Cc chuyn gia d tnh rng, chi ph cho lu thng sc in t s ch bng 1/3 chi ph lu thng sc giy. Nhng li th v tin in t nu trn khin chng ta c th ngh rng nn kinh t s mau chng tin ti khng dng n tin giy hoc sc. Tuy nhin c nhiu l do khin cho iu ny khng th din ra trong ngy mt ngy hai. Th nht, vic thit lp mt h thng cc my tnh, cc my c th, mng truyn thng cn thit cho phng thc thanh ton in t l rt tn km. Th hai, vic s dng cc t sc bng giy c li th l chng cung cp cc chng t xc nhn vic thanh ton, trong khi tin in t khng c c iu ny. Th ba, vic s dng sc bng giy thanh ton lun mt mt khong thi gian x l t lc k sc n lc ngi nhn sc rt tin. Ngi ch ti khon sc rt thch iu ny v h vn c hng li i vi s tin m mnh thanh ton nhng cha b tr khi ti khon. Vi tin in t, h khng c c khong thi gian ny. Th t, vic s dng tin in t gp phi nguy c e do tnh an ton do cc hot ng n trm tin qua mng my tnh. i ph i vi iu ny khng phi l mt cng vic d dng v mt kh nhiu thi gian.
3. Chc nng ca tin t

cp n chc nng ca tin t, hu ht cc nh kinh t hc hin nay u thng nht vi nhau 3 chc nng c bn l: Phng tin trao i, thc o gi tr v ct tr gi tr. Trong mi chc nng cn lu : ti sao tin t li c chc nng , chc nng c nhng c im g ng lu , chc nng em li ch g cho nn kinh t v nhng iu kin m bo thc hin tt chc nng. Cui cng nhng khng km phn quan trng l phi tr li c cu hi: vic nhn thc c chc nng ca tin t c ngha thc tin nh th no?
3.1. Phng tin trao i (Medium of Exchange)

Chng ta thy rng tin t c x hi s dng vi t cch l vt trung gian trong qu trnh trao i hng ho, cc hng ho trc tin s c i ra tin t ri sau ngi ta dng tin i ly hng ho khc. Do vy, tin t c xem l phng tin trao i hng ho trong nn kinh t. Khi thc hin chc nng ny, tin t ch ng vai tr mi gii gip cho vic trao i thc hin c d dng do vy tin ch xut hin thong qua trong trao i m thi (ngi ta bn hng ho ca mnh ly tin ri dng n mua nhng hng ho mnh cn). Trong trao i, ngi ta i ly tin khng phi v bn thn n m v nhng g m n s i c. Tin t c xem l phng tin ch khng phi l mc ch ca trao i. V vy tin t thc hin chc nng phng tin trao i khng nht thit phi l tin t c y gi tr (v d di dng tin vng). Di dng du hiu gi tr c x hi tha nhn (nh tin giy), tin t vn c th pht huy c chc nng phng tin trao i. Vic dng tin t lm phng tin trao i gip y mnh hiu qu ca nn kinh t qua vic khc phc nhng hn ch ca trao i hng ho trc tip, l nhng hn ch v nhu cu trao i (ch c th trao i gia nhng ngi c nhu cu ph hp), hn ch v thi gian (vic mua v bn phi din ra ng thi), hn ch v khng gian (vic mua v bn phi din ra ti cng mt a im). Bng vic a tin vo lu thng, con ngi trnh c nhng chi ph v thi gian v cng sc dnh cho vic trao i hng ho (chng ta ch cn bn hng ho ca mnh ly tin ri sau c th mua nhng hng ho m mnh mun bt c lc no v u m mnh mun). Nh , vic lu thng hng ho c th din ra nhanh hn, sn xut cng c thun li, trnh c ch tc, to ng lc cho kinh t pht trin. Vi chc nng ny, tin t c v nh cht du nhn bi trn gip cho gung my sn xut v lu thng hng ho hot ng trn tru, d dng. 14
13
Phan Anh Tun Tuy nhin thc hin tt chc nng ny, i hi ng tin phi c tha nhn rng ri, s lng tin t phi c cung cp lng p ng nhu cu trao i trong mi hot ng kinh t, ng thi h thng tin t phi bao gm nhiu mnh gi p ng mi quy m giao dch. R rng, i vi tng ch th trong nn kinh t, tin t c gi tr v n mang gi tr trao i, nhng xt trn phng din ton b nn kinh t th tin t khng c gi tr g c. S giu c ca mt quc gia c o lng bng tng s sn phm m n sn xut ra ch khng phi l s tin t m n nm gi. L do l v, xt trn phng din , tin t ch xut hin trong nn kinh t thc hin chc nng mi gii, gip cho trao i d dng hn ch khng to thm mt gi tr vt cht no cho x hi. N ng vai tr bi trn cho gung my kinh t ch khng phi l yu t u vo ca gung my .
3.2. Thc o gi tr (Standard of Value/ Measure of Value/Unit of Account - n v k ton)

Trong nn kinh t s dng tin t, mi hng ho u c i ra tin t, cho nn thun tin cho vic tnh ton hay so snh gi tr cc hng ho vi nhau ngi ta qui gi tr ca cc hng ho ra tin t, tc l tnh xem mt n v hng ho i c bao nhiu n v tin t. Khi tin t tr thnh phng tin biu hin, o lng gi tr ca cc hng ho em ra trao i. Biu hin bng tin ca gi tr hng ho gi l gi c hng ho. chp hnh c chc nng thc o gi tr, tin t bn thn n phi c gi tr. Cng ging nh khi dng qu cn o trng lng mt vt th bn thn qu cn phi c trng lng. Nh gii thiu phn bn cht ca tin t, gi tr ca tin t c c trng bi khi nim sc mua tin t tc l kh nng i c nhiu hay t hng ho khc trong trao i. Khi tin t cn tn ti di dng hng ho (tin c y gi tr) th sc mua ca tin t ph thuc vo gi tr trao i ca hng ho dng lm tin t vi cc hng ho khc. n lt gi tr trao i ca hng ho tin t li ph thuc vo cung cu hng ho trn th trng vi t cch l mt hng ho. Khi x hi chuyn sang s dng tin t di dng du hiu gi tr (tin giy, tin tn dng v.v...) th gi tr ca tin t khng cn c m bo bng gi tr ca nguyn liu dng to ra n (v gi tr qu thp so vi gi tr m n i din) m ph thuc vo tnh hnh cung cu tin t trn th trng, mc lm pht, vo tnh trng hng thnh hay suy thoi ca nn kinh t v c nim tin ca ngi s dng vo ng tin . Chng ta s tm hiu r hn v cc nhn t ny nhng chng sau.
tin cho vic o lng gi tr ca hng ho, cn c mt n v tin t chun (cng nh o di ngi ta s dng n v tiu chun l mt chng hn17). n v tin t lc u do dn chng la chn mt cch t pht, sau do chnh quyn la chn v qui nh trong lut php tng nc. V d n v tin t chun Vit nam l 1 VND, M l 1 USD, cc nc thuc EMU (Lin minh tin t chu u) l 1EUR v.v... Ngi ta cng qui nh c gi tr ca n v tin t chun . Gi tr ca cc n v tin t chun c gi l tiu chun gi c. Khi tin vng c hoc tin giy c kh nng i ra vng cn c lu thng, hm lng vng cha trong 1 n v tin t chun i din cho tiu chun gi c. V d: Hm lng vng ca Bng Anh nm 1870 l 124,274 grain, tng ng vi 7,32238 gam vng nguyn cht, hm lng vng ca la M cng b thng 1 nm 1939 l 0,888671. Ngy nay, khi tin giy khng cn c i ra vng na th tiu chun gi c ph thuc vo sc mua ca n v tin t chun i vi hng ho. Ngy nay, mt ng tin mun c s dng rng ri trong c nc lm n v tnh ton o lng gi tr hng ho phi c nh nc chnh thc nh ngha, theo nhng tiu chun nht nh. Ni cch khc ng tin phi c php lut qui nh v bo v. Nhng y ch l iu kin cn, cha phi l iu kin . iu kin l phi c dn chng chp nhn s dng. Song mun c dn chng chp nhn, n v tnh ton phi c mt gi tr n nh lu di. Trong lch s tin t ca cc nc, khng thiu nhng trng hp dn chng li s dng mt n v o lng gi tr khc vi n v o lng gi tr do nh nc qui nh. Chng hn, thi k ni chin M, chnh ph pht hnh t dollar xanh l tin t chnh thc thay th cho ng dollar vng nhng cc nh doanh nghip vn gi dollar vng lm n v tnh ton. Hay trong nc trc y, mc d giy bc ngn hng nh nc (ng Vit nam) l ng tin chnh thc nhng i b phn dn chng vn dng vng hay la M lm n v tnh ton gi tr khi mua bn cc hng ho c gi tr ln nh nh ca, xe my. Vic a tin t vo o gi tr ca hng ho lm cho vic tnh ton gi hng ho trong trao i tr nn n gin hn nhiu so vi khi cha c tin. thy r c iu ny, hy th hnh dung mt nn kinh t khng dng tin t: Nu nn kinh t ny ch c 3 mt hng cn trao i, v d go, vi v cc bui chiu phim, th chng ta ch cn bit 3 gi trao i th ny ly th khc: gi ca go tnh bng vi, gi ca go tnh bui chiu phim v gi ca bui chiu phim tnh bng
17
The meter is the length of the path travelled by light in vacuum during a time interval of 1/299 792 458 of a second.
15
16
Phan Anh Tun vi. Song nu c 10 mt hng cn trao i thay v ch c 3 nh trn th chng ta s cn bit 45 gi trao i mt th hng ny vi mt th hng khc; vi 100 mt hng, chng ta cn ti 4950 gi; v vi 1000 mt hng cn 499.500 gi (cng thc N ( N 1) ). S tht kh khn cho bn gi no khi ra ch, quyt nh g hay c 2 r hn trong khi 1kg g c nh bng 0,7 kg ch, 1 kg c chp c nh bng 8 kg . chc chn rng bn gi ny c th so snh gi ca tt c cc mt hng trong ch (gi s ch c 50 mt hng), bng gi ca mi mt hng s phi k ra ti 49 gi khc nhau v s rt kh khn c v nh ht chng. Nhng khi a tin vo, chng ta c th nh gi cc mt hng bng n v tin. Gi th vi 10 mt hng chng ta ch cn 10 gi, 100 mt hng th 100 gi, v.v.. v ti siu th c 1000 mt hng nay ch cn 1000 gi xem ch khng cn 499.500! Thm na, nh c chc nng ny, mi hnh thc gi tr d tn ti di dng no i na cng c th dng tin t nh lng mt cch c th. Chng hn tnh tng gi tr ti sn ca mt c nhn, ta phi cng gi tr ca ci nh anh ta ang , gi tr cc trong thit b trong nh, cc vt qu v.v... S khng th c c kt qu nu khng c s tham gia ca tin t v khng c cch no cng gi tr ca cc ti sn (c bn cht t nhin khc nhau) vi nhau c. Nhng mt khi qui tt c cc gi tr ra tin t th cng vic tht n gin. Chnh v vy m ngy nay vic nh lng v nh gi, t GDP, thu nhp, thu kho, chi ph sn xut, vay n, tr n, gi tr hng ho, dch v cho n s hu... u c th thc hin c d dng. Chc nng ny nhn mnh vai tr thc o gi tr ca tin t trong cc hp ng kinh t. Chng hn, trong cc hp ng ngoi thng, khi s dng mt ng tin lm n v tnh gi, iu cn quan tm l phi phng nga nguy c do s mt gi ca ng tin , khin cho vai tr thc o gi tr ca n b gim st. Mt cch c th hn, nu cc hp ng ngoi thng c nh gi bng ng ngoi t th s bin ng ca t gi hi oi s to ri ro cho cc bn tham gia hp ng. phng nga ch c hai cch: mt l nh gi bng ng ni t hoc c nh t gi (tm v m l chnh sch t gi c nh, cn tm vi m l cc hp ng mua bn ngoi t mang tnh cht bo him (option) hoc t bo him-hedging (forward)).
ton, n c ct tr li dnh cho nhng nhu cu giao dch trong tng lai. Khi , tin c tc dng nh mt ni cha gi tr, ni cha sc mua hng qua thi gian18. y l mt chc nng rt hu ch. Bi s l bt tin v tn km nu ta phi bn hng ho ca mnh mi khi cn tin mua hng ho khc. M ngay c khi , chng ta vn cm tin nh l phng tin ct tr gi tr trong sut khong thi gian t lc bn n lc mua ci khc. Khi ct tr, iu c bit quan trng l tin t phi gi nguyn gi tr hay sc mua hng qua thi gian. V vy, ng tin em ct tr phi m bo yu cu: Gi tr ca n phi n nh. S khng ai d tr tin khi bit rng ng tin m mnh cm hm nay s b gim gi tr hoc mt gi tr trong tng lai, khi cn n cho cc nhu cu trao i, thanh ton. Chnh v vy m trc y lm phng tin d tr gi tr, tin phi l vng hay tin giy t do i ra vng. Cn ngy nay, l cc ng tin c sc mua n nh. Tin khng phi l ni ct tr gi tr duy nht. Mt ti sn bt k nh c phiu, tri phiu, t ai, nh ca, kim loi qu cng u l phng tin ct tr gi tr. Nhiu th trong s nhng ti sn li xt thy c li hn so vi tin v mt cha gi tr, chng c th em li cho ngi ch s hu mt khon li sut hoc thu nhp (c phiu, tri phiu) hoc mt gi tr s dng khc (nh ca). Trong khi , tin mt c th s tr thnh ni ct tr gi tr ti nu gi c hng ho tng nhanh. Song mt cu hi t ra y l ti sao ngi ta vn gi tin nu n khng phi l ni ct tr gi tr tt nht. iu ny lin quan n mt khi nim gi l tnh lng (liquidity), tnh lng phn nh kh nng chuyn mt cch d dng v nhanh chng ca mt loi ti sn thnh tin mt (mt phng tin trao i)19. Khi xt di gc nh vy th tin s l mt ti sn lng nht. Khi c nhu cu trao i, cc ti sn khc (khng phi l tin t) s i hi chi ph chuyn thnh phng tin trao i. V d: khi bn bn nh, nhiu khi bn phi tr mt khon ph cho ngi mi gii, v nu cn tin ngay bn cn phi bn r. Chnh v vy, vi mc ch ct tr gi tr cho nhng nhu cu trong tng lai gn, ngi ta c xu hng ct tr gi tr di dng tin. Song v tin, nht l tin giy ngy nay, khng c mt s m bo
18 19
3.3. Ct tr gi tr (Store of Value)

Khi tm thi cha c nhu cu s dng tin t lm phng tin trao i v thanh
Bi v tin c tnh cht c bit l c th i ly mt lng gi tr hng ho hay dch v. Do vy vic ct tr tin cng tng t nh ct tr mt lng gi tr hng ho hay dch v m n c th i c. Tnh lng c gi mt cch chnh xc hn l tnh thanh khon, tc l kh nng chuyn mt ti sn thnh phng tin thanh ton chi tr cho mt khon n hay mt khon chi tiu. Tnh thanh khon c xt trn hai kha cnh: kp thi (hay nhanh) v lng. Nh vy mt ti sn c coi l c tnh thanh khon cao khi ngi ta c th bn n bt c lc no h mun v bn c ng gi tr ca n. c tnh thanh khon cao th th trng mua bn ti sn phi pht trin.
17
18
Phan Anh Tun chc chn v s nguyn vn gi tr t khi nhn cho n khi em ra s dng nn tin s khng phi l cch la chn tt nht khi mun d tr gi tr trong thi gian di.
4. Khi nim v ti chnh

Mi qu trnh sn xut trong nn kinh t u bao gm 4 khu: sn xut phn phi trao i tiu dng. Trong khu phn phi, gi tr sn phm sn xut ra (hng ho hoc dch v) c phn chia cho cc ch th ng gp vo qu trnh sn xut ra cc sn phm . V c bn, gi tr cc sn phm sn xut ra c chia thnh: Phn b p nhng chi ph b ra trong qu trnh sn xut hng ha hoc tin hnh dch v nh chi ph khu hao ti sn c nh, chi ph nguyn vt liu u vo, chi ph cho cc dch v mua ngoi Phn tr cho hao ph sc lao ng ca nhng ngi lao ng.
trong nn kinh t cng c th c trch hnh thnh nhng qu tp trung cho cc mc tiu nht nh v d qu bo him, qu hu tr v.v c bit, vi s ra i ca nh nc, mt qu tin t tp trung khng l c hnh thnh trn c s ng gp ca cc ch th kinh t trong x hi ti tr cho cc hot ng ca nh nc. Qu trnh hnh thnh v s dng qu tin t ny lm hnh thnh nn cc quan h phn phi din ra gia nh nc v cc ch th kinh t khc trong x hi. V d quan h np thu ca cc doanh nghip, dn c cho nh nc, hoc quan h ti tr, tr cp ca nh nc i vi cc doanh nghip, dn c S vn ng ca cc lung gi tr di hnh thi tin t gia cc qu tin t do kt qu ca vic to lp v s dng cc qu ny nhm p ng cc nhu cu chi tiu hoc tch ly ca cc ch th kinh t l biu hin b ngoi ca phm tr ti chnh. Cc qu tin t trong nn kinh t c th chia thnh 5 nhm chnh: Qu tin t ca cc doanh nghip sn xut hng ho v cung ng dch v. y l qu tin t ca khu trc tip sn xut kinh doanh. Qu tin t ca cc t chc ti chnh trung gian. Qu tin t ca nh nc, trong qu ngn sch nh nc l qu tin t ln nht v quan trng nht ca nh nc. y l qu tin t m nh nc s dng mt cch tp trung gii quyt cc vn pht trin kinh t x hi. Qu tin t ca khu vc dn c. Qu tin t ca cc t chc chnh tr, x hi.
Phn cn li sau khi trang tri cho cc chi ph trn l li nhun ca doanh nghip. Cc sn phm sn xut ra phi c thc hin gi tr trn th trng (tc l c em bn trn th trng) trc khi c th em phn phi. iu cng c ngha l nhng sn phm no sn xut ra m khng c th trng chp nhn (khng bn c) th gi tr ca chng s khng c thc hin v do khng th em phn phi20. Vi s ra i ca tin t, gi tr ca sn phm sn xut ra sau khi c thc hin s tn ti di hnh thi tin t. Qu trnh phn phi v th c thc hin di dng phn chia khon thu bng tin sau khi bn sn phm. Kt qu ca qu trnh phn phi ny l s hnh thnh cc qu tin t trong x hi, bao gm qu tin t ca cc doanh nghip v qu tin t ca dn c. Qu trnh phn phi ny c gi l phn phi ln u. p ng nhu cu ca mnh, cc ch th trong nn kinh t li tip tc phn chia cc qu tin t ca mnh v s dng chng, dn n vic hnh thnh cc qu tin t mi. Cc qu trnh phn phi ny c gi l phn phi li (ti phn phi). Chng hn, qu tin t ca doanh nghip c trch mt phn tch ly phc v cho ti sn xut m rng to nn qu tch ly ca doanh nghip, phn cn li c chia cho nhng ngi ng gp vn vo doanh nghip, to nn cc qu tin t ca cc ch th gp vn; Qu tin t ca dn c c chia thnh qu tiu dng v qu tit kim. Phn qu tin t nhn ri ca cc ch th kinh t ny (qu tit kim ca dn c, qu tch ly cha dng ca doanh nghip) s c chuyn cho cc ch th kinh t c nhu cu chi tiu hoc u t vt qu qu tin t ca mnh di hnh thc cho vay hoc gp vn. Mt phn qu tin t ca cc ch th
20
Cc qu tin t khng ch hnh thnh t vic thc hin gi tr cc sn phm c sn xut ra m cn c th c to ra t cc ti sn di dng hin vt c kh nng chuyn thnh tin. Xt trn phm vi quc gia, cc qu tin t c th hnh thnh khng ch t cc lung tin t trong nc m cn t cc lung tin t huy ng t nc ngoi vo. Tng hp tt c cc qu tin t v cc ti sn hin vt c kh nng chuyn ha thnh tin c gi l cc ngun ti chnh (financial resources)21. Cc ngun ti chnh l c s v i tng ca hot ng phn phi nhm p ng cc nhu cu ca cc ch th trong nn kinh t. Trn c s nhng phn tch trn, c th rt ra nh ngha v ti chnh nh sau: Ti chnh l qu trnh phn phi cc ngun ti chnh (hay vn) nhm p ng nhu cu ca cc ch th kinh t. Hot ng ti chnh lun gn lin vi s vn ng c lp tng i ca cc lung gi tr di hnh thi tin t thng qua vic hnh thnh v s dng cc qu tin t trong nn kinh t.
21
Cc sn phm c thc hin v gi tr c gi l sn phm x hi.
Hay cn gi l vn. Vn l biu hin bng tin ca gi tr ti sn. Ti sn tn ti di hai hnh thc l hin vt (ti sn hin vt) v tin t (ti sn tin t), tng ng c vn hin vt v vn tin t. B phn vn tin t c dnh cho mt mc ch nht nh c gi l qu tin t.
19
20
Phan Anh Tun lm r hn khi nim ti chnh, cn so snh n vi cc khi nim c lin quan hoc c nhiu im tng ng, l tin t v thng mi. Trong thng mi, tin t ng vai tr l vt trung gian mi gii trong trao i hng ho, l phng tin gip cho qu trnh trao i c din ra d dng v hiu qu hn. S vn ng ca tin t y lun gn lin vi s vn ng ca hng ho v dch v tham gia vo qu trnh trao i. Trong ti chnh, hot ng phn phi vn gia cc ch th kinh t c thc hin thng qua vic to lp v s dng qu tin t. Biu hin b ngoi ca hot ng ti chnh l s di chuyn ca cc dng tin t, tuy nhin bn cht ca ti chnh l phn phi cc sn phm to ra trong nn kinh t di hnh thc gi tr tc l phi thng qua tin t phn phi nn trong ti chnh tin t cng ch l phng tin ch khng phi l i tng ca phn phi, sn phm mi l i tng ca phn phi. Ni cch khc ti chnh c c trng bng s vn ng c lp tng i ca tin t vi s vn ng ca hng ho, dch v22 nh chc nng phng tin trao i v phng tin ct tr gi tr ca tin t23. Qu trnh phn phi trong ti chnh khng ch din ra gia cc ch th kinh t m cn din ra trong ni b ch th kinh t , lin quan n vic phn chia qu tin t ca ch th kinh t cho cc mc ch s dng khc nhau ca mnh. Vic hnh thnh cc qu tin t cho cc mc ch nht nh ca ch th kinh t cng khng ch bt ngun t qu tin t m ch th kinh t s hu m cn bao gm c cc ngun ti chnh t bn ngoi m ch th c th huy ng c phc v cho cc mc ch ca mnh. V d: hnh thnh mt qu tin t nhm ti tr cho mt hot ng u t ca mnh, doanh nghip khng ch ly t qu tin t m mnh s hu m cn t cc hnh thc huy ng bn ngoi di dng vay mn hoc ku gi gp vn. C 4 phng php phn phi trong ti chnh v tng ng vi n l 4 loi quan h ti chnh sau: Quan h ti chnh hon tr: v d quan h tn dng. Quan h ti chnh hon tr c iu kin v khng tng ng: v d quan h bo him. Quan h ti chnh khng hon tr: v d quan h ngn sch nh nc, c th l quan h thu np thu, tr cp, h tr, cung cp dch v cng cng min ph (nh dch v an ninh, chiu sng th) hoc ngi s dng ch ng gp mt phn (nh gio dc, y t).
22
Quan h ti chnh ni b trong mi ch th kinh t, c xem xt khi cn cn i gia cc mc ch chi tiu. Vi doanh nghip gm cc quan h phn phi li nhun cho mc tiu pht trin kinh doanh, cho khen thng ngi lao ng v tr li cho ngi gp vn; phn phi vn cho cc nhu cu mua sm tng loi ti sn m bo c cu vn u t hp l Vi Nh nc gm c phn phi gia cc cp chnh quyn Trung ng v a phng, cho cc ngnh kinh t quc dn, trch lp cc qu. Vi gia nh quan trng nht l phn phi cho mc ch tch ly v tiu dng theo t l nh th no cho hp l v th t u tin mua sm.
Ti chnh, vi t cch l mt lnh vc khoa hc, nghin cu v cch thc phn b cc ngun lc ti chnh hn ch (scarce resources) qua thi gian. C hai c im phn bit cc quyt nh ti chnh vi cc quyt nh phn b ngun lc khc l chi ph v li ch ca cc quyt nh ti chnh 1/ din ra trong mt khong thi gian v 2/ lun khng th bit trc mt cch chc chn. V d: quyt nh u t vo mt d n, chng ta phi so snh cc chi ph m mnh phi b ra cho d n vi cc khon thu d tnh t d n . Ton b qu trnh u t ko di trong mt khong thi gian nht nh v rt kh c th dm chc c chnh xc gi tr cc khon thu . Ngay c khon chi ph phi b ra cng thng khng th d on chnh xc c. Hn na, khi a ra mt quyt nh ti chnh, chng ta phi nh i chi ph c hi ca vic s dng mt ngun lc ti chnh cho nhng ch li c th thu c t quyt nh s dng vn ca mnh. Chnh s gii hn v ngun lc ti chnh v s khng chc chn v li ch ca vic s dng ngun lc ti chnh i hi chng ta lun phi cn nhc gia chi ph c hi v li ch ca vic s dng vn v qun tr nhng ri ro c th ny sinh trong qu trnh s dng vn. Cc quyt nh ti chnh m mt h gia nh s gp phi: 1. Phn chia gia tiu dng v tit kim 2. La chn danh mc u t cho khon tin tit kim 3. Quyt nh cch thc ti tr cho chi tiu 4. Qun l ri ro gn lin vi cc hot ng ti chnh ca mnh Cc quyt nh ti chnh m mt doanh nghip s gp phi: 1. Xc nh chin lc u t (strategic planning) 2. Lp ngn sch mua sm (capital budgeting process) 3. Xc nh cu trc vn huy ng (capital structure) 4. Qun l vn lu ng (working capital management)
Trong ti chnh, ch c s di chuyn ca tin t, khng km theo s di chuyn ca hng ho nh trong thng mi, v vy ta ni c s vn ng c lp ca tin t (c lp vi hng ho). Tuy nhin s c lp ny ch l tng i v tin t ch l phng tin ch i tng phn phi vn l hng ho. 23 Do tin t c chc nng phng tin trao i nn thay v phn phi bng hng ho, ta ch cn phn phi bng tin t ri khi cn s i ra hng ho. Chc nng phng tin ct tr gi tr ca tin t gip cc qu tin t c th tn ti nh l mt kho ct tr gi tr.
5. H thng ti chnh
Trong nn kinh t, cc quan h ti chnh xut hin an xen nhau, lin h, tc ng rng buc ln nhau trong mt th thng nht gi l h thng ti chnh. Cn c vo hot ng 22
21
Phan Anh Tun ca ba ch th kinh t ch yu trong nn kinh t l nh nc, doanh nghip v h gia nh, c th xp cc quan h ti chnh thnh ba b phn ti chnh ln l ti chnh cng (m trng tm l Ngn sch nh nc), ti chnh doanh nghip v ti chnh h gia nh. Mi lin h gia ba b phn ti chnh ny c biu th bng s sau: Ti chnh cng (NSNN)
Th trng ti chnh Trung gian ti chnh
la chn cc ti sn nm gi nhm gim thiu ri ro v ph hp vi k hoch tiu dng ca cc c nhn trong gia nh. Phn ln ngun lc ti chnh cho hot ng ca cc doanh nghip l c ngun gc t cc h gia nh. Hn na, k hoch tiu dng ca cc h gia nh cng c nh hng mnh m ti hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip v xt n cng cc h gia nh l i tng phc v ca cc doanh nghip. Do vy, ti chnh h gia nh c mi lin h hu c vi ti chnh doanh nghip. Ti chnh cng: Hot ng mang tnh cht kinh t ca nh nc bao gm cung cp cc dch v cng cng v iu tit kinh t v m. Ti chnh cng v vy s khng ch tp trung vo vic huy ng ngun lc ti tr cho cc hot ng ca nh nc hay phn b ti u cc ngun lc cho cc mc ch chi tiu ca nh nc m cn phi m bo gip nh nc thc hin hiu qu vai tr iu tit kinh t v m ca mnh. Hot ng ca ti chnh cng c nh hng to ln ti hai b phn ti chnh cn li. Mt mt, cc chnh sch huy ng vn v chi tiu ca NSNN c nh hng rng khp ti mi ch th trong nn kinh t. Mt khc, tc ng iu tit v m ca ti chnh cng l hng ti vic iu chnh hnh vi ca cc ch th trong nn kinh t. Th trng ti chnh v trung gian ti chnh: Trong nn kinh t, vn c lu chuyn t ni tha n ni thiu theo hai knh: Ti chnh gin tip Cc trung gian ti chnh Vn
Ti chnh doanh nghip
Ti chnh h gia nh
Mi b phn ti chnh u bao gm cc quan h ti chnh ny sinh trong ni b ch th kinh t v gia cc ch th kinh t vi nhau nhm gip cho cc ch th kinh t t c mc tiu kinh t cui cng ca mnh. Ti chnh doanh nghip: Mc ch kinh t cui cng ca cc doanh nghip l to ra li nhun. Chnh v vy, mi hot ng ca ti chnh doanh nghip, t vic huy ng cc ngun vn ti tr cho hot ng kinh doanh, phn phi cc ngun lc ti chnh cho cc d n kinh doanh ca doanh nghip, cho n vic qun l qu trnh s dng vn, tt c u phi hng vo vic ti a ho kh nng sinh li ca ng vn u t. Do tnh cht hot ng nh vy nn ti chnh doanh nghip ng vai tr quan trng trong vic to ra cc ngun lc ti chnh mi cho nn kinh t. Ti chnh h gia nh: Mc ch cui cng ca cc h gia nh l tho mn ti a cc nhu cu tiu dng trn c s cc ngun thu nhp hin ti v tng lai. Ti chnh h gia nh v vy s tp trung vo vic phn b cc ngun lc ti chnh ang c v s c trong tng lai cho cc nhu cu tiu dng hin ti v tng lai sao cho hiu qu nht. N bao gm cc hot ng phn b cc ngun thu nhp cho cc nhu cu tiu dng v tch lu24,
24 Tch ly l vic hy sinh nhu cu tiu dng hin ti cho nhu cu tiu dng trong tng lai vi hy vng vic li li k hoch tiu dng s em li nhiu ch li hn.
Vn
Vn
Nhng ngi c vn/cho vay - Cc gia nh - Cc cng ty - Chnh ph - Nc ngoi Vn Th trng ti chnh Vn
Nhng ngi cn vn/i vay - Cc cng ty - Chnh ph - Cc gia nh - Nc ngoi
Ti chnh trc tip Knh dn vn trc tip hay cn gi l knh ti chnh trc tip: l knh dn vn trong vn c dn thng t ngi s hu vn sang ngi s dng vn. Ni
23
24
Phan Anh Tun cch khc, nhng ngi thiu vn trc tip huy ng vn t nhng ngi tha vn trn th trng ti chnh. Knh dn vn gin tip hay cn gi l knh ti chnh gin tip: l knh dn vn trong vn t ngi s hu vn sang ngi s dng vn thng qua cc trung gian ti chnh25. Cc trung gian ti chnh thc hin vic tp hp cc khon vn nhn ri li ri cho vay, v th nhng ngi s dng vn v nhng ngi cung cp vn khng lin h trc tip vi nhau trong knh ny. Nhng ngi cung cp vn ch yu l cc c nhn hay h gia nh, ngoi ra cc cng ty, chnh ph hoc nc ngoi i khi cng c d tha vn tm thi v v vy c th em cho vay. Nhng ngi i vay vn quan trng nht l cc cng ty v chnh ph, ngoi ra cn c cc c nhn (hay h gia nh) v nc ngoi. Nhu cu vay vn khng ch u t kinh doanh m cn dng tho mn nhu cu chi tiu trc mt. Trong nn kinh t hin i, cc th trng ti chnh v trung gian ti chnh khng gii hot ng ch trong chc nng truyn thng l lu chuyn vn t ni tha n ni thiu m cn cung cp nhiu phng tin khc nhm gip phn b hiu qu cc ngun lc ti chnh ca nn kinh t. C th cc th trng ti chnh v trung gian ti chnh: Cung cp phng tin lu chuyn cc ngun lc qua thi gian, gia cc quc gia v gia cc ngnh. Cung cp phng tin qun l ri ro. Cung cp phng tin thc hin vic thanh ton trong thng mi c thun li hn. To ra c ch tp trung cc ngun lc hoc chia nh quyn s hu cc doanh nghip. Cung cp thng tin v gi c nhm h tr cho vic phi tp trung qu trnh ra quyt nh. 7.
CU HI N TP 1. mt vt c chn lm tin t th n phi tha mn nhng iu kin g? Hy s dng tin vng v tin giy minh ha. 2. Cc iu kin tin cho qu trnh quc t ha ng tin mt quc gia l g? 3. 4. Minh ha bng ng USD, JPY. iu kin tin cho s ra i v ng lc thc y s pht trin ca cc hnh thi tin t l g? Ti sao ni Tin giy ngy nay thc cht l cc giy n (IOU) c bit ca NHTW n nhng ngi nm gi chng? C th hiu tng t vi tin tn dng c khng? Tin tn dng do cc ngn hng pht hnh c nh nhau khng? Ti sao ngi ta li chn s dng tin tn dng do ngn hng ny pht hnh m khng s dng tin tn dng do ngn hng khc pht hnh? Tm hiu v cc phng tin c s dng chi tiu tin tn dng (v d: y nhim chi, y nhim thu, sc, sc du lch, sc ngn hng bank draft) Vit nam v trn th gii v cc kha cnh: quy trnh thanh ton, cc vn bn php lut iu chnh, u nhc im tng phng tin trong qu trnh s dng, tnh hnh s dng cc phng tin ny Vit nam v trn th gii. (Gi ni tm thng tin: cc doanh nghip, ngn hng, mng internet, CD Lut Vit nam, sch tp hp cc vn bn lin quan n ti chnh ngn hng). Phn bit sc thng thng vi sc du lch v sc ngn hng (bank draft). Ti sao khi ra nc ngoi ngi ta li phi dng sc du lch m khng s dng sc thng thng?
5.
6.
Cung cp cch thc gii quyt vi cc vn v ng c - incentives gy ra bi tnh trng thng tin bt cn xng. s dng ngun lc ti chnh (hay vn) ca mnh mt cch hiu qu, cc ch th kinh t phi da vo cc chc nng v dch v m th trng ti chnh v trung gian ti chnh cung cp. Nh vy, nu nh ba b phn ti chnh trn hot ng hng ti mc tiu ca ch th kinh t th th trng ti chnh v trung gian ti chnh hot ng nhm h tr cho hot ng ca ba b phn ti chnh ni trn. Do vy hot ng ca chng c nh hng to ln ti hot ng ca ba b phn trn.
25
Trung gian ti chnh ph bin nht l cc ngn hng, ri n cc cng ty ti chnh, cng ty bo him, cc qu hu tr, cc cng ty chng khon, qu u t .v.v...
8. Tm hiu v cc hnh thc th thanh ton ti Vit nam: th tc ng k s dng, chi ph s dng, quy trnh thanh ton, u nhc im v tnh hnh s dng hnh thc thanh ton th ti Vit nam. 9. Hy gi thit l ngn hng m bo cho bn s an ton tuyt i khi dng phng thc thanh ton in t. Bn c quyt nh chuyn sang dng tin in t ngay khng? 10. Phn tch cc chc nng ca tin t v mi quan h gia chng. 11. Trong cc chc nng c bn ca tin t, chc nng no phn nh r nht bn cht tin t? Ti sao? 12. Phn tch cc iu kin tin t thc hin tt cc chc nng ca mnh. 13. thc hin tt chc nng phng tin trao i, c nht thit l tin t phi c gi tr y nh tin vng hay khng? Ti sao?
25
26
Phan Anh Tun 14. Tin t khng phi l ni ct tr gi tr tt nht nhng ti sao ngi ta vn mun nm gi tin? 15. V sao mt s nh kinh t m t tin trong thi k siu lm pht nh l mt c khoai ty nng, n c chuyn nhanh t mt ngi ny sang mt ngi khc? 16. Vo nhng nm 80, chng lm pht, NHNN Vit nam quyt nh nng li sut tin gi ngn hng ln cao hn tc lm pht, kt qu l mi ngi x i gi tin vo ngn hng. Ti sao tin tn dng cng c bn cht ging nh tin giy l ng tin c gi tr danh ngha nhng ngi dn Vit nam khi vn thch nm tin tn dng hn? 17. Sp xp nhng ti sn sau y theo th t gim dn v tnh lng: tin gi ti khon sc, nh, tin mt, tin gi tit kim, c phiu, xe my.
Chng 2. Th trng ti chnh

Chng ny gip cho sinh vin hiu c th trng ti chnh thc hin vic phn b cc ngun vn nhn ri trong nn kinh t nh th no. C th, sinh vin s nm c: Cch thc t chc, hot ng ca th trng ti chnh Cc cng c ti chnh c s dng lu thng vn trn th trng ti chnh
1. Khi nim
Th trng ti chnh l ni din ra cc hot ng mua bn, chuyn nhng quyn s dng cc khon vn ngn hn hoc di hn thng qua cc cng c ti chnh nht nh (financial instruments). Cc cng c ti chnh (financial instruments) ny c gi l cc chng khon (securities). Chng khon l nhng tri quyn - claims (quyn c hng) i vi thu nhp hoc ti sn tng lai ca nh pht hnh. Chng khon bao gm hai loi: chng khon n debt securities l chng khon xc nhn quyn c nhn li khon vn ng trc cho nh pht hnh vay khi chng khon o hn cng nh quyn c i nhng khon li theo tho thun t vic cho vay 26 v chng khon vn equity securities l chng khon xc nhn quyn c s hu mt phn thu nhp v ti sn ca cng ty pht hnh. Nhng ngi cn vn (thng l cc cng ty hay chnh ph) thng qua vic pht hnh (bn) cc chng khon huy ng vn t th trng ti chnh. Cn nhng ngi c tin (cc nh u t) bng cch mua cc chng khon cung cp cc khon vn cho cc nh pht hnh. Nh vy cc chng khon l ti sn c i vi ngi mua chng nhng li l ti sn n i vi ngi pht hnh ra chng. Ni mt cch khc, i vi nhng ngi cn vn, chng khon l mt phng tin ti chnh huy ng vn p ng nhu cu vn ngn hn hoc di hn, cn i vi nhng ngi d tin, chng khon l mt phng tin u t hng nhng thu nhp nht nh. Cng vi s pht trin ca hot ng ti chnh, ngoi chc nng lu chuyn vn t ni tha n ni thiu, th trng ti chnh cn cung cp cc phng tin qun l nhng ri ro lin quan n cc hot ng lu chuyn vn ny. Chnh v vy, bn cnh hai loi c bn l chng khon n v chng khon vn, trn th trng ti chnh cn lu thng cc cng c ti chnh c bit nhm p ng nhu cu qun l cc ri ro lin quan n khng ch cc ti sn sn ti chnh m c hng ho v tin t. Cc cng c ti chnh c bit ny c gi l cc cng c phi sinh hay chng khon phi sinh (derivaties). Chng khon
26
Chng khon n c xem l cc cng c ti chnh c thu nhp c nh (fixed-income instruments) do n cam kt tr cho nhng ngi s hu nhng khon tin c nh trong tng lai.
27
28
Phan Anh Tun phi sinh c c im l gi tr ca n ph thuc vo mc bin ng gi c ca cc hng ho trn th trng (bao gm khng ch chng khon n, chng khon vn, m c ngoi hi v hng ho thng thng).
2. Cu trc th trng ti chnh

2.1. Cn c vo k hn ca chng khon mua bn trn th trng
Th trng ti chnh c phn thnh hai loi th trng c bn sau: 2.1.1. Th trng tin t (Money market) Th trng tin t l th trng mua bn cc chng khon n ngn hn short-term debt securities (c thi hn o hn t mt nm tr xung). Nhng ngi i vay/pht hnh trn th trng ny l nhng ngi ang thiu ht tm thi v tin t p ng cho cc nhu cu thanh ton. Thng qua cc giao dch mua bn quyn s dng vn vay ngn hn, th trng tin t cung ng mt lng tin t cho h tho mn nhu cu thanh ton. Cng v th m n c gi l th trng tin t. Nhng ngi mua/cho vay trn th trng tin t l nhng ngi c vn tm thi nhn ri, cha mun u t hoc ang tm kim cc c hi u t, do vy h chuyn nhng quyn s dng vn ca mnh trong thi hn ngn tranh th hng li. i vi h, vic u t vo th trng tin t ch mang tnh nht thi, h khng quan tm nhiu ti mc sinh li m ch yu l vn an ton v tnh thanh khon c th rt vn ngay khi cn. Trn th trng tin t, do khi lng giao dch chng khon thng c qui m ln nn cc nh u t (cho vay) thng l cc ngn hng, ngoi ra cn c cc cng ty ti chnh hoc phi ti chnh, cn nhng ngi vay vn thng l chnh ph, cc cng ty v ngn hng. Tu theo phm vi cc ch th c tham gia giao dch trn th trng m th trng tin t cn c chia thnh th trng lin ngn hng (Interbank Market) l th trng tin t m cc giao dch v vn ch din ra gia cc ngn hng (k c NHTW) v th trng m (Open Market) l th trng tin t m ngoi cc ngn hng ra cn c cc t chc phi ngn hng tham gia. Ngoi ra trong th trng tin t cn c mt th trng b phn chuyn giao dch cc chng khon ngn hn c ghi bng ngoi t, th trng ny c gi l th trng hi oi (Foreign Exchange Market). Th trng hi oi ngoi cc chng khon cn mua bn c ngoi t tin mt v cc phng tin thanh ton ghi bng ngoi t nh sc ngoi t. Vit nam, th trng tin t c t chc di cc hnh thc: th trng ni t lin ngn hng (i vo hot ng t thng 7 nm 1993) v th trng ngoi t lin ngn hng (i vo hot ng t thng 10 nm 1994). 2.1.2. Th trng vn (Capital market)
Th trng vn l th trng mua bn cc chng khon n di hn long-term debt securities (c thi hn o hn trn mt nm) v cc chng khon vn (equity securities). Do cc chng khon mua bn trn th trng vn c thi hn di nn cc nh pht hnh c th s dng vn thu c u t vo sn xut kinh doanh. V vy th trng vn c coi l th trng cung ng vn u t cho nn kinh t.
2.2. Cn c vo mc ch hot ng ca th trng

Th trng ti chnh c chia thnh th trng s cp v th trng th cp. 2.2.1. Th trng s cp (Primary market) Th trng s cp l th trng trong cc chng khon mi c cc nh pht hnh bn cho cc khch hng u tin, v do vy cn c gi l th trng pht hnh. Th trng ny cho php cc ch th kinh t nh cc doanh nghip, cc t chc ti chnh, chnh ph... huy ng vn t nn kinh t bng vic pht hnh cc chng khon mi. Hot ng giao dch mua bn chng khon ti th trng ny ch yu din ra gia cc nh pht hnh v cc nh u t ln nh cc cng ty chng khon, ngn hng u t hay cng ty bo him... theo hnh thc bn bun. Cc nh u t ny khi ng vai tr nh nh bo lnh cho t pht hnh chng khon (underwriting securities), h s mua li ton b s chng khon pht hnh ra theo mc gi tho thun (thng l thp hn mc gi cng b) sau ny bn l ra th trng cho cc nh u t khc. V cc tho thun v bo lnh chng khon thng c t chc ring gia cc nh bo lnh v nh pht hnh nn hot ng giao dch c th ti th trng ny khng c cng khai cho mi ngi. 2.2.2. Th trng th cp (Secondary market) Th trng th cp l th trng trong cc chng khon c pht hnh trn th trng s cp c mua i bn li, lm thay i quyn s hu chng khon. Th trng th cp c xem nh th trng bn l cc chng khon phn bit vi th trng s cp l th trng bn bun cc chng khon. Th trng th cp m bo kh nng chuyn i chng khon thnh tin, cho php nhng ngi gi chng khon c th rt ra khi s u t ti thi im no m h mong mun hoc c th thc hin vic di chuyn u t t khu vc ny sang khu vc khc. S khc nhau ch yu gia th trng s cp v th trng th cp l ch hot ng ca th trng s cp lm gia tng thm vn cho nn kinh t cn hot ng ca th trng th cp ch lm thay i quyn s hu cc chng khon pht hnh, m khng lm tng thm lng vn u t cho nn kinh t. Gia th trng s cp v th trng th cp c mi lin h tc ng qua li ln nhau. Th trng s cp ng vai tr to c s cho nhng hot ng ca th trng th cp v n l 30
29
Phan Anh Tun ni to ra hng ho mua bn trn th trng th cp. Th trng th cp cng c tc dng tr li i vi th trng s cp, ng vai tr to ng lc cho s pht trin ca th trng ny. Tc dng ca th trng th cp ti th trng s cp c th hin hai chc nng ca n: Th nht, th trng th cp to ra tnh lng cho cc chng khon c pht hnh ra trn th trng s cp27, nh vy s lm tng tnh hp dn cho cc chng khon, gip cho vic pht hnh chng ti th trng s cp c thun li;
mi gii gi l cc nh mi gii chng khon (brokers). Cc nh mi gii mun hot ng ti S giao dch phi lm th tc ng k c ch trong S. Nhng ngi mua v bn chng khon s thng qua nhng nh mi gii a ra cc lnh mua v bn chng khon. Cc nh mi gii sau khi nhn lnh s n gp nhau ti mt ni trung tm ca S giao dch gi l Sn giao dch n tin hnh m phn. Ngy nay, do s pht trin ca cng ngh my tnh, nhiu S giao dch thay vic m phn trc tip bng mt h thng ghp lnh t ng, tuy vy hnh thc m phn trc tip vn c duy tr ti nhiu S giao dch ni ting trn th gii. Khng phi tt c cc loi chng khon u c mua bn ti S giao dch, m ch nhng chng khon c ng k yt gi. chng khon do mt cng ty pht hnh c ng k yt gi, cng ty phi tho mn cc iu kin cn thit v qui m vn, v s lng chng khon pht hnh, v hiu qu kinh doanh trong thi gian gn y v.v.... Sau khi c S giao dch chp nhn, chng khon c ng k vo danh b ca S giao dch chng khon v thng xuyn c nim yt gi trn S giao dch. 2.3.2. Th trng phi tp trung (OTC markets or Off-exchange markets) Th trng phi tp trung l th trng m cc hot ng mua bn chng khon c thc hin phn tn nhng a im khc nhau ch khng tp trung ti mt ni nht nh. Trn th gii, th trng phi tp trung c t chc di hnh thc mt th trng giao dch qua quy OTC Market (Over-the-counter Market30). l hnh thc giao dch m nhng nh bun chng khon (dealer) ti cc a im khc nhau cng b mt danh mc chng khon vi gi mua v bn c yt sn, v h s sn sng mua hoc bn chng khon thng cho nhng ai chp nhn gi ca h31. Do hot ng mua bn chng khon ti th trng OTC u c thc hin qua mng my tnh nn cc nh bun chng khon cng nh khch hng c iu kin bit r cc mc gi m cc nh bun chng khon khc cho bn, v vy tnh cht cnh tranh ca th trng ny rt cao, chng km g S giao dch. Nh vy th trng O.T.C khng phi l mt th trng hin hu, n khng c a im tp trung nht nh m thay vo l mt h thng thng tin lin lc hin i m cc bn tham gia th trng s dng thng lng vic mua bn chng khon. Do hnh thc t chc nh vy nn cc chng khon mua bn ti th trng OTC rt ng o v a dng, n bao gm chng khon ca c nhng cng ty cha iu kin yt gi ti S giao dch ln nhng cng ty cha mun yt gi ti S giao dch. Theo cc s liu
30 Thut ng Giao dch qua quy bt ngun t vic cc giao dch mua bn chng khon trc y hu ht u c thc hin ti cc quy giao dch ca ngn hng. 31 Nh vy khc vi trong S giao dch, ni m gi c chng khon c hnh thnh trn c s m phn hoc ghp lnh, th th trng OTC gi c l yt sn v vic mua bn s ch xy ra nu tun theo nhng mc gi ny.
Th hai, th trng th cp ng vai tr xc nh gi ca cc chng khon s c pht hnh trn th trng s cp. Cc nh u t trn th trng s cp s khng th mua cc chng khon pht hnh mi ti th trng ny vi gi cao hn gi m h ngh s c th bn c ti th trng th cp. Nu chng khon ca mt nh pht hnh c mua bn vi gi cao ti th trng th cp th nh pht hnh cng c c hi thu c nhiu vn nh vic pht hnh cc chng khon mi ti th trng s cp. Chnh v nhng c im ny m cc t chc pht hnh cng nh cc nh u t quan tm nhiu ti th trng th cp hn l th trng s cp.
2.3. Cn c vo phng thc t chc v giao dch ca th trng

Th trng th cp hot ng di hai hnh thc: th trng tp trung v th trng phi tp trung. 2.3.1. Th trng tp trung (Exchanges) Th trng tp trung l th trng m vic giao dch mua bn chng khon c thc hin c t chc v tp trung ti mt ni nht nh. V d v th trng tp trung l cc S giao dch chng khon nh S giao dch chng khon New York, S giao dch chng khon Tokyo, S giao dch chng khon London, S giao dch chng khon Paris...28 S giao dch c t chc di hnh thc mt cng ty c phn29. S giao dch cung cp cho nhng ngi mua bn chng khon cc phng tin v dch v cn thit tin hnh giao dch nh: dch v thanh ton, lu k chng khon, h thng my tnh ni mng, h thng bng gi in t yt gi chng khon, h thng ghp lnh mua v bn chng khon v.v.... Hot ng mua bn chng khon ti S giao dch bt buc phi thng qua cc trung gian
27 Tc l to iu kin ngi nm gi chng khon c th bn chng khon thu tin v. Chng khon cng d bn th tnh lng ca n cng cao. 28 Vit nam, Trung tm giao dch chng khon l m hnh bc thp ca S giao dch chng khon. 29 Vit nam, Trung tm giao dch chng khon cng c t chc di hnh thc mt cng ty nhng thuc s hu nh nc.
31
32
Phan Anh Tun thng k th cc nc pht trin gi tr cc chng khon c mua bn qua th trng O.T.C ln hn rt nhiu so vi mua bn ti S giao dch32. Ngoi hai hnh thc giao dch mua bn chng khon nu trn: giao dch ti S giao dch v giao dch ti th trng OTC, trn th trng ti chnh thc t cn tn ti mt b phn cc giao dch mua bn trc tip gia nhng ngi s hu chng khon. Th trng cc giao dch chng khon ny c th gi l th trng t do hay th trng ch en. Cc th trng ny xut hin u tin trong lch s pht trin ca th trng ti chnh, khi m nhng ngi nm gi chng khon c nhu cu bn li nhng chng khon ca mnh. Ngay c ngy nay, mc d xut hin nhng th trng tin tin hn nh S giao dch hay th trng OTC, loi th trng t do ny vn cn tn ti. Tuy nhin quy m ca chng khng ln lm, ri ro li cao, v ch c ngha ti cc nc mi hnh thnh th trng ti chnh.
ph lc no cng c th tng thu hoc in tin tr n. Tuy nhin mc li sut ca n thng thp hn cc cng c khc lu thng trn th trng tin t. Tn phiu kho bc thng c pht hnh theo tng l bng phng php u gi. Ngi mua ch yu l cc ngn hng, ngoi ra cn c cc cng ty v cc trung gian ti chnh khc. Tn phiu kho bc c xem l cng c c tnh lng cao nht trn th trng tin t do n c mua bn nhiu nht. Tn phiu kho bc thng c Ngn hng trung ng cc nc s dng nh mt cng c iu hnh chnh sch tin t thng qua th trng m. 3.1.2. Cc chng ch tin gi c th chuyn nhng c (NCDs34) Chng ch tin gi (Certificate of Deposit) l mt cng c n (debt instrument) do cc ngn hng pht hnh, cam kt tr li nh k cho khon tin gi v s hon tr vn gc (c gi l mnh gi ca chng ch) cho ngi gi tin khi n ngy o hn. Lc u, cc chng ch tin gi khng c php bn li v nu ngi gi tin rt vn trc hn th s phi chu pht. Nhng v sau tng tnh hp dn ca cc chng ch tin gi ny, cc ngn hng bt u cho php cc chng ch tin gi c mnh gi ln (v d M l trn 100.000 USD) c php bn li trc hn (vi mt mc gi khu tr), thm ch c th bn cho chnh ngn hng pht hnh. Khi chng c gi l cc chng ch tin gi c th chuyn nhng (NCDs). NCDs thng c cc ngn hng dng huy ng cc ngun vn ln t cc cng ty, cc qu tng h th trng tin t, cc t chc ca chnh ph.v.v.. Ti M, tng d n t pht hnh cc NCDs ca cc ngn hng gn y vt qu tng s d n ca tn phiu kho bc M. 3.1.3. Thng phiu (Commercial paper) Thng phiu l nhng giy nhn n do cc cng ty c uy tn pht hnh vay vn ngn hn t th trng ti chnh. Thng phiu c pht hnh theo hnh thc chit khu, tc l c bn vi gi thp hn mnh gi. Chnh lch gia gi mua v mnh gi thng phiu chnh l thu nhp ca ngi s hu thng phiu. Nhng thng phiu nguyn thu (commercial bill) ch xut hin trong cc hot ng mua bn chu hng gia cc cng ty kinh doanh vi nhau. N c th do ngi bn chu hay ngi mua chu hng ho pht hnh nhng bn cht vn l giy xc nhn quyn i tin khi n hn ca ngi s hu thng phiu. Ngy nay, thng phiu xut hin mang tnh a dng hn. Thng phiu c pht hnh khng ch trong quan h mua bn chu
34
3. Cc cng c ca th trng ti chnh

hiu r hn cch thc th trng ti chnh lu chuyn vn t ngi d tha vn sang ngi cn vn, trong phn ny chng ta s nghin cu cc phng tin gip th trng ti chnh lu chuyn cc khon vn, chnh l cc cng c ti chnh hay cc chng khon. Cc cng c ti chnh c chia thnh hai nhm chnh sau:
3.1. Cc cng c lu thng trn th trng tin t.

Cc cng c lu thng trn th trng tin t c c im chung l k hn thanh ton ngn, tnh thanh khon cao v ri ro thp. Chng bao gm cc loi ch yu sau: 3.1.1. Tn phiu kho bc (Treasury bill) Tn phiu kho bc l cng c vay n ngn hn ca chnh ph do Kho bc pht hnh b p cho nhng thiu ht tm thi ca ngn sch nh nc33. Tn phiu kho bc thuc loi chng khon chit khu. l loi chng khon khng c nh pht hnh tr li song li c bn vi gi chit khu tc l gi thp hn mnh gi. Khi n hn, nh u t c nhn li mnh gi, v vy phn chnh lch gia mnh gi chng khon v gi mua chng khon chnh l li ca nh u t. Tn phiu kho bc c cc k hn 3, 6 v 12 thng. Tn phiu kho bc c xem l cng c ti chnh c ri ro thp nht trn th trng tin t bi v hu nh khng c kh nng v n t ngi pht hnh, tc l khng th c chuyn chnh ph mt kh nng thanh ton khon n khi n k hn thanh ton, chnh
32 Th trng mua bn chng khon chnh ph, th trng mua bn thng phiu hay th trng hi oi u c t chc theo hnh thc th trng OTC. 33 Thiu ht tm thi l tnh trng nhu cu chi vt qu thu trong thi gian ngn, n xy ra khi chnh ph c nhng nhu cu chi tiu tc thi, cp bch trong khi cc ngun thu ca ngn sch li mang tnh nh k, dn n lc cn chi nhng li cha thu .
Negotiable Bank Ceritficate of Deposit
33
34
Phan Anh Tun hng ho m cn c pht hnh vay vn trn th trng tin t. Cc cng ty danh ting khi c nhu cu vn c th pht hnh thng phiu bn trc tip cho ngi mua theo mc gi chit khu. Nhng ngi u t thng phiu ngoi cc ngn hng cn c cc trung gian ti chnh v cng ty khc. Cc thng phiu c mc ri ro cao hn tn phiu kho bc nhng mc li sut chit khu cng cao hn. Th trng thng phiu ngy nay rt si ng v pht trin vi tc rt nhanh. Vic chuyn nhng thng phiu c thc hin bng hnh thc k hu. 3.1.4. Chp phiu ngn hng (Bankers acceptance) Chp phiu ngn hng l cc hi phiu k hn do cc cng ty k pht v c ngn hng m bo thanh ton bng cch ng du chp nhn ln t hi phiu. Trong cc giao dch mua bn chu, khi ngi bn khng tin vo kh nng thanh ton ca ngi mua, h s yu cu ngi mua phi c s bo m thanh ton t mt ngn hng c uy tn. Khi ngn hng chp nhn bo lnh cho khon thanh ton, n cho php ngi bn k pht hi phiu i tin thng ngn hng v ngn hng s ng du chp nhn tr tin ln t hi phiu . Nh vy, ngi tr tin hi phiu by gi khng phi l ngi mua na m l ngn hng, do vy ngi bn c m bo kh chc chn v kh nng thanh ton ca t hi phiu. c ngn hng k chp nhn vo t hi phiu, ngi mua chu phi k qu gi vo ngn hng mt phn hoc ton b s tin ca t hi phiu hoc c ngn hng ng cho vay thanh ton hi phiu. Ngn hng s thu t ngi mua chu mt khon ph bo m thanh ton. Cc chp phiu ngn hng ny c s dng kh ph bin trong lnh vc xut nhp khu. Do c ngn hng chp nhn thanh ton nn cc chp phiu ngn hng l mt cng c n c an ton kh cao, nht l khi ngn hng chp nhn l cc ngn hng ln, c uy tn. Nhng ngi s hu chp phiu c th em bn chng trn th trng tin t vi gi chit khu thu tin mt ngay khi cn vn gp. 3.1.5. Hp ng mua li35 (Repurchase agreement - Repo) Hp ng mua li l mt hp ng trong ngn hng bn mt s lng tn phiu kho bc m n ang nm gi, km theo iu khon mua li s tn phiu sau mt vi ngy hay mt vi tun vi mc gi cao hn. V thc cht y l mt cng c vay n ngn hn (thng khng qu hai tun) ca cc ngn hng trong s dng tn phiu kho bc lm vt th chp. Sau y l v d v cch s dng mt Repo vay vn: Mt cng ty ln ca M l General Motors (GM), c mt s vn nhn ri trong ti khon l 1 triu USD. Cng ty
35
mun tranh th cho vay ngn hn khon tin ny. Ngn hng Citibank khi ang c nhu cu vay 1 triu USD trong 1 tun. Ngn hng quyt nh s dng mt Repo vay ca GM bng cch k hp ng bn cho GM 1 triu USD tn phiu kho bc m ngn hng ang nm gi vi cam kt s mua li s tn phiu ny vi gi cao hn sau 1 tun. Nh vy, thng qua hp ng mua li Repo ni trn, cng ty GM cung cp cho Citibank mt khon vay ngn hn, li tr cho GM chnh l khon chnh lch gia gi bn li tn phiu cho ngn hng sau 1 tun v gi mua tn phiu lc u. Trong trng hp xy ra ri ro Citibank khng thanh ton c n cho GM khi n hn, 1 triu USD tn phiu kho bc vn thuc s hu ca GM v cng ty c th bn trn th trng tin t thu hi vn v. Nh vy 1 triu USD tn phiu kho bc (mt cng c c tnh lng cao nht v an ton nht trn th trng tin t) c s dng lm vt th chp trong Repo m bo kh nng thanh ton n ca Citibank v lm cho GM yn tm khi cho vay. Ngoi cc cng c ph bin trn, cc nc c th trng tin t pht trin (v d nh M) cn c thm mt s cng c khc nh: 3.1.6 Qu lin bang (Fed Funds) Qu lin bang l nhng khon vay n ngn hn (thng ch qua mt m) in hnh gia cc ngn hng M. i tng vay y l nhng mn tin gi ca cc ngn hng ti Cc d tr lin bang M36. Khi tin gi ca mt ngn hng ti Fed khng t n tng s m Fed qui nh phi c, n s tin hnh vay t nhng ngn hng no c khon tin gi ti Fed vt qu qui nh b p cho khon thiu ht ca mnh. Th trng vay qu lin bang rt nhy cm i vi cc nhu cu tn dng ca ngn hng khin cho li sut ca cc khon vay ny (gi l li sut qu lin bang) c xem l mt phong v biu o mc cng thng ca th trng tn dng trong h thng ngn hng. Khi li sut cao l lc cc ngn hng ang b sc p v vn, khi li sut thp l nhu cu tn dng ca cc ngn hng thp. 3.1.7 la chu u (Euro dollars) Nhng ng la M do cc ngn hng ngoi quc bn ngoi nc M hoc nhng chi nhnh ca ngn hng M ngoi quc nm gi c gi l la chu u. Cc ngn hng M c th vay nhng mn tin ny t cc ngn hng nc ngoi hoc t cc chi nhnh ca ngn hng M nc ngoi khi h cn vn. ng la chu u ngy nay tr thnh mt ngun vn ngn hn quan trng i vi cc ngn hng M (nm 1998 l trn 100 t USD).
Cn gi l Cam kt (hay tho thun) mua li.
36
Cc d tr lin bang M c vai tr nh ngn hng trung ng M, gi tt l Fed.
35
36
Phan Anh Tun
3.2. Cc cng c lu thng trn th trng vn

Cc cng c lu thng trn th trng vn c ri ro cao hn so vi cc cng c trn th trng tin t do gi c bin ng nhiu hn, tim n ri ro mt kh nng thanh ton nhng mc sinh li cao hn v cc chng khon di hn thng em li li tc ln hn. Sau y l mt s cng c in hnh: 3.2.1. Tri phiu (Bond) Tri phiu l mt chng th xc nhn ngha v tr nhng khon li theo nh k v vn gc khi n hn ca t chc pht hnh. Nh vy, tri phiu c bn cht l mt cng c n (debt instrument). N c nhng c im c bn sau: Mnh gi ca tri phiu (Face value): L s tin ghi trn b mt ca t tri phiu. Mnh gi ca tri phiu thng chnh l gi bn ca tri phiu khi pht hnh37, v y cng l s tin m nh pht hnh phi hon tr li cho ngi s hu tri phiu khi tri phiu o hn. Lut cc nc c th qui nh mnh gi ti thiu ca tri phiu. V d: Ngh nh 144/CP qui nh mnh gi ti thiu ca cc tri phiu pht hnh ra cng chng ti Vit nam l 100.000 v bi s ca 100.000. Thi hn ca tri phiu (Maturity): L thi hn vay vn ca t chc pht hnh, n c ghi r trn t tri phiu. Thi hn ca tri phiu thng t 2 nm tr ln, c th ti hn 10 nm. Li tr cho tri phiu (Interest): Li tr cho tri phiu thng c qui nh theo t l phn trm trn mnh gi. Li sut tri phiu c th c qui nh c nh hoc th ni ln xung theo li sut th trng. Li thng c tr nh k hng nm hoc mt nm hai ln. K hn tr li cng nh li sut tri phiu u c qui nh rt c th trn t tri phiu. Ngi s hu tri phiu (Bondholder): Bng vic mua tri phiu, ngi s hu tri phiu cung cp cho nh pht hnh mt khon vay ng trc. Tn ca ngi s hu tri phiu c th c ghi trn t tri phiu (nu l tri phiu ch danh) hoc khng c ghi (nu l tri phiu v danh). Ngi s hu tri phiu ngoi quyn c i li v vn khi n hn cn c quyn chuyn nhng tri phiu cho ngi khc khi tri phiu cha ht hn.
Tri phiu chnh ph thng di dng tri phiu kho bc. y l cc tri phiu do Kho bc pht hnh b p thm ht ngn sch quc gia hng nm. Tri phiu kho bc trung hn (Treasury note) c thi hn di 10 nm, cn tri phiu kho bc di hn (Treasury bond) c thi hn trn 10 nm. Cc tri phiu chnh ph l loi tri phiu mua bn mnh nht trn th trng vn cc nc nn c xem l cng c n lng nht trn th trng vn. Cc nh u t vo tri phiu chnh ph bao gm cc ngn hng (k c NHTW), cc c nhn v mt s t chc ti chnh khc. Ngoi tri phiu chnh ph, cn c cc tri phiu do cc c quan trc thuc chnh ph pht hnh (Government agency bonds) v tri phiu ca chnh quyn a phng (Local government bonds hoc Municipal bonds). Mt v d v tri phiu do cc c quan trc thuc chnh ph pht hnh l cc tri phiu bo m bng khon cho vay th chp do GNMA mt t chc trc thuc chnh ph M pht hnh (s c cp chi tit trong phn tip theo). Cc chnh quyn a phng cng c th pht hnh tri phiu vay vn cho chi tiu ngn sch a phng hoc u t cho tng cng trnh c th theo k hoch, v d xy dng nhng cng trnh c s h tng v cng trnh phc li cng cng. Loi tri phiu ny thng c nhng u i c bit nh tin li khng phi chu thu. Tnh cht ca cc loi tri phiu ny cng gn tng t tri phiu chnh ph. Nhng nh u t chnh l cc ngn hng, cc cng ty bo him v cc c nhn. Ti Vit nam, ngoi tri phiu kho bc (thng c thi hn 5 nm), chnh ph cn pht hnh cng tri quc gia. Cc cng tri ny thng c mc sinh li km, ch yu mang tnh cht ng vin ngi dn gip nh nc bng cch cho vay vn. Ngoi ra, cc ngnh ln ca Vit nam cng pht hnh tri phiu cng trnh ti tr cho hot ng u t ca mnh, v d: ngnh nng lng pht hnh tri phiu cng trnh xy dng ng dy 500 KV, tng cng ty bu chnh vin thng pht hnh tri phiu xy dng h thng bu in Tri phiu cng ty (Corporate bond) Tri phiu cng ty thng do cc cng ty c uy tn ln pht hnh. Nhng ngi nm gi tri phiu tr thnh ch n ca cng ty v c quyn yu cu thanh ton li v vn khi n hn38. Khc vi cc c ng, thu nhp ca nhng ngi nm gi tri phiu cng ty khng ph thuc vo tnh hnh li nhun ca cng ty v h lun c u tin thanh ton li trc cc c ng, k c c ng c phiu u i. Cc tri phiu cng ty nhn chung c qui m giao dch nh hn so vi cc tri phiu chnh ph, do vy m chng km lng hn. Ti cc nc pht trin, th trng tri phiu
38
Kh nng thanh ton gc v li ca tri phiu ph thuc rt nhiu vo uy tn ca t chc pht hnh, do vy khi phn loi tri phiu, ngi ta thng cn c vo ai l nh pht hnh. Vi cn c phn chia nh vy, tri phiu c hai loi ch yu sau: Tri phiu chnh ph (Government bond)
37 Ch tr trng hp cc tri phiu c pht hnh theo gi chit khu th gi tri phiu lc pht hnh mi thp hn mnh gi, cn cc trng hp khc u bng mnh gi.
Nhng khng c quyn tham gia qun l cng ty nh cc c ng.
37
38
Phan Anh Tun cng ty cng c qui m nh hn th trng c phiu cng ty (ti M th trng tri phiu cng ty ch bng gn 1/5 th trng c phiu cng ty) tuy nhin tc pht trin ca n li nhanh hn th trng c phiu cng ty nhiu nn trong tng lai tri phiu cng ty c th s l mt ngun ti chnh quan trng hn so vi cc c phiu cng ty. Nm gi tri phiu cng ty thng l cc cng ty bo him (c bit l cng ty bo him nhn th), cc qu hu tr, cc cng ty chng khon v c cc c nhn. Vic pht hnh tri phiu cng ty cha ph bin Vit nam. Ch yu mi ch c cc ngn hng pht hnh tri phiu ngn hng vay vn t dn. 3.2.2. C phiu (StockUS/ShareUK Certificate) C phiu l mt chng th hay bt ton ghi s xc nhn tri quyn (quyn hng li) v vn - equity claim - i vi thu nhp v ti sn rng ca mt cng ty c phn. C phiu c bn cht l mt cng c gp vn (equity instruments) v ch do cc cng ty c phn pht hnh. Khi cn huy ng vn, cng ty c phn chia s vn cn huy ng thnh nhiu phn nh bng nhau, gi l cc c phn (share/stock). Ngi mua nhng c phn ny c gi l c ng (share/stockholder). Vi s c phn mua, cc c ng c cp mt giy chng nhn s hu, giy ny gi l c phiu. Vn m cng ty c phn huy ng c t vic pht hnh c phiu c xem l vn thuc s hu ca cng ty. Nhng c ng khi mua cc c phn ca cng ty thc hin vic gp vn cng ty kinh doanh v do vy tr thnh nhng ngi ng s hu cng ty. T l s hu cng ty ph thuc vo s c phn m c ng nm gi. Do c phiu c xem l giy xc nhn quyn s hu ca cc c ng i vi nhng c phn ny nn c th coi c phiu l chng ch xc nhn s gp vn v quyn s hu v s vn m mt c ng gp vo cng ty c phn. L ngi ch s hu cng ty, cc c ng c nhng quyn c bn sau y: Quyn tham gia qun l cng ty: Quyn ny c thc hin bng cch cc c ng bu ra mt Hi ng qun tr thay mt mnh qun l, iu hnh cng ty. Cc c ng khng ch c quyn bu ra Hi ng qun tr (Board of Directors) m cn c th tham gia ng c lm thnh vin ca Hi ng qun tr. S lng phiu bu t l vi s lng c phn m c ng nm gi. Do vy nhng ngi nm gi cng nhiu c phn ca cng ty th cng c nhiu kh nng tr thnh thnh vin ca Hi ng qun tr. Ngoi ra, hng nm cng ty cn t chc i hi c ng (Annual shareholder meetings) hp cc c ng li, bn v cc chin lc hoc k hoch kinh doanh ln ca cng ty.
39 40
Quyn s hu ti sn rng39 ca cng ty: Cc c ng s hu cng ty theo t l c phn nm gi. Do vy, khi ti sn rng ca cng ty tng ln do lm n c li, gi tr cc c phn m c ng nm gi cng tng ln theo. Khi cng ty c phn
ngng hot ng, c ng c tham gia phn chia ti sn cn li ca cng ty. V d: Tng ti sn ban u ca mt cng ty c phn l 10 t VN. Mt c ng nm 20% c phn ca cng ty cho nn tng gi tr ti sn cng ty m anh s hu theo c phn l 2 t VN. Sau 5 nm lm n c li, tng ti sn rng ca cng ty tng ln 15 t VN, khi tng gi tr c phn m anh ta s hu ln ti 3 t VN. Quyn tham gia chia li nhun rng40: C ng c quyn hng mt phn li nhun rng ca cng ty t l vi s c phn anh ta s hu. Phn li tr cho mi c phn c gi l c tc (Dividend). Quyn ny ch c thc hin khi cng ty lm n c li. Tuy nhin, khng phi lc no tt c li nhun thu c u c em chia cho cc c ng, cng c trng hp nhm tng vn kinh doanh cho cng ty, Hi ng qun tr quyt nh gi li phn ln li nhun. iu ny ni chung l c cc c ng chp nhn v tuy khng nhn c c tc nhng gi tr c phn ca h trong cng ty li tng ln, hn th vic tng vn c th m bo cho kh nng to thm nhiu li nhun hn trong thi gian ti. Ngoi c trng c bn ni trn, c phiu cn c mt s c im ng ch sau: Thi hn ca c phiu: Bng cch mua c phiu do cng ty c phn pht hnh, cc nh u t cung cp vn cho cng ty hot ng. Tuy nhin cc c ng li khng c php rt khon vn ny v tr trng hp cng ty ngng hot ng hoc c qui nh c bit cho php c rt vn. Chnh v l do nh vy nn c th coi c phiu c thi hn thanh ton vn bng thi gian hot ng ca cng ty. Trn thc t, tr trng hp ph sn hoc kt qu kinh doanh qu ti t, cn ni chung th cc cng ty s vn c duy tr hot ng mi mi, cho nn c th ni thi hn ca c phiu l v hn. Mc d vy, cc c ng c php chuyn nhng c phn m mnh nm gi cho ngi khc v bng cch c th rt li khon vn m mnh u t vo cng ty c phn. Gi tr ca c phiu: Gi tr ca c phiu c th hin trn 3 phng din sau: o Mnh gi (Face value): l s tin ghi trn b mt c phiu41. Mnh gi thng c ghi bng ni t. Mnh gi bng bao nhiu l do lut chng
Ti sn rng bng tng ti sn c tr tng s cc khon n ca cng ty. Li nhun rng l li nhun sau thu. 41 Mnh gi ca c phiu ch l gi tr danh ngha v ch c ngha lc pht hnh. S tin m cng ty c phn thu c tnh trn mi c phiu sau khi pht hnh khng nht thit phi bng mnh gi.
39
40
Phan Anh Tun khon hoc iu l ca cng ty c phn qui nh. V d: Vit nam theo N144/CP, mnh gi c phiu ca cc doanh nghip Vit nam thng nht l 10.000 VN. o Gi tr ghi s (Book value): l gi tr ca mi c phn cn c vo gi tr ti sn rng ca cng ty trn bng tng kt ti sn. V d: Mt cng ty c 50.000 c phiu, mnh gi 10.000 /c phiu. Sau 5 nm hot ng, gi tr ti sn rng ca cng ty theo s sch k ton l 1 t . Khi gi tr ca mi c phn theo s sch s l 20.000 , ta ni gi tr ghi s ca c phiu cng ty by gi l 20.000 /c phiu. o Gi tr th trng (Market value): l gi c ca c phiu khi mua bn trn th trng. C phiu c hai loi c bn sau: C phiu thng hay c phiu ph thng (Common stock): L loi c phiu c y cc c trng nu trn ca c phiu. l: Khng qui nh trc s c tc c ng s nhn c. Gi tr c tc nhiu hay t cn tu vo tnh hnh li nhun ca cng ty v k hoch chia li nhun ca Hi ng qun tr. Trong trng hp cng ty lm n thua l th chng nhng c tc khng c chia m c ng cn b hao ht v vn gp. Nguyn tc ca cc c ng c phiu thng l li n, l chu. Ch c chia li sau khi cng ty thanh ton li tr cho nhng ngi nm tri phiu v c phiu u i42. Thi hn c phiu l v hn.
c u tin phn chia ti sn cn li ca cng ty khi thanh l, gii th. Khc vi c phiu thng, c phiu u i c th c mnh gi hoc khng c mnh gi. Chng hn mt c phiu u i c mnh gi 100 USD, t sut c tc l 4,5% s c hng mt khon c tc c nh l 4,5 USD. Cn nu c phiu u i khng c mnh gi th c tc s c cng ty cng b n gin l 5 USD/c phiu chng hn. Hn ch ca c phiu u i so vi c phiu thng l: C ng nm gi c phiu u i khng c tham gia bu c, ng c vo hi ng qun tr, tc l khng c quyn tham gia qun l cng ty.
Khi li nhun ca cng ty tng ln th c tc c phiu u i khng v th m c tng ln theo. V c tc ca c phiu u i khng tng, nn gi c ca c phiu u i trn th trng cng t bin ng. Do vy, c phiu u i thng km hp dn i vi cc nh u t hn so vi c phiu thng43. Nhng ngi u t vo c phiu u i thng l nhng ngi mun c thu nhp n nh, u n v khng thch mo him. 3.2.3. Cc khon vay th chp (Mortgages) Vay th chp l khon tin cho cc c nhn hoc cng ty vay u t (mua hoc xy dng) vo nh, t, hoc nhng bt ng sn khc, cc bt ng sn v t sau li tr thnh vt th chp m bo cho chnh cc khon vay. cc nc pht trin, th trng cc khon vay th chp c qui m rt ln, c bit l th trng cc khon vay th chp mua nh . Ti M, th trng cc khon vay th chp l th trng n ln nht, trong cc khon vay th chp mua nh gp bn ln cc khon vay th chp thng mi v nng tri. Cc ngn hng thng mi v cc cng ty bo him nhn th l nhng t chc cung cp cc khon vay th chp thng mi v nng tri ch yu. Cn cc khon vay th chp nh th thng do cc hip hi cho vay v tit kim (Savings and Loan Associations _ S&Ls) v cc ngn hng tit kim tng tr (Mutual savings banks) cung cp. Ngoi ra, chnh ph cc quc gia cng hnh thnh nhiu t chc chuyn h tr cho th trng cc khon vay th chp ny. V d M c 3 c quan chnh ph l Hip hi vay th chp quc gia thuc lin bang (Federal National Mortgage Association FNMA), Hip hi vay th chp quc gia thuc chnh ph (Government National Mortgage Association GNMA) v Cng ty cho vay th chp nh thuc lin bang (Federal Home Loan Mortgage Corporation FHLMC) ang cung cp vn cho th trng ny bng cch pht hnh cc tri phiu huy ng vn ri dng vn cho vay th chp. Ngoi ra, th trng vay th chp nh ngy nay cn c h tr pht trin hn na nh cng ngh
43
c hng quyn tham gia qun l cng ty cng cc quyn khc nhm duy tr quyn qun l cng ty, nh: quyn bu c, quyn ng c vo Hi ng qun tr, quyn u tin mua trc vi gi u i cc c phiu mi pht hnh. Nhng c ng c nhiu c phn hoc nhiu uy tn c th nm quyn iu hnh cng ty. Cn ni chung a s nhng ngi u t ch mua c phiu thng hng c tc hoc bn i khi c phiu ln gi nhm hng chnh lch gi. C phiu u i (Preferred Stock): L loi c phiu cho php ngi nm gi c phiu c hng mt s u i hn so vi c ng c phiu thng. V d nh: c hng mt mc c tc ring bit c tnh c nh hng nm d cng ty lm n c li hay khng. c u tin chia li c phn trc c phiu thng.
42
Li nhun cng ty thu c trc tin dng tr tri tc, tip theo l tr c tc ca c phiu u i, cui cng cn bao nhiu mi chia cho cc c ng c phiu thng.
V cc nh u t vo c phiu quan tm nhiu hn ti kh nng n chnh lch gi khi mua bn c phiu.
41
42
Phan Anh Tun chng khon ho. l hnh thc m mt c quan trc thuc chnh ph nh GNMA pht hnh cc chng khon thanh ton vn v li bng cc khon thu t hot ng cho vay th chp nh , tc l cc khon thanh ton ca cc c nhn vay th chp nh s thng qua GNMA chuyn n cho cc nh u t vo cc loi chng khon bo m bng cc khon cho vay th chp (Mortgage-Backed Securities). Nh s pht trin ca cng ngh ny m n nay 2/3 cc khon cho vay th chp nh ca M c chng khon ho, do to c th trng th cp cho cc khon vay th chp nh , gip cho th trng ny thm hp dn v si ng. 3.2.4. Cc khon vay thng mi v tiu dng (Consumer and bank commercial loans) y l cc mn vay dnh cho nhng cng ty kinh doanh v ngi tiu dng, ch yu l do cc ngn hng cung cp. Ring cc khon cho vay tiu dng cng c th do cc cng ty ti chnh cung cp. Cc khon vay ny thng khng chuyn nhng c nn chng km lng nht trong cc cng c ca th trng vn.
CU HI N TP 1. Th trng ti chnh l g? Hy nu chc nng v vai tr ca th trng ti chnh i vi nn kinh t. 2. Phn bit th trng tin t v th trng vn. 3. Khi no nhng ngi i vay tm n th trng tin t? Hi tng t vi trng hp th trng vn. 4. Khi no nhng ngi cho vay tham gia th trng tin t? Hi tng t vi trng hp th trng vn. 5. Cc ch th kinh t no thng tham gia vo th trng tin t? Hi tng t vi th trng vn. 6. K tn cc th trng b phn ca th trng tin t v phn bit chng. 7. Do cc cng ty khng tng thm c bt k ng vn no trong cc th trng th cp nn cc th trng ny t quan trng hn th trng s cp. Hy bnh lun kin ny. 8. Trnh by mi lin h gia th trng s cp v th trng th cp. C th trng s cp v th cp trn th trng tin t khng? 9. Xc nh nhng giao dch no trong cc giao dch sau y c tin hnh ti th trng s cp, ti th trng th cp: a. Bn 100 c phiu ca cng ty Ree b. Kho bc pht hnh tri phiu kho bc c. u thu tn phiu kho bc 10. Ti sao sau khi bn c phiu hoc tri phiu cc cng ty vn quan tm ti bin ng gi c phiu hay tri phiu ca cng ty mnh? 11. Trnh by nhng im khc bit gia th trng tp trung v phi tp trung. 12. C tn ti th trng tp trung v phi tp trung trn th trng tin t khng? 13. Tm hiu v iu kin i vi cc cng ty c gia nhp th trng chng khon tp trung ti Vit nam. 14. Nu tn v phn bit cc cng c lu thng trn th trng tin t. 15. Sp xp cc chng khon sau y theo th t gim dn v tnh lng: tri phiu cng ty, tn phiu kho bc, thng phiu, tri phiu kho bc. 16. Nu im khc bit gia c phiu v tri phiu. 17. Nu nhng nhn t c bn nh hng ti s bin ng ca gi c phiu, tri phiu. 18. So snh gia c phiu thng v c phiu u i. 19. So snh quyn hn gia tri ch v c ng i vi mt cng ty.
43
44
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun

Chng 3. Trung gian ti chnh

Nhng s liu thng k v cc ngun ti tr t bn ngoi cng ty ti cc nc pht trin cho thy, bt chp vic cc phng tin truyn thng ti cc nc ny tp trung a tin v tnh hnh cc th trng chng khon, to ra mt n tng v tm quan trng ca cc ngun vn huy ng t pht hnh chng khon, vic pht hnh chng khon (bao gm c phiu v tri phiu) trn thc t khng phi l cch ch yu huy ng vn t bn ngoi nhm ti tr cho hot ng kinh doanh ca cc cng ty. Ngay ti M, mt trong nhng ni c th trng chng khon pht trin nht trn th gii, trong giai on t 1970 n 1996, c phiu v tri phiu cng ch cung cp c gn 44,7% tng s vn hot ng ca cc cng ty. Tnh trng tng t cng xy ra cc nc Anh, Php, c, Nht. Nhng phn tch s liu chi tit hn cn cho thy vai tr ca knh ti chnh trc tip trong vic lu chuyn vn nhn ri ti nhng ni c kh nng u t sinh li trn thc t cn thp hn nhiu. Ly v d ti M, t nm 1970, ch c gn 5% cc tri phiu cng ty v thng phiu v khong 50% c phiu c bn trc tip cho ngi dn M. Phn ln cc chng khon ny c cc trung gian ti chnh mua li. hu ht cc nc pht trin khc, tm quan trng ca knh ti chnh trc tip cn thp hn nhiu. Nhng bng chng trn cho thy vai tr ca cc trung gian ti chnh trong nn kinh t ln nh th no. Mt bng chng khc cng c thm cho nhn xt ny l ch cc chnh ph, cc cng ty ln hay cc t chc ti chnh hng hu mi c th huy ng vn trc tip t th trng ti chnh qua pht hnh cc chng khon. Cc th trng ti chnh khng phi l sn chi cho cc c nhn hay cc cng ty nh. Thm ch ngay c cc cng ty ln khng phi lc no cng huy ng vn t knh ti chnh trc tip. Cc trung gian ti chnh do ng vai tr p ng cho nhng nhu cu giao dch vn ca cc ch th kinh t m th trng ti chnh khng th tho mn. Cu hi t ra l ti sao knh ti chnh trc tip li khng th thc hin vic lu chuyn vn hiu qu v cc trung gian ti chnh bng cch no khc phc c nhng hn ch ca knh ti chnh trc tip? tr li cho nhng cu hi ny, trc ht chng ta s tm hiu v hai ro cn ch yu ca cc dng vn trn th trng ti chnh l chi ph giao dch v chi ph thng tin. Cc phn tip theo s ch r vai tr ca trung gian ti chnh trong vic gim thiu cc chi ph ny.
trng ti chnh. Phn ln cc khon vn nhn ri trong nn kinh t tn ti di dng phn tn v nh l. Nu nhng ngi tit kim trc tip u t vo th trng ti chnh bng cch mua cc chng khon th khon chi ph u tin h phi i mt l chi ph hoa hng cho cc nh mi gii mua bn chng khon. Khon chi ph ny c th tng ln nu cc nh u t c nhn mun phn tn ri ro bng cch u t a dng vo cc chng khon khc nhau. Vi nhng khon vn u t nh, nhng chi ph giao dch c th lm bin mt nhanh chng nhng li tc thu c t hot ng u t. l cha k n nhng chi ph v thi gian v cng sc cho vic qun l danh mc u t. V pha nhng ngi i vay, khon chi ph cho pht hnh chng khon khng phi l nh khin cho vic huy ng nhng khon vn vay khng ln lm trc tip t th trng ti chnh s rt tn km v khng hiu qu. iu ny gii thch ti sao ngay c cc cng ty ln cng khng phi lc no cng s dng knh ti chnh trc tip ti tr cho cc hot ng kinh doanh ca mnh.
1.2. Chi ph thng tin (Information costs)

Chi ph thng tin trn th trng ti chnh pht sinh t vn thng tin bt cn xng (asymmetric information) trong nn kinh t. Tnh trng thng tin bt cn xng xut hin khi mt trong hai bn trong mt giao dch c t thng tin hn bn kia v i tng ca giao dch, khin cho vic ra quyt nh khng th chnh xc. V d: trong quan h tn dng, ngi i vay lun bit r hn ngi cho vay v kh nng sinh li v nhng ri ro ca d n m anh ta s dng vn vay u t. S tn ti ca vn thng tin bt cn xng dn n cc nguy c la chn i nghch (adverse selection) v ri ro o c (moral hazard) gy nn nh hng xu ti tnh hiu qu ca vic lu chuyn vn trn th trng ti chnh. Nguy c la chn i nghch xy ra trc khi giao dch v vn c thc hin. Trn th trng ti chnh, do ngi cho vay khng c y thng tin v cc d n u t ca ngi i vay, nn rt c kh nng l h s thc hin mt s la chn i nghch l cho ngi i vay c ri ro cao vay tin d rng l iu ngi cho vay lun mun trnh bi v nhng ngi i vay c ri ro cao li thng l nhng ngi rt tch cc tm cch vay c tin. V bit c nguy c ny nn trong nhiu trng hp ngi cho vay s quyt nh khng cho vay na. Hoc trn th trng chng khon, do thiu thng tin v cc cng ty pht hnh chng khon, nh u t c xu hng tr mt mc gi tng ng vi cc chng khon c cht lng trung bnh trn th trng, kt qu l nhng cng ty hot ng km s sn sng bn vi mc gi m nh u t mun mua trong khi nhng cng ty hot ng tt s i hi gi chng khon ca h phi cao hn mc gi trung bnh . Kt qu l nu mua chng khon nh u t s c th thc hin mt la chn i
1. Nhng ro cn trong knh ti chnh trc tip

1.1. Chi ph giao dch (Transaction costs)
Chi ph giao dch l mt trong nhng cn tr chnh trong qu trnh lu thng vn trn th
45
46
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun nghch, tc l mua phi chng khon ca cc cng ty hot ng km. Do thc c kh nng ny nn nh u t c th quyt nh khng mua chng khon na. Nh vy, nguy c la chn i nghch hn ch cc dng vn lu chuyn t nhng ngi d tha vn sang nhng ngi cn vn. Ri ro o c xut hin sau khi giao dch v vn c thc hin. Do ngi i vay nm c nhiu thng tin hn ngi cho vay v qu trnh s dng vn vay, h c th che giu thng tin v thc hin nhng hot ng gy ri ro cho khon vn vay m ngi cho vay khng mong mun. Ngi cho vay trong nhiu trng hp do e ngi nguy c ny m quyt nh tt nht l khng nn cho vay. Ri ro o c cn ny sinh trong cc hp ng vn c phn (equity contracts) di dng vn ngi u thc v i l (principal agent problem). Vn ngi u thc v i l xut hin khi ngi qun l cng ty khng phi l ngi s hu hay l ngi ch s hu phn nh cng ty. Chng hn trng hp Ban gim c c thu. Do ngi c u thc qun l cng ty (tc l Ban gim c) c nhiu thng tin v cng ty hn nhng ngi u thc nn h c th c nhng ng c lm li cho c nhn ch khng phi l lm li cho ngi u thc, tc l cc c ng. Vn ny l kh trnh khi trc hin thc l ngy nay trn th gii hu ht cc cng ty c phn u c s lng c ng rt ng o, ngay c cc thnh vin trong Hi ng qun tr ca nhiu cng ty ln cng khng s hu qu bn (hn 50%) s c phn, cc thnh vin ca Ban gim c, c bit l Tng gim c thng l ngi c thu hoc nu c nm gi c phiu ca cng ty th cng khng nhiu. Trong iu kin kinh t hot ng tt, nhng ngi qun l c th giu dim c cc c ng nhng chi ph bt hp l m cng ty phi chu do nhng chi ph ny ch yu ch phc v li ch ca ngi qun l (v d phng tin i li t tin, tin thng cao). Nhng khi nn kinh t ri vo suy thoi th nhng hn ch s l r. Tnh trng v ph sn ca hng lot cc cng ty Hn quc vo thi k khng hong ti chnh nm 1997 cho thy ch n lc cc c ng mi nhn ra h b nhng ngi h u thc la. Dng nh l ri ro o c s khng th xy ra vi cc hp ng n (debt contracts) do thu nhp ca ngi cho vay t hp ng n c m bo l xc nh trc, khng ph thuc vo kt qu kinh doanh ca ngi i vay. Bt chp Ban gim c c lm g c li cho mnh th khon tin li m cng ty phi tr vn th. Thc t th khng phi vy. Cc hp ng n cng vn phi i din vi ri ro o c. Do khon li phi tr cho cc tri ch l c nh nn nu cng lm ra li nhiu th ngi i vay cng li. Do , h c th s tham gia vo cc d n ri ro hn nhm kim li ln khin cho ri ro nhng ngi cho vay khng thu hi c vn cho vay s cao hn. Nhng vn v thng tin bt cn xng ny c th gii quyt bng cch ngi cho vay tng cng thu thp thng tin v ngi i vay thng qua vic mua thng tin hoc t chc 47
gim st qu trnh s dng vn ca ngi i vay. Tuy nhin do vn ngi i nh xe (free-rider problem) m nhng nguy c la chn i nghch v ri ro o c trn th trng ti chnh khng th gii quyt trit . Khi mt s nh u t trn th trng ti chnh mua thng tin v mt cng ty hoc t chc gim st hot ng s dng vn ca mt cng ty, nhng nh u t khc cng cung cp vn vay cho cng ty c th trnh vic phi b chi ph cho vic mua thng tin hay gim st bng cch bt chic cc hot ng mua bn chng khon ca cc nh u t trn. Kt qu l khng nh u t no mun mua thng tin hay gim st khi h khng c li th g hn so vi cc nh u t khng b tin ra.
2. Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic khc phc hn ch ca knh ti chnh trc tip
Cc trung gian ti chnh (financial intermediaries) l nhng t chc kinh doanh trong lnh vc ti chnh tin t. Hot ng ch yu v thng xuyn ca cc t chc ny l tp hp cc khon vn nhn ri trong nn kinh t li ri tin hnh cung ng cho nhng ni c nhu cu v vn vay. Vi cc hot ng nh vy, cc trung gian ti chnh ng vai tr l cu ni gia nhng ch th cung vn v cu vn trong nn kinh t. Vi t cch l t chc chuyn hot ng trong lnh vc lu chuyn vn, cc trung gian ti chnh c th lm g gim bt nhng hn ch nu trn?
2.1. Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic gim bt chi ph giao dch
Cc trung gian ti chnh c kh nng gim c chi ph giao dch trong qu trnh lu chuyn vn l nh vo tnh kinh t do quy m hot ng ln v tnh chuyn nghip cao. Vi li th ngun vn huy ng ln, cc trung gian ti chnh c th gim chi ph giao dch tnh trn mi ng vn. Chng hn trn th trng chng khon, chi ph mua 10,000 c phiu cng khng t hn chi ph mua 50 c phiu l bao. Do , cc trung gian ti chnh nh cc qu u t khi mua bn chng khon vi khi lng ln trn th trng s chu chi ph mi gii tnh trn mi ng vn u t thp hn nhiu so vi cc nh u t ring l. Chng nhng th, nh vo quy m vn ln, cc trung gian ti chnh c th a dng ho danh mc u t gim thiu ri ro m khng lm tng chi ph nhiu nh cc nh u t ring l. Chi ph qun l tnh trn tng ng vn cng gim ng k khi quy m vn u t ln. Hot ng vi quy m ln to iu kin cc trung gian ti chnh u t vo cc h thng my tnh t tin dng cho qun l v tin hnh hng triu giao dch m vn m bo chi ph tnh trn mi giao dch mc thp. Tnh chuyn nghip cng l mt yu t lm gim chi ph giao dch. Do chuyn hot ng trong lnh vc tin t - ti chnh, cc trung gian chng nhng s c nhiu kinh nghim 48
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun qun l vn hiu qu hn m cn c th ra cc gii php gim chi ph giao dch nhm nng cao mc li nhun.
2.2. Vai tr ca trung gian ti chnh trong vic gim bt chi ph thng tin
Cc trung gian ti chnh chuyn hot ng trong lnh vc ti chnh tin t nn h c trang b y hn nhng ngi cho vay n l c v kin thc v kinh nghim, nh h c th thu thp v x l thng tin hiu qu hn, gip nh gi c chnh xc hn mc ri ro ca cc d n xin vay, qua gim thiu c nguy c chn la i nghch. Hn na h cng s c kh nng kim sot tt hn qu trnh s dng vn ca ngi i vay, nh gim bt c nhng thit hi do ri ro o c gy ra. Khng nhng th, cc trung gian ti chnh cn khc phc c vn ngi i nh xe, do h ch yu cung cp vn thng qua cc khon cho vay trc tip ch khng thng qua vic mua chng khon. Cc khon vay trc tip ny khng c mua bn trn th trng nn nhng nh u t khc khng th li dng. Chi ph cc trung gian ti chnh b ra mua thng tin v gim st hot ng ca ngi i vay nhm gim tnh trng thng tin bt cn xng s em li cho h nhng li th m cc nh u t khc nu khng b tin ra th khng th c c. Vi trng hp cc hp ng vn, cc trung gian ti chnh c th khc phc nhng vn nh ngi u thc v i l v ngi i nh xe thng qua cc qu u t mo him. Cc qu ny huy ng vn t cc nh u t ring l ri s dng ti tr cho cc doanh nghip c trin vng thc hin cc d n kinh doanh ca mnh di hnh thc gp vn lin doanh. ngn nga kh nng pht sinh cc ri ro o c, cc qu ny s c ngi tham gia vo b my iu hnh ca doanh nghip nhn vn gim st cht ch tnh hnh thu nhp hay li nhun ca doanh nghip . Mt khc, c phn ca cc doanh nghip cng khng c php bn ra cho ai khc ngoi qu u t. Do , qu u t khng cn phi lo ngi v tnh trng ngi i nh xe na. Tm li, vi nhng u th v quy m hot ng, tnh chuyn nghip v cc dch v ti chnh c th (nh khon vay trc tip, u t mo him), cc trung gian ti chnh c kh nng khc phc kh hiu qu nhng hn ch ca knh ti chnh trc tip, v do ngy cng ng vai tr quan trng trong vic lu chuyn vn trong nn kinh t.
cc khon vay trc tip. Khng ch c vai tr quan trng trong knh ti chnh gin tip cc t chc ny cn tham gia vo qu trnh cung ng tin cho nn kinh t. Cc t chc nhn tin gi bao gm cc ngn hng thng mi (commercial banks)44 v cc t chc tit kim (thrift institutions) nh cc hip hi tit kim v cho vay (savings and loan associations), cc ngn hng tit kim (savings banks), cc qu tn dng. 3.1.1. Ngn hng thng mi (Commercial bank) Ngn hng thng mi l loi hnh ngn hng xut hin u tin v ph bin nht hin nay. Cc ngn hng thng mi huy ng vn ch yu di dng: Tin gi thanh ton (checkable deposits), tin gi tit kim (saving deposits), tin gi c k hn (time deposits). Vn huy ng c dng cho vay: cho vay thng mi (commercial loans), cho vay tiu dng (consumer loans), cho vay bt ng sn (mortgage loans45) v mua chng khon chnh ph, tri phiu ca chnh quyn a phng. Ngn hng thng mi kinh doanh ch yu trong lnh vc tn dng ngn hn, tuy nhin gn y nh ngun vn huy ng di do n bt u vn sang lnh vc tn dng trung v di hn. Ngoi ra ngn hng thng mi cn cung cp cc dch v thanh ton qua ngn hng v bun bn ngoi t. Ngn hng thng mi d quc gia no cng u l nhm trung gian ti chnh ln nht. y cng l cc trung gian ti chnh m cc ch th kinh t giao dch thng xuyn nht. 3.1.2. Cc hip hi tit kim v cho vay (Savings and Loan Associations - S&Ls) Cc hip hi ny xut hin kh ph bin M t nhng nm 50. Ngun vn ch yu ca cc hip hi ny l cc khon tin gi thanh ton, tin gi tit kim v tin gi c k hn. Phn cn li (khong 20 - 30%) th vay t cc ngun khc v vay ca chnh quyn a phng hay trung ng. Tin vn thu c ch yu cho vay bt ng sn (ch yu l nh ) vi thi hn di. Thi k u, cc hip hi ny b gii hn trong cc khon cho vay bt ng sn v khng c cung cp cc ti khon thanh ton. Nhng t nhng nm 80 tr i cc hip hi tit kim v cho vay c php cung cp cc ti khon thanh ton, cho vay tiu dng v thc hin hng lot cc hot ng khc m trc y ch gii hn cc ngn hng thng mi. Ngy nay, s khc bit v phm vi hot ng gia cc hip hi tit kim v cho vay vi cc ngn hng thng mi hu nh khng ng k.
44 Cc ngn hng u tin ra i vo thi k Phc hng. Cc ngn hng c ngun gc t nhng ngi i tin (money changers). T ngn hng bank c ngun gc t t banca trong ting ngha l ci gh bng l ni nhng ngi i tin thng ngi tin hnh cc hot ng kinh doanh. Ngn hng ti M thng c hiu l cc ngn hng thng mi, nhng c li l cc ngn hng a nng (universal banks). Hot ng ca cc ngn hng ny bao trm ton b cc lnh vc ti chnh, tin t ch khng hn hp nh ngn hng thng mi. 45 L hnh thc cho vay trong ngn hng cho ngi i vay vay mua bt ng sn, ngi i vay s hon tr c vn v li cho ngn hng di dng cc khon thanh ton bng nhau theo nh k trong mt khong thi gian nht nh (thng l trn 25 nm). Bt ng sn sau khi mua c s dng lm vt th chp m bo cho khon vay ny.
3. Cc loi hnh trung gian ti chnh

3.1. Cc t chc nhn tin gi (Depository Institutions)
Cc t chc nhn tin gi l cc trung gian ti chnh huy ng tin nhn ri thng qua cc dch v nhn tin gi ri cung cp cho nhng ch th cn vn ch yu di hnh thc
49
50
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun Chng tr thnh nhng i th cnh tranh ng gm ca cc ngn hng thng mi trong nhiu lnh vc. S&Ls c ngun gc t cc Lin hip xy dng (Building society) Anh, mt hnh thc hip hi tit kim vi mc ch gip cc thnh vin c th mua c nh . Hng thng cc thnh vin s ng gp mt khon tin nht nh v hip hi s thu xp cho vay mi thng c mt thnh vin c th mua nh c. Thnh vin c vay s tr tng phn hng thng cho n khi ht n. Hip hi s t ng gii tn khi tt c cc thnh vin u mua c nh. Ngy nay th cc hip hi tit kim v cho vay cn chp nhn c nhng thnh vin tham gia khng vi mc ch mua nh m ch l hng li. 3.1.3. Ngn hng tit kim (Savings bank) Ngn hng tit kim c thnh lp vi mc ch huy ng cc khon tin tit kim ca cc c nhn trong x hi. Ch nhn ca cc ngn hng tit kim cng chnh l nhng ngi gi tin tit kim. Khi u c mt nhm ngi ng ra khi xng thnh lp ngn hng. Sau khi tm s ngi hng ng, h hp i hi c ng, son tho ra iu l hot ng v xin giy php thnh lp. Nhng c ng ny hu ht l ngi b nhng khon tin tit kim u tin vo to thnh vn hot ng ca ngn hng. K t v sau, mi khi c thm khon tin tit kim mi, h li tip tc gi vo ngn hng v khi cn c tin kinh doanh hoc tiu dng, h li i vay t chnh ngn hng . C mt iu cn ch l ngn hng khng m rng thm c ng, do nhng ngi tham gia gi tin tit kim sau ny s l khch hng ch khng phi l ch nhn. Hng nm li tc ca ngn hng nu khng nhp vo ti sn ca ngn hng th s c chia cho nhng ngi gi tit kim v sng lp ra ngn hng. Phng thc hot ng ca ngn hng tit kim mang tnh tng tr l ch yu, ch khng nh ngn hng thng mi l nhm mc ch kinh doanh l chnh. Vn hot ng ch yu ca ngn hng tit kim l t tin gi tit kim ca dn chng hoc l vn ng gp ca cc nh ho tm vi tnh cht h tr ngi ngho l chnh hn l ng gp kim li. Loi ngn hng ny khng pht hnh cc cng c n vay vn ca cng chng v cng hu nh khng vay ca cc t chc nc ngoi hay NHTW, tr trng hp c bit thiu tin mt. Do tnh cht c bit ca vn huy ng, cc ngn hng tit kim cho vay rt thn trng. Tiu chun hng u trong vn cho vay l s an ton. i tng cho vay ch yu l cc khon vay cm c, th chp bng nh ca, ti sn hoc chng khon. Tip l u t vo chng khon hoc cho cc ngn hng thng mi khc vay. Nhn chung nhng ngi c vay tin ti cc ngn hng ny cng chnh l nhng ngi gi tin tit kim vo ngn hng. Li sut cho vay thng rt thp v n mang tnh cht tng tr nhiu hn l kinh doanh. 51
M ngn hng tit kim tn ti di hnh thc cc ngn hng tit kim tng tr (Mutual savings banks). Cc ngn hng tit kim tng tr ny thu ht tin vn bng cch nhn tin gi v dng chng trc ht cho vay th chp. Nhng ngi gi tin ng thi l ngi ch s hu cc ngn hng ny. Trc nm 1980, cc ngn hng ny b hn ch cc khon cho vay bt ng sn, nhng ngy nay h c php pht hnh cc ti khon tin gi c th pht sc di dng cc ti khon NOW hay Super NOW v thc hin cc khon cho vay khc ngoi cho vay bt ng sn nh vay tiu dng, vay cho sn xut nng nghip, cng nh cung cp cc dch v nh tn thc, pht hnh th tn dng. Vit nam khng c ngn hng tit kim ring bit, hu nh tt c cc ngn hng thng mi u c b phn qu tit kim huy ng vn nhn ri trong dn c nhm hnh thnh ngun vn chung ca ngn hng thng mi. 3.1.4. Qu tn dng Qu tn dng c thnh lp theo hnh thc gp vn c phn v hot ng theo nguyn tc tp th, t nguyn, hp tc v bnh ng. Cc thnh vin ca qu gp tin vo qu di hnh thc mua cc th thnh vin (tng t nh c phiu) c mnh gi bng nhau. Sau , h cng nhau bu ra ngi qun l. Cc thnh vin ca qu s c hng quyn vay tin ca qu khi cn. Khi cn thm vn, qu li pht hnh thm th thnh vin v tip nhn thm nhng thnh vin mi. Thng thng qu khng cho ngi ngoi vay tin. Ngoi cho cc thnh vin vay, qu cng c th u t vo chng khon. Vit nam, qu tn dng tn ti di dng cc t chc tn dng hp tc. y l t chc kinh doanh tin t v lm dch v ngn hng, do cc t chc, c nhn v h gia nh t nguyn thnh lp hot ng ngn hng theo Lut Cc t chc tn dng v Lut Hp tc x nhm mc tiu ch yu l tng tr nhau pht trin sn xut, kinh doanh v i sng. T chc tn dng hp tc gm ngn hng hp tc, qu tn dng nhn dn, hp tc x tn dng v cc hnh thc khc46. Theo iu 64 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng hp tc c huy ng vn ca cc thnh vin v ca cc t chc c nhn cho cc thnh vin vay. Vic cho cc i tng khng phi l thnh vin vay phi c i hi thnh vin hoc i hi i biu chp thun v khng c vt qu t l ti a do Ngn hng Nh nc quy nh. M, cc lin hip tn dng (Credit Unions) cng c m hnh tng t nh qu tn dng. y l cc t chc cho vay c quy m nh, c tnh cht hp tc x, c t chc xung quanh mt nhm x hi c bit (v d cc nhn vin ca mt cng ty). Mc ch ca cc lin hip ny l cho cc thnh vin vay vi mc li sut thp nht c th. H thu
46
iu 20 khon 5 Lut Cc t chc tn dng.
52
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun nhn vn bng cch bn c phn cho cc thnh vin v cc thnh vin ngoi vic c quyn vay u i cn c hng c li t c phn m h mua. Cc khon vay t qu ch yu phc v nhu cu mua hng ho tiu dng hn l mua nh. T sau nm 1980, cc lin hip tn dng ny cng c php pht hnh cc ti khon tin gi thanh ton v c th thc hin cc khon cho vay bt ng sn ngoi cc khon cho vay tiu dng.
thng phi chu li sut cao hn thng thng. Cc cng ty ti chnh loi ny c th do cc ngn hng thnh lp nn hoc hot ng c lp di hnh thc cng ty c phn. + Cng ty ti chnh kinh doanh (Business finance company): Cng ty ti chnh loi ny cp tn dng cho cc doanh nghip di cc hnh thc nh: Bao thanh ton (Nghip v Factoring v Forfating) - Cng ty cp tn dng di hnh thc mua li (chit khu) cc khon phi thu ca doanh nghip; Cho thu ti chnh (Nghip v Leasing)47 Cng ty cp tn dng di hnh thc mua cc my mc thit b m khch hng yu cu ri cho khch hng thu; v.v... Cc khon phi thu thng l tin bn tr chm hng ho hay dch v. Do cn tin ngay, cc doanh nghip k kt trc vi cng ty ti chnh mt hp ng trong cng ty ti chnh s mua li vi gi chit khu tt c cc khon thu cha n hn thanh ton ca mnh pht sinh trong mt khong thi gian nht nh. Cho thu ti chnh l hot ng tn dng trung, di hn trn c s hp ng cho thu ti sn gia bn cho thu l cng ty ti chnh thu mua vi khch hng thu. Khi kt thc thi hn thu, khch hng mua li hoc tip tc thu ti sn theo cc iu kin tho thun trong hp ng thu. Trong thi hn cho thu, cc bn khng c n phng hu b hp ng48. Trong nghip v cho thu ti chnh, bn cho thu s mua ti sn theo yu cu ca bn thu. Bn thu c ngha v bo dng, sa cha ti sn thu trong thi hn thu v khng c dng ti sn thu cm c, th chp hoc bo m cho bt k mt ngha v ti chnh no49. Do nhu cu chuyn mn ho, trn thc t cn xut hin cc cng ty ti chnh chuyn hot ng trong lnh vc bao thanh ton (cc cng ty factor) hay cho thu ti chnh (cng ty cho thu ti chnh leasing company cung cp c dch v thu mua v thu vn hnh).
3.2. Cc cng ty ti chnh (Finance companies)

Cc trung gian ti chnh ny huy ng vn thng qua pht hnh c phiu, tri phiu, hay thng phiu. Cc cng ty ti chnh cung ng ch yu cc loi tn dng trung hn v di hn, v d cho ngi tiu dng vay tin mua sm c, xe hi, tu b nh hoc cho cc doanh nghip nh vay. Ngoi ra, cc cng ty ti chnh cn thc hin cc dch v cm, gi h v qun l cc chng khon, cc kim loi qu .v.v... Nu nh hot ng ca cc ngn hng thng mi ch yu l tp hp cc khon tin gi nh cho vay cc khon tin ln, th cc cng ty ti chnh li huy ng nhng khon tin ln ri chia ra cho vay nhng khon nh. Mt im khc bit na l cng ty ti chnh khng c huy ng cc dng tin gi nh nh ngn hng thng mi cng nh khng c thc hin cc dch v thanh ton. Trn th gii c ba loi hnh cng ty ti chnh ch yu sau: + Cng ty ti chnh bn hng (Sale finance company): Cc cng ty ti chnh ny gin tip cp tn dng cho ngi tiu dng mua cc mn hng t mt nh bn l hoc t mt nh sn xut no . Tn dng c cp di hnh thc: cc doanh nghip bn hng tr gp cho khch hng theo hp ng mu do cng ty ti chnh loi ny cung cp, sau hp ng c bn li cho cng ty ti chnh. Nh vy khon n ca khch hng vi nh sn xut hoc nh bn l chuyn thnh khon n ca khch hng i vi cng ty ti chnh. Cc cng ty ti chnh loi ny thng do cc cng ty sn xut hay cc nh phn phi bn l (retailling or manufacturing company) thnh lp nn nhm h tr cho hot ng tiu th hng ho ca mnh. V d ti M, General Motors Acceptance Corporation chuyn ti tr cho khch hng mua t ca hng GM. + Cng ty ti chnh tiu dng (Consumer finance company): Cng ty ti chnh loi ny cung ng phn ln ngun vn ca mnh cho cc gia nh v c nhn vay vo mc ch mua sm hng ho tiu dng nh cc c ni tht (ging, t) v cc gia dng (t lnh, my git) hoc sa cha nh ca. Hu ht cc khon cho vay u c tr gp nh k. Mt cch cho vay khc l cp th tn dng cho khch hng h mua sm h thng ca hng bn l. Do cc khon vay ca loi cng ty ti chnh ny kh ri ro nn cng ty thng ch cho vay nhng khon tin nh v vi li sut cao hn li sut th trng. Khch hng ca cc cng ty ti chnh tiu dng v vy cng thng l nhng ngi khng th tm c khon tn dng t nhng ngun khc v do vy h 53
3.3. Cc t chc tit kim theo hp ng (Contractual Savings Instutions)

Cc t chc tit kim theo hp ng l nhng trung gian ti chnh thu nhn vn theo nh k trn c s cc hp ng k kt vi khch hng. Do s tin v thi gian phi thanh ton c th d on c kh chnh xc nn cc trung gian ti chnh ny c xu hng u t s vn thu nhn c vo cc ti sn c tnh lng thp, c bit l cc chng khon di
47 Ngoi hnh thc cho thu ti chnh hay cho vay thu mua, cc cng ty ti chnh ngy nay cn cung cp c hnh thc cho thu vn hnh, c thi hn ngn. Trong hnh thc cho thu ny, cng ty ti chnh c trch nhim duy tu, bo dng v cung cp mi vt liu cn thit my mc hot ng tt, khch hng thu ch phi tr tin thu. Ph bin nht l cho thu vn hnh cc thit b vn phng nh my tnh, my photocopy 48 iu 20 khon 11 Lut Cc t chc tn dng. 49 iu 63 Lut Cc t chc tn dng.
54
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun hn nh c phiu, tri phiu hoc cc khon vay tr gp mua bt ng sn. Cc t chc tit kim theo hp ng bao gm cc cng ty bo him (bo him nhn th, bo him ti sn v tai nn) v cc qu tr cp hu tr. 3.3.1. Cc cng ty bo him (Insurances Companies) Cng ty bo him c chc nng ch yu l cung cp phng tin bo v cc h gia nh hoc cc hng kinh doanh trc nhng tn tht v ti chnh do nhng ri ro nht nh gy ra thng qua vic cung cp cc hp ng bo him cam kt s bi thng cho ngi mua mt khon tin nht nh trong trng hp xy ra ri ro. Cc ri ro c bo him bao gm cc tai nn, mt trm, chy (bo him ti sn v tai nn), m au, mt kh nng lm vic (bo him sc kho v thng tt), cht (bo him nhn th). Cc cng ty bo him thu ph bo him (premiums) thnh lp nn qu bo him phc v cho mc ch bi thng. Do hu ht cc khon ph bo him u c thu ht trc khi bi thng nn cng ty bo him c mt khong thi gian t di 1 nm cho ti hng chc nm s dng qu bo him. Tin trong qu bo him khi cha dng bi thng s c u t vo c phiu, tri phiu, bt ng sn hoc thc hin cc hot ng u t ti chnh khc nh gp vn lin doanh, thnh lp cng ty chng khon, cung cp cc khon tn dng trc tip... 3.3.2. Cc qu tr cp hu tr (Pension and retirement funds) Cc qu tr cp hu tr c thnh lp vi mc ch gip cho ngi lao ng khi v hu c c nhng khon thu nhp n nh thng qua cung cp cc chng trnh lng hu (pension plans). Cc chng trnh lng hu ny quy nh nhng khon ng gp nh k ca nhng ngi tham gia vo chng trnh trong thi gian nhng ngi ny cn ang lm vic khi v hu h s c nhn tin tr cp hu tr (hay lng hu) c tr mt ln khi v hu hoc tr nh k u n cho n khi cht. Cc chng trnh lng hu khng ch c ng gp bi nhng ngi lao ng m c cc ch thu lao ng v thm ch c chnh ph. Cc khon tin qu tr cp hu tr thu c dng u t nhm t c mc sinh li nht nh trong khi vn m bo an ton cho khon vn. Do s tin m cc qu phi chi tr hng nm c th d on vi chnh xc cao nn qu thng u t s tin nhn ri ca mnh vo cc cng c u t di hn nh c phiu, tri phiu, cc khon vay mua tr gp bt ng sn Ngoi ra, cc qu ny cn u t vo cc ti sn ti chnh c ri ro thp nh tin gi ngn hng, cc loi k phiu do ngn hng pht hnh. Nh vy hot ng ca cc qu hu tr khng ch m bo khon thu nhp thng xuyn n nh cho
nhng ngi v hu m cn gp phn lu chuyn vn nhn ri n nhng ni c nhu cu v vn. Cc chng trnh lng hu c chia lm hai loi: Loi cn c vo mc ng gp (a defined-contribution plan): l chng trnh lng hu trong s tin nhn c ca nhng ngi tham gia ph thuc vo s tin ng gp v khon tin li t vic u t cc khon ng gp .
Loi cn c vo mc tr cp (a defined-benefit plan): l chng trnh lng hu trong s tin ngi tham gia c hng khi v hu c xc nh khng cn c vo mc ng gp m vo thi gian lm vic v mc lng ca ngi . Loi chng trnh ny c hn ch l c th xy ra trng hp s tin m ngi tham gia ng gp khng tr cho s tin m h s nhn c sau khi v hu. Ngoi ra, cc chng trnh lng hu cn quy nh thi gian ti thiu phi tham gia ng gp hoc s nm ti thiu phi lm vic ti mt cng ty c nhn lng hu t qu tr cp hu tr ca cng ty . S pht trin ca cc qu tr cp hu tr nhn c s h tr tch cc t pha chnh ph thng qua cc chnh sch u i v thu. V d: cc khon ng gp vo chng trnh lng hu ca c ngi lao ng v ch thu lao ng u c min tr thu thu nhp50. nhiu nc nh c, Nht, M, chnh ph cn cam kt ti tr s tin lng hu ti thiu ln ti mt mc nht nh. Cc qu tr cp hu tr hot ng di hai hnh thc sau: Cc chng trnh tr cp hu tr t nhn (Private Pension Plans): Cc chng trnh ny do cc cng ty thnh lp nhm mc ch h tr cho nhng ngi lao ng trong cng ty. Cc chng trnh ny s do mt ban qun l qu chu trch nhim iu hnh bao gm cc hot ng thu tin ng gp, chi tr lng hu v thc hin vic u t bng ngun vn qu. Cc chng trnh ny cng c th c u thc cho ngn hng hoc cng ty bo him nhn th qun l. Hot ng ca cc chng trnh ny lun gp ri ro khng tin tr lng hu do khon ng gp khng ti tr cho vic chi tr (vi trng hp lng hu c xc nh khng cn c vo mc ng gp) hoc do yu km trong vic u t gy tht thot tin qu Chnh v vy Lut cc nc thng quy nh vic bo co nh k theo nhng tiu chun nht nh v hot ng ca cc qu, a ra nhng quy nh v s nm ti thiu phi tham gia chng trnh, nhng gii hn v phm vi c u t ca qu,
50
M, nhng ngi khng i lm cng cng vn c th c hng nhng u i v thu nh vy khi tham gia vo cc chng trnh lng hu c nhn hoc m cc ti khon hu tr c nhn (IRAs Individual retirement accounts)
55
56
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun cng nh giao trch nhim gim st cho mt c quan chc nng (v d B Lao ng51). Thm ch nhiu nc cn thnh lp cc t chc trc thuc chnh ph (v d M l Pension Benefit Guarantee Corporation hay cn gi l Penny Benny) hot ng nh mt cng ty bo him cho cc qu tr cp hu tr. Cc t chc ny thu ph bo him t cc chng trnh tr cp hu tr t nhn i li cam kt thanh ton mc tr cp hu tr ti thiu cho mt ngi lao ng (v d M l 30.000 USD mi nm) trong trng hp cc qu tr cp ni trn ph sn hoc khng th thc hin chi tr tin v nhng l do khc. Cc chng trnh tr cp hu tr cng cng (Public Pension Plans): Cc chng trnh ny cn c tn gi khc l Bo him x hi (Social Security 52). Hu ht tt c nhng ngi lao ng v ch thu lao ng b bt buc phi tham gia chng trnh ny 53. Phn ng gp c xc nh trn c s mc lng ca ngi lao ng. Ngi lao ng v ch thu lao ng s chia nhau ng gp54. Bo him x hi khng ch chi tr lng hu m c chi ph khm cha bnh v tr cp mt sc lao ng. Cng nh cc chng trnh tr cp hu tr t, cc chng trnh tr cp hu tr cng ang phi i mt vi nguy c thiu ht tin chi tr do nhng khon chi tr bo him x hi khng hon ton ph thuc vo mc ng gp trc y ca ngi hng li cng nh do t l ngi gi tng nhanh trong x hi. Thc t ny i hi nhiu nc phi ci cch cc chng trnh Bo him x hi theo hng t nhn ho hoc a dng ho hnh thc u t vo nhng lnh vc ri ro hn nhng mc sinh li cao hn nh c phiu v tri phiu cng ty.
Cc ngn hng u t h tr cho vic pht hnh chng khon thng qua cc hot ng: Trc tin l t vn cho cc cng ty nn pht hnh c phiu hay tri phiu huy ng vn, nu pht hnh tri phiu th nn pht hnh vi thi hn bao lu, li sut ca tri phiu mc no? Mt khi cc cng ty quyt nh xong v loi chng khon s pht hnh, cc ngn
hng u t s ng ra bo lnh t pht hnh chng khon (underwrite the securities), tc l cam kt s mua cc chng khon vi mt mc gi xc nh, ri sau em bn ra th trng th cp. Cc ngn hng u t ra i M, khi cc ngn hng thng mi ca M b cm55 khng c tham gia bo lnh pht hnh chng khon. Cc ngn hng u t ni ting ca M hin nay l Goldman, Sachs & Co., Morgan Stanley, Merrill Lynch, Salomon Brothers Cc ngn hng ny khng ch ni ting M m cn l nhng ngn hng u t hng u trn th gii. c, cc ngn hng a nng (universal banks) c thc hin tt c cc hot ng ca ngn hng thng mi ln ngn hng u t. Vit nam, cc ngn hng thng mi cng khng c php trc tip tham gia vo hot ng bo lnh pht hnh chng khon nhng c php thnh lp cc cng ty chng khon (securities company)56 hot ng c lp thc hin cc hot ng nh cc ngn hng u t. 3.4.2. Cc cng ty u t mo him (Venture Capital Firms) Nu nh cc ngn hng u t h tr cho cc cng ty ln huy ng vn th cc cng ty u t mo him (cn c gi l cc qu u t mo him) chuyn h tr cho cc doanh nghip mi thnh lp (startup firms). Cc doanh nghip ny khng ch thiu v vn m c kinh nghim qun l. V vy cc cng ty u t mo him khng ch gip h huy ng vn m cn cung cp cc dch v t vn. Cc cng ty u t mo him s rt vn ca mnh vo doanh nghip v gip ban gim c iu hnh cng ty pht trin n mt mc nht nh, c th pht hnh c phn trc tip ra th trng. Khi cng ty u t mo him s bn s c phn m mnh nm gi ra cng chng ri chuyn sang mt d n u t mo him khc. 3.4.3. Cc qu u t tng h (Mutual funds) Cc qu u t tng h l cc trung gian ti chnh thc hin vic huy ng vn t cc nh u t c nhn thng qua pht hnh cc chng ch gp vn u t57 u t vo chng khon nhm tn dng nhng li th v vn ln v kinh doanh chuyn nghip. Nh vo u th vn u t ln, cc qu u t tng h c th gim thiu chi ph giao dch bng cch mua bn chng khon vi s lng ln v hn ch ri ro bng cch a dng
55 56 57
3.4. Cc trung gian u t (Investment intermediaries)

Cc trung gian u t l cc trung gian ti chnh chuyn hot ng trong lnh vc u t. Chc nng ch yu ca cc t chc l h tr cho cc ch th kinh t huy ng vn ti tr cho cc d n u t ca mnh cng nh gip cho cc nh u t nh c th u t trc tip khon tin nhn ri vo th trng vn. Trn thc t, cc trung gian u t khng ng thi thc hin tt c cc chc nng ny m thng chuyn mn ho thc hin tng chc nng. 3.4.1. Ngn hng u t (Investment bank) Chc nng ch yu ca cc ngn hng u t l gip cc doanh nghip, chnh ph huy ng vn thng qua pht hnh chng khon. Cc ngn hng u t cn h tr cho vic hp nht gia cc cng ty hoc gip mt cng ty ny mua li mt cng ty khc (M&A Merger and Acquisition).
51 52
M l Department of Labor. Hoc Old Age and Survivors Insurance Fund M. 53 V th mt s nc cn gi khon tin phi np l thu bo him x hi Social Security Taxes. 54 V d Vit nam t l ng gp vo Bo him x hi l 20% mc lng ca ngi lao ng trong ngi lao ng ng 5% cn ch thu lao ng ng 15%.
Theo lut Glass Steagall Act of 1933. Cc cng ty bo him cng c thnh lp cc cng ty chng khon nh cc ngn hng thng mi. C th coi nh c phiu ca qu u t.
57
58
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun ho danh mc cc chng khon nm gi. Khng ch vy, u th vt tri ca cc qu u t so vi cc nh u t ring l cn th hin ch chng c t di s qun l ca cc chuyn gia v kinh doanh chng khon. Bn cnh cc qu u t tng h u t vo c c phiu v tri phiu, cn xut hin cc qu chuyn u t vo tng loi chng khon, v d cc qu chuyn u t vo cc c phiu thng hoc cc qu chuyn u t vo cc chng khon n. Cc qu u t vo c phiu thng cn c chuyn mn ho hn na, chng hn ch nm gi cc chng khon nc ngoi hoc chng khon ca mt ngnh kinh t no v d ngnh nng lng hoc cng ngh cao. Cc qu u t vo chng khon n cng c chuyn mn ho vo tri phiu cng ty hoc tri phiu chnh ph, vo chng khon ngn hn hoc di hn. Cc qu u t tng h c t chc theo hai hnh thc: cc qu u t m (open-end fund) v cc qu u t ng (closed-end fund). Cc qu u t m (open-end fund) lin tc pht hnh thm chng ch u t mi khi c ngi mun u t vo qu hoc hon li vn cho cc chng ch c theo gi tr ti sn rng ca chng (NAV Net asset value). Gi tr ti sn rng ca mi chng ch u t ca qu u t m bng tng gi tr th trng ca cc chng khon m qu nm gi chia cho tng s chng ch pht hnh ca qu. Cc qu u t ng ch huy ng vn mt ln t cc nh u t trong ln pht hnh chng ch u t ra cng chng lc thnh lp. Qu u t ng khng pht hnh thm chng ch u t huy ng thm vn v cng khng chp nhn hon vn cho cc chng ch ny. Cc chng ch u t ca qu u t ng c mua bn trn th trng nh cc c phiu thng. Khc vi chng ch u t ca qu u t m, gi ca cc chng ch ca qu u t ng c th cao hn hoc thp hn gi tr ti sn rng ca chng, tu thuc vo cc yu t nh tnh lng ca lng cao trn th trng tin t58 nh: Tn phiu kho bc, thng phiu v cc chng ch tin gi ca ngn hng. Do cc chng khon m qu u t nm gi thng c thi hn t hn 6 thng v nhng bin ng v gi tr th trng ca cc chng khon ny kh nh nn cc qu u t ny cho php cc chng ch u t c hon vn vi gi c nh. Li nhun t nhng thay i v gi tr th trng ca cc chng khon c tr cho ngi u t di dng li sut. Do cc chng ch u t c hon vn vi mc gi c nh nn cc qu ny cho php cc nh u t c k pht sc vi s tin phi cao hn mc ti thiu do qu quy nh ( M mc ti thiu thng l 500 USD) thanh ton t ti khon ca qu u t m ti mt ngn hng thng mi. Vi c tnh ny, cc chng ch qu u t tng h th trng tin t c chc nng nh l tin gi thanh ton ti ngn hng nhng li c hng mc li sut cao hn. 3.4.5. Cc cng ty qun l ti sn (Asset Management Firms) Cc cng ty ny cn c gi l cc cng ty qun l u t (investment management firms). Hot ng ch yu ca cc cng ty ny l qun l cc qu tin t tp trung nh cc qu u t, qu hu tr hoc ti sn ca cc c nhn, doanh nghip hay chnh ph59.
4. Ngn hng thng mi

4.1. Lch s pht trin ca ngn hng
Hot ng ngn hng vi cc nghip v truyn thng nhn tin gi, cho vay v cung ng dch v thanh ton cho khch hng ra i khi quan h sn xut v trao i hng ho ca x hi pht trin mc cao. Qu trnh hon thin cc nghip v ngn hng v s ra i mt ngn hng hon chnh ko di hng nghn nm, bt u t hot ng ngn hng s khai vo khong 3500 nm trc cng nguyn cng vi s khi u ca cc thit ch t chc x hi. C th chia qu trnh pht trin ca ngn hng thnh cc giai on ch yu sau: Thi k hot ng ca cc ngn hng s khai T 3500 tr.CN n 1800 tr.CN l giai on pht trin ca cc ngn hng s khai. Nghip v ban u ca ngh kinh doanh tin t l nhn gi tin vng v cc ti sn c gi tr khc c thc hin bi cc nh kim hon, cc lnh cha, nh th. Ngi gi tin c nhn li mt t giy bin lai lm cn c xc nh quyn s hu v phi tr l ph gi tin. Bng cn i ca ngn hng s khai Ti sn c D tr tin mt: Tng cng:
58 59
cc chng ch ny v trnh qun l qu. Trn th gii, loi hnh qu u t m ph bin hn so vi qu u t ng do c phn ca qu u t m c tnh lng cao hn. Qu u t tng h thng t di s qun l ca cc cng ty u t chuyn nghip hoc cc t chc ti chnh khc. Cc cng ty ny thu ph qun l qu xp x 0,5% gi tr ti sn ca qu mi nm. 3.4.4. Cc qu u t tng h th trng tin t (Money market mutual funds) Cc qu u t ny hot ng tng t nh cc qu u t tng h trn th trng vn. im khc bit l i tng u t ca cc qu ny l cc cng c ti chnh c cht
1.000.000 1.000.000
Ti sn n Tin gi khch hng: 1.000.000 Tng cng: 1.000.000
Tc l cc chng khon n ngn hn c li tc n nh v mc an ton cao. Khi chng cn c tn gi l cc cng ty tn thc (trust company).
59
60
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun Dn dn nhng ngi gi tin nhn thy rng thay v s dng tin vng vn kh khn trong bo qun v vn chuyn, h c th s dng cc loi giy chng nhn quyn s hu vng thanh ton. Ngi nhn cc chng th ny khng gp kh khn g trong vic chuyn chng sang tin vng. y l mm mng u tin ca nghip v pht hnh tin giy. Mt khc nhng ngi nhn gi tin cng pht hin ra l trong cng mt khong thi gian c mt s ngi n i chng th ly tin nhng cng c nhng ngi khc gi tin vo. S b sung qua li gia lu lng gi vo v rt ra lm xut hin mt lng tin nhn ri trong kho. iu ny chng t nhng ngi nhn gi vng gi y ch cn d tr tin vng vi mt t l nht nh so vi tng s tin gi, phn cn li c th s dng cho vay. n y cc ngn hng bt u tham gia vo qu trnh cung ng tin. Bng cn i ca ngn hng sau khi duy tr t l d tr Ti sn c Ti sn n D tr tin: 200.000 Tin gi khch hng: 1.000.000 Cho vay: 800.000 1.000.000 Tng cng: 1.000.000 Tng cng: Giai on t th k th V n th k XVII y l giai on pht trin v hon thin cc nghip v ca mt ngn hng thng mi. Cc nghip v ghi chp s sch, hnh thnh cc s hiu ti khon, chi tit n i tng cho vay, mc ch cho vay cng nh ngun vn cho vay - tin thn ca k ton ngn hng ra i t th k th V n th k th X. Cng trong thi gian ny hot ng thanh ton b tr dng s khai trong cng mt ngn hng bt u pht trin v sau l hot ng thanh ton gia cc ngn hng. Nghip v chuyn tin v bo lnh hnh thnh vo khong cui th k th X v sau . Vo giai on t th k th XI - XVII nghip v chit khu thng phiu bt u pht trin. Cho n th k th XVII cc nghip v ca mt ngn hng kinh doanh hon thin, bao gm: Nhn tin gi, cho vay Pht hnh tin giy c kh nng i ra vng Chit khu thng phiu
Giai on t th k XVIII n cui XIX Cc ngn hng thc s c cng nhn nh mt doanh nghip kinh doanh trn lnh vc tin t v pht hnh tin di dng cc chng th hay k phiu thay cho vng. Hot ng ny thc s bt u t thi k s khai trc cng nguyn. Khi cc k phiu ngn hng ch c pht hnh mi khi c khon tin vng thc s c gi vo ngn hng. Kh nng chuyn i k phiu ra vng rt d dng lm cho n c chp nhn khng hn ch trong lu thng nh mt hnh thc tin t. Tuy nhin n th k th XVIII, cc ngn hng bt u li dng u th ca mnh pht hnh mt khi lng ln cc k phiu tch ri khi d tr vng cho vay, iu ny e do kh nng chuyn i ra tin vng ca cc k phiu c pht hnh. V tt c cc ngn hng u c quyn pht hnh tin nn nh nc khng th kim sot c khi lng tin trong lu thng v cng khng th kim sot c tnh cht m bo ca lng tin lu thng . Mt khc mi ngn hng c qui m hot ng, uy tn v kh nng nh hng khc nhau nn cng chng bt u c s la chn k phiu c pht hnh bi nhng ngn hng khc nhau. Kt qu l, cc k phiu do cc ngn hng ln c uy tn pht hnh dn dn chim lnh th trng v y k phiu ca cc ngn hng nh ra khi lu thng. Tnh trng ny ko di gy s bt n nh trong lu thng tin t v nh nc buc phi can thip nhm thit lp trt t v thng nht cho vic pht hnh tin, m bo an ton cho cc giy chng nhn n ca ngn hng. Kt qu ca s can thip l h thng ngn hng b chia thnh hai nhm: Nhm th nht l cc ngn hng c php pht hnh tin giy, c gi l cc Ngn hng pht hnh.
Chuyn tin, thanh ton b tr v bo lnh ng lc ch yu ca qu trnh pht trin nhanh chng ny l s pht trin khng ngng ca cc hot ng thng mi trong tng quc gia cng nh quc t cng vi vic tm ra chu M v cc vng t mi. Mt ngn hng hon chnh cc nghip v ny hnh thnh u tin H lan vo nm 1609. Sau l ngn hng Thu in vo nm 1656, h thng ngn hng Anh vo nm 1694, h thng ngn hng Hoa k vo nm 1791, ngn hng Php vo nm 1800.
Nhm th hai bao gm nhng ngn hng cn li, khng c php pht hnh tin m ch lm trung gian tn dng v trung gian thanh ton trong nn kinh t, c gi l Ngn hng trung gian. Anh, quyn pht hnh tp trung vo 10 ngn hng ln nht vo nm 1694, sau ch c duy nht Ngn hng Anh (Bank of England) c quyn pht hnh tin vo nm 1844, cc ngn hng khc c php pht hnh nhng trong gii hn ca o lut ngn hng Anh 1844. Vo nm 1875, ti c c 33 ngn hng t nhn c thc hin nghip v pht hnh, sau quyn lc ny c tp trung vo Ngn hng c vo trc chin tranh th gii th nht. Cho n cui th k XIX, hu ht cc nc chu u (tr Italia v Thu s), cng vi mt vi nc thuc chu v chu Phi nh Nht bn, Java, Angiri hnh thnh ngn hng pht hnh vi quyn lc v s u tin c bit t chnh ph. Tt c cc ngn hng ny, vi nhng mc khc nhau, tng bc thc hin cc chc nng ca mt Ngn hng trung ng: pht hnh tin, kim sot lu thng tin t, l ngn hng ca cc ngn hng
61
62
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun trung gian v l ngn hng ca chnh ph. Vi ngha nh vy, khi nim ngn hng trung ng bt u c nhc n t cui th k XIX. Giai on t u th k XX n nay Cng vi s hon thin v chc nng ca cc ngn hng trung ng, cc ngn hng trung gian cng pht trin a dng v nghip v kinh doanh. Hot ng ca cc ngn hng khng ch gii hn cc nghip v ca cc ngn hng thng mi truyn thng. Tuy nhin ngn hng thng mi vn l loi hnh ngn hng ph bin v quan trng nht hin nay. Trong cc phn tip theo, chng ta s tp trung nghin cu hot ng ca cc ngn hng thng mi v y l loi hnh ngn hng ng vai tr ch cht trong h thng cc ngn hng trung gian. Hn na, cc ngn hng thng mi hin nay hu nh c th tin hnh tt c cc dch v ngn hng, ngc li, cc loi hnh ngn hng khc cng mang nhiu tnh cht nh l ngn hng thng mi. Ranh gii gia cc loi hnh ngn hng l rt mng manh. Do vy nhng nguyn l ca ngn hng thng mi hon ton c th p dng cho nhng hnh thc t chc ngn hng khc.
i vi ngi i vay, h s tho mn c nhu cu vn kinh doanh, chi tiu, thanh ton m khng phi chi ph nhiu v sc lc, thi gian cho vic tm kim ni cung ng vn tin li, chc chn v hp php. i vi ngn hng thng mi, h s tm kim c li nhun cho bn thn mnh t chnh lch gia li sut cho vay v li sut tin gi hoc hoa hng mi gii. Li nhun ny chnh l c s tn ti v pht trin ca ngn hng thng mi.
i vi nn kinh t, chc nng ny c vai tr quan trng trong vic thc y tng trng kinh t v n p ng nhu cu vn m bo qu trnh ti sn xut c thc hin lin tc v m rng quy m sn xut. Vi chc nng ny, ngn hng thng mi bin vn nhn ri khng hot ng thnh vn hot ng, kch thch qu trnh lun chuyn vn, thc y sn xut kinh doanh pht trin. Chc nng trung gian tn dng c xem l chc nng quan trng nht ca ngn hng thng mi v n phn nh bn cht ca ngn hng thng mi l i vay cho vay, n quyt nh s tn ti v pht trin ca ngn hng. ng thi n cng l c s thc hin cc chc nng khc. 4.2.2. Chc nng trung gian thanh ton Ngn hng thng mi lm trung gian thanh ton khi n thc hin thanh ton theo yu cu ca khch hng nh trch tin t ti khon tin gi ca h thanh ton tin hng ho, dch v hoc nhp vo ti khon tin gi ca khch hng tin thu bn hng v cc khon thu khc theo lnh ca h. y ngn hng thng mi ng vai tr l ngi th qu cho cc doanh nghip v c nhn bi ngn hng l ngi gi ti khon ca h. Ngn hng thng mi thc hin chc nng trung gian thanh ton trn c s thc hin chc nng trung gian tn dng. Bi v thng qua vic nhn tin gi, ngn hng m cho khch hng ti khon tin gi theo di cc khon thu, chi. chnh l tin khch hng thc hin thanh ton qua ngn hng, t ngn hng vo v tr lm trung gian thanh ton. Hn na, vic thanh ton trc tip bng tin mt gia cc ch th kinh t c nhiu hn ch nh ri ro do phi vn chuyn tin, chi ph thanh ton ln, c bit l vi cc khch hng cch xa nhau, iu ny to nn nhu cu khch hng thc hin thanh ton qua ngn hng. Vic cc ngn hng thng mi thc hin chc nng trung gian thanh ton c ngha rt to ln i vi ton b nn kinh t. Vi chc nng ny, cc ngn hng thng mi cung cp cho khch hng nhiu phng tin thanh ton thun li nh sc, u nhim chi, u nhim thu, th rt tin, th thanh ton, th tn dng... Tu theo nhu cu, khch hng c th chn cho mnh phng thc thanh ton ph hp. Nh m cc ch th kinh t khng phi gi tin trong ti, mang theo tin gp ch n, gp ngi phi thanh ton d gn hay xa m h c th s dng mt phng thc no thc hin cc khon thanh 64
4.2. Chc nng ca ngn hng thng mi

Ngn hng thng mi c cc chc nng ch yu sau: 4.2.1. Chc nng trung gian tn dng Khi thc hin chc nng trung gian tn dng, ngn hng thng mi ng vai tr l cu ni gia ngi d tha vn v ngi c nhu cu v vn.
Gi
Ngi c vn
U thc u t
Ngn hng thng mi
Cho vay u t
Ngi cn vn
Thng qua vic huy ng cc khon vn tin t tm thi nhn ri trong nn kinh t, ngn hng thng mi hnh thnh nn qu cho vay cung cp tn dng cho nn kinh t. Vi chc nng ny, ngn hng thng mi va ng vai tr l ngi i vay va ng vai tr l ngi cho vay. Vi chc nng trung gian tn dng, ngn hng thng mi gp phn to li ch cho tt c cc bn tham gia: ngi gi tin, ngn hng v ngi i vay, ng thi thc y s pht trin ca nn kinh t. i vi ngi gi tin, h thu c li t khon vn tm thi nhn ri ca mnh di hnh thc li tin gi m ngn hng tr cho h. Hn na, ngn hng cn m bo cho h s an ton v khon tin gi v cung cp cc dch v thanh ton tin li. 63
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun ton. Do vy, cc ch th kinh t s tit kim c rt nhiu chi ph, thi gian, li m bo c thanh ton an ton. Nh vy, chc nng ny thc y lu thng hng ho, y nhanh tc thanh ton, tc lu chuyn vn, t gp phn pht trin kinh t. ng thi, vic thanh ton khng dng tin mt qua ngn hng gim c lng tin mt trong lu thng, dn n tit kim chi ph lu thng tin mt nh chi ph in n, m nhn, bo qun tin... i vi ngn hng thng mi, chc nng ny gp phn tng thm li nhun cho ngn hng thng qua vic thu l ph thanh ton. Thm na, n li lm tng ngun vn cho vay ca ngn hng th hin trn s d c trong ti khon tin gi ca khch hng. Chc nng ny cng chnh l c s hnh thnh chc nng to tin ca ngn hng thng mi. 4.2.3. Chc nng to tin Khi c s phn ho trong h thng ngn hng, hnh thnh nn ngn hng pht hnh v cc ngn hng trung gian th ngn hng trung gian khng cn thc hin chc nng pht hnh giy bc ngn hng na. Nhng vi chc nng trung gian tn dng v trung gian thanh ton, ngn hng thng mi c kh nng to ra tin tn dng (hay tin ghi s) th hin trn ti khon tin gi thanh ton ca khch hng ti ngn hng thng mi. y chnh l mt b phn ca lng tin c s dng trong cc giao dch. T khon d tr tng ln ban u, thng qua hnh vi cho vay bng chuyn khon, h thng ngn hng c kh nng to nn s tin gi (tc tin tn dng) gp nhiu ln s d tr tng thm ban u. Mc m rng tin gi ph thuc vo h s m rng tin gi. H s ny, n lt n chu tc ng bi cc yu t: t l d tr bt buc, t l d tr vt mc v t l gi tin mt so vi tin gi thanh ton ca cng chng. Phn tch qu trnh to tin ca h thng ngn hng thng mi, chng ta s thy r s tc ng ca cc yu t ny. Trc ht, hy xem xt qu trnh to tin n gin vi hai gi thit: Cc ngn hng thng mi cho vay ra hon ton bng chuyn khon, khng cho vay ra bng tin mt v khch hng khng c nhu cu rt tin mt, tin s dng trong giao dch ch l tin tn dng.
Ngn hng A Ti sn c D tr: 100.000 Tin gi thanh ton:

(Ca khch hng) (Di hnh thc tn qu tin mt)
Ti sn n 100.000
Nu ngn hng A gi s tin v khng cho vay, ch p ng nhu cu rt tin mt ca khch hng th cha h c qu trnh to tin. Nhng cc ngn hng ngy nay khng nhn tin gi gi li trong qu m h phi em cho vay nhm thu li nhun. Tuy nhin, m bo mt phn kh nng thanh ton cng nh do phi chu s qun l ca NHTW, ngn hng A khng th cho vay ht s tin nhn c m cn phi li mt lng d tr bt buc theo t l m NHTW qui nh. n gin cho vic tnh ton, gi s rng t l ny l 10%. Nh vy ngn hng thng mi A c th cho vay ti a 90% s vn tin gi. Nu ngn hng A cho vay ht s tin th bng cn i ca ngn hng ny s l: Ngn hng A Ti sn c D tr: Cho vay: Cng: 10.000 90.000 100.000 Cng: 100.000 Ti sn n Tin gi thanh ton: 100.000
Gi s s tin cho vay ra (90.000 ) s c ngi i vay s dng thanh ton tin mua hng cho bn hng ca h c ti khon tin gi ti ngn hng B. Khi , s tin ny s hnh thnh mt khon tin gi mi ngn hng B l 90.000 . Ngn hng B Ti sn c D tr: Cho vay: Cng: 9.000 81.000 90.000 Cng: 90.000 Ti sn n Tin gi thanh ton: 90.000
H thng ngn hng thng mi cho vay ht, ch gi li d tr theo qui nh ca NHTW, tc l khng c d tr vt mc60. Gi s mt khch hng em tin mt gi vo ti khon tin gi thanh ton ti ngn hng A l 100.000 . Lc bng cn i ca ngn hng A s nh sau ( y ch cp n bin ng ca khon tin gi mi tng):
Ngn hng ny cng phi d tr theo qui nh l 10%, phn cn li c s dng cho vay v s tin li hnh thnh nn khon tin gi mi ngn hng C. Theo cng mt lp lun, nu tt c cc ngn hng u em cho vay tt c cc khon tin gi nhn c sau khi d tr theo ng qui nh th cc khon tin gi s tip tc c to ra ( cc ngn hng D, E, F...) nh sau:
60
D tr vt mc c hiu l phn d tr tin giy m cc ngn hng gi li ngoi phn d tr tin giy theo qui nh ca NHTW. N bng tng d tr tin mt ca ngn hng tr i d tr bt buc.
65
66
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun

Ngn hng A B C D E F . . . Tng cng
S gia tng tin gi + 100.000 + 90.000 + 81.000 + 72.900 + 65.610 + 59.050 . . . + 1.000.000
S gia tng cc khon cho vay + 90.000 + 81.000 + 72.900 + 65.610 + 59.050 + 53.140 . . . + 900.000
S gia tng s tin d tr bt buc + 10.000 + 9.000 + 8.100 + 7.290 + 6.560 + 5.910 . . . + 100.000
hot ng thanh ton. Tuy nhin, nu xt trn phng din ton th h thng ngn hng th s tin d tr khng ri khi h thng m tr thnh khon d tr ca mt ngn hng khc ngn hng ny to ra cc khon cho vay mi v nh vy qu trnh to tin li tip tc. Trn y l m hnh to tin n gin vi hai iu kin nu ban u. Trong thc t, kh nng to tin ca h thng ngn hng thng mi cn b gii hn bi t l d tr vt mc v t l gi tin mt so vi tin gi thanh ton ca cng chng. Gi s mt khch hng no vay bng tin mt chi tiu th qu trnh to tin s chm dt hoc khch hng rt mt phn tin mt thanh ton th kh nng to tin s gim i v ch c phn cho vay hoc thanh ton bng chuyn khon mi c kh nng to ra tin gi mi. Cng tng t nh vy nu ngn hng khng cho vay ht s vn c th cho vay (ngha l c phn d tr vt mc) th kh nng m rng tin gi s gim. Trong v d trn, ngn hng A nu ch cho vay 80.000 , trong cho vay bng tin mt l 10.000 , cho vay bng chuyn khon l 70.000 th tin gi mi to ra ngn hng B ti a ch l 70.000 . Mt khi tnh trng cng xy ra tt c cc ngn hng th h s m rng tin gi s gim ng k. H s m rng tin gi y khi s l: mM = 1 vi rd l t l c + rd + re
Qu trnh to tin gi s din ra cho n khi tng s tin d tr bt buc ca h thng ngn hng thng mi bng ng s tin gi u tin (100.000 ). V tng s tin gi c to ra s bng 100.000 (=R1) + 90.000 [=R(1- rd)] + 81.000 [=R(1- rd)2] +... (vi R l s d tr tng thm ban u, rd l t l d tr bt buc do NHTW qui nh), hay c th vit di dng cng thc tng qut nh sau: D = R 1 + (1 rd ) + (1 rd ) + (1 rd )
2
1 1 + ... = R = R 1 (1 rd ) rd
61
d tr bt buc, re l t l d tr vt mc v c l t l gi tin mt so vi tin gi thanh ton ca cng chng. Suy ra: D = R mM. Nh vy, h s m rng tin cho bit khi d tr ca h thng ngn hng tng thm mt lng th c h thng ngn hng s to ra mt lng tin gi gp bao nhiu ln lng tin tng thm . Tm li, s kt hp gia chc nng trung gian tn dng v chc nng trung gian thanh ton l c s ngn hng thng mi thc hin chc nng to tin gi thanh ton. Thng qua chc nng lm trung gian tn dng, ngn hng s dng s vn huy ng c cho vay, s tin cho vay ra li c khch hng s dng mua hng ho, thanh ton dch v trong khi s d trn ti khon tin gi thanh ton ca khch hng vn c coi l mt b phn ca tin giao dch, c h s dng mua hng ho, thanh ton dch v... Khi ngn hng ch thc hin chc nng nhn tin gi m cha cho vay, ngn hng cha h to tin, ch khi thc hin cho vay, ngn hng mi bt u to tin. l mt pht minh ln trong hot ng ngn hng. y, chnh vic cho vay to ra tin gi. Tuy vy, to ra tin gi thanh ton, ngn hng thng mi phi lm c chc nng trung gian thanh ton, m ti khon tin gi thanh ton cho khch hng th s tin trn ti khon ny mi l mt b phn ca lng tin giao dch. Vi chc nng ny, h thng ngn hng thng mi lm tng phng tin thanh ton trong nn kinh t, p ng nhu cu thanh ton, chi tr ca x hi. R rng khi nim v
Kt qu tng s tin gi c to ra l 1.000.000 nh trn bng, gp 10 ln s tin gi ban u. Bng cn i ca ton h thng ngn hng thng mi c th vit gn li nh sau: H thng ngn hng thng mi Ti sn c Ti sn n D tr: Cho vay: Cng: 100.000 900.000 1000.000 Cng: 1.000.000 Tin gi thanh ton: 1.000.000
H s m rng tin gi ca h thng ngn hng thng mi theo m hnh to tin n 1 gin do s l: mM = . rd Cng cn lu l qu trnh to tin trn ch c th thc hin c khi c s tham gia ca c h thng ngn hng thng mi ch bn thn mt ngn hng thng mi khng th to ra c. Mt ngn hng ring l khng th cho vay nhiu hn s tin d tr vt mc ca n, bi v ngn hng ny s mt i khon tin d tr khi cc khon tin gi c to ra bi vic cho vay khon d tr c chuyn n ngn hng khc do kt qu ca
61
y l tng ca dy s tng theo cp s nhn li v hn c cng bi nh hn 1.
67
68
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun tin hay tin giao dch khng ch l tin giy do NHTW pht hnh ra m cn bao gm mt b phn quan trng l lng tin ghi s do cc ngn hng thng mi to ra. Chc nng ny cng ch ra mi quan h gia tn dng ngn hng v lu thng tin t. Mt khi lng tn dng m ngn hng thng mi cho vay ra lm tng kh nng to tin ca ngn hng thng mi, t lm tng lng tin cung ng. Cc chc nng ca ngn hng thng mi c mi quan h cht ch, b sung, h tr cho nhau, trong chc nng trung gian tn dng l chc nng c bn nht, to c s cho vic thc hin cc chc nng sau. ng thi khi ngn hng thc hin tt chc nng trung gian thanh ton v chc nng to tin li gp phn lm tng ngun vn tn dng, m rng hot ng tn dng. nng thn, v khng c nh hn vn php nh (legal capital)64 qui nh cho ngn hng 65. Vn iu l c s dng vo mc ch mua sm ti sn, trang thit b ban u cn thit cho hot ng ca ngn hng; gp vn lin doanh; cho cc thnh phn kinh t vay v thc hin cc dch v khc ca ngn hng66. + Qu d tr: Qu d tr ca ngn hng c hnh thnh t 2 qu: Qu d tr b sung vn iu l67 v qu d tr c bit b p ri ro (Loan loss reserves). Cc qu ny c trch t li nhun rng68 hng nm ca ngn hng. Vic hnh thnh cc qu ny nhm lm tng vn t c ca Ngn hng, ng thi m bo an ton trong kinh doanh.
b. Vn coi nh t c anhtuanphan@gmail.com
4.3. Cc nghip v c bn ca ngn hng thng mi

4.3.1. Nghip v ti sn N - Huy ng vn y l nghip v huy ng, to ngun vn kinh doanh cho Ngn hng thng mi. Hot ng huy ng vn c phn nh thng qua c cu ngun vn ca ngn hng thng mi. Ngun vn ca Ngn hng thng mi bao gm: 4.3.1.1. Vn ca ngn hng Vn ca ngn hng l khon vn thuc s hu ca ngn hng. N bao gm vn t c v vn coi nh t c. 62 a. Vn t c gm: + Vn iu l (Charter capital): l khon vn thuc s hu ca ngn hng, ghi trong bn iu l ca ngn hng, c hnh thnh ngay t khi ngn hng thng mi c thnh lp63. Vn iu l c th c iu chnh tng ln trong qu trnh hot ng ca ngn hng. Vn iu l c th do nh nc cp nu l ngn hng thng mi quc doanh, c th l vn ng gp ca c ng nu l ngn hng thng mi c phn. Trn th gii, vn ca hu ht cc ngn hng thng mi di dng vn c phn do cc c ng ng gp. ng v mt hch ton, ngn hng thng mi c phn coi s vn c phn l phn vay n t cc c ng. Do vy, vic huy ng vn thnh lp ngn hng c phn cng c coi l nghip v vay n. Quy m vn iu l ca Ngn hng thng mi ln hay nh l tu vo quy m ca ngn hng vi s lng chi nhnh nhiu hay t v a bn hot ng l thnh th hay
Vn coi nh t c bao gm cc khon vn tm thi nhn ri ca ngn hng. y l nhng khon vn c phn b cho nhng mc ch chi tiu nht nh nhng tm thi cha c s dng, v d: li nhun ch phn b, tin lng cha n hn thanh ton hoc cc qu chuyn dng cha s dng n nh qu pht trin k thut nghip v ngn hng, qu khen thng, qu phc li, qu khu hao ti sn c nh Vn ca ngn hng thng chim t trng nh (khng qu 10%) trong tng ngun vn m ngn hng nm gi nhng li l ngun vn c ngha c bit v n phn nh thc lc ti chnh ca ngn hng, do vy n quyt nh qui m hot ng ca ngn hng, l c s ngn hng tin hnh kinh doanh, thu ht nhng ngun vn khc v cho vay. N c v nh mt ci m chng s gim gi tr ca nhng ti sn c ca ngn hng, s gim gi tr c th y ngn hng n tnh trng mt kh nng chi tr v ph sn. 4.3.1.2. Vn tin gi y l ngun vn quan trng nht trong s vn thu ht t bn ngoi ca cc ngn hng thng mi, bao gm: a. Tin gi khng k hn (demand deposit)
y l s vn ti thiu theo lut nh m ngn hng phi c i vo hot ng. S vn php nh ph thuc vo cc nghip v m ngn hng thc hin, a bn hot ng, s chi nhnh m n c v.v... 65 Vn php nh ch p dng trong mt s lnh vc kinh doanh nht nh (v d: ti chnh, ngn hng). Vi trng hp doanh nghip c vn u t nc ngoi ti Vit nam, khi nim vn php nh li c hiu hi khc mt cht. Khi u t vo Vit nam, bn nc ngoi phi ng k tng s vn s u t, lut u t Vit nam qui nh vn ban u (tc l vn iu l) phi ti thiu bng 30% tng s vn u t (vn php nh). V bn nc ngoi thng c xu hng ch a vo ban u ng bng mc ti thiu ny nn i vi trng hp doanh nghip c vn u t nc ngoi, vn iu l thng bng vn php nh. 66 Cc ngn hng khng c php s dng ngun vn no khc ngoi vn iu l u t vo ti sn c nh ca ngn hng v hn vn lin doanh. iu 88 Lut Cc t chc tn dng cho php T chc tn dng c mua, u t vo ti sn c nh ca mnh khng qu 50% vn t c. 67 iu 87 Lut Cc t chc tn dng quy nh cc t chc tn dng hng nm phi trch 5% li nhun sau thu lp v duy tr Qu d tr b sung vn iu l. 68 L li nhun sau khi tr thu.
64
62 63
iu 20 khon 13 Lut Cc t chc tn dng: Vn t c gm gi tr thc c ca vn iu l, cc qu d tr, mt s ti sn N khc ca t chc tn dng theo quy nh ca Ngn hng Nh nc... Gi l vn iu l l v s vn ny c ghi r trong bn iu l hot ng ca ngn hng.
69
70
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun L loi tin gi m ngi gi tin c th rt ra bt c lc no (v vy cn c gi l tin gi c th rt ra theo yu cu). Tin gi khng k hn c trong cc ti khon gi l ti khon vng lai (current account). Ngi gi tin c th gi thm tin vo hoc rt tin ra khi ti khon bt c lc no. Do tnh cht c th rt ra bt c lc no nn dng tin gi ny thng ch c hng li sut rt thp hoc khng c ngn hng tr li69 nhng i li ngi gi tin c s dng cc dch v thanh ton qua ngn hng 70. Vi loi tin gi ny, ngi gi khng nhm mc ch hng li m ch yu l nhm m bo an ton cho khon tin v thc hin cc hot ng thanh ton qua ngn hng. Chnh v vy m loi tin gi ny cn c gi l tin gi thanh ton. Hu ht cc ti khon vng lai u dng ti khon c kh nng pht sc (checkable deposit)71, tc l ngn hng cho php ngi ch ti khon c php pht hnh sc thanh ton. Chng thng tn ti di cc dng sau: Ti khon sc (checking account): y l dng ti khon tin gi c kh nng pht sc ph bin nht. Ban u (t nhng nm 70 tr v trc) lut cc nc khng cho php tr li cho tin gi loi ny 72, nhng v sau th c tr li nhng rt thp. C hai loi ti khon sc: ti khon sc ca cc doanh nghip v ti khon sc c nhn. Ti khon NOW (Negotiable order of Withdrawal account - Lnh rt tin c th chuyn nhng): Ra i M nm 1972. V bn cht y l mt dng ti khon tin gi cho php pht hnh sc nhng vn c hng li. N ra i trong thi k Lut cc nc khng cho php tr li cho ti khon sc. Ti khon NOW cao cp (Super - NOW account). Ti khon tin gi th trng tin t (MMDAs - Money market deposit account): Dng ti khon ny ra i M nm 1982 nhm gip cho cc ngn hng cnh tranh vi cc qu tng h th trng tin t73. Tin gi loi ny c dng u t vo th trng tin t v cho php nhng ngi ch ti khon c php k pht sc74.
Ti khon ATS (ATS account - Automatic transfer system account): Ra i M thng 11/1978, n cho php ch ti khon pht hnh sc ng thi c kh nng t ng chuyn tin n ti khon ny t mt ti khon ang hng li nh ti khon tin gi tit kim. Vit nam, ti khon sc thng c gi l ti khon tin gi thanh ton, bao gm ti khon thanh ton dng cho cc doanh nghip v ti khon thanh ton cho c nhn75. Tin gi khng k hn l mt ngun vn quan trng ca ngn hng. N chim ti 17% tng s ti sn N ca cc ngn hng (thng k ca M), trc y t l ny M tng ln ti 60% - nm 196076. Tuy nhin do ngi gi tin c th rt ra bt c lc no nn ngun vn ny thng xuyn bin ng, v vy ngn hng ch yu dng n cho vay ngn hn.
b. Tin gi c k hn (Time deposit)
L loi tin gi m ngi gi ch c rt ra sau mt thi hn nht nh t mt vi thng n vi nm. Mc li sut ca tin gi c k hn thng cao hn tin gi khng k hn nhng nhng ngi gi tin loi ny khng c hng dch v thanh ton qua ngn hng (v d nh khng c k pht sc). Mc ch ch yu ca nhng ngi gi tin c k hn l ly li. V nguyn tc, tin gi c k hn khng c rt ra trc thi hn, song cnh tranh li ko khch hng, cc ngn hng vn cho php c rt. Tuy nhin ngi gi tin rt trc hn s phi chu mt khon pht, chng hn ch c hng li sut bng li sut ca tin gi khng k hn hoc khng c hng li, tu theo qui nh ca tng ngn
Do c iu lut cho php cc c ng ca cc qu ny c php k pht sc da trn thu nhp ca mnh t qu. 74 Tin gi ti khon ny khng phi d tr bt buc. N hn cc qu tng h ti th trng tin t ch l c bo him bi cc chnh quyn bang. 75 Cc ngn hng nh ANZ bank, Vietcombank, VID Public bank, Indovina bank... c cung cp dch v m ti khon c nhn bng ngoi t hoc ni t. Vietcombank thng ti thiu 500.000 VND hoc 50 USD, cn VID Public bank th 1.000.000 VND hoc 100 USD. Cc ngn hng nh Citi bank, Fuji bank... ch m ti khon cho cc cng ty. 76 Mc d trong nhng nm ny ti khon sc khng c hng li nhng do s tin li ca phng thc thanh ton sc nn t trng ca tin gi khng k hn vn ln nht trong ti sn N ca cc ngn hng thng mi. Tuy nhin t nm 1980 tr i, mc d iu khon cm tr li cho ti khon sc b bi b, t trng tin gi khng k hn trong ti sn N vn gim mnh. L do l v li sut tin gi c k hn v tit kim tng qu cao so vi tin gi khng k hn khin cho s tin li ca ti khon sc khng cn hp dn na. Thm vo , vic xut hin cc dng ti khon c th pht sc m vn hng li nh ATS, NOW... cng khin ti khon sc gim mnh.
73
Cc ngn hng thm ch cn yu cu duy tr mt s d ti thiu trn ti khon. Trong trng hp trong thi gian di trn ti khon khng c tin hoc c s d thp hn mc ti thiu qui nh th ngi ch ti khon cn phi tr ph duy tr ti khon cho ngn hng. 70 Phi tr ph dch v thanh ton hay khng phi tr ph l tu vo qui nh ca ngn hng i vi tng loi hnh dch v thanh ton. 71 Vn c nhng ti khon tin gi khng k hn m ngi gi khng c php pht sc, tuy nhin chng khng ph bin bng cc ti khon tin gi khng k hn c tnh nng pht sc. V d chi nhnh ngn hng Tokyo-Mitsubishi Bank ti H ni c mt dng ti khon tin gi khng k hn gi l Ordinary deposit, ch cho php chuyn tin n hoc i t ti khon ny bng cc lnh chuyn khon m khng cho php pht hnh sc thanh ton. 72 L do cm vic tr li lm nhm hn ch vic ngn hng thng mi dng tin gi dng ny u t hoc cho vay vo nhng thng v c thi hn c nh, d gy ri ro v thanh khon cho h thng ngn hng v c tnh ca loi tin gi ny l khng k hn. Mt khc, iu ny gip trnh c s cnh tranh thu ht tin gi gia cc ngn hng s dn n vic nng cao li sut.
69
71
72
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun hng trong tng thi k. cc nc pht trin, tin gi c k hn thng di dng cc chng ch tin gi (Certificate of deposit - CD), cn Vit nam tin gi c k hn thng di hai dng: Tin gi c k hn theo ti khon. Tin gi c k hn di hnh thc pht hnh k phiu ngn hng. Trong hnh thc ny, ngn hng ch ng pht hnh phiu n huy ng vn thng nhm cc mc ch nh, v d u t cho mt d n... K phiu c pht hnh theo hai phng thc: o Pht hnh theo mnh gi: trong hnh thc ny ngi mua tr tin mua k phiu theo mnh gi c ghi trn k phiu. Khi n hn ngn hng s hon tr vn gc v thanh ton li cho ngi mua k phiu. o Pht hnh di hnh thc chit khu: trong hnh thc ny ngi mua s tr s tin mua k phiu bng mnh gi tr i khon li m h c hng. Khi n hn, ngn hng s hon tr cho khch hng theo mnh gi ca k phiu. Nh vy, trong trng hp ny, khch hng c tr li trc. c. Tin gi tit kim (Savings deposit) L khon tin dnh ca c nhn c gi vo ngn hng nhm mc ch hng li theo nh k. Cc mc li sut tng ng vi tng k hn gi c ngn hng cng b sn. Cc k hn thng l 1, 3, 6, 9, 12 thng hoc trn 1 nm (18, 24 thng v.v..). Hnh thc ph bin v c in nht ca tin gi tit kim l loi tin gi tit kim c s. Khi gi tin, ngn hng cp cho ngi gi mt cun s dng ghi nhn cc khon tin gi vo v tin rt ra. Quyn s ny ng thi c gi tr nh mt chng th xc nhn v khon tin gi. Ngoi ra, cn c nhng hnh thc khc nh chng ch tit kim (Savings certificates), tri phiu tit kim (Savings bonds). Vit nam, tin gi tit kim bao gm ba loi sau: Tin gi tit kim khng k hn77: y l loi tin gi tit kim m ngi gi tin c th gi vo v rt ra theo nhu cu s dng m khng cn bo trc cho ngn hng78. Ngn hng tr li cho loi tin gi ny nhng rt thp79. Tin gi tit kim c k hn: L loi tin gi tit kim c thi hn gi c nh
Nu rt trc s phi chu pht nh ch c hng li sut khng k hn hoc thm ch khng c hng li. 81 V d: Ngn hng Cng thng qui nh mc ti thiu ca cc khon tin gi tit kim k hn 3, 6, 12 thng l 100.000 hoc 10 USD. Tin gi tit kim khng k hn th mi ln gi ti thiu 1000. 82 V d: Cc NHTW thng buc cc ngn hng thng mi khi huy ng dng tin gi ny th phi mua bo him cho chng; Hoc cc cng ty ti chnh khng c huy ng dng tin gi ny; Hay lut Vit nam khng cho php cc chi nhnh ngn hng nc ngoi c php huy ng dng tin gi ny. 83 iu 48 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng l ngn hng c vay vn ngn hn ca Ngn hng Nh nc...; iu 57 khon 4: T chc tn dng l ngn hng c th c Ngn hng Nh nc ti chit khu v cho vay trn c s cm c thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc c chit khu.
80
trc. Loi tin gi ny cng tng t nh tin gi c k hn cc im: khng c php rt trc hn80, c hng li cao hn cc dng tin gi khng k hn v khng c hng cc dch v thanh ton qua ngn hng. Vi dng tin gi ny, ngi gi ch c gi tin vo mt ln v rt ra mt ln c vn ln li khi n hn. Khng cho php b sung thm vo s tin gi khi cha ht hn. Mi ln gi c coi l mt khon tin gi ring bit. Mc ti thiu ca mi ln gi tin do tng ngn hng qui nh81. Tin gi tit kim c mc ch: l hnh thc tit kim trung v di hn nhm mc ch xy dng nh . Nhng ngi gi tin ngoi hng li cn c ngn hng cho vay nhm b sung thm vn cho mc ch xy dng nh . Mc cho vay ti a bng s d tin gi tit kim. L do phi tch ring tin gi tit kim ra m khng xp vo hai dng tin gi trn (tin gi khng k hn v tin gi c k hn) mc d tnh cht ca chng rt ging nhau l v y l tin tit kim ca cc tng lp dn c, l ti sn tch lu ca quc gia, c xem l ngun vn ni lc ca t nc, cho nn cn c chnh sch u tin bo v82. Tin gi c k hn v tin gi tit kim c k hn l ngun vn quan trng nht ca ngn hng, chim hn 50% s ti sn n ca ngn hng (thng k ca M). y l ngun vn tng i n nh v ngn hng nm c nhng k lun chuyn ca vn, v v vy ngn hng c th dng cho vay ngn hn, trung hn hoc di hn u c. Vn tin gi l ngun vn chim t trng cao nht trong tng s ngun vn ca ngn hng thng mi, l ngun vn ch yu ngn hng kinh doanh. N phn nh bn cht ca ngn hng l i vay cho vay. Chnh v vy ngi ta gi ngn hng thng mi l ngn hng tin gi. 4.3.1.3. Vn i vay Trong qu trnh hot ng, ngn hng cn c th vay vn t Ngn hng Trung ng83 hay
77 78
Anh cc ngn hng cung cp dng tin gi vo instant savings account cng c tnh cht tng t. Li sut c hng cao hn tin gi trong checking account. Loi tin gi ny gn ging vi tin gi khng k hn, ch khc l n lun c hng li, nhng i li khng c hng cc dch v thanh ton qua ngn hng. Ngi gi tin dng ny l nhm m bo an ton cho khon tin v d phng cho cc nhu cu chi tiu trong thi gian ngn ng thi li mun hng mt cht li d thp. 79 Li sut c cng b theo thng, nhng c tnh li theo ngy.
73
74
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun cc t chc tn dng khc84, hoc t th trng ti chnh trong v ngoi nc.
a. Vay t NHTW anhtuanphan@gmail.com
Bt k ngn hng thng mi no khi c ngn hng trung ng cho php thnh lp hot ng u hng quyn vay tin ti NHTW trong trng hp thiu ht d tr hay qu thiu tin mt. Ngn hng trung ng cp tn dng cho cc ngn hng thng mi ch yu di hai hnh thc, l: Chit khu hay ti chit khu cc chng t c gi Cho vay th chp hay ng trc Do vy loi vay ny c gi l tin chit khu hay tin ng trc. Vit nam hin nay, Ngn hng Nh nc Vit nam p dng ba hnh thc cp tn dng, l: Chit khu, ti chit khu thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc85. Cho vay c m bo bng cm c thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc. Cho vay li theo h s tn dng. Thng l cc h s cung cp tn dng h tr theo yu cu ca nn kinh t nh: thu mua lng thc, nng sn; d tr vt t, nguyn liu; sn xut hng ho xut khu thuc din u tin....
b. Vay ngn hn cc khon d tr ca cc t chc tn dng khc
hai tun) ca cc ngn hng trong s dng tn phiu kho bc lm vt th chp. Hp ng mua li l mt hnh thc gii quyt vn kt tin mt cp thi cho ngn hng thng mi. Lng tin mt thu c t hp ng mua li c xem nh mt khon vay n ngn hn. cc nc pht trin hin nay, thi gian bn ti a ca hp ng ny thng khng qu hai tun. Vay t cng ty m: cc nc pht trin, mt cng ty hoc tp on kinh doanh c th l ch ca mt hoc nhiu ngn hng thng mi. Khi ngn hng thng mi pht hnh tri phiu hay giy n vay tin t th trng, n s chu s qun l v rng buc ca NHTW v d tr, li sut v th tc. Trong khi , nu cng ty m thc hin iu ny, n khng phi b rng buc v d tr, li sut, s lng do NHTW qui nh, v bn thn n khng phi l mt ngn hng. Do vy, cc cng ty m ca ngn hng thng thay th n pht hnh tri phiu, c phiu cng ty hay cc loi thng phiu huy ng vn, sau chuyn vn huy ng c v cho ngn hng hot ng di hnh thc cho vay li.
d. Vay t th trng ti chnh trong nc
Cc ngn hng thng mi c th vay t th trng ti chnh thng qua pht hnh cc chng t c gi nh: Chng ch tin gi c kh nng chuyn nhng (Negotiable certificate of deposit): y thc cht l cc chng ch tin gi c mnh gi ln86, c th mua i bn li trn th trng khi cha o hn. Thi gian o hn ca loi chng ch ny thng khng qu 6 thng k t ngy pht hnh. Tri phiu ngn hng: y l mt cng c vay n di hn ca ngn hng t th trng chng khon. Thi hn vay thng t 2 nm tr ln. Loi ny c th mua i bn li trn th trng chng khon khi cha o hn.
Mc ch chnh ca loi vay ny l nhm m bo d tr bt buc theo qui nh ca NHTW. Trong qu trnh hot ng, mt s ngn hng thng mi c nhng ngy cho vay qu nhiu dn n s thiu ht d tr bt buc ti NHTW. Trong khi li c mt vi ngn hng thng mi khc tha d tr. m bo d tr theo qui nh ca NHTW, ngn hng thng mi thiu ht d tr s vay ca ngn hng thng mi c d tr d tha. Thi hn ca loi cho vay ny rt ngn, thng khng qu mt tun.
c. Vay t cc cng ty
e. Vay nc ngoi
cc nc pht trin, ngn hng thng mi cn c th vay trc tip t cc cng ty: Vay ngn hn bng cc Hp ng mua li: Hp ng mua li (Repurchase agreement) l hp ng trong ngn hng bn cc tn phiu kho bc m mnh ang nm gi cho cc t chc kinh t ang tm thi tha tin mt, c km theo iu khon mua li s tn phiu sau mt vi ngy hay mt vi tun vi mc gi cao hn. V thc cht y l mt cng c vay n ngn hn (thng khng qu
iu 57 khon 3 Lut Cc t chc tn dng: Cc t chc tn dng c ti chit khu, cm c thng phiu v cc giy t c gi ngn hn khc cho nhau; iu 47: Cc t chc tn dng c vay vn ca nhau v ca t chc tn dng nc ngoi. 85 V d tn phiu kho bc.
84
Cc ngn hng thng mi cng c th tm kim ngun vn hot ng t vic pht hnh phiu n vay tin nc ngoi. Do loi tin s dng trong thanh ton quc t hin nay l USD cho nn vay tin nc ngoi thng vay bng USD. Cc ngn hng thng mi M l nhng ngn hng i u trong vic vay tin ngoi nc hot ng (t nhng nm 1940). l nhng khon vay mn la chu u (Euro Dollars), tc l nhng khon tin gi bng USD thuc cc ngn hng nc ngoi hoc nhng chi nhnh nc ngoi ca cc ngn hng M. Do khi , th trng vay ch yu ca cc ngn hng M l chu u nn pht sinh thut ng la chu u (Euro Dollars) ch cc khon vay USD t chu u ca cc ngn hng thng mi M. n nhng nm 1960, cc ngn hng thng mi cc nc Nht bn, Php, c, Anh cng
86
Mnh gi ti thiu ca loi chng ch ny M l 100.000 USD.
75
76
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun pht hnh phiu n vay USD t nc ngoi khng ch chu u m cn lan sang cc th trng giu c USD khc nh cc nc xut khu du la Trung ng, Nam M, ng ... Tuy nhin thut ng la chu u vn tip tc c s dng kh ph bin phn ln cc ngn hng trn th gii ch khon ti sn n ny. Loi tri phiu la chu u ch dng vay USD v khi n hn cng tr vn v li bng USD. Thi gian n hn ca loi tri phiu ny thng rt ngn, di 3 thng. Trong nhng th trng ti chnh ln nh New York, London, Paris, Frankfrut, Tokyo... loi tri phiu ny c xem khng khc g USD. nhiu nc (Hn quc, Vit nam, Thi lan...) vic pht hnh loi tri phiu Euro Dollars ch c gii hn vo mt s ngn hng c bit nh Ngn hng ngoi thng, Ngn hng xut nhp khu. Vn vay tr thnh mt ngun vn quan trng hn ca ngn hng trong thi gian qua. M, nm 1960 chng ch chim 2% ti sn n ca ngn hng, trong nhng nm 90 chng vt 20%. 4.3.1.4. Cc ngun vn khc Vn ti tr, vn u t pht trin, vn u thc u t cho vay theo cc chng trnh, d n xy dng v.v... Vn hnh thnh trong qu trnh hot ng ca Ngn hng, v d nh trong nghip v qua li ng nghip (tin gi ca cc ngn hng khc nh thanh ton h), trong nghip v trung gian ca ngn hng (tin gi ca khch hng m bo thanh ton trong phng thc thanh ton tn dng chng t - L/C). 4.3.2. Nghip v ti sn C S dng vn Nghip v ti sn c87 ca Ngn hng thng mi bao gm cc nghip v lin quan n vic s dng cc khon vn huy ng c t Nghip v ti sn n. 4.3.2.1. Nghip v ngn qu Vi mc ch m bo kh nng thanh ton thng xuyn, ngn hng lun gi mt lng tin mt di cc dng sau: + Tin mt ti qu ca ngn hng (vault cash): tu theo qui m hot ng, tnh thi v88, cc ngn hng phi duy tr mc tn qu tin mt thc hin chi tr trong ngy.
87
+ Tin gi ti cc Ngn hng thng mi khc: thc hin cc nghip v thanh ton, chuyn tin cho khch hng. + Tin gi ti Ngn hng Trung ng: bao gm tin gi d tr bt buc theo qui nh ca NHTW v tin gi thanh ton phc v cc hot ng thanh ton gia cc ngn hng thng qua vai tr trung gian thanh ton ca NHTW. + Tin mt trong qu trnh thu: l khon pht sinh do quan h thanh ton vng lai gia cc ngn hng, khi ngn hng ghi vo bn n nhng thc cht li cha nhn c tin. V d mt t sc c pht ra t mt ti khon ngn hng A, c gi vo ngn hng B v s tin sc ny cn cha n ngn hng B. T sc ny c coi nh l tin mt trong qu trnh thu, n l mt ti sn C i vi ngn hng B v ngn hng B c quyn i ngn hng A s tin v s tin ny s c thanh ton sau mt t ngy (ngn hng B ghi c cho ti khon tin gi ca khch hng, ghi n ngn hng nhng s tin cha n ngn hng nn phi ghi n vo ti khon i ng). Ngoi tin mt, ngn hng cn gi cc chng khon ngn hn, c tnh lng cao c th chuyn thnh tin mt nhanh chng khi cn nh tn phiu, thng phiu v.v... Lng tin mt trong nghip v ngn qu ny ch chim mt t trng nh v t trng ny ang b gim dn ( M nm 1960 n chim 20% tng ti sn c, nm 1990 t l ny ch cn 7%). 4.3.2.2. Nghip v cho vay Hot ng cho vay 89 c xem l hot ng sinh li ch yu ca cc ngn hng trung gian ni chung v ngn hng thng mi ni ring. Hot ng cho vay rt a dng v phong ph. C th nu mt s loi hnh ch yu sau: + Cho vay ng trc: l hnh thc cho vay trong ngn hng cung cp cho ngi i vay mt khon tin vay nht nh s dng trc. Ngi i vay ch phi tr li vo lc hon tr vn gc. Cho vay ng trc c hai loi: Cho vay ng trc c bo m90: o Bo m bng cc ng sn nh hng ho, ti sn hay chng t - Cho vay cm c: l cho vay trn c s cm c ti ngn hng cc ti sn, c th l hin vt nh vt t hng ho, hoc l giy t nh cc giy s hu hng ho (B/L, giy lu kho, lu
Phn ln cc khon mc bn ti sn n ca ngn hng thng mi u l vn vay t bn ngoi, ngha l ngn hng phi tr li cho n. Do vy, khng b thit hi, ngn hng phi lun tin hnh cho vay hay u t ngay s ti sn y vo cc hot ng sinh li. Tin li thu c, ngn hng dng n tr li cho vn vay, trang tri cc chi ph trong hot ng ngn hng. Phn cn li s l li nhun ca ngn hng. Khi ngn hng u t vo mt thng v hoc cho vay sn xut kinh doanh hay tiu dng, cc khon u t hoc cho vay tr thnh ti sn c ca ngn hng. 88 V d cc dp l tt khch hng s c nhu cu rt tin mt nhiu.
iu 79 Lut Cc t chc tn dng quy nh v gii hn cho vay i vi mt khch hng nh sau: Khon 1, phn a: Tng d n cho vay i vi mt khch hng khng c vt qu 15% vn t c ca t chc tn dng, tr trng hp i vi nhng khon cho vay t cc ngun vn u thc ca Chnh ph, ca cc t chc, c nhn hoc trng hp khch hng vay l t chc tn dng khc. Cng theo iu ny, cc ngn hng c php cho vay hp vn. 90 iu 52 Khon 2 Lut Cc t chc tn dng: T chc tn dng cho vay trn c s c bo m bng ti sn cm c, th chp ca khch hng vay, bo lnh ca bn th ba; khng c cho vay trn c s cm c bng c phiu ca chnh t chc tn dng cho vay.
89
77
78
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun bi container), cc chng t thanh ton (b chng t i tin ngi nhp khu gm B/E, chng t gi hng), chng t c gi (thng phiu, chng khon,..), thm ch c vng, bc, qu, ngoi t... S tin cho vay bng mt t l phn trm ca gi tr ti sn cm c, t l ny cao hay thp l tu vo quan h ca ngn hng v khch hng, vo uy tn ca khch hng. Ngn hng s qun l ti sn cm c trong sut thi hn vay v ch hon li khi thu n (gc v li). Trong trng hp ngi i vay khng c kh nng tr n khi n hn, ngn hng c quyn bn ti sn cm c thu n. o Bo m bng bt ng sn nh t ai, nh ca - Cho vay th chp: l cho vay trn c s nm gi cc giy t chng thc quyn s hu hp php v bt ng sn em th chp. Cho vay th chp khc vi cho vay cm c ch trong thi hn vay ngi i vay vn c php s dng ti sn th chp, ngn hng ch nm gi h s gc. o Bo m bng s bo lnh ca bn th ba - Cho vay c bo lnh: Bn bo lnh s lp h s bo lnh ti ngn hng v cam kt hon tr n nu bn i vay khng c kh nng thanh ton. Ngn hng cng c th ngh bn bo lnh phi c ti sn cm c hoc th chp ti ngn hng. Cho vay ng trc khng c bo m: l cho vay ch da vo uy tn ca khch hng i vi Ngn hng m khng cn c ti sn cm c,
Hnh thc cho vay ny thng ch c p dng cho nhng khch hng c kh nng ti chnh mnh v c uy tn. + Cho vay chit khu: L cho vay di hnh thc Ngn hng thng mi mua li cc thng phiu cha n hn tr tin vi gi thp hn s tin ghi trn thng phiu. Khi n hn tr tin th Ngn hng s i ton b s tin ghi trn thng phiu ngi tr tin thng phiu. Phn li ca ngn hng chnh l khon chnh lch gia gi mua v s tin ghi trn thng phiu. V d: Mt t lnh phiu c mnh gi l 10.000 USD Thi hn ca lnh phiu l 3 thng Li sut chit khu l 4%/nm Vy Ngn hng phi b ra mt s tin mua t lnh phiu l: 10.000 4 3 = 9.900USD 100 12 Li sut chit khu c tnh ton cn c vo mc li sut trn th trng (interest rate), chi ph thu tin thng phiu (collection fee), mc trt gi (lm pht d tnh expected inflation), ri ro khng i c tin thng phiu (Commercial risk - ri ro thng mi). Cn lu l tin li trong cho vay chit khu khng c tnh trn s vn m ngi i vay c s dng nh cho vay ng trc m trn thc t li c tnh trn tng li v vn gc. Trong v d trn, s vn ngi i vay c s dng l 9.900 USD nhng tin li li c tnh trn tng li v vn vay, tc l 10.000 USD. + Tn dng u thc thu hay bao thanh ton (Factoring): l nghip v trong cng ty factor - cng ty con ca ngn hng - cam kt mua li cc khon thanh ton cha ti hn pht sinh t nhng hot ng xut khu, cung ng hng ho v dch v vi gi chit khu. Cc khon n ny thng l ngn hn (t 30 n 120 ngy)91. + Cho vay thu mua (Leasing): cn c gi l tn dng thu mua, l hnh thc tn dng trung, di hn c thc hin thng qua vic cho thu ti sn nh my mc, thit b, 10.000USD cc ng sn v bt ng sn khc. Ngn hng s dng vn ca mnh mua ti sn theo yu cu ca ngi thu v nm gi quyn s hu i vi ti sn cho thu. Bn thu s dng ti sn thu v thanh ton tin thu trong sut thi hn thu c hai bn tho thun v khng c hu b hp ng trc hn. Khi ht thi hn thu, bn thu c chuyn quyn s hu, mua li hoc tip tc thu ti sn tu theo cc iu kin tho
91
th chp hoc s bo lnh. Do vy cn gi l cho vay tn chp. Trong trng hp ny, ngn hng quyt nh cho vay thng qua vic nh gi cc ch tiu nh mc vn t c, li nhun hng nm ca doanh nghip, trin vng ca doanh nghip cng nh nng lc, phm cht ca nhng ngi qun l cng ty... Trn thc t l cc khch hng uy tn, c quan h thng xuyn vi ngn hng hoc nhng doanh nghip ln. + Cho vay thu chi: l hnh thc cp tn dng ng trc c bit trong Ngn hng cho php khch hng chi vt qu s tin d trn ti khon vng lai trong mt hn mc v thi hn nht nh trn c s hp ng tn dng gia ngn hng vi khch hng. Khc vi cho vay ng trc, mc tn dng tho thun trong cho vay thu chi cha phi l khon tin ngn hng cho vay m ch khi no khch hng s dng (thu chi) th mi c coi l tn dng c cp pht v bt u tnh tin li.
Bao thanh ton c khng xp chung vi cho vay chit khu mc d cng l nghip v mua li cc khon n v: i/ i vi chit khu thng phiu c s khng ch v hn mc cn vi bao thanh ton th khng; ii/ ngn hng s qui nh danh mc cc giy t c gi c chit khu nhng vi bao thanh ton th khng.
79
80
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun thun trong hp ng. y chnh l mt nghip v cho vay, bi v thay cho vic cho vay bng tin khch hng mua ti sn, ngn hng ng ra mua v cho thu li. S tin thu phi b p c chi ph khu hao, chi ph ti chnh (ng vi li ca s vn ngn hng b ra mua ti sn), chi ph qun l, li ca ngi cho thu (ngn hng). Trong thc t, cc ngn hng thng thnh lp mt cng ty con chuyn trch nghip v ny gi l cng ty ti chnh thu mua. + Cho vay bng ch k: l hnh thc tn dng trong ngn hng khng trc tip cho khch hng vay bng tin nhng bng uy tn (ch k) ca mnh, ngn hng to iu kin khch hng s dng vn vay ca ngi khc v m bo thanh ton h khch hng. Chnh v vy, mc d l mt hnh thc tn dng nhng trong hch ton, n khng lm thay i bng quyt ton ti sn ca ngn hng m c hch ton ngoi bng. C hai hnh thc: Nghip v chp nhn: Hin nay, trong thng mi quc t, thng phiu c s dng rt ph bin. Song trong mt s trng hp tin cy v kh nng thanh ton ca ngi mua chu cha c m bo, v vy cc thng phiu cn c s chp nhn tr tin hoc bo m tr tin ca cc ngn hng ln, c uy tn th n mi c lu thng mt cch d dng. Nghip v chp nhn chia ra lm hai loi: chp nhn tr tin v m bo tr tin: o Chp nhn tr tin l nghip v m ngn hng thng mi cho php ngi bn c quyn k pht hi phiu i tin ngn hng chp nhn. Thng thng, mun c hng loi chp nhn ny, ngi mua phi em tin mt np vo ngn hng trc ngy hi phiu n hn thanh ton. Nghip v ny c p dng ph bin trong phng thc thanh ton tn dng chng t. o Bo m tr tin l nghip v m ngn hng thng mi ch m bo kh nng thanh ton ca ngi vay n, cn ngi c ngha v tr tin ghi trong hi phiu phi trc tip tr tin cho ngi hng li hi phiu. Ch tr khi ngi vay n khng c kh nng thanh ton thc s th ngn hng chp nhn mi ng ra thanh ton cho ngi hng li m thi. Trong thi i ngy nay, nghip v chp nhn ca Ngn hng thng mi to iu kin cho thng phiu lu thng thun li v sc chi tr ca thng phiu cng c m bo hn. Nghip v chp nhn thng phiu trong mu dch quc t rt pht trin. nhng nc c nn ngoi thng pht trin mnh nh Anh, M 81
xut hin nhng loi Ngn hng chuyn kinh doanh nghip v ny v c gi l Acceptance house hay Acceptance banker. Nghip v bo lnh92: L nghip v trong ngn hng ng ra cam kt bng vn bn (gi l th bo lnh) rng s thc hin mt ngha v thay cho ngi c bo lnh nu ngi ny khng thc hin c ngha v . C nhiu hnh thc bo lnh nh bo lnh tham gia d thu, bo lnh thc hin hp ng, bo lnh hon tr tin ng trc, bo lnh thanh ton, bo lnh cht lng sn phm theo hp ng, bo lnh hon tr vn vay... + Cho vay tiu dng: l hnh thc tn dng trong ngn hng ti tr cho nhu cu tiu dng ca c nhn. Tn dng tiu dng thng di hnh thc cho vay mua tr gp (tn dng tr gp) hoc cho vay qua vic pht hnh th tn dng. Nghip v cho vay c xem l hot ng sinh li ch yu ca ngn hng thng 93 mi . N thng chim t trng ln trong cc khon mc thuc ti sn C ca ngn hng (khong 70%). 4.3.2.3. Nghip v u t L nghip v m Ngn hng thng mi dng vn ca mnh mua cc chng khon (cc chng khon chnh ph v mt s chng khon cng ty ln - lut ca M khng cho php ngn hng c php nm gi c phiu) hoc u t theo d n. Vit nam, Lut cc T chc tn dng cn cho php cc ngn hng c dng vn iu l v qu d tr gp vn, mua c phn ca doanh nghip hay ca cc t chc tn dng khc. 4.3.2.4. Nhng ti sn c khc l nhng vn hin vt nh tr s lm vic, my mc, trang thit b dng cho hot ng do ngn hng s hu. 4.3.3. Nghip v trung gian Nghip v trung gian l nghip v m Ngn hng thng mi thay mt khch hng thc hin vic thanh ton hay cc u thc khc thu l ph. Nghip v trung gian ch yu gm: 4.3.3.1. Nghip v chuyn tin Thanh ton h
92
iu 58 Lut Cc t chc tn dng: Khon 2: T chc tn dng c bo lnh vay, bo lnh thanh ton, bo lnh thc hin hp ng, bo lnh d thu v cc hnh thc bo lnh ngn hng khc cho cc t chc, c nhn. Khon 3: Ch cc ngn hng c php thc hin thanh ton quc t mi c thc hin bo lnh vay, bo lnh thanh ton v cc hnh thc bo lnh ngn hng khc m ngi nhn bo lnh l t chc, c nhn nc ngoi. 93 Nghip v cho vay ca cc ngn hng thng mi M nm 1990 to ra 60% thu nhp ca ngn hng.
82
Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun L nghip v m Ngn hng nhn s u thc ca khch hng, dng phng tin m khch hng yu cu chuyn mt s tin nht nh cho mt ngi khc mt a im quy nh trong hay ngoi nc. V mt k thut, nghip v ny c thc hin thng qua cc phng tin lu thng tn dng nh sc, th chuyn tin (M/T - mail transfer), in chuyn tin (T/T - telegraph transfer) v.v... 4.3.3.2. Nghip v thu h L nghip v m Ngn hng thng mi nhn s u thc ca khch hng thu h cc khon tin cn c vo cc chng t ca khch hng giao nh sc, thng phiu, cc chng khon. Khi tin hnh nghip v ny, ngoi vic thu th tc ph ca khch hng, ngn hng cn c th tranh th s dng s tin ca khch hng. 4.3.3.3. Nghip v tn thc L nghip v m Ngn hng thng mi nhn s u thc ca khch hng, ng ra mua bn h khch hng cc loi chng khon, kim loi qu, ngoi hi hoc qun l ti sn, vn u t ca t chc hay c nhn theo hp ng (v d ti sn ang tranh chp, ti sn thanh l trong qu trnh ph sn, ti sn ca c nhi, qu ph v.v...). 4.3.3.4. Nghip v qua li ng nghip L nghip v m cc ngn hng thng mi thu chi h ln nhau trn c s ngn hng ny m mt ti khon vng lai ti ngn hng kia v vic thanh ton gia hai ngn hng c tin hnh theo nh k sau khi b tr nhng khon tin m hai bn thu chi h cho nhau trong thi gian ca nh k . Trong nghip v qua li ng nghip, cc ngn hng khng thu th tc ph. Khi tin hnh thu chi h, nu trn ti khon vng lai khng cn tin th ngn hng ny s cung cp tn dng cho ngn hng kia theo phng thc tn dng cho vay vt chi.
Chng 4. Ngn hng trung ng v chnh sch tin t

1. Khi nim
Ngn hng trung ng l mt nh ch cng cng, c th c lp hoc trc thuc chnh ph; thc hin chc nng c quyn pht hnh tin, l ngn hng ca cc ngn hng, ngn hng ca chnh ph v chu trch nhim trong vic qun l nh nc v cc hot ng tin t, tn dng, ngn hng. NHTW c ngun gc t cc ngn hng pht hnh. Cho n u th k 20, cc ngn hng pht hnh vn thuc s hu t nhn. T sau Chin tranh th gii th hai, do nh hng ca nhng bi hc kinh nghim t cuc i suy thoi nm 1929 - 1933 cng nh s pht trin ca cc hc thuyt kinh t ca Keynes (vo cui nhng nm 1930) v Milton Friedman (nm 1960) v s cn thit ca vai tr qun l v m ca nh nc i vi nn kinh t v nh hng ca khi lng tin cung ng i vi cc bin s kinh t v m, cc nc nhn thc c tm quan trng phi thnh lp mt NHTW ng vai tr qun l lu thng tin t, tn dng v hot ng ca h thng ngn hng trong mt quc gia94. Cc NHTW c thnh lp hoc bng cch quc hu ho cc ngn hng pht hnh hin c hoc thnh lp mi thuc quyn s hu nh nc. Cc nc t bn pht trin c h thng ngn hng pht trin lu i nh Php, Anh... th thnh lp NHTW bng cch quc hu ho ngn hng pht hnh thng qua mua li c phn ca cc ngn hng ny ri b nhim ngi iu hnh95. Mt s nc t bn khc th Nh nc ch nm c phn khng ch hoc vn thuc s hu t nhn nhng Nh nc b nhim ngi iu hnh. V d: Ngn hng trung ng Nht bn (tn chnh thc l Ngn hng Nht bn) c 55% c phn thuc quyn s hu ca Nh nc, 45% cn li thuc s hu t nhn96 nhng b my qun l ngn hng l Hi ng chnh sch c 7 thnh vin li do Chnh ph b nhim. M, Ngn hng trung ng c gi l H thng d tr lin bang (Fed), l ngn hng c phn t nhn nhng c quan lnh o cao nht ca Ngn hng ny l Hi ng Thng c c 7 thnh vin do Tng thng c v Thng ngh vin b nhim97.
Hu ht cc quc gia ch thnh lp duy nht mt NHTW, ring M thnh lp ti 12 NHTW - gi l cc Ngn hng d tr lin bang - hp thnh H thng d tr lin bang. Ngoi ra, Ngn hng trung ng chu u (ECB) cng c thnh lp bao gm nhiu NHTW thnh vin vn l NHTW trc y ca cc quc gia tham gia vo EMU (Lin minh tin t chu u). 95 Anh quc hu ho ngn hng pht hnh nm 1946, Php quc hu ho nm 1945, c v Canada ln lt vo cc nm 1939 v 1938. 96 Chnh xc ra l thuc s hu ca cc ngn hng t nhn. 97 H thng d tr lin bang ca M (Fed) bao gm 12 ngn hng d tr lin bang, trong ln nht l NewYork, ri n Chicago, San Francisco. C phn cc ngn hng ny do cc ngn hng thng mi t nhn l thnh vin nm gi. Ban gim c ca cc ngn hng d tr gm 9 ngi trong 6 ngi do cc ngn hng thng mi thnh vin bu ra, 3 gim c cn li do Hi ng thng c b nhim. Chn gim c ny cng bu ra ch tch ngn hng v phi c Hi ng thng c ph chun.
94
83
84
Phan Anh Tun Cn li hu ht cc nc khc th thnh lp NHTW mi thuc s hu nh nc. Vit nam, NHTW c thnh lp thuc s hu ca nh nc, gi l Ngn hng nh nc Vit nam. L mt nh ch cng cng ca Nh nc, nhng mi quan h ca NHTW vi chnh ph khng hon ton ging vi cc nh ch cng cng khc ca Nh nc. Mi quan h ny cc nc khc nhau cng khng ging nhau. Tu thuc vo c im ra i ca NHTW, th ch chnh tr, nhu cu ca nn kinh t cng nh truyn thng vn ho ca tng quc gia m NHTW c th c t chc theo m hnh trc thuc hay c lp vi chnh ph. M hnh NHTW trc thuc chnh ph l m hnh trong NHTW nm trong ni cc chnh ph v chu s chi phi trc tip ca chnh ph v nhn s, v ti chnh v c bit v cc quyt nh lin quan n vic xy dng v thc hin chnh sch tin t. Cc nc p dng m hnh ny phn ln l cc nc ng (Hn quc, i loan, Singapore, Indonesia, Vit nam ...) hoc cc nc thuc khi XHCN trc y. Chnh ph Hi ng chnh sch tin t gm: Thng c NHTW v cc thnh vin khc
Cc NHTW theo m hnh ny l Ngn hng d tr lin bang M, NHTW Thu s, Anh, Php, c, Nht bn98 v gn y l NHTW chu u (ECB). Xu hng t chc ngn hng trung ng theo m hnh ny ang cng ngy cng tng ln cc nc pht trin. Quc hi
NHTW
Chnh ph
Ngn hng trung ng Theo m hnh ny, chnh ph c th d dng phi hp chnh sch tin t ca NHTW ng b vi cc chnh sch kinh t v m khc nhm m bo mc v liu lng tc ng hiu qu ca tng th cc chnh sch i vi cc mc tiu v m trong thi k. M hnh ny c xem l ph hp vi yu cu cn tp trung quyn lc khai thc tim nng xy dng kinh t trong thi k tin pht trin. im hn ch ch yu ca m hnh l NHTW s mt i s ch ng trong vic thc hin chnh sch tin t. S ph thuc vo chnh ph c th lm cho NHTW xa ri mc tiu di hn ca mnh l n nh gi tr tin t, gp phn tng trng kinh t. Tuy nhin, s ln mnh nhanh chng ca cc nc thuc nhm NIEs nh Singapore, Hn quc, i loan... ni NHTW l mt b phn trong gung my chnh ph l mt bng chng c sc thuyt phc v s ph hp ca m hnh t chc ny i vi truyn thng vn ho ng. M hnh NHTW c lp vi chnh ph l m hnh trong NHTW khng chu s ch o ca chnh ph m l quc hi. Quan h gia NHTW v chnh ph l quan h hp tc. 85
Theo m hnh ny, NHTW c ton quyn quyt nh vic xy dng v thc hin chnh sch tin t m khng b nh hng bi cc p lc chi tiu ca ngn sch 99 hoc cc p lc chnh tr khc100. Mt khc, theo quan im dn ch c truyn ca chu u th mi chnh sch phi c phc v cho quyn li ca cng chng v phi c quyt nh bi quc hi - c quan i din cho quyn lc ca ton dn - ch khng phi mt nhm cc nh chnh tr - chnh ph. Chnh v vy, NHTW do c vai tr ht sc quan trng ti i sng kinh t nn khng th t di quyn chnh ph c m phi do quc hi kim sot. Tuy nhin, khng phi tt c cc NHTW c t chc theo m hnh ny u m bo c s c lp hon ton khi p lc ca chnh ph khi iu hnh chnh sch tin t. Mc c lp ca mi NHTW ph thuc vo s chi phi ca ngi ng u nh nc vo c ch lp php v nhn s ca NHTW 101. im bt li ch yu ca m hnh ny l kh c s kt hp hi ho gia chnh sch tin t - do NHTW thc hin v chnh sch ti kho - do chnh ph chi phi qun l v m mt cch hiu qu. Khng c mt m hnh no c th c coi l thch hp cho mi quc gia. Vic la chn mi quan h thch hp gia NHTW v chnh ph phi tu thuc vo ch chnh tr, yu cu pht trin kinh t, c im lch s v s pht trin ca h thng ngn hng ca tng nc. Tuy nhin, trong mt chng mc nht nh n cng b nh hng bi tro lu ca
98
NHTW Nht bn trc y trc thuc b Ti chnh, tc l thuc chnh ph. Nhng t thng 6/1998 vi s ci cch ti chnh, NHTW Nht mi tch ra c lp hon ton vi chnh ph. 99 Thm ht ngn sch l cn bnh kinh nin ca cc chnh ph. Do vy, nu NHTW t di quyn ca chnh ph, khi thm ht ngn sch xy ra, chnh ph c th buc NHTW in tin ti tr. iu ny d dn n nguy c lm pht, gy tn hi ln cho x hi. 100 Khi NHTW trc thuc Chnh ph, chnh ph c th v nhng mc tiu chnh tr trc mt, chng hn nhm gy n tng trc k bu c, khin NHTW theo ui cc mc tiu ngn hn thay v cc mc tiu chnh sch di hn. 101 Tnh c lp ca NHTW i vi chnh ph th hin 3 yu t: nhn s, ti chnh, nghip v. Thc t cho thy, s c lp ca NHTW i vi chnh ph cng cao th cc bin s v m (lm pht, tng trng kinh t) s cng hot ng tch cc. Chnh v vy, cc quc gia ang c gng thc hin m hnh NHTW c lp vi chnh ph.
86
Phan Anh Tun th gii.

2. Chc nng ca ngn hng trung ng

Ngn hng trung ng thc hin hai chc nng c bn: l ngn hng ca quc gia v thc hin chc nng qun l v m cc hot ng tin t, tn dng v ngn hng nhm m bo s n nh tin t v an ton cho c h thng ngn hng, qua m thc hin cc mc tiu kinh t v m ca nn kinh t102. NHTW thc hin cc chc nng ny thng qua cc nghip v mang tnh kinh doanh song tnh cht kinh doanh ch l phng tin nng cao hiu qu ca hot ng qun l ch khng phi l mc ch ca NHTW. Ni cch khc, mc ch hot ng ca NHTW khng phi l mu tm doanh li m l n nh lu thng tin t, tn dng v hot ng ngn hng t to iu kin thc y s pht trin kinh t.
d tr, cc NHTW khng th p ng c. Do vy yu cu m bo bng vng dn dn b ni lng tin ti bi b105. Ngy nay, lng tin pht hnh c quyt nh da trn c s nghin cu v nhu cu tin t ca nn kinh t. 2.1.2. Ngn hng ca cc ngn hng Ngn hng trung ng khng tham gia kinh doanh tin t, tn dng trc tip vi cc ch th trong nn kinh t m ch thc hin cc nghip v ngn hng vi cc ngn hng trung gian. Bao gm: M ti khon v nhn tin gi ca cc ngn hng trung gian NHTW nhn tin gi t cc ngn hng trung gian di hai dng sau: Tin gi d tr bt buc: L khon tin d tr m cc ngn hng trung gian bt buc phi gi ti NHTW nhm m bo kh nng chi tr ca cc ngn hng ny trc nhu cu rt tin mt ca khch hng. Tin d tr bt buc c tnh ton trn c s s d tin gi huy ng bnh qun trong k106 ti ngn hng trung gian nhn vi t l d tr bt buc c NHTW quy nh trong tng thi k. Khon tin gi ny khng c NHTW tr li107. (Chi tit tham kho trong Quyt nh ca thng c ngn hng nh nc s 51/1999/Q-NHNN1 ngy 10 thng 02 nm 1999 v vic ban hnh "Quy ch d tr bt buc i vi cc t chc tn dng"). Chc nng ban u ca khon d tr bt buc ny l nhm hn ch kh nng xy ra ri ro mt kh nng thanh ton ca h thng ngn hng. Nhng theo thi gian ngha ca chc nng ny gim dn. Cng vi s pht trin ca th trng ti chnh v xu hng chng khon ho trong hot ng ngn hng, kh nng thanh khon ca cc ti sn c do ngn hng nm gi v do kh nng p ng nhanh chng nhu cu tin mt ca cc ngn hng tng ln. Bn cnh , cc hnh thc bo him tin gi ra i lm yn lng nhng ngi gi tin v nh vy lm gim bt kh nng xy ra nhu cu rt tin bt thng. V nhng l do , t l d tr bt buc ngy cng gim hu ht cc quc gia, ti mc n khng cn ngha m bo an ton na. Hin nay, d tr bt buc c ni n vi t cch l mt cng c ca NHTW trong iu hnh chnh sch tin t nhiu hn. Trn thc t, cc ngn hng c th duy tr mc d tr ln hn yu cu ca NHTW, do iu kin kinh doanh c th ca ngn hng, do khng cho vay ht hoc khng tm kim c c hi u t an ton. Phn d tr ny gi l d tr
Ban u, cc NHTW b yu cu phi d tr 100% d tr vng bo m cho s tin giy pht hnh. V sau, do nhu cu pht hnh tin tng, hn na khng phi tt c tin giy u b yu cu i ra vng ng thi nn t l vng d tr m bo c gim xung. Cui cng th yu cu d tr b xo b v NHTW ch b khng ch v s lng tin giy c php pht hnh. 106 Thng l 1 thng. 107 NHTW ch tr li cho phn tin gi vt qu so vi qui nh.
105
2.1. Chc nng ngn hng ca quc gia

c th hin cc nhim v sau y: 2.1.1. Ngn hng pht hnh tin Ngn hng Trung ng c giao trng trch c quyn pht hnh tin theo cc qui nh trong lut hoc c chnh ph ph duyt (v mnh gi, loi tin, mc pht hnh...) nhm m bo thng nht v an ton cho h thng lu thng tin t ca quc gia103. ng tin do NHTW pht hnh l ng tin lu thng hp php duy nht, n mang tnh cht cng ch lu hnh, v vy mi ngi khng c quyn t chi n trong thanh ton. Nhim v pht hnh tin cn bao gm trch nhim ca NHTW trong vic xc nh s lng tin cn pht hnh, thi im pht hnh cng nh phng thc pht hnh m bo s n nh tin t v pht trin kinh t. Di ch lu thng tin vng, cc NHTW c yu cu pht hnh tin giy trn c s c vng m bo104. Tuy nhin, yu cu phi c vng m bo khi pht hnh tin giy dn n s thiu linh hot trong pht hnh tin do khi lng tin pht hnh khng gn vi nhu cu lu thng trao i hng ho m ph thuc vo s lng vng d tr ca NHTW. Khi nhu cu tin t ca nn kinh t vt qu kh nng m bo ca lng vng
102 Tham kho iu 5 Lut Ngn hng nh nc v nhim v, quyn hn ca ngn hng Nh nc Vit nam. 103 Tin do NHTW pht hnh y c hiu l tin giy. Ngoi tin giy, NHTW cn c th pht hnh mt s loi tin kim kh vi t cch l tin ph, h tr cho tin giy thc hin chc nng tin t (chng hn dng trong cc giao dch tr gi nh, gi in thoi, mua hng ti cc my bn hng t ng). Tin kim kh ch chim mt t trng nh trong tng s tin pht hnh. Mt s quc gia nh M, tin kim kh li do Kho bc pht hnh. D l tin giy hay tin kim kh th chng u c mt c im chung l ch c gi tr danh ngha, tc l gi tr thc ca n (hay chi ph sn xut ra n) nh hn gi tr tin t m n i din rt nhiu. 104 Di ch lu thng tin vng, tin giy c t do i ra vng theo hm lng vng qui nh trong lut. Chnh v vy, khi pht hnh mt lng tin giy NHTW b i hi phi d tr mt lng vng tng ng c th p ng nhu cu i t tin giy ra vng khi b yu cu.
87
88
Phan Anh Tun vt mc v c th gi ti NHTW hoc kt st ca ngn hng trung gian. S tng ln hay gim xung ca lng d tr vt mc ny phn nh tnh trng tha hay thiu vn kh dng ca h thng ngn hng v l ch tiu nh hng iu hnh chnh sch tin t ca NHTW. Tin gi thanh ton: Ngoi khon d tr bt buc, cc ngn hng trung gian cn phi duy tr thng xuyn mt lng tin gi trn ti khon ti NHTW cho cc nhu cu chi tr trong thanh ton vi cc ngn hng khc trong cng h thng hoc p ng cc nhu cu giao dch vi NHTW, chng hn cc khon chi tr lin quan n cc khon vay t NHTW. Cp tn dng cho cc ngn hng trung gian NHTW cp tn dng cho cc ngn hng trung gian di hnh thc chit khu li (ti chit khu) cc chng t c gi ngn hn do cc ngn hng trung gian nm gi. Thng qua hnh vi mua li ny, NHTW lm tng lng vn kh dng cho hot ng ca ngn hng trung gian, to iu kin cho cc ngn hng ny m rng cc hot ng tn dng. Vic cp tn dng ca NHTW cho cc ngn hng trung gian khng ch gii hn nghip v ti chit khu cc chng t c gi m cn bao gm c cc khon cho vay ng trc c m bo bng cc chng khon tiu chun, cc khon tin gi bng ngoi t ti NHTW. Do vic cp tn dng ca NHTW gn trc tip vi vic pht hnh ra mt lng tin giy mi nn cc iu kin tn dng thng l cht ch, c gii hn bi hn mc ti chit khu, thi hn v chng loi chng t c gi c chp nhn chit khu. Ngoi ra, NHTW cn gp phn quan trng trong vic m bo cho s an ton ca h thng ngn hng thng qua hot ng cp tn dng khi ng vai tr Ngi cho vay cui cng ca cc ngn hng. Trong trng hp mt ngn hng c nguy c ph sn, NHTW c th s cung cp nhng khon tn dng khng hn ch nhm gip cho ngn hng trnh khi s v. Tuy nhin khng phi mi ngn hng u nhn c s h tr ca NHTW thot khi nguy c ph sn. Ch khi s sp ca ngn hng c nh hng ln ti s tn ti v an ton ca c h thng ngn hng th NHTW mi can thip. Mc li sut cho vay ca NHTW khi cng thng l li sut pht v ngn hng nhn h tr phi chu nhiu qui nh ngt ngho ca NHTW. L trung tm thanh ton b tr cho h thng ngn hng trung gian V cc ngn hng trung gian u m ti khon v k gi cc khon d tr bt buc v d tr vt mc ti NHTW nn chng c th thc hin thanh ton khng dng tin mt qua NHTW thay v thanh ton trc tip vi nhau. Khi , NHTW ng vai tr l trung tm thanh ton b tr gia cc ngn hng trung gian. Thng qua dch v thanh ton b tr, NHTW gp phn tit kim c chi ph thanh ton 89
cho cc ngn hng trung gian v ton x hi, m bo vn lun chuyn nhanh chng trong h thng ngn hng v phn nh chnh xc quan h thanh ton gia cc ch th kinh t trong x hi. Mt khc, thng qua hot ng ny NHTW c th kim tra s bin ng vn kh dng ca tng ngn hng trung gian, l c s c nhng kin ngh kp thi. 2.1.3. Ngn hng ca chnh ph L mt nh ch ti chnh cng cng, NHTW c xc nh ngay t khi ra i l ngn hng ca chnh ph. Vi chc nng ny, NHTW c ngha v cung cp cc dch v ngn hng cho chnh ph, ng thi lm i l, i din v t vn chnh sch cho chnh ph. Lm th qu cho kho bc nh nc thng qua qun l ti khon ca kho bc Tu theo c im t chc ca tng nc, chnh ph c th u quyn cho B ti chnh hoc Kho bc ng tn ch ti khon ti NHTW. Hng ngy, cc khon thu ca nh nc di dng thu, li nhun hoc khon thu khc c gi vo ti khon ny. NHTW c trch nhim theo di, chi tr, thc hin thanh ton v cp vn theo yu cu ca kho bc v s dng s d khi nhn ri tng t nh ti khon ca khch hng ti mt ngn hng trung gian. Cc khon tin gi ca chnh ph c th di dng vng, ngoi t, cc chng khon ca cc t chc pht hnh khc c trong nc v nc ngoi. N chim t trng ng k trong tng ti sn n ca NHTW v thng thng l cc khon n khng k hn108. V th khon k gi ca chnh ph tr thnh mt ngun vn cho cc hot ng cho vay v u t ca NHTW. Tuy nhin NHTW khng phi l ni duy nht thc hin vai tr th qu cho chnh ph. mt s nc, c bit l cc nc p dng m hnh NHTW c lp vi chnh ph th mt b phn ln vn ca kho bc c gi cc ngn hng t nhn bi s hp dn ca li sut tin gi. Mc d vy, phn ln cc nc NHTW t ra thch hp vi vai tr ny hn c bi bn cnh vic gi v qun l ti khon cho chnh ph, NHTW cn thc hin chc nng i l v cp tn dng cho chnh ph khi cn thit. Hn na m bo nguyn tc qun l ngun d tr quc gia, kho bc buc phi gi vng, ngoi t v chng ch c gi bng ngoi t ti NHTW. Qun l d tr quc gia D tr quc gia bao gm cc loi ti sn chin lc m bt k quc gia no cng phi d tr cho nhu cu chi tiu trong nhng trng hp khn cp: vng, ngoi t, chng t c gi ca nc ngoi. NHTW l t chc c giao nhim v qun l khon d tr ny. D tr quc gia khng phi l loi ti sn tnh. V nguyn tc, NHTW ch cn gi cho d tr
108
B phn ny bin ng mnh t 4 - 18% trong tng ti sn n ca NHNN Vit nam.
90
Phan Anh Tun khng ri xung di mc ti thiu m lut qui nh. Cn trong qu trnh hot ng ca mnh, NHTW hon ton c th s dng d tr quc gia phc v cho thao tc trong chnh sch tin t. Cp tn dng cho chnh ph NHTW c th cp cho chnh ph cc khon tn dng nhm b p thiu ht tm thi trong nm ti chnh hoc bi chi ngn sch vo cui nm ti chnh. Tuy nhin do vic cho ngn sch vay trc tip s lm tng lng tin cung ng, c th dn n nguy c lm pht nn ngy nay cc NHTW rt hn ch cc khon tn dng trc tip cho chnh ph. Phn ln cc khon tn dng c cp gin tip thng qua vic ti chit khu cc tri phiu kho bc do cc ngn hng trung gian nm gi109. Lm i l, i din v t vn cho chnh ph Dch v i l m NHTW cung cp thng xuyn v c hiu qu cho chnh ph l i l trong vic pht hnh chng khon chnh ph khi chnh ph c nhu cu b p thiu ht ngn sch. NHTW thc hin mt dch v i l ton phn cho cc hot ng pht hnh chng khon chnh ph, gm: 1. Thng bo vic pht hnh chng khon mi v loi chng khon, mnh gi, s lng, thi hn, li sut, phng thc pht hnh.... 2. Nhn n v t chc u thu. 3. Thng bo kt qu u thu. 4. Phn phi chng khon trng thu v nhn tin cho kho bc. 5. T chc thanh ton chng khon khi n hn thng qua cc ngn hng trung gian. NHTW t chc u thu chng khon chnh ph thng xuyn, c th hng ngy nh Cc d tr lin bang M, 3 ngy mt ln nh NHTW Php v Ngn hng d tr lin bang c hoc 10 ngy mt ln nh ca Vit nam 110. Ngoi ra, NHTW cn i din cho chnh ph ti cc t chc ti chnh tin t quc t, k kt cc iu c quc t v tin t v hot ng ngn hng theo s u quyn ca chnh ph. hu ht cc nc, chnh ph giao cho b Ti chnh lm i din ti cc t chc nh IMF, WB, ADB bi cc khon vn c cung ng t cc t chc ny l ginh cho cc chng trnh ca chnh ph, n c lin quan cht ch n cc chnh sch ti chnh nh thu, tr cp, tr gi v l ngun thu ca ngn sch. Do vy b Ti chnh l c quan chu trch nhim ch yu trong vic theo di, tng hp v thng nht qun l cc khon
Lut Ngn hng nh nc Vit nam khng qui nh vic cho ngn sch nh nc vay b p bi chi v thc t iu ny cng chm dt t nm 1992. Nhng ti iu 32, mc 3 qui nh NHTW c th tm ng cho ngn sch chi tiu theo quyt nh ca chnh ph b p thiu ht tm thi, khon vay ny phi c hon tr trong nm ti chnh. 110 Vit nam, hnh thc u thu chng khon chnh ph mi bt u t nm 1995, cn trc kho bc pht hnh trc tip cho dn c.
109
vay v tr n ca chnh ph, qun l ti chnh cc ngun vin tr v vay quc t. V v th n i din cho chnh ph ti cc t chc ny. Tuy nhin, mt s nc trong c Vit nam, vai tr ny c giao cho NHTW. Vai tr ny c qui nh c th ti iu 3, khon 10 Php lnh ngn hng nh nc nm 1990 v c khng nh li ti iu 5 lut Ngn hng nh nc. Vi chc nng v v tr ca mnh, NHTW c kh nng tham gia vo qu trnh hoch nh chnh sch pht trin kinh t x hi, ban hnh cc th ch hot ng ngn hng ng thi t vn cho chnh ph v cc vn ti chnh tin t. iu 5 lut Ngn hng nh nc ca Vit nam qui nh r ngn hng nh nc c: a. Tham gia xy dng chin lc v k hoch pht trin kinh t x hi ca nh nc. b. Xy dng d n chnh sch tin t quc gia chnh ph xem xt trnh quc hi quyt nh v t chc thc hin chnh sch ny. Xy dng chin lc pht trin h thng ngn hng v cc t chc tn dng Vit nam. c. Xy dng cc d n lut, php lnh v cc d n khc v tin t v hot ng ngn hng. Ban hnh cc vn bn quy phm php lut v tin t v hot ng ngn hng theo thm quyn. NHTW hot ng vi t cch l ngn hng ca chnh ph khng ch bi n c li th kinh t hon thnh tt chc nng ny m cn bi mi lin h gia cc vn v ti chnh cng cng vi cc vn tin t. Nh nc bt c quc gia no cng l ch th c khon thu nhp ln nht v ng thi cng l ch th c nhu cu vay ln nht. Cc khon chi ca n ng mt vai tr quan trng trong i sng kinh t ca t nc. NHTW th c trch nhim trong vic kim sot khi lng tin cung ng v thc hin chnh sch tin t. Trong nhiu trng hp, cc chnh sch ti kho c nh hng rt mnh n kh nng kim sot lng tin cung ng ca NHTW. V th, vic tp trung cc hot ng ngn hng cho chnh ph vo NHTW s to c hi tt cho NHTW iu chnh tnh trng ti chnh chung v t vn cho chnh ph khi cn thit.
2.2. Chc nng qun l v m v tin t, tn dng v hot ng ngn hng

y l chc nng quyt nh bn cht ngn hng trung ng ca mt ngn hng pht hnh. Vic thc hin chc nng ny khng th tch ri khi cc nghip v ngn hng ca NHTW. Ni cch khc, NHTW qun l v m cc hot ng tin t v tn dng thng qua kh nng kinh doanh ca mnh. 2.2.1. Xy dng v thc hin chnh sch tin t quc gia Chnh sch tin t l chnh sch kinh t v m trong NHTW s dng cc cng c ca mnh iu tit v kim sot khi lng tin trong lu thng nhm m bo s n nh gi tr tin t ng thi thc y s tng trng kinh t v m bo cng n vic lm. 92
91
Phan Anh Tun Mi lin h gia khi lng tin cung ng v cc bin s kinh t v m nh sn lng, gi c, cng n vic lm c Milton Friedman tm hiu v chng minh qua thc t ca gn 100 nm pht trin kinh t M (1870 - 1954). Theo , mi s tng ln hay gim xung ca khi lng tin cung ng c tc ng su sc v ton din n hot ng kinh t v m thng qua cc knh truyn dn: tn dng, t gi, li sut, gi ti sn... Nghin cu ny ch ra kh nng c th thng qua vic ch ng kim sot v iu tit khi lng tin t cung ng t c cc mc tiu pht trin kinh t. NHTW vi chc nng pht hnh tin v kh nng tc ng mnh ti hot ng ca h thng ngn hng c xem l c kh nng ln trong vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng vo lu thng nn c giao trng trch xy dng v thc thi chnh sch tin t ca quc gia. C th ni, chnh sch tin t l trng tm hot ng ca mt NHTW. iu ny c ngha l mi hot ng ca NHTW (k c pht hnh tin) u nhm thc hin cc mc tiu ca chnh sch tin t v b chi phi bi cc mc tiu . Chnh sch tin t c th c hoch nh theo mt trong hai hng sau: Chnh sch tin t m rng: nhm tng lng tin cung ng khuyn khch u t, m rng sn xut kinh doanh, to vic lm. Mc ch ca chnh sch lc ny l chng suy thoi kinh t v tht nghip. Chnh sch tin t tht cht: nhm gim lng tin cung ng hn ch u t, km hm s pht trin qu ca nn kinh t. Mc ch ca chnh sch lc ny l chng lm pht. 2.2.2. Thanh tra, gim st hot ng ca h thng ngn hng Vi t cch l ngn hng ca cc ngn hng, NHTW khng ch cung ng cc dch v ngn hng thun tu cho cc ngn hng trung gian, m thng qua cc hot ng , NHTW cn thc hin vai tr iu tit, gim st thng xuyn hot ng ca cc ngn hng trung gian nhm: m bo s n nh trong hot ng ngn hng v bo v li ch ca cc ch th trong nn kinh t, c bit l ca nhng ngi gi tin, trong quan h vi ngn hng. m bo s n nh ca h thng ngn hng Khc vi cc t chc kinh doanh khc, kinh doanh trong lnh vc ti chnh tin t cn thit phi c kim sot v iu tit cht ch bi v: Cc ngn hng m nhim vai tr c bit trn th trng ti chnh ni ring v trong ton b nn kinh t ni chung: n l knh chuyn giao vn t tit kim n u t, l cng c ca chnh ph trong vic ti tr vn cho cc mc tiu chin lc; hot ng ca cc trung gian ti chnh, c bit l cc t chc nhn tin gi, c nh hng quyt nh n vic iu hnh chnh sch tin t. Hot ng ca cc ngn hng lin quan n hu ht cc ch th kinh t trong x 93
hi nn s sp ca mt ngn hng s lm nh hng n quyn li ca ngi gi tin ng thi n ton h thng ngn hng. Cc ngn hng c mi lin h v ph thuc vi nhau cht ch thng qua cc lung vn tn dng lun chuyn v thng qua hot ng ca h thng thanh ton. Ch mt trc trc nh trong qu trnh thanh ton ca mt ngn hng cng s gy nn vn v tnh thanh khon ca c h thng. Mt khc, s sp ca ngn hng s gy kh khn v vn cho cc doanh nghip, c bit l cc doanh nghip va v nh, ng thi nh hng ti quyn li ca ngi gi tin. Bn cht hot ng ca cc ngn hng l cha ng ri ro. Mc ri ro s tng ln khi cc ngn hng c xu hng chy theo li nhun lm phng hi n quyn li ca ngi gi tin. Nguyn tc hot ng ca cc ngn hng l i vay ngn v cho vay di. Bng tng kt ti sn ca n lun cha ng mc ri ro tim nng do chnh lch v thi hn gia ngun vn v s dng vn, gia yu cu thanh khon v mong mun sinh li ti a. V th s iu tit cht ch v gim st thng xuyn ca NHTW s ngn cn xu hng chy theo li nhun qu mc, y ngn hng vo tnh trng ri ro v ph sn. S tn ti v pht trin ca cc trung gian ti chnh ni chung v ngn hng ni ring ph thuc vo lng tin ca cng chng vi t cch l ngi gi tin. Mt sai st nh trong qu trnh kinh doanh v cung ng dch v ngn hng cng c th gy nn s nghi ng c tnh cht lan truyn. iu ny tht s e do s tn ti ca cc ngn hng. thc hin mc ch ny, NHTW s dng mt h thng ch tiu iu tit c phn b theo cc tiu thc sau111: Ch tiu phn nh hiu qu s dng vn Ch tiu phn nh tnh cht y ca vn Ch tiu phn nh kh nng thanh ton Ch tiu phn nh cht lng ti sn c Cc ch tiu khc o Gii hn cho vay v bo lnh o Cc phng php t bo him H thng ch tiu lin quan n vic thc hin chnh sch tin t H thng ch tiu lin quan n mc ch phn b vn tn dng cho cc mc tiu u tin. Qui ch v cp giy php: l cc qui nh v tht cht hay ni lng vic cp giy
111 Ch tiu CAMEL: + v vn (Capital); + v ti sn c (Asset); + v trnh qun l (Management); + v hiu qu (Efficiency); + v kh nng thanh ton (Liquidity).
94
Phan Anh Tun php tham gia vo ngnh cng nghip ngn hng. Cn c vo h thng ch tiu trn, trc ht bn thn cc ngn hng trung gian phi t iu chnh hot ng mt cch thng xuyn nhm tn trng cc ch tiu iu tit. Mc kim tra cao hn c thc hin bi NHTW thng qua hnh thc thanh tra ti ch hay gim st t xa. Vit nam, quyn hn v trch nhim ca thanh tra ngn hng c qui nh c th t iu 52 n iu 54 - Lut ngn hng nh nc nh sau: i/ Pht hin ngn chn v x l theo thm quyn; kin ngh cc c quan c thm quyn x l vi phm php lut v tin t v hot ng ngn hng. ii/ Kin ngh cc bin php lut bo m thi hnh php lut v tin t v hot ng ngn hng. iii/ Bo co thng c v kt qu thanh tra v kin ngh bin php gii quyt. iv/ Tun th php lut, chu trch nhim trc thng c v trc php lut v kt qu thanh tra v mi hnh vi, quyt nh ca mnh. Bo v khch hng Chc nng thanh tra, gim st ca NHTW cn nhm m bo s cng bng v bnh ng trong quan h gia ngn hng v cc khch hng. iu ny c th hin hai kha cnh: Th nht, nhm bo v li ch hp php ca khch hng vi t cch l ngi i vay. Chng hn, qui nh chun mc v phm vi v mc chi tit ca cc thng tin cn bo co cho ngn hng khi vay vn; chun mc ho cc th tc vay vn v tip nhn cc dch v ngn hng; qui nh c th v x l v gii quyt cc tranh chp gia ngn hng vi khch hng. Th hai, nhm thc y cnh tranh v hiu qu thng qua qui nh v cht lng v s cp nht ca thng tin m ngn hng c ngha v cung cp cho nhng ngi tham gia th trng. C th, cn qui nh r c ch cung cp thng tin, loi thng tin v phm vi cung cp. iu ny gip cho cng chng vi t cch ngi u t v ngi s dng cc dch v ti chnh c kh nng v c hi la chn cc ngn hng ng tin cy v cc dch v ti chnh c cht lng. Cc ngn hng v th quan tm hn ti tnh minh bch v cht lng ca bng tng kt ti sn trong chin lc cnh tranh khch hng. t c mc ch ny, NHTW v cc th ch iu tit c lin quan thng a ra cc chun mc, cc hng dn hoc qui nh v tnh y v chnh xc ca thng tin c cng b.
3.1. Mc tiu ca chnh sch tin t

Chnh sch tin t ca cc quc gia thng tp trung vo cc mc tiu sau: n nh gi c: n nh gi c hay kim sot lm pht l mc tiu hng u v l mc tiu di hn ca chnh sch tin t. Cc NHTW thng lng ho mc tiu ny bng tc tng ca ch s gi c tiu dng x hi. Vic cng b cng khai ch tiu ny l cam kt ca NHTW nhm n nh gi tr tin t v mt di hn. iu ny c ngha l NHTW s khng tp trung iu chnh s bin ng gi c v mt ngn hn. Do nhng bin php v chnh sch tin t tc ng n nn kinh t c tnh cht trung v di hn, hn na kh c th d on chnh xc kt qu s xy ra vo thi im no trong tng lai, v vy s l khng kh thi i vi NHTW trong vic theo ui kim sot gi c trong ngn hn. n nh gi c c tm quan trng c bit nh hng pht trin kinh t ca quc gia v n lm tng kh nng d on nhng bin ng ca mi trng kinh t v m. Mc lm pht thp v n nh to nn mi trng u t n nh, thc y nhu cu u t v m bo s phn b ngun lc x hi mt cch hiu qu. y l li ch c tm quan trng sng cn i vi s thnh vng kinh t ca quc gia. Lm pht cao hay thiu pht lin tc l rt tn km cho x hi, thm ch ngay c trong trng hp nn kinh t pht trin kh quan nht. S bin ng lin tc ca cc t l lm pht d tnh lm mo m, sai lch thng tin v do lm cho cc quyt nh kinh t tr nn khng ng tin cy v khng c hiu qu. Nguy him hn, s bt n nh gi c dn n s phn phi li khng dn ch cc ngun lc kinh t trong x hi gia cc nhm dn c. Tuy nhin, theo ui mc tiu n nh gi c khng ng ngha vi t l lm pht bng khng. Nhng nghin cu v lm pht cho thy trong khi c gng duy tr lm pht gn mc 0, chnh sch tin t d a nn kinh t i qu v ri vo tnh trng thiu pht gy hu qu cn trm trng hn, l lm nn kinh t suy thoi. Hn na mt mc lm pht dng c chng minh l c tc dng bi trn v hm nng nn kinh t nn s c nhng nh hng tch cc ti tng trng kinh t. Theo cc chuyn gia v chnh sch tin t chu u, mc lm pht t 1.5% n di 4% l ph hp vi cc nn kinh t pht trin. n nh t gi hi oi: Trong iu kin m ca kinh t, cc lung hng ho v tin vn vo ra mt quc gia gn lin vi vic chuyn i qua li gia ng ni t v ng ngoi t. Vic ngn nga nhng bin ng mnh, bt thng trong t gi hi oi s gip cho cc hot ng kinh t i ngoi c hiu qu hn nh d on c chnh xc 96
3. Chnh sch tin t

Chnh sch tin t l chnh sch kinh t v m trong NHTW thng qua cc cng c ca mnh, thc hin vic kim sot v iu tit khi lng tin cung ng nhm n nh gi tr ng tin v t c cc mc tiu kinh t - x hi ra.
95
Phan Anh Tun v mt khi lng gi tr. Thm vo , t gi hi oi cn nh hng ti kh nng cnh tranh ca hng ho trong nc vi nc ngoi v mt gi c. n nh li sut: Li sut l mt bin s kinh t v m ht sc quan trng trong nn kinh t do n nh hng ti quyt nh chi tiu ca cc doanh nghip v h gia nh. Nhng bin ng bt thng trong li sut s gy kh khn cho cc doanh nghip v c nhn trong vic d tnh chi tiu hay lp k hoch kinh doanh. Do n nh li sut cng l mt mc tiu quan trng m cc NHTW hng ti nhm gp phn n nh mi trng kinh t v m. n nh th trng ti chnh: Th trng ti chnh c xem l ni to ra ngun vn cho pht trin kinh t. N gp phn quan trng trong vic iu ho vn t ni tha n ni thiu vn, gip nng cao hiu qu s dng vn trong nn kinh t. Vi vai tr nh vy, s n nh ca th trng ti chnh c ngha quan trng i vi nn kinh t cc quc gia. NHTW vi kh nng tc ng ti khi lng tn dng v li sut c nhim v em li s n nh cho th trng ti chnh 112. Tng trng kinh t: Do chnh sch tin t c th nh hng ti ca ci v chi tiu ca x hi nn c th s dng n lm n by kch thch tng trng kinh t. Tng trng kinh t phi c hiu c v khi lng v cht lng. Chnh sch tin t phi m bo s tng ln ca GDP thc t, tc l t l tng trng c c sau khi tr i t l tng gi cng thi k. Cht lng tng trng c biu hin mt c cu kinh t cn i v kh nng cnh tranh quc t ca hng ho trong nc tng ln. Mt nn kinh t phn thnh vi tc tng trng kinh t n nh l nn tng cho mi s n nh, l cn c n nh tin t trong nc, ci thin tnh trng cn cn thanh ton quc t v khng nh v tr ca nn kinh t trn th trng quc t. Gim t l tht nghip: To cng n vic lm y l mc tiu ca tt c cc chnh sch kinh t v m trong c chnh sch tin t. Cng n vic lm y c ngha quan trng bi ba l do: Ch s tht nghip l mt trong nhng ch tiu phn nh s thnh vng x hi v n phn nh kh nng s dng c hiu qu ngun lc x hi. Tht nghip gy nn tnh trng stress cho mi c nhn v gia nh ca h v l mm mng ca cc t nn x hi.
112 Vit nam do th trng ti chnh cha pht trin nn mc tiu ny c thay bng mc tiu n nh h thng ngn hng.
Cc khon tr cp tht nghip tng ln c th lm thay i c cu chi tiu ngn sch v lm cng thng tnh trng ngn sch. m bo cng n vic lm y khng c ngha l t l tht nghip bng 0 m mc t l tht nghip t nhin. T l tht nghip t nhin c cu thnh t t l tht nghip tm thi (nhng ngi ang tm kim cng vic thch hp) v t l tht nghip c cu (tht nghip bi s khng ph hp gia nhu cu v lao ng v cung ca lao ng). Mi quc gia cn xc nh c t l tht nghip t nhin mt cch chnh xc t c mc tiu ny. Bn cnh , c gng gim t l tht nghip t nhin cng c coi l mc tiu ca chnh sch tin t. Mi quan h gia cc mc tiu ca chnh sch tin t Cc mc tiu ca chnh sch tin t khng phi lc no cng nht tr v h tr cho nhau. Trong mt s trng hp, vn c nhng mc tiu mu thun vi nhau khin cho vic theo ui mc tiu ny i hi phi c nhng hy sinh nht nh v mc tiu kia. Mi quan h gia mc tiu gim t l tht nghip vi mc tiu n nh gi c l mt minh chng r rt. Hnh dng ng cong Philip trong ngn hn ch r s mu thun gia mc tiu n nh gi c vi mc tiu gim t l tht nghip. Th nht, gim t l lm pht, cn phi thc hin mt chnh sch tin t tht cht. Di tc ng ca chnh sch ny, li sut th trng tng ln lm gim cc nhn t cu thnh tng cu v do lm gim tng cu ca nn kinh t. Tht nghip v th c xu hng tng ln. Ngc li, vic duy tr mt t l tht nghip thp hn thng ko theo mt chnh sch tin t m rng v s tng gi. Th hai, mc tiu to cng n vic lm (hay gim t l tht nghip) mu thun vi mc tiu n nh gi c cn th hin thng qua s phn ng ca NHTW i vi cc c sc cung nhm m bo mc cu tin thc t, cung ng tin tng a n kt qu l gi c tng ln. Th ba, mu thun ny cn c th hin thng qua nh hng iu chnh t gi. Bng vic h gi ng ni t, cc ngnh kinh doanh hng v xut khu c kh nng m rng. T l tht nghip v th gim thp nhng li km theo s tng ln ca mc gi chung113. Tuy nhin, ng cong Philip tr nn thng ng trong di hn ng rng s khng c mu thun gia cc mc tiu ni trn xt v di hn. Nh vy, mi quan h gia mc tiu gim t l tht nghip vi mc tiu n nh gi c tng i phc tp, chng mu thun nhau trong ngn hn nhng li b sung nhau trong di hn. Bn cnh , mc tiu gim tht nghip v mc tiu tng trng kinh t li khng c s mu thun c trong ngn v di hn. Cng n vic lm cao s thc y kinh t pht trin
113 h gi ng ni t, NHTW can thip bng cch mua ngoi t vo lm tng cung ni t ra th trng hi oi. iu ny ng ngha vi vic tng lng tin cung ng ra lu thng gy ra nguy c tng gi.
97
98
Phan Anh Tun v ngc li. Nh vy trong ngn hn, NHTW khng th t c tt c cc mc tiu trn. Phn ln NHTW cc nc coi n nh gi c l mc tiu ch yu v di hn ca chnh sch tin t, nhng trong ngn hn i khi h phi tm thi t b mc tiu ch yu ny khc phc tnh trng tht nghip cao t ngt hoc cc nh hng ca cc c sc cung i vi sn lng. Ngn hng trung ng c xem l c nhiu kh nng lm vic ny v n nm trong tay cc cng c iu chnh lng tin cung ng. C th ni ngn hng trung ng theo ui mt mc tiu v di hn v a mc tiu trong ngn hn. ng arbitrage v li sut116, nh hng ny c truyn n cc mc li sut khc trn th trng ti chnh ni chung. Th ba, nghip v th trng m cn nh hng n cung cu v do n gi c cc chng khon m NHTW s dng trong nghip v ny. Nhng thay i v gi c ny s to ra nhng thay i v mc sinh li ca cc chng khon (li sut ca chng s b tng ln hoc gim xung), t nh hng ti li sut th trng. Chng hn, khi NHTW bn chng khon lm cung chng khon tng, gi c ca cc chng khon gim xung lm mc sinh li (hay li sut) ca chng tng ln. iu ny buc cc ngn hng phi tng li sut tin gi hn ch tnh trng phi trung gian ho117. ng thi, li sut ca cc chng khon mi pht hnh cng b kch thch tng tng ng. c im ca vic p dng cng c: Cc ch th c lin quan n cng c ny bao gm: cc ngn hng, cc t chc ti chnh, cc cng ty v c nhng ngi chuyn bun bn chng khon - nhng ngi ny sau s bn li chng cho cc ch th trn. Cc chng khon m NHTW s dng trong nghip v th trng m thng l cc chng khon chnh ph, m ch yu l tn phiu kho bc. L do l v cc chng khon ny c tnh lng cao, cho nn NHTW c th thc hin nghip v mt cch nhanh chng v d dng. Hn na, th trng chng khon chnh ph c khi lng giao dch ln nn c kh nng tip nhn mt lng ln nghip v ca NHTW m khng lm gi trn th trng bin ng qu mnh, dn n sp th trng. Vit nam do th trng chng khon chnh ph cha pht trin nn NHNN pht hnh tn phiu NHNN iu tit vic cung ng tin t. Tuy nhin do th trng loi tn phiu ny ch din ra gia mt bn l NHNN v mt bn l cc NHTG nn hiu qu iu tit khng cao, ch ch yu tc ng vo d tr ca cc NHTG. C hai loi nghip v th trng m: Nghip v th trng m nng ng: l nghip v th trng m trong NHTW ch ng tin hnh nghip v nhm tc ng ti khi lng tin trong lu thng theo hng m ngn hng thy cn thit. Chng hn, NHTW thy
116
3.2. Cc cng c ca chnh sch tin t

Cng c chnh sch tin t l cc hot ng c thc hin bi NHTW nhm nh hng trc tip hoc gin tip n khi lng tin trong lu thng v li sut th trng, t t c cc mc tiu ca chnh sch tin t. 3.2.1. Cc cng c gin tip y l nhm cng c tc ng trc ht vo cc mc tiu hot ng ca chnh sch tin t114, thng qua c ch th trng m tc ng ny c truyn n cc mc tiu trung gian l khi lng tin cung ng v li sut. Nhm cng c ny gm c: 3.2.1.1. Nghip v th trng m (Open market operations) Nghip v th trng m l nghip v trong NHTW s dng cc nghip v mua, bn chng khon trn th trng tin t m (l th trng tin t m ngoi cc ngn hng cn c chnh ph, cc ch th kinh t phi ngn hng tham gia mua bn) thay i c s tin (MB), t tc ng ti lng tin cung ng v mc li sut trn th trng. C ch tc ng: Cc hot ng ca NHTW trn th trng m s gy ra nhng tc ng gin tip ti lng tin cung ng v li sut th trng theo cc c ch sau: Th nht, khi NHTW mua (hoc bn) cc chng khon, n s lm tng (hoc gim) ngay lp tc d tr ca cc ngn hng trung gian (d ngi bn l cc ngn hng trung gian hay khch hng ca cc ngn hng ny)115. Kh nng to tin gi thng qua cung ng tn dng ca h thng ngn hng v th b nh hng, dn n lm tng (hoc gim) lng tin cung ng. Th hai, khi vn kh dng ca tng ngn hng tng (hoc gim) do tc ng ca nghip v th trng m, mc cung vn trn th trng tin t lin ngn hng tng ln (hoc gim xung). Trong iu kin cc yu t lin quan khng thay i, li sut th trng lin ngn hng s gim xung (hoc tng ln). Thng qua cc hot
114
V d: tng d tr ca cc ngn hng trung gian, li sut ngn hn trn th trng lin ngn hng, hoc li sut tn phiu kho bc. 115 Nu cc khch hng ca ngn hng (tc l cc ch th kinh t phi ngn hng c ti khon thanh ton ti ngn hng) mua hoc bn chng khon vi chnh ph, cc khon tin gi ca h ti ngn hng s gim xung hoc tng ln v do vy cng gy ra tc ng gim hoc tng d tr ca ngn hng.
Hot ng arbitrage li sut xut hin khi tn ti s chnh lch li sut gia cc cng c u t trn th trng ti chnh, iu ny dn n vic cc cng c u t c mc li sut cao c mua nhiu hn, cn cc cng c u t c mc li sut thp c mua t hn, kt qu l mc li sut ca cc cng c u t sinh li hn gim xung cn mc li sut ca cc cng c u t t sinh li hn tng ln. Kt qu ca hot ng arbitrage li sut l cc mc li sut trn th trng c xu hng bin ng theo nhau. 117 Tnh trng phi trung gian ho l tnh trng trong ngi gi tin s rt tin gi ngn hng mua chng khon, kt qu l cc khon tin tit kim s chy thng n nhng ngi cn vn thng qua th trng ti chnh m khng thng qua cc ngn hng na.
99
100
Phan Anh Tun tng lng tin cung ng vo lu thng khng kch thch nn kinh t pht trin nn quyt nh thc hin nghip v th trng m tng lng tin a vo lu thng. Nghip v th trng m th ng: l nghip v th trng m c tin hnh nhm b li nhng chuyn ng ca cc nhn t nh hng mt cch khng c li i vi tng lng tin trong lu thng. Chng hn, khi tin gi ca kho bc v ca cc ngn hng trung gian ti NHTW c d on l gim xung, iu ny ng ngha vi mt s tng ln ca tng lng tin trong lu thng, NHTW s phi tin hnh bn chng khon trn th trng m. u nhc im ca cng c: Nghip v th trng m c tin hnh theo sng kin ca NHTW. NHTW c th kim sot hon ton khi lng ca nghip v th trng m m khng chu nh hng ca bt k nhn t no khc. Nghip v th trng m rt linh hot v chnh xc. iu ny th hin ch d NHTW mun thay i mt mc rt nh hay rt ln ca lng cung tin, nghip v th trng m u c th p ng c. Hn na, nghip v th trng m c th d dng o ngc li khi c mt sai lm xy ra trong lc tin hnh nghip v. Chng hn NHTW nhn thy rng mnh mua qu nhiu chng khon trn th trng m khin cho cung tin tng qu nhanh, n c th ngay lp tc sa cha sai lm bng cch tin hnh nghip v bn trn th trng m. Nghip v th trng m c hon thnh nhanh chng m khng vng phi nhng chm tr v hnh chnh v do c th gy tc ng tc th n lng cung tin t. Nghip v th trng m tc ng thng qua c ch th trng nn cc i tng chu s tc ng thng kh chng hoc o ngc chiu hng iu chnh ca NHTW. Mc d nghip v th trng m c thc hin theo nguyn tc t nguyn, nhng nh kinh doanh chng khon khng b bt buc mua hoc bn theo mc gi do NHTW n nh nhng NHTW c th thc hin c yu cu ca mnh bng vic iu chnh gi sao cho n tr nn hp dn i tc. Nh nhng u im nu trn m nghip v th trng m c coi l cng c hu hiu nht trong cc cng c ca CSTT. Tuy nhin, vic thc hin cng c ny i hi s pht trin ca th trng ti chnh th cp ni chung v th trng tin t ni ring. Ngoi ra, NHTW phi c kh nng d on v kim sot s bin ng ca lng vn kh dng trong h thng ngn hng. Ti Vit nam, nghip v th trng m chnh thc c NHNN a vo s dng t thng 7 nm 2000. 101
3.2.1.2. Chnh sch ti chit khu (Discount policy) Chnh sch ti chit khu bao gm cc qui nh v vic cho vay ca NHTW i vi cc NHTG. NHTW thng cho cc NHTG vay di hnh thc chit khu li cc giy t c gi ngn hn (ch yu l tn phiu kho bc v thng phiu) do cc NHTG a n, bi vy chnh sch cho vay ca NHTW i vi cc NHTG c gi l chnh sch ti chit khu. Cc NHTG vay t NHTW ch yu l nhm gii quyt vn thiu ht tin mt tm thi p ng nhu cu thanh ton hoc b p thiu ht trong qu d tr bt buc. Nhng thay i trong chnh sch ti chit khu ca NHTW s tc ng n khi lng vay chit khu (DL) ca cc NHTG, t nh hng ti lng tin cung ng. C ch tc ng: NHTW thng qua vic thay i cc qui nh v hn mc ti chit khu, li sut ti chit khu v cc iu kin ti chit khu s nh hng n cc hot ng i vay chit khu t NHTW ca cc NHTG trn hai phng din: khi lng v gi. Khi lng vn kh dng c b sung t NHTW c th b gii hn hoc ni rng cn c vo hn mc ti chit khu v cc iu kin ti chit khu, t nh hng n kh nng to tin ca h thng NHTG, lm cho lng tin cung ng b thay i. Mt khc, khi lng vn kh dng thay i, n lm cho quan h cung cu vn v do li sut trn th trng lin ngn hng thay i. S thay i mc li sut ti chit khu tc ng trc ht vo chi ph u vo ca cc NHTG, v th cc ngn hng ny dn dn tng (hoc gim) li sut cho vay, t lm gim (hoc tng) nhu cu tn dng. Bn cnh , khi li sut chit khu tng ln (hoc gim), cc NHTG khng th vay NHTW mt cch d dng (hoc l c th m rng kh nng vay). iu ny buc cc NHTG phi gim bt kh nng cung ng tn dng hi phc d tr (hoc m rng cho vay trong trng hp ngc li). Hai chc nng khc: Ngoi vic s dng lm cng c nh hng n c s tin, qua n lng tin cung ng, chnh sch chit khu cn c cc NHTW s dng vi hai chc nng sau: Chc nng ngi cho vay cui cng: Trong chc nng ny, chnh sch chit khu c NHTW s dng thc hin vai tr ngi cho vay cui cng ca mnh. Thng qua cng c ny, NHTW cung cp thm d tr cho cc ngn hng ang c nguy c ph sn do khng c kh nng chi tr, t trnh c mt cuc sp dy chuyn trong ton h thng ngn hng. Ngoi ra, n cn c cc NHTW s dng chng li s sp ca th trng ti chnh. S dng chnh sch chit khu trnh cc v sp h thng ngn hng hoc th trng ti chnh l yu cu rt quan trng thc hin chnh sch tin t thnh cng. Bi v nu cc v
102
Phan Anh Tun sp ngn hng xy ra s gy tn hi nghim trng n nn kinh t do n lm gim st nghim trng cung ng tin, ng thi cn tr kh nng cc th trng ti chnh chuyn vn ti nhng ni c c hi u t sinh li. Tuy nhin im bt li ca chc nng ny l cc ngn hng ln c th v th m chp nhn nhiu ri ro hn trong kinh doanh vi suy ngh c NHTW ng ng sau. iu ny khin cho cc NHTW phi rt thn trng khng s dng qu thng xuyn chc nng ny. Chc nng thng bo: Chnh sch chit khu cn c mt chc nng khc na i vi NHTW, l n c th c s dng thng bo cho th trng v nh ca NHTW v CSTT trong tng lai. V d: khi NHTW mun ngn nga nguy c lm pht bng mt chnh sch li sut cao, n s nng mc li sut ti chit khu ln. iu ny cung cp du hiu v mt CSTT tht cht trong tng lai. im bt li ca chc nng ny l n c th b th trng gii thch sai lch i. Chng hn, nu NHTW nhn thy rng li sut ti chit khu ang c p dng qu thp so vi mc li sut th trng, c th dn n vic cc NHTG lm dng cc khon vay t NHTW tng cung tn dng lm lng tin cung ng tng mnh khng c li cho nn kinh t, nn quyt nh nng li sut ti chit khu ln. Nh vy, mc ch ca vic tng li sut ti chit khu y l gim bt cc khon vay t NHTW nhm trnh nguy c tng trng qu nhanh ca lng tin cung ng. Th nhng, vic tng li sut ti chit khu ca NHTW c th b th trng hiu lm l du hiu ca s thay i trong CSTT ca NHTW, v do vy gy ra nhng phn ng sai lch, tri vi nh ca NHTW. khc phc nhc im ny, cch tt nht l NHTW ng thi vi vic tng hoc gim li sut ti chit khu, cng b cng khai mc ch ca mnh. u nhc im ca cng c: u im ca cng c ny l cc khon cho vay ca NHTW u c m bo bng cc giy t c gi. Do cc khon cho vay s chc chn c thu hi khi n hn. Tuy nhin tc dng ca chnh sch ch c th pht huy khi cc NHTG c nhu cu vay t NHTW. Vi s pht trin ca th trng ti chnh, cc NHTG c th tm kim c cc ngun vay khc ngoi NHTW lm cho s ph thuc ca chng vo NHTW gim i, do lm gim mc pht huy hiu qu ca cng c ny. Thm vo , NHTW kh kim sot c hon ton nhng tc ng ca cng c ny bi NHTW ch c th thay i mc li sut ti chit khu v cc iu kin chit khu m khng th bt cc NHTG vay t mnh. Cui cng, cng c ny cng khng d o ngc nh nghip v th trng m. 103
3.2.1.3. D tr bt buc (Reserve requirements) D tr bt buc l s tin m cc NHTG buc phi duy tr trn mt ti khon tin gi khng hng li ti NHTW. N c xc nh bng mt t l phn trm nht nh trn tng s d tin gi trong mt khong thi gian no . Mc d tr bt buc c qui nh khc nhau cn c vo thi hn tin gi, vo quy m v tnh cht hot ng ca NHTG118. C ch tc ng: Vic thay i t l d tr bt buc v do mc d tr bt buc nh hng n lng tin cung ng theo ba cch: Th nht, khi NHTW quyt nh tng t l d tr bt buc, b phn d tr d tha trc y ca cc ngn hng chuyn thnh d tr bt buc, lm gim kh nng cho vay ca h thng ngn hng. Th hai, t l d tr bt buc l mt thnh phn trong mu s ca h s m rng tin gi. V th s tng ln ca t l d tr bt buc s lm gim h s m rng tin gi v do l kh nng m rng tin gi ca h thng ngn hng. Th ba, t l d tr bt buc tng ln lm gim mc cung vn ca cc NHTG trn th trng lin ngn hng. Trong iu kin nhu cu vn kh dng khng thay i, s gim st ny lm tng li sut lin ngn hng, t dn n tng cc mc li sut di hn v gim khi lng tin cung ng. Quyt nh gim t l d tr bt buc s gy nn nhng nh hng ngc li. u nhc im ca cng c: Li th ch yu ca cng c d tr bt buc trong vic kim sot lng tin cung ng l s thay i t l d tr bt buc s nh hng mt cch bnh ng n tt c cc ngn hng. Ngoi ra y l cng c c quyn lc nh hng rt mnh n lng tin cung ng. Ch cn mt thay i nh t l d tr bt buc cng s dn n s thay i ng k khi lng tin cung ng. Tuy nhin, y cng chnh l iu lm cho cng c d tr bt buc thiu linh hot. NHTW rt kh c th thc hin c nhng thay i nh trong cung ng tin t bng cch thay i d tr bt buc. Mt bt li khc l vic tng d tr bt buc c th gy nn vn mt kh nng thanh ton ngay i vi nhng ngn hng c d tr vt mc qu thp.
Hin nay d tr bt buc c qun l theo nguyn tc bnh qun. C ngha l mc d tr yu cu cho mt thi k no (thi k duy tr) c xc nh cn c vo t l phn trm qui nh trn s d tin gi bnh qun ngy trong thi k trc (gi l thi k xc nh). Thi k xc nh v thi k duy tr c th ni tip nhau (Vit nam p dng cch qun l ny vi di thi gian l mt thng), c th trng nhau mt giai on no hoc c th gn nh trng khp nhau. Cch qun l khc nhau c th nh hng n hiu qu ca cng c d tr bt buc trong mt chng mc no .
118
104
Phan Anh Tun Cui cng, vic thay i lin tc d tr bt buc s gy ra tnh trng khng n nh cho hot ng ca cc ngn hng v lm cho vic qun l kh nng thanh khon ca cc ngn hng kh khn v tn km hn. Chnh do nhng nhc im ny m ngy nay cng c ny t c NHTW cc nc s dng. Nu s dng th thng kt hp vi mt vi cng c khc lm gim bt mc nh hng ca n. Chng hn, cng vi vic nng t l d tr bt buc, NHTW tin hnh cc nghip v mua vo chng khon trn th trng m hoc ni rng cc iu kin vay chit khu nhm gip cho cc ngn hng c th nhanh chng nng mc d tr bt buc vi chi ph thp, trnh khi b sc. 3.2.1.4. Chnh sch t gi hi oi (Exchange rate policy) Trong iu kin m ca kinh t, cc hot ng kinh t i ngoi vi nhng lung hng ho v vn vo ra mt quc gia c nh hng to ln ti cc bin s kinh t v m ca quc gia . S di chuyn ca cc lung hng ho v vn ny lun gn lin vi s di chuyn ca cc lung tin t ca cc nc khc nhau. Vi ngha l t l trao i gia ng tin quc gia ny vi ng tin quc gia khc, t gi hi oi c nh hng quan trng, c th km hm hoc thc y s di chuyn ca cc lung tin ni trn. Chnh v vy, vic xc lp mt t gi hi oi hp l nhm khuyn khch cc hot ng kinh t i ngoi pht trin phc v cho nn kinh t quc gia l mt nhim v quan trng ca CSTT. S can thip nhm tc ng ti t gi hi oi c thc hin thng qua cc hot ng mua vo hoc bn ra ngoi t ca NHTW trn th trng ngoi hi. Mc can thip ca NHTW vo s hnh thnh t gi hi oi trn th trng ph thuc vo ch t gi hi oi (Exchange rate regime) m quc gia p dng. C ba ch t gi hi oi m cc nc v ang p dng: Ch t gi c nh - A fixed (hay pegged) exchange rate regime: l ch t gi hi oi, trong NHTW buc phi can thip trn th trng ngoi hi duy tr t gi bin ng xung quanh mt mc t gi c nh (gi l t gi trung tm) trong mt bin hp c nh trc. Nh vy, trong ch t gi c nh, NHTW buc phi mua vo hay bn ra ng ni t nhm gii hn s bin ng ca t gi trong bin nh. Ch t gi ny gim bt ri ro ca vic chuyn i t ng tin ny sang ng tin khc do t gi c c nh. Tuy nhin ngy nay n t c cc nc s dng do gy ra vn ph thuc ca CSTT vo cc bin ng ca bn ngoi v cn cn thanh ton khng th t ng cn bng. Hn na, tin hnh can thip trn th trng ngoi hi i hi NHTW phi c sn ngun d tr ngoi hi di do. Ch t gi th ni hon ton - A freely flexible (hay freely floating) exchange
rate regime: l ch t gi hi oi, trong t gi c xc nh hon ton t do theo quy lut cung cu trn th trng ngoi hi m khng c bt c s can thip no ca NHTW. Ch t gi ny c nh gi l gip cho CSTT quc gia c c lp, t chu nh hng ca nhng bin ng t bn ngoi v cn cn thanh ton quc t c t ng iu chnh cn bng. Tuy vy, ch t gi ny li gy ra s bin ng thng xuyn ca t gi hi oi, khin cho cc hot ng chuyn i t ng tin ny sang ng tin khc lun hm cha ri ro. Nhng hn ch ca c hai ch t gi nu trn dn cc quc gia ti mt ch t gi dung ho c hai: Ch t gi th ni c iu tit - A managed (hay contronlled) floating exchange rate regime: l ch t gi hi oi, trong NHTW tin hnh can thip trn th trng ngoi hi nhm nh hng ln t gi, nhng NHTW khng cam kt duy tr mt t gi c nh hay bin dao ng no xung quanh t gi trung tm. Ni cch khc, NHTW thc hin cc nghip v mua bn ngoi t iu tit th trng ngoi hi, song can thip ca NHTW khng nhm mc ch c nh t gi nh i vi ch t gi c nh. 3.2.2. Cc cng c trc tip Cng c trc tip l cc cng c tc ng thng vo mc tiu trung gian ca chnh sch tin t (hay tc dng thng vo khi lng tin cung ng v li sut). Cc cng c ny bao gm: 3.2.2.1. Hn mc tn dng Hn mc tn dng l mc d n ti a m NHTW buc cc t chc tn dng phi tun th khi cp tn dng cho nn kinh t. Mc d n c qui nh cho tng ngn hng cn c vo c im kinh doanh ca tng ngn hng (c cu khch hng, mc ri ro), nh hng c cu kinh t tng th, nhu cu ti tr cc i tng chnh sch v n phi nm trong gii hn ca tng d n tn dng d tnh ca ton b nn kinh t trong mt khong thi gian nht nh. Cng c ny c p dng ph bin cc nc trong thi k hot ng ti chnh c iu tit cht ch. V d trong trng hp lm pht cao, hn mc tn dng c s dng nhm khng ch trc tip v ngay lp tc lng tn dng cung ng. Trong trng hp khi cc cng c gin tip khng pht huy hiu qu do th trng tin t cha pht trin hoc do mc cu tin t khng nhy cm vi s bin ng ca li sut hay NHTW khng c kh nng khng ch v kim sot c s bin ng ca lng vn kh dng ca h thng NHTG th cng c hn mc tn dng l cu cnh ca NHTW trong vic iu tit lng tin cung ng. Tuy nhin hiu qu iu tit ca cng c ny khng cao bi n thiu linh hot v i khi i ngc li chiu hng bin ng ca th
105
106
Phan Anh Tun trng tn dng do y li sut ln cao hoc lm suy gim kh nng cnh tranh ca cc ngn hng trung gian. Trong iu kin cha p dng c cc cng c gin tip, NHNN Vit nam bt u s dng hn mc tn dng nh cng c ca chnh sch tin t t thng 6/1994. i tng p dng ban u l 4 ngn hng thng mi quc doanh, chim n 90% tng d n cho vay ca c h thng cc t chc tn dng. Bc u hn mc ny khng ch c mc tng d n ngn hn l 24% so vi nm 1993. Tuy nhin, n nm 1995 hn ch ca cng c ny th hin r nt khi mc tng d n tn dng thc t vt hn mc tn dng cho php ti 1,66 ln, nm 1996 vt ti 2 ln. Sang n nm 1997 v 1998, tnh hnh li bin chuyn ngc li, hn mc tn dng tha ra so vi kh nng hp th vn ca nn kinh t. Cng c hn mc tn dng tr nn khng c hiu qu mt phn v bn thn cng c ny mang tnh cht hnh chnh v thiu linh hot, nhng hn ch ch yu ca n l xut pht t s thiu cn c trong xc nh hn mc tn dng v s lng lo ca cc ch ti trong vic qun l hn mc ny. 3.2.2.2. Khung li sut Vi nhng nc m tn dng ngn hng l ngun tn dng ch yu ca t nc, vic qui nh gii hn dao ng ca cc mc li sut ca ngn hng bng cch nh ra mt khung li sut s c nh hng trc tip ti mc li sut th trng. Khung li sut bao gm mc li sut trn (l mc li sut ti a m cc ngn hng c php n nh khi i vay hoc cho vay) v li sut sn (l mc li sut ti thiu m cc ngn hng c php n nh khi cho vay hoc i vay). Thng thng NHTW s qui nh mc li sut trn i vi li sut cho vay v mc li sut sn vi li sut i vay ca cc ngn hng. Thc t p dng hu ht cc nc u cho thy y l mt cng c cng nhc, d gy tc ng xu ti hot ng tit kim v u t. V vy, n thng ch c s dng trong iu kin s n nh kinh t v m cha c thit lp, hay cc yu t th trng cha pht trin hon chnh. 3.2.2.3. Bin dao ng ca t gi mua bn ngoi t y cng l mt cng c mang tnh cht hnh chnh, qui nh mc t gi ti a v ti thiu m cc ngn hng c php p dng khi kinh doanh ngoi hi. Do tnh cht cng nhc ca cng c nn bn cnh kh nng tc ng trc tip ti mc t gi trn th trng n cng gy ra nhiu phn ng tiu cc ca th trng, c th dn ti nhng bin ng khng mong mun v t gi hi oi. Cng c ny ch nn dng trong nhng trng hp khn cp v trong thi gian ngn, khi m NHTW khng th s dng cc bin php mang tnh th trng nh mua bn ngoi t do d tr quc gia v ngoi hi khng can thip. 3.2.2.4. Chnh sch qun l ngoi hi 107
Ngoi hi l khi nim dng ch cc phng tin c gi tr c dng ct tr hoc thanh ton gia cc quc gia nh: ngoi t, cc phng tin thanh ton quc t ghi bng ngoi t (hi phiu, lnh phiu, sc v.v...), cc chng khon ghi bng ngoi t (c phiu, tri phiu do nc ngoi pht hnh), vng, bc, kim cng, qu .... Mc ch ca chnh sch qun l ngoi hi l nhm kim sot cht ch vic chuyn ngoi hi ra bn ngoi nc, thu ht nhiu ngoi hi vo trong nc, qun l nghim ngt cc loi ngoi hi d tr nh vng, cc ngoi t mnh. Tu tng quc gia m c ch qun l ngoi hi thay i khc nhau. Nhng nc c ngun ngoi hi di do nh M, Nht, Anh, c... thc hin chnh sch t do ngoi hi, cho php cc lung ngoi hi c t do vo ra quc gia vi s lng khng hn ch. Trong khi hu ht cc nc ang pht trin do d tr ngoi hi c hn nn phi p dng chnh sch qun ch ngoi hi nghim ngt m bo ngun cung ngoi hi cho nhu cu ca t nc.
3.3. H thng mc tiu ca chnh sch tin t

(Tham kho) Bng vic s dng cc cng c ca CSTT, NHTW khng th tc ng trc tip v ngay lp tc n cc mc tiu cui cng ca CSTT nh: gi c, sn lng, cng n vic lm... nh hng ca CSTT ch xut hin sau mt khong thi gian nht nh t 6 thng n 2 nm. S l qu mun v khng hiu qu nu NHTW i cc tn hiu phn hi v gi c, sn lng, tht nghip iu chnh cc cng c. Nhm khc phc hn ch ny, NHTW ca tt c cc nc thng xc nh cc ch tiu cn t c trc khi t c mc tiu cui cng. Cc ch tiu ny thng chia thnh hai loi: mc tiu trung gian v mc tiu hot ng. 3.3.1. Mc tiu trung gian Mc tiu trung gian l ch tiu c NHTW la chn t c mc ch cui cng ca CSTT. Cc ch tiu thng c s dng lm mc tiu trung gian l tng khi lng tin cung ng (M1, M2 hay M3) hoc mc li sut th trng (ngn v di hn). 3.3.1.1. Tiu chun ca mc tiu trung gian Cc mc tiu trung gian cn phi tho mn cc tiu chun sau: C th o lng c: Cc mc tiu trung gian phi l cc ch tiu c th o lng c mt cch chnh xc v nhanh chng bi v cc ch tiu ny ch c ch khi n phn nh c tnh trng ca CSTT nhanh hn mc tiu cui cng. NHTW c th da vo cc mc tiu ny iu chnh hng tc ng khi cn thit. Hin nhin NHTW khng th a ra mt t l tng trng M2 nu n khng bit M2 hin ang tng vi tc bao nhiu. Mt khc, tiu chun ny cng ch cho NHTW bit nn
108
Phan Anh Tun chn ch tiu c th no trong tng lng tin cung ng v li sut. NHTW c th kim sot c: Khi NHTW c kh nng kim sot mc tiu trung gian, n c th iu chnh mc tiu cho ph hp vi nh hng ca CSTT. Chng hn, s trng i ca cc nh kinh doanh s quyt nh n tng u t v do GDP, nhng nu chn ch tiu ny lm mc tiu trung gian th nh hng ca NHTW n mc tiu ny l rt t. Vic la chn cc ch tiu m NHTW khng c kh nng kim sot lm mc tiu trung gian gian khng ch nh hng n nh hng v hiu qu CSTT m cn lng ph do mi c gng t c ch tiu ny khng mang tnh mc ch. C mi lin h cht ch vi mc tiu cui cng: y l tiu chun quan trng nht ca mt mc tiu trung gian. Kh nng c th o lng chnh xc hoc kh nng kim sot ca NHTW s tr nn v ngha nu cc ch tiu c chn khng c nh hng trc tip ti cc mc tiu cui cng nh sn lng, gi c... Mt vn c t ra y l c hai ch tiu: tng lng tin cung ng v li sut u tho mn cc tiu chun trn, nhng NHTW khng th chn ng thi c hai lm mc tiu trung gian. N ch c th chn mt trong hai ch tiu , cn c vo mi lin h ca cc ch tiu ny n cc mc tiu cui cng. Bi l nu t c mc tiu v tng khi lng tin cung ng th phi chp nhn s bin ng ca li sut v ngc li. Mc tiu tng lng tin cung ng Nu NHTW chn tng lng tin cung ng lm mc tiu trung gian vi t l tng d tnh l x%, li sut tng ng l i*. Tuy nhin, nu mc cu tin t khng n nh ti MD m dao ng gia MD' v MD'' th MS li sut s bin ng t i' n i''. Interest Rate, i S bin ng ca nhu cu tin t l tt yu bi s tng ln hoc gim xung khng d tnh trc i' c ca cc nhn t nh hng i* n nhu cu nm gi tin t ca MD' cng chng. Trong iu kin c i'' MD nh mc cung ng tin t, s bin ng mc li sut l hin MD'' nhin.
M*
Quantity of Money, M
Mc tiu li sut Nu NHTW chn mc li sut mc tiu i* = y%, mc cu tin t tng ng s l MD. Trong thc t, mc cu tin dao ng t MD' n MD''. t c mc tiu li sut ti i*, NHTW buc phi thay i mc cung
Interest Rate, i
MS''
MS
MS'
i' i*
Interest Rate Target, i*
tin t M' n M'' nhm ngn MD' i'' cn s tng ln hay gim xung MD ca li sut so vi i*. Nh vy, MD'' duy tr mc tiu li sut, mc cung ng tin v c s tin s M'' M* M' Quantity of Money, M bin ng. 3.3.1.2. u nhc im ca cc ch tiu lm mc tiu trung gian Cc NHTW phi chn la mc tiu trung gian ph hp vi iu kin kinh t v kh nng qun l ca mnh. Bn cnh , vic la chn mc tiu mc tng ca tng lng tin hoc mc li sut cn da trn s nh gi u v nhc im ca tng ch tiu vi t cch l mc tiu trung gian. i vi ch tiu li sut nh hng quan trng nht ca li sut l i vi nhu cu tiu dng v u t - hai b phn cu thnh quan trng nht ca tng cu. S tng ln hay gim xung ca li sut s y tng cu sang tri hoc phi v dn n s thay i trong ngn hn c mc gi cng nh sn lng. Nu li sut c chn l mc tiu trung gian v c gi cho n nh, n s loi tr nh hng ca nhu cu tin t n nn kinh t. Nh vy i vi mt nn kinh t c mc cu tin t bin ng mnh, vic chn li sut l mc tiu trung gian c l thch hp hn. Tuy nhin, mc tiu ny c nhng hn ch ca n: i/ S bin i ca nhu cu tiu dng v u t c th do nhiu l do khc nhau nh: thu sut, s trng i ca cng chng v trin vng nn kinh t. Trong trng hp ny, n nh li sut c th lm tng thm s bin ng ca mc cu tin t v tip l tng cu; ii/ Mc tiu li sut khng th duy tr di hn c. Theo ng thc ca Fisher, li sut danh ngha bng li sut thc cng vi t l lm pht d kin. S kim sot mc tiu li sut trung gian v di hn s ch thnh cng khi t l lm pht d kin lun n nh, v do mc tiu li sut l nhm vo mc li sut thc - mt ch tiu v di hn li ph thuc vo cc yu t ca nn kinh t hn l s kim sot ca NHTW.
109
110
Phan Anh Tun i vi ch tiu tng lng tin cung ng Vic c nh mc tng ca tng lng tin cho php li sut bin ng p ng nhng thay i ca tiu dng v u t m khng xut pht t l do li sut, do gim s bin ng tng cu. V th mc tiu tng lng tin thch hp vi mt nn kinh t c tng cu bin ng mnh bi cc l do ngoi li sut. Bn cnh , khc vi li sut, mc tiu tng lng tin hon ton c th l mc tiu di hn ca NHTW. Vn t ra l mc cung tin t no thch hp vi vai tr mc tiu trung gian nht, trong khi bn thn cc thnh phn ca tng mc cung tin t cng thay i. iu ny l rt quan trng v mc cung tin t khc nhau s quyt nh hng vn ng ca CSTT khc nhau. Mt khc, li sut v do nhu cu tiu dng v u t s bin ng mnh trong iu kin mc cung tin t c chn lm mc tiu. Hin nay, NHNN Vit nam chn khi tin M2 lm mc tiu trung gian trong iu hnh CSTT bi thc t ch ra rng s bin ng ca khi tin M2 hon ton ph hp vi s bin ng ca mc gi v sn lng trong thp k 90. Tuy nhin, chnh sch li sut n nh phn no lm gim hiu qu ca mc tiu trung gian ny. Ngoi hai ch tiu trn cn c mt s ch tiu khc l ng c vin ca vai tr mc tiu trung gian nh: tng khi lng tn dng, t gi hi oi. Tuy nhin, hn ch ln nht ca cc ch tiu ny l mi quan h ca chng vi cc mc tiu cui cng rt phc tp v khng r rng. V th t khi n c s dng lm mt mc tiu c lp m thng c s dng vi cc mc tiu khc nh tng lng tin cung ng hoc li sut119. 3.3.2. Mc tiu hot ng Mc tiu hot ng l cc ch tiu c phn ng tc thi vi s iu chnh ca cng c CSTT. Cc ch tiu ny bao gm: tng d tr ca cc ngn hng trung gian, li sut ngn hn trn th trng lin ngn hng, hoc li sut tn phiu kho bc. Bng vic t c mc tiu v cc ch tiu ny, NHTW c th t c mc tiu trung gian v do mc tiu cui cng sau mt khong thi gian nht nh. S phn ng nhanh chng v chnh xc ca cc ch tiu ny mi khi NHTW iu chnh CSTT gip cho NHTW c th kim tra tnh ng n ca cc quyt nh trong iu hnh CSTT hng ngy. Tiu chun la chn mc tiu hot ng cng tng t nh mc tiu trung gian, ch c iu cc ch tiu c la chn lm mc tiu hot ng phi c nh hng mnh n cc mc tiu trung gian. V th, s la chn mc tiu hot ng ph thuc vo vic NHTW chn ch tiu no lm mc tiu trung gian: li sut hay tng lng tin.
H THNG MC TIU CA CSTT MT S NC Trn thc t cc nc u tin mc tiu tng trng s ch trng hn n mc tiu trung gian l li sut cn cc nc u tin mc tiu n nh gi c (chng lm pht) s ch trng hn n mc tiu trung gian l tng lng tin cung ng. Cn mc tiu trung gian l t gi hi oi ch c quan tm khi quc gia p dng ch t gi hi oi c nh hoc th ni c iu tit.
119
Nc Php
Cng c CSTT D tr bt buc Tn dng theo li sut bin i D tr bt buc Chnh sch chit khu Th trng m Th trng m D tr bt buc Th trng m
Mc tiu hot ng Li sut th trng lin ngn hng Li sut th trng lin ngn hng Li sut th trng lin ngn hng Li sut th trng lin ngn hng
anhtuanphan@gmail.com Mc tiu trung gian Mc tiu chnh sch n nh gi c M3 T gi i vi DM M3 n nh gi c
c Anh
n nh gi c M2, M3 n nh gi c n nh cc li sut di hn vic lm n nh gi c Tng trng kinh t Cn bng BoP n nh gi c Tng trng kinh t n nh h thng t chc tn dng
Nht
Vit nam
D tr bt buc Chnh sch chit khu Th trng m D tr bt buc Chnh sch ti cp vn Th trng m Li sut T gi Hn mc tn dng
Li sut th trng lin ngn hng D tr ca cc NHTM
M2 + CD
M2
3.4. Cc knh truyn dn s tc ng ca CSTT

(Tham kho) S thay i khi lng tin cung ng nh hng n nn kinh t bng nhng con ng no l mt cu hi quan trng. N quyt nh ti vic thit k v thc hin CSTT mt cch ng n v hiu qu. Trong h thng ti chnh hin i, CSTT nh hng n cc bin s kinh t v m bng 3 con ng: li sut, gi ti sn v hot ng tn dng ngn hng. 3.4.1. Knh li sut nh hng ca s bin i lng tin cung ng n nn kinh t trc ht c truyn dn qua knh li sut. y l knh tc ng truyn thng c Keynes m t nh sau: MiIY. Khi khi lng tin M m rng, mc li sut thc i gim xung lm gim gi vn vay. Nhu cu u t I v th tng ln dn n tng tng cu v tng sn lng Y. Vn ch yu ca knh truyn dn ny l: s thay i mc li sut ngn hn c khng ch trc tip bi NHTW c th nh hng n cc mc li sut khc ca nn kinh t theo nguyn l cu trc k hn ca li sut120. Cui cng nh hng ny lan truyn ti ton b h
120
L nguyn l trong nu rng: s bin ng tng ln hay gim xung ca li sut ngn hn s ko theo s bin ng tng ln hay gim xung ca li sut di hn.
111
112
Phan Anh Tun thng li sut ca nn kinh t. Hiu qu ca s tc ng ny ph thuc vo c im t chc ca th trng ti chnh v mc trng i ca th trng. Cn ch l nhu cu u t nhy cm vi mc li sut thc ch khng phi li sut danh ngha. Nhn thc ny lm thay i trnh t nh hng ca khi lng tin n sn lng nh sau: MPeeiIY. Khi khi lng tin cung ng M tng ln, mc gi c d tnh Pe v lm pht d tnh e tng ko theo s gim xung ca li sut thc lm cho u t tng, tng cu tng v do sn lng tng ln. 3.4.2. Knh gi ti sn Li sut l mt loi gi ti sn v c coi l knh truyn dn ch yu theo quan nim ca Keynes. Tuy nhin khi nghin cu mi quan h gia M v Y, cc nh kinh t theo trng phi trng tin b sung thm gi cc loi ti sn khc c kh nng truyn tc ng ca CSTT nh t gi hoc gi c phiu. 3.4.2.1. nh hng ca t gi i vi xut khu rng Trong iu kin cc hot ng kinh t ngy nay cng mang tnh ton cu cng vi vic p dng ph bin c ch t gi linh hot, cc nh kinh t bt u quan tm n c ch nh hng ca CSTT ti t gi v do ti mc xut khu rng v tng sn lng. MiEXKY Knh truyn dn ny bao gm c c ch nh hng ca li sut. Trong trng hp ny, li sut ca ni t gim so vi ngoi t lm cho gi tr tin gi ni t thp hn gi tr tin gi ngoi t. V th ng ni t c xu hng gim gi so vi ngoi t (t gi E121 tng). S gim gi ca ng ni t s kch thch xut khu tng lm sn lng tng. 3.4.2.2. Gi c phiu L thuyt Q ca Tobin gii thch c ch tc ng ca CSTT thng qua nh hng ca n n gi c phiu cng ty ti nhu cu u t nh sau: Gi tr th trng ca cng ty Gi thay th ti s n Nu ch s Q>1 v cao c ngha l gi tr th trng ca c phiu cao hn gi thay th ti sn ca cng ty. iu ny kch thch doanh nghip u t mi vo nh xng, thit b v gi ca chng r tng i so vi gi tr th trng ca c phiu, lng c phiu cn pht hnh s l rt nh. Nu ch s Q<1 v thp, nhu cu u t mi s gim. Thay vo , nu cc cng ty ny c nhu cu cn b sung thit b n c th mua mt cng ty khc v c c my mc thit b s dng vi gi r. Ngc li, n cng d tr thnh i tng ca hot ng Ch s Tobin' Q =
121
mua t. Khi NHTW m rng khi lng tin cung ng M, gi c phiu Pe c xu hng tng ln lm tng ch s Q v nhu cu u t mi. Sn lng v th tng ln: MPeQIY. 3.4.2.3. nh hng ti thu nhp thng xuyn ca cng chng Mc tiu dng thng xuyn ca cc h gia nh ph thuc vo ngun thu nhp thng xuyn v di hn. Mt b phn ca ngun thu nhp di hn l t ti sn ti chnh. Khi M tng ln, gi c phiu tng ln lm tng ngun thu nhp di hn, kch thch tiu dng: MPeti snCY. 3.4.3. Knh tn dng khc phc tnh trng ri ro thng tin - mt ro cn ca th trng vn, nhng ngi i vay tm n vi ngn hng. Tnh trng ny to nn mt knh truyn dn quan trng v ph bin ca CSTT, c th hin hai gic : qua hot ng tn dng ngn hng v qua s iu chnh bng tng kt ti sn ca cc khch hng. 3.4.3.1. Knh tn dng ngn hng Cc khch hng l doanh nghip, c bit l doanh nghip va v nh thng thng qua ngn hng tip cn vi th trng vn ni chung. CSTT c th tc ng n nn kinh t thng qua hot ng ny theo c ch sau: MTin gi ngn hngtin vayIY Theo c ch ny, CSTT c th nh hng n nhu cu chi tiu ca cc doanh nghip va v nh hn l cc doanh nghip ln - nhng ngi c kh nng tip cn vi th trng ti chnh thng qua pht hnh cc chng khon c gi. 3.4.3.2. Thng qua tc ng iu chnh bng tng kt ti sn nh hng n nguy c ri ro o c v la chn i nghch: Khi gi tr bng tng kt ti sn ca doanh nghip b gim thp, ri ro o c v la chn i nghch i vi hot ng cho vay ca cc ngn hng tng ln v cc doanh nghip ny c ng c u t vo nhng d n c mc ri ro cao. iu ny, n lt n lm gim mong mun cho vay ca ngn hng. T m gim chi tiu v tng cu. Nu NHTW thc hin CSTT m rng, gi c phiu tng ln, gi tr rng ca bng tng kt ti sn tng, hn ch cc hot ng gy nn ri ro cho ngn hng. Vn cho vay v th tng ln l l do dn n tng tng cu v sn lng: MPela chn i nghch v ri ro o ccho vayY. Thng qua ci thin tnh trng dng tin mt
T gi E y c hiu l 1 ng ngoi t bng bao nhiu ng ni t.
113
114
Phan Anh Tun Cc lung thu tin mt rng l ngun tr n ch yu cho ngn hng. CSTT m rng lm cho lung thu tin mt tr nn d dng hn, lm tng tnh thanh khon ca bng tng kt ti sn ca khch hng. iu ny lm cho ngn hng tin tng hn vo kh nng tr n ca khch hng. Khi lng vn cho vay v th tng ln, u t v sn lng m rng: MiCash flowla chn i nghch v ri ro o ccho vayIY Thng qua s bin ng mc gi chung CSTT m rng lm cho mc gi chung tng ln (khng d tnh trc c) v lm gim gnh nng cc khon n ca cc doanh nghip. V th lm tng gi tr rng bng tng kt ti sn ca cc doanh nghip. iu ny, n lt n lm gim nguy c gy ri ro cho cc ngn hng. Vn cho vay do tng ln lm u t v sn lng tng: MPela chn i nghch v ri ro o ccho vayIY
Chng 5. Lm pht
Lm pht l hin tng kinh t ph bin hu ht cc nc trn th gii ngy nay. N tn ti c nhng nc pht trin ln chm pht trin, c trong thi k kinh t khng hong, suy thoi ln trong thi k hng thnh. Lm pht mt mc nht nh c th l mt bin php pht trin kinh t, lm tng nhu cu, thc y cc hng u t c li. Song khi lm pht vt qua mt gii hn nht nh th n tr thnh cn bnh gy nhiu tc hi cho s pht trin kinh t x hi.
1. Khi nim
1.1. nh ngha
Lm pht l vn khng my xa l, hu ht qung i qun chng u c th chng kin hay tri qua thi k lm pht nhng mc khc nhau. Nhng hiu chnh xc lm pht l g khng phi d. Ngay c cc nh kinh t hc cng c rt nhiu quan im khc nhau v nh ngha lm pht. Quan nim c in cho rng Lm pht l pht hnh tin vt qu s lng tin cn thit trong lu thng. Tuy nhin nh ngha ny khng gii thch c hin tng lm pht chi ph y (xut hin trn th gii t nhng nm 70 hoc Vit nam nm 2005) do loi lm pht ny vn c th xy ra trong khi cung tin tng n nh. Nu ch coi l lm pht khi s tng gi l kt qu ca vic tng mnh cung tin th s dn n coi thng cc nguy c lm pht c th xy ra. Mt quan im ph bin khc cho rng: Lm pht l hin tng tng ln ca mc gi chung (mc gi bnh qun, mc gi tng hp) theo thi gian. Tuy nhin khng phi mi s tng ln ca mc gi u ng lo ngi. Nu gi c ch tng tm thi, trong ngn hn, chng hn nh dp gn Tt Nguyn n Vit nam, sau li gim xung th l kt qu ca nhng bin ng cung cu tm thi, nhiu khi c tc dng tch cc hn l tiu cc ti nn kinh t. Nhng trng hp nh vy m coi l lm pht th s dn n s cng iu ho nguy c lm pht. Cc nh kinh t hc theo trng phi trng tin hin i, ng u l Milton Friedman nh ngha lm pht l hin tng gi c tng nhanh v lin tc trong mt thi gian di. Theo trng phi ny, s tng ln ca mc gi chung mi ch phn nh hnh thc biu hin ca lm pht, bn cht ca lm pht c th hin tnh cht ca s tng gi : l s tng gi vi tc cao v ko di. Chnh s tng gi cao v lin tc t thi gian ny n thi gian khc mi to ra nhng tc ng c th ca lm pht. Cng v vy, ci gi l t l tng gi hng thng m chng ta c th nghe trn i, bo hay v tuyn ch cho bit mc gi c
115
116
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun thay i bao nhiu phn trm so vi thng trc ch cha c coi l biu hin ca lm pht. c th ch l s thay i xy ra duy nht mt ln hoc ch l tm thi ch khng ko di. Ch khi no t l tng gi vn duy tr cao trong thi gian di th mi c coi l biu hin ca lm pht cao. nh ngha ny cng c cc nh kinh t hc theo trng phi Keynes ng h. nh ngha ny cng c bit thch hp vi cc nh iu hnh chnh sch tin t v Ngn hng trung ng ch c th iu chnh gi c trong di hn ch khng th iu chnh trong ngn hn. Nhng c gng iu chnh gi c trong ngn hn thng qua cc cng c ca chnh sch tin t s ch lm cho din bin gi c thm phc tp.
hng ho v dch v tng ln 397 mt hng. T thng 5/2006, con s ny tng ln ti gn 500 mt hng. Cng vi vic b sung danh mc, Tng cc Thng k cng tin hnh cp nht quyn s tnh CPI. Vi quyn s mi, t trng tiu dng lng thc, thc phm ca ngi dn bnh qun c nc gim t 47,9 % trong tng chi tiu cho i sng hng ngy ca ngi dn (giai on 2000-2005) xung cn 42,8% giai on 2006-2010. Ch s gi bn bun: cn c gi l ch s gi c sn xut (PPI - Producer price index) phn nh mc gi c u vo, m thc cht l chi ph sn xut bnh qun ca x hi. S bin ng ca chi ph sn xut tt yu s tc ng n xu hng bin ng ca mc gi chung ca hng ho v dch v trn th trng. Ch s gi bn bun c xc nh theo phng php gn tng t ch s CPI nhng do vic thu thp s liu v xc nh t trng phc tp nn khng phi quc gia no cng tnh v cng b ch s ny. Hu ht cc quc gia u s dng ch s CPI tnh t l lm pht theo cng thc sau: Ip 1 100 % Gp = I p 1 Gp l t l lm pht (%) Ip l ch s gi c ca thi k hin ti Ip-1 l ch s gi c thi k trc
1.2. o lng lm pht

V biu hin ca lm pht l s tng ln ca mc gi chung nn o lng mc lm pht, ngi ta cn c vo tc tng ca mc gi chung. Tc tng ca mc gi chung cn c gi l t l lm pht c xc nh theo hai phng php sau: 1.2.1. Phng php xc nh da trn ch s gi o lng mc gi chung ca ton b hng ho v dch v trong x hi, ngi ta thng s dng hai loi ch s gi sau: Ch s gi tiu dng (CPI - Consumer price index): phn nh mc gi c bnh qun ca nhm hng ho v dch v cho nhu cu tiu dng ca cc h gia nh. xc nh ch s gi tiu dng, ngi ta chn ra mt gi hng ho v dch v tiu biu cho c cu tiu dng ca cc h gia nh trong mt giai on nht nh, ng thi xc nh mc tiu dng ca cc h gia nh i vi tng hng ho v dch v trong gi . Trn c s xc nh ch s gi122 ca tng hng ho v dch v trong gi, ngi ta tnh c ch s gi tiu dng theo cng thc sau: I p = ip j d j
j =1 n
trong :
1.2.2. Phng php xc nh da trn ch s gim pht tng sn phm quc ni (GDP) Ch s ny o lng mc gi bnh qun ca tt c cc hng ho v dch v to nn tng sn phm quc ni. N c xc nh theo cng thc sau: GDP danh ngha 100% GDP thc t trong : GDP danh ngha o lng sn lng theo gi nm hin ti, GDP thc t o lng sn lng nm hin ti theo gi nm c chn lm gc. T l lm pht sau c tnh trn c s cc ch s gim pht GDP tng t nh khi tnh theo cc ch s CPI trn. Ch s gi m pht GDP =
trong :
Ip: l ch s gi ca c gi hay ch s gi tiu dng ipj: l ch s gi ca hng ho hay dch v th j dj: l t trng mc tiu dng ca hng ho hay dch v th j (d j =1)
j =1 n
1.3. Cc loi lm pht

Cn c vo t l lm pht, ngi ta chia ra 3 loi lm pht khc nhau: Lm pht va phi (Normal inflation): Lm pht va phi xy ra khi tc tng gi mc mt con s (tc l di 10%/nm). Trong iu kin lm pht va phi, gi c tng chm, thng xp x bng mc tng tin lng hoc cao hn cht t. Do vy gi tr tin t tng i n nh, to thun li cho mi trng kinh t x hi. Tc hi ca loi lm pht ny l khng ng k. 118
Vit nam, t 1995 n 2000, ch s CPI c tnh cn c vo gi hng ho v dch v bao gm 10 nhm mt hng, c chia thnh 86 phn nhm, gm 236 mt hng tiu dng chnh v 64 loi dch v. T trng mc tiu dng c xy dng trn c s iu tra i sng kinh t h gia nh nm 1995. T 2000 2005, s
122
Ch s gi c tnh bng cch ly mc gi k nghin cu chia cho mc gi k gc ri nhn 100, ni cch khc ch s gi k gc c ly l 100.
117
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun Lm pht phi m (High inflation): l loi lm pht xy ra khi gi c bt u tng nhanh, mc hai, ba con s. Loi lm pht ny khi tr nn vng chc s gy ra nhng bin dng kinh t nghim trng. Siu lm pht (Hyper inflation): xy ra khi tc tng gi vt xa mc lm pht phi m, c th ln ti hng ngn t ln nh cc cuc siu lm pht in hnh trong lch s: lm pht c trong nhng nm 1922 - 1924, lm pht Nga sau Cch mng thng Mi, lm pht M vo thi k ni chin hoc cc cuc siu lm pht Trung quc, Hungari sau chin tranh th gii th hai, lm pht Nga sau bin c chnh tr 1990 - 1991. Siu lm pht c sc ph hu mnh ton b hot ng ca nn kinh t v thng i km vi suy thoi kinh t nghim trng.
2. Hu qu ca lm pht
Tc ng kinh t v x hi ca lm pht rt khc nhau tu thuc vo mc lm pht v kh nng d on chnh xc s bin ng ca mc lm pht. Khi gi c c xu hng tng ln t thi gian ny n thi gian khc, mi ngi u nhn thc c thc t v c gng d on t l lm pht ca thi k ti. T l m mi ngi d on rng lm pht s t ti gi l t l lm pht d tnh hoc t l lm pht c trng i. Nu d on ny thng ng vi t l lm pht thc t th loi lm pht l lm pht c th d tnh c. Ni cch khc lm pht c th d tnh c l loi lm pht m mc bin ng bnh qun ca n c th c d on mt cch chnh xc. Ngc li, nu t l lm pht trng i khng ging vi t l lm pht thc t xy ra th loi lm pht l lm pht khng d tnh c - ng ngha vi khng kim sot c. Nhng nh hng ca lm pht s khc nhau tu thuc l loi lm pht c th d tnh c hoc khng th d tnh c.
chuyn b phn thu nhp cha dng n ngay t tin mt sang tin gi ngn hng, kt qu l tn s n ngn hng rt tin mt mi ln cn chi tiu tng ln. Nh vy lm pht d tnh tng ln lm cho chi ph qun l tin mt tng ln, chi ph ny cn c gi l chi ph giy da ca lm pht d tnh. Lm pht cn nh hng ti cc ch th kinh t qua h thng thu. Mc thu nhp danh ngha tng ln cng t l lm pht d tnh do ch s ho thu nhp, lm tng t l ngi chu thu sut cao123. V chnh sch thu thng khng c iu chnh kp thi v ph hp vi mc thu nhp nn thc cht nh lm pht m chnh ph c th tng mc nh thu m khng phi tng mc thu sut. V nh vy, chnh sch thu phn phi li mt phn thu nhp ca ngi ng thu, lm gim tc dng ca phng php ch s ho trong iu kin lm pht c d tnh. Lm pht lm bp mo thng tin. Khi gi c bin ng lin tc, n gy kh khn cho cc quyt nh lin quan n c cu tiu dng, tit kim, quyt nh u t... Hn na, khi gi c thay i thng xuyn, n lm tng chi ph thc n tc l cc tiu ph v ngun lc x hi cp nht vi nhng s thay i gi c.
2.2. Lm pht khng th d tnh c

iu nguy him ca lm pht khng ch nm mc lm pht m cn s xut hin bt ng ca n. Khi t l lm pht bin ng ngoi d tnh, n to nn s bin ng bt thng v gi tr tin t v lm sai lch ton b thc o cc quan h gi tr, nh hng n mi hot ng kinh t x hi. 2.2.1 Lm pht to nn s bt n nh cho mi trng kinh t x hi S bin ng bt thng ca t l lm pht t thi gian ny n thi gian khc gy kh khn cho vic xc nh mc sinh li chnh xc ca cc khon u t. iu ny to nn mt tm l ngn ngi khi quyt nh u t, nht l vo cc d n u t di hn. Hn na, s bt n nh ca thu nhp c th lm cho ngi u t thch u t vo cc ti sn ti chnh hn l vo cc d n u t tht s. Kt qu l ngun lc x hi b phn b mt cch thiu hiu qu v nh hng n s tng trng kinh t. Trong iu kin lm pht bin ng, cc quyt nh ti chnh cng b bp mo, cc doanh nghip thch vay ngn hn hn l b buc cht vo cc hp ng vay di hn vi li sut c nh, cha ng ri ro li sut tim nng. Lm pht cng gy nhng nh hng tiu cc ti th trng lao ng khi cc cng on tm cch u tranh i tng lng danh ngha vi nguy c ca cc cuc nh cng hoc s e do ca mt t l lm pht cao hn. V mt ny, lm pht lm ngng tr s tng trng kinh t.
123
2.1. Lm pht c th d tnh c

Lm pht c th d tnh c t gy tc hi cho nn kinh t da vo lp lun sau: Gi s mt nn kinh t ang tri qua mt t l lm pht va phi, khong 5% trong mt thi gian di v mi thnh vin trong x hi u d tnh chnh xc t l lm pht tip tc mc 5% trong thi gian ti. Trong iu kin nh vy, mi hp ng gi tr nh: hp ng tn dng, tin lng, bo him c ch s ho theo mc lm pht d tnh. V v mc lm pht thc t ph hp vi d tnh nn lm pht khng gy nh hng g n sn lng, hiu qu ca cc hot ng kinh t v phn phi thu nhp. Tuy nhin, d nhng tc ng ca lm pht c th d tnh c ti nn kinh t l t, n cng vn gy ra nhng tc hi nh sau: Trong iu kin c lm pht, mc gi c tng ln lm tng chi ph c hi ca nhng ngi gi tin mt, lm cho nhu cu gi tin mt gim xung, mi ngi c gng 119
Thu y l thu nh vo thu nhp ca cc ch th kinh t.
120
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun 2.2.2. Lm pht phn phi li thu nhp quc dn v ca ci x hi Khi lm pht tng ln, tng thu nhp danh ngha tng ln, nhng trong cha ng s phn phi li gia cc nhm dn c vi nhau: gia gii ch v ngi lm cng, gia ngi cho vay v ngi i vay v gia chnh ph vi ngi ng thu. Ni tm li, tc ng chnh ca lm pht v mt phn phi li ny sinh t nhng tc ng khng th on trc i vi gi tr thc t ca thu nhp v ca ci nhn dn. Lm pht c xu hng phn phi li ca ci t nhng ngi c ti sn vi li sut danh ngha c nh sang tay nhng ngi c nhng khon n vi li sut danh ngha c nh... (Paul Samuelson, Kinh t hc tp 1). lm gim tc ng phn phi li do s bin ng bt thng ca lm pht, nhiu nc p dng phng php ch s ho. Phng php ny cho php iu chnh mc thu nhp v cc khon n danh ngha theo s bin ng ca mc gi nh k. Ch s ho c p dng ph bin trong cc hp ng gi tr di hn nh hp ng tin lng, hp ng vay di hn. Th d mt tri phiu c ch s ho c ngha l ngi s hu s nhn c mc li sut danh ngha bng mc li sut thc t c nh cng t l lm pht vo thi im tr li. Bng cch , phng php ch s ho cho php bo tn gi tr thc t ca cc khon thu nhp di hn. Nhiu nh kinh t khuyn co chnh ph nn s dng phng php ny chung sng vi lm pht. Tuy nhin ch s ho khng phi l phng php hn ch tc ng ca lm pht mt cch hon ho, n c bit khng hp l trong trng hp lm pht xut pht t cc c sc cung. Hn na, ch s lm cho phn ng ca tin lng nhanh hn khi t l lm pht bin ng, do m y nhanh tc lm pht. 2.2.3. Lm pht lm li sut tng ln Lm pht lm cho li sut danh ngha tng ln bi t l lm pht d tnh tng ln. Vn s ny sinh khi t l lm pht d tnh cu thnh trong mc li sut danh ngha khng ph hp vi t l lm pht thc t v lm nh hng n mc li sut thc. iu ny, n lt n, li gy nhng nh hng n tit kim v u t, cui cng l nh hng ti mc tng trng kinh t. 2.2.4. Lm pht gy tc ng khng tt ti cn cn thanh ton quc t Nu t l lm pht trong nc cao hn t l lm pht nc bn hng, th hng xut khu trong nc tr nn km hp dn v gi c tng ln, trong khi hng xut khu ca nc ngoi li tr nn r hn, thc y hot ng nhp khu, lm xu i tnh trng ca ti khon vng lai, gy p lc i vi t gi. T l lm pht cao cng vi bi chi ti khon vng lai c th to nn tm l trng i mt s gim gi ca ng ni t so vi ngoi t, to nn p lc mnh hn i vi t gi. V nu iu ny thc s xy ra, n c th thc
y mc lm pht trong nc cao hn bi gi ni a ca hng nhp khu tr nn t, y mc gi c chung tng ln. 2.2.5. Lm pht nh hng ti t l tht nghip Mc gi chung tng ln c th gy nn s gim st ca tng cu v cng n vic lm, do gia tng t l tht nghip. Tng cu gim khi li sut danh ngha tng ln, gi tr ti sn thc t gim xung v s gim st ca kh nng cnh tranh quc t. Tt c cc yu t ny l h qu tt yu ca lm pht.
3. Nguyn nhn gy ra lm pht

3.1. Lm pht cu ko (Demand-pull inflation)
Lm pht cu ko l lm pht do tng cu (AD) - tng chi tiu ca x hi - tng ln, vt qu mc cung ng hng ho ca x hi, dn n AD1 p lc lm tng gi c. Ni cch khc, bt k l AD0 AS do no lm cho tng cu tng ln u dn n s tng gi v mt ngn hn. C th minh ho iu P1 ny thng qua m hnh bn. Khi tng cu tng t P0 AD0 ln n AD1, mc gi chung tng t P0 n P1 . Tng cu phn nh nhu cu c kh nng thanh ton v hng ho v dch v ca x hi. N bao Real GDP gm nhu cu hng ho, dch v tiu dng ca cc h gia nh, nhu cu hng ho u t ca cc doanh nghip, nhu cu hng ho, dch v ca chnh ph v nhu cu hng ho xut khu rng ca th trng nc ngoi. Khi nhu cu c kh nng thanh ton ca cc ch th ny tng ln, tin chi tiu nhiu hn, gi c tng ln. Cc l do c th l: Chi tiu ca chnh ph tng ln: Khi chi tiu ca chnh ph tng ln, tng cu c th tng ln trc tip thng qua cc khon u t vo cc lnh vc thuc phm vi chnh ph qun l hoc c th gin tip thng qua cc khon chi phc li x hi, tr cp tht nghip tng ln v kt qu l gi c hng ho tng ln. Trong trng hp nhu cu chi tiu vt qu kh nng thu ngn sch v c b p bng cc khon vay t h thng ngn hng (bao gm NHTW v cc NHTG) th rt d dn n trng hp lm pht cao v ko di. Chi dng ca cc h gia nh tng ln: c th do mc thu nhp thc t tng ln hoc do li sut gim xung, c hai u c tc dng y tng cu ln v gy p lc i vi lm pht. 122
Price level
121
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun Nhu cu u t ca cc doanh nghip tng ln: xut pht t d on v trin vng pht trin kinh t, v kh nng m rng th trng, hoc do li sut u t gim, v mt ngn hn n lm cho mc gi c tng ln. Do CSTT m rng: lm cho c MB v MS tng ln, khng ch NHTW tng mc pht hnh tin m c h thng ngn hng trung gian cng m rng cho vay, to tin gi v lm cho tng phng tin thanh ton tng ln. Kt qu l chnh ph, c nhn v cc doanh nghip c nhu cu chi tiu nhiu hn, gi c do vy tng nhanh hn. Cc yu t lin quan n nhu cu ca nc ngoi: nh t gi, gi c hng ho nc ngoi so vi hng ho cng loi c sn xut trong nc v thu nhp bnh qun ca th trng nc ngoi c nhng nh hng quan trng n nhu cu hng ho xut khu v do n tng cu cng nh mc gi c ni a. Ni tm li, s tng ln ca nhu cu trong nc v nc ngoi hoc vic m rng khi lng tin cung ng s lm tng nhu cu c kh nng thanh ton ca x hi, dn n p lc lm tng gi c. Tuy nhin, trong iu kin nn kinh t cha t mc sn lng tim nng th vic tng tng cu s lm gi c tng t trong khi sn lng tng nhiu, v do n li tr thnh mt chnh sch lm pht c hiu qu y mnh kh nng sn xut ca x hi.
Price level anhtuanphan@gmail.com
cho ti AS1 th dng li, khi mc sn lng quay tr v mc sn lng tim nng, gi c tng ln ti P2. Nu tng cu tip tc tng, im cn bng mi ca nn kinh t li c chuyn n B khi tng cu dch chuyn t AD1 ti AD2. Mc gi c LAS AS2 v sn lng thc t tng ln, vt qu mc sn lng tim nng. Qu trnh iu chnh lng c AS1 lp li y AS1 ti AS2. Mc gi tip tc b y ln B AS0 cao khi tng cu tip tc tng nhng sn lng thc A t vn c nh mc sn lng tim nng v mt AD2 di hn. AD1 S tc ng qua li ca vic tng tin lng v AD0 tng tng cu lm cho mc gi c b y ln trong khi mc sn lng thc t c duy tr mc sn Real GDP lng tim nng chnh l bn cht ca lm pht cu ko.
3.2. Lm pht chi ph y (Cost-push inflation)

c im quan trng ca loi lm pht chi ph y l p lc lm tng gi c xut pht t s tng ln ca chi ph sn xut vt qu mc tng ca nng sut lao ng v lm gim mc cung ng hng ho ca x hi. Chi ph sn xut c th tng ln do: Mc tng tin lng vt qu mc tng ca LAS nng sut lao ng. Tin lng tng ln c th
AS1 do th trng lao ng tr nn khan him, do yu cu i tng lng ca cng on hoc do AS0 mc lm pht d tnh tng ln. P1 P0 S tng ln ca mc li nhun rng ca ngi sn xut y gi c hng ho ln. AD0 Gi ni a ca hng nhp khu tng ln, c th do p lc lm pht ca nc xut khu Real GDP hoc do gi tr ni t gim so vi ngoi t hoc do nh hng ca khng hong... Nu cc loi hng ho v dch v nhp khu ny c s dng cho nhu cu tiu dng th n s nh hng trc tip ti gi c ni a, nu n c s dng nh u vo ca qu trnh sn xut th s lm tng gi thnh sn xut v do tng gi. S tng ln ca thu v cc khon ngha v vi ngn sch nh nc, t nh hng n mc sinh li ca hot ng u t, gi c tng ln l tt yu nhm duy tr mc sinh li thc t.
Cc nh kinh t hc c bit ch n loi lm pht xy ra khi nn kinh t t mc sn lng tim nng. Trong trng hp ny, s tng ln ca tng cu bi cc nguyn nhn trn ch lm cho gi c tng ln trong khi sn lng khng tng. Gi s vo nm trc, nn kinh t t mc sn lng tim nng, v do mc cng n vic lm y nh trong m hnh bn. Trong nm nay, tng cu tng t AD0 ti AD1 do CSTT m rng hoc do mc chi tiu ngn sch tng ln, im cn bng mi ca nn kinh t c chuyn ti im A. Ti , mc gi tng ln n P1 v sn lng thc t vt qu mc sn lng tim nng. Tuy nhin, im cn bng mi ny tn ti khng lu. Do t l tht nghip lc ny thp hn mc t l tht nghip t nhin (nn kinh t t mc t l tht nghip t nhin ti mc sn lng tim nng) nn p lc tng lng xut hin, lm cho chi ph sn xut tng ln, ng tng cung AS0 bt u dch chuyn sang tri 123
LAS
AD0 A
AS
P1 P0
(a) Initial effect Price level LAS
Real GDP
P2 P1 P0
AD1 AD0
AS1
AS0
(b) Wages adjust
Real GDP
124
Price level
AD1
Price level
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun Cc yu t trn hoc l tc ng trc tip vo mc lng thc t ca ngi lm cng hoc tc ng vo cc chi ph ngoi lng, lm tng chi ph sn xut, y mc gi bnh qun ln trong khi gim mc sn xut ca x hi xung. Tuy nhin, cc l do ny ch dn n s tng gi v mt ngn hn. Nh c ch t iu chnh ca th trng, nu tng cu khng thay i, mc sn xut s quay tr v mc sn lng tim nng v gi c quay v v tr ban u LAS ca n124. Nhng nu tng cu tng do chnh ph mong mun AS1 khi phc li t l tht nghip t nhin v mc sn AS0 P2 lng tim nng sm hn, ng tng cu s dch P1 chuyn n AD1 vi mc gi tng ln P2. Ti mc P0 gi cao hn, cc nguyn nhn lm tng chi ph li AD1 xut hin, qu trnh iu chnh ca tng cung v s AD0 p li ca tng cu c lp li, lm cho gi c tip tc tng trong khi mc sn xut dao ng di Real GDP mc sn lng tim nng. Tm li, vic phn tch nguyn nhn lm pht ch ra rng, gi c c th b y ln do nhng t bin v pha cu hoc cc c sc ca cung, nhng s tng gi ch mang tnh cht tm thi, nu khng c s tc ng ca cc CSTT lm tng tng cu. S tng ln lin tc ca tng cu xut pht t l do duy nht l lng tin cung ng tng ln. V th nu quan nim lm pht l s tng gi lin tc vi mc cao (hn 1% mt thng v trong vi nm) th n lun lun l mt vn thuc v tin t.
Price level anhtuanphan@gmail.com
4. Chnh sch tin t lm pht

(Tham kho)
4.1. Tc ng ca tng cung tin ti lm pht

Quan im ca trng phi trng tin Trng phi trng tin, m ngi i din l Friedman cho rng: Lm pht bao gi v u cng l mt hin tng tin t (Inflation is always and everywhere a monetary phenomenon). Khi tuyn b nh vy, Friedman hm rng: Lm pht bao gi cng l kt qu ca mt s tng trng ko di trong cung ng tin t. Tuy nhin, ng cng nhn mnh, nhng bin ng tng ln trong mc gi c l mt hin tng tin t ch khi no nhng bin ng tng ln din ra trong mt thi gian di. Cng v chng ta nh
124
ngha v lm pht l s tng ln ca mc gi trong thi gian di nn kt lun ca ng l bao hm khi nim lm pht ca chng ta. ng chng minh kt lun ca mnh nh sau: Trong iu kin nn kinh t ang t trng thi cn P bng di hn ti mc sn lng tim nng v t l AS1 AS0 AD0 AD1 tht nghip ti mc tht nghip t nhin, nu cung tin t tng ln u n dn dn trong c nm th P2 s lm tng cu tng (ng tng cu dch chuyn P1 sang phi t AD0 ti AD1)125. Trong mt thi gian P0 rt ngn, nn kinh t c th t c mc sn lng cao hn mc sn lng tim nng (Y1>Y0) v vi mc gi cao hn trc (P1>P0). Th nhng trn th Y0 Y1 Y trng lao ng, nhu cu s dng lao ng tng ln dn n tht nghip gim xung di mc t nhin gy p lc tng lng, ng tng cung s nhanh chng di chuyn vo (cung gim do chi ph lng tng). N s ch dng khi no nn kinh t li t cn bng ti mc tim nng ca sn phm trn ng tng cung di hn. im cn bng mi, mc gi cn cao hn trc (P2>P1). C nh vy, cung tin t tng lm gi c gia tng. Nu tng cung tin t ko di th s xut hin lm pht. Theo Friedman, ngoi CSTT m rng gy ra vic tng cung tin ko di (gi l CSTT lm pht) th khng cn c mt nguyn nhn no khc gy ra hin tng gi c tng ko di. Ni cch khc, tng cung tin l nguyn nhn duy nht gy ra lm pht. Quan im ca trng phi Keynes MS1 MS0 Cc nh kinh t hc theo trng phi Keynes cng i ng vi quan im ca Friedman l vic tng cung tin s lm tng tng cu dn n tng gi i0 nhng lp lun hi khc mt cht: do cung tin i1 danh ngha tng trong khi li sut th linh hot cn gi c th bin ng chm trong thi gian ngn126 nn cung tin thc t MS n tng lm li sut gim P kch thch cu tin t tng, kt qu th trng tin t
MD
M0
M1
125 126
Khi t l tht ngip tng cao hn mc tht nghip t nhin, tin lng chu sc p gim xung, to iu kin h gi thnh sn xut, nh vy tng cung c iu kin phc hi.
Friedman xut pht t phng trnh MV = PY, do AD = PY m V th t bin i v ph thuc vo nhng nhn t hon ton c lp vi lng tin cung ng nn M tng bao nhiu th AD tng by nhiu. C hai nguyn nhn khin gi c khng linh hot trong thi gian ngn: 1) Th nht l do mc gi c chung bao hm c cc mc gi c ca nhiu hp ng c tho thun t trc m cc mc gi c ny th khng th thay i hay iu chnh c; 2) Th hai l do tm l ca ngi mua s khng chp nhn gi tng t ngt, nu tng nh vy ngi ta s khng mua.
125
126
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun t cn bng vi mc li sut thp hn (i1). n lt li sut thp s kch thch tiu dng v u t lm tng cu tng. Dn dn, nhu cu cao hn v hng ho s lm tng gi c hng ho (t P0 ti P1), dn n kch thch tng cung hng ho t Y0 ln Y1. Mt im khc nhau na l: Friedman v phi trng tin cho rng cng nhn cng nh hng kinh doanh d on c cung tin t tng v do lm pht d tnh s tng cao hn nn s iu chnh lng tng ng lm chi ph sn xut tng ngay, v vy ng cung s nhanh chng di chuyn vo v sn lng s khng nht thit phi tng cao hn mc tim nng, cn phi Keynes tin rng ng tng cung s di chuyn vo chm hn v nh vy th s c mt khong thi gian sn lng ca nn kinh t nm trn mc tim nng. Cc nh kinh t hc theo trng phi Keynes cng tha nhn lm pht cao v ko di ch do s tng trng ko di trong mc cung tin t gy ra. iu ny c th lm cho chng ta ngc nhin v nhng phn tch v nguyn nhn ca lm pht mc 3 (theo quan im trng phi Keynes) cho thy ngoi cung tin, mt chnh sch ti chnh kch cu hoc mt cn sc tng cung cng l nhng nguyn nhn lm mc gi chung tng ln. l gii iu ny, chng ta hy xem nhng phn tch sau trn quan im trng phi Keynes: Chnh sch ti chnh t n c th gy nn lm pht hay khng? Nhng lp lun trong phn lm pht cu ko - mc 3.1 cho thy mt t tng chi tiu hoc gim thu ca chnh ph s kch thch tng cu tng dn n nn kinh t cn bng ti mc gi cao hn mc gi cn bng ban u - khi chnh sch ti chnh cha c thc thi (ADY tng vt mc tim nngtht nghip gim xung di mc t nhinlngchi ph sn xutASY quay tr li mc tim nng). Tuy nhin, vic tng mt t trong chi tiu chnh ph ch to ra s di chuyn mt ln ca tng cu (AD) v do a n mt s tng ln tm thi ca t l lm pht ch khng phi l mt mc lm pht m trong mc gi c tng ko di v sau khi nn kinh t tr li mc sn lng tim nng nh c, gi c khng cn tng na, t l lm pht quay tr v s 0. Ch khi vic tng chi tiu (hoc gim thu) ca chnh ph ko di th mi gy ra lm pht. Th nhng mt chnh sch ti chnh kch cu bng tng chi tiu ngn sch hoc gim thu khng th ko di c v chnh ph khng th chi tiu ln hn 100% GNP (v tng t cng khng th gim thu xung di 0). Ch khi chnh sch ti chnh ca chnh ph c ti tr bng bin php in tin lm tng cung tin t th mi c th duy tr lu di v gy ra lm pht. Kt lun ca chng ta l ch bn thn chnh sch ti chnh s khng th gy ra lm pht nu khng c mt s tng trng cung tin pha sau127.
127
C sc cung t n c th gy nn lm pht hay khng? Gi s c sc cung do cm vn du m lm tng gi du hoc cng nhn i tng lng thng li, kt qu l chi ph sn xut tng, tng cung gim (ng tng cung dch chuyn sang tri) lm sn lng gim xung di mc tim nng v gi c tng. Nh phn tch phn lm pht chi ph y mc 3.2, do tht nghip khi trn mc t l tht nghip t nhin nn tin lng gim lm chi ph sn xut gim, sn xut phc hi lm ng tng cung sau di chuyn tr li trng thi trc v sn lng tr li mc tim nng. Nn kinh t tr li tnh trng cng n vic lm y ti mc gi ban u v khng xy ra lm pht. Nh vy, nhng c sc tiu cc t pha tng cung ch lm tng gi tm thi m khng gy lm pht. Kt lun ca chng ta l cc hin tng v pha cung cng khng phi l ngun gc ca lm pht cao128. Tm li, nhng phn tch trn cho thy lm pht cao ch c th xy ra vi mt t l tng trng cung tin cao. V vi vic tha nhn rng lm pht c ngha l mt s tng ko di ca mc gi c vi tc cao, i a s cc nh kinh t ng vi Milton Friedman rng lm pht bao gi v u cng l mt hin tng tin t.
4.2. Ti sao xy ra CSTT lm pht

Nhng phn tch trn cho thy lm pht lun l kt qu ca mt CSTT m rng gy ra tnh trng tng cung tin t ko di. Bi v mi nh hoch nh chnh sch u thc rt r v tc hi ca lm pht nn vic thc thi mt CSTT lm pht chc chn l nhm theo ui nhng mc tiu khc m t c phi p dng mt t l tng trng tin t cao. Trong phn ny, chng ta s xem xt nhng nguyn nhn g khin cho cc chnh ph theo ui mt CSTT lm pht. 4.2.1. Ch tiu cng n vic lm cao v lm pht Mc tiu c a s cc chnh ph theo ui m thng gy nn lm pht l mc cng n vic lm cao. CSTT lm pht theo ui mc tiu mc cng n vic lm cao gy ra lm pht chi ph y v lm pht cu ko nh sau: Lm pht chi ph y: xy ra do nhng c sc cung tiu cc hoc vic cc cng nhn i tng lng cao hn129 hoc cc hng c t c gi cao hn gy nn. nh hng ca nhng tc ng t pha cung ny lm tng cung st gim, ng tng cung dch
l lm tng t l lm pht do mc gi c tng ln ko di. Lp lun cng tng t: nhng ngi tiu dng v cc nh kinh doanh khng th tng chi tiu ca h vt qu 100% GNP. 128 Trong trng hp mc sn lng tim nng ca nn kinh t thay i lm di chuyn ng tng cung di hn, cng c th gy nn s thay i tng t trong mc gi c. Tuy nhin, s thay i ch a n tnh trng tng gi tm thi, ch khng phi l mt s tng ko di ca mc gi c. 129 Cng nhn quyt nh i tng lng bi v hoc l (1) h mun tng lng thc t (lng tnh theo s hng ho v dch v m h c th mua c), hoc l (2) h d on lm pht s ln cao v v vy h i hi c tng lng danh ngha khng gim lng thc t.
Chng ta cng c th c kt lun tng t vi tc ng ca chi tiu dng v u t ti tng cu. Mc d s lc quan ca nhng ngi tiu dng v cc nh kinh doanh v kinh t s pht trin hn trong tng lai thc y vic tng chi tiu ca h c th gy nn vic di chuyn mt ln duy nht trong ng tng cu dn n lm pht tm thi, nhng n khng th gy nn nhng di chuyn ko di ca ng tng cu v do
127
128
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun chuyn vo trong. Sn lng ca nn kinh t tt xung thp hn mc sn lng tim nng, tht nghip v gi c tng ln. Nu chnh sch ti chnh v tin t ca chnh ph vn khng thay i, di tc ng ca th trng (nh phn tch trn) tng cung s phc hi tr li mc sn lng tim nng, gi c gim xung nh lc ban u. Ch c tng gi tm thi. Tuy nhin, cc nh hoch nh chnh sch nng ng vi mt ch tiu cng n vic lm cao s khng mun i s iu chnh ca th trng v s rng s chm tr trong iu chnh gi v lng c th khin qu trnh phc hi sn xut b chm, nn kinh t s ri vo tnh trng va suy thoi va tht nghip cao. H quyt nh thc hin cc chnh sch nhm kch thch tng cu tng nn kinh t nhanh chng tr li mc sn lng tim nng nhng phi tr gi l mc gi c s tng cao hn na. Mc gi c tng ln s tr thnh nguyn nhn y lm pht chi ph y tip tc xy ra (ng tng cung li dch chuyn vo trong), chng hn do cng nhn thy tin lng thc t b gim st hoc khng tng nh mong mun nn li i tng lng. Kt qu l chnh ph phi lin tc kch cu v gi c tip tc leo thang. Nhng gii hn v mc ti a ca chi tiu chnh ph v mc ti thiu ca thu s ngn chn vic s dng chnh sch ti chnh bnh trng nh trn trong thi gian di. Ch c bng cch ti tr bng in tin, cc nh hoch nh chnh sch mi c th theo ui mc tiu ca mnh. Do , lm pht chi ph y cng l mt hin tng tin t v n khng th xy ra m khng c s chp nhn mt t l tng trng tin t cao hn t pha cc nh chc trch v tin t. Lm pht cu ko: xy ra khi nhng nh hoch nh chnh sch theo ui cc chnh sch lm tng tng cu. Gi s cc nh hoch nh chnh sch theo ui mt mc tiu v t l tht nghip thp hn mc tht nghip t nhin130, h s kch cu bng chnh sch ti chnh bnh trng. Nh phn tch trong phn lm pht cu ko - mc 3.1, iu ch dn n mt s gim xung thp hn t l t nhin mang tnh tm thi ca t l tht nghip, sau khi nn kinh t iu chnh, mc tht nghip li tr v trng thi trc . Cc nh hoch nh chnh sch khng thu c ci m h mun nn li tip tc kch cu. V ci gi phi tr nh chng ta c th d on c, l mt mc gi tng cao ko di. Bi v s kh theo ui mc tiu nh vy nu khng chp nhn mt t l tng trng tin t cao hn nn lm pht cu ko xy ra cng c ngun gc tin t. Theo ui mt ch tiu sn phm qu cao, hoc mt cch tng ng l mt t l tht nghip qu thp l ngun gc sinh ra CSTT lm pht. V cc nh hoch nh chnh sch thng khng th nhn ra c sai lm ca mnh ngay (s chm tr trong thu thp s liu
130
khin h ch nhn ra khi lm pht bng n) nn kt qu l h khng thu c iu tt l mt mc sn phm cao hoc t l tht nghip thp nh mong mun ban u m li gy ra iu xu l mt cuc lm pht. phn bit trn thc t lc no CSTT gy nn lm pht cu ko, lc no gy nn lm pht chi ph y ngi ta da vo cn c sau: lm pht cu ko s i lin vi nhng thi k m tht nghip thp hn mc t l t nhin, trong khi lm pht chi ph y i lin vi nhng thi k m tht nghip cao hn mc t l t nhin. V vy bit c loi lm pht no ang xy ra, hy nhn vo tnh hnh tht nghip l cao hn hay thp hn mc t l t nhin. Tuy nhin, iu ny s ch d dng nu cc nh kinh t v cc nh hoch nh chnh sch thc s bit cch o lng c t l tht nghip t nhin, nhng khng may l vn vn cha c ngnh kinh t hc gii quyt y . Thm vo , s phn bit gia hai loi lm pht b lu m i bi v lm pht chi ph y c th do lm pht cu ko gy nn. Khi lm pht cu ko gy nn t l lm pht cao hn, th lm pht d tnh tng ln v lm cho cng nhn i tng lng tin lng thc t ca h khng gim, kt qu l lm pht cu ko c th gy nn lm pht chi ph y. 4.2.2. Thm ht ngn sch v lm pht Mt nguyn nhn khc c th gy nn CSTT lm pht l thm ht ngn sch. Thm ht ngn sch thng c ti tr bng hai cch: vay t dn bng cch bn tri phiu kho bc cho cng chng, v pht hnh tin bng cch bn tri phiu kho bc cho NHTW. Vic ti tr cho thm ht ngn sch bng bin php in tin s lm tng lng tin cung ng v do vy c th gy nn lm pht. Tuy nhin vic ti tr cho thm ht ngn sch bng ch mt t tng cung tin th cha th gy ra lm pht v gi c ch tng tm thi. Th nhng thm ht nhiu trong ngn sch s lm tng cm d in tin trong di hn (do vic in tin c th thc hin mt cch kn o). Thm ht dai dng ca ngn sch kh trnh khi vic in tin. Gi s chnh ph c gng chu ng thm ht cao dai dng v trang tri thm ht ch bng cch pht hnh tri phiu. Khi lng tri phiu tng ln, khon tr li cho nhng mn n hin hu ca chnh ph cng tng ln. iu ny lm cho thm ht ngn sch tng ln nn i hi pht hnh tri phiu nhiu hn na. V chnh ph c th phi a ra mt li sut cao hn buc nhn dn nm gi nhng khon n ngy cng ln ca chnh ph. Nh vy c th xy ra l tin tr li cho cc khon n hin hu v do quy m thm ht ca khu vc cng cng tr nn ln n mc m khng th b p thm ht ch bng vic pht hnh cc tri phiu m thi. Nu vy th tr khi chnh ph c bin php ti kho gim thm ht, chnh ph s khng cn c cch la chn no khc ngoi vic dng cch in tin trang tri thm ht. Tm li, thm ht ngn sch c th l mt ngun gc gy nn lm pht ch khi no: (1)
iu ny hon ton c th xy ra v nhiu khi vic xc nh chnh xc mt mc tht nghip t nhin l khng d dng v c th chu nh hng bi nhng tham vng qu ln v trin vng ca nn kinh t.
129
130
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun l mt thm ht dai dng ch khng phi l tm thi v (2) khi chnh ph trang tri thm ht bng to thm tin ch khng phi l pht hnh tri phiu ra cng chng131.
5. Cc bin php kim ch lm pht

5.1. Gi ca chnh sch chng lm pht
Nhng tc ng ca lm pht i vi vic phn phi li thu nhp, sn lng, s phn b ngun lc v hiu qu kinh t thng xy ra i vi loi lm pht cao v khng d on trc c. Mc d nhng nh hng ca loi lm pht ny l hin nhin, cc nh hoch nh chnh sch vn phi t cu hi: nn lm cho nn kinh t thch ng vi lm pht hay c gng th tiu lm pht bng cc bin php cng rn. Cu tr li thc s khng d dng, n tu vo thc trng ca nn kinh t, mc lm pht v s nhy cm ca cc bin s kinh t v m i vi s thay i ca 1% lm pht. V mt ngn hn, theo quy lut Okun c rt ra t s kho st nn kinh t M vo thp k 70, c 1% gim lm pht s ko theo 2% tng ln ca t l tht nghip so vi t l t nhin v 4% gim i ca GDP thc t so vi GDP tim nng. T l hy sinh ny khc nhau tu vo thc trng kinh t ca tng nc. C th tham kho t l phn trm sn lng b gim nh i t l lm pht gim 1% mt s nc trong bng di y:
sn lng thc t v gim tht nghip. V th duy tr s n nh tin t l mc tiu di hn ca bt k nn kinh t no. Nhng trong tng thi k vic la chn cc gii php kim ch lm pht cng nh liu lng tc ng ca n phi ph hp vi yu cu tng trng v cc p lc x hi m nn kinh t phi gnh chu. Chnh ph cc nc c th chn chin lc gim lm pht t t, t gy bin ng cho nn kinh t hoc chin lc gim t l lm pht nhanh chng to nn s gim mnh v sn lng trong qu trnh iu chnh. Vic a ra cc gii php chng lm pht thng xut pht t s phn tch ng n nguyn nhn gy nn lm pht bao gm nhng nguyn nhn su xa v nguyn nhn trc tip. Nguyn nhn trc tip ca bt k cuc lm pht no cng xut pht t cc l do y tng cu tng qu mc hoc lm tng chi ph sn xut khin tng cung gim. Tuy nhin ngun gc pht sinh cc l do lm dch chuyn ng tng cu v ng tng cung li rt khc nhau cc cuc lm pht khc nhau: c th l do c ch qun l kinh t khng ph hp, nn kinh t thiu tnh cnh tranh v do khng hiu qu, c cu kinh t mt cn i, cc nng lc sn xut khng c khai thc, trnh lao ng v cng ngh lc hu... gii quyt nhng nguyn nhn su xa ny cn phi c thi gian v i km vi cc cuc ci cch ln. Thng thng tc ng vo cc nguyn nhn trc tip ca lm pht v kim ch lm pht t l mong mun, chnh ph cc nc s dng mt h thng cc gii php nhm lm gim s gia tng ca tng cu hoc khc phc cc nguyn nhn lm gia tng chi ph. 5.2.1. Nhm gii php tc ng vo tng cu Cc gii php ny nhm hn ch s gia tng qu mc ca tng cu. Trc ht l thc hin mt CSTT tht cht do nguyn nhn c bn ca lm pht cu ko l s gia tng ca khi lng tin cung ng. S hn ch cung ng tin s c hiu qu ngay n s gim st ca nhu cu c kh nng thanh ton ca x hi. Mt CSTT tht cht c bt u bng vic kim sot v hn ch cung ng tin c s (MB), t m hn ch kh nng m rng tn dng ca h thng ngn hng trung gian. Li sut ngn hng v li sut th trng tng ln sau s lm hn ch nhu cu tiu dng v u t, lm gim p lc i vi hng ho v dch v cung ng. Cng vi vic thc thi CSTT tht cht l s kim sot gt gao cht lng tn dng cung ng nhm hn ch khi lng tn dng, ng thi m bo hiu qu ca knh cung ng tin cng nh cht lng ca vic s dng tin t. Kim sot chi tiu ca ngn sch nh nc t trung ng n a phng nhm m bo tit kim v hiu qu trong chi tiu ngn sch: r sot li c cu chi tiu, ct gim cc khon u t khng c tnh kh thi v cc khon chi phc li vt qu kh nng ca nn kinh t, ci tin li b my qun l nh nc vn cng knh, khng hiu qu, gy lng ph ngn sch. Khai thc cc ngun thu, c bit l thu 132
Nc Australia Canada Php c Italia Nht Thu s Anh M
T l % 1,00 1,50 0,75 2,95 1,74 0,93 1,57 0,79 2,39
Ngun: Kinh t hc v tin t, ngn hng v th trng ti chnh, F.S.Mishkin, 1997
5.2. Cc gii php gim t l lm pht

V mt di hn, vic kim ch lm pht, gi gi tr tin t n nh s to iu kin tng
131 Cc nc ang pht trin khng c th trng vn pht trin tt nh M nn kh vay cng chng bng pht hnh tri phiu chnh ph nn ch cn cch in tin. Ngay c c th trng vn th nu thm ht dai dng cng s lm cho th trng vn khng kham ni s tri phiu chnh ph bn ra. Cn th trng vn ca M c th kham c s tri phiu ln song Fed li c ch trng gi li sut thp. Vic pht hnh thm tri phiu chnh ph c th gy p lc buc li sut tng, Fed li phi bng nghip v th trng m mua tri phiu chnh ph vo nhm gim li sut, kt qu l tin tung ra v nguy c lm pht xut hin.
131
Chng 5. Lm pht
Phan Anh Tun thu nhm gim mc bi chi, c phn ho cc doanh nghip nh nc ... V cui cng l hn ch pht hnh tin b p thiu ht ngn sch. Thc hin chnh sch khuyn khch tit kim, gim tiu dng. Li sut danh ngha c a ln cao hn t l lm pht hp dn ngi gi tin. Bin php ny thng c s dng trong trng hp lm pht cao v c tc ng tc thi. Tuy nhin, trong thi gian p dng chnh sch li sut cao, cn c s iu chnh linh hot cho ph hp vi mc bin ng ca lm pht v hn ch hu qu tim tng cho cc t chc nhn tin gi. Trong iu kin nn kinh t m, s can thip vo t gi nhm iu chnh t gi tng dn dn (ch khng tng ln ngay) theo mc lm pht cng c s dng nh mt gii php nhm gim cu do t gi tng khin gi hng xut khu r i lm tng nhu cu xut khu dn n tng tng cu v do l tng sc p ln gi. Mt khc, vic iu chnh t gi t t cng s lm cho gi ni a ca hng nhp khu khng tng nhanh qu, gim bt p lc tng mt bng gi trong nc. i vi nhng nc ph thuc vo hng nhp khu, iu ny c bit c ngha. Tuy nhin, hnh ng can thip ny c th lm cn kit ngun d tr ngoi t v phi bn ra km hm t gi tng. Chnh v th vic s dng gii php ny cng cn cn nhc n kh nng d tr ngoi hi cng nh kh nng phc hi ngun d tr ca quc gia. 5.2.2. Nhm gii php tc ng vo tng cung Gii php quan trng nht l tc ng vo mi quan h gia mc tng tin lng v mc tng ca nng sut lao ng x hi. Thc cht l thit lp mt c ch m bo mc chi tr tin lng ph hp vi hiu qu kinh doanh ca tng doanh nghip cng nh ton b nn kinh t. S thnh cng ca c ch ny s hn ch nhng i hi tng tin lng (chi ph ch yu trong gi thnh sn phm) bt hp l dn n vng lun qun: tng lng tng tin tng gi tng lng... Vic thit lp c ch tin lng trong khun kh hiu qu kinh doanh c thc hin bng cc phng php khc nhau: c th nh nc tham gia n nh cc mc thu nhp mt cch n phng (M), c th trn c s tho thun gia nh nc, gii ch v t chc cng on xy dng mt h thng cc mc thu nhp (Thu in, c) hoc tho thun tin lng c thc hin ngay ti c s kinh doanh gia gii ch v i din cng on. Chnh sch kim sot gi c phi c tin hnh ng thi vi c ch tin lng nhm hn ch s bin ng ca tin lng thc t, trnh ri vo vng xoy: lm pht tng lng tng gi tng tin. Cc gii php tc ng vo chi ph ngoi lng nhm s dng tit kim v hiu qu nh: Xy dng nh mc tiu hao nguyn liu v k lut lao ng nhm tn 133 134
trng nh mc ; Hp l ho ngun khai thc, vn chuyn v s dng nguyn liu; Hn ch ti a cc chi ph trung gian lm tng gi nguyn liu. Trong trng hp s dng nguyn liu nhp ngoi, cn quan tm ti nhng nh hng bn ngoi n gi nhp khu v c xu hng tm nguyn liu thay th nu gi tng qu cao, s gip sc ca chnh sch t gi cng nh thu nhp khu ng mt vai tr quan trng trong vic gim gi ni a nguyn liu nhp. Ngoi ra, cc chi ph qun l gin tip cng nh cc chi ph lin quan n vic b tr dy truyn cng ngh bt hp l cng phi c xem xt v gim thiu ti a. 5.2.3. Nhm gii php nhm m rng kh nng cung ng hng ho Gii php tnh th v tc ng tc thi n cn i tin hng l nhp khu hng ho, nht l cc hng ho ang khan him, gp phn lm gim p lc i vi gi c. Tuy nhin gii php ny cha ng nhng nguy c tim tng: lm cn kit ngun d tr quc t, to thi quen dng hng ngoi v c bit lm suy gim sc sn xut trong nc. Tng kh nng sn xut hng ho trong nc c coi l gii php chin lc c bn nht, to c s n nh tin t mt cch vng chc. Thc cht y l gii php nhm tng mc sn lng tim nng ca x hi. y l chin lc di hn tp trung vo vic khai thc trit nng lc sn xut ca x hi, nng cao trnh ca lc lng lao ng, i mi thit b, hin i ho dy truyn sn xut v quan trng nht l i mi c ch qun l kinh t, khuyn khch cnh tranh v hiu qu.
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun
Chng 6. Li sut
1. Khi nim
Li sut l gi c ca quyn s dng mt n v vn vay trong mt n v thi gian (1 thng hoc 1 nm). y l loi gi c c bit, c hnh thnh trn c s gi tr s dng ch khng phi trn c s gi tr. Gi tr s dng ca khon vn vay l kh nng mang li li nhun cho ngi i vay khi s dng vn vay trong hot ng kinh doanh hoc mc tho mn mt hoc mt s nhu cu no ca ngi i vay. Khc vi gi c hng ho, li sut khng c biu din di dng s tuyt i m di dng t l phn trm. Li sut (interest rate) cng c xem l t l sinh li (rate of return) m ngi ch s hu thu c t khon vn cho vay. Din bin ca li sut c nh hng trc tip n i sng hng ngy ca mi ch th kinh t. N tc ng n nhng quyt nh ca cc c nhn nh chi tiu hay dnh, mua nh hay mua tri phiu hay gi tin vo mt ti khon tit kim. Li sut cng tc ng n nhng quyt nh kinh t ca cc doanh nghip nh: dng tin u t mua thit b mi cho cc nh my hoc gi tit kim trong mt ngn hng. Do nhng nh hng , li sut l mt trong nhng bin s c theo di cht ch nht trong nn kinh t v din bin ca n c a tin hu nh hng ngy trn bo ch.
tr ngay khi ngn hng a tin vay cho khch hng. Nh vy li sut chit khu c tr trc cho ngn hng ch khng tr sau nh li sut tn dng thng thng. 2.1.4. Li sut ti chit khu: p dng khi ngn hng trung ng cho cc ngn hng trung gian vay di hnh thc chit khu li thng phiu hoc giy t c gi ngn hn cha n hn thanh ton ca cc ngn hng ny. N cng c tnh bng t l phn trm trn mnh gi ca giy t c gi v cng c khu tr ngay khi ngn hng trung ng cp tin vay cho ngn hng. Li sut ti chit khu do ngn hng trung ng n nh cn c vo mc tiu, yu cu ca chnh sch tin t trong tng thi k v chiu hng bin ng li sut trn th trng lin ngn hng. V hot ng ti chit khu cung ng ngun vn cho cc ngn hng trung gian nn thng thng li sut ti chit khu nh hn li sut chit khu. Tuy nhin trong trng hp cn hn ch kh nng m rng tn dng ca h thng ngn hng, nhm kim ch y li lm pht hoc pht cc ngn hng trung gian trong trng hp vi phm cc yu cu v thanh ton, ngn hng trung ng c th n nh li sut ti chit khu bng thm ch cao hn li sut chit khu ca h thng ngn hng. Ngn hng Trung ng
Li sut ti cp vn
Li sut ti chit khu, li sut ti cm c
2. Cc loi li sut
2.1. Cn c vo tnh cht ca khon vay, c cc loi ph bin sau:
2.1.1. Li sut tin gi ngn hng: l li sut ngn hng tr cho cc khon tin gi vo ngn hng. Li sut tin gi ngn hng c nhiu mc khc nhau tu thuc vo loi tin gi (khng k hn, tit kim), thi hn gi v quy m tin gi132. 2.1.2. Li sut tn dng ngn hng: l li sut m ngi i vay phi tr cho ngn hng khi i vay t ngn hng. Li sut tn dng ngn hng cng c nhiu mc tu theo loi hnh vay (vay thng mi, vay tr gp, vay qua th tn dng), theo mc quan h gia ngn hng v khch hng v ph thuc c vo s tho thun gia hai bn. i vi cc ngn hng thng mi, hai loi li sut ny hnh thnh nn nhng khon thu nhp v chi ph ch yu ca ngn hng. 2.1.3. Li sut chit khu: p dng khi ngn hng cho khch hng vay di hnh thc chit khu thng phiu hoc giy t c gi khc cha n hn thanh ton ca khch hng. N c tnh bng t l phn trm trn mnh gi ca giy t c gi v c khu Ngn hng thng mi
Li sut lin ngn hng
Ngn hng thng mi

Li sut tn dng
Li sut chit khu, li sut tr gp....
Li sut tin gi
Li sut tit kim, li sut ti khon sc ....
Ngi gi tin
Ngi vay tin
132
V d li sut tin gi tit kim k hn 24 thng ca VCB l 8.4%/nm cho cc khon tin gi di 50 triu, 8.52% vi khon tin t 50 triu n di 200 triu v 8.76% cho cc khon tin gi trn 200 triu.
2.1.5. Li sut lin ngn hng: l li sut m cc ngn hng p dng khi cho nhau vay trn th trng lin ngn hng. Li sut lin ngn hng c hnh thnh qua quan h cung
135
136
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun cu vn vay trn th trng lin ngn hng v chu s chi phi bi li sut cho cc ngn hng trung gian vay ca ngn hng trung ng. Mc chi phi ny ph thuc vo s pht trin ca hot ng th trng m v t trng s dng vn vay ngn hng trung ng ca cc ngn hng trung gian. 2.1.6. Li sut c bn: l li sut c cc ngn hng s dng lm c s n nh mc li sut kinh doanh ca mnh. Li sut c bn c hnh thnh khc nhau tu tng nc, n c th do Ngn hng trung ng n nh (nh Nht - l mc li sut cho vay thp nht); hoc c th do bn thn cc ngn hng t xc nh cn c vo tnh hnh hot ng c th ca ngn hng mnh ( M, Anh, c - l mc li sut p dng cho khch hng c mc ri ro thp nht); hoc cn c vo mc li sut c bn ca mt s ngn hng ng u ri bin dao ng theo mt t l % nht nh hnh thnh li sut c bn ca mnh (Malaysia); mt s nc li s dng li sut lin ngn hng lm li sut c bn (Singapore, Php - v thc cht li sut c bn ca cc ngn hng rt gn vi mc li sut th trng lin ngn hng nu khng nh vy hot ng Arbitrage v li sut s din ra a li trng thi cn bng li sut). Mc d khc nhau, li sut c bn ca hu ht cc nc u hnh thnh trn c s th trng v c mt mc li nhun bnh qun cho php. Khi p dng i vi cc i tng c mc ri ro khc nhau, mc li sut kinh doanh s khc nhau v s bin ng ca mc b ri ro.
Quan h gia li sut thc v li sut danh ngha c phn nh bng phng trnh Fisher134: Li sut danh ngha = li sut thc + t l lm pht135 V c iu chnh li cho ng theo nhng thay i v lm pht nn li sut thc phn nh chnh xc khon thu nhp thc t t tin li m ngi cho vay nhn c hay chi ph thc ca vic vay tin. S phn bit gia li sut thc v li sut danh ngha c mt ngha rt quan trng. Bi l, chnh li sut thc ch khng phi li sut danh ngha nh hng n u t, n vic ti phn phi thu nhp gia nhng con n v ch n, s lu thng v vn ngn hn gia cc nc khc nhau. i vi ngi c tin, nh on bit c li sut thc m h quyt nh nn gi vo ngn hng hay mang i kinh doanh trc tip. Cn i vi ngi cn vn, nu d on c tng lai c lm pht m trong sut thi gian li sut cho vay khng i hoc c tng nhng tc tng khng bng lm pht tng th h c th yn tm vay kinh doanh m khng s l do c trt gi khi tr n. Vi cc nc m khon thu nhp t hot ng tn dng phi chu thu th trong cng thc tnh li sut thc t li sut danh ngha ngoi t l lm pht d tnh ngi ta cn phi tr c khon thu thu nhp (li sut thc sau thu s bng i (1 - r) - e vi r l mc thu thu nhp).
2.3. Cn c vo tnh linh hot ca li sut qui nh:

2.3.1. Li sut c nh: l li sut c qui nh c nh trong sut thi hn vay. N c u im l s tin li c c nh v bit trc, nhng nhc im l b rng buc vo mt mc li sut nht nh trong mt khong thi gian d cho li sut th trng thay i. 2.3.2. Li sut th ni: l li sut c qui nh l c th ln xung theo li sut th trng trong thi hn tn dng (bo trc hoc khng bo trc). Li sut th ni va cha ng c ri ro ln li nhun. Khi li sut tng ln ngi i vay b thit trong khi ngi cho vay c li, ngc li vi trng hp li sut gim xung. Thng th li sut c qui nh c nh trong tng k hn tn dng, khi chuyn sang k hn khc th li theo li sut th trng ti thi im bt u k hn mi. V d li sut tin gi 3 thng l 0,5%/thng s khng i trong sut 3 thng, nhng nu gi tip k hn
134 135
2.2. Cn c vo gi tr thc ca tin li thu c

2.2.1. Li sut danh ngha (Nominal interest rate): l li sut tnh theo gi tr danh ngha ca tin t vo thi im xem xt hay ni cch khc l loi li sut cha loi tr i t l lm pht. Li sut danh ngha thng c cng b chnh thc trong cc hp ng tn dng v ghi r trn cng c n. 2.2.2. Li sut thc (Real interest rate): l li sut c iu chnh li cho ng theo nhng thay i v lm pht, hay ni cch khc, l li sut loi tr i t l lm pht. Li sut thc c hai loi: Li sut thc tnh trc (d tnh): l li sut c iu chnh li cho ng theo nhng thay i d tnh v lm pht133. Li sut thc tnh sau: l li sut c iu chnh li cho ng theo nhng thay i trn thc t v lm pht.
133
T l lm pht d tnh c xc nh trn c s xem xt t l lm pht trong qu kh cng cc d kin hin ti v tnh hnh ngn sch nh nc, chnh sch tin t, nhng trin vng trong pht trin kinh t, tnh hnh chnh tr v nhng nhn t khc c nh hng ti lm pht.
Ly theo tn ca nh kinh t hc Irving Fisher tm ra phng trnh ny. 1 + in = (1 + ir)(1 + e). Gi thit u t 1 USD vi li sut thc ir trong 1 nm thu c (1 + ir) USD. Trong iu kin c lm pht vi t l lm pht l e th mua c cng mt lng gi tr hng ho nh c, cn c mt s tin gp (1 + e) ln, v vy mc thu nhp danh ngha trong iu kin c lm pht cng phi l (1 + ir)(1 + e) v n phi bng tin li thu c tnh theo li sut danh ngha in.
137
138
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun 3 thng na th s theo li sut hin hnh vo thi im bt u k hn mi. Tuy nhin, vi cc k hn di, v d cc khon vay trung hn (5 nm) th li sut c th qui nh c nh trong sut 1 nm, sau s p dng li sut hin hnh vo nm tip theo. LIBOR (London Interbank Offered Rate): li sut ca Lin ngn hng London136 cng b vo 11h tra hng ngy ti London. y l li sut cho vay ngn hn (1, 3, 6, 12 thng), thng c s dng lm li sut tham kho trong cc hp ng tn dng quc t. Ngoi ra cn c li sut NIBOR ca th trng NewYork, TIBOR ca th trng Tokyo, SIBOR ca th trng Singapore.
2.4. Cn c vo loi tin cho vay:

2.4.1. Li sut ni t: l li sut cho vay v i vay ng ni t. 2.4.2. Li sut ngoi t: l li sut cho vay v i vay ng ngoi t. Mi lin h gia hai loi li sut ny c th hin qua phng trnh sau: i D = i F + E e trong : iD: li sut ni t iF: li sut ngoi t
3. Phng php xc nh li sut

Trn thc t, do s a dng trong cch thc tr li ca cc cng c n (debt instruments) (tr li u k hay cui k, tr tt c li mt ln hay chia ra tng phn tr) m li sut cng b trong cc cng c ny khng phi lc no cng phn nh chnh xc mc sinh li t khon vn m nh u t b ra (ch tr mt s trng hp c bit s thy r sau). Cng mt mc li sut cng b nhng nu cch thc tr li khc nhau th s tin cui cng ngi u t nhn c cng s khc nhau. V vy, cn thit phi xy dng mt php o li sut mi cho php xc nh chnh xc hn gi c ca quyn s dng mt n v vn vay hay mc sinh li t mt ng vn u t vo cng c n. Khng ch vy, li sut xc nh bng php o mi ny phi thng nht gia cc cng c n c cch thc tr li khc nhau, tc l cc cng c n c cch thc tr li khc nhau nu c cng mc li sut xc nh theo phng php ny th phi bng nhau v mc sinh li.
Ee: mc tng gi d tnh ca t gi hi oi hay ng ngoi t

Phng trnh ny c hnh thnh trn c s lp lun: Li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin gi bng ni t phi bng li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin gi bng ngoi t. Nu tn ti s chnh lch v mc li tc d tnh, s xut hin s di chuyn vn t loi tin gi ny sang loi tin gi kia c hng mc li tc cao hn. Kt qu ca s di chuyn ny l li tc d tnh ca cc khon tin gi s c iu chnh li di nh hng ca quan h cung cu. Kt qu l s cn bng s c lp li. V mc li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin gi bng ni t l li sut ni t, cn mc li tc d tnh ca vic nm gi cc khon tin gi bng ngoi t l li sut ngoi t cng vi mc tng gi d tnh ca ng ngoi t, nn chng ta c phng trnh trn. Tuy nhin, phng trnh ny ch tn ti trong iu kin ch t do ngoi hi, tc l c t do chuyn i t ng ni t sang ngoi t v ngc li. Nu qun l ngoi hi cht ch th s vn tn ti chnh lch v vn khng chuyn i gia hai loi tin c.
3.1. Phng php tnh li

Trc khi xy dng php o, cn phi xc nh phng php tnh li lm c s cho php o mi. Hy cng xem xt v d sau: Gi tit kim 100.000, k hn 3 thng, li sut 0,5%/thng. Hi s tin thu v sau 3 thng l bao nhiu? Gi nh li sut c nh trong sut k hn vay. C hai cch tnh: Cch tnh th nht n gin v trc tip nh sau: Li sut 0,5%/thng c ngha l c mi 1 gi tit kim s c ngn hng tr cho ngi gi 0,005 mi thng. Vy 100.000 gi tit kim s em li cho ngi gi tin 500 tin li mi thng. Gi tit kim 3 thng, li sut khng thay i, v chi tng tin li l 1.500. Cng vi vn gc c ngn hng hon tr khi ht hn, ngi gi tin thu v s tin l 101.500. y l cch mi ngi thng dng tnh li khi cho vay hoc gi tin ngn hng. Cch tnh ny c u im l va n gin, va d hiu theo t duy lgc ca mi ngi khi cho vay hoc i vay tin. Tuy nhin n li khng cho ta thy c cch thc m ngn hng tnh li tr cho mi ng vn gi vo. Cch tnh th hai s gip thy c iu ny. Cch tnh th hai c tng qut ho nh sau:
136
2.5. Cn c vo ngun tn dng trong nc hay quc t:

2.5.1. Li sut trong nc hay li sut a phng (National interest rate): l li sut p dng trong cc hp ng tn dng trong mt quc gia. 2.5.2. Li sut quc t (International interest rate): l li sut p dng trong cc hp ng tn dng quc t. Cc hp ng tn dng quc t p dng mc li sut ca th trng quc gia no th li sut ca th trng quc gia tr thnh li sut quc t. Li sut a phng chu nh hng ca li sut quc t. Nu th trng vn a phng m t do th li sut a phng s ln xung theo li sut quc t. 139
Cn gi l cc ngn hng b tr London, gm 4 ngn hng ln: Barclays, Lloyds, National Westminster v Midland. Chng kim sot khong 90% vic thanh ton b tr cc khon tin gi ngn hng Anh.
140
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun Sau thng th nht s tin FV1 m ngi gi c trong ti khon tit kim ca mnh s bao gm vn gc cng li pht sinh trong thng : FV1 = PV + PV i = PV (1 + i) = 100.000 (1 + 0,005) = 100.500 Ht thng th hai, s tin FV2 trong ti khon s bng s tin c c sau thng th nht cng vi li pht sinh trong thng th 2: FV2 = FV1 + PV i = PV (1 + i) + PV i = PV (1 + 2i) = 100.000 (1 + 0,05 2) = 101.000 Tng t, s tin FV3 trong ti khon sau thng th 3 l: FV3 = FV2 + PV i = PV (1 + 2i) + PV i = PV (1 + 3i) = 100.000 (1 + 0,05 3) = 101.500 Mt cch tng qut, s tin tit kim FVn m ngi gi tin nhn c n thng sau khi gi s tin ban u PV tit kim vi li sut i%/thng l: FVn = PV (1 + n i ) Cch tnh ny cho thy ngn hng tnh li tr hng thng cho ngi gi tin trn c s vn gc. V vy khon li m ngi gi tin nhn c hng thng l nh nhau. Tuy nhin, trn thc t s tin m ngn hng c s dng trong thng th hai khng phi ch c 100.000 vn gc m c phn li pht sinh trong thng th nht, tc l 100.500. Trong khi , ngn hng vn ch tnh li trn s tin 100.000 ban u. y l s bt hp l v gy thit hi cho ngi gi tin. Phng php tnh li ny c gi l tnh li n (simple interest). Cch tnh ny ngy nay ch p dng trong cc khon vay mn mang tnh truyn thng nh vay mn c nhn, vay thng mi, gi tit kim v thng l ngn hn do cch tnh li n gin, d hiu, khng i hi k thut tnh ton phc tp, rt ph hp trong iu kin khng c cc phng tin tnh ton hin i. Hn na vi thi hn ngn, thng l di 1 nm, quy m vay mn li nh nn mc thit hi ca ngi cho vay l chp nhn c. Tuy nhin, trong trng hp vay di hn hoc vay cc khon tin ln m bo cng bng v chnh xc, phng php tnh li n c thay bng mt phng php khc, chnh xc hn, l phng php tnh li ghp/kp/gp (compound interest). Phng php ny c thc hin nh sau: Vn s dng v d c, ta c s tin m ngi gi nhn c sau thng th nht l: FV1 = PV + PV i = PV (1 + i) Sau thng th hai: FV2 = FV1 + FV1 i = PV (1 + i)2 Sau thng th ba: FV3 = FV2 + FV2 i = PV (1 + i)3 141 142
C nh vy sau thng th n, tng s tin thu v s l: FVn = PV (1 + i)n Thay s vo ta c: FV3 = 100.000 (1 + 0,005)3 101.507,5 > 101.500 Theo cch tnh ny, ta thy tin li khng ch c tnh trn vn gc ban u m cn trn c cc khon li gp t cc k trc, s tin cui cng v th cng cao hn so vi phng php tnh li n (Nu theo phng php tnh li gp th s tin li m ngi gi tin nhn c s l 1.507,5 ch khng phi l 1.500 nh cch tnh li n). Cn c a ra phng php tnh l ngi i vay bt u t thng th hai khng ch s dng mi vn gc m c phn li pht sinh t thng trc, v th ngi cho vay cng phi c hng li t khon li pht sinh ny, ni theo cch thng thng th li m li con. Tin li hng thng m ngi cho vay c hng by gi bao gm hai b phn: b phn li tnh trn vn gc (gi l li n simple interest) khng thay i gia cc thng v b phn li tnh trn phn li tr trc (gi l li gp compound interest) tng dn qua cc thng. S vn ca ngi cho vay tng ln hng thng theo cp s nhn vi cng bi (1+i) (gi l compound rate). Tn s ghp li (the frequency of compounding) Li sut trong cho vay hoc gi tit kim thng c cng b theo nm (APR Annual percentage rate) vi tn s ghp li nht nh. Tn s ghp li khc nhau khin vic so snh li sut trc tip khng th thc hin c. V vy cn quy cc mc li sut v cng mt tn s ghp li. Mc li sut tng ng vi mc li sut cho nhng ch ghp li mt ln gi l li sut bnh qun nm (effective annual rate EFF). EFF c xc nh theo cng thc sau: APR EFF = 1 + 1 m
m
vi m l s k ghp li trong 1 nm (the number of compounding periods per year). Khi tn s ghp li tng ln, EFF cng tng ln theo nhng khng phi l v hn. Khi s k ghp li (m) tng n v hn, (1 + APR/m)m tin dn n eAPR vi e = 2.71828. Tn s ghp li Hng nm Na nm mt Hng qu Hng thng Hng tun Hng ngy Lin tc m 1 2 4 12 52 365 V hn Li sut bnh qun nm 6.00000% 6.09000% 6.13636% 6.16778% 6.17998% 6.18313% 6.18365%
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun Ch : Cng thc trn ch p dng khi li sut c nh sut k hn vay v vn+li tr mt ln vo cui k. Bi tp ng dng: 1. Ngn hng Sacombank cung cp dch v tit kim tch lu vi cc li sut nh sau:
Thi hn (nm) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 1 thng 0,600 % 0,605 % 0,610 % 0,615 % 0, 621 % 0,625 % 0,630 % 0,635 % 0,640 % 0,645 % 0,650 % 0,655 % 0,660 % 0,665 % 0,670 % nh k (VN) 3 thng 1,811 % 1,826 % 1,841 % 1,856 % 1,872 % 1,887 % 1,902 % 1,917 % 1,932 % 1,948 % 1,963 % 1,978 % 1,993 % 2,008 % 2,023 % 6 thng 3,654 % 3,685 % 3,716 % 3,747 % 3,778 % 3,809 % 3,840 % 3,871 % 3,902 % 3,933 % 3,964 % 3,995 % 4,026 % 4,057 % 4,088 % 1 thng 0,185 % 0,190 % 0,195 % 0,200 % 0,205 % 0,210 % 0,215 % 0,220 % 0,225 % 0,230 % 0,235 % 0,240 % 0,245 % 0,250 % nh k (USD) 3 thng 0,556 % 0,571 % 0,586 % 0,601 % 0,616 % 0,631 % 0,646 % 0,661 % 0,677 % 0,692 % 0,707 % 0,722 % 0,737 % 0,752 % 6 thng 1,115 % 1,145 % 1,176 % 1,206 % 1,236 % 1,267 % 1,297 % 1,327 % 1,358 % 1,388 % 1,418 % 1,449 % 1,479 % 1,509 %
- 15 thng - 18 thng - 24 thng - 36 thng 0,770% 0,780% 0,790% 0,810% 0,707% 0,710% 0,715% 0,718% 0,660% 0,670% 0,700% 0,713% 10,35% 12,31% 15,93% 22,57%
Gi : Trong bi trn, ton b gc v li pht sinh trong qu trnh gi ch c tr vo cui k, c ngha l tin li pht sinh sau mi k c ghp vo vn gc tnh li gp trong k sau, v vy c th p dng cng thc li sut kp tnh ra li sut ca cc nh k 3, 6 thng. Cn trong bi ny li pht sinh hng thng c tr cho ngi gi tin m khng gi li cho nn khng th s dng cng phng php nh bi trn suy ra cc li sut lnh li nh k hng qu hay cui k t li sut lnh li nh k hng thng trong cng mt k hn gi. Mi lin h gia li sut tr li u k v cui k c phn nh bng cng thc sau: (1 it ) (1 + is n) = 1 Trong , it l li sut tr trc tnh trn c k hn, is l li sut tr sau tnh theo thng, n l s thng trong k hn gi. C th ly k hn 6 thng tnh th.
3.2. Gi tr thi gian ca tin t v k thut chit khu cc lung tin

Php o li sut mi c xy dng da trn c s khi nim gi tr thi gian ca tin t (the time value of money) v k thut chit khu cc lung tin (discounted cash flow analysis). Gi tr thi gian ca tin t c hiu l s tin c trong tay ngy hm nay lun c gi tr hn mt s lng tin t tng t nhng d tnh nhn c trong tng lai. C t nht ba l do gii thch cho s khc bit ny: Th nht l chng ta c th cho vay s tin hin c hng li v do vy tng s tin nhn c trong tng lai s ln hn (v cng thm c khon li). Tin t b mt gi qua thi gian do nh hng ca lm pht.
Li sut tin gi nh k 3, 6 thng c xc nh nh th no? Gi : (1 + 3 i3 ) = (1 + i1 )3 3i3 = (1 + i1 ) 1

3
2. Trong bng li sut tin gi tit kim m ngn hng Sacombank cng b di y, li sut lnh li nh k hng qu v cui k c th suy t li sut lnh li nh k hng thng theo cng phng php nh bi trn khng? Ti sao? Ch ra mi lin h gia li sut tr li u k v cui k.
Loi tin gi I. C NHN Tin gi thanh ton (p dng t 19/04/2005) Tit kim khng k hn Tit kim c k hn - 01 thng - 02 thng - 03 thng - 05 thng - 06 thng - 07 thng - 09 thng - 11 thng - 13 thng Tr li cui k (% / thng) 0,570% 0,620% 0,680% 0,705% 0,710% 0,720% 0,740% 0,750% 0,760% Tr li hng qu Tr li hng thng (% / thng) (% / thng) 0,680% 0,685% 0,690% 0,700% 0,704% 0,705% 0,706% 0,250% 0,250% 0,570% 0,580% 0,590% 0,600% 0,610% 0,620% 0,630% 0,640 % 0,650% Tr li trc (% / k hn) 1,22% 1,99% 3,40% 4,08% 4,79% 6,24% 7,62% 8,99%
C ri ro l kh nng nhn c s tin trong tng lai l khng hon ton chc chn. Tm thi ta ch xt nh hng t l do u tin, l ng tin qua thi gian s sinh li. xc nh gi tr tng lai ca mt lng tin t hin ti, p dng cng thc sau: FVn = PV (1 + i)n trong (1 + i)n c gi l h s gi tr tng lai (future value factor). Nh vy, vi bt k mt s tin ti thi im hin ti, xc nh gi tr tng lai ca n sau mt khong thi gian n xc nh, vi mc li sut u t i cho trc, ta ch vic tnh h s gi tr tng lai ri nhn s tin hin c vi h s ny. C mt phng php tnh nhanh gi tr tng lai ca mt s tin hin ti gi l quy tc 72. Quy tc 72 c pht biu nh sau: S nm cn thit mt s tin tng gp 144
143
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun i gi tr xp x bng thng s ca 72 chia cho li sut sinh li ca s tin tnh bng n v phn trm theo nm. V d: Thi gian cn thit mt khon tin tng gp i gi tr vi mc li sut 8% l 72/8 = 9 nm. kim tra ta tnh: (1 + 0,08)9 = 1.999 (lm trn 3 ch s thp phn) 2. Cn lu l khi tnh gi tr tng lai nh vy, chng ta gi nh l li sut khng thay i trong sut thi hn cho vay. Trong trng hp li sut khng c nh, ta phi dng cng thc sau tnh gi tr tng lai: FVn = PV (1 + i1) (1 + i2) (1 + in). Cc li sut i2, i3, , in c gi l li sut ti u t (reinvestment rate). Bi tp ng dng: Xy dng cng thc tnh s tin nhn c khi gi tit kim tch lu s tin C k hn n nm, li sut tng ng l i. Gi : FV = C (1 + i ) n + C (1 + i) n1 + ... + C (1 + i) Nhn hai v ca (1) vi (1+i): FV (1 + i ) = C (1 + i ) n+1 + C (1 + i ) n1 + ... + C (1 + i ) 2 Ri ly hiu (2) (1): FV i = C (1 + i ) n+1 C (1 + i ) FV = C (1 + i) (1 + i) n+1 1 i (2) (1)
gia gi tr hin ti ca tt c cc khon thu trong tng lai v gi tr hin ti ca cc khon chi trong tng lai t d n u t . Quy tc Gi tr hin ti rng c pht biu nh sau: Mt d n u t c chp nhn khi c gi tr hin ti rng dng. Ngc li, mt d n u t c gi tr hin ti rng m th s khng c chp nhn. Khi chit khu cc lung tin tng lai v gi tr hin ti, chi ph c hi ca vn (opportunity cost of capital) hay cn gi l t sut li tc th trng ca vn (market capitalization rate) c s dng lm li sut chit khu. Li sut chit khu c xc nh trn c s mc li sut phi ri ro (free-risk rate) trn th trng (chng hn li sut tn phiu kho bc) cng vi mc ri ro ca d n (risk premium) (discount rate = freerisk rate + risk premium). Bi tp ng dng: 1. Tr gp thng thng (Ordinary annuity): Ngn hng A cung cp mt khon vay tr gp mua nh trong 30 nm, li sut 12%/nm, tr theo nh k hng thng s tin l $1.028,61. Tnh gi tr hin ti ca mt khon vay ny. Mt ngn hng B cung cp mt khon vay cng gi tr hin ti nhng phi tr $1.100 hng thng trong 15 nm. Khon vay no c li sut thp hn? Phn tch dng tin tr gp ca khon vay tr gp tr gi $100.000 trong 3 nm vi li sut 9%/nm. Gi : a. Xy dng cng thc tnh gi tr hin ti nh sau: C C C (1) + + ... + 2 (1 + i ) (1 + i ) (1 + i )n Trong : i l li sut ca khon vay (1%/thng), C l s tin phi tr nh k hng thng PV = ($1.028,61), n l tng s ln thanh ton (360 ln). Nhn hai v ca (1) vi (1+i) ta c: PV (1 + i ) = C +
C th s dng hm FV trong Excel tnh nhanh hn. S dng cc thng tin trong bng li sut tit kim tch lu ca Sacombank tnh th. Ngc li, xc nh gi tr hin ti ca mt khon thu hoc chi trong tng lai, ta p dng cng thc: 1 (1 + i )n n trong 1/(1 + i) c gi l h s gi tr hin ti (present value factor). Nh vy, tnh gi tr hin ti ca mt khon thu trong tng lai, ta ch cn nhn s tin d tnh nhn c vi h s gi tr hin ti. Phng php tnh gi tr hin ti nh vy c gi l k thut chit khu cc lung tin (discounted cash flow analysis DCF analysis), li sut c s dng trong php chit khu c gi l mc li chit khu (discount rate). K thut chit khu cc lung tin c s dng kh ph bin trong nh gi mc sinh li ca cc d n u t hay chi ph ca cc hot ng ti tr bng vn vay. Mt trong nhng quy tc c s dng ph bin trong thm nh cc d n u t vn dng n k thut chit khu cc lung tin l quy tc Gi tr hin ti rng (NPV rule). PV = FV Gi tr hin ti rng (Net present value - NPV) ca mt d n u t l phn chnh lch 145
(1 + i )
+ ... +
(1 + i )n1
(2)
Tr (2) cho (1) c: C 1 1 i (1 + i )n C th lp bng ri dng hm PV tnh trong Excel, s thu c kt qu sau: n i PV FV PMT Kt qu 360 1% ? 0 1,028.61 PV = -$100,000 PV = b. Lp bng ri dng hm RATE tnh li sut ca khon vay ca ngn hng B, s thu c kt qu sau:
146
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun n 180 i ? PV -100,000 FV 0 PMT -1,100 Kt qu i = 0.8677%

v vy c th gi thit n = . V vy, PV = Lim

n
Vy khon vay ca ngn hng B c li sut thp hn. c. S dng Excel tnh, c bng kt qu sau: n i PV FV PMT 3 9 -100,000 0 ? Biu din dng tin thanh ton bng bng sau: S d u S tin thanh Nm Li tr nm ton 1 100,000 39,505 9,000 2 69,495 39,505 6,255 3 36,244 39,505 3,262 Tng s 118,515 18,515
C 1 n 1 (1 + i )n , do (1+i) > 0 nn khi n th 1/(1+i) 0 i
Kt qu PMT = $39,505.48
Suy ra: PV =
C 10.000 = = 100.000 . Vy c phiu c gi t. i 0,1
Gc tr 30,505 33,251 36,244 100,000
N cn li 69,495 36,244 0
Nh vy, nm th nht s tin thanh ton l $39.505, trong phn li l 9%x$100.000 hay $9.000, phn $30.505 l phn vn gc tr li, do vy s tin cn n l $100.000 $30.505 = $69.495. Nm th hai, s tin thanh ton vn l $39.505 nhng phn li ch cn 9%x$69.495 hay $6.255, cn phn vn gc hon tr l $33.251. Gii thch tng t vi dng tin ca nm th ba. 2. Tr gp ngay (Immediate annuity): Mt ngn hng cung cp mt khon vay mua t tr gp nh sau: li sut vay tr gp l 4,3%, s tin tr nh k hng thng l $555 (khon tr u tin thc hin ngay khi k hp ng), tr trong 5 nm. t ny c gi trn th trng l $30.000. Xy dng cng thc tnh gi tr hin ti ca khon vay ny. Liu khon vay nh vy c t qu khng? Gi : - Xy dng cng thc tnh PV vi C = 555, i = 4.3%/12, n = 5 x 12 = 60 nh sau: PV = C + C C C 1 + ... + PV = C + 1 n 1 (1 + i ) i (1 + i )n1 (1 + i ) PMT 555 Kt qu PV = $30,022.76
- S dng Excel tnh, c bng kt qu sau: n i PV FV 60 4.3%/12 ? 0
3. Tr gp vnh vin (Perpetual annuities): Mt c phiu u i c gi 110.000 cam kt tr c tc nh k hng nm l 10.000 . Li sut th trng hin l 10%/nm. C phiu ny t hay r? Gi : Trc tin xy dng cng thc tnh gi tr hin ti ca cc khon thu nhp t c phiu u i ny, lu l cam kt tr c tc l mi mi (chng no cng ty cn tn ti), 147
4. Gi tr hin ti v vn lm pht Mt gia nh quyt nh gi tin trong 10 nm vi li sut c nh l 10%/nm dnh tin cho con vo i hc. S tin cn hc ton b chng trnh i hc hin nay l 40 triu ng, vy gia nh cn phi gi bao nhiu tin. T l lm pht d tnh l 8%. Trng hp, gia nh s dng tit kim tch lu th s tin cn ng hng nm l bao nhiu? Gi : i vi cc quyt nh ti chnh trong di hn, phi tnh n nh hng ca lm pht. Nu b qua yu t ny nhiu khi s dn n nhng sai st ln. Chng hn, vi bi ton trn, c th thy ngay l s tin cn gi vi li sut 10%/nm c c 40 triu sau y 10 nm l 40.000.000/(1+0,1)10 15.421.732. Tuy nhin, trn thc t, sau y 10 nm, s tin cn ti tr cho ton b chng trnh hc i hc khng phi l 40 triu na m phi tng ln, gi s l bng vi tc lm pht. Nh vy, s tin m gia nh cn phi ti tr cho con mnh sau y 10 nm phi l 40.000.000x(1+0.08)10 86.357.000, tc l gp hn 2 ln s tin cn ti tr cho chng trnh hc hin nay. Nu vy th gia nh s thiu rt nhiu tin nu ch gi khong 15,5 triu cho con. gii quyt vn lm pht, c hai cch: a. Chit khu theo li sut thc Li sut thc xp x bng (10% - 8%)/(1+8%) 1,85185%. Chit khu s tin 40.000.000 v hin ti theo li sut chit khu thc l 2%, ta c s tin gia nh cn dnh l: 40.000.000/(1+0,0185185)10 33.294.367 b. iu chnh s tin cn c trong tng lai theo mc lm pht ri chit khu theo li sut danh ngha. Vy s tin cn ti tr cho chng trnh hc sau y 10 nm l: 40.000.000x(1+0.08)10 86.357.000 V s tin gia nh cn dnh l: 86.357.000/(1+0,1)10 33.294.362 Ch : Khi tnh li sut thc khng nn dng phng trnh Fisher v phng trnh ny ch in . 1+ Vi trng hp dnh bng tit kim tch lu th cng c hai cch tnh. Cch th nht, chit khu theo li sut thc: cho kt qu gn ng, nn dng cng thc tnh li sut thc y ir =
148
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun n 10 i 1.85185 PV 0 FV -40,000,000 PMT ? Kt qu PMT 3,611,000 nhn c s l: F = P(1 + i)n. c c khon tin F trong tng lai ni trn, hin ti phi b ra mt s tin l P. K hiu i* l li sut hon vn, ta c: P= trong F (1 + i*)n
Tuy nhin, s tin 3,6 triu l gi tr ti thi im hin ti, cc khon tin ng trong cc nm tip theo phi m bo gi tr thc vn l 3,6 triu, tc l s tin danh ngha phi ng trong cc nm s l:
0 3,611,000 1 3,611,000 x (1+8%) = 3,899,880 2 3,611,000 x (1+8%)2 = 4,211,870 . 10 3,611,000 x (1+8%)10 = 7,795,878
F l gi tr hin ti ca khon thu nhp tng lai F. (1+ i *)n P(1 + i) n suy ra: i* = i (1 + i*)n
Cch th hai, chit khu theo li sut danh ngha nhng s tin cui cng phi c iu chnh theo lm pht trc khi tnh: 40.000.000 x (1 + 8%)10 86.357.000 n i PV FV PMT Kt qu 10 10 0 -86,357,000 ? PMT 4,925,912 Lu : D s tin phi ng nh k trong hai cch khng ging nhau nhng s tin nhn c cui cng l nh nhau. Cch tnh th hai cho bit mt s tin c nh phi ng hng nm, do vy phi tnh ton s tin phi ng tng nm nh cch 1. Nhng cch tnh 1 linh hot hn, khi lm pht cc nm sau thay i th c th iu chnh s tin phi ng nh k sc mua ca n lun bng sc mua ca 3,6 triu ng vo nm u tin.
thay F = P(1+i)n th ta c P =
Nh vy trong trng hp vay n, li sut hon vn bng li sut cng b ca khon vay n. Vay hon tr c nh (Fixed-payment loan)137 - Ton b vn vay v li c chia thnh nhng phn bng nhau v hon tr nh k (hng thng hoc hng nm) cho n khi ht thi hn tn dng: K hiu P l s tin cho vay hon tr c nh138, FP l s tin tr c nh hng nm, N l s nm ti ngy mn hn tn dng. Cn bng gi tr hin ti ca cc khon thu trong tng lai vi P, ta c: P= FP FP FP FP FP 1 + + + ... + = * 1 2 3 N (1 + i * )N 1 + i * (1 + i*) (1 + i*) (1 + i*) i
3.3. Li sut hon vn php o li sut hon ho

Phng php chit khu lung tin c ngha quan trng trong vic so snh mc sinh li ca cc cng c n c cch thc tr li khc nhau. L do khin cho cc cng c n d c cng mt mc li sut cng b nhng vn khng c mc sinh li nh nhau l do thi im nhn vn v li ca cc cng c khng ging nhau. Phng php chit khu lung tin s gip qui cc lung tin ti cc thi im khc nhau v cc lung tin tng ng nhng cng mt thi im. Mc li chit khu lm cho tng gi tr hin ti ca cc khon thu v chi ca mt cng c n cn bng vi nhau s phn nh chnh xc mc sinh li ca cng c n . Li sut chit khu ny c gi l li sut hon vn. Ta c nh ngha v li sut hon vn nh sau: Li sut hon vn (Yield to maturity) l li sut lm cn bng gi tr hin ti ca tt c cc khon thu trong tng lai t mt cng c n tnh ti khi o hn vi s tin phi b ra c c cng c n . nm c cch tnh li sut hon vn cho cc cng c n ta xem xt mt s trng hp ph bin. Cn c vo cch thc tr li v vn gc, c th chia cc cng c n thnh 4 loi sau: Vay n (Simple loan) - Vn v li tr mt ln vo cui k hn vay: Mt khon vay n tr gi P, vay trong n nm vi mc li sut i. Vy s tin F cui cng
Vi P, FP v N bit trc th c th gii phng trnh tnh i*. Tuy nhin do vic tnh ton phc tp nn ngi ta thng s dng Excel hoc s dng my tnh b ti c gii phng trnh nh vy. Tri phiu coupon (Coupon bond) - Li c tr nh k hng nm, ht hn tn dng th tr nt gc: K hiu FV l mnh gi tri phiu, C l s tin coupon hng nm (C = FV x ic - vi ic l li sut cng b trn tri phiu gi l li sut coupon), N l s nm ti ngy mn hn tri phiu, PB l gi mua tri khon coupon ti thi im hin ti. Vy: PB = C C C C FV C 1 + + + ... + + = * 1 2 3 N N (1 + i * )N 1 + i * (1 + i*) (1 + i*) (1 + i*) (1 + i*) i + FV (1 + i * )N
Vic tnh i* cng khng d v th phi da vo Excel hoc cc my tnh b ti c lp trnh tnh trc. Cn ch mt c im y l: khi gi tri khon PB bng mnh gi FV th li sut
137 138
Trng hp mua tr gp Chnh l gi ca hng ho trong trng hp mua tr gp
149
150
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun hon vn s ng bng li sut coupon, cn khi PB nh hn FV th i*>ic v ngc li. Mt dng tri khon coupon c bit m chng ta cn lu y v li sut hon vn ca n rt d tnh. l tri khon cngxn (consol). y l loi tri khon vnh vin, khng c ngy mn hn v do vy khng c hon tr vn nhng li tr nhng khon tin coupon mi mi. Loi tri khon ny bn ln u tin bi kho bc Anh trong cuc chin tranh gia Anh vi Napoleon. Cng thc i* c n gin ho nh sau: i* = l do: PC = C PC
C C C + + + ... + ... 1 + i * (1 + i*) 2 (1 + i*)3

2 3
sut chit khu lm cn bng gi tr hin ti ca cc khon thu t mt d n u t vi gi tr hin ti ca cc khon chi cho d n u t . Ni cch khc, IRR l li sut chit khu lm cho NPV bng khng. IRR c th s dng nh gi mt d n u t thay cho NPV. Quy tc IRR (IRR rule) c pht biu nh sau: Chp nhn mt d n u t c t sut hon vn ni b cao hn t sut li tc th trng. Mc d t sut hon vn ni b c th cho bit mt d n u t c sinh li hay khng, quy tc IRR vn khng c dng ph bin bng quy tc NPV. n gin l v mt d n u t c th c IRR thp hn mt d n u t khc nhng li c NPV cao hn th vn hp dn hn.
1 hay: PC = C ( x + x + x + ...) vi x = i * +1 v x<1 nn 1 + x + x 2 + x 3 + ... = nh vy PC = C ( 1 1 1 1 x C 1) = i*
3.4. Li sut hon vn v t sut li tc

Cn ch rng, li sut hon vn (yield to maturity) ch phn nh chnh xc mc sinh li t vic u t vo mt cng c n nu nh u t gi cng c cho n khi n o hn (to maturity). Trong trng hp thi gian nm gi ngn hn thi hn ca cng c n, t sut li tc mi l php o tin cy v mc sinh li ca vic u t. Nu v d. Trong thc t, khng phi lc no li sut cng phn nh y thu nhp ca nhng ngi u t (ngi cho vay). L do l v thu nhp u t trong nhiu trng hp khng ch hnh thnh t khon li m cn t s thay i gi ca cc cng c u t. Chng hn, i vi khon cho vay thng thng khng phi di hnh thc u t vo tri khon th thu nhp ca ngi cho vay ch l tin li ca khon cho vay, nhng nu u t vo tri khon th thu nhp m ngi s hu tri khon thu c khi bn tri khon ca mnh khng ch l tin li thu c trong khong thi gian lu gi tri khon m cn cng vi s thay i (c th tng hoc gim) ca gi tr tri khon. Do vy, phn nh y thu nhp ca ngi u t, cc nh kinh t hc s dng khi nim t sut li tc. T sut li tc c nh ngha l t l phn trm (%) gia tng thu nhp m ngi u t nhn c t mt khon u t so vi gi tr ca khon vn u t ban u. T sut li tc ca vic u t vo tri khon c xc nh bng cng thc: RET = C + Pt +1 Pt C Pt +1 Pt = + Pt Pt Pt
1 1+ i * im th v ca cc tri phiu cngxn ny l c th thy ngay khi PC tng th i* gim v ngc li. Mt s tri khon coupon ngy nay c thi hn tnh n khi o hn cn di ng k (20 nm tr ln) th c th tnh gn ng li sut hon vn nh cch tnh ca cngxn cho d. Kt qu tnh c s cng chnh xc nu gi tri khon cng gn vi mnh gi. Tri phiu chit khu (Discount bond) - Tri phiu c mua bn vi mc gi thp hn mnh gi, n ht hn th c nhn c mnh gi: Pd = F (1 + i*) N F 1 Pd
hay i* = N
V thi hn o hn ca tri khon chit khu thng l N = 1 nm nn cng thc tnh li sut hon vn c th vit li l: i* = F F Pd 1 = . Nh vy li sut hon vn bng t Pd Pd
l % ca mc chit khu trn gi mua. Khi nim li sut hon vn ca cc khon vay tng t khi nim t sut hon vn ni b (internal rate of return) ca cc d n u t. T sut hon vn ni b (IRR) l mc li
Trong : RET t sut li tc do lu gi tri khon t t n t+1 Pt gi tri khon thi im t gi tri khon thi im t+1 Pt+1 C tin li thu c trong thi gian lu gi tri khon hiu r hn, hy xem v d sau: Mt tri phiu c mnh gi 1000 USD c li sut coupon l 10%/nm, thi hn 5 nm.
151
152
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun Tri phiu c mua vi gi 1000 USD v gi trong 1 nm ri bn i. 1/ Gi thit tri phiu c bn vi gi 1200 USD. Khi : T sut li tc = (Tin li coupon 1 nm + Thay i gi tr tri phiu) / Gi mua = [(1000 x 10% x 1 nm) + (1200 - 1000)]/1000 = 0.3 Nh vy t sut li tc m ngi u t thu c sau 1 nm l 30%, ln hn nhiu so vi li sut coupon (cng chnh l li sut hon vn139) ca tri phiu. 2/ Gi thit tri phiu c bn vi gi 800 USD. Khi : T sut li tc = (Tin li coupon 1 nm + Thay i gi tr tri phiu) / Gi mua = [(1000 x 10% x 1 nm) + (800 - 1000)]/1000 = - 0.1 Nh vy, mc d nhn c li, ngi u t vn b thua l 10%. Bng lit k cc kt qu tnh ton v T sut li tc thu c sau 1 nm nm gi i vi cc tri phiu coupon c k hn thanh ton khc nhau v li sut coupon 10%/nm khi li sut tng sau y s cung cp cho chng ta thm mt s thng tin quan trng v tri phiu khi nhn vo t sut li tc ca n m li sut hon vn khng ni ln c:
S nm n k hn thanh ton khi tri phiu c mua 30 20 10 5 2 1 Li sut hon vn ban u 10% 10% 10% 10% 10% 10% Gi ban u (= mnh gi) 1000 1000 1000 1000 1000 1000 Li sut hon vn nm tip theo 20% 20% 20% 20% 20% 20% Gi nm tip theo
140
cc khon thu nhp t tri phiu l c nh nn gi tri phiu s phi gim xung li sut hon vn ca n tng ln. Nh vy nu li sut tng ln gy ra s gim ng k trong gi tri phiu th d ngi u t vn nhn tin li, t sut li tc ca anh ta vn c th m, tc l b thua l. R rng l li sut th trng tng ln khng phi bao gi cng l mt tin tt lnh i vi cc nh u t. K hn thanh ton ca tri phiu cng di th s thay i v gi do li sut thay i cng ln. iu ny gii thch ti sao gi v t sut li tc ca cc tri phiu di hn bt nh hn gi v t sut li tc ca cc tri phiu ngn hn. Do vy, nhng tri phiu di hn khng c coi l nhng ti sn an ton vi li tc chc chn qua mt thi gian lu gi ngn.
3.5. ng dng Excel trong tnh ton li sut

1. Hm EFFECT dng tnh li sut bnh qun nm (effective annual interest rate): EFFECT(nominal_rate,npery) Nominal_rate is the nominal interest rate Npery is the number of compounding periods per year 2. Hm PV dng tnh gi tr hin ti (present value) PV(rate,nper,pmt,fv,type) Rate is the interest rate per period. Nper is the total number of payment periods in an annuity. Pmt is the payment made each period and cannot change over the life of the annuity. If pmt is omitted, you must include the fv argument. Fv is the future value, or a cash balance you want to attain after the last payment is made. If fv is omitted, it is assumed to be 0. If fv is omitted, you must include the pmt argument. Type is the number 0 or 1 and indicates when payments are due. Set type equal to 0 or omitted if payments are due at the end of the period, 1 if payments are due at the beginning of the period. 3. Hm FV dng tnh gi tr tng lai (future value) FV(rate,nper,pmt,pv,type) Rate is the interest rate per period. Nper is the total number of payment periods in an annuity. Pmt is the payment made each period; it cannot change over the life of the annuity. Typically, pmt contains principal and interest but no other fees or taxes. If pmt is omitted, you must include the pv argument. Pv is the present value, or the lump-sum amount that a series of future payments is
C Pt
10% 10% 10% 10% 10% 10%
Pt +1 Pt Pt
- 49.7% - 48.4% - 40.3% - 25.9% - 8.3% 0
RET
503 516 597 741 917 1000
- 39.7% - 38.4% - 30.3% - 15.9% + 1.7% + 10.0%
T nhng s liu trn, c th rt ra cc kt lun sau: Tri phiu duy nht m t sut li tc ca n bng li sut hon vn ban u l tri phiu c thi hn tnh n ngy mn hn cng l thi gian lu gi (xem tri phiu sau cng trong bng). L do l v tri phiu c mua bng mnh gi m thi gian lu gi bng thi hn tnh n ngy mn hn nn ngi u t ch nhn li c mnh gi vo cui thi gian lu gi, tc l s thay i gi tri phiu bng 0. Li sut thay i khng nh hng g n gi ca tri phiu vo cui k lu gi. Mt s tng li sut gy ra mt s st gim gi i vi nhng tri phiu m thi gian n ngy mn hn di hn thi gian lu gi tri phiu. C th gii thch nguyn nhn ca hin tng ny nh sau: khi li sut th trng tng ln, ngi u t i hi li sut hon vn ca tri phiu phi tng ln tng ng; trong khi
139 140
V lc u tri phiu c mua vi gi bng mnh gi. Tnh theo cng thc tnh li sut hon vn phn tri phiu coupon
153
154
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun worth right now. If pv is omitted, it is assumed to be 0 (zero), and you must include the pmt argument. Type is the number 0 or 1 and indicates when payments are due. If type is omitted, it is assumed to be 0. 4. Hm NPER dng tnh thi gian ca cng c n: Rate Pmt NPER(rate, pmt, pv, fv, type) is the interest rate per period. is the payment made each period; it cannot change over the life of the annuity.
Fv
is the future value, or a cash balance you want to attain after the last payment is made. If fv is omitted, it is assumed to be 0 (zero), that is, the future value of a loan is 0. Type is the number 0 (zero) or 1 and indicates when payments are due. 7. Hm FVSCHEDULE cho php tnh gi tr tng lai ca khon vn gc ban u theo phng php li ghp nhng li sut thay i qua cc nm: FVSCHEDULE(principal,schedule) Principal is the present value. Schedule is an array of interest rates to apply. Nu gi P l s vn gc ban u, i1, i2, i3,, in l cc mc li sut trong n nm u t. Nu i1 = i2 = i3 = = in = i th FVn = (1 + i ) v c th dng hm FV tnh.
n
Typically, pmt contains principal and interest but no other fees or taxes. Pv is the present value, or the lump-sum amount that a series of future payments is worth right now. Fv is the future value, or a cash balance you want to attain after the last payment is made. If fv is omitted, it is assumed to be 0 (the future value of a loan, for example, is 0). Type is the number 0 or 1 and indicates when payments are due. 5. Hm RATE dng tnh li sut chit khu: RATE(nper,pmt,pv,fv,type,guess) Nper is the total number of payment periods in an annuity. Pmt is the payment made each period and cannot change over the life of the annuity. Typically, pmt includes principal and interest but no other fees or taxes. If pmt is omitted, you must include the fv argument. Pv is the present value - the total amount that a series of future payments is worth now. Fv is the future value, or a cash balance you want to attain after the last payment is made. If fv is omitted, it is assumed to be 0 (the future value of a loan, for example, is 0). Type is the number 0 or 1 and indicates when payments are due. Guess is your guess for what the rate will be. If you omit guess, it is assumed to be 10 percent. If RATE does not converge, try different values for guess. RATE usually converges if guess is between 0 and 1. 6. Hm PMT dng tnh s tin phi tr nh k trong khon vay tr gp: PMT(rate,nper,pv,fv,type) Rate is the interest rate for the loan. Nper is the total number of payments for the loan. Pv is the present value, or the total amount that a series of future payments is worth now; also known as the principal. 155
Nu cc mc li sut ny l khc nhau th FVn = (1 + i1 )(1 + i2 )...(1 + in ) v phi dng hm FVSCHEDULE tnh. 8. Hm IRR tnh li sut hon vn hoc t sut hon vn ni b: IRR(values,guess) Values is an array or a reference to cells that contain numbers for which you want to calculate the internal rate of return. Values must contain at least one positive value and one negative value to calculate the internal rate of return. IRR uses the order of values to interpret the order of cash flows. Be sure to enter your payment and income values in the sequence you want. If an array or reference argument contains text, logical values, or empty Guess cells, those values are ignored. is a number that you guess is close to the result of IRR. In most cases you
do not need to provide guess for the IRR calculation. If guess is omitted, it is assumed to be 0.1 (10 percent). IRR is closely related to NPV, the net present value function. The rate of return calculated by IRR is the interest rate corresponding to a 0 (zero) net present value. Hm IRR c dng khi cc dng tin vo ra xy ra cch nhau nhng khong thi gian bng nhau, nu khng cch nhau nhng khong thi gian bng nhau th phi dng hm XIRR. 9. Hm NPV gi tr hin ti rng ca mt d n u t s dng mt li sut chit khu nht nh. NPV dng th c ngha l d n ny nn u t v ngc li. Rate NPV(rate,value1,value2, ...) is the rate of discount over the length of one period.
156
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun Value1, value2, ... are 1 to 29 arguments representing the payments and income. Value1, value2, ... must be equally spaced in time and occur at the end of each period. NPV uses the order of value1, value2, ... to interpret the order of cash flows. Be sure to enter your payment and income values in the correct sequence. Arguments that are numbers, empty cells, logical values, or text representations of numbers are counted; arguments that are error values or text that cannot be translated into numbers are ignored. If an argument is an array or reference, only numbers in that array or reference are counted. Empty cells, logical values, text, or error values in the array or reference are ignored. Remarks The NPV investment begins one period before the date of the value1 cash flow and ends with the last cash flow in the list. The NPV calculation is based on future cash flows. If your first cash flow occurs at the beginning of the first period, the first value must be added to the NPV result, not included in the values arguments. NPV is similar to the PV function (present value). The primary difference between PV and NPV is that PV allows cash flows to begin either at the end or at the beginning of the period. Unlike the variable NPV cash flow values, PV cash flows must be constant throughout the investment. Hm NPV ch p dng khi cc dng tin cch nhau nhng khong thi gian u n. Nu khng nh vy, phi p dng hm XNPV. 10. Cc hm khc Cc hm hay dng cho khon vay hon tr c nh: PPMT, IPMT, CUMIPMT, CUMPRINC. Cc hm dng cho chng khon chit khu (discounted security): PRICEDISC, DISC, YIELDDISC. Cc hm dng trong tnh gi chng khon khc: TBILLEQ, RECEIVED, INTRATE, PRICEMAT, COUPNUM, COUPPCD, ODDLPRICE, COUPDAYS, COUPDAYSNC, COUPNCD, ODDFPRICE, COUPDAYBS, PRICE, ODDYIELD, YIELD, MDURATION, ACCRINT, ODDFYIELD, DURATION.
c s quan h cung cu vn vay trn th trng. Cu vn vay l nhu cu vay vn phc v sn xut kinh doanh hoc tiu dng ca cc ch th khc nhau trong nn kinh t. Cu v vn vay c cu thnh t cc b phn sau: Nhu cu vay ca cc doanh nghip v h gia nh nhm hnh thnh vn u t v trang tri cc chi ph lin quan n qu trnh sn xut v tiu dng. Trong iu kin cc yu t khc (lm pht d tnh, kh nng sinh li d tnh ca cc c hi u t) khng i, nhu cu vn ca doanh nghip v ca h gia nh bin ng ngc chiu vi s bin ng ca li sut. Nhu cu vay vn ca khu vc chnh ph nhm b p thiu ht ngn sch nh nc. Nhu cu ny c lp vi s bin ng ca li sut.
Nhu cu vay vn ca ch th nc ngoi bao gm cc loi ch th nh doanh nghip, chnh ph nc ngoi, cc t chc ti chnh trung gian nc ngoi. Nhm nhu cu ny bin ng ngc chiu vi bin ng ca li sut. Tng hp li, c ba b phn trn to thnh cu vn vay ca x hi. Cu vn vay bin ng ngc chiu vi s bin ng ca li sut. V l , ng cu biu din mi quan h gia li sut v cu vn vay l ng dc xung. dc cng thoi phn nh lng cu vn vay cng nhy cm nhiu vi li sut. Cung vn vay l khi lng vn dng cho vay kim li ca cc ch th khc nhau trong x hi. Cung vn vay c to bi cc ngun sau: Tin gi tit kim ca cc h gia nh. y l b phn quan trng nht ca qu cho vay. Trong iu kin bnh thng, tin gi tit kim ph thuc nhiu vo li sut: nu li sut tng s lm tng nhu cu tit kim v ngc li. Tuy nhin mc nhy cm ny cn tu thuc vo tnh trng ca nn kinh t cng nh thi quen tit kim v tiu dng ca cng chng. Ngun vn tm thi nhn ri ca cc doanh nghip di hnh thc: qu khu hao c bn, li nhun cha chia, cc qu khc cha s dng... Ngun vn ny bin ng cng chiu vi li sut tuy khng nhy cm nhiu nh ngun trn. Cc khon thu cha s dng n ca ngn sch nh nc. B phn ny ch chim mt phn nh trong tng qu cho vay ca nn kinh t v khng ph thuc vo li sut. Ngun vn ca cc ch th nc ngoi c th l chnh ph, c th l doanh nghip, c th l dn c nc ngoi. S bin ng ca ngun vn ny cng chiu vi s bin ng ca li sut141.
4. Cc nhn t nh hng n li sut

C th chia cc nhn t ny thnh hai nhm ln sau:
4.1. Nhm nhn t nh hng n cung v cu vn vay trn th trng

Li sut c xem l gi c ca quyn s dng vn vay do vy n s c xc nh trn
141
i vi cc nc ang pht trin, trong b phn vn vay t nc ngoi cn c vn vay pht trin chnh thc do chnh ph cc nc pht trin cp cho cc nc ang pht trin. B phn ny khng chu nh
157
158
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun Nh vy, cung vn vay c to bi s vn d tha cha s dng n ca cc h gia nh, cc doanh nghip, chnh ph v nc ngoi. Mc d c nhng b phn bin ng khng ph thuc vo li sut nhng v chng khng chim t trng ln trong c cu qu cho vay nn nhn chung cung vn vay vn ph thuc vo li sut. Trong iu kin cc nhn t khc (lm pht d tnh, ca ci...) khng thay i, cung vn vay tng khi li sut tng v ngc li. ng cung vn vay biu din mi quan h gia li sut v lng cung vn vay l ng dc ln. dc cng thoi th hin cung vn vay cng nhy cm vi li sut. ng cung v cu vn vay ct nhau ti im cn bng lm hnh thnh nn mc li sut cn bng trn th trng (l mc li sut m th trng lun hng ti). l mc li sut lm lng cung vn vay bng vi lng cu vn vay.
i - Li sut
ti sn ca cc ch th kinh t tng ln lm tng kh nng cung ng vn142. Cung vn vay v vy tng ln v ng cung vn vay dch chuyn sang phi. Ngc li, trong giai on suy thoi kinh t, cung vn cho vay gim, ng cung vn vay dch chuyn sang tri.
Li tc d tnh: Li tc d tnh ca cc cng c n khng ch ph thuc vo li sut ca cng c n m cn ph thuc vo s bin ng gi th trng ca cng c . Li tc d tnh ca cc cng c n tng ln143 s lm nhu cu mua cc cng c tng ln, do lm tng cung vn vay (ng cung vn vay dch chuyn sang phi) v ngc li. V d: li sut c d tnh l cao hn trong tng lai s lm gim nhu cu mua cc cng c n di hn ca cc ch th kinh t144, v th m ngun cung vn di hn gim xung. Li tc d tnh ca cc dng ti sn khc thay i cng c th dn n s thay i trong cung vn vay. Chng hn, mt s tng ln ca lm pht d tnh s lm tng gi ca cc ti sn hu hnh v do vy s lm gim li tc d tnh ca vic cho vay so vi mua cc ti sn hu hnh. Kt qu l cung vn vay gim xung.
LS - Lng cung vn vay
LD - Lng cu vn vay
Ri ro: Nu nh ri ro mt vn khi cho vay tng ln th vic cho vay tr nn km hp dn, cung vn vay s gim xung lm cho ng cung vn vay dch chuyn sang tri. iu ny thng xy ra khi gi c cc cng c n ln xung tht thng hay nguy c v n ca cc t chc tn dng tng ln. Tnh lng: Tnh lng ca cc cng c u t l kh nng chuyn i thnh tin mt ca cng c mt cch nhanh chng v t tn km. Nu nh cc cng c n nh tri phiu c th mua bn d dng th s lm tng nhu cu u t vo chng v v vy cung vn vay s tng ln, ng cung vn dch chuyn sang phi. V d gim ph mi gii trn th trng tri phiu s lm tng tnh lng ca chng ln v ngi ta c th mua bn chng vi chi ph giao dch thp hn trc. Kh nng sinh li d tnh ca cc c hi u t: Cng c nhiu c hi u t sinh li th cng lm tng nhu cu i vay, t lm ng cu vn vay dch chuyn sang phi. iu ny thng thy trong iu kin nn kinh t tng trng. Lm pht d tnh: Chi ph thc ca vic vay tin c xc nh chnh xc hn bng li sut thc, n bng li sut danh ngha tr i t l lm pht d tnh. Vi
L - Vn vay
ng cung cu vn vay ni trn cho cc nh kinh t mt m hnh xc nh li sut th trng, c gi l m hnh Khun mu tin vay (Loanable funds framework). im cn bng cung - cu vn vay ti mt thi im xc nh mc li sut th trng ti thi im . V vy, cc nhn t nh hng ti li sut th trng cng chnh l nhng nhn t lm thay i im cn bng ca th trng. Nhng nhn t ny bao gm: Nhng nhn t lm dch chuyn ng cung vn vay: l nhng nhn t lm cung vn vay thay i mi mc li sut cho trc. Nhng nhn t lm dch chuyn ng cu vn vay: l nhng nhn t lm cu vn vay thay i mi mc li sut cho trc. Ti sn v thu nhp: Trong giai on ang tng trng kinh t, thu nhp v do
4.1.2. Nhm cc nhn t lm dch chuyn ng cu vn vay:
4.1.1. Nhm cc nhn t lm dch chuyn ng cung vn vay:

142
hng ca li sut. Ngoi ra, cc nhn t nh mc m ca ca th trng ti chnh trong nc cng c th lm gim nhy cm ca lung vn t bn ngoi vi li sut trong nc.
Do mt b phn ln ti sn ca cc ch th c di dng cc khon cho vay cho nn khi ti sn tng, b phn ti sn di dng cc khon cho vay cng tng theo. 143 Do cc nhn t khng phi l li sut gy ra. 144 Do trong trng hp ny gi ca cc tri phiu di hn gim mnh c th gy tn tht v vn cho nhng ngi s hu chng.
159
160
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun mt mc li sut cho trc, khi lm pht d tnh l tng ln th chi ph thc ca vic vay tin gim xung, iu ny lm tng nhu cu vay vn v ng cu vn vay dch chuyn sang phi. Tnh hnh ngn sch chnh ph: V chnh ph cc nc hin nay c xu hng ti tr cho thm ht ngn sch bng i vay nn tnh trng thm ht ngn sch ca chnh ph s tc ng ti nhu cu vay vn ca chnh ph v do tc ng n nhu cu vay vn ca nn kinh t. Thiu ht ngn sch chnh ph ln hn lm tng nhu cu vay vn v lm cho ng cu vn vay dch chuyn sang phi.
s h xung. Tuy nhin trong thc t th li sut cn bng trong nhng iu kin nh vy thng tng ln, tc l ng cu vn vay dch chuyn nhiu hn ng cung vn vay (do hiu ng tng cung vn vay t tng ca ci din ra chm hn hiu ng tng cu vn vay do nn kinh t tng trng nhanh). Trong thc t, khi nghin cu v li sut ngi ta khng nghin cu t gc cung cu vn chung chung m thng ngi ta tm ra loi li sut no c nh hng ln nht ti xu hng bin ng ca li sut trn th trng ri t tp trung nghin cu n. V d: M tp trung vo li sut tri phiu cn Vit nam tp trung vo li sut ngn hng.
hiu r hn v cch d bo s thay i ca li sut da vo m hnh ny, chng ta s phn tch hai trng hp c th sau: Trng hp 1: Nhng thay i trong lm pht d tnh (Hiu ng Fisher) Khi lm pht d tnh tng ln, li tc d tnh ca vic cho vay so vi vic u t vo cc ti sn hu hnh gim xung ti mi mc li sut i lm cho cung vn vay gim, ng cung vn vay LS1 LD2 dch chuyn sang tri. Lm pht d tnh xy ra LS2 LD1 cng lm chi ph thc ca vic vay tin gim dn i2 n nhu cu vay vn tng ln, ng cu vn vay i1 dch chuyn sang phi. Kt qu l li sut cn bng tng. Nh vy khi lm pht d tnh xy ra li sut s tng. Nh kinh t hc Irving Fisher l ngi u tin nu ra s lin h gia lm pht d tnh vi li sut v vy mi lin h cn c gi l Hiu ng Fisher. Trng hp 2: Giai on pht trin trong chu k kinh doanh Khi kinh t pht trin, cc c hi u t sinh li i tng ln lm cho nhu cu vay vn tng mnh, ng cu vn vay dch chuyn sang phi. Mt LD1 khc, trong iu kin kinh t pht trin, ca ci cng tng ln v s kch thch tng cung vn vay, i2
4.2. Nhm cc nhn t nh hng n cung v cu tin t

Khi nghin cu v cung cu tin t, ta thy c mi lin h gia li sut vi cung cu tin t trn th trng: ng vi mi mt mc cung cu tin s xc nh c mt mc li sut cn bng tng ng. Cho nn c th ni nhng nhn t nh hng n quan h cung cu tin t trn th trng cng s nh hng ti s bin ng ca li sut trn th trng. phn tch nh hng ca cung cu tin t ti MS1 MS2 mc li sut cn bng, m hnh Khun mu a i thch tin mt (Liquidity preference framework) hnh bn c s dng. Khun mu a thch tin mt cho thy li sut cn bng thay i khi cc ng cung, cu tin t dch chuyn. V vy, cc nhn t lm dch chuyn ng cung cu tin t (tc l cc nhn t lm cung cu tin t thay i mi mc li sut cho trc) cng chnh l cc nhn t lm thay i li sut cn bng. Di y, chng ta s xem xt ln lt cc nhn t ny. i1 i2
MD
M1
M2
4.2.1. Nhm cc nhn t lm dch chuyn ng cu tin:

LS2 LD2 LS1
Thu nhp: Thu nhp tng ln s lm tng nhu cu nm gi tin giao dch v lm ni ct tr gi tr, do lm cho lng cu tin tng ln v ng cu tin dch chuyn sang phi. Lp lun tng t vi trng hp thu nhp gim s c s dch chuyn ca ng cu tin sang tri. Mc gi: Nhng thay i ca mc gi s lm cu v tin thc t thay i nu cu tin danh ngha cha thay i. Do nn kinh t c xu hng cu mt lng tin thc t khng i ng vi mt mc li sut v thu nhp nht nh nn cu tin danh ngha s phi thay i theo mc gi m bo n nh cu tin thc t. Kt qu l mt s tng ln ca mc gi s lm lng cu tin tng ln, ng cu tin dch chuyn sang phi v ngc li.
ng cung vn vay s dch chuyn sang phi. i1 Vy li sut cn bng s tng hay gim? iu ny cn ph thuc vo mc dch chuyn ca cc ng cung, cu vn vay. Nu ng cu vn L vay dch chuyn nhiu hn th li sut cn bng s tng ln v ngc li ng cung vn vay dch chuyn nhiu hn th li sut cn bng
161
162
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun 4.2.2. Nhm cc nhn t lm dch chuyn ng cung tin: Cung tin trong nn kinh t hin nay phn ln chu s tc ng ca chnh sch tin t ca cc NHTW. Do vic s dng cc cng c ca chnh sch tin t s lm thay i cung tin. Mt s tng ln ca lng tin cung ng do NHTW to ra s lm dch chuyn ng cung tin sang phi v ngc li. Cung tin (c bit l c s tin) thay i, ngoi nhng hot ng nhm thc thi mc tiu ca chnh sch tin t ra, cn chu nh hng bi mc ph thuc ca NHTW vo chnh ph v ch t gi hi oi ca nc . Nu s ph thuc ca NHTW vo chnh ph cao th tnh trng thm ht ngn sch ko di c th s to sc p khin NHTW phi in tin mua cc chng khon chnh ph vo ti tr cho thm ht ngn sch dn n tng cung tin. Thm vo , mt ch t gi hi oi c nh i hi s can thip ca NHTW vo th trng ngoi hi thng qua hot ng mua bn ngoi t, v do vy cng s nh hng n c s tin v do l cung tin. Nhng hiu bit v m hnh Khun mu a thch tin mt s gip xem xt mt cch ton din hn nh hng ca CSTT ti li sut cng nh hiu su sc hn v s tng quan gia tin v li sut. Nhng nghin cu v nh hng ca tin t ti li sut gi cho chng ta ngh rng: mt s tng cung tin s lm cho li sut th trng h xung. kin ny cng nhn c s ng h ca nhiu nh hoch nh chnh sch cho n khi xut hin nhng ch trch gay gt ca Milton Friedman v hiu qu ca CSTT m rng ti li sut. Theo ng, mt s tng ln ca lng tin cung ng s ch lm li sut gim xung khi mi nhn t khc l khng thay i. Tuy nhin, mt s tng ln ca lng tin cung ng s khng cho cc nhn t khc khng i, khin cho c th xut hin thm cc tc ng khc. V nu nh nhng tc ng ny l quan trng th nh hng ca CSTT m rng ti li sut c th khng ging nh mi ngi vn ngh. Sau y chng ta s xem xt tc dng ton din ca CSTT m rng ti li sut trn c s vn dng m hnh Khun mu a thch tin mt. Tc dng tnh lng: CSTT m rng lm cung tin tng, ng cung tin dch chuyn sang phi lm li sut cn bng gim xung nh th bn. Tc dng ny ca CSTT m rng ti li sut c gi l tc dng tnh lng. Tc dng thu nhp: Lng tin cung ng tng ln cn lm cho nn kinh t tng trng, v do s lm tng thu nhp quc dn v ca ci. iu ny s lm ng cu tin t dch chuyn sang phi, v theo m hnh Khun mu a thch tin mt li sut cn bng s phi tng ln. Tc dng ny ca CSTT m rng ti li sut c gi l tc dng thu nhp. Tc dng mc gi: Mt s tng lng tin cung ng cng c th lm cho mc gi 163
chung tng. M hnh Khun mu a thch tin mt bo trc rng iu ny s dn n mt s tng li sut. Tc dng ny c gi l tc dng mc gi. Tc dng lm pht d tnh: Mt s tng ln ca lng tin cung ng c th khin cho cc ch th kinh t d tnh mt mc gi cao hn trong tng lai, do mc lm pht d tnh s cao hn. Nhng phn tch v m hnh Khun mu tin vay trn cho ta bit rng vic tng lm pht d tnh ny s a n mt mc li sut cao hn145. Thot nhn, c v nh l tc dng mc gi v tc dng lm pht d tnh l nh nhau. C hai ch ra rng nhng s tng mc gi do mt s tng lng tin cung ng gy ra s lm tng li sut. Tuy nhin, c mt s khc nhau kh nhn thy gia hai th, v y l l do v sao chng c tho lun nh hai tc dng ring bit. Gi s c tng mt ln v lng tin cung ng hm nay, dn ti mt s tng gi n mt mc cao hn c nh vo nm ti. Do mc gi ny tng sut thi gian ca nm nay, li sut s tng thng qua tc dng mc gi. Ch vo cui nm, khi mc gi tng n nh ca n th tc dng mc gi s cc i. Mc gi tng ln ny cng s tng li sut thng qua tc dng lm pht d tnh bi v cc ch th kinh t d tnh rng lm pht s cao hn sut c nm. Tuy nhin, khi mc gi ngng tng nm sau, lm pht v lm pht d tnh s gim tr li v ti mc s khng. Bt k s tng li sut no vn xem nh kt qu ca s tng lm pht d tnh vo lc u th by gi s b o ngc. Nh vy, chng ta thy rng, khc vi tc dng mc gi, l tc dng t ti tc ng mnh nht ca n vo nm sau, tc dng lm pht d tnh s c tc dng nh nht ca n (tc l mc s khng) vo nm sau. S khc nhau c bn ny gia hai tc dng din ra sau l ch tc dng mc gi gi nguyn ngay c khi gi ngng tng, trong khi tc dng lm pht d tnh th khng nh vy. Mt iu quan trng l tc dng lm pht d tnh s ch tip tc nu mc gi tip tc tng, v iu ny s ch c c nu s tng trng mc cung tin c duy tr. Phi hp li cc tc dng ch ra, chng ta thy ch c tc dng tnh lng lm li sut gim xung khi cung tin tng, cn 3 tc dng cn li u lm li sut tng ln di tc ng ca tng cung tin. Do vy, CSTT m rng s lm li sut tng hay gim tu thuc vo vic tc dng no ln hn v chng din ra sm hay mun. Nhn chung, tc dng tnh lng thng xy ra ngay tc khc v do s dn n s gim ngay tc khc li sut cn bng. Tc dng thu nhp v tc dng mc gi cn c thi gian tc ng bi v lng tin cung ng tng ln cn thi gian tng mc gi v thu nhp, ri chng mi lm tng li sut. Tc dng lm pht d tnh din ra nhanh hay chm
145 Cn ch l nh hng ca vic tng lng tin cung ng trong tc dng ny l tc ng ti d tnh ca cc ch th kinh t v mc gi trong tng lai cn thc s n tc ng ti mc gi nh th no th li c cp tc dng mc gi.
164
Chng 6. Li sut
Phan Anh Tun tu theo s iu chnh ca cc ch th kinh t v d tnh lm pht ca mnh. V nh vy, c th c 3 kh nng xy ra vi li sut th trng khi cung tin tng. Chng c m t bng 3 th di y: th th nht cho thy mt trng hp i trong tc dng tnh lng vt tri hn nhng tc dng khc, do li sut gim t i1 thi im bt u tng cung tin ti i2 i1 thi im kt thc tc dng ca vic tng i2 cung tin. Tc dng tnh lng din ra nhanh Thi gian chng lm li sut tt gim, nhng qua mt Tc dng Ba tc dng tnh lng cn li thi gian, cc tc dng khc bt u o ln phn no s st gim ny. Tuy nhin, do tc dng tnh lng ln hn cc tc dng khc, li sut khng bao gi tng tr li mc ban u. th th hai cho thy trng hp trong tc dng tnh lng yu hn so vi cc tc dng khc. u tin, tc dng tnh lng a li sut xung thp. Sau cc tc dng thu nhp, mc gi v lm pht d tnh bt u lm tng n ln. Do nhng tc dng ny l vt tri, li sut cui cng li tng ln trn mc ban u ca n, ti i2.
Tc dng Ba tc dng tnh lng cn li anhtuanphan@gmail.com
tng hay gim cung tin s tu thuc vo vic cc nh hoch nh chnh sch quan tm n nhng din bin ca li sut trong ngn hn hay di hn. Trn y l hai m hnh c bn thng c cc nh kinh t s dng khi d bo v li sut. iu cn lu khi s dng hai m hnh Khun mu tin vay v Khun mu a thch tin mt xc nh li sut cn bng l: m hnh Khun mu tin vay xc nh li sut cn bng trn th trng cc cng c n (cc khon vay) trong khi m hnh Khun mu a thch tin mt xc nh li sut cn bng trn th trng tin t. Tuy nhin do c mi lin h cht ch gia hai th trng ny nn li sut trn hai th trng c xu hng t cn bng vi nhau146. V vy, vic xc nh li sut bng m hnh no cng a n cc kt qu tng ng. Ngoi ra cng cn lu l trong cc phn tch trn chng ta cn cha tnh n yu t t bn ngoi quc gia tc ng n li sut trong nc trong iu kin nn kinh t m nh tnh hnh li sut quc t, tnh hnh cc ngun ti tr ca cc c nhn, t chc, chnh ph nc ngoi, tnh hnh u t t bn ngoi hoc u t ra bn ngoi.
i i2 i1
Thi gian
th th ba biu din trng hp tc dng lm pht l vt tri v din ra nhanh chng bi v cc ch th kinh t tng nhanh i d tnh lm pht ca h khi mc tng trng i2 tin t c nng ln. Tc dng lm pht d i tnh bt u ngay lp tc ch ng tc dng tnh lng, do li sut ngay lp tc
1
bt u tng dn ln. Sau mt thi gian, do Thi gian Tc dng tnh Tc dng thu tc dng thu nhp v tc dng mc gi bt lng v lm nhp v mc pht d tnh gi u tham d, li sut tng cao hn na v kt qu sau cng l mt li sut cao hn hn li sut ban u. Tm li, nu mun gim li sut th cn nng cao s tng trng cung tin khi tc dng tnh lng vt tri hn cc tc dng khc ( th 1), cn nu cc tc dng khc vt tri hn tnh lng v cc d tnh lm pht c chnh li cho ng mt cch nhanh chng th li phi gim s tng trng cung tin ( th 3), trng hp cc tc dng khc vt tri hn tnh lng nhng cc d tnh lm pht c chnh li chm chp ( th 2) th vic 165
146
Li sut cn bng nh nghip v Arbitrage li sut.
166
Chng 7. Ti chnh doanh nghip
Phan Anh Tun

1. Mt s khi nim c bn
1.1. Cc hnh thc t chc doanh nghip
Doanh nghip t nhn (Sole proprietorship): Thuc s hu ca mt c nhn, trch nhim l v hn, ch s hu phi s dng c ti sn ca mnh (ngoi phn ti sn trc a vo lm ti sn doanh nghip) thc hin cc ngha v ti chnh ca doanh nghip. Doanh nghip t nhn khng tn ti c lp ti ch s hu nn khng phi chu thu thu nhp doanh nghip. Thu nhp ca doanh nghip t nhn s chu thu thu nhp c nhn ca ch doanh nghip. Nm 1901, mt dc s l Charles Walgreen mua li mt hiu thuc pha Nam Chicago. Ngy nay, Walgreens l chui ca hng bn thuc ln nht M, xp hng 45 trong Fortune 500 (2006), xp th hai trong ngnh Thc phm v dc phm M. Doanh nghip hp doanh (Partnership): Thuc s hu ca t hai ngi tr ln, trch nhim l v hn. Loi hnh ny bao gm hai loi: General partnership: mi ch s hu u chu trch nhim v hn. Limited partnership: c mt s ch s hu ch chu trch nhim gii hn s vn gp, nhng phi c t nht mt ch s hu chu trch nhim v hn. Rt nhiu cc cng ty kim ton, t vn ln trn th gii c t chc theo hnh thc ny. Hu ht cc ngn hng u t ln nh Morgan Stanley, Salomon, Smith Barney, Merrill Lynch, Goldman Sachs hay cc cng ty ni ting nh Apple Computer, Microsoft cng khi u t m hnh doanh nghip ny. Cng ty trch nhim hu hn (Limited Liability Company): Hot ng nh m hnh doanh nghip hp doanh (tc l c nhiu ngi gp vn thnh lp doanh nghip) nhng trch nhim ca mi thnh vin u ch gii hn s vn gp. Cng ty c phn (Joint Stock Company): L loi hnh doanh nghip ph bin v a dng nht. Cng ty c phn c thnh lp trn c s gp vn c phn ca cc c ng. Cng ty c phn tn ti nh mt thc th c lp vi cc ch s hu, trch nhim gii hn s vn iu l. M, cng ty c phn c gi l Corporation, ngoi ra cn c cc bin th ca n nh Professional Corporation hay Professional Association (l loi hnh cng ty c phn nhng hot ng trong cc lnh vc chuyn nghip nh bc s, lut s, k ton), Private Corporation (c phn khng pht hnh rng ri m ch gii hn mt nhm c ng), Public Corporation (c phn c pht hnh rng ri). Cc cng ty c phn M thng c phn ui, ng sau tn cng ty, l ch Inc. (vit tt ca t Incorporated). Anh, loi hnh Private Corporation thng c ui Ltd. (vit tt ca ch Limited) cui tn cng ty (v d Shell UK Ltd.), cn Public Corporation c gi l
Public limited company (c phn ui l PLC) (v d Rolls-Royce PLC). c, Private Corporation c gi l Aktiengesellschaft vit tt l AG (v d Bayerische Moterenwerke AG BMW), Private Corporation c gi l Gesellschaft mit Beschraenkter Haftung vit tt l GmBH. Cng ty c phn H lan c gi l Naamloze Vennootschap vit tt l NV (v d Unilever NV), l Societa per Azioni vit tt l SpA (v d Fiat SpA), Php l Socit Anonyme vit tt l SA (v d Peugeot SA), Thu in l Aktiebolag vit tt l AB (v d Volvo AB).
1.2. Vn Ti sn ca doanh nghip (Assets)

Vn v ti sn c mi quan h mt thit vi nhau, vn ca doanh nghip l gi tr ti sn ca doanh nghip c biu hin bng tin, cn ti sn l biu hin bn ngoi ca vn. Khi xy dng v phn tch cc ch tiu v tnh hnh s dng ti sn nh tc lun chuyn hng tn kho, hiu sut s dng ti sn c nh khng th s dng n v o lng ti sn l ci, chic, tn, m m phi s dng n v o lng ti sn l gi tr. V vy tuy mc tiu l qun l ti sn nhng ch yu phi thng qua qun l vn. Tu thuc vo mc ch qun l c nhiu cch phn loi ti sn - vn. Cn c vo c im lun chuyn v cng dng ca ti sn c 3 nhm ti sn c bn l ti sn c nh (TSC), ti sn lu ng (TSL) v ti sn u t ti chnh, ngoi ra cn c 1 s ti sn khc. ng vi cc loi ti sn ny c cc loi vn l vn c nh, vn lu ng, vn u t ti chnh v vn khc. Cc phn loi ny gip a ra cc bin php qun l ti sn - vn ph hp vi c im v cng dng ca ti sn.
Cn c vo thi hn u t c ti sn u t ngn hn v di hn. Cc phn loi ny gip b tr ngun vn u t c thi hn ph hp. Khi lp Bng tng kt ti sn ngi ta kt hp c 2 cch phn loi ny. Ti sn c chia thnh ti sn lu ng v u t ngn hn, ti sn c nh v u t di hn. Ti sn u t gm c u t ti chnh v mt s ti sn khc nh chi ph xy dng c bn d dang. 1.2.1. Cc loi ti sn c nh (fixed assets) Ti sn c nh l ti sn tham gia vo nhiu chu k sn xut kinh doanh nh my mc thit b, nh xng... Nh vy gi tr ti sn c nh c lun chuyn dn dn tng phn vo gi tr sn phm ca mi chu k kinh doanh v c b p di dng trch khu hao t doanh thu tiu th sn phm. Trong qu trnh , mc du ti sn c nh b hao mn, song chng vn gi nguyn (c nh) hnh thi vt cht ban u. Ch khi no chng b h hng khng s dng c hoc xt thy khng c li v mt kinh t th khi mi phi thay th i mi. Do thi gian s dng ti sn c nh di, thm ch vi chc nm i vi nh xng xy dng kin c.
167
168
Phan Anh Tun Do c im nu trn ca ti sn c nh m cng 1 ti sn nhng trng hp ny c coi l ti sn c nh, trng hp khc li c coi l ti sn lu ng. Chng hn b nui ly sa, sinh sn, cy ko c coi l ti sn c nh, cn nui ly tht l ti sn lu ng, my mc thit b ang trong kho ch tiu th l ti sn lu ng. c im ca ti sn c nh l tham gia vo nhiu chu k sn xut kinh doanh nn qun l ti sn c nh v mt ti chnh, k ton l rt phc tp. gim nh cng vic qun l, trong thc t ngi ta coi l ti sn c nh khi ng thi tho mn 2 tiu chun sau: 1. Phi c thi hn s dng t 1 nm tr ln 2. Phi c gi tr ti thiu n 1 mc quy nh. Vit nam hin nay quy nh l 5 triu ng tr ln. Nh vy trong thc t khi nim ti sn c nh hp hn trong l thuyt, nhng ti sn tuy tham gia vo nhiu chu k sn xut kinh doanh, nhng thiu 1 trong 2 iu kin trn c coi l cng c, dng c lao ng (gi tt l dng c lao ng) v thuc nhm ti sn lu ng. Tuy nhin trong thc t cn quy nh nhng ti sn thiu 1 trong 2 iu kin trn, nhng khi chng tp hp theo tng t hp s dng ng b m tho mn c 2 iu kin trn th t hp ny cng c coi l ti sn c nh nh cc phng tin bn gh, qut, in thoi... trong 1 phng lm vic. Cn c vo hnh thi biu hin v tnh cht s hu, c th chia TSC thnh 3 loi: 1.2.1.1. Ti sn c nh hu hnh (tangible fixed assets): l ti sn c nh c hnh thi vt cht, c chia thnh cc nhm nh sau: t: ch tiu ny trn bng tng kt ti sn phn nh tr gi t (gm c mt nc, mt bin) hnh thnh do vic phi b chi ph mua, n b, san lp, ci to nhm mc ch c c mt bng kinh doanh. My mc, thit b. Phng tin vn ti, truyn dn thng tin, in, nc, bng truyn ti vt t, hng ho. Thit b, dng c qun l nh my tnh, qut, thit b kim tra cht lng... Cy lu nm, sc vt lm vic v cho sn phm.
Cch phn loi ny gip nh qun l bit c 1 cch tng qut tnh hnh ti sn c nh ang c dng cho sn xut kinh doanh, cn tim tng hoc ng a ra cc bin php khai thc. 1.2.1.2. Ti sn c nh v hnh (intangible fixed assets): Xut pht t yu cu hch ton chi ph, hch ton kinh doanh m ti sn c nh cn bao gm ti sn khng c hnh thi vt cht nh chi ph thnh lp doanh nghip, chi ph bng pht minh sng ch... Phn vn b ra ny gi chung l ti sn c nh v hnh. Nh vy ti sn c nh v hnh l ti sn c nh khng c hnh thi vt cht, th hin 1 lng gi tr c u t chi tr nhm c c cc li ch hoc cc ngun c tnh kinh t m gi tr ca chng xut pht t cc c quyn hoc quyn ca doanh nghip. Khon chi ph no khng ng thi tho mn 2 iu kin c coi l ti sn c nh th c hch ton thng hoc c phn b dn vo chi ph kinh doanh. Ti sn c nh v hnh c chia thnh cc nhm nh sau: Quyn s dng t (ch p dng Vit nam): Gi tr quyn s dng t l gi tr quyn s dng 1 din tch t trong 1 thi gian nht nh, thuc ngun vn nh nc cp cho doanh nghip nh nc. y l ti sn c nh v hnh duy nht khng phi do u t chi tr m doanh nghip nh nc c c. Thng Nh nc giao quyn s dng t cho cc doanh nghip nh nc hot ng cng ch v yu cu tnh khu hao vo chi ph, cn cc doanh nghip khc phi thu t. Chi ph thnh lp, chun b sn xut kinh doanh: Gm c chi ph thm d th trng, lp d n u t, qung co, khai trng, l ph ng k kinh doanh... Bng pht minh sng ch: Gi tr bng pht minh sng ch c xc nh bng chi ph doanh nghip phi tr cho cc cng trnh nghin cu, sn xut th c nh nc cp bng pht minh sng ch hoc doanh nghip mua li bn quyn pht minh sng ch t ngi s hu chng. Chi ph nghin cu, pht trin: ch th sn phm mi, ci tin cng ngh... tng sc cnh tranh. i vi nhng doanh nghip ln y l cng vic thng xuyn, bi v h c vn u t v chu c ri ro nu khng thnh cng. Chi ph li th kinh doanh (thng mi): Xut hin khi mua li 1 doanh nghip khc. Ngoi s tin tr bng gi tr thc t ca cc ti sn hu hnh, doanh nghip phi tr thm 1 s tin bi s thun li ca v tr a l, danh ting ca doanh nghip (uy tn mt hng, s tn nhim i vi bn hng)... Ti sn c nh v hnh khc, thng c cc dng c bn sau: o c quyn nhn hiu v tn hiu: L chi ph phi tr cho vic mua loi nhn hiu, tn hiu no c ng k c quyn.
Ti sn c nh hu hnh khc. Ti sn c nh hu hnh cn c th phn loi thnh: Ti sn c nh ang dng cho sn xut kinh doanh Ti sn c nh ch a vo s dng nh cng trnh xy dng nghim thu ch a vo s dng. Ti sn c nh nm ch do thiu nguyn liu hoc sn phm kh tiu th. Ti sn c nh khng cn dng, ch thanh l, chuyn nhng hoc cho thu.
169
170
Phan Anh Tun o Quyn c nhng: L chi ph doanh nghip phi tr c c c quyn thc hin khai thc cc nghip v quan trng hoc sn xut c quyn 1 loi sn phm theo cc hp ng c nhng k kt vi nc ngoi hoc 1 n v nhng quyn. o Bn quyn tc gi: L chi ph tin th lao tr cho tc gi, ngi c Nh nc cho c quyn pht hnh v bn tc phm ca mnh. Khon u t chi tr k trn c coi l ti sn v l ti sn c nh bi v: Th nht: Tt c nhng g doanh nghip phi b tin ra c c u l ti sn ca doanh nghip. Theo nguyn tc hch ton kinh doanh th mi chi ph (vn) b ra cho hot ng kinh doanh phi c b p, ti to bng cch tnh vo chi ph sn phm v qua phn nh ng s lng li nhun thu c. Th hai: Nhng khon chi ph trn l khng nh, nu tnh ht vo 1 chu k kinh doanh hoc trong thi gian ngn s lm cho doanh nghip b l, nh vy mc ch thu hi vn u t ti sn c nh v hnh khng thc hin c, ng thi khng phn nh ng kt qu kinh doanh v ti sn c nh v hnh pht huy tc dng trong thi gian di. Cnh tranh trong nn kinh t th trng i hi cc doanh nghip phi quan tm n u t ti sn c nh v hnh v hu ht chng c tc dng quan trng l tng kh nng cnh tranh tiu th sn phm trong thi gian di. 1.2.1.3. Ti sn c nh thu ti chnh: l cc ti sn c nh hu hnh di dng my mc thit b sn xut kinh doanh c doanh nghip thu mua ti chnh. Do cha thuc quyn s hu ca doanh nghip nn khng th a chng vo loi ti sn c nh hu hnh ca doanh nghip. Thu ti chnh c thi hn di nn tuy khng thuc quyn s hu ca doanh nghip, nhng doanh nghip c ngha v php l khu hao, bo dng, gi gn v s dng nh ti sn ca doanh nghip. V vy, doanh nghip cng cn qun l ti sn c nh thu ti chnh nh cc ti sn c nh hu hnh thuc s hu ca doanh nghip. Hn na thi hn thu rt di nn c th coi n nh khon tn dng trung, di hn. V l do trn nn cn a ti sn c nh thu ti chnh vo bng tng kt ti sn theo di tnh hnh khu hao v tnh hnh tr n thu. Vit nam, mt giao dch thu TSC c coi l giao dch cho thu ti chnh nu tho mn mt trong nhng iu kin sau y: Khi kt thc thi hn cho thu, bn i thu c chuyn quyn s hu hoc c tip tc thu hoc c mua theo gi thp hn gi tr thc t. Thi hn cho thu t nht phi bng 60% thi gian cn thit khu hao ti sn thu. Tng s tin thu t nht phi tng ng 90% gi tr ti sn vo thi im k 171 172 Thnh phm Bn thnh phm
hp ng. Vit nam quy nh l 100%. Giao dch thu TSC khng tho mn mt trong cc iu kin trn c coi l thu hot ng (thu vn hnh). Do thi hn thu ngn nn ti sn thu vn hnh theo di ngoi bng tng kt ti sn. Bng tng kt ti sn phn nh gi tr cn li (nguyn gi tr i gi tr hao mn lu k) ca ti sn c nh. Nguyn gi ti sn c nh l gi tr ca ti sn c nh tnh theo ho n cng vi cc chi ph pht sinh trc khi a ti sn c nh vo s dng nh chi ph vn chuyn, lp t, chy th, thu... nu nhng chi ph ny cha a vo gi mua. Hao mn TSC l s gim dn gi tr TSC do tham gia vo hot ng kinh doanh, do bo mn ca t nhin v do tin b k thut. Mc khu hao hng nm c tnh bng (=) nguyn gi ti sn c nh chia cho thi hn khu hao. 1.2.2. Cc loi ti sn lu ng (current assets) Ti sn lu ng l ti sn ch tham gia 1 chu k sn xut kinh doanh nh nguyn vt liu... Tc l n chu k sn xut kinh doanh sau li phi dng ti sn lu ng mi. Do c im ny nn ton b gi tr ca ti sn lu ng c chuyn dch 1 ln vo sn phm v c b p ton b khi sn phm c tiu th. Ti sn lu ng (tr dng c lao ng) qua qu trnh sn xut hp thnh thc th ca sn phm nn mi giai on ca chu k kinh doanh lun thay i hnh thi biu hin theo 1 vng khp kn nh sau: Tin
Cc khon phi thu
Nguyn vt liu
Xt v mt gi tr th doanh nghip thu c mt s tin ln hn tin mua nguyn vt liu do chi ph nhn cng, chi ph khu hao, li kinh doanh... cng c tnh vo gi tr sn phm tiu th. m bo cho qu trnh sn xut kinh doanh c lin tc th lun cn d tr ti sn lu ng tt c cc khu trong qu trnh sn xut: d tr nguyn vt liu, d tr bn thnh phm, thnh phm, d tr ti sn di dng cc khon phi thu, d tr tin. Nh
Phan Anh Tun vy ti mi thi im, ti sn lu ng ca doanh nghip lun tn ti di cc hnh thi trn. Vi doanh nghip thng mi, vng lun chuyn ca ti sn lu ng n gin hn, tn ti di dng tin, hng ho v cc khon phi thu. Cn c vo vng tun hon ca ti sn lu ng, c th chia thnh 4 loi l: tin, cc khon phi thu, hng tn kho v ti sn lu ng khc. 1.2.2.1. Tin (Cash and equivalents) tn ti di 3 hnh thc: Tin mt ti qu hnh thnh do doanh nghip s dng phng thc thanh ton bng tin mt. Tin gi ngn hng l tin gi khng k hn ti cc ti khon thanh ton ngn hng dng cho mc ch thanh ton khng dng tin mt.
gi l cc n v ni b trong doanh nghip c lp, tng cng ty. Cc khon phi thu ni b hnh thnh do cp di c ngha v np ln cp trn hoc cp trn phi cp cho cp di hoc do cc n v ni b thu h chi h cho nhau hoc gia cc n v cp di vi nhau v bn hng ni b. Cc khon phi thu ni b thng l: n v cp di phi thu v s l hot ng sn xut kinh doanh c cp trn chp nhn cp b, phi thu b sung cc qu t cp trn ( n v ph thuc nh vin nghin cu), n v cp trn phi thu ca cc n v cp di lp cc qu l qu qun l ca cp trn (ch c cp trn v c tnh vo chi ph ca doanh nghip cp di), qu pht trin kinh doanh d tr, khen thng, phc li, thu mt phn li kinh doanh v thu hi vn kinh doanh giao. Cc khon phi thu khc nh: cc khon phi thu v bi thng vt cht c quyt nh bi thng, cc khon phi thu v li u t ti chnh... D phng cc khon phi thu kh i: l khon d kin b tn tht ca cc khon phi thu s xy ra trong k kinh doanh tip theo do con n khng c kh nng thanh ton.Trong thc t hot ng sn xut kinh doanh c nhng khon thu m ngi n kh c kh nng tr do b thit hi ln v ti sn. Cc khon tin n ca nhng ngi ny gi l cc khon phi thu kh i. phng nhng tn tht do cc khon phi thu kh i c th xy ra gy t bin v kt qu kinh doanh trong k hch ton tip theo v to iu kin cho vic bo ton vn th cui nin k ton doanh nghip phi d kin s n c kh nng kh i, tnh trc vo
Tin ang chuyn: Qu trnh chuyn tin cn c thi gian nht nh ch lm th tc nn tn ti hnh thc ny. Chng hn doanh nghip lm th tc chuyn mt tin t ti khon thanh ton ti ngn hng tr cho n v khc nhng cha nhn c giy bo n hay bn sao k ca ngn hng nn vn coi l tin ca doanh nghip. Ti sn bng tin c th tn ti di dng ni t, ngoi t, vng, bc, kim kh qu, qu. Ch tiu ny phn nh ton b s tin hin c ca doanh nghip ti thi im bo co, qua gip cho vic nh gi kh nng thanh ton nhanh ca doanh nghip v c k hoch tr n kp thi, ng thi c k hoch u t ti chnh vn tin t tm thi nhn ri trnh ng vn. 1.2.2.2. Cc khon phi thu (Accounts receivable) gm c: Phi thu ca khch hng: L tin bn hng ho, dch v cha thu c, nhng c khch hng chp nhn thanh ton v tnh vo doanh thu bn hng trong k, k c trng hp cp tn dng thng mi ngn v di hn. Tr trc cho ngi bn: Ch tiu ny phn nh s tin tr trc cho ngi bn m cha nhn c sn phm ti thi im bo co. Thng doanh nghip ng trc trong 2 trng hp: o Cn n nh ngun nguyn vt liu, hng ho. o Doanh nghip t mua my mc, thit b sn xut kinh doanh. S tin tr trc m bo thc hin hp ng ca bn mua. Phi thu ni b: Xt t gc hch ton kinh t c 2 dng doanh nghip l doanh nghip c lp v doanh nghip lin hp gm tng cng ty, tp on, lin hip (gi chung l tng cng ty). Tr cc doanh nghip nh, mi doanh nghip ny u c 2 b phn l n v (hay doanh nghip) cp trn v n v (hay doanh nghip) cp di. n v cp di cn gi l n v thnh vin gm cc n v trc thuc hoc ph thuc c t chc k ton ring. n v cp trn v cc n v cp di 173
chi ph sn xut kinh doanh trong k hch ton. S tnh trc ny c gi l d phng cc khon phi thu kh i. Vic lp d phng nhm phn nh ng gi tr thc t thun tu cc khon phi thu ca doanh nghip a ra mt hnh nh trung thc v ti sn ca doanh nghip khi lp bo co ti sn. Gi tr ca cc khon phi thu c xc nh trn bo co tng kt ti sn l gi tr ton b cc khon phi thu sau khi tr i d phng phi thu kh i ti thi im bo co. V nguyn tc, cn c lp d phng l phi c bng chng ng tin cy v cc khon n phi thu kh i nh l lm th tc i n nhiu ln nhng vn khng c kt qu. Nu sau , vic i n ko di trong nhiu nm m vn khng thu c th doanh nghip xo n phi thu kh i trn s k ton v chuyn ra theo di ring ngoi bng di dng n kh i x l v ghi gim vn kinh doanh. Nhng nu thu c th ghi vo kt qu kinh doanh trong k. 1.2.2.3. Hng tn kho (Inventories) c chia thnh 3 loi: Ti sn lu ng nm trong qu trnh d tr (chun b) sn xut, gm: o Hng mua ang i trn ng l hng ho doanh nghip thanh ton hoc chp nhn thanh ton nhng cha nhp kho. 174
Phan Anh Tun o Nguyn vt liu tn kho ( nhp kho). o Dng c trong kho: Loi ti sn khng th dng n u mua sm n m phi lun c mt s lng d tr m bo qu trnh sn xut c lin tc. Cc ch tiu ny trong bng tng kt ti sn th hin gi tr cc ti sn ti thi im bo co. Gi tr hng mua ang i trn ng tnh theo gi mua. Nhng gi tr nguyn vt liu, dng c tnh theo gi tr thc t. Gi tr thc t gm gi mua theo ho n cng vi cc chi ph pht sinh trong qu trnh mua hng nh: o Thu nhp khu, thu tiu th c bit hng nhp khu (nu c), chi ph vn chuyn, bo him hng ho vn chuyn, thu kho bi... khi cc chi ph ny cha tnh vo gi mua. o Chi ph thu mua (nu c). Vic tnh theo gi tr thc t to iu kin cho vic hch ton chi ph thun li. Trong lnh vc ti chnh khi nim gi mua, gi tr c hiu l tng gi ch khng phi l gi n v hng ho, hay n gi, gi c. Ti sn lu ng ang trong qu trnh trc tip sn xut: Tn ti di dng chi ph sn xut kinh doanh d dang hay cn gi l bn thnh phm. C loi ti sn ny l do quy trnh cng ngh sn xut khng th cho ra thnh phm ngay c. Chi ph sn xut kinh doanh d dang khng ch bao gm gi tr nguyn vt liu c s dng vo sn xut kinh doanh m cn bao gm c chi ph nhn cng trc tip, chi ph sn xut chung (chi ph phc v sn xut kinh doanh pht sinh trong qu trnh ch to sn phm nh chi ph nhn vin phn xng, khu hao ti sn c nh ca phn xng...) Ti sn lu ng nm trong qu trnh d tr tiu th, gm: o Thnh phm tn kho l thnh phm do doanh nghip ch to cn cha tiu th. Loi ti sn ny ch c doanh nghip sn xut. Gi tr thnh phm tn kho c nh gi theo gi thnh cng xng,bao gm cc loi chi ph chi ph sn xut kinh doanh d dang chuyn vo thnh phm. o Hng ho tn kho l hng ha cn tn trong kho hng, quy bn hng cc doanh nghip thng mi. Gi tr hng ho tn kho tnh theo gi thc t. o Hng gi i bn l thnh phm, hng ho ang gi i bn di dng k gi, i l hoc dch v hon thnh nhng cha c chp nhn thanh ton. Nhng ti sn ny vn thuc quyn s hu ca doanh nghip nn cha c tnh vo doanh thu bn hng trong k hay cha c tnh vo cc khon phi thu trong k. 175
D phng gim gi hng tn kho: L khon gim gi nguyn vt liu, thnh phm, hng ho tn kho d kin s xy ra trong k kinh doanh tip theo. Ch yu xy ra i vi thnh phm, hng ho v hng gi i bn. Khi thy hng tn kho b gim gi lin tc cn lp ngay d phng gim gi. Trong doanh nghip c 3 loi ti sn c kh nng b gim gi tr thc t so vi gi tr ghi trn s sch nn cn
phi lp d phng, l d phng phi thu kh i, d phng gim gi hng tn kho v d phng gim gi u t ti chnh. ngha ca vic lp d phng gim gi ging nh d phng phi thu kh i. Ch tiu hng tn kho l ch tiu tng hp phn nh gi tr cc loi hng tn kho d tr cho qu trnh sn xut kinh doanh, sau khi tr d phng gim gi hng tn kho ti thi im bo co. Trn bng tng kt ti sn, cc ti sn lu ng thng c sp xp theo tnh lng. Tnh lng (tnh thanh khon) ca ti sn l kh nng n c th chuyn sang tin mt nhanh n mc no m khng chu nhiu ph tn (mt gi ca ti sn). Nh vy c 2 tiu chun nh gi mc lng ca tng ti sn l: Thi gian chuyn thnh tin nhanh hay chm v ri ro mt gi ca ti sn. Ti sn ca doanh nghip c tnh lng c xp xp theo mc gim dn nh sau: Tin, u t ti chnh ngn hn (ch yu l cc giy t c gi), cc khon phi thu (trong c cc thng phiu) v hng tn kho. Vic nghin cu tnh lng ca ti sn gip cho nh qun l b tr c cu ti sn c tnh lng 1 cch hp l p ng yu cu tr n kp thi v nng cao hiu qu s dng vn thng qua vic khng cn d tr ti sn bng tin nhiu m d tr 1 phn di dng u t ti chnh ngn hn nht l cc chng khon v di dng thng phiu. Ngi cho vay cng quan tm n tnh lng ca ti sn quy nh v nh gi kh nng chi tr ca doanh nghip. 1.2.2.4. Ti sn lu ng khc Ngoi 3 loi ti sn lu ng lun lun tn ti k trn, tu doanh nghip v tu tng thi k c th c cc loi ti sn lu ng khc, trong c 3 dng in hnh l: Tm ng cho ngi lao ng: L khon tin hoc vt t do doanh nghip giao cho ngi lao ng thc hin nhim v sn xut kinh doanh hoc gii quyt cng vic no c ph duyt. Chi ph tr trc (chi ph i phn b): L chi ph thc t pht sinh c lin quan n hot ng sn xut kinh doanh ca nhiu k hch ton nn cha th tnh ht vo chi ph sn xut kinh doanh trong k pht sinh m c tnh cho c hai hay nhiu k tip theo nh chi ph mua cc loi bo him, cc loi l ph tr mt ln trong nm, chi ph sa cha ln ti sn c nh... Ch tiu ny trong bng tng kt ti sn phn nh s tin thanh ton cho mt s khon chi ph nhng n 176
Phan Anh Tun cui k hch ton cha c tnh vo chi ph sn xut kinh doanh ca k bo co. Cc khon cm c, k cc, k qu ngn hn: Cc ti sn em cm c, k cc, k qu vn thuc ti sn doanh nghip nhng doanh nghip khng c quyn s dng v cng khng gi ti sn ny v vy cn tch ra khi khi ti sn doanh nghip ang gi nh gi ng kh nng thanh ton ca doanh nghip v theo di thu hi. Cc loi ti sn em cm c, k cc, k qu ngn hn c tnh thanh khon cao, nu chung vi cc ti sn cng loi ang thuc quyn s dng ca doanh nghip th khng th nh gi ng kh nng chi tr ca doanh nghip. Ngi cho vay yu cu doanh nghip giao cho h cm gi ti sn l vng, bc, qu, cc giy t c gi v vt c gi tr khc m bo tr n. Cn nhng ti sn cm c, th chp bng giy t s hu nh nh xng, my mc thit b , phng tin vn ti... th doanh nghip khng th chuyn nhng cho ngi khc nn vn c s dng v khng cn tch ring thnh mt loi ti sn. K cc l vic bn thu, mn ti sn l ng sn giao cho bn cho thu mt khon tin hoc kim kh qu, qu, giy t c gi hoc cc vt c gi tr khc nhm rng buc ngi i thu s dng tt ti sn v hon tr ti sn thu ng thi hn. Tin t cc do bn c ti sn cho thu quy nh, c th bng hoc ln hn tr gi ca ti sn cho thu. V d, ca hng t cc tin v chai vi nh my bia. K qu l vic bn c ngha v giao mt khon tin hoc kim kh qu, qu hoc cc giy t c gi cho bn nhn k qu gi hoc gi tin vo ti khon phong to ti mt ngn hng m bo thc hin hp ng trong quan h mua bn, i l bn hng, u thu, m th tn dng... Tin k qu thng thng do ngi bn hng ho, dch v yu cu. Khc vi hp ng vay, thu, mn ti sn, trong cc hp ng cn k qu cc bn khng giao ti sn cho nhau nn tin k qu khng cao so vi gi tr hp ng, thng 5 - 7%. Ring m th tn dng mang tnh cht vay n nn c th phi k qu 100% nu ngn hng khng tin tng vo ngi m L/C. Ch tiu cc khon cm c, k cc, k qu ngn hn phn nh gi tr ti sn cn ang cm c, k cc, k qu ngn hn. Trng hp t cc ging nh k qu, ch khc l ti sn t cc khng gi ngn hng m giao cho bn kia cm gi, thng ch p dng trong cc hp ng dn s. Cc loi ti sn lu ng k trn (tr loi ti sn lu ng khc) l nhng mt xch trong vng tun hon ca ti sn lu ng nn thng khi ti sn lu ng ny tng ko theo ti sn lu ng khc gim. S bin ng ca mi loi ti sn c doanh nghip theo di bng cch m cho n mt ti khon. Chng hn khi thu c tin ca khch hng 177
bng chuyn khon th khon phi thu c th l phi thu ca khch hng gim, ng thi ti sn dng tin v c th l tin gi ngn hng tng ln; khi hng mua c nhp kho th ti sn l hng mua ang i trn ng gim, ng thi nguyn vt liu tn kho tng; xut tin mua nguyn vt liu th ti sn l tin gim, hng mua ang i trn ng tng. Cch phn loi ti sn lu ng nh trn c ngha trong vic xc nh c cu d tr cc ti sn lu ng (k c d tr bng tin v di cc khon phi thu) hp l m bo qu trnh sn xut kinh doanh c din ra lin tc, ng thi khng ti sn lu ng d tr qu mc gy lng ph vn v gip a ra bin php qun l ph hp vi tng loi. Chng hn thnh phm ng nhiu do tiu th chm, doanh nghip cn a ra bin php nh h gi, khuyn mi... vi khon phi thu th n c khch hng tr n kp thi. 1.2.2.5. Vn lu ng thng xuyn cn thit Trong phn nghin cu ni dung ca ti sn lu ng chng ta c bit: sn xut kinh doanh din ra lin tc, doanh nghip lun c 1 lng ti sn lu ng d tr thung xuyn. Vn lu ng u t vo ti sn lu ng d tr thng xuyn gi l vn lu ng thng xuyn cn thit. Vn ny cn c u t t ngun vn di hn, t ngun vn t c, vay di hn ngn hng hoc t ngun vn tn dng thng mi thng xuyn ca ngi cung cp. Nu dng ngun vn vay ngn hn d dn n tnh trng b ng. Hu qu l gy chm tr thanh ton lm mt uy tn doanh nghip, thiu nguyn vt liu cho sn xut, thiu hng bn, c khi b l c hi kinh doanh... Vi ti sn lu ng khng thng xuyn cn thit, thng c nhiu cc doanh nghip hot ng thi v th ch cn ngun vn u t ngn hn l vay ngn hn ngn hng hoc bn hng. Doanh nghip s b ng vn khi ht thi v. Qua phn tch trn ta thy xc nh vn lu ng thng xuyn cn thit v la chn ngun vn u t ph hp l bin php nng cao hiu qu s dng ti sn c nh. Khi lng vn lu ng thng xuyn cn thit c tng hp t 3 loi vn lu ng thng xuyn cn thit trong cc khu d tr sn xut, tiu th v d tr trong thanh ton. Nhn t c bn nh hng n khi lng vn lu ng thng xuyn cn thit l quy m sn xut kinh doanh, cng ngh ch bin, chu k cung cp nguyn vt liu, chu k cung cp thnh phm, hng ho... 1.2.3. Cc loi ti sn u t ti chnh Ngoi hot ng chnh c bn ca doanh nghip phi ti chnh l sn xut, thng mi, dch v (gi chung l sn xut kinh doanh) th doanh nghip cn dng 1 phn vn kinh doanh u t ra bn ngoi gi l u t ti chnh. Li nhun ca hot ng u t ti chnh c hnh thnh t bn ngoi doanh nghip nh li c phn, li lin doanh... u t ti chnh nhm: 178
Phan Anh Tun Lm cho vn tm thi nhn ri sinh li. Phn tn ri ro bng s a dng ho cc hnh thc u t, nht l bin php lin doanh, u t bt ng sn. Tn dng nhng li th ca doanh nghip trong hot ng lin doanh. Tn dng cc c hi kinh doanh trong u t ti chnh.
To ngun d tr m bo kh nng thanh ton n n hn khi ti sn bng tin khng di dng u t chhng khon. Khi doanh nghip khng cn d tr nhiu vn bng tin gy lng ph. Ngun vn cho u t ti chnh ly t vn tm thi nhn ri, nu u t lin doanh, bt ng sn cn dng c vn vay. Vn nhn ri l do cha tch lu u t hoc cha chn c phng n u t hiu qu. Cn c vo ni dung kinh t, hot ng u t ti chnh tn ti di 5 hnh thc sau: u t chng khon. Gp vn lin doanh vi doanh nghip khc hnh thnh doanh nghip lin doanh hoc gp vn hp doanh vo 1 doanh nghip khc di dng hp ng hp tc kinh doanh. Cho vay, ch yu cho cc t chc tn dng vay.
Ti sn u t ti chnh c th b gim gi lin tc, khi phi lp d phng gim gi u t ti chnh. C phiu, tri phiu thng b gim gi nhiu hn c trong s ti sn u t ti chnh. Ch tiu ti sn u t ti chnh phn nh gi tr ca cc khon u t ti chnh sau khi tr i d phng gim gi thy ng gi tr thc t ca ti sn u t ti chnh. Mc lp d phng c xc nh bng chnh lch gim gia gi thc t mua v gi c th bn c. Phn l ny c trch trc vo chi ph khng gy ra t bin v kt qu kinh doanh v b p phn vn u t b mt trong c thi gian trc khi n xy ra. 1.2.4. Ti sn khc Ngoi 3 loi ti sn c bn k trn, doanh nghip cn c 3 dng ti sn sau: 1.2.4.1. Chi ph xy dng c bn d dang Ch tiu ny trong bng tng kt ti sn phn nh gi tr ti sn c nh ang mua sm, chi ph u t xy dng c bn, sa cha ln ti sn c nh d dang hoc hon thnh cha c quyt ton. Khi ti sn c nh mua sm xong, cng trnh xy dng c bn c quyt ton th ch tiu ny gim, ng thi ch tiu ti sn c nh hu hnh tng ln tng ng. 1.2.4.2. Cc khon mang i k cc, k qu di hn Doanh nghip vn s hu ti sn k cc, k qu nhng khng c quyn s dng nn cn tch ra qun l ring ging vic tch k cc, k qu ngn hn c k hoch thu hi v nh gi ng kh nng thanh ton. Do khng th xy ra vic cm c di hn bng vic cm gi ti sn nn loi ti sn ny khng bao gm cm c di hn. 1.2.4.3. Chi s nghip Ch tiu ny phn nh s chi (s tin s dng) bng ngun kinh ph s nghip cha c quyt ton ti thi im bo co. Ti sn ny ch c nhng doanh nghip c cp kinh ph s nghip thc hin cng vic khng v mc ch li nhun c trang tri bng ngun kinh ph do ngn sch nh nc hoc doanh nghip cp trn (cp tng cng ty...) cp pht theo d ton ph duyt. Kinh ph s nghip cp cho mc ch g th ch s dng cho mc ch y. Mi khi c quyt ton, ti sn chi s nghip gim tng ng vi s tin c quyt ton ng thi bn ngun kinh ph cng gim tng t. Khi tnh thu nhp chu thu, chi s nghip khng c coi l chi ph hp l, tc l thu thu nhp tnh trn c kinh ph s nghip c cp. Ngoi cch phn loi ti sn nh trn, trong thc t khi lp bng cn i k ton ngi ta kt hp 2 cn c l c im lun chuyn v thi hn lun chuyn ca ti sn, chia ti sn lm 2 loi: Ti sn lu ng v u t ngn hn Ti sn c nh v u t di hn u t di hn gm u t ti chnh di hn, chi ph xy dng c bn d dang v ti sn 180
Mua bn ngoi t: Khi c s bin ng t gi, doanh nghhip c th u c hoc mua bn ngoi t c k hn trnh ri ro. Tn dng thng mi, k c cho vay di hn di dng bn chu my mc thit b vn khng thuc loi u t ti chnh cho vay m thuc ti sn phi thu ca khch hng v tn dng thng mi c mc ch, kh nng chuyn ho thnh tin ( lng) v bin php theo di qun l ging cc khon phi thu hn. Cn c vo thi hn u t, c 2 loi ti sn u t ti chnh: Ti sn u t ti chnh ngn hn, bao gm nhng ti sn u t ti chnh c thi hn thu hi vn khng qu 1 nm hoc trong 1 chu k kinh doanh. Nh vy u t ti chnh ngn hn bao gm c u t chng khon di hn (c phiu, tri phiu di hn) m c th thu hi vn trong thi gian khng qu 1 nm hoc trong 1 chu k kinh doanh. Ch yu di dng u t chng khon ngn hn. Ti sn u t ti chnh di hn, bao gm nhng ti sn u t ti chnh c thi hn thu hi vn trn 1 nm. Mi loi u t ti chnh li c chi tit theo tng hnh thc u t d qun l. Cch phn loi ny c ngha trong vic b tr ngun vn u t c thi hn ph hp vi thi hn u t v gip nh gi kh nng thanh ton ca doanh nghip. Ti sn u t ti chnh ngn hn c tnh lng cao hn, thm tr cn cao hn 1 s loi ti sn lu ng.
179
Phan Anh Tun i k qu k cc di hn. Cch phn loi ny, ngoi tc dng ging trong trng hp phn loi theo c im trn cn c tc dng b tr ngun vn u t (ngn hn, di hn) ph hp vi thi hn lun chuyn ca ti sn v xc nh kh nng thanh ton kp thi cc khon n n hn ca doanh nghip.
nht phi bng vn php nh, thng trong thc t ln hn vn php nh. Trong qu trnh kinh doanh, cc ch s hu c th gp vn b sung tng vn iu l (tng ngun vn kinh doanh), chng hn cng ty c phn pht hnh c phiu mi. Ngc li khi tr vn cho ch s hu th ngun vn kinh doanh b gim. o B sung t li nhun li cho doanh nghip. y l ngun vn b sung quan trng cho s pht trin vn t c. Ngoi 2 ngun c bn trn th 1 s doanh nghip c th b sung ngun vn kinh doanh t qu tng, biu ca cc t chc, c nhn trong v ngoi nc Ngun vn u t xy dng c bn: l ngun vn dng cho vic xy dng c bn v mua sm ti sn c nh m rng quy m kinh doanh v i mi cng ngh. Ch tiu ngun vn u t xy dng c bn trong bng phn nh vn u t xy dng c bn hin c ca doanh nghip gm vn cha s dng hoc s dng nhng cng tc xy dng c bn cha hon thnh, cha c quyt ton ti thi im bo co. Vn u t xy dng c bn c hnh thnh t 2 ngun ging nh ca ngun vn kinh doanh: vn gp b sung ca ch s hu v t li nhun li. Xy dng ch tiu ny trong thnh phn ca ngun vn - qu theo di tin xy dng c bn v s dng vn ng mc ch. Khi c phn cng trnh xy dng c bn hon thnh v quyt ton th ngun vn u t xy dng c bn gim v ngun vn kinh doanh tng tng ng vi phn gi tr cng trnh c quyt ton. Hai ngun vn k trn (gi chung l ngun vn) cn c phn loi thnh vn ch s hu cp (chng hn vn ngn sch nh nc cp), vn c phn, vn lin doanh (i vi doanh nghip lin doanh) v vn t b sung. Qu: Ni chung mi qu c thnh lp l nhm mc ch chi tiu nht nh, s khc nhau gia cc qu thng l do mc ch ca qu quyt nh v cng mc ch ca qu quyt nh ngun hnh thnh qu. Doanh nghip c 3 qu v u c hnh thnh t li nhun. o Qu pht trin kinh doanh: Dng u t chiu su nh nghin cu ci tin k thut, hp l ho dy chuyn cng ngh, ch th sn phm mi v dng mua sm i mi ti sn c nh. Khi cc cng trnh nghin cu v mua sm ti sn c nh hon thnh th kt chuyn sang ngun vn kinh doanh. Qu ny cn dng b sung vn xy dng c bn. o Qu d phng (d tr) ti chnh: Nhm m bo cho doanh nghip hot ng bnh thng khi gp ri ro gy tn tht ti sn m bin php tham gia 182
1.3. Ngun vn ca doanh nghip

Ngun vn th hin trch nhim php l ca doanh nghip i vi ti sn ang qun l v s dng doanh nghip. Vn u t vo cc loi ti sn ca doanh nghip c hnh thnh t nhiu ngun khc nhau, song cn c vo c im trch nhim php l c 2 loi l ngun vn ch s hu v n phi tr (ngn hn v di hn). Cch phn loi ny ng thi cho thy thi hn s dng ca cc ngun vn. Ti sn c nh v u t di hn c cn i vi ngun vn ch s hu v n di hn. 1.3.1. Ngun vn ch s hu (Equity) Vn ch s hu l vn thuc s hu ca ch doanh nghip nn doanh nghip khng c trch nhim phi tr vn cho ngi khc. S liu v vn ch s hu gip cho thy trong s gi tr ti sn ca doanh nghip c bao nhiu c dng m bo tr n. C 2 ngun hnh thnh vn ch s hu l ngun vn - qu (vn t c) v ngun kinh ph. Vn t c c to thnh t vn gp ca ch doanh nghip v li nhun li, ngoi ra cn c th t vin tr, biu tng. 1.3.1.1. Ngun vn - qu c chia thnh 5 ch tiu phn tch, qun l nh sau: Ngun vn kinh doanh: l ngun vn to ra cc ti sn ang phc v cc hot ng kinh doanh ca doanh nghip, tr 1 phn ti sn l tin v chi ph ca 4 ngun vn - qu cn li. V vy y l ngun vn chnh to nn vn t c. Ngun vn kinh doanh c hnh thnh ch yu t 2 ngun: o T s ng gp ca ch doanh nghip (ch s hu) khi thnh lp doanh nghip v ng gp b sung trong qu trnh hot ng. Ngun vn ng gp ban u c ngha quan trng trong vic xin giy php thnh lp. Mun thnh lp doanh nghip, vn t c t nht bng vn php nh. Vn php nh l s vn ti thiu cn thit doanh nghip hot ng c bnh thng do Nh nc quy nh ph hp vi tng ngnh ngh kinh doanh. Vn t c ban u khi thnh lp doanh nghip gi l vn iu l v c ghi trong iu l hot ng ca doanh nghip. Ring i vi doanh nghip t nhn khng cn c iu l hot ng th gi l vn kinh doanh. Doanh nghip c vn u t nc ngoi, vn t c ban u gi l vn php nh. Vn iu l, vn t c ban u ca doanh nghip t nhn t 181
Phan Anh Tun bo him v phng chng ri ro khc khng c hoc khi khiu ni bi thng cha c cng ty bo him gii quyt xong hoc khng c bi thng do doanh nghip thiu trch nhim gy ra. Ngoi mc ch chnh trn qu d phng ti chnh cn c th dng b sung ngun vn kinh doanh, ngun vn u t xy dng c bn nu c php ca c quan c thm quyn khi qu d phng c trch lp tng i ln v doanh nghip ang c k hoch u t. Sau phi b p cho mc quy nh theo php lut (t nht 10% vn iu l). o Qu khen thng v phc li: Dng khen thng cho ngi lao ng c thnh tch nh c sng kin ci tin k thut, c nng sut lao ng cao... v khen thng cui nm, cui qu. Phn phc li dng chi tr cp kh khn, ngh mt, phong tro vn ho vn ngh Trong bng tng kt ti sn, ch tiu qu phn nh s tin cn cha s dng ca tng qu ti thi im bo co. Ring qu pht trin kinh doanh cn phn nh c cng trnh nghin cu v hot ng mua sm ti sn c nh cha quyt ton hoc cha hon thnh. Li cha phn phi: phn nh s li hoc s l cha c quyt ton hoc quyt ton ri nhng cha phn phi vo 2 ngun vn v cc qu trn v cha tr li cho ngi gp vn. Chnh lch gi, gm c 2 loi: o Chnh lch nh gi li ti sn, ch yu i vi ti sn c nh trong 2 trng hp sau: Khi gi c ti sn b bin ng, thng do lm pht hoc tin b khoa hc k thut nhm bo ton vn. Khi gp vn lin doanh, c phn bng ti sn m c s chnh lch gia gi tr cn li ca ti sn ghi trn s k ton vi gi tr thc t. o Chnh lch t gi: Do nguyn tc hch ton k ton l ch ghi s k ton bng ng ni t v chuyn i theo t gi thc t ti thi im pht sinh nghip v kinh t c s dng ngoi t nn khi t gi thay i dn n chnh lch gi tr ti sn, ngun vn c gc ngoi t. Nu t gi tng th chnh lch t gi dng v ngc li. Ch tiu chnh lch gi phn nh chnh lch do nh gi li ti sn hoc do thay i t gi cha c x l. Ch tiu li cha phn phi v chnh lch gi m m th khi x l s lm gim ngun vn kinh doanh, nu dng th lm tng ngun vn kinh doanh; ng thi gi tr ca cc loi ti sn lin quan nh gi li ti sn v iu chnh t gi cng gim, tng tng ng. Ch tiu li cha phn phi v chnh lch gi ch tn ti tm thi khi cha x l, nu m 183
th khi x l s lm gim ngun vn kinh doanh, ngc li nu dng th tng ngun vn kinh doanh. Ring li cha phn phi cn c a vo ngun vn xy dng c bn, qu v tr li cho ngi gp vn. Nh vy n khng gn vi bt k hot ng kinh doanh no ca doanh nghip. Lp 2 ch tiu ny thy c cn tip tc phn phi vn mi c b sung t li nhun v chnh lch gi, ng thi khi 2 ch tiu ny m cho thy vn t c ca doanh nghip thc cht l bao nhiu. Trong qu trnh hot ng kinh doanh, vn t c lin tc c b sung t li nhun thu c nhng khng bt buc phi ng k tng vn iu l v vy vn t c ni chung v ngun vn kinh doanh ni ring lun ln hn vn iu l ang ng k. Cc ngun vn t c trn c mi quan h chuyn ho sang nhau, ngun ny tng th ngun kia gim, nht l 2 ch tiu li cha phn phi v ngun vn kinh doanh. Ging nh qun l ti sn, vic qun l ngun vn cng c thng qua cng c k ton. S d bn phi (bn c) th hin gi tr ngun vn ti thi im xem xt v ghi vo bn phi ca bng tng kt ti sn. 1.3.1.2. Ngun kinh ph Qu qun l ca cp trn: Ch c cc doanh nghip cp trn c php lp qu qun l, l tng cng ty. Qu hnh thnh do cc n v cp di np ln chi tiu cho b my qun l ca n v cp trn. Ch tiu ny phn nh s tin qu qun l ca cp trn hin cn cha chi dng. Ngun kinh ph s nghip: Ch tiu ngun kinh ph s nghip trong bng phn nh s kinh ph c cp chi tiu nhng cha c quyt ton hoc cha s dng. S tin chi s nghip bn ti sn ng vi s tin ca ngun kinh ph s nghip chi tiu nhng cha c quyt ton. Kinh ph cha s dng l hiu s gia ch tiu ngun kinh ph s nghip v chi s nghip. Ngun kinh ph l ca ngn sch nh nc v cp trn cp nn khi cha s dng hoc cha c quyt ton th vn cha thuc quyn s hu ca doanh nghip v vy vn t c khng bao gm ch tiu ny. 1.3.2. N phi tr (Debt) N phi tr l s tin m doanh nghip vay, thu ti chnh cho nn doanh nghip c trch nhim tr cho cc ch n s tin sau 1 thi hn nht nh. C 4 ngun hnh thnh n phi tr: Vay n (n vay): thng qua cc hnh thc vay ngn hng, pht hnh tri phiu, vay cn b cng nhn vin, vay chnh ph. C th vay trong nc v nc ngoi. Cn hnh thc tn dng thng mi thuc cc khon phi tr, ging nh khon cp tn dng thng mi thuc phi thu ca khch hng. Thu ti chnh. 184
Phan Anh Tun Cc khon phi tr (Accounts payable) gm c n tin hng, n thu, n lng: hnh thnh do 2 nguyn nhn sau: o Do ch thanh ton em li nn c thi hn ngn v khng phi tr li nh thu, tin lng cha n k phi tr, tin hng cha n ngy ht hn thanh ton v trong tin bn hng thu c c cha thu, tin lng nhng cc khon n ny tr theo nh k nn cha n k tr th doanh nghip c tm thi s dng. Cc hnh thc thanh ton ngay (tr thanh ton bng tin mt) cng sau 1 thi gian t khi chp nhn tr tin (tc l t khi s hu hng ho dch v) mi phi thanh ton. Khon phi tr k trn s tr thnh vn chim dng bt hp php nu khng c tr n ng hn. T l vn chim dng bt hp php trn tng s vn chim dng ca khng t doanh nghip hin nay rt cao, cho thy tnh hnh ti chnh kh khn v kt qu kinh doanh yu km ca nhng doanh nghip . o Do doanh nghip mua chu hng ho dch v, tc l thanh ton v sau. o Nhn k qu, k cc, chi ph tr trc Trong cc ngun n phi tr trn th vay n, thu ti chnh v mua chu c ngha quan trng trong vic m rng quy m kinh doanh v hin i ho thit b. Cn c vo thi hn tr n, n phi tr c chia thnh 3 loi: n ngn hn, di hn v n khc. 1.3.2.1. N ngn hn (Short-term debt): l khon n m doanh nghip c trch nhim tr trong vng 1 nm hoc 1 chu k kinh doanh. Cn c vo ngun hnh thnh, n ngn hn chia thnh 3 loi: Vay ngn hn: Thng dng u t ti sn lu ng khng thng xuyn cn thit nh mua nguyn vt liu d tr khi thi v... hoc tr cc khon n n hn do cha kp thu hi cc khon phi thu. N di hn n hn tr: l n di hn n hn tr trong nin k ton. Vo cui nm ti chnh, doanh nghip cn c vo hp ng vay v thu ti chnh xc nh s n di hn n hn phi thanh ton trong nin k ton tip theo v chuyn sang ch tiu n di hn n hn tr. Vic tch ra ny c tc dng gip doanh nghip b tr ngun vn tr n kp thi m khng b ng vn, ng thi cho ta thy n di hn n hn phi tr trong nm ti chnh k c n qu hn, qua gip nh gi ng kh nng thanh ton n ca doanh nghip. Ch tiu ny phn nh s n cn phi tr ca n di hn n hn tr trong nm ti chnh hoc qu hn phi tr. 185
Cc khon phi tr, gm 6 hnh thc c th sau: o Phi tr cho ngi bn. o Ngi mua tr tin trc: tc l ngi mua ng trc cho doanh nghip, khi giao sn phm, doanh nghip tr i s tin ny. o Thu v cc khon phi np ngn sch nh nc nh ph, l ph, thu s dng vn ngn sch nh nc, ph thu. o Phi tr cng nhn vin v tin lng, tin cng, ph cp. o Phi tr cho cc n v ni b: Trong phn ti sn chng ta c bit cc khon phi thu ni b. Phi thu ca n v cp di l khon phi tr ca n v cp trn hoc ca n v cp di khc, phi thu ca n v cp trn l khon phi tr ca n v cp di. o Cc khon phi tr, phi np khc: Nh nhn k qu, k cc ngn hn ca n v khc, phn bo him x hi, bo him y t do doanh nghip ng gp phi np cho c quan bo him x hi, y t, tr li cho cc bn tham gia gp vn... Trong thi hn k qu, k cc doanh nghip c s dng s ti sn ny v ng thi theo di n nh mt khon n ngn hn. Trong s cc ti sn ca doanh nghip c 2 loi cha thuc quyn s hu ca doanh nghip: ti sn thu ti chnh v ti sn nhn k qu, k cc ngn di hn; do ngun vn hnh thnh thuc n phi tr. K cc thng t thc hin cn k qu thng gi ti khon phong to ngn hng nn ngun vn ny khng ng k v a vo loi n phi tr khc. Cc khon n ngn hn c trang tri t tin bn hng v tin thu hi cc khon u t ti chnh n hn. Nu gp kh khn tiu th sn phm hoc tin bn hng v cc khon u t ti chnh khng thu hi c ng hn th doanh nghip phi vay n mi tr n c n hn. Ch tiu n ngn hn phn nh s n ngn hn cha n ngy phi tr hoc qu hn tr. N qu hn lm suy gim kh nng thanh ton ca doanh nghip v phn nh tnh hnh ti chnh v uy tn ca doanh nghip. Cch phn loi n ngn hn k trn gip cho vic nh gi tnh cht ca tng khon n b tr thi gian, ngun tr n ph hp v c s u tin khi cn thit, chng hn u tin tr lng cho ngi lao ng. 1.3.2.2. N di hn (Long-term debt): l khon n m thi gian tr n trn 1 nm hoc trn 1 chu k kinh doanh. Khon n ny dng u t ti sn c nh v vn lu ng thng xuyn cn thit. Cn c vo ngun hnh thnh, n di hn chia lm 2 loi: Vay di hn N vay di hn khc, ch yu l thu ti chnh 186
Phan Anh Tun Ch tiu ny phn nh n di hn cn cha n hn tr trong nin k ton. Phn n hn tr c tch ra nh chng ta ni n di hn n hn tr. Nh vy n di hn khng bao gm n qu hn. 1.3.2.3. N khc: c cc dng chnh sau: Nhn k qu, k cc di hn: Ch bao gm ti sn k qu, k cc di dng tin. V trong thi hn doanh nghip c dng tm thi v lm tng kh nng thanh ton ca doanh nghip. Nu bng hin vt th c theo di ngoi bng nhng t khi xy ra. Nu c nhn cm c th chp bng ti sn cng a ra ngoi bng. Chi ph phi tr hay chi ph trch trc: L chi ph hot ng kinh doanh c ghi nhn trong k nhng thc t cha pht sinh. Cn tnh trc vo chi ph hot ng kinh doanh trong k m bo khi chi ph pht sinh thc t khng gy ra t bin cho chi ph sn xut kinh doanh. Nhng chi ph ny phi d tr trc c nh tin lng phi tr cho cng nhn sn xut trong thi gian ngh php, chi ph sa cha ti sn c nh... Cch phn loi n phi tr theo thi gian nh trn c tc dng b tr ngun tr n kp thi m khng b ng vn, ng thi gip nh gi ng n kh nng thanh ton ca doanh nghip (v n di hn n hn tr v ton b n qu hn thuc v n ngn hn). Ton b ngun vn ca doanh nghip cn c th chia thnh ngun vn ngn hn v di hn. Ngun vn di hn gm vn ch s hu v n di hn. Cch phn loi ny c ngha trong vic nh gi, b tr ngun vn ngn hn, di hn ph hp vi thi hn u t ca ti sn.
Khng phi khon chi no ca doanh nghip cng c coi l chi ph. Cc khon chi khng lin quan n qu trnh to ra thu nhp nh chi ng h, t thin khng c coi l chi ph. Chi khen thng, phc li, m au, chi s nghip cng khng c coi l chi ph. Nghin cu chi ph c ngha trong vic tnh ton ng kt qu kinh doanh (li, l), trnh hin tng li gi l tht do khng hch ton y chi ph. ng thi gip tnh gi thnh sn phm t pht hin nguyn nhn dn n chi ph bt hp l c bin php khc phc v xc nh gi c. Doanh nghip phi ti chnh gm c 2 hot ng l sn xut, thng mi, dch v (gi chung l sn xut kinh doanh) v u t ti chnh. Do cn c vo loi hot ng, chi ph ca doanh nghip phi ti chnh gm c chi sn xut kinh doanh, chi ph hot ng ti chnh v chi ph bt thng. 1.4.1. Chi ph sn xut kinh doanh Xt theo nguyn nhn pht sinh hay ni dung kinh t ca chi ph, c 8 yu t chi ph sn xut kinh doanh nh sau: 1. Chi ph nguyn vt liu (trong doanh nghip sn xut, dch v), hng ho mua vo (trong doanh nghip thng mi). tit kim chi ph nguyn vt liu cc doanh nghip thng xy dng cc nh mc tiu hao. 2. Chi ph dng c sn xut kinh doanh. 3. Chi ph khu hao ti sn c nh hay chi ph hao mn ti sn c nh. 4. Chi ph nhn cng: gm tin lng, tin cng147, cc khon c tnh cht tin lng nh ph cp, tr cp v cc khon ng gp bo him x hi, y t do doanh nghip chu. 5. Chi ph dch v mua ngoi: l chi ph tr cho t chc, c nhn bn ngoi v cc dch v c thc hin theo yu cu ca doanh nghip nh: in, nc, in thoi, u thc xut nhp khu, bo him... 6. Chi ph tip th nh qung co, khuyn mi... 7. Thu v cc khon np ngn sch nh nc khc, tr thu thu nhp doanh nghip v thu s dng vn ngn sch nh nc, v y l nhng khon ly t li nhun. 8. Chi ph khc nh li vay, chi ph tip khch, hi ngh, cng tc ph... Doanh nghip c 3 b phn lm vic, l b phn sn xut, bn hng v qun l doanh nghip. Cn c vo a im pht sinh, tng ng c 3 loi chi ph l chi ph sn xut, bn hng v qun l doanh nghip. Hai loi chi ph sau gi l chi ph ngoi sn xut. phc v qun l chi ph, mi loi chi ph ny li c chia tip theo ngun gc pht sinh.
147
1.4. Chi ph kinh doanh v gi thnh sn phm ca doanh nghip

to ra thu nhp, doanh nghip phi chu mt i 1 khon tin do nguyn vt liu b tiu dng, my mc b hao mn, tr lng cho ngi lao ng... Khon tin b mt i gi l chi ph. Chi ph l biu hin bng tin ton b cc hao ph v vt cht, v lao ng m doanh nghip phi b ra c c thu nhp trong 1 thi k (thng l thng, qu, nm). Nu ti sn, vn, ngun vn c xt ti mi thi im th chi ph, thu nhp, li nhun li cn xt trong 1 khong thi gian. Khng phi ton b s tin doanh nghip b ra chi tiu (s dng qu tin t) mua sm ti sn trong k u tr thnh chi ph m ch gm phn thc s mt i to ra thu nhp trong k. Chng hn trong s tin chi mua my mc trong k th ch c 1 phn tin b mt i trong k sn xut kinh doanh do my mc b hao mn. Chi ph khng ch lin quan trc tip m cn lin quan gin tip n thu nhp ca doanh nghip nh chi ph o to, y t, tr cp thi vic... 187
Tin cng l tin tr cho ngi lao ng lm vic theo thi v.
188
Phan Anh Tun Cch phn loi kt hp nh vy c tc dng trong vic xy dng cc nh mc chi tiu ph hp v to thun tin cho vic phn tch tm ra chi ph bt hp l khc phc. 1. Chi ph sn xut: l chi ph m doanh nghip b ra ch to sn phm hoc cung ng dch v. Doanh nghip thng mi khng c loi chi ph ny. Xt theo mi quan h gia chi ph v khi lng sn phm c 2 loi: Chi ph sn xut trc tip: l chi ph c mi quan h t l thun vi khi lng sn xut nn n l chi ph bin i. Tt c cc chi ph cn li ca doanh ngip l chi ph c nh. Chi ph sn xut gm: Chi ph nguyn vt liu trc tip: l gi tr nguyn vt liu c s dng trc tip ch to sn phm hay thc hin dch v trong k. Chi ph nhn cng trc tip: l khon tin tr cho cng nhn trc tip sn xut, thc hin dch v.
Chi ph qun l doanh nghip (gi tt l chi ph qun l) hay cn gi l chi ph qun l chung: l chi ph b ra duy tr hot ng ca b my qun l doanh nghip (ban gim c v cc phng ban), gm chi ph qun l kinh doanh, chi ph qun l hnh chnh v cc chi ph khc. Cn c vo ni dung kinh t, chi ph qun l doanh nghip bao gm nhng ch tiu sau: Chi ph vt liu, dng vn phng Chi ph khu hao ti sn c nh b phn qun l Chi ph nhn vin qun l Thu, ph, l ph nh thu mn bi, thu nh t... Chi ph d phng: phn nh cc khon d phng c tnh vo chi ph sn xut kinh doanh ca doanh nghip (tr chi ph d phng gim gi u t ti chnh) Chi ph dch v mua ngoi Chi ph bng tin khc nh chi ph hi ngh, gim c, tip khch, cng tc ph, o to, li vay, ph bo him ti sn b phn qun l... So vi chi ph sn xut v chi ph bn hng th y l chi ph khng lin quan trc tip n sn xut v tiu th sn phm nn cn gi l chi ph
Chi ph sn xut chung: l chi ph phc v sn xut pht sinh trong qu trnh ch to sn phm hay thc hin dch v, khng ph thuc vo khi lng sn phm to ra trong k, bao gm: Chi ph vt liu, dng c sn xut Chi ph khu hao ti sn c nh thuc b phn sn xut Chi ph nhn vin phn xng (qun c, nhn vin k ton, thng k, th kho phn xng, cng nhn sa cha my mc thit b...) Chi ph dch v mua ngoi Chi ph khc nh chi ph tip khch ca phn xng, thu ti nguyn (nu c)... 2. Chi ph ngoi sn xut, gm 2 loi: Chi ph bn hng hay chi ph tiu th: l chi ph pht sinh trong qu trnh tiu th sn phm. Cn c vo tc dng, chi ph bn hng chia thnh 2 loi: Chi ph lu thng: l nhng chi ph lin quan ti bo qun, ng gi, vn chuyn, bc xp, bn hng. Chi ph tip th: l nhng chi ph gn lin vi vic y mnh kh nng cnh tranh, m rng th trng nh chi ph gii thiu sn phm (qung co, tham gia hi ch, cho hng), bo hnh, khuyn mi, hi ngh khch hng. Xt v ni dung kinh t, chi ph bn hng gm c cc ch tiu: chi ph nhn vin (nhn vin bn hng, vn chuyn, bo hnh...), khu hao ti sn c nh (ca hng, kho, phng tin vn ti...), bao b, dng c (o lng, tnh ton...), dch v mua ngoi... khu bn hng. 189
gin tip. Khi tnh li gp (li vn cn cha chi ph bn hng, qun l doanh nghip) doanh nghip cn bit gi tr gc ca thnh phm, hng ho, dch v xut bn trong k. Gi tr gc gi l gi vn hng bn. i vi doanh nghip sn xut, dch v, gi vn hng bn c to thnh t chi ph sn xut. i vi doanh nghip thng mi gi vn hng bn l gi tr thc t ca hng ho xut bn trong k. Gi tr thc t l gi mua cng vi cc chi ph pht sinh cho n khi hng nhp kho ca doanh nghip. Nh vy chi ph ca doanh nghip thng mi c chia thnh gi vn hng bn, chi ph bn hng v chi ph qun l doanh nghip. Cn c vo mi quan h gia chi ph sn xut kinh doanh vi khi lng sn phm c to ra, ton b chi ph sn xut kinh doanh cn chia thnh 2 loi: Chi ph c nh hay chi ph bt bin: l nhng chi ph khng b bin ng trc tip theo s thay i ca khi lng sn phm c sn xut. Thuc loi ny gm c chi ph nguyn vt liu trc tip v chi ph nhn cng trc tip. Chi ph bin i hay chi ph kh bin: l nhng chi ph b bin ng trc tip theo s thay i ca khi lng sn phm c sn xut. Thuc loi ny gm cc chi ph cn li l chi ph sn xut chung, chi ph bn hng v chi ph qun l doanh 190
Phan Anh Tun nghip. Cch phn loi ny gip nh qun l phn tch im ho vn ra quyt nh u t v phn tch gi thnh sn phm. 1.4.2. Chi ph hot ng ti chnh v chi ph bt thng 1.4.2.1. Chi ph hot ng ti chnh: l chi ph pht sinh lin quan n cc hot ng u t ti chnh. ng vi tng loi hot ng ti chnh c cc khon chi sau: Chi ph u t chng khon nh hoa hng mi gii mua bn chng khon... Chi ph hot ng lin doanh nh chi ph nh gi li ti sn c nh em gp vn lin doanh, chi ph vn chuyn, li tin vay gp vn... Chi ph hot ng cho thu bt ng sn nh thu, khu hao... chi ph lin quan n u t bt ng sn nh hoa hng mi gii... Chi ph lin quan n cho vay vn v mua bn ngoi t. Cc khon l v hot ng ti chnh nh gi mua chng khon cao hn gi bn, vn lin doanh thu v thp hn vn gp... L a vo chi ph c b p vn u t ban u v nhm tnh ng li nhun thu c trong k. D phng gim gi u t ti chnh. 1.4.2.2. Chi ph bt thng: l chi ph do cc s kin hay cc nghip v ring bit vi hot ng thng thng ca doanh nghip mang li. C th do nguyn nhn khch quan hay ch quan gy ra. Gm nhng khon chi ph sau: Chi ph thanh l, nhng bn ti sn c nh. Gi tr cn li ca ti sn c nh khi thanh l v nhng bn, tc l phn gi tr cha khu hao ht nhm b p vn u t ban u. Ti sn nhng bn l ti sn vn cn tip tc s dng c trong sn xut kinh doanh nhng doanh nghip c vn v nhu cu thay th hin i ho hoc do thu hp hay thay i ngnh ngh sn xut kinh doanh. Thanh l khi ti sn h hng hoc lc hu v mt k thut khng th s dng tip nn khng nhng bn c. Khi phi thanh l ti sn c nh cha khu hao ht do lc hu c ngha l ngi qun l ti chnh chn thi im khu hao khng st vi tui th kinh t ca ti sn c nh. Tin pht do vi phm hp ng nh n vay qu hn, vi phm php lut nh chm np thu ... Cc khon chi ph do k ton b nhm hay b st khi vo s, k ny mi pht hin. Hai khon chi ph u tin l do nguyn nhn nh quan, cn li l do khch quan. 1.4.3. Gi thnh sn phm Chi ph sn xut kinh doanh trong k bin ng theo s lng sn phm c to ra, cho 191
nn khng c c s nh gi tnh hnh chi ph b ra trong k l hp l hay khng so vi k trc v so vi cc doanh nghip khc v cng khng c cn c tnh chi ph trn 1 n v sn phm xc nh gi bn. V vy cn phi so snh chi ph vi s lng sn phm do chi ph to ra, ch tiu so snh ny gi l gi thnh sn phm. Gi thnh sn phm l chi ph m doanh nghip b ra hon thnh vic sn xut 1 thnh phm hoc thc hin vic cung ng 1 dch v. Nh vy chi ph sn xut kinh doanh v gi thnh sn phm u l chi ph nn c mi quan h mt thit. Gi thnh sn phm c tnh bng chi ph chia cho s lng sn phm do chi ph to thnh. Cn c vo loi chi ph cha trong gi thnh sn phm, c 2 loi gi thnh: Gi thnh sn xut: l chi ph sn xut cn thit to ra 1 n v sn phm c tnh trn c s gi vn hng bn. Gi thnh ton b: l chi ph sn xut kinh doanh cn thit to ra 1 n v sn phm. Chi ph trong gi thnh sn phm chia thnh chi ph c nh v chi ph bin i. So snh, nh gi cc chi ph ny gia cc thi k gip xc nh ni pht sinh chi ph bt hp l. Mun xc nh gi bn, nht l vi sn phm mi ngoi vic cn c vo tnh hnh cung cu th trng, doanh nghip phi cn c vo gi thnh sn phm.
1.5. Thu nhp v li nhun ca doanh nghip

1.5.1. Thu nhp ca doanh nghip Thu nhp ca doanh nghip l ton b s tin thu c t hot ng sn xut kinh doanh, hot ng u t ti chnh trong 1 thi gian nht nh. Tu tng thi k cn c th xut hin thu nhp bt thng nh tin nhng bn thanh l ti sn c nh. Khi c thu nhp, qu tin t ca doanh nghip tng. Trong ton b chu trnh kinh doanh nh c thu nhp m chi ph (vn) b ra c b p hay ti to v em li li nhun cho doanh nghip, to tin cho qu trnh kinh doanh tip theo. ng vi cc mt hot ng ca doanh nghip c cc khon thu nhp sau: 1.5.1.1. Doanh thu bn hng hay doanh thu tiu th l s tin thu c t vic bn thnh phm hng ho, dch v trong 1 thi k. Sn xut kinh doanh l hot ng chnh ca doanh nghip phi ti chnh nn doanh thu bn hng l b phn chnh ca thu nhp doanh nghip. Doanh thu bn hng ngoi ngha nu trn, n cn quan trng trong vic chng t sn phm ca doanh nghip c th trng chp nhn. Ngc li nu sn phm kh tiu th th doanh thu khng b p chi ph, c th dn n gii th hay ph sn. Mun tng doanh thu tc l tng kh nng tiu th sn phm th doanh nghip cn quan tm nng cao cht lng sn phm v ci tin mu m cho ph hp nhu cu th trng, h
192
Phan Anh Tun gi thnh h gi bn v y mnh hot ng marketing. Cn gi c l gi th trng doanh nghip khng th tng c. Ch tiu doanh thu bn hng trong k gm s tin thu c v c s tin cha thu c nhng c khch hng chp nhn thanh ton148. 1.5.1.2. Thu nhp t hot ng u t ti chnh l khon thu nhp do hot ng u t ti chnh em li, gm cc khon tng ng vi hot ng ti chnh nh sau: Thu nhp t hot ng u t chng khon: li c tr, chnh lch gia gi bn v mua. Thu nhp t hot ng lin doanh: li c tr, li gi li tng vn gp lin doanh. Thu nhp v cho thu ti sn: tin thu thu c. Thu li tin cho vay, li bn chu hng ho. Thu li bn ngoi t. Thu li kinh doanh bt ng sn. 1.5.1.3. Thu nhp bt thng l khon thu nhp khng mang tnh thng xuyn v hu ht khng d tnh trc c, c th do ch quan hay khch quan a ti. V c tnh khc bit ny so vi 2 khon thu nhp thng thng trn nn cn c gi l thu nhp c bit. Bao gm cc khon sau: Thu tin nhng bn, thanh l ti sn, ch yu l ti sn c nh Thu tin c pht vi phm hp ng Tin thu nh nc hon tr Thu cc khon n kh i x l xo s Thu t cc khon n phi tr khng xc nh c ch Thu nhp kinh doanh ca nhng k trc b b st hay ghi nhm s k ton... 1.5.2. Li nhun ca doanh nghip Li nhun hay li tc hay li l phn chnh lch dng gia thu nhp v chi ph to ra thu nhp trong 1 thi k (thng l qu, na nm, nm). Nu chnh lch m th kt qu kinh doanh l l. Li nhun l 1 ch tiu quan trng nh gi kt qu kinh doanh ca doanh nghip. C li nhun chng t hot ng kinh doanh b p c chi ph b ra v c tch lu. Li nhun k ny cao hn k trc biu hin hng ho c tiu th nhiu hn hoc gi
Mc d cha thu c tin nhng vn c tnh vo doanh thu v nu s tin hng bn chu m khng tnh vo doanh thu s gip cho doanh nghip khng phi np thu ngay i vi phn tin hng bn chu , dn n ng thu, trong khi doanh nghip vn c hng tin li t vic bn chu. Hn na, vic tnh c khon n tin hng vo doanh thu nh vy cn m bo cng bng cho doanh nghip s dng hnh thc bn hng thanh ton ngay. Trong trng hp nhng khon n tin hng sau ny khng thu c th s chuyn thnh nhng khon phi thu c kh nng kh i v c tnh vo chi ph trong k.
148
thnh sn phm gim, hoc cc hot ng u t ti chnh hiu qu hn. Li nhun tng gp phn c bn tng hiu qu kinh doanh. Mc tiu kinh doanh l thu li nhun, c li nhun mi tr li c cho ngi gp vn v m rng quy m kinh doanh, hin i ho thit b, y mnh nghin cu pht trin. Mun nng cao li nhun cn tng doanh thu v gim gi thnh sn phm tng li nhun thu c trn 1 n v sn phm. Mt trong cc bin php tng doanh thu l h gi thnh sn phm, qua ta thy h gi thnh sn phm l vn quan trng. Phng php phn tch ti chnh s gip tm ra cc bin php thch hp trong tng thi k nng cao li nhun v hiu qu kinh doanh. Li nhun ca doanh nghip c 3 loi, trong li nhun thu t hot ng sn xut kinh doanh l quan trng nht. Sau y l cch tnh cc loi li nhun: 1.5.2.1. Li nhun hot ng sn xut kinh doanh c xc nh tng bc nh sau: 1. Trc ht cn tnh doanh thu thun (thc) DT thun = Tng DT - Cc khon gim tr v thu gin thu pht sinh khi bn hng Tng doanh thu l s tin ghi trn ho n bn hng, ho n thanh ton dch v. T khi khch hng chp nhn thanh ton cho n khi thu c tin c th xy ra 1 s khon gim tr lm gim s tin thu c so vi ho n. Cc khon gim tr gm c: Chit khu bn hng do khch hng thanh ton trc thi hn tho thun gi l chit khu thanh ton. Hng bn b tr li do vi phm hp ng nh giao hng khng ng phm cht, khng ng quy cch... Gim gi hng bn, gm 3 nguyn nhn: o Bt gi l khon gim tr trn gi bn thng thng v l do mua vi khi lng ln, tnh theo 1 t l no trn gi bn, c thc hin ngay sau tng ln mua hng. o Gim gi l khon gim tr trn gi tho thun v l do hng km phm cht, khng ng quy cch theo quy nh trong hp ng. o Hi khu l khon gim tr tnh trn tng s khi lng hng ho thc hin vi 1 khch hng trong 1 thi gian nht nh. Thu gin thu khu bn hng l thu tiu dng thu khu bn hng do ngi tiu dng chu khi h mua sn phm, tc l doanh nghip ch l ngi np h thu, v vy y cng c coi l khon gim tr xc nh doanh thu thun. Thu gin thu gm thu VAT, thu xut khu v thu tiu th c bit nh vo hng ho sn xut trong nc. Doanh nghip khng phi ng trc tin cho cc khon thu ny to ra thu nhp trong k nn cc khon thu ny khng c coi l chi ph ca doanh nghip. 2. Tip theo tnh li nhun gp 194
193
Phan Anh Tun Li nhun gp = Doanh thu thun - Gi vn hng bn 3. Cui cng l tnh li nhun hot ng SXKD Li nhun hot ng SXKD = LN gp - Chi ph bn hng, chi ph qun l DN 1.5.2.2. Li nhun t hot ng u t ti chnh c xc nh bng thu nhp hot ng ti chnh tr chi ph hot ng ti chnh. 1.5.2.3. Li nhun bt thng c xc nh bng thu nhp bt thng tr chi ph bt thng. Thc cht y khng phi l li nhun c to ra t hot ng kinh doanh trong k m t k trc li hoc do khch quan em li, ch khng phi do kt qu kinh doanh. Tng li nhun trc thu (li nhun thun) bng 3 khon li nhun trn cng li. Li nhun sau thu bng tng li nhun trc thu tr thu thu nhp doanh nghip. Cc ch tiu k trn c a vo bo co kt qu hot ng kinh doanh ca doanh nghip. Li nhun thu c qua tnh ton trn l li nhun k ton. Mun nh gi ng kt qu ca hot ng kinh doanh ang thc hin cn xem xt ch s li nhun kinh t ca n, bng cch ly li nhun k ton tr i cc chi ph c hi. Chi ph c hi quan trng l tin li cho vay ca s vn t c ca doanh nghip, i vi doanh nghip t nhn cn gm tin lng ca ch doanh nghip. tin nhn ri khng sinh li. (Net working capital 149 management and short-term finance). Nghin cu v Ti chnh doanh nghip l nhm gii quyt tt cc vn c bn nu trn. Mc tiu cui cng m ti chnh doanh nghip hng ti thng qua vic gii quyt cc vn trn c th tm tt mt cu To ra cc dng tin vo ln hn cc dng tin ra, qua lm tng gi tr cho doanh nghip. Ni cch khc, cc nh qun tr ti chnh phi la chn v thc hin cc d n u t sao cho lung thu nhp to ra t cc d n phi ln hn chi ph b ra huy ng vn ti tr cho cc d n, qua lm gia tng gi tr ca cc khon u t ca cc ch u t vo doanh nghip. Cn lu l hot ng ti chnh trong doanh nghip c chia lm hai nhm hot ng c bn l kim sot (controller) v ngn qu (treasurer). B phn kim sot c nhim v theo di cc chi ph sn xut kinh doanh, k ton ti chnh, thanh ton thu v qun tr thng tin ti chnh (l nhim v ca cc phng K ton ti v ti doanh nghip). B phn ngn qu c nhim v qun l tin mt (cc lung vo, ra), qun l cc hot ng tn dng (cho vay v i vay) ca doanh nghip, lp k hoch ti chnh v u t. Ni dung qun tr ti chnh doanh nghip tp trung ch yu phn qun l ngn qu ny. Do vy, mc ch quan tm ca qun tr ti chnh doanh nghip s khng ging vi k ton qun tr. Qun tr ti chnh quan tm nhiu hn ti vn thi im din ra lung tin (timing of cash flows) do tn ti yu t gi tr thi gian ca ng tin v ri ro lung tin (risk of cash flows) v s lng v thi im lung tin nhn c khng th chc chn. Ba ni dung c bn ca ti chnh doanh nghip c th m t tm tt nh sau:
2. Cc ni dung ca ti chnh doanh nghip

Mi nh qun tr ti chnh u phi thng xuyn a ra cc quyt nh lin quan n ba vn c bn sau: 1. Doanh nghip nn u t vo lnh vc kinh doanh no? D n u t di hn ca doanh nghip l g? Nhng trang thit b, nh xng, nguyn vt liu g cn cho d n ? Kh nng sinh li v nhng ri ro ca d n u t l g? (Capital budgeting decision) 2. Doanh nghip phi lm th no huy ng vn ti tr cho hot ng u t di hn ? (Financing decision). Doanh nghip s pht hnh c phn (equity) hay vay n (debt) huy ng vn? (Capital stucture). 3. Doanh nghip s phi qun l cc hot ng ti chnh hng ngy nh th no? Ni dung qun l ch yu l x l nhng sai lch (mismatch) gia cc lung tin vo (cash inflows) v cc lung tin ra (cash outflows) trong hot ng hng ngy ca doanh nghip. Trong trng hp lung tin ra ln hn lung tin vo, doanh nghip phi vay ngn hn p ng nhu cu thanh ton. Trong trng hp lung tin vo ln hn lung tin ra, doanh nghip cn x l trnh tnh trng dng
2.1. Lp k hoch u t (Capital Budgeting)

y l qu trnh lp k hoch v qun l cc d n u t di hn ca doanh nghip. Nh qun tr ti chnh cn pht hin ra cc c hi u t c kh nng em li thu nhp nhiu hn chi ph ti tr cho vic thc thi hot ng u t . Mt cch c th, nh qun tr phi ln c k hoch mua sm, chi tiu cho d n, khng ch bao gm nhng chi tiu ban u m c cc chi tiu trong sut qu trnh thc hin d n, phi d tnh c nhng thay i trong chi ph. ng thi, nh qun tr phi d tnh c doanh thu, li nhun trong sut vng i ca d n. im quan trng nht l qua phi xc nh c thi im (timing) din ra cc lung tin vo ra doanh nghip, gi tr (size) ca cc lung tin cng nh nhng ri ro (risk) gn vi cc lung tin, trn c s nh gi c mc sinh li ca d n cng nh c cc bin php qun tr thch hp nhm kim sot ri ro c c nhng lung tin ng nh d tnh c v gi tr ln thi im.
149
Vn lu ng thun (Net working capital) = Ti sn lu ng (Current assets) N ngn hn (Current liabilities)
195
196
Phan Anh Tun
2.2. Xc nh cu trc vn ti tr (capital structure)

y l qu trnh xc nh cch thc doanh nghip c th huy ng c ngun vn u t di hn cng nh qun l ngun vn . Ngun vn huy ng ca doanh nghip cho cc d n u t di hn tn ti di hai dng: vn gp ca cc c ng v vn vay. Nhim v ca nh qun tr ti chnh y l phi xc nh c cu trc vn huy ng sao cho va m bo gim thiu chi ph huy ng, gia tng gi tr cho doanh nghip ng thi vn kim sot c nhng ri ro cho doanh nghip. V d: Nu t l n trn vn ch s hu ca doanh nghip m cao th s rt c li cho doanh nghip v n c th gip gia tng gi tr doanh nghip. Chng hn, li tr cho cc khon n c khu tr khi tnh thu nn nu t l phn ngun vn cho d n di dng n m cao th doanh nghip s c li v thu. Hn na, trong khi kh nng to ra li nhun ca tng ng vn s dng th c coi l nh nhau nhng li tr cho nhng ng vn huy ng bng vay n s lun c nh. Nh vy cng mt mc sinh li, nu t l n trong ngun vn u t m cao th doanh nghip cng li. Tuy nhin, t l n trn vn ch s hu m cao th doanh nghip s d gp nhng kh khn v ti chnh khi d n khng sinh li nh mong mun. Hn th, cc ch n s i hi li sut cao hn khi thy t l n trong ngun vn huy ng ca doanh nghip qu cao v s ri ro. Thm ch, doanh nghip c th gp kh khn trong vay vn.
gii thiu cc ch tiu ti chnh m cc nh qun tr ti chnh thng s dng nh gi v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip. C ba loi bo co ti chnh c bn sau:
3.1. Bng cn i k ton (The balance sheet)

3.1.1. Gii thiu v bng cn i k ton Bng cn i k ton (cn c gi l bng tng kt ti sn) cung cp mt bc tranh v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip ti mt thi im nht nh. Bng cn i k ton chia lm hai phn, phn bn tri lit k cc ti sn, bn phi l cc khon n v vn c phn. Bn cn i k ton cho bit doanh nghip s hu nhng g v n ti tr cho vic s hu nhng ti sn nh th no? Xem mu bng cn i k ton phn ph lc. Gi l bng cn i k ton v n lun phi m bo cn bng sau: Tng ti sn = Tng cc khon n + Tng vn c phn Tng gi tr ti sn lun phi bng tng gi tr ngun vn cho nn mi khi c s tng gim 1 loi ti sn hay ngun vn no do c hot ng kinh t pht sinh u ko theo s bin ng ca 1 loi ti sn hay ngun vn khc. Tm li c 2 trng hp c bn dn n s bin ng ti sn nh sau: Tng (gim) ngun vn ng thi ko theo s tng (gim) ti sn. Thng xy ra i vi vi loi ngun vn v ti sn c th sau: Ngun vn vay tng ko theo ti sn bng tin tng hoc cc ti sn khc l my mc thit b, nguyn vt liu, dng c tng, tu thuc doanh nghip hay ngn hng ng ra tr tin hng ho dch v c u t bng vn vay. Khi tr n ngn hn, ti sn bng tin gim. Tng (gim) ti sn hoc ngun vn ny ko theo s gim (tng) ti sn hoc ngun vn khc. C s bin ng ngc chiu l do c s chuyn ho ln nhau gia cc ti sn, gia cc ngun vn. Thng xy ra trong cc trng hp c th sau: Bn ti sn: o Ti sn bng tin gim, ng thi ti sn l nguyn vt liu, dng c hoc ti sn c nh hu hnh, v hnh hoc u t ti chnh tng. o Khi cc khon phi thu, u t ti chnh c thu hi, thu li th ti sn ny gim, ti sn bng tin tng. o Khi cc cng trnh xy dng, mua sm ti sn c nh c quyt ton th chi ph xy dng c bn d dang gim, ti sn c nh hu hnh tng. Bn ngun vn:
2.3. Qun tr vn lu ng (Working Capital Management)

Ni dung ca hot ng qun tr vn lu ng l kim sot cc ti sn lu ng v n ngn hn (bao gm c n di hn n hn tr) nhm m bo doanh nghip c tin cho cc chi tiu cho hot ng ca mnh. Cc cu hi m nh qun tr ti chnh thng phi tr li l 1) Doanh nghip cn phi nm gi bao nhiu tin (tin mt v tin gi ngn hng), bao nhiu hng d tr (bao gm nguyn vt liu, bn thnh phm v thnh phm trong kho)? 2) Trng hp no th doanh nghip nn bn chu, thi hn bn chu nn l bao lu v i tng no s c doanh nghip bn chu? 3) Doanh nghip nn vay ngn hn hay mua chu hay thanh ton ngay?
3. Phn tch cc bo co ti chnh

a ra quyt nh, nh qun tr ti chnh doanh nghip phi da trn cc thng tin t cc bo co ti chnh ca doanh nghip. Nh qun tr ti chnh khng ch phi hiu c ni dung ca cc bo co ti chnh m cn phi bit rt ra nhng thng tin g t cc bo co ti chnh phc v cho qu trnh ra quyt nh ca mnh. Do vy ni dung ca phn ny khng i su vo vic nghin cu cc bo co ti chnh m s tp trung vo cch thc lc ra cc thng tin c ch cho hot ng qun tr ti chnh t cc bo co ti chnh ny, hiu c nhng hn ch ca cc thng tin m cc bo co ti chnh cung cp cng nh
197
198
Phan Anh Tun o Cc loi ngun vn - qu chuyn ho sang nhau, trong li cha phn phi l im bt u c bn, im cui l ngun vn kinh doanh, qu khen thng, phc li v 1 phn qu d tr, cn li l ngun trung gian. o N di hn n hn tr c chuyn thnh n ngn hn. Do c im i ngc ca ngun vn ch s hu v n phi tr nn ch din ra s chuyn ho gia cc ngun vn trong cng 1 nhm. phc v cng tc qun l ti chnh ca doanh nghip, ngoi cc ch tiu trong bng cn i k ton, nh qun l ti chnh cn phi xem xt thm mt s ch tiu khc gi l ch tiu ngoi bng. Cc ch tiu ny phn nh nhng ti sn hin c n v nhng khng thuc quyn s hu ca n v hoc lm r hn ni dung ca 1 s ti sn trong bng. Cc ti sn ngoi bng cng phi c bo qun v tin hnh kim k nh k nh ti sn s hu ca doanh nghip v doanh nghip c trch nhim php l c quy nh trong cc hp ng. C 7 ch tiu sau, trong c 3 ch tiu u phn nh ti sn khng thuc s hu ca doanh nghip: 1. Ti sn thu ngoi (thu vn hnh) phn nh gi tr ti sn hin cn thu ngoi. 2. Vt t hng ho nhn gi h, nhn gia cng phn nh gi tr vt t hng ho cn gi h (nh cng ty xy lp nhn thit b ca ngi giao thu lp t...) hoc nhn gia cng cha xong. 3. Hng ho nhn bn h, nhn k gi th hin gi tr hng ho nhn bn h, nhn k gi nhng cha tiu th cc doanh nghip thng mi hoc cc i l tiu th. 4. N kh i x l l n kh i c xo s, nhng cn theo di tip tc i n v tnh hnh ti chnh ca ngi mc n c th tt ln. Ch tiu ny phn nh s n kh i x l cn cha truy thu c, cn tip tc theo di. 5. Ngun vn khu hao c bn l vn khu hao c bn ch c dng cho nhng mc ch nht nh l ti u t ti sn c nh, tr vn vay u t ti sn c nh, tm thi dng u t ti chnh nu nhn ri, trong bng mi ch phn nh c tng s vn c khu hao. Ch s ny phn nh vn khu hao c bn hin cn cha s dng, qua gip doanh nghip c k hoch s dng. 6. Hn mc kinh ph phn nh hn mc kinh ph cn li cha rt, qua gip doanh nghip thy tin thc hin cng vic c giao v c k hoch thc hin. 7. Ngoi t cc loi: Trong bng cn i k ton, ngun vn bng ngoi t khng c phn nh theo nguyn t, m doanh nghip cn bit s ngoi t hin c v s n phi tr bng ngoi t tnh chnh lch t gi v c bin php chng ri ro hi oi. V vy ch tiu ny phn nh s ngoi t cn li theo nguyn t ca tng loi ngoi t. 199
3.1.2. Cc lu khi phn tch bng cn i k ton Ba vn cn lu khi phn tch bng cn i k ton l tnh lng ca cc ti sn (accounting liquidity), so snh gia n v vn c phn (debt versus equity), phn bit gi tr th trng v gi tr ghi s (market value versus book value). 3.1.2.1. Tnh lng ca cc ti sn: phn nh kh nng chuyn thnh tin mt mt cch d dng v nhanh chng ca mt ti sn m khng phi hy sinh v mt gi tr (tc l khng phi bn r). Trong bng cn i k ton, cc ti sn thng c lit k theo mc gim dn ca tnh lng. Ti sn lu ng (current assets) l cc ti sn c tnh lng cao nht v n bao gm tin mt v cc ti sn s chuyn thnh tin mt trong vng 1 nm k t ngy lp bng cn i k ton. Cc ti sn c nh (fixed assets) c tnh lng thp hn nn c lit k sau cc ti sn lu ng trn bng cn i k ton. Tnh lng ca cc ti sn doanh nghip cng cao th doanh nghip cng trnh c nguy c gp kh khn khi phi thc hin cc ngha v ti chnh trong ngn hn. Tuy nhin, ti sn c tnh lng cao thng to ra li nhun thp hn. Do vy, lun c s nh i gia vic duy tr cc ti sn c tnh lng cao m bo kh nng thanh ton vi kh nng sinh li t cc ti sn . 3.1.2.2. So snh gia n v vn c phn: Cc khon n thng gn vi trch nhim hon tr nhng khon tin c nh, do vy s t doanh nghip vo tnh trng ph sn nu khng thc hin c. Cc c phn khng i hi nhng khon thanh ton c nh. Cc c ng ch c nhn phn cn li sau khi thanh ton ht n. N c vai tr n by (financial leverage), n c kh nng khuch i kh nng sinh li ca mt ng vn c phn nhng ng thi cng lm tng nguy c v n ca doanh nghip. 3.1.2.3. Phn bit gi tr th trng v gi tr ghi s: iu cn lu l gi tr ca cc ti sn ghi trong cc bng cn i k ton l gi tr ghi s, tc l c ghi chp trn c s chi ph ch khng phi gi tr ca chng. Chi ph y l chi ph b ra mua ti sn . Cn gi tr l gi m ti sn c mua bn th trng. Ti thi im mua ti sn, gi tr ti sn c th bng chi ph (nu doanh nghip phi tn tin thu lp t, vn chuyn th chi ph s cao hn gi tr ti sn), nhng cc thi im sau th thng l khng phi vy. V th c th gy nhm ln cho nhng ngi c cc bo co ti chnh, khin h ngh y l gi tr thc ca ti sn (thc ra ch l chi ph). Ngoi ra, rt nhiu gi tr ca cng ty khng c phn nh trn bng tng kt ti sn, v d: trnh qun l tt, nhng ti sn c bn quyn, iu kin kinh doanh thun li
3.2. Bng bo co kt qu hot ng kinh doanh (The income statement):

Bo co kt qu hot ng kinh doanh (hay cn gi l bo co li l) phn nh kt qu hot ng kinh doanh ca doanh nghip trong mt khong thi gian, thng l 1 nm. 200
Phan Anh Tun Nu nh bng cn i k ton c v nh mt bc nh chp tnh hnh ti chnh ca doanh nghip trong mt thi im th bng bo co kt qu hot ng kinh doanh l mt on bng video ghi li hot ng ca doanh nghip gia hai thi im chp nh. Xem mu bo co kt qu hot ng kinh doanh phn ph lc. Khi phn tch mt bo co kt qu hot ng kinh doanh cn lu 3 vn sau: Nguyn tc k ton thng nht (GAAP General Accepted Accounting Principles), cc mc phi tin mt (noncash items), vn thi gian v chi ph (time and costs). 3.2.1. Nguyn tc k ton thng nht hay Chun mc k ton l cc quy nh ca tng quc gia nhm thng nht cc nguyn tc xy dng cc bo co ti chnh trong cc doanh nghip. Vic nm cc nguyn tc k ton ny s gip hiu c y cc ni dung thng tin m bo co kt qu hot ng kinh doanh cung cp. V d: Doanh thu ch c phn nh trn bo co kt qu hot ng kinh doanh khi c hng ho hay dch v bn ra. Do vy, s tng ln v mt gi tr ca cc ti sn m doanh nghip s hu s khng c coi nh l mt khon thu nhp. Hn na, doanh thu c ghi nhn ngay c khi hng ho c bn chu, ngha l khng nht thit phi c lung tin vo khi thu nhp c ghi nhn. Do ci nh qun tr ti chnh quan tm l cc lung tin nn thng tin m bo co cung cp khng phi lc no cng l thng tin v lung tin. Ni cch khc, cc thu nhp hay chi ph c ghi chp trong bo co khng phi lc no cng tng ng vi cc lung tin vo hoc ra ca doanh nghip. 3.2.2. Cc hng mc phi tin mt: Gi tr kinh t ca cc ti sn ph thuc rt nhiu vo cc dng tin trong tng lai m n to ra. Tuy nhin, dng tin li khng c phn nh trong bo co kt qu hot ng kinh doanh. Trong khi , c nhng hng mc ca bo co kt qu hot ng kinh doanh c coi l chi ph i vi doanh thu nhng li khng lm thay i lung tin v do vy c gi l hng mc phi tin mt. Mt trong nhng hng mc quan trng l Khu hao. Khi mua ti sn th c mt dng tin chy ra nhng khu hao li c thc hin dn theo thi gian. Nh vy, trn thc t, dng tin din ra mt ln ti thi im mua ti sn nhng trn bo co kt qu hot ng kinh doanh, n li c chia thnh nhiu phn nh v hch ton dn theo thi gian. Nh vy, khu hao s khng c coi l lung tin ra (thc t li l lung tin vo). Mt hng mc phi tin mt khc l thu tr chm. Thu tr chm xy ra khi cng ty tin hnh khu hao tng dn (khu hao t lc u v tng dn v sau) trong khi hch ton ca c quan thu l khu hao u. Kt qu l thi k u khi khu hao t, khon thu thc np s thp hn khon thu l ra phi np, nhng v sau s xy ra tnh trng ngc li. Phn chnh lch thu hin ti s phi thanh ton v sau. Phn ny c hch ton l thu thanh ton chm trong bo co kt qu hot ng kinh doanh. Tuy nhin, xt di gc phn tch lung tin th khon thu tr chm ny khng phi l mt lung tin ra. 201
3.2.3. Vn thi gian v chi ph: Trong phn tch ti chnh vn d tnh lung tin rt quan trng. V v vy ngi ta chia thi gian thnh hai loi l ngn hn v di hn. Trong ngn hn, cc iu kin sn xut (my mc), mi trng (thu, cc cam kt theo hp ng) c gi nh l khng thay i, ch c cc nhn t nh chi ph lao ng, nguyn vt liu l c php thay i. V do vy cc chi ph lin quan n lao ng, nguyn vt liu th c coi l chi ph kh bin, cn cc chi ph lin quan n sn xut, mi trng nh thu, li tri phiu c coi l chi ph bt bin. Cn v mt di hn, th mi chi ph u thay i. Vic phn chia ny c nh hng rt quan trng n lp k hoch kinh doanh cng nh phn tch lung tin. Tuy nhin, trong bo co kt qu hot ng kinh doanh li phn chia cc chi ph khng theo ngn v di hn m theo chi ph lin quan n sn xut (tc l cc chi ph s tng ln khi m rng sn xut) v cc chi ph lin quan n mt thi k (v d cc chi ph qun l hnh chnh). V nh vy c chi ph kh bin v chi ph bt bin u bao hm trong phn chi ph sn xut m khng c phn bit ring ra.
3.3. Bo co lu chuyn tin t

Thng tin quan trng nht cn rt ra t cc bo co ti chnh l cc lung tin bi v trong ti chnh, gi tr ca cng ty c nh gi trn kh nng to ra cc lung tin. Bo co ti chnh v nhng thay i v tin t ca doanh nghip c gi l Bo co lu chuyn tin t (the statement of cash flows). Bo co ny cho bit doanh nghip thc s chi bao nhiu tin v thu bao nhiu trong mt khong thi gian (thng l 1 nm). Cn ch l thay i trong lung tin khng ng nht vi thay i trong vn lu ng thun (net working capital). V d c hng tn kho v tin mt u l thnh phn ca vn lu ng (current assets). Khi mua nguyn liu, hng tn kho tng ln, vn tin mt gim tng ng khin vn hin hnh v do vn lu ng thun khng thay i nhng xy ra mt lung tin i ra khi doanh nghip. Tng gi tr cc lung tin doanh nghip thu c t cc ti sn u t = Tng gi tr cc lung tin chy ti cc ch n v c ng ca doanh nghip: Cash flow form assets = Cash flow to creditors + Cash flow to stockholders Lung tin t cc ti sn (Cash flow from assets) bao gm: Lung tin t hot ng kinh doanh (operating cash flow): l lung tin thu c t tin bn hng ho, dch v v cc hot ng kinh doanh hp php khc. Lung tin ny phn nh c chi ph tr thu, nhng khng bao gm cc chi ph lin quan n u t nh chi cho mua ti sn c nh v thay i trong vn lu ng thun (tc l khng tnh n phn u t thm ca doanh nghip vo vn lu ng v vn c nh). Do khu hao khng to ra lung tin nn phi cng li khu hao vo thu nhp 202
Phan Anh Tun EBIT150. Chi ph li sut l chi ph lin quan n ngun vn nn khng c tnh y. Thu th doanh nghip thc t phi tr nn phi khu tr. (n v: Triu USD) Thu nhp cha tr thu v li 219 (Earnings before interest and taxes EBIT) Khu hao (Depreciaton) 90 Thu phi tr trong k (Current tax) (71) Lung tin t hot ng kinh doanh 238 (Operating cash flow) Lung tin t hot ng kinh doanh l mt ch tiu ti chnh rt quan trng v n cho bit v c bn cc lung tin to ra t hot ng kinh doanh ca doanh nghip c b p nhng chi tiu hng ngy ca doanh nghip khng. Lung tin ny lun dng khi cng ty lm n tt. Nu n m trong mt thi gian di th chng t doanh thu ca cng ty khng b chi ph, v cng ty s kh trnh khi ri vo tnh trng kh khn v ti chnh. Mt im khc bit cn lu gia bo co lu chuyn tin t y v bo co lu chuyn tin t theo chun mc k ton l bo co lu chuyn tin t theo chun mc k ton c tr li sut v coi y l mt chi ph kinh doanh. Tuy nhin trong phn tch ti chnh li sut cn c coi l chi ph huy ng vn nn s c hch ton ring. Lung tin t hot ng u t vo ti sn c nh (capital spending) phn nh nhng thay i trong ti sn c nh nh mua ti sn c nh mi, bn hay thanh l ti sn c nh c, iu chnh li gi tr ti sn c nh Lung tin ny c xc nh bng cch ly tng chi tiu mua ti sn c nh tr tng thu t bn ti sn c nh. C th, lung tin trong hot ng u t vo ti sn c nh trong mt k bng tng chi tiu ti sn c nh thun cui k (Ending net fixed assets) tr i tng chi tiu ti sn c nh thun u k (Beginning net fixed assets) cng vi Khu hao trong k. (n v: Triu USD) Tng chi tiu ti sn c nh thun cui k 198 (Ending net fixed assets) Tng chi tiu ti sn c nh thun u k (50) (Beginning net fixed assets) Khu hao (Depreciaton) 25 Lung tin t hot ng u t TSC 173 (Net capital spending)
Lung tin ny m khi doanh nghip bn ti sn c nh nhiu hn mua. Lung tin t nhng thay i trong vn lu ng thun (change in net working capital) phn nh nhng thay i trong ti sn lu ng (current assets) trong tng quan vi n ngn hn (current liabilities). Doanh nghip khng ch u t vo ti sn c nh, n c th b sung (u t) vo vn lu ng hoc gim vn lu ng. Cc hot ng ny l nguyn nhn dn n nhng thay i trong vn lu ng thun. tnh lung tin ny, n gin ch cn tnh chnh lch gia vn lu ng thun u k v cui k. (n v: Triu USD) Vn lu ng thun cui k 73 (Ending net working capital) Vn lu ng thun cui k (50) (Beginning net working capital) Thay i vn lu ng thun 23 (Change in net working capital)
Tm tt v lung tin t ti sn c phn nh trong bng sau: (n v: Triu USD) Lung tin t hot ng kinh doanh 238 (Operating cash flow) Lung tin t hot ng u t TSC (173) (Net capital spending) Thay i vn lu ng thun (23) (Change in net working capital) Lung tin t ti sn 42 (Cash flow from assets) Khi doanh nghip ang trong thi k u t tng trng, lung tin t ti sn ny c th m, v khi cng ty s dng tin huy ng trong k u t vo ti sn c nh v ti sn lu ng dn n chi c th vt thu. Lung tin ny cn c gi l lung tin t do (free cash flow) v doanh nghip c th t do dng n tr li cho tri ch v c ng v khng cn dng u t vo ti sn c nh hay ti sn lu ng. Tuy nhin, nu lung tin t do qu ln chng t s tin mt doanh nghip nm gi nhiu hn s tin cn ti tr cho cc d n c kh nng sinh li. Hu qu l phn tin ny khng sinh li c v c th b Ban gim c li dng s dng vo cc hot ng mua sm hay chi tiu khng cn thit. Cn lu l thu nhp thun (net income) v lung tin t do (free cash flow) thng khc nhau v thu nhp thun khng phi l dng tin. Khi nh gi v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip th phn tch dng tin c s dng nhiu hn.
150
Do khi tnh EBIT, khu hao c coi l mt loi chi ph nn b tr ra khi thu nhp ca doanh nghip.
203
204
Phan Anh Tun Lung tin lin quan n ngun vn ca doanh nghip bao gm: Lung tin n tri ch (Cash flow to Creditors): o Dng tin chy ra tr li v tr vn gc o Dng tin chy vo do pht hnh n di hn Tin li thanh ton (Interest) Hon tr vn vay (Retirement of debt) Tng chi tr cho cc khon n (Debt service) Vn vay di hn pht sinh trong k (Proceeds from long-term debt sales) Lung tin n tri ch (Cash flow to Creditors) (n v: Triu USD) 49 73 122 (86) 36
trung vo khon n ngn hn (current liabilities) ca doanh nghip v ngun tr cc khon n ny l vn lu ng (current assets). Mt thun li khi so snh gia n ngn hn v vn lu ng l cc gi tr ghi s v gi tr th trng ca chng l gn bng nhau. Tuy nhin gi tr cc hng mc thay i nhanh nn cc s liu ngy hm nay khng phi l mt d bo tin cy cho tnh hnh tng lai. 3.4.1.1. Kh nng thanh ton hin thi (current ratio) Current assets Current liabilitie s - Current assets: Tng gi tr vn lu ng151 - Current liabilities: Tng gi tr n ngn hn i vi nhng ch n trong ngn hn ca doanh nghip, t l ny cng cao cng tt v n phn nh kh nng p ng kp thi cc nhu cu chi tr ca doanh nghip. Tuy nhin i vi doanh nghip, khi t l ny qu cao th c th l mt du hiu cho thy vic u t vo cc ti sn lu ng cn thiu hiu qu. Ngc li, khi t l ny gim, c th l mt du hiu cho nhng nguy c gp kh khn v ti chnh ca doanh nghip. Tuy nhin cn so snh thm t l ny vi cc t l trong qu kh v t l ca cc doanh nghip cng ngnh c nh gi chnh xc. Trong nhng iu kin thng thng t l ny bng 1 lun c coi l mt con s ti u. Ngoi ra, cn lu l: Current ratio = t l ny c th chu nh hng bi mt s giao dch, v d doanh nghip ti tr cho khon u t vo ti sn lu ng bng cc khon vay di hn, kt qu l vn lu ng tng ln tng i so vi n ngn hn lm t l ny tng. khi t l ny nh hn 1, vic doanh nghip tr n ngn hn s lm t l ny gim i, cn nu t l ny ln hn 1 th giao dch ni trn s lm t l ny tng ln. giao dch mua nguyn vt liu khng lm thay i t l ny v vn lu ng vn khng i, ch c cu vn lu ng thay i m thi.
Lung tin n c ng (Cash flow to Stockholders): o Dng tin chy ra di dng thanh ton c tc hoc mua li c phn o Dng tin chy vo do pht hnh c phn mi. (n v: Triu USD) Chi tr c tc (Dividends paid) 43 Mua li c phn pht hnh 6 (Repurchase of stock) Tng tin mt chuyn ti c ng 49 (Cash to stockholders) Thu t pht hnh c phn mi (43) (Proceeds from new stock issue) Lung tin n c ng 6 (Cash flow to Stockholders)
3.4. Cc ch tiu ti chnh

Cc ch tiu ti chnh thng c chia thnh 5 nhm ln sau: 1. Cc ch tiu phn nh Kh nng tr n ngn hn hay tnh thanh khon ca doanh nghip (Short-term solvency or liquidity ratios) 2. Cc ch tiu phn nh Kh nng tr n di hn hay n by ti chnh ca doanh nghip (Long-term solvency or financial leverage ratios) 3. Cc ch tiu phn nh Hiu qu qun l ti sn ca doanh nghip (Asset management or turnover ratios) 4. Cc ch tiu phn nh mc sinh li (Profitability ratios) 5. Cc ch tiu phn nh Gi tr th trng ca doanh nghip (Market value ratios) 3.4.1. Cc ch tiu phn nh Kh nng tr n ngn hn Cc ch tiu ny c s dng xc nh kh nng p ng cc nhu cu chi tr pht sinh trong vng 1 nm ca doanh nghip. Vi mc ch nh vy, cc ch tiu ny s tp
khi doanh nghip tiu th c mt lng hng, t l ny thng tng ln v hng lu kho c hch ton theo chi ph trong khi doanh thu th hch ton theo gi bn thc t (thng cao hn chi ph), kt qu l vn lu ng tng d ch xy ra s thay i v c cu vn. Do nhng bin ng ca t l ny cn xem xt ngun gc pht sinh trc khi a ra nhng nh gi v tnh hnh ti chnh ca doanh nghip trong ngn hn. 3.4.1.2. Kh nng thanh ton nhanh (quick or acid-test ratio)
151 Nhiu nh phn tch cn cng thm c ti sn u t ti chnh ngn hn vo vn lu ng nh gi kh nng thanh ton tng qut ca doanh nghip v coi ti sn u t ti chnh ngn hn cng l mt b phn ca vn lu ng.
205
206
Phan Anh Tun Kh nng thanh ton nhanh ca doanh nghip c phn nh thng qua ch tiu ti chnh sau: Quick assets Current liabilitie s Quick assets bao gm cc ti sn lu ng c kh nng chuyn ho thnh tin mt mt cch nhanh chng. Trong cc ti sn lu ng, hng tn kho/d tr l cc ti sn c tnh thanh khon thp nht. Hn na, gi tr ghi s ca hng tn kho/d tr nhiu khi khng nht tr vi gi tr th trng ca n bi v trong qu trnh ct tr hng ho c th mt, hng hay suy gim cht lng. Ngoi ra, mt lng hng tn kho qu ln cn l mt du hiu khng tt trong ngn hn v lng hng tn kho qu ln c th l do doanh nghip d on qu cao v kh nng bn hng dn n sn xut qu nhiu hoc mua qu nhiu hng d tr. V nhng l do m khi mun nh gi kh nng thanh ton nhanh ca doanh nghip ngi ta loi tr i phn hng tn kho trong ti sn lu ng. Ni cch khc: Quick assets = Current assets Inventory152. Nh vy, vic dng tin mt mua hng ho d tr ch lm gim quick ratio ch khng lm thay i current ratio. Mt s ch tiu ti chnh khc cng c s dng xc nh kh nng thanh ton ca Quick ratio = doanh nghip nh: Cash ratio = Cash Net working capital , Net working capital to total assets = Current liabilitie s Total assets
thm. Tuy nhin, n c ghi trong bng cn i k ton ch n gin l s d n m khng c iu chnh khi li sut th trng thay i, cao hn hoc thp hn li sut khi khon n c pht hnh hoc khng c iu chnh theo thay i ca ri ro. Do vy gi tr k ton ca khon n c th khc xa gi tr th trng ca khon n . Mt s khon n khc li khng c th hin trn bng cn i k ton nh ngha v trong hp ng thu mua. 3.4.2.2. Cc ch s khc Cc ch s khc cng hay c s dng phn nh tnh hnh n ca doanh nghip l: T l n phi tr trn vn ch s hu: Debt - equity ratio = Tha s vn t c: Equity multiplier = Total assets Total equity Total debt Total equity
Thng thng, cc nh phn tch ti chnh quan tm nhiu ti tnh hnh n di hn ca doanh nghip hn l tnh hnh n ngn hn bi v cc khon n ngn hn hay thay i nn khng phn nh chnh xc tnh hnh n ca doanh nghip. V l do , ch tiu ti chnh sau y thng c tnh: Long - term debt Long - term debt ratio = Long - term debt + Total equity Mt ch tiu ti chnh khc cng c s dng phn nh tnh hnh n di hn ca doanh nghip l kh nng chi tr li: EBIT Interest T l ny cho bit kh nng ca doanh nghip trong vic to ra thu nhp tr li. Tuy nhin, phn nh chnh xc hn kh nng tr li ca doanh nghip, cn cng thm khu hao vo thu nhp trc thu v li (EBIT) cng nh a thm cc chi ph ti chnh khc nh chi cho hon tr vn gc v chi tr tin thu mua vo phn li phi tr (interest). Doanh nghip s gp kh khn trong tr n khi lung thu nhp to ra khng tr chi ph cho cc dch v vay n. iu ny ph thuc vo tnh khng chc chn ca cc lung tin. Nhng doanh nghip c nhng khon thu nhp c chc chn cao s c coi l c kh nng tr n tt hn so vi nhng doanh nghip khng chc chn v cc lung thu nhp ca mnh. V vy, cng cn tnh ton mc dao ng ca lung thu nhp. C th c th tnh lch chun ca lung tin thc t so vi lung tin trung bnh. Ch tiu ti chnh trn c hn ch l n da vo EBIT xc nh kh nng tr li ca doanh nghip m EBIT th khng phn nh y s tin m doanh nghip c sn chi tr li (v nh cp trn, cc khon khu hao, cc khon chi khng i hi phi xut Interest coverage ratio =
3.4.2. Cc ch tiu phn nh Kh nng tr n di hn Cc ch tiu ny c s dng nh gi kh nng thc hin cc ngha v ti chnh di hn ca doanh nghip. Ngoi ra, chng cn phn nh mc s dng cc khon n ti tr cho u t ca doanh nghip so vi mc s dng vn ch s hu. Cc ch tiu ny cng cao th xc sut mt kh nng tr n ca doanh nghip cng ln. Mt khc, t l vay n cao li to ra nhng li ch cho doanh nghip v chi ph tr li c khu tr thu. Hn na, t l n so vi vn ch s hu cng ln th kh nng sinh li ca vn ch s hu cng cao khi doanh nghip c kh nng m bo ngha v tr li ca mnh. Sau y l cc ch tiu ti chnh hay c s dng: 3.4.2.1. T l n (Total debt ratio) Total assets - Total equity Total assets Nh vy t l ny tnh ti tt c cc khon n phi tr (mi k hn v vi mi ch n). T l n cung cp thng tin v mc bo v cho cc tri ch trc ri ro khng th tr n ca doanh nghip cng nh thng tin v nhng c hi m doanh nghip c th vay Total debt ratio =
152
Nhiu nh phn tch cn cng thm c ti sn u t ti chnh ngn hn vo vn lu ng v coi ti sn u t ti chnh ngn hn cng l mt b phn ca vn lu ng.
207
208
Phan Anh Tun tin mt m ch cn hch ton li b khu tr khi tnh EBIT). V vy, ch s sau cng c s dng: Cash coverage ratio = EBIT + Depreciation Interest
ton quy nh trong cc iu khon tn dng ca doanh nghip qu 10 ngy. 3.4.3.3. S vng quay hng tn kho hay tc lun chuyn hng tn kho (Inventory Turnover) Inventory turnover = Cost of goods sold Inventory
3.4.3. Cc ch tiu phn nh Hiu qu qun l ti sn ca doanh nghip Cc ch tiu ny c s dng nh gi xem cc ti sn ca doanh nghip c qun l hiu qu nh th no? Cc ch tiu sau thng c s dng nh gi mc hiu qu ca vic s dng cc ti sn trong qu trnh to ra doanh thu. 3.4.3.1. S vng quay ton b vn hay hiu sut s dng vn Total operating revenues Total assets Total operating revenues l tng thu nhp ca doanh nghip trong mt giai on nht nh. Total assets l gi tr ti sn trung bnh ca doanh nghip trong giai on (nhiu nh phn tch ly tng gi tr ti sn cui giai on cho n gin). Ch tiu ny cho bit doanh nghip s dng ti sn hiu qu nh th no trong vic to ra doanh thu. T trng ny cng cao chng t tnh hiu qu cng ln. Nu t trng ny thp, chng t tn ti mt s ti sn s dng khng hiu qu, c th tng hiu sut s Total asset turnover = dng cc ti sn hoc loi b chng. Tt nhin cc doanh nghip c mc u t vo ti sn c nh thp nh cc doanh nghip thng mi ng nhin c t trng doanh thu trn ti sn cao hn so vi cc doanh nghip i hi u t nhiu vo ti sn c nh nh cc doanh nghip sn xut. 3.4.3.2. S vng quay cc khon phi thu (Receivables turnover) Total operating revenues Receivable s Receivables: l gi tr trung bnh cc khon phi thu trong giai on . Lu l cc Receivable s turnover = khon phi thu phi tr i phn d tnh khng c kh nng thu n. Cng vi ch tiu ny, ch tiu Thi gian thu n trung bnh (Average collection period) cng c tnh: Days in period = 365 Receivable s turnover Hai ch tiu ny cho bit doanh nghip qun l cc khon phi thu nh th no. N cng phn nh chnh sch tn dng ca doanh nghip. Nu doanh nghip thoi mi trong chnh sch tn dng, cc ch tiu ny s cao. Mt quy tc chung m cc nh phn tch ti Average collection period = chnh s dng l Thi gian thu n trung bnh khng nn vt qu thi gian phi thanh 209
V hng lu kho c hch ton theo chi ph nn phi s dng chi ph ca hng bn tnh ch khng c dng doanh thu bn hng. Trong chng mc doanh nghip vn m bo cung ng hng cho hot ng bn hng, ch tiu ny cng cao cng chng t doanh nghip qun l hng tn kho hiu qu. bit thi gian tn kho trung bnh ca cc hng ho, ta s dng ch tiu sau: Day in inventory = Days in period = 365 Inventory turnover
l khong thi gian tnh t khi hng ho c sn xut ra n khi c em bn. Trong cc doanh nghip thng mi, n c gi l shelf life. Cc ch tiu ny cho bit hng ho c sn xut v tiu th nhanh c no. ln ca cc ch tiu ny khc nhau do c im ca quy trnh sn xut (thi gian sn xut lu hay chng), kh nng ct tr ca sn phm (d thi, hng hay c kh nng ct tr lu). Ngoi ra, khi phn tch cn lu l phng php xc nh hng lu kho khc nhau th s c cc kt qu khc nhau. 3.4.4. Cc ch tiu phn nh mc sinh li Mt trong nhng tiu ch kh xc nh nht ca doanh nghip l kh nng sinh li. Mt cch n gin th li nhun k ton l phn cn li ca doanh thu sau khi tr i chi ph. Trn thc t khng phi lc no da trn mc sinh li trong qu kh hoc hin ti cng c th d on c mc sinh li trong tng lai. Nhiu doanh nghip lc bt u hot ng thng to ra li nhun thp hoc thm ch khng to li nhun, nhng iu khng c ngha l mc sinh li ca n trong tng lai s thp. Mt vn khc ca vic xc nh mc sinh li trn c s k ton l n b qua vn ri ro. Khng th no khng nh hai doanh nghip c mc sinh li hin ti nh nhau li c kh nng sinh li ging nhau trong tng lai nu mt doanh nghip c ri ro cao hn. Hn ch ln nht ca vic nh gi kh nng to li nhun ca doanh nghip da vo s liu k ton l n khng a ra c chun mc so snh. V mt kinh t, mt doanh nghip ch c xem l c kh nng sinh li khi mc sinh li ca n cao hn mc m cc nh u t c th t mnh kim c trn th trng ti chnh. Cc ch tiu sau y thng c s dng: 3.4.4.1. Li nhun cn bin (Profit margin) hay t sut li nhun trn doanh thu
210
Phan Anh Tun Net profit margin = Net income , Total operating revenue EBIT Total operating revenue
financial leverage lun thi phng ROE. Tuy nhin, thc t, iu ny ch xy ra khi ROA (gross) ln hn li sut ca cc khon vay. 3.4.5. Cc ch tiu phn nh Gi tr th trng ca doanh nghip Nhiu thng tin v doanh nghip khng th ly c t cc bo co ti chnh. Cc nh phn tch ti chnh c gng tm ra nhng thng tin c ch t nhng tn hiu th trng v doanh nghip, ph bin l gi ca c phiu ph thng do doanh nghip pht hnh. Gi tr th trng (Market price / fair market value) l gi m c phiu ph thng mt doanh nghip c mua bn trn th trng. Tuy nhin nu ch so snh trc tip gi tr th trng gia cc doanh nghip vi nhau th khng phi lc no cng chnh xc v gi tr th trng ca cng ty ln thng ln hn cng ty nh. V vy, cn xy dng nhng ch tiu c lp vi quy m ca doanh nghip. Sau y l mt s ch tiu hay c s dng: 3.4.5.1. Ch s PER Price - to - Earnings (P/E) Ratio = Price per share Earnings per share of common stock
Gross profit margin =
Li nhun cn bin phn nh kh nng ca doanh nghip sn xut ra cc hng ho hoc dch v vi chi ph thp hoc bn c vi gi cao. Li nhun cn bin khng phi l thc o li nhun trc tip bi n da trn tng doanh thu chnh ch khng da trn s u t tng vn ca doanh nghip hoc vn c phn ca c ng vo ti sn. Doanh nghip thng mi thng c li nhun cn bin thp cn cc doanh nghip dch v th c li nhun cn bin cao. 3.4.4.2. T sut li nhun trn vn (Return on Assets) Mt trong nhng thc o ph bin v kh nng sinh li ca doanh nghip l t l gia thu nhp trn gi tr trung bnh ca tng ti sn (c trc thu v sau thu). Net income EBIT Net return on assets = , Gross return on assets = Average total assets Average total assets C th s dng cc ch tiu ti chnh khc tnh ra ROA (c gi l DuPont system of financial control): ROA = Profit margin x Asset turnover ROA(net) = Net income Total operating revenue Total operating revenue Average total assets
Ch s PER hoc P/E cho bit ci gi m nh u t sn sng tr nhn c mt ng tin li c tc. Ch s PER cng cao chng t cc nh u t nh gi cao v trin vng pht trin ca doanh nghip. Tuy nhin ch s PER s khng phi l mt cn c tin cy trong trng hp nh gi cc cng ty cha c thu nhp hoc thu nhp rt thp. 3.4.5.2. Cc ch s khc Dividend Yield = Dividend per share Market price per share
EBIT Total operating revenue ROA(gross) = Total operating revenue Average total assets Cng ty c th tng ROA thng qua tng Profit margin hoc Asset turnover. Cnh tranh khng cho php doanh nghip c th tng c hai t l ny ng thi. Doanh nghip thng phi i mt vi s nh i gia li nhun cn bin v tc quay vng. Cc doanh nghip bn l thng chp nhn li nhun cn bin thp v ly tc quay vng cao. Cn cc doanh nghip kinh doanh cc mt hng xa x nh trang sc th ly li nhun cn bin cao i cho tc quay vng thp. V mt chin lc ti chnh cng c hai hng: li nhun cn bin hoc tc quay vng. 3.4.4.3. T sut li nhun trn vn t c (Return on Equity): Net income ROE = Total equity ROE = Profit margin x Asset turnover x Equity multiplier = ROA x Equity multiplier Nh vy s khc bit gia ROE v ROA l do financial leverage to ra. Nh vy
trong : Dividend l gi tr c tc trong ln thanh ton gn y nht c bnh qun ho theo nm. Market price l gi c th trng hin ti ca mt c phiu ph thng. Market - to - Book Value = Market price per share Book value per share
Ch l gi tr ghi s ca c phiu (Book value per share) c tnh bng cch ly tng gi tr vn ch s hu chia cho tng s c phiu do vy khng phi l gi tr ghi s ca c phiu thng thng. Tobins Q = gi tr th trng ca tt c cc khon n ca doanh nghip v vn c phn / chi ph thay th ca ti sn cng ty (chi ph phi b ra mua c cc trang thit b nh ca cng ty). Ch l ch s ny ly gi tr th trng ca cc khon n cng ty ch khng phi khon
211
212
Phan Anh Tun n theo s sch, gi ti sn ca cng ty cng l gi th trng ca cc ti sn . Cc cng ty c Q > 1 s ni hp dn u t hn cc cng ty c Q < 1. Cc cng ty c Q cao s c li th cnh tranh trong thu ht u t hn so vi cc cng ty c Q thp hn.
Ph lc. Cc bo co ti chnh ca doanh nghip

QUYT NH CA B TRNG TI CHNH V H THNG CH K TON DOANH NGHIP (S 1141 ngy 01 thng 11 nm 1995 - Trch phn h thng Bo co ti chnh) BNG CN I K TON Ngy . . . thng . . . nm 199... n v tnh . . . . . . . . . . . .
TI SN S u nm S cui k
A. TI SN LU NG V U T TI CHNH NGN HN I. Tin 1. Tin mt ti qu (gm c ngn phiu) 2. Tin gi Ngn hng 3. Tin ang chuyn II. Cc khon u t ti chnh ngn hn 1. u t chng khon ngn hn 2. u t ngn hn khc 3. D phng gim gi u t ngn hn (*) III. Cc khon phi thu 1. Phi thu ca khch hng 2. Tr trc cho ngi bn 3. Phi thu ni b - Vn kinh doanh cc n v trc thuc - Phi thu ni b khc 4. Cc khon phi thu khc 5. D phng cc khon phi thu kh i (*) IV. Hng tn kho 1. Hng mua ang i trn ng 2. Nguyn liu, vt liu tn kho 3. Cng c, dng c trong kho 4. Chi ph sn xut, kinh doanh d dang 5. Thnh phm tn kho 6. Hng ho tn kho 7. Hng gi i bn 8. D phng gim gi hng tn kho (*) V. Ti sn lu ng khc 1. Tm ng 2. Chi ph tr trc 3. Chi ph ch kt chuyn 4. Ti sn thiu ch x l 5. Cc khon cm c, k cc, k qu ngn hn VI. Chi s nghip
1. Chi s nghip nm trc 2. Chi s nghip nm nay B. TI SN C NH V U T DI HN I- Ti sn c nh 1. TSC hu hnh - Nguyn gi - Gi tr hao mn ly k (*) 2. TSC thu ti chnh - Nguyn gi - Gi tr hao mn ly k (*) 3. TSC v hnh - Nguyn gi - Gi tr hao mn ly k (*) II. Cc khon u t ti chnh di hn 1. u t chng khon di hn 2. Gp vn lin doanh 3. Cc khon u t di hn khc 4. D phng gim gi u t di hn (*) III. Chi ph xy dng c bn d dang IV. Cc khon k qu, k cc di hn TNG CNG TI SN NGUN VN A. N PHI TR I. N ngn hn 1. Vay ngn hn 2. N di hn n hn tr 3. Phi tr cho ngi bn 4. Ngi mua tr tin trc 5. Thu v cc khon phi np Nh nc 6. Phi tr cng nhn vin 7. Phi tr cho cc n v ni b 8. Cc khon phi tr, phi np khc II. N di hn 1. Vay di hn 2. N di hn III. N khc 1. Chi ph phi tr 2. Ti sn tha ch x l 3. Nhn k qu, k cc di hn B. NGUN VN CH S HU I. Ngun vn - qu 1. Ngun vn kinh doanh 2. Chnh lch nh gi li ti sn 3. Chnh lch t gi 4. Qu pht trin kinh doanh 5. Qu d tr ti chnh 6. Li cha phn phi 7. Qu khen thng, phc li 8. Ngun vn u t xy dng c bn II. Ngun kinh ph
213
214

De Cuong Bai Giang Mon Ly Thuyet TCTT

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

De Cuong Bai Giang Mon Ly Thuyet TCTT

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chng 1.

i cng v ti chnh v tin t

Phan Anh Tun

Ging vin: ThS. Phan Anh Tun

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

2. S pht trin cc hnh thi ca tin t

1. Khi nim v tin t

2.1. Tin t hng ho - Ho t (Commodity money)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

2.2. Tin giy (paper money)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

2.3. Tin tn dng (Credit money)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

2.4. Tin in t (Electronic money)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Dch v Direct debit.

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

3. Chc nng ca tin t

3.1. Phng tin trao i (Medium of Exchange)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

3.2. Thc o gi tr (Standard of Value/ Measure of Value/Unit of Account - n v k ton)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

3.3. Ct tr gi tr (Store of Value)

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

4. Khi nim v ti chnh

Cc sn phm c thc hin v gi tr c gi l sn phm x hi.

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Th trng ti chnh Trung gian ti chnh

Ti chnh doanh nghip

Nhng ngi cn vn/i vay - Cc cng ty - Chnh ph - Cc gia nh - Nc ngoi

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Chng 1. i cng v ti chnh v tin t

Chng 2. Th trng ti chnh

Chng 2. Th trng ti chnh

2. Cu trc th trng ti chnh

2.2. Cn c vo mc ch hot ng ca th trng

Chng 2. Th trng ti chnh

2.3. Cn c vo phng thc t chc v giao dch ca th trng

Chng 2. Th trng ti chnh

3. Cc cng c ca th trng ti chnh

3.1. Cc cng c lu thng trn th trng tin t.

Negotiable Bank Ceritficate of Deposit

Chng 2. Th trng ti chnh

Cn gi l Cam kt (hay tho thun) mua li.

Cc d tr lin bang M c vai tr nh ngn hng trung ng M, gi tt l Fed.

Chng 2. Th trng ti chnh

Phan Anh Tun

3.2. Cc cng c lu thng trn th trng vn

Nhng khng c quyn tham gia qun l cng ty nh cc c ng.

Chng 2. Th trng ti chnh

Chng 2. Th trng ti chnh

V cc nh u t vo c phiu quan tm nhiu hn ti kh nng n chnh lch gi khi mua bn c phiu.

Chng 2. Th trng ti chnh

Chng 3. Trung gian ti chnh Phan Anh Tun

Chng 3. Trung gian ti chnh

1.2. Chi ph thng tin (Information costs)

1. Nhng ro cn trong knh ti chnh trc tip

3. Cc loi hnh trung gian ti chnh

iu 20 khon 5 Lut Cc t chc tn dng.

3.2. Cc cng ty ti chnh (Finance companies)

3.3. Cc t chc tit kim theo hp ng (Contractual Savings Instutions)

3.4. Cc trung gian u t (Investment intermediaries)