NIELS HENRIK ABEL

Abel 5 Austos 1802 ylnda Norvete dnyaya gelir. O zamanlar Norve, Danimarka Krallnn bir parasdr. Politik ve ekonomik kriz nedeniyle lkede alk ve sefalet hkm srmektedir. Babas George Abel ,kendi babas gibi bir papazdr ve aydnlanma hareketinden nasibini alarak kendini halk aydnlatmaya adar ,karn tokluuna alr ayrca politikada da aktif rol oynar. Annesi ise bu dnemlerde muhabbet meclislerinde, yemeklerde gezen en sonunda ise alkolik olan bir kadndr. Eitim hayatna 1815 ylnda balayan Abel, Christianada bulunan Cathedral okulunda okur. Okulun eitim kadrosunun yetersizliinden matematik ve fizikte yetenei olduu fark edilen Abel ,buna ramen ortalama bir renci grnmnden teye geemez. 1817 ylnda okula yeni atanan matematik retmeni B. Holmboe onun matematik yeteneini fark eder ve ona zel ders vererek yetitirmeye balar. Daha sonra niversite dzeyinde kitaplar vererek matematik almaya tevik eder. Bir sre sonra Abel retmenini geer ve ona ders verir dzeye gelir. 1820 ylnda babasnn lmyle birlikte karanlk dnemler balar. Ailesi maddi skntlar iine der, Abel in okula devam etmesi iin retmeni Holmboe burs verir. Holmboeden renebilecei her eyi renen Abel ,iyi bir niversite ktphanesinden Newton ,Euler,Lagrange ve Gaussun eserlerini dn alr ve bunun yan sra Paristen son bask magazin ve makaleleri takip eder. 1821 ylnda Christiana niversitesine girer ve 1 ylda mezun olur. Burada 5. dereceden denklemlerin kklerle zlebilirlii zerine almaya balar. Kklerle zlebilirlii ispatladn sanar ve sonularn Danimarkadaki F. Degen a gnderir. Degen, cevabnda almasn saysal bir rnekle desteklemesini ister ve ayrca analiz ve mekanie nemli uygulamalar olan eliptik integraller zerinde almasn tavsiye eder. Daha sonra Abel saysal rnek aratrrken ispatnn hatal olduunu grr. 1823 ylnda bir frsatn bulur ve Kopenhaga teyzesinin yanna gider. O srada Fermat Teoremi ve eliptik fonksiyonlarla urar. 19 yandaki Christine Kemp ile tanr ve bir sre sonra nianlanr.

Eliptik integraller zerine elde ettii sonular niversiteye ait bir bilimsel dergide yaynlar. Bu sonular nemli olmasna ramen Norvee yazld iin fazla ilgi grmez. Avrupaya almak , nl matematikilerle fikir alveriinde bulunmak iin niversiteden destek ister. Dil renmesi ve biraz da para biriktirmesi iin 2 yl daha niversitede kalr. Bu srede tekrar 5. dereceden denklemle ilgili probleme dner. 1. dereceden denklem kolayca grlr. 2. dereceden denklem

eklindedir ve zmn eklindedir ve

olduu zmler

eklindedir. Yani 1. ve 2. derece denklemleri zerken

grlr ki zmler denklemin katsaylarndan yararlanlarak elde edilir.

O halde genel olarak n pozitif tamsays iin denkleminin zmleri katsaylarla ilem yaparak bulunabilir mi? Bu sorunun cevab n=1 ve n=2 iin ilk alardan beri bilinir , n=3 iin cevap 15. yy da talyan matematiki Cordano tarafndan bulunur ve arkada Ferrari de n=4 iin bu denklemleri katsaylar cinsinden zmeyi baarr. nsanlar 4. Derece denklemlerden sonra 5. Derece denklemlerle tam 300 yl sonu alamadan urar. Abel, 1824 ylnda henz 22 yandayken 5. Dereceden genel bir polinomun kklerinin bilinen yntemlerle bulunmasnn mmkn olmadn gstererek ilk nemli ispatn yapar. Bu almasn kendi imkanlaryla Franszca bastrp Gaussun da iinde bulunduu Avrupadaki matematikilere gnderir. alma 6 ksa sayfadan oluur ve bu almay grn itibari ile anlalmaz klar. Bu yzden Avrupada bekledii k yapamaz. 1825 ylnda devlet bursuyla 2 yllna yurt dna matematik almaya gider. 6 ay boyunca Berlinde kalr ve burada etkin bir mhendis olan Crelle ile tanr. O sralarda Crelle , bugn Crelles Journal olarak n kazanan dergiyi karmaya hazrlanr. Bu derginin ilk saylarnda Abelin eliptik integraller ve eliptik fonksiyonlarla ilgili makaleleri yaynlanr. 10 ay boyunca Norveli matematikilerle Avrupay dolar ve sonunda 1826 Temmuzunda Parise ular. Parise giriini Abel yle ifade eder: Sonunda

btn matematik ile ilgili umutlarmn odak noktasna vardm.. Burada eliptik fonksiyonlarla ilgili sonularn Bilimler Akademisine bizzat sunar. Akademi bu alma iin Cauchy ve Legendrei hakem tayin eder. Legendre, Abelin el yazsn okuyamadn ileri srerek grevi Cauchye brakr. Cauchy, Abelin ifadesine gre almaya yle bir gz atmaya tenezzl eder ama zerinde durmaz. Abel sonucu grmek iin Pariste birka ay daha bekler ama bir sonu kmaz. Artk Pariste tamamen parasz kalan Abel burada bir de vereme yakalanr. Crelle ona dergisinin editrln teklif eder ama bunu kabul etmeyen Abel Norvee dnmeye karar verir. Crelle ise Abel iin i aramaya balar. 1826 sonunda Berlinde Jacobi ile tanr ve Jacobi ile beraber nemli tezlerinden birini yaynlar. Eliptic functions in Astronomical Notes. Daha sonra salk problemleri iyice arttndan Norvee dner ve burada Christiana niversitesinde konuk retim yesi olarak ders vermeye balar. 1828 ylnda 6 haftalna Frolanda i bulur ve burada nianlsyla evlenme hayalleri kurar. Yolculuk srasnda hastal tekrar nkseden Abel 12 hafta boyunca yataa der.12 haftalk sre sonunda sadece 26 yandayken 6 Nisan 1829 tarihinde vefat eder. lmnden sadece 2 gn sonra 8 Nisan tarihinde evine 2 mektup ular. Biri Berlinden dieri Paristen gelir. Berlinden gelen mektupta Crelle ona kalc bir i bulduundan bahseder ve yle der: Bildiim kadaryla gelecek ile ilgili olarak artk tamamen rahat olabilirsin. Sen aramza aitsin ve gvendesin. yi bir lkeye , iyi bir iklime geleceksin. Bilime ve seni seven arkadalarna yakn olacaksn. Paristen gelen mektupta ise Paris tezinin bulunduu ve aratrmasnn ok beenildii belirtilir, vgler sel olur. lmnden sonraki yl Akademi dln alr ve para alkolik annesine gider. 1841 ylnda Paris tezi baslr. 1902 ylnda doumunun 100. yl erefine adna dl verilmesine karar verilir.1905e kadar bu dl verilmeye devam edilir. Sonra 2000 ylna kadar dl verilmesi iin kayda deer bir alma olmaz. 2000den sonra doumunun 200. Yl adna Abel dl yeniden ortaya kar.

Daha nce Gaussa gnderdii mektup ,Gaussun lmnden sonra evraklar arasnda almam bir zarf olarak bulunur. Abelin ardndan bir matematiki yle yazar:Abel, matematikilere kendisinden sonra en az 500 yl uraacaklar bir miras brakp gitti.Ancak hayat matematikteki baarsn yanstmaktan ok uzakt; hayat yks bilim tarihinin en trajik yklerinden biridir.

Abelin matematie katklar : Abel, Eulerin sadece rasyonel saylar iin geerliliini ispat ettii Binomial teoremi genileterek tm saylar iin olduunu ispatlar. 4 dereceden fazla genel polinom denkleminin cebirsel ilemler yardmyla cebirsel bir kknn olmadn ispatlar ve bunu yapmak iin bir ok blgede matematikiler ve fizikiler iin deeri olmayan bununla beraber matematiin nemli bir dal olan Grup teoriyi icat eder. Ayrca eliptik fonksiyonlarla ilgili almalar lmnden sonraya kadar kefedilemez. Abel denklemi ise fonksiyonel denklemlerin zel bir halidir ve f(h(x))=h(x+1) ile gsterilir. Grup aksiyomlarna ilaveten ilemin deime zellii var ise buna Abel grubu denir.