Aryika Shri Ratnamati Parichay & Pooja (VGM-339)

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.
339
ISBN 978-93-80353-97-5
Deeefe&kee eer jlveceleer

heefjee SJeb hetpee
-cebieue esjCee SJeb DeeMeerJee&ohetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer
-emlegeflee%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
MejohetefCe&cee ceneslmeJe, 11 Deketyej 2011 kees pecyeterhe-nefmleveeheg j ceW hetpe ieefCeveerecegKe
eer %eeveceleer ceeleepeer eje Ieesef<ele eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej Je<e& kes Devleie&le
het pe Deeefe& kee eer jlveceleer ceeleepeer kes 41JeW oer #e eef oJeme-ceieefMej ke= . leer pe kes Gheue#e ceW ekeeefMele
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele
Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSb Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~
-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-
hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

-: ceeie&oMe&ve :-
e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

-: efveoxMeve :-
Oece&efoJeekej heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe

-: mecheeoke :-
-ekeeMeke-
kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve
efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e., heesve veb.- (01233) 280184, 280994
meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve
Website : www.jambudweep.org
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com
eLece mebmkejCe
1100 eefleeeB
Jeerj efve. meb. 2538

ceieefMej ke=. 3
13 veJecyej 2011, jefJeJeej
cetue
20/-.
kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.
Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee
`
hetpe Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer
Deeefoyeee YeieJeeve $e+<eYeosJe keer pevceYetefce DeeesOee Deewj Gmekes Deemeheeme kes #es$e kees Yeer DeJeOe kes veece mes peevee peelee nw~ Jewmes Fve eLece leerL ekej
YeieJeeve $e+<eYeosJ e Deewj Gvekes eLece heg$e eeJeleea meceed Yejle kes mecee Jen
DeeesO ee veiejer 12 eespeve uecyeer Leer Dele: 96 ceeru e nesv es mes ueKeveT,
efkewleveiej, ef$eueeskehegj, yeejeyebkeer, cencetoeyeeo Deeefo veiej Gme mecee DeeesOee
veiejer keer heefJ e$e Yetefce keer meercee ceW efJeeceeve Les~ Jemlegle: Deepe Yeer DeeesOee leerLe&
keer heefJe$elee mes mechetCe& DeJeOe kee JeeleeJejCe megJeeefmele, Oece&hejeeCe SJeb hejce
heefJe$e nw~
Gmeer DeJeOeeevle kes efpeuee meerleehegj kes Devleie&le cencetoeyeeo veeceke Ske
veiej nw, peneB efJeMeeue efpevecebefoj kes efveke Jele&ceeve ceW 60-70 pewve Iej nQ~ Gmeer
veiejer ceW Ske megKeheeueoeme peer veece kes eser efveJeeme kejles Les~ DeeJeeue peeleere
ueeuee megKeheeueoeme peer keer Oece&helveer kee veece ceeesosJeer Lee~ hetjs veiej ceW Oecee&lcee
kes he ceW eefme megKeheeueoeme peer YeieJeeve keer efvele hetpeve kes meeLe-meeLe
mJeeOeee Yeer kejles Les~ meeefJeke eJe=efe Jeeues Fve cenecevee eeJeke keer Oece&helveer
Yeer heefleelee Deeefo iegCeeW mes meefnle Oece&hejeeCe SJeb Delevle mejue eke=efle keer LeeR~
Fve Oece&efve ocheefe kes eej mebleeves LeeR, efpevekes veece eceMe: Fme ekeej nQ1. efMeJeheejer osJeer 2. ceesefnveer osJeer 3. ceefnheeueoeme 4. YeieJeeveoeme~ efhelee
megKeheeueoeme peer ves Fve meYeer mebleeveeW kees Oece&cee mebmkeejeWs mes efJeMes<e mebmkeeefjle
efkeee Lee~
F&meJeer meved 1914 ceW Fve Oece&hejeeCe ocheefe keer yeefieee ceW efleere mevleeve
(4)
Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee
kes he ceW pevceer kevee kee veece efhelee ves ye[s ner heej mes ceesefnveer jKee Lee Deewj
ceelee-efhelee, keggcyeerpeveeW, eneB leke keer veiejJeeefmeeeW kee Yeer Fme kevee hej
efJeMess<e mvesn Lee~ kevee kes keg ye[er nesves hej efhelee megKeheeueoeme peer Gmekeer
efJeMes<e osKejsKe kejles, Jes eefleefove jeef$e ceW Deheves neLeeW mes yeeoece efYeieeskej eele:
eruekej otOe kes meeLe Gme ceesefnveer kees osles leLee jespe Gmes Deheves meeLe cebefoj Yeer
ues peeles Les~ 5-6 Je<e& keer Gce ceW mketue peeves hej Lees[s ner efoveeW ceW ceesefnveer osJeer
ves 3-4 ke#ee leke DeOeeve kej efueee~ etBefke cencetoeyeeo kee Fueekee cegefmuece
Fueekee Lee Dele: efheleepeer ves Deheves cenerheeue heg$e keer efMe#ee nsleg Ske ceewu eJeer
DeOeeheke keer JeJemLee kej jKeer Leer, Jes GvnW Got& he{eles Les Deewj leer#Ce yegef keer
Oeveer kevee ceesefnveer Deheves ess YeeF& kees Got& he{les osKe mJeeb Yeer Got& he{vee meerKe
ieF&~ Iej ceW meyemes ess YeeF& YeieJeeveoeme kes pevce uesles ner ceesefnveer kee Gmekes eefle
efJeMes<e Jeelmeue nesves mes ceesefnveer ves mketue peevee es[ efoee~ eee: osKee peelee nw
efke nesvenej, kegMeee yegef kes e$e-e$eeSb ieg kes efueS efJeMes<e ke=heehee$e nesles nQ
Deewj ieg kee Gve hej efJeMes<e mvesn jnlee nw Dele: peye kevee ceesefnveer keg efove
mketue veneR ieF, lees Gvekeer DeOeeefhekeeSB Deekej ueeuee megKeheeueoeme peer mes Gmekeer
kegMeee yegef kes keejCe Gmes mketue Yespeves kee Deeen kejleeR, meeLe ner kenleeR efke
Fmekes yeiewj lees nceeje mketue ner metvee nes peelee nw~ efheleepeer keer esjCee kes yeeo
Yeer ceesefnveer YeeF& kees efKeueeves kee yenevee kej mketue peeves kees cevee kej oWleer~ etBefke
Gme mecee keveeDeeW kees peeoe he{ eves keer hejcheje veneR Leer Deewj cegmeueceeveer
Fueekee nesves kes keejCe ceeB ceeesosJeer Yeer kevee kees mketue Yespeves kee Deeen veneR
kejleer LeeR, Dele: Gvekeer ueewefkeke efMe#ee Deuhe ner jner~ hegve: efheleepeer ves ceesefnveer kes
Devoj Oeeefce&ke mebmkeej [eueves nsleg Gmes Yeeecej, leJeeLe&met$e Deeefo kee DeOeeve
kejevee eejbYe efkeee Deewj jeef$e ceW hetjs heefjJeej kees Ske meeLe efye"ekej ceesefnveer mes
Meee he{Jeeles Deewj ye[s KegMe nesles Les hegve: meyekees Meee kee DeLe& Yeer mecePeeles Les~
Ske yeej efhelee ves ceesefnveer kees Ske cegefle ebLe heeveefvohebeefJebMeeflekee oskej
Gmekee mJeeOeee kejves kees kene~ ceesefnveer ves efhelee keer Dee%ee mJeerkeej kej Gme
ebLe kee mJeeOeee efkeee Deewj Gme mJeeOeee kee eefleheue en jne efke ceesefnveer
ves Gme ebLe ceW yeeee& ele kess cenJe kees he{kej YeieJeeve keer eeflecee kes meccegKe
Deceer, elego&Meer kes efove yeeee& ele heeueve kejves kee DeepeerJeve efveece ues efueee
Deewj efkemeer kees Fme ele kes yeejs ceW efJeefole Yeer ve nes mekee~ etBefke efpevecebefoj ceW
(5)
eefleefove megKeheeueoeme peer ner Meee Jeebeles Les Dele: meYeer FvnW heefC[le peer kenkej
hegkeejles Les~ ye[s heg$e ceefnheeueoeme peer kegMleer kes Des efKeuee[er yeve ieS Les Deewj
Fueekes ceW ye[er-ye[er kegMleer kej keF& Ske eefleeesefielee peerleer LeeR~ ceesefnveer osJeer kes
efheleepeer henues kehe[s kee JeJemeee kejles Les Fvekee efveece Lee osJehetpee kejkes ner
ogkeeve Keesuevee Deewj Deiej cebefoj ve nes lees peehe kejkes ner eenke mes yeele
kejvee~ Gvekes Fme efveece kes keejCe ner Gvekeer Deble meceeefOe yengle ner Deer ngF&~
Ske yeej Jes efyemeJeeb ceW Jeeheej nsleg iees, eele: ner Ske eenke Dee ieee, leye GvneWves
kene-YeeF&! ceQ peehe kejkes ner Jeelee&ueehe keBiee~ leye Jen eenke yeenj yew"
ieee hegve: Jen Meg Jee henvekej peehe kejves yew"s Deewj peehe kejles-kejles ner
Gvekes eeCe heKes G[ peeves mes GvnW Gece ieefle keer eeefhle ngF&~ GOej peye yengle osj
nes ieF&, lees Gme eenke ves Deboj peekej osKee, lees GvnW ce=le heeee~ leye heefjJeej kes
ueesieeW kees yegueekej Gvekeer Devlesef keer ieF&~ JeemleJe ceW yebOegDeeW! Ske ese mes
ese efveece Yeer Fme peerJe kees mebmeej mes heej kejves ceW menkeejer keejCe yeve peelee
nw, FmeerefueS Oece&ieg meowJe nceW keesF& ve keesF& ele efveece uesves keer esjCee eoeve
kejles nQ~
mes" megKeheeueoeme peer ves Deheves meeceves ner Deheves meYeer heg$e-hegef$eeeW kee efJeJeen
kej efoee Lee, efpemeceW uee[ueer heg$eer ceesefnveer kee GvneWves DeeesOee kes efveke yemes
Oece&hejeeCe veiej yeejeyebkeer efpeues ceW efmLele efkewleveiej veeceke eece kes Oecee&lcee
eeJeke ueeuee Oevekegceej peer SJeb Gvekeer Oece&helveer hetueceleer kes efleere heg$e
essueeue peer kes meeLe efkeee Lee~ ueeuee Oevekegceej peer ves cencetoeyeeo kes ueeuee
megKeheeue peer keer yengle ner eMebmee megve jKeer Leer, meeLe ner ceesefnveer kes iegCeeW mes Yeer
yengle eYeeefJele Les~ megKeheeueoeme peer ves Yeer Gvekes heg$e ceW Ske Jej kes meYeer iegCeeW
kees osKekej legjble mJeerke=efle eoeve kej oer Deewj MegYe cegn tle& ceW efe. essu eeue peer
kes meeLe Deeeg. ceesefnveer osJ eer kee heeefCeenCe mebmkeej nes ieee~ ceelee-efhelee ves
Deeghete fjle ves$eeW mes Deheveer heejer heg$eer kees efJ eoeF& oer, Gme mecee meved 1932 ceW
ceesefnveer osJeer keer Gce 18 Je<e& cee$e Leer~ efJ eoeF& kes mecee etB lees efhelee peer ves
Deheveer ogueejer kees onspe ceW eLeeeesie meye keg eoeve efkeee, efk evleg peye Gvekes
ceve kees hetCe& meblegef veneR ngF &, lees GvneWv es ceesefnveer kees heeveefv ohebeefJebMeeflekee
ebLe kees mees onspe kes he ceW oskej kene-efyeefee ceese fnveer! legce ncesMee Fme
ebLe kee mJeeOeee kejleer jnvee, Fmeer mes legcnejs ie=n mLeeece ceW megK e Deewj Meebefle
(6)
keer Je=ef nesieer Deewj legcneje en vejYeJe heevee meheue nes peeesiee~ heg$eer ceese fnveer
ves Yeer efhelee kes eje mvesnhetJ e&ke eoe mees onspehe ebLe kees meyemes DeefOeke
cetueJeeve mecePee~
memegjeue ceW cebieue eJesMe kej ceesefnveer ves efhelee eje eoe Gme ebLe kees
Deveceesue efveefOe kes he ceW mebYeeue kej jKee Deewj efveecehetJe&ke eefleefove osJeoMe&ve
kes heeeled Gmekee mJeeOeee efkeee~ eneB Fme Yejs-hetjs heefjJeej ceW ceesefnveer kees
Iegueles-efceueles osj ve ueieer~ Iej ceW osJeoMe&ve, jeef$e Yeespeve leeie, peue evekej
heervee, meeebkeeue cebefoj peekej Deejleer kejvee Deewj Meee meYee ceW yew"kej efJeveehetJe&ke
Meee megvevee Deeefo eeJekeesefee meYeer efeeeSB nesleer LeeR~ Iej kes efveke efpevecebeof j
nesves mes cebefoj kes Iebs, hetpee-hee" Je Deejleer keer DeeJeepe Iej yew"s keeveeW ceW ietbpee
kejleer Leer~ ie=nmLeOece& kee heefjheeueve kejleer ngF& ceesefnveer osJeer ves meved 1934 ceW
Deemeespe megoer hetefCe&cee-MejohetefCe&cee keer jeef$e ceW eLece heg<he kes he ceW Ske kevee
jlve kees pevce efoee, efpemekeer MegYe eeboveer Deepe meejs YeejleJe<e& ceW hewue jner nw~
cewvee kes pevce mes henues ner ceesefnveer osJeer ves cewveemegvojer veeke he{e Lee Deewj GvnW
megjmegvojer-cewveemegvojer kee mebJeeo eeo Lee, Gmes Jes ncesMee iegveiegveeee kejleer LeeR
Deewj ener mebmkeej ieYe&mLe yeeefuekee hej Deer lejn mes he[ ieS~ ceelee ceesefnveer
eefleefove eele: G"kej meeceeefeke kejleer, hegve: mveeveeefo mes efveJe=e neskej cebefoj ceW
peekej YeieJeeve keer hetpee kejkes jmeesF& yeveeleer LeeR Deewj ess yeeeW kees otOe efheueeles
mecee mJeeOeee Deewj Yeeecej Deeefo kes hee" efkeee kejleer LeeR, efpememes Jen otOe
Yeer Dece=le legue yeve peelee Lee Deewj yeeeW ceW Oeeefce&ke mebmkeej he[les peeles Les~
eefleefove meeebkeeue Jes mJeeb cebefoj peeleeR Deewj yeeeW kees Yeer Yespeleer LeeR, eefleefove
efkemeer Yeer yeeueke kees cebefoj peeS efyevee veeMlee Yeer veneR efceuelee Lee, ener keejCe
Lee efke ceelee ceesefnveer keer 13 mebleeveW Fmeer Oece& kes meeBes ceW {ueleer eueer ieF~ ceelee
ceesefnveer Deheveer heg$eer cewvee keer yeeleeW kees pewveeiece mes eceeefCele mecePekej meowJe
Gvekeer yeeleeW kees ceevelee eoeve kejleer LeeR~
meved 1952 ceWs peye Deehekeer heg$eer cewvee ves ie=nleeie efkeee, Gme mecee Deeheves
GvnW Deheveer mJeerke=efle osles ngS cewvee mes Jeeve efueee Lee efke yeser! pewmes Deepe ceQ legPes
mebmeej mes heej nesves ceW meneesie os jner ntB, Fmeer ekeej Ske efove legce Yeer cegPes ie=nmLeer
kes peeue mes efvekeeuekej cees#eceeie& ceW ueiee osvee~
Fme ekeej ceelee ceesefnveer ves Deheveer meYeer mevleeveeW kees megmebmkeeefjle kej
(7)
ie=n mLeese fele meYeer efeeeDeeW kee kegMeue mebeeueve kejles ngS Deheves heefle ueeuee
essueeue peer kes Devle mecee ceW Gvekeer megvoj meceeefOe kejekej veejer peeefle kes efueS
Ske Deveghece GoenjCe emlegle efkeee~ Deheves heg$e-hegef$eeeW kees GvneWves Gmeer ekeej
heeueves ceW efMe#ee eoeve keer, efpeme ekeej jeveer ceoeuemee ves Deheves heg$eeW kees heeueves
ceW efMe#ee efoee Lee efk e-Meges efm e yeg es efme efv ejbpeveesefme, mebm eej ceeee
heefjJeefpe&leesefme ns heg$e! let Meg nw, yeg nw, efvejbpeve nw Deewj mebmeej keer ceeee mes
jefnle nw~ Ssmee megve-megvekej Gmekes meYeer heg$e egJee neskej efJeje nes Iej mes eues
peeles Les~
Gve heg$e-hegef$eeeW keer Yeebefle ner ceelee ceesefnveer keer Yeer leerve hegef$eeeB SJeb Ske heg$e
ie=nyebOeve mes efvekeue ieS Deewj Mes<e 6 hegef$eeeB Je 3 heg$e ie=nmLe Oece& ceW jnkej osJeMeee-ieg kee { eeve kej Oecee&jeOeveehetJe&ke peerJeve Jeleerle kej jns nQ~
ceesefnveer ceelee yeveeR Deeefe&kee jlveceleer-meved 1971 ceW mebIe kee eelegcee&me
Depecesj Menj ceW nes jne Lee~ Gme mecee ceesefnveer osJeer Deheves ye[s heg$e kewueeMeebo
Je heg$eJeOet kes meeLe mebIe kes oMe&veeLe& DeeF~ JeneB Ske efove Jes %eeveceleer ceeleepeer mes
kenves ueieeR-ceeleepeer! Deye cesjer Fe Iej peeves keer veneR nw~ Deye cesje ceve
hetCe&hesCe efJeje nes egkee nw, ceQ oer#ee ueskej Dehevee DeelcekeueeCe kejvee eenleer
ntB~ Gme mecee %eeveceleer ceeleepeer ves Deheves efoes ngS Jeeve kees efveYeeee Deewj Gvekes
cegKe mes Flevee megveles ner yengle emeVe neskej kenves ueieeR efke Deeheves yengle Dee
meesee nw~ osKeespeye uees ve jesie peje iens, leye uees Peefefle efvepe efnle kejes~
Fme hebefe kes Devegmeej DeYeer Deehekee Mejerj meeLe os jne nw Dele: Deye Deehekees
efkemeer keer Yeer hejJeen ve kej DeelcemeeOevee ceW ner ueie peevee eeefnS~ Fmekes meeLe
ner ceeleepeer ves GvnW en Yeer yelee efoee efke ceQves megiebOeoMeceer kes efove ceeOegjer kees
Deepevce yeeee& ele os efoee nw, Gmekeer Meeoer kee lees keesF& eMve ner veneR G"lee~
en megvekej Deeee&eefkele ceesefnveer ceelee yeesueeR efke ceeleepeer! DeYeer lees ceeOegjer cee$e
13 Je<e& keer nw, Jen yeeee& kee DeLe& keee mecePes~ DeYeer mes ele ve oskej keg efove
mebIe ceW jKekej Oece& he{e osleeR, lees Dee Lee~ hegve: Jes kenves ueieeR efke Deye ceQ efkemeer
kes cees#eceeie& ceW yeeOeke keeeW yevetB, efpemekee pees Yeeie nesiee, mees nesiee~ cegPes lees Deye
Deee|ekee oer#ee uesveer nw~
ceeleepeer ves Gmeer mecee jJeerv kegceej kees yegueekej ceeB kes YeeJe yelee efoes,
(8)
efpemes megvekej ceeB kes kecepeesj Mejerj SJeb mJeemLe keer ef mes jJeerv peer Skeoce
efJeeefuele nes iees, efkevleg ceelee ceesefnveer ves Gme nsleg Dehevee { efveee jKee~
ceeleepeer ves jJeerv peer kee ceeB kes eefle ceesn osKe mebIemLe ceesleerebo peer kees yegueekej
meejer yeele yeleeF& Deewj yeepeej mes eerheue ueeves kees kene~ ceesleerebo peer ves en
megvekej yengle ner emeVe nes eerheue ueekej ceelee ceesefnveer kes neLe ceW os efoee Deewj
ceesefnveer osJeer Gmeer mecee ceeleepeer kes meeLe mes"meenye (mes" Yeeieebo meesveer) keer
veefMeee ceW Deeeee&eer kes mece#e eerheue ueskej yeesueeR-cenejepe peer! ceQ Deehekes
kejkeceueeW mes Deeefe&kee oer#ee uesvee eenleer ntB Deewj eerheue e{e efoee~ Deeeee& eer
Gme mecee emeVecevee nes %eeveceleer ceeleepeer keer Deesj osKeves ueies~ GheefmLele meYeer
meeOegJeie& Gvekes Jewjeie keer mejenvee kejves ueies~ leye Deeeee&eer ves kene efke
legcneje Mejerj yengle kecepeesj nw Deewj en pewveer oer#ee leueJeej keer Oeej nw~ leye
ceesefnveer ceelee ves meejhetCe& Gej osles ngS kene efke cenejepe peer! mebmeej ceW jnkej
Yeer lees efkeleves ke menve kejves he[les nQ, oer#ee ceW pees ke neWies, GvnW menve kejves
ceW ceQ Dehevee meewYeeie mecePetbieer~ efhej ceeleepeer ves Depecesj kes Ske Deefle efJeemle
eeJeke peerJeveueeue peer kees efkewleveiej Yespekej en meceeeej hengBee efoee~ FOej
Iej ceW meceeeej hengBeles ner meyekees yengle Pekee ueiee Deewj meye efJeef#ehle nes jesves
ueies hegve: esve-kesve ekeejsCe ceve kees mecePeekej MeerIe ner Gvekes heg$e-heg$eer, YeeF&
Deeefo meye Depecesj hengBe ieS Deewj meYeer ceesefnveer peer mes efehekekej jesves ueies~ meYeer
ves Fvekeer oer#ee jeskeves kes yengle eelve efkeS Deewj yengle GheJe Yeer efkeee~ Fve meYeer
emebieeW ceW ceesefnveer peer efveceexefnveer yeve ieF Deewj Deheves efveCe&e hej Deef[ie jneR,
DevleleesielJee ceelee ceesefnveer keer oer#ee kee keee&ece yengle ner GuueemehetCe& JeeleeJejCe
ceW mecheVe ngDee, pees efke Depecesj veiej kes efueS Ssefleneefmeke DeJemej Lee~ oer#ee kes
efove ceesefnveer peer kes efmej kes yeeue ess Les keeeWefke GvneWves Ske ceen hetJe& ner Deheves
kesMe kees Les Dele: ess kesMeeW kee uegbeve kejvee ye[e keef"ve Lee~ peye ceeleepeer
ves egkeer mes Fvekees kesMe efvekeeuevee Meg efkeee lees meeje efmej ueeue-ueeue nes ieee
Gme mecee ceelee ceesefnveer kes heg$e-heg$eer Deewj keggcyeer ner keee Deveske osKeves Jeeues ueesie
Yeer Ketye jesves ueies Deewj ceesefnveer kes meenme SJeb Jewjeie keer eMbemee kejves ueies~ Gme
mecee oer#ee kes DeJemej hej Deveske meeOegDeeW ves efveCe&e efueee efke etBefke ceelee ceesefnveer
mee#eeled jlveeW keer Keeve nQ Dele: Fvekee jlveceleer en meeLe&ke veece jKevee eeefnS,
leye Deeeee& eer Oece&meeiej cenejepe ves FvnW Deeefe&kee jlveceleer ceeleepeer kes veece
(9)
mes mecyeesefOele efkeee~

Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer ves oer#ee kes heeeled hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer
ceeleepeer kes mebIe ceW jnles ngS 13 eelegcee&me efkeS Deewj oer#ee kes hetJe& lees Deveske ebLeeW
kes mJeeOeee efkeS ner Les, oer#ee kes heeeled eejeW DevegeesieeW kes ebLeeW kee Deer lejn
mJeeOeee efkeee~ mecee-mecee hej, Deeiele eeef$eeeW, ceefnueeDeeW, yeeefuekeeDeeW kees
Oece& kee GheosMe oskej osJeoMe&ve, hetpeve, jeef$e Yeespeve leeie, mJeeOeee Deeefo kee
Jes GheosMe osleer LeeR Deewj #es$e hej Deeiele pewveslej yebOegDeeW kees cee, ceebme, ceOeg leeie
keer esjCee osleer jnleer LeeR~ Deeefe&kee jlveceleer ceeleepeer kee mJeemLe efhee ekeeshe keer
yenguelee mes ege Lee~ Fvekee Deenej Deefle Deuhe Lee, cebtbie keer oeue kes heeveer ceW Yeerieer
oes jeser Deewj ueewkeer kee Gyeuee meeie Jes uesleer LeeR leLee Lees[er meer otOe keer oefueee,
Lees[e mee otOe, Deveej kee jme Deewj keYeer-keYeer Lees[e mee heue, yeme ener Gvekee
Deenej Lee~ Fvekes Fleves DeefOeke heLe kees osKekej keYeer-keYeer Jewe Yeer nwjeve neskej
kenles Les efke ceeleepeer! eeJeke Deenej ceW pees Deehekees oslee nw, mees eefo Deehekee
leeie ve nes, lees ues efueee kejW~ ceewmece ceW Deeves Jeeues heue leLee efKee[er, eeJeue
Yeer ues efueee kejW, efkevleg es efkemeer keer veneR megveleer LeeR~ Iej ceW Yeer en Deheveer
mevleeveeW kees Yeer Ssmes ner heLe kejeleer jnleer LeeR, ener keejCe nw efke Fvekes heg$ehege f$eeeW ceW Keeves keer efpee ueesueghelee veneR efoKeleer nw~ Deee|ekee eer %eeveceleer
ceeleepeer kee eee: meye leeie nw, cee$e oes DeVe, oes jme Deewj efieves-egves heue Deewj
GmeceW Yeer Dekemej Gvekee Yeer leeie kej osleer nQ, cenerves ceW keF& efove veerjme Yeespeve
kejleer nQ SJeb Deceer-elego&Meer kees lees Gvekee meowJe DeVe kee leeie jnlee nw~
Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer eele: 3 yepes G"kej ceneceb$e kee peehe kejkes
Dehejjeef$e mJeeOeee ceW leJeeLe&m et$e kee hee" kej hegve: meneveece, Yeeecej,
ef$eueeskeJebovee, efveJee&CekeeC[ Deeefo mlees$eeW kee hee" kejleer LeeR~ 7 mes 8 yepes leke
meecetefnke mJeeOeee ceW yew"leeR, Devevlej Deenej kes yeeo meeceeefeke kej efJeeece
kejleer LeeR~ hegve: 2 yepes mes 4 yepes leke ceveeseesiehetJe&ke mJeeOeee megveleer LeeR,
Devevlej Je=eJemLee kes keejCe keg #eCe Mejerj keer mesJee kejJeekej owJeefm eke
eefleeceCe kejleeR hegve: meeebkeeue YeieJeeve kes oMe&ve kej meeceeefeke kejleer LeeR~
jeef$e ceW meoea kes efoveeW ceW lees hetJe&jeef$eke mJeeOeee ceW n{euee kee hee" megveleer LeeR~
FvnW n{euee mes efJeMes<e esce Lee, eefo efkemeer keejCeJeMe en n{euee ve megve mekeW,
lees GvnW ueielee efke ceQves keg megvee ner veneR nw~ Fme ekeej en Deheveer Deeiece eee&
(10)
kee hetCe&le: heeueve kejleer LeeR~ eefo keoeefeled efhee ekeeshe Deeefo mes efJeMes<e DemJemLe
jnleer LeeR, lees mebIemLe Deeefe&keeSB Gve efeeeDeeW kees megveeleer LeeR~ FvnW $e+ef<eceC[ue
mlees$e Deewj Gmekes ceb$e mes Yeer efJeMes<e esce Lee~ Fvekeer DemJemLelee kes keejCe eee:
mebIe ceW ewleeuee jnlee Lee efhej Yeer cebefoj peekej YeieJeeve kee oMe&ve kejkes ner
FvnW meblees<e neslee Lee~ efhee ekeeshe nesves mes Fvekes Mejerj kes efueS GheJeeme efnlekej
veneR Lee, efhej Yeer eleeW kee esce Deewj meuuesKevee efJeefOe keer YeeJevee mes hebeces Deeefo
ele GheJeemehetJe&ke efkeee kejleer LeeR~
Fvekeer meyemes ye[er efJeMes<elee Leer-Fvekeer efvejefYeceevelee~ es keYeer %eeveceleer
ceeleepeer kee veece ve ueskej GvnW ceeleepeer kenkej mecyeesefOele kejleer LeeR~ JeemleJe
ceW Oeve LeeR Gvekes peerJeve keer Jen Ieef[eeB, peye 15 peveJejer 1985-ceeIe ke=.
veJeceer kees GvneWves hetpe ceeleepeer kes ejCe meeefveOe ceW oemheMeea Oeeefce&ke mebyeesOeve
eehle kej meuuesKevee efJ eefOehetJe&ke pecyeterhe-nefmleveehegj ceW meceeefO ecejCe efk eee~
efove ceW 1 yepekej 45 efceve hej Fme veej Mejerj mes Jen efoJeDeelcee efvekeuekej
osJeueeske ceW peekej efJejepeceeve nes ieF&&~ etB lees Ske peieleceelee kes nceejs yeere mes
peeves hej Ske DehetCeeae #eefle ngF& efhej Yeer ce=leg mes mebIe<e& kejvee Jeerjlee kee
heefjeeeke nw Deewj en efveefele nw efke MeerIe ner GvnW efmeieefle keer eeefhle nesieer~
hetpe Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer kes peerJeve ceW 13 kee Debke efJeMes<e MegYe
jne~ 13 mevleeveeW kees pevce osves Jeeueer, oer#ee ueskej 13 ekeej kes eeefj$e kee
heefjheeueve kej 13 Je<e& leke oeref#ele peerJeve ceW jnkej GvneWves meowJe mJe-hejkeueeCe
kee YeeJe jKee~
Jemlegle: Ssmeer lehe:hetle jlveeW keer Keeve, efvejefYeceeveer, Jeelmeueceeer, Deveceesue
efveefOe keer eoe$eer ceelee jlveceleer peer MeerIe ner efmeieefle keer eeefhle kejW, Gvekes ejCe
keceueeW ceW keesefMe: Jebove~
DeveskejlvewjefleoerefhleceefodYe:, eLee emetlew: meceuebke=leesJeea~
DevJeLe&meb%eeceveJeekeerefle&ced, leeceeefe&keeb jlveceleeR veceeefce~~
N :MN :M
(11)
onspe kee ecelkeej : Ske veeefkee

-Deeefe&kee eboveeceleer
(eLece Me)
GejeosMe kes meerleehegj efpeues ceW cencetoeyeeo veeceke veiej nw~ JeneB pewve
meceepe kes Ske eser megKeheeueoeme pewve kes Iej ceW oes heg$e Deewj oes hegef$eeeB nQ~ GveceW
mes eser heg$eer ceesefnveer kes efJeJeen kee Me emlegle nw(yeejeefleeeW keer Oetce ceeer nw, Meesjiegue eue jne nw, efJeoeF& keer yesuee efveke nw~)
ceesefnveer-(jesleer ngF& ceeB kes ieues mes efuehe peeleer nw) ceeB! cegPes DeeMeerJee&o
oerefpeS efke ceQ memegjeue ceW Deehekeer efMe#eeDeeW kee heeueve kej meketB~ cegPes peuoerpeuoer yeguee uesvee ceeB, en Dehevee Iej es[kej ceQ hejees Iej ceW kewmes jn heeTBieer
ceeB~
ceelee ceeesosJeer-(jesles ngS yeser kees mecePeeleer nw) veneR yeser ceesefnveer! legce
Dehevee ceve Flevee ese ve kejes~ legce peneB pee jner nes, efkewleveiej kes Gme heefjJeej
ceW meYeer yengle Des ueesie nQ, Jes meye legcnW yengle Deer lejn mes jKeWies~ (efmej hej
neLe hesjles ngS) cesjer yeeer hej cegPes hetje Yejesmee nw efke memegjeue ceW peeles ner JeneB
Deheves ceOegj JeJenej mes meyekee ceve ceesn uesieer~ yeser! legcneje veece ceesefnveer nw
ve, osKees cesjer Deesj (yeser kee esnje Deheves neLeeW mes Thej G"ekej) pewmee veece-Jewmee
keece~ "erke nw ve, Deye jesvee veneR nw, Jevee& DeebKeW metpe peeSbieer Deewj cesjer jeveer
meyekees cegBn kewmes efoKeeSieer~
(ke=ef$ece nbmeer kes meeLe heg$eer kees Deheves mes Deueie kej efJeoe kejves ueieleer nw)
ceesefnveer-(heeme ceW Ke[s efheleepeer kes ejCe mheMe& kejleer nw) efheleepeer! Deehe
cegPes yengle heej kejles Les ve, efhej keeeW cegPes Deheves mes otj Yespe jns nQ? Deye Deehekees
peuoer-peuoer cesjs heeme Deevee he[siee~ DeeSbies ve? yeesuees~
efhelee megKeheeueoeme-(bOes keb" mes) neB yeser! keeeW veneR? Deheveer uee[ueer kes
heeme lees ceQ yengle peuoer-peuoer Deeee keBiee~ keee keB heg$eer! en cesjer veneR, nj
ceelee-efhelee keer cepeyetjer nesleer nw efke yeser kees hejees Iej Yespevee Deewj hejees Iej
keer yeser ueekej heg$eJeOet kes he ceW Deheves Iej keer MeesYee ye{evee~
YeeF& ceefnheeueoeme-neB peerpeer! ener Fme me=ef keer eeeerve hejcheje nw~
ye[er yenve jeceogueejer-ceesefnveer! osKees, cegPes Yeer lees legce meYeer ves efceuekej
(12)
hejees Iej Yespee Lee~ Deye cegPes Jener memegjeue Dehevee Iej ueielee nw Deewj JeneR kes
meye ueesie Deheves ceelee-efhelee, YeeF&-yenve kes he ceW efee ueieles nQ~ Fmeer lejn legce
Yeer Lees[s efove ceW Deheves Iej ceW jce peeDeesieer~
ceesefnveer-(DeeBmet heeWleer ngF&) "erke nw, "erke nw~ Deye ceQ Deehe meyemes efJeoe
ueskej Ske mebmkeeefjle kevee kes he ceW memegjeue kes eefl e Deheves kele&Je kees
efveYeeTBieer Deewj ncesMee Deheves heernj kee veece TBee jKetBieer~
(heefle kes meeLe peeles- peeles hegve: Ske yeej ceelee-efhelee keer Deesj osKekej
ceesefnveer YeeJegke nesleer ngF&)
ceesefnveer-efheleepeer! ceeB! cegPes Deewj keesF& efMe#eeheer Ghenej oerefpeS leeefke cesjer
YeeJeer efpeboieer efyeukegue Oece&ceeer yeves~
efheleepeer-ne@B neB, Deer eeo efoueeF& yeser! Dejs ceefnheeue keer ceeB! ueeDees ve
Jen Meee, Jen lees ceQ osvee ner Yetue ieee Lee~ peuoer ueeDees, ener lees Decetue Ghenej
nw Ske efhelee eje Deheveer heg$eer kes efueS~
(ebbLe osles ngS) ues yeser! en heevebefohebeefJebMeeflekee ebLe Deheves Iej ceW ye[s
hegjeves mecee mes he{ves keer hejcheje jner nw~ Fmekee legce Yeer jespe mJeeOeee kejvee~
yeme, heg$eer! cesje ener lesjs efueS Decetue Ghenej nw~
(yeser kes efmej hej neLe hesjles ngS) pee yeser! let meoe megneefieve jns, megKeer jns,
ener cesje DeeMeerJee&o nw~
met$ eOeejceeveJe meceepe keer ogefveee ceW, Deye Ssmeer veF& uenj Deeeer~
Fme ebLe kees he{kej peerJeve ceW, efpeveOece& keer yeefieee uenjeF&~~
Fmekee ner ecelkeej efeeJej, cegPekees Deye legcnW yeleevee nw~
yeme %eeveceleer hewoe kejves kees, lelhej ngDee peceevee nw~ ~
(efleere Me)
(Fme ekeej FOej cencetoeyeeo mes yeejele efJeoe nes peeleer nw Deewj Deye
efkewleveiej ceW veF& yent kes Deeieceve kes Gheue#e ceW KegefMeeeB eF& nQ~ yeepes yepe jns
nQ, ceefnueeSB cebieueeeej iee jner nQ~)
ueeuee Oevekegceej kee Iej, yent kees cebefoj ues peeleer ceefnueeSB~ cebefoj oMe&ve
kejves kes yeeo Iej Deekej meYeer efvele efeeeDeeW ceW efveceive nes peeles nQ hegve: Ske efove
ceesefnveer kees mJeeOeee kejles osKekej meemet ceeB Deheveer yesefeeW mes kenleer nQ-
(13)
(ceesefnveer kees heevebefohebeefJebMeeflekee Meee kee mJeeOeee kejles efoKeeJeW~)

meemet ceeB-osKees cegVeer! cesjs Iej ceW kewmeer Oecee&lcee yent DeeF& nw, Fmeves lees Deeles
ner Iej kee JeeleeJejCe ner yeoue efoee nw~
cegVeer-neB, ceeB! Oecee&lcee lees yengle efoKe jner nw efkevleg Keeves-Kesueves, mepevesmebJejves kes megvenjs efoveeW ceW YeeYeer kes efueS Flevee Oece&Oeeve kejvee keee Gefele nw?
ceeB! cegPes en meye osKekej keg [j ueielee nw efke keneR Fme Iej ceW keYeer Jewjeieer
yeepes ve yepeves ueie peeSb~
meemet ceeB-veneR veneR cegVeer! Ssmeer keesF& yeele veneR nw Dejs! legce Fleveer Deeies leke
keneB meeseves ueie ieF~ (keg efevleve cege ceW) Dee osKees, ceQ yent mes hetleer ntB efke
Fme Meee ceW ie=nmLe Oece& kee JeCe&ve nw ee Jewjeie YeeJevee kee?
yent Dees yent! en Meee legcnW yengle Dee ueielee nw~ yeleeDees, FmeceW keee
efueKee nw?
ceesefnveer-ceeB peer! en Jener Meee lees nw pees cegPes efJeoeF& kes mecee onspe kes
he ceW cesjs yeehet peer ves efoee Lee~
(neLe pees[kej efJevecelee mes meemet kes heeme Deekej) Fme Meee ceW ie=nmLeeW kes
efueS ye[er Deer-Deer yeeleW efueKeer nQ~
meemet ceeB-cesjer heejer yent! cegPes Yeer lees keg yeleeDeeW efke keewve meer DeerDeer yeeleW nQ?
ceesefnveer-(Meee G"ekej heeme ceW ueeleer nw) osefKeS ceeB peer! FmeceW efueKee nw
efke eeJeke-eeefJekeeDeeW kees Iej ceW jnles ngS Yeer osJehetpee, iegheeefmle, mJeeOeee,
mebece, lehe Deewj oeve Fve n kele&JeeW kee heeueve kejvee eeefnS~ Fmemes Jes Yeer
cees#eceeieea ceeves peeles nQ~
meemet ceeB-efkevleg cesjer hetue pewmeer yent kees DeYeer mes hetpee, mebece, lehe Fve
meyekees peeveves keer keee pejle nw~ yeser! legce lees DeYeer cesjs ue[kes kees Ketye KegMe
jKees~ ie=nmLe veejer kes efueS Dehevee heefle ner hejcesej neslee nw Deewj Gmekeer mesJee ner
hejceelcee keer hetpee mecePevee eeefnS~ mecePeeR yent! neB, oMe&ve lees legce jespe kejleer
ner nes, oeve Yeer pees Fe nes kej efueee kejes, uesefkeve mebece-lehe keer yeele DeYeer
efyeukegue cele efkeee kejes~
ceesefnveer-(meemet ceeB kes hewj heke[kej) ceeB peer! ceQ keneB oer#ee efuees ues jner
ntB~ uesefkeve Iej ceW jnkej Yeer YeesieeW keer le=<Cee Lees[er kece keer peeS lees Yeer mebece
(14)
kee heeueve nes peelee nw Deewj hegCe kee yebOe neslee nw~
meemet ceeB-ceQ mecePeer veneR, cesjer yent keee ken jner nw?
ceesefnveer-veneR ceeB peer! keg veneR, yeme ceQ ener ken jner Leer efke DeceereewoMe, Deeefvnkee-oMeue#eCe Deeefo heJeeX ceW ie=nmLe Yeer mebece kee heeueve kejkes
heehe keceeX kees ve kej mekeles nQ~
meemet ceeB-Dee-Dee yeme, euees yent! Meee yebo kejes Deewj cesjs efueS
veeMlee ueieeDees, megvees! legce Yeer cesjs meeLe yew"kej veeMlee efkeee kejes~ osKees yese!
Meee lees jespe eej-eej ueeFve he{e peelee nw, yeme ener mJeeOeee nw~ (ceesefnveer
G"kej keece ces ueie peeleer nw Deewj osKeles-osKeles efove, cenerves, Je<e& efvekeue peeles nQ~
efhej Ske efove ieYe&Jeleer ceesefnveer emeJe Jesovee mes kejenves ueieleer nw~ keg ner osj
ceW meceeeej %eele neslee nw efke eLece heg<he kes he ceW kegueJeOet ves keveejlve kees pevce
efoee nw~ Devoj mes Oeee keer DeeJeepe Deeleer nw~
Oeee-osKees, osKees ceeueefkeve, Dejs osKees lees mener! eneB emetefleie=n ceW kewmee
Gpeeuee e ieee nw~ Ssmee lees veneR efke legcnejs Iej ceW keesF& osJeer kee DeJeleej ngDee
nes? uesefkeve en keee, en efyeefee lees jes ner veneR jner nw~
meemet ceeB-ns YeieJeeved! cesjer yent kee henuee hetue nw, kegcnueeves ve heeS~ eYees!
Fmekeer j#ee kejvee~ (Fme ekeej meYeer keer cebieue keecevee Deewj KegefMeeeW kes meeLe
kevee kee pevce Gme Iej kes efueS Jejoeve yeve ieee~ Oeerjs-Oeerjs yeeefuekee meyekeer
ieeso kee efKeueewvee yeve ieF&~ Gmekee veece he[e-cewvee~
Oeerjs-Oeerjs cewvee ye[er nesves ueieer Deewj 7-8 meeue keer nesles-nesles GmeceW %eeve keer
efkejCeW emhegefle nesves ueieeR, Gme hej ceeB ceesefnveer ves Gmes Deewj Yeer peeoe mebmkeeefjle
nesves kee ceewkee os efoee~ neslee keee nw Ske efovecewvee-(eneB 7 meeue keer yeeefuekee kees eeke henves ngS efoKeeJeW) ceeB! ceQ
mensefueeeW kes meeLe yeenj Kesueves pee jner ntB~
ceeB-Dejer cewvee! keneB peeDeesieer Kesueves, keee jKee nw Kesue-Jesue ceW~ cegPes en
Meee he{kej megveeDees~ osKees! FmeceW efkeleveer Deer-Deer yeeleW efueKeer nQ~
cewvee-(ceeB kes heeme yew"kej Meee he{leer nw) meleer ceveesJeleer ves keJeeBjer
DeJemLee ceW ner iepeceesleer e{ ekej YeieJeeve kes oMe&ve kejves keer eefle%ee ues ueer~
hegve: efJeJeen kes yeeo DeveskeeW mebk e Deeves kes yeeo Yeer Jen Deheves efveece ceW Deef[ie
jner, lees osJelee Yeer Gmekes meeceves velecemleke nes iees Deewj Gmekeer eefle%ee hetjer
(15)
kejves kes efu eS pebieue ceW Yeer Ske leueIej kes Deboj cebefoj eie nes ieee SJeb
e{eves nsl eg iepeceesleer Yeer jKe efoS~
(Flevee he{kej kenleer nw) Dees nes! efkeleveer jesceebeke keneveer nw~ cesjer heejer
ceeB! Ssmeer megvoj keneefveeeB lees cegPes jespe he{ves kees efoee kejes~
ceeB-"erke nw efyeefee! Ssmeer keneveer he{ves ceW pees Deevebo efceuelee nw Jen Yeuee
Kesue ceW efceuesiee keee~
euees, Deye cesjs meeLe Lees[e jmeesF& kee keece kejes, efpememes legce yengle peuoer
Ske nesefMeeej ue[keer yeve peeDeesieer~ (cewvee ceeB kes meeLe keece ceW ueie peeleer nw
efkevleg keece kejles-kejles Yeer Jen hegmleke Keesuekej Deeueesevee hee", efJeveleer Deeefo
eeo kejves ueieleer nw)
cewvee-(eeo kejleer nggF& iegveiegveeleer nw) ewheefo kees eerj ye{eee, meerlee eefle
keceue jeeee~ Debpeve meeW efkeees Dekeeceer, ogKe ceses Devleee&ceer~~ (ceeB mes kenleer
nw) ceeB! osKees ceQves en Deeueesevee hee" hetje eeo kej efueee nw~
ceeB-(yeser kes efmej hej neLe hesjleer nw) cewvee! legce Fleveer eser neskej Yeer
yengle nesefMeeej nes ieF& nes~ Dejs! cesjer iegef[ee kees efkemeer keer vepej ve ueie peeS~
efyeefee! Deye ceQ legcnW Jen Meee Yeer efoKeeTBieer efpemes legcnejs veevee peer ves cegPes onspe
ceW efoee Lee~ Gmekee veece nw-heevebefohebeefJebMeeflekee~ DeLee&led Deeeee& eer heevebefo
ves Fmes efueKee nw, FmeceW heeerme DeOeee nQ pees Ske mes Ske Des nQ~
cewvee-cegPes peuoer efoKeeDees Jen Meee~ veeveepeer keer Oejesnj, ceQ Gmekee SkeSke Meyo he{bieer Deewj Gmes eeo Yeer kej uetBieer~ "erke nw ve ceeB~ (peekej ceeB kes ieues
mes ueie peeleer nw~ ceeB Deheveer Gme osJeer meer heg$eer kees keuespes mes ueieekej Demeerce megKe
kee DevegYeJe kejves ueieleer nw~ Deieues efove hegve:)ceeB-efyeefee cewvee! uees henues otOe efheees (efieueeme osleer ngF&) efhej ceQ jmeesF&
ceW Keevee yeveeves pee jner ntB~ legce Deheves ess YeeF&-yenveeW kees mebYeeue uesvee~ kewueeMe
kees leweej kejkes mketue Yespe osvee, eerceleer-ceveesJeleer Deewj ekeeMe-megYee<e kees
venuee-Oegueekej cebefoj Yespe oes,efhej meyekees veeMlee kejJeekej veewkej kes meeLe
yeenj Kesueves Yespe osvee~
cewvee-"erke nw ceeB! ceQ Deye Deehekes nj keece ceW meneesie keBbieer~ ye[er nes ieF&
ntB vee, FmeefueS oeoer-yeeyee kee Yeer Oeeve jKetBieer~ Deehe Dekesueer meye keece kejleerkejleer Leke peeleer nes vee~ (yeeeW kees peuoer-peuoer leweej kejkes mketue Deewj cebefoj
(16)
Yespeleer nw hegve: oeoer mes kenleer nw)

oeoer peer! Deehe veeMlee kej ueerefpeS, ceeB ves en veeMlee Deehekes efueS Yespee nw~
oeoer ceeB-pegie pegie efpees cesjer heesleer jeveer, ceQ lees efveneue nes ieF& ntB~ Ssmeer
megvoj Deewj megeesie heesleer heekej~ (efhej Jes cewvee kes efmej hej neLe efhejeleer nw)
YeieJeeved! Fmes Deer meer memegjeue os, Ketye megKeer jns cesjer uee[ueer~ (cewvee kes yeeyee
mes kenves ueieleer nQ) Depeer! megvees lees mener, osKees! Deheveer cewvee Deye cesjer efkeleveer
mesJee kejves ueieer nw~ Fme Yeesueer meer yeeer kees legce hewmes-Jewmes lees efoee kejes, en
lees yeseejer keYeer keg ceebieleer ner veneR nw~
yeeyeepeer-Dee pee yeser cesjs heeme~ en lees cesjer meyemes ogueejer heesleer nw~ (cewvee
yeeyee kes heeme eueer peeleer nw) Dejs cewvee keer oeoer! legce Fmes hewmes osves keer yeele kejleer
nes, cesje meye keg lees Fmeer kee nw~ cesje yese essueeue osKees efkelevee nesefMeeej
nw~ Gmemes kenkej ceQ Fmekeer Ketye Deer Meeoer kejeTBiee, efhej lees cesjer yeeer otOeeW
veneesieer~ (cewvee kes efmej hej neLe hesjles nQ, cewvee Mecee&F& meer efmej veeree kejkes ceeB
kes heeme eueer peeleer nw)
cewvee-ceeB!ceeB! oeoer-yeeyee lees yeme meerOes cesjer Meeoer kes ner meheves mebpeesves
ueies~ keee Ske yeser keer ener efveeefle nesleer nw efke Gmes heeue-heesme kej Meeoer kejkes
memegjeue Yespe efoee peeS~ yeme, Fmemes peeoe eneB cesjer keesF& Denefceele veneR nw~
es Meeoer-Jeeoer keer yeele cegPes efyeukegue Deer veneR ueieleer nw~
ceeB-veneR yeser! Ssmeer yeele veneR nw~ legce meyekeer yengle uee[ueer yeser nes vee,
FmeerefueS meye legcnejs YeefJe<e keer efeblee kejles nQ~ uesefkeve DeYeer cesjer yeeer keer Gcej
ner keee nw~ Dee peeDees cewvee! legce Lees[er osj mensefueeeW kes meeLe keesF& Kesue Kesue
DeeDees, cet[ yeoue peeSiee~
cewvee-veneR, cegPes Kesueves veneR peevee nw~ Deepe lees ceQ Jees Deehekee Jeeuee Meee
he{btieer Gmeer mes ceve yeoue peeSiee~ (Meee G"ekej ye[er efJevee mes eewkeer hej jKeleer
nw, heeme ceW ceeB Deewj oeoer oesveeW yew"kej megveves ueieleer nQ)
oeoer-efyeefee! megveeDees, Deepe legcejs cegbn mes ncent Meemlej megves Keeeflej
yeF"er nve~ peevele new, F& Meemlej legcejer cenleejer kee legcejs veevee efoefnve nQ~ F&kee
kee veece nw? peje yeleeJe~
cewvee-oeoer! Fme Meee kee veece nw-heevebefohebeeEJeMeeflekee~ (keebj efyebog
mebegeb keer oes ueeFveW he{kej Meee he{leer nw) Deye Deehe ueesie OeevehetJe&ke Fmekees
(17)
megefvees-osKees! FmeceW efueKee nw efke mebmeej keer eejeW ieefleeeW ceW ceveg<e ieefle meyemes
Deer ieefle nw, keeesbefke ceveg<e kes Devoj efJeJeske neslee nw Deewj cees#e peeves kes efueS
eyeue heg<eeLe& kej mekelee nw~ Deveeefokeeue mes en peerJe mebmeej ceW efceLeelJe Deewj
De%eeve kes keejCe eewjemeer ueeKe eesefveeeW ceW Ietce jne nw~ (cewvee Deeies kenleer nw)mecePeer ceeB! mebmeej ceW efceLeelJe Deewj De%eeve meyemes peeoe Kejeye neslee nw~
osK ees! Deeies keee efu eKee nw? FvlJeb e efveieesoleeb e yengOee ceOes leLee
eesvee:..........Dees nes! efkeleveer megvoj yeele Deeeee&osJe efueKe jns nQ efke ns
Deelceved! letves mebmeej ceW ve peeves efkeleveer yeej mJeieeX ceW Fv kee heo heeee, efkeleveer
ner yeej Skesefve keer efveieeso heee&e heeF&, peneB efkemeer kes eje keYeer mebyeesOeve Yeer
veneR efceue mekelee nw leLee lejn-lejn kes heMeg-he#eer, veejkeer Deeefo pevceeW kees OeejCe
kej og:Ke G"ees nQ.................~ (keg efebleve cege ceW kenleer nw)osKees lees ceeB! Fme Delevle ogue&Ye ceveg<e pevece kees heekej Yeer kesJeue efJe<eeYeesieeW ceW eeCeer jce peelee nw Deewj Deheves Deboj efheer YeieJeeved Deelcee kees heeves kee
keesF& heg<eeLe& ner veneR nes heelee nw~
oeoer-(ceesefnveer mes) Dejer yent! F& ue[keer kee legce et meye kee he{ee jner new~
F& Jewjeie keer yeele he{-he{kes, kentB ncejer cewvee Iej mes G[ vee peee~ ncekee lees ye[er
efeblee nw~ Deye Meemlej Fmemes ve he{JeeJe, veener lees Jewjeie F&kes efmej e{kes yeesues
ueefienw~
ceesefnveer-"erke nw ceeB peer! Deye nce Kego Meee he{e kejWies, Fmemes veneR
he{eeWies~ (keg meesekej) uesefkeve ceeB peer! Fme ue[keer ceW lees mJeeb ner ve peeves keneB
mes %eeve Yej ieee nw, Fmeves lees cegPes mecePee-mecePeekej keF& efceLeelJe efeeeDeeW kee
leeie keje efoee nw~ Deye cegPes Yeer mecePe ceW Dee ieee nw efke hegjeveer hejcheje mes eueer
DeeF kegjerefleeeB nQ GvnW es[kej kesJeue YeieJeeve keer Yeefe ceW ner { eeve kejvee
eeefnS~ "erke nw ve ceeB peer?
oeoer ceeB-Dejs Jeen! F lees cenleejer Kegow efyeefee kee Oejce he{ee-he{ee
eehej efkees nQ~ Tkee Deheveer ieg yeveefenew yent, efhej lees et mecePeew ieF& neLe mes~
peneB yeenkes peFnw, ngDeeb ener cesue jeie hewueFnw~ Dejs YeieJeeved! ncekee lees F&
ue[keer keer ye[er efevlee nw~ megveew, cewvee kes yeeyee! Dees yese essueeue! F&kes Keeeflej
ye[e Oecee&lcee Iej osKesJe, veeF& lees ee peneB peFnw jespe ue[eF& nesFnw meeme-vevo mes~
(nebheleer ngF& oeoer Deboj peeves ueieleer nQ) j#ee kejew j#ee kejew YeieJeeved! ncejer heesleer
(18)
keer yeger "erke kej osJe~

ess ueeue-(ceeB kees jeskekej) Dejs Deccee! legce efeblee ve kejes~ cewvee DeYeer
eser nw, Lees[er ye[er nes peeSieer lees meeje ueeske JeJenej mecePe peeSieer~
yeeyeepeer-neB neB! cewvee keer oeoer! legce yeskeej Ieye[ele new, Deheveer cewvee lees
ye[er Deer ue[keer nw~ Jee memegjeue peeekes legcejer yeoveeceer ve nese osnw~ yeme Lees[er
Oecee&lcee ner lees nw lees nce ueesie Deheves veiej kes Deemewheeme cee keesF& Oecee&lcee heefjJeej
osKe uesyew~ F&kee ye[er lees nese osJe, meye efeblee otj Deheves Deehe nesF peFnw~
essueeue-Dejs efheleepeer! meYeer mebleeve Dehevee-Dehevee Yeeie ueskej ner peveceles
nQ~ Fmekes Yeeie ceW pewmee Jej efueKee nesiee, Jener lees efceuesiee~ nce ueesie lees kesJeue
efveefcee cee$e yevekej Fvekee ueeueve-heeueve kejles nQ Deewj efhej en ue[keer lees nceejs
efueS heg$eer veneR heg$e kes meceeve nw~ Deccee! peeveleer nes, nceejs Jeeheej ceW Yeer Fmemes
hetje meneesie efceuelee nw, cesjs keceeS ngS veesesb kees, hewmeeW kees ener lees mebYeeuekej
jKeleer nw, efhej cegPes meyekeer Deueie-Deueie ieefeeB ueieekej osleer nw~
oeoer-Dee Yewee! Deye mecePe cee DeeJee efke ee efyesJee legcejer eflepees[er
mebYeeues nw~ efhej lees ncekee keewvees efevlee veeF& nw ~
(Fme ekeej Deehemeer Jeelee& ceW efJe<ee eneR meceehle nes peelee nw)
met$eOeej-Dejs Yewee! cesjer yenvee! meye megve jns nes ve Oeeve mes, Gme cewvee
keer keneveer, efpevneWves Deheves efJeue#eCe keee&keueeheeW mes %eeveceleer veece kees eehle
efkeee nw~ DeLee&led meeOeejCe keveeDeeW keer lejn mes Fvekee yeeheve veneR yeerlee, yeefuke
yeeheve mes ner FvneWves Deheves #eCe-#eCe kee meogheeesie efkeee Lee~ leYeer lees Fvekes
efueS efueKee ieee nwpeye yeeuekeeue osKee meyeves, cewvee kee ye[e efvejeuee nw~
Gme veiejer ceW Fme yeeuee mee, keesF& vee eefleYee Jeeuee nw~~
eejbefYeke yesefmeke efMe#ee hej, Leer Ssmeer ke[er vepej [eueer~
kegue Dee" yejme ceW cewvee ves, en efMe#ee hetjer kej [eueer~~1~~
Lee Deeies Deewj veneR meeOeve, hej meeOe ve hetjer nes heeF&~
efhej ieF& pewve Meeuee he{ves, cee ieF& JeneB nueeue YeeF&~~
cewvee Fme lejn JeneB peekej, cesOee kees Deewj efveKeej eueer~
pees Deeies he{ves Jeeueer Leer, nj yeeuee Fvemes nej eueer~~2~~
(19)
Gme Meeuee ceW Fme yeeuee kee,he{ves kee Deueie lejerkee Lee~
leeslee-cewvee keer lejn ve Fme, cewvee ves jvee meerKee Lee~~
pees Gmekees meyeke efceuee kejlee, DeeejCeeW mes kej efoKeueeee~
Depeg&ve mece Ske ue#e efmeer, kejves kee ceevees egie Deeee~~3~~
Fme lejn Ske Meee kees onspe ceW YeW kejves kes keejCe ceelee ceesefnveer osJeer
kes mebmkeej DeleefOeke Oeeefce&ke yeves~ leoghejeble Gvekeer yeser cewvee kes ceve ceW Yeer
yeeheve mes ner Oeeefce&ke SJeb mebmeej keer Demeejlee kes YeeJe pevce uesves ueies~ Gme kevee
ves 18 Je<e& keer ueIegJee ceW ie=nleeie kej Deeies Deeefe&kee oer#ee OeejCe keer, pees Deepe
pewve meceepe keer meJeexe hejce efJeog<eer meeOJeer hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer
ceeleepeer kes he ceW nce meyekes meeceves efJeeceeve nQ~ ener veneR, ceelee kes Oeeefce&ke
mebmkeejeW kes keejCe ner cewvee keer Deve oes yenveeW keg. ceveesJeleer SJeb ceQ (keg. ceeOegjer)
leLee Ske ueIeg Yeelee jJeerv kegceej ves Yeer Deeies euekej cees#e kee ceeie& Deheveeee,
pees Deepe Deeefe&kee eer DeYeeceleer ceeleepeer, Deeefe&kee eboveeceleer ceeleepeer SJeb
kece&eesieer ye.jJeerv kegceej pewve kes veece mes peeves peeles nQ~
yebOegDeeW! Fme veeefkee kes ceeOece mes ener esjCee eehle kejvee nw efke nceW
Yeer Deheves yeser kes efJeJeen ceW onspe mJehe Ske Oeeefce&ke ebLe DeJeMe YeW kejvee
nw, efpememes efke yeser kes heefjJeej keer JebMe hejcheje ceW Oeeefce&ke mebmkeejeW kee
yeerpeejesheCe neslee jns~
N :MN :M
(20)
hetpe Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer keer hetpeve

jeefe$eer-yeeue ye.keg. ceeOegjer Meeeer1
-MebYeg bomeceioMe&ve Deewj %eeve eefjle keer peneB Skelee nesleer nw~
keefueegie ceW Yeer JeneB cegefe heLe keer menpehelee nesleer nw~~
ceeB jlveceleer peer kee peerJeve nw Fmeer ef$eJesCeer kee mebiece~
ceQ Yeer mveeve keB GmeceW Fme nsleg kej jne DeejeOeve~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleerceele:! De$e DeJelej DeJelej mebJeew<ed Deeeveveb~
eR Deeefe&keeeerjlveceleerceele:! De$e efle efle ": ": mLeeheveb~
eR Deeefe&keeeerjlveceleerceele:! De$e cece meefVeefnlees YeJe YeJe Je<ed meefVeOeerkejCeb~
-vejsv boceefueve Deelcee kees Meevleer kes Meerleuepeue mes OeesTB~
mJeeYeeefJeke iegCe ceW jce kejkes MeeBle mJeYeeJeer nesTB~~
ceelee jlveceleer peer keer ceQ MeeBle Jeer kees OeeTB~
efceLee keuce<e Oees kejkes meceefkele efveefOe kees hee peeTB~~1~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb efveJe&heeceerefle mJeene~
en Demeej mebmeej ve FmeceW Meebefle keYeer efceue mekeleer~
YeJe Deelehe efce peeJes efpememes lehe ceW ner Jen Meeer~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es mebmeejleeheefJeveeMeveee eboveb efveJe&heeceerefle mJeene~
veej peie kee megKe JewYeJe veMJej Oeve kebeve keeee~
DeefJeveej yeme Ske cee$e cegeer megKe cegPekees Yeeee~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es De#eeheoeehlees De#eleb efveJe&heeceerefle mJeene~
1. Jele&ceeve Deeefe&kee evoveeceleer ceeleepeer~
(21)
ceesn Deefive ceW peue kej ceeveJe kewmee Pegueme jne nw~
keece ceesn keer GheMeevleer ceW meceefkele yejme jne nw~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es keeceyeeCeefJeOJebmeveee heg<heb efveJe&heeceerefle mJeene~
Ske veneR oes veneR Devevles YeJe vejkeeW ceW efyeleees~
peneB ve efleue Yej DeVe efceuee en #egOee keneB mes peees~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es #egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceerefle mJeene~
oerheke keer efcekeejer Yeer keg yeee DebOesje njleer~
%eeve jefMce Devlej kes ceesefnle lehe kees Yeer nj mekeleer~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es ceesnebOekeejefJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceerefle mJeene~
Deelcee kees pe[ keceeX ves efejkeeue YeceCe kejJeeee~
DeiebOe keer Oethe Oeth eIe ceW Kesves kees Deeee~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
peeves efkeleves efce ceOegj heue ceQves Deye leke Keees~
efhej Yeer le=efhle ngF& keee peie ceW keeue Devevle ieceees~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es cees#eheueeehlees heueb efveJe&heeceerefle mJeene~
De Je keer Leeueer ueskej Fme DeeMee mes Deeee~
%eeveece=le kee heeve keB ceQ ts cecelee ceeee~~
(22)

eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es DeveIe&heoeehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
peeceeuee
-oesneDeelce Meefe kees eke kej, ueervee mebece Oeej~
ener Ske Deveceesue nw, jlve ef$ epeie ceW meej~~
-MebYeg bopew pew pewveer oer#ee peie ceW,
cegefe heo keejCe ceeveer nw~
Fmekes yeue hej vej-veejer ves,
efvepe keer Meefe heneeveer nw~~
keg keejCe heekej pees eeCeer,
peie mes efJeje nes peeles nQ~
JeJenej efeeeDeeW ceW jle nes,
Jes efveee ceW Kees peeles nQ~~1~~
Fme egie ceW cegefveheLe oMe&ke Fke,
Deeeee& Meebeflemeeiej peer ngS~
Gvekes le=leere heeefOeheleer,
Deeeee& Oece&meeiej peer nQ~~
yeme FvneR ieg kes Deeee mes,
ceeB ceesefnveer kee peerJeve yeouee~
ueie ieF& efJejeieer Oegve Fvekes,
efoue ceW pees Ievee ee euee~~2~~
Dee ieF& hegjeveer yeele eeo,
peye cewvee Iej mes efvekeueer Leer~
en Mele& Deepe cebpetj ngF& pees,
ceeB kes cegBn mes efvekeueer Leer~~
(23)
cewvee legce Fke efove cegPekees Yeer,

YeJeoefOe mes heej ueiee osvee~
os jner meeLe ceQ Deepe legcnW,
efvepe mece cegPekees Yeer yevee uesvee~~3~~
mebJeled oes mene De"eFme keer,
ceieefmej Jeefo leerpe efleefLe DeeF&~
Depecesj ceneveiejer ceW leye,
oer#ee keer hegCe efleefLe DeeF&~~
peneB jeie Deewj Jewjeie YeeJe,
kee efceuee DeveesKee mebiece Lee~
helLej efoue efheIeue iees uesefkeve,
ceeB ceesefnveer kee efveee eCe Lee~~4~~
ceeB jlveceleer keer Decej keLee,
peie kees mebosMe megveeleer nw~
efvepe kee GlLeeve leYeer neslee,
peye ceesn keer ceefle Yeie peeleer nw~~
ns %eeveceefle peer keer peveveer,
egie-egie leke legce peeMeerue jnes~
efvepe pevce meheue kejves Jeeueer,
cegPekees Yeer YeJeesoefOe leerj kejes~~5~~
-oesnepeveveer peie ceW peve jneR, hej legcemeer ve Deveske~
veceve ceeOegjer nw legcnW, ceele= Yeefe peneB uesMe~~
eR Deeefe&keeeerjlveceleercee$es peeceeuee hetCee&Ie efveJe&heeceerefle mJeene~
~~FleeMeerJee&o:, heg<heebpeefu e:~~
N :MN :M
(24)
ceele=Yeefe
jeefe$eer-yeeue ye.keg. ceeOegjer Meeeer1
en Yeejle Deepe veneR egie mes, veejer mes jne ve Keeueer nw~
veejer kes ner keejCe Fmekeer, ieewjJe ieefjcee yeueMeeueer nw~~
peneB yeeeer Deewj megvojer keer, ceelee eMemJeleer-megvevoe nw~
JeneB ceesefnveer ceelee ves heeee, cewv ee mee hetv ece evoe nw~~1~~
mebleeve ceele keer ieesoer ceW, heuekej MewMeJe kees eehle kejs~
efJeefOe kee efJeOeeve osKees en Yeer, ceelee Kego GvnW eCeece kejs~~
Fve Depeye efvejeueer yeeleeW kee, mee#eele oMe& kejJeeleer ntB~
ceeB jlveceleer peer kee efkebefeled, ceQ peerJeve eefjle megveeleer ntB~~2~~
leerL ekej DeefY e<eJe mes heefJe$e, meekes lehegjer Fke veiejer nw~
keCe-keCe heefJe$e Fme mLeue kee, veefnb Fme mece otpeer veiejer nw~~
eer Yejlejepe kee Ske$e, Meemeve hewuee peye mes peie ceW~
Fme JemegvOeje kee Yeejle Yet, en veece he[e leye mes mee ceW~~3~~
<edKeb[ JemegOee kees peerle eYet ves, eeJeefle& heo eehle efkeee~
hegvejefhe Yegpeyeefue eer yeengyeueer hej, eejlve kees euee efoee~~
meye jepe efJeYeJe kees leeie yeengyeefue, efieefj kewueeMe heOeejs Les~
leye Yejle DeeesOeeheefle yevekej, kegefC"le ceve jepe mebYeejs Les~~4~~
Fme veieefj DeeesOee kes ceefOe ceW, meerleehegj efpeuee efvejeuee nw~
cencetoeyeeo eece peneB hej, veYe mes t e Fke leeje nw~ ~
YeeeW keer Yeer[ ueieer jnleer, cebe foj cesu es jLeee$ee hej~
Ieb s yeepeeW keer OJeefv e eYeg kee, mebosMe megveeleer nw Iej-Iej~~5~~
cebefoj kes ner efvekemLe YeJeve, eser megKeheeue jne kejles~
oechele megKeeW mes hetCe& leLee, eeJeke <edkece& meoe kejles~~
e heg$e hegef$ee kes mebie ceW, heefjJeeefjke Deevebo yeeB e Lee~
efvepe kes Oeeefce&ke mebmkeejeW kees, meye mevleeveeW ceW [euee Lee~~6~~
1. Jele&ceeve Deeefe&kee evoveeceleer ceeleepeer eje meved 1980 ceW efueefKele~
(25)
jepeogueejer-ceesefnveer Fve oes, kevee jlveeW kees heekej kes~

efhelegceele kes n<e& keer Je=ef ngF&, Fvekee ueeueve-heeueve kejkes~~
ceefn heeueoeme YeieJeeveoeme, Fke cenue kes oes mlebY e yeves~
Fvemes Meese fY ele megKeheeueoeme, nesl es ceve ceW mebl eg Ieves~~7~~
jepeogueejer ves yeeue DeJemLee mes, leCeeJemLee kees eehle efkeee~
JeJeneefjke jerefleefjJeepeeW ves, ceelee mes Gmekees he=Leked efkeee~~
Jen meeme-memegj kes Iej hengBeer, leye veJepeerJeve eejbYe efkeee~
JewJ eeefn ke eLee hegjeveer nw, Gmekees Fveves DeejbY e efk eee~~8~~
ceesefnveer meYeer kees ceesn jner, oesv eeW YeeF& mebie Kesue jner~
meye uee[heej cesb heueer ceesefnveer, ceeB kes ceve kees ceesn jner~~
hej keesF& heg$eer ceelee kes mebie, efk eleves efove jn mekeleer nw~
heg$eer hej kee Oeve nw efveefele, Jen lees hej keer ner Meefe nw~~9~~
ceesefnveer efkeMeesje kees ueKe kej, ceeB-yeehe meeseles nQ ceve ceW~
Fme eesie iegCeeW Jeeuee Jej nes, efpememes pees[er Jejoeve yeves~~
Jej keer leueeMe lees otj jner, Jej he#e lejhe mes ceeBie ngF&~
megvoj megeesie Jej kees ueKekej, ceve keer meye hetjer DeeMe ngF&~~10~~
yeejeyebk eer nw efp euee peneB, Fke eece ef kew leveiej MeesY es~
efpevecebefoj kes ner efvekemLe YeJeve ceW, Oevekegceej eser jnles~~
meye heg$e-hege f$eeeW kes mebie ceW, Deevevo ceive nes jceCe kejW~
Fve meyeceW es su eeue heg$e kes, mebie ceese fn efve mebyebO e kejW~ ~11~~
en yeele peeer meyekes efoue ceW, yeme MeerIe keee& eejbYe ngDee~
Jej-JeOet keer jeefMe efceuee kejkes, MegYe ueive ceW en mebyebOe ngDee~~
ceesefnveer Gme Iej kees es[ eueer, efpemekees efvepe ceeve jner Deye leke~
yeser peye leke DeefJeJeeefnle nw, Iej mes mebyebOe jns leye leke~~12~~
efhej lees heefle kes ner ejCeeW ceW, Gmekee peerJeve veeweJej nw~
heefle kes ner Iej kees Dehevee kej, GmeceW efvepe hej kee Yeeve kejs~~
en nw efjMlee veelee peie kee, keye mes euelee ner Deeee nw~
Fme efyeve mebmeej Deewj cegefe kee, ceeie& veneR yeve heeee nw~~13~~
oes Je<e& Deveblej ceesefnefve ves, Fke kevee jlve eoeve efkeee~
pees cewvee mes yeve %eeveceleer, meejs peie kee keueeCe efkeee~~
(26)

peve-peve kees %eeveoeve oskej, efvepe mecei%eeve eeej kejW~
efpevekeer JeeCeer jme Dece=le mes, vej efvePe&j Dece=le eehle kejW~~14~~
cewvee kes oeref#ele peerJeve mes, Fvekes ceve ceW Jewjeie ngDee~
meeceeve mebeefcele peerJeve kej, oes eeflecee kes ele enCe efkeee~~
efvepe ele kees heeueve kejkes Yeer, heefle Dee%ee ceW DeeCeer jneR~
kele&JehejeeCe nes kejkes, meye heg$ehege f$e kees heeue jneR~ ~15~~
keg keeue Deveblej ner Fvekes, Iej ceW Fke Ievee-ee Iee~
Fke heg$eer ceveesJeleer ves Yeer, cewv ee kes heLe hej keoce jKee~~
meye YeeF&-yebOeg Deewj ceeleefhelee, mecePee-mecePee kej nej ieS~
Gme Deef[ie eefle%ee kes mece#e, meyeves ner cemleke Pegkee efoS~~16~~
ceelee ceesefnveer kes Thej en, keee JeeeIeele enej ngDee~
Jes mecePe veneR hee jneR efke en, efkeme keeueee kee Jeej ngDee~~
keg #eCe efJeeej kejleeR Jes Yeer, mebmeej hebke mes efvekeuetB ceQ~
hej hegve: veeefjpeerJeve kes kele&J eeW, kee Oeeve kejW ceve ceW~~17~~
Jen ceveesJeleer yeve DeYeeceleer, peie DeYeeoeve kee hee$e yevee~
ieg %eeveceleer mes %eeve enCe kej, peerJeve kee keueeCe efkeee~~
ceesefnefve ie=nmLe ceW jnkej kes, <edkeceeX kee heeueve kejleeR~
efvele Oece&veerefle mes eej heg$e, veJe hegef$eeeW kee ueeueve kejleeR~~18~~
peesb mecee yeerlelee peelee nw, efhelegceele meYeer Ieye[eles nQ~
keesF& heg$e ee heg$eer ve peeS euee, yeme ener YeeJevee Yeeles nQ~~
hej keee keesF& vej nw peie ceW, efJeefOe kee efJeOeeve pees eue mekes~
Devenesveer Yeer neskes jnleer, veefnb nesv enej keesF& eue mekes~~19~~
pewmes lewmes kej menve efkeee, leye efhelee ves Fve DeeIeeleeW kees~
heeerme efomebyej meved Gvenej, eues mJeie& lepe eeCeeW kees~~
meye vejveejer kes yeere meceeOeer-cejCe ngD ee yengMeebleer mes~
efp evecegefve kee DeeMeerJ ee&o efceuee, veJekeej ceb$e he{les-he{les~~20~~
Gme efove mes ceeB kes peerJeve ceW, ceeOegjer Dee ieee heefjJele&ve~
Fme peie ceW Dehevee keewve yeee, efpemeceW kejleer ceQ Deheveeheve~~
hej heg$eeW keer efJeef#ehle oMee kees, osKe oe keg efJele ngDee~
keg efove ie=n Deeece ceW jn, keeefceveer hegef$e kee yeen efkeee~~21~~
(27)
ceeOegjer Deewj ef$eMeuee Fve oes, heg$eer kee Deewj meneje Lee~
DeefJ eJeeefnle yes e Lee jefJev, pees Ske cee$e ie=n leeje Lee~~
YeeoeW oMeue#eCe ceneheJe&, pees Ske Je<e& ceW Deelee nw~
Depecesj ceneveiejer ceW vej-veejer kee ueie jne leeblee nw~ ~22~~
Deeeee& Oece&meeiej peer kee, eGefJeOe mebIe JeneB efJejepe jne~
eer %eeveceleer ceeleepeer kes, GheosMeece=le kee "e" JeneB~~
kewueeMeheg$e efvepe heefjkej men, ceeB kees mebie ueskej efvekeue he[s~
cegefvemebIe oMe& kes Fgke nes, Deenejoeve kes YeeJe efu ees~ ~23~~
oMe efoJeme JeneB hej jn kejkes, eGefJeOe oeveeW kee ueeYe efueee~
mebIe meeOet keer heefjeee& kej, GheosMeece=le kee heeve efkeee~~
Fke efove kewueeMeev yeesues, ceeB Deye Iej kees euevee eefnS~
ie=nkeepe Deewj Jeeheej meYeer keer, osKeYeeue kejvee eefnS~~24~~
ceeB yeesueeR legce meye Iej peeDees, Lees[s efove cegPekees jnves oes~
Fve meyekeer leeie-lehemee mes, cegPekees Yeer efMe#ee uesves oes~~
Ieye[eDees cele yese ceQ lees, keg ner efove ceW Iej DeeTBieer~
cesje Meejerefjke mJeemLe keneB, pees oer#ee ceQ ues heeTBieer~ ~25~~
ceQ lees kesJeue Fke yeeuee keer, eefl eYee Meefe kees osK etBieer~
Fme Deuhe Deeeg ceW kesMeueeWe, kewmes kejleer en osKetBieer~~
ceeB keer Fve yeeleeW kees megvekej, yess kees keg lees Oewe& yebOee~
yeesu es, ceeB ceQ keg ner efove ceW, es s YeeF& kees Yesp etBiee~~26~~
oesveeW eser yenveeW kees ues, kewueeMe eue efoS Les Iej kees~
uesefkeve Fke mebMee yeej-yeej, neslee jnlee Gvekes ceve kees~~
ceeB keYeer ve meeses en ceve ceW, cesje Fme peie ceW keewve jne~
ceQ Yeer ceeleepeer yeve peeTB, en meebm eeefjke mebyebO e jne~~27~~
keg efoJeme yeerleles ner osKees, en kewmee ngDee Oeceekee Lee~
ceeB ceese fn veer Yeer oer# ee ueWieer, en Deeee Iej mebosMee Lee~~
Fme meceeeej kees megv e kejkes, ceevees meyekees cete& DeeF&~
en Devenesv eer kewmes nesieer, en kew meer DeMegYe Ie[er DeeF&~~28~~
kewueeMe-ekeeMe-megYee<e meYeer, lel#eCe ner Iej mes efvekeue he[s~
ceeB keer oer#ee keJeeves kees, Deeeee& eer kes ejCe he[s~ ~
(28)

keee Ssmeer Yeer oer#ee nesleer, efpemeceW ve efkemeer keer mecceefle nes~
efk emekeer nmleer nw pees cesjer, ceeB kees oer# ee os mekeleer nes~~29~~
Deeeee&eer he[ ieS Oece&mebke ceW meese kejW ceve ceW~
Fke Deesj ceesefnveer Ke[er meg{, neLeeW ceW eerheue ues kejkes~~
elegjenejeW kee leeie efkeee, peye leke oer#ee veefnb heeTBieer~
meebmeeefjke mebyebOe heg$e-yent, ceQ Jeeheme Iej veefn b peeTBieer~~30~~
meye heg$e-hegef$eeeB efyeueKe jneR, ceeB legceves keee meesee ceve ceW~
efheleg kee meeee lees G" ner ieee, ceeB Yeer efvece&ce nes ieeer ncemes~~
keg efove lees euees jnes Iej ceW, nce meyekees Oewe& yebOeeDees legce~
ceeB-yeehe efyevee Demenee yeeuekeeW, kees keg lees mecePeeDees legce~~31~~
yesefeeB meYeer jesleeR kenleeR, ceeB heernj kewmes peeSbies~
ceeB efyeve keee Iej Dee ueielee, Dejceeve meYeer Kees peeSbies~~
oeceeo meYeer jes jns Ke[s, ceeB Ssmee DeYeer ve meesees legce~
ess YeeF& YeieJeeveoeme, jes jns yenve keg yeesuees legce~~32~~
meye keggbefyeeeW kee ove osKe, Depecesj Yeer efJeue nes G"lee~
peve-peve keer DeeBKeeW ceW Deet, en Me hejce keeefCeke jne~~
Fke yeej meYeer kes nes"eW mes, en Meyo DeJeMe efvekeue peelee~
Ssmeer oer#ee cele nesves oes, Fvekees os oes Fvekeer ceelee~~33~~
uessefkeve ceesefn veer eefl e%ee kee, heeueve kejkes efoKeueeSieer~
ceese fnveer Deepe efv eceexe fnefve yeve, ie=nefhebpe[s mes G[ peeSieer~~
ceeB kees osKee peye efvejenej, lees meyekee ner efoue keebhe ieee~
ueeKeeW eelve kejkes nejs, leye ceeB kes ejCe eCeece efkeee~~34~~
ceeB pewmeer cejpeer nes kej uees, Deenej euees legce enCe kejes~
nce efvejenej veefnb osKe mekeW, legce keeeW Mejerj kecepeesj kejes~~
osK ees megY ee<e yesn esMe he[e, Fme hej lees Lees[e lejme kejes~
meye heg$e-hegef$eeeW kees Kego ner, keeeW ogKe meeiej ceW ceive kejes~~35~~
uese fkeve ceeB pewm es helLej keer, veefnb Ske Deeg nw DeeBKeeW ceW~
Jewjeefieve yeve oer#ee uesTB, Fke ener DeeMe nw yeme ceve ceW~~
ceieefMej Jeefo leerpe leYeer DeeF&, en DeeMee hetjer kejves kees~
ceese fnveer yeve ieF jlveceleer, leye cees#eue#ceer Jejves kees~ ~36~~
(29)
kej jneR %eeveceleer kesMeueeWe, Deheves mece GvnW yeveeves kees~

ueeKeeW peve mecegoeeeW kes ceefOe, pewveer eee& mecePeeves kees~~
heefjpeve-hegjpeve meye Ke[s ngS, DeeBK eeW mes Deet yene jns~
veefnb yeesue mekes uesefkeve keg Yeer, yeme ceewve mecceleer efouee jns~~37~~
Deeeee&eer ves meese-mecePekej, Ske yeej het e efhej mes~
ceesefnveer legcnW lees ceesn veneR, efk emeer heg$e-efce$e meby ebO eer mes~~
leye G"eR ceesefnveer efnccele mes, eGmebIe keer mee#eer ues kejkes~
meye peerJeeW mes kej #eceeYeeJe, ceve ceW mecelee OeejCe kejkes~~38~~
efhej efveeue neskej yew" ieF, iegJej cegP ekees oer#ee oerpes~
eerJ eerl ejeie kes ejCeeW ceW, nes ceefl e Ssm eer efMe#ee oerp es~ ~
Deeefe&kee eleeW kees OeejCe kej, eere fuebie mes cegeer heeTB~
yevekej efveieLe leheeee& kej, efv epe ceW ner ceQ jce peeTB~ ~39~~
cegefvemebIe ves Yeer efJeceMe& kejkes, leye jlveceleer en veece efoee~
jlveeW keer Keeve keneleer nQ, en jlveemetl ee ceele cene~~
eue efoS keggbyeer meYeer ogefKele, ceve ceeB kee DeeMeerJee&o efueS~
Deye ceele yeve ieF& peieleceele, en ken meye ie=n emLeeve efkeS~~40~~
ceeOegjer en efoue ceW meese jner, ceQ ner Deye keeeW Iej ceW peeTB~
DeepeerJ eve ye eee& uesk ej, ceeB keer eee ceW jn peeTB~ ~
veefnb jesske mekes keesF& yebOet, Gmekeer Yeer Deue eefle%ee kees~
meye ceeve jns Fmekees keesF&, YeJe-YeJe ceW kejer lehemee nes~~41~~
en Me osKe kejkes jJeerv Yeer, meeses leJeJeJemLee kees~
eerheg$eeefo veneR keesF&, mebie peeles peerJe Dekesuee nes~~
keg efove Iej peekej YeeF& kes, mebie jn meyekees mebleg efkeee~
keg efoveeW kes ner heeeled Oece&meeiejeeee& kee oMe& efkeee~~42~~
eerheue ues kejkes neLeeW ceW, pee iegJej ejCe eCeece efkeee~
YeJeyebO eve mes cegeer nslet, MegY e ye eee& ele eehle efkeee~~
Fme meceeeej kes efceueves hej, Iej ceW Yeer nenekeej ngD ee~
YeeF&- YeeYeer meye jesl es Les, ceevees keee JeeeIeele ngDee~~43~~
en owJe ye[e efv eo&eer yeueer, kewmee en jbie efoKeelee nw~
es s- es s YeeF& yenveeW kees, nce meyemes g[Jeelee nw~ ~
(30)

Fme lejn meeseles meye YeeF&, meebmeeefjke Yeesie ve eles nQ~
efhej Yeer ie=nmLe ceW jn kejkes, hetp ee oeveeefoke kejles nQ~~44~~
eer %eeveceleer ceelee meMe ner, jlveceleer Deeefe&kee yeveeR~
ceeleeheg$eer mebyebOe veneR, jn ieee Oece&veerefle mecePeeR~~
keg efove Deeeee& mebIe jn kejkes, Oece&meeOevee kejleer LeeR~
ieg kee DeeMeerJee&o hee kejkes, efvepe kees Oeve mecePeleer LeeR~~45~~
Deeefe&keemebIe cebieue efJenej, efouueer keer Deesj keje peye ner~
ceeB jlveceleer Yeer Fme ner mebIe ceW, %eeveceleer kes mebie jneR~~
efouueer ceneveiejer FvemLe, kenueeleer nw Fme Yetleue hej~
heeerme meewJeW efveJee&CeeslmeJe keer, Oetce cee jner Fme Leue hej~~46~~
efouueer Jeemeer kes Yeeie peies, ceeB %eeveceleer oMe&ve kejkes~
efv eJee&CeeslmeJe kes DeJemej hej, Ssmeer efJeog<eer kees hee kejkes~~
efhej keee Lee Fme megvoj megJeCe&, DeJemej hej eej eeBo ueieles~
Yeejle kes keesves-keesves mes, efkeleves ner meble leYeer ecekes ~~47~~
eer Oece&meeiejeeee& osMeYet<eCe Deeeee& heOeejs Les~
cegefve efJeeevebo ceeB %eeveceleer, es meeOetp eiele efm eleejs Les~ ~
Fve iegDeeW kes oMe&ve kej kejkes, jlveceleer hegueefkele nesleeR~
keg efoJeme yeeo ceeB %eeveceleer mebie, nefmleveeiehegj eue osleeR~~48~~
peneB pecyeterhe efJeMeeue leerLe&, nes jne peiele ceW veeje nw~
Fmekes ceefOe ces megoMe&ve efieefj, efpeveJej DeefYe<eJe mes heeje nw~~
ces kes efme efp eveeuee kes , oMe&v e-Jebove kejleer jnleeR~
Meeefeke heewjeefCeke yeeleeW kee, mee#eeled oMe& kejleer jnleeR~ ~49~~
es jlveceleer ceeleepeer kes, peerJ eve keer meye mce=e fl eeeB nQ~
ceeB %eeveceleer Deewj pecyeterhe, meye Fvekeer ner lees ke=efleeeB nQ~~
iej yeeBme veneR nesles lees veefnb, yepe mekeleer Leer yeebmegjer keYeer~
peie G$e+Ce veneR nes mekelee nw, GhekeejeW mes ceeOegjer keYeer~~50~~
Fme peie ceW metjpe Deewj eboe kee, Jeeme ekeeMe jns peye leke~
ceelee keer efoieefoievleJeeheer, engB Deesj keerefle& hewues leye leke~~
ceeB jlveceleer kes ejCeeW ceW, megceveebp eefue Deefhe&le kejleer ntB~
cesje eeeme en Deewj heues, meJe&mJe mecehe&Ce kejleer ntB~~51~~
(31)
eer jlveceleerceeleg: mlegefle:

jeefe$eer-ye.keg. ceeOegjer Meeeer
eer Oece&meeiejiegjes: eefCehele Yekelee~
peeen lJeb efMeJekejb eleceeefe&keeee:~~
DevJeLe&veece efkeue jlveceleer oOeeefme~
lJeeceeefe&keeb eefCeheleeefce meowJe cetOvee&~~1~~
mJeelcewkelelJeefvejlee efJejleeelesYe:~
mecekelJeyeesOeefvehegCee eJeCee megJe=es~~
mlees$eme hee"he"ves eJeCesvegjee~
DeeJeMekeeR <edefeeeb eefl eheeueevleer~
jlve$eeb YeJenjb yengceeveevleer~~
mJeeOeeeefebleveheje Keueg meeJeOeevee~
ceb$eb meoe peheefme meewKekejb heefJe$eb~
jesieehenb mekeueog:Kenjb eefmeced~~
Oecee&ce=leb efheyeefle heeeeleern YeJeeved~
Keelee eesjefhe efkeueeefe&keees: emetmlJeb~
lJeb meJe&ueeskeceefnlee eceCeer eefmee~~
les ceeOegjer iegCeieCeeveefhe mebmlegJesnced~
lJeeceeefe&keeb eefLele jlveceleeR veceeefce~~5~~
N :MN :M
(32)
eer jlveceleerceeleg: peerJeveJe=eced

YejlesefmceVeeee&Jelex, ceOeseesOeehegjer JeYeeled~
leleevles MeesYeles osMees, jce: meerleehegjee:~~1~~
le$e cencetoeyeeos, veiejs Oece&ceefC[les~
eser megKeheeueveecee, lelhelveer hetueceleer celee~~2~~
leees: meeled ceesefnveer heg$eer, Oece&OeevehejeeCee~
efJeeeefJeveemebheeeuebke=lee iegCeYete f<elee~~3~~
eser OevekegceejesYetled efkewleveiejeefYeOes~
essueeuee lelheg$ees melmebmkeejw: megm ebmke=le:~~4~~
ceesefnveer leme Yeeee&Yetled, MeeruemecekelJeceefC[lee~
mJeeOeeepeehemebmeee, oevehetpeeefolelheje~~5~~
$eeesoMemebleevee: megmleeesmles jlvemeMee:~
efhelee jlveekejesle: meeled ceelee jlveceleer e Jew~~6~~
%eeveceleeefe&keeee: eeee&Yeeceleee ee emet:~
mJeeb jlve$eeb Oe=lJee eceCeerheoceeefelee~~7~~
Oece&meeiejmetjerCeeb, efMe<ee mebeeflekeeYeJeled~
jlveceleeefe&kee Keelee, lJeeb Jebos ceelejb cegoe~~8~~
ceneeleheefJe$eebiee, hebemeefceeflemebeglee~
hebesefv eJeMeerke$eea, <e[eJeMeefeeeefvJelee~~9~~
ueeseeefomehleefYemles megeeeefJ ebMeeflemebefcelee:~
cetueiegCeheeueves meee, Meee kece&efv ecetueves~~10~~
Meeblee oevlee #eceeMeeruee, ke<eeeeefjMeceerke=lee~
efJe<eee ogpe&eemlekeleemlJeee mJeelcewkeefebleee~~11~~
(33)
Oece&Oeeveheje efveleb, mJeeOeeeefvejlee e ee~

jlveceleeefe&kee meseb, jlveef$eleeceefC[lee~~12~~
efceLeelJeceesnMe$etCeeb pees lelhejlee meoe~
oOeevee eleMeerueeoerved lJeeb Jebos ceelejb cegoe~~13~~
pebyeterhejeveeee efvecee&Ces meneese fieveer~
nefmleveehegjeerLexefm ceved mJeelceleJeceefebleeled~~14~~
Oece&eYeeJeveekeee&ceOegvee meJe&leescegKeb~
osMes osMesodYegleb meeled lep%eevepeesefle:eJele&veeled~~15~~
oMe oMe e<evleer efJeeeheer"me yeeuekeeved~
metefemegOeeb e Je<e&vleer, YeJeeveeb efnlekeebef#eCeer~~16~~
melmeeefnleb meceeueeskee mecei%eeveeKeheef$ekeeb~
cegngceg&ng: eMebmevleer %eeveceleeefe&keeececed~~17~~
Deeyeeueeled MeeemJeeOeeeeled, Oecee&ce=leceenerled~
mebeefle melmeceeefOeb eekeeb#evleer mJeelceefmees~~18~~
ns jlveceles! peveefve! ns ceele: eMeefmJeefve~
Debefyekes! Yees: vecemlegYeb, ke=lJee yeebpeefueb cegoe~~19~~
peievceevee peielhetpee, peievceelee e efJeeglee~
lelheoeehleesnb lJeeb, eCeceeefce hegve: hegve:~~20~~
jlveceleeefe&kee ceelee, peereeled Je<e&Meleb YegefJe~
1
ceeOegjeryeeefuekeeeee, hetee&led meJe ceveesjLeced~~21~~
N :MN :M
1. Jele&ceeve Deeefe&kee evoveeceleer ceeleepeer~
(34)
hetpeeefe&kee-jlveceleer-eMeefm le:
hetpeeefe&keeb jlveceleeR veceeefce

-[e@. oeceesoj Meeeer, efouueer
-Devegghed boyeejeyebkeer-peveheos, efkewleveiejee:~
meeefce&keeCeeceeJeeme:, eecees YegefJe efJejepeles~~1~~
Fme he=LJeer hej yeejeyebkeer efpeues (GejeosMe) ceW efkewleveiej veece kee Ske
eece nw, peneB meppeve Deewj Oeeefce&ke Jeefe efveJeeme kejles nQ~
eerceeved esefJejmle$e, essueeue: megOeee|ceke:~
megK eheeueebiepeeb eseb ceesefnveeR heefjCeerleJeeved~~2~~
eneB eerceeved mes" essueeue peer jnles Les pees Ske Des Oeeefce&ke Jeefe Les~
Gvekee efJeJeen mes" megKeheeue peer keer es kevee ceesefnveer mes ngDee Lee~
-Ghepeeefle boie=nmLeOece efpeveMeemeveeseb, mee ceesefnveer mevleleceeejvleer~
cewvesefleveecveeR megYeieeb megkeveeced, emetleJeleeefYepeve-eMemleeced~~3~~
pewve Meemeve ceW ie=nmLe-Oece& kee efveheCe efkeee ieee nw, Gmeer ekeej Jen
ceesefnveer osJeer meoe Oecee&ejCe ceW ueieer jnleer Leer~ Fme ceesefnveer osJeer mes Ske
YeeieJeeved Gece kevee kee pevce ngDee~ Fme kevee kee veece cewvee jKee ieee Deewj
Fmekeer meYeer keggcyeerpeveeW ceW eMebmee nesleer Leer~
-Yegpeeeele boMejlhetefCe&ceeeeb epeelee JejsCee, MejeefvkeeJeled efeee Je&ceevee~
mJeyeeueeefoeb mJeelcekeueeCekeecee, eMemleeved efyeYeefle& mce JewjeieYeeJeeved~~4~~
Fme Gece kevee kee pevce MejohetefCe&cee kees ngDee Lee~ Meejoere ev keer eeBoveer
keer lejn Oeerjs-Oeerjs Gmekeer keeefvle ye{leer jner~ yeeheve mes ner FmeceW eMemle JewjeieYeeJe
efoKeeF& he[ves ueies leLee Deelce-keueeCe keer Fe peeie=le nesves ueieer Leer~
-Meeot&ueefJeeeref[le boieen&mLes ve efemleee ekeeflee, mebmeej-Jewjeiele:,
Deepevce eefelegb ceveesefYeueef<eleb meodyeeee&eleced~
(35)
mebkeuhes {leeb meceer#e megke=leer lemee eleeOeejCes,

Deeeeee&eefC e-osM eYet<eCecenejepeesheveg%eeceoeled~~5~~
(ye[er nesves hej) mebmeej mes efJejefe eke kejles ngS Fmeves (efJeJeeneefo) ie=nmLeer
kes PebPeeW ceW Deheveer Deefe eke keer~ Fmekes ceve ceW lees DeepeerJeve yeeee& ele
OeejCe kejves keer DeefYeuee<ee Leer~ DeeeeeeX ceW DeeCeer Je es hetpe eer osMeYet<eCe
peer cenejepe ves ele OeejCe keer Fgke Fme cewvee kes mebkeuhe keer {lee keer Deer
lejn hejer#ee keer Deewj Fmekes yeeo Deepevce yeeee& ele keer Dee%ee oer~
-yemevleefleuekee boDeeeee&jlveejCes<eg e ceeme<edkeced,
Demee JeleerleceveJeeleeeleeee:~
legmleoe iegpeve:, ke=heee e les<eeced,
mee #egefuuekee-MegYeheos efJeefOeoeref#eleeYetled~~6~~
en cewvee Deeeee& eer osMeYet<eCe peer cenejepe kes ejCeeW ceW 6 ceeme leke jner~
Fme oewjeve Fmekes peerJeve-DeeejCe ceW keneR Yeer oes<e efoKeeF& veneR he[e~ Fmeves ueesieeW
kee Deeoj-YeeJe Yeer Deefpe&le efkeee~ iegJee& peye hetjer lejn mebleg nes egkes, leye
GvneWves ke=hee kej cewvee kees #egefuuekee keer oer#ee eoeve keer~
efeeb eueb efvepekeggefcyepeveeensCe,
peeleb keoeefhe ve, ceveesyeueoe{e&Jelee:~
Slelmeceer#e iegCee meceuebke=leseced,
DevJeLe&kesve MegYe-Jeerjceleer efleveecvee~~7~~
keggcye-heefjJeej kes ueesie yeej-yeej mecePeeles jns, Deeen kejles jns, efkevleg
Jeerj yeeuee cewvee kee ceveesyeue ncesMee { jne Deewj Gmekee ceve keYeer efJeeefuele veneR
ngDee~ FmeefueS Deeeee& iegJee& ves Fmekee Jeerjceleer veece jKee pees Fvekes mJeYeeJe
kes keejCe meeLe&ke ner Lee~
keeueecesCe meceJeehe iegjesjveg%eeced,
eerJeerjmeeiejcegveervieCeeefOeheme ~
heeoejefJevo-egieues MejCeb ieleseced,
Jee_peerled-MegYeb meefJeveeb cevemeesefYeuee<eced~~8~~
mecee yeerlelee ieee~ Fvekes YeeJeeW kees osKeles ngS Deeeee&eer ves #ege fuuekee
(36)
Jeerjceleer peer kees Deheveer Deveg%ee os oer efke Jen Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe
kes MejCe ceW peekej Deeefe&kee keer oer#ee ueW~ leovegmeej hetpe #egefuuekee Jeerjceleer peer
ves Deeeee&eer Jeerjmeeiej peer kes ejCeeW keer MejCe ceW hengBekej Deheves ceve keer Fe
eke keer~
Deeeee&Jee&! YeJeoereMegYeevegkecheeced,
eees, eleesefYeueef<eleb cece meeefOeleb meeled~
eseefe&keesefeleceneele-heeueveee ~
ceeb ooelJevegceefleb YeJe-leehe-Meevlew~~9~~
ns Deeeee&eer! Deehe cegPe hej Deheveer MegYe Devegkechee kejW leeefke cesjer DeefYeuee<ee
keer hetefle& nes mekes~ ceQ mebmeej-leehe mes Meeefvle eenleer ntB, FmeefueS Deeefe&keesefele
ceneele kes heeueve keer Deveg%ee eoeve kejW~
-Ghepeeefle boeglJee leoeeee&JejsCe lemew, mJee%ee eoee efJeveeeefvJeleeew~
leLee e MeeeeseefJeOes: melees<eced, eoecemew heoceeefe&keeee:~~10~~
Fme efJeveerle #egefuuekee peer keer eeLe&vee megvekej Deeeee&eer Jeerjmeeiej peer
cenejepe ves Deheveer Dee%ee os oer Deewj ye[er emeVelee mes Meeeese efJeefOe mes oer#ee oskej
FvnW Deeefe&kee kee heo eoeve efkeee~
leleese eeJeled mekeueeefe&keemeg, efJe%eeve-eeefj$eleheesefYejee~
efJejepeles %eeveceleer efleveecvee, meceeojene& efJeog<eeb meceepes~~11~~
%eeveceleer veece mes eefme Deeefe&k ee peer leye mes Deepe leke Jele&ceeve meYeer
Deeefe&k eeDeeW ceW %eeve Je mebeceeefo eeefj$e kes #es$e ceW meoe Deeies ner Deeies ye{leer
jner nQ~ Fmekes meeLe-meeLe efJeeveeW kes meceepe ceW Yeer DeleefOeke Deeoj eehle
kejleer jner nQ~
-FvJeee boDeOeelce-Yetieesu e-megveerefle-Oece&-veeeeefoveeveeefJe<ees<Jeveskeeved~
evLeeved efJeje eefLeleeefmle ueeskes, mebjef#ekee ee<e&-hejchejeee:~~12~~
DeOeelce, Yetieesue, veerefle-meoeeej, Oece&, veeeMeee Deeefo DeveskeeW efJe<eeeW
hej FvneWves ebLeeWs keer jevee keer nw~ Dee<e& hejcheje keer mebjef#ekee kes he ceW mebmeej
ceW es eefme nes ieF& nQ~
(37)
-cevoeeevlee bopecyeterheeefleke=efleefceeb nefm leveehege&oes<eeced,

Meeeeeseeb hejcemegY eieeb mLeeefhelegb oeefeee~
%eevepeesefleefJe&ejCeceYetled KeeheeevcenJeced~
SlelmeJe peveeefle cegob Oeeefce&k eeCeeb meceepes~~13~~
pewve MeeeeW ceW pecyeterhe kee mJehe efpeme ekeej yeleeee ieee nw, Gmeer
ekeej pecyeterhe kee efveoex<e cee@[ue nefmleveehegj ceW yevekej leweej nes-Fmekes efueS
Fvekee Oeeve ueiee jne nw~ Fmeer keee& keer cenee kees hewueeves nsleg pecyeterhe %eeve
peesefle kee efJeejCe (eJele&ve) hetjs YeejleJe<e& ceW ngDee, Fve meye keeeeX mes Oeeefce&keeW
kes meceepe ceW emeVelee keer uenj oew[ jner nw~
-Meeot&ueefJeeeref[le boefJe%eeveb mekeueevegeesieefveefnleb eefmceved meceeKeeeles,
meleevJes<eCekece&efCe eeleles ee e ceOemLeee~
efnveeb ceeefm ekehe$eceskeceveee meb esefjleb jepeles,
mecei%eeveefceefleeefmeceefKeues ueeskes peveeveeb efeeced~~14~~
Fvekeer esjCee mes mecei%eeve veeceke Ske efnvoer ceeefmeke he$e Yeer ekeeefMele
nes jne nw, efpemeceW eejeW DevegeesieeW ceW efveefnle %eeve keer meeceeer jne kejleer nw, meeLe
ner lemLe ef mes mele kes GodIeeve kee elve jne kejlee nw~ en he$e meejs
YeejleJe<e& ceW ueeskeefee SJeb eefme nes egkee nw~
-Ghepeeefle bomelmebece%eeveefJeMegefjmee:, ueesk es eefmeeYeJeoeefe&keeee:~
mJeceele=-mebmkeej-MegYeeYeeJe:, le$eeefmle cetueb, ve efn mebMeees$e~~15~~
hetpe Deeefe&kee %eeveceleer peer kes mebece Je Jewog<e keer mebmeej ceW eefmeef pees
ngF& ns, Gmekes heers, efveee ner, Deheveer ceeleepeer hetpe Deeefe&kee jlveceleer ceeleepeer)
kes mebmkeejeW keer ehe he[vee Ske keejCe nw, FmeceW keesF& mebosn veneR~
JewjeieYeeJeeefokeceeefe&keeee:, mJekeereheg$ee: mekeueb efJeueeskee~
eerceesefnveer- ceele=Jejeheie=ndC eeled, MegY eef leereeefleceeeleeefve~~16~~
eer ceesefnveer osJeer ves peye osKee efke cesjer heg$eer cewvee Jewjeie ceW ye{les-ye{les
Deeefe&kee heo leke hengBe ieF& nw, lees Gmeves Yeer (heeefjJeeefjke meercee kes keejCe)
(38)
efleere eeflecee kee ele mJeerkeej efkeee~

ceveesJeleer heg$ehejeefhe lemee:, JewjeieceeiexYeJeoeieCee~
Deeee&egeevmJepeveevekee<eealed, mee yeeee&eleceeooevee~~17~~
FOej, eerceleer ceesefnveer osJeer keer otmejer heg$eer ceveesJeleer Yeer Jewjeie ceeie& ceW
Deemej nesleer jner~ (Ske efove lees) DeepeerJeve yeeee& ele enCe kej meYeer kees
Deeee& eefkele kej efoee~
ecesCe mee mebececeeie&eee&ced, mebJe&evleer efvepeYeeJeMekelee~
heos OeeflegYe Deeefe&k eeee:, meod-efJeiezjYeJeleCecee~~18~~
Deewj, Jen eLeeMeefe mebece ceeie& keer eee& ceW ece mes ye{les-ye{les (Ske efove)
Deeefe&kee Yeer yeve ieF Deewj meceief eeJeke-eeefJekeeDeeW kes efueS vecemkejCeere
nes ieF~
-cevoeeevlee boS<ees vJemLeeoefOekeefevee eeJekeeeejOece&ced,
essueeue: men iegCeYe=lee ceesefnveer-Oece&h evlee~
heg$eesu eexk eeefLeleeMemeesY e&efeYeeJeb JenodY eeced,
leeYeeb meceked megefJeefOeefJeefnle: heg$eheg$eer- efJeJeen:~~19~~
FOej, eerceeved mes" essueeue peer Deheveer iegCeJeleer Oece&helveer ceesefnveer osJeer kes
meeLe eeJekeese fele Oece& ceW mebueive jns~ Deheveer oesveeW hegef$eeeW-pees Deye eefme
Deeefe&kee yeve egkeer LeeR- kes eefle ee jKeles jnW~ eLeemecee, Fve oesveeW
(ocheefle) ves ueeskeeeej kes meeLe heg$eeW Je hegef$eeeW kee efJeJeen Yeer efkeee~
-cevoeeevlee boSlelmeJe& ecegK eceefnueeefoJejlveeefyOeYetle:
,
essueeuees ie=nheefleJej: mJeie&ueeskeb eeele:~
leme helveer MegY eiegCeJeleer ceesefnveer og:KeYeejced,
Oeerje efeesmenle mekeueb YeeJeveeefYe: MegY eeefY e:~~20~~
Ge Deeefe&kee Je yeeeeefjCeer heer meYeer veejer jlveeW kes Deekej (meceg) mes"
eer es sueeue peer kee mJeie&Jeeme (25 efomecyej 1969 kees) nes ieee~ Fvekeer
iegCeJeleer Oece&helveer ceesefnveer osJeer ves MegYe YeeJeveeDeeW-Deveges#eeDeeW kee efevleve kejles
ngS Oewe&hetJe&ke mecemle og:Ke kees menve efkeee~
(39)
ce=lees: hetJe ie=nheefleefjceeb ceesefnveercegeJeeved eod

Oecee&efVeleb peveefnlekejeod ceesnlees Jeeefjleeefme~
Oece&Oeeves YeJeefme megYeies meeceleb lJeb mJelev$ee,
Oe=lJeesee%eeb efvepeie=nhelesefve&lecesJeeejlmee~~21~~
Deheveer ce=leg mes hetJe& eerceeved mes" essueeue peer ves Oece&helveer ceesefnveer kees Deheves
heeme yegueekej kene Lee-ceQ mebleeveeW kes ceesn ceW jne, FmeefueS pevekeueeCekeejer
Oecee&ejCe kees kejves mes legcnW jeskelee jne~ Deye legce mJeleb$e neskej Oece&Oeeve kejleer
jnvee~ heefleosJe keer Fmeer Dee%ee kees efMejesO eee& kej eerceleer ceesefnveer ncesMee
Oece&Oeeveeefo kes DeeejCe ceW ueieer jneR~
-GhesvJeee boeMemleYeeJeeveefY eJe&evleer, ecesC e
meJe& eefleceeeleeefve~
Deheeueelmee ie=n-mebefm Leleeefhe, efeefn& keee mejueerkejesefle~~22~~
eerceleer ceesefnveer osJeer, Iej ceW jnles ngS Yeer Oeerjs-Oeerjs Deheves eMemle YeeJeeW kees
ye{eleer jner Deewj GvneWves ece-ece mes leermejer Je heeBeJeeR eeflecee kes ele Yeer enCe
efkees~ "erke Yeer nw, efpeme lejhe Deelcee keer efe nes, Jen keee&, keef"ve nes, leye
Yeer mejue nes peelee nw~
-Ghepeeefle bolelkeeefceveerefleeefLeleepeeefhe, efJeJeeefnleeYetod mJepeveeeemew:~
ceelee e lemee: Keueg ceesefnveereced, jes{gb mecewled heoceeefe&keeee:~~23~~
heeefjJeeefjke peveeW kes eeeme mes Gvekeer megheg$eer keeefceveer kee efJ eJeen Yeer
mecheVe ngDee~ Fmekes yeeo lees eerceleer ceesefnveer osJeer kes ceve ceW Deeefe&kee yeveves keer
Oegve peeie=le ngF&~
-JebMemLe bohegjs eefmes YegefJe eWkeveecekes, eleb MegYeb mehlececeee&mesefJeleced~
megefJeegleeeee&Jejeled hegjwJe, ie=nerleJeleeleOece&meeiejeled~~24~~
eWke ceW peye hejce eefme meceeojCeere hetp e Deeeee& eer Oece&meeiej peer
cenejepe efJeeceeve Les, Gvemes Jes henues ner espeve mesefJele meeleJeeR eeflecee yeeee&
kee ele Yeer ues egkeer LeeR~
(40)
-Ghepeeefle boOeveeefe&kee %eeveceleer eosleeced, efvepeesheosMewjJeyeesOeevleer~

mebm eejhe#eerepeveveJeehes, efve:mJeeLe&YeeJesve meneefekeeYetled~~25~~
hetpe Deeefe&kee %eeveceleer ceeleepeer Oeve nQ, efpevneWves mebmeejhe#eere Deheveer
ceelee kees mecee-mecee hej meodyeesOe osles ngS, Gvekes DeYeer keer eeefhle ceW efve:mJeeLe&
meneelee kejleer jneR~
-JebMemLe bohegjspecesjseflemegefJeegles ceneved, efpeveeseeeefj$eefveOesjOeer ej:~
eefmeefJevceefCe-Oece&meeiej:, meceeleeeee&Jej: meceeiele:~~26~~
Fmeer oewjeve efp evesv esheefo eeefj$eheer efveefO e kes mJeeceer, efJ evceefCe
hetpe meceeojCeere Deeeee& eer Oece&meeiej peer kee Depecesj ceW (meved 1971 ceW)
MegYeeieceve ngD ee~
-Ghepeeefle boles<eeb mece#eb efJeveesve ew<ee, veJesoeled mJeereMegYeeefYeuee<eced~
Je=eevleceekeCe& leoe epeelee:, heg$eee heg$ees yengog:efKeveesmee:~~27~~
eerceleer ceesefnveer osJeer ves Deeefe&kee yeveves keer MegYe Fe Deeeee& eer kes
mece#e Jee keer~ peye Jen meceeeej Fvekes heefjJeejmLe heg$eeefokeeW kees %eele ngDee
lees Jes ye[s og:Keer ngS~
mJeceelegjmJeemLeefcecesJeueeskee, megefeefvlelee: mJes ceveefme epeelee:~
veJeejeved mJewce&OegjwJe&eesefYe:, leeceeefe&keelJeenCees eleeb leeced~~28~~
heefjJeejJeeueeW kees efevlee Leer efke ceeleeeer kee mJeemLe Kejeye euelee nw Deewj
en nQ efke Iejyeej es[kej Deeefe&kee yeve jner nQ en meye meesekej Jes ceve ceW ye[s
efeefvlele ngS~ GvneWves ceer"s JeeveeW mes mecePeeee Yeer efke Deeefe&kee ve yeveW~
Demecceefleb le$e efveJesoevleced, meceeieleb lelheefjJeejceer#e~
Deeeee&Jee&eJejwmleoeveerced, Glmeenceeveb heefjoefM e&leb lew:~~29~~
eerceleer ceesefnveer osJeer kee meeje heefjJeej Deeeee&Jej kes heeme Yeer ieee Deewj
Gvekes mece#e meejer efmLeefle mhe keer~ heefjJeej keer Demenceefle osKeles ngS Gme mecee
Deeeee&eer kes Glmeen ceW keceer Yeer DeeF&~
(41)
lekelJee leoenejeleg<keceeMeg, Jehesleceesne Keueg ceesefnveer mee~

ie=nerlegceee&eceCeerlJeoer#eeced, {eefle%eelJeceoMe&elmJeced~~30~~
efkevleg FOej eerceleer ceesefnveer osJeer ves eejeW ekeej kes Deenej kee leeie kej
efoee~ veece keer Jes ceesefnveer pej LeeR, hej Gvekee mebmeej mes ceesn n egkee Lee~
Deeefe&kee yeveves keer Deheveer eefle%ee ceW Jes { ner yeveer jneR~
Deeeee&Jeeexefhe hejer#e meceked, mJee%ee-eoevesve mecevJeie=ndCeeod~
ceveesyeues eme {lJeceefmle, mJekeee&efmeew meheue: me vetveced~~31~~
Deeeee&eer kees Gvekeer {lee Deeefo kees osKeles ngS Devle ceW GvnW Deeefe&kee yeveves
keer Dee%ee oskej Dehevee Devegen eke kejvee ner he[e~ en mee nw efke efpemekes
ceveesyeue ceW {lee nesleer nw, Gmes Deheves keee& ceW efmeef efceueleer ner nw~
Deeeee&JeexC e MegY es cegntlex, oer#ee eoeeiecemecceleemew~
olJeeefe&k eeeesi eheob, leoeveerced, meceefLe&lee jlveceleereflemeb% ee~~32~~
Deeeee&eer ves MegYe cegntle& efveefele kej Deeefe&kee keer Meeemeccele oer#ee FvnW
eoeve keer~ oer#ee oskej, Fvekee jlveceleer veece GvneWves jKee~
-FvJeee boDeefMetveefefcele: MegYebeg:, hegCeeslmeJes le$e e efJeeceeyo:~
ceememleoemeerled MegYeceeie&Meer<e&:, ke=<Cee he#e:, megefleefLemle=leeree~~33~~
hegCeeslmeJe kes Gme efove 2028 efJeeceere MegYe mebJeled Lee, (F&meJeer meved 1971 ceW)
ceeie&Meer<e& (Deienve) kee cenervee, ke=<Ce he#e leLee le=leeree efleefLe kee MegYe eesie Lee~
hetpeeefe&kee%eeveceleer-megmebIes,
jlve$eeejeOevelelhejeefmle~
mebIeefmLeleeveeb Keueg keuheJe=#e-eesJe mee meceefle1 mesJeveeree~~34~~
Deepe Jes hetpe jlveceleer ceeleepeer, Deeefe&kee %eeveceleer peer kes mebIe ceW efJejepeceeve
nQ, jlve$ee keer DeejeOevee ceW Jes lelhej jnleer nQ leLee mebIemLe Deve (eefleeeW Deeefo)
peveeW kes efueS keuheJe=#e keer eee keer lejn DeeeeCeere Je mesJeveere nQ~
mebm eejhe#eere-leoerekevee, ee 2ceeOegjerefleefeeveece Oees~
Yeelee leoereesefhe jJeerv3veecee, leew yeeee&eleceeeesles~~35~~
FvneR hetpe jlveceleer ceeleepeer kes mebmeej he#e keer Ske Deve kevee efpemekee
1. meved 1984 ceW en keeJeceeer peerJeve heefjee efueKee ieee nw~ 2. pees meved 1989 ceW
Deeefe& kee evoveeceleer yeve egkeer nQ~ 3. es kece&eesieer yevekej Deepe hetpe ceeleepeer kes meJe&leescegKeer keeeeX
kees mecheVe kej jns nQ~
(42)
heeje veece ceeOegjer nw leLee Ge ceeOegjer peer kes YeeF& efp evekee veece eer jJeerv
keg ceej peer nw, es oesv eeW DeepeerJ eve ye eee& ele OeejCe kej Ge mebIe ceW
efJejepeceeve nQ~
-Ghepeeefle boDevesk ejlvewjefleoerefh leceefodY e:, eee emetlew: meceuebke=leesJeea~
DevJeLe&m eb% eeceveJeekeerefle&ced, leeceeefe&k eeb jlveceleeR veceeefce~~36~~
hetpe Deeefe&k ee eer 105 jlveceleer ceeleepeer, efpevekes eje emetl e (heg$eeefo)
Devesk e GppJeue jlveeW mes en he=LJeer Deuebke=le nes jner nw, Deheves jlveceleer veece
kees meeLe&k e kej jner nQ~ efv eoex<e keerefle& Jeeueer Fve Deeefe&kee eer peer kees cesje
veceve! cesje veceve!
hetpeeefe&kee-jlveceleer-eMeefmle:, Dekeeefj oeceesojMeeefeCeseced~
ceoereYeefeefpe&veheeohees, mecekelJe-Je=ee men Jeef&lee meeled~~37~~
[e@. oeceesoj Meeeer ves hetpe eer Deeefe&kee jlveceleer peer keer eMebmee ceW Fme
heoeJeueer keer jevee keer nw~ efpevesvosJe kes ejCe-keceueeW ceW cesjer Yeefe SJeb
mecekelJe keer Je=ef nesleer jns, ener cebieueYeeJevee nw~
N :MN :M
(43)
DeeoMeeX kees Dehevee uetB

jeefe$eer-eerceleer ceeueleer pewve, yemeblekegbpe, efouueer
Fme peie ceW ceeb keer cecelee nj efkemcele JeeueeW kees efceueleer nw~
ceeB neskej Yeer cecelee ve efceues en yeele Depeye meer ueieleer nw~~
yeme Fmeer keneveer kee efe$eCe Fke ebLe he yeve peelee nw~
penB veneR ceeueleer cecelee kee, kesJeue mecelee ner veelee nw~~1~~
Deheves-Deheves yeeeW keer ceeB nj Iej-Iej ceW efoKe peeleer nQ~
hej Iej ceW yeeeW kees es[e Kego yesIej yeve nj<eeleer nQ~~
osKees lees! Kego kes yeeeW kee ceeB kenves hes DeefOekeej veneR~
peie keer ceelee kenueeleer nQ Deheves yeeeW mes heej veneR~~2~~
ogefveee keer nj yeser Deheveer ceelee kees ceelee kenleer nw~
hej yeser kees ceelee kenkej ceeB eser yevekej jnleer nw~~
es Ssmeer DeodYegle yeeleW nQ nj keesF& mecePe veneR mekelee~
ceQ Fvekees kewmes efueKe mekeleer yeee Yeer hejKe veneR mekelee~~3~~
MeyoeW kees ceQ kewmes jesketB, pees efuees Ke[s nQ kej ceW ceeue~
jlveceleer ceeB kes ejCeeW ceW Pegkee jns nQ Dehevee Yeeue~~
heg<he ceeueleer kes egve ueeF& uesefkeve megvojlee efkeleveer nw~
veneR peeveleer meewjYe efkeleveer (efhej Yeer) efueKeleer ntB cesjer peveveer nw~~4~~
Oeve Oeje Gme DeJeOe eevle keer efpeme ceeer mes hetue efKeuee es~
ceele-efhelee Yeer Oeve nes iees efpevekees megKe meewYeeie efceuee es~~
Yeejle ceeB Pegke ieF& ejCe ceW cesje nw ceeB e=Bieej Deehemes~
Fve ieewjJeMeeueer he=eW kee ye{lee nw ceeB mecceeve Deehemes~~5~~
veece ceesefnveer megvoj Lee Deewj LeeR Yeer legce Fmekes Devegketue~
uesefkeve cewvee keer oer#ee mes ceve ceW Leer Yeejer meer Metue~~
ie=n yebOeve mes kewmes cegeer efceues ncesMee ener meeseleer~
Iej ceW jnkej Yeer Ssmes LeeR pewmes jns meerhe ceW ceesleer~~6~~
ie=n yevOeve eeefhe Demeej nw efhej Yeer meeLe&ke ngDee Deehemes~
%eeveceleer mee jlve efceuee Fme Yetleue kees Jejoeve Deehemes~~
(44)
yeeeW kees Ssmeer efMe#ee oer ke ve mekes Oeve JewYeJe ceW Yeer~
meyeves keoce ye{evee eene leeie ceeie& hej MewMeJe ceW ner~~7~~
oeve-ceeve mecceeve yeeBves keer DeodYegle Leer legceceW #ecelee~
nj iejerye keer DeeJeMekelee hej meoe uegeF& legceves cecelee~~
kenleer LeeR es hepe& nceeje nce keee kej mekeles nQ oeve~
efceue kej jnW yeeB kej KeeeW peerJeve kee en ue#e ceneve~~8~~
efoee ngDee keg efkeleves efove leke kej mekelee efkemekees Deeyeeo~
uesefkeve jn peeleer nQ eeoW Deewj iejeryeeW keer heefjeeo~~
Fmemes TBee G"lee ceeveJe efce peelee nw ogKe mebleehe~
ceger Yej oesies hene[ mece efceue peelee nw Deheves Deehe~~9~~
Iej ceW jnkej Yeer elegjeF& Deewj Oece& kee pees Deeuece~
efceue heeesiee cegefMkeue mes ner megvojlee kee Jees keeuece~~
ee %eeve efJeJeske ef$eJesCeer kes mebiece keer cetjle LeeR~
Meg DeeejCe keer efMe#ee keer meyemes ye[er pejle LeeR~~10~~
peerJeve kees DeeoMe& yeveeves keer henueer DeeOeej efMeuee~
Keeveoeve Meger efceue peees pees keer Deheves Deehe efceuee~~
otpeer Lees[e ke meeOe nw Keeveheeve mes Meger nes~
efpemekes Iej ceW en efceue peees, mecePees Deer yeger nes~~11~~
een peneB nw jen JeneB hej Ssmee megveleer Leer ceQ Deye leke~
oer#ee kes efove osKe jner ceQ jeske jns Iej Jeeues peye meye~~
DeeefKej peerle ngF& efJejeie keer Oece&efmebOeg kee Jees ojyeej~
jlveceleer peer veece jKe efoee ge ceesefnveer kee mebmeej~~12~~
cecelee keer legce cetjle LeeR Deew LeeR Mejerj mes efyeukegue veepegke~
efueee Deeefe&kee kee og&j ele peie Jeeues meye kejles leeppegye~~
Meeefvle meeOevee keer meeOeke yeve mecelee keer pees meerKe efmeKeeF&~
Oece& DeLe& De keece cees#e keer mener efoMee legceves DeheveeF&~~13~~
ogefveeeB keer nj Meeer ceeB lesjs ejCeeW ceW velecemleke nw~
Ssmeer ceelee efceues ceeueleer cegefe veneR efceueleer peye leke nw~~
(45)
Fme YeJe keer megKe Meebleer ceW ner efpevekee kesJeue Oeeve veneR nw~
hejYeJe ceW keee mebie peeesiee efmeKee jner heneeve jner nQ~~14~~
Meyo ceeueleer keer en ceeuee ejCeeW ceW Dehe&Ce kejleer ntB~
ncekees Yeer en Meeer oes ceeB yeej-yeej Jebove kejleer ntB~~
efpeme heLe hej nQ keoce Deehekes ceQ Yeer Gme hej keoce ye{e uetB~
peerJeve en heeee legcemes nw DeeoMeeX kees Yeer Dehevee uetB~~15~~
N :MN :M
meled veejer kee yeefueoeve keYeer,

Fme peie ceW JeLe& veneR peelee
-ye. jJeerv kegceej pewve
meled veejer kee yeefueoeve keYeer, Fme egie ceW JeLe& veneR peelee~
Fvekes yeefueoeveeW kes yeue hej, nj osMe veee ieewjJe heelee~~
keee Oece&veerefle keee jepeveerefle, nj peien megKeeW keer mecelee nw~
Yeejle ceelee kes meees ceW, meyekees ner efceueleer cecelee nw~~
nj ceeB kee DeeBeue cecelee kes, keesceue hetueeW mes Yeje ngDee~
nj Iej kee DeeBieve mebmkeejeW kes, kegvo heg<he mes mepee ngDee~~
Fme osMe keer heeJeve Oejleer kees, legce pewmeer ceeB ves Oeve efkeee~
Deheves iegCe heg<heeW keer KegMeyet mes, legceves efvepe kees Oeve efkeee~~
mJeefCe&ce megjefYe ves ceesefnveer kes, DeefJeveej megKe kees eie efkeee~
nw Deepe osMe kee Yeer cemleke, Fvekes ejCeeW ceW Pegkee ngDee~~
Deheves Fve meerefcele MeyoeW mes, ceeB kee keerle&ve keee kej mekeles~
yeme FvneR emetveebpeefueeeW mes, nce meoe FvnW Jebove kejles~~
N :MN :M
(46)
cesjs mJehveeW keer cebefpeue kee veneR efkemeer mes veelee

-megYee<eebo pewve, efkewleveiej
cesjs ceve kee ceesn oe kee ieerle efkemes nw Yeelee~
cesjs mJehveeW keer cebefpeue kee veneR efkemeer mes veelee~~
ceeB keer eeoeW kes meeiej ceW ceQ efvele efJeejCe kejlee~
nj heemeer ieeiej Deheves DeeBmet mes Yejlee jnlee~~
veneR Yetue heelee ntB Jen ceOegefjce #eCe ieerle megveelee~
ceQ Deheves cegjPeees ceve kees kewmes nje yeveeTB~
metveer yeefieee ceW keeseue kee ieerle keneB mes ueeTB~~
ceQ Deheves DeeBieve kees ner cecelee mes jerlee heelee~
ener meesekej keg ceve kees meblees<e efoueeee kejlee~
nesveer mees nes ieF& Fmes vee eue keesF& Yeer mekelee~~
ie=n yebOeve kees lees[ efoee yeve ieF& peiele keer ceelee~
Ske veneR meeje peie Deekej Pegkelee leJe ejCeeW ceW~
mebece keer Fme heoJeer kees nw veceve efkeee FveW ves~~
ceQ Deheves ee heg<heeW mes efvele vele kejlee ceeLee~
N :MN :M
(47)
MeerMe ncesMee Pegkee jns

-eerceleer ef$eMeuee pewve, ueKeveT (G.e.)
veneR uesKeveer efueKe mekeleer nw efpevekes peerJeve keer iegCeieeLee~
Fme egie ceW Yeer nes mekeleer nw Ssmeer Oece& hejeeCe ceelee~~
nw neslee ieJe& cegPes Kego hej pees Ssmeer ceeB mes pevce efueee~
meye heg$e-hegef$eeeW kees njoce efpeveves meee GheosMe efoee~~
Jen eeo efoJeme Deye Yeer cegPekees peye Iej mebosMee hengBee Lee~
ceeB Deye Iej ceW vee Deeesieer megve Iej kee keCe-keCe jesee Lee~~
hej meesee leYeer YeeFeeW ves meye euekej GvnW ceveeeWies~
meeceeefeke hej peye yew"er neW nce GvnW G"ekej ueeeWies~~
Depecesj veiej ceW hengBe meYeer ves ceeB kes ejCeeW kees heke[ efueee~
Fme lejn DeveeLe yeveeDees ve ken-kenkej keCe efJeueehe efkeee~~
leye ceeB yeesueer osKees yess en lees Mejerj kee veelee nw~
Fme peie ceW meYeer eeefCeeeW kees en ceesnkece& ueJeelee nw~~
FmeefueS ceesn ceW cele yeeBOees cegPekees Deye oer#ee uesves oes~
Deye yeser kes peerJeve mes keg cegPekees Yeer efMe#ee uesves oes~~
Deye leke Fme ceesn kece& ves ner ncekees Iej ceW jeskes jkeKee~
Deye mecePe ieF& ntB ogefveeeB kes Fve #eefCeke megKeeW ceW keee jkeKee~~
meyeves efhej ceewve mecceefle mes ceeB kes ejCeeW ceW veceve efkeee~
Gme heLe hej nce Yeer eueW keYeer efpemekee legceves DevegkejCe efkeee~~
nce meyekees oes DeeMeerJee&o efpememes ncekees en Meefe efceues~
efpeme ceeB keer eee Leer Deyeleke Gmekeer ner eee hegve: efceues~~
pees leeieceeie& keer nQ osJeer Ssmeer ceeB kees Mele-Mele eCeece~
pees hejceMeeble cegeOeejer Ssmeer ceeB kees Mele-Mele eCeece~~
peye leke nw ev mete& peie ceW peerJeve keer peesleer peuee kejs~
ef$eMeuee kee ceeB kes ejCeeW ceW en MeerMe ncesMee Pegkee jns~~
N :MN :M
(48)
Oeve Oeve ns jlveceleer leJe, ejCeve keesef eCeece nQ

-eer efJeceue kegceej pewve meeWjee Meeeer, erkeceie{
efpevekes eMe ieewjJe mes ieewjJeeefvJele en efJee ueueece nw~
Oeve Oeve ns jlveceleer leJe ejCeve keesef eCeece nw~~
ceevelegbie ves kejer Jevovee legce pewmeer meleveejer keer,
Oeve Oeje keer hetpe ceeleg kejlee Jevove YeJeleejer keer~
heg$eer Ske keesef heg$eeW mes meew meew keesef keoce Deeies,
efvepe kes Deelce eyeue heew<e mes kece& ceesn Ye nQ Yeeies~
%eeveceleer mece yeser mes G" ieee legcneje veece nw,
Oeve Oeve ns jlveceleer leJe ejCeve keesef eCeece nw~
%eeve efJehegue lehe Delegue DeeejCe keer mecelee pees kej ve mekes,
mebece keer meeOeke wveer mes Deelce efmeef kees meeOe mekes~
veYe kes keesef keesef leejeW ceW Ske evcee keer MeesYee,
Dele: keesef veejer ceW legce Yeer ceele Oejeleue keer DeeYee~
mebece keer meeOeke ceelee egie egie kee legcnW eCeece nw,
keee DeeoMe& legcnejs peerJeve kee ieeLeeDeeW ceW ieeTB,
hegCe heg<e kes hegve hegjeCeeW ceWs eefj$e efueKe n<ee&TB~
egie kee Jen Fefleneme Deepe keefuekeeue mecee ceW Deeee nw,
ceeB legceves meodheg$e hegef$eeeW kees mebece hej hengBeeee nw~
efpevekes eMe ieewjJe mes ieewjJeeefvJele en efJee ueueece nw,
kegue keer ieewjJe egie keer ieewjJe Oejleer keer ieewjJe ceelee,
efpeveJeeCeer keer menesoje legce lees peieleer leue keer ceelee~
peye leke veYe ceW efovekej ecekes uenjeS Yethej meeiej,
mebece meeefOele ieewjJe keer efvele Yejer jns peerJeve ieeiej~
peve peve leejke peie efnle keejke egie kee legcnW eCeece nw,
(49)
Yepeve
jeefe$eer-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
lepe&os oer nceW Deepeeoer......
os oer peiele kees %eeveceleer ceele meer efcemeeue~

ns jlveceleer ceele! legceves kej efoee keceeue~~ ske.~~
legcekees onspe ceW efceuee Fke evLe DeveesKee~
eer heeveefvohebeeEJeMeleer Lee Devet"e~~
Gme ebLe kes mJeeOeee kee jkeKee meoe Keeue~
ns jlveceleer ceele legceves kej efoee keceeue~~1~~
mebmeej mes efJejeie kee Gmemes meyeke efceuee~
leye %eeveceleer veece kee henuee kegmegce efKeuee~~
Fvemes peueer nw %eevepeesefle keer veF& ceMeeue~~
ceeleeDeeW kes efueS lesjer DeeoMe& keneveer~
peerefJele meoe jnsieer lesjer leeie efveMeeveer~~
ceelee mJeeb heg$eer kes ejCe ceW veJeeleer Yeeue~~
en pecyeterhe keer ke=leer lesjer ner ke=leer nw~
Gmekes meYeer keCeeW ceW yemeer jlveceleer nQ~~
ceelee keer Jebovee ceW ebovee kee Pegkee Yeeue~~
N :MN :M
(50)
Yepeve
jeefe$eer-yeeue ye.keg. ceeOegjer Meeeer
leerjLe kejves eueer ceesefnveer, Meeefvle ceeie& Deheveeves kees~
Oece&meeiejeeee& mebIe ceW, %eeveceleer eer heeves kees~~
Ske yeej peye ieF& ceesefnveer, meeOeg elegefJe&Oe mebIe peneB~
Jen Depecesj Oece& keer veiejer, efoKelee eewLee keeue JeneB~~
leerLe&Jebovee Meg JeneR mes, ngF& cegefeheLe heeves kees~
Oeve efleefLe ceieefmej yeefo le=efleee, Jejonmle ieg kee heeee~
mebece keer Deveceesue [esj Jes, YeJemeeiej mes eflejJeeee~~
jlveceleer yeve ieF& ceesefnveer, ieeLee Decej yeveeves kees~
megKeMeevleer kee JewYeJe heekej kenW ceesefnveer ceelee nw~
pewveer oer#ee leeie lehemee, kee efJejeie mes veelee nw~~
peie keer cecelee veneR ceeOegjer ngF& meheue ceeB heeves kees~
N :MN :M
(51)
Yepeve
jlveceleer ceeleepeer kees nce efvele eefle MeerMe Pegkeeles nQ~
Gvekes cebieue DeeoMeeX kee efkebefeled oMe& kejeles nQ~~ske.~~
veejer Meerue kene peie ceW, DeeYet<eCe DeJeveerleue ceW~
meJe& iegCeeW keer eee nw, kewmeer Deveghece ceeee nw~~
FmeerefueS Fme veejer ves, leerLekej mes heg$e peves~
Yeejle efpememes Oeve ngDee, meJe&keuee mecheVe ngDee~~
eneR Je=<eYe leerLekej ves, Deeefoyee efMeJeMebkej ves~
Meebefle ceeie& kees yeleueeee, peie ceW peervee efmeKeueeee~~
eneR nw meerleehegj veiejer, peneB cencetoeyeeo hegjer~
JeneR ceesefnveer pevce efueee, peerJeve efpevekee Oeve ngDee~
Yeefemegceve kee nej efuees nce, ceeB kes ejCe e{eles nQ~
Gvekes DeeoMeeX kees heeueW, ener YeeJevee Yeeles nQ~~1~~
ceesefnefve mes Fke efveOeer efceueer, mebmkeejeW keer efJeOeer heueer~
cewvee kee peye pevce ngDee, Fke DehetJe& Deevebo ngDee~~
cewvee efhebpe[s mes G[kej, ie=n yebOeve ceW vee he[kej~
DeeF& Fme YetceC[ue hej, %eeveceleer ceelee yevekej~~
mejmJeleer DeJeleej ngDee, eefkele Deepe mebmeej ngDee~
efpevekeer %eeve keueeDeeW mes, YeeJe Yejer eefleYeeDeeW mes~~
JeCe&ve nce keee kej mekeles, peie kees veefnb yeleuee mekeles~
Gve Deveve GhekeejeW kees, mecei%eeve efJeeejeW kees~~
Yeefemegceve kee nej efueS nce, ceeB kes ejCe e{eles nQ~
pees keg Yeer nw lesje nw, ceeB kee ner meye Iesje nw~
ceeB kes mebmkeejeW keer ogefveeeB, efpevekee meeBPe meyesje nw~~
GveceW ner DeJeleerCe& ngDee, Ske eeBo efJemleerCe& ngDee~
Meerleue ev jefMceeeW mes, Dece=leceeer PeefjefCeeeW mes~~
(52)

ceevees megOeeefyevog PejleeR, meeeo JeeCeer efKejleer~
%eeveceleer kee %eeve efJeceue, Megelcee eeve Deceue~~
legceves GvnW eoeve efkeee, efvepe kee Yeer GlLeeve efkeee~
jlve$ee kees eehle efkeee, DeelceleJe eeve efkeee~~
ceelee nes lees Ssmeer nes, peerJeve hejce efnlew<eer nes~
cees#eceeie& ceW meeOeke nes, efceLeelece ceW yeeOeke nes~~
peeves efkeleveer ceeleeSB, mevleeveeW keer ieeLeeSb~
kesJeue cecelee Yejer keLee, efheer oe ceW ceesn JeLee~~
hej keee keesF& kej mekelee, DeelceefveOeer kees Yej mekelee~
efveOeer ceeOegjer Deelcee ceW, eie efkeee hejceelcee ves~~
pewveOece& ceefnceeMeeueer, enCe kejs eefleYeeMeeueer~
megKeo Meeefvle kee oelee nw, hejceelece eieelee nw~~
N :MN :M
(53)
(54)
Yepeve
lepe&-Pet" yeesues keewDee kees......
Deccee "s heehee "s, "s YeeF& Deewj yenvee~
ceQ oer#ee uesves peeTBieer legce osKeles jnvee~~
ceeB-
ceevees yeser yeele nceejer Deeeg DeYeer lees[er nw~

Fleveer Deeeg ceW keeeW efyeefee leeie mes cecelee pees[er nw~
oer#ee ceW nw ke Ievesjs legcejs yeme keer ve menvee~~
ceQ oer#ee uesves peeTBieer.............
ceeleepeer- keeW kee ner veece nw peerJeve keeeW Ieyejeleer nes ceelee~
Pet"s meebmeeefjke megKe nQ Deewj Pet"e nw peie kee veelee~
Jeerje kes ejCeeW ceW yeerles....cesjs efove Deewj jwvee~
efheleepeer- Ssmee vee meesees efyeefee legce ye[s uee[ mes heeueer nes~
mecheVe nw heefjJeej es meeje efhej Yeer kees"er Keeueer nes~
nce yeser nQ yeehe legcnejs....kenvee ceeve uees Dehevee~~
YeeF&-
ceeB kee kenvee ceevees oeroer nce meye legcejer ejCe he[s~
kewmes ceve kees ke[e kejesieer peye nce jeseWies Ke[s Ke[s~
j#eeyebOeve peye Deeesiee....cesjs eeo Deees yenvee~~
mecePeeee meye Iej JeeueeW ves keesF& jne veneR yeekeer
ess YeeF& jesles Deees neLe ceW ueskes Fke jeKeer~
Fmekees yenvee yeebOeleer peeDees.....es nw heej kee ienvee~~
ceQ oer#ee uesves peeTBieer....legce osKeles jnvee~~ Deccee "s....
N :MN :M
Yepeve
ceQ leguemeer lesjs DeeBieve keer....
ceQ mesJeke lesjs ejCeve kee~
hetje kejes ceeB-hetje kejes ceeB
ue#e lejCeve kee~~ceQ mesJeke........
pees Yeer lesjs oj hes Deelee
Keeueer vee Jees ueew kes peelee
heelee ueeYe lesjs oMe&ve kee
ceQ mesJeke lesjs ejCeve kee~~
pewve Depewve ceeB pees Yeer DeeS
ceveJeebefle heue Jees hee peeS
#ee eens Deheves kejceve kee
ceeve kejs mecceeve kejs ceeB
nj heue lesje Oeeve kejs ceeB
meyekees eeJe lesjs megcejve kee
pevce pevce mes meeLe ntB lesjs
Deye lees keW YeJe yebOeve cesjs~
ceQ DeefYeuee<eer lesjs ojMeve kee
N :MN :M
(55)
Yepeve
jeefe$eer-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
( cewvee mes %eeveceleer )

Fke jele kees Fke ceelee heg$eer kee Deeheme ceW mebJeeo euee~
legce jeie efJejeie keLeeSb megvekej yeesuees efkemekee mJeeo Yeuee~~ske.~~
ceeb ceesefnveer Leer yeser cewvee oesveeW cecelee keer cetjle LeeR~
cecekeej veneR Lee oesveeW ceW kesJeue cekeej keer metjle LeeR~~
cewvee meb%ee meeLe&ke kejves nslet cewvee kee mJej yeouee~~legce.~~1~~
ceelee keer cecelee efheIeue efheIeue kej DeeBmet yevekej efvekeue jner~
yeser kee { efveee megvekej ceesefnveer Deewj Yeer efJekeue ngF&~~
ceeb yeesueer keeer keueer cesjer let keee peeves heefjCeece Yeuee~~legce.~~2~~
heg$eer yeesueer keeer keefueeeW ves Yeer en leeie efveYeeee nw~
osKees evoveyeeuee yeeeer ceeb ves Fefleneme yeveeee nw~~
ceQ Yeer Jen heLe DeheveeTbieer oes Dee%ee ceeB! Fke yeej Yeuee~~legce.~~3~~
pewmes pecyetmJeeceer ves Deheveer eej heeflveeeW kes mebie ceW~
Jewjeie keLee peejer jkeKeer veefnb jceW jeefveeeW kes jbie ceW~~
efhej eele: cenue lepee Gveves oer#ee ueskej peerJeve yeouee~~legce.~~4~~
Jewmes ner cewvee ves Deheveer ceelee kees keLee megveeF& Leer~
eer heodceveefvo Deeeee& jefele ogue&Ye hebefeeeb megveeF& LeeR~~
ceeb keyemes nce meyekee eejeW ieefleeeW ceW heefjJele&ve ve uee~~legce.~~5~~
keYeer Fv kee heo heeee ceQves keYeer vejke efveieesoeW ceW Yekee~
efleee cevegpe heee&eeW ceW yeme etB ner he[e jne Dekee~~
yeng hegCeeesie mes eeJeke kegue ceW mees %eeve kee oerhe peuee~~legce.~~6~~
ceeb yeesueer es meye MeeeeW keer yeeleW legceves Dehevee ueer nQ~
hej meoer yeermeJeeR ceW yeesuees efkeme kevee ves oer#ee ueer nw~~
legce pewmeer megkegceejer kevee kes yeme keer veneR efJejeie keuee~~legce.~~7~~
(56)

efhej Ske egveewleer heej Yejer os cewvee ceeb mes yeesue he[er~
eefo legce cesjer meeer ceeb nes lees os oes mJeerke=efle Fmeer Ie[er~~
ns ceeb! Deye leke lees cecelee oer Deye mecelee keer veJe peesefle peuee~~legce.~~8~~
efJeeeme ceele kees Lee cesjer yeser { efveece efveYeeSieer~~
hej meese jner cesjer yeeer kewmes en meye men heeSieer~
Fefleneme Deiej en je osieer lees yeeueeDeeW kee ceeie& Keguee~~legce.~~9~~
meeer ceeb kee kele&Je meese ceelee ves mJeerke=efle os [eueer~
DeJe keb" mes yeesue he[eR yeser ceQ ye[er YeeieMeeueer~~
nes ieF& efJepee Jewjeie he#e keer jeie ceesn leye nej euee~~legce.~~10~~
Jewjeie kes es Debkegj cewvee ves yeeheve mes ner GieeS Les~
Gvekees hegef<hele kejves ceevees Fke cegefveJej DeJeOe ceW DeeS Les~~
yeejeyebkeer ceW osMeYet<eCeeeee& ieg kee mebie efceuee~~legce.~~11~~
meved yeeJeve keer Deeefeve Megkeuee eewoMe je$eer keer en Ievee~
leye MejohetefCe&cee kees eele: cewvee ves hetCe& efkeee mehevee~~
efvepe pevceefoJeme ner yeeee&ele hee ceevees efMeJeej Keguee~~legce.~~12~~
ceeb yeser keer es eee&Sb peie kees DeeoMe& efmeKeeleer nQ~
kej mekees ve eefo legce leeie lees hej kees cele jeskees mecePeeleer ntB~~
evoveeceleer Gme ceeB ves hegve: Deheves peerJeve kees Yeer yeouee~~legce.~~13~~
N :MN :M
(57)
ceelee ceesefnveer SJeb cewvee kee mebJeeo
(58)
cewvee
jeefe$eer-Deeefe&kee evoveeceleer
lepe&-yeej-yeej leesns keee mecePeeTB.......
ceelee ceesefnveer- yeej-yeej mecePeeTB yeser, ceeve ues cesjer yeele~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~ske.~~
cewvee
- Yeesueer Yeeueer ceelee cesjer, megve lees cesjer yeele~
nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~ske.~~
ceelee
- letves lees yeser Deye leke, mebmeej ve keg osKee nw~
efhej Yeer ceeve efueee keeeW Fmekees, en meye keg OeesKee nw~~
Keeves Deewj Kesueves kes efove, keeeW kejleer yeyee&o~
lesjs pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~1~~
cewvee
- heejer ceeB Fme veej peie ceW, keg Yeer veee veneR nw~
pees keg Yeesiee YeJe YeJe ceW, yeme efoKeleer keLee Jener nw~~
evLeeW mes heeee ceQves, ns ceelee %eeve kee mJeeo~
nce Deewj legce efceuekej ner, egie kees yeoue mekeles Deepe~~1~~
ceelee
- es megvoj ienves cewvee, ceQ legPekees henveeTBieer~
Deheveer iegef[ee meer heg$eer keer, Meeoer jeJeeTBieer~~
mepeOepe kej peye yevesieer oguenve, MejceeSiee eeBo~
cewvee
- lesjer heejer yeeleeW ceW ceeB, ceQvee veefnb Deeesieer~
meesves eeBoer kes ienveeW kees, Jen ve henve heeSieer~~
jlve$ee kee Deuebkeej yeme, cegPes henvevee ceele~
ceelee
- cesjer yeele ve ceeve lees Deheves, efhelee kee Keeue lees kejues~
heg$ehe ceW ceevee legPekees, Gvemes keg lees mecePe ues~~
Jes veefnb men heeSbies lesjs, keef"ve leeie keer yeele~
ceelee
cewvee
ceelee
cewvee
ceelee
cewvee

- ceQves Deheves efhelee kee meecege, esce DeLeen nw heeee~
lesjer cecelee keer cegPe hej lees, meoe jner nw eee~~
efhej Yeer let ner mecePee mekeleer nw, efheleg kees meye yeele~
- cesjs yeme keer yeele veneR, lesjs YeeF&-yenve mecePeevee~
meye jeskej yeesues nQ peerpeer, kees ueskej ner Deevee~~
let ner cesjs Iej keer jewveke, let cesjer meewieele~
- ceesn keer yeeleW kej kejkes ceeB, cegPes ve Deye YejceeDees~
cesjs YeeF& yenveeW kees Deye, heej mes legce mecePeeDees~~
ceelee keer ieesoer ceW GvnW, peerpeer keer jns ve eeo~
-lesjer Jewjeieer yeeleeW mes, ceQ lees efheIeue peeleer ntB~
hej lesjs efyeve Iej kewmes, peeTB ve mecePe heeleer ntB~~
cesjer cewvee cegPes es[ keee, jn uesieer efove-jele~
lesjer pewmeer megkegceejer keer, oer#ee kee egie nw ve Deepe~~5~~
- ceeB ceQves Deheves ceve ceW, { efveee ener efkeee nw~
ie=n efhebpe[s mes G[ves kee, ceQves mebkeuhe efueee nw~~
let heejer ceeB osieer Dee%ee, cegPes nw en efJeeeme~
- Deepe nw heg$eer MejohetefCe&cee, lesje peveceefove Deeee~
Deepe kes efove letves Dehevee, en efveCe&e cegPes megveeee~~
helLej efoue kejkes yeser ceQ, osleer Dee%ee Deepe~
megKeer jns cewvee cesjer, en ner nw DeeMeerJee&o~~6~~
(keeiepe hej mJeerke=efle efueKekej cewvee kees osleer nw)
- pevece pevece kes hegCe mes ceQves, legPe pewmeer ceeB heeF&~
lesjs ner mebmkeejeW keer lees, cegPe hej nw hejeF~~
evLe onspe ceW efceuee legPes pees, ceQves eKee Jen mJeeo~
Gme ebLe kes DeOeve mes, cegPekees ngDee nw Jewjeie~~6~~

ceelee
cewvee
met$eOeej
- letves pecyetmJeeceer pewmee, cegPes Deepe mecePeeee~

yeeueyeeeeefjCeer eLece nes, meheue lesjer en keeee~~
egieegie eMe hewuesiee lesje, cegPes nw en efJeeeme~
cegPekees Yeer Fke efove uesvee, ie=nyevOeve mes efvekeeue~~7~~
- Deepe ner meee pevece ngDee nw, cesje ceQves ceevee~
MejohetefCe&cee kee cenJe Deye, "erke mes ceQves peevee~~
yeeee& mehlece eeflecee ues, ceQves efkeee ie=n leeie~
oer#ee enCe kej cegPekees, Demeueer efceuesiee meeceepe~~7~~
- pevece mes efpevekes Oeve ngF& nw, MejohetefCe&cee jele~
mebece kes eje Gmeer, hetvees kee meeLe&ke eYeele~~
peie JeeueeW osKees Jener kevee, %eeveceleer kenueeF&~
Gvekeer oer#ee mJeCe& peebleer Yeer meyeves nw ceveeF&~~
meoer yeermeJeeR kes es ieefCeveer, ecegKe ngF& efJeKeele~
nce meye GvneR ceelee kee, heeSB meoe ner DeeefMeJee&o~~8~~
N :MN :M
(59)
(60)
Deejleer
pee pee jlveceleer, ceelee pee pee jlveceleer~
cevenejer megKekeejer, lesjer Meeble Jeer~~ pee.~~ske.~~
ceesefneqve mes yeve jlveceleer en, heo meee heeee~ ceelee.......
efkeleves jlve efoes legce peie kees, lepe cecelee ceeee~~ pee.~~
hetJe& efoMee jefJe mes cegKeefjle nes, peie leeceme njleeR~ ceelee.......
%eeveceleer mee jefJe eieekej, efceLeelece njleeR~~ pee.~~
jlve$ee ceW ueerve meoe legce, mebece meeOe jneR~ ceelee........
ener keecevee kejs ebovee, heeTB cees#e cener ~~ pee.~~
N :MN :M
(61)
(62)
Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer keer keeflehee

efe$eceeer PeueefkeeeB
oer#ee mes hetJe& Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer

(ceelee ceesefnveer osJeer)
oer#ee kes mecee ceelee ceesefnveer osJeer kee kesMeueeWe

kejleeR Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer
(meved 1971, Depecesj)
(63)
hetpe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer kes meeLe Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer
(meved 1981, pecyeterhe)
(64)
cees#eceeie& hej Dee{

Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer keer leerve meghegef$eeeB
ieefCeveerecegKe Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer
eeefj$eeceCeer Deeefe&kee
eer DeYeeceleer ceeleepeer
e%eeeceCeer Deeefe&kee
eer eboveeceleer ceeleepeer

Aryika Shri Ratnamati Parichay & Pooja (VGM-339)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aryika Shri Ratnamati Parichay & Pooja (VGM-339)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

Deeefe&kee eer jlveceleer

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

Oece&efoJeekej heer"eOeerMe #eguuekejlve eer ceesleermeeiej peer cenejepe

kece&eesieer ye. jJeerv kegceej pewve

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

Jeerj efve. meb. 2538

kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

mes mecyeesefOele efkeee~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

onspe kee ecelkeej : Ske veeefkee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

(ceesefnveer kees heevebefohebeefJebMeeflekee Meee kee mJeeOeee kejles efoKeeJeW~)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yespeleer nw hegve: oeoer mes kenleer nw)

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

keer yeger "erke kej osJe~

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

hetpe Deeefe&kee eer jlveceleer ceeleepeer keer hetpeve

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

cewvee legce Fke efove cegPekees Yeer,

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

jepeogueejer-ceesefnveer Fve oes, kevee jlveeW kees heekej kes~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

kej jneR %eeveceleer kesMeueeWe, Deheves mece GvnW yeveeves kees~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

eer jlveceleerceeleg: mlegefle:

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eer jlveceleerceeleg: peerJeveJe=eced

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

Oece&Oeeveheje efveleb, mJeeOeeeefvejlee e ee~

1. Jele&ceeve Deeefe&kee evoveeceleer ceeleepeer~

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

hetpeeefe&keeb jlveceleeR veceeefce

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

mebkeuhes {leeb meceer#e megke=leer lemee eleeOeejCes,

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeefe&kee eer jlveceleer heefjee SJeb hetpee

-cevoeeevlee bopecyeterheeefleke=efleefceeb nefm leveehege&oes<eeced,