iegCecetle& yeee yeeyee

yeee yeeyee DeHeves ueewefkeke peerJeve ceW efKeojHegj kes yeeoMeen kes He ceW Heefme Les~ Gvekes Iej Hej eej-eej mesefJekeeSB LeeR Deewj
Yeejle Yej ceW keF& mLeeveeW Hej Gvekee nerjs-peJeenjele kee JeeHeej euelee Lee~ Deveske meneesefieeeW, veewkejeW Deewj mebegkele HeefjJeej kes yeere
jnles Jes meyekes efHee Yeer Les, meyekes DeeoMe& Yeer Deewj meJe& kes ceeie&oMe&ke Yeer~ TBeer keceeF& Jeeuee OebOee nesles Yeer meeeF& Deewj F&ceeveoejer,
Oeveer nesles ngS Yeer Oeve kes ogHeeesie mes cegkele, meceepe kes Ge Jeie& ceW mecceeefvele nesles ngS Yeer Dence YeeJe mes cegkele, Heg<e HeOeeve meceepe ceW
jnles ngS Yeer veejer kees HeOeevelee osves Jeeues es Gvekes eefj$e keer eeoj ceW pe[s ngS nerjs meceeve cetue Les~
meved 1936-37 ceW peye GvnW efoJe mee#eelkeej ngS Deewj Hejceelcee efMeJe keer Gvekes leve ceW HeJesMelee ngF& lees GvneWves DeHevee meye keg
ceeleeDeeW-yenveeW kes Deeies meceefHe&le kej efoee~ Fmekes yeeo mJeeb Hewmes kees neLe veneR ueieeee Deewj eewon Je<eeX leke meceefHe&le ngS eej meew
yeeeW keer Heeuevee Gmeer Hewmes mes kejles jns~ Oeve-JewYeJe Deewj meeOeveeW kes Heefle HetCe& Deveemeefkele kes meeLe-meeLe Gvekee Ske cegKe iegCe peesefke
Gvekes JeefkelelJe ceW meoe Peuekelee jnlee, Gvekes eejeW Deesj HeefJe$elee efyeKesjlee jnlee Deewj ueesieeW kes peerJeve kees Heue oslee jne, Jen Lee
Deeeflceke ef<keesCe~ yeeyee mJeeb Deelce-efmLeefle ceW jnles ngS, meye osneW ceW Deelcee ner kees osKeles~ yeeyee keer keueeme (%eeve-meYee) ceW
ess yees Yeer yews nesles, yet{s Yeer GHeefmLele nesles, ieeceerCe Yeer nesles Deewj ye[s-ye[s veiejeW ceW e-yee mes jnves Jeeues Jeefkele Yeer efJejepeceeve
nesles~ Hejbleg yeeyee meyekees Deeeflceke ef< mes osKeles~ eefo efkemeer Deve Ge Jekelee keer meYee ceW eser Deeeg Jeeues yees yews neW lees Jen ceve
ceW meesesiee efke es yees Yeuee cesjer ienjer yeeleeW kees keee mecePeWies DeLeJee es Deleble Je= Deeeg Jeeues Meefkelenerve Jeefkele cesjer Fve Deveceesue
yeeleeW kees megvekej keee kejWies? Hejvleg yeeyee lees ener osKeles efke es Yeer DeelceeSB nQ~ efkemeer keer kecexefveeB Heer GHekejCe DeefJekeefmele nQ,
efkemeer kes pepe&jerYetle, Hejbleg Fve DeelceeDeeW kee Yeer esve-kesve-HekeejsCe keueeCe lees kejvee ner nw~ Dele Jes Ssmes mejue, mHe<, megyeesOe Deewj
mejme lejerkes mes Deleble Ge DeeOeeeflceke meleeW kees oMee&les efke yeeueke, Je=, meYeer Gvekees Yeueer-YeeBefle mecePekej keueeCe kes Yeeieer
yeveW, leYeer lees Jes meYee kes yeeo ess Je ye[s, njske MejerjOeejer Deelcee mes Deueie yew kejkes Yeer Gmes %eeve-Oeve mes ueeYeeefvJele kejles, Gmes
efHele=Jele mvesn osles, Gmekes ceve keer GuePeveeW kees otj kejles, Gmes Deelcee leLee Hejceelcee kee yeej-yeej Heefjee osles, me=ef< kes Deeefo-ceOeDeble kee neue megveeles Deewj Gmes eLeeeesie F&MJejere mesJee ceW ueieekej Deeeflceke efmLeefle ceW efmLele kej osles~
efoKeeF& osleer yeeyee keer Ye=keger cesW efoJe peesefle
yeeyee keer Deeeflceke efmLeefle Fleveer lees Ge Deewj HeYeeJeMeeueer Leer efke Gvekes Heeme yews ngS Jelme Heee Ssmee cenmetme kejles efke Jes
DeHeveer osn mes veejs nes jns nQ~ Jes Yeej-Metvelee DeLeJee nukeeHeve DevegYeJe kejles Deewj Gvekes ceve ceW DeMeg mebkeuHe Meevle nes peeles~ Gme
mecee Jes Meg Heg<eeLe& SJeb DeeOeeeflceke peerJeve kes efueS Hesefjle nesles Deewj GvnW DeHeveer DeJemLee keer Gelee ceW keceer Kekeves ueieleer leLee
HeeJeve yeveves keer Devle HesjCee efceueleer~ yengle-mes Heg<eeefLe&eeW kees lees keF& yeej keg mecee kes efueS Fme mebmeej kee DevegYeJe ve jnlee yeefuke
Gvekes ves$e ceevees efoJe-ef< mes egkele neskej yeeyee kes eejeW Deesj efoJe DeeYee DeLeJee MJesle DeJekele HekeeMe kees osKeles Deewj Gme mecee
kee Deueewefkeke DevegYeJe GvnW Flevee Yeelee efke Gvekee ceve eenlee efke yeme, Fme DeJemLee kee, Fmeer Deeeflceke megKe kee nce jme uesles ner
jnW~ GvnW yeeyee keer Yekegef ceW Ske efoJe peesefle HekeeMeceeve efoKeeF& osleer Deewj Jes Ske Ssmes Deeeflceke megKe leLee meeer Meeefvle kee DevegYeJe
kejles efke yeme, Gmeer ceW efkes jnvee eenles~ efkevneR kes ceve ceW keesF& HeMve nesles lees Gvekee Gej Gvekes Deblece&ve ceW GvnW efceue peelee~ Jes
yeeyee kes DeeOeeeflceke HeYeeJe mes DeYetleHetJe& mvesn Deewj megKe DevegYeJe kejles~ pees ogKeer Deewj efeefvlele DeJemLee ceW yeeyee mes efceueves Deelee, Jen
cegmkejelee ngDee Deewj Meevle neskej ueewlee~ Heee ueesieeW kees Ssmee ueielee efke Jes (Deelcee) efpeme efHelee kees pevce-pevceevlej mes {tB{ jns Les,
Jen GvnW efceue ieee nw~

meyekes MegYeefevleke
yeeyee keYeer Yeer efkemeer kee DeMegYe ee Decebieue veneR meeseles~ otmejeW kees Yeer Jes meoe ener efMe#ee osles efke ve efkemeer kes DekeueeCe keer
yeele meesees Deewj ve keYeer cegKe mes DeMegYe yeesuees~ Jes en Yeer kenles efke efpeme-efkemeer Yeer efpe%eemeg kees DeeHe F&MJejere %eeve megveeves ueieles nQ,
Gmekes efueS Yeer Henues ceve-ner-ceve efMeJe yeeyee kees eeo kejkes kenes ``efMeJe yeeyee! en Yeer efkemeer lejn mecePe peees, Fmekeer Yeer
Devlejelcee kes keHee Kegue peeeW Deewj Fmekee Yeer keueeCe nes peees, Deewj efHej peye DeeHe eesie ceW yewW lees Gme DeJemLee ceW Gme Jeefkele kees
Yeer DeHeveer Deble&ef< kes meeceves ueekej, Gmes Yeer eesie kee oeve oW leeefke Gmekee ceve efvece&ue nes peees Deewj F&MJejere %eeve kee yeerpe GmeceW
Debkegefjle nes~'' osefKees lees, meekeej yeee yeeyee efkeme Hejekee<e leke meYeer kes MegYeefevleke Les! yeeyee kenles efke nceW DeHekeejer Hej Yeer
GHekeej kejvee nw Deewj pees nceejer efvevoe kejlee nw Gmes Yeer DeHevee efce$e mecePevee nw~ Jes kenles efke efkemeer kes Heefle MegYeefevlee kee meyemes
es< He en nw efke nce Gmekeer yegjer DeeoleeW kees megOeej oW Deewj Gmekee eesie HejceefHelee Hejceelcee mes pege oW~
DeHeej Glmeen Deewj Deoce efnccele
yengle keesefMeMe kejves Hej Yeer eefo keesF& keee& mebHevve ve neslee lees Yeer Debeflece #eCe leke yeeyee Gmekes efuees Hetje Heelve kejles leLee
kejeles jnles~ Heg<eeLe& keer ejce meercee osKeveer nes Deewj efnccele leLee Glmeen keer Hejekee<e peeveveer nes lees es oesveeW efHeleeeer DeLee&led meekeej
yeee yeeyee kes peerJeve ceW meoe mHe< efceueles~ keYeer Yeer efkemeer ves GveceW Glmeen keer keceer, Heg<eeLe& kes Heefle Goemeervelee ee nejer ngF& efnccele
ee Deeueme kees veneR osKee nesiee~ GvnW keesF& Yeer keee& DeOetje es[vee, DeHetCe& jerefle mes kejvee DeLeJee efyevee keesF& HeefjCeece efvekeeues Gmes
es[ osvee, Dee veneR ueielee Lee~ Jes njske keee& kees gle ieefle mes Hejbleg meese-mecePekej Deewj eesieegkele neskej kejves kes efueS kenles
Deewj Jes mJeeb Fme efJe<ee ceW DeeoMe& Les~ Hetje Heg<eeLe& kejves kes yeeo pewmee Yeer HeefjCeece neslee Gmes Jes `YeeJeer' ee `[^ecee' kenkej meoe
Hemevve jnles leLee Gmeer ceW keueeCe ceeveles~ Jes ielekeeue kes Je=eeble mes efMe#ee ueskej, efvemebkeuHe neskej Deeies ye{ves kees kenles~ Dele Jes
yeej-yeej efkemeer keee& kes Heers JelmeeW kees ueieekej Yeer GvnW efncceleJeeve yeveeles ngS meHeuelee leke ueeves ceW lelHej jnles~ Ssmes DeLeke
Heg<eeLe& kejves kes keejCe ner lees Jes `YeieerjLe' DeLee&led HejceefHelee Hejceelcee kes YeeieMeeueer jLe (ceeOece) yeves Deewj %eeve-iebiee kees ueeves kes
efveefcee yeves~
mJeeb cesnvele kejkes otmejeW kees HesjCee osvee
yeeyee e%e kes mLetue keee& Yeer Henues mJeeb kejves ueie He[les~ otmejeW kees kenves keer yepeee Jes mJeeb kejves ueie peeles~ Fleveer Je= Deeeg
ceW GvnW mLetue-mes-mLetue keee& ceW ueies osKekej Deve ueesie oew[ kej Gme keee& kees kejves ueieles~ Jes kenles ``yeeyee! en lees nce egJeeJeie& JeeueeW kee keee& nw~ yeeyee, DeeHe Ssmes mLetue keee& keeeW kejles nes?'' leye yeeyee kenles ``Fme F&MJejere e%e keer mesJee ye[er ceOegj
Deewj Heejer ueieleer nw~ en ceve kees yengle Yeeleer nw~ yees! meejs keuHe ceW Ske ner yeej lees efMeJe yeeyee en meJeexece %eeve-e%e jeles nQ,
Gmekes efueS Jes Fme Je= leve ceW Deeles nQ, lees keee Fme leve kees `Je=' osKe kej ceQ keuHe-keuHeeblej mLetue mesJee ner ve keB? ceQ Yeer lees efMeJe
yeeyee kee mt[sv (efJeeeLeea) ntB~ eefo ceQ Fme Mejerj mes keesF& keee& veneR keBiee lees cegPes kewmes efvejesieer Je kebeve keeee efceuesieer? yees,
meefJe&me kejves keer efnme& (ueeuemee) lees nesveer eeefnS~ oOeerefe $eef<e kes meceeve Fme e%e keer meHeuelee kes efuees DeHeveer nefeeB Yeer os osveer nQ
leYeer lees Mejerj HeeJeve yevesiee~ nce yeeeCeeW kee en mesJee kee peerJeve kewmee megneJevee nw! Ssmee DeJemej lees meejs keuHe ceW efHej keYeer efceuelee
ner veneR~ peyeefke efMeJe yeeyee ner kenles nQ efke ceQ DeeHe yeeeW kee ]HejceeByejoej mesJeke ntB lees ceQ Yeer DeeHe yeeeW kee mesJeeOeejer ntB~'' Fme
Hekeej kes Jeeve peye yeeyee yeesueles Deewj mJeeb Yeer mesJee ceW pegs jnles lees meesefees efke efkemekes ceve kees keee&jle nesves kes efueS HesjCee veneR
efceueleer nesieer; jeef$e keer keueeme ceW Yeer yeeyee Heee Hete kejles ``uee[ues yeees! yeleeDees Deewj keesF& mesJee nw yeeyee kes efuees? en yeeHe
Yeues ner TBee yeveeves Jeeuee nw Hejbleg efHej Yeer yeeeW kee iegueece nw~''

yeeyee meoe ener efMe#ee osles efke eLeemebYeJe DeHevee keee& mJeeb kejes leeefke DeeHe Hej keceeX kee yeesPe ve e{s~
KegMeer ceW ueevee Deewj nukee kejvee
yeeyee meoe KegMeer ceW jnles Deewj meoe Ssmeer ner yeeleW megveeles efke keesF& ceveg<e efkelevee Yeer DeMeevle keeeW ve nes, eens efkeleveer Yeer
GuePeveeW ceW He[e ngDee nes, yeeyee keer ceOegj cegmkeeve kees osKeles ner Gmekeer Goemeer Deewj efevlee Yeeie peeleer Deewj Gmekeer KegMeer kee Heeje
e{ peelee~ efkemeer ves Yeer Deepe leke yeeyee kes esnjs Hej efevlee ee Goemeer keer jsKee veneR osKeer~ Fme F&MJejere efJeMJe efJeeeuee keer mLeeHevee
kes mecee mes ueskej Deble leke ve peeves efkeleves efJeIve, efJejesOe, DeeHeoeeW Deewj letHeeve Deees Hejbleg yeeyee meoe kenles ``yees, mele keer
yes[er [esuesieer Hejbleg [tyesieer veneR~ yees, keuHe Henues Yeer en ngDee Lee, en keesF& veF& yeele veneR nw; meeeF& keer mLeeHevee kejves JeeueeW kes
meeceves Ssmee neslee ner nw~''
yeeyee kenles `` yees, DeeHe ner HeefJe$e jnves Jeeues mees yeee kegueYet<eCe nes~ Dele DeeHe HeodceeHeodce YeeieMeeueer nes~ '' Fme
Hekeej, yeeyee yeeeW kees meoe KegMeer Deewj Guueeme ceW ueeles jnles Deewj kenles ``yees! ceeee kes efJeIve lees yengle ner DeeeWies, mebyebefOeeeW ee
ueesieeW keer Deesj mes efJejesOe Yeer nesiee, yengle letHeeve Yeer DeeeWies Hejbleg Ieyejevee veneR Deewj efnccele cele nejvee~ peyeefke DeeHeves efMeJeyeeyee kees
neLe efoee nw lees DeeHekee DekeueeCe veneR nes mekelee~ Deye DeeHekeer `e{leer keuee' nw, Fmeefuees meoe en meeseles ngS euees efke meJe&meceLe& efMeJe yeeyee nceejs meeLe nw~ Ssmee efveMee jKeves Jeeues efveMeeelcee keer efJepee nesleer nw~ DeeHe ceveesefJekeejeW Hej efJepee Heeves kee
Heg<eeLe& kejves Jeeues `efJepeeer jlve' nes, efJepee kee efleueke lees DeeHekes ceeLes Hej ceevees ueiee ner ngDee nw~ yeme, DeeHe Flevee kejvee efke
Ieyejevee veneR, Lekevee veneR Deewj kevee veneR, ]ie]Heuele cele kejvee Deewj Deeueme cele kejvee, yeefuke pees jen Deye efMeJe yeeyee efoKee jns
nQ, Gme Hej eueles jnvee~'' Fme Hekeej yeeyee efJeIveeW kees `TBes Heo keer efveMeeveer', Hejer#eeDeeW kees `Ge Heg<eeLe& keer Heefleefkeee', ye[s
letHeeveeW kees `TBeer cebef]peue kes ve]peoerke HengBeves kee efe' yeleekej meoe ener kenles efke `yees! es meye Deefvlece meueece kejves Deees nQ~
yeme, F&MJej kes meokes (Hesce ceW) Fvekees Heej kejes lees DeeHekes keoce-keoce ceW HeodceeHeodce keer keceeF& nesieer~' yeeyee kenles efke meeer KegMeer
leYeer nesieer peye efJekece& kejvee yebo kejesies Deewj Deeeflceke mce=efle leLee F&MJejere mce=efle ceW efmLele nesJeesies~ Gme DeJemLee ceW KegMeer kee
HeejeJeej veneR jnsiee~ Fve egefkeleeeW mes yeeyee efvele-Heefle meyekees KegMeer kee Heeuee efHeueeles ngS GveceW veee oce, veee peesMe Yejles ngS, GvnW
Ssmes lees ues eueles jnles efke ceveg<e kees meye DeMeg mebkeuHe Yetue peeles, mecemeeSB nukeer ceeuetce nesleeR Deewj ceveesefJekeej Gvemes menpe ner t
peeles~