Trk Deniz Kuvvetlerinde

Firkateynle

16

er

rk Deniz Kuvvetleri, 21. yzylda gerek ky sularnda gerek ak denizlerde Trkiyenin denizlerdeki karlarn korumaya devam edecektir. Bu grevin baarlmasnda en nemli grev firkateynlere dmektedir...

Cem Devrim Yaylal

Gnmzde firkateynler Trk Deniz Kuvvetlerinin sust gcnn belkemiini oluturmaktadr. Sava zamannda sust harekat, denizalt savunma harekat, alan hava savunmas yaparak dman gemi, uak ve denizaltlarn imha etme; bar zamanndaysa ambargo denetimleri, bar koruma (peace keeping) operasyonlar, insani yardm sevkiyatna destek faaliyetlerini gerekletirmekle grevli firkateynlerimiz Alman, ABD ve Fransz dizayndr. Alman tasarm gemiler zel olarak Trk Deniz Kuvvetleri iin retilmiken, Amerikan ve Fransz gemileri bu lkelerin donanmalarnda kullanldktan sonra ikinci el olarak hibe edilmi ya da satlmlardr. Fransz A-69 snf gemiler Trk Deniz Kuvvetlerinde korvet olarak snflandrlmlardr. Ancak gemilerin sahip olduklar silahlar ve operasyon yetenekleri gz nne alndnda, Trk Deniz Kuvvetlerindeki dier firkateynlerden byk farklar yoktur. Bu sebeple A-69 snf gemilerin bu yazda yer almalar uygun grlmtr. FF-1052 KNOX SINIFI Souk Sava dneminde Amerikan Deniz Kuvvetleri kendine ana rakip olarak Sovyet Deniz Kuvvetlerini gryordu. Olas 3. Dnya Sava srasnda ABD, Varova Pakt kuvvetleri NATOnun savunmasn yarp Bat Avrupay igal etmeye balamadan nce, lkesinde bulunan malzeme ve askerleri Avrupadaki sava alanlarna ulatrmak zorundayd. ABDdeki asker ve malzemenin Avrupaya ulamas iin gemilerin Atlantik Okyanusunu gemeleri gerekecekti. Bu yzden tpk 2. Dnya Savanda olduu gibi ncelikle Atlantik Okyanusunda destek konvoylarn gvenlikle geirebilecei bir ortam oluturmas gerekiyordu. Bu konvoylara, Sovyetler Birlii havadan AsuW seyir (cruise) fzeleri tayabilen kara konulu Backfire, Badger veya Bear gibi uzun menzilli bombardman uaklaryla saldracakt. Ayrca Sovyet denizaltlar, tpk 2. Dnya Savanda Alman U-botlarnn yaptklar gibi konvoylar batrmak iin bekliyor olacaklard. Denizlerin karanlk bilinmezliinde ise Charlie, Oskar snf cruise fze kabiliyetli denizaltlar ya da Alfa, Sierra, Victor snf hzl ve zor tespit edilen saldr denizaltlar vard. Knox snf gemiler, 2. Dnya Sava boyunca Alman denizaltlaryla Mttefik gemilerinin Atlantik Okyanusunda yaptklar mcadeleden alnan dersler nda dizayn edilmilerdir. Denizaltlara kar kullanlmak iin gelitirilen bu gemiler ok gelimi bir denizalt savunma harbi (DSH) sistemi etrafnda ina edilmilerdi. Gemide dman denizaltlarn tespit etmek iin gl bir sonar, tespit edilen denizaltlar imha etmek iin torpido

17

ve roket destekli torpidolar ve denizalt savunma harekat (DSH) helikopterleri bulunmaktadr. Ancak denizalt savunma harbi iin bu kadar sistem ve silah varken; hava savunmas iin sadece ksa menzilli bir top mevcuttur. Geminin bacas ile antenin birletirilmesiyle yaratlan baca-direk kombinasyonu, Knox snfnn karakteristik zelliklerinden biridir. Geminin siluetini zgn klan bu yap, geminin st yapsn ekillendirmektedir.
Mk16 ASROC Laneri (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

Knox snf gemiler, Amerikan Deniz Kuvvetlerinin buhar trbinli motorlar olan son konvansiyonel yaktl gemileridir (Amerikan Deniz Kuvvetleri Knox snfndan sonra ina edilen sava gemilerinde gaz trbinli tahrik sistemleri kullanmtr). 1200 psi basnl trbinler kullanan gemiler, bu sistem sayesinde 27 deniz mili gibi yksek hzlara kabilirler. Ancak yksek basnl kazanlarn bakm zor ve zahmetlidir. Ayrca limanda bulunan gemi-

nin sefere kmaya hazr hale gelmesi iin, kazanlarn nceden yaklarak sistem iin gerekli buharn oluturulmas gerekmektedir. Gemilerde tek uskur ve dmen bulunur. Geminin ana silah 1950li yllarda dizayn edilen denizaltsavar silah ASROCtur. ASROC, sava bal olarak torpido tayan bir fzedir. Mk16 lanerinde ata hazr halde 8 adet ASROC fzesi bulunur. Menzili 11 km olan bu fzeler, geminin sonarnn tespit ettii denizaltnn olduu pozisyona frlatlr. Fzeden ayrlan ve bir paratle yavalatlarak denize drlen torpido aktif konuma geer. Otomatik olarak dman denizaltsn tespit edip takip ederek imha etmeye alr. Knox snfnda bulunan Mk16 lanerinin iki tp, Harpoon gemisavar fzesini atacak ekilde modifiye edilmitir. Gemide toplam 8 adet Harpoon fzesi ve 16 adet ASROC fzesi bulunur. Gemide ayrca yine denizaltlara kar kullanlmak zere 4 adet Mk32 torpido tp de bulunur. Hem Mk32 torpido tplerinde hem de ASROC sisteminde Mk46 torpidosu kullanlr. Knox snf gemilerin denizaltlara kar kulland nc silah ise helikopteridir. Amerikan Deniz Kuvvetlerinin orjinal plannda, Knox snf gemiler 1950lerde gelitirilen insansz DSH helikopterini kullanacakt. Uzaktan kumanda ile gemiden kontrol edilen bu helikopterin grevi, zerindeki grev ykn (bu ou zaman bir Mk44 torpidosu, bazen de bir su bombasyd) denizaltnn zerine gtrp suya brakmakt. Konsept olarak zama-

18

nnn ok ilerisinde olan bu proje, baz teknik baarszlklar yznden istenilen sonular elde etmekte gecikince, ABD Kongresi tarafndan rafa kaldrld. Bunun zerinde Knox snf gemilerde SH-2 Sea Sprite helikopterleri kullanlmaya baland. Knox snf gemiler zellikle Denizalt Savunma Harekat (DSH) iin dizayn edildiklerinden hava savunma imkanlar zayftr. ABD Donanmas bu gemilerde, yakn hava savunmas iin Sea Sparrow uaksavar gdml fzesi kullanmtr. 1980li yllarda bu fzeler kaldrlarak yerlerine Mk15 Phalanx sistemi konulmutur. Mk15 Phalanx, Amerikan Deniz Kuvvetlerinin su st platformlar iin gelitirdii, 20 mm dner toplu standart yakn savunma silahdr. Geminin fzeleri tarafndan drlemeyen ve elektronik savunma sistemleri tarafndan engellenemeyen ok yakndaki hedeflerin imhas iin dnlmtr. Phalanx sisteminin 6 namlulu dner topu, 1500 m menzile etkili olarak dakikada 3.000 mermi atabilir. Sistemin kendi radar mevcut olduundan, hedeflere tam otomatik ve gemi kumanda merkezinden bamsz olarak angaje olabilir. Gemilerde ayrca hava ve sust hedeflerine kar kullanlmak iin bir adet 127 mmlik Mk42 Mod9 top bulunur. Dakikada 20-40 mermi atabilen bu topun menzili hava hedeflerine kar 14 km, sust hedeflerine kar ise 24 kmdir. Mk42 topu, sava harekat merkezinden ynetilebilecei gibi, gerektiinde top taretinde bulunan yerel kumanda merkezinden de kullanlabilir.

Knox snf gemilerin denizaltlar tespit etmek iin kullandklar balca sistem, aktif ve pasif modda alabilen SQS-26 sonardr. Bu sonarn en belirgin zellii devasa boyutlardr. Gerek sonarn vericisini, gerek sonar iin gereken g kaynaklarn gemi dizaynna yerletirmek, Amerikal gemi ina mhendislerinin karlat en ciddi sorun olmutu. Bu yzden bu sonarn kullanld Bronstein, Garcia ve Knox snf firkateynler, 2. Dnya Savanda Amerikan Donanmasnda hizmet vermi olan Gearing / Allen Sumner snf destroyerlerden hem ebat hem de deplasman olarak daha byktrler. TRK DENZ KUVVETLERNDE KNOX Trk Deniz Kuvvetlerinde Knox snf gemiler, 1990l yllarda zc bir kazann ardndan kullanlmaya balanmlardr. 1992 ylnda yaplan Display Determination NATO tatbikat srasnda, Amerikan USS SARATOGA uak gemisinden atelenen iki adet Sea Sparrow fzesinin isabet ettii DM-357 TCG MUAVENET destroyeri kullanlamayacak duruma gelmi ve olayda gemi komutan dahil 5 denizcimiz ehit olmutu. 1993 ylnda Amerikan Donanmas tarafndan Knox snf bir firkateyn, eski MUAVENETin yerine gemesi iin hibe olarak verilmitir. Trk Deniz Kuvvetlerinde hizmete giren ilk Knox snf gemiye F-250 borda numaras ve TCG MUAVENET ismi verilmitir. Nisan 2004 itibariyle Trk Deniz Kuvvetlerinde 4 adet Knox snf gemi grev yapmak-

Knox snf firkateynlerin baca direk kombinasyonu. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

tadr. TCG ZAFER 29 Kasm 1993; TCG KARADENZ ve TCG EGE ise 28 Temmuz 1994 tarihinde hizmete girmilerdir. Bu gemiler Trk Deniz Kuvvetlerinin beklentilerini yeteri kadar karlayamam olacak ki, toplam 8 gemiden 4 tanesi ortalama 7 - 8 yllk kullanmdan sonra hizmetten alnmlardr. FFG-7 OLIVER HAZARD PERRY SINIFI 1960l yllarn sonuna gelindiinde Amerikan Donanmas, elindeki 2. Dnya Savandan kalma destroyerlerinin ve 50li yllardan kalma firkateynlerinin zamann tehditleri-

Perry snf firkateynin uzun gvdeli hali. Trk Deniz Kuvvetlerindeki Perrylerin stanbul tersanesinde gvdeleri uzatlarak SeaHAwklara uygun hale getirilmektedir. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

19

ne karlk vermekte yetersiz kaldklarn grd. Bunun zerine Eyll 1970de Devriye Firkateyni programn balatt. Bu programn amac, zamann geleneksel firkateyn grevleri arasnda yer alan denizalt savunma harekat (DSH), ticari/askeri lojistik destek gemilerine elik etme, ksaca eskort grevlerini yerine getirecek ve eitli tehditlere kar koyabilecek bir gemi yaratmakt. Bu programn sonucunda ortaya FFG-7 Oliver Hazard Perry snf firkateynler kt. Perry snf gemiler, denizalt savunma harbi iin dizayn edilmilerdir. Ancak amfibik gemilere ve konvoylara orta tehdit seviyesinde elik etme grevini de gerekletirirler. Bu gemiler, uak gemisi, amfibik kartma ve ak deniz ikmal gruplarnda grev alabilirler. Perry snf firkateyn retimi, Amerikan Deniz Kuvvetlerinin 2. Dnya Savandan sonra yapt en byk gemi inaat programdr. 1977-1989 arasnda sadece ABDde 3 tersanede, 51 tanesi Amerikan Donanmas ve 4 tanesi Avustralya Kraliyet Donanmas iin olmak zere toplam 55 gemi retildi. Avusturalya, spanya ve Tayvan tersanelerinde retilen gemilerle birlikte Perry snf gemi says, 2003 ylnda toplam 70e ulamtr. Dizayn aamasndan servise girmesine kadar geen srede Perry snf retim program bir ok yenilie imza att. lk gemi, FFG-7 USS OLIVER HAZARD PERRY Eyll 1976de Bath Iron Works tersanesinde suya indirildi. O zamanlar iin Amerikan Donanmasnda ilk defa yaplan bir uygulama ile ikinci geminin retimine geilmeden nce 2 yl boyunca ilk gemi zerinde eitli testler yapld. Bu testlerin sonular ve elde edilen tecrbeler, geminin kesinleen son dizaynnda nemli rol oynad. Ayrca geminin dizayn, farkl tersanelerde kolay ve abuk retilebilmesine imkan tanmalyd. Bu nedenle Perry snf, ayn anda ayr tersanede retileceinden, dizayn mmkn olduu kadar sade tutuldu. Geminin gvdesi 35, 100, 200 veya 400 tonluk modller halinde ina edilebilecek ekilde tasarland. Bylece her tersane kendi imkanlar iin en uygun byklkte alabilecekti. Ayrca gemiler daha nce yaplm benzer byklklerde sava gemilerinde bulunan mrettebattan ok daha az sayda personel ile grev yapabilecek ekilde tasarlandlar. Her ne kadar bu gemiler omurgadan diree kadar komple bir platform olarak dizayn edilmi ve orijinal planlarnda sadece 39 tonluk byme marj braklmsa da gemilerin arlklar srekli olarak artmtr. Snf, 3600 ton tam yk iin tasarlanmsa da, sonuncu geminin tam ykl deplasman 4100 ton olmutur. Gemilerde cephaneliklerin etrafnda 19 mm alminyum, makine kontrol blmnn etrafnda 16 mm elik ve sava komuta merkezinin etrafnda 19 mm Kevlar zrh vardr.

Perry snf gemilerin ksa ve uzun gvdeli olmak zere iki versiyonu vardr. Ksa gvdeli gemilerin helikopter pisti yaklak 3 metre daha ksadr. SH-60 Seahawk helikopterleri ksa gvdeli gemilerde grev yapamazlar. Perrylerin ana makineleri de o zamanlar iin olduka yenilikiydi. Kendinden daha nce retilen dier eskort gemilerinde olduu gibi, FFG-7lerde tek uskur ve dmen bulu-

nur. Makine dairesinde ana olarak iki adet GE yapm LM2500 gaz trbini vardr. Bu makineler 40.000 beygir gcndedir ve duran bir gemiyi 43 saniye iinde 30 deniz mili (52 km/s) hza karabilirler. Tek trbinle gemi 25 deniz mili hz yapabilir. 20 deniz mili sabit hz ile 4500 deniz mili yol alabilir. Gerektiinde Perryler 10 dakikada sefere kmaya hazr hale gelebilirler. Oysa bir nceki kuak firkaMk16 Lanerinde hazr bulunan Standart SM-1 eitim fzesi. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

20

Perry snf F-495 TCG GEDZ firkateyni.(Fotoraf: C. Devrim Yaylal Ariv)

teynler olan Knoxlarn ana makineleri buhar trbinli olduu iin, onlarn seyre hazr hale gelmeleri 4 saate yakn srmektedir. Ayrca gaz trbinleri, hem buharl hem de dizel makinelerden daha verimli alrlar ve bakmlar da daha kolaydr. Geminin ana makineleri ve elektrik trbini bilgisayar kontrolldr. Trbinlerin baka bir avantaj da bakm ve kumanda iin daha az personele ihtiya duymalardr. Bu snf gemilerde ayrca ba tarafta ieri ekilebilen iki adet ek pervane vardr. Bu pervaneler manevra iin kullanldklar gibi, gerektiinde ana makineler almazken gemiyi 6 deniz mili hzla ilerletebilirler. Perry snf ncelikle denizalt savunma harekat yapacak ekilde dizayn edilmitir. Denizalt savunma harekatlar iin FFG-7lerin gvdesinde ok gl bir sonar sistemi olan SQQ89(V)2 vardr. Bu sistem, geminin burnunda bulunan SQS-56 sonar, SQR-19 ekili sonar, SQQ-28 helikopter sonar data linki ve gelen bilgileri ileyen bir bilgisayardan olumaktadr. Sistem sayesinde btn sensrlerden gelen bilgiler sava harekat merkezindeki (SHM) konsollarda tek elden deerlendirilmektedir. Gemilerin dman denizaltlarna kar gvdelerinde tadklar tek silah Mk46 DSH torpidolardr. Mk46 torpidolar, 2 adet l Mk32

frlatcsndan atelenmektedirler. Menzilleri yaklak 11 kmdir. Ancak Perry snf gemilerin denizaltlara kar asl vurucu gcn DSH helikopterleri oluturmaktadr. LAMPS (Light Airborne Multi-Purpose System) program sonucu gelitirilen bu helikopterler gemilerin silah ve sensr sistemlerinin entegre bir parasdr. Sava gemilerinde denizalt savunma harbi kabiliyetlerinin artmas iin, helikopterlerin geminin sensr sistemine entegre olmalarnn gerektii ortaya knca, ABD Donanmas 1970de LAMPS programn balatt. Bu sayede gemi ile helikopter arasnda srekli bilgi alverii gerekleebilecekti. Gerektiinde helikopter, geminin ufuk tesi gz olacak ve uzun menzilli fzeler iin hedef bularak yine bilgilerini gemilere aktaracakt. Program erevesinde ilk hizmete giren helikopter, zaten Amerikan donanmasnda mevcut olan SH-2 Seasprite helikopteri oldu. LAMPS Mk1 olarak FFG-7 PERRY ve CG-47 TICONDEROGA snf gemilerde greve balad. Sikorsky firmasnn ABD Ordusu iin rettii S-70 Blackhawk helikopterinin deniz grevleri iin tadil edilmi versiyonu olan SH-60 Seahawk, 70li yllarn sonunda LAMPS Mk3 olarak grev yapmaya balad. LAMPS Mk3lerin ini ve kalk paternleri, LAMPS Mk1lerinkinden farkl olduu iin Perry sn-

fnn uu gvertesinin uzatlmas gerektii ortaya kt. Ancak yaplan bu modifikasyon tm gemilere uygulanmamtr. Uzun gvdeli gemilerde LAMPS Mk3ler grev yaparken; ksa gvdeliler LAMPS Mk1leri kullandlar. Hava hedeflerine kar AN/SPS-49 radar geminin ana sensrdr. Bu uzun menzilli radar L-bandnda alr ve hava hedeflerinin menzili ve kerterizleri hakknda bilgi salar. Sistem sayesinde Perry snf gemiler, 200 deniz mili mesafeye ve 100.000 feet ykseklie kadar uan hedefleri tespit edebilir. Sistem, dmann elektronik kar tedbirlerinden, chafflardan ve yalanc radar ekolarndan en az seviyede etkilenecek ekilde tasarlanmtr. Ayrca hareketli hedefleri sabit hedeflerden ayrt edebilmektedir. AN/SPS-49 radar tarafndan tespit edilen hedefler Mk92 at kontrol sistemine aktarlr. Bu sistem hedeflere atlan SM-1 Standart uaksavar fzelerinin izlemesini yapar. Geminin pruvasnda bulunan Mk13 fze laneri dman uak ve gemilerine kar ana silah sistemidir. 40 adet fze kapasiteli cephanelii bulunan Mk13 laneri, hem RIM-66 Standart uaksavar, hem de RGM-84 Harpoon gemisavar fzelerini ateleyebilir. Laner dakikada 6 fze atabilmektedir. Normalde cephanelikte 4 adet Harpoon ve 36 adet SM-1 Standart fzesi bulunur. RIM-66 Standard SM-1, Amerikan Donanmas tarafndan 1968 ylnda kullanlmaya balanm bir uaksavar fzesidir. SM-1, ABD Donanmasnn 1950 yllarda kulland ksa menzilli Talos ve uzun menzilli Terrier ve Tartar fzelerini tek standart bir fzede toplamak istemesi sonucu balatlm bir projenin sonucudur. 1968-1996 yllar arasnda Block III, Block IV (1969-1974) ve Block V (1986-1996) olmak zere 3 farkl konfigrasyonda retilmilerdir. Bylece meydana gelen teknolojik ilerlemeler fzelere yanstlm ve ABD Donanmasnn hava savunmasnn belkemiini oluturan bu fzelerin gncel ve modern kalmalar salanmtr. Fze yar aktif gdmldr. Hedefe ulancaya kadar geminin radarlar tarafndan ynlendirilir. Sesin 2 kat hzla uabilen SM-1 MR fzesinin menzili yaklak 25 deniz milidir. Sava balnn arl 115 kilogramdr. Perry snf gemilerde sust hedeflerine kar kullanlan balca silah RGM-84 Harpoon fzesidir. 1976 ylnda kullanlmaya balanan Harpoon, genelde gemilerde kendi zel Mk140 laneri iinde muhafaza edilir, tanr ve yine bu lanerden atelenir. stisna olarak, Perry snflarnda kullanlan Harpoon fzeleri Mk13 fze lanerinden atlrlar ve bu lanerin cephaneliinde tutulurlar. Bu yzden dardan bakldnda bu snf gemilerinin zerinde Harpoon fzelerinin karakteristik lanerlerini grmek mmkn olmaz. 120 deniz milinin

21

MEKO 200TN Track IIB snf F-247 TCG Kemalreis firkateyni. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

zerinde menzili olan Harpoon fzesinin harp bal 221 kgdr. Silah sistemleri arasnda sust ve hava hedeflerine kar kullanlmak zere bir adet 76 mmlik Mk75 top da vardr. Mk75, talyan Oto Malera firmasnn popler 76 mmlik gemi topunun, lisansla ABDde retilmi versiyonudur. Top, geminin st gvertesinde k tarafa doru, baca ile Mk13 fze kontrol sistemi arasnda bulunmaktadr. Topun konumu bir sava gemisi iin olduka srad olduundan dolay topun nnde ve arkasnda nemli l blgeler bulunmaktadr. Top hem hava, hem de yzey hedeflerine kar kullanlmakta ve dakikada 85 mermi atabilmektedir. Ayrca gemilerde, fzelere kar yakn savunma sistemi olarak bir adet Mk15 Phalanx ok namlulu uaksavar topu vardr. Phalanx, helikopter hangarnn stnde bulunur ve Mk75 topun aksine geminin kna doru kesintisiz bir gr alan vardr. Perry snf gemilerde, dman denizaltlarnn gemilerin yerlerini tespit etmelerini zorlatrmak iin Masker / Praire maskeleme sistemi vardr. Bu sistem geminin pervanesinin karakteristik grltsn bastrarak denizaltlarn duymasn engeller. TRK DENZ KUVVETLERNDE PERRYLER Nisan 2004 itibariyle Trk Deniz Kuvvetlerinde 8 adet Perry snf firkateyn aktif ola-

rak grevdedir. TCG GAZANTEP, TCG GRESUN ve TCG GEMLK 12 Ocak 1998de Charleston limannda yaplan bir trenle Trk Deniz Kuvvetlerine katlmlardr. TCG GELBOLU 23 ubat 1999da; TCG GKEADA 23 Temmuz 1999da; TCG GEDZ 1 Eyll 2000de; TCG GKOVA 10 Nisan 2002de ve TCG GKSU 4 Nisan 2003de Trk Deniz Kuvvetlerine katlmtr. Ayrca yukarda saylanlarn dnda bir gemi de (eski USS Duncan FFG-10) yedek para salamas iin hibe edilmitir. Perry snf gemiler, sahip olduklar gelimi sonar sistemiyle Trk Deniz Kuvvetlerinin denizalt savunma harbi imkanlarn nemli oranda ykseltmilerdir. Ancak daha da nemli olarak Trk Deniz Kuvvetlerine ilk defa gerek anlamda alan hava savunmas yapabilme yeteneini kazandrmlardr. Trk Deniz Kuvvetleri bnyesinde uaksavar fzesi kullanlmasna Yavuz snf gemilerin hizmete girmesiyle balanm olsa da, Yavuz ve Barbaros snflarnda kullanlan Sea Sparrow uaksavar fzeleri daha ok geminin z savunmas iin dnlmtr. Bu fzelerin menzilleri de SM-1 Standard fzesinin yars kadardr. Perryler, iinde bulunduklar grev grubunu, hem denizaltdan hem de havadan gelecek saldrlara kar savunabilmektedir. Zaten bu gemiler Amerikan Deniz Kuvvetleri tarafndan bu grevler iin tasarlanmlardr.

MEKO 200TN I / TN VE MEKO 200TN II-A/B SINIFI 1969 ylnda Alman tersanesi Blohm & Voss, sava gemisi inaatn deitirecek yeni bir retim metodunun gelitirilmesi kararn ald. Bu metoda gre, gemilere konulacak olan silah ve elektronik sistemler, almaya hazr halde, reticileri tarafndan ticari standart konteynerler baz alnarak yaplm konteynerlere monte edileceklerdi. Tersaneye gelen bu silah, elektronik ve dier sistem modlleri, gemide kendileri iin hazrlanm yerlerine monte edilecekti. Sonra arada kalan boluk, abuk donan plastik dolgu malzemesiyle doldurulacakt. Monte edilen konteynerin elektrik, data, su ve dier balantlar da tamamlandnda sistem kullanlmaya hazr hale gelecekti. Bugn sekiz lkenin donanmasnda kullanlan (ok yaknda bu lke says 10a kacaktr) MEKO (MEhrzweck-KOmbination) sistemi byle dodu. Bu sistem retici tersaneye bir ok avantajlar salamtr. retim sresi ksalmtr ve ucuzlamtr. Ayrca tersane, standart bir gemi gvdesi zerine farkl silah ve elektronik sistemler koyarak, farkl ihtiyalar olan bir ok donanmaya pazarlayabilmektedir. Bylece her yeni mteri iin sfrdan bir gemi dizayn etmesine gerek kalmamaktadr. Bugn Trk Deniz Kuvvetlerinde de kullanlan Yavuz ve Barbaros snf gemilerin gvdesi olan MEKO 200 dizayn, ayrca Yunan,

22

Portekiz, Avustralya ve Yeni Zelanda donanmalarnda farkl silah ve sensrler ile hizmet vermektedir. MEKO sistemi, kullanclar iin de avantajlar salamtr. Gemilerin yar mr modernizasyonlar srasnda byk ve maliyetli deiimler yapmak yerine, sadece eski silah ve/veya elektronik modlleri yenileriyle deitirmek yeterli olacaktr. Trk Deniz Kuvvetlerinde grev yapan MEKO 200TN snf gemiler, Knox ve Perry snf gemilere nazaran zel bir grev iin retilmemilerdir. MEKO 200TN snf gemiler, genel maksatl firkateynlerdir. Sust, sualt ve hava hedeflerine engaje olabilir, ky bombardman yapabilirler. MEKO 200TN Track I gemilerinde 4 adet dizel makine vardr. Bunlar her aftta iki adet dizel olacak ekilde CODAD (COmbined Diesel And Diesel) tarznda kombine edilmitir. Bu gemilerin 4 dizel birlikte alrken ktklar azami srat 27 deniz milidir. MEKO 200TN Track II-A/B gemilerindeyse, 2 adet dizel ve 2 adet gaz trbini vardr. Makineler her afta bir dizel ve bir gaz trbini olacak ekilde CODOG (Combined Diesel Or Gas Turbin) tarznda kombine edilmilerdir. Gemi gerektiinde ya dizel makineleri ya da gaz trbinini kullanr. Bu gemilerin maksimum hzlar 32 deniz milidir. Btn gemilerde 2 aft ve pervane vardr. Gemilerin makineleri iki ayr makine dairesinde bulunurlar. Makineler, hem oka kar dayankl olmalar hem de daha az ses karmalar amacyla yaltlmlardr. Yksek otomasyona sahip olan makine dairesinde bakm ve ynetim iin daha az personele gereksinim duyulur. Makineler gerektiinde kpr stnden kontrol edilebilirler. Btn MEKO 200TN gemilerinde bir adet Mk45 127 mmlik top, 3 adet 25 mlik Sea Zenith nokta savunma topu, 8 adet Harpoon gemisavar fzesi, 2 adet Mk32 l torpido kovan bulunur. Uaksavar sistemi olarak ilk 6 gemide, 1 adet 8 hcreli Mk29 Sea Sparrow fze laneri ve 24 adet Sea Sprarrow RIM-7M fzesi bulunur. Son iki gemide ise Mk41 Mod8 dikey fze laneri ve 16 adet Sea Sprarrow RIM-7P fzesi bulunur. Mk45 topu, ABD Deniz Kuvvetleri iin Mk42 topunun yerine gelitirilmitir. Tam otomatik bir toptur. Taretinde personel bulunmaz. Namlunun uzunluu 54 kalibredir. Topun dakikada at hz 16-20 mermi; menzili 24 kmdir. Top, klasik bir pozisyonda geminin burnunda bulunur. Yaklak 270 derecelik bir gr alan vardr. Seaguard nokta savunma sistemi sadece Trk Deniz Kuvvetleri tarafndan kullanlmaktadr. svirenin Contraves firmasnn rettii Seaguard savunma sistemi, 3 adet 25 mmlik Sea Zenith toplarnn yannda, 1 adet AWS-6 arama ve 2 adet TMK takip radarn-

dan olumaktadr. Sistem otonomdur ve tam otomatik olarak alabilir. TMK radarlarnda ayrca FLIR sistemi de bulunur. Bylece gerektiinde hedef optik olarak da takip edilebilir. Sea Zenith toplarnda her tarette 4 namlu vardr. Her namlunun mermi beslemesi ayr olarak yaplr. Bir taretin dakikada at hz 3400 mermidir. Gemilerde bulunan 3 top, 360 derecelik koruma salamaktadr. MEKO 200TN snf gemilerin ana saldr silah gdml Harpoon gemisavar fzesidir. Gemilerde 8 adet fze kendi zel Mk140 lanerlerinde tanrlar. Gemilerde dman uaklarna kar kullanlan ana silah Sea Sparrow fzesidir. TCG KEMALRES ve TCG SALHRES gemilerinde (Track II-B) Mk41 dikey lanerlerinden frlatlan Sea Sparrow RIM-7P, dier gemilerde Mk28 lanerinden frlatlan RIM-7M versiyo-

nu kullanlmaktadr. RIM-7 fzesi, bir ok lkenin hava kuvvetleri tarafndan uzun menzilli hava-hava mcadelelerinde kullanlan AIM-7, Sparrow fzesinin gemilerde kullanlmak iin gelitirilmi versiyonudur. Sea Sparrow fzelerinin hava kuvvetlerinde kullanlan Sparrow fzelerinden fark kanatlarnn katlanabiliyor olmasdr. Fze, lanerin iinde daha az yer kaplar. Bunun dnda AIM/RIM-7 M/P versiyonlarnda kullanlan elektronik sistemler, motor ve sava bal ayndr. Gemilerin savunma sistemlerinde ayrca gelimi bir chaff ve decoy frlatma sistemi olan Mk36 SBROC da bulunur. Sistem Mk137 lanerinden, Mk158 ve Mk162 ateleme nitelerinden, yedek cephane dolaplar ve yedek cephaneden oluur. Mk36 SBROCun amac, geminin etrafnda dman gdm ve/veya at kontrol sensrlerini yanltc sah-

MEKO 200TN Track I snf F-243 TCG YILDIRIM firkateyni. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

23

Bu fotoraflarda MEKO 200TN Track I (stte), MEKO 200TN Track IIA (ortada) ve MEKO 200TN Track IIB (altta) arasndaki farklar ve benzerlikler net bir ekilde grlmektedir. (Fotoraflar: C. Devrim Yaylal)

Hedeflere atlan fzeler ise WM-25 at kontrol ve STIR 24 radarlar ile kontrol edilir. Son drt gemide ise hedefler 3 boyutlu AWS-9 radar ile tespit edilir. Hedeflere atlan fzeler ise STIR 24 ve STIR 18 at kontrol radarlar ile takip edilir. Trk Deniz Kuvvetlerinde grev yapan tm MEKO 200TN firkateynlerinde SQS-53 sonar kullanlmaktadr. Bu sonar hem DSH, hem mayn kanma, hem de torpido savunma grevleri iin kullanlabilir. Bu sistem hedef tespit, tehis ve takibini bilgisayar destekli olarak gerekletirir. Btn MEKO 200TNlerde, Perrylerde olduu gibi dman denizaltlarnn geminin pozisyonunu tespit etmelerini zorlatrmak iin Masker / Praire maskeleme sistemi vardr. TRK DENZ KUVVETLERNDE MEKO 200T Trk Deniz Kuvvetleri 29 Aralk 1982 tarihinde imzalanan bir szleme ile Alman Blohm & Voss ve HDW tersaneleri ile, Thyssen Rheinstahl Technik firmalarnn oluturduu konsorsiyuma ilk ikisi Almanyada, son ikisi Trkiyede retilecek 4 gemilik bir sipari verdi. Ayrca ilk iki geminin retimi srasnda dier gemileri Trkiyede retecek olan personele eitim de verildi. Track I serisinin ilki olan TCG YAVUZ (F240) gemisinin omurgasna ilk kaynak 31 Mays 1985 tarihinde yapld. Gemi szlemede belirtilen sreden 1,5 ay nce 17 Temmuz 1987 tarihinde Trk Deniz Kuvvetlerine teslim edildi. Gemide bulunan bei silah, onbei elektronik, sekizi komuta kontrol ve ikisi de direk olmak zere toplam 30 modl 15 i gn iinde gemiye monte edilmitir. kinci gemi olan TCG TURGUTRES (F241) ubat 1988de, TCG FATH Temmuz 1988de, TCG YILDIRIM ise Temmuz 1989da hizmete girdiler. MEKO 200TN Track II-A serisi gemiler iin Trk Deniz Kuvvetleri ile Alman Firkateyn Konsorsiyumu arasndaki szleme 19 Ocak 1990 tarihinde imzaland. TCG BARBAROS Mart 1995de; TCG ORURES Mays 1996da hizmete girdi. Toplam sekiz adet platformdan oluan MEKO 200 projesinin son iki gemisini tekil eden Track II-B serisi gemiler iin szleme 14 Aralk 1992 tarihinde imzaland. TCG SALHRES Temmuz 1996 tarihinde kzaa kondu; 17 Aralk 1998 tarihinde ise Trk Deniz Kuvvetlerine katld. Son gemi olan TCG KEMALRES ise Haziran 2000 tarihinde greve balad. Baz kaynaklarda Trk Deniz Kuvvetlerinin bu iki gemiyi Salihreis snf olarak da adlandrd yer almaktadr. DETENNE DORVERVES (TP A-69) SINIFI Trk Deniz Kuvvetlerine katlan en yeni

te hedefler oluturmaktr. Bunu salamak iin Mk137 lanerlerinin havan topuna benzeyen 6 namlusundan ihtiyaca gre gereken yanltc madde frlatlr. MEKO 200TNlerde bulunan radar sistemleri, gemiler tek byk bir programla retilme-

diklerinden farkllklar gsterirler. lk drt geminin (Track I) radar sistemleri son drt (Track II-A/B) gemininkinden farkldr. lk drt gemide AWS-6 hava/yzey arama radar ile DA-08 hava arama radar, geminin uzun mesafe hedef tespitini gerekletirirler.

24

MEKO 200TN Track I snf F-243 TCG YILDIRIM firkateyni. (Fotoraf: C. Devrim Yaylal)

firkateyn snf A-69dur. Bu gemiler Fransz Donanmas iin DCN tersanesi tarafndan dizayn edilip retilmilerdir. DCN tersanesi, 1972-1983 yllar arasnda 17 tanesi Fransz, 3 tanesi de Arjantin Donanmas iin olmak zere bu snftan toplam 20 gemi retmitir. Arjantin Deniz Kuvvetlerinin kulland ilk iki gemi aslnda Gney Afrika Cumhuriyeti iin retilmilerdi. Bu lkedeki rk ayrm politikasna kar Birlemi Milletler tarafndan konulan silah ambargosu yznden gemiler Arjantine satlmlardr. Gemilerin performansn beenen Arjantin Donanmas, nc bir gemi daha sipari etmitir. A-69 snf gemilerin asl grevleri, s sularda denizalt savunma harbidir. Ancak Fransz Donanmasnda ayrca, ekonomik blgelerin korunmas, devriye, bayrak gstermek gibi farkl grevlerde de kullanlmlardr. Genelde bu gemilerden 3 tanesi Fransann Pasifik Okyanusundaki smrgelerinde bulunurlar ve bu denizlerde Fransann karlarn korurlar. A-69 snf gemiler ayrca keif, istihbarat toplamak ve eitim amalar iinde kullanlabilmektedir. Gemilerde ana makine olarak 2 adet SEMTPeilstick dizel vardr. Makineler her afta bir dizel olacak ekilde yerletirilmitir. Azami hzlar 23 deniz milidir. 80 metre gvdeleri ve yaklak 1200 tonluk deplasmanlar ile olduka kompakt ve kk gemilerdir. Ancak top, fze, denizaltsavar havanlar ve torpido tpleri ile donanml olduklarndan muharebe deerleri hatr saylr niteliktedir. A-69 snf gemilerde bir adet 100 mmlik top, 2 Exocet MM-38 gemisavar fzesi, 4 adet 550 mm sabit torpido tp, 1 adet 375 mm 6 namlulu denizaltsavar havan topu, 2 adet 20 mm uaksavar topu ile 4 adet 12,7 mm makinal tfek bulunur. MM-38, mehur gdml gemisavar fze

serisi Exocetin ilk modelidir. 1982 Falkland Savanda ve 1979-1988 Irak-ran Savanda kendini baaryla kantlam ve denizcilerin korkusu haline gelmitir. Fzenin gemi, uak ve denizaltlardan atelenen konfigrasyonlar vardr. MM-38 versiyonunun menzili 42 km, sava bal ise 165 kgdr. A-69 snf gemilerde 2 adet Exocet fzesi bulunmaktadr. Geminin ba stnde bulunan top taretinde tek namlulu 100 mmlik bir top bulunur. Namlu uzunluu 55 kalibre, at hz dakikada 78 mermidir. Hava hedeflerine kar menzili 8.000 metre, kara hedeflerine kar menzili ise 15 bin metredir. Ayrca ksa mesafeli hava savunmas iin iki adet 20 mmlik top bulunmaktadr. Bunlarn at hz dakikada 450 mermidir. Menzilleri ise yaklak 10 kmdir. A-69 snf gemilerde denizaltlara kar kullanlmak iin 4 adet L5 torpidosu mevcuttur. Torpidolar, geminin sancak ve iskele tarafnda 2 adet sabit torpido tpnn iinde dururlar ve yedekleri yoktur. L5 torpidosunun su alt hedeflerine kar menzili 7.000 metredir. Torpidonun sava bal ise 150 kgdr. A-69 snf gemilerde denizaltlara kar kullanlmak iin ayrca bir adet denizaltsavar roket bulunur. Her biri 375 mm apnda alt namlusu olan sistem 300 kglk su bombasn yaklak 3000 metre ateleyebilmektedir. TRK DENZ KUVVETLERNDE A-69 Donanmamzda grev yapan btn A-69 snf gemilerin isimleri B harfi ile balad iin, bu gemiler Trk Deniz Kuvvetlerinde (B)urak snf olarak da bilinmektedirler. Nisan 2003 itibariyle Trk Deniz Kuvvetlerinde 6 adet B snf gemi grev yapmaktadr. Gemiler 2000 ylnda Trkiye ile Fransa arasnda imzalanan bir anlamayla toplam 60 milyon dolara satn alndlar. Gemilerin Trkiyeye gelmeden nce Fransadan yaplan tadi-

lat iin de ayrca bir 150 milyon dolar verildi ve bylece 6 kalem platform iin net 210 milyon $ harcanm oldu. TCG BOZCAADAya Temmuz 2001de; TCG BODRUMa Ekim 2001de; TCG BANDIRMAya Aralk 2001de Trk Bayra ekildi. TCG BODRUM, TCG BANDIRMA, TCG BEYKOZ ve TCG BARTINn Deniz Kuvvetlerine katlma trenleri 25 Temmuz 2002 tarihinde Glckte yapld. Denize dayankl ve ekonomik gemiler olarak bilinen B snf gemiler, Trk Deniz Kuvvetlerinde greve girmeleriyle, envanterde bulunan ve hem ekonomik hem de teknolojik adan faydal mrlerini doldurmu olan yal devriye gemilerinin yerlerini almaya baladlar. Knox veya Perry snflarna gre daha s sularda grev yapacak olan B snf gemiler, dier gemilerin daha ncelikli grevler iin serbest kalmasn saladlar. Ancak hava savunma asndan zayf olan B snf gemilerin hava hakimiyetinin salanm olduu denizlerde kullanlmalar gerekmektedir. Trk Deniz Kuvvetlerinde bu gemiler kara bombardman, refakat, arama ve kurtarma ve karakol grevlerini icra etmektedirler. B snf gemilerin hizmete girmesiyle Trk Deniz Kuvvetlerimiz Exocet fzesi kullanma imkanna da kavutu. Bylece donanmamz hem Harpoon hem de Exocet gemisavar fzelerin kullanma yeteneine sahip sayl deniz glerinden biri olmutur. Exocet fzelerinin Trk Deniz Kuvvetlerinde kullanlan MM38 versiyonunun kat yaktl roket motorlarnn kullanm mrleri bitmek zeredir. Fransada bu motorlar reten fabrika kapanm olduu iin motorlarn uygun baka bir motorla deitirilmesi gerekmektedir. Exocet fzesinin MM38 versiyonunu kullanan btn donanmalarn bu ortak sorununun zlmesi iin almalar balamtr.

25

BARBAROS SINIFI (MEKO 200T TRACK II A/B) ZELLKLER: Deplasman: 3380 ton, tam ykle ller: 118 x 14.8 x 4.3 metre Hz, Menzil: 32 d. mili, 18 mil hzla 4100 mil Personel: 220 (24 subay) SLAHLARI: Toplar: 1 x 127mm/54; 3 x 25mm Sea Zenith Fzeler: Track II A: 8 x Harpoon SSM; 24 x Sea Sparrow RIM-7M SAM Track II B: 8 x Harpoon SSM; 16 x Sea Sparrow RIM-7P SAM Torpidolar: 2 x 324mm Mk 32 z torpido tp , Mk 46 tipi torpidolar iin. Helikopter: 1 x S-70B Seahawk veya 1 x AB 212 ASW

Barbaros snf izim konulacak

SENSRLER: Radarlar:AWS 9, (3-D) Hava arama; AWS 6 Dolphin, Hava/Yzey arama; Dual STIR, At kontrol (SAM iin); TMX, At kontrol (SSM ve 127mm iin) (F-246 ve F-247); 2 x Seaguard, At kontrol (Sea Zenith iin) ; Decca 2690BT ARPA, Seyrsefer; URN 25, Tacan Sonarlar: SQS-56 Borda Numaras F-244 F-245 F-246 F-248 TCG TCG TCG TCG smi BARBAROS ORURES SALHRES KEMALRES 1991 1992 1995 1996 na tarihi / yeri Hamburg / Almanya Glck / Trkiye Hamburg / Almanya Glck / Trkiye Hizmete giri tarihi 1997 1997 1999 2000

YAVUZ SINIFI (MEKO 200T TRACK I) ZELLKLER: Deplasman: 2919 ton, tam ykle ller: 115.5 x 14.2 x 4.1 metre Hz, Menzil: 27 d. mili, 18 mil hzla 4100 mil Personel: 180 (24 subay) SLAHLARI: Toplar: 1 x 127mm/54; 3 x 25mm Sea Zenith Fzeler: 8 x Harpoon SSM; 16 x Sea Sparrow RIM-7M SAM Torpidolar: 2 x 324mm Mk 32 z torpido tp , Mk 46 tipi torpidolar iin. Helikopter: 1 x AB 212 ASW

Yavuz snf izim konulacak

SENSRLER: Radarlar: DA 08, Hava arama; AWS 6 Dolphin, Hava/Yzey arama; STIR, At kontrol (SAM iin); WM 25, At kontrol (SSM ve 127mm iin); 2 x Seaguard, At kontrol (Sea Zenith iin); TM 1226, Seyrsefer; URN 25, Tacan Sonarlar: SQS-56 Borda Numaras F-240 F-241 F-242 F-243 TCG TCG TCG TCG smi YAVUZ TURGUTRES FATH YILDIRIM na tarihi / yeri 1983 1985 1986 1986 Hamburg / Almanya Glck / Trkiye Hamburg / Almanya Glck / Trkiye Hizmete giri tarihi 1987 1988 1988 1989

TEPE SINIFI (FF-1052 KNOX) ZELLKLER: Deplasman: 4260 ton, tam ykle ller: 134 x 14.3 x 4.6 ; 7.8 (sonar) metre Hz, Menzil: 29 d. mili, 20 mil hzla 4300 mil Personel: 228 (20 subay) SLAHLARI: Toplar: 1 x 127mm/54; 1 x Mk 15 Phalanx Fzeler: 4 x Harpoon SSM; ASROC Mk 16 frlatc Torpidolar: 2 x 324mm Mk 32 ikiz torpido tp, Mk 46 tipi torpidolar iin SENSRLER: Radarlar: SPS-40 D, Hava arama; SPS-10; Yzey arama; SPG-53 D/F, At kontrol; TM 1226, Seyrsefer; SRN 15, Tacan Sonarlar: SQS-26 CX

Tepe snf izim konulacak

Borda Numaras F-250 F-253 F-255 F-256

smi TCG MUAVENET

(eski USS CAPODANNO)

na tarihi / yeri 1971 / ABD 1969 / ABD 1970 / ABD 1971 / ABD

Hizmete giri tarihi 1993 1993 1994 1994

TCG ZAFER
(eski USS THOMAS C HART)

TCG KARADENZ
(eski USS DONALD B. BEARY)

TCG EGE
(eski USS AINSWORTH)

26

B SINIFI (DETENNE DORVERVES Tip A-69) ZELLKLER: Deplasman: 1250 ton, tam ykle ller: 80 x 10.3 x 5.5 metre Hz, Menzil: 23 deniz mili, 15 mil hzla 4500 mil. Personel: 90 (7 subay) SLAHLARI: Toplar: 1 x 100mm/55; 2 x 20mm; 4 x 12,7mm Fzeler: 2 x Exocet MM38 Torpidolar: 4 x 553mm torpido kovan, L 5 tipi torpidolar iin DSH havan: 1 x 375mm; 6 namlu SENSRLER: Radarlar: Decca 1226, Seyrsefer; DRBV 51A Hava /Yzey arama; DRBC 32E At kontrol Sonarlar: DUBA 25

A-69 snf izim konulacak

Borda Numaras F-500 F-501 F-502 F-503 F-504 F-505

smi TCG BOZCAADA

(eski COMMANDANT de PIMODAN)

na tarihi / yeri 1975 / Fransa 1973 / Fransa 1975 / Fransa 1972 / Fransa 1973 / Fransa 1976 / Fransa

Hizmete giri tarihi 2001 2001 2001 2002 2002 2002

TCG BODRUM
(eski DROGOU)

TCG BANDIRMA
(eski QUARTIER MAITRE ANQUETIL)

TCG BEYKOZ
(eski dESTIENNE dORVES)

TCG BARTIN
(eski AMYOT dINVILLE)

TCG BAFRA
(eski SECOND MAITRE LE BHAN)

G SINIFI (FFG-7 OLIVER HAZARD PERRY ZELLKLER: Deplasman: 4100 ton, tam ykle ller: Ksa gvdeli versiyon: 135.6 x 13.7 x 4.5 ; 7.5 (sonar) metre Uzun gvdeli versiyon: 138.8 x 13.7 x 4.5 ; 7.5 (sonar) metre Hz, Menzil: 29 d. mili, 20 mil hzla 4200 mil Personel: 222 (19 subay) SLAHLARI: Toplar: 1 x 76mm/62; 1 x Mk 15 Phalanx; 4 x 12.7mm Fzeler: 4 x Harpoon SSM; 36 x Standart SM-1MR SAM Torpidolar: 2 x 324mm Mk 32 z torpido tp , Mk 46 tipi torpidolar iin Helikopter: 1 x S-70B Seahawk veya 1 x AB 212 ASW SENSRLER: Radarlar: SPS-49(V)4, Hava arama; SPS-55, Yzey arama; STIR, At kontrol; Mk 92, At kontrol; Furuno, Seyrsefer; URN 25, Tacan Sonarlar: SQS-56

Perry snf izim konulacak

Borda Numaras F-490 F-491 F-492 F-493 F-494 F-495 F-496 F-497

smi TCG GAZANTEP

(eski USS CLIFF SPRAGUE)

na tarihi / yeri 1979 / ABD 1978 / ABD 1979 / ABD 1980 / ABD 1980 / ABD 1982 / ABD 1978 / ABD 1979 / ABD

Hizmete giri tarihi 1998 1998 1998 1999 2000 2000 2002 2003

TCG GRESUN
(eski USS ANTRIM)

TCG GEMLK
(eski USS FLATLEY)

TCG GELBOLU
(eski USS REID)

TCG GKEADA
(eski USS MAHLON TISDALE)

TCG GEDZ
(eski USS JOHN MOORE)

TCG GKOVA
(eski USS SAMUEL E. MORISON)

TCG GKSU
(eski ESTOCIN)

ABD Arjantin Avustralya Bahreyn Fransa spanya Meksika Msr Polonya Portekiz Tayland Tayvan TRKYE Yeni Zelanda Yunanistan

Meko 200 Perry Knox A-69

33 3

6 5 (3)

1 9

6 5

4 2

3 (2) 2

7 (1) 8

8 8 4 6

Parantez iindeki saylar, retilmesi / transfer edilmesi planlanan gemileri gstermektedir.

27