Kadınların

Kurtuluşu miz, kiml iği mi z b i z

im dir...

Emeğimiz, bedeni

ERKEK EGEMENLİĞİNE
KAZAN KALDIRIYORUZ
SOSYALİST
DEMOKRASİ
GAZETESİ
ÖZEL SAYI 12
25 ŞUBAT 2012
3 TL

ÖZGÜRLÜĞÜMÜZÜ
İSTİYORUZ Etrafımızı kuşatan erkek egemenliğine karşı ‘zor hayat’larımızın içinden çıkarak başkaldırıyoruz.
Evde emeğimizin sömürülmesine, piyasada değersizleştirilmesine, tacize, tecavüze, kadın cinayetlerine, savaşa karşı;
hep birilerinin bizim adımıza karar verip, sesimizin kısılmak istenmesine karşı;
bedenimizin, kimliğimizin, emeğimizin üzerinde kurulan erkek egemen tahakküme karşı kazan kaldırıyoruz!
SUSMUYORUZ, ITAAT ETMIYORUZ,
BIZE SUNULANLARI KABUL ETMIYORUZ.
ÖZGÜRLÜĞÜMÜZ IÇIN SOKAKLARA ÇIKIYORUZ!

DAMIZLIK KESK’Lİ SÖMÜRÜLEN

KIZ HİKAYELERİ
Bugün Türkiye’deki
muhafazakârlık, kadı-
nı sağlık, bakım gibi
yeniden üretim hizmetlerini
üstlenmek üzere eve hapsetmekle kalmamakta, ka-
dın için esas alan olarak aileyi işaret etmekle birlik-
te kadının emek piyasasına katılımını da yine aile
üzerinden, aile bütçesine destek olan ucuz, güven-
cesiz, ikincil emek şeklinde tanımlamaktadır.
Sf.4
KADINLAR
8 Mart’a yaklaşırken
KESK’e yapılan ope-
rasyonlarda; evlerine
gerçekleştirilen baskınlarda
KESK Kadın Sekreteri Canan Çalağan, SES Kadın
Sekreteri Bedriye Yorgun, TÜM BEL-Sen Kadın Sek-
reteri Güler Elveren’in de aralarında bulunduğu
toplam 9 kadın sendika yöneticisi ve üyesi tutuk-
landı.
Sf.8
EMEK
Ev emeği kadınlar
tarafından harcanır,
karşılığı olmayan bir
emektir. Sürekli bir doğallaş-
tırma üzerine kuruludur. Bu yüzden görünmeyen
emek uzun süre politik bir sorun olarak gündeme
getirilmedi. Görünmeyen emeğin sevginin dışa vu-
rumu olarak görülmesiydi. Aslında bir tür sevgi adı-
na çalışılmaktaydı.
Sf.16
2 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
ERKEK EGEMENLİĞİNE KAZAN KALDIRIYORUZ
ÖZGÜRLÜĞÜMÜZÜ İSTİYORUZ
Bir 8 Mart Dünya Kadınlar gününde daha yan
yana, dayanışma gücümüzle alanlara çıkıyoruz. 8
Mart’ların daha özgür kutlanacağı günlere kadar
kurtuluşumuz için mücadeleye devam ediyoruz.
Etrafımızı kuşatan erkek egemenliğine karşı ‘zor
hayat’larımızın içinden çıkarak başkaldırıyoruz.
Özgürlüğümüz için şimdi kazan kaldırma zamanı.
Bizler kapitalist patriyarkanın ördüğü duvarlar-
la hapsedilmeye çalışılıyoruz. Şiddetle, baskıyla,
ölümle bizi terbiye etmeye çalışıyorlar. Bizim baş-
kaldırmayanımız, itaat edenimiz, sesini çıkarma-
yanımız, evlenip üç çocuk doğuranımız ve ailenin
dışına adım atmayanımız makbul. Terbiye sınırla-
rımız erkekler tarafından çiziliyor. Biz kadınlar bu
sınırları tanımıyoruz.
Ev içinde en yakınlarımız tarafından uğradı-
ğımız şiddetten kurtulmak için başvurduğumuz
karakollar, sağlık kuruluşları bizi korunmasız bir
şekilde yine evlerimize geri gönderiyor, kadına
yönelik şiddetten sorumlu kuruluşlar gereğini
yapmıyor. Feminist mücadeleyle kazandığımız
ev içi şiddetten korunma yasaları uygulanmıyor.
Fatma Şahin’in yeni yasa tasarısı diye kamuoyu-
nun gözünü boyamak için öne sürdüğü taslak ise
geçmişte sağladığımız kazanımları adeta boşa dü-
şürüyor. Kadını değil aileyi koruyan yasa taslağını
istemiyoruz.
Her gün 5 kadının öldürüldüğü bu ülkede ka-
dın cinayetlerini önlemek adına tek bir adım bile
atmayan erkek devletin şimdiki sözcüsü AKP, hâlâ
kadın cinayetlerinin abartıldığını, kadına yönelik
şiddetin aile arası bir mesele olduğunu söylüyor.
Bizler bu 8 Mart’ta erkek devletin şiddetine karşı
Ayşe Paşalı’nın, Şefika Etik’in, Gülay Armağan’ın
hesabını sormak için çıkıyoruz alanlara. Kadın ci-
nayetlerinin politik olduğunu yüksek sesle ısrarla
tekrarlıyoruz. “Cinnet geçirdim, öldürdüm” diyen
her erkeğe karşı, onu koruyan her devlet görev-
lisine, mahkemeye karşı, “Kadın cinayetleri poli-
tiktir!” diyen binlerce kadın var. Hayır, bir anda
cinnet geçirip öldürmediniz, ince ince planladınız,
kadınları sindirmek için şiddet uyguluyor, cinayet
işliyorsunuz. Fakat biz bunu kabul etmiyoruz, bu
8 Mart’ta yine sokakları terk etmiyoruz.
Her gün artarak devam ediyor nefret cinayet-
leri de. Failleri ya bulunamıyor ya da bulunmak
istenmiyor. Erkek egemen sistem kendisine ben-
zemeyeni ya yok ediyor ya da kamusal alanlardan
dışlayarak arka sokaklara hapsediyor. Eşcinsel ve
trans bireylerin cinsel yönelimleri ve cinsiyet kim-
likleri yüzünden yok sayılması ve öldürülmesi,
erkekliğin kadınlık konumuna “düşme” korkusu-
nu yine aynı ataerkil sistemin zihniyeti besliyor.
Anayasanın 10. maddesine, “Cinsel Yönelim” ve
“Cinsiyet Kimliğinin’’ eklenmesinin, eşcinsellere
yönelen şiddetin sona ermesi adına, ilk adım ola-
cağı umudunu taşıyoruz. “Genel ahlaka aykırılık”
gerekçesiyle, örgütlenme hakkının engellenme-
sine hep birlikte “Dur!” diyoruz. Nefret cinayet-
lerinde, ‘tahrik’in hafifletici unsur olması gibi bir
uygulamayı, insanlık adına verilen hiçbir hukuki
karara yakıştırmıyoruz. Bu nedenle bu 8 Mart’ta
“heteroseksizme son” sloganını yükseltiyoruz.
Bizler öldürülüyor, tacize ve tecavüze uğruyo-
ruz. Hukuk ise bizleri değil erkeği koruyor. ‘Hak-
sız tahrik’ indirimleriyle, ‘ruh sağlığı bozulmamış’
raporlarıyla bir kez de hukuk tarafından mağdur
ediliyoruz. Biliyoruz ki yargı da erkeğin yanında.
Bu yüzden N.Ç’nin öfkesini, Fethiye’deki müca-
deleyi, Aynur’un televizyon kumandası fırlatması
‘ağır tahrik’ sayılarak katilinin ceza indirimi alması-
nı, İzmir Karabağlar karakolunda polis şiddeti gör-
mesine rağmen yargılanan Fevziye’nin isyanını
unutmuyoruz. Bizler biliyoruz ki davalarımızın ta-
kipçisi olduğumuzda kadınların lehine kararların
çıkmasını sağlayabiliriz. Bu yüzden kadına yönelik
şiddet davalarının peşini bırakmıyoruz, bırakma-
yacağız da. Davalarımızı sonuna kadar takip et-
mek için bu 8 Mart’ta da el ele veriyoruz.
Biz kadınlar ev içindeki görünmeyen eme-
ğimizin sesini yükseltmek için hapsolduğumuz
mutfaklardan çıkıyoruz alanlara. Ev içinde hiçbir
karşılığı olmayan emeğimizin erkekler tarafından
sömürülmesine tahammül etmiyoruz. Kamusal
alanda değersizleştirilen emeğimize sahip çıkı-
yoruz. Neoliberal politikalarla esnek üretim tarzı
içerisinde kadın emeği ucuz ve güvencesiz koşul-
larda sistemin hizmetine sunuluyor. Erkek ege-
men sistemde, aile içindeki çocuk, hasta, yaşlı ve
engellilerin bakımı ve ev işleri kadınların doğal
görevleriymiş gibi bizlerin sırtına yıkılıyor. Devle-
tin, patronun ve erkeğin gerçekleştirmesi gereken
bütün sorumluluklar kadının ev içi emeği üzerin-
den gerçekleştiriliyor. Aile içi eşitsiz işbölümü ve
bakım yükümlülükleri ile ezilen kadınlar, çalışma
yaşamının kuralsızlaştırılması ile daha fazla sömü-
rülüyor. Çalışma yaşamının güvencesizleştirilmesi
ve esnekleştirilmesi, kadınları neoliberal dönüşü-
mün hedef kitlesi haline getiriyor. Ücretsiz aile
işçiliğini de düşündüğümüzde kadınların % 58’i
sosyal güvenlik haklarından mahrum bırakılıyor.
Kadın emeğini yok sayan istihdam yasalarına ve
GSS’ye karşı yükseltiyoruz sesimizi. Novamed’li
kadınlardan, Batıgül’ün mücadelesinden, Emine
Arslan’dan kazandığımız güçle “Emeğimiz bizim-
dir” sloganını yükseltiyoruz.
Biz kadınlar, bu topraklarda 30 yıldır süren bi-
rincil mağduru olduğumuz kirli savaşa karşı ba-
rışın sesini yükseltmek için çıkıyoruz sokaklara.
Savaşın en ağır bedelini ödeyen bizler, silahların
susmasını ve muhataplarıyla birlikte diyalog sü-
recinin başlatılmasıyla ancak barışın sağlanabi-
leceğini duyuruyoruz. Bedenlerimiz sınır değil,
toprak değil, ganimet değildir. Savaş sadece sıcak
çatışmalarla değil tacizle, tecavüzle, yoksullukla,
fuhuşla, zorunlu göçle, anadilimize, kimliğimize
kilit vurulmasıyla gösteriyor kendini. Öldürülen,
şiddete, tecavüze, işkenceye maruz kalan; göçe
zorlanan, dilini konuşamayan, kültürünü yaşa-
yamayan, devlet şiddetine doğrudan muhatap
olan, bu kirli savaşta öldürülen, eşini kardeşini
sevdiklerini kaybeden on binlerce Kürt kadın ve
yine aynı savaşta yakınlarını kaybeden ve bu sa-
vaştan hiçbir çıkarı olmayan Türkiyeli kadınlar!
Bizi birbirimize düşürmeye çalışanlara inat birlikte
karşı çıkmalıyız. Egemenlerin her daim kışkırttığı
şovenizm ve militarizm ile düşmanlaştırılmış aynı
sokağın kadınlarıyız biz..
Berçelan’da, Van’da, Uludere’de isyan eden
kadınların sesini sesimize katıyoruz. Cumartesi
annelerinin yıllardır verdiği mücadeleyi omuzları-
mıza yükleyerek çıkıyoruz alanlara, kayıplarımızın
hesabını soruyoruz. Artık yeter, kadınların barış
taleplerinin duyulması için terk etmiyoruz sokak-
ları.
Kürt kadınlarını, Uludere’de yakınlarını, sevdik-
lerini katlederek, Bilgeköy’de yalnızlığa ve unutul-
maya terk ederek yalnızca savaşla, ölümle değil,
Van’da yaşanan bir depremin ardından da yok-
sullukla ve yoklukla karşı karşıya bırakanlara karşı
terk etmiyoruz sokakları. Van’da çadırlarda yaşam
mücadelesi veren kadınların sesini sesimize kata-
rak büyüyoruz.
Bizler bu 8 Mart’ta cezaevlerindeki kadın yol-
daşlarımızın selamını taşıyoruz alanlarımıza. 200
gündür süren tecrite karşı açlık grevine giren mil-
letvekili Selma Irmak ve tüm KCK tutuklusu kadın-
ların yanlarındayız. Cezaevlerinin duvarlarını aşıp
geçen 8 Mart’ın coşkusunu tutuklu kadın yoldaş-
larımızla paylaşıyoruz.
8 Mart’ın arifesinde biz kadınların mücadele
coşkusuna gölge düşüren KESK’li kadın arkadaş-
larımızın tutuklanmasıyla bilenen öfkemizi taşıyo-
ruz alanlara. Biliyoruz ki, KESK’li kadınların 8 Mart
Dünya Kadınlar Günü öncesi gözaltına alınması
AKP iktidarının eril zihniyetinin bir yansıması. Öğ-
renciyi 6 Kasım öncesi, Kürt’ü 21 Mart öncesi tu-
tuklayan zihniyet kadınlara da 8 Mart öncesi sal-
dırmakta, örgütlü kadın mücadelesini yok etmek
istemektedir. Özgürlük mücadelesi veren Kürt ka-
dınlara zindan yolu gösterilmektedir. Ancak bura-
dan duyuruyoruz ki; sizin zindanlarınız ne bizi ne
de tutukladığınız yol arkadaşlarımızı mücadele-
mizden alıkoyabilir. Kadınlara, Kürtlere, ezilenlere
siyaseti yasaklamaya gücünüz yetmez.
Dünyanın yarısı olan kadınlar özgürleşene
kadar mücadele etmeye devam ediyoruz, gücü-
müzü dayanışmamızdan alarak emeğimize bede-
nimize kimliğimize sahip çıkıyoruz. Bin yıldır bı-
rakmadığımız bu mücadele yolundan düşmemizi
bekliyorlar. Mücadelemiz o kadar eski ki, kadın-
ların ‘cadı’ diye kazanlarda yakıldığı bir tarihten
devralıyoruz mirasımızı. Kazanları kaldırdık, isyan
bayrağını açtık ve özgürleşinceye kadar yolumuza
çıkan tüm engelleri reddediyoruz. Çoğalarak yü-
rümeye devam!
YAŞASIN 8 MART!
YAŞASIN MÜCADELEMİZ!

ÖZGÜRLÜĞÜMÜZ
İÇİN SOKAKLARA!
Etrafımızı kuşatan erkek egemenliğine karşı ‘zor hayat’la-
rımızın içinden çıkarak başkaldırıyoruz. Sokaklara çıkıyoruz;
özgürlüğümüz için işte şimdi kazan kaldırma zamanı.
Ev içinde en yakınlarımız tarafından uğradığımız şiddetten
kurtulmak için başvurduğumuz karakollar, sağlık kuruluşları
bizi korunmasız bir şekilde yine evlerimize geri gönderiyor ve
evlerin dışa kapalı, tabularla bezenmiş dünyasında çalınıyor
yaşamlarımız. Her gün 5 kadın öldürülürken, “Cinayetleri fazla
abartıyorsunuz” sözlerini duyuyoruz ve her zaman olduğu gibi
bizlere susmamız, yaşadığımız şiddeti sineye çekmemiz salık
veriliyor. Yaşamlarımızın elimizden alınmasına karşı, kadın ci-
nayetlerine karşı artık yeter; şiddetinizle barışmıyoruz.
Her gün artarak devam ediyor nefret cinayetleri. Failleri ya
bulunamıyor ya da bulunmak istenmiyor. Bu yüzden tecavü-
zü, şiddeti meşrulaştıran, erkekliği yücelten tüm anlayışlara
karşı seslerimizi daha gür çıkartıyoruz ve heteroseksizmin son
bulmasını istiyoruz.
Bizleri öldüren, tecavüz eden erkekler ‘haksız tahrik’ indi-
rimleriyle devlet tarafından korunuyor. Yaşadıklarımız bize
gösterdi ki kadınların takip ettiği davalarda ‘erkek’ yargı her
zaman dilediği gibi davranamıyor, onların erkek dayanışmasını
engelleyip kadın lehine kararlar çıkartabiliyoruz. Bu yüzden
kadına yönelik şiddet davalarının da sonuna kadar takipçisi ola-
cağız. Katil erkeklerin, tecavüzcülerin peşlerini bırakmayacağız.
Ev içinde hiçbir karşılığı olmayan emeğimizin erkekler tarafın-
dan sömürülmesine artık tahammül etmiyoruz. Kamusal alanda
değersizleştirilen emeğimize sahip çıkıyoruz. Kadın emeğini
yok sayan istihdam yasalarına ve GSS’ye karşı yükseltiyoruz
sesimizi.
Bu yüzden ev içinde sömürülen, piyasada ikincilleştirilen,
ucuz iş gücü sayılan emeğimizin hesabını soruyoruz, yıllardır
el koyulan emeğimizin karşılığını istiyoruz.
Savaşın kör karanlığında kayboluyor taciz, tecavüz, şiddet.
Kürt kadınlarına uygulanan hakaretlerle güçleniyor erkeklik,
Kürt kadınlarının ötekileştirilmesine paralel olarak tüm kadınlar
da ötekileşiyor ve meşrulaşıyor erkek şiddeti.
Onlar savaş dedikçe kadınlar sokak ortasında av olurken
devletin bunlara seyirci kalması, hâttâ kadın cinayetlerinin önü-
nü açması kabul edilebilir hale geliyor. Çünkü devlet ‘terörün
kökünü kazımakla uğraşıyor’ yıllardır.
Onlar savaş dedikçe yoksullaşıyoruz, onlar savaş dedikçe
tutsaklaşıyoruz, onlar savaş dedikçe emeğimiz değersizleşiyor,
şiddet görünmezleşiyor, açlık artıyor. Tüm insanca yaşama ta-
leplerimiz savaş uçaklarının gürültüsünde yok oluyor.
Bu yüzden artık onların çıkarı uğruna devam eden savaşa
çocuklarımızı göndermiyoruz, onların savaşında taraf olmuyo-
ruz; “Artık yeter, barış yolunu açın” diyoruz.
Hayatımızı saran erkek egemenliğine karşı, yaşamlarımızın,
bedenimizin, kimliğimizin, emeğimizin üzerinde kurulan erkek
egemen tahakküm mekanizmalarına kazan kaldırıyor, isyan
bayrağını açıyoruz.
Bu yüzden seslerimizin dört duvar arasında sıkışıp kalmasına
izin vermiyoruz, susmuyoruz, itaat etmiyoruz, özgürlüğümüz
için sokaklara çıkıyoruz!
neler demiştik?
Fevziye Cengiz adlı bir kadının, 16
Temmuz 2011’de İzmir’de bir eğlence
mekânında polislerce gözaltına alın-
dıktan sonra karakolda uğradığı cinsel
taciz, hakaret ve şiddete dair kamera
görüntüleri yansıdı medyaya. Fevziye
Cengiz, eşinin kimliğini getirmek için
otomobiline gittiği sırada gözaltına
alınmaya itiraz edince, polisler tara-
fından tokatlanıp kelepçelenerek zor-
la Karabağlar Polis Karakolu’na götü-
rülmüştü. Ortaya çıkan görüntülerde
Cengiz; iki sivil polis tarafından haka-
rete uğruyor, yere yatırılarak kelepçe-
leniyor ve kelepçeli haldeyken tekme-
lenip yumruklanıyor. Bu esnada orada
olan üniformalı bir başka polis, işken-
cenin dışarıdan görünmemesi için per-
SDP’li Kadınlar, Beyaz TV ekran-
larında kadın düşmanı açıklamalarda
bulunan Ahmet Çakar’a Taksim Tram-
vay Durağı’nda mor kart gösterdiler.
“Kadın istemezse, erkek kolay kolay
tecavüz edemez”diyen Ahmet Çakar,
bir kadın hakkında ‘siyahi - çirkin kız’
diyerek ırkçılıkla da baharatlandırdığı
sözleriyle kadınları aşağılamaya devam
etti. Taksim Tramvay Durağı’nda top-
lanan SDP’li kadınlar “Jin, jiyan, aza-
di”, “Erkek, devlet şiddetine son”, “Ya-
şasın kadın dayanışması” sloganlarını
atarak, getirdikleri düdükler ve mor
kartlarla bir basın açıklaması gerçekleş-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 3
deleri kapatıyordu. Yaşanan bu olay
üzerine SDP’li Kadınlar Karabağlar Polis
Karokolu önünde yaptıkları basın açık-
laması ile “Devlet yıllardır savaşarak
şiddeti meşrulaştırmakta, savaşanları
kahraman ve muteber vatandaş ilan
etmektedir, şiddetin ve şiddet uygu-
layanların değerli adletildiği bir ülkede
devletin şiddetle mamul kurumların-
dan birisi olan karakollar da devletine
ve devletin erkekliğine lâyık işler (iş-
kence-kötü muamele) yapmakta hiçbir
beis görmemektedirler” dedi. Artarak
devam eden erkek şiddetine, her gün
5 kadın öldürdüğüne de dikkat çeken
kadınlar, şiddetin ‘devlet baba’ eliyle
bu şekilde meşrulaştırıldığını belirttiler.
tirdi. Basın metnini okuyan Sevda Yeliz
Nar “Her yeni günde yeni bir tecavüz,
kadın cinayeti haberi ile uyanıyoruz.
Kadınlar öldürüldüğünde, bunun adı
cinayet değil, ‘namus’, ‘cinnet’, ‘deli-
lik’, ‘kıskançlık’, ‘sevgi’ oluyor bu dü-
zene göre” dedi. “Kadın cinayetleri bir-
birinden bağımsız, münferit olaylarmış
gibi gösterilip, ardında yatan koca bir
saldırı mekanizmasının, erkek egemen
ideolojinin üzeri kapatılmaya çalışıyor”
diyen Nar, “Bu ideoloji, öylesine ör-
gütlü sürdürülüyor ki varlığını, aileden
okula, yargıdan medyaya, devletin
tüm kurumlarında kendini her gün ye-
niden üretiyor” dedi.
4 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
AKP’DEN DAMIZLIK KIZ HİKAYELERİ
Margaret Atwood, Damızlık Kızın Hikâyesi
(The Handmaid’s Tale) kitabını yazdığında
1980’lerin ortasıydı. Atwood romanını, “Kadınlar
eve dönsün, çoluk çocuklarına sahip çıksın” di-
yen Reagan (ABD) ve Thatcher’ın (İngiltere) seçil-
mesinden kısa süre sonra, yani Batı’da 1960’larla
70’lerin cinsel devriminin “aşırılıklarının” eleştirisi
üzerinden büyüyen muhafazakârlığın, kadınların
önceki on yıllarda elde ettikleri kazanımları tersine
çevireceğine dair feminist kaygıların yükseldiği bir
dönemde kaleme aldı.
1986’da yayınlanmasıyla birlikte çok satanlar
listesine giren ve yaygın şekilde kitlelerle buluşan
(daha sonra sinemaya da uyarlanan) roman, ka-
dın hakları için verilen mücadelenin karşı devrimci
bir darbe ile bastırılmasından sonra yaşananların
hikâyesi üzerinden, muhafazakârlığın kadınların
kazanımları açısından oluşturduğu tehdide işaret
eden güçlü bir feminist distopya. Bu distopya,
dini muhafazakârlığı abartılı şekilde olumsuz res-
mettiği için epeyce eleştiri almış.
Bundan beş-altı yıl önce, Türkiye’de “Tehli-
kenin farkında mısınız?” sloganıyla kentli üst
ve orta sınıfların özellikle yaşam tarzlarına müda-
hale noktasında korkularını gıdıklayan kampanya
da hem hedef kitlesi hem de tehlike unsuru ad-
dettiği kesimden epeyce eleştiri almıştı. Bu kam-
panyayı yürüten ve o gün için iktidar mücadele-
sinin bir safı olan kesimin, salt gündelik yaşam
pratiklerine dönük tehdidi işaret ederek aslında
üstünü örttüğü esas tehlikelerin gerçeklendiği ül-
kenin bugünkü tablosunda, gündelik hayatın
muhafazakârlaşmasından öteye söyleyecek
pek bir şeyi yok gibi görünüyor. Onu da olduk-
ça cılız bir sesle dillendiriyorlar. Oysa on yıllık AKP
iktidarının Türkiye’de kadın hareketinin gündemi
açısından bundan çok daha öteye varan sonuçları
oldu.
Batı’da yeni muhafazakârlık,
Türkiye’de muhafazakâr demokratlık
“Muhafazakârlık, kapitalist modernleşme sü-
reci karşısında, bu sürecin çözdüğü siyasal,
Bugün Türkiye’de yaşanan şekliyle
muhafazakârlık, refah devletinin
henüz yıkıma uğramadığı Reagan
ve Thatcher döneminden farklı
olarak, kadını yalnızca, devletin
çekildiği sosyal alanlardaki sağlık,
bakım gibi yeniden üretim hizmet-
lerini üstlenmek üzere eve hapset-
mekle kalmamaktadır. Kadın için
esas alan olarak aileyi işaret etmek-
le birlikte kadının emek piyasasına
katılımını da yine aile üzerinden,
aile bütçesine destek olan ucuz,
güvencesiz, ikincil emek şeklinde
tanımlamaktadır.
Serap Güneş
toplumsal ve kültürel yapıların, daha doğru-
su o yapılara yüklenen anlam ve değerlerin
sürekliliği adına gösterilen tepkiye dayanır.
Fakat bu tepki, ‘yeni olanın’ mutlak reddiye-
siyle yahut salt tepkisellikle tanımlanamaz.
Muhafazakârlık, ‘eski’ (kadim ve ezeli) ve yer-
leşik olanın, geleneksel ve kutsalın sürekliliği-
ni modern koşullarda sağlamaya çalışmanın
iradesine ve yeteneğine sahiptir; bu irade ve
yetenekle restorasyondan ve gelenekçilikten
farklılaşarak kendini var eder.”
(Başbakan Erdoğan’ın AKP’nin muhafazakâr
demokratlığını anlatırken alıntıladığı Tanıl
Bora’nın “muhafazakârlık” tanımı )
Bunu Tanıl Bora’nın aynı eserinden (Türk Sa-
ğının Üç Hali: Milliyetçilik, Muhafazakârlık,
İslamcılık, Birikim Yayınları) bir başka alıntıyla ta-
mamlayalım: Muhafazakârlık, kapitalist modern-
leşmenin, somut, özgül toplumsal malzemeye
uyarlanmasında işlev görür, hatta kapitalizmin
tıkanıklıklarını aşmasına yardımcı olur (s. 55).
Tüm dünyada yeni liberal ekonomi politikaları
ile yeni sağın kol kola yükselişinin Türkiye’ye iz-
düşümü olarak görülebilir AKP iktidarı. Bu yoldaki
girişimler ve tıkanışlar olan 24 Ocak kararları, 12
Eylül darbesi, Özal yılları, kirli savaş dönemi, eko-
nomik krizler ile inişli çıkışlı gidişatta bir türlü is-
tikrara kavuşamayan Türkiye, nihayet AKP iktidarı
ile “rayına oturmuş” görünüyor. Yeni liberal eko-
nomi politikaları ile Türkiye’de muhafazakâr de-
mokratlık olarak tanımı bulan yeni sağın (Batı’da
yeni muhafazakârlık) on yıllık AKP iktidarında bul-
duğu istikrar, kadınlar açısından üç ana başlıkta
toplanabilecek sonuçlar yarattı ve bu sonuçların
her biri, kadının emeği ve bedeni üzerindeki er-
kek egemen tahakkümün derinleşmesine hizmet
etmekte.
Bunlardan birincisi, yeni liberal ekonomi politi-
kalarıyla sosyal devletin tasfiyesi üzerinden yoksul-
luğun yapısallaşması ve kadınlaşması ile birlikte,
kadın emeği üzerindeki erkek egemen tahakkü-

mün derinleşmesidir. İkincisi, gün-
delik yaşam pratiklerinin ötesine va-
ran etkileriyle muhafazakârlaşmanın,
kadının bedeni üzerindeki erkek
egemen tahakkümü sermayenin ge-
reksinimleri doğrultusunda derinleş-
tirmesidir. Üçüncü olarak ise, ilk iki
başlıktan bağımsız olarak ele alına-
mayacak olan kadına yönelik şidde-
tin katliam boyutuna varmasıdır.
Bir kapitalist ajan olarak
muhafazakârlaşma
Muhafazakârlığın kapitalizmin
özgül toplumsal malzemeye uyar-
lanmasında ve kapitalizmin tıkanık-
lıklarını aşmasında nasıl işlev gördü-
ğüne dair en güzel örnek, Enerji ve
Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın
yakın tarihli açıklamaları oldu.
“Türkiye Cumartesileri çalışma
uygulamasını kaldırdığı 70’lerde
hak etmediği bir refah seviyesi
yaşadı. Mesai erken başlayınca
erken bitecek. Böylece gün ışı-
ğından daha fazla yararlanacağız.
Esnafımız zaten bunu yıllardır ya-
pıyor. Bu aslında kültürümüzde
de var. Devlet bunu niye yap-
masın ki? Yılda 3 milyar kilovat
saat elektrik tasarruf edebiliriz.
Cumartesi tam ya da yarım gün
mesai yapılması için de harekete
geçeceğiz. Zenginleşmeyi ancak
çalışmayla elde edebiliriz. (‘Ça-
lışanlar az mı uyusun’ sorusuna
karşılık olarak) Uyku süresinde
azalma olmaz. Vatandaş akşam
daha erken uyur.”
Bakanın Protestan Ahlakı ve
Kapitalizmin Ruhu (Max Weber)
kitabının Müslüman versiyonunu
yazdığı bu sözler, muhafazakârlığın
asla gündelik yaşam pratikleri ile
sınırlı bir mesele olmayıp, kapitaliz-
min esaslı bir toplumsal mühendislik
ajanı olduğunun en özlü ifadesidir.
Şıracı Bakan’ın bozacı şahidi esnaf
örneğinde olduğu gibi, kendisine
hep taşra gericiliğinden ve küçük
burjuvazinin “mürekkep yalama-
mış” kesiminden suç ortağı bulmuş
olan muhafazakârlık, kentli üst ve
orta sınıfları yaşam tarzına müda-
hale korkusu ile dürterken, esas ka-
bak emekçilerin başına patlamakta,
emekçilerin en emekçisi olan kadın-
lar da bundan katmerli etkilenmek-
tedir.
Yapısallaşan yoksulluğun kadın-
lar, çocuklar ve yaşlılar ile ezilen et-
nik azınlıklar olmak üzere toplumun
kimi kesimlerini neredeyse toptan
kapsar hale geldiği , çocuklarla yaş-
lıların bakımının kadınların omzunda
olduğu ve azınlıklarda da yine ka-
dınların dezavantajlı kesimi oluştur-
duğu gerçeği dikkate alındığında,
bu olgu daha net anlaşılacaktır. Yok-
sulluğun etnikleşmesi üzerine araş-
tırmalar, “işçi sınıfının Kürtleşmesi”
başlığını taşıyorsa, sosyal devletin
nihai yıkımının yaşandığı günümüz-
de, yoksulluğun kadınlaşmasından
da rahatlıkla söz edilebilir.
Bugün Türkiye’de yaşanan şek-
liyle muhafazakârlık, refah devletinin
henüz yıkıma uğramadığı Reagan
ve Thatcher döneminden farklı ola-
rak, kadını yalnızca, devletin çekil-
diği sosyal alanlardaki sağlık, bakım
gibi yeniden üretim hizmetlerini
üstlenmek üzere eve hapsetmekle
kalmamaktadır. Kadın için esas alan
olarak aileyi işaret etmekle birlikte
(Kadın ve Aileden Sorumlu Devlet
Bakanlığı’nın adının Aile ve Sosyal
Politikalar Bakanlığı olarak değiştiril-
mesinden de gayet açık bir şekilde
görülebildiği üzere), kadının emek
piyasasına katılımını da yine aile üze-
rinden, aile bütçesine destek olan
ucuz, güvencesiz, ikincil emek şek-
linde tanımlamaktadır. Dolayısıyla
kadın hem ev içinde, hem de emek
piyasasında olmak üzere iki kat koş-
turmak ve bu performansı sırasında
da “iffetini” korumakla yükümlü kı-
lınmaktadır.
AKP’nin rol modeli:
Sibel Üresin
Muhafazakârlığın
kadın bedeni ile imtihanı
“İslamcı kesimin yaşam koçu”
olarak anılan ve çok eşliliğin yasallaş-
tırılması üzerine sözleriyle gündeme
gelen Sibel Üresin, ironik biçimde
sadece sözleri ile değil soyadı ile de
Damızlık Kızın Hikâyesi’ni anım-
satıyor. Ro-
manı
oku-
yanlar veya filmini izleyenler ha-
tırlayacaklardır, kadınlar oy verme
hakkından yoksun ve okuma yaz-
ma öğrenmeleri de yasak. Ancak
herhalde en beteri, kadınların be-
denleri üzerinde hiçbir haklarının
olmaması. Kadınların bedeni sade-
ce üreme aracı olarak görülmekte;
kadınlar, kelimenin tam manasıyla
damızlık muamelesi görmektedir.
Üresin’in “feministlerden bile daha
kadın dostu” olduğunu iddia ettiği
görüşleri, yüzlerce yıldır kadın be-
denini ve doğurganlığını kontrol
etmeye çalışan erkek egemenliğinin
ve onun eklemlendiği kapitalizmin
AKP muhafazakârlığı üzerinden ye-
rele uyarlanmasından başka bir şey
değil.
Kadın doğurganlığının denetimi
mücadelesi uzun bir tarihe sahip.
Kapitalizmin ortaya çıkış sürecine
denk düşen 16. yy. sonu ile 17. yy.
başlarında, Avrupa’da patlak veren
salgın hastalıklar sonucu nüfusta
yaşanan benzeri görülmemiş dü-
şüş, ilk nüfus krizini doğurmuştur.
Bu krizin aşılması için devletler eliyle
uygulanan nüfusu artırmaya yönelik
tedbirler, binlerce yıldır doğurgan-
lığın gizemini ve bedeni üzerindeki
tasarrufunu korumuş olan kadınlar
için bambaşka bir dönemin de baş-
lamasına neden olmuştur.
Nüfusun kapitalist ulus devle-
tin önemli güç kaynaklarından biri
olduğu anlayışı ile, aile, kapitalist
toplumda mülkiyetin kuşaktan ku-
şağa korunarak devredilmesini ve
emek gücünün yeniden üretilmesini
düzenleyen en temel kurum olarak
yeni bir şekil alır. Aile, cinsellik ve do-
ğurganlığın devlet kontrolüne alın-
masının da bir aracıdır artık.
Muhafazakâr demokrat AKP’nin
Genel Başkanı ve Başbakan
Erdoğan’ın “üç çocuk” sözlerinin al-
tındaki de kadın bedeninin kontrolü
konusundaki aynı takıntıdır.
Kadınların canına kast
AKP iktidarının rakamlar itibariyle
korkunç sonuçlarından biri, on yıllık
süreçte 5000’e (yazıyla beş bin!) ya-
kın kadının; kocası, babası, sevgilisi,
abisi, kardeşi yani en yakını sayılan
cümle erkek tarafından katliama
dönüşen kadın cinayetlerinde öldü-
rülmüş olması. “Bizim iktidarımızda
artmadı, görünür oldu” teranesinin,
yazının önceki satırlarında ele alınan
olgularla birlikte düşünüldüğünde,
herhangi bir kıymeti harbiyesi, cid-
diyeti kalmıyor.
Kadın cinayetleri, yeni li-
beral ekonomi politikaları ile
bunların pürüzsüz, sorun-
suz ve en yüksek rıza ile
uygulan-
masındaki
işlev gö-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 5
ren muhafazakârlaşmadan
ayrı ele alınamaz. Başbakan
Erdoğan’ın AKP programı ön-
sözündeki sözlerinin de açık bir şe-
kilde itiraf ettiği üzere, muhafazakâr
demokratlık asla “yeninin” reddiyesi
değildir. Liberalizmin yenisini, erkek
egemen tahakkümün eski usulleriyle
harmanlayarak gayet güzel hayata
geçirir.
Kadını yalnızca aile içine, eve
hapsetmekle kalmaz. Bu evin bir çı-
kış kapısı da vardır: kadın emeğinin
ucuz, güvencesiz veya kapitalizmin
kötü gün dostu olarak sömürüleceği
emek piyasasına açılır. İşte kadınlar
bu iki alan arasındaki karanlık kori-
dorda, sık sık erkek egemen tahak-
küm açısından “yollarını kaybeder-
ler”, yeterince “iffetli” olamazlar,
kendi ayakları üzerinde durma ihti-
malini akla getirmek gibi affedilmez
hatalar yapar, bu karanlık koridor-
dan kurtulmak için kendilerince tü-
neller kazarlar. Kadın cinayetleri ve
bu cinayetler karşısındaki erkek-dev-
let-yargı dayanışması/suç ortaklığı,
bu tünelleri, bu kaçış yollarını kapa-
manın yöntemidir.
Bugün yaşamakta olduğumuz
muhafazakâr demokratlıktan eski
muhafazakârlığı, yani Reagan ve
Thatcher dönemi yeni sağını çıkar-
dığımızda, elimizde işte bu korkunç
beş bin rakamı kalır.
1Hem demokrat hem muhafazakâr olma
iddiası da Türkiye siyasetinin özgünlüğü
olmalı. Kendine Avrupa’daki Hıristiyan
demokratlar gibi “Müslüman demokrat”
demek, Türk İslam sentezi garabetinin
devletçi-statükocu bir İslamcı damar
yarattığı Türkiye’de imkân dâhilinde
olamıyor.
2AK PARTİ VE MUHAFAZAKÂR
DEMOKRASİ, www.akgenclik.org.tr/
include/File/DocFile/muhafazakar.doc
3“Mürekkep yalamış” türden beyaz
Türk-kenti-orta sınıf faşizmine maruz
kaldığımız bayrak histerisi dönemi hala
hafızalarımızdaki tazeliğini korusa da
Baskın Oran’ın “iki tür küçük burjuvazi”
ayrımı için bkz. http://www.radikal.com.tr/
ek_haber.php?ek=r2&haberno=7102
4Yeni Yoksulluk ve Etnisite, Sibel
Özbudun: “[Yapısallaşan yoksulluğun]
bir başka önemli veçhesi ise, bazı
sosyal kategorileri neredeyse bir bütün
olarak kapsamasıdır: kadınlar, gençler/
çocuklar, yaşlılar, engelliler, etnik
gruplar… Zaten dezavantajlı kesimleri
oluşturan bu sektörlerin yaşam koşulları,
neo-liberal ekonomik siyasaların
uygulanmaya konulmasıyla, yoksulluğun
“kadınlaşmasından, çocuklaşmasından,
etnikleşmesinden” söz etmeyi mümkün
kılacak ölçüde bozulmuştur.”
5Erkek Egemenliği, Kapitalizm ve
Doğurganlığın Kontrolü, Ayşe Toksöz,
bianet.org: “… bahsi geçen nüfusu
artırmaya yönelik politikaların en önemli
ayaklarından biri de gebelik önleyicilere,
çocuk düşür(t)meye ve bebek ölümlerine
getirilen sert cezalardır. Doğum kontrolü
sağlayan bu tekniklere ilişkin bilgiye
sahip olan ve bunu uygulayan kadınlarsa,
‘cadı’ olarak suçlanır ve öldürülür.
Böylece kadınlar, Orta Çağ boyunca
‘kadın bilgisi’ olagelmiş ve onlara kendi
bedenleri üzerinde neredeyse mutlak
tasarruf yeteneği sağlamış olan bu
alandan tamamen dışlanmış; doğurmaya
mahkum kılındıkları çocuklarla (ki bunlar
geleceğin ücretli emek ve ev içi emek
havuzunu oluşturacaklardır) beraber eve
kapatılmıştır.
6 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

İKTİDARIN ŞİDDET AŞKI

ERKEKLERİN SIRTINI SIVAZLIYOR
Medya Bizi Böyle Görme! kadın ve erkek arasındaki farklılığı bir
zıtlık olarak tasarlamakta ve insani
1987’de Çankırı’da eşinden dayak
ilişkileri de güç ilişkileri temelinde ta-
yiyen hamile bir kadının açtığı bo-
şanma davasını “kadının sırtını sopa- nımlamaktadır.”
sız, karnını sıpasız bırakmamak gere- Medya öyle bir algı yaratıyor ki
kir” atasözünü gerekçe göstererek “şiddet gören kadınlar” diye tanım-
reddeden bir yargıca karşı başlayan, lanan bir grup kadın var ama bu ka-
daha sonra “mor iğne” eylemleriy- dınlar bizden o kadar “uzak ve za-
le sokağa yayılan kadın hareketinin vallı” gösteriliyor ki yaşadığımız tüm
mücadelesinin kazanımlarını yok şiddet biçimlerini unutuyoruz. “Biz”
etmeye dönük bir iktidar pratiğiyle evimizdeyiz ve mutluyuz. “Boşan-
karşı karşıyayız. Bu pratiği hükümet mak isteyen”, “aldatan”, “kocasına
“şiddetin artmadığı bunun med- itaat etmeyen”, “kocasına televizyon
yada görünümünün arttığı” söyle- kumandası fırlatan” kadın karşısında
miyle güçlendiriyor. Kadına yönelik kendi cinsimize yabancılaşıyoruz.
şiddetin son on yılda %1400 arttı- Ayrıca öldürülmüş bir kadın habe-
ğı sayılarla ifade bulabiliyorken ne- ri öyle anlatılıyor ki, “kadın da öyle
dense hükümetin söyleminde ifade davranmasaydı, şöyle yapmasaydı” Bu sonuçlardan da anlaşılacağı üze- ın, Fatma Şahin’in, AKP Kadın Kolları
bulmuyor. Şiddetin medyada görü- gibi ifadeler ve bu durumun yarat- re erkek egemenliğini yaşatan ku- Başkanı Güldal Akşit’in “şiddet art-
nürlüğünün arttığı doğru bir tespit tığı algılar üzerinden erkeğin ege- rumların işlevlerini kaybetmediğini madı, görünür hale geldi” söylem-
ama bu görünürlük şiddet uygula- menliği yeniden üretiliyor. görüyoruz. leri işte tam da bu noktaya tekabul
yan erkeği görüyor mu? Şiddet gö- ediyor. Kadın cinayetleriyle ilgili bu
ren kadın tüm “çıplaklığıyla” ortaya Medyanın genel olarak erkek ege- Yapılan araştırmadan çıkan esas
men söylemi ve algıyı güçlendiren sonuç ise kadın üzerine. İdeal kadın söylemler rastlantı değil, yeni mu-
sunulup uygulayıcı erkek gizleniyor. hafazakar ideolojinin ürünü. İslami
işlevi “AKP tipi” muhafazakarlıkla da eşit, hamarat ve namuslu. Araştır-
Şiddetin görünme biçimi kadının güçleniyor. Mart 2006’da yapılan mada “kadınlar ve erkekler siyasette, gelenekle merkez sağı birleştiren bir
biyolojik olarak “güçsüz” gören ide- “Türkiye’de Muhafazakarlık” araştır- iş hayatında, toplum içinde ve aile parti olan AKP’de farklı sınıftan, ya-
olojik yaklaşımı güçlendiriyor. Görü- masında ortaya çıkan sonuçlar mu- hayatında her bakımdan eşit hak- pıdan, eğilimden gelen “melezleş-
nen şiddet; kadını acizleştiriyor, sır- hafazakarlıkla erkek egemenliğinin lara sahip olmalıdır,” ifadesine evet miş” bir erkek egemenliği türemiştir.
tındaki bıçakla manşetten teşhircilik diyenler % 82 iken; “Bir kadının na- Medya da bu sürecin tamamlayıcısı
ilişkisini anlatan sonuçlar veriyor.
yapıyor.“Kadınlara dair genel olarak muslu olması her türlü özelliğinden oluyor.
Araştırmadaki bazı sonuçlara baka-
üretilen imge ve söylemler, medya- lım. daha önemlidir,” diyenlerin oranı Katil Erkek Değil
da şiddeti araştıran çalışmaların bul- % 81. Birinci ifade ile ikincisi çelişik Kadın Yargılanıyor
gularıyla birlikte değerlendirildiğinde “Gelenekler hayatımızın hangi
gibi görünüyor olsa da aslında çeliş-
şunları saptamak olanaklıdır: Şidde- alanlarında etkili?” sorusuna katı- Yeni muhafazakarlık kadına yöne-
mekten ziyade birbirini tamamlıyor.
tin temsili, erkeğin kadından daha lımcıların %54,2’si aile hayatında ve lik cinayetleri, taciz ve tecavüzü de
Eşitlikten anlaşılan erkekler arasında-
güçlü olduğunu öne süren ‘biyolojik kadın-erkek ilişkilerinde; %19,5’i aile bizim gördüğümüz gibi görmüyor.
ki eşitlik oluyor. Toplumsal cinsiyet
farklılıklar’ söylemine da- ve yakınlarımız dışındaki sos- Gördüğümüz, AKP tipi muhafazakar-
kalıplarının da pek değişmediği an-
yanmaktadır. Dolayısıyla yal ilişkilerde; %11,8’i dev- lığın erkek yandaşı yargının da des-
laşılıyor.
kadınları doğaları gereği let düzeninde; %7,1’i başka teğiyle katliama dönüşen cinayetleri
itaatkar, pasif, bağımlı, devlet ve toplumlarla olan AKP Tipi Kadın Düşmanlığı makul gördüğü ve taciz ve tecavüz
güçsüz olarak gören bu ilişkilerimizde; %7,5’i ise ‘bil- AKP iktidarı kadınlara ev işinin ve eden erkekleri koruduğudur. Taciz
anlatıda erkekler, saldır- miyorum’ cevabını veriyor. çocuk bakımının kutsallığını hatırla- ve tecavüz saldırılarında adeta ölen
gan, her zaman etkin ve Katılımcılar,”Geleneklerimizi tıp kadına yönelen şiddeti destek- kadınlar yargılanıyor. Kadın cina-
güçlü olarak resmedilmek- hangi ortamlarda öğreniyo- leyen bir ideoloji biçimine dönüştü. yetleri soykırım boyutuna ulaşırken
tedir. Medyanın da inşasın- ruz?” sorusuna %66 ailede; Bu yeni muhafazakarlık ötekinin de şiddet devlet tarafından meşrulaş-
da payı olduğu bu gerçeklik iddiası, %23,7 okullarda cevabını veriyor. ötekisi olan kadınlar için en az 3 ço- tırılıyor. Devlet bir yandan kadınları
cuk doğurdukları, ucuz iş gücünde tecavüzcüleriyle evlendirmeye, bir
İnsan Hakları Derneği 2005 / 2011 yıllarındaki en ucuza çalıştıkları ev eksenli bir yandan da dayak atan erkekle kadını
dünyayı meşrulaştırıyor. Bu işin mi- barıştırmaya çalışırken, bu uygula-
“KADINA YÖNELİK ŞİDDET” ile ilgili bir rapor hazırladı: malara karşı mücadele eden kadın-
marlığı ise Türkiye’de AKP’ye düştü.
lara da zor ve şiddet uygulanıyor.
Bu yeni söylem erkeklik rollerini, Yasalar resmi nikahlı kadınları koru-
2005-2008’in ilk 8 ayı içerisinde (yargıya intikal eden) 3074 kadın
pratiklerini de güçlendirdi. Erkek mayı meşrulaştırıp diğer kadınları,
tecavüze uğramış. Tecavüz edenler kamuda görevli polis, asker ve
öğretmenlerle sivil kişilerden oluşuyor. 2005 ve 2011 yılı arasında
egemenliğini siyaset yapış tarzında ahlak dışı ilan edip korumuyor. Top-
toplam 4190 kadın, erkekler tarafından öldürüldü. Cinayetler en çok (kabadayı, delikanlı), söylemde (Aile lu tecavüz davalarında, Fethiye da-
2009 yılında meydana geldi. Verilerimize göre 2007 yılında 1011 ve ve Sosyal Politikalar Bakanlığı), üs- vasında olduğu gibi sonuç çıkmaz-
2009 yılında 1126 kadın öldürülmüştür. 2011 yılı ilk 8 ayı içerisin- lupta (ananı da al git), pratikte (ka- ken, mahkemeler de yıllarca sürüyor
de, 143 kadın öldürülmüş, 76 kadın cana kasteden saldırı sırasında dın cinayetlerinde tahrik indirimi) ve ayrı bir işkenceye dönüşüyor. 8
yaralanmış ve bunun dışında mahkemelere intikal eden 82 tecavüz yeniden üretiyor. Başbakanın tavrı, Mart öncesinde KESK’li kadınlar tu-
vakası meydana gelmiştir. 2005-2011 yılları arasında, 3320 kadın tacize edası, kullandığı kelimeler muhafa-
uğradığı gerekçesiyle yargıya başvurmuştur. Ancak genel kamuoyu
tuklanarak mücadele eden kadınlar
zakar erkekliğin görünümlerini taşır- toplum nezdinde suçlu ilan ediliyor.
araştırmasına göre, 2005-2011 yılları arasında, 110 binin üzerinde ken, aynı zamanda kadın cinayetleri
kadının cinsel saldırıya maruz kaldığı tahmin ediliyor. Fakat mağdur Erkeklerin beyanları ve “pişmanlıkla-
karşısında aldığı tavır da erkek ege- rı” esas alınırken kadınların ne dava-
kadınların % 40’ının aile, akraba, sevgili ve törelerden korktukları
menliğini sahiplenip güçlendiriyor. lara müdahil olmaları kabul ediliyor
için şikâyetçi olmadıkları öngörülüyor.
Kadın cinayetleriyle ilgili Başbakan’- ne de sözleri duyuluyor.

ERKEK YARGININ BİR KATİLİ DAHA KORUMAMASI İÇİN
TAKİPÇİSİYİZ:
İstanbul’da 2 Aralık günü Gülay Armağan eşi
tarafında kafasına baltayla vurularak öldürüldü.
Metin Armağan’ın boşanmak için mahkemeye
başvurmasının ardından Gülay’ın yakınlarının
Gülay’ı evden almak istemesine yanıtı “Za-
ten dava açtım, bir şey yapmayacağım, rahat
olun” olmuştu. Bundan sadece 2 gün sonra
ise Metin Armağan, iki çocuk annesi Gülay’ı
PEŞİNİ BIRAKMADIKLARIMIZ
Nejla
Yıldız
20 Ekim
2010 tari-
hinde, kızı-
nın eski er-
kek arkadaşı
Gazi Baltacı
tarafından
evinin yakınla-
rındaki otobüs
durağında 17 ye-
rinden bıçaklana-
rak öldürülen Necla
Yıldız’ın ilk duruşması
aradan 9 ay geçtikten son-
ra görülmeye başlanmış, sanıksa adli
tıp kurumundan gelecek akıl sağlığı
ile ilgili rapor nedeniyle duruşmaya
bile katılmamıştı. Yıldız’ın Baltacı ile
ilgili açtığı saldırı davası da öldürül-
dükten sonra görülmeye başlanmış,
Nejla Yıldız’ın duruşmaya zorla geti-
rilmesine karar verilmişti. Erkek ada-
let adliye binasında çalışan Yıldız’ın
öldürüldüğünü bu vesileyle öğrendi.
23 Şubat’ta görülecek duruşmaya
başta üyesi bulunduğu KESK olmak
üzere tüm kadınlar katılacak.
Esin Güneş
24 Ağustos 2010 yılında kocası
Güven Güneş ve Beşir Üzüm tara-
fından uçurumdan atılarak öldü-
rüldüğü iddia edilen Esin Güneş’in
davasının 3. duruşması 15 Şubat’ta
Siirt’te görüldü. Savcılığın intahar di-
yerek dosyayı kapatmasını Esin’in ai-
lesinin mücadelesi önledi. Mahkeme
heyeti, olay yerinde keşif yapılması-
na, DNA örneklerinin incelenmesine
ve sanıkların tutuksuz yargılanmala-
baltayla öldürdü.
Metin Armağan o bildik savunmaya sarılacak
yine: Kendimi kaybettim. Ve kim bilir Gülay’ın
sesinin çıkamayacağına olanca güveniyle neler
anlatacak…
Katili bu davada yine “haksız tahrik”, “iyi
hal” indirimleri alacak; planlayarak öldürmediği
rının devamına karar vererek duruş-
mayı 28 Mart 2012 tarihine erteledi.
Kadınlar duruşma boyunca geciktiri-
len adalet için eylem yapıldı.
Gülay Yaşar
Koruma talebi öldürüldükten 11
gün sonra savcılığa gönderilen Gü-
lay Yaşar’ın ilk duruşması 8 Aralık’ta
İstanbul Çağlayan Adliyesi’nde gö-
rüldü. Duruşmaya kadar birçok hu-
kuksuzluk yaşanan davanın 28 Şubat
2012’de ikinci duruşması yapılacak.
YARGITAY’DA SONUÇLANANLAR
Ayşe Paşalı
Ayşe Paşalı’yı 11 yerinden bı-
çaklayarak öldüren eski eşi İstikbal
Yetkin için Ankara 1’inci Ağır Ceza
Mahkemesi’nin verdiği ağırlaştırılmış
müebbet hapis cezası Yargıtay’da
da onandı. Yargıtay 1’inci Ceza Da-
iresi kararını oy birliği ile aldı. Paşalı
eski eşinin ölüm tehditleri nedeniyle
koruma talep etmiş ancak savcılık
boşandığı gerekçesiyle reddetmişti.
Bir çok davada haksız tahrik indirimi
uygulanmadığı gerekçesi ile kararı
bozan Yargıtay’ı bu sefer davanın
kadınlar tarafından sahiplenilmesi
durdurdu.
Demet Eygi
Adana’da Türkçe öğretmeni De-
met Eygi’yi beraberlik teklifini kabul
etmediği için 10 bıçak darbesiyle
öldüren Hüseyin Ayyıldız 4 Ekim
2010’da dava sonuçlanarak 25 yıl
hapis cezasına mahkûm edilmişti.
Dosyalı inceleyen Yargıtay Cumhuri-
yet Başsavcılığı, sanık hakkında tah-
rik indirimi uygulanmadığı için kara-
rın bozulmasını istedi. Sanığa fazla
ceza verildiğini savunan Savcı, sa-
nığın ve tanıklarının açıklamalarına
itibar edilmesi gerektiğini savundu.
Ayşe Yılbaş
Boşanmak istediği kocası tara-
fından daha önce defalarca tehdit
edilen Ayşe Yılbaş, kocasının tehdit-
gerekçesiyle düşük ceza alacak, birkaç yıl sonra
çıkıp hayatına kaldığı yerden devam edecek.
Şimdi hangi savcı bizi inandırabilir Metin’in
bu cinayeti planlayarak işlemediğine.
GÜLAY’IN DAVASI KADINLARIN DAVASI. 29
MART’TA İSTANBUL ÜSKÜDAR 1. AĞIR CEZA’DA
OLACAK ILK DURUŞMADA ORADA OLACAĞIZ.
lerinde söylediği gibi bir Cuma ezan
saatinde öldürüldü. Sanık ağırlaştı-
rılmış müebbet cezası aldı. Yargıtay
ise planlayarak öldürmediği kanısıyla
kararı bozdu. Dava 21 Şubat’ta yeni-
den başladı. Daha önce olduğu gibi
kadınlar davayı takip edecekler.
ADLI TIP RAPORU YINE
TECAVÜZCÜLERI
SOKAĞA BIRAKTI
Ankara Sincan’da 2010’da üni-
versite öğrencisi İ.G.’yi kaçırıp, te-
cavüz eden Arif Yavuz ve Tolga De-
niz, yaklaşık 7 ay tutuklu kaldıktan
sonra serbest bırakıldı. Gerekçe Adli
Tıp’tan gelecek raporun en az bir yıl
daha gelemeyeceği, bu süreçte te-
cavüzcülerin mağdur olmaması idi.
Sonraki duruşmalarda mağdur avu-
katlarının sanıkların tutuklanması ta-
lebine savcının yanıtı sanıkların hu-
kuksal durumunda tahliyelerinden
bu yana bir değişiklik olmadığı için
tutukluluk talebinin reddini istemek
oldu. Mahkeme heyeti oy çokluğu
ile tecavüzcülerin tutuksuz yargı-
lanmalarına karar verdi. Mahkeme
Başkanı Osman Kaçmaz ise sanıkla-
rın tutuklu yargılanması gerektiğini
belirterek, karara karşı oy verdi.
FETHIYE DAVASI’NDA
SAVCI BUYURDU:
TECAVÜZE DELIL YOK!
2007 yılının Haziran ayında
Muğla’nın Fethiye ilçesinde 25 ya-
şındaki bir kadın, aralarında kamu
görevlilerinin, öğretmenlerin ve milli
eğitim müfettişinin de bulunduğu 8
kişi tarafından toplu tecavüze uğra-
mıştı.
Fethiye 1. Ağır Ceza Mahkemesi’-
nde görülen duruşmanın yedincisi
17 Şubat günü görüldü. Mahkeme
hâkimi, kadının avukatlarının “yar-
gılanan sanıkların bilgisayarlarından
çıkan pornografik görüntülerin in-
celenmesi” talebini davayla alakası
yok gerekçesiyle reddetti. Dava 27
Nisan’a ertelenirken duruşma so-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 7
nunda savcı “tecavüzle ilgili yeterli
delil olmadığı” gerekçesiyle sanıkla-
rın beraatini istedi. Avukat Cevriye
Aydın’ın açıklamasına göre ise dos-
ya içerisinde birçok somut delil var.
Bunlardan biri tecavüze uğrayan
kadının ruh sağlığının bozulduğuna
dair Adli Tıp raporuydu. Ayrıca kadı-
nın ifadeleriyle uyuşan teknik tespit-
ler de mevcut.
Dava sırasında takipçi kadınlara
yapılan polis baskısı, gözaltılar ve
tehditler de davanın bir başka boyu-
tu. 10 erkek toplumdaki yerlerinde
hayatlarına devam ederken dava er-
telendikçe yargı suça ortak oluyor.
UTANÇ DAVASI
HALA SONUÇLANMADI
Siirt’te, Nisan 2010 yılında ilköğ-
retim okulu öğrencisi dört kız çocu-
ğunun, aralarında bakkal, manav,
tuhafiyeci ve iki de kamu görevlisi-
nin bulunduğu 35 kişi tarafından 2
yıl boyunca toplu tecavüze uğradığı
ortaya çıktı. Zanlılardan biri de 70’li
yaşlardaydı. Duruşmalar başladığın-
da ise davayı takip eden kadınlar
sanık yakınlarının saldırısına uğradı,
tehdit edildi.
Skandallar davası sanıklarından il-
köğretim müdür yardımcısı Fahret-
tin Kuzu 473 gün yakalan(a)madı!
Bu süreçte Kuzu maaşını almaya de-
vam etti, sağlık sorunları nedeniyle
hastaneye yattı. Erkek dayanışması
sayesinde bir tecavüzcü aylarca eli-
ni kolunu sallaya sallaya sokaklarda
dolaştı.
Utanç davası olarak bilinen dava-
nın 13. Duruşması geçtiğimiz gün-
lerde Siirt Ağır Ceza Mahkemesinde
görüldü. Duruşmada tutuklu yargı-
lanan 10 sanık ve tutuksuz yargıla-
nan 9 sanık hazır bulundu. Davanın
gidişatının ise erkek yargının teca-
vüzcü erkeklerle dayanışmasını orta-
ya koyuyor.Kadınlar ise davayı sonu-
na kadar takip edecek.
8 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

AKP’NİN 8 MART ‘HEDİYESİ’

Bizim kararlılığımız AKP hükümetini çok tedirgin etmiş ki ‘ileri demokrasi’ anlayışından bizleri de
mahrum bırakmayarak, evlerine gerçekleştirilen baskınlarda KESK Kadın Sekreterimiz Canan Ça-
lağan, SES Kadın Sekreterimiz Bedriye Yorgun, TÜM BEL-Sen Kadın Sekreterimiz Güler Elveren’in
de aralarında bulunduğu toplam 9 kadın yönetici ve üyemizi tutuklattı. Ama bizler bir yandan
açıkladığımız 8 Mart eylem programını yaşama geçirerek kadın düşmanı AKP’nin ipliğini pazara
çıkarmak için var gücümüzle çabalarken -ki süreç çoktan işyerlerimizde başladı- bir yandan da
tüm tutsak kadınlarla dayanışmayı sürdüreceğiz. KESK’li kadınlar olarak, üzgünüz, arkadaşlarımı-
zı özlüyoruz ama ‘YASTA DEĞİL İSYANDAYIZ!’
Ebru Dinçel
EĞİTİM-SEN İZMİR 2 NOLU ŞUBE
KADIN SEKRETERİ
Her 8 Mart öncesi kadın hareketin-
deki kadınları tatlı bir heyecan sarar.
Yüzyılı aşkındır süregelen mücade-
leyi yükseltmek, daha çok kadına
ulaşmak, sesini daha çok duyurmak,
taleplerini dile getirmek isteyen ka-
dınlar hummalı bir çalışmaya girişir-
ler. Biz KESK’li kadınlar için de aynı
şey geçerlidir. Genel merkezler ve ye-
rellerde aylar öncesinden 8 Mart ha-
zırlıkları yapılır. Bu yıl KESK’li kadınlar
olarak bir ilki yaşadık. Temmuz’da
yapılan KESK kongresinde, kadınların
yıllar süren mücadeleleri sonucu tü-
züğe konulan KESK Kadın Meclisi’nin
ilk toplantısını 28-29 Ocak tarihlerin-
de gerçekleştirdik. Genel Merkez Ka-
dın Sekreteri, KESK Genel Meclisi’nin
Kadın Birimi, Genel Merkez Kadın
HİZMET ÜRETMİYORUZ!’ şiarıyla 8 tiği vs. tespitleri ile AKP hükümetinin rimiz Bedriye Yorgun, TÜM BEL-Sen
Sekreterleri ve şube kadın sekreter-
Mart’ın örgütlenmesi, kadın düşmanı yüzünü bir kez daha Kadın Sekreterimiz Güler Elveren’in
lerinden oluşan KESK Kadın Meclisi,
8 Mart’ın her yerde gününde kut- ortaya koyduk, aldığımız kararlarda de aralarında bulunduğu toplam 9
hava muhalefetine rağmen yakla-
da mücadele deneyimimiz, birikimi- kadın yönetici ve üyemizi tutuklattı.
şık 90 kadınla toplandı. KESK Kadın lanması, bir haftaya yayılan etkinlik-
Meclisi’nin KESK’teki kadın hareketi- lerle işyerlerinde 8 Mart’ın gündem miz ve öz gücümüzle mücadeleyi 21 Aralık Grevi’nin yankıları sü-
ni ilerleteceği ortak noktasında bulu- yapılması, yükseltme kararlılığında olduğumu- rüyorken, 4688 sayılı sendika yasa-
şan kadınlar olarak ‘Kadınlar için ka- zu deklare ettik. KESK Kadın Meclisi sının Meclisin gündemine gelmesi
Kadına yönelik şiddete karşı bü- sona erdiğinde oradaki çoğu kadın
dınlardan yana politikalar üretmek’ yakınken hükümet, 8 Mart’ın resmi
tünlüklü bir eylem programı hazır- gibi ben de gerek KESK içinde ge-
için bir araya geldik. tatil ilan edilmesi talebiyle hizmet
lanması, rekse genel kadın mücadelesinde üretmeyeceklerini açıklayan kadın-
Meclis’te, kapitalist ekonomik sis- önemli bir dönemecin yükünü birlik-
En kısa zamanda, kadınların acıla- lar üzerinden, toplumun en dina-
temin dayattığı güvencesiz çalışma te omuzlamanın, ‘erk’e karşı birlikte
rını paylaştığımızı ifade etmek, hem mik muhalif güçlerinden KESK’i iti-
tarzının en fazla kadınları mağdur durabilmenin, özcesi kadın dayanış-
taziyelerimizi iletmek hem de barış barsızlaştırma, baskılarla sindirme,
ettiği ve kadın emeğinin sömürüsü- masının gücünü tüm benliğimde
talebimizi haykırmak için Roboski’nin sesini kısma niyetinde. Adına bile
nün arttığı, AKP hükümetinin çıkar- hissediyordum.
ziyaret edilmesi, tahammül edemediği kadını, ataer-
dığı Torba Yasa, GSS gibi yasaların
Tüm bunlara eğitim emekçisi ka- kil-kapitalist sistemin taleplerine uy-
en çok kadınları etkilediği; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlı-
dınların en fazla örgütlü olduğu gun olarak, pasif, güçsüz, itaatkâr,
Toplumsal yaşamın muhafazakâr- ğının kaldırılarak Kadın ve Eşitlik Ba- bağımlı, örgütsüz kılma çabalarına
kanlığının kurulması için eylemlilikle- Eğitim Sen’in Kadın Eğitimciler Eği-
laştığı, erkeği koruyan yasalarla ka- timini başlatması, ‘Kadınlar Kadınla- karşı duran KESK’li kadınlara yapı-
dınların katledildiği, adından ‘kadın’ rin örgütlenmesi, lan operasyon da bu niyetin bizlere
rı Örgütlüyor Eğitim Sen Kadınlarla
çıkarılan Bakanlığın kadını değil aile- Yeni bir anayasa yapılması için ge- Büyüyor!’ şiarıyla 8 Mart’a start ver- düşen kısmı… Yukarıda anlatmaya
yi koruduğu; rekli ortamın olmadığı, tüm kesimle- mesi ve Mor Tahta Eylemi ile okul- çalıştığım mücadele azim ve kararlılı-
ri kapsayan bir anayasanın hazırlan- larda ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği’ ğımızı kırmaya çalışıyorlar. Ama biz-
Milliyetçi-ırkçı söylemlerin, savaş
ması gerektiği gibi kararlar aldık. derslerinin verileceği bilgisi eklenin- ler bir yandan açıkladığımız 8 Mart
çığırtkanlığının arttığı, göz göre göre
ce mücadeleye dair inancımız ve öz- eylem programını yaşama geçirerek
katliamların yaşandığı, 30 yıldır sü- Sonuç Bildirgesini ertesi gün ka-
güvenimiz arttı. kadın düşmanı AKP’nin ipliğini pa-
regelen savaşın kadınlara acı, açlık, muoyuyla paylaştık. KESK’li kadınlar zara çıkarmak için var gücümüzle
yoksulluk, göç, tecavüz, fuhuş ola- olarak, AKP’nin uyguladığı neoli- Hissettiğimiz bu güçlü kadın daya- çabalarken -ki süreç çoktan işyerle-
rak geri döndüğü tespitlerini yaptık. beral politikalarla kadınları nasıl sö- nışması ve mücadeleyi yükseltmek- rimizde başladı- bir yandan da tüm
Yapılan bu tespitlerden sonra Ka- mürdüğü, Kürt sorunundaki çözüm- teki kararlığımız, AKP hükümetini tutsak kadınlarla dayanışmayı sürdü-
dın Meclisi olarak, ‘Esnek ve Gü- süzlük ısrarıyla öncelikli ve en fazla çok tedirgin etmiş ki ‘ileri demokrasi’ receğiz. Ta ki yoldaşlarımız olmaları
vencesiz Çalışmaya, Kadın Cinayet- kadınları mağdur ettiği, toplumu anlayışından bizleri de mahrum bı- gereken yere, yanı başımıza dönene
lerine, Kadına Yönelik Şiddete, Baskı muhafazakârlaştırdığı, eril zihniyeti rakmayarak, evlerine gerçekleştirilen dek, KESK’li kadınlar olarak, üzgü-
ve Tutuklamalara ve Savaşa Karşı, 8 devletin her kademesinde ve uygu- baskınlarda KESK Kadın Sekreterimiz nüz, arkadaşlarımızı özlüyoruz ama
Mart’ın Resmi Tatil İlan Edilmesi İçin lamalarında yeniden defalarca üret- Canan Çalağan, SES Kadın Sekrete- ‘YASTA DEĞİL İSYANDAYIZ!’

TARİHİMİZDEN KESİTLER
Dünyada 8 Mart:
1857’de ABD’nin New York kentinde 40.000
dokuma işçisi kadın daha iyi çalışma koşulları ta-
lebiyle grev başlattı. Kadın işçiler, işgünü süresinin
uzunluğu, kötü çalışma koşullarına karşı müca-
dele bayrağını yükseltmişlerdi. 12-14 saati bulan
çalışma sürelerinin 8 saate çekilmesi ve çalışma
koşullarının düzeltilmesi için greve gittiler.
1889 Kibritçi kadınlar grevi: Londra’daki Bryant
ve May farikalarında
dehşet verici koşullar
altında çalışan kadın-
lar beyaz fosforla çalış-
manın sonucu olarak
çene kemiği hastalık-
larına yakalanıyorlardı.
Çene kemikleri çürüyor
ve yemek yiyemiyorlar-
dı. Çalışma koşullarının
düzeltilmesi için yaptık-
ları grev kitlesel destek
gördü. 1908’de, “Be-
yaz Fosfor“ maddesi,
sendikal hareket saye-
sinde yasaklandı.
1908 yılının 8 Mart’ında yine dokuma işçisi ka-
dınlar grev başlatarak işyerlerini işgal ettiler. Ta-
leplerini daha da genişletmişlerdi: “8 saatlik işgü-
nü, çocuk emeğinin sömürülmesine son verilmesi
ve kadınlara oy hakkı tanınması.”
1909’da Manhattan’da 20 bin gömlek işçisi ka-
dının grevi, diğer fabrikalara da yayıldı. Polis sal-
dırısında yüzlerce kadın yaralandı ve tutuklandı.
Grev, talepleri kabul edilinceye kadar, yaklaşık iki
ay sürdü.
Bizim coğrafyamızda 1800’lü yılların sonların-
dan, Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar yaşanan bir
çok grev kadın işçilerin yoğunlukta çalıştığı sek-
törlerde baş göstermiş ve kadın işçiler yaşanan
grevlerin en önde sahip çıkanları olmuştur.
4 Ocak 1867 tarihinde İstanbul’da yayımlanan
The Levand Herald’da çıkan haber, ilk işçi hareke-
ti haberlerinden biridir. “Geçen Salı günü maliye-
den 20-30 parayı geçmeyen alacakları biriken bir
küme kadın, tekrar ücertlerinin ödenmesi isteğin-
de bulundular. Cevap olarak alışılmış “para yok”
sözünü işiten kadınlar gittikçe daha fazla şamata
yapmaya başladılar ve ancak dışarıdan müdahale
ile sustular. Çıkan kargaşada, kadınların birçoğu-
nun itilip kakıldığı söylenmektedir.”
27 Ocak 1873 tarihinde yapılan ilk büyük grev-
lerden tersane grevinde, kadınlar burada çalışan
babalarına ve eşlerine destek vererek, grevlerine
katıldılar. Dönemin gazeteleri tarafından “hanım
kuvvetleri” olarak biraz da alaya anılan kadınlar,
grev kırıcılarla da mücadele ettiler.
1873 Tramvay grevinde de tramvay çalışanları-
nın eşleri, raylara yatarak tramvayların çalıştırılma-
larını engellediler.
1872-1907 arasında yaşanan 50 grevden 9’u
kadınların çalıştığı dokuma endüstrisindedir..
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 9
1910 yılının Ağustos’unda Danimarka’da topla- tirdiğinden Dünya Kadınlar Günü için bu olayın
nan 2. Enternasyonal’in Kadınlar Konferansı’nda, önemi büyüktür. 8 Mart tarihi 1914 yılından beri
Clara Zetkin’in önerisiyle bir Uluslararası Kadınlar Dünya Kadınlar Günü olarak kabul edilmektedir.
Günü belirleme kararı alındı. Bu karardan yola çı- İkinci kuşak kadın hareketinin hala yükseliş içinde
karak ilk kez 19 Mart 1911’de Avusturya, Dani- olduğu 1975’teyse bu gün BM tarafından da res-
marka, Almanya ve İsviçre’de toplam bir milyonu men tanındı.
aşkın kişinin katıldığı eylemler düzenlendi. Aradan Kadınların hakları için yürüttükleri mücadeleler,
bir hafta geçmeden, 25 Mart’ta New York’taki sosyalist kadınların öncülüğünde tarih sahnesin-
Triangle Tekstil de görünür hale getirildi. Kadınların 1857’de yak-
Fabrikası’nda tığı kıvılcım, 53 yıl sonra tüm dünya kadınlarının
çıkan yangın- ortak mücadele tarihi olarak gelenekleşti.
da, neredeyse
Dünya, yaratıcısı kadınlar olan, önderliğini ka-
tamamı göç-
dınların başlattığı grevlerle çalkalanırken, yaşadı-
men kadın-
ğımız coğrafyada bu hareketlenmelerin tabiî ki
lardan oluşan yansımaları oldu. Kadınlar işçi grevlerinde mü-
146 genç işçi cadele bayrağını yükseltirken, yaşamın bütününe
yaşamını yi- karşı da sözlerini söylediler.
Osmanlı Kadın Grevlerinden 8 Mart’a:
Devlet fabrikası olan Feshane’deki grevin örgüt-
leyicisi de kadınlardır.
22 Ağustos 1876’da ise, Feshane’de çalışan 50
Rum ve Ermeni kadın işçi,
Bab-ı Ali’ye yürüyerek,
sadrazama bir dilekçe
sundular ve ödenmeyen
ücretlerinin ödenmesini
istediler.
grevcilerle güvenlik güçleri arasındaki ça-
tışmaya kadınlar da katıldı.
25 Haziran 1908’de günde 16 saat çalışıp, ye-
terli ekmek bile alamayan Sivaslı kadın işçiler ey-
lem yaptı. Dayanılmaz bir hale gelen kıtlık ve açlık
yüzünden kadınlar, vilayet konağını taşlayarak
buğday depolarını yağmaladı.
1910 yılında ise, Bursa’da greve giden 3 bin iş-
çiden çoğu kadındı.
1908 yılı, ülkede
1912 yılında sendikalaşma için yasal boşluk ya-
zor ve kötü şartlardaki çalışma koşullarına tepki-
nin şiddetlendiği, grev dalgasının yayıldığı bir yıl kalayan Cibali tütün işçileri, üç yıl sonra İzmir tü-
oldu. Bu dalga içinde 100’ü aşkın grev örgütlen- tün işçilerinin ücret ve sosyal hak grevlerine des-
di, bunlardan 40’a yakını kadınların çalıştığı gıda, tek verir. Cibali işçilerinin yarıdan fazlası kadındır.
tütün, dokuma gibi iş kollarında yapıldı. 1921’de kadınlar ilk defa 8 Mart’ı Ankara bağ-
1 Ekim 1908 İzmir-Aydın demiryolu grevinde larında kutladılar.
10 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
MİLİTARİZE EDİLEN YAŞAMLARIMIZDIR
ELİMİZDEN ALINMAYA ÇALIŞILAN ÖZGÜRLÜĞÜMÜZDÜR
Savaş zamanlarında erkeklik rolü kutsanır ve bu rol yüceltildikçe kadınlık aşağılanır. Bu
nedenledir ki savaş dönemleri kadınlar için şiddet, tecavüz, ölüm gibi sonuçlar içermek-
tedir. Askeri eğitimle kadına yönelik şiddet, aşağılama teşvik edilir, fuhuş, pornografi er-
kekler için hem erklik ispatı hem de bir rahatlama yöntemi olarak kullanılır. Militarizm
hayatımızın en küçük noktasına kadar sirayet eder ve erkeklikten beslenen bu söylem
hedef tahtasına önce kadınları yerleştirir.
Cumhuriyetin
kuruluşundan
bugüne hep bir
‘güvenlik’ problemi
ile birlikte ‘ötekiler’
yaratılmış ve toplu-
mun militarize edil-
mesinin ‘haklı’ sebep-
leri üretilmiştir. Ordu siyasal hayatta
etkin rol oynamış, şiddetin siyasal alanın içinde
ve dışında meşru görülmesi sağlanmış, hiyerar-
şi vazgeçilmez görülüp olağanlaştırılmış ve tabi
ki erkeklik kutsanmıştır. Askeri kültür toplumun
değerleri haline getirilmiş, askeri eğitim, erkekle-
ri sürüne sürüne itaat ettirirken, toplumu da ita-
at eden pozisyonuna sokmak için kullanılmıştır.
Bu durum direk savaş süreçlerinde olduğu kadar
‘soğuk savaş’ ya da ‘barış’ dönemlerinde de ince
ince işlenen uzun bir sürecin sonucudur.
Militarizm denilince her ne kadar aklımıza ilk
olarak ordu ve asker gelse de militarizmin sadece
orduyla bağlantılı olduğu varsayımını kabul etmek
günümüzü yorumlamada bizi bazı yanlış sonuçla-
ra götürecektir. Mesela bu varsayım AKP’nin TSK
ile yaşadığı gerilimden kaynaklı hükümetin milita-
rizme karşı olduğu yanılsamasını bile doğurabilir.
Bu çok büyük bir yanılsamadır çünkü AKP orduyu
ve militarizmi kesinlikle tasfiye etmemesinin yanı
sıra başka araçlarla kendisine ‘ötekiler’ belirlemeye
devam etmekte ve militarizmi yaşamın en küçük
hücrelerine kadar yerleştirmektedir. Mesela şehir
merkezlerinde her gün sayısı artırılan polisler, üni-
versitelerde neredeyse adım başı karşımıza çıkan
Özel güvelik birimleri, şehir merkezlerine kurulan
açık karakollar- İstanbul’da Gezi Parkı, Ankara’da
Güven Park- paralı askerler , hükümet eliyle her
grup toplantısı başta olmak üzere her söylemiyle
hayatımızın içine yerleşen militarist söylem.
Ülkede bunlardan en görünür olanı Kürt illerin
devam etmekte olan savaştır. Her ne kadar bu-
nun bir savaş olmadığını, bir terör sorunu oldu-
ğunu anlatsalar da yaşananın bir savaş olduğu
alenen açıktır. Ve ne yazık ki devlet ve hükümet
eliyle yürütülen kirli bir savaştır. AKP’nin bu sa-
vaş koşullarını sürekli yaratarak çözümden yana
bir adım atmadığı, savaş konseptini yaşamımız-
da meşrulaştırmaya çalıştığı ve toplumu milita-
rize etmek için en uygun araç olan milliyetçiliği
kullandığı aynı açıklıkla karşımızdadır. Bölgede ise
artan militarizmin kadınlara etkisi çok daha yakıcı
olmaktadır.
Öncelikle savaş konseptinde kadının annelik
rolü kutsanır, direk savaşa katılmaz (buradan düz
mantıkla kesinlikle kadınlar da zorunlu askerliği
tabii tutulmalıdır sonucu çıkmamalıdır). Erkeklik
kutsandıkça kadınlar aşağılanır ve bu, ‘öteki’ ola-
rak kabul edilen tarafın alt edilmesinin önemli bir
yolu olarak görülmektedir.( Çünkü onlara göre bir
milletin kadınları o milletinin erkeklerinin namu-
sudur ve her ne koşulda olursa olsun korunmalı-
dır) Bu nedenledir ki savaş dönemleri kadınlar için
şiddet, tecavüz, ölüm gibi sonuçlar içermektedir.
Askeri eğitimle kadına yönelik şiddet, aşağılama
teşvik edilir, fuhuş, pornografi erkekler için hem
erklik ispatı hem de bir rahatlama yöntemi olarak
kullanılır. Sonuç olarak böylelikle kadın bedeni mi-
litarizmin ve milliyetçiliğin önemli ilgi alanlarından
bir tanesi olur. Bunun bir savaş politikası olarak TC
tarafından benimsendiği ortadadır. Bu durumda
ise kadınların gördüğü şiddetin, yaşanan tecavüz
vakalarının hızla artması kaçınılmaz bir durumdur.
Tecavüz vakalarının çoğunun, her yaştan kadınla
olmakla birlikte, çocuk yaştaki kadınlara özellikle
askerler, polisler, devlet görevlileri ve özel güven-
likler tarafından gerçekleştirildiği tespit ediliyor.
Şikâyet etmek zaten yeterince zorken, devletin
bütün kurumlarının tecavüzcüleri koruyor olması
ise bunun bir devlet politikası olduğunu ve bun-
dan ısrarla vazgeçmediklerini ispatlıyor.
Ayrıca savaş konseptinin yarattığı psikoloji ile
birlikte aynı milletin mensubu olan erkekler tara-
fından ise kadınların daha fazla şiddet gördüğü,
daha fazla ezildikleri ve birçok kadının bu sebep-
ten intihar ettiği de çok açık görülebiliyor.
AKP militarizmi sadece bölgede yaygınlaştırmı-
yor. Türkiye’de de hızla totaliterleşen bir rejimle
birlikte toplumun militarize edildiğini görüyoruz.
Son dönemde emniyet teşkilatında artan polis
nüfusunun ve teçhizatın verilerine bakıldığın-
da ‘polis devletine mi gidiyoruz’ tartışmalarının
gündeme gelmesinin haklı gerekçeleri olduğunu
görebiliyoruz. Yine içeride bir güvenlik sorunu ya-
ratılıp her noktadan kuşatılıyoruz. Kurulan kara-
kolların haddi hesabı yok. Ciddi bir polis alımı ya-
şanmakta ve bulunduğumuz her alanda polislerle
karşı karşıya gelmeye başlıyoruz.
İleri demokrasi anlayışının gereği olarak işkence-
ye son vereceğini anlatan, hatta başkanının mec-
lis kürsülerinden ağladığı hükümet işkenceyi ciddi
bir biçimde artırıyor. En ufak bir gösteriye dahi
tahammülleri kalmamış görünüyor ki gösterilere
ciddi şekillerde müdahale ediliyor. ‘Öteki’ gördük-
lerini etkisiz hale getirebilmek adına her yöntemi
deneyip, bütün bir hayatı denetlenebilir hale geti-
riyorlar. Yürüdüğümüz sokakta, oturduğumuz bir
bankta, her yerde izlenebiliyor, adım adım takip
edilebiliyoruz. İhlal ettikleri yasalara her gün birini
daha ekliyor ve hiç yetkileri olmadıkları halde is-
Eylem Karaca
tedikleri herkesi dinleyebiliyor, izleyebiliyor, takip
edebiliyorlar. Zaten yetki çok gerekiyorsa onu da
hemen artırabiliyorlar. Muhalif olan herkesi özel
yetkili mahkemeler ve terörle mücadele yasasının
hedefi haline getiriyorlar. Bu araçlarla birlikte her
gün tutuklanan insanların sayısı artıyor, öğrenci,
gazeteci, yazar herkes hedef haline getiriliyor.
AKP militarist bir yaşam biçimini örgütlerken ka-
dınlara ise çok fazla seçenek bırakmıyor. Çünkü
bilindiği üzere yaşam militaristleştikçe bu durum
kadınları daha fazla etkiliyor ve erkek egemen
sistemin çizdiği sınırları zorlamak daha da zor-
laşıyor. Militarize edilen toplumlarda kazanılmış
kadın hakları ya da kazanılması yakın olan haklar
da geriye düşmeye başlıyor. Toplumsal cinsiyet
rolleri çetin bir şekilde perçinleniyor ve kadın ya-
şam alanlarının dışında evlere hapsedilmeye ça-
lışılarak, destekçi pozisyonuna düşüyor. Bununla
da kalmıyor; militarizmin arttığı her durumda ka-
dına yönelik şiddetin ciddi bir biçimde arttığı ve
meşrulaştığı görülüyor. Yanındaki coğrafyadaki
kardeşini öldürmeyi hak gören zihniyet, hakkını
arayan insana nefes aldırmamaya çalışan zihniyet,
yanındaki kadının da gerektiğinde dövülmesi ge-
rektiğini aşılayan bir zihniyet haline geliyor tabii
ki. Bugün kadın cinayetlerinin oranlarından bile
bu tespite ulaşmak mümkün.
Militarizmin topluma adeta bir yaşam biçimi
olarak dayatıldığı durumlarda egemenler yine
kendilerine karşı yeni ya da aynı ‘ötekileri’ yaratır
ve kadınların pozisyonunu da biraz önce yukarı-
da anlatıldığı gibi belirler. Ya evinde, yeni itaatkâr
vatandaşlara gebe, toplumsal cinsiyet rolünün
kabulünde kadın olursun, onun için tehlike yarat-
mayacak bir grubun mensubu olarak ya da savaş
ganimeti sayılacak olan, bulunduğun topluluğun
namusu görülen ve zarar vermek için son tahlilde
mutlaka sana zarar verilmek istenecek olan, sindi-
rilmeye çalışılacak olan kadın olursun. Her ikisi de
kadınlığın bir başka ezilmişlik halleridir ve çoğun-
lukla her ikisi de mecburiyet hissinden kaynakla-
nır: Birisi rollerin doğallığına inandırılmışlığın ge-
tirdiği bilinçsizce gelişen mecburiyet hissi, ikincisi
ise farkında olmanın getireceği bilinçli mecburiyet
hissidir.
Son olarak aynı zamanda önümüzdeki uzunca
bir süreç için payımıza düşen, payımıza düşmüş
olan bu kadar tatsız bir pasta dilimini bize o pas-
tayı sunanların suratlarına yapıştırmak olmalıdır.
Yol ve yöntemlerini mutlaka değerlendirecek,
tartışacağız fakat hemfikir olduğumuz nokta AKP
militarizminin ‘önce kadınları vurun!’ emrine tüm
gücümüzle karşı çıkmamız gerektiğidir.

DİRENEN CADIDIR!
Cadı, erkek egemen sistemin baskılarına bo-
yun eğmek istemeyen, direnen kadının özgürlük
mücadelesinin simgesidir. Cadı avları, kadın cin-
selliğine duyulan korkunun, kadınların alternatif
tedavi uygulamalarının engellenmesinin, kürtajın
serbest bırakılmasının, yalnız yaşamayı seçen ka-
dınların toplum dışına itilmesinin ve kadın top-
luluklarının yasaklanmasının, kadının eve kapatıl-
masının öyküsünü anlatır. Cadı avlarıyla, kadının
kendi bedeni üzerindeki kontrolü ve denetimi er-
keklere geçmiştir.
“Böylece kadınlar, Orta Çağ boyunca ‘kadın bil-
gisi’ olagelmiş ve onlara kendi bedenleri üzerin-
de neredeyse mutlak tasarruf yeteneği sağlamış
olan bu alandan tamamen dışlanmış; doğurmaya
mahkûm kılındıkları çocuklarla (ki bunlar gelece-
ğin ücretli emek ve ev içi emek havuzunu oluştu-
racaklardır) beraber eve kapatılmıştır.”
Cadı avları toplumsal cinsiyeti kurmanın bir öğe-
si olduğu gibi, tüm dünyayı hiyerarşiye sokmayı
amaçlayan bir çabaydı. “Bu olay dünya-ekonomi-
si düzleminde cereyan etti ve ötekinin kadınlaştı-
rılması ile bağlantılı idi. Öteki, zayıflık, edilgenlik,
tembellik, cinsel serbestlik, akıldışılık gibi özellik-
lerle nitelendirildi. Kadınları ve tüm ötekileri be-
lirleyen bu gibi nitelikler toplumsal cinsiyetin de
inşasını hızlandırdı. Kadın doğa ile bağlantılandı-
rılıp fethedilecek terbiye edilecek bir düşmandı.
Yeni dünya düzeninin yerleşmesi ve yayılmasında
bundan daha iyi bir ideoloji ve pratik olamazdı.
Cadı avları, akıl, bilim, sağduyu gibi kavram-
ların erkekleştirilmesini, kadınların insanlık tarihi
boyunca binlerce yıldır biriktirdiği deneyim ve
bilgilerin, mutlak devletin, egemen sınıfların ve
cinsiyetin tekeline alınmasını sağlamıştır. Ebelik
gibi kadının bedeni üzerindeki tasarrufunu koru-
masına olanak tanıyan becerileri de içeren sağal-
tıcılık; cadılık kanıtı olarak sunulmuş ve kadınların
elinden alınmıştır. Sağaltıcı kadın, isterik kahka-
halar atan, tehlikeli, dengesiz, ölçülemez, de-
netlenemez, öngörülemez siyah pelerinli cadılar
olarak resmedilmiş, modern tıbbın doktor erkeği
ise ölçülü, dengeli, denetim altına alan, öngören,
hastasının kaderini elinde tutan beyaz gömlek
içindeki iktidar imgesi olmuştur.
Cadı avları yalnızca sağaltıcı/ebe kadınları hedef
almakla kalmamış, bir
erkek üzerinden
tanımlı/erkeğe
bağımlı bir ya-
şam sürme-
yen, bağımsız,
yalnız yaşayan
kadınları da
hedef tahta-
sına koyarak,
toplumsal cin-
siyet rollerinin
yapısallaştığı bu
dönemde, “hizaya
almıştır”.
Cadı Avlarına
Kısaca Bakalım
İki Dominikli Engizisyon
mahkemesi üyesi Heinrich Kramer ve James
Sprenger’in 1486’da yazdığı Malleus Mallefica-
rum (Cadıların Tokmağı) adlı kitap cadı avları ola-
rak bilinen kadın katliamlarının başlamasına ne-
den oldu. Cadıların kimler olduğunu, işkencenin
nasıl yapılacağını anlatan kitap, cadılığı kadınlara
özgü olarak tanımlanmaktaydı. Cadılar şeytanla
çiftleşen şehvet düşkünü yaratıklardı. Malleus, iş-
kenceci mahkeme üyeleri ve para düşkünü tacir
avcılar için başucu kitabıydı.
Cadı avları Almanya, İngiltere ve Fransa gibi
ülkelerde başlayarak 17. yüzyılda tüm Avrupa’ya
yayıldı ve 18. yüzyıl ortalarına kadar sürdü. Daha
çok köylü kadınlar ve çocuklar cadı olarak suçlan-
dı ve idam edildi. Cadılıkla suçlananlar genelde
yaşlı, fakir, dul, kasaba, köy ebesi ve hiç evlenme-
miş kadınlardan oluşuyordu. Erkeğin “toplumsal
koruyucu gücünü” reddeden kadınları hedef alı-
yordu kilise ve mutlak devlet.
Cadılar erkek egemen düzenin buyruklarıyla
yaşamayı reddediyor ve kendi dünyalarını kuru-
yorlardı. Çoğu toplum dışına itilmişti. Kadınlar
iri benli, sakallı, bedenleri deforme olmuş, son
derece çirkin olarak tanımlanıyor ve çirkinlikle-
ri doğa üstü güçleriyle ilişkilendiriliyordu. Cadı
mahkemelerinde kadınların vücutlarında “şeytan
izi” aranıyordu. Bir işkence yöntemine dönüşen
aramalarda kadınlar çırılçıplak soyuluyor ve vü-
cutlarına iğne batırılıyordu. İşkencelerde kadınla-
ra çoğu zaman tecavüz edilirdi. İşkence altındaki
kişi acıyla kıvranır, haykırır ve ağlarsa şeytanın
vücuduna hükmetmediğine ve cadı olmadığına
kanaat getirilirdi. Yalnızca cadılar işkenceye dire-
nebilirdi. Öyle acımasız, işkence yöntemleri dene-
niyordu ki direngenlik asla affedilmiyordu. Cezası
kesinlikle ölümdü.
Cadı avları 1550-1650 yıllarında başladı.
1560’tan sonra merkezi ve yerel devlet makam-
ları işe el attı. Fransa, İngiltere, İsviçre İskoçya,
Almanya gibi yerlerde sayısız yargılama ve kovuş-
turma yapıldı. 1430-1780 yılları arasında
yaşlı kadınlarla başlayan, ardından çocuk-
ları, daha sonra ise erkekleri de içine ala-
rak geniş bir kesime yayılan cadı avlarında
50 bine yakın insanın öldürüldüğü tahmin
ediliyor. Sadece Almanya’da 1500 ve1782
yılları arasında çoğu kadın en az 25 bin
kişinin cadılık suçlamasıyla
yakıldığı sanılıyor.
1630 yılında
Oberkirchen’de
58 kişi cadılık-
la suçlanarak
yakıldı.
1623-1631
yılları arasında
Würzbürg’de
ise 900 kişi yakı-
larak idam edildi.
1669’da İsveç’te 85
kişi idam edildi. 1645 ve
1692’de Amerika’da
Salem kasabasında
19 kadın ölüme
mahkûm edildi.
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 11
BİR ÇIĞLIK
YORGUNUDUR
ŞİMDİ ZAMAN*
Aysel Batyar
Bir halk ne zaman yenilir? Bütün kadınlar ye-
nildiği zaman... Bir halk ne zaman yenilmez?
Kadınlar mücadeleye durduğu zaman, kadınlar
durdukları yerde durmadıkları zaman. Bir halk
ne zaman kazanır? Kadınları özgür olduğu za-
man. Tanrılar adaletsizlikleriyle ne zaman yüz-
leşir? Beyaz tülbent ve çocuğun elindeki taş,
tanrılaştığı zaman. Bir halk ne zaman ölmez,
öldürülemez? Kadınlar gidenlerin yerini doldur-
duğu zaman.
Kürt özgürlük hareketinin fiziki, siyasi ve coğ-
rafi haritalarının sınır çizgileridir kadınlar. Bir
adım ötesi sınır ötesidir. Yüreğinin yanan tara-
fı. Bir adım berisi, ne varsa dört duvar kelepçe,
yürümekle aşınmış yollar ve kimyasal kokusu...
Bir adım ötede bir adım beride parçalanmış be-
denler, ölüm kusan şarapneller... Kadınların,
sevgililerin elleriyle toplanan ölüm parçaları.
Katırların taşıyamayacağı kadar ağır, yüreklerin
kaldıramayacağı kadar vebalsiz, tarihin akla-
yamayacağı kadar karanlık ölümler. Hep yanı
başlarında... Derin vadilerin kuytularına not dü-
şercesine bir çığlık, kadın bedeninden: “Devlete
satılacak kanım da canım da yoktur! Bu böyle
biline!” Uludere durmaz akmaz artık mecali yok.
Ne çok kan gördü, ne çok çığlık duydu. Dün
33 kurşun 33 can, bugün tonlarca bomba 34
can. Duyuyor musunuz Kürdistan’da her kadın;
her su sesinde ağlıyor sessizce, her al renginde
kanıyor ve yağmurlar inciniyor.
Daha dündü... Bir kadın, Kürt bir kadın, bin-
lerin anadilinde temsilci bir kadın, yüzü bütün
kültürlerin beşiği bir kadın, tam on bir yıl anadili
koynunda, inadına Kürtçe voltalarla dört duvar
zindandan aynı kürsüye yürüdü. Hala öylesine
de güzeldi ki...
Dün değil artık bugün bir kadın, Kürt bir ka-
dın, binlerin anadilinde bir kadın bedenini ölü-
me yatırdı usulca. O nasıl bir sessizliktir ki her
gün her güneş saçlarından doğuyor. Öylesine
de zarif ki... Oysa tanrılar bilmeli ki, bir kadının
sesi kadar, sessizliği de barıştır, çığlıktır, gelecek-
tir, vicdandır ille de vicdandır.
Yanı başlarındaki her ölüyü ölüsü bilen, be-
yaz tülbentiyle barışa saran kadim halkın kadim
kadınları. Bu nasıl bir sabırdır ki ne sesiniz tü-
kendi ne bedeniniz. O bedenlerde binlerce atan
yürekleriniz taş duvarları ısıtmakta. Ölüme ya-
tan bedenleriniz taş zeminleri utandırmakta. Ey
Tanrılar! Bilmez misiniz ki insan eti yemek gü-
nahtır her dinde her lisanda... Bilmez misiniz ki
“Barış” diyen o beyaz tülbentler, artık sabretme-
yi size bırakıp boynunuza dolana...
Bu yılın 8 Mart’ında bir sayfası daha kanar
tarihin. Kadınlar zindanları boşaltmadıkça. Yer
yuvarlağına daha bir ağır gelir insanlık, sevgili
zarif Selma’yı ölümden kaldırmadıkça. Taş, be-
ton utanır tarihe tanıklıktan Canan’ı, Bedriye’yi,
Helin’i, Berivan’ı, Fatma’yı, Zeynep’i, Büşra’yı...
yeniden aramıza katamadığımızda. Dağ dağlı-
ğından, dere dereliğinden istifa eder koyakların-
da çiğdem yerine ölü bedenler açtığında.
*H. İzgören
12 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

VAN ESKİ VAN DEĞİL

BEN ESKİ BEN DEĞİLİM
Sokakta kimse birbiriyle konuşmuyor ama gözler değiyor, bakışlar değiyor ve hep aynı ifade:
Umutsuzluk ve tükenmişlik. O kadar göçebe yaşıyorum ki. Yüzlerce insan gibi, evime gideyim de
öleceksem de evimde öleyim diyorum çoğu zaman. Eskiden kötü olan her şeyden uzaklaşmak için
eve giderdim. Şimdi eve gittiğimde kırk kişiyi arıyorum. Ben evdeyim deprem falan olursa ben
buradayım. Bina yıkılırsa beni gelip arayın demek bu. Söylerken bile fark etmiyordum bunu. Ne
çabuk alışıyoruz her şeye. Yıllardır tanıdığımız insanlarla, hangi çadırdasın, konteynıra geçtin mi,
yıkanabiliyor musun şeklinde konuşuyoruz…
Aylin Çelik
Ömrümün orta yerinde bir boşluk var min-
valinde bir cümlesi vardı Oğuz Atay’ın. Benimse
şu an hafızamın orta yerinde koca bir boşluk var.
Mekânlar, insanlardır hafızayı var eden. Şimdi
çocukluğum ve ilk gençlik yıllarımın tanığı olan
ilkokulum, ortaokulum, lisem yok. En yakın arka-
daşlarımın, akrabalarımın evleri yok. Kestirmeden
gitmek için kullandığım ve yol üzerindeyken uğ-
rayayım dediğim akrabamın evi bir süre sonra yok
olacak, kestirmeden ya da her zamanki yoldan da
gidebiliyorum artık, içine giremediğim evime. Evi-
min önü biraz daha açıklık olsaydı da ana cad-
deyi görseydim derdim, şimdi evim caddeye 200
metre uzaklıkta ve caddenin en önünde. Evimin
önündeki hiçbir bina yok artık. Caddenin karşısın-
daki oto galeri ve üstündeki 7 kat yok. Hiçbir şe-
kilde öncesini hatırlamadığım, her gün önünden
en az iki defa geçtiğim o binada onlarca kişi öldü.
Bir tanıdığım deprem anında önünden geçmiş
bir kadınla erkeğin deprem sırasında saliselik bir
duraklamada el edip “Bizi kurtarın!” deyişini ve o
saliseden sonra depremin hızlanıp onların kanının
etrafa saçılışını gördüğünü anlattı.
“Görmediği bir şey, bir insanı ne kadar
etkileyebilir”in cevabını biliyorum artık. Sokakların politik tartışmalarda birbirimizin kafasını gözünü paylaşıyor. Van’da değilken aklım hep buradaydı
günlük sesleri yokken ne kadar ruhsuz olabilece- yarıyorduk. Aslında ne kadar mutluymuşuz ve ne ve hiç iyi değildim. Van’dayım, her şey çok zor
ğini de biliyorum. Bir şehrin nüfusunun köyden kadar “lüks” yaşıyormuşuz. ama daha iyiyim. Bu şey gibi; biri ölür ve ağlarsın.
ne kadar az olabileceğini ve bu insanların hiç ko- Ama mezarına gidince rahatlarsın. Van’a gelmek
nuşmadan aynı duyguyu yaşayıp yüzlerine yan- Depremden sonra şehir dışına gittim ve ayda
de öyleydi. Evet Van yıkılmış, hiçbir şey eskisi gibi
sıtabilmelerinin ne demek olduğunu biliyorum. bir Van’a gelip kısa süreli kaldım. Son bir buçuk
değil ama gözlerimin önünde işte. Bununla baş
Herkesin bildiği bir şeyi neden konuşasın ki.... aydır hiç ayrılmadım. Ama sanki 15 yıldır bura-
edebilirim.
dayım ve 15 yıldır Van böyle. Sokakta hiç müzik
Sokakta kimse birbiriyle konuşmuyor ama göz- sesi yok, bugün fark ettim bunu. Hiç çocuk yok. Başımıza gelenlerle baş etmeye çalışıyoruz.
ler değiyor, bakışlar değiyor ve hep aynı ifade: Kadın sayısı çok az. Her yer koyu renkli kıyafetli, Hayatımın en zorlu sürecini yaşıyorum. Şimdiye
Umutsuzluk ve tükenmişlik. O kadar göçebe ya- üzgün bakışlı insanlarla dolu. Bankaların o süslü kadar bu çok fazla dediğim her şey ne kadar da
şıyorum ki. Yüzlerce insan gibi, evime gideyim de çalışanlarını eşofmanları ve günler öncesi yıkan- azmış meğerse. O otuz saniyeden öncesi ne ka-
öleceksem de evimde öleyim diyorum çoğu za- mış saçlarla, makyajsız şekilde görmek... Hiçbir dar güzelmiş. Dert ettiğim, sorun olarak gördü-
man. Ama insanın ana rahmi, evi bir anda nasıl da şey normal-eskisi gibi değil’in resmi işte bu. Kon- ğüm, kahrolduğum, umutsuzluğa kapıldığım şey-
korkunç bir yere dönüşebiliyor. Eskiden kötü olan
teynırlarda çalışıyoruz, lokantalarda tuvalete gidi- ler ne kadar da önemsizmiş. Tüm bunlar bir rüya
her şeyden uzaklaşmak için eve giderdim. Şimdi
yoruz, okulların kütüphanelerinde yatıyoruz. olsaydı, uyandığımda çekeceğim ooh sanırım 30
eve gittiğimde kırk kişiyi arıyorum. “Ben evdeyim,
saniyeden uzun olurdu.
deprem falan olursa ben buradayım. Bina yıkı­lırsa Elektrikler gidiyor geceleri, hep bir ağızdan
beni gelip arayın” demek bu. Söylerken bile fark deprem mi olacak diyoruz. Elektrik giderse dep- Baş etmeye çalışıyoruz. Hiç bilmediğim ko-
etmiyordum bunu. Ne çabuk alışıyoruz her şeye. rem olur inancına artık hepimiz biat ediyoruz. He- nularda deneyim sahibiyim artık. Van’ın hiç bil-
Yıllardır tanıdığımız insanlarla, “Hangi çadır­dasın, pimiz çok değiştik. Van’daki hiç kimse 3 ay önceki mediğim bir yüzünde yaşıyorum şimdi. Yıllardır
konteynıra geçtin mi, yıkanabiliyor musun?” şek- kişi değil. Ben dâhil. Ailemden kimse yok şu an bu Van diye yaşadığım yer Van değilmiş mesela. 15
linde konuşuyoruz. Eski entelektüel konuşmalar, şehirde. Hiçbir yakın arkadaşım, akrabam yok ne- gündür 2 katlı bir evdeyim. Daha önce hiç gelme-
kitaplar, filmler, kişiler uçtu gitti. Yıkanabiliyor redeyse. Kimsesizlik hissediyor herkes, bir tanıdık diğim bir mahalle burası. Buradakiler de benim
musun sorusunu hiç garipsemeden soruyoruz görünce yolda, dakikalarca bırakmak istemiyor- önceden yaşadığım yeri bilmiyor. Utanıyorum
birbirimize. Oysa 3 ay önce en ateşli entelektüel, sun. İki taraf da konuşmaya aç; soruyor, dinliyor, yaşadığım şehri tanımamaktan. Yıllardır yaşadı-

ğım steril hayattan utanıyorum. Bugün
Van’da insanlar depremden sonra yok-
sullaştı sananlar var. Benim dahi yıllar-
VAN’DA KADINLAR İÇİN ARTIK HAYAT;
dır görmediğim buraları oradan görmek
tabi ki mümkün değil. Görünmeyen in-
sanları deprem yerle bir etti. Şehrin mer-
kezi yıkıldı, bu mahalleler dimdik ayakta.
Benim gibi şehrin burjuva sınıfı mensup-
ları yüzsüz bir şekilde bu mahallere gi-
riyor; bir de üstüne üstlük kira değerini
arttırıyor. 4 ay önce 100 lira kirası olan
bir ev şimdi 500 lira. Çünkü artık 500’ü
rüyasında değil cüzdanında görenler
yaşıyor bu mahallelerde. Artık nereden
hangi dolmuş-otobüs kalkar biliyorum,
son otobüsün saatini biliyorum, soba
nasıl yakılır biliyorum, taşıma suyla soba
üstünde ısıtılan suyla nasıl banyo yapılır
biliyorum. Deprem benim hayat görgü-
mü arttırdı. Evime dönüp, kışın ‘sıcak
oldu şu camı bir açayım’ı hangi yüzle
söyleyeceğim?
Hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Der-
neğe depremden birkaç gün önce git-
tiğimde, arkadaşlara, sanki bu benim
buraya son gelişim demiştim. Bunu ay-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 13
• İşsiz kalan kocasından daha fazla şiddet görmesi demek;
• Yoksulluğun ve yoksunluğun artması ile kadına yönelik şiddetin artması, çocukların da bu
şiddetle büyümesi demek;
• Çoğunlukta yeşil kart kullananların yeni SGK uygulamalarının ilk mağdurları olması demek;
• Kiracı olduğu için konteynıra gidemeyip boşalan çadırlarda kalmak zorunda olan yalnız ka-
dınlar için tacize ve tecavüze açık hale gelmek demek;
• Ev sahibi olsa bile “başında bir erkek bulunmadığı için” konteynır alamamaları demek;
• Boşanan ya da kocası ölen-giden kadınların evlerinde bir erkek bulunmadığı için insan yerine
koyulmamaları, konteynırda oturamamaları demek;
• 300 kişinin aynı tuvalet ve banyoyu kullandığı, tacizin meşrulaştığı çadır kentlerde yaşamak
demek; şimdiyse onları bile bulamamak demek;
• Kendilerine ait hiçbir özel alanlarının olmadığı, bir çadırda/konteynırda hep birlikte yaşamak
demek;
• Cinsel ihtiyaçlarını “gideremeyen” erkeğin/kocasının tecavüzüne uğramak demek;
• Okuma yazmaları olmadığı için resmi prosedürleri yerine getirirken çok ama çok fazla zorlan-
mak demek;
• Ulaşım ve resmi formlar için para bulamayan kadınlar için yardım alamamak demek;
• Geçim kaynakları ücretli öğretmenlik, ev işleri, çocuk bakımı olan güvencesiz kadınların ta-
mamen işsiz kalması demek;
• Kimi kimsesi olmayan kadınların “yok mu sana bakacak bir erkek” denilerek aşağılanması ya
da o sözün “istersen ben bakarım”a dönüşmesi demek;
• Sığınma evinde kalan kadınların şehir dışına gitmek zorunda olmaları nedeniyle tekrar şiddet
gördüğü evlere geri dönmesi demek.

DEVLET BABA SÖZÜNÜ TUTUYOR:

lar sonra anımsadık. “Niye, bizi terk mi
ediyorsun?” dediler güldük geçtik. Bunu
o an neden dedim bilmiyorum. O gün-
den sonra bir kere daha gittim sanırım
ama sonrası yok. Şimdi suyu-tuvaleti ol-
mayan cadde üstündeki bir konteynırda
çalışıyoruz. Derneğimizin binasına gire-
miyoruz bile korkudan. Hayatımın belli
dönemlerinde böyle “şom ağızlık” yap-
tım ama böylesi gerçekten olmamıştı.
Keşke o dediklerimin nedenini bilseydim.
Her tarafımız koca bir KEŞKE. Bu söz-
cük sanki hayatımızın başkarakteri, gün
içinde onlarca kişinin ağzından onlarca
kez duyuyorum. “Çaresi olsaydı ömür
alırdım” diye eski bir şarkı var. Her şey
şimdi onun gibi. Acılar paylaşınca azalır
denir ama koca bir şehir bu acıyı kaldıra-
mıyor artık. Saklayamıyorsun. Saklamak
için hiçbir şey yapmıyorsun. Şehrin yarısı
yok, kimden hangi duygunu saklayacak-
sın? Aşk acısı çeksen, evdekiler anlama-
sın diye rol yapabilirsin, işyerinde sorun
yaşasan evine gidip unutabilirsin, canın
bir şeye sıkılsa birileri sorduğunda hiç
deyip geçiştirebilirsin. Bi küçük maskeyle
normal hayata adapte olabilirsin. Ama
şimdi... Bu şehrin acısını gizleyebilecek
hiçbir maske yok. Her şey yolundaymış
gibi çizilen tablonun da her tarafından
kan ve acı sızıyor.
VAN’DA ÇADIRDA KIMSE KALMAYACAK!
Van depreminin ardından ağ-
zını her açan devlet yetkilisi aynı
şeyi tekrarladı: Van’a yeterince
yardım yapılıyordu, depremzede-
ler “saray gibi” çadırlarda kalıyor-
du, Şubat’ta devamı da gelecek,
Van “konteynır kente” dönüşe-
cekti.
Oysa depremzedeler biliyorlar-
dı ki gelen onca yardımla Şubat’a
değil konteynır kent, soğuğa da-
yanıklı geçici konutlar bile inşa
edilebilirdi. Yine de yoğun kar ya-
ğışı altında son derece zor koşul-
larda yaşadıkları çadırlarda, ümitle
Şubat’ı ve konteynırların gelmesi-
ni beklediler.
Kimisi daha azına da razıydı.
Sadece kış koşullarına dayanıklı
çadır verilmesi, çamaşırhanelerin
kurulması, tuvalet ve banyo ihti-
yacının yıkım riski altındaki evle-
re girme zorunluluğunu ortadan
kaldıracak şekilde iyileştirilmesi
bile yeterliydi. Fazla bir şey iste-
miyorlardı, çünkü en kötüsünü
görmüşlerdi… en azından öyle
sanıyorlardı.
Ama yanıldılar, en kötüsünü
henüz görmemişlerdi.
Devlet baba “Şubat’ta çadır-
da kimse kalmayacak” derken,
aslında çadırları boşaltıp, sadece
ev sahibi olanlara konteynır ver-
meyi kastettiğini gösterdi. Kiracı
olanlara ise, hiçbir çözüm sunmu-
yor. “Çadırda kimse kalmayacak”
vaadi, Vanlı depremzedelerden
kiracı olanlar için ya başının çare-
sine bakmak ya da devletin artık
hizmet götürmeyeceği elektriksiz,
güvenliksiz, kötü koşullardaki tu-
valet ve banyoları bile iptal edil-
miş çadır kentlerde hayatta kalma
mücadelesi vermek olacak. Oysa
devlet, depremzedelere altı ay ba-
rınma vaat etmişti.
Van’da durum zaten içler acısı.
Aradan dört ay geçmiş olmasına
rağmen, bölgedeki sivil kuruluşlar,
hem maddi hem manevi yıkımla
ilgili tek bir ilerlemenin bile kayde-
dilmediğini belirtiyorlar. Bakan’ın
“Sarayda yaşıyormuşsunuz” de-
diği çadır kentlerde, yüzlerce kişi
aynı tuvaleti kullanıyor. Özellikle
de tuvalet/banyo gibi sorunlardan
en çok etkilenen kadınlar, dondu-
rucu soğukta çamaşır gibi işlerin
yükü altında eziliyorlar.
Şimdi ise insanlar her gün yeni
bir yangınla canlarını kaybetme
tehlikesi içinde yaşadıkları naylon
çadırlar yerine sadece kış koşulla-
rına dayanıklı çadırlar isterlerken,
daha da kötüsü ile yüz yüzeler.
Depremden önce 150 liraya kira-
da oturanlar, şimdi karaborsaya
düşen konteynırlarda kalmak için
200 lira verecekler.
İnsanın sorası geliyor, “dev-
let babamız”, Van depreminden
sonra kurtarma çalışmalarından
başlayarak hiçbir şeye hiçbir şe-
kilde müdahil olmasaydı, ne kay-
bederdik, Vanlı depremzedeler ne
kaybederdi?
Devlet burnunu sokmasaydı
mesela, yabancı arama kurtarma
ekipleri acaba daha kaç can kur-
tarmış olurdu? Rakamlarla da sa-
bit ki, devletin bu bencil, bu şıma-
rıkça engelleme tutumu, onlarca
kişinin yaşamına mal oldu. Devlet
burnunu sokup ilk deprem son-
rası hasarlı binalara oturulabilir
raporu vermeseydi, daha onlarca
kişi ölmemiş olacaktı.
Aralık 2011 tarihi itibariyle
Van için toplanan toplam yardım
259 milyon 100 bin lira. Bunun
yalnızca 56 milyon lirası Van’a
harcanmış. Marmara depremi-
nin paraları duble yollara gitmişti
ya, Van depremininkinin nereye
gittiğini insanın sorası gelmiyor.
Uludere’de 34 köylünün tepesine
bomba olup düşmüş olabilir mi?
Devlet, evet “baba” bencil,
şiddet düşkünü, kötü bir baba…
depremin bile sıkıp suyunu çıkar-
masını bildi. Van yardımlarını da
cukkaladı. Felaketten kar çıkardı,
acılarımızı, vicdanımızı sömürdü.
Daha da kötüsü var, şimdi gün-
demden düştüğüne göre dep-
rem, Vanlı depremzedelerin figü-
ranlığına da ihtiyaç duymuyor.
Parsayı topladı, onları da sokağa
sepetliyor.
14 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
ÜÇ ÇOCUK DOĞURARAK MUHAFAZAKÂR,
Torba Yasa gibi benzeri uygulamalar emeğiyle geçinenleri daha da
yoksullaştırmakta, kadınları esnek, güvencesiz çalışmaya itmekteyken,
çocuk ve yaşlı bakımını kadınların üzerine daha bir yıkarak, cinsiyetçi
istihdam politikalarını derinleştirmektedir.
Hep deriz ya, ‘Zor
bir süreçten geçiyoruz’ diye. Gerçek-
ten ezilen sınıf, ezilen halklar, ezilen cins ve tüm
‘ötekiler’ için hep zordur yaşam. Ama şimdilerde
daha çok hissediyoruz bu duyguyu… Sağlıktaki
ve eğitimdeki özelleştirmeler, çalışma yaşamında
güvencesiz, esnek, performansa dayalı istihdam
tarzının kural halini alması, muhaliflere yönelik
antidemokratik uygulamalar, bitirilmek isten-
meyen savaş, yükselen militarizm ve şovenizm
herkes için yaşamı zorlaştırırken; kadına yönelik
şiddet tüm bunlardan beslenerek artıyor. Emek-
çilerin insanca yaşam haklarını elinden alan tüm
yasal düzenlemeler ve beraberindeki uygulama-
lar, öncelikle kadının ezilmişliğini katmerleştiriyor.
AKP hükümetinin 10 yıllık iktidarı boyunca fiili
uygulamaları, söylemleri ve çıkardığı yasalara göz
attığımızda bu durumu daha net görebiliriz:
•  Kadınların mücadelesi sonucu oluşturulan
Kadından ve Aileden Sorumlu Bakanlığın adından
‘kadın’ın çıkarılması, kadını zapturapt altına alma-
ya çalışan ailenin ‘kutsanması’nı güçlendirdi.
•  Torba Yasa adıyla çıkan ve emeğiyle geçi-
nenleri daha da yoksullaştıran uygulamalar, ka-
dınları esnek, güvencesiz çalışmaya iterken, çocuk
ve yaşlı bakımını kadınların üzerine daha bir yı-
karak, cinsiyetçi istihdam politikalarını derinleştir-
di. Esnek çalışma, ‘evden çalışma’, ‘çağrı üzerine
çalışma’ biçimleri altında yasalaşarak, sermayenin
KADINLAR ÇALIŞMAYIN,
DİNDAR NESİL YETİŞTİRİN!
istekleri resmileşti. Toplumsal cinsiyet rolleri açı-
sından ev işleri ve bakım hizmetleri üzerlerinde
görünen kadınlar, bu tür çalışma biçimlerini ter-
cih etmek zorunda kalmaya başlayacaklar. Böyle-
ce kadın, hem sermayenin istediği işgücünü kar-
şılayacak hem de erkek-kapitalist devletten talep
edilen bakım hizmetlerini yerine getirerek devleti
bu sorumluluğundan kurtaracak. Her türlü emeği
sömürülen kadın, muhafazakârlaşmanın da etki-
siyle ‘ait olduğu’ evine kapatılarak, ‘evinin kadını,
çocuklarının anası’ olmayı sürdürürken, kamusal
yaşamdan, örgütlü mücadeleden de uzak tutu-
lacak. Aynı zamanda kreş, çocuk bakım evlerine
de gerek kalmayacak. Kadınların ucuz işgücü ol-
maları durumu derinleştirilirken ‘eşit işe eşit ücret’
ilkesini de yerle bir etmiş olacak.
•  Torba Yasa, genç ve kadın istihdamını teş-
vik etmek üzere, işverene düşen primlerin İşsizlik
Fonundan ödenmesini sağladığı için devlet, prim
alacaklarını işverenden tahsil etmek yerine çalı-
şanların fonundan karşılayarak ‘sermayeye pozitif
ayrımcılık’ uygulamalarını da hayata geçirdi.
•  Aynı yasa, anneye 16 hafta, babaya 10 gün-
lük doğum izni vererek, çocuk bakımını yine kadı-
na havale etti. Ebeveyn izni ise gündemden geri
çekildi. Anneye verilen 24 aylık ücretsiz doğum
izin olumlu bir değişiklik gibi görünse de, eşlerin
her ikisinin de çalıştığı ama ekonomik sıkıntıların
aşılmadığı emekçi kesimler için bu iznin kimler ta-
rafından kullanılacağı, daha önceki izinlerin kimler
tarafından kullanıldığına bakılarak anlaşılabilir.
•  Refakat izni, cinsiyet belirtilmeden, 3 aya ka-
dar ücretli izin olarak öngörülüyor. Bu izni genel-
de kadınların kullanacağı varsayıldığında kadının
değil ailenin lehine bir düzenleme olduğu görül-
mektedir.
•  ‘Üç çocuk doğurun!’ diyen Başbakan des-
teklenir nitelikte, çocuk için ödenen aile yardımın-
da iki çocuk sınırı kaldırılmıştır.
•  Bir tür iş eğitimi şartı şeklindeki ‘Mesleki
Yeterlilik Belgesi’, paraları ve zamanları olmayan
kadınları kapsa(ya)madığı için boşa düşmektedir.
•  2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esir-
geme Kurumu Kanunu’nun ek 7. Maddesi gere-
ği bakıma muhtaç engelli vatandaşlar için verilen
‘Evde Bakım Aylığı’, bu insanların ailelerine eko-
nomik destek gibi görünse de, bakım hizmetinin
evde kadın tarafından üretileceği göz önünde
bulundurulduğunda, devlet sadaka kültürünü
yaygınlaştırarak kadın emeği üzerinden bakım so-
rumluluğundan kurtulmaktadır.
•  OECD’nin 2011’de yayınladığı Değişen Aile-
ler Raporu’nda Türkiye, kadının iş hayatından sü-
rekli olarak çekildiği tek ülke olarak açıklanmıştır.
Çalışma Bakanlığı’nın kadının çalışma yaşamında-
ki oranını belirtirken kullandığı ifadeye göre “Bu
oranla Türkiye, Ortadoğu ülkeleriyle aynı grupta
yer alırken, Güney Avrupa ile Latin Amerika ülke-
lerinin, hatta Malezya’nın bile oldukça gerisinde
kalmaktadır.”
•  Kadın işçilerin geçirdiği iş kazaları devlet
tarafından eksik verilmekte, özellikle tarım işçileri
SGK istatistiklerinde yer almamaktadır. Buradan
çıkan sonuç, en çok kadın işçilerin iş kazası bilgile-
rinin açığa çıkmadığı, kayıt dışı ve en güvencesiz
çalışan işçiler oldukları, başka bir deyişle kadının
emeğinin bilinçli olarak görünür kılınmadığı ger-
çekleridir.
Tüm bunlar bize Başbakan Tayyip
Erdoğan’ın “Üç çocuk doğurun”
sözünün devamında söyledikleri-
ni birleştirdiğimizde çıkan anlamı
çok açık ve net gösteriyor: “Üç
çocuk doğurun, evinizde
oturun, o çocukları dindar,
muhafazakâr olarak yetiş-
tirin. Aile bütçesine katkıda
bulunmak istiyorsanız da evde
yarı zamanlı çalışabilirsiniz!”

VASIFSIZ İŞÇI, UCUZ İŞ GÜCÜ
Kadın sadece piyasadaki emeğinin meta olması sebebiyle değil, bedeniyle
de piyasanın bir parçasıdır. Kendisine dayatılan tüm bu roller kadının emek
olarak değersizleştirilmesine neden olurken, kadınlığa atfedilen güzellik-
güler yüzlülük, şefkat ya da cinsel obje simgesi olma halleri sonucunda
da beden ve davranış olarak piyasa tarafından değersizleştirilmektedir.
Küreselleşme süreci, neoliberal
ekonomi politikaları ile kadına karşı
eşitsizliğin daha da arttığı bir çalışma
alanı yarattı. Özellikle de, bu dönem-
de -öngörülenin aksine- tekrardan
hortlayan proto-endüstriyel üretim
alanları, daha çok kadın istihdamını
içermeleri bakımından, bu eşitsizliği
üretmede belirleyici alan olmuşlar-
dır. Fakat piyasa içerisinde kadına
karşı uygulanan bu ayrımcılık tabi
ki sadece bu işletmeleri kapsamakla
kalmamış, aynı zamanda piyasanın
her alanında kendini göstermiştir.
Küçük atölyelere, ev-içi üretimine
dayanan bu alanlarda kadınlar yeni
kadın işçi bulma vs. gibi ağ ilişkilerini
düzenlemede kilit vazifesi görürken,
bunu bir iş olarak değil aileye katkı
olarak yaparlar. Kısacası bu süreçte
kadınlar kendilerini, aileye içkin ola-
rak tanımlayarak varlıklarını bu şekil-
de anlamlandırırlar.
Saniye Dedeoğlu’nun Türkiye’deki
küçük atölye ve konfeksiyonlar üze-
rine çalışmasının içeriğine bakacak
olursak, bu tarz işletmelerin daha
çok aile ya da mahalle işletmesi ol-
ması ve sahiplerinin tanınır olma-
sı ve bir açıdan onların gözlerinin
önünde olmaları sonucunda, ka-
dınların bu işlerde çalışabilmek için
erkeklerden daha kolay izin
aldığı gözlenmek-
tedir. Fakat bu izin
verme hali, kadının
kendisine atfedilen
ev-içindeki görevini
aksatmaması şar-
tıyla ve aileye des-
tek, ikincil bir gelir
olması gözetilerek
verilir. Bunu Deniz
Kandiyotti’nin kav-
ramsallaştırmasıy-
la anlatacak olur-
sak, bu yukarıdaki
şartları gözeten
“ataerkil pazar-
lığı” içermekte-
dir. Kadının tüm
piyasa ilişkileri
içinde bulunması ve yükselebilme-
si -tabi böyle bir lüksü varsa- ancak
kendisinden istenen cinsiyetçi şartla-
rı yerine getirmesiyle mümkündür.
Veronika Bennholdt-Thomsen’ın
ifadesiyle bu zorla çalıştırma duru-
mudur. Bunu açmak gerekirse, ka-
dın aslında istediği işte istediği gibi
çalışamaz. Kamusal alanda ancak
ona çizilen sınırlar içinde kendine yer
edinir, sonucunda kadınlar kendisi-
ne dayatılan ev içi emeği de yerine
getirmek için tam zamanlı bir işten
ziyade daha çok yarı zamanlı işleri
seçerler. Ki bu işlerin çoğu vasıfsız,
daha çok enformel sektör içinde be-
lirlenen işler olmaktadır. Bu sebeple
kadınlar her ne kadar piyasada ken-
dilerini var etmeye çalışsalar da, top-
lum düzeninde olduğu gibi bu alan-
da da hiyerarşik olarak erkeklerden
daha aşağı konumda yer almakta-
dırlar. Bunun yanı sıra, tam zamanlı
ve güvenceli işleri göz önüne aldığı-
mızda, kadının eşitsizliği bu noktada
son mu bulmaktadır? Kadın bu du-
rumda da erkekle aynı beceriye sahip
olsa dahi, aile üzerinden değerlendi-
rilmeye devam etmekte
ve ikincil
ücret baş-
lığı üzerin-
den değer-
lendirilerek
daha dü-
şük ücret-
le çalıştırıl-
maktadır.
Kısaca-
sı enformel
olarak küçük
örgütlen-
meler şeklin-
de piyasaya
bağlanan bu
işletmeler,
kendi yapısı
gereği sağ-
lık, ücret ve yaşam şekli açısından
olumsuz sonuçlar doğurarak kadı-
nın toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri-
nin piyasada da kendini var etmesi
sonucunu doğurmaktadır. Bununla
beraber kriz zamanlarında işten çıka-
rılması düşünülen ilk kesim de yine
kadınlar olmaktadır.
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 15
Benazir Coşkun
şefkat ya da cinsel obje simgesi olma
halleri sonucunda da beden ve dav-
ranış olarak piyasa tarafından değer-
sizleştirilmektedir.
Toparlamak gerekirse, kadınlık
doğası üzerine kurgulanan özel ve
kamusal alan, piyasa öngördüğü
ölçüde ve öngördüğü gibi kadın ka-
tılımını onaylayarak, özel alandaki
eşitsizliği kamusal alanda yeniden
üreterek, patriyarkanın ve piyasanın
karşılıklı sürekliliğini devam ettirmek-
Tüm bu süreç aslında çok basit tedir. Hane içinde var olan patriyar-
olarak şunu doğurmaktadır; bu va- kal sömürü, piyasayla ilişkilendirile-
sıfsız, kariyer yapılması öngörülme- rek ücretli emek piyasası içerisinde
yen, düşük ücretli işlerin çıkışı ev-içi de toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini
emek yükümlülüğüne dayandığı devam ettir-
gibi tüm bu süreç aynı zamanda ka- mektedir.
dının tek başına kendi hayatını ida-
me ettirmesini engelleyerek onu
evliliğe zorlamakta ve evliliğin ge-
tirdiği ilişkilerle onu tekrardan özel
alana bağımlı kılarak tüm bu sürecin
devam etmesine neden olmakta-
dır. Yani bu durumda ev ve yarı za-
manlı işlerde çalışan kadınlarla tam
zamanlı işlerde çalışan erkeklerin
oluşturduğu kutsal aileler böylelikle
varlıklarını devam ettirmektedir. Ve-
rena Fiegl kapitalizmle patriyarkanın
yapmış olduğu evliliği şu şekilde ifa-
de ederek aslında meselenin iç yüzü-
nü bizlere net bir şekilde anlatmak-
tadır. Fiegl’e göre kapitalizm içinde
kadın ve erkek arasında çok önemli
farklar bulunmaktadır. Bu farklardan
en önemlisi ise, erkeğin işgücünün
meta olurken, kadının bir bütün ola-
rak varlığıyla meta olmasıdır.
Kadın sadece piyasadaki emeğinin
meta olması sebebiyle değil, bede-
niyle de piyasanın bir parçasıdır.
Kendisine dayatılan tüm bu roller
kadının emek olarak değersizleşti-
rilmesine neden olurken, kadınlığa
atfedilen güzellik-güler yüzlülük,
16 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
AİLE VE İKTİDARIN YENİDEN KONUMLANIŞI
EV İŞLERİ VE SÖMÜRÜLEN EMEK
Aile: Eşitsizliğin yeniden inşası
Kadınlar üzerinde kurulan ikincilleştirme siste-
mi, ataerkil baskıların birincil denetimi ilk olarak
ev ve aile ortamında yaşanmaya başlar. Ev ve aile
ortamıyla meşrulaşan kadınlık ve erkeklik rolleri
hayatın birçok alanında daha sonra yansımasını
bulur. Doğduğumuz andan pembe ve mavi renk-
lerle başlayan ayrımlar giderek normalleşir belle-
ğimizde ve bu ayrımları, bu ayrımların yarattığı
eşitsizliği kabullenerek büyürüz. Hanım hanımcık
kız çocukları yetiştirilir, kocaya, babaya, erkek kar-
deşe boyun eğmek öğretilir önce. Kız çocukları az
konuşur, sokağa fazla çıkmaz, annesine ev işle-
rinde yardım eder, evcilik oynar… Erkek çocukları
ise sokaktadır, bakkala gider, arabalarla oynar…
Kadınlık ve erkeklik rolleri şekillenmeye başlar.
Balığın içinde yaşadığı denizi bilememesi gibi, bu
durumu olduğu gibi kabul ederek büyürüz. Bu
kabullenmeyle, sevgi ve aşk ile kurduğumuz er-
kek egemen inşa, hayatımızın tamamını şekillen-
dirir. Ve daha sonra şiddet sarmalını fark ettiğimiz
ve bunu bilincimize çıkardığımızda ise işte o ‘sev-
giyle’ örülmüş aile bağları çatlaklar vermeye baş-
lar. Anlarız ki artık evin duvarları, erkeğin iktidar
zihniyetiyle sıvanmıştır ve şiddet normalleşmiş,
emeğimiz ikincilleşmiştir.
Aile üyelerinin toplumsal cinsiyet rollerine göre
belirlenmesindeki en büyük etki, evlilik bağı ile
oluşan ev içi ilişkilerdir. Feminist teori açısından,
aile içinde erkeğin kadına göre üstün konumun-
dan kaynaklanan ve kadın üzerinde otorite kur-
ması ile sonuçlanan mikro iktidar ilişkileri, temel-
de toplumsal cinsiyet ilişkileri açısından ele alınır.
Ataerkil sistemin devamının sağlanmasına yönelik
olarak, aile kurumu temel bir birimdir. Yeniden
üretim ve üretim ilişkileri, özellikle aile içerisinde
kendisini gösterir. Aile içinde kadının cinselliğini,
emek ve üretimini erkek kontrol eder. Kadının alt,
erkeğin üst kademede olduğu bir hiyerarşi mev-
cuttur. Aile gelecek neslin sosyalizasyonu açısın-
dan da önemli olduğu için incelenmesi gereken
bir yapıdır. (Kamla Bhasin, Ataerkil Sistem-Femi-
nizm Üzerine-Toplumsal Cinsiyet)
Sömürülen emek
Aile kurumu içinde kadınların ev emeği, evde-
ki erkek tarafından sömürülür. Kadın herhangi
bir ücretli işte çalışmıyorsa, ev emeği karşılığında
kendi geçimini sağlar. Kadınlar özel alan dediği-
miz aile içinde yemek, temizlik, çocuk bakımı gibi
hizmetleri ücretsiz olarak yerine getirmektedir. Bu
durumun yeniden üretilmesinde, kadının üzerin-
de durduğu zeminin payı çok yüksektir. Yeniden
üretimden kastedilen, neslin ve erkeğin soyunun
devamının çocuk üretimi ile sağlanmasıdır. Yeni-
den üretimin kontrolünde kadınların rolü artsa
da, kadın kendi bedeni hakkında tamamen söz
sahibi olamamaktadır.
Çocuk üretimi, kadın emeğinin görünmez hale
gelerek sömürülmesinde önemli bir noktadır.
Kadının burada edindiği annelik statüsü, rolleri-
ni reddetme noktasında onu oldukça sıkıştırır.
Annelik; bir kadının doğumundan yetişkinliğine
kadar onun sihirli, büyülü bir duygu, her kadının
ulaşması gereken bir statü olduğu ve ancak anne
olduğunda kadınlığın gelişiminin tamamlandığı
düşüncesi ile bilinçaltının en derinliğine kazınan
bir olgu olarak çıkar
karşımıza. Çocuğuy-
la kurduğu duygusal
bağ, toplumsal me-
sajların da etkisiy-
le kadına atfedilen
cinsiyet rolleriyle
arasındaki bağı
çok daha sıkı hale
getirir.
İşte burada ka-
dının ev içi eme-
ğinin kaliteli olup
olmadığı tartı-
şılmaya
baş-
lar
çün-
kü ço-
cuğun sağlıklı yaşamı emeğin
kalitesine bağlıdır. Erkek, çocuğun bakı-
mından azade bir haldeyken, çocuğun
hasta olmasından tutun da, beslenme-
si, okulda başarısız olması, sosyal iliş-
kilerine kadar çocuğun problemlerinin
baş sorumlusu kadındır. Kadının anne
olma özelliği üzerinden bir takım tanımlamaların
içine sıkışmış olması, aile içindeki konumunu ve iş
bölümünde alması gereken yeri işaret etmektedir.
Bu yüzden kadının ücretli bir işte çalışması, eko-
nomik kazancı olması ve kamusal alanda olması
bile konumunu değiştirmeye yetmez yani evdeki
işbölümü açısından belirgin bir fark yaratmaz.
Kadının öncelikli görevinin annelik yani çocuk
yetiştirmek olması genel bir algıdır. Kadın her
daim ‘evi çekip çeviren’dir. Böylece işbölümünde
yemek yapmak, bulaşık yıkamak, evin düzenini
sağlamak gibi işler kadına ait iken, evin masrafla-
rını düzenlemek, tamircilerle ilgilenmek, arabanın
bakımını yapmak gibi dışarıyla muhatap olunması
gereken işlerin de erkeğe ait olduğuna dair genel
bir düşünce vardır. Bu genel algılar, bizim genel
yaşantılarımızı belirler. Her aile arasında işbölü-
mü açısından elbette ki farklılıklar vardır. Ancak
bu farklılıklar ne yazık ki niteliksel değil, niceliksel
olarak karşımıza çıkmaktadır. Niteliksel farklılıkla-
rın olmaması, bu durumun ne kadar sistematik
halde olduğunu gösterir bizlere.
Ev emeği kadınlar tarafından harcanır, kadının
ücret alamadığı bir emektir ve bu bir “doğallık”
alanı olarak görülür. Sürekli bir doğallaştırma
üzerine kuruludur. Görünmeyen emek uzun süre
politik bir sorun olarak gündeme getirilmedi. Bu
doğal algının temellendirilmesiyle alakalıydı. Gö-
rünmeyen emeğin sevginin dışa vurumu olarak
görülmesiydi. Aslında
bir tür sevgi adına çalışılmaktaydı.
Yine bir diğer sebebi de ev emeği-
nin çalışmayla, günlük yaşamla iç
içe geçmesiydi. Birbirinden kopar-
manın ve ayırmanın zor olmasının
da etkisi vardı. Mesela kadının rad-
yo dinlerken bir sökük dikmesi ya
da TV izlerken alışveriş listesi hazır-
laması gibi. Bu emekler birbirinden
ayrı ele alınamaz gibi görüldüğü
için gündeme taşımak zor oldu. Ta
ki ikinci dalga feminist hareketin
özel alanı soruşturmasına kadar.
Özel alan politiktir
Feminizmin en temel talebi özel alanın dö-
nüştürülmesidir. Feministler kendi tezlerini birçok
dirençle karşılaşarak ürettiler. Bu “direnç”, çalış-
ma süresinin azalması, teknolojinin gelişmesi, ka-
dının ücretli işgücünün kullanılması gibi neden-
lerle özel alanda ev işlerinin azaldığı gibi tezlere
dayandırılmaktadır. Şimdi bu direnç noktaları-
na tek tek bakalım. Teknolojinin bir takım işleri
kolaylaştırdığı doğrudur ancak bunun yanında
öyle yeni yükümlülükler getirilmiştir ki bu zaman
azalması durumu tam bir yalana dönüşmüştür.
Hijyen, ekolojik prestij, çocuk bakımı gibi, ayrın-
tılarda saklı ev işi yüklerinin artması ile, azaldığı
zannedilen zamana gerçekte yeni ilaveler yapıl-
mıştır. Kadının çalışmaya başlamasıyla erkeklerle
ev işleri paylaşılmaktadır denmektedir. Burada
düpedüz bir eşitlikten bahsetmiş oluyorlar. Ancak
bu hiçbir zaman gerçekleşmiş bir şey değil. Bu
durumlarda bile çekirdek iş bölümünde ev işleri
kadına yüklenir. Ev işlerini paylaşıyoruz gibi bir
söylem hiçbir zaman doğru olmaz. Çünkü erkek-
ler devraldıkları işleri, uzmanlaştıkları alanlardaki
ya da sevdikleri işleri yaparlar. Mangal, et, balık,
rakı sofrası hazırlamak, tamir etmek gibi işleri ya-
parlar. Bu yaptıkları işlerde de sunum kısmı onlara
aittir. Sunum sonrası kalan işleri de gene kadınlar
yapar. Mesela rakı sofrasında mangalı hazırlayan
erkek olabilir. O sofrayı sonra kaldırıp toplamak,
yıkamak yine kadının görevidir. Yani sunum son-
rasında kalan işler yine kadınındır. Yine bu tezin

de doğru olmadığı oldukça açıktır.
Bu tezlerden bir tanesi de kadın-
ların az zamanlı çalışması ya da ça-
lışmasının kadının ezilmesinin ve
sömürülmesinin önüne geçmiş ol-
duğudur. Bu da kadınlar için bir tu-
zaktır. Çünkü erkek, kadın yarım za-
manlı çalışmaya başlayınca kadının
çalışma saatlerinin az olmasını baha-
ne ederek ev işlerine de zaman ayı-
rabileceği gerekçesi ile zaten az olan
ev işlerine yardımını da çeker. Ya
da kadınlar tam zamanlı çalışmaya
başladığında, kadının çalışması her
koşulda ev bütçesine katkı olarak
değerlendirildiği için kadının esas
işinin ev işleri olduğu varsayımından
vazgeçilmez ve kadın hem işyerinde
çalışır hem de evdeki tüm işleri (ev
temizliği, yemek vb.) yerine getir.
Yani iki kat ezilir.
Bir diğer görüş de ev işlerini artık
kadınların yapmadığı, ücretle insan-
lara yaptırıldığı yönündedir. Ancak
bu işler gene ücret karşılığı bir kadın-
dan başka bir kadına devredilir ya da
akraba ilişkileri sayesinde bir kadın
akrabaya devredilir. Mesela bir be-
beğin bakımı amcaya ya da dayıya
değil hala ya da anneanne gibi ka-
dın akrabalara devredilir. Yine ücret
karşılığında ev işlerinin yapılmasında
bir erkek değil bir kadının tercih edil-
mesi daha doğal karşılanır ve öyle de
olur. Bu da kadınlara karşı kurulan
başka bir tuzaktır. İki kadın grubunu
karşı karşıya getirir.
Bakım süreci ve emeğin
görünür kılınması için
birkaç deneme
Biraz da bakım sürecinden bah-
sedelim. Bakım süreci, çocuk, has-
ta, yaşlı, engelli… vb. bakımlarını
kapsar. Bakım emeğinin ön ayağı
sevgidir, gönüllük temeli ile verilen
bir emektir. Bakım emeği daha önce
de belirtildiği gibi, aile içinde sadece
anne tarafından yapılmasa bile evin
başka kadın fertleri ta-
rafından yapılan bir
iştir. Kadı-
nın görünmeyen emeğinin en bariz
göstergelerindendir. Kadınlar ücretli
olarak bakım işlerinde çalıştıklarında
düşük ücretlerle çalışırlar. Bakım sü-
resince harcanan emeğin bir diğer
dezavantajı kadın müsait olduğun-
da gene ona yaratılmış olan ücretli
iş alanında “bakım” işleriyle uğraş-
malarıdır. Yüksek veya orta ücretli
kadınlar maaşlarının bir bölümünü
ayırarak bu bakım işini karşılarlar. Ve
yine ev işlerinden, bakım işlerinden
başka bir kadına para ödeyerek biraz
azat olurlar. Bu durum da, daha önce
bahsettiğim gibi, kadınları karşı kar-
şıya getirir. Yine bir diğer özgünlüğü
de; kendisine bakabilecek durum-
da olan erkeğin karşılıksız gördüğü
hizmetin aksine, bakım hizmetinin,
buna gerçekten ihtiyacı olan, yani
kendine bakamayacak durumdaki
çocuk, hasta, engelli veya yaşlılar
söz konusu olduğunda bir gereklilik
olmasıdır. Bakım işleri duygusal bir
sorumluluk ile kadınlara yüklenir.
Bu yüzden feministler bakım sü-
reci için sosyal güvenlik sisteminin
üzerinde odaklanmaktadır. Bunların
içinden iki talep ortaya çıkmakta-
dır. Birincisi kadının karşılıksız bakım
emeğinin sosyal güvenlik hakları ile
ödüllendirilmesi, ikincisi ise bakım
işinin kadın işi olmaktan çıkarılma-
sına yönelik tedbirler alınması. Bu
konuda ülkeleri ele alacak olursak ilk
olarak ABD’ye bakalım. ABD, sosyal
yardım sistemi ve kamusal yardım
sistemi. Sosyal yardım sistemi çalışan
kadınlar için uygun görülen sakat-
lık, yaşlılık gibi durumlarda verilen
bir hak. Kamusal yardım sistemi ise
tamamen çalışmayan, bakıcı konu-
mundaki kadınlar için verilen bir yar-
dım. Bunun farkı, bir hak olarak de-
ğil yardım olarak görülmesi. Aslında
ev emeğinin bir ölçüde görünürlüğü
sağlanıyor görünse de aynı zaman-
da üstü örtülüyor.
Fransa örneği daha farklı, orada da
bakıcılık vs. kamusal yardım sistemi
ile ödüllendiriliyor, tamamen hak
ola- rak görülüyor. Ancak
yine de cinsiyetçi
bir sonuç ortaya
çıkıyor, erkekler
yine çok gelir
getiren, ka-
dınlar ev-
lerde daha
az parayla
bakıcılık
ya-
pan bireyler haline geliyor. Böylelik-
le feminizmin sunduğu ikinci talep,
yani kadın işi olmaktan çıkarılma
gerçekleşmemiş oluyor. İsveç’e bak-
tığımızda hem kadın bakıcılar ödül-
lendiriliyor hem de dışarıda çalışma
paylaştırılmaya çalışılıyor. Çocuk
bakana gerçekten bağımsız bir ek
ödenek veriliyor. Ancak bunun da
sonucu Fransa gibi oluyor ve bakı-
cılığı genelde kadınlar tercih ediyor.
Norveç örneğinde bakım babalık
izni var. Tersinden bir cinsiyetçilik
var. Yani bu bakım izninden sadece
erkek yararlanabiliyor. Tabi diğer ül-
kelerdeki sonuçlardan daha olumlu
sonuçlar doğurduğu görülmüş bu
örneğin.
Ev emeğinin görünür kılınması ile
ilgili feminizmin ortaya attığı bir di-
ğer teori de ev emeğinin ölçülmesi-
dir. Ev emeğinin ölçülmesi görünür
kılınması açısından önem arz etmek-
tedir. Ev emeğinin ölçülmesi kadın-
ların cinsiyetçi iş bölümünü sorgula-
ması ve boşanma davalarında maddi
manevi tazminata temel olması açı-
sından önemli oluyor. İki yöntem
öne sürülüyor kadının ev emeğinin
ölçülmesi konusunda. Birincisi ev
işlerini yapan kadının profesyonel
aşçı, temizlikçi ücreti alınarak o ev
emeğinin karşılığının belirlenmesi,
ikincisi ücret karşılığı çalıştığı takdir-
de kadının alacağı ücrete göre be-
lirlemek. Tabi bu iki yöntemde de
ruhsal emeğin karşılığının hesaplan-
ması hiçbir şekilde mümkün olmu-
yor. Tüm yönetmeler, ev içi emeğin
ücretlendirilmesine dair yapılan dü-
zenler kendi içinde avantaj ve deza-
vantajlar barındırmaktadır. Tüm bu
yöntemleri önümüzdeki süreçte in-
celemek gerekecek. Tüm yöntemleri
bizim yıllardır anlattığımız ev işlerinin
kamusallaşması ve kadının görev ta-
nımından çıkartılması noktasında
bağlamında ele almak faydalı bir tar-
tışma zemini yaratacaktır.
Aile içi iktidarda şiddetin rolü
Son olarak da aile içi ilişkilerin bir
başka boyutu, erkeğin kadın üzerin-
de uyguladığı fiziksel, cinsel, psikolo-
jik ve ekonomik şiddette değinmek
istiyoruz. Ev içerisinde erkekler bu
iktidar konumlarını sürdürebilmek
için şiddete başvurur. Kadına yönelik
şiddetin en sık ve yoğun yaşandığı
kurum aile olduğu için, aile içi güç-
iktidar ilişkilerinin incelenmesi önem
taşımaktadır.
Erkeğin ailenin başı ve egemen
kişisi olarak görülmesi, kadının ise
ikincil ve zayıf konumu, farklı şiddet
türlerinin doğallaşmasına yol açar.
Bu iyi örülmüş ve derinlere kök sal-
mış sistem, ataerkil sistemi yenilmez
ve ayrıca doğalmış gibi gösterir. Do-
layısıyla, ataerkil sistem içinde belir-
lenen toplumsal cinsiyet ilişkileri te-
melde egemenlik ve ast-üst (boyun
eğme) yani güç ilişkileridir; işbirliği,
zor ve şiddet unsurları bu ilişkileri sü-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 17
rekli kılar ve kocanın karısı üze-
rindeki hâkimiyetine dayanan
evlilik bağından güç alan erkeğin,
karısı üzerinde şiddet uygulamasına
olanak sağlar. Ancak burada sorul-
ması gereken önemli soru, “kadınla-
rın işbirliği olmadan ataerkil sistem
var olamayacağına göre, kadınlar
kendilerini ezen, özgürlüklerini kısıt-
layan ve şiddete maruz kalmalarına
yol açan bu sisteme niçin karşı çık-
mazlar?” sorusudur.
Efendi-köle ilişkilerinin dinamiği-
ni incelemek bu soruyu aydınlatıcı
olabilir. Kölenin bu durumu meş-
rulaştırması, süre uzadıkça, kölelik
statüsünden kurtulma şansı azaldık-
ça yoğunlaşmaktadır. “Öğrenilmiş
çaresizlik” adı verilen bir psikolojik
mekanizma ile kölelik statüsünün
onun kaderi olduğuna ve ne yapar-
sa yapsın bu durumu değiştireme-
yeceğine inanarak kölelik ilişkisini
koşulsuz kabullenmektedir. Sonun-
da, köle, efendisinin azameti ve gör-
kemi karşısında ona hayranlık bile
duyabilmektedir. Başka bir deyişle,
baskı sürdükçe, ilişkiyi bozma şansı
azaldıkça, köle “cellâdına âşık ola-
bilmektedir”. Aynı şey kadınlar için
de geçerlidir. Biz kadınlar da siste-
min bir parçasıyızdır. Gerda Lerner’e
göre bu işbirliği bir dizi yöntemle
emniyete alınır. Kadınları eğitimden
mahrum etmek; kadınlara kendi ta-
rih bilgilerini vermemek; “saygınlık”
ve “aykırılık”ı kadınların cinsel faali-
yetlerine göre tanımlayarak kadınları
birbirinden ayırmak (evlenilecek ka-
dın/eğlenilecek kadın ikiliği); ekono-
mik kaynaklara ve siyasi güce erişim-
de önüne engeller koymak; sisteme
uyan kadınları sınıfsal ayrıcalıklarla
ödüllendirmek... vb. İşte bu yön-
temlerle patriyarkal sistem, kadınlar
arası dayanışmanın karşısına, kadın-
lar arası rekabeti koyarak, kendisine
yönelik bir tehdit unsuru olacak olan
kadınlar arası işbirliğini kesintiye uğ-
ratır.
Aile içinde veya kamusal alan-
da şiddete maruz kalan her kadın,
mutlaka yukarıda söz edilen boyun
eğme ve şiddeti kabullenme örüntü-
sünü göstermemekte ve savaşmayı
seçmektedir. Bu savaşı başaran ka-
dınlar olmasına rağmen, kadınlar
için var olan düzenin dışına çıkma
girişimi, bedeli kişinin daha yoğun
şiddete maruz kalma ve hatta yaşa-
mıyla ödenmek zorunda kalınabilen
bir varlık sorununa dönüşmektedir.
Bunun böyle olması niye şiddete
maruz kalan kadınların büyük ço-
ğunluğunun uzlaşmayı seçtiğini
açıklamaktadır. Bu yüzden, kadına
yönelik şiddet devletin mekanizma-
larınca aile içerisinde çözümlenmeye
çalışılır. Yani aile içerisinde devam
edecek olan kadına yönelik şidde-
tin aslında süregelmesini ve kadının
ikincil konumunun değişmesini iste-
meyen bir patriyarkal kapitalist sis-
tem vardır.
18 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
CİNSİYETÇİLİK ve DİL (1)
İkinci Dalga feminizm ile aynı zamanda ortaya çıkan “Tahakküm” teorisi, dil kullanımında kadın ve erkek arasında
temel ayrımlar olduğuna odaklanırken, bu ayrımların farklılıkların iktidar ilişkileri ile açıklanabileceğine ağırlık ver-
miştir. Toplumda var olan iktidar ilişkilerine gönderme yaparak dil kullanımında norm olarak erkek dilini kabul edilip
kadınların bu dili konuşmak durumunda bırakılmaları üzerine tartışmalar söz konusudur.
2010 yılında “Açıköğretim Fakülte-
si Jandarma ve Polis Önlisans Mes-
lek Eğitimi” sınavında görevliydim.
Sorulardan birkaçına gözüm takıldı:
“Aşağıdakilerden hangisi kadına
özgü bir davranış olarak kabul edilir?
a) Çokbilmişlik; b) Baskıcılık; c) Ko-
nuşkanlık; d) Mantıksal düşünme e)
Kendine güvenme.”
Gözlerime inanamamıştım. Bir gün
sonra “merakla” yanıtına baktım. (C)
şıkkı yani “Konuşkanlık”tı.
Ceza Hukuku soruları içinde de
yine cinsiyetçi söylemle hazırlanmış
bir soru vardı
“Evli erkeğe boynuzlu denmesi du-
rumunda eşine karşı ne tür bir suç
işlenmiş olur?
a-) Gıyapta hakaret b-) Sövme c-)
Huzurda hakaret d-) Geçitli hakaret
E-) Dolayısıyla hakaret”
Cevap anahtarına göre yanıt E-)
şıkkı, yani ‘dolayısıyla hakaret’. Sı-
navda, dolayısıyla hakaret kavramını
anlatmak için neden böyle bir örne-
ğe ihtiyaç duyulduğu da merak edi-
lenler arasında.
Bu sorular bir nevi gündelik ha-
yattaki cinsiyetçi önyargıların yazıya
dökülmüş hali. Soru medyada yer
alınca Milli Eğitim Bakanı Nimet Çu-
bukçu YÖK’e bir yazı yazarak, “Yan-
lış anlamalara neden olacak bu tür
soruların, sorular arasında yer alma-
ması hususunda gerekli hassasiyetin
gösterilmesini rica ederim” dedi. Ni-
met Çubukçu’nun Kadın ve Aileden
Sorumlu Devlet Bakanı iken cinsi-
yetçilik ile ne kadar mücadele ettiği
bir yana, bu sorunun “polis ve jan-
darma sınavında” gündeme gelmiş
olması erkek egemen bir kurumun
adaylarını yetiştirme bağlamında da
çok anlamlı.
“Sözcüklere çok mu takılıyoruz
acaba biz kadınlar?” Hiç düşün-
dük mü? “Erkeklerden daha kısıtlı
bir kelime hazinemiz mi var? Daha
fazla ya da farklı sıfatlar ve zamirler
mi kullanıyoruz? Örneğin edilgenlik
eklerini kim daha fazla kullanıyor?
Cümlelerimizi yarım bırakmaya daha
mı yatkınız? Sözcükleri daha düzgün
mü telaffuz ediyoruz? Daha mı faz-
la ‘yüzeysel’ kelimeler kullanıyoruz?
Cümlelerimiz erkeklerin cümlelerin-
den daha uzun ya da daha kısa mı-
dır? Daha fazla soru sorup tonlama
mı kullanıyoruz?”
Acaba bu sorulara ve bunların ge-
rekçelerine her birimizin yanıtı ne
olurdu? Kalıpyargıları soran bu tip
sorular, dil ve toplumsal cinsiyete
dair araştırmaların feministler tara-
fından ele alınmasının tarihi olan
1970’lerle başlamıştır. Feminist bir
bakışın yeniden belirginleşmesi,
1980’lerden itibaren bu alanda hem
daha derinlemesine arşiv araştırması
içine girilmiş olması hem de sosyal
ve insani bilimlerin her alanında ol-
duğu gibi kadınların ürettiği yeni
metinlerin ortaya çıkması, dil soru-
nunun toplumsal cinsiyet kavramı ile
ilişkilendirilmesini mümkün kılmıştır.
İkinci dalga feminizm ile birlikte bi-
linç yükseltme çalışmalarında kadın-
ların konuşmaları, dile dökmeleri bu
sürecin gelişmesinde önemli olmuş-
tur.
Dilin cinsiyetçiliği üzerinden geli-
şen dil yapısına odaklanan tartışma-
larda, yapı ve içeriğe bakılmaktadır.
Bu yazıda yapı üzerinde durulacaktır.
Dilin yapısındaki cinsiyetçiliğe ör-
nek olarak Hint Avrupa dillerindeki
eril kullanımlar verilebilir. Kadınların
adlarının başına Mrs (evli), Miss (evli
değil) yani birinin karısı ya da kızı
olma durumuna göre adlandırılma
durumu feminist mücadele sonucu
değiştirilmiş ve artık Ms kullanımı
yaygınlaşmıştır.
Dilin yapısı içinde değerlendirilen
bağlantılı diğer konu da kelimelerin
sahip olduğu cinsiyetçilik olarak be-
lirmektedir. Belli mesleklerle kadın
ve erkek rollerinin bağdaşarak, o
kelimelerin sadece kadınlara ya da
sadece erkeklere atfediliyor olması
da dil yapısı içindeki cinsiyetçiliğin
malzemesi olmuştur.
Feminist dil çalışmaları cephesin-
den dil kullanımına bakıldığında ise
teoride üç temel ayrım ortaya çık-
maktadır. Deborah Cameron’ın ve
Jennifer Coates’un yaptığı bu ayrım
şu şekildedir: Tahakküm-güç temelli
yaklaşım, farklılık-kültürel farklılık an-
layışı ve performans olarak toplum-
sal cinsiyet ve dil.
İkinci dalga feminizm ile aynı za-
manda ortaya çıkan “Tahakküm” te-
orisi, dil kullanımında kadın ve erkek
arasında temel ayrımlar olduğuna
odaklanırken, bu ayrımların farklılık-
ların iktidar ilişkileri ile açıklanabilece-
ğine ağırlık vermiştir. Toplumda var
olan iktidar ilişkilerine gönderme ya-
parak dil kullanımında norm olarak
erkek dilinin kabul edilip kadınların
bu dili konuşmak durumunda bıra-
kılmaları üzerine tartışmalar söz ko-
nusudur. Bu tartışmaların başladığı
noktada verilen ilk eser kadınların ve
erkeklerin kullandıkları dillerin fark-
lı olduğuna odaklanan çalışması ile
feminist dil çalışmaların öncüsü sayı-
lan Robin Lakoff’un “Language and
the Women’s Place- Dil ve Kadının
Yeri”dir (1975). Lakoff’un
çalışması kimi çev-
relerden destek
bulurken, kimi-
leri tarafından
eleştirilmiş
ve halen de
eleştirilmek-
tedir.
Farklılık anla-
yışı ise kadınların
ve erkeklerin farklı
alt kültürlerden
geldikleri dü- şünce-
sinden hareketle kadınlar ve erkekler
arasında konuşma sürecinde karşı-
laşılan yanlış anlama/anlatma, yar-
gıda bulunma, söz kesmeye bağlı
asimetriye dayanan problemleri bu
bakış açısıyla çözmeye yönelmiştir.
Deborah Tannen’ın en belirgin isim
olarak savunuculuğunu yaptığı bu
teori, Daniel Matz ve Ruth Borker’ın
kadınlar ve erkeklerin alt kültürler
olduklarına vurgu yapan yaklaşımını
temel almaktadır.
Bu iki teorinin karşısında ise top-
lumsal cinsiyeti ve dili performans
olarak algılayan ve konuşma süreç-
lerine ve içeriğine önem veren yak-
laşım yer almaktadır. Bu yaklaşımda
Judith Butler’ın toplumsal cinsiyeti
performans olarak gören anlayışının
dolaylı etkisi söz konusudur. Butler,
toplumsal cinsiyeti kişinin sahip ol-
duğu bir şey olarak değil de, “yap-
tığı” bir şey olarak görür. Toplumsal
cinsiyet, kişinin içinde var olan bir
“özden” ziyade, durumlar içinde de-
ğişiklik gösteren, farklılaşan bir özel-
liktedir.
Türkiye’de toplumsal cinsiyet ve
dil üzerine çok az çalışma yapılmış-
tır. Bunlardan biri S. Ağaçsaban’ın
Eskişehir’deki bir lisede yaptığı “Kız
ve Erkek Öğrencilerde Cinsiyetten
Kaynaklanan Farklı Dil Kullanımı”
(1988) adlı yüksek lisans tez çalış-
masıdır. Ağaçsaban bu araştırmada
kız ve erkek öğrencilerin cinsiyetten
kaynaklanan değişik dil kullanımları-
nı araştırmış ve kız öğrencilerin so-
yut adları, erkeklerin ise somut adları
daha fazla kullandıklarını bulmuştur.
Erkeklerin eylem gösteren adları kul-
lanmaya özen göstermeleri, kızların
Nurşen Yıldırım
ise edilgen ve yardımcı eylemleri ter-
cih etmeleri diğer önemli bir bulgu-
dur. “Ağaçsaban, erkek öğrencilerle
aynı toplumsal katmandan gelme-
lerine karşın kız öğrencilerin dili öl-
çünlü dilin normlarına daha uygun
kullandıklarını saptamıştır.” İncele-
nen anlatılarda, aynı konu başlığı
altında yazmalarına rağmen,
kız çocukların genelde
içe dönük konuları ele
aldıkları, erkek çocuk-
ların ise dışa dönük
konularda aktarım-
larda bulundukları
görülmüştür. Kız ço-
cuklar kendi çevre-
lerinden, ailelerinden
gözlemlerle anlatılarını
kurarken, erkekler toplum-
sal olan, kişisel olmayan örnekler
üzerinden konuya yaklaşmışlardır.
Dilsel farklılıkları saptamaya yö-
nelen çalışmasında Işıl Açıkalın, 15.
Dilbilim Kurultayı’nda sunduğu teb-
liğinde, Anadolu Üniversitesi’nde
Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri
Bölümü öğretim elemanlarının ver-
dikleri derslerde cinsiyetlerinden
kaynaklanan farklı dil kullanımlarını
incelemektedir. Kadınlar ve erkek-
lerin farklı dil kullanım modelleri
oluşturduklarını, kadınların erkekle-
re oranla daha sıklıkla dayanışmayı
vurgulayan özellikleri kullandıklarını
ifade eden Açıkalın, erkeklerin özel-
likle formel bağlamda güçlerini ve
statülerini belirleyecek ve arttıracak
şekilde konuştuklarını, kadınlarınsa
dayanışmayı arttıracak ve sürdüre-
cek olan dilsel formları tercih ettikle-
rini ortaya koymuştur.
Düşüncelerimiz ve dünyayı algı-
layışımız dille şekillenir. Bu; sürekli,
değişmez bir süreçtir. Düşünceleri-
miz, davranışlarımız, gerçeklikleri-
miz dilin oluşumunu etkilerken, aynı
zamanda, dil de yeni düşünce ve
gerçekliklerin üretilmesine katkıda
bulunur. Kültür ve dil birbirinden sü-
rekli etkilenen ve ayrı düşünülemez
iki olgu olduğuna göre, cinsiyetlerle
ilgili yeni gerçeklerin oluşumuna ya
da var olanların yeniden üretimine
sebep olur. Bir toplumun dili incele-
nerek de, büyük oranda, cinsiyetlere
bakışları, onlara biçtikleri roller, güç
dağılımı ve toplumun önyargıları
gözlenebilir.
*Güden, M.Pınar(2006), “Dilde Cinsiyet Ayrımcılığı:
Türkçe’nin İçerdiği Eril ve Dişil İfadeler Bakımından
İncelenmesi”, İ.Ü.SBE.Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
*Şimşek, Burcu(2006), “Kadınlararası Konuşma
Sürecinde Toplumsal Cinsiyetin Dil Üzerinden
Sergilenmesi”, AÜ.SBE Kadın Çalışmaları Anabilim Dalı,
Yüksek Lisans Tezi, Ankara

EĞİTİMİN İKTİDARI MI
YOKSA İKTİDARIN EĞİTİMİ Mİ?
(BELKI DE
İKTIDAR HASTALIĞINDAN
KURTULABILMEK IÇIN EĞITIM!)
Eğitim tabii ki siyasidir, ideolojiktir ve aktif olarak bir etkileme
faaliyetidir. Kimi etkileyerek neye ulaşılmaya çalışıldığı ve ortaya
çıkan modelle ne yapılacağıdır önemli olan.
Yaşar Tarakçı
Eğitimin bireysel bir hak olarak talep edilmesinin
üzerinden yüzyıllar geçti. Ancak eğitimin sadece
seçkinlerin yararlanabildiği bir hizmet olmaktan
çıktığı ve toplumun tüm kesimlerinin yararlana-
bildiği bir aşamaya hala tam olarak ulaşıldığı söy-
lenemez.
Peki, eğitim herkes için gerekli midir?
Örgütlenmiş, formel, okullar eliyle yürütü-
len eğitim faaliyeti sonunda ortaya çıkan
‘eğitilmiş birey ya da eğitilmiş toplum’ ki-
min çıkarınadır?
Apple; “Eğitim bir uzlaşma ve mücadele ala-
nıdır. Ayrıca hizmet kurumlarının ne yapması,
kime hizmet etmesi ve bu kararları kimin vermesi
gerektiğine ilişkin daha geniş çatışmaların sergi-
lendiği bir alan olarak ortaya çıkar” der. “Yine de
eğitim kendi başına, eğitim politikası, finansmanı,
müfredatı, pedagojisi ve değerlendirmesine özgü
kaynakların, iktidarın ve ideolojinin iç içe geçtiği
arenalardan biridir” diyerek eğitimin hem neden,
hem sonuç; hem bir belirleyen hem de belirlenen
olduğunu da ifade etmektedir.
Eğitim dendiğinde aklımıza okul, öğretmen,
öğrenci ve ders materyalleri gelmektedir. Bizler
eğitim alanındaki sorunlarla tek tek uğraşırken
gözden kaçırılmaması gereken nokta Apple’ın
dediği gibi ‘Eğitimin siyasi bir iş olduğu’dur.
Eğitim tabii ki siyasidir, ideolojiktir ve aktif ola-
rak bir etkileme faaliyetidir. Kimi etkileyerek neye
ulaşılmaya çalışıldığı ve ortaya çıkan modelle
ne yapılacağıdır önemli olan.
Atatürkçü bir nesil, dindar bir nesil, dü-
şünen, araştıran ve sorgulayan bir nesil,
toplumsal cinsiyet eşitliğini benimsemiş
bir nesil vs. amaçlarla eğitimin içeriği
belirlenebilir; sınıf ortamları, ders araç
ve gereçleri düzenlenebilir; öğretmen
de bu amaçların herhangi birine uymaya
zorlanarak/ikna edilerek, istenen amaçlar için
eğitim bir araç olarak kullanılabilir. Eğitim ama-
ca ulaşmada bir araç olabildiği gibi kişinin kendi-
nin farkına varması ve kendini gerçekleştirmesini
sağlayabilecek olağanüstü bir ortam da sunabilir.
Yani eğitim bazen amaç (örn. bir meslek edindir-
mek için) bazen ise araçtır (örn. erkek egemen
ideolojinin devamının sağlanması için).
Eğitim dendiğinde her aşamada durup sorul-
ması gereken sorular vardır:
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 19
1. Amaç ne-
dir?
2. İçerik nasıl düzen-
lenmiştir?
3. Nerede yapılmakta-
dır? Kullanılan araç-gereç-
ler nelerdir?
4. Kim tarafından veril-
mektedir?
5. Kimin ihtiyacını karşı-
layacaktır? Kimin sesine
yanıt verecektir?
6. Eğitimi alanların ön bil-
gileri önemli midir/ önemse-
necek midir?
Freire, eğitimin eleştirel bir diyalogla başlama-
sı gerektiğini sürekli olarak vurgulamıştır. Çünkü
eğitim, hem egemen kurumları eğitmeli ve toplu-
mun daha geniş kesimlerini esaslı bir sorgulama
içine sokmalı, hem de aynı zamanda bu sorgula-
ma var olan işleyişiyle bu kurumlardan faydalan-
ma olanağına en az sahip olanları da kapsamalı
ve sürece dahil etmeli, demektedir.
Kadınlar açısından eğitime bakıldığında, Gök,
“Eğitim, kadınları güçler hiyerarşisinin alt basa-
maklarında tutacak biçimde yapılandığı ve ger-
çekleştiği ölçüde ataerkil kültürün ve ideolojinin
yeniden üretimine hizmet eder” diyerek iyi eğitim
görmüş pek çok kadının ev kadını olmayı seçme-
sini, erkeğin iktidarını kabul etmesini, eğitimde
edindikleri cinsiyetçi değerlere bağlar.
İktidarlardan kurtulabilmek için eğitimin her
aşamasının toplumsal cinsiyet gözlüğüyle de ir-
delenmesi ve kadınların bu sürece dahil edilmesi
gereklidir. Çünkü eğitim; ezilenlerin, öteki-
leştirilenlerin, yoksulların, kadınların ih-
tiyaçlarına yanıt verecek biçimde düzen-
lendiğinde içinde barındırdığı devrimci
dönüşüm gücü açığa çıkartılabilir ve top-
lumların eşitlik ve özgürlük idealine ulaş-
masına aracılık yapabilir.
*Apple, Michael W. , Mart 200,4 Neoliberalizm ve Eğitim politikaları Üzerine
Eleştirel Yazılar, Eğitim Sen Yayınları,
*Freire P, 1995 2. Baskı, Ezilenlerin Pedagojisi, Ayrıntı Yayınları,
*Gök, F. 2008, Eğitimin Özelleştirilmesi, Neoliberalizmin Tahribatı, Haz.
N.Balkan ve S.Savran, 2. Cilt, Metis Yay., İstanbul
20 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
BEDENSEL MEKÂN OLARAK CHORA
Atalay Göçer*
akp’li ünye ilçe tanıtım ve medya başkanı sü-
leyman demirci, “örtüsüz kadın perdesiz eve
benzer, ya satılıktır ya da kiralık”, dediğinde evi ve
aileyi dışarıdan koruyan fallusun yasasına vurgu
yapmaktadır. öyle ki kapatılma zarurîdir; aile ve
kadın için mahremiyetin önkoşuludur. gelenek-
sel anadolu evlerinde sokakla ilişkisi kesilen ev,
avlu duvarlarıyla saklanırken kadının alanı evin
tasarımıyla kısıtlanırdı. dolayısıyla bu bakış açısı,
analojiden ziyade kadın ve ev arasında adeta bir
özdeşlik kurmaktadır. her ne kadar oldukça farklı
gerekçelerle de olsa benzer bir yaklaşım, 19. yy.ın
ilk anarşist kuramcılarından proudhon tarafın-
dan da getirilmişti. o, kadını ev içi etkinliklerle, er-
keği ise ev dışı etkinliklerle ilişkilendirmişti. ancak
ev, belirli etkinliklere kesin olarak adanamadığı
gibi baştan sona tek bir biçim veya heteroseksüel
aile gibi tek bir “kimlik” tarafından da yapılandırı-
lamaz. öyleyse farklı uzam ve zamanlarda yaşam
bulan, birbirinden oldukça farklı bu düşünce ge-
lenekleri nasıl oluyor da kadın söz konusu oldu-
ğunda ortaklaşabiliyor?
üreme temelli olduğu varsayılan cinselliğin
gerek bazı biçimlerinin teşvik edilmesi, gerekse
diğerlerinin engellenmesi, mekânların kurgulan-
masında etken bir faktördür. 15. yy. fransasında
işçi isyanlarının bastırılması için yürürlüğe konan
ayrımcı cinsel politikalar gereği fahişelik kurumsal-
laşırken, maruz bırakılanların alt sınıftan kadınlar
olması koşuluyla, pratikte tecavüz suç olmaktan
çıkarılmıştır. genelevler, toplumsal protesto ve
eşcinselliğe karşı bir çare olarak görülmüştür. öte
yandan askeriye, yatılı okul, hapishane, hamam
gibi homososyal mekânlar cinsellikten arındırılmış
görünseler de (genel)ev gibi türlü cinsel pratik ve
ilişkinin hayata geçtiği mekânlar olarak düşünü-
lebilirler. queer yaşam ve dürtüler, heteroseksüel
olanlara kıyasla farklı bir toplumsal veya fiziksel
mekân işgal etmezler; aksine, ilişkisel ve koşul-
ludurlar. cinsellik, cinsiyet ve aile gibi istikrarsız
normatif sistemlere sonsuz narsisist doğrulama
sunmak için tasarlanan konvansiyonel mekânların
bir ucundan öbür ucuna, onları dönüştürecek şe-
kilde devinirler.
mekânı dönüştürmeye muktedir bu devinim-
ler, bedenleri bozan, şekillendiren ve yeniden
kuran devinimlerdir aynı zamanda. mekân ve be-
den arasındaki bu eşgüdüm alanını chora olarak
adlandırmak mümkün. platon’un varlık ve oluş
arasındaki hareket alanını anlatmak için kullandığı
chora kavramı, biçimin, babanın ve üretimin uza-
mı olarak yorumlanagelmiştir. dolayısıyla belirle-
nemezlik, doğurma ve anne uzamı olarak chora
aşağılanmış; dipsiz, yoksun, gizemli, örtülü, ayar-
tıcı, doymak bilmez, tehlikeli ve düzen bozucu bir
boşluk olarak temsil edilmiş, isimsiz ve yurtsuz bir
halde sürgün edilmiştir. calvino’nun görünmez
kentleri de adeta birer “kayıp kıta” olagelen ka-
dınların isimlerini taşımasıyla bu geleneği izler.
erkeklerin inşa ettiği bu kentleri keşfedecek olan
yine erkeklerdir: kadınların erkeklerin kavramsal
evrenlerine kapatılmaları ile kadınların erkeklerin
fiziksel mekânına hapsedilmeleri arasında hiçbir
fark yoktur.
ilk kez izlenimcilerde kurucu bir nitelik kazanan
mekân, bir dengesizlik ve belirlenimsizlik mekânı
olarak, rastlantısal ama üretici bir süreç olarak
temsil edilmektedir. puslu, sisli, dumanlı, ışık dolu
arka plan özneyi çerçeveleyerek, ressam ve izleyi-
ciden eşit statü ve dikkat talep ediyordu. kübizm
ise daha sonraları her ne kadar mekânı geomet-
rik biçimle bezese ve maddi nesneyle arasında bir
geçişlilik düzenlese de kapalı bir belirlenim sis-
temi tasarlamıştır. kübist resim modernizmin en
mükemmel temsilidir, fallogosantrizmin ve kapi-
talizmin ekonomik mekânının görsel sanatlarda-
ki izdüşümüdür. oysa izlenimcilerin mekânının
modernizmin içindeki fazlalık noktalarından birini
temsil ettiği söylenebilir. bu pozitif chora’msı iç-
kinlik ve olasılık imgesinde cinselliğin mekânı ve
genitalbozuma maruz bırakılmış kent mekânında
ikamet etme şekillerini değerlendirebiliriz.
chora, chronosis ve chronology kelimeleri ile
aynı kökten olup, özünde zamansallığı ya da ta-
rihselliği ifade eder. bu, bir anlamda zaman ya
da tarih içinde art arda gelişi veya yer alışı dile
getirir. cinselliği sabit mekânsal bir birim olarak
betimlemenin alternatiflerinden biri cinselliği za-
man ve değişim terimleriyle tahayyül etmektir...
bu, uzamsal bir cinselliğe sahip olma ve bunun
bir hak olarak ele geçirilmesinden yeğdir. kadın
cinselliğinin mekânı dolayısıyla işgal eden saldır-
gan penise kıyasla sabit, hareketsizleştirilmiş bir
girinti olma nosyonundan koparılabilir. bunun
tersine kadının cinsel mekânı dolu, değişken, çok-
lu, belirsiz ve rastlantısal olarak tahayyül edilebilir.
ayrıca grosz’un da belirttiği gibi “erkek bedenini
fallikleştirme ve bedenin geri kalanını penisin iş-
levselliğine, yani cinsel etkinliğin en azından ideal
olarak cinsel duhul ve erkek orgazmıyla sonlan-
masının değerine tabi kılma süreci, kısmi olarak,
mühürlenmiş, kapalı beden inşasını içerir. belli
bir fallikleştirilmiş erkekliğin tiksindiği şey belki
de akıntının kendi değildir; daha ziyade akıntının
hareket ettiği veya iki yönlü hareket edebileceği
veyahut da belirlenemeyen yönlerde hareket ede-
bileceği fikri, akıntının taşınmasında etken bir fail
olmanın yanı sıra edilgen bir kap olma fikri dehşet
uyandıracaktır.” zira “birçok eşcinsel erkek sadece
dışarı akıntı salmaya değil, aynı zamanda akıntıyı
içeri almaya ve fallik işlev tarafından seçilen uzuv-
dan başka bedensel bölgelerini bu sürece katma-
ya hazırdır.”
bu yeni bedensel mekânsallığın kentte kadın-
lar için yeni coğrafyalar yaratmadaki katkıları neler
olabilir? kadınların talep ettiği çoğul kentsel alan-
ları, sadece tüketim arzusu veya yeniden üretim
işlevlerine sıkışmadan belirlememize yarayabilir.
bu noktada lezbiyen mekânın heterotopyalarını,
fahişeliğin mekânını, konken ve klüp alanını, ha-
mamları, fitness ve aerobik mekânlarını, huzurevi
mekânını, hobi mekânını düşünebiliriz. ancak bu
tür bir yeniden yazımın kentteki kadın mekânının
yüceltilmesine dönüşmemesi için, kuramsal çalış-
ma ikili toplumsal cinsiyet hiyerarşisini sürekli ye-
rinden etmelidir. ofis mekânında, finans alanında,
perakende satış alanında, etnik küçük işletmeler-
de, sanayi alanında ve daha pek çok mekânda ka-
dınların fail olduğunu görebilmekteyiz. dolayısıyla
kadın mekânlarını haritalandırmak, –calvino’nun
marco polo’sunun aksine– halihazırda tesis edil-
miş bir kimliğin konumu ve keşfiyle değil, gezil-
mesi ve icat edilmesiyle ilgilidir. marco polo’nun
anlatımıyla “doğu” kentleri ancak venedik’e refe-
ransla kendi gerçekliklerini bulabilirler. icat etmek
içinse fallusun gölgesinden kaçmak gerekmekte-
dir.
chora’nın tüm bu dönüştürücü etkisine rağ-
men sermayenin kimliği nereye dönsek karşımıza
çıkmaktadır. hep kapitalist bir uzamda mı ikamet
ediyoruz? kapitalist değer sisteminin dışını dü-
şünebilecek miyiz hiç? bu soruya deleuze ve
guattari’nin cevabı şu şekildedir:
“karar verilemez olan, devrimci kararların en
mükemmel tohumu ve mevkiidir. küresel köleleş-
tirme sisteminin yüksek teknolojisinden dem vu-
ranlar var: ama yine de ve özellikle, bu makinemsi
köleleştirme, karar verilemez öneri ve hareketlerle
dolup taşar, ki bunlar yeminli uzmanlara ayrılan
bir bilgi alanına ait olmaktan çok uzak, herkesin/
her şeyin oluşuna, radyo-oluşa, elektronik-oluşa,
moleküler-oluşa katkıda bulunacak bir o kadar
araç sunarlar... her mücadele tüm bu karar verile-
mez önermelerin bir işlevi olup değer sisteminin
bağlanma bileşkelerinin karşısına dikilen devrimci
bağlantılar kurar.”
kapitalist değerler sistemi, toplumsal alanı –
tamamıyla işgal etme anlamında– kapatır ve ta-
nımlar (bu kübizmin kapalılığı ve tanımlılığını çağ-
rıştırır); ancak yine de devinim içerisindedir, oluş
ve karar verilemezliğe alan açar. bu alan/mekân
izlenimcilerin kurucu (gebe) mekânını hatırlatır.
sis ve buharların, hareket ve olanağın, her an öne
çıkabilecek bir arka planın –modernizmin doluluk
ve kapalılık mekânındaki “fazlalık” ve belirsizliğin–
mekânıdır.
burada artık chora’yı yeni bir kültürel farklılık
siyasetinin ifade bulacağı bir uzam olarak göre-
biliriz. bu mekânda sermaye akışlarına tabi olma-
yan ekonomik pratikleri teşhis edebiliriz. geriye;
heteropatriyarkal kapitalizmin gerilme alanlarını
yırtıp taşan özneleşme deneyimlerini haritalandı-
rarak, aralarındaki olası choral (b)ağların kurulma
potansiyelleri üzerinden yeni ilişki ve koşulların
yaratılması kalıyor.
federici, silvia; caliban ve cadı; kadınlar, beden ve ilksel birikim,
otonom yayıncılık, 2012
j.k. gibson-graham, (bildiğimiz) kapitalizmin sonu,
metis yayınları, 2010
* Kaos GL Aktivisti

ASİ BEDENLER: CALİBAN VE CADI
İtalyan feminist Silvia Federici bir
bilim kadını, öğretmen ve otono-
mist Marksist geleneğe dayanan bir
eylemcidir. Hofstra Üniversitesi’nde
sosyal bilimler profesörüdür. Uzun
yıllar boyunca Nijerya’da öğret-
menlik yapmıştır. Afrika’nın Akade-
mik Özgürlüğü Komitesi’nin kuru-
cularından biri ve Midnight Notes
Collective’in üyesidir.
Kendisi gibi İtalyan feministler-
den biri olan Leopoldina Fortunati
ile 1970’lerde feodalizmden kapi-
talizme “geçiş” sürecinde kadınlarla
ilgili bir araştırmaya başlarlar. Temel
soruları kadınların “ezilmesinin” kö-
kenlerinin ne olduğu ve kadın hare-
ketinin, özgürleşme mücadelesinde
hangi politik stratejileri benimsemesi
gerektiğidir. Bu çalışmanın meyvesi
olarak 1984’te ortak bir kitap ya-
yınlarlar: Büyük Caliban. Bu kitap,
Foucault’nun beden teorisini, bede-
nin tabi kılındığı iktidar tekniklerine
ve disiplinlerine dair yaptığı analiz,
yeniden üretim sürecini görmezden
geldiği için eleştirir. Aynı zamanda
Marx’ın ilksel birikim çözümlemesi-
nin feminist bir bakış açısından ye-
niden düşünülmesine dair bir giri-
şimdir. Fakat yazarlar, süreç
içinde, kabul edilen
kimi Marksist kav-
ramlarda yetersizlik-
ler görürler.
Bu kitabın yayın-
lanmasından kısa bir
süre sonra Nijerya’ya
giden Federici, araş-
tırmaları esnasında
üzerine çalıştığı süreçlerin Nijerya’da
gerçekleşmesine bizzat şahit olur.
Bu süreçler onu derinden etkiler.
Buradan döndükten sonra disiplin-
ler arası bir lisans programında ders
vermeye başlar ve farklı bir “çitleme”
biçimiyle, bilginin çitlenmesiyle karşı
karşıya olduğumuzu görür. Bu, yeni
kuşakların ortak bir geçmişe sahip
olduğumuz duygusunu gitgide yiti-
melerine sebep olmaktadır. Dolayı-
sıyla bugün silinme tehlikesi altında
olan uzun bir direnişin tarihsel belle-
ğini koruma amacıyla da en bilinen
çalışması olan Caliban ve Cadı: Ka-
dınlar, Beden ve İlksel Birikim (Oto-
nom Yayıncılık, 2012) kitabını kale-
me alır.
Sermayenin 500 yıllık egemenli-
ğinden sonra, üçüncü milenyumun
başında, işçiler neden hâlâ kitlesel
bir ölçekte yoksullar, cadılar ya da
kanun kaçakçıları olarak tanımlanı-
yor? Topraktan mülksüzleştirme ve
kitlesel yoksullaşma ile kadınlara kar-
şı süre giden saldırılar nasıl ilişkilidir?
Feminist perspektifin geniş görüşe
sahip noktasından incelersek, geç-
mişi ve geleceği ile birlikte kapitalist
gelişme hakkında ne öğrenebili-
riz?
İşte Caliban ve Cadı feoda-
lizmden kapitalizme “geçiş”
sürecini bu sorular etrafında
okuma çalışmasıdır. Kitabın
merkezinde duran ilksel birikim
analizi, Marx’tan farklı olarak iki
nokta üzerinde durur. Birincisi
Marx, ilksel birikimi ücretli erkek
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 21
Neslihan Öz
proletarya ve meta üretiminin gelişi-
mi açısından incelerken, Federici ise
bunu kadınların toplumsal konumu-
na ve emek gücünün üretimine ge-
tirdiği değişiklikler açısından inceler.
Aynı zamanda, kadınların emeğini
ve yeniden üretim işlevlerini işgü-
cünün yeniden üretimine tabi kılan,
cinsiyete dayalı yeni bir iş bölümü;
kadınların ücretli işten dışlanmasına
ve erkeklere tabi kılınmasına daya-
nan yeni bir patriyarkal düzenin ku-
ruluşu; proleter bedenin mekanik-
leşmesi ve bu bedenin, kadınlar söz
konusu olduğunda, yeni işçiler üre-
ten bir makineye dönüşmesi gibi bir
dizi olguyu da içerir. İkinci olarak ise
Marx, kapitalizmin ilk aşamalarındaki
şiddetin kapitalist ilişkilerin gelişme-
si ve çeşitli yasalarla güvence altına
alınması ile daha da azalacağını var-
sayarken, Federici bu şiddetin kapi- sını bastırmak ve temel toplumsal
talizmin her aşamasına eşlik ettiğini, sözleşmeyi sürdürmek için gerici bir
savaşın ve kadınların itibarsızlaşma- hamle olarak yorumlar.
sının kapitalizmin zorunlu koşulların- Kafirlerin ve cadıların avlanma
dan biri olduğunu iddia eder. ritüellerinin, yakılmaların ve işken-
Dolayısıyla Caliban ve Cadı celerin yanı sıra tecavüzün ve fahi-
Marx’ın, ilksel birikimin kapitalizmin şeliğin kurumsallaşmasını kadınların
zorunlu öncüsü olduğu tezine karşı tahakküm altına alınmalarının ve
çıkar. Aksine ilksel birikimin kapitaliz- emeklerine el konulmasının mer-
min kendisinin temel bir özelliği ol- kezine yerleştirir. Bu, sömürgeci el
duğunu önerir. Diğer bir deyişle, ka- koymaya bağlanır ve ilksel birikimin
pitalizmin kendisini devam ettirmesi yenilenen döngüsüyle meşgul olan
için, el konan sermayenin kesintisiz IMF’nin, Dünya Bankası’nın ve diğer
olarak kendisine akması gerekir. vekil kurumların, sudan tohuma, ge-
netik kodumuza kadar ortak olarak
Federici, bu el koymayı yeniden
görülen her şeyi, yeni bir çitleme dö-
üretimle ilgili olarak kadınların kar-
nemi yaratacak şekilde özelleştirdiği
şılığı ödenmemiş emeğine bağlar.
çalışmalarını anlamak için bir çerçeve
Bunu, ücretli emeği esas kabul eden
sunar.
kapitalist ekonominin yükselişinin
tarihsel bir ön koşulu olarak belir- Caliban ve Cadı, kadınların bede-
tir. Bununla bağlantılı olarak ortak nine kazınmış olan travmanın izini
olanlar (commons) ve komünalizm geçmişten bugüne sürerek asi bede-
(communalism) mücadelelerinin ta- nin direnişini ve ona karşı savaşımı
rihsel olarak ana hatlarını ortaya se- ortaya seriyor ve modern toplumsal
rer. Federici, kapitalizmi feodalizmin örgütlenmenin temelini anlayıp ona
özgürleştirici bir bozgunu olarak karşı mücadele etmek isteyen herke-
görmek yerine, kapitalizmin yükse- se, dünyanın tüm yerlilerine ilham
lişini, tırmanan komünalizm dalga- veriyor!
22 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu
Kadınların en zor kararlarından, en büyük korkularından biridir kürtaj. Bu yüzden de üzerine pek
konuşmak istemeyiz. Biz üç kadın bu korkumuzun üzerine gidelim ve deneyimlerimizi paylaşa-
lım, konuşalım istedik. Başta biraz tutuk olsak, durumu sıradanlaştırmaya çalışsak da, zamanında
canımızı çok sıkan bu deneyimi, belki unutmak, belki de hatırlayıp anılarımızı tazelemek isteği-
mizin bir sonucu olarak paylaşabildik. Ama konuştukça gördük ki hepimiz aynı şeyleri yaşamış,
aynı şeyleri hissetmişiz. Kürtaj çok da korkutucu bir şey değilmiş. Bizim yaşadığımız bu zorluğu
birçok kadının da yaşadığını ama bastırdığını düşünerek, biz açığa çıkaralım ve sizinle de konuş-
tuklarımızı paylaşalım istedik.
Her şey gayet iyi giderken ner-
den çıktı bu hamilelik, ben korunu-
yordum nasıl olabilir böyle bir şey?
Kürtaj olmak insanın canını çok ya-
kar mı? Kürtaj olmadan bundan kur-
tulmanın bir yolu yok mu? Acaba
çocuk doğurmayı istiyor muyum?
Madem hamile kaldım, doğursam
mı? Kürtaj olunca başka bir zaman
çocuk doğurmak istersem tekrar
hamile kalabilir miyim? Parayı nere-
den bulacağım? Anneme söylesem
mi? İşyerindekilere/okuldakilere ne
derim izin almam gerekirse? İnsan-
lardan nasıl gizlerim ya da kimlere
söyleyebilirim kürtaj olduğumu?
Arkadaşlarıma söylediğimde bu du-
rumla ilgili ne düşünecekler acaba
gibi binlerce soru ilk anda kafamıza
üşüşüverir. Bu sorular üzerine olan
sohbetimize geçmeden önce belki
de biraz sohbet ettiğimiz kadınların
sosyal durumuyla ilgili bilgi vermek
yerinde olacak. Çünkü bu durum-
la ilgili yapılacak değerlendirmeler
kısmen tüm kadınlar için ortaklık
oluştursa da eminiz ki kişinin için-
de bulunduğu koşullar itibariyle de
değişkenlik gösterebilir. En önemli
belirtmek istediğimiz nokta kürtaj
olduğumuzda hiç birimiz evli değil-
dik, hala evli değiliz ve evlenmeyi de
düşünmüyoruz. Evlilik vurgusunu
burada yapmamızın nedeni ise, bu
sürecin evli olan ve evli olmayan ka-
dınlar için farklı yaptırımları barındırı-
yor olması, evli isen hala eşinin rızası
olmadan kürtaj yaptıramazken, evli
değilsen kürtaj sigorta kapsamında
yer almıyor, sağlığını riske atmayan
bir özel klinikte kürtaj yaptırırsan çok
pahalı. Bir ilişkin olduğu bilinmesine
rağmen birçok kişi tarafından, hami-
leliğin yine de meşru görülmüyor ve
daha fazla yalan söylemek zorunda
kaldığın (ailen, işyerin, okul arkadaş-
ları vb.) bir süreçle karşı karşıya ka-
labiliyorsun. Bunun yanında hepimiz
20-35 yaş aralığındayız. Kürtaj oldu-
ğumuz dönemler genelimizde bu
yaş aralığına rastlıyor. Kararlarımızda
içinde bulunduğumuz koşullar kadar
yaşımızın da önemli bir etkisi vardır.
KÜRTAJ DENEYİMİ
Şimdi belli sorularla başlattığımız
sonra kendiliğinden akıp giden soh-
betimize geçelim.
Hamile olduğumuzu ilk na-
sıl anladık? Anladığımızda ilk
yaptığımız veya hissettiğimiz
şey ne oldu?
Ayşe: Ben hamile kaldığımda
korunuyordum aslında; yani evet
biraz düzensiz kullanmıştım ilaçları
ama korunuyordum. Uzun bir süre
vücudumdaki değişikliklere ve regl
dönemimin gecikmesine aldırış et-
memeye ya da strese falan bağlama-
ya çalışarak bekledim. Daha sonra
eczaneden kendim almak istemedim
gebelik testini; erkek arkadaşımı yol-
layıp bir test aldırttım. Sonuç pozitif
çıktı. İkna olmadım bir test daha al-
dık, yine çift çizgi, kesin hamileyim
dedim. Emin olduktan sonra biraz
rahatladım. Ya öyleyse ya değilse
bitmişti, sadece bundan sonra ne
yapmak istediğimiz ya da ne yapma-
mız gerektiği sorusu kalmıştı ortada.
Meral: Ben ilk hamile kaldığımda
17 yaşındaydım, belki de o nedenle
beni biraz fazla hırpalayan bir süreç
oldu. Çok korktum, hatta şehir de-
ğiştirdim kürtaj olmak için. Şu anda
biraz abarttığımı ve bu korku halinin
toplum tarafından şartlandırıldığımız
bir şey olduğunu düşünüyorum.
Yağmur: Ben de korunuyordum,
ona rağmen hamile kalmış olabile-
ceğim şüphesiyle mümkün olan en
uzak ve belki bir daha hiç uğramaya-
cağım bir eczaneden gebelik testi al-
dığımı hatırlıyorum. Daha sonra bu-
nun normal ve olabilecek bir durum
olduğunu bilmeme rağmen yalnız
başıma halletmek istediğimi hatırlı-
yorum bu meseleyi.
Hamile olduğumuz andan
kürtaj kararını alana kadar be-
raber olduğumuz kişi, arkadaş-
larımız ve çevremizle nasıl ilişki
kurduk, ilişkilerimizde bir etki-
si oldu mu aldığımız kararın?
Ayşe: Ben bir gün çocuk doğur-
mak istiyordum, yani hala istiyorum
ama o an bu an değildi. Bu nedenle
kürtaj olmak istediğimden çok emin-
dim. Erkek arkadaşımsa çocuk fikri-
ne sıcak bakıyordu ama evet şimdi
değil. Bu konuda bir mutabakatı-
mız olduğu için kürtaj olma isteğim
üzerine çok konuşmadık, sadece
önceden ikimiz de böyle bir şey ya-
şamadığımız için en güvenli nerede
yaptırabiliriz, ne kadara mal olur
gibi sorunlar üzerine daha fazla ko-
nuştuk. Bir de çalıştığım işyerinden
ne deyip izin alacağım ya da insanlar
ne düşünecek, sorunu. Bunu herke-
se söyleyemeyeceğim kesindi ama
söyleyebildiğim arkadaşlarımın bile
durumu biraz yadırgayacağı korku-
suyla ilk anda çok az arkadaşımla, o
da çözüm odaklı, yani nerde yaptı-
rabileceğim konusunda akıl danışa-
bileceğim arkadaşlarımla konuştum.
Meral: Ben de sadece birkaç ka-
dın arkadaşımla konuştum onlar
da, evet, bu konuda deneyim sahi-
bi olan ve bana yardımcı olabilecek
kadınlardı. Çünkü gerçekten ilk anda
insan ben böyle bir hatayı nasıl ya-
parım duygusundan kurtulamıyor
ve arkadaşlarının da seni dikkatsiz ve
tedbirsiz olmakla suçlayacağını dü-
şünüyorsun fakat bunların tamamen
hüsnü kuruntu yani insanın o an
içinde bulunduğu durumla ilgili ol-
duğunu insan zaman geçtikçe daha
iyi anlıyor.
Benim erkek arkadaşım bu du-
rumdan çok yıpranmış ve çok üzül-
müştü hatta bazen onun bu duruma

benden daha fazla üzüldüğünü düşünüyorum
çünkü bir yerden sonra bence biz kadınlar için
teknik bir mesele haline geliyor belki sağlık prob-
lemlerinin oluşması dışında çok fazla tedirgin-
lik yaşamıyoruz. Fakat onlar, hele bir de çocuk
sahibi olmak istedikleri bir dönemse gerçekten
duygusallaşıyorlar. Fakat sen kürtaj olmak istedi-
ğinden emin olduğun için pek diretemedikleri bir
süreç yaşıyorlar. Burada demek istediğim tabi ki
bu benim bedenim ve onla ilgili kararları kendi
başıma almak istemem çok normal fakat kürtaj
konusunda çiftler arasında bir mutabakat yoksa
ilişkiyi biraz yıpratan bir hal alabiliyor aslında. Tabi
aile ve okul arkadaşlarınla kurduğun dil bambaş-
ka, çoğunlukla yalan söylemek zorunda kaldığımı
hatırlıyorum.
Yağmur: Ben ilk öğrendiğim andan itibaren
hep yalnız başıma hareket etmek istedim hatta bir
seferinde kimseye haber vermeden kürtaj olmaya
gittim. Bu beraber olduğum adam için belki kırı-
cı olmuştu o zaman ama, aslında bunu bir sere-
moni haline getirmenin olayı büyütmekten başka
bir şeye hizmet etmeyeceğini düşündüğüm için
böyle davrandım ve bana kendimi daha iyi his-
settireceğini düşündüm. Gerçekten de daha iyi
hissettim; çünkü bazen insan kendi için neyin en
doğru olduğunu bilse de dış etkenler yüzünden
canı daha çok sıkılabiliyor. Bir sorunu çok konuş-
mak bazen onu çözümsüzmüş gibi görmesine
neden olabiliyor insanın, bu nedenle belki de çok
yakın arkadaşlarımla bile bu konuyu çok konuş-
mak istemedim.
Kürtaj olmak için gittiğimizde olum-
lu ya da olumsuz ne gibi bir durumlarla
karşılaştık, kürtajdan önce ve sonra fikir-
lerimizde herhangi bir değişme oldu mu,
daha sonra herhangi bir sağlık problemiy-
le karşılaştık mı?
Ayşe: Ben kürtaj olmaya erkek arkadaşım ve
kardeşimle gittim. İkisi de beni rahatlatmaya ça-
lışıyordu ama hepimiz biraz tedirgindik herhangi
bir aksilik ya da bir sağlık problemiyle karşı karşıya
kalır mıyız diye. Beni en çok strese sokansa ard
arda sorulan “evli misiniz?” sorusu oldu. Çünkü
evli isem prosedür değişecek ve bir de eşin im-
zası gerekecekti. Evli olan ve eşinden izinsiz ço-
cuk aldırmak isteyen kadınların eşleri durumu
öğrenince muayenehaneye dava açma hakları
doğuyormuş ve başları derde girebiliyormuş gibi
bir giriş konuşması dinlemek zorunda kaldım. Bir
de kürtaj olmak için uzandığımız yerin çok sevim-
siz olduğunu düşünüyorum, o durum insanda
bir gerginlik yaratıyor fakat bunların hepsi nar-
koz verilene kadar. Uyuyup uyanıyorsun ve her
şey bitmiş oluyor. Gerçekten de uyandığımda bu
kadar basit bir şey olduğuna inanamadığımı ha-
tırlıyorum. Sonrasında tüm yakın arkadaşlarıma
söyledim, o kadar rahatlamıştım yani. Bu korku
hali toplum tarafından pompalanan bir şeymiş o
an fark ettim. Şimdi hamile kalsam ve yine kürtaj
olmak istesem aynı stresi yaşamam diye düşünü-
yorum; fakat bir süre kan değerlerim çok düştüğü
için çeşitli sağlık problemleri yaşadığımdan tekrar
böyle bir şey yaşamamaya daha çok özen göster-
diğimi söyleyebilirim.
Meral: Ben de kadın arkadaşımla gitmiştim. İki
defa narkoz verdikleri için çok tedirgin olduğu-
muzu hatırlıyorum. Zaten gergindim, iyice pekiş-
tirmişti bu durum gerginliğimi. Aslında ben çok
gergin olduğum için narkoz işe yaramıyordu ama
orda bunun altında farklı nedenler aramaları bizi
çok huzursuz etmişti. Neyse bir şekilde bittikten
sonra gerçekten çok rahatlamıştım. İlişkimde de
bunu çok konuşmak istemedim daha sonra; çün-
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 23
kü sorun bitti gibi düşünmüştüm. Fakat daha
önce dediğim gibi beraber yaşadığım erkek
arkadaşım bu fikirle pek barışık olmadığı için atlat-
ması zaman aldı. Tabi çocuk doğurmayı isteme-
mek kadar istemek de kişinin kendi ve hayatıyla
ilgili alacağı bir karar, ben ikisinin de kadının ken-
di beden bütünlüğüyle ilgili kararlar olduğunu ve
hangi doğrultuda olursa olsun bu kararın bizim
vermemiz gereken bir karar olduğunu düşünüyo-
rum. Çünkü bir çocuk kadının hayatında çok ra-
dikal değişikliklere neden olabiliyor; mühim olan
bu değişikliğe hazır olmak ya da olmamak. Ben o
zaman hazır değildim, eğer bir gün hazır hisse-
dersem çocuk doğurabilirim de.
Yağmur: Ben hala çocuk sahibi olmak istemi-
yorum. Kürtaj olduğum süreçte de böyle bir karar
verme süreci yaşamadığım için belki daha rahat
atlattım. Kürtaj olduğum yerde hiç olumsuz bir
sorunla karşılaşmadım, tabi biraz şans oluyor as-
lında ilk kürtaj olduğunda böyle bir yer bulmak.
Sonrasında da zaten doktorumla devamlı görüş-
tüm. Ne kadar rahat ve büyütülmemesi gereken
bir şey olarak düşünsem de tekrar hamile kalmak
istemiyorum çünkü bu bir kadın için gerçekten
zaman alan bir süreç oluyor ve yorucu. O yüz-
den bu alanla ilgili bilimsel çalışmaların daha fazla
yapılması gerek. Ama bilimin/bilimsel çalışmaların
da erkeklerin tekelinde olduğunu biliyoruz. Eğer
bunu yaşayan erkekler olsaydı, şimdiye kadar yüz-
lerce kez çok daha kolay bir çözüm bulunabilir, iş
kürtaja kadar gitmeden; kadının bedeni ve ruhu
yıpranmadan daha basit, etkili doğum kontrol
yöntemleri bulunabilirdi. Sanırım bununla da ilgili
mücadele etmek için işe başlamamız gerekecek.
Önce tutuk başlayan sohbetimiz giderek de-
rinleşti, gazete yazı çıkarmak amacıyla bir araya
gelmiştik fakat sohbetimiz bittiğinde aslında bir-
birimizin bu konuyu konuşmaya ne kadar ihtiya-
cımızın olduğunu gördük. Sanırım 4-5 saat kadar
konuşma sürdü. Ve bizi esas şaşırtan her birimiz
yaşadıklarımızı kendimize özel sanırken nasıl da
aynı şeyleri yaşamış ve benzer şeyleri hissetmiş ol-
duğumuzdu. Sonuç olarak evet kürtaj olmak çok
sevimli bir şey değildi fakat korkutucu da değildi.
Esas önemli olan, birimize duygularımızı açıkça
anlattığımızda sorunlar daha basitleşiyor ve hiçbir
şey tartışılamaz, tabu olarak gelmiyor.

KÜRTAJ NEDİR, NE DEĞİLDİR?

Kürtajın Türkiye’de yasallaşması
ne yazık ki ancak 1983’de gerçek-
leşebilmiştir. Kürtajın ülkelerde
yasalaşması kadınların ciddi müca-
deleleri sonunda gerçekleşmiştir.
Kürtaj kadının isteğiyle ya da sağlık
gerekçesiyle gebeliğin sonlandı-
rılmasıdır. Rahmin temizlenmesi
işlemidir. 1983 yılındaki düzenle-
meyle kadının kendi bedenine dair
söz söylemesi ‘yasal’ hale geldi.
Kürtaj yasal olarak gebeliğin 10.
haftasına kadar yapılmakta. İsten-
meyen gebeliklerde kullanılan bir
diğer yöntem (ilaçla tedavi) olan
RU-486 ülkemizde kullanılmaya
başlanmadı. Birçok ülkede kürtaj
süresi 3 aylık gebelik dönemine
kadar yapılırken ülkemizde yasal
çerçevede belirlenen süre olduk-
ça kısa.
Kürtaj uzun süren bir işlem değil,
yapıldığı ortamın hijyen koşulla-
rı ve yapan kişinin bilgisi kadın
sağlığı için çok önemli bir yerde
duruyor. Ancak kürtaj sanıldığı
gibi bir doğum kontrol yöntemi
değildir, bu yüzden gebeliğe karşı
doğum kontrol hapları ya da spiral,
diyafram, kondom, spermisit gibi
yöntemlerle korunmak gerekir.
Burada söylemeden atlamamak
gerek, ne yazık ki neredeyse tüm
doğum kontrol yöntemleri kadın
bedeni üzerinden şekillenmiştir.
Bu da oldukça cinsiyetçi bir uy-
gulamadır.
Kadının çok doğal bir şekilde
kendi bedeni hakkında kendi-
sinin vermesi gereken bu karar
yasal düzenlemede ne yazık ki
tamamen kendine bırakılmıyor.
Evli bir kadının kürtaj işlemi için
kendi isteğinin yanında eşinin de
onay vermesi gerekmekte. 18
yaş altındaki bir kadının kürtaj
yaptırabilmesi içinse velisinin de
onayı isteniyor. Eğer 18 yaş üstü
ve evli olmayan bir kadın kürtaj
yaptırmaya karar verdiyse sadece
kendi onayıyla bunu yaptırabiliyor.
Kürtaj evli olmayan kadınlar için
sigorta kapsamına dahil edilmiyor.
Kürtajdan sonra 3-5 gün süren
bir kanama olması doğaldır. Ve
kadın ertesi gün günlük hayatına
bir engel olmadan devam edebilir.
Kürtaj sonrasında hemen cinsel
ilişkiye girmek, havuza girmek,
küvette banyo yapmak, antibiyo-
tikleri düzenli kullanmamak gibi
nedenlerle enfeksiyon oluşabilir.
Bunlara dikkat edilmeli. Mutlaka
1 hafta sonrasında kontrole gi-
dilmeli. Kürtaj işleminden sonra
herhangi bir enfeksiyona mahal
vermemek için iç çamaşırlar ütü-
lenerek giyilirse faydalı olur.
24 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

TÜRKİYE’DE TRANS OLMAK

Geçtiğimiz dönem boyunca toplumun muhalif olan ya da bir şekilde marjinalleştirilen ke-
simlerine yönelik baskı günden güne arttı. Nefret cinayetleri, tecavüz davalarının utandıran
sonuçları, Hrant’ın davası, binlerce tutuklu derken yakın zamanda da aslında senelerdir var
olan ama çoğu insanın yeni öğrendiği bir balyoz ekibi tartışması yaşandı. Ankara’da polisle-
rin oluşturduğu bu ekip, seks işçilerine yönelik bir baskı unsuru olmakla biliniyor. Uygula-
malarını dayandırdıkları gerekçe ise “toplumun güvenini sağlamak” gibi son derece temelsiz
ve keyfi bir mantık. Translara yönelik bu sistematik şiddet ve nefretle ilgili gözlem ve düşün-
celerini öğrenmek için Demet Yanardağ’la bir söyleşi gerçekleştirdik:
Sana göre “translar saldırgan olur, tehdit
oluşturur” gibi fikirleri toplumda oluştu-
ran etkenler neler?
İnsan bilmediği her şeye temkinli yaklaşır. Toplum-
da transeksüelliğin fazla bilinmediği dönemlerde
medyanın kötü yönlendirmeleri de etkili oldu!
TV kanallarında ve yazılı basında sürekli olarak eli
bıçaklı, bağırıp-çağıran kişiler gösterilerek adını
“travesti terörü” koydular... Oysa her travesti aynı
mıydı? Toplum bir genelleme yaptı ardından ve
bir etiket yapıştırıldı bize “tehlikeli” diye! Bir adam
düşünün, eşini dövüyor, peki o bunu yaptı diye
her erkek eşini dövüyor denilebilir mi? Denemez!
Oysa bizim için dediler, bu da bir ayrımcılık!
Herkesin aynı kefeye konulmamasını istemek bir
yana, bu ekranlara çıkartılan trans arkadaşları da
kınamıyorum ve objektif bakmaya çalışıyorum,
asla onlar haksız demiyorum, çünkü basında çı-
kan eli bıçaklı transeksüeller neden o halde, kimse
düşünmedi. İş vermeyin, her ortamdan dışlayın,
kötü davranın, hakaret-küfür edin, ailesi dövsün,
komşuları dövsün, yetmesin polis dövsün, sonra
da insan çıldırıp yeter dediğinde adına terör de- Hiç unutmuyorum, bir gece kapımın önünde ses- kaydetmeye çalışıyoruz, çoğu zaman polisler ka-
yin! Bu ne rezillik? Bu nasıl bir yönlendirme? Kedi ler duydum, camdan baktığımda gençler kavga yıtları zorla siliyor ancak biraz daha uzaktan bir
bile köşeye sıkıştığında tırnaklarını-dişlerini göste- ediyordu ve birinin bıçaklandığını görüp 155 Po- arkadaş çekim yapabilirse hiç olmazsa elimizde
rirken bir insanın bu kadar zorluk çektiğinde cin- lis İmdat’ı aradım, insanlık görevimi yaptım, ama kanıt oluyor. Zaten böyle durumlarda da polis
net getirmesini insanlar anlamak istemiyor! “Bu insan olarak görülmediğim bir ülkede! Beni va- şiddet uygulamaktan vazgeçiyor. Sonuçta aldığı-
insan neden bu hale geldi” demek yerine “travesti tandaş olarak görmediler bile... Telefonun diğer mız önlemlere rağmen yine de çok fazla şiddete
terörü” diyorlar, işte alın size hem nefret söylemi, ucunda benim vergilerimle maaş alan memur maruz kalıyoruz. Ne yazık ki bizi koruyacak bir
hem ayrımcılık, hem de halkı kin ve isyana teşvik! bile, sesimden transeksüel olduğumu anlayınca mekanizma yok! Polis, devletin polisi ve devlet
Daha ne denilebilir ki? Koca bir yuhhhh basına, “Kim kavga ediyor? Senin kırıkların mı?” diyerek bizi sevmiyor... Asıl şiddeti doğuran da devletin
büyük iş başardılar bizleri terörist ilan etmekle, sırf hakaret etti! Şimdi, benim başıma bir olay gelse, mekanizmaları diye düşünüyorum, çünkü bize
bu yüzden daha çok insan öldürüldü... O gazete- kime sığınacağım? Kimi kime şikâyet edeceğim? şiddet uygulayan siviller de biliyor ki bizim arka-
ciler de maaşlarını primle alınca başları göğe erdi! Bizden korkmasınlar çünkü korkmaları gereken mızda devlet yok, kimseye şikâyet edemeyece-
Trans bireylerin toplumun algısına göre kendi zihniyetleri ve bu zihniyetlerinin kurbanı ğimizi düşündükleri için bize saldırıyorlar, haraç
sokakta bir tehdit olarak görülmesi, size belki bir gün kendi çocukları da olabilir. isteyen, zorla cinsel ilişkiye zorlayan o kadar çok
yönelik nasıl bir şiddet doğuruyor? Tüm bu sivil erkeklerin ve polislerin uy- erkek var ki!
İnsanlar çeşitli yönlendirmelerle bizi tehdit olarak guladığı şiddet ve tacizden korunmak için Şiddet ve nefret cinayetleri fazlasıyla arttı.
görseler de bu algı artık değişmek zorunda ve de başvurduğunuz yöntemler neler? Ya da Artan nefret cinayetleri ve son dönemdeki
değişiyor. İnsan haklarının ve iletişimin kuvvetlen- korunmak ne oranda mümkün, ne kadar balyoz ekibi tartışmaları hakkında ne dü-
diği bugünlerde sesimizi daha iyi duyurabiliyoruz! işe yarıyor? şünüyorsun?
Buna rağmen bizden korkan-çekinen-ayrımcılık Şiddete o kadar sık rastlıyoruz ki artık kendimiz- Nefret cinayetleri eskiden beri sorun, yine bizi
yapan insan sayısı hala azımsanmayacak düzey- ce yöntemler geliştirdik. Dışarı yalnız çıkmamaya önemsemeyen devlet bu konuda da kılını kı-
de! Geçmişte sırf bu korku nedeniyle birçok kişi özen gösteriyoruz, çıktığımız zamanlarda ise mut- pırdatmıyor. Defalarca “bize bir yasa çıkarın,
bizlere saldırıda bulundu ve hala bulunmakta. laka yanımızda kendimizi korumak için bir biber ölümlerin önüne hep beraber geçelim” dedik
Bir arkadaşımı sırf transeksüel diye kaçırıp döve- gazı bulunduruyoruz. Birden fazla kişi saldırdığın- ama dinleyen kim? Durduk yere öldürülüyoruz,
rek dağın başında bıraktılar. Başka bir arkadaşım da hiç olmazsa biber gazını sıkıp kaçma şansımız gasp ediliyoruz! Zanlı veya zanlılar yakalansa bile
sokakta durduk yere darp edildi ve artık biz de oluyor. Çoğu zaman da bize şiddet uygulamaya “bana ilişki teklifinde bulundu, ondan öldürdüm”
şaşkınız! Asıl mağdur kim? Korkması gereken ön- kalkan sivil, biber gazını görünce zaten vazge- diyerek büyük cezai indirim alıyor. “Eğer böyle bir
yargılı insanlar mı yoksa bizler miyiz? Devlet, can çiyor! Polisler şiddet uygulamaya kalktığında da teklifte bulunduysa öldürmek mi gerekiyor?” diye
güvenliğimizi sağlamak bir yana, ilgilenmiyor bile! hemen telefonlarımızın kameralarını açıp olayı sormuyor kimse! İşin aslı öyle bir teklif de yok or-
 Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 25
tada zaten; bu zanlılara öğretiliyor, “böyle deyin, cezanız
azalsın” deniyor! Onlar da ağız birliği eder gibi hep aynı TRANS KADINLAR HAKKINDA
13 MİT VE YANILGI (1)
teraneyi söylüyor...
Fiziksel şiddet ve nefret cinayetlerinin yanında
toplumda zaten var olan homofobik ve transfo-
bik söylemleri siyasetçiler ya da kanaat önderleri
bile sarf ediyor, bunlarla nasıl mücadele edilebi- Yukarıdaki başlık altındaki bir metin Skepchick.org’da
leceğini düşünüyorsun? (http://tinyurl.com/6ofyjqt) kendisi de trans bir kadın olan
Siyasiler zaten işin kurdu olmuş! Medyaya bir tetik veri- Natalie Reed tarafından kaleme alındı.
yorlar, “şunları kötü gösterin” diye, ardından bir demeç
veriyorlar bizim hakkımızda, oy alacaklar ya! Eeee toplum Bu yazının Türkçe çevirisi ise outforbeyond.blogspot.com’da
yararına bir şey yapacakları yok, ceplerini doldurmaktan (http://tinyurl.com/77y64r8) üç bölüm halinde yayınlanmış
başka, o yüzden bizim üzerimizden oy toplamaya çalı-
şıyorlar! Aslında hepsi biliyor neyin ne olduğunu. Ama bulunuyor. Buraya Natalie’nin yanıtladığı 13 mitin sadece ilkinin
biz olmasak, yandaşlarına yüksek paralar kazanmaları için çevirisine yer ayırabiliyoruz. Ancak tüm bu yanılgılarla ilgili
verdikleri ihaleler gündemde olacak, ceplerini doldurduk-
ları halkın parasının hesabını halk soracak! Ne yapsınlar?
yazdıklarına söz konusu adreslerden ulaşabilirsiniz.
Gündem değiştirip, hem üzerimizden oy toplayacaklar,
hem de halkı uyutup daha iyi soyacaklar!
Biraz da güzel şeylerden söz edersek, Polonya’da
dünyada ilk kez bir trans milletvekili olarak Anna
Grodzka seçildi. Bu sana ne hissettirdi?
Anna, bildiğim kadarıyla dünyadaki ilk trans milletvekili
değil. Daha önce İtalya’da Komünist Parti’den Laura’mız
vardı, kendisi Türkiye’ye de gelmişti... Tabi Polonya gibi
dindar ve muhafazakâr bir ülkeden Anna gibi bir transek-
süelin vekil olarak seçilmesi bizleri çok mutlu etti ve bizim
için de umut oldu. Anna da gelecekti Türkiye’ye ama işleri
nedeniyle fırsat bulamadı, bir gün geleceğini biliyorum
çünkü kendisi söz vermiş. Onu görmeyi ve ona sarılıp
tebrik etmeyi çok istiyorum. O kendi ülkesinde zoru ba-
şarmış bir kahraman, umarım bizler de bir gün mecliste
bir transeksüel vekile sahip oluruz da sesimizi duyurur.
Feminizmle her zaman paralel yürüyen LGBTT
mücadelesi, çoğu sosyalist çevrede de değişik
yankılar uyandırdı. Peki, senin sosyalistler ve fe-
ministlerle ilgili düşüncelerini öğrenebilir miyiz?
Sosyalistler Türkiye’de ne yazık ki kendi içlerinde kavga
etmekten, iyi bir siyaset yürütemez oldular. Toplumda in- Trans kadınlar aslında sadece çok, ve bunun ne anlama geldiği üzerine düşü-
sanlar hala sosyalizmin ne anlama geldiğini bilmezken, nürken biyolojik cinsiyetin ve cinselliğin aşırı
onlar kendi içinde birbirini yemekten amaçlarını halka an- ama gerçekten çok gey kimselerdir. vurgulanması sonucu daha da güçleniyor.
latmaya fırsat bulamıyor. Bu açıdan üzülüyorum, aslında Bu gerçekten şaşırtıcı derecede ısrarcı ve Böylece toplumsal cinsiyetin herhangi bir tür
kendimi sosyalist olarak tanımlayabilirim ama ben sürekli inanılmaz derecede yaygın bir yanılgı. Ger- dışavurumunu direkt cinsellikle bağdaştıra-
kavga etmek değil, toplumun mutluluğu ve özgürlüğü çek ise epey basit: Cinsiyet kimliği ve cinsel biliyoruz. Örneğin erkeklerin, bir kadının ba-
için çabalamak isterim... Ne yazık ki Türkiye’de sosyalist- yönelimin birbiriyle hiçbir alakası yok. Bu sitçe kendi kimliğinin ve o günkü hislerinin
ler, benim sosyalist anlayışımdan hayli uzaklar. yanlış anlamayı işaret eden oldukça yaygın bir yansıması olarak değil de esasen erkekleri
Feministliğe gelince, aslında ben de feministim lakin bu bir vecize vardır: “Cinsel yönelim yatağa ki- etkileme aracı olarak güzel, şık ya da seksi
kelimeden ben özgürlükçü ve eşitlikçi, cinsiyet ayrımcılığı- minle girmek istediğinizle ilgilidir, cinsiyet giyindiğini yaygın olarak varsaymaları gibi.
na karşı bir duruş sergileyen zihniyet algılıyorum, yine fe- kimliği ise yatağınıza kim olarak yatmak is- Bu mit hem trans kadınlara hem de gey
ministler Türkiye’de kendini anlatamıyor, pasif kalıyor. Biz tediğinizle.” erkeklere zarar veriyor. Ayrıca sıklıkla trans
hala arkadaş çevremizde feministliği tartışıyoruz. Aslında sorunlarının bir kenara süpürülmesine veya
Benim kendi yöntemim ise basitçe trans
feminizm arkadaş çevresinde hapsolmayı hak eden bir
lezbiyenlerin (yani diğer kadınlardan hoşla- daha genel LGBT sorunlarının içine sokuş-
olgu değil. Türkiye’de kendini feminist olarak tanımlayan
nan trans kadınların) varlığına işaret etmek. turulmasına yol açıyor. Örneğin Kanada ga-
birçok kadının
Problem çözüldü. Gidip çay koyabiliriz. zetesi The National Post’ta yayınlanan bir
da aslında cin-
reklamın, tamamen cinsiyet değişimine dair
siyet ayrımcılığı Keşke o kadar basit olsaydı. korkuları körüklemeye dayalı olmasına rağ-
güttüğü aşikâr.
Bu kafa karışıklığının, davranışları toplum- men transfobik olmaktan ziyade homofobik
Toplum norm-
sal cinsiyetle çok güçlü bir şekilde bağdaştı- olduğu yönünde kınanması gibi. Ya da si-
larına karşı du-
rıyor oluşumuzdan kaynaklandığını düşünü- vil hayata döner dönmez bir değişim plan-
rurken yeni ta-
bular yaratmak yorum. Heteroseksüellik ön kabulü kültürel lamış olduğu bariz olmasına rağmen, PFC
hoş değil. Bu olarak o kadar içselleşmiş ki, gey erkekleri, Manning’in hikayesinin ordudaki gey adam
yüzden, ben erkek olmaya bir çeşit muhalefet olarak gö- olarak yazılması örneği gibi. Destekçileri bile
kendimi cin- rüyoruz. Kendilerini neredeyse hiper-erkeksi onu erkek gibi, erkeksi ifadelerle tanımlama-
siyet kimliğin- bir şekilde ifade eden birçok gey erkeğin de ya devam ediyorlar.
den arınmış bir varlığına rağmen, geyler basitçe kadınlar ara- Özetle cinsiyet / toplumsal cinsiyet ve cin-
feminist olarak sında erkeklerden daha yaygın olan bir cin- sellik birbirleriyle belirleyici bir ilişki içerisinde
nitelendirme- selliği ifade biçimiyle ilişkilendiriliverildikleri değildirler. Her şeyden önce gey, lezbiyen ve
yi tercih ede- için kadınsı ya da cinsiyet değiştirmiş olarak biseksüel insan diye tanımların olmasının se-
rim... alglanıyorlar. Bu yanılgı, toplumsal cinsiyet bebi budur zaten.
26 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

İSRAİL’İN
‘ROSA PARKS’
VAKASI
“Kimse bana nerede oturacağımı söyleyemez!”
İsrail’de on yıllardır görmezden gelinen ultra
Ortodoks Yahudilerin toplumla uyum sorunu,
sonunda bir otobüs krizi ile, İsrail’in Rosa Parks
olayıyla patlayıverdi.
İsrail’deki “mehadrin” (helal) otobüs
uygulamasına göre ultra Ortodoks Yahudilere
ayrılmış ve cinsiyet ayrımcılığı uygulanan
hatlar var. Otobüslerin ön tarafı erkeklere
ayrılırken, kadınlar ancak arka koltuklarda
oturabiliyorlar. Ancak tıpkı Rosa gibi, İsrail’de
de bu uygulamaya karşı çıkan kadınlar oldu.
Tanya Rosenblit isimli genç bir kadın
şoförün arkasındaki koltuklardan birine
oturunca aşırı dinci bir erkek ona arka tarafa
geçmesini söyledi. Tanya “Kimse bana nerede
oturacağımı söyleyemez!” diyerek bu “emri”
reddetti. Bunun üzerine otobüste büyük bir
kriz çıktı, polis geldi, iş uzadı ama Tanya’nın
ısrarlı tavrı sonucu şoför yoluna aynen devam
etmek zorunda kaldı.
28 yaşındaki Tanya Rosenblit’in bu direnişi,
50’li yıllara dek ABD’nin güney eyaletlerindeki
uygulanan ırk ayrımcılığını başlattığı sivil itaatsizlik
eylemi ile sona erdiren Rosa Parks olayını
hatırlatıyor.
Aşırı dincilere göre yüzyıl önce dinin karşısındaki
tehdit laik milliyetçilik ve sosyalizmdi, bugünse
feminizm. Bu kesim, feminizmin toplum için
muazzam bir “ideolojik ve ahlaki sorun” olduğunu
iddia ediyor. Bu eksende tartışmalı konulara her
hafta yenileri ekleniyor ve aşırı dinciler ile cinsiyet
ayrımcılığına karşı çıkanlar arasındaki saflaşma
giderek keskinleşiyor. Örneğin kadın sağlığı ile
ilgili bir konferansta konunun uzmanı kadınların
kürsüye çıkması yasaklanıyor. Sekiz yaşında
bir kız çocuğu bile örtünmediği için saldırıya
uğrayabiliyor.

MONTGOMERY OTOBÜS BOYKOTU EYLEMİ

“Pes etmekten yorulan” bir kadının ırkçılığa karşı direnişi
ABD’de köleliğin kaldırıldığı 1862
yılından 50 yıl sonra, güney eyalet-
lerinde ırk ayrımcılığı hayatın bir-
çok alanında halen sürmekteydi.
Toplu taşımada siyahlar ve beyazlar
için ayrı seferler konmasa da, siyah-
ların uyması gereken oturma plan-
ları uygulanıyordu. Otobüslerin ilk
sıraları beyazlara aitti. Yolcuların
dörtte üçünü oluşturan siyahlar ise
arka tarafta oturmak zorundaydı-
lar. Ön kapıdan otobüs ücretlerini
ödedikten sonra inip otobüse arka
kapıdan biniyorlardı. Beyazlara ay-
rılan yerler dolduğunda ise yer ver-
mek, gerekirse otobüsten inmek
zorundaydılar.
Mongomery’de yaşayan Rosa
Parks adlı siyah bir kadının bu uy-
gulamaya direnmesi ile birlikte, bir
yıl sürecek ve ABD’yi hiçbir yasanın
değiştiremediği ölçüde değiştire-
cek bir hareketin kıvılcımı ateşlen-
miş oldu.
1 Aralık 1955 günü Rosa Parks,
işinden çıkıp sürekli kullandığı oto-
büse, ücretini ön kapıdan ödedik-
ten sonra arka kapıdan bindi ve si-
yahlara ayrılmış koltuklardan birine
oturdu. Ancak birkaç durak sonra
şoför yeni binen beyazlara yer ver-
meleri için Rosa’nın da içinde bu-
lunduğu dört siyaha koltukları bo-
şaltmalarını söyledi. Üçü isteksizce
şoförün dediğini yapsa da Rosa cam
kenarına çekilmekle yetindi.
“İnsanlar hep o gün yorgun oldu-
ğumdan yerimi vermediğimi söylü-
yorlar, ama bu doğru değil. Fiziken
yorgun değildim, ya da genelde bir
işgünü sonunda olduğumdan daha
yorgun değildim. Yaşlı da değildim,
bazıları beni o zamanlar yaşlıymı-
şım gibi gösteriyor ama sadece kırk
iki yaşımdaydım. Hayır, tek bir yor-
gunluğum vardı; pes etmekten yo-
rulmuştum.”
Şoför yer vermezse polis çağı-
racağını söylese de Rosa direndi,
“İstediklerini yapsınlardı.” Bunun
üzerine şoför polis çağırdı. Sonuç-
ta Rosa Parks, eyalet yasaları gereği
tutuklandı ancak bu tutuklama ile
birlikte binlerce siyah sessizliğini
bozarak Rosa Parks’ın direnişini
izlemeye başladı. Siyahlar otobüs-
leri boykot kararı aldılar ve boykot
umulmadık ölçüde başarılı oldu. Si-
yahlar sabahları işlerine yürüyerek,
bisikletle, kimi zaman da topluca
taksi tutarak gidiyorlar, otobüsler
sadece beyaz yolcu taşıyordu. Ön-
celeri boykota aldırış etmeyen oto-
büs şirketleri sonunda zarar etmeye
başladıklarında daha fazla direne-
mediler ve 382 gün sonra otobüs-
lerdeki bu ırkçı uygulamayı kaldır-
dılar.

ARAP BAHARI ve
MELEKLERİN CİNSİYETİ
Bunca alt üst oluş içinde meleklerin cinsiyetini
tartışır duruma düşmemek için, NATO’nun
Libya’ya askeri saldırısı ile birlikte “lanetlenen”
Arap halk ayaklanmalarını, siyah ya da beyaz tek
renk değerlendirmek yerine, devrimin diyalektik
işleyişi ve her ülkenin kendi özgünlüğü içinde ele
almak epeyce akliselim bir yaklaşım olur.
Bu diyalektik işleyişi ve ülke özgünlüklerini
ortaya çıkarmak için iki pratik soruyu akılda tutmak
yeterli: Tarihte her devrim başarıya ulaşmış mıdır,
başarısız olanlarını cami avlusuna mı terk etmek
gerekir? Arap Baharı, Batı medyasının bir PR
çalışması veya bir “emperyalist oyunu” mudur?
Yoksa neoliberalizmin insanlığa ilk küresel çaplı
faturası olan gıda/açlık krizi gibi veya Arap
halklarının var olma hakkının, önce Batı destekli
İsrail saldırganlığı tarafından, ardından 11 Eylül
sonrası sözde “teröre karşı” cadı avında ayaklar
altına alınması gibi ekonomik/sosyal/tarihsel
sebeplerle, objektif/subjektif şartlarla ilişkisi var
mıdır?
Biz kadınlar, bu soruları aklımızda tutalım.
Ama bizim meleklerin cinsiyetini de tartışmamız
gerekiyor. Kadınlar devrim yoluna kanlarını yine
cömertçe sunsalar da, devrim onlara bir kez daha
cimri davranıyor.
Önce Tunus, hemen ardından Mısır; çeyrek
yüzyılı aşkın zamandır iktidarda olan Bin Ali ve
Mübarek’i devirmek için sokaklara çıktığında
elbette Kuzey Afrika ve Ortadoğu coğrafyasında
Mübarek’in devrilmesini izleyen
günlerde gözaltına alınan Sami-
ra ve diğer kadınların, evli olan-
lar-olmayanlar diye ikiye ayrılması
istendi. Samira gibi evli olmayan
kadınlara “bekâret testi” işkencesi
yapıldı. Samira, yaşadıklarını yargı-
ya taşıyabilen tek kadın.
önemli bir şey yaşanıyordu. Özellikle tarihsel olarak
Arap dünyası üzerindeki siyasi ve entelektüel etkisi
açık olan Mısır’da yaşanan bir değişimin domino
etkisi diye adlandırılan sonuçlar doğurabileceği
fikri; Mısır’da yaşananlara umutla bakan herkesin
ortak paydasıydı: Mısır halkı, daha ötesinde tüm
Ortadoğu ve Kuzey Afrika halkları için daha güzel
bir dünya!
Uzaktan bakanların beslediği umudu yeşertmek
ise, Mısırlılar için hiç de kolay değildi; önce
Mübarek’in, sonrasında Askeri Konsey’in
saldırılarına, silahlara, tanklara; yaralanmalarla,
işkencelerle ölümlerle yanıt verebilmeyi
gerektiriyordu; sonuç olarak, binlerce insan bu
bedeli ödeyerek var olmak/var etmek zorunda
kaldı Mısır devrimini.
Ayaklanmaların görünen yüzlerinden belki
de en önemlisinin kadınlar olduğu apaçıktı.
Sokaklardaki sayıları erkekler kadar çok değildi
ama çoktular; ve özellikle bazı kadınlar/kadınlara
yapılanlar ayrıştırıcı oldu. Devrimin sembol
isimleri denildiğinde akla gelenler; ayaklanmanın
hemen bir yıl öncesinde polis tarafından gözaltına
alındıktan sonra öldürülen Halid Said’in ve 9
Ekim’de vurularak öldürülen Mina Daniel’in
anneleri: İki kadını da sembol kılan ortak özellikleri
“annelikleri”.
Yine Askeri Konsey’in (SCAF) “Mısır’ın büyük
kadınlarından” özür dilemesini getiren eylem; 22
Aralık’ta on binlerce kadının, Ghada Kamal’ın
önce saçlarından sürüklenip sonra askerler
tarafından kıyafetleri sıyrılarak yarı çıplak
olarak dövülmesine karşı sokaklara
çıkması oldu. Ghada Kamal’ın bedeninin
görüntüleri, hala Askeri Konsey’in
uyguladığı şiddetin sembolü.
Bir de sembol olması zor olan;
dillendirilmesi bile bireysel karar, çaba,
cesaret gerektirenler var. Samira gibi.
Mübarek’in devrilmesini izleyen günlerde
gözaltına alınan Samira ve diğer kadınların,
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 27
Mısır’da seçim sonrası kurulan ana-
yasa komisyonunda kadınlar bir kişi
ile bile temsil edilmiyor. Mübarek
döneminde getirilen kadın kotası
kaldırıldığı için, kadınlar mecliste
yedi seçilmiş, dört atanmış olmak
üzere toplamda sadece 11 kadın
milletvekili ile temsil ediliyorlar.
evli olanlar-olmayanlar diye ikiye ayrılması istendi.
Samira gibi evli olmayan kadınlara “bekâret testi”
işkencesi yapıldı. Samira, yaşadıklarını yargıya
taşıyabilen tek kadın.
Kadına biçilen toplumsal roller, kadın bedenine
giydirilen anlamlar; devrim yolu Mısırlı kadınları
hiç de yabancısı olmadıkları şekilde selamladı.
Eylemlerle geçen bir yılın ardından Mısır seçimler
ve sonuçlarıyla konuşuluyor. Yeni anayasanın
yapılabilmesi için anayasa komisyonu kuruldu;
kurulan anayasa komisyonunda kadınlar bir kişi
ile bile temsil edilmedi. Seçimlerin galibi, yüzde
46 gibi ezici bir çoğunluk kazanan Müslüman
Kardeşler oldu ve seçimler öncesi Mübarek
döneminde getirilen kadın kotası kaldırıldığı
için, kadınlar mecliste yedi seçilmiş, dört
atanmış olmak üzere toplamda sadece 11 kadın
milletvekili ile temsil ediliyorlar. Yani iş kadınların
siyasi temsiliyet kazanması olunca, yeni meclisin
hiç umut vaat etmediği açık. Siyasetin “normal”
kanalları işlemeye başladığında dahi; kadınlara
yer yok.
Mısırlı kadınlar ne yapacak, normal kanallarda
kendilerine yer açmak için mi uğraşacak; erkeklerin
bir gün dönüşmesi için bugün fedakârlık mı
yapacak, yoksa “hadi ordan” deyip siyaseti
erkeklere bırakıp evine mi dönecek?
Tahrir Meydanı’nın birleştirdiği kadınların
siyasetin kendilerine sundukları karşısında
bölünmesi belki kaçınılmaz. Ama, özellikle de
gerek Tunus gerekse Mısır’da İslami partilerin
yüksek oylarla iktidara geldiğini düşünerek,
devrim sürecinin kadınlara yine bildik kazığını
attığını; hatta kadınlar için eskisinden de kötü
sonuçlar doğuracağını düşünüp üzülmek için çok
erken.
Son bir yılda yaşananlar, pek çok ırkçı, oryantalist
fikri yerle bir etti; aynısını kadınlar için de istemek
fazla olmayacaktır.
28 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

KAVRAMLARLA ANLAŞMAK
Bağımsız kadın örgütlenmesi
Ezilenler ezilmişliklerinin bilincine varmadığı ve
bunun için mücadele etmediği müddetçe ezen-
ler egemenliklerini devam ettirecektir. Bu nedenle
ezilenler kendi sorunları çerçevesinde örgütlen-
melerini yaratmak zorundadır. Kadınların da ken-
di özörgütlenmelerini yaratmaları, bu ezme-ezil-
me ilişkisiyle mücadelenin bir gereğidir. Bağımsız
kadın örgütlenmesi; bin yıldır varlığını sürdüren
erkek egemen sisteme karşı, kadınların susturulan
sesini yükseltebilmesi için hemcinsleriyle birlik-
te patriyarkal kapitalist sistemin ürettiği kadınlar
arası rekabete karşı dayanışma ilişkisi içerisinde
örgütlenmeleridir. Her ulustan, sınıftan veya top-
lumsal kesimden kadının, salt kadın olmaktan
kaynaklanan ortak ezilmişliklerine, kadın ezilmiş-
liğine karşı, sadece kadınlardan oluşan, erkekler-
den, erkek egemenliğinden, devletten ve serma-
yeden bağımsız mücadelesidir.
Kadınların salt sendika, meslek örgütü veya siyasi
parti gibi oluşumların içinde kendi sınıfsal çıkarları
için mücadele vermesinin, kadın kurtuluş müca-
delesi için yeterli olmadığı görüşünden kaynak
alır. Bu yüzden, kadınların, bulundukları yerlerde
var olan bağımsız kadın örgütlenmeleri içerisinde
yer almalarını, olmayan yerlerde yaratılması için
mücadele vermelerini öngörür.
Cins körlüğü / Cinsiyet körlüğü
İhtiyaçları, çıkarları, kaynaklara, iktidar ya da sos-
yo-politik statüye erişimleri konusunda kadın ve len- özel ve ev içi alanlara, erkeklerinse -genellikle Kadın dayanışması
erkek arasındaki farklılıkları göz önünde tutama- iktisadi ve politik olduğu kabul edilen- kamusal
alanlara ait oldukları varsayımıdır. Özel alan poli- İngilizce’de kız kardeş anlamına gelen sister söz-
ma; düşünce ya da uygulamada cins çözümle-
tikası dünyada ve Türkiye’de ikinci dalga feminiz- cüğü önceleri ailenin dikişlerini diken ya da ütü
mesinden yoksunluk. Bu körlük, cins temelinde
min etkisi ile tartışılmaya başlamıştır. Özel alan- yapan gündelikçiler için kullanılıyordu. Daha
ayrımcılığın sürmesine yardım eder. Örneğin, bir
kamusal alan ayrımı daha çok kadınların aleyhine sonraları, ortak, özellikle adanmışlık gerektiren
kadının başarısızlığının nedenini tüm çevresel,
sonuçlanmıştır. “Özel olan politiktir” sloganı bu- davalar için bir araya gelen kadınlara atfen Latin-
politik etkilerden bağımsız kendi kişisel problem-
ce soror sözcüğünden türeyen sorority kavramı
lerine bağlayan yanlış bir bilinçtir. Ayrıca, kadın- radan ileri gelmektedir. Bu slogan, kamusal/özel,
İngilizce’ye yerleşti. Bu sözcük de daha sonra ye-
erkek arasındaki iktidar ilişkisinin ortadan kaldı- toplumsal/toplumsal olmayan bölünmesinin
rini sisterhood’a (kız kardeşlik) bıraktı. “Kız Kardeş-
rılmasının sosyalizme havale edilmesi de bir cins baştan aşağı yapay olduğunu ortaya koyar. Bu
likten Kuvvet Doğar” sloganı ABD’deki kadın kur-
körlüğüdür. Kısaca cins körlüğü, bin yıldır sürege- slogan, örneğin aile içindeki ilişkilerin politik iliş-
tuluş hareketince benimsenerek ilk kez 1968’de
len erkek egemen sistemin varlığını inkâr etmek- kiler olduğu, ailenin politik bir topluluk olduğu
feminist sözlükte yerini aldı. Türkiye’de kadın ha-
tir. Cins körlüğüne yakalanan insanların ağzından anlamına gelir. Cinsiyetler arasındaki aşk ilişkileri
reketinin sözlüğünde bu kavrama karşılık olarak
genelde şu cümleleri duyarız; “Kadın ya da erkek denen ilişkiler toplumsal olarak inşa edilmiş iliş-
kadın dayanışması terimi yerleşti.
yoktur, insan vardır”, “Kadın erkeğe göre alt ko- kilerdir. Doğal düzenin bir parçası olarak görülen
numdaysa, niye anayasa, toprak ana hatta anayol bir yığın ilişkiyi politik tahlile dâhil etmenin bir yo- Feminist harekette kadın dayanışması kadınların
gibi ifadeler var?”, “Peki erkekleri de yetiştiren ka- ludur bu slogan. güçlenmek için birbirleriyle geniş çapta özgül bir
dınlar değil midir?”, “Kadın isterse başarır.” biçimde bağ kurmaları anlamına gelir. Erkek daya-
Başka bir deyişle, özel alan bir mahrumiyetin, yok- nışmasına atfen kullanılan kardeşlik terimi daima
Cinsiyet kimliği sun kılınmanın alanıdır. Antik Yunan döneminde olumlu anlamda güçlülük ve yoldaşlık anlamlarını
Cinsiyet kimliği psikolojide, bir bireyin kendini ait bu ayrım oikos/polis ikiliği biçiminde ortaya çıkar. içermesine karşın, kadın dayanışması olumsuz bir
hissettiği cinsiyet olarak tanımlanır. Bu kimliğin, Polis özgürlüğün, kendi kaderini belirlemenin, anlama çekilebiliyor. Çünkü kendi gündemlerini
çoğunlukla bireyin bedensel özellikleri ile ilgili ol- dünyayı dönüştürmenin, kamusal etkinliğin, insa- gerçekleştirmek için örgütlenen kadınların göster-
duğu düşünülür. Ancak bu kavram, bireyin ken- nın özne oluşunun alanı yani şehrin göbeğiyken, miş olduğu kadın dayanışması, erkek egemenliği
disini sadece dişi ya da erkek olarak algılaması ile oikos zorunluluğun, üretimin yani oikos terimin- altındaki kurulu düzen için bir tehdittir de aynı
sınırlı değildir. Cinsiyet kimliği, bireyin cinsel eği- den de anlayacağımız gibi ekonominin bağrında- zamanda. Bu yüzden tekrar ve tekrar diyoruz ki,
limleri, dış görünüşü ve bunların toplum içindeki dır. Demek ki antik Yunan kentinde ve Yunan dü- Yaşasın Kadın Dayanışması!
yansımasını da içerir. Judith Butler’ın ele aldığı bir şüncesinde özel alan/kamusal alan ikiliği, üretim
ve yeniden-üretim bir yanda, politika-kamusallık Cam tavan / Görünmez engel
kavram olarak cinsiyet kimliği, evrensel bir kimlik
değildir. Butler’a göre cinsiyet kimliği, sebep ol- diğer yanda olmak üzere toplumu ortadan bölen İşyerlerinde, eğitimlerine ve uzmanlıklarına bak-
duğu iddia edilen davranışları performatif olarak bir ikiliktir. Bu ikiye ayrılmış dünyanın oikos tara- maksızın ya da ayrımcılığı önlemeye yönelik yasa
an be an kuran bir performanstır, yani kadın/er- fında kadınlar-köleler-çocuklar, polis tarafında ise ve yönetmeliklere aldırmaksızın, hatta istihdam
kek olarak sadece dış görünüme bakarak belirle- erkekler vardır. Şimdi ise oikos’ta üretim, emek, kalıplarında kadın sayısını artırmaya yönelik olum-
nen iki seçenekten biri değildir. yani ekonomi görünmezken, üretimin merkezi lu eylem uygulamalarına rağmen kadınları mes-
polis’e kaymıştır. Alanlara dâhil olan unsurlar de- lekte üstün mevkilere yükselmekten fiilen alıko-
Özel alan / Kamusal alan ğişim gösterse de, patriyarkal sisteme göre alanla- yan ve çoğu kez bir “kıdemli erkekler” şebekesinin
Toplumun kadın ve erkek alanlarına ayrıldığı, rın ayrılış biçimi ve özerk olmayan alanda kimlerin işbirliğiyle yürüyen ayrımcı davranışların toplam
kadınların -genellikle iktisadi olmadığı kabul edi- olduğu hala değişmemiştir. etkisidir.

MÜZİK DEYİP GEÇMEYİN
Toplumdaki cinsiyetçi bakış açısının müzik aracılığı ile kendini üretmeye devam etmesi, insanların
bu sözlerden zevk almaları kadının aşağılanmasını meşrulaştırmaları anlamına da geliyor. Erkek
egemenlik kendini şarkı sözleriyle yeniden üretiyor. Her gün 3 kadın öldürülürken ne yazık ki
onlarca insan kadın düşmanı şarkı sözlerine eşlik ediyor ve eğleniyor. Ve ne yazık ki bazen farkında
olarak , bazen olmayarak bu şarkıları böylesine sevenler de bu şiddete ortak oluyor.
Yasemin Deliduman
Müzik herkesin yaşamında önemi değişse de
mutlaka yeri olan bir sanat. Kimimiz onsuz yaşa-
yamazken, kimimiz sadece iyi bir dinleyiciyizdir.
Kimimiz müzikal olarak etkileniriz ama kimimizi
esas can evinden yakalayan sözleridir. Ama o söz-
ler kimi zaman cinsiyetçiliğin de taşıyıcısıdır.
Müziğin cinsiyetçisi mi olurmuş demeyin, elbet-
te notalar değil bunun taşıyıcısı olan. Esas me-
selemiz günümüzde ya da geleneksel müziğimiz
içinde yer alan şarkı ve türkülerin sözleri ve onla-
rın eril bir dille nasıl toplumla buluştuğu ile ilgi-
li. İnsanlar dinledikleri müziğin yanı sıra sözlerin
dünyalarını, duygu durumlarını ne kadar yansıtıp
yansıtmadığı ile ilgilenir genelde ve doğrudur da
bu. Yoksa nasıl başka türlü sarıp sarmalayacak ki
ruhu müzik? Örneğin ben türkü dinlemeyi çok se-
verim ve türkü de olsa şarkı da olsa en çok sözlerin
bütünlük ifade edip etmediğine ya da şiirsel olup
olmadığına odaklanırım. İnce eleyip sık dokurum,
yani biraz zahmetli bir dinleyiciyimdir. Dinlerken
dikkatimi çeken bir diğer nokta da işte bu sözlerin
cinsiyetçi olup olmadığıdır. Elbette müziği sade-
ce bu konuda ölçüm yapmak için dinlemiyorum
ama hassasiyetler söz konusu olunca ister istemez
cımbızlıyor insan o sözleri.
Dedim ya çok türkü dinlerim diye, işte o tür-
küler içinde dikkatimi en çok çeken şey “kahpe
dünya, kahpe felek, kahpe hayat” diye uzayıp gi-
den sözlerdir. Öyle çok kullanılmış ki bu söz, ister
istemez fark ediyor insan. “Kahpe” toplumda ka-
dını aşağılamak için kullanılan sözler arasındadır.
Erkek bakış açısı hayatın her alanında olduğu gibi
müziğin içinde de etkili bu toplumda. Şarkıların,
türkülerin erkek öznesinin hayatla, dünyayla ya
da felekle kurduğu ilişkiden memnuniyetsizliğini,
kadını aşağılamakta kullanılan bir kelime üzerin-
den ifade etmek hiçbir sorun yaratmıyor gibidir
çünkü bu sözlerin erkek yazarlarının (kadın söz
yazarları da maalesef kullanmaktadır) son tahlilde
bir kadını aşağılamış olmalarının bir önemi yoktur
kendileri açısından. Hele hele son dönem popü-
ler kültür ürünlerinde bu çok daha can sıkıcı hale
gelmeye başladı. Kadın düşmanlığı o kadar had
safhada ki yansımasını şarkı sözlerinde de çok net
bir şekilde görebiliyoruz. Tesadüfen dinlediğim ve
insanı isyan ettiren o kadar çok şarkı var ki! Mese-
la Özcan Deniz ‘in “Kalp Yarası” şarkısı:
“Her yanım bıçak kesiği / Gördüğün kan karası
/ Kapanmıyor dinine yandığımın kalp yarası / Ağlı-
yor adamın anası / Duydum ki görmüşler oynaşta
seni / Nefesinde eloğlunun nefesi / Takmış beşi bir
yerdeyi kahpe / Kaymak gerdanlarına / Şaştı iyice
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 29
bende endazesi kantarımın benliği / Neyle tarta-
yım gidip sıyırayım gördüğüm ilk entariyi / Öldü-
rene kadar aldatayım / Öyle olmuyor böyle de ol-
muyor / Sığmıyor bu benim meşrebime vesselam
/ Bu değil anamın ben diye büyüttüğü / Uymuyor
adamlık hamuruma böyle intikam / Ah ne zormuş
sevdalanması bir erkeğin ağlaması / Seçmedim
yaşadım verileni hayat diye / Dibe vurdum lanet
olası / Şimdi arkamdan atıp tutuyorlar / Karı gibi
acı çekiyor diyorlar / Ben oluk oluk kan kaybında
onlar adamlığı inkâr zannediyorlar / Soframda her
gece bir erkek mavrası sevgili çoktan suyun öte
yakasında / Bundan daha çok kaybedemem / Şim-
di sıra insan gibi acı çekme faslında...”
Nutku tutuluyor insanın bu sözler karşısında.
Nasıl bu kadar ileri gidilebilir anlaşılır gibi değil.
Bir pazarlama stratejisi olarak “ne kadar kesif, ne
kadar pespaye bir cinsiyetçilik olursa o kadar çok
satılır” mantığı işliyor. Internet sayfalarında kadın,
erkek demeden binlerce kişinin olumlu yorum
yapmış olmasından anlaşılıyor ki toplumda son
moda ısrarla cinsiyetçilik. Bir diğeri Yolgezer adın-
daki bir grubun “Refika” adlı şarkısı
“Sofe nine üst komşum Refika / Kara dişli, ak
saçlı Refika / Küçük yeşil goblin dul Refika / Sabah
kalkar türbanını takar / Erken kalkar bilmem ki ne
yapar? / Âlemsin kız Refika / Camiye gider namazı-
nı kılar / İmamla mı hocayla mı yatar? / Orospusun
goblin dul Refika / Orospusun goblin dul Refika /
Genç yaşta dul kalmış Refika / İstese de bulamaz
bir koca / Küçük yeşil goblin dul Refika / Refika...
Refika… Refika... Refika... / Kurt bekçi, tokmakçı
İsmail / Orda burda oynak İsmail / Refika’da mı
gözün var? / Havan vurur, seslere kızar / Sessiz
ol der, kendi ses yapar / Rahatsızsın goblin dul
Refika / Ve sonunda coştu Refika / Polis çağırmış
bizim kapıya / Rahatsızsın goblin dul Refika / İlim
irfan gâvur dul Refika / Refika… Refika… Refika…
Refika…”
Buraya yazamadığım daha bunun gibi onlarca
şarkı var ve hepsi de insanın sinir harbi yaşama-
sına yol açıyor. Çünkü toplumdaki cinsiyetçi ba-
kış açısının bir kez de müzik aracılığı ile kendini
üretmeye devam etmesi, insanların bu sözlerden
zevk almaları, popüler hale gelmesi ve bu sistemli
erkek egemen mekanizmanın her alanda böyle tı-
kır tıkır işleyişini görmek her kadın için son derece
rahatsız edici. Bu sistemli saldırı için genç, yaşlı,
inançlı, inançsız, eğitimli, eğitimsiz olmak fark et-
miyor yukarıdaki sözlerde görüldüğü üzere, sade-
ce kadın olmak yetiyor, saldırı bütünlüklü olarak
kadının bedenine, kimliğine yönelik çünkü. Şimdi
bu tablo karşısında avazım çıktığı kadar bağırarak,
yukarıdaki sözlere inat, kendi şarkılarımı söylemek
istiyorum, içinde kadın olmanın hallerini anlatan
şarkılar. Yaşasın hayat diyen bir kadının, tüm hal-
leri ile mutlu olan, her şeyden zevk alarak yaşa-
yan, erkek egemen sistemin kurallarına/kalıplarına
uymak zorunda hissetmeyen kadınların şarkılarını
söylemek ve dinlemek istiyorum.
30 Mart 2012 | Kadınların Kurtuluşu

ZAVALLILAR’IN DÜNYASINDA
‘ZAVALLI’ OLMAYAN TEK ŞEY BELLA
Umutlu, politik, güzel, güçlü ve hayatını geleceği değiştirmeye adayan feminist bir iradenin
hikâyesi Zavallılar. Ve bu hikâyede “zavallı” olmayan tek şey, zincirlere bağlanmamış, cinsiyet
rolleriyle kısıtlanmamış o korkusuz kadın figürü.
“İnsan düşüncesini ve hayat ile sosyal düzen-
lemeler üzerine sağlam fikirlerin oluşumunu en-
gelleyen tüm zorluklar içerisinde en büyüğü, şu
an insanoğlunun kendi karakterini şekillendiren
etkilerle ilgili tarif edilemez cehaleti ve ilgisizliği-
dir.” diyor John Stuart Mill. (The Subjection of
Women, 1869)
Bir kadını bugünün “kadınsal” özelliklerine sa-
hip olmaya iten de, erkeğin içindeki erk’i yaratan
da işte bu tarif edilemez cehalet ve ilgisizliktir.
Çocukluktan itibaren belli toplumsal etkiler şekil-
lendiriyor kim olduğumuzu. Karakterimiz bağımlı,
aklımız belli bir teknikle işliyor.
Alasdair Gray, Sel Yayıncılık’tan çıkan Zavallı-
lar isimli şahane romanında bu tekniğe, bu ba-
ğımlılığa çomak sokuyor. Tamamen bağımsız bir
akıl çiziyor ve çocukluktan itibaren şekillenmemiş,
ancak kendine verilen bilgiyi yorumlama kapasi-
tesine sahip olduktan sonra öğrenen ve gelişen
bir beyne sahip, bu yüzden belki de gerçekten de
“özgür irade”li bir kadın yaratıyor. Aslında erkek
eliyle yaratılan, bir kadının sevgisine delicesine
muhtaç zavallı bir doktorun dehasıyla var edilen
bu kadın, kadınlığa, insanlığa, duyarlılığa dair
tüm ezberleri darmadağın ediyor.
Bella’nın hikâyesi gayrimeşru bir ameliyat ma-
sasında, kendisine ait olmayan yeni doğmuş bir
beyinle güzel ve genç bedeninin birleştirilmesiyle
başlıyor. Onu yaratan dâhi adam da bilmiyor işin
nereye varacağını. Belki de tek isteği onu seven bir
kadın… İdeolojisiz yaratılıyor Bella, hiçbir yönlen-
dirme olmadan başlıyor yaşamına. Ne bir eğitim
kurumu, ne de başka bir etken var etrafında. Ona
verilen tek eğitim tecrübe. Dünyayı dolaşarak baş-
lıyor eğitimine, her şeyi görerek. Dünyadaki tüm
tatsızlıkları, eşitsizlikleri, eğlenceleri, zenginlikleri,
kadınları, çocukları, erkekle-
ri, erki, sömürüyü görerek.
Gördüğü şeyleri önceden dayatılan basmakalıp
bilgiler olmaksızın yorumluyor ve ortaya zavallı
doktor Godwin Baxter’ı sevecek bir kadından çok
daha fazlası çıkıyor: Sosyalist bir feminist.
Bir kadın olarak hiçbir ahlaki dayatmaya ma-
ruz kalmıyor Bella. İçindeki iyilik de, kötülük de
“ahlak”tan ileri gelmiyor. Ahlak onun için anla-
mını bilmediği bir kelimeden fazlası değil. Ne na-
musla kirletiyor hayatını, ne ahlakla, ne de başka
bir toplumsal dayatmayla. Hiçbiri olmadan, dü-
şüncesini hiçbir yere dayandırmadan karar veriyor
Bella dünyayı gördüğü ilk anlardan itibaren: Dün-
ya, muhakkak, değişmek zorunda.
“Herkes kendini sıcak tutacak bir dış kabuk
bulmak zorunda, ceplerinde para bulunan iyi
bir palto gibi. Ben Sosyalist olmalıyım.” diyen
Bella’nın hafızasız, eğitimsiz algısı zihnen ve be-
denen sınırsız özgürlüğe açılan bir kapı. Umutlu,
politik, güzel, güçlü ve hayatını geleceği değiş-
tirmeye adayan feminist bir iradenin hikâyesi Za-
vallılar. Ve bu hikâyede “zavallı” olmayan tek şey,
zincirlere bağlanmamış, cinsiyet rolleriyle kısıtlan-
mamış o korkusuz kadın figürü. Ve o figür salt bir
kurgu değil, olmamalı.
Başka bir kadın figürü mümkün.
Mümkün olmalı.

MARYAM ŞAHİNYAN’DAN BİZE KALAN…

Geçtiğimiz aylarda araştırmacı
Tayfun Serttaş tarafından düzen-
lenen ve Salt Galata’da gerçekle-
şen “Foto Galatasaray”
isimli sergiyle tanış-
tık çoğumuz Maryam
Şahinyan’la. Yüz binlerce
anı donduran, yüz bin-
lerce fotoğrafın sahibi
Şahinyan, yarım asır bo-
yunca, babasından kalan
Foto Galatasaray isimli
fotoğraf stüdyosunda çok
kıymetli sosyolojik bir arşiv
oluşturmuş. Ama onu bu
denli değerli kılan şey salt bu değil.
1911’de, Sivas’ta, Şahinyan Kona-
ğı’nda doğmuş Maryam Şahinyan,
bir milletvekili torunu olarak. Sınıfsal
açıdan “galip” başlamış hayata ama
öyle devam etmemiş elbette her şey.
Doğumunun üzerine çok geçme-
den 1915 gelmiş, Türkiye’de Ermeni
olmak’la tanışmış Şahinyan, ailesiyle
birlikte. Şahinyanlar Sivas’ın en kök-
lü ve güçlü ailelerinden biriyken,
bölgede sahip oldukları 30’a yakın
köy, beş büyük un fabri-
kası, sayısız gayrimenkul
ve kent merkezindeki
Şahinyan Konağı’nı ge-
ride bırakarak İstanbul’a
sığınmışlar. Harbiye’de
bir apartman dairesine
taşınmışlar ve orada
yeni ve öncekine naza-
ran oldukça zor bir ha-
yat başlamış onlar için.
Birinci Dünya Sava-
şı sonrasında Balkanlardan göç
eden bir aileden devraldığı körüklü
ahşap bir fotoğraf makinesiyle baş-
lamış Maryam Şahinyan’ın babasın-
dan kalan fotoğraf stüdyosu Foto
Galatasaray’daki hayatı. Küçük yaş-
tan beri fotoğrafla ilgilenmiş Şahin-
yan ve en nihayetinde tek başına iş-
letmeye başlamış Foto Galatasaray’ı.
Hikâye böyle başlamış işte ve yüz
binlerce şahane fotoğraf birikmiş
Foto Galatasaray’da. Ama Maryam memiş. Annesi öldüğünde mesela,
Şahinyan’da o yüz binlerce fotoğ- ev işleriyle ilgilenmek yerine baba-
raftan daha fazlası var. Türkiye’de sından fotoğrafçılığı öğrenmeyi ter-
bir Ermeni, bir kadın ve bir emek- cih etmiş.
çiymiş Maryam Şahinyan. Hayatı-
Bugün dahi bizi zorlayan sosyal
nın her alanında direnmiş demek
zorunluluklar/sorumluluklar, kadın-
bu. Stüdyosunda çalıştığı süreçte,
ların üzerine binen cinsiyet rolleri,
1942 Varlık Vergisi’nden 1974 Kıbrıs
azınlıkların üzerindeki toplumsal ve
Savaşı’na farklı siyasal dönemlere ve
hukuki baskılar, emekçilerin sırtında-
İstanbul’un 50 yıllık zaman diliminde
ki ağır yük… Tüm bunların çok daha
geçirdiği demografik ve sosyo-kültü-
fazlasını yaşamış bir kadındı Maryam
rel dönüşümlere tanıklık etmiş. Bü-
Şahinyan; ve buna rağmen elindeki
tün süreçlerden, emekçi Ermeni bir
fotoğraf makinesiyle; ne devletin ne
kadın olarak geçmiş Maryam Şahin-
babasının ne de toplumun, salt ken-
yan. Üstelik bugünden değil,
disinin seçtiği yaşamının ardın-
dünden geçmiş. Hiç evlen-
da egemen ideolojinin tüm
memiş ve hiç çocuk sahibi
tarihsel arşivlerinden daha
olmamış. Toplumun ona
gerçek, daha de-
dayattığı hiçbir şeyi
ğerli bir arşiv
varsayılan ola-
bıraktı.
rak kabul
et-

ANI DIFRANCO:
ŞARKILARI PATRİYARKAYA KARŞI
“Feminizm dünyayı kurtaracak” diyor Ani Dif-
ranco. Kendisi 1970 doğumlu ve bu genç yaşına
rağmen 20’den fazla albüm yapmış, tüm şarkıları-
nın söz yazarı ve bestecisi olan üretken bir müzis-
yen. Yazıyor, çalıyor, söylüyor ve bunları müzik
piyasasında tutunmanın kolay yollarından giderek
de yapmıyor üstelik. Amerika’da feminist bir ikon
haline gelen DiFranco’yu tanımlamak için “müzis-
yen” sözcüğü yeterli değil, o bir sanatçıdan çok bir
aktivist çünkü. Feminizmi dünyadaki her türden
eşitsizliğe karşı savaşmanın ilk adımı; müziği de bu
topyekün savaşın bir aracı olarak görüyor.
Amerika’da müzik endüstrisinin içinde aktivist
olmak demek, yaptığın şarkıların niteliğinden ba-
ğımsız olarak, iki kat daha fazla çabalamak, sesinin
mutlaka daha fazla çıkmasını sağlamak demek.
Çünkü o kocaman endüstrinin içinde her şey daha
“çetin”, daha “katıksız”, daha tekdüze. “Alternatif”in
adını bile kendisi koyar, onun sınırlarını bile kendi
çıkarına göre törpüler müzik endüstrisi. Bu yüzden
raflarda hep birbirine benzer albüm kapakları gö-
rürüz; alternatifler de benzer birbirlerine, marjinal-
lerin ne denli marjinalleşeceğine de yine endüstri
karar verir... Her şey alıp satmakla ilgili olduğundan,
hep daha çok satacak şarkılar dizilir ön sıralara, ki
genelde aşk şarkılarıdır onlar. On yıllardır değişmi-
yor bu, aşk satar, seks de satar; üstelik satmakla
kalmaz, uyuşturur da. Bu yüzden müzik piyasası
için biçilmiş kaftandır aşk ve seks. İnsana dair en
temel duyguları alıp, onu bilincinizi kurutmak için
kullanır. Meselenin çoğu paradır para olmasına
ama, o parayı kazanmak için he-
def kitlenin “gündemsiz” olma-
sı piyasadaki herkesin işine gelir.
Ne kadar aptalsanız, o kadar iyi
bir müşterisinizdir bir bakıma. İçi
boş sözlerle dolu hep aynı me-
lodileri hep aynı biçimde sever-
siniz.
Bu sırada yan sokağınızda
bir kadın şiddet görür, yan
mahallenizde bir başka kadın
tecavüze uğrar; ya da size
çok da uzak olmayan bir
şehirde bir nefret cinayeti
işlenir, adamın biri sırf derisinin rengi ya da
inandığı tanrı yüzünden fena halde dayak yer me-
sela, yahut belki de size çok da yakın olmayan bir
ülkede bir travesti hastanelik edilir... Uzakta yahut
yakında, bir yerlerde bir şeyler olur ve bu şeyler
bazen televizyonlarda ana haber bültenlerine, ba-
zen sabahları şöyle bir göz gezdirdiğiniz gazetele-
re çıkar; ama dinlediğiniz müzikte pek de rastlaya-
mazsınız bunlara. Onlar sanki başka bir
dünyadandır, müzikse bambaşka bir dünyadır.
Müzik sanki dünyadaki gündemden, sorunlardan,
savaşlardan, mücadelelerden muaf bir yerde, hani
sanki daha “üstte”, onlarla hiç de ilgisi olmayan
bir yerde vardır. Çünkü sanatı insandan ayırıp, in-
sana öyle satar sanat piyasası. Üstelik bunu bir
marifetmiş gibi yapar.
Ama sonra birileri çıkıp, bu düzene çomak sokar.
Kadınların Kurtuluşu | Mart 2012 31
“İşte, sıfır noktasında duruyoruz
feminist devrimin.
Evet, içerden bir işti bu;
acıyla ve kurnazca işlendi...”
(Grand Canyon of Light / Ani Difranco)
Gül Korkmaz
İnsana dair ne varsa tutar müziğinin içine katar;
müziği “yüce bir mevki” gibi değil, bozuk olan her
şeyi değiştirmek için bir basamak gibi görür. İşte
onlardan biri de Ani DiFranco. Irkçılığa, eşitsizliğe
ve ataerkil düzene savaş açıyor şarkılarıyla. Aşk
şarkıları da yapıyor elbette ama gitarını en çok ka-
dınlar için, kadınların mücadelesi için kullanıyor
Ani DiFranco; patriyarkaya karşı bir silah gibi.
“Kapitalizm ve patriyarka gibi dünyaları alıyor-
sunuz ve bu dünyalardan müzik yaratıyorsunuz.
Bir şarkının içinde aşktan, trenlerden, yıldızlardan
falan bahsetmek çok daha kolay, biliyorsunuz ki
böyle zırvalar akıp gidiyor. Ama bir şarkıda gerçek-
ten politik meselelerden bahsetmeye çabalıyorsa-
nız, bu biraz da çetrefilli bir iş“ diyor bir röporta-
jında. Feminist bir anne tarafından büyütülmesinin
bunda payı büyüktür elbette; geçmişten gelen
mücadeleyi yarına iletmeye kararlı DiF-
ranco. Biseksüel olduğunu da sakın-
madan açıklayan ve şarkılarında LGBT
hakları için de mücadeleye çağıran
Ani DiFranco, bugünlerde feminizme
çok daha kuvvetli vurgu yapılması
gerektiğini düşünüyor. Çünkü ona
göre, ancak feminist bir savaşın so-
nunda kadının ve erkeğin topyekün
kurtuluşu mümkün olabilir; ancak o
zaman tüm sosyal hastalıklarımızdan
kurtulup birlikte mücadele edebilir ve
yeni bir dünya yaratabiliriz. Feminiz-
min erkekler için de şiddetten ve eşit-
sizlikten kurtulmanın bir aracı oldu-
ğunu her fırsatta, şarkılarında,
şiirlerinde, konserlerinde ve röportaj-
larında sık sık vurguluyor sanatçı. Ve
şöyle diyor bir röportajında:
“Bence dünyayı bireylerin hiyerarşisi olarak de-
ğil, bir ilişkiler ağı olarak gören kadınsal perspektif
bugün aynı zamanda zorunlu da. Devletin ve kül-
türün dinamiklerini değiştirmek için bu tür bir bağ-
lılık ve ilişki feci şekilde gerekli. Bir anlamda, bugün
tam da daha da geliştirmemiz gerekirken durgun-
laşan, hatta birçok insan tarafından terk edilen
feminizm fikrini yeniden hatırlatmaya çalışıyorum.
Feminizm hem kadınlar hem de erkekler tarafından
kucaklanmalı. Yani neden hepimiz kendimize fe-
minist diyemiyoruz ki? Artık genç kadınlar bile
kendilerini feminist olarak tanımlamıyorlar. Oysa
bizim hep birlikte feminizmi patriyarkanın kuralla-
rını sökmek için bir araç olarak kullanmamız gere-
kiyor ki hep birlikte yükselelim. Yani feminizm artık
yalnızca piliçler için değil. “
 8 Mart Dünya Kadınlar Günü’nün arkasında, kadın kurtuluş mücadelesinin birden fazla tarihsel dönüm noktası vardır. Bunlardan
biri, kayda geçmiş ilk örgütlü işçi kadın eylemi olan, 8 Mart 1857’de New York’ta yapılan grevdir. New Yorklu 40 bin dokuma işçisi ka-
dın, daha iyi koşullarda çalışmak, 10 saatlik işgünü, eşit işe eşit ücret talepleriyle greve çıktılar. 1908 yılının 8 Mart’ında, yine dokuma işçisi
kadınlar grev başlatarak işyerlerini işgal ettiler. Taleplerini daha da genişletmişlerdi: 8 saatlik işgünü, çocuk emeğinin sömürülmesine son
verilmesi ve kadınlara oy hakkı tanınması. 1910 yılının Ağustos’unda Danimarka’da toplanan 2. Enternasyonal’in Kadınlar Konferansı’nda,
Clara Zetkin’in önerisiyle bir Uluslararası Kadınlar Günü belirleme kararı alındı. Bu karardan yola çıkarak ilk kez 19 Mart 1911’de Avusturya,
Danimarka, Almanya ve İsviçre’de toplam bir milyonu aşkın kişinin katıldığı eylemler düzenlendi. Aradan bir hafta geçmeden, 25 Mart’ta New
York’taki Triangle Tekstil Fabrikası’nda çıkan yangında, neredeyse tamamı göçmen kadınlardan oluşan 146 genç işçi yaşamını yitirdiğinden
Dünya Kadınlar Günü için bu olayın önemi büyüktür. 8 Mart tarihi 1914 yılından beri Dünya Kadınlar Günü olarak kabul edilmektedir. İkinci
kuşak kadın hareketinin hala yükseliş içinde olduğu 1975’teyse bu gün BM tarafından da resmen tanındı.

“EKMEK İSTİYORUZ AMA GÜLLERİ DE İSTİYORUZ”

“Emekçi kadın ekmeğini kazanmalıdır, ancak güllere de ihtiyaç duyar” sözüyle bilinen sendika lideri Rose Schneiderman, Triangle
Fabrikası’nda çıkan yangının ardından yaptığı konuşmada şunları söylemişti:
“Buraya sırf güzel sözler etmeye gelseydim, bu zavallı yanmış bedenlere ihanet etmiş olurdum. Siz güzel insanlar, yanınıza daha önce de gel-
miş ve sizi yoksunluk içinde bulmuştuk.
Eski engizisyonun gergileri, vidaları ve demir dişli işkence aletleri vardı. Bugün bunların neye denk düştüğünü biliyoruz; demir dişler gereksi-
nimlerimize, vidalar yakınında çalışmak zorunda olduğumuz elektrikli ve hızlı makinelere; ve gergi ise, alev aldığı an bizi mahvedecek yangın
kapanlarına dönüşen binalara.
Kadınlar bu şehirde ilk kez diri diri yanmıyorlar. Her hafta işçi kız kardeşlerimden birinin zamansız ölüm haberini alıyo-
rum. Her yıl binlercemiz sakat kalıyor. Hayatlarımız öylesine ucuz ve mülkiyet öylesine kutsal ki... Tek bir iş için öylesine
çokuz ki, 146’mızın birden yanarak can vermesi pek az önem taşıyor.
Sevgili yurttaşlar, yanınıza gelmiştik; yine buradayız ve sizin yardım olarak verecek birkaç dolarınız var. Oysa işçiler dayanılmaz koşulları protes-
to etmek için bildikleri tek yolla seslerini her duyurmaya çalıştığında, yasanın güçlü yumruğunun bizi ağır bir şekilde bastırmasına izin veriliyor.
Resmi görevlilerin tek bildiği uyarı yapmak -son derece barışçıl olmamız gerektiği konusundaki uya-
rılar- ve tüm uyarılarının arkasında işyeri desteği var. Yaşamı dayanılmaz kılan koşullara karşı
ayağa kalktığımızda, yasanın güçlü yumruğu bizi püskürtüyor.
Burada toplanan sizlere güzel şeylerden bahsedemeyeceğim. Çok fazla kan döküldü. De-
neyimlerimden biliyorum ki kurtuluşumuz sadece kendi ellerimizde.

DEVRİM İÇİN SOSYALİST DEMOKRASİ Sahibi: Devinim Yayıncılık adına Adres: Şehit Muhtar Mah. Basıldığı Yer: Ezgi Matbaacılık - Sanayi
Yeşim Ergün Yoğurtçu Faik sok. No:14 D:2 cad. Altay sok. no:10 Çobançeşme
Yerel Süreli Yayın Şubat- 2011 sayı: 118 Yazıişleri Müdürü: Aziz Güler Beyoğlu/İstanbul Yenibosna İstanbul / 0212 452 23 02