Dece=le-meteer

mebpee keer keuece mes ..

Debleceg&Keer meoe megKeer

meg Ke Deewj efJeueeefmelee kes meYeer
Yeewefleke meeOeve nesves Hej Yeer Deepe kee
ceeveJe DeleefOeke ogKeer Deewj DeMeevle
nw, eneB leke efke jeef$e kees meesves kes efueS
Gmes veeRo keer ieesueer uesveer He[leer nw~ en
ceveg<e keer yengle ner Meeseveere oMee nes
ieF& nw~ Gmekeer neuele Ssmeer nw pewmes efke
yeenj mes keesF& yengcetue Jee Henves ngS
nes uesefkeve Deboj mes meeje Mejerj
Yeeeveke SJeb oo&veeke IeeJeeW mes Yeje
He[e nes~ Deepe ceveg<e Mejerj Deewj
Mejerj kes HeoeLeeX kes meewvoe& ceW
Fueelee efHej jne nw uesefkeve Gmekeer
Deelcee efJekeejeW keer Deeqive ceW Pegueme
jner nw~ Deebleefjke Je mLeeeer Deevevo
keer HeeeqHle ve nesves kes keejCe Jen #eCeYebiegj Je efJeveeMeer ceveesjbpeve keer Keespe ceW
ner Yekelee jnlee nw~
peye Jen Debleceg&Keer neskej DeHeves
Deboj PeeBkelee nw lees Gmes meewvoe&,
Deevevo Deewj mebieerle kes mLeeve Hej
keeefuecee, efJe<eeo Deewj ove ner
efoKeueeF& He[lee nw~ Dele Jen DeHeves mes
otj Yeeielee nw Deewj yeee megKeeW keer ce=iecejerefekee kes Heers eskejW Keelee nw~
ener keejCe nw efke Jen Deeeqlceke
megKe kee jme veneR ues Heelee DeLee&led Jen
Debleceg&Keer ve neskej yeeecegKeer yevee
jnlee nw~ Ssmes yeeecegKeer ceveg<e kees
mLeeeer Meeeqvle veneR nesleer~
Debleceg&Kelee kee YeeJeeLe& en nw efke

ceveg<e DeHeveer DeeBKeeW mes kesJeue Jener

Me osKes, keeveeW mes Jener yeeleW megves
Deewj cegKe mes Jener Jeeve yeesues efpememes
osn kes Deboj ceW eqmLele Deelcee keer
Gvveefle nes~ Jen kece& kejles ngS yegef mes
Deblej-eqmLele Deelcee keer mce=efle ceW jns~
Jen kecexeqveeW eje yeee peiele ceW pees
keg osKe Je megve jne nw, Gmes Deblej ceW
eqmLele Deelcee Hej Ieees Deewj
Deblejelcee keer esefkebie kejlee jns
DeLee&led Deelce-efvejer#eCe kejlee jns efke
GmeceW keesF& efJekeej ee mebkeuHeefJekeuHe lees veneR Iegme Deeee nw~
ceveesJew%eeefveke Yeer ceeveles nQ efke ceve
keer DeefOekeebMe Meefkele meg<egHleeJemLee ceW
nesleer nw~ Deelce-efevleve kes eje ner
Gme Meefkele kee peeiejCe nes mekelee nw~
Ssmes peeieke Jeefkele kes meejs Deble&v
meceeHle nes peeles nQ~ Gmekeer eslevee Deewj
Deble eslevee ceW mecemJejlee nesleer nw~
Gmekee ceeveme mebieerlecee nesiee leLee
ceveesjbpeve kes efueS Gmes yeee meeOeveeW
keer lejHe veneR Yeeievee He[siee Jejved
Gmekes Deboj ner Deevebo kee eesle Het
He[siee Deewj Gmes efceuesiee Deleereqve
Deevevo DeLee&led Jen Deevevo efpemekeer
HeeeqHle yeee FbefeeW kes ceeOece mes veneR
Jejved meerOes Deevevo kes meeiej Hejceelcee
mes nesieer~ Fmekeer HeeeqHle kee Ske cee$e
meeOeve Debleceg&Kelee, Deelce-efevleve
Deewj F&MJejere efebleve nw~ v

oMee megOejs, efoMee yeoues

(mecHeeokeere) .....................4

uesKekeeW mes efveJesove .............5

HeMve nceejs, Gej oeoer peer kes ..6
Ske ve]pej meleegieer Heke=efle Hej...8
iueesyeue ne@eqmHeue ceW ...........9
F&MJejere mesJee ceW meceHe&Ce ......10
`He$e' mebHeeoke kes veece ........13
ceQ Deewj ceelesMJejer .............14
mce=efle kes #eCe (keefJelee) ......17
yeerpe kee ye[HHeve..............18
yeeyee ves yeveeee efMeJe Meefkele ...19
Deueewefkeke Heeuevee ...........20
efMeJeyeeyee keer eeo mes .........21
lesjs Heej ceW nce..(keefJelee) ....21
Peter HeMebmee .....................22
yevees ]HeefjMles yeee pewmes .......23
let mekeue efJeMJe (keefJelee) ....26
peye mJeeb ceW HeefjJele&ve.........27
meefe$e mesJee meceeeej......... 28
ceele=-YeeJe kee Jejoeve efceuee ..30
cegmeeryele cepeyetle yeveeleer nw .....31
meefe$e mesJee meceeeej......... 32
DeYeer veneR lees keYeer veneR ......33
JeJenej kegMeuelee............34
meomelee Meguke

Yeejle
Jeeef<e&ke DeepeerJeve
%eeveece=le
90 /- 2,000/Jeu[& efjvegDeue 90/- 2,000/efJeosMe
%eeveece=le
1,000 /- 10,000/Jeu[& efjvegDeue 1,000/- 10,000/Meguke kesJeue `%eeveece=le' DeLeJee `o
Jeu[& efjvegDeue' kes veece mes [^eHe ee
ceveerDee@[&j eje Yespeves nsleg Helee nwmebHeeoke, DeesceMeeefvle efHebefbie Hesme,
%eeveece=le YeJeve, MeeefvleJeve- 307510
(Deeyet jes[) jepemLeeve~
Meguke kes efueS mecHeke& kejsW 09414006904, 09414154383
hindigyanamrit@gmail.com

mecHeeokeere ..

oMee megOejs, efoMee yeoues

efkee meer kes Heeme yengle Oeve nw Hej

efveeb$eCe veneR lees DeJeMe ner yegef ves Yeer

keesF& veMee kej jKee nw Deewj en veMee
nw osn kes DeefYeceeve kee ee keece,
keesOe, ueesYe Deeefo efJekeejeW kee~ veMeeW
kes JeMeerYetle Deelcee ceve kees efveebef$ele
veneR kej Heeleer~ ceve kees efveebef$ele kejves
kes efueS Deelcee kees DeHeves mJeHe ceW
efkevee DeefveJeee& nw~ osnYeeve mes veejs
nesles ner ceve, Deelcee kes efveeb$eCe ceW Dee
peelee nw~
ceve Hej mebmkeejeW kee HeYeeJe
efveebef$ele ceve ner cevceveeYeJe nes
mekelee nw~ mebmeej keer yeeleW lees GuePeer
ngF& nesleer nQ, GveceW ceve kees ueieevee
DeLee&led ceve kees GuePeevee nw Hej
Hejceelcee efHelee lees peesefleefyevog He nQ,
Ske ner nQ lees Ske kee efnmeeye jKevee
Deewj efyevog Hej ceve efkeevee lees meyemes
mejue meeOevee nw~ Hejbleg osKeves ceW Deelee
nw efke keF& DeelceeDeeW kees Fme meeOevee
ceW Yeejer cesnvele ee yebOeve cenmetme neslee
nw~ JeemleJe ceW pevce-pevce kes mebmkeejeW
kee HeYeeJe ceve kees DeHeves ceW peke[s
jKelee nw~ Jen peke[ve efoKeleer veneR
Hej ceve kees cevceveeYeJe nesves veneR osleer~
Fme mebyebOe ceW Ske mespeer kes peerJeve keer
Ske meeer Ievee nw~ Ske yeej Gvekeer
ogkeeve Hej Ske efYeKeejer YeerKe ceeBieves
Deeee~ GvneWves keg Hewmes YeerKe ceW efoes,
efHej Hete, meejs efove ceW legce efkeleves Hewmes

Hee uesles nes? Gmeves kene, ener keesF&

keg Heser ceW pecee nw, keg yeQke ceW He[e
25-30 Hewmes~ mespeer ves kene, ceQ
nw, keg pesye ceW nw Hej keee en meeje
legcnejs efueS Heefleefove kes 1 Hees keer
DeHevee nw? DeHevee lees Glevee ner nw pees
JeJemLee keje otBiee eefo legce cesjer
F&MJejere keee& ceW meHeue nes ieee ee
ogkeeve kes meeceves yewkej megyen mes Meece
peerJeve kes DeeJeMeke efveJee&n ceW ueie
leke YeieJeeve kee veece uees lees~ efYeKeejer
ieee~ pees Oeve pegcee&ves ceW, [e@kej Deewj
ves kene, erke nw, ues efueee keBiee~
Jekeerue keer Heerme kes He ceW osvee He[s
Deieues efove Jen megyen ogkeeve Hej HengBe
Jen lees JeLe& ner ieee~
ieee Deewj YeieJeeve kee veece GeejCe
kejves ueiee~ eej efove leke lees en
Yeespeve Yeer pees Keeee GmeceW Glevee
efmeueefmeuee euee, efHej Jen Deevee yebo
ner meeLe&ke nw pees n]pece nes ieee~ efpemes
nes ieee~ mes peer ves Keespe-Keyej keer
ieesefueeeB Keekej efvekeeuevee He[s Jen lees
Hej Helee veneR euee~ Ske efove yee]peej ceW
JeLe& ner ieee~ peerJeve Yeer eens efkeleveer
Gme efYeKeejer Hej mespeer keer ve]pej He[er
Yeer Deeeg uebyee nes Hej meeLe&ke Glevee ner
lees Gmemes vee Deeves kee keejCe Hete~
nw efpelevee F&MJej-eee&, Deelce-eee&
Gmeves kene, ceQ YeieJeeve kes mLeeve Hej
Deewj HejesHekeej ceW meHeue ngDee~
osJeer kee veece mcejCe keBiee~ mes peer
yegef Hej osn DeefYeceeve kee veMee
ves kene, erke nw Deewj Heefleefove Ske
F&MJej-efevleve Deewj Deelcekeer peien oes Hees osves kee Jeeeoe kej
efevleve ceW ceve kees ueieevee eenles nQ Hej
efueee~
en ueie keneR Deewj peelee nw~ Fmekee
Fmekes yeeo eej efove ueieeleej
DeLe& lees en ngDee efke Deelcee kee ee
Deekej Jen efHej ueeHelee nes ieee~
yegef kee ceve Hej efveeb$eCe veneR~ keF&
cegveerce peer mes Hete lees GvneWves kene, Gmes
yeej nce Ssmes ueesieeW kees osKeles nQ
Hewmes keer Deoeeieer lees yejeyej keer pee
efpevekee DeHeves Mejerj Hej efveeb$eCe veneR
jner Leer~ mes peer meese ceW He[ iees, efHej
neslee~ Jes Hewj jKeles keneR nQ Deewj jKes
keee keejCe nes mekelee nw? meHleen yeeo
keneR Deewj peeles nQ, [ieceieeles ngS
ogkeeve kee Ske mesJeke Gmes mes peer kes
eueles nQ~ leye nceejs cegKe mes Deveeeeme
meeceves ues Deeee~ efYeKeejer ves kene,
ner efvekeuelee nw efke keneR Fmeves veMee lees
mes peer, YeieJeeve ee osJeer kee mcejCe
veneR kej jKee~ ener yeele [eBJeeB[esue
kejles cegPes Depeerye Iegve cenmetme nesleer
ceve Hej Yeer ueeiet nesleer nw~ eefo ceve Hej
ncesMee vecelee keer HeesMeeke Henvees lees meyemes mvesn Deewj meneesie efceuesiee
4
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

nw, ceQ Deve keesF& keece kej mekelee ntB

Hej en veneR, cegPemes yews veneR jne
peelee~ DeeHe cegPes Heefleefove kes meew Hees
Yeer oW lees Yeer ceQ en keee& veneR kej
mekelee~ yeeo ceW mes peer ves Ske
cenelcee mes Fmekee keejCe peevevee eene
lees Gmeves kene, pees keg mebmkeejeW,
DeeoleeW, eeoeW kes efJeHejerle neslee nw Gmes
ceve mJeerkeej veneR kej Heelee nw~
kece]peesjer keer lejHe
ceve kee yeneJe
Mejerj ceW eefo keesF& oo& ee yeerceejer
Hewoe nes peees lees DeefOekelej Gmekeer
Heneeve en nesleer nw efke Deelcee kee
Oeeve yeej-yeej, vee eenles Yeer Gme
Debie keer Deesj peelee nw~ pewmes ceeve uees
IegveeW ceW oo& nw lees Iegves Hej Oeeve
keseqvle nes peelee nw~ oeble ceW oo& nesiee
lees meeje Oeeve oeble Hej keseqvle nes
peeesiee~ kenWies, Helee veneR, keg Keeee
veneR pee jne nw, keee ngDee nw? yeerceejer
eens keg efove keer nes ee oerIe&keeue
keer, Deelcee kee Oeeve KeeReleer DeJeMe
nw, efJe<ee Hej Skeeie nesves ceW yeeOee
[eueleer nw~ Fmeer Hekeej, ceeveefmeke ee
Deeeqlceke kecepeesefjeeW keer efveMeeveer Yeer
ener nw efke Deelcee DeHeves efJe<ee mes,
ue#e mes efKemekekej kece]peesjer Jeeueer
yeele kes Heeme egHekes mes HengBe peeleer nw~
yewWies eesie ceW Deewj ceve G[ peeesiee Gme
lejHe efpemekes Heefle Deeke<e&Ce ee ueieeJe
kes YeeJe neWies, efHej eens Jen Jemleg nes
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

ee Jeefkele nes~ Heejs yeeyee ves kene nw,

Deye lees ceve keer G[eve yeej-yeej
efMeJeyeeyee keer lejHe nesveer eeefnS Hejbleg
ceve Heer Heeveer GvneR jemleeW Hej yen
peelee nw peneB Jen Deepe leke yenlee
Deeee nw~ Jemleg ee JewYeJe ee Jeefkele
keer lejHe ceve kee iegHle He mes peevee,
ceve keer kece]peesjer nw~
Yekeles ceve kees mJekeueeCe
Deewj efJeMJe-keueeCe keer efoMee
pewmes JeLe& yenles Heeveer kees yeeBOe
eje mener efoMee oer peeleer nw Fmeer Hekeej
kece]peesjerJeMe Yekeles ceve kees Yeer
F&MJejere %eeve eje mJe-keueeCe Deewj
efJeMJe-keueeCe keer efoMee oer peeleer nw~
%eeve kenlee nw, pewmes peueefJenerve,
metKeer veoer ceW Yekeves mes Heeme veneR
yegPeleer, Fmeer Hekeej veweflekelee Deewj
DeeOeeeqlceke cetueeW mes metKe egkes
Fme efJeMJe keer yeeleeW ee JemlegDeeW ee
JeefkeleeeW Hej ceve kes ceb[jeves mes ceve
keer Meeeqvle veneR efceue mekeleer~ ceve
kes mees ceerle, efoue kees megketve osves
Jeeues efoueejece lees Ske ner HejceefHelee
Hejceelcee efMeJe nQ~ lees efHej keeeW ve ceve
Heer Helebies kees efMeJe-Mecee Hej yeefuenej
nesves keer efoMee oer peees efpememes Gmekeer
pevce-pevce keer oMeeSB meceeHle nes peeeW
Deewj Jen vej mes veejeeCe leLee veejer mes
ue#ceer yeveves keer meJe&es< efoMee ceW
Deiemej nes~
ye.keg.Deelce HekeeMe

uesKekeeW mes efveJesove

DeeHekee YejHet j menees i e
`%eeveece=le' kees efceue jne ns~
DeeYeej!
peerJeve-DevegYeJe kes uesKeeW kes efueS
efveefcee efMeef#ekee keer mJeerke=efle
DeJeMe ueW~ Gvekes nmlee#ej
kejekes YespeW~
uesKe Deewj keefJeleeeW meeHe-meeHe
efueKeW, Keguee-Keguee efueKeW~ eefo
eFHe kejekes Yespevee eenW lees DeeHe
Hees m eje ee F& - ces u e
atamprakash@bkivv.org

Hej YespeW~ %eeveece=le kee Heesv

Deeke=efle osJe efHeebkee nw, Gmes
HeeLeefcekelee oW~ Deiej Deve efkemeer
HeeW kee GHeeesie kejles nQ lees F&cesue kejles mecee ee lees uesKe keer
Heer[erSHe HeeFue YespeW ee meeLe ceW
HeeW YespeW~
DeHeveer jevee kes meeLe DeHevee Hetje
Helee, Heesve vebyej, F&-cesue, mebyebefOele
mesJeekesv kee veece, peesve leLee
erej kee veece Yeer DeJeMe efueKeW~
pees Yeer jevee YespeW, Gmekeer Ske
kee@Heer DeHeves Heeme DeJeMe jKeW~
DemJeerke=le jeveeeW JeeHeme veneR
Yespeer peeeWieer~

Hejceelcee kes iegCeeW Deewj MeefkeleeeW

kees DeHeves ceW OeejCe kejvee ner
ceneve leHemee nw~
5
Deelcee kees peeve uesves mes ceveg<e ce=leg mes veneR [jlee

HeMve nceejs, Gej oeoer peer kes

efoJeyegef kes Jejoeve mes efJeYetef<ele DeeojCeeree oeoer peevekeer peer, nj Hekeej
kes HeMveeW kes Gej oskej Deelcee kees meblees<e mes Yej osleer nQ~ yegefJeeveeW keer
yegef yeeyee ves GvnW Ssmeer keuee Heoeve keer nw efke Jes GuePes keceeX keer iegeflLeeeB
meguePeekej meceeOeevemJeHe yevee osleer nQ~ Hemlegle nQ YeeF&-yenveeW eje Hets
ieS HeMveeW kes oeoer peevekeer eje efoes iees Gej ...
mecHeeoke
HeMve- JeLe& yeeleW kewmes Kelce neW?
Gej- peneB yeele nw JeneB yeeHe veneR

Deewj peneB yeeHe nw JeneB yeele veneR~

efveMee ceW efJepee nw~ meeeF& ceW
meHeuelee nw~ yeeyee nceejs meeLe nw lees
[jves keer yeele veneR~ keYeer veneR kenvee,
yeeyee meeLe oes vee~ efYeKeejer nes keee?
yeeyee kes meeLe kee DevegYeJe DeewjeW kees
DevegYeJe kejeesiee~ Gmeves cegPes meeLe
efoee nw, DevegYeJe DeewjeW kees nes jne nw~
YeieJeeve nceeje meeLeer nw Deewj [^ecee Hej
eueves keer efMe#ee os jne nw~ lees mee#eer
neskej kes Hee& yepeeDees~
HeMve- nerjes Skej keer efJeMes<elee
keee nesieer?
Gej- efpemekees nerjes Hee&Oeejer yevevee

nw Gmekee peerJeve nerjs efcemeue nes~ nerje

ceevee nerjes Skej~ Gmekee meeje Oeeve
[eejskej Hej neslee nw~ [eejskej
keee kenlee nw? Jees DeewjeW kees Yeer veneR
osKelee nw~ Heefyueke kees Yeer veneR osKelee
nw~ [eejskej kes [eejskeMeve Hej
euelee nw~ Skej ceevee pees Kego kees
osKes Deewj yeeHe kees osKes~ yeeHe
6

[eejskej nw~ [^ecee kee efkeesj nw~ kes nj mebkeuhe, JeeCeer, kece& mes, esnjs
cegPe Deelcee kees Hee& yepeeves kes efueS mes, eueve mes yengle meerKeves kees efceuee
nw~ FmeceW ncekees vekeue kejves kee
efHekeme efkeee nw~
HeMve- eejeW meypeskedme ceW efkeme Dekeue eeefnS~ yeeyee ceW ncesMee eej
DeeOeej mes Heeme nes mekeles nQ?
he efoKeeF& osles Les meekeej, mechetCe&
Gej- yesno ceW jnves mes yesno keer yeee, efvejekeej Deewj veejeeCe~ yeeyee
yeeoMeener efceuesieer, Ssmes veneR efceuesieer~ keYeer-keYeer veejeeCe keer Ske kejlee
Jemex kes DevegYeJe mes, ueeeke yeveves mes, Lee, ye[s veMes mes euelee Lee~ meekeej ceW
Deheveer peerJeve ee$ee meHeue kejves mes, yeeyee kees osKee, efkeleveer mechetCe&,
efve<Heue Ske Ie[er, Ske efceve ve peeJes, mechevve yeveves keer ueieve jner~ Jees Me
Ske hewmee ve peeJes~ eejeW meyepeskedme ceW cesjs meeceves Deelee nw, yeeyee kes meeceves
heeme nesves kes efueS mecee, mebkeuhe, yengle Dee ueielee Lee~ YeieJeeve ves
eeme, mecheefe meye meHeue kejvee nw~ Depeg&ve kees ieerlee megveeF&, DeYeer Jener
Hegue heeme Jener nes mekelee nw efpemekeer YeieJeeve nceW meeceves yew"kej ieerlee megvee
keesF& Yeer meyepeske ceW ceekeme& kece ve jne nw~ efHej yeepet ceW peye efye"eee lees
neW~ Ssmes veneR, mesJee ceW Des nQ, kejsv Deeves ueieer~ mebieceegie keer Fve
OeejCee ceW kece nQ, eejeW ner meyepeskedme Ieef[eeW ceW hegjeveer yeeleeW kees es[es, Jen
ceW Hegue ceekeme& eeefnSB~
efkee[e nw, er, er nw~ keFeeW keer
HeMve- HeefjMlee yeveves keer mejuelece eueve mes hegjevee tlee ner veneR nw~ nce
efJeefOe mecePeeFes~
Flevee eer nQ, KegMevemeerye nQ~ F&MJejere
Gej- pees YeieJeeve kes cegKe mes kegue kes efveece Deewj ceee&oeDeeW hej
ceneJeekee efvekeueles nQ, nes peeles nQw~ eueves mes HeefjMlee yevevee menpe nw
meejs e%e keer efnm^er kees osKees~ yeee keeeWefke otmejs meye yebOeve t iees~
yeeyee keer efkeleveer ceefncee kejW~ yeeyee kece&yevOeve lees[es, DeeoleeW kees es[es,

otmejeW kes efJeeejeW kees mecceeve oW lees Jes DeeHekes ceooieej yeve peeeWies

Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

hegjeveer yeeleeW kees Yetuees~ keue keer yeele

Yeer eeo ve Deees~ eeo nQ lees F&ejere
eefj$e eeo nQ~ YeeieJele, ieerlee mce=efle ceW
nQ Deewj meye yeeleW t peeleer nQ, yeme
ener eeo jnlee nw~
HeMve- eeefHele yegef kes ue#eCe keeekeee nQ?
Gej- DeYeer Ssmeer uenj Hewues pees efJee

Yej ceW keneR Yeer, heme&veue Yeer keesF& efJeIve

ve nes~ yeeyee ves kene nw efke keesF&
efJekeej oskej efHej Jeeheme uesles nQ lees
eehe efceue peelee nw keeeWefke yeeyee kes
meeLe Oece&jepe nw vee, lees meoe nce osKeW,
Oece&jepe nceejs meeceves nw~ keesF& ieueleer
nesieer, iegmmee kejWies lees eehe efceue
peeesiee~ en nceves ewefkekeue ceW osKee
nw~ keesF& ves Ssmeer ieueleer keer lees pewmes
eeefhele nes iees, yegef euesieer veneR,
yeerceej he[s jnWies~ e%e kes efueS heej
veneR nesiee~ DeYeer Yeer keFeeW keer yegef
Ssmeer nes peeleer nw~
HeMve- eercele keer Jewueg efoceeie leke
jnleer nw, Gmekees efoue mes mJeerkeej
kewmes kejW?
Gej- Fmekes efueS ceve-yegef kees meoe

erke jKees~ peye leke ceve-yegef erke

veneR nQ lees efoue-efoceeie erke keece
veneR kejles nQw~ ceQ Deelcee Meeble ntB,
YeieJeevegJeee, Ssmee efoue mes pees DevegYeJe
kejlee nw, GmeceW efoceeie kees erke
kejves keer leekele Deeleer nw~ efoue mes
Heg<eeLe& kejWies lees efoceeie erke keece
kejsiee~ efoue ceW ogKe neslee nw lees ceve
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

Meeble nes veneR mekelee nw, Hej yegef, ceve

kees erke jKeleer nw lees efoue Dee nes
peelee nw~ efoue, efoueejece kes meeLe
leHemee ceW yew peees lees pewmee mebkeuHe
kejes Jees meekeej nes peelee nw~
yeeyee mes pees Yeer Ke]]peeves efceues nQ Jees
meye Henues DeHeves ceW OeejCe kej, meYeer
HeeeqHleeeW mes mebHevve yeve, F&MJejere mvesn
mes meJe& kees meneesie osles ngS yeeyee kes
meceerHe ueevee nw~ meceerHe Deeles ner yeeyee
kes mebie mes yegef keer Megef nes peeves mes
pees megveles nQ Jees Dee ueieves ueielee nw
Deewj DevegYeJe Yeer nesves ueielee nw~ yeeyee
ves F&MJejere Deeke<e&Ce mes ncekees KeeRe
efueee nw Deewj Heej mes YetB-YetB kejkejkes DeHeves meceeve yevee jne nw~ yeeyee
kes mvesn keer Meefkele mes Henues nce DeHeveer
vesej kees eWpe kej uesJeW~ veneR lees
keFeeW kees efmeHe& %eeve Dee ueiee nw
Deewj Deve kees %eeve osles Yeer jnles nQ Hej
Jees Lekes ngS nesles nQ keeeWefke Jees KeemetKee %eeve osles nQ~

kejWies~ Yeue mebosMe Skeetjs eeo ve Yeer

jns Hej mebosMeer keer metjle veneR Yetue
mekeWies~ nceejer MegYe YeeJevee kes
JeeeyesMeve ner mekeeMe kee keece kejles
nQ~ pewmes yeeyee kes %eeve mes HekeeMe efceuee
Jewmes mekeeMe Yeer efceueleer nw~ yees nQ lees
yeeyee kes Heej keer Meefkele efceueleer nw,
efncceles yees kees yeeyee yengle ceoo
kejlee nw Deewj DeeMeerJee&o Yeer oslee nw~
mekeeMe ceevee mebkeuHe ceW nes efke pewmes
keesF& keje jne nw...~
HeMve- DeMeeeqvle Deewj Deelebke kes Fme
ceenewue ceW nce eesie kee oeve oskej
ueesieeW kees Yee Deewj efebleeDeeW mes kewmes
cegkele kej mekeles nQ?
Gej- efMeJeyeeyee lees HejceefHelee nw,

yeee yeeyee ies-ies iesC[ Heeoj nw lees

nceejs Deboj Yeer Deevee eeefnS efke nce
HetJe&pe nQ efpememes meyekees ueies efke es
nceejs j#eke nQ~ peneB DeMeeeqvle nw JeneB
nceejs mes Meeeqvle Hewues..nceW yeeyee mes pees
HeeeqHleeeB ngF& nQ, Gmemes pees DevegYeJe
HeMve- oeoer, DeYeer yeeyee ves FMeeje ngDee nw Jees Deewj DeelceeDeeW kees efceues~
efoee nw, mecee yengle veepegke Dee jne Fme YeeJevee kes meeLe mebkeuHe kejW lees
nw FmeefueS meyekees mekeeMe osvee nw, meecege JeneB Meeeqvle Hewue peeleer nw~
pewmes ceOegyeve kee JeeegceC[ue HeeJejHegue
Gmekeer efJeefOe Lees[er mecePeeFes?
Gej- Jele&ceeve mecee ue#e nw efke nw, Ssmes nce peneB Yeer peeeW, JeneB kee
meyekees mebosMe osvee nw, keesF& Yeer keesvee JeeegceC[ue HeeJejHegue nes peees~ Fmekes
jn veneR peees, Fmekes efueS Deye ve efmeHe& efueS yeeyee kenles nQ, Deveske Hekeej kes
Yee<eCe mes Hejbleg cewmesvpej keer eqmLeefle ceW DeueyesuesHeve kees es[es, JeLe& yeeleeW kees
eqmLele nes Yeemevee kes meeLe mebosMe osles es[es~ v
peeeW lees Jees Fve keeveeW mes mebosMe megveves
yengle veneR uesefkeve yengle
kes meeLe-meeLe mekeeMe kee Yeer DevegYeJe
yeej He{ves mes %eeve neslee nw
kecexeqveeW Hej Hetje DevegMeemeve ner meeer efJepee nw
7

Ske ve]pej meleegieer Heke=efle Hej

HepeeefHelee yeeekegceejer F&MJejere efJeMJe efJeeeuee keer men-cegKe

HeMeeefmekee jepeeesefieveer oeoer oeceesefnveer peer kees, HejceefHelee
Hejceelcee efMeJe leLee HepeeefHelee yeee eje yeeuekeeue mes ner efoJeef< kee Jejoeve HeeHle nw~ Fme Jejoeve kes yeue mes Jes Deeeqlceke He ceW
met#ceueeske ceW peekej F&MJejere %eeve kes iege je]peeW kees peeveves kes
meeLe-meeLe Deeves Jeeueer veF& ogefveee kes ve]peejs Yeer mHe< He mes
osKeleer nQ Deewj yeeeJelmeeW keer DeeOeeeqlceke Gvveefle DeLe& Gvekee
JeCe&ve Yeer kejleer nQ~ efJeosMeer YeeF&-yenveeW kes Deeien Hej
ye.keg.peevleer yenve ves oeoer peer mes meleegieer Heke=efle kes mebyebOe ceW keg
HeMve Hets, oeoer peer ves pees Gej efoS, Gvekee meejebMe eneB efoee pee
jne nw mecHeeoke

HeMve- osJelee kee DeHeves Mejerj kes

meeLe efkeme Hekeej kee mebyebOe nesiee?
Gej- meleegieer Heke=efle meleesiegCeer

nesieer, Fme keejCe yeerceejer Deeefo veneR

nesieer~ Mejerj kes Heefle en ef< jnsieer
efke ceQ Heg<e ntB, en Heke=efle nw, ceQ
ceeefueke nttB~ pewmes keesF& mener ceeefueke
neslee nw lees Jees DeHeves meeefLeeeW kees yengle
Dee eueeles nQ, Fmeer Hekeej ceeefueke
neskej Heke=efle kees Heej mes eueeeWies~
Fme keejCe Heke=efle Yeer keYeer OeesKee
veneR osieer~
HeMve- keee Mejerj kees keYeer Lekeeve
veneR nesieer?
Gej- Lekeeve efkemeer keejCe mes nesleer

nQ Hejbleg Ssmes ner DeHeveer Deemeefkele mes,

ieuele YeeJe mes keesF& veneR lees[siee~
HeMve- keee keesF& Hes[eW kees keesiee?

JeJenej kejves kes keejCe Kego Yeer

Gej- megvoj Deekeej osves kes efueS
megKeer jnles nQ, Heke=efle Yeer megKe osleer nw~
nukeer-meer kee-eB keesF& kejs lees
HeMve- mJeie& kes efe$eeW ceW megvojYeues, Hej etB peesMe ceW Deekej keesF& veneR
megvoj yeieeres efoKeees peeles nQ ceevees
ceeueer ves cesnvele kejkes erke efkees keesiee~ JeneB keesF& efkemeer kees ogKe
neW~ keee JeneB meye lejHe Ssmes yeieeres osiee veneR Deewj Kego ogKeer nesiee Yeer veneR
ner neWies ee Jeve, Kegues cewoeve peneB FmeefueS peeveyetPekej keeves keer keesF&
DeHeves-DeeHe Hetue Gieles jnW, Fme yeele veneR nw~
Hekeej mes Yeer Heke=efle nesieer?
Gej- neWieer~ keneR cewoeve nesiee,

keneR yeieeree, Hene[, veoer nesieer~ meye

efcekeme neWies~ ceeveJeelceeeW pees eenleer
nQ, Jees meye nesiee~ ess-ess Hene[ Yeer
ceesj Deeefo HebefeeW kes Deekeej ceW neWies~
Heeveer kes leeueeye Yeer neWies~ Jes Yeer
ef[peeFve Jeeues neWies Deewj mepes ngS
neWies~

HeMve- Keevee efkeme Hekeej kee

nesiee?
Gej- Keevee lees KeeeWies Hej leuee ngDee

veneR nesiee~ meleesiegCeer Keevee yevesiee~

lelJe meleesiegCeer nesves kes keejCe Yeespeve
ceW mJeeYeeefJeke mJeeo nesiee~ meesueej
Tpee& kee yengle Heeesie nesiee~ Kejeye
ceewmece keYeer nesiee veneR FmeefueS mete&
DeHevee keee& efyevee yeeOee kes kejsiee~

nw~ peeoe keece kejvee, yeerceejer nesvee,

ceve mes efkemeer mes lebie nesvee, Fve keejCeeW
HeMve- eneB nce eesie mes Deelcee ceW yeue
mes Lekeeve nesleer nw~ es meye keejCe JeneB HeMve- keee Hetue lees[Wies?
Yejles nQ, Yeespeve mes Mejerj ceW yeue Yejles
neWies veneR, Heke=efle mes erke jerefle mes Gej- keee& kes efueS lees lees[ mekeles
meoe meyekes Heefle Hesce mes jnvee ner meee peerJeve Jeleerle kejvee nw
8
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le
nQ, JeneB Deelcee ceW Svepeea keneB mes
Deeesieer?
Gej- JeneB Deeeqlceke mce=efle lees nw vee~

Yeues ner %eeve kee efJemleej veneR peeveles nQ

Hej Deeeqlceke mce=efle ceW ceeefueke neskej
jnles nQ~ ceQ Deelcee ntB, ceQ Deelcee ntB,
en DeYeeme veneR kejles Hej pewmes nce
peeveles nQ, ceQ ceveg<e ntB, Ssmes Jes Yeer
peeveles nQ efke ceQ Deelcee ntB, Heke=efle kee
ceeefueke ntB~ JeneB leve lebogmle nesiee,
je]spe kes Keeves mes ner leve kees leekele
efceuesieer~ efJeMes<e keg Keeves keer
DeeJeMekelee veneR nesieer~ efkemeer Yeer
Hekeej keer oJeeF&-syeues veneR nesieer~
Keevee ner leekele Jeeuee nesiee~
HeMve- efyepeueer kewmeer nesieer?
Gej- meesueej mes Yeer efyepeueer yevesieer,
Jewmes Yeer yevesieer~ oesveeW Hekeej keer
efyepeueer nesleer nw uesefkeve efyepeueer keYeer
ogKe veneR osieer, ogIe&vee veneR kejsieer~
eeefnS leye vee nes, Ssmeer keesF& ogKe osves
keer yeele veneR nesieer~ Heke=efle DeHeves
efveeb$eCe ceW nesieer~ DeYeer pees nce Heke=efle
kees efveebef$ele kejles nQ Gmeer kee Heue
nceW JeneB efceuesiee~
HeMve- HetueeW kes jbie kewmes neWies?
Gej- pewmes eneB HetueeW kes jbie nesles nQ
JeneB Yeer Ssmes jbie neWies~ keesF& veee jbie
veneR nesiee Hej keesF& cegjPeeee ngDee Hetue
veneR nesiee~ efkemeer kee jbie ef[ce veneR
nesiee, meye Deeke<e&Ce mes YejHetj neWies~
HeMve- Deepe ceQ Oejleer Hej HeeHe kejleer

Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

ntB ee ceQ meeseleer ntB efke cegPes HeeHe veneR

kejvee lees keee Gmekee Demej cesjs
Deepe kes DeeOeeeqlceke Heg<eeLe& Hej
He[lee nw?
Gej- Deiej efkemeer kees Yeer ogKe oWies

kejles nQ lees Heke=efle (Mejerj) kees Yeer

yeue efceuelee nw~ eesie, oJeeF& pewmee
keee& kej mekelee nw~ yeeyee kenles,
leve kees pees eeefnS Jees oes Hej Deemeefkele
mes veneR~

lees Demej lees nesiee ner~ Heke=efle ee ceveg<e HeMve- oeoer HekeeMeceefCe peer kes Heefle
efkemeer kees Yeer ogKe vee osvee, en nceeje Ske Yeesie kes mebosMe ceW yeeyee ves kene
He]pe& nw~
Lee, HeeBe lelJe Yeer oeoer keer Deelcee
HeMve- DeYeer mebieceegie Hej keee kee DeefYevevove kejves Deees Les,
Heke=efle kee meewvoe& osKeves peeSB?
Fmekee keee DeLe& nw?
Gej- DeemeefkeleJeMe veneR, Mejerj kes Gej- oeoer keYeer Yeer efkemeer Yeer

efnmeeye mes DeefveJeee& nw lees Yeues peeeW~ Heeke=efleke ogIe&vee ceW nueeue ceW veneR
Fme Deemeefkele mes vee peeeW efke Heke=efle Deeleer Leer~ Ssmes mecee Hej Deewj ner
nceW megKe os~
meyekees Meeble kejleer Leer~ oeoer eje
HeMve- meleegie ceW meye mJemLe neWies Hej eneB Heke=efle kees yeue efceuee lees Gmekee
keee mebiece ceW cegPes Mejerj kees erke efjve& osves HeeBeeW lelJe nee]fpej ngS~ oeoer
jKeves kes efueS Keeme Oeeve osvee Yeues oJeeF& Yeer uesleer Leer Deewj
He[siee?
DeeJeMekelee HeceeCe Mejerj kees pees
Gej- leve kees erke jKeW, Jen jeF eeefnS Jen meye osleer Leer Hej JeMeerYetle
nw Hej FmeceW cecelee nes peees Deewj Fmeer ceW neskej veneR~ oo& keer Heerefuebie kes
ueies jnW (Mejerj Heer Heke=efle kees erke keejCe veneR~ v
kejves ceW) lees Jen jebie nw~ nce eesie

iueesyeue ne@efmHeue ceW cenJeHetCe& efeefkelmee mepe&jer

keee&keceeW keer peevekeejer
Iegves Je ketuns kes pees[ HeleejesHeCe mepe&jer megefJeOee
(Regular Knee and Hip Replacement Surgery)

efoveebke 29, 30 petve leLee 1, 2 pegueeF&

mepe&jer [e@. veejeeCe KeC[sueJeeue, cegcyeF& mes kegMeue Je DevegYeJeer mepe&ve
(Trained in U.K., Australia and Germany)

HetJe& peeBe kes efuees kesJeue Iegves Je ketuns kes Dee@HejsMeve kes Fgke jesieer mebHeke& kejW
[e@. cegjueerOej Mecee&, iueesyeue ne@efmHeue, Heesve veb. 09413240131
Heesve (02974) 238347/48/49 JesyemeeF www.ghrc-abu.com
F&-cesue drmurlidharsharma@gmail.com
Hewkeme 238570

DeeHekeer Deblejelcee DeeHekeer meyemes Deer efce$e nw, Gmes yeej-yeej megves

F&MJejere mesJee ceW meceHe&Ce meceejesn keer DeeJeMekelee

= yeeekegceej jcesMe Meen, cebgyeF& (ieeceosJeer)

He jceefHelee efMeJe Hejceelcee ves me=ef<

meewYeeie efceuee~ yeee yeeyee ves

Hej efoJe DeJelejCe ues F&MJejere efJeMJe cegueekeele ceW kene, es leerveeW HenueeefJeeeuee keer mLeeHevee keer~ mLeeHevee kes Henuee Heue nQ efpemes yenveeW ves F&MJejere
mecee Hej Deveske yenve-YeeFeeW ves mesJee kejkes yeeyee kes yeieeres ceW ueeee
HeefjJeej meefnle DeHevee peerJeve meceefHe&le nw~ efJeoeF& kes efove cesjer ceeleepeer ves yeee
efkeee efpeme keejCe nwojeyeeo kes efmebOeer yeeyee kees yeleeee efke ceQ Debyeepeer ee$ee
HeefjJeejeW ceW lenuekee cee ieee efke kee yenevee yeveekej DeeF& ntB~ leye yeee
yeeekegceeefjeeB Iej-yeej g[eleer nQ~ yeeyee ves JeneB kee Hemeeo efjMlesoejeW kes
Gme mecee meceepe kes ueesieeW ves efueS ceBieJeekej ceeleepeer kees efoee~
meceepe ceW Hewueer Fme Yeebefle kees kewmes
meceHe&Celee kes es< HenuegDeeW kees mecePee
veneR Lee Deewj Iej-ie=nmLe ceW jnles ngS otj efkeee peees, Fme yeejs ceW cesjs ceve ceW
meeOeejCe peerJeve Jeleerle kejvee, Fmes ner mebkeuHe eueles Les~ cegbyeF& ceW peye yeee
DeHeves peerJeve kee ue#e yevee efueee Lee~ yeeyee Deees Les lees Mebkej meeiej cekeeve
FmeefueS GvneWves DeHeJeen Hewuee oer efke ceW njs Les~ ceQ cesjs Ske efmebOeer keueeFb
kes meeLe Mebkej meeiej kes kecHeeGb[ ceW
yeeekegceeefjeeB Iej-yeej g[eleer nQ~
meved 1952 ceW cesjer ueewefkeke HengBee~ JeneB cesjs keueeFb ves Heesve Hej
ceeleepeer yeeekegceejer]pe kes mebHeke& ceW DeHeveer Helveer kees kene efke ceQ jcesMe YeeF&
DeeF&~ nceeje meeje HeefjJeej F&MJejere kes meeLe yeeekegceejer]pe ceW pee jne ntB~
%eeve ceW eueves ueiee Deewj nceeje peerJeve Deiej ceQ Ske Iebs kes Deboj JeeHeme veneR
HeefjJele&ve neslee jne~ ueewefkeke ceeleepeer Deeee lees DeeHe Mebkej meeiej cekeeve ceW
Je oes yenveeW kees Fe ngF& efke nce Deevee Deewj ]peyeo&mleer cegPes eneB mes ues
ceOegyeve (ceeGb Deeyet) peeeW Deewj yeee peevee~ Jen kejes[Heefle efmebOeer JeeHeejer
yeeyee mes efceueW Hejbleg Gvekes meeceves Yeer Yeer Gme mecee ceevelee Lee efke
meceepe kee [j Lee pees en ceevelee Lee yeeekegceejer]pe ceW pees peeeWies lees JeeHeme
efke yeeekegceeefjeeB Iej-yeej g[eleer Iej veneR DeeeWies~
F&MJejere %eeve kee HewueeJe kejves kes
nQ~ GvneWves Ske egefkele jeer Deewj
efjMlesoejeW kees kene efke nce Debyeepeer efueS eesie efMeef#ekee yenveW eeefnSB~
ee$ee kejves kes efueS pee jns nQ~ Fme FmeefueS GvnW F&MJejere mesJeeLe& peerJeve
Hekeej Jes Deeyet ceW DeeF Deewj yeee yeeyee meceHe&Ce kejvee DeeJeMeke nw~ Fve
leLee Deve e%eJelmeeW mes efceueves kee yenveeW kes leeie, leHemee Deewj meceHe&Ce
cegmkegjevee mebleg<lee keer efveMeeveer nw, FmeefueS meoe cegmkegjeles jnes
10

kes DeeOeej Hej ner Fme efJeMJe efJeeeuee

kee keejesyeej Flevee Hewuee ngDee nw~
FmeefueS cesje efJeeej euelee jne efke
kewmes Iej-yeej g[eves keer YeeBefle kees otj
efkeee peees~
meved 1958 keer yeele nw, ceQ DeHeves
Ske efjMlesoej kes meeLe Fme Yeebefle kes
mebyebOe ceW eee& kej jne Lee~ GvneWves
yeleeee efke pewve Oece& ceW mebveeme uesves
JeeueeW kees meeJe&peefveke meceejesn eje
oer#ee oer peeleer nw Deewj GvnW yengle TBeer
ef< mes osKee peelee nw~ DeeHe Yeer Iejyeej es[ves kees DeeOeeeqlceke mJeHe oW
lees en YeeBefle otj nes mekeleer nw~ ceQves Yeer
Fme yeele kee DevegYeJe efkeee nw~ cesje
Ske 72 Je<eeae keueeFb ye[s megKeer
HeefjJeej mes Lee, Ske efove Jen efveceb$eCeHe$e osves cesjs ueewefkeke Dee@efHeme Deeee
efpeme Hej efueKee Lee oer#ee meceejbYe~
ceQves Hete lees Gmeves yeleeee efke pevcecejCe kes ekekej mes yeevee nes lees pewve
Oece& ceW en ceevelee nw efke Iej-yeej
es[kej oer#ee ues uesveer eeefnS~
meceejbYe ceW meye efjMlesoejeW kes meeceves ceQ
oer#ee ueskej pewve mebveemeer yeve
peeTBiee~
cesjs ueewefkeke efjMlesoej ves Yeer ener
kene efke DeeHe Yeer Fmeer Hekeej kee keesF&
DeeOeeeqlceke meceejbYe Meg kejes~
oer#ee uesves Jeeueer yenveW Deewj Gvekes
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

efjMlesoej GmeceW cegKe neW Deewj yenveW

meyekes meeceves DeHeves efJeeej Heke kejW
efke nce mJese mes meceefHe&le nes jns nQ~
Fmemes en efme nes peeesiee efke
yeeekegceejer]pe ceW cepeyetjer mes Iej-yeej
veneR g[eee peelee nw efkebleg mJese mes
Deewj Ske DeeOeeeqlceke ]pejle kes
effnmeeye mes peerJeve kees meceefHe&le efkeee
peelee nw~ leye ceQves yeee yeeyee kees He$e
efueKee efke nce meceHe&Ce meceejesn kee
keee&kece jKeW efpememes meyekees en
mebosMe efceues efke es yenveW mJese mes
Deewj ceeB-yeeHe keer mJeerke=efle mes DeHeves
peerJeve kees HeYeg meceefHe&le kej jner nQ~
yeee yeeyee ves cegPes Gej efoee efke
yees, lesjer yeele lees Deer nw Hejbleg
ceccee DeYeer F&MJejere mesJee Hej efvekeueer
nw, pewmes ner Jes JeeHeme DeeeWieer, nce
DeeHeme ceW efJeeej kejkes vekekeer kejWies
efke Ssmee keewve YeeieMeeueer nw efpemekee
Henues-Henues meceHe&Ce meceejesn nes
mekelee nw~ yeeo ceW ceelesMJejer peer kes
meeLe eee& kejkes yeee yeeyee ves cegPes He$e
efueKee efke yees, Dece=lemej ceW Ske
YeeF& Deelee nw efpemekees meye ceemjpeer
kenles nQ Deewj Gvekeer leerve yeeqeeeB
(GveceW mes Ske jepe yenve, peeuebOej)
meceefHe&le peerJeve Jeleerle kej jner nQ lees
Gvekee meceHe&Ce meceejesn kejW~
Fme Hekeej Henuee-Henuee meceHe&Ce
meceejesn Dece=lemej ceW oeoer ebceefCe
keer DeOe#elee ceW ngDee~ ceemjpeer kee
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

meeje HeefjJeej meceHe&Ce meceejesn ceW Deeee

Deewj meyekes meeceves yenveeW ves DeHeves
efJeeej Heke efkees efke nce meYeer
mJese mes DeHevee peerJeve meceefHe&le kej
jner nQ~ ceeB-yeeHe ves Yeer yeleeee efke nce
mJese mes DeHeveer yeeqeeeW kees mJeerke=efle
os jns nQ~ meceejesn ceW meye efjMlesoej Yeer
Deees, meyeves meewieeleW oer Deewj yengle
Dee DeeOeeeqlceke JeeegceC[ue Hewue
ieee~ en meeje meceeeej Heeses meefnle
yeee yeeyee kes Heeme Deeee~ yeeyee ves cesjs
Heeme Yespee Deewj efueKee efke yees,
DeeHekeer jee mes pees meceHe&Ce meceejesn
ngDee, Gmekee meye Hej yengle Dee
HeYeeJe He[e, Ssmee meceHe&Ce meceejesn nj
peien nesvee eeefnS~ HeefjCeeceHe
meceHe&Ce meceejesn keF& peien nesles jns
Deewj Oeerjs-Oeerjs Iej-yeej g[eves keer
Yeebefle otj nesleer ieF&~
cesjs Gme efmebOeer keueeFb keer Yeebefle
Yeer otj ngF&~ Ske yeej GvneWves cegPes Heesve
efkeee efke nce YeeFeeW kes yeere yengle
nbieecee eue jne nw, cegPes Meebefle eeefnS~
ceQves GvnW ceeGb Deeyet Heeb[Je YeJeve Deeves
kee efveceb$eCe efoee~ Jes KegMeer-KegMeer
DeHeveer egieue kes meeLe Deees Deewj
F&MJejere Meebefle keer DevegYetefle kejkes
iees~ otmejs Je<e& Yeer Jes Deees, lees ceQves
GvnW kene ef k e DeeHekees lees
yeeekegceejer]pe kee peeot ueie ieee nw~
leye GvneWves kene efke yenveeW kes meceHe&Ce
meceejesn mes cesjer keF& YeebefleeeB otj ngF& nQ

Deewj cegPes oes yeej ceeGb Deeyet Deeves kee

meewYeeie HeeHle ngDee nw~ ceQves GvnW nBmeer
ceW kene efke Deiej DeeHekees meoe eneB
jnves kee meewYeeie efceues lees keee
kejWies? lees GvneWves Yeer nBmekej kene
efke ]pej jn peeTBiee~
Ske yeej ceOegyeve ceW DeKeyeej Jeeues
Deees ngS Les, Gmeer mecee JeneB meceefHe&le
keveeDeeW keer ^sefvebie nes jner Leer~ Gme
He$ekeej iegHe ceW mes keF& en ceeveles Les efke
yeeekegceeefjeeB DeeefLe&ke ee Deve
cepeyetjer kes keejCe meceefHe&le nesleer nQ~
leye nceves DeKeyeej JeeueeW kes meeceves ner
^sefvebie ceW DeeF& ngF& yenveeW kees HesMe
efkeee~ DeKeyeej JeeueeW ves Gvemes HeMve
Hets Deewj Ske ves lees en Yeer Hete efke
DeeHekes ceeB-yeeHe kes Heeme DeeHekeer Meeoer
kes efueS DeeJeMeke onspe osves keer
#ecelee veneR Leer, keee FmeefueS DeeHe
yeeekegceejer yeveer nes? leye meYeer yenveeW
ves DeHevee { mebkeuHe yeleeee efke nce
mJese mes DeHeves ceeB-yeeHe keer mJeerke=efle
mes ner meceefHe&le ngF& nQ~ yenveeW kes peJeeye
mes Gvekeer keF& YeebefleeeW kee efveJeejCe
ngDee~ GvnW mecePe ceW Deeee efke es yenveW
He{er-efueKeer, mecceeefvele Je mebHevve
HeefjJeejeW keer nQ~ Fvekes peerJeve meceefHe&le
kejves kes Heers F&MJejere mesJee keer ueieve
Deewj leeie-leHemee keer {lee nw,
ueewefkeke HeefjJeej keer menceefle Deewj
meneesie nw~ ceeB-yeeHe Deewj efjMlesoej
Meeoer ceW pewmes Oeve Deewj pesJej meewieele

nj keee& ceW meenme kees meeLeer yeveeDees lees meHeuelee DeJeMe efceuesieer

11

%eeveece=le

He ceW osles nQ, Ssmes ner meceHe&Ce meceejesn

ceW Yeer meewieele osles nQ~
Ske yeej Deeyet ceW peeHegj keer oes
keveeDeeW kee meceHe&Ce meceejesn Lee~
jepemLeeve kes lelkeeueerve ieJeve&j
ceneceefnce Sce.esvveejser Yeer meceHe&Ce
meceejesn ceW neef]pej Les~ meceejesn kes
mecee ceQ Gvekes yeepet ceW ner yewe Lee
Deewj GvnW yelee jne Lee efke en Ske
Deueewefkeke efJeJeen meceejesn nw efpemeceW
Fve keveeDeeW ves efvejekeej Hejceelcee
efMeJe kees HejceHeefle kes He ceW JejCe
efkeee nw leLee Gvekeer eercele Hej eueles
ngS Gvekes meye Deelcee yeeeW keer %eeve
eje Heeuevee Deewj mesJee kee MegYe
mebkeuHe efueee nw~ Yeelee esvveejser peer
ves osKee efke ueewefkeke efjMlesoej yengle
KegMeer mes oesveeW keveeDeeW kees meewieele
Deeefo os jns nQ~ meceejesn kes yeeo peye
Jes JeeHeme jepeYeJeve iees leye JeneB mes ome
n]peej Hees Yespes Deewj Heesve Hej kene
efke ceQ Yeer peeHegj kee ntB, Fme veeles mes
yeeqeeeW kee efjMlesoej ntB~ en jeefMe
DeeHe mJeerkeej kejvee Deewj yeeqeeeW
kees os osvee~ ceQ peevelee ntB efke DeeHe
mejkeej kee Oeve F&MJejere mesJee ceW uesles
veneR nQ Deewj keevetve keer keF& ceee&oeeW
Yeer nQ~ DeHeveer leveKJeen ceW mes ner ceQves es
ome npeej Hees Yespes nQ~ yeeo ceW lees
keF& peien Hej YeeFeeW kes Yeer meceHe&Ce
meceejesn ngS Deewj F&MJejere mesJee ceW Fve
meceejesneW kee mLeeve Hekekee nes ieee~
12

Ske jceCeerke yeele yeleelee ntB~

Denceoeyeeo ceW ceneosJe veiej mesJeekesv
kes eje keg yenveeW kee meceHe&Ce
meceejesn Lee~ oeoer HekeeMeceefCe meefnle
meYeer oeefoeeB JeneB GHeeqmLele LeeR~ Gme
meceHe&Ce meceejesn ceW ceQ mspe meskesjer
Lee~ cesjs ceve ceW Ske mebkeuHe Deeee
Deewj ceQves Jesoebleer yenve leLee ebefkee
yenve mes Hete efke keee Gvekee meceHe&Ce
meceejesn ngDee nw? lees Jesoevleer yenve ves
kene efke nce lees yet{s nes iees nQ, Deye
Fme Gce ceW keewve nceeje meceHe&Ce
kejsiee? ceQves ceve ceW meese efueee efke FvnW
nce mejHeeFpe oWies~ ceQves JeneB keer
JeJemLeeHeke yenve mes Hete efke DeeHekes
Heeme meceHe&Ce kes efueS Skem^e meeceeve
egvejer Deeefo nw? Deiej nw lees oes yenveeW
kes efueS ueskej DeeeW~ efHej ceQves T<ee
yenve kees FMeejs mes yegueekej kene efke
Jesoebleer yenve Deewj ebefkee yenve kee
e=bieej kej oes~ efHej ceQves ceeFke Hej
SveeGbme kejkes oesveeW yenveeW kes ceeB-yeeHe
Deewj YeeF&-YeeYeer kees yegueeee Deewj
meejer meYee kees n<eexuueeme kee meceeeej
efoee Deewj Fme Hekeej Gme meceHe&Ce
meceejesn ceW eej eeBo ueie iees~
meceHe&Ce meceejesn kes yeejs ceW cegPes
Henues mes ner Lees[e efJeMes<e ueieeJe Lee~
meved 1977 ceW cegbyeF& ceW keebHeWme ngF&,
efpemekee Leerce Lee Future of
Mankind. Gmekes efueS ceQves HesHej
efueKee pees keebHeWme kes meesefJeefveej ceW

efoue mes otmejeW keer mesJee kejes lees ogDeeDeeWW kee ojJeepee Kegue peeesiee

HekeeefMele ngDee~ Gmekee Meer<e&ke Lee

`meceHe&Celee kes eje mebHetCe&lee'~ ceQ
ceevelee ntB efke meceHe&Celee mes ner peerJeve
keer mebHetCe&lee nes mekeleer nw~ ceQves GmeceW
efueKee Lee efke pewmes Ske veoer peye meceg
ceW efJeueerve nes peeleer nw lees Gmekee peerJeve
meHeue nes peelee nw, Fmeer Hekeej mes peye
nce F&MJejere mesJeeLe& DeHeves peerJeve kees
meceefHe&le kejles nQ lees nceeje peerJeve Yeer
mebHetCe& meHeue nes peelee nw~
nce meyekes meeceves DeeoMe& He ceW
lees yeee yeeyee kee meceefHe&le peerJeve nw efke
kewmes GvneWves DeHeves leLee DeHeves HeefjJeej
kees e%e ceW meceefHe&le efkeee leLee Fme
F&MJejere efJeMJe efJeeeuee keer mLeeHevee
keer Deewj Deepe Gvekes eje mLeeefHele
en efJeMJe efJeeeuee 137 osMeeW ceW Hewue
ieee nw~ keesuekeelee kee yeessefvekeue
iee[&ve kee JeJe=#e lees Flevee veneR Hewuee
efpelevee yeee yeeyee eje HemLeeefHele
ceeveJeere JeJe=#e Hewue ieee nw~ nceejs
owJeer HeefjJeej kes vees HetueeW DeLee&led
yenve-YeeFeeW kees en Hegjevee Fefleneme
ceeuetce veneR nw efke kewmeer-kewmeer
mecemeeeW Heej kejkes nceejer yenveeW ves
F&MJejere mesJeeeW keer nQ~ Gcceero nw efke
en uesKe He{kej keF& keveeeW pees
ogefJeOee ceW nesleer nQ efke nce meceHe&Ce nes
peeeW ee veewkejer kejW, kees meee
ceeie&oMe&ve efceuesiee Deewj Jes meceefHe&le nes
meskeekesveW Hej DeHevee Yeeie yeveeves kes
Heg<eeLe& ceW ueie peeeWieer~ v
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

`He$e' mebHeeoke kes veece

ceee&, 2012 Debke ceW HekeeefMele

uesKe yengle Des ueies~ `mele' Heer leHe
mecHeeokeere uesKe cegPes yesno Hemebo
Deeee~ ceQ efHeues 30 meeueeW mes
%eeveece=le kee DeOeeve kejleer Dee jner
ntB~ cegPes en uesKe Fleves meeueeW ceW
meJe&es< ueiee~ Fme uesKe mes Deeeqlceke
Meeeqvle efceueer~ ceQ Fmekees jes]pe jele kees
He{kej meesleer ntB~ JeemleefJekelee en nw
efke cesjs Heefle kee 22 HejJejer, 2012
kees osneble nes ieee Lee~ cegPes Gvekes
efveOeve mes pees Meeske ngDee, Fme efveyebOe mes
cegPes yengle-yengle Meeeqvle efceue jner nw~
ceee& cenerves keer Heef$ekee kes uesKe yengle
ner Des nQ mebpee keer keuece mes
`ye[e keewve', `keesOe mes gkeeje',
`menveMeefkele', `ceerer JeeCeer',
`Denbkeej mes neslee nw Heleve' Deeefo~
efvece&uee DeieJeeue,
ef[yegie{ (Deemeece)

HejJejer 2012 kes Debke ceW

`efMeJejeef$e cenevelece HeJe&' uesKe ceW
cegPes Henueer yeej ceeuetce euee efke
efMeJejeef$e mes mebyebefOele jmce-efjJeepeeW
kee keee jnme nw~ pewmes efke uemmeer
e{eves keer efkeee Oeerjs-Oeerjs Deelcee kee
Oeeve Hejceelcee keer Deesj Deekeef<e&le SJeb
Skeeie kejves kes meceeve nw~ yesueHe$e
e{eves kee leelHee& nw efke nce DeelceeeW
Hejceelcee Hej yeefue e{W DeLee&led GvneR
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

eje yeleees iees ceeie& kee DevegmejCe

kejW~ JeemleJe ceW mebpee keer keuece mes
uesKe DeHeveer Deefleere eHe es[lee nw~
`cesje yeeyee Dee ieee' uesKe ceW yengle ner
efekej Deewj %eeveJe&ke efyevogDeeW Hej
HekeeMe [euee ieee~ efMeJeyeeyee eeefve
mJeeb HejceefHelee Hejceelcee pees Deepe
nceejs yeere nQ, mebHetCe& efJeMJe keer
DeelceeDeeW kes yeeyee nQ~ Deepe mes 6070 Je<e& Henues kes yees DeHeves efHelee kees
JeemleJe ceW yeeyee ner lees kene kejles Les~
Gvekes DeJelejCe mes DeefYeYetle nes Deepe
ueeKeeW keb iee jns nQ cesje yeeyee Dee
ieee~ meekeej ceW yeee yeeyee Deewj ceccee
eje Heues nceejs DeeojCeere Yeelee jcesMe
Meen peer eje efueefKele `Heg<eesece
mebieceegie ceW leveeJecegkele jnves keer
egefkeleeeB' He{e, yengle-yengle Dee
Deewj efekej ueiee~ JeemleJe ceW
efMeJeyeeyee ves keF& yeej DeJekele
cegjefueeeW ceW kene nw, veefLebie vet DeLee&led
pees HeeBe n]peej Je<e& Henues ngDee, Jener
Deye efjHeer nes jne nw~ FmeefueS vees
WMeve ye DeeueJes]pe DesvMeve~
%eeveece=le nj Deelcee ceW peeve [eueves kee
Ske mejenveere keee& kej jner nw~
ye.keg.HeJesMe, ieesJeOe&ve (ceLegje)

%eeveece=le Heef$ekee ceve keer ienjeFeeW

kees mHeMe& kejves Jeeueer, peerJeve peerves keer
veF& jen, veF& efoMee Heoeve kejves Jeeueer

cenlJeHetCe& Heef$ekee nw, pees mekeejelceke

meese keer Deesj Hesefjle kejleer nw~ ceee&
2012 kes Debke ceW `mebpee keer keuece
mes ye[e keewve' He{kej cesje ceeveme
ienve efebleve keer Deesj Deiemej ngDee
Deewj ceQves ener Heeee efke Jeefkele kees
vecelee Deewj ceOegjlee kees Oeeve ceW jKeles
ngS Heg<eeLe& kejvee eeefnS~ mJeeb keer
HeMebmee SJeb ye[eF& kee Denced ve jKekej
DeHeves meodJeJenej Je DeeejCe mes
mebleg< nesvee eeefnS~
peevekeer oeoer ves, efoes iees HeMveeW kes
GejeW ceW kene nw, meceHe&Ce kee
DeefYeHeee nw, leve kesJeue mesJeeLe& nw,
HeefjMleeW kes Heeme Hewmee veneR neslee yeequke
Jes lees JneF-JneF, ueeF-ueeF nQ,
HeefJe$e nQ~ `yeeyee efceuee, meye keg
efceuee' DevegYeJe He{kej ceve jesceebefele
nes Ge~ `menveMeefkele' uesKe ceW yeleeee
ieee nw, Denbkeej kees meceeHle kejves Hej
ner Jeefkele vece yeve mekelee nw~ vecelee
Pegkeves keer Deesj Hesefjle kejleer nw, Fmemes
peerJeve ceW ceOegjlee Deeleer nw~ Deelcee
HeefJe$e yeveleer nw~ Jeefkele kee JeefkelelJe
mejue SJeb meewce yevelee nw Deewj Fmemes
keesOe Hej Yeer efveeb$eCe mLeeefHele efkeee
pee mekelee nw~ Fve meYeer leLeeW mes
HejceefHelee Hejceelcee efMeJeyeeyee kes
DeefOeke efveke Deeves kee DeJemej
efceuelee nw~ pewmes-pewmes Jeefkele mes keesOe
Heer Deeie Hejs nesleer peeesieer, Jewmes-Jewmes
menveMeeruelee, meblees<e, vecelee, ceOegjlee
Deeleer peeesieer~
cebpet YeC[ejer, YeerueJee[e

mebien Je=efle kees leeie kej oeve Je=efle kees DeHeveeDees

13

ceQ Deewj ceelesMJejer

= yeeekegceej ye=peceesnve, efouueer

ceQ Gve meewYeeieMeeueer yeeeW ceW mes

osKee~ ceccee Ske Deueewefkeke efJe ceW

ntB efpevneWves ceelesMJejer peer mes meekeej ceW cegmekeje jner Leer~ Gvekes cegKeceb[ue mes
Deueewefkeke mvesn Deewj Heeuevee ueer nw~ neefveele Heke jner Leer~ Gvekes
ceeB kes mebHetCe&lee efoJeme keer Hegveerle mce=efle veeveeW mes Demeerce mvesn yejme jne Lee~
kes Fve efoveeW ceW lees Gvekes uee[-Heej yees Hetjs keuHe (5000 Je<e&) kes yeeo
Deewj %eeve-efMe#eeDeeW keer meejer eeoW pees peekej efceues Les~ ceccee kee
efJeMes<e leewj Hej ceve ceW leepee nes Gleer JeefkelelJe Deefle HeYeeJeMeeueer Deewj
nQ Deewj Gvekes meeLe efyeleeF& ngF& Ieef[eeW menpe ner Deeke<e&Ce kejves Jeeuee Lee~ mekeleer nw efpemekees ceQves Deye leke DeHeves
kes Me oe kes He Hej GYej kej cegPes Deer lejn eeo nw efke GvneWves ve Heeme ner jKe es[e nw? Jen yeele
Ske efHeuce keer lejn eueves ueieles nQ~ lees keg kene Lee Deewj ve ner keg yeee ojDemeue en Leer efke eens keueeme ceW,
Fme DeJemej Hej ener Gefele nesiee efke mebkesle efkeee Lee~ Jen lees yeme yewer ngF& ewcyej ceW (Gve efoveeW yeeyee Deewj ceccee
ceQ Gve mce=efleeeW kee Deevevo DeeHekes cegmekejees pee jner Leer~ Hejvleg Gvekeer keueeme kes legjble yeeo yeeeW kes meeLe
meeLe efceuekej GeGB~
Fme cegmekeeve ceW ner keg Ssmee peeot Lee %eeve keer efe-es kejves Ske Deve
efke cegPes Gvekeer Deesj mes yegueeves keer kecejs ceW Deekej yewe kejles Les efpemekees
leHele yegPeeves Jeeuee meeeqvveOe
ceelesMJejer peer mes cesjer Henueer mHe< cenmetmelee ngF&~ ceQ mJele ner Ge ewcyej kenles Les~ esueer Yeer JeneR Hej
cegueekeele meved 1955 ceW ngF& Leer~ leye ceQ Deewj peekej Deueewefkeke ceeB kes Heeme efceuee kejleer Leer) ee peneB keneR Yeer
ee&[& SkeeGbW keer He{eF& He{ jne yew ieee~ DeesHe, efkelevee leHele yegPeeves yeeyee Deewj ceccee oesveeW efJejepeceeve
Lee Deewj Fme F&MJejere efJeMJe efJeeeuee Jeeuee Lee Gvekee meeefveOe~ Gmeer #eCe nesles, lees ceQ Fme ogefJeOee ceW He[ peelee efke
kes efouueer (keceuee veiej) mesJeekesv ceQves peeve efueee efke Yekelepeve ceeB kees oesveeW ceW mes efkememes ef< uetB Deewj
Hej F&MJejere %eeve-eesie keer efMe#ee HeeHle Meerleuee kenkej keeeW Hegkeejles jns nQ~ efkemekeer ef< mes Jebefele jntB? Ske
kejles cegPes keg cenerves ner ngS Les~ ceQ ceeB ves DeHeves HebKe meceeve keesceue Deewj Deesj %eeve mete& kee lespe Deewj HekeeMe
DeHeves ueewefkeke ceelee, efHelee Deewj YeeF& keceue meceeve HeefJe$e nmleeW mes cegPes Heej neslee lees otmejer Deesj %eeve ebcee keer
kes meeLe efHeleeeer Deewj ceelesMJejer peer keer LeHekeer osles ngS cesje cegKe ceere eeboveer Deewj Meerleuelee nesleer~ ceQ oesveeW
(efpevnW nce mvesn mes yeeyee Deewj ceccee kejeee Lee~
kees ner Fkee HeeHle kejles jnvee eenlee
kenkej Hegkeejles nQ) mes efceueves Deeyet
Depeerye-meer GuePeve
Lee~ Kewj, yeeo ceW lees ceQves Gmekee mener
HeJe&le Hej eqmLele ceOegyeve mJeiee&ece ceW
efpeleves efove ceQ Deeyet ceW jne, ceQves nue efvekeeue efueee Deewj oesveeW mes yeejerieee Lee~ HeLece efceueve kes mecee ne@ue Ske Depeerye-meer GuePeve cenmetme keer, yeejer mes ef< ueslee jnlee~
ceW meeceves, Ske meboueer Hej efHeleeeer Deewj efpemekee ef]peke ceQves Deepe leke efkemeer mes
ueewefkeke kee Deueewefkeke
otmejer Hej ceelesMJejer peer efJejepeceeve Yeer veneR efkeee nw~ DeeHe meeseles neWies efke
ceW HeefjJele&ve
LeeR~ ceQves oesveeW keer Deesj yeejer-yeejer mes Ssmeer Yeer keewve-meer DeveesKeer GuePeve nes
etB lees ceccee Ske egJee DeJemLee keer
14 %eeve yeue, eesie yeue Deewj HeefJe$elee kee yeue mebmeej kee meJe&es< yeue nw Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

kevee ner Leer Hejbleg e%e-ceelee kee

keee&Yeej mebYeeueles ner Gvekeer
Meejerefjke Deeke=efle ceW Yeer Fleveer
DeeMee&peveke leyeoerueer Dee ieF& Leer
efke Je= mes Yeer Je= Jeefkele kees Gvemes
mJeeYeeefJeke leewj Hej ceelee keer Yeemevee
ner Deeleer Leer~ Jewmes lees ceQves Gmeer efove
DeHeves ueewefkeke efHelee leLee Deve ye[er
Deeeg Jeeues yeeeW kees Gvemes `ceccee
ceccee' kenkej efceueles osKee ner Lee
Hejbleg Fmekee Ske Deewj DeveesKee
DevegYeJe nesvee DeYeer yeekeer Lee~ iegJeej
kes efove ceOegyeve Deeece mes OeeveeJemLee
ceW peekej efMeJeyeeyee kes Heeme Yeesie ues
peeves Jeeueer mebosMeer Meejerefjke veeles mes
ceccee keer ueewefkeke ceelee LeeR efpevekee
veece jeWee Lee~ Gme ueewefkeke ceelee kees
DeHeveer ner ueewefkeke yeeer kees DeHeveer
Deueewefkeke ceeB ceevevee Deewj ceccee kee
Gvekes meeLe Deueewefkeke yeeer pewmee
JeJenej - F&MJejere %eeve-eesie yeue
eje yeoues ngS mebyebOe mes JeJenej
kejvee lees yeme osKeles ner yevelee Lee~
Henueer yeej peye ceQves Fme Me kees osKee
lees cesjs jesceebe Ke[s nes iees Les~ ceccee
kes meeceves Gvekeer ueewefkeke ceelee Je=e
nesves kes yeeJepeto Yeer meecege Gvekeer
yeeer kes meceeve ner ueie jner Leer~ efkeme
Hekeej mebmkeej, mJeYeeJe Deewj kee&Je
kes yeoue peeves mes ceveg<eelcee kee meeje
JeeleeJejCe leLee Gmekes meejs mebyebOe ner
yeoue peeles nQ, Fme melelee keer eHe
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

cegPe Hej Gmeer Ie[er ueie ieF& Leer~ ceQ

meewYeeieMeeueer ntB efke cesje Yeer meeje ner
ueewefkeke HeefjJeej %eeve ceeie& ceW eue He[e
Lee Hejbleg Gme #eCe kes DevegYeJe mes
ueewefkeke veeleeW kees Deueewefkeke ceW
HeefjJeefle&le kejves ceW cegPes ye[er ceoo
efceueer Leer~
nj kece& mes enkeleer ngF& efoJelee
ceccee kee peerJeve Fme yeele kee
DeeoMe& GoenjCe Lee efke F&MJejere
%eeve-eesie keer Meefkele mes ceveg<e ceW
efkelevee Heuee Dee peelee nw Deewj efoJe
iegCeeW keer OeejCee kejves mes menpe ner
Gmekee peerJeve efkelevee es< Deewj nerjslegue yeve peelee nw~ YeefJe<e kes 21
pevceeW DeLee&led meleegie-$eslee keer HeeJeve,
es<eeejer veF& owJeer me=ef< ceW 2500
Je<eeX kes efueS peerJevecegkele osJeer-osJelee
Heo keer HeeefHle keer yeele efkemeer vees
efpe%eemeg keer mecePe ceW DeYeer ve Yeer yewer
nes Hej Hele#e kees keee HeceeCe? ceccee
kes yeesueeeue Deewj nj kece& mes enkeleer
ngF& efoJelee kees osKekej Gvekes mebHeke&
ceW Deeves Jeeuee nj Jeefkele en meeseves
Hej cepeyetj nes peelee Lee efke efpeme %eeve
mes Ssmee ceccee pewmee TBee peerJeve yevelee
nes, Jen DeJeMe ner F&MJej eje Heoe
nesiee~ Gmekes leke&-yenme meceeHle nes
peeles Deewj Jen %eeve eje DeHeves Jele&ceeve
peerJeve kees ceccee pewmee efoJe yeveeves keer
meeseves ueielee~ Fme lejn ceccee kee
He Y eeJeMeeueer Jeef k e l elJe Deves k e

DeelceeDeeW kees Fme F&MJejere %eeve ceeie&

keer Deesj Deekeef<e&le kejves kes efveefcee
yevee~ Fme ceeie& Hej eueves Jeeueer
Deveskeeveske DeelceeDeeW kees Yeer DeHeves
Heg<eeLe& kees leerJe kejkes ceccee pewmee
meJe&iegCecetle& yeveves keer HesjCee nj yeej
Gvemes efceueves Hej HeeHle nesleer Leer~
efHeleeeer kes efueS lees efHej Yeer keesF& meese
mekelee Lee efke efMeJeyeeyee kee meekeej
jLe nesves kes keejCe Meeeo GvnW keesF&
DemeeOeejCe F&MJejere Meefkele HeeHle
nesieer (neueebefke Ssmeer keesF& yeele Leer
veneR) Hejbleg ceccee kes peerJeve kees lees
efvemebkeese Deewj mHe< MeyoeW ceW
F&MJejere %eeve-eesie keer ecelkeejer
Meefkele kee Ske Deefleere vecetvee kene
pee mekelee nw~
Deeme-Heeme mevveee eee jnlee
ceccee efoJeiegCeeW mes mebHetCe& mee#eeled
osJeer Leer~ Gvekes mebkeuHe eeve keer
lejn ce]peyetle, yeesue ceers, meejegkele
Deewj kece& es< leLee egefkeleegkele Les~
ceccee kes { mebkeuHe SJeb menpe Meefkele
keer Ske efcemeeue cegPes yeeekegceejer
ceesefnveer yenve ves megveeF& Leer pees keg
mecee leke ceccee keer yeeeCeer jner Leer~
Ske yeej ceccee kees yengle meKle
Meejerefjke JeeefOe Leer Hej keueeme kee
mecee nes jne Lee~ ceccee DeHeveer JeeefOe
keer HejJeen ve kejles ngS keueeme ceW ieF&
Deewj GvneWves efvele Heefle keer lejn %eevecegjueer megveeF&~ ceesefnveer yenve en

{lee DeeHekes ieues ceW meHeuelee kee nej Henveeleer nw

15

%eeveece=le

osKekej eefkele jn ieF& efke ceccee kes

esnjs Hej Gme JeeefOe keer Heer[e keer jsKee
leke efoKeeF& ve osleer Leer Deewj keueeme
kees Gvekeer Gme JeeefOe kes yeejs ceW Helee
leke veneR He[e Lee~ Fleveer ie]peye keer
menveMeefkele ceccee ceW Leer~ ceccee Fleveer
eesieegkele, iebYeerj Deewj Meeble jnleer Leer
efke Gvekes Deeme-Heeme kes JeeleeJejCe ceW
mevveee eee jnlee Lee pees meYeer kees
Hele#e cenmetme neslee Lee~ Ssmee ueielee
Lee efke ceevees Jes keesF& euelee-efHejlee
ueeF neTme Deewj ceeF neTme neW~
ceccee keer eeue HeefjMleeW pewmeer Leer~
DeeeceJeeefmeeeW kees Helee Yeer veneR
euelee Lee efke keye ceccee Gvekes Heeme
mes ie]gpej ieF& DeLeJee keye mes Jes Gvekes
Heers Ke[er ngF& Gvekeer SefkeefJeer kees
peeBe jner LeeR~ ceccee kes yeesue yengle ner
ceOegj, mvesnegkele Deewj mecceeveHetCe& nesles
Les~ ceccee ves cegPes meoe `ye=peceesnve peer'
kenkej ner yegueeee~ He$e ceW Jes cegPes meoe
`uee[ues ye=peceesnve peer' efueKeleer~ He$e
ceW ee Jeefkeleiele efceueves Hej Jes meyemes
Henues Meejerefjke leyeerele kee neueeeue DeJeMe HetleeR~ Gme Deueewefkeke
ceelee kee yeeeW mes efpelevee Demeerce Heej
Lee Glevee efkemeer ueewefkeke ceelee kee
keee nesiee! cegPes lees Ssmes ueieves ueiee Lee
efke pewmes efke cesjer ueewefkeke ceeB Yeer ceccee
ner nes~
pewmes DeeHe ceeveW Jewmes Deewj ceeveWies
ceccee efMeJe yeeyee kes %eeve kees legjble
16

OeejCee ceW ues Deeleer LeeR Deewj efJeeej

meeiej cebLeve kejkes DeHeves DevegYeJe kes
DeeOeej Hej Gme F&MJejere %eeve kees yengle
menpe yeveekej yeeeW kees megveeleer Leer~
ceccee %eeve kes Ske iege jnme kee Flevee
efJemle=le mHe<erkejCe kejleeR efke keesF&
Deefnuee pewmeer HelLejyegef (ceeser yegef)
Jeeueer Deelcee Yeer Gmes Pe mecePe peeS~
Meg-Meg keer yeele nw, Ske efove ceQves
ceccee mes HeMve Hete efke ceccee, nceejs
%eeve keer lees meYeer yeeleW veF&-veF& nQ, ueesie
es meye kewmes ceeveWies? ceccee ves HeMve kes
He ceW ner Gej efoee efke DeeHe kewmes
ceeves nes? pewmes DeeHeves mecePee Deewj ceevee
nw, Jewmes ner Deve ueesie Yeer ceeve ueWies~
Hesce kes meeLe vesce Yeer
nce yees peye Yeer ceccee mes Hesce ceW
vesce (efveece) veneR keer egefkele kes
Devegmeej keesF& Ssmee keee& kejves kees
kenles efpememes nceeje DeueyesueeHeve
efoKeeF& oslee nes lees Jes nceW yengle ner ceers
{bie mes keceeX keer iege ieefle kes yeejs ceW
meeJeOeeve kej osleeR~ Ske yeej peye
ceccee Debyeeuee eJeveer kes mesJeekesv Hej
HeOeejer Leer lees ceQ vebieue (peneB Hej ceQ
meefJe&me kejlee Lee) mes GvnW efceueves kes
efueS ieee Deewj JeneR Gvemes vebieue eueves
kee DevegjesOe kejves ueiee~ ceccee ken
jner Leer efke keg efoveeW yeeo kee Heesieece
yeveeDees Hejbleg ceccee kes YeeJeeLe& kees ve
mecePeves kes keejCe ceQves Gvemes ogyeeje
DevegjesOe efkeee efke ceccee, DeeHe keue

DeHeveer MeefkeleeeW kee Heeesie mebnej ceW veneR, me=peveelceke keeeeX ceW kejes

ner euees ve~ lees efHej ceccee ves kene efke

ceQ lees eue mekeleer ntB Hejbleg pees Deve
DeelceeeW Hebpeeye kes efYevve-efYevve kesveW
mes cegPes Debyeeuee ceW efceueves DeeeWieer Deewj
efvejeMe neWieer, Gvekee yeesPe legce Hej
He[siee~ leye ceQves mecePee efke Jes keg
efoveeW yeeo vebieue eueves kees FmeefueS
ken jner Leer efke meyekees Gvekes Heesieece
keer metevee efceue mekes~ efHej lees ceQves
Gvekeer yeele ceeve ueer Deewj Jes Lees[s efoveeW
kes efueS vebieue HeOeejer LeeR~ Fmemes mHe<
neslee nw efke ceccee ueJeHegue Deewj
uee@Hegue keer oesveeW eesieleeDeeW kee
Fkee Heeesie efkeme kegMeuelee mes kejleer
Leer~ Jes Hesce kes efueS vesce ee vesce kes efueS
Hesce keer efleueebpeefue veneR osleer LeeR~
efHelee mvesner
meekeej ceccee ves lees -%eeve-e%e
kee keejesyeej mebYeeueves ceW efHeleeeer kee
meeLe Deble leke efoee ner, Hej ceccee kes
mebHetCe& nesves kes yeeo peye DeJekele ceccee
keer HeOejeceefCe mebosMeer kes leve ceW ngF& lees
DeeHe peeveles nQ efke GvneWves Henues-Henues
keee kene? ceccee ves Gme mecee
GHeeqmLele yeeeW mes ener kene efke Deye
DeeHe yeeeW kees e%e kee keee&-Yeej
mebYeeueves ceW efHeleeeer kee Hetje neLe
yeBevee nw~ efHeleeeer Je= nQ, Gve Hej
ceccee kes peeves mes DeefOeke yeesPe ve He[s~
efkeleveer efHelee mvesner Leer nceejer ceccee!
Jen Ievee keYeer Yetue veneR mekelee
Gme Ievee kees lees ceQ keYeer Yetue ner
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

veneR mekelee pees ceccee kes mebHetCe& nesves mes Lees[s ner mecee
HetJe& cesjs Deeyet peeves Hej Ieer Leer~ Ske efove ceQ Heele
keueeme kes yeeo vekekeer Peerue kee ekekej ueieeves
efvekeue ieee~ meeje ekekej ueieekej (efpemeceW keg
efnmmee ceQves oew[ Yeer ueieeF& Leer) ueewles ngS peye ceQ
Deeece kes meceerHe HengBee ner Lee efke keee osKelee ntB efke
ceccee DeHeveer yeeeCeer pecegvee yenve kes meeLe Heeb[Je
YeJeve mes efvekeue Peerue keer Deesj pee jner nw~ ceccee kees
osKeles ner cesjer lees KegMeer kee efkeevee ve jne~ pecegvee
yenve kes yeleeves Hej efke ceccee Lees[e Hewoue pee jner nw,
ceQ Heue kej Gvekes meeLe Hegve Ietceves eue He[e~
eueles-eueles nce Gme peien HenBbge iees peneB mes
Deveeoje HJeeFb kees jemlee peelee nw~ menmee ceccee ves
kene, euees Deepe Deveeoje HJeeFb leke eueles nQ~ ceQ
lees yengle ner KegMe nes ieee Deewj ceccee kes meeLe lejnlejn keer yeeleW kejkes Hetuee veneR mecee jne Lee~ ceQves
kene, ceccee Deye lees DeeHe peeveleer nes efke ceQ ye=peceesnve
ntB Deewj ceQ peevelee ntB efke DeeHe ceccee nQ Hej meleegie ceW
lees es meye eeo veneR jnsiee~ ceccee jnmeHetCe& jerefle mes
cegmekejeleer jneR~ ceccee mes Jen efceuevee-yenuevee Flevee
megKeo Heleerle nes jne Lee efke meejs jemles KegMeer mes cesjs
jesceebe Ke[s jns Deewj cegPes efyeukegue Helee ner veneR ueiee
efke ceQ ogyeeje Flevee eue efueee ntB~ pecegvee yenve ves
yeleeee efke ceccee Yeer je]spe Fleveer otj veneR Deeleer nw~
Deieues efove ceccee Deewj yeeyee ves cesjs meeLe Heeses
efvekeueJeees pees Deepe Yeer cesjs kecejs ceW ueies ngS nQ~ Hej
leye cegPes mJeHve ceW Yeer en efJeeej veneR Lee efke keg ner
efoveeW yeeo ceeB ncemes efJeoeF& uesves Jeeueer Leer Deewj Fme
keuHe keer nceejer en Debeflece cegueekeele Leer~ Hej
ueielee nw efke ceccee kees en meye %eele Lee Deewj Meeeo
FmeefueS Gme efove cegPe Hej Flevee Heej uegeee pee jne
Lee~ v
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

mce=efle kes #eCe

yeeekegceej osJeerevo keewefMeke
Geceveiej, veF& efouueer

ns ceelesMJejer, eeo DeeHekeer, mJe-mce=efle peeiele kejleer nw~

meodyegef, mevceefle Heoeeke, Heg<eeLe& ceW ieefle Yejleer nw~~
cecelee-Jeelmeue-mvesn keer, mele meeLe&ke esleve cetjle~
efpemeves peevee Gmeves Heeee, meecege legce meyekeer ceeB cetjle~~
le=Hle veeve, efJeMeeue efeleJeve,DeOejeW Hej Dece=le kee meeiej~
yeeBneW ceW Yet-ceieve meceees, Gj uenjelee keCee meeiej~~
Oece&, OeejCee, menve, meeOevee %eeve-eesie keer cetjle Heejer~
veeveeW ceW neveer egcyeke, efoJe iegCeeW keer esleve keeejer~~
veeje Yee<eCe, ceOegj Yeemevee, ue#eCe ue#e Ske yeveees~
HeYeg HebLe ceW meYeer DemecYeJe, legceves mecYeJe kej efoKeueees~~
yeeeer, Deeee, yeeeeefjCeer, keeceOesveg yeve DeeMe Hegjeleer~
nbmeJeeefnveer mejmJeleer yeve, peve-ceve kee DebOekeej efceeleer~~
efveefcee Deewj efvecee&veefee jn, keee&Heve mes efyeukegue veejer~
keceeX ceW efoKeleer meekeejer, efmLeefle mes efoKeleer Deekeejer~~
efJeefOe keer efveefOe yeve, efveMeefove legceves Debie-mebie ceW HeYeg yemeeee~
Jevosceelejced ken yeee ves, efvepe cegKe mes lesje iegCe ieeee~~
mJe ceW efmLele, efMeJe kees DeefHe&le, peve DeeoMe&,peiele keueeCeer~
kee&Je Jekele=lJe Ske legcnejs, meyekees meoe menpe Jejoeveer~~
mJe efmLeefle mes HeefjefmLeefle Hej, efJepee OJepee Henjeves Jeeueer~
efveMee kee OegJe leeje yevekej, keuHe-keLee oesnjeves Jeeueer~~
Heg<eeLe& keer HeeJeve Heeflecee, pevce kegceejer, peie cenleejer~
legce Kego ner kes meceeve Leer, efkememes GHecee kejW legcnejer~~
mce=efle kes #eCe, yeeeCe peve-ceve, kejles Gj mes Deepe veceve nQ~
ceele=lJe keer Jen es< keneveer, Deepe ken jns veeve-veeve nQ~~

vecelee kees DeHevee keJee yeveeDees lees meoe megjef#ele jnWies

17

efJeMJe Heee&JejCe efoJeme Hej efJeMes<e...

yeerpe kee ye[HHeve

= yeeekegceejer Gefce&uee, MeeeqvleJeve

Ske vevns mes yeerpe kes ceve ceW mebkeuHe

GlHevve ngDee efke ceQ DeHeves Yeerlej efHeer
KegMeyet mes peiele kees megJeeefmele keB~
mebkeuHe kees meekeej kejvee Flevee
Deemeeve ve Lee~ Fmekes efueS Gmes DeHeves
DeeqmlelJe kees #ele-efJe#ele kejvee Lee
Deewj Oejleer keer DebOesjer, Iegve Yejer
Hejle kes veeres oyevee Lee Hej yeerpe ves
efnccele ve nejer, Jen cegKe veeree kej
Oejleer kes Deboj Glej ieee~
kejJe yeoue THej Ge
Oejleer ves kene, cesjs Yeej leues
oyekej let DeHeves DeefmlelJe kees yeee
HeeS, ener yengle ye[er yeele nw, Fmemes
peeoe keg ve kej HeeSiee~ Heg<He Gme
DebOekeej ceW Yeer cegmekejelee jne~
peue kes De%eele keCeeW ves Gmekes neWeW
kees peje-mee ieeruee efkeee Deewj
kejJe yeoue Jen THej G ieee~
GvneR ieerues neWeW mes Gmekeer Deebleefjke
MeefkeleeeB yeenj Het He[er~ Gmekes
Heyeue Glmeen kees osKe Oejleer kes
keCeeW ves oes efnmmeeW ceW yeBkej Gmekes
yeenj efvekeueves kee ceeie& efveefce&le kej
efoee~
DeeqmlelJe Hej Henej
yeerpe ves jesMeveer ceW peeWner ves$e
Keesues, ceve Deeveeqvole nes Ge~ Hej
18

en keee, Oejleer kes Yeerlej lees kesJeue

Iegve ner Leer, yeenj kes peiele ceW lees
DeeqmlelJe Hej keF& Henej nesves ueies~
nJee ves esleeJeveer oer, cesje Ske ner
PeeWkee yengle nw lesjs Hewj GKee[ves kes
efueS, mebYeue, cesjs meeceves ye[s-ye[s
Hes[, eeve meye yesyeme nes peeles nQ,
legcnejer lees leekele ner keee nw! vevne
yeerpe DeHeves HeeBJeeW kees cepeyetleer mes jeWHes
keYeer oeeW Pegkee, keYeer yeeSB Deewj nj
PeeWkes kees yeeBneW ceW Pegueeves Jeeuee Petuee
mecePe Fueelee jne~ Gmekes meenme
kees osKe Jeeeg DeebefYele ngS efyevee ve
jn mekeer~
oo& kees Heer ieee
Gmekes jmeerues keesceue leves kees
keFeeW ves ueueeeF& ve]pej mes osKee Deewj
eeWe kee keesj Henej Yeer efkeee
uesefkeve efvejblej efJekeeme keer ueieve mes
Jen Fme Demenveere oo& kees Yeer Heer ieee
ceevees ceewve mJej ceW ken jne nes, cegPes
efJekeefmele nesves oes efHej lees cesje pees Yeer
nw, legcneje ner nw~
cegiOe nes Ge ceeueer
efJepeeleere efJejesOeeW keer yeele
esef[es, keg mepeeleere Yeer Gmemes
HeeflemHeOee& kejves ueies~ jme, iebOenerve
Pee[-PebKee[ ves Gmekeer Heieefle kees

jeskeves keer YejHetj keesefMeMe keer~

efkemeer ves DeHeveer pe[sb Hewueekej Gmekes
efnmmes kee Heeveer egjeee, efkemeer ves leves
kes HewueeJe kees, DeHeves HewueeJe mes
jeskeves keer keesefMeMe keer~ keF& lees
Gmekeer TBeeF& mes TBes neskej Gmekes
DeeqmlelJe kees ner {keves ueies Les~ Heg<HeHeewOee DeHeves kees efmekees[lee Lee Hej
Ieeeue veneR neslee Lee~ Gmekes Deoce
meenme kees osKe yeeie kee ceeueer cegiOe
nes Ge Deewj efJeIve [eueves Jeeues
Pee[-PebKee[ kees mecetue GKee[
HeWkee~ mele ner nw, YeieJeeve, ogefveee
kes yeieeres kee ceeueer Yeer GvneR keer
meneelee kejlee nw pees DeHeveer
meneelee DeeHe kejles nQ~ efJeIveeW kes
yeere jnkej Yeer De[esue jnves Jeeues kes
efJeIve Jen pe[ mes GKee[ HeWkelee nw~
ceeueer kee meneesie Heekej HeewOee
HeHegefuuele ngDee~ Gmekeer efJekeemeieefle gle nes ieF&~

eefo DeeHe mecceeve eenles nes lees DeYeer mes meyekees mecceeve osvee HeejbYe kej oes

Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

kegefHele ngDee mete&

peerJeve-oeve osves Jeeuee mete& Yeer
Hejer#ee uesves ceW Heers ve jne, kegefHele nes
yeesuee, Fleveer lespeer mes ye{kej cesjer
TBeeF& tvee eenlee nw, cesjs leeHe kes
Deeies let keneB nj HeeSiee~ uesefkeve,
DeHeves Yeerlej keer Meerleuelee kes yeue mes
efyevee efkemeer eee kes, HeewOee mete& kes
leeHe kees Yeer Heer ieee~
leHemee meHeue ngF&
Fme efJeIveeW, yeeOeeDeeW mes petPeles Yeer
HeewOee cegmekejelee jne, nJee mes
DeKesefueeeB kejlee jne Deewj Het
He[er Gme Hej Ske veneR, keF& keefueeeB
pees jbie Deewj iebOe kee DeHeves Yeerlej
DevegHece mebmeej mebpeesS ngS Leer~ HeewOes
keer leHemee meHeue ngF&~ mebmeej kees
KegMeyet mes cenkeeves kee mebkeuHe
meeLe&ke ngDee~
pees yeerpe keer lejn DeHeves kees
ieueevee peevelee nw, pees efJeIveeW Deewj
yeeOeeDeeW kes yeere Yeer Deeue-De[esue
jnlee nw, pees efvevokeeW Deewj
ogMefeblekeeW kes mece#e Yeer Gesefpele
Deewj efJeeefuele veneR neslee, cesnvele
Deewj Heg<eeLe& mes pees Heers veneR nlee,
Gmeer kes Yeerlej keer MeefkeleeeB, HekeeMe
yevekej mebmeej ceW Hewueleer nQ, Jen
osJelJe kees HeeHle neslee nw~ peve-peve kes
ceve kees %eeve keer KegMeyet mes megJeeefmele
kej efJeOeelee kes cegkeg keer ceefCe yeve
cegmekejelee nw~ v
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

yeeyee ves yeveeee efMeJe Meefkele

yeeekegceejer Deepeeo, MeeeqvleJeve, yeer.kes.keeueesveer

Dece=leJesues leerve yepes cesjer DeeBKeW DeHeves

DeeHe ner Kegue peeleer nQ ceevees yeeyee mJeeb
Geves Deeles neW~ Ievee ceee& 2004 keer
nw~ Dece=leJesuess DeeBKeW Kegueer lees yeenj ieueer
ceW kegeeW kes YeeWkeves keer DeeJeepe DeeF&~ ceQ
Iej kee ies Keesuekej ieueer ceW Dee ieF&~ ceQves
osKee, kejerye ome Deeoceer cesjer lejHe ye{s
Dee jns Les~ Gvekes neLeeW ceW ue efoKeeF& os
jns Les~ Meeeo Jes eesjer kes Fjeos mes kee@ueesveer ceW Ietce jns Les~ leYeer lees kee@ueesveer
kes keges GvnW osKekej YeeWke jns Les~ Ske yeej lees Yee kee mebkeuHe Deeee
FmeefueS ceQ Iej kes meeceves Keeueer He[er efMeKej DeHee&ceW keer efyeefu[bie keer
lejHe oew[er~ Hewj kes veeres Gye[-Keeye[ peceerve nesves mes ceQ efiej ieF&~ Fleves ceW
Ske eesj cesjs THej Deekej yew ieee~ leYeer cegPes yeeyee keer eeo kee mebkeuHe
Deeee efke legce lees efMeJe Meefkele nes Deewj Devoj MeefkeleeeW kee mebeej nes ieee~
ceQves eesj kees Ske Pekes ceW veeres efiejeee Deewj Gmes oes-eej ecee ueiee
efoes~ Gmekees efHelee osKe otmeje eesj cesjs Heeme Deeee Deewj eeket keer veeske
cesjs ieues Hej ueieeles ngS yeesuee, egHe jn, egHe jn~ uesefkeve ceQves ogiee& kee He
OeejCe kej eeket keer Oeej kees DeHeves yeeSb neLe mes Heke[kej, oeSb neLe mes
Gmekee cegbn veeWe efoee Deewj leerve-eej eebs pece kej ueiee efoes~ eeket mes
cesjs neLe ceW Lees[e peKce nes ieee Lee~
Fme oewjeve eesjeW kes keg meeLeer nceejs Iej ceW Iegme kej eveyeerve kej jns
Les~ efMeKej DeHee&ceW ceW mees jns Ske uesyej kees peeie Dee ieF& Deewj Jen eesjeesj efeuueelee ngDee kee@ueesveer ceW oew[ He[e efpememes meYeer kee@ueesveer efveJeemeer
peeie iees~ eesj peeve yeeekej Yeeie iees~ ceQ HelLej ceejles ngS keeHeer otj leke
Gvekees Keos[kej DeeF&~ Gvekes neLe keg Yeer veneR Deeee~ megyen peye Hegefueme
kees en peevekeejer oer lees Jes Yeer Fme yeneogjer keer HeMebmee kejves ueies uesefkeve ceQ
en meye ese ceers yeeyee kees osleer nBt efpemeves cegPes efMeJe Meefkele yeveeee~ v
jnceefoue yeve mesJee eje efvejeMe Deewj Lekeer DeelceeDeeW kees meneje oes

19

Deueewefkeke Heeuevee keer Deveceesue eeoW

= yeeekegceej efMeJe kegceej, efouueer

S ke keneJele nw, mebmeej ceW meye

Hejce meewYeeie ves cegPes ogefveee kes

Deeke<e&Ce mes otj kejkes Ske yeeyee keer
ieeso ceW jKee~
meowJe `neB peer' kenes
keYeer keesF& yeee efkemeer mesJee kes
efueS DemebYeJe Je cegeqMkeue kenkej
keejCe megveelee lees ceelesMJejer peer Gmes
kenleer Leer, keejCe yeleevee ceevee mJeeb
kees keejeieej ceW yebo kejvee~ eefo keesF&
Jeefkele uesefkeve en lees Ssmee nw..ken
kejkes yenevee yeveelee lees ceelesMJejer peer
Gmes uesefkeve kee DeLe& mecePeeleer~ efmebOeer
Yee<ee ceW `efkeve' ceevee ieboieer~ uesefkeve
DeLee&led ieboer Jemleg kees uesvee~ pees ieboieer
kees ueskej Deeee nw Jees kewmes Deeies
ye{siee~ ceccee kenleer Leer `ve' Meyo lees
yeeyee keer ef[keMevejer (Meyokees<e) ceW
veneR nw~ meowJe `neB peer' kene kejes~
Ske-Ske oevee
Ske-Ske ceesnj yejeyej
ceerer ceccee kes MeyoeW ceW, meee
Heg<eeLeea Jener nw pees Heg<e DeLee&led
Deelcee kes mener DeLe& ceW efkes DeLeJee
Deeeqlceke eqmLeefle ceW eqmLele neskej kece&
kejs~ pees Yetue Ske yeej nes peees, Jen
ogyeeje ve nes~ e%e keer keesF& Jemleg yeyee&o
Je Kejeye DeLeJee yeskeej veneR peeveer
eeefnS~ Ske yeej keer yeele nw, e%eJelme iesntB meeHe kejkes yeesjs ceW Yej egkes
Les, keg iesntB FOej-GOej efyeKejs ngS

keg efceue mekelee nw efkebleg ceeB veneR

efceue mekeleer~ ceeB keer Heeuevee SJeb ceeB
keer ueesjer kee DeHevee Ske DeveesKee ner
cenlJe neslee nw~ ceelesMJejer peer kees ceQves
yengle efveke mes osKee leLee Gvekes meeLe
ceOegyeve ceW jnves kee meewYeeie Yeer HeeHle
ngDee~ Gvekee JeefkelelJe HeYeeJeMeeueer
Lee~ GveceW iebYeerjlee, ceOegjlee,
Yeer Les~ ceelesMJejer peer ves Oeeve efoueeles
nef<e&lecegKelee Fleeefo Deveefievele iegCe Les
ngS ye[s ner mvesn mes kene efke Ske-Ske
leLee Gvemes meJe& kees ceeB keer Yeemevee
iesntB kee oevee Ske-Ske ceesnj kes
Deeleer Leer~ yees mes ueskej yegpegie& leke
yejeyej nw~ Fme Hekeej ceelesMJejer peer
meYeer GvnW ceccee kene kejles Les~
e%e keer eser mes eser Jemleg keer
ceOegyeve ceW pees Yeer Heeef&eeB Deeleer Leer,
keercele jKevee efmeKeeleer Leer~
Gvekes njves, Yeespeve Deeefo keer
leHemee kee Hele#e HeceeCe
JeJemLee mJeeb ceelesMJejer peer efkeee
ceelesMJejer peer keer eqmLeefle Deeuekejleer LeeR~ Gvekeer Heeuevee Heekej
De[esue jnleer Leer~ cesjer eser Deeeg
efkemeer kees ceOegyeve mes JeeHeme peeves kee
nesves kes keejCe mesJee ceW keg ve keg
ceve veneR kejlee Lee~
THej-veeres nesvee Yeer mJeeYeeefJeke Lee
Oeve-Oeve nes ieee
efkevleg ceccee keYeer [eBs ee veeje]pe nes,
peye ceQ Henueer yeej ceccee mes efceuee,
Ssmee keYeer veneR jne~ ceccee kee keYeer
GvneWves cegPes DeHeveer ieesoer ceW efyeeee,
veeje]peieer Jeeuee esnje veneR osKee~ e%e
Deueewefkeke mvesn efoee, DeHeves nmleceW Deveske Hekeej keer HeefjeqmLeefleeeB Yeer
keceueeW mes cegKe ceW iegueeye peecegve
DeeF efkebleg ceccee kes nj kece& ceW efMeJe
efKeueeee~ Deueewefkeke ceeB kee Jeelmeue
yeeyee Deewj [^ecee Hej efveMee,
Heekej ceQ Oeve-Oeve nes ieee~ ceQves ceve
efveeqMeblelee, Oewe& leLee Deue efJeMJeeme
ceW kene efke Ssmeer ceeB kees es[kej
uekelee Lee~ ceelesMJejer peer mJeeb kes
keYeer Yeer, keneR Yeer veneR peeTBiee~
Mejerj keer JeeefOe kes mecee Yeer esnjs Hej
mesJeeeW Yeer cegPes efHeleeeer Deewj ceelesMJejer
iebYeerjlee Je cegmekejen kee mecevJee
peer kes kecejs keer efceueer ngF& Leer~ Fme
jKeleer Leer~ en Yeer ceccee keer leHemee
20 peneB efeblee nw JeneB ewve veneR nes mekelee FmeefueS meJe& efebleeDeeW mes cegkele yevees Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

kee Hele#e HeceeCe osKee~ Ske yeej

ceelesMJejer peer keer leyeerele erke veneR
Leer~ [e@kej kees yegueeee ieee~
ceelesMJejer peer kes Heeme leerve-eej yenveW
yewer Leer, GvnW osKekej [e@kej ves
Hete, HesMesv keewve nw? peye yeleueeee
ieee lees [e@kej ves kene, es lees cesjs mes
Yeer peeoe lebogmle nQ~

ceelesMJejer peer kene kejleer Leer,

meowJe DesvMeve jKevee nw efke ceQ Deelcee
ntB~ Mejerj kes eje keee& kejves Jeeueer
Meefkele Deelcee nw~ nce Deelcee nQ, en
DeYeeme kejvee nw~ eefo nce efkemeer
kes Heefle Ie=Cee Deeefo jKeles nQ lees
nceeje efJekece& yevelee nw~ nceW nj
Jekele DesvMeve jKevee nw efke keesF& Yeer

efMeJeyeeyee keer eeo mes Hegjeveer lekeueerHe efceer

meesvee eewjefmeee, keceeueiebpe

DeHeefJe$elee kee keece veneR kejvee nw~ oes

Hekeej kes keceeX kee efnmeeye euelee nw~
Ske lees nce efkeee ngDee Hee jns nQ,
otmeje, efHej yeveeles Yeer peeles nQ, pees
Deeies Heevee nw~ FmeefueS Ske kece& kee
veleerpee Dee jne nw, otmeje veleerpee yevee
jns nQ~ lees ncekees oesveeW lejHe kees
mebYeeuevee nw~ v

lesjs Heej ceW nce

lesjs Heej ceW nce meceeles pee jns nQ

efceueer pees KegMeer GmeceW
keF& meeueeW mes cesjs veeke mes Heeveer yenlee jnlee Lee~ Fme keejCe cesjs ceeleemeyekees [gyeesles pee jns nwb
efHelee yengle HejsMeeve jnles Les~ cesje Fueepe keeveHegj, He&Keeyeeo, kevveewpe,
nce lees Les HelLej,
ceLegje, Peebmeer, yeeBoe, keceeueiebpe Deeefo mLeeveeW Hej kejJee egkes Les uesefkeve
letves yeveeee nerje~
keesF& Heeeoe veneR efceuee~ Ske efove ceeleepeer kees mLeeveere yeeekegceejer yenve
Fmekeer eceke mes nce,
efceueer~ ceeleepeer ves DeHeveer keF& HejsMeeefveeeB GvnW yeleeF& Deewj jesves ueieer~ yenvepeer
efveKejles pee jns nQ~
meesee ve Lee keYeer,
ves ceeleepeer kees mesJeekesv Hej %eeve meerKeves kee efveceb$eCe efoee Deewj DeeMJeemeve
lesjer ieeso Hee ueWies~
efoee efke efMeJeyeeyee keer ke=Hee mes meye HejsMeeefveeeB efce peeeWieer~ ceQ Deewj
Fme ieeso ceW lees nce,
ceeleepeer jespe megyen Deewj Meece keueeme ceW peeves ueies~ JeneB nceW yengle peeoe
meceeles
ner pee jns nQ~
Meeeqvle efceueer~ nceW meele efove kee keesme& kejeee ieee~ nce megyen Gkej
lesjs Heej ceW nce......
efMeJeyeeyee mes eesie ueieeves ueies~ nceejer HejsMeeefveeeB kece nesleer ieF&~ ceeleepeer
tvee, efyeKejvee ener
Deeme-Heeme kes ueesieeW kees Yeer Deeece ues peeves ueieer~ meYeer kees JeneB yengle ner
Kesue Lee nceeje~
Meeeqvle efceueer~
lesjs mvesn keer ceuence mes,
Ske efove keer yeele nw~ ceQves eesie ceW efMeJeyeeyee mes kene efke yeeyee, cesjs Iej
peg[les ner pee jns nQ~
peer
Jeve yevee Lee yeesPe,
Jeeues cesjs veeke keer lekeueerHe mes yengle HejsMeeve nQ~ yeeyee, DeeHe ner Fmekees erke
{es jns Les Fmekees~
kej oes vee! Gmeer jele yeeyee meHeves ceW [e@kej kes He ceW meHeso keHe[s Henves ngS
lesjer eercele mes nce,
efoKeeF& efoes Deewj cegPes kene, yeser, legce efevlee cele kejes, legce efyeukegue erke
G[les pee jns nQ~
nes Deewj cesjs efmej Hej neLe efHeje efoee~ efHej DeMe nes iees~ megyen peye DeeBKe
Deke[s, peke[s ngS Les,
Kegueer lees ceQves osKee efke veeke keer keesF& lekeueerHe veneR Leer~ Je<eeX Hegjeveer
efJekeejeW ceW nce~
lekeueerHe efMeJe yeeyee keer ceoo mes efyeukegue ner erke nes ieF& nw~ ceQ Deewj cesjs
He{eF& mes lesjer,
HeefjJeej kes meYeer meome efMeJeyeeyee kees yeej-yeej OeveJeeo osles nQ~ nce meYeer
cegefkele kees Hee jns nQ~
ueesie yengle ner KegMe nQ~ pewmes efMeJeyeeyee ves cesjer lekeueerHe efceeF&, Ssmes yeeyee
lesjs Heej ceW nce......
v
meYeer keer MegYekeeceveeeW HetCe& kejW~
ye.keg.megYee<e, KeeveHegj (efouueer)
{lee DeeHekes ieues ceW meHeuelee kee nej Henveeleer nw
21
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

Peter HeMebmee ogieg&Ce kee ej

= yeeekegceej jeceefmebn, jsJee[er

ke[er cesnvele Je meeer ueieve mes peye

kejs lees keesOe kejves keer yepeee Gmekeer

yeele Hej Oeeve osles ngS ogieg&Ce efvekeeueves
keer keesefMeMe kejW~
Peter HeMebmee Yeefcele kejleer nw
keF& yeej, HeMebmee kejves Jeeuee
Flevee Yeefcele kej oslee nw efke Gme Hej
efJeMJeeme kejves Jeeuee DeHeves peerJeve mes
Yeke peelee nw keeeWefke eeHeuetme
Jeefkele DeHevee Guuet meerOee kejves kes
efueS ceerer-ceerer yeeleeW ceW GuePee kej
kenlee nw efke DeeHe lees yengle eesie nes,
yengle mecePeoej Je Des nes, DeeHe
pewmee keesF& veneR nw Deeefo-Deeefo~ Fmemes
yeeves kee GHeee en nw efke peye
DeeHekeer HeMebmee nes jner nes lees legjble
DeHeveer efveCe&eMeefkele kees peieeSB Deewj
efJeeej kejW efke pees cesjs yeejs ceW kene pee
jne nw, keee Jen erke nw? keneR keesF&
ogieg&Ce Fme HeMebmee kes meeLe Deboj lees
veneR Glej jns nQ?
Deeueesevee Heer Keeo mes
efJekeefmele neslee nw peerJeve
ceveg<e kes peerJeve ceW efpeme lejn
ogKe-megKe, ueeYe-neefve, pee-Hejepee,
efove-jele, megyen-Meece meeLe eueles nQ,
Ssmes ner nceejs efvevoke Je HeMebmee kejves
Jeeues Yeer mebie-mebie jnles nQ~ Deeueesevee
Ske Ssmeer yeoyetoej Keeo nw pees ceeveJe
keer pe[eW ceW peekej DeHevee HeYeeJe
efoKeeleer nw~ pewmes mesv [eueWies lees HeewOee

Jeefkele meHeuelee keer cebef]peue neefmeue

kej ueslee nw lees en yeele HeMebmeveere nw
uesefkeve Fmemes Yeer DeleefOeke HeMebmee
keer yeele leye nw peye Jen Gme cebef]peue Hej
yevee jnlee nw keeeWefke Ssmes Yeer Jeefkele
Fme mebmeej ceW nQ pees efpelevee peuoer
cebef]peue neefmeue kejles nQ, Glevee ner
peuoer Gme cebef]peue mes efHemeue Yeer peeles
nQ~ cebef]peue Hej yeves jnves kes efueS oes
yeeleeW kee Oeeve DeJeMe jKevee nw~
Henueer, mJeeb keer eqmLeefle Hej Oeeve
jKeW, vee efke otmejeW keer eqmLeefle Hej~
otmejer, mJeeb ceW Deees HeefjJele&ve kee
Denbkeej ve kejW~
Peter HeMebmee Keleje nw
eefo efkemeer ceW keesF& Dee iegCe nw
Deewj Gme iegCe keer HeMebmee keer pee jner
nw lees Jen HeYeeefJele veneR nesiee~ uesefkeve
pees iegCe GmeceW nw ner veneR, efHej Yeer keesF&
Gmekeer HeMebmee kejlee nw lees Jen Peter
HeMebmee nw~ Ssmeer HeMebmee Hej KegMeer
cenmetme kejkes Denbkeej Deeves ceW osj
veneR ueiesieer~ ener Peter HeMebmee peerJeve
kees Kelejs ceW [eue osleer nw~ nesvee lees en
eeefnS efke HeMebmeke kes yepeee nce
efvevoke kee Denmeeve ceeveW keeeWefke
DeHeves DeJeiegCe mJeeb ve]pej veneR Deeles
ee ve]pejDeboe]pe kej efoes peeles nQ~
keesF& efvevoke eefo keefceeeW kee yeKeeve
mebece Deewj efveece ner ceeveJe peerJeve keer MeesYee nw
22

HeveHe ner veneR mekelee~ Fmeer Hekeej

ceveg<e kees Yeer HeMebmee megveves ceW Deer
ueieleer nw Hejbleg Fmemes Gmekee efJekeeme
DeJe nes peelee nw~ efvevoe Heer Keeo
keer yeoyet menve kejves Hej ner peerJeve ceW
meodiegCeeW kee efJekeeme neslee nw efpememes
peerJeve Hetue keer lejn efKeuekej KegMeyet
Hewueelee nw~
efkemeer veiej ceW Ske Goej jepee
Meemeve kejlee Lee leLee efove-jele Hepee
kes ueeskeesHekeejer keeeeX ceW ueiee jnlee
Lee~ jepe ceW Ske oefj Jeefkele Ssmee
Yeer Lee pees efove-jele jepee keer
Deeueesevee kejlee Lee~ Fme yeele keer
Keyej jepee kees ueie egkeer Leer~ Ske
efove GvneWves Ske eespevee yeveeF& Deewj
Ske mesJeke kees Gme oefj Jeefkele kes
Iej Yespee~
mesJeke ves Gmemes kene, jepee ves
DeeHekes efueS Ske Dees keer yeesjer, Ske
meeyegve keer Lewueer Deewj Ske Keeb[ keer
Hegef[ee GHenej mJeHe Yespeer nw~ Jen
Jeefkele ieJe& mes Hetue Ge~ Gmeves DeemeHeeme kes ueesieeW kees leLee Ske cebefoj kes
meble kees Yeer yeguee efueee leLee kene,
osKees, mJeeb jepee Yeer cesjer meodYeeJeveeeW
Heeves kes efueS efkeleves Fgke nQ, leYeer
lees cesje Deeoj kejles ngS es GHenej cesjs
efueS Yespes nQ~
(Mes<e..He=< 26 Hej)
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

yevees ]HeefjMles yeee pewmes

= yeeekegceej mete&, ceeGb Deeyet

Deveske OeceeX keer DeelceeSB ]HeefjMleeW kes Deeves kee Fvle]peej

kej jner nQ~ GvnW DeeYeeme nes jne nw efke HeefjMles DeeeWies Deewj
nceW ogKeeW mes cege kejWies, mele jen efoKeeeWies, cegefe keer jen
efoKeeeWies, nceW yeefnMle ceW ues peeeWies~ nce en Yeer peeveles nQ efke
keg OeceeX kes kej ueesie heYeg mevosMe Yeer ncemes veneR megveWies
uesefkeve ]HeefjMleeW keer yeeleW Jes meYeer ceeveWies~ GvnW cegefe kee Jemee&
Yeer leye efceuesiee, peye Jes YeieJeeve kees Dehevee hejceefhelee ceevekej
efoue mes kenWies `cesje yeeyee~' FmeefueS yeeyee nceW HeefjMlee yeveves
kes efueS yeej-yeej Gcebie efouee jns nQ~
meJe&heLece hepeeefhelee yeee yeeyee Deheveer lehemee Deewj
heefJe$elee kes yeue mes Je e%e-mesJee ceW nefeeB oskej ]HeefjMlee
yeves~ efpevneWves GvnW efJeJeskehetCe& ef< mes osKee Jes peeveles nQ efke
Gvekeer keeee Yeer Deefle efvece&ue nes ieF& Leer, keFeeW kees Jes Oeje efpeleveer-efpeleveer ye{leer peeleer nw, met#ce Mejerj Glevee ner
mes THej efoKeeF& osles Les, Gvemes hekeeMe Hewuelee ve]pej Deelee mJe Je esle neslee peelee nw~ F&ejere Yee<ee ceW kenW lees
Lee~ Gvekee efee hetCe&le Meevle Je efvee|Jekeejer nes ieee Lee~ Jes Deelcee efpeleveer-efpeleveer efvejekeejer, efvee|Jekeejer Je
yengle Devleceg&Keer yeve meYeer kees es JeeeyesMevme osles jnles Les~ efvejnbkeejer yeveleer peeleer nw, Glevee ner Jen ]HeefjMlee yeveleer
Gvekeer eq mes heYeeJekeejer lespe efvekeuelee Lee leLee Jes mechetCe& peeleer nw~ es leerveeW OeejCeeSB mechetCe& Dee peeves mes Deelcee
Ghejece Je eesieege jnles Les~ nceW Yeer Gve pewmee HeefjMlee mechetCe& HeefjMles mJehe kees OeejCe kej uesleer nw~ leye met#ce
Mejerj kee lespemJeer Je esle hekeeMe eejeW Deesj Flevee Hewuelee
yevevee nw~ henues nce eee& kejWies efke HeefjMlee keee nw?
nce efvejvlej efJeeej kejles jnles nQ, Deelcee mes efvejvlej nw efke Gmemes Mejerj keer mLetuelee Yeer meceehle nesves ueieleer nw
mebkeuheeW keer met#ce Svepeea efYeVe-efYeVe jbieeW kes he ceW mechetCe& Deewj Debie-Debie Meerleue nes peelee nw~ Ssmee lehemJeer hetCe&leee
osn ceW Hewueleer jnleer nw~ pewmes-pewmes mebkeuhe Jewmee-Jewmee Fvekee Ghejece Je Deveemee Je=efe ceW jnlee nw~
jbie neslee nw~ heefJe$e Je es mebkeuheeW mes ege Jeefe kee met#ce
HeefjMleeW kee efkemeer mes keesF& efjMlee veneR
Mejerj megvenje Je esle neslee nw~ en Mejerj pewmeer ner Deeke=efle
Fmekee DeLe& nw efke osn kes efjMleeW keer Deeke<e&Ce, Gvekes
Jeeuee neslee nw~ Fme lejn heleske Deelcee oes MejerjeW ceW jnleer mebkeuhe, Gvekee yevOeve meceehle nes peelee nw~ Ssmee veneR efke Jes
nw~ Ske lelJeeW kee mLetue Mejerj Je otmeje hekeeMe kee met#ce mebyebOeeW ceW veneR jnles, jnles nQ Hejbleg pewmes efke Jes cegkele Deewj
Mejerj~ Lees[er osj kes efuees mebkeuhe kejW efke cesje mLetue Mejerj Dekesues nQ~ Fmekes efueS meYeer kes Heefle Deeeqlceke ef< Je Je=efe
Deueie nes ieee Deewj ceQ Deelcee jn ieF& met#ce Mejerj ceW, jKevee HejceeJeMeke nw~ en cesje heefle nw, en cesje yeee nw,
efpememes eejeW Deesj hekeeMe keer efkejCeW Hewue jner nQ~
Fme owefnke ef< kees yeoueW~ es meye osJe kegue keer DeelceeSB
nQ, meyekee Dehevee-Dehevee hee& Je Dehevee-Dehevee Yeeie nw~
mechetCe& HeefjMlee mJehe
efkemeer Yeer Deelcee keer heefJe$elee, efvece&uelee Je efveMuelee Fmemes hetJe& pevce ceW nceejs veeles Deve DeelceeDeeW mes Les Deewj
MegYeYeeJevee, MegYekeecevee kes mebkeuHe ner pecee kee Keelee ye{eles nQ
23
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

Deieues pevce ceW nceejs mecyevOe Deve DeelceeDeeW mes neWies~ Ssmee
Deueewefkeke YeeJe jKeves kes meeLe Deheves kee&JeeW kee heeueve
Yeer kejW~ eefo yeee yeerceej nw lees Fueepe kejeeW hejvleg efyevee
ef[mye& ngS~ Fme lejn keer uecyeer meeOevee mes mecyevOeeW kee
Deeke<e&Ce ee yevOeve meceehle nes peeesiee~
]HeefjMles [yeue ueeF nesles nQ
[yeue ueeF nesves kes oes DeLe& nQ~ heLece, ceQ Deelcee
peesefle (ueeF) mJehe Deewj otmeje, cesje Mejerj Yeer ueeF
kee~ [yeue ueeF kee otmeje DeLe& nw, ceQ Deelcee ueeF Je ceve
Yeer ueeF DeLee&led nukee~ henues mJeHe kee Yeer nceW DeYeeme
kejvee nw Je ceve kees Yeer nukee jKevee nw~
ceve kees nukee jKeves keer leerve efJeefOeeeB DeheveeeW heLece- mJeeb keer MeefeeeW kees heneeveW~ nce hejceelce
MeefeeeW mes mecheVe nQ~ nceejs heeme Meefe nw nj mebkeuhe kees
hetCe& kejves keer~ eeo jKeW, mecemee ee heefjeqmLeefleeeB nQ lees nce
Gvemes MeefeMeeueer nQ~ meye keg menpe nes peeesiee, meye keg
erke nes peeesiee, Ssmes { efJeeeme kes meeLe mJeeb kees nukee
kejW~ mJeeb kees nukee jKeves kee mebmkeej yeveeeW~
otmeje- pewmes yeeeyeeyee kees efMeJeyeeyee hej mechetCe& efJeeeme
Lee, Jes mecemeeDeeW ceW Ske yeue Ske Yejesmes jnkej Deue jns
Ssmes ner nceeje meeLeer Yeer YeieJeeve nw~ Jen npeej YegpeeDeeW
meefnle nceejs meeLe nw~ Gvekes meeLe nesves mes nceejer efJepee
efveeqMele nw, Jen nceejer $eeee nw, nceeje keesF& yeeue Yeer
yeeBkee veneR kej mekelee~ meoe eeo jns, yeeyee YeieJeeve cesjs
meeLe nw lees meoe efveeele Je nukes jnWies~ ceve hej yeesPe Deees lees
yeeyee hej mecee|hele kej oW~
leermeje- %eeve keer MeefeMeeueer yeeleeW kee Heeesie kejkes mJeeb
kees nukee jKeW~ GmeceW Yeer efJee veeke DeLee&le me=ef< jevee
kee mechetCe& %eeve nceejs heeme nw~ Gmekes eje mJeeb kees nukee
kejW~ keg yeeleeW kee DeYeeme kejW~ en efJee Ske Kesue keer
lejn eue jne nw, Fmes osKeves kee Deevebo ueW~ meye DeheveeDehevee hee& yepee jns nQ, FmeefueS meYeer efveoex<e nQ, en YeeJe
DeheveeeW Deewj pees keg nes jne nw, Jener mele nw, Fve iege
24

jnmeeW kees oebiece kej nukes jnW~

uecyes mecee leke nukes jnves kee DeYeeme kejves mes
Deevleefjke MeefeeeB yengle ye{ peeeWieer~ eeo jns, en
nukeeheve nw, Deueyesueeheve veneR~ en jnme Oeeve ceW
jKekej eueW efke efpelevee mJeeb nukes neWies, mecemeeSB Yeer
nukeer nes peeSBieer Je yeerceeefjeeB Yeer nukeer nes peeSBieer~
]HeefjMles efveYe&e Je MeefeMeeueer nesles nQ
ceemj meJe& MeefeJeeve kes mJehe ceW uecyes keeue jnves mes
Je efJekeejeW hej peerle heeves mes ceveg<e mechetCe& efveYe&e Je
MeefeMeeueer nes peelee nw~ efveYe&e nesves kee DeLe& yeee he mes
MeefeMeeueer nesvee veneR ee eesOe ceW Yejkej jnvee veneR yeequke
Fmekee DeLe& nw ceve kees Meevle kej osvee~ efveYe&e ceevee
heefjeqmLeefleeeW ceW Deeue-De[esue jnvee, ce=leg kes Yee mes cege
Je JeeefOeeeW ceW Meevle Je Oeerj-iecYeerj Je menveMeerue jnvee,
Yetle-hesle, leb$e-ceb$e mes Yeecege, ve efvevoe kee Yee ve Deheceeve
kee, ve meoea kee, ve ieceea kee, ve meye keg ve nesves kee Yee~
en nw efveYe&e DeJemLee~ HeefjMles Ssmes efveYe&e neWies leLee
Gvekeer GheeqmLeefle ceemj efJeej#eke kee keece kejsieer~
JeLe& mebkeuheeW mes cege nesves kes keejCe Je MeefeMeeueer
mebkeuheeW ceW uecyee keeue jnves kes keejCe Jes yengle
MeefeMeeueer yeve peeles nQ~ heefjCeece mJehe Gvekeer MeefeeeW
kes JeeeyesMevme Yekeleer DeelceeDeeW kees cegefeOeece keer jen
efoKeeles nQ, Deveske ogKeer DeelceeDeeW kees ogKeeW mes cege
kejles nQ Je efJee kees efJeIveeW Je mecemeeDeeW mes cege kejles nQ~
]HeefjMles mechetCe& heefJe$e Je efvece&ue nesles nQ
ceeee kes meYeer mLetue Je met#ce mJeheeW hej efJepee, JeLe&
Je meeOeejCe mebkeuheeW mes Yeer cege leLee es mJeceeveOeejer
neskej jnves Jeeues mechetCe& heefJe$e yeveles nQ~ efyevee uecyee keeue
eesieege jns, keesF& Yeer mechetCe& heefJe$e veneR yeve mekelee~ lees
efpevnW Ske Je<e& ceW ]HeefjMlee yeveves keer { Fe nw, Jes efJeMes<e
he mes keece-eesOe hej mechetCe& efJepee heehle kejW~ ceve kees
efvece&ue kejW~ efvemevosn en DeKeC[ meeOevee kes eje ner
mecYeJe nesiee~

meJe&MeefkeleJeeve kees meeLeer yevee uees lees meHeuelee DeeHekes ejCeeW ceW Dee peeesieer Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

kees osn kes yebOeve mes cegkele kej efueee, Jes meYeer yebOeveeW mes
HeefjMles MegYe YeeJevee Je #ecee YeeJe mes hetCe& nesles nwQ
pees lehemJeer ess efJeeejeW mes Thej G ieee, efpemeves ceQheve cegkele nes peeles nQ~ meyemes ye[e yevOeve ceve kee yevOeve neslee
Je mJeeLe& kees peerle efueee, pees yesno ceW eqmLele nes ieee, Ssmee nw~ heehe kece& kejves Jeeues efkemeer kes jeskes veneR ke mekeles,
ceneheg<e ner efJee keueeCe keer YeeJevee mes Deesle-heesle neskej leye Yeuee hegCe kejves Jeeueer DeelceeDeeW kees keesF& kewmes yeeBOe
mekelee nw~ keF& ceveg<e mJeeb yevOes jnles nQ Deewj efMekeeele
]HeefjMlee yeve peelee nw~
eske kej ueW, keee nceeje ceve meYeer kes efueS MegYe YeeJevee kejles nQ efke nceW Fve-Fve kee yevOeve nw~ YeieJeeve g[eves
mes Yeje nw ee GmeceW ogYee&Jevee keer ogie&vOe nw? nce #eceeMeerue nQ Deeee nw lees tes~ ceeee mes Yeer tes Je JeLe& meeseves mes Yeer
ee yeouee ueskej ner megKe heeves Jeeues nQ? YeeJeveeSB yeoueW lees cege nes peeDees~
]HeefjMles meoe mevleg Je le=hle nesles nQ
Yee<ee yeoue peeesieer, hekecheve yeoue peeeWies~ ]HeefjMleeW keer
]HeefjMleeW kes Deeieceve mes ner meJe& keer ceveeskeeceveeSB hetCe&
MegYe YeeJevee peie kee keueeCe kejsieer~ Gvekeer MegYe YeeJevee
meyekes efuees $eeee Je meneje yeve peeSieer~ #eceeYeeJe ner nes peeleer nQ keeeWefke Jes meYeer FeDeeW SJeb keeceveeDeeW mes
MeefeMeeueer Je ceneve Deelcee kee ue#eCe nw, Fmemes efee cege mevleg Deelcee nesles nQ~ mevleg Jes ner yeveles nQ pees meJe&
F&ejere heeeqhleeeW ceW Yejhetj nes peeles nQ~ YeieJeeve kees heekej Je
efvece&ue Je Meevle neslee nw~
Gmekes Kepeeves heekej Jes le=hle nes peeles nQ~
]HeefjMles meyekes meneesieer nesles nQ Je meyekes nesles nQ
YeieJeeve efceuee, Gvemes hejcemegKe efceuee, Gvemes mechetCe&
Deeheoe ceW ee efyeukegue yesmenejs keer eqmLeefle ceW ee peye
keg Yeer nue efoKeeF& ve os, leye eefo keesF& ceoo kejlee nw lees %eeve efceuee, Gvemes MeefeeeB Je Jejoeve efceues, efHej eeefnSueesie kenles nQ efke en lees nceejs efueS HeefjMlee yevekej Deeee eeefnS keeeW? eesieerpeve ve lees cesje veece nes, en Fe jKeles,
nw keeeWefke ]HeefjMles meyekees ceoo kejles nQ Deewj Jes efkemeer Ske ve Meeve mes peerves kes efuees JewYeJeeW keer Fe jKeles~ Jes lees le=hle
nesles nQ~ Fme keejCe Jes yesefHee yeeoMeen yeve peeles nQ~ eefo
kes veneR yeequke meyekes nesles nQ~
efpevnW ]HeefjMlee yevevee nw Jes meyekes meneesieer yeveW~ otmejeW FeSB yengle nesleer nQ lees ceve Yeer yengle Yekelee nw~
kees leerJe heg<eeLe& ceW meneesie kejW, otmejeW keer mecemeeDeeW ceW HeefjMles mJehe kes efYeVe-efYeVe DeYeeme
meneesie kejW, otmejeW kees efJeheoeDeeW ceW Je JeeefOeeeW ceW meneesie meJe&heLece lees met#ceJeleve ceW yeee yeeyee kee efoJe HeefjMlee
kejW Je e%e-mesJee ceW meneesie kejW~ nceejer vesej mechetCe& mJehe osKeW keeeWefke nceW yeehe meceeve ]HeefjMlee yevevee nw~
meneesieer keer nes~ Ske kees meneesie kejW, otmejs kees veneR, en mJeeb kees mebkeuhe oW efke Ssmee ner efoJe cesje Yeer ]HeefjMlee
]HeefjMles yeveves JeeueeW keer heneeve veneR~ meneesie kes heers mJehe nw~ Dehevee mJehe Yeer JeneB osKeW efke cegPemes eejeW
mJeeLe& nes, en Yeer meneesie veneR nw~ meneesie kes yeeo keg Deesj jbie-efyejbieer efkejCeW Hewue jner nQ~ efpelevee-efpelevee yeeyee
kee Je Dehevee HeefjMlee mJehe mhe efoKeeF& osiee Gleveer ner
uesves keer YeeJevee nes, en Yeer meneesie veneR~
meneesie mes mvesn ye{lee nw, ogDeeSB efceueleer nQ Je eesieege Fmekeer DevegYetefle menpe nesleer peeSieer~
jnves ceW ceoo efceueleer nw~ meneesieer YeeJevee ceevee osves keer neveer ef[^ue Ssmes kejW- henues mJeeb kees cemleke ceW
ecekeleer ngF& ceefCe osKeW, efHej eueW osn mes efvekeuekej met#ce
YeeJevee, oelee keer eqmLeefle~ en yeehe meceeve eqmLeefle nw~
Jeleve ceW, JeneB yeeheoeoe mes efceueve kejW~ lelheeeled met#ceMejerj
]HeefjMles efveye&vOeve Je efvejnbkeejer nesles nQ
]HeefjMles lees cegkele nesles nQ, GvnW keesF& kewmes yeeBOe mekelee eneR es[kej efvejekeej Deelcee yeve hejceOeece ceW
nw~ efpevneWves uebyes keeue keer DeMejerjerHeve keer meeOevee mes mJeeb meJe&MeefeJeeve kes heeme eueW~ JeneB jnkej hegve met#ceJeleve ceW
meleJeeoer Jen nw efpemekes esnjs Deewj eueve ceW efoJelee nes
25
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

%eeveece=le

Deekej Deheves met#ce Mejerj ceW heJesMe kejW, efHej HeefjMles he ceW
veeres GlejW Je mLetue osn ceW heJesMe kejW~ en ef[^ue heeBe yeej
DeJeMe kejW~ Dece=leJesues Fmes kejves mes eesie ceW yengle Deevebo
Deeesiee~
yeeeCe mees ]HeefjMlee, ]HeefjMlee mees osJelee kee DeYeeme kejWDeYeeme kejW... cesjs meeceves Ske Deesj ]HeefjMlee Mejerj nw Je otmejer
Deesj osJe he ... ceQ Deelcee Fme Mejerj mes efvekeue ]HeefjMles he ceW
heJesMe kej uesleer ntB efHej Gmemes efvekeue kej osJe mJehe ceW heJesMe
kej uesleer ntB~ keg-keg osj leerveeW heeW ceW jnW~ en DeYeeme Yeer
heeBe yeej keYeer Yeer kejW~ Fme hekeej leerJe heg<eeLe& kejves mes
]HeefjMles mJehe kes megKeo DevegYeJe nesves ueieWies~ ceQ ueeF neGme
]HeefjMlee ntB... en mce=efle efove ceW keF& yeej kejW~ mce=efle mes mJehe
yevelee nw~ DeYeeme kees {eruee ve es[W~
Ske Je<e& kee nceeje en nesceJeke& nw~ en ue#e Yeer nceW mJeeb
YeieJeeve ves efoee nw keeeWefke Jen mLeehevee kes keee& keer ieefle kees
100 iegCee kejvee eenles nQ~ nce ceW mes Lees[s eesieer Yeer eefo
]HeefjMles mJehe ceW Deeles nQ lees efJee kees yeouevee menpe nes
peeSiee~ nceeje ]HeefjMlee mJehe efJee kes efueS Jejoeve yeve
peeesiee~ nceeje yeehe meceeve mJehe meyekees yeehe kee mee#eelkeej
kejeesiee Deewj Fmeer mJehe kes eje efJeveeMe keeue ceW ogefKeeeW kes
ogKe nce otj kej mekeWies~ v

let mekeue efJeMJe keer ceelee nw

yeeekegceej DeJeveerMe jsvetkeg, meesveYe (G.He.)

peieocyee, let mejmJeleer, ogiee&, ue#ceer, keeueer~

ceerer ceccee yeve kejkes let meyekees ieeso Geueer~
lesjer eeoeW mes ceeles, ceve nef<e&le nes peelee nw~~
ns peieobyes, peiepeveveer let mekeue efJeMJe keer ceelee nw~~

yeee kes keoceeW Hej letves DeHevee keoce ye{eee~

efMeJe keer eercele Hej euekes ue#ceer kee Heo Heeee~
yejyeme ner meyekee efebleve lesjer Deesj ner peelee nw~~
ns peieobyes, peiepeveveer .....................
yeee, Je= jns, keesF& eens jns peJeeve~
ceeB yevekej osleer Leer let meyekees ner mecceeve~
vej-veejer, keeuee-ieesje nj keesF& legPekees Yeelee nw~~
ns peieobyes, peiepeveveer .....................
Delegue Heeuevee Leer lesjer, cecelee Leer yespees[~
lesjer ef< Heeves kees ueie peeleer Leer nes[~
lesje nj yeee-yeee yeme lesjs ner iegCe ieelee nw~~
ns peieobyes, peiepeveveer .....................

Peter HeMebmee..He=< 22 kee Mes<e

en megvekej meble ves cegmekejekej kene, jepee ves legcnW FMeejs ceW keg mecePeeee nw~ Deee legcnejer oefjlee otj kejves
DeLee&led Keeueer Hes kes efueS nw, meeyegve legcnejs ogieOeegkele Mejerj keer meHeeF& kes efueS Deewj Keeb[ legcnejer ke[Jeer pegyeeve
kees ceOegj yeveeves kes efueS Yespes nQ~ Gme efove kes yeeo mes Jen Jeefkele megOej ieee~
Jemlegle og<lee kee oceve efJeJeskeHetCe& meppevelee, menveMeeruelee Je MegYeYeeJevee mes ner mebYeJe nw~ iegCeeW kees yeleueeves
Jeeues kes meceeve oes<e efoKeueeves Jeeuee Jeefkele efceue peees lees Ssmes mebie mes keueeCe ner neslee nw~
efMeJe YeieJeevegJeee peye legcnejer yegef keueeCekeejer nesieer lees meJe& DeelceeDeeW keer ogDeeeW Yeer legcnW HeeHle neWieer
keeeWefke peye ue#e jnlee nw efke ceQ lees ntB ner efJeMJe keueeCekeejer lees DekeueeCe kee kee&Je nes ner veneR mekelee~ pewmee
keee& neslee nw, Jewmeer ner OeejCeeeW nesleer nQ~ Deiej en keueeCekeejer keee& eeo jns lees meoe jnceefoue Je ceneoeveer jnWies~
nj keoce ceW keueeCekeejer Je=efe mes eueWies, ceQHeve veneR Deeesiee, efveefceeHeve eeo jnsiee~ FmeefueS Ssmeer keueeCekeejer
DeelceeDeeW kees meJe& keer ogDeeDeeW kee DeefOekeej HeeHle nes peelee nw~ v
26

Ge efJeeej Deewj meodefJeeej Jeeuee ner Fme peie ceW ceneve nw

Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

peye mJeeb ceW HeefjJele&ve kee DevegYeJe ngDee

= yeeekegceej DeeqcyekesMJej, efpeuee keejeieej, ieesjKeHegj

ceQ

Ske Ge efMeef#ele veJeegJeke ntB~ ceQves yeer.Sme.meer.

ieesjKeHegj efJeMJeefJeeeuee mes, Sce.Sme.meer. ueKeveT
efJeMJeefJeeeuee mes, Sce.yeer.S.eewOejer ejCe efmebn
efJeMJeefJeeeuee, cesj mes Je peve&efuepce yee@cyes keeuespe Dee@He
peve&efuepce, cegbyeF& mes keer~ keg Je<e& yengje<^ere kebHeefveeeW ceW
keee& kejves kes HeMeeled He$ekeeefjlee kes #es$e ceW Dee ieee Deewj
[er[er vetpe mecesle keF& ceeref[ee mebmLeeveeW ceW keee&jle jne~ ceQ
onspe nlee kes DeejesHe ceW DeepeerJeve keejeJeeme keer mepee
Yegiele jne ntB~ cesjs THej DeejesHe nw efke onspe kes efueS ceQves
HeefjJeej kees yeyee&o efkeee nw, Gvekees Yeer DeJeMe yeyee&o
DeHeveer Helveer Je oes ceemetce yeeqeeeW kees peueekej ceej
keBiee~
[euee~
HetCe& Meeeqvle kee DevegYeJe
Iej kej ieF& yeoues keer YeeJevee
mebeesie mes ceQ efmeeLe&veiej pesue mes ieesjKeHegj pesue ceW
peye pesue ceW ceQ DeHeveer Je= yeerceej ceeB kes meeLe Deeee,
mLeeveebleefjle neskej Deeee Deewj eneB HepeeefHelee yeeekegceejer
Gme Jekele cesjs DeOeeHeke efHelee kee mJeie&Jeeme ngS cee$e eej
F&MJejere efJeMJe efJeeeuee keer Deesj mes efoes pee jns F&MJejere
efove yeerles Les leLee yeeYeespe Je ee keee& nesvee Mes<e Lee~ ceQ
%eeve eje Deelcee kes mJeHe kes yeejs ceW %eeve HeeHle ngDee~ cegPes
efJeef#eHle DeJemLee ceW Lee keeeWefke eej efoveeW kes Deboj
cesjs Gve meYeer HeMveeW kes Gej HeeHle ngS pees keF& Je<eeX mes
HeefjJeej kes eej meomeeW kees Kees egkee Lee~ ceQ nj Jekele
Devegeefjle Les leLee ceve kees DeMeeble efkees ngS Les~ meyemes
ener meesee kejlee Lee efke en cesjs meeLe keee Deewj keeeW
cenlJeHetCe& HeefjJele&ve cesjs Deboj en Deeee efke yeoues keer
ngDee? cesjer yeerJeer, cesjs yees, cesje kewefjej ieee Deewj meye
YeeJevee ueesHe nes ieF&~ Deepe ceQ HetCe& Meeeqvle kee DevegYeJe
keg Keeskej pesue Yeer ceQ ner kee jne nBt~ DeeefKej THej
kejles ngS efJekeejeW mes otj jnkej %eeve ceeie& Hej Fme mebkeuHe
Jeeues kee en keewve-mee veee nw? yeej-yeej ceQ ener meesee
kes meeLe Deiemej ntB efke peerJeve Yej mebmLee kes meeLe peg[e
kejlee Lee efke DeeefKej en cegPes efkeme DeHejeOe keer me]pee
jnkej peerJeve kees meeLe&ke kejves kee Heeeme keBiee~ cesjs
efceue jner nw? pees DeHejeOe ceQves efkeee ner veneR, Gmekeer me]pee
Deboj Deepe pees en Deebleefjke HeefjJele&ve Deeee nw, Gmekee
keeeW? ceveeseqmLeefle efyeie[ peeleer Leer, efee DeMeeble nes peelee
ese peelee nw mebmLee keer mLeeveere MeeKee keer efveefcee yenve
Lee~ F&MJej Je Gmekeer meee mes efJeMJeeme G peelee Lee~ pesue
kees, meoe efJeeejJeeve Jeefj< pesue DeOeer#eke eer
ceW ceQ meYeer mes ener HeMve kejlee Lee efke en me]pee cesjs efkeme
Sme.kes.Mecee& kees, pesuej veeceerueeue peer kes mekeejelceke
iegveen keer nw Deewj keeeW? ueesie mecePeeles, meeblJevee osles efke
meneesie leLee meceefHe&le yeeekegceej YeeFeeW kes meeefveOe kees
en efHeues pevce kee Heue nw Hejbleg keesF& Yeer HetCe& He mes
efpevekeer efve<keece mesJee kes HeefjCeecemJeHe Deepe eneB (pesue
mebleg< veneR kej Heelee Lee~ cesjs Deboj yeoues keer YeeJevee Iej
ceW) Deveske kewoer YeeF& %eeve-Je<ee& mes DeHeves peerJeve ceW
kej ieF& Leer efke efpeve ueesieeW ves cegPe yeskemetj kees Je cesjs
ecelkeeefjke HeefjJele&ve cenmetme kej jns nQ~ v
27
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012 eesie keer DevegYetefle kejveer nw lees {lee keer Meefkele mes ceve kees keb^esue kejes

ceele=-YeeJe kee Jejoeve eqceuee

= yeeekegceejer efJeveeso, cesj

n ce

meved 1962 ceW %eeve ceW

Deees~ ueewefkeke efHelee ves Mejerj es[
efoee Lee FmeefueS ceelee peer yengle ogKeer
jnleer Leer~ peye F&MJejere %eeve efceuee
Gvekes peerJeve ceW Meeefvle Dee ieF& Deewj
DeeBmet yebo nes iees ~ Fmemes nceW Yeer Fme
F&MJejere %eeve kee Deeke<e&Ce ngDee~
ef< uesles osnYeeve veneR jne
%eeve ceW efveMee nesles ner ceOegyeve
Deeves kee ceewkee efceuee~ yeee yeeyee mes
Henueer cegueekeele ceW ner ueewefkeke,
Deueewefkeke Deewj Heejueewefkeke leerveeW
efHeleeDeeW keer Yeemevee DeeF&~ HeLece
cegueekeele ceW ner yeeyee ves cegPes `ceeB' kee
Jejoeve os efoee~ Gme mecee yeeyee
Ske-Ske iegHe kes meeLe Yeespeve kejles
Les~ ess ne@ue ceW nce meye yews Les~
yeeyee meyekes meeceves peekej, Gvekeer ner
Hues mes efieer Gekej, Gvekes ner cegKe
ceW [eue jns Les~ Gme mecee ceQ kesJeue
12 Je<e& keer Leer~ peye yeeyee cesjs Heeme
Deees lees cegPes ueiee efke meyekees ieeso ceW
uesves Jeeues yeeyee, cesjer ieeso ceW Dee iees~
cegPes ]peje Yeer veneR ueiee efke yeeyee Fleves
ye[s nQ, ueiee efke keesF& yeee ieesoer ceW
Deeee nw~ yeeyee mes ef< uesles-uesles osn
kee Yeeve veneR jne~ Gme mecee mes cesje
yeeHeve Kelce nes ieee Deewj cesjs Deboj
ceele=lJe kes mebmkeej Dee iees~
30

peerJeve yeveevee nw lees Ssmee

meved 1962 ceW peye ceccee cesj
DeeF&, Gme mecee nceejer mketue keer
Hejer#ee eue jner Leer~ ceccee mes
cegueekeele ceW Gvekes peerJeve keer
efoJelee, Deueewefkekelee ves ceve kees ceesn
efueee~ ceccee keer ef< efceueles ner
mebkeuHe Ge efke peerJeve yeveevee nw lees
Ssmee ner yeveevee nw~ ueewefkeke peerJeve
kee ue#e lees [e@kej yeveves kee Lee~
ceccee ves cesjs ue#e kees peevekej Hete
efke efmeHe& Mejerj keer yeerceejer otj
kejesieer ee Deelcee kees Yeer erke
kejesieer? Gmeer mecee efveCe&e efkeee efke
Mejerj keer yeerceejer erke kejves Jeeues
[e@kej lees yengle nQ uesefkeve cegPes lees
Deelcee kees efvejesieer yeveeves keer mesJee
kejveer nw~ FmeefueS MeerIe ner e%e ceW
meceefHe&le nes ieF&~ eewyeerme petve, 1965
kees peye ceccee kes Mejerj es[ves kee
meceeeej efceuee lees cenmetme ngDee efke
Deye Debeflece mecee eue jne nw,
Heg<eeLe& kes efueS mecee veneR yeee nw
FmeefueS keg efove yeeo DeLee&led 14
pegueeF& kees ceQ mesvj Hej jnves Dee ieF&~
Heeuevee kes efveefcee yeveer
cegPes mesvj Hej Deees Ske ner ceeme
ngDee Lee Deewj osJelee oeoer kees efkemeer
keejCeJeMe cegbyeF& peevee He[e lees Heers mes

Ske-oes kees osKeves kes yepeee mJeeb kees osKees Deewj HeefjJele&ve kejes

ceQves leerve ceeme leke ceelee-YeeJe mes meejer

keueeme keer Heeuevee keer~ Fmeer Hekeej,
cesj keer keveeDeeW keer Heeuevee keer
mesJee Yeer yeeyee ves cesjs eje kejeF&~ peye
ceesoerveiej mesJeekesv Hej DeeF& lees ceesoer
HeefjJeej keer efJeMes<e Heeuevee kes efveefcee
yeveer~ JeneBb keveeDeeW kee ne@mue Keguee
efpemeceW 42 keveeDeeW keer Heeuevee kee
oeefelJe cegPe Hej Lee~ Fve meyemes cegPes
yeeyee eje efoee ieee ceele=-YeeJe kee
Jejoeve meekeej neslee ve]pej Deeee~
meeeF& Deewj meHeeF&
ceQ meoe ner yeeyee kes meeLe meeeF&
Deewj meHeeF& mes eueleer Leer~ DeHeveer
ueewefkeke peerJeve-keneveer Yeer yeeyee kees
efueKekej oer Leer~ efveMee-He$e Yeer
Ketve mes efueKekej efoee~ yeeyee mes yengle
yeej efceueer Deewj ncesMee yeeyee mes
MeefkeleeeW, iegCeeW Deewj JejoeveeW keer
HeeefHle kee DevegYeJe kejleer jner, Deye
Yeer kejleer ntB~ v
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

cegmeeryele cepeyetle yeveeleer nw

eeRer keYeer nej veneR ceeveleer

mebke kees meHeuelee ceW yeoueves kes
efueS Ske DeeJeMeke efveece nw~ meoe
= yeeekegceej ieewjJe, Hebeketuee
DeHeves ue#e kees DeHeves meeceves jKees efke
pe ye keesF& Yeer ye[er cegmeeryele Heeeoe Gekej yees keer veepeee]pe nj keercele Hej cebef]peue Hej HengBevee ner
meeceves Deeleer nw lees keF& yees kenles nQ, ceoo veneR keer~ Jen yeee DeHeveer nw~ DeHeves DeeHe mes en Yeer HetW, Fme
yeeyee, en cegmeeryele nce Hej keeeW Deeleer cesnvele Je ueieve mes, keefve Heefjece mes, mebke ceW, cegmeeryele ceW cesje keewve-mee
nw~ Hej yees en Yetue peeles nQ efke cegmeeryeleeW mes ue[lee ngDee He{eF& ceW iegCe DeefOeke efveKej kej meeceves
cegmeeryele ee keefveeF& ner nceW F&MJejere Des vebyej ueelee jne Deewj Deve Deeesiee, mebke kee meceeOeeve keee nw?
ceeie& ceW, %eeve ceW cepeyetle Je MeefkeleMeeueer cegkeeyeueeW ceW Yeer DeJJeue Deelee jne~ ceQ DeHeves ue#e leke kewmes HengBe mekelee
yeveeleer nw Deewj Deeies ye{eleer nw~
ye[s nesves Hej Gme yees ves DeHeves Heeeee& ntB? Deiej eeRer kees ieewj mes osKeW lees
efHelee kee yengle-yengle Megefkeee efkeee HeeeWies efke en Ske DeodYegle peerJe nw pees
menves mes yeveles nQ efve[j
kene peelee nw, efHes iegCe efJeHeefe ceW Deewj kene, efHeleepeer, Deiej yeeHeve ceW meoe DeHevee Oeeve DeHeves ue#e Hej
meeceves Deeles nQ Deewj efHes DeJeiegCe DeeHe cesjer veepeee]pe ceoo kejles lees keseqvle kejleer nw Deewj FmeefueS keYeer
Demeerce mece=ef ceW meeceves Deeles nQ~ ess Meeeo ceQ Flevee cesnveleer, ce]peyetle veneR nej veneR ceeveleer~ Deiej eeRer kes
yees kees Henueer yeej peye meeFefkeue yevelee Deewj ncesMee DeeHekees DeHeves meeceves keesF& HelLej, F, Heee, [er ee
eueevee efmeKeeles nQ lees en ceeuetce jnlee menejs kes He ceW osKelee uesefkeve yeeHeve keg Yeer yeeOee jKe oW lees en oeeW-yeeeW
nw efke yeee efiej mekelee nw, yees kees ceW Deees ke<eW kee meecevee kejves mes mes ee THej e{kej ee veeres mes Heej nes
ees Yeer ueie mekeleer nw Hejbleg efHej Yeer Deye ceQ MeefkeleMeeueer ntB Deewj peeesieer ee Deve lejerkes mes DeHeves ue#e
efmeKeeles nQ keeeWefke nce peeveles nQ, Meg DeelceefJeMJeeme mes YejHetj ntB~
Hej HengBe peeesieer~ eeRer keYeer nej veneR
Heeeervekeeue ceW jepee-cenejepeeDeeW ceeveleer, keesefMeMe kejleer jnleer nw~
ceW efokekele Deeesieer Hej Deiej yeee
meeFefkeue eueevee meerKe peeesiee lees kes jepekegceejeW keer iegkegue ceW ke[er mes ue#e kee Heere kejleer jnleer nw~ eeRer
DeelceefveYe&j nes peeesiee Deewj YeefJe<e ceW ke[er Hejer#ee ueer peeleer Leer leeefke Jes kesJeue leYeer keesefMeMe kejvee es[leer nw
menpe ner mketj, ceesjmeeFefkeue ee yeneogj Deewj cepeyetle yeveW Deewj nj peye cej peeleer nw~
keej euee Heeesiee~ yees eje cegmeeryele kee [kej meecevee kej mekeW~
Fmeer lejn en osKee ieee nw efke
meeFefkeue mes efiejkej, ees Keekej, kemejle kejves Jeeues efpelevee peeoe peye efkemeer jepeeesieer Hej keesF& ke<
menve efkeee ieee ke< Gmes peerJeve-Yej Jepeve Geles nQ, Glevee Mejerj cepeyetle Deelee nw lees Jen Hejceelcee efHelee kees
kes efueS DeelceefveYe&j yevee oslee nw, yevelee nw~ neueeBefke peeoe Yeej Geves Henues mes peeoe eeo kejlee nw~ ke<
ceW cesnvele Je ke< Yeer peeoe neslee nw Hej kes Heej nesves kes yeeo Gvekee ueeKeefve[j yevee oslee nw~
Gmekee Heue ce]peyetle Mejerj kes He ceW ueeKe OeveJeeo kejlee nw efke Fme ke<
DeHeveer cesnvele mes ye{lee nw
efceuelee nw~ ceveesJew%eeefvekeeW kee ceevevee nw ves nceW DevegYeJeer yeveeee Deewj yeeyee ceW
DeelceefJeMJeeme
Ske yees kes efHelee Gmeer mketue ceW efke efJeHeefeeeW ceW Jeefkele kees Gmekeer HetCe& efveMee keF& iegCee ye{e~ Fmekees Ssmes Yeer
Heeeee& Les efpeme mketue ceW yeee He{lee #ecelee leke HengBeeves keer Meefkele nesleer nw kene pee mekelee nw, efpeleves peeoe
Lee Hejbleg GvneWves keYeer Yeer Hejer#ee ceW ee yeMelex Jeefkele Gmekes efueS ceeveefmeke ke<, Gleves peeoe DevegYeJeer Deewj
Gleveer peeoe HeeeqHle~ v
efkemeer cegkeeyeues ceW DeHeves Heo kee He mes leweej nes~
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012 mJejepe DeefOekeejer yevevee nw lees ceve Heer ceb$eer kees DeHevee meneesieer yevee uees 31

DeYeer veneR lees keYeer veneR

= yeeekegceej efejeie, eCes (cegcyeF&)

S ke meeOegpeer Iej-Iej peekej Hesce

Deewj YeeF&eejs kee mebosMe osles Les~ Jes

ueesieeW kees efmeKeeles Les efke kewmes DeHeves
efce$e-mebyebefOeeeW kes meeLe Hesce mes jnes,
DeHeves Deeme-Heeme Meeeqvle yeveees jKees
Deewj DeHeves kees YeieJeeve kes Deeies
meceefHe&le kej oes~
Jes ye[s-ye[s ueesieeW mes efceues,
YeeF&eejs kes mebosMe keer keF& HegeqmlekeeeW
yeeBer, efe$e Deewj Heesmj peien-peien
ueieJeees~ nj peeefle, Oece&, kegue, Yee<ee
kes JeefkeleeeW kees Skeef$ele kejkes
GveceW Hesce kee ceb$e HetBkee~ en keee& Jes
efHeues yeerme Je<eeX mes efvemJeeLe& YeeJe mes
kej jns Les~ efkemeer mes keg ceeBieles ve
Les~ npeejeW ueesie Gmekeer mesJee mes
HeYeeefJele nes Gmekes meeLeer-meneesieer
yeve iees, Gmekes meeLe YeceCe kejves
ueies~ Gvekees mesJee kee DeJemej Heoeve
kejles Yeer meeOeg peer veejs-Heejs
Deveemekele ner jnles Les~
Ske yeej Jes Ske meeyegve Hewke^er kes
ceeefueke kees mebosMe osves Gvekes
keeee&uee ceW HengBes~ ceeefueke ves Gvekeer
mesJeeDeeW kes yeejs ceW efJemleej mes peevevee
eene~ meeOeg DeHeves mesJee keeeeX kes
DeeBke[s lees ve yelee mekes Hej Flevee
]pej kene efke ueeKeeW leke mebosMe
HengBeeee ieee nw~ ceeefueke ves Hete, Fve
Je<e& 47 Debke 12 / petve 2012

ueeKeeW ceW mes efkeleveeW kes peerJeve ceW

HeefjJele&ve Deeee nw? meeOeg ves kene, en
lees ceQ erke-erke veneR peevelee, ve ner
peevevee eenlee ntB, cesje keece nw mebosMe
osvee~ ceeefueke ves kene, DeeHekees
ueielee veneR efke DeeHe DeHevee mecee
yeyee&o kej jns nQ~ efHeues 20 Je<eeX ceW
DeeHe keg Yeer veneR yeoue Heees~ meceepe
ceW ue[eF&-Peie[s, DeMeebefle, ogYee&JeveeeW
lees DeYeer Yeer nQ~
meeOeg peer keg osj Meeble jns~ efHej
yeesues, DeeHe Hewke^er ceW keee yeveeles nQ?
ceeefueke ves kene, meeyegve~ meeOeg ves
Hete, Ske efove ceW efkeleves yeveeles nQ?
ceeefueke ves kene, Ske ueeKe mes Yeer
DeefOeke~ meeOeg ves efHej Hete, keee
Menj keer Deeyeeoer kes efueS es keeHeer
nQ? ceeefueke ves kene, Gmemes Yeer peeoe
nQ~ meeOeg ves kene, efHej DeeHekeer
Hewke^er kes yeenj Ke[s keg ueesie cewues
Deewj yeoyetoej keeeW nQ? ceeefueke ves
kene, Jes cesje meeyegve Fmlesceeue veneR
kejles neWies~ cesje keece nw meeyegve
yeveekej yesevee~ Kejerovee Deewj meeHe
nesvee Gvekee keece nw~
meeOeg ves cegmekejeles ngS kene, erke
kene DeeHeves~ cesje Yeer keece nw
YeeF&eejs kee mebosMe osvee~ mebosMe kees
peerJeve ceW Gleejvee Gvekee keece nw~ en

megvekej Hewke^er ceeefueke efveej nes

ieee~
HepeeefHelee yeeekegceejer F&MJejere
efJeMJe efJeeeuee kes YeeF&-yenveeW mes Yeer
keF& ueesie en meJeeue kejles nQ efke
efHeues 75 Je<eeX ceW DeeHe efkeleves ueesieeW
kees yeoue Heees nQ~ DeYeer Yeer vee yeoueves
JeeueeW keer mebKee, yeoueves JeeueeW keer
mebKee mes keF& iegCee peeoe nw~
Fme HeMve kes Gej ceW nce ener
kenvee eenWies efke Jele&ceeve mecee 9
ueeKe yeeekegceej YeeF&-yenveW peerJeve
kees Ge iegCeJeee Jeeuee yeveekej
DeewjeW kes peerJeve ceW iegCeJeee Yejves keer
mesJee HetCe& meceHe&Ce YeeJe mes kej jns nQ~
Jes lees meyekees mebosMe osles nQ Hej en uesves
JeeueeW Hej nw efke Jes efkelevee ues Heeles nQ~
efJeMJe HeefjJele&ve kes Fme jns ngS
Lees[s mes mecee ceW pees F&MJejere mebosMe
kee ueeYe Ge ueWies, Jes Deeves Jeeueer
ogefveee ceW osJeer-osJelee Heo kes
Yeeieeroej yeveWies, pees efkemeer Yeer
keejCe kee yenevee yeveekej mJeHeefjJele&ve kees eueles jnWies, Jes Jele&ceeve
keer F&MJejere HeeeqHleeeW kes meeLe-meeLe
YeefJe<e keer owJeer HeeeqHleeeW mes Yeer
Jebefele ner jn peeeWies~ Dele mebosMe
osves Jeeues lees DeHevee keee& kej jns nQ~
mebosMe ienCe kejves kes efueS DeelceeeW
peeieke yeveW, ener MegYekeecevee nw~

mJeeqmLeefle eefo MeefkeleMeeueer nw lees HeefjeqmLeefle Gmekes Deeies keg Yeer veneR nw 33

JeJenej kegMeuelee
= yeeekegceejer Heg<Hee, efouueer (Heeb[Je YeJeve)

Je Jenej ceeveJe peerJeve kee oHe&Ce

nw~ Ske Ssmee oHe&Ce efpemeceW Jen mJeeb
kees osKe mekelee nw Deewj Deve Yeer Gmes
osKe mekeles nQ~ JeJenej Jen kece& nw
efpemekee mebyebOe otmejeW kes meeLe jnlee
nw~ nceeje JeJenej Ssmee nes pees otmejeW
mes ogDeeeW efceueW~ ogDeeeW meyemes ye[er
leekele nQ~ ogDeeeW Jen keece kej
mekeleer nQ pees oJee ee Deve Meefkele veneR
kej mekeleer~ nce pees otmejeW mes eenles
nQ Jener nce Yeer Gvns oW leYeer ogDeeDeeW kes
Hee$e yeve mekeles nQ~ FmeceW leerve yeeleW
efJeMes<e Oeeve osves eesie nQ mvesn,
meneesie, menevegYetefle
mvesn
mvesn yengle ye[e iegCe nw~ mvesner
Deelcee meyekee efoue peerle uesleer nw~
leguemeeroeme peer ves kene nw,
`leguemeer ceers Jeeve mes
megKe GHepes engB Deesj~
JeMeerkejCe en ceb$e nw,
lepe os Jeeve keesj~~'
Hesce mes JeJenej ceW Deevee ner
kegMeuelee nw~ keF& Jeefkele ncemes keg
veneR eenles, kesJeue Flevee ner eenles nQ
efke nce Gvemes ceere yeesueW~ keneJele nw,
ieg[ vee oes, ieg[ pewmee ceere lees yeesuees~
Hesce mes yeele kejves ceW nceeje peelee ner

keee nw? JeeCeer mes nce ceeve oW, mecceeve

oW, DeHeceeve ve kejW~ Deepe kes mecee ceW
meye ueesieeW kees mecceeve eeefnS~ ese
yeee Yeer DeHeceeve menve veneR kej
mekelee~ DeHeceeve ves lees ye[s-ye[s eg
keje efoes~ DeHeceevepeveke JeJenej
yeoues keer YeeJevee Hewoe kejlee nw~
eskee-ekeer keer Deeole, ieHeMeHe keer
Deeole yengle vegkemeeve kejleer nQ~ nBmeercepeeke Yeer Ske meercee leke Dee neslee
nw efpemeceW efkemeer kee DeHeceeve vee nes~
yeej-yeej efMe#ee Je vemeernle DeewjeW kees oW
Deewj mJeeb Gve Hej ve eueW lees efMe#ee
Demejkeejke veneR jnleer~
meneesie
JeJenej kegMeue leye ner nesles nQ peye
DeHeves JeJenej mes otmejeW kees megKe ossles
nQ~ YeieJeeve ves kene nw, megKe oes, ogKe
cele oes~ mJeeLe& keer YeeJevee ve nes~ otmejeW
kes iegCeeW kees osKevee ner meyemes ye[e
meneesie nw~ yegjeF& osKeWies lees Jener kece&
ceW DeeSieer~ nce iegCe osKeWies lees otmeje Yeer
iegCe osKesiee~ Deve keer yeeleeW kees megveW,
mecePeW Deewj meceeSB leeefke Gvekee DeeHeceW
efJeMJeeme yew peeS~ otmejs kee meneesie
Yeer Des JeJenej mes efceuelee nw~ Meke
Deewj Devegceeve JeJenej ceW kegefuelee
ueeles nQ, mebbyebOe lees[ osles nQ~ pees nceejer

efvevoe kejles nQ, GvnW ogMceve veneR, efce$e

mecePevee eeefnS keeeWefke Jes nceejer
yegjeFeeW kees oMee&les nQ~
menevegYetefle
ceve keer YeeJevee otmejeW kes Heefle MegYe
nes, keueeCekeejer nes~ pewmes kees lewmee
DeLee&led yeoues keer YeeJevee vee nes~ yegjs
kes meeLe Dee kejkes efoKeeeW~ en nw
Des JeJenej keer keceeue~ Deiej
Gmeves yegje efkeee Deewj ceQves Yeer yegje
efkeee lees oesveeW meceeve nes iees~ efHej
ye[e keewve? cenelcee ieebOeer DeHeveer
peerJeveer ceW efueKeles nQ efke efpeme Hekeej
MeyoeW kes DeLe& Deewj yeveeJe kees osKeves
kes efueS ef[keMevejer Fmlesceeue kejles nQ,
Gmeer Hekeej JeJenej kees osKeves kes
efueS ceQ ieerlee kees osKelee ntB~ JeJenej
kegMeuelee Deewj kece& kegMeuelee kee
DeeOeej Hejceelcee mes yeewefke mebyebOe nw~
Hejceelcee mes ceve-yegef pees[ osves mes kece&
es< nesles nQ~ FmeefueS YeieJeeve kenles
nQ, kece& Yeer kej, eesie Yeer kej,
JeJenej Yeer kej, HejceeLe& Yeer kej~
peye iegCeeW kes meeiej mes mebyebOe nesiee lees
iegCeJeeve yeveWies~ kece& kejvee, osKevee,
megvevee es< nesiee~ FbefeeW Hej mebece
nesiee~ melelee, meYelee, efoJelee Dee
peeesieer ener es< JeJenej nw~ v

ye.keg. DeelceHekeeMe, mecHeeoke, %eeveece=le YeJeve, MeeefvleJeve, Deeyet jes[ eje mecHeeove leLee DeesceMeeefvle efHeefvbie Hesme, MeeefvleJeve -307510,
Deeyet jes[ ceW HepeeefHelee yeeekegceejer F&MJejere efJeMJe efJeeeuee kes efueS HeJeeee~ mebegkele mecHeeefokee - ye.keg. Gefce&uee, MeeefvleJeve
E-mail : omshantipress@bkivv.org

Ph. No. : (02974) - 228125

atamprakash@bkivv.org