Jeerj %eeveesoe evLeceeuee kee heg<he veb.

424
ISBN-978-93-84003-12-8

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevevovemeeiej

hetpee SJeb heefjee
-cebieue esjCeepewve meceepe keer meJeexe meeOJeer, hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

eer %eeveceleer ceeleepeer

-emlegefle-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve eje mebeeefuele

Jeerj %eeveesoe evLeceeuee

Fme evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& kee hees<eCe kejves Jeeues efnvoer,
mebmke=le, eeke=le, keVe[, Debespeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kes veee, efmeevle, DeOeelce, Yetieesue-Keieesue, JeekejCe Deeefo
efJe<eeeW hej ueIeg SJeb Je=nod ebLeeW kee cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ekeeMeve neslee nw~ mecee-mecee hej Oeeefce&ke
ueeskeesheeesieer ueIeg hegefmlekeeSB Yeer
ekeeefMele nesleer jnleer nQ~

-: mebmLeeefhekee SJeb esjCeeeesle :-

yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer

cenejepe keer cetue hejcheje kes Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej peer
cenejepe kes 46JeW cegefve oer#ee peebleer ceneslmeJe kes MegYe DeJemej hej
heeuiegve Meg. Deceer, 8-9 ceee& 2014 kes Devleie&le ekeeefMele

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer

(oes yeej [er.efued. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le)

-: ceeie&oMe&ve :-

e%eeeceCeer Deeefe&kee eer evoveeceleer ceeleepeer

(heerSe.[er. keer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=le)

-: efveoxMeke SJeb mecheeoke:-

kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer

-ekeeMeke-

-: eyebOe mecheeoke :-

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve

peerJeve ekeeMe pewve

pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

heesve veb.- (01233) 280184, 280994
Website : www.jambudweep.org, E-mail : jambudweeptirth@gmail.com
Facebook : jaintirthjambudweep

eLece mebmkejCe
1100 eefleeeB

Jeerj efve. meb. 2540

Heeuiegve Meg. Deceer, 8-9 ceee& 2014

cetue
20/-.

meJee&efOekeej ekeeMekeeOeerve
kecheesefpebie - %eeveceleer vesJeke&
pecyeterhe-nefmleveehegj (cesj") G.e.

(3)

(4)

mecheeokeere

emleeJevee

kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer

DeelceesVeefle kes ceeie& ceW melmeeefnle Ske eke= Deeuecyeve nw, pees meeOeke
heg<e kes efueS meeOevee ceeie& ceW meeOe keer Deesj ye{ves kes efueS efveefceeYetle nw~
meodieg meJe&$e GheueyOe veneR nesles hejvleg osJe, Meee Deewj ieg keer ceefncee kee
heefj%eeve kejeves Jeeuee megmeeefnle meJe&$e GheueyOe nes peelee nw, efpemes Deelcemeele kej
eeCeer Deheves peerJeve kees mecegVele yevee ueslee nw~
Deeeee&eer kegvokegvoeefo efoiiepe Deewj ceneve DeeeeeeX ves Yeer melmeeefnle keer
jevee Deewj mJeeOeee ceW Dehevee mechetCe& peerJeve Jeleerle efkeee Deewj Deveske Deueewefkeke
SJeb ceneve jeveeSB eoeve kej pewveMeemeve hej ceneve Ghekeej efkeee~ meeefnle
uesKeve kes Gmeer ece ceW eeefj$eeeJeleea Deeeee&eer Meebeflemeeiej cenejepe kes eLece
heeeee& Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe keer efMe<ee mee#eeled mejmJeleermJehee
hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer kes veece keer Devegietbpe mechetCe& efJee
ceW nw Deewj Gmeer ece ceW Gvekeer efMe<ee hejcehetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer
ceeleepeer keer meejYetle SJeb mejue, mejme, meceeesefele efoMeeyeesOe eoeve kejves Jeeueer
uesKeveer mes Yeer peveceeveme Detlee veneR nw efpevneWves DeeoMe& efMe<ee kee Deveghecese
GoenjCe emlegle kejles ngS iegDee%ee mes MeleeefOeke ebLeeW kee uesKeve kej pewveeiece
kees Decetue ke=efleeeB eoeve keer nQ~ Gmeer ece ceW Gvekes eje eeefj$eeeJeleea Deeeee&
eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer efve<keuebke hejcheje kee heefj%eeve kejeves Jeeueer
Gvekeer en Deveceesue ke=efle Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb
heefjee nw, efpemekes eje YeJeelcee peerJe Gve hetpe iegDeeW kes DeeoMe&ceeer peerJeve
SJeb ieghejcheje mes heefjefele nes mekeWies~
hejcehetpe Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe kes 46JeW cegefve
oer#ee efoJeme kes heeJeve DeJemej hej Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee mes ekeeefMele Fme ke=efle
kes ceeOece mes Deehe meYeer megOeer hee"ke iegYeefe kej DehetJe& hegCe kee mebee kejW,
ener Fme hegmleke kes ekeeMeve keer meeLe&kelee nw~

ye. keg. Fvog pewve (mebIemLe)

eeefjeb Keueg Oeccees DeLee&led eeefj$e ner Oece& nw~ Deeeee&eer kegvokegvo mJeeceer ves
eJeevemeej ebLe ceW eeefj$e kee mJehe GefuueefKele kejles ngS kene nw efke Fme Oece& keerpe[
meceioMe&ve nw DeLee&led Gme Oece& kees jlve$ee ceeie& eje ner eehle efkeee pee mekelee nw~
pewve peiele kes DeeOeeeflceke mete&, yeermeJeeR Meleeyoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea
Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe ves Fme yeermeJeeR meoer ceW FvneR Deeiece JeekeeeW
kees Debieerkeej kej eeefj$e ceeie& keer meceked eefleehevee kejles ngS cegefve hejcheje kees
peerJeble efkeee~
GvneR ceneve iegosJe keer hejcheje ceW hejce hetpe Deeeee&eer Jeerjmeeiej cenejepe,
hetpe Deeeee&eer efMeJemeeiej peer cenejepe, hetpe Deeeee&eer Oece&meeiej peer cenejepe,
hetpe Deeeee& eer Deefpelemeeiej peer cenejepe, hetpe Deeeee&eer eseebmemeeiej peer
cenejepe ves ece mes Deeeee& heo hej eefleefle neskej eeefj$e keer ceefncee kees
peieeefme efkeee Deewj Fme De#egCCe hejcheje kees Ketye Je=efbiele efkeee~ Gmeer he
hejcheje ceW <ece heeeee& hejcehetpe Deeeee&eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe
DeefOeefle nQ, efpevneWves meved 1992 ceW Fme heo kees Debieerkeej efkeee Deewj efvejvlej
Fme De#egCCe hejcheje kees Je=efbiele kejves ceW melele mebueive nQ~ Jemlegle: Oece& kes
mepeerJe eleerke SJeb cegefeheLe kes heefLeke Jes hejce mlegle efoiecyej meeOeg ner nQ, pees
mebmeej YeceCe ceW efveceive peerJeeW kes efueS eoerhemlecYeJeled nQ~
Gmeer heefJe$e hejcheje ceW yeermeJeeR Meleeyoer ceW kegceeefjkeeDeeW kes efueS leeie kee
ceeie& eMemle kejves Jeeueer, Deheves JeefelJe SJeb ke=eflelJe mes mechetCe& efJee kees
Deeee&eefkele kejves Jeeueer hejcehetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleer ceeleepeer nQ,
efpevneWves Fme hejcheje kee veece efJee kes ceevemeheue hej hengBeeee nw~ hetpe
ceeleepeer kes efMe<eJeie& ceW Ske Deueewefkeke DeeoMe& GheefmLele kejves Jeeueer Gvekeer
megeesie efMe<ee hejcehetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer nQ, efpevneWves
ieg kes heoefevneW hej eueles ngS pewveeiece kees Deheveer MeleeefOeke Decetue ke=efleeeB
eoeve keer nQ, efpemeceW mes es vetleve ke=efle Yeer mJeeb ceW Decetue nw~ Jeelmeue, e%ee,
Deespe, ceeOege&, ieecYeere& Deeefo Deveskeeveske iegCeeW mes meceefvJele, eceCe mebmke=efle keer
Goereceeve ve#e$e hetpe ceeleepeer keer en ke=efle Deve ke=efleeeW keer Yeebefle ner Deheves
GsMe ceW meheue neskej iegYeefe ceW meYeer kees { kejs, ener MegYese nw~

(5)

(6)

hejcehetpe ieefCeveerecegKe Deeefe&keeefMejesceefCe

hetpe e%eeeceCeer Deeefe&kee

eer %eeveceleer ceeleepeer kee mebef#ehle-heefjee

-e%eeeceCeer Deeefe&kee evoveeceleer
pevcemLeeve-efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e.
pevceefleefLe-Deemeespe megoer 15 (MejohetefCe&cee) efJe. meb. 1991, (22 Deketyej meved 1934)
peeefle-DeeJeeue efo. pewve, iees$e-ieeseue, veece-keg. cewvee
ceelee-efhelee-eerceleer ceesefnveer osJeer SJeb eer essueeue pewve
Deepevce yeeee& ele-F&. meved 1952, yeejeyebkeer ceW MejohetefCe&cee kes efove
#egefuuekee oer#ee-ew$e ke=. 1, F&. meved 1953 kees ceneJeerjpeer DeefleMee #es$e (jepe.) ceW Deeeee&jlve
eer osMeYet<eCe peer cenejepe mes~ veece-#egefuuekee Jeerjceleer
Deeefe&kee oer#ee-JewMeeKe ke=. 2, F&. meved 1956 kees ceeOeesjepehegje (jepe.) ceW eeefj$eeeJeleea 108
Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer keer hejcheje kes eLece heeOeerMe Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kes
kejkeceueeW mes~
meeefnefleke ke=eflelJe-Demeneer, meceemeej, efveecemeej, cetueeeej, keeleb$e-JeekejCe, <edKeC[eiece
Deeefo ebLeeW kes DevegJeeo/erkeeSb SJeb ueieYeie 300 ebLeeW keer uesefKekee~
[er.efued. keer ceeveo GheeefOe-meved 1995 ceW DeJeOe efJe.efJe. (hewpeeyeeo) eje SJeb leerLekej ceneJeerj
efJeeefJeeeuee cegjeoeyeeo eje 8 Deewue 2012 kees [er.efued. keer ceeveo GheeefOe mes efJeYetef<ele~
leerLe& efvecee&Ce esjCee-nefmleveehegj ceW pebyeterhe, lesjnerhe, leerveueeske Deeefo jeveeDeeW kes efvecee&Ce,
Meeele leerLe& DeeesOee kee efJekeeme SJeb peerCeexej, eeeie-Fueeneyeeo (G.e.) ceW leerLekej $e+<eYeosJe
lehemLeueer leerLe& kee efvecee&Ce, leerLekej pevceYetefceeeW kee efJekeeme eLee-YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj
(veeueboe-efyenej) ceW vebeeJele& cenue veeceke leerLe& efvecee&Ce, YeieJeeve heg<heobleveeLe keer pevceYetefce keekevoer leerLe&
(efveke ieesjKehegj-G.e.) kee efJekeeme, YeieJeeve heee&veeLe kesJeue%eeveYetefce Deefn$e leerLe& hej leerme eewyeermeer
cebefoj, nefmleveehegj ceW pecyeterhe mLeue hej YeieJeeve MeebefleveeLe-kegbLegveeLe-DejnveeLe keer 31-31 heg Gegbie
Ke[dieemeve eeflecee, ceebieerlegbieer ceW efvecee&CeeOeerve 108 heg Gebgbie YeieJeeve $e+<eYeosJe keer efJeMeeue eeflecee,
ceneJeerj peer leerLe& hej ceneJeerj Oeece ceW hebeyeeueeefle cebefoj, efMe[ea ceW %eeveleerLe&, meccesoefMeKej ceW Deeeee& eer
Meebeflemeeiej Oeece Fleeefo~
ceneslmeJe esjCee-hebeJe<eeae pecyeterhe ceneceneslmeJe, YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&^ere efveJee&Ce
ceneceneslmeJe, DeeesOee ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe cenekegbYe cemlekeeefYe<eske, kegC[uehegj ceneslmeJe, YeieJeeve
heee&veeLe pevcekeueeCeke le=leere meneeefyo ceneslmeJe, efouueer ceW keuhegce ceneceC[ue JeOeeve
ef
kee Ssefleneefmeke
Deeeespeve Fleeefo~ efJeMes<ehe mes 21 efomecyej 2008 kees pecyeterhe mLeue hej efJeeMeebefle DeeEnmee meccesueve
kee Deeeespeve ngDee, efpemekee GodIeeve Yeejle keer lelkeeueerve je^heefle eerceleer eefleYee osJeerefmebn heeerue
eje efkeee ieee~
Mew#eefCeke esjCee-pewve ieefCele Deewj ef$eueeske efJe%eeve hej Debleje&^ere mebieeser, je^ere kegueheefle
meccesueve, Feflenemekeej meccesueve, veeeeOeerMe meccesueve SJeb Deve Deveske je^ere-Debleje&^ere mlej kes
mesefceveej, Dee@veueeFve pewve FvemeeFkeueesheeref[ee Deeefo~
jLe eJele&ve esjCee-pecyeterhe %eevepeesefle (1982 mes 1985), meceJemejCe eerefJenej (1998 mes
2002), ceneJeerj peesefle (2003-2004) kee Yeejle YeceCe~
Fme ekeej efvele vetleve YeeJeveeDeeW keer peveveer hetpe ceeleepeer efejkeeue leke Fme JemegOee kees
megMeesefYele kejleer jnW, ener cebieue keecevee nw~

eer evoveeceleer ceeleepeer kee mebef#ehle heefjee

-ye. keg. yeervee pewve (mebIemLe)
veece-e%eeeceCeer Deeefe&kee eer eboveeceleer ceeleepeer
oer#ee hetJe& veece-ye. keg. ceeOegjer Meeeer
pevceefleefLe-18-5-1958 (pes ke=<Cee DeceeJemee)
pevcemLeeve-efkewleveiej (yeejeyebkeer) G.e.
ceelee-efhelee-eerceleer ceesefnveer osJeer SJeb eer essueeue peer pewve
YeeF&-eej (kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceer peer, kewueeMeebo, mJe.ekeeMeebo,
megYee<eebo)
yenve-Dee" (ieefCeveer Deeefe&kee efMejesceefCe eer %eeveceleer ceeleepeer SJeb Deeefe&kee eer DeYeeceleer
ceeleepeer meefnle)
yeeee& ele-25 Deketyej 1969 kees peehegj ceW 2 Je<e& kee yeeee& ele SJeb meved 1971,
Depecesj ceW Deepevce yeeee& megiebOeoMeceer kees ieefCeveer Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer mes~
Oeeefce&ke DeOeeve-1972 ceW meesueehegj mes Meeeer keer GheeefOe, 1973 cesW efJeeeJeeemheefle
keer GheeefOe~
efleere SJeb mehlece eeflecee kes ele-meved 1981 SJeb 1987 ceW ieefCeveer Deeefe&kee eer %eeveceleer
ceeleepeer mes~
Deeefe&kee oer#ee-nefmleveehegj ceW 13-8-1989, eeJeCe Meg. 11 kees ieefCeveer eer %eeveceleer
ceeleepeer mes~
e%eeeceCeer keer GheeefOe-1997 ceW eewyeerme keuhegce ceneceC[ue efJeOeeve kes heeeled jepeOeeveer
efouueer ceW hetpe ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje~
heerSe.[er. keer ceeveo GheeefOe-leerLekej ceneJeerj efJeeefJeeeuee cegjeoeyeeo eje 8 Deewue
2012 kees efJeeefJeeeuee ceW~
meeefnefleke eesieoeve-eeefj$eeefvkee, leerLekej pevceYetefce efJeOeeve, veJeenMeebefle efJeOeeve,
Yeeecej efJeOeeve, meceemeej efJeOeeve Deeefo 150 mes DeefOeke hegmlekeeW kee uesKeve, Jele&ceeve ceW hetpe
ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer eje <edKeC[eiece (eeeervelece pewve met$e ebLe) SJeb YeieJeeve
$e+<eYeosJe eefjleced keer mebmke=le erkeeDeeW kee efnvoer DevegJeeo keee&, meceemeej SJeb kegvokegvoceefCeceeuee
kee efnvoer heeevegJeeo, YeieJeeve ceneJeerj mlees$e keer mebmke=le SJeb efnvoer erkee, YeieJeeve ceneJeerj efnvoerDebespeer Meyokees<e, pewve JeefMe&he (Debespeer ceW hetpee, Yepeve, yeejnYeeJevee Deeefo), Yepeve (ueieYeie
1000), hetpeve, eeueermee, mlees$e Fleeefo uesKeve keer DeodYegle #ecelee, efnvoer Yee<ee kes meeLe-meeLe
Debespeer, mebmke=le Deeefo Yee<eeDeeW keer efmenmle uesefKekee, ieefCeveer %eeveceleer ieewjJe ebLe SJeb YeieJeeve
heee&veeLe le=leere meneeefyo ebLe keer eOeeve mecheeefokee~ Jele&ceeve ceW FvmeeFkeueesheeref[ee Dee@he pewefvepce
[e@ kee@ce (Dee@veueeF&ve pewve efJeekeesMe) kes mecheeove ceW mebueive~

(7)

(8)

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes efMejesceefCe mebj#eke

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve-mebef#ehle heefjee

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.

eerceleer efvece& }e pewve Oe.he. mJe. eer hesceevo pewve, lelheg$e heoerhe keg ceej pewve, jer
KeeyeeJe}er, efouueer-6~
eerceleer megceve pewve Oe.he. eer efoeqiJepee eEmen pewve, Fboewj~
eer ceneJeerj hemeeo pewve mebIeheefle, peer-19, meeTLe SkemesvMeve, veF& efouueer~
eer censv heeue njsv kegceej pewve, metjpece} efJenej, efouueer~
eerceleer ceesnveer pewve Oe.he. eer megveer} pewve, heerle efJenej, efouueer~
eer osJesvo kegceej pewve (Oeens[e Jee}s) ieg[ieeBJe (nefj.)~
eerceleer Meejoe jeveer pewve Oe.he. mJe. efjKeyeebo pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
[e@. osJesv kegceej pewve, Yeesheeue (ce.e.)
eerceleer mebieerlee pewve Oe.he. eer mebpeerJe kegceej pewve, Mesjkees (efyepeveewj) G.e.
eer Deefveue kegceej pewve, oefjeeiebpe, efouueer
eer yeer.[er. ceoveeFke, cegcyeF&
eer Oevekegceej pewve, yeengyeueer SvkeuesJe, efouueer-92~
eer efpelesv kegceej pewve SJeb eerceleer megveerlee pewve keesef[ee, heueesefj[e, et.Sme.S.
eerceleer efJeceuee osJeer pewve Oe.he. eer DeesceekeeMe pewve, mJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
eer Deefcele pewve SJeb mebYeJe pewve megheg$e eerceleer Deveerlee pewve Oe.he. eer cetueebo pewve heeveer, efomehegj
(keecehe) Deemeece~
16. eerceleer Deefpele kegceejer pewve Oe.he. eer censv kegceej pewve, Deesyesoguueeiebpe (jeemesv e) ce.e.~
17. eer veeefYekegceej pewve, pewve yegke ef[hees, meer-4, heer.Jeer.Deej. hueepee kes heers, kevee@ huesme, veF& efouueer~

Jeerj %eeveesoe ievLeceeuee kes hejce mebj#eke

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.

eer ceeBieer}e} yeeyet}e} hene[s, nwojeyeeo (DeevOe heosMe)~

[e@. hekeeMeevo pewve, 792 efJeJeskeevebohegjer, efmeefJe} }eFve, meerleehegj (G.he.)~
eer megcele hekeeMe pewve, ieppet keje, Meenoje, efouueer~
eer megveer} kegceej pewve, eje-megveer} wkemeeF&ume, mejOevee (cesj") G.he.~
mJe. eer hekeeMe ebo Decees}ke ebo pewve meje&He, meveeJeo (ce.he.)~
eer heegcve kegceej peJesjer, jeskeef[ee}sve, yeesjerJe}er (Jesm) cegbyeF&~
eerceleer Ge|ce}e osJeer Oe.he. eer keevleer hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
eerceleer G<ee pewve Oe.he. eer efJece} hemeeo pewve, $e+<eYe efJenej, efouueer~
eer Deevevo hekeeMe pewve (meewjce Jee}s) , ieebOeerveiej, efouueer~
eerceleer meefjlee pewve Oe.he. eer jepekegceej pewve, efkeoJeF& veiej, keevehegj~
mJe. eerceleer kew}eMeJeleer Oe.he. eer kew}eMe ev pewve , leesheKeevee yeepeej, cesj"~
eer Yeevesv kegceej pewve, eje-eer efJeee pewve, Yeiele eEmen ceeie&, peehegj~
eer heoerhe kegceej Meeeqvle}e} efye}e}e, Devetheveiej, Fboewj, (ce.he.)~
eer megjsMeebo heJeve kegceej pewve, yeejeyebkeer (G.e.)~
eer veLeceue heejmeceue pewve, keuekeee-7~
eerceleer mJe. MeebleeyeeF& Oe.he. eer keceueebo pewve, meveeJeo (ce.e.)~
eer heebo pewve keeefjee, efouueer
eer DeeMeg pewve, keeuekee peer, veF& efouueer
eer eegcve kegceej pewve eser mee., eer Decejebo pewve meje&he, ueKeveT (G.e.)
eerceleer MeefMe pewve Oe.he. eer efovesMeebo pewve, efMeJeeefueke veiej, nefjej (GejeKeb[)~
eerceleer DeeoMe& pewve Oe.he. mJe. eer DevevleJeere& pewve kes megheg$e eer ceveespe kegceej pewve, cesj"~
eerceleer Deejleer pewve Oe.he. eer ekeeMeebo pewve MeerMes Jeeues, Fueeneyeeo (G.e.)~

-kece&eesieer heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer

efoiecyej pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve keer mLeehevee hetpe ieefCeveerecegKe eer %eeveceleerceeleepeer keer esjCee
mes meved 1972 ceW jepeOeeveer efouueer ceW ngF& Leer~ mebmLeeve kee cegKe keeee&uee meved 1974mes nefmleveehegj cesW
eejbYe ngDee~ Fme mebmLeeve kes Devleie&le Deveske ieefleefJeefOeeeB nefmleveehegj ceW leLee Deve$e eue jner nQ1. meved 1972 mes Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee kes Devleie&le eefleJe<e& ueeKeeW ebLe ekeeefMele nes jns nQ~
2. meved 1974 mes Fme mebmLeeve kes cegKehe$e kes he ceW mecei%eeve efnvoer ceeefmeke heef$ekee kee
efvejblej ekeeMeve nes jne nw~
3. meved 1974 mes 1985 leke nefmleveehegj ceW pecyeterhe jevee kee efvecee&Ce keee& ngDee~
4. meved 1974 mes Deye leke pecyeterhe jevee kes Deefleefje Deveske efpevecebefojeW kee efvecee&Ce ngDee nwkeceue cebefoj, leerve cetefle& cebefoj, Oeeve cebefoj, MeebefleveeLe cebefoj, Jeemeghetpe cebefoj, cebefoj, meneket
cebefoj, efJeeceeve yeerme leerLekej cebefoj, DeeefoveeLe cebefoj, Deeheo cebefoj, $e+<eYeosJe ekerefle&mlebYe, mJeefCe&ce
lesjnerhe jevee, leerve ueeske jevee, veJeenMeebefle efpevecebefoj, eewyeerme leerLekej cebefoj SJeb eer MeebefleveeLekegbLegveeLe-DejnveeLe keer 31-31 heg Gegbie eefleceeDeeW keer mLeehevee ~
5. pecyeterhe hegmlekeeuee efpemeceW ueieYeie 15000 ebLe mebenerle nQ~
6. Ceceeskeej ceneceb$e yeQke efpemeceW YeeeW eje efueKekej Yespes iees kejes[eW Ceceeskeej ceb$e pecee
efkees peeles nQ~
7. mecee-mecee hej efMe#eCe-eefMe#eCe efMeefJejeW leLee mebieesefeeW kes Deeeespeve efkees peeles nQ~
8. eeef$eeeW kes Meg Yeespeve kes efueS jepee eseebme Yeespeveeuee kee mebeeueve~
9. eeef$eeeW kes "njves kes efueS DeeOegefveke megefJeOeeege [eruekeme heuewdme Jeeueer keF& Oece&MeeueeDeeW
leLee keesef"eeW SJeb yebieueeW kee efvecee&Ce efkeee ieee nw~
10. pecyeterhe heefjecee kes efueS veewkee efJenej, SsjeJele neLeer leLee ceveesjbpeve nsleg ceveer
ef ^sve, Petues
Deeefo nQ~
11. leerLekej pevceYetefceeeW keer Jebovee SJeb Oeeefce&ke efheuceeW kee eoMe&ve kejves Jeeues efLeesj mes
meceefvJele ieefCeveer %eeveceleer nerjke peebleer Skemeesme~
12. ieefCeveer %eeveceleer efoiecyej pewve he$eeeej hejer#ee kesv kee mebeeueve~
13. Fb jves hej pew veOece& kes FvmeeFke uees heer ef[eewww.encyclopediaofjainism.
(
com) kee efvecee&Ce~
efouueer, cesj", cegpehehejveiej, nefjej, PeeBmeer, eflepeeje Deeefo mes pecyeterhe mLeue leke Deeves kes
efueS efove Yej yemeW efceueleer jnleer nQ~
efo. pewve ef$eueeske MeesOe mebmLeeve kes Devleie&le YeieJeeve ceneJeerj pevceYetefce kegC[uehegj (veeueboe)
efyenej ceW YeJe vebeeJele& cenue leerLe&, eeeie-Fueeneyeeo (G.e.) ceW efveefce&le leerLekej $e+<eYeosJe lehemLeueer
leerLe& leLee ceneJeerj peer DeefleMee #es$e kes ceneJeerj Oeece heefjmej ceW efveefce&le hebeyeeueeefle efoiecyej pewve
cebefoj kee mebeeueve neslee nw~ Jele&ceeve ceW Fme mebmLeeve kes Devleie&le meccesoefMeKej peer leerLe& hej Deeeee&
eer Meebeflemeeiej Oeece kee efvecee&Ce eejbYe efkeee pee jne nw~
pecyeterhe SJeb Deve jeveeDeeW kes oMe&ve nsleg nefmleveehegj heOeejkej DeeOeeeflceke SJeb Yeewefleke megKe
keer eeefhle kejW~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(1)

`
Jele&ceeve heeeee&
eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe hetpeve
-mLeehevee (oesne)meoer yeermeJeeR kes eLece, Meeefvlemeeiejeeee&~
Gvekes he hej MeesYeles, <ece heeeee&~ ~1~~
DeefYevevovemeeiej ieg, nw Gvekee MegYe veece~
ieg ejCeeW ces nw cesje, yeejcyeej eCeece~~2~~
ieg hetpeve kes nsl eg ceQ, keB eneB Deeeve~
mLeehevemeefV eef O ekejCe, ceW nw YeeJe eOeeve~~3~~
eR Deeeee&eerDeefYevebovemeeiejcegveerv! De$e DeJelej DeJelej mebJeew<ed Deeeveveb~
eR Deeeee&eerDeefYevebovemeeiejcegveerv! De$e efle efle ": ": mLeeheveb~
eR Deeeee&eerDeefYevebovemeeiejcegveerv! De$e cece meefVeefnlees YeJe YeJe
Je<ed meefVeOeerkejCeb~
-Deke (Mesj bo)mJeefCe&ce keueMe mes veerj keer Oeeje keB heo ceW~
ceve Meebefle nsleg veceve nw Deeeee& kes heo ceW~~

(2)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~

ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~1~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb
efveJe&heeceerefle mJeene~
evove ceueeefiejer kee ues eet iegheo ceW~
leve ceve yeves Meerleue vecetB Deeeee& kes heo ceW~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~2~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee mebmeejleeheefJeveeMeveee eboveb
efveJe&heeceerefle mJeene~
cees l eer meceeve De#ele kes heg b p e OeB ceQ ~
De#ee megKeeW keer eeefhle nsleg veceve keB ceQ~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~3~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee De#eeheoeehlees De#eleb
efveJe&heeceerefle mJeene~
eb h ee eces u eer Deeef o heg <he mes keB het p ee~
Deelceerke megKe mes efYeVe keesF& megKe ve nw otpee~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~4~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee keeceyeeCeefJeveeMeveee heg<heb
efveJe&heeceerefle mJeene~
vew J es e Leeue uesk es ieg keer Dee& v ee keB~
#egOejesie veeMe kejkes DeelcemeewKe kees JeB~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~5~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee #egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb
efveJe&heeceerefle mJeene~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(3)

Ie=l e oerh e peuee het p eve ceW Deejleer keB ~

nes cees n ef l eef c ej veeMe %eeveYeejleer YeB ~ ~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~6~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee ceesnevOekeejefJeveeMeveee oerheb
efveJe&heeceerefle mJeene~
ebove kehetj keer megiebOe Oethe peueeTB~
hetpeve ceW kece&veeMe nsleg Oethe e{eTB~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~7~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle
mJeene~
Debi etj Deece Deeefo heue hetpeve ceW e{ eTB~
efMeJeheue keer eeefhle nsleg ieg kees MeerMe PegkeeTB~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~8~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee cees#eheueeehlees heueb efveJe&heeceerefle
mJeene~
peue iebOe Deeefo De Je DeIe& yeveeee~
ieg heo ceW evoveeceleer YeeJeeW mes e{eee~~
Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej keer Dee&v ee~
ceve kees kejs Deevebefo le ieg heeo Jebovee~~9~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee DeveIe&heoeehlees DeIe
efveJe&heeceerefle mJeene~
jlve$eeOeejer ieg, kes heo ceW $eeOeej~
kejkes jlve$ee JeB, en nw MeebleerOeej~~10~~
Meeblees MeebefleOeeje~

(4)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

iegCe heg<heeW egle iegejCe, Yeefe keB efove jele~

heg<heebpeefue kejkes cegPes, nes peeJeW iegCe eehle~~11~~
efoJe heg<heebpeefue:~

peeceeuee
-MebYeg bo-

efpeveMeemeve ceW MegYe osJe Meee ieg hejcehetpe ceeves peeles~

Fvekeer Yeeer mes mecekedoMe&ve %eeve eefjle nQ efceue peeles~~
Gve jlve$ee kees veceve keB Deelcee ceW Fvekees eie keB~
jlve$ee ceW ner jce kejkes Fke efove ceQ Yeer efMeJemeewKe JeB~~1~~
Deeeee& GheeOeee meeOeg meYeer Fvekee meowJe heeueve kejles~
DeleSJe Jener ece mes Deefjnble leLee efmeeW kee heo Jejles~~
ieghetpeve kejkes ceQves en peeceeue kee Leeue mepeeee nw~
Deeeee&eJej DeefYevevovemeeiej heo ceW Fmes e{eee nw~~2~~
MegYe veiej Mes<ehegj jepemLeeve ceW efpeuee Goehegj kenueelee~
eeJeke eer Decejevo heeyeeF& heefjJeej JeneB jnlee~~
Oevejepe heg$e kees pevce efoee heeyeeF& ceeB Oeve ngF&~
meved GefVeme meew yeeefueme ceW eLece pes ke=<Cee hebeefce efleefLe Leer~~3~~
Oeeefce&ke mebmkeejeW kes keejCe Deepevce yeeeejer yevekej~
#eguueke Ssueke oer#ee vevlej cegefveoer#ee eehle efkeee megKekej~~
meved GefVeme meew Gvenej ceW heeuiegve Megkeuee Deefce kes efove~
ieg Oece& efmevOeg mes oer#ee ues yeve iees cegefveeer DeefYevebove~~4~~
DeeFme cetueiegCeeW ceW jle cegefveJej kee veece eefme ngDee~
hejceser GheeOeee heo hej jnkej Yeer ieewjJe Je=ef efkeee~~
efhej Fke efove iegJej kes peerJeve ceW Ssmeer megKeo Ie[er DeeF&~
<ece Deeeee& heoejesnCe kejkes meye pevelee nj<eeF&~~5~~
yeermeJeeR meoer kes eLece metefj keer Fme De#egCCe e=BKeuee ceW~
DeefYevevovemeeiej Jele&ceeve Deeeee& mebIe kes veeeke nQ~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(5)

es oerIe&keeue oeref#ele cegefveJej Fve ejCeeW ceW Mele Jevove nw~

Deeeee&osJe keer hetpeve ceW peeceeuee DeIe& mecehe&Ce nw~~6~~
ieefCeveer ceeleeeer %eeveceleer peer keer efMe<ee evoveeceleer~
Deeeee&osJe keer hetpeve jekej eens nes cece Meg celeer~~
Meebleermeeiej mes ueskej Deye leke meye DeeeeeeX kees Jebove~
mebIemLe meYeer cegefvejepeeW kes ejCeeW ceW Yeer Mele yeej veceve~~7~~
eR Deeeee&eerDeefYevevovemeeiejcegveervee peeceeuee ceneIe efveJe&heeceerefle
mJeene~
Meeblees MeebefleOeeje, efoJe heg<heebpeefue:~
DeefYevevove Deeeee& keer, hetpeve nw megKekeej~
iegYeeer mebmeej mes, kej mekeleer nw heej~~
~~FleeMeerJee&o:, heg<heebpeefue:~~

(6)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Deeeee& eer Meebeflemeeiej hejchejeeee& hetpeve

(meele DeeeeeeX keer meecetefnke hetpeve)
-mLeeheveeyeermeJeeR meoer kes eLecemetefj eer MeebefleefmebOeg kenueeS nQ~
Gvekes ner heeeee& eLece eer JeerjefmevOeg kenueeS nQ~~
efMeJemeeiej cegefveJej peer efleere heeefOeheleer Deeeee& ngS~
eer Oece&efmevOeg cegefve hejcheje kes le=leere heeeee& ngS~~1~~
eer DeefpeleefmevOeg eseebmeefmevOeg eewLes-hebece Deeeee& ngS~
Fve hejchejeeeeeX keer hetpeve kejves kes MegYe YeeJe ngS~~
Deeies <ece Deeeee& hetpe DeefYevevovemeeiej iegJej nQ~
Gvekeer Yeer hetpeve nsleg keB Deeeveve Deeefoke efJeefOeJeled ceQ~~2~~
oesneieg Yeefe mebmeej ceW, meye megKe osve meceLe&~
iegheo keer Yeer eeefhle nes, efme meYeer neW DeLe&~~3~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejeeee&hejcesefve:!
De$e DeJelejle DeJelejle mebJeew<ed Deeeveveb~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejeeee&hejcesefve:!
De$e eflele eflele ": ": mLeeheveb~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejeeee&hejcesefve:!
De$e cece meefVeefnlees YeJele YeJele Je<ed meefVeOeerkejCeb~
DeLe Deke (MebYeg bo)
iebiee kee efvece&ue peue ueskej iegDeeW kes heo $eeOeej keB~
mees iegDeeW kes iegCe ceW jcekej pevce cejCe kee veeMe keB~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(7)

eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~

DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~1~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: pevcepejece=legefJeveeMeveee peueb efveJe&heeceerefle mJeene~
keeMceerjer kesMej kees efIemekej ieg kes heo ceW ee&ve kej uetB~
ieg kes Jewjeieer iegCe ceW jcekej YeJe Deeleehe Meceve kej uetB~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~2~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: mebmeejleeheefJeveeMeveee ebove efveJe&heeceerefle mJeene~
Meeueer lebogue kes leerve hegbpe iegheo ceW Dehe&Ce kejvee nw~
Gvekes Jewjeieer eJeeve megvekej De#ee heo kees Jejvee nw~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~3~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: De#eeheoeehlees De#eleb efveJe&heeceerefle mJeene~
efJe<eeeW keer DeeMee es[ cegveerpeve jlve$ee ceW jceles nQ~
nce Gvekes heo ceW heg<he e{e efJe<eeeMee kees lepe mekeles nQ~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~4~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: keeceyeeCeefJeOJebmeveee heg<heb efveJe&heeceerefle mJeene~

(8)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

pees mejme Je veerjme Yeespeve ceW veefnb jeie s<e ojMeeles nQ~
Gve iegDeeW keer hetpeve ceW nce vewJese e{e nj<eeles nQ~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~5~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: #egOeejesieefJeveeMeveee vewJeseb efveJe&heeceerefle mJeene~
meebmeeefjke peve kee ceesn leeie kej efpeveves cegefveheo Deheveeee~
cegefveeeW keer Deejefle kej nceves ceesn veeMe kejvee eene~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~6~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: ceesnebOekeejefJeveeMeveee oerheb efveJe&heeceerefle mJeene~
efvepe kece& peueeves nsleg cegveerpeve Ieesj lehemee kejles nQ~
nce Oethe peueekej Gve cegefveeeW kes heo keer hetpeve kejles nQ~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~7~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: Dekece&onveee Oetheb efveJe&heeceerefle mJeene~
efMeJeheue keer DeeMee mes cegefveJej ogue&Ye oer#ee OeejCe kejles~
Gvekes heo ceW heue Dehe&Ce kej nce Dehevee pevce meheue kej ueW~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~8~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: cees#eheueeehlees heueb efveJe&heeceerefle mJeene~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(9)

peue ebove De#ele heg<he e oerheke Je Oethe heue ues kejkes~

evoveeceleer megKe efceuelee nw iegheo ceW DeIe& e{e kejkes~~
eer Meebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme efmebOeg kee Dee&ve nw~
DeefYevevovemeeiej leke meeleeW Deeeee&osJe kees Jebove nw~~9~~
eR eeefj$eeeJeefle& eerM eebe flemeeiej-eerJeerjmeeiej-eerefMeJemeeiejeerOece&meeiej-eerDeefpelemeeiej-eereseebmemeeiej-eerDeefYevebovemeeiejhee&vlemehleDeeeee&hejcesefYe: DeveIe&heoeehlees DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
-oesneieg iegCe keer ceefncee Deiece, kenves keer veefnb Meefe~
MeebleerOeeje kej ejCe, ceebietb yeme iegYeefe~~
Meevlees MeebefleOeeje~
megjefYele hegg<he Deveske ues, Dehet iegheohee~
heg<heebpeefue kejkes efceues, efvepe Deelece iegCe mee~~
efoJe heg<heebpeefue:~
peehe ceb$e- eR eerMeeefvle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebmeDeefYevebovemetefjYees vece:~

peeceeuee
-Mesj bopewJevle nQ Deeeee& MeeefvleefmebOeg peiele ceW~
pewJevle nQ Deeeee& JeerjefmebOeg peiele ceW~~
pewJevle nQ efMeJeefmevOeg metefj meeOegpeiele ceW~
pewJevle Oece& efmevOeg nQ Deeeee& peiele ceW~~1~~
pewJevle Deefpele efmevOeg peer Deeeee&eJej Les~
pewJevle eereseebmeefmebOeg metefjeJej Les~~
pewJevle Jele&ceeve kes Deeeee& eJej nQ~
kenles nQ DeefYevevovemeeiejieg GvnW~~2~~

(10)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fve meyekeer keneveer nceW keg yeesOe osleer nw~

iegDeeW keer efveMeeveer ner megKe kee eesle osleer nw~~
Jes oerhe kes meceeve peuekes osles Gpeeuee~
Jes hes[ kes meceeve meyekees osles nQ eee~~3~~
meefo yeermeJeeR kes pees eLece Deeeee& ngS nQ~
eerMeeefvleefmebOeg veece mes efJeKeele ngS nQ~~
cegefveceeie& kee efJekeeme GvneR ieg mes ngDee nw~
heQefleme yejme cegefveoer#ee ceW Jeleerle efkeee nw~~4~~
GVeerme meew heeheve ceW efvepeheo efMe<e kees efoee~
cegefveJeerj efmevOeg peer kees heeeee& ken efoee~~
oes Je<e& leke Deeeee& JeerjefmebOeg jns Les~
GefVeme meew meeeJeve ceW mJeie& eues iees Les~~5~~
cegefvejepe eer efMeJemeeiej Deeeee& yeve iees~
eGmebIe kes veeeke Jes met$eOeej yeve iees~~
GVeerme meew Gvnej ceW mJeie& efmeOeejs~
leye Oece&efmevOeg peer yeves Deeeee& nceejs~~6~~
GVeerme meew meleemeer leke mebIe eueeee~
efpeveOece& OJepe kees efoiedefoievleJeeheer yeveeee~~
Gvekeer ngF& meceeefOe DeefpeleefmevOeg yeve iees~
yevekej elegLe& heeeee& iegCe ceW jce iees~~7~~
GVeerme meew veyyes ceW Jes peie mes eues iees~
eseebmeefmebOeg hebece Deeeee& yeve iees~~
GVeerme meew yeeveJes ceW ngF& Gvekeer meceeOeer~
eseebmemeeiej metefj cegefehebLe kes jeieer~~8~~
Fve ieg kes yeeo s Deeeee& yeve iees~
Deeeee& DeefYevebovemeeiej eceCe ngS~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(11)

eGmebIe kes veeeke nQ Jes Jeelmeue kes Oeveer~

efpeveOece& keer eYeeJevee kejles nQ Jes Ieveer~~9~~
en MeebefleefmebOeg metefj keer hejcheje kener~
peeceeuee DeIe& ueskes hetpetB heeTB efMeJecener~~
ieghetpee kejkes evoveeceefle hetpe heo efceues~
hetCee&Ie& e{eTB cesje Deelece keceue efKeues~~10~~
eR eerMeebefle-Jeerj-efMeJe-Oece&-Deefpele-eseebme-DeefYevebovemetefjYees peeceeuee
DeIe efveJe&heeceerefle mJeene~
Meeblees MeebefleOeeje, efoJe heg<heebpeefue:~
MeebefleefmebOeg Deeeee& mes, DeefYevebove leke meele~
DeeeeeeX keer cetue en, hejcheje efJeKeele~~1~~
~~FleeMeerJee&o:, heg<heebpeefue:~~

(12)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee&

eer Meebeflemeeiej hejcheje kee heeceeer Fefleneme
en Yeejle JemegvOeje $e+ef<eeeW keer pevceYetefce kenueeleer nw~
Gvekes ner heeJeve ke=leeW mes en kece&Yetefce kenueeleer nw~~
eneB Oece& keer iebiee yenves mes en Oece&Yetefce kenueeleer nw~
hejke=le Ghemeie& menve kejves mes Oeve Yetefce kenueeleer nw~~1~~
eneB efkeleves ner keefJejepe ngS pees ieg ceefncee efueKe eues ieS~
keee oewuele keee YetOej, eevele kees ieg kes oMe&ve veneR ngS~~
keye efceueneR Jes cegefvejepe efpevneWmes mejWies meiejs keepe cesjs~
yeme ener hebefe jles jles eue efoes keeue kes cegKe ceW Jes~~2~~
yeermeJeeR meoer kee en ceeefce&ke Fefleneme megvee nw iegDeeW mes~
peye oef#eCe Yeejle ceW kesJeue oes Ske cegveer ner jnles Les~~
Gej Yeejle ceW veece uesMe Yeer megveves ceW kece Deelee Lee~
DeleSJe Meee kee he"ve eJeCe YeeeW keer heeme yegPeelee Lee~~3~~
Fke MeebefleefmebOeg veeceke cegefveJej ossJesvkeerefle& kes efMe<e ngS~
efvepe Meg efoiecyej eee& mes Jes peie ceW yengle eefme ngS~~
Deepeeoer mes $ee egie henues Jes mehle$e+<eer mebie DeeS Les~
DeeejCeeW kee oge fY e&# e otj kejves Jes efo uueer DeeS Les ~ ~4~~
meccesoefMeKej peer efme#es$e ee$ee kees cegefve mebIe efvekeuee Lee~
leye meejs Gej Yeejle ceW cegefve kes DeefmlelJe kees Keleje Lee~~
hej {lee keer Gme cetjle ves meyekes ner kekes g[e efoes~
DebespeeW ves Yeer MeebefleefmebOeg kes mevcegKe cemleke Pegkee efueS~~5~~
keefnb hej ve efJenej kee Gvekee uevove mes Yeer Dee%ee DeeF&~
Gme eLeepeele cegeOeejer ves keF& heesgSb efKebeJeeF&~~
Fefleneme nceejs Yeejle kee egie egie leke en yeleueeSiee~
$e+ef<e cegefveeeW kee Glke= leeie ceeveJelee kees oMee&Siee~~6~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(13)

Gej Yeejle kes peve-peve ceW keg %eevepeesefle emhegefle ngF&~

peneB Keeve heeve DeefJeJeskehetCe& Jeefnb keg efJeJeske keer Je=ef ngF&~~
ves$eeW kees Oeve efkeee Deheves peerJeve Yeer meheue efkeee peie ves~
cegefveoMe&ve ogue&Ye kees heekej meewYeeie mejene Lee meyeves ~~7~~
pees eues ieS efyeve iegoMe&ve Gvekeer DeeMee veefnb Yej heeF&~
hej nce meyekeer heemeer DeBefKeeeB cegefveJej kee oMe&ve kej heeF~~
Fke meoer yeermeJeeR kes henues Deeeee& yeves Meebe fl emeeiej~
Fvemes Deeies kee eesl e yene es eeefjleeeer jlveekej~~8~~
cegefvehejcheje kes mebie ceW ner veejer oer#ee eejbYe ngF&~
LeeR evceleer Deeefe&kee yeveeR iegJej keer efMe<ee eLece ngF&~~
#egefuuekee Deefpeleceefle ves iegJej kee Jejonmle Yeer eehle efkeee~
#eguueke mecevleYe ves oer#ee ueskej efvepe GlLeeve efkeee~~9~~
Fme lejn Meleeyoer ceW eGefJeOe mebIe kee ece ieg ves euee efoee~
ceeveJe keer oe keueg<elee kees ieg GheosMeeW ves ieuee efoee~~
oer#eeDeeW keer e=BKeuee eueer cegefveceejie Deepe eMemle ngDee~
DemJemLe Demebele peerJeve Yeer Fvekeer eee& mes mJemLe ngDee~~10~~
eerme Je<e& leke MeebefleefmebOeg ves elegceg&Keer megefJekeeme efkeee~
elemebece kee ejceeslke<e& peye ome npeej GheJeeme efkeee~~
efpeveJeeCeer mesJee ceW ceneve efmeevle evLe Gej efkeee~
eeefj$eeeJeleea kenkej pevelee ves ieg melkeej efkeee~~11~~
en heo kesJeue DeewheeefOeke Lee legcekees Gmemes keee veelee Lee~
leye ner legce pewmeer keeee hej meheeX ves Pegkeeee ceeLee Lee~~
keesVetj ieghee ceW yengle osj leke mehe& ieues ceW efuehe ieee~
Kego kees ner heeJeve kejves kees ceevees Jen legcemes efehe ieee~~12~~
Ssmes efkeleves ner DeefleMee pees legceves peerJeve ceW eehle efkeS~
keefueegie ceW Yeer meleegie pewmes iegosJe peiele kees eehle ngS~~

(14)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

efpelevee keeee mes yeve heeee Glevee Gmemes ece meeOe efueee~
efhej pee kegbLeueefieefj heJe&le hej Deenej Deeefo Yeer leeie efoee~~13~~
GefVeme meew heeheve FmeJeer meved eue jner meceeOeer iegJej keer~
yeejnJe<eeae lehemee keer Deefvlece efleefLe DeeF& cegefveJej keer~~
Deeeee&he efvepe leeie efoee eerJeerjefmebOeg kees kenueeee~
nes Deepe mes legce Deeeee& elegefJe&Oe mebIe ves Gvekees efueKeJeeee~~14~~
vetleve efheer os metjpeceue yeeeejer peehegj Yespe efoee~
Dee%ee kej ueer mJeerkeej efMe<e ves en Jeeheme mebosMe efoee~~
ieg osJ e hetCe& Jewjeieer keer Deelcee Deelcee ceW ueerv e ngF&~
YeeoeW megefo otpe hegCeefleefLe ceW Deelcee Mejerj mes efYeVe ngF&~~15~~
ueeKeeW vej veejer ves osKee cegefveJej kee Meewe& hejeece Yeer~
veefnb keesF& ves$e yees efpememes Deebmet kee Pejvee yene veneR~~
Deye lees ieg kes DeeosMeeW kee heeueve peerJeve ceW Mes<e jne~
Deye pevemecetn Deeeee& Jeerjmeeiej ceW Gvekees osKe jne~~16~~
eer %eeveceleer ceeleepeer peye #egefuuekee DeJemLee ceW ner LeeR~
iegJej kes oMe&ve kejves kees kegbLeueefieefj hej Jes hengBeer LeeR~~
#egefuuekee efJeMeeueceleer kes mebie pee ieg kes ejCe eCeece efkeee~
heefjee mebef#ehle het ieg ves cegefve JeerjefmebOeg kee veece efueee~~17~~
Deeeee&eer kes neLeeW mes ner oer# ee keer MegY e Fe Leer~
hej ieg ves Dehevee leeie yelee Gvekees eser meer efMe#ee oer~~
Gej keer Deccee kenkej ueIegJee ueKekej ieg mebleg ngS~
legce JeerjefmebOeg mes oer#ee uesvee en ken DeeefMeJe&eve efoes~~18~~
peehegj ceW ner MegYe efleefLe cegntle& ceW eLece he DeefYe<eske ngDee~
cegefve JeerjefmebOeg ves Goemeerve ceve mes iegheo mJeerkeej efkeee~~
Deeeee& Jeerjmeeiej peer keer peekeejeW mes veYe ietBpe G"e~
Gme egie kee Lee en eLece elegefJe&Oe mebIe ve keesF& otpee Lee~~19~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(15)

Deeeee& Jeerjmeeiej cege fveJej efceleYee<eer peseefj$eer Les~

mJeeOeeeMeerue iebY eerjcevee {lee keer Ske eMemleer Les~~
efMe<eeW kes mebie ceW efhelee meMe jnkej Jeelmeue uegeles Les~
meJeeie eesie efMe#eeDeeW mes efMe<eeW kees eesie yeveeles Les ~~20~~
efMe<eeW keer Fmeer e=BKeuee ceW keJeebjer kevee kee ece Deeee~
henueer kegceeefjkee yeveer Deeefe&kee %eeveceleer peie ves heeee~~
ueieYeie oes Je<eeX leke Gme jepemLeeve eevle ceW YeceCe efkeee~
Meejerefjke DeMeeleeJeMe efhej iegJej ves peehegj ieceve efkeee~~21~~
Keeefveee #es$e eer JeerjefmebOeg kee kece&#es$e yeve Deeee Lee~
Deeefeve ceeJeme kees peneB GvneWves cejCe meceeefOe yeveeee Lee~~
meved meeeJeve keer keeueer ceeJeme GvnW Gpeeueer yevee ieF&~
meeOeke keer meeOe meeOevee kees ceevees efmeer ner efouee ieF&~~22~~
Deye mebIe elegefJe&Oe kes mece#e veeeke kee eMve GYej Deeee~
efhej mebIe elegefJe&Oe ves efceuekej efMeJemeeiej peer kees Deheveeee~~
Les ye[s lehemJeer pes efMe<e Deeiece kes { eeveer Les~
efvepe ieg kee ceeve ye{eves ceW efMeJemeeiej cegefveJej veeceer Les~~23~~
Deeeee& yeves Jeelmeue efoee mebIe Skemet$e ceW yebOee jne~
meeOet meeOJeer yeveves kee ece keg hejcheje mes Deewj ye{e~~
eeueerme meeOegDeeW kes efJeMeeue mebIe kee peie ceW Fefleneme jne~
cesJee[ Je jepemLeeve leLee iegpejele ceW mebIe eJeeme jne~~24~~
eer JeerjefmebOeg kes yeeo mebIe efiejveej #es$e keer Deesj euee~
%eeveer Jeefj cegefve leLee Deeefe&keeDeeW mes ieg mecceeve ye{e~~
Fme ee$ee kes heeeled heg v e: Jes jepemLeeve heOeejs Les~
YeeeW keer Yeeer mes nef<e&le Yeer veYe kes eeBo efmeleejs Les~~25~~
efpeme jepemLeeve cemLeue ceW nefjeeueer keneR ve efoKeleer nw~
JeneB osJe Meee ieg Yeeer keer nefjeeueer meyeceW efoKeleer nw~~

(16)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

yeme FmeerefueS cegefvemebIeeW kee meeefVeOe DeefOeke JeneB efceuelee nw~

DeefOekeeefOeke hegCeepe&ve kejves JeeueeW kee Yeeie efveKejlee nw~~26~~
Deeeee& mebIe kes meYeer meeOeg mebece kes kej meeOeke Les~
efvepe %eeve meeOevee ceW lelhej meecege efMeJeheLe DeejeOeke Les~~
peerJeve keer megKe ogKe Ieef[eeW ceW, oMe Je<e& mecee Yeer efvekeue ieee~
Deeeee& mebIe eer ceneJeerjpeer leerLe&#es$e hej hengBe ieee~~27~~
eer MeebleerJ eerjveiej ceW MeebleerveeLe eefl ee DeJemej Lee~
oes iegDeeW kes mebmcejCe efevn mes ege veJeesefole leerjLe Lee~~
heeuiegve Megkeuee ceW hebekeueeCeke GlmeJe nesves Jeeuee Lee~
ieejn oer#ee kee Ske meeLe oer#eeslmeJe nesves Jeeuee Lee~~28~~
eer efMeJemeeiej peer keer emeVelee Debie Debie mes het jner~
Deheveer yeefieee ceW Je=ef meese Devlej keer keefueeeB het jneR~~
keee ceeuegce Lee Gve keefueeeW kees Kego iegJej efKeuee ve heeSbies~
Deheveer KegefMeeeW ceW jcekej Jes Deheves ner mebie ues peeSbies ~~29~~
pJej kee ekeeshe keg ye{e osn ceW menpe #eerCelee DeeF& Leer~
hej Gvekes lehe kes veefnb mece#e Ssmeer eleerefle nes heeF& Leer~~
pJej kee nesiee Meeeo efveefcee ee keeue mJeeb ner Deeee Lee~
heeuiegveer DeceeJeme efoJeme hetpeJej kee Debeflece efove Deeee Lee~~30~~
eue efoes elegefJe&Oe mebIe es[ veJekeej ceb$e megveles-megveles~
ceneJeerj eYet kes ejCeeW keer heeJeve jpe cemleke hej Oejkes~~
uesefkeve Fme DeIeefle Ievee kees veefnb meeOeg menve kej heeS Les~
Les keewv e ves$e efpeveves DeeBmet kes Pejves veneR yeneS Les ~ ~31~~
etB lees meye efJe%e peeveles Les meyekees Fme peie mes peevee nw~
Dehevee Mejerj peye veefnb Dehevee leye efkemekee keewve ef"keevee nw~~
uesefkeve Ssmes ceeefce&ke emebie ceW %eeveer Yeer efnue peelee nw~
en Oece& esce lees jeieer cegefvejepeeW ceW Yeer Dee peelee nw ~~32~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(17)

GefVeme meew Gvenej meved kee Jen kewmee DeMegYe efoJeme Deeee~
peye meYeer meeOegDeeW kes Thej mes G"e efhelee pewmee meeee~~
Gme hejce keeefCeke DeJemej kes #eCe veneR uesKeveer efueKe mekeleer~
iebYeerj veoer Yeer jesF& Gme #eCe jesF& ceneJeerj Oejleer ~ ~33~~
hej peeves Jeeuee euee ieee Jen Jeeheme veefnb Dee mekelee nw~
mebeesie efJeeesi e jefnle heoJeer Jewjeieer ner hee mekelee nw~~
keg mecee euee keg Oewe& yebOee Deeies kee efveCe&e Mes<e yeee~
efkemekees Deeeee& yeveevee nw meejs mebIe ceW en Meesj ceee~~34~~
keg efove mes Deueie Oece&meeiej cegefveJej Yeer eneB efceues Deekej~
eGefJeOe mebIe kees efveCe&e uesvee Lee keewve yeves Deeeee&eJej~~
yengleske efJeeej efJeceMeeX ceW yeme meeOeg mebIe Ske$e ngDee~
eerOece&efmebOeg eglemeeiej oes veeceeW hej yengle efJeceMe& ngDee~~35~~
efJeee ceW eglemeeiej peer kee veece efueee keg cegefveeeW ves~
uesefkeve oer#ee ceW pes Oece&meeiej peer Les meye cegefveeeW ceW~~
DeleSJe GvneR kee le=leere he Deeeee& efkeee efveCe&e meyeves~
nes ieee he DeefYe<eske JeneR eGmebIe kes Jes Deeeee& yeves ~~36~~
keg hegCe efJeMes<e jne Gvekee meJee&efOeke oer#ee os [eueeR~
eer Oece&efmebOeg ves Oece&#es$e ceW efJemle=le GVeefle kej [eueer~~
heeerme meeQJes efveJee&Ce ceneslmeJe hej efouueer mebIe Deeee Lee~
Deeeee&eer kee ecegKe ceeie&oMe&ve peve-peve kees Yeeee Lee~~37~~
eejeW ekeej kes pewveeW kee meccesueve Fme GlmeJe ceW Lee~
je^ere ceneslmeJe kee Jeeheke heke Yeer Fme GlmeJe ceW Lee~~
leye mes ner efo uueerJeemeer Yeer Deeeee&eer kees peeve ieS~
Fme heeJeve hejcheje keer kejlee kees Yeer heneeve ieS~~38~~
GejeosM e heefeceer #es$ e kee yeee-yeee kenlee nw~
Ssmee efvemhe=n Deeeee& veneR peie ceW keesF& efceue mekelee nw~~

(18)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Fme #es$e ceW Yeer Gvekes Deveske MenjeW ceW mebIe efJenej ngS~
Jes eej Je<e& heeeled hegve: ceYetefce lejhe ner eues iees ~~39~~
Deejn Je<eeX leke efMe<eeW kes mebJe&ve kee keee& efkeee~
Fme ceOe hetpe eglemeeiej peer ves hegve: mebIe mJeerkeej efkeee~~
cegefvejepe Deefpelemeeiej peer kee ueIeg mebIe Deueie ner jnlee Lee~
efMe<eeW kes he"ve Je hee"ve ceW ner le=hle meoe Jen jnlee Lee~~40~~
GVeerme Meleke yenej meved ceW %eeveceleer ceeleepeer Yeer~
Dehevee Deeefe&kee mebIe ueskej hewoue efouueer keer Deesj eueeR~~
efveJee&CeeslmeJe kes yeeo nefmleveehegj keer lejhe efJenej ngDee~
Gvekes Fme heo efJenej mes Fke eeeerve leerLe& Gej ngDee~~41~~
eer Oece&efmebOeg Yeer mebIe meefnle DeeS Fme heeJeve leerjLe hej~
ceneJeerj eYet kees metefjceb$e os ieS pees Deepe keceue cebefoj~~
eneB efveefce&le pecyeterhe jevee nw %eeveceleer keer Decejke=leer~
en Ske efceMeeue peiele ceW nw veejer DeeoMeeX keer mce=efle~~42~~
meved GefVeme meew meeemeer Lee meerkej ceW mebIe efJejepe jne~
Deeeee& Oece&meeiej peer kee Debeflece meceeefOe kee keeue JeneB~~
Deheves efMe<eeW kes ceOe GvneWves efJeefOeJeled cejCe meceeefOe efkeee~
eYeg veece ceb$e peheles-peheles ieg JeerjefmebOeg kee veece efueee~~43~~
JewMeeKe yeoer veJeceer kee efove peye iegJej meyekees es[ eues~
Deheves DeeoMeeX keer Fme peie ceW Deefce ehe Jes es[ eues~~
en oerIe& keeue Yeer efvekeue ieee ceeveeW keg ebo mecee yevekej~
efhej mes efpeccesoejer DeeF& Deeeee& yeveeves keer mebIe hej~~44~~
henues lees meYeer meeOegDeeW ves eglemeeiej peer mes efJevee efkeee~
uesefkeve efvepe efveeceyelee mes Gveves ve Gmes mJeerkeej efkeee~~
efhej Jeefjlee keer esCeer ceW eer DeefpeleefmebOeg kee ece Deeee~
leye Menj Goehegj ceW elegLe& Deeeee&he Gveves heeee~~45~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(19)

eGefJeOe mebIe kee mebeeueve kej Jes lees Deheves ceW mecee ieS~
GefVeme meew veyyes keer JewMeeKe hete fCe&cee kees Jes eues ieS~~
meved GefVeme meew veyyes kees Lee ome petve pes Jeefo ceW Deeee~
eseebmeefmebOeg cegefve ves hebece Deeeee& he leye Lee heeee~~46~~
eewyeerme petve meved veyyes cesb ner Ske Deewj Deeeee& yeves~
cege fv e JeOe&c eevemeeiej efleere Les heb ece heeeee& yeves~ ~
meved GefVeme meew veyyes mes oes DeeeeeeX keer en hejcheje~
eue ieF& Meebeflemeeiej peer kee GheJeve oesveeW mes nje-Yeje~~47~~
eseebmeefmebOeg ves mebIe meefnle oef#eCe keer Deesj efJenej efkeee~
Jeelmeuecetefle& Deeeee&eJej ves Oece& kee Ketye eeej efkeee~~
oes Je<e& DeYeer veefnb hetCe& ngS Les keeueee ves Jeej efkeee~
oes leerve efoveeW keer yeerceejer ves Gve hej ke[e enej efkeee~~48~~
Lee veiej yeebmeJee[e peneB hej Gvekeer meceeefOe kee efove Deeee~
heeuiegve Jeefo Skeced efoJeme mebIe kes efueS efJeeesieer #eCe Deeee~~
Jes Deheveer {lee kee eleerke Deheves heers yeme es[ ieS~
efkeleveeW kes yeesefPeue ceve kees Jes Deheveer cecelee mes lees[ iees~~49~~
eeCeer Deheves ueIeg peerJeve ceW efkeleves ner mJeebie jeelee nw~
hej keeueee kes Deeves hej meye mJeebie jee jn peelee nw~~
kesJeue Gmekee MegYe DeMegYe kece& ner Gmekes mebie ceWs Deelee nw~
yeekeer meeje leevee yeevee yeme eneR he[e jn peelee nw ~~50~~
efhej mes efJeceMe& eejbYe ngDee <ece Deeeee& efkemes ceeveW~
mebIemLe meeOegDeeW kes neefo &k e YeeJeeW kees kewmes heneeveW~ ~
Deye Jeefjlee keer esCeer ceW eer DeefYevebovemeeiej cegefve nQ~
yeme Fmeere fueS <ece Deeeee&he kes Jes ner ueeeke nQ ~~51~~
en efveCe&e mebIe meeOegDeeW kee MeerIeeefleMeerIe mecheVe ngDee~
Keevotk eeueesv eer ceW pevelee kes ceOe keee& mecheVe ngDee~~

(20)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

leye mebIe elegefJe&Oe ves Gvekees ner Ieesef<ele heeeee& efkeee~

meye pevemecetn ves YeefeYeeJe mes ieg kee peepeekeej efkeee~~52~~
efleefLe heeuiegve megoer elegLeea kee meved GefVeme meew yeeveJes Je<e&~
Lee Dee" ceee& jefJeJeej elegefJe&Oe mebIe ceW eee hejce n<e&~~
<ece Deeeee& he heo hej nes ieS eefleeefhele cegefveJej~
eer MeebefleefmebOeg keer hejcheje ceW efve<keuebke Deeeee&eJej~~53~~
peeMeerue jnes Deeeee&eJej en hejcheje peeMeerue jns~
keefuekeeue eYeeJeeW mes efJecege {lee kee Meg eleerke jns~~
Deefvlece cegefve Jeerjebiepe leke en cegefve hejcheje ner peeSieer~
evoveeceleer en ee ner egie-egie leke peesefle peueeSieer~~54~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(21)

eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer

cetue hejcheje kes Jele&ceeve heeeee&

Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe

keer mebef#ehle peerJeve ieeLee
emlegefle -peerJeve ekeeMe pewve

yeeheve
pevceDeeeee&eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe kee JeefelJe Delevle meeceeve,
Goej, Yeesuee nesves kes meeLe ner eee& kes eefle {lee, efmeevleeW kes eefle efveYeeakelee
Deewj Oece& kes eefle Denefve&Me mecehe&Ce mes Yeje-hetje nw~ Ssmes Deeeee& cenejepe kee
pevce jepemLeeve eevle ceW Goehegj efpeues kes hetJe& ceW meuegcyej lenmeerue mes F&Meeve
efoMee ceW 13 efkeceer. otj Mes<ehegj veece kes ieeBJe ceW eLece pes Jeoer hebeceer,
efove-cebieueJeej, mebJeled 1999 kees ngDee~ leovegmeej 5 ceF& 1942 kees Deeeee&
cenejepe kee pevce ceeB eerceleer heeyeeF& Deewj efhelee eer Decejebo peer kes Deebieve
ceW ngDee~ leYeer Deheej n<e&-Deevebo keer DevegYeteflehetJe&ke ceelee-efhelee ves veJepeele
yeeueke keer GppJeuelee kees osKeles ngS Gmekee veece Oevejepe jKee~
mebmkeejeejbYe mes ner Oevejepe kees ceeB Deheves meeLe efpevesv YeieJeeve kes oMe&ve nsleg
cebefoj ues peeleer LeeR Deewj yeeheve mes ner keYeer Yeer Oevejepe ves Deheveer ceeB kees efkemeer
Yeer Oeeefce&ke efeee ceW yeeOee GlheVe veneR kejkes Deefheleg n<e&hetJe&ke Gme ceeB kee
meneesie ner efkeee~ DeLee&led yeeheve mes ner Oevejepe kes peerJeve ceW Oece& kes mebmkeejeW
ves cenlJehetCe& mLeeve efueee Deewj Oevejepe keer DeefYeefe Yeer mJele: ner Oece& kes eefle
efveeJeeve yeveleer ieF&~
hee"Meeuee ceW Oece& DeOeeveFmeer e=BKeuee ceW Oevejepe peye cee$e 6 Je<e& kes Les, leYeer Deheveer yeeue meKee
JesCeereb, ye=peueeue Deeefo kes meeLe 3 efkeceer. otj Peuueeje ceW hewoue ner pewve

(22)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

hee"Meeuee peeles Les, peneB kesMeefjee peer Jeeues ceesleerueeue peer ceele&C[ SJeb kegjeJe[
kes ceesnveueeue peer heeueerJeeue meYeer efMe<eeW kees DeOeeheve kejeles Les~ Oevejepe ves
Yeer 2 Je<e& leke Peuueeje ceW pewveOece& kee DeOeeve efkeee~ heeeled Deehekeer efJeMes<e
DeefYeefe osKekej Mes<ehegj meceepe ves Yeer Deheves ieeBJe ceW hee"Meeuee kee MegYeejbYe
kej efoee Deewj mesceejer Jeeues heb. Goeueeue peer Yeespeue kees DeOeeheve kes efueS
Deecebef$ele kejkes ieeBJe ceW meYeer yeeeW kees mJeeOeee kes meeLe ner meebmke=efleke
keee&eceeW Deeefo kes ceeOece mes mebmkeeefjle kejves kee cenlJehetCe& Gheece efkeee~
Fmeer kee heefjCeece jne efke Ske yeej cewvee-megvojer kes veeke cesW Oevejepe peye cegefve
kee jesue kejves kes efueS cebe hej Oeeve ceW ueerve ngS, lees Jen Oeeve ceW ner yew"s
jn iees DeLee&led veeke kee ece hetCe& nesves hej Yeer Jes G"s veneR Deewj Deve hee$eeW
ves GvnW DeeJeepe oskej JeemleefJeke Oeeve mes G"eee, en Oevejepe kes ceve ceW
yeeheve mes ner hee"Meeuee kes ceeOece mes eehle Oeeefce&ke mebmkeejeW kee hegCeheue
Lee~ Oevejepe kejeJeueer ceW Deheveer oes yenveW jleveyeeF& Deewj cesJeeyeeF& kes eneB Yeer
eser DeJemLee mes ner peeles Les Deewj JeneB Yeer heb. ieveueeue peer je"es[e Jeeues
hee"Meeuee eueeles Les, efpemeceW Oevejepe Glmeen kes meeLe Oece& DeOeeve kejles Les~
ueewefkeke efMe#ee kes meeLe hetCe& eeJekeeee&ueewefkeke efMe#ee kes ece ceW Yeer Deeheves Mes<ehegj SJeb Peuueeje ceW eejbefYeke
heeBeJeeR ke#ee leke DeOeeve efkeee Deewj Deeies keer he{eF& nsleg 13 efkeceer. otj
meuegcyej ceW peekej Ske efkejees kee keceje ueskej Dee"JeeR ke#ee leke DeOeeve
efkeee~ Fme ekeej meuegcyej hengBekej Yeer Deeheves meowJe ner efvele osJe-oMe&ve,
Ceceeskeej ceb$e kee peehe, Yeeecej hee" Deeefo kee Jeeeve Deeefo mebmkeejeW kees
eehle efkeee Deewj Oece& kes eefle meowJe ner Deehekee eeve SJeb mecehe&Ce yevee jne~
Deehekes oe ceW heeheYeerlee SJeb efpevesv YeieJeeve kes eefle Dekeee eeve jne,
efpemekees DeeFes Ske GoenjCe kes ceeOece mes peeveles nQ~
peye Ske yeej Mes<ehegj ceW ger kes efove Oevejepe Deewj Gvekes meKee JesCeerebo
YeieJeeve kee DeefYe<eske kej jns Les, leYeer ieueleer mes Oevejepe kes eje e#eeueve
kejves ceW YeieJeeve heee&veeLe mes ege heeeJeleer ceelee keer eeflecee efiejkej keg
Kebef[le nes ieeer, efpemekee Oevejepe kees Delevle heeeleehe ngDee Deewj DeeBKeeW mes

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(23)

Deegheele nesves ueiee, leYeer GvneWves Deheves efce$e Je heefjJeejpeve kes meeLe meueen
kejkes heefC[le eeBoceue peer kees yegueeee Deewj Meebefle efJeOeeve leLee ceb$epeehe kejkes
eeflecee kees peue ceW efJemeefpe&le keje efoee~ Fmekes yeeo heefC[le peer Je meYeer
heefjJeejpeve kesMeefjee peer ceW Yeejke eMekeerefle& peer kes heeme iees, peneB Yeejke
peer ves hegve: veJeerve eeflecee efJejepeceeve kejves keer meueen oer SJeb eeeefee nsleg
Meebefle ceb$e Deeefo efoee, efpemekees Oevejepe ves hetCe& efJeMegef SJeb F&ceeveoejer kes
meeLe hetCe& Yeer efkeee~
en Ske ese mee keLeeveke nw, efpemekees Ske yeeueke kes ceve ceW heeheYeerlee
kee DeeoMe& GoenjCe ceevee pee mekelee nw~ FmeerefueS Jele&ceeve ceW Yeer yeeeW kees
hee"MeeueeDeeW ceW mebmkeej osvee leLee mJeeOeee keer e=BKeuee kees meowJe eejbYe
jKevee Deepe keer cenlJehetCe& DeeJeMekelee eleerle nesleer nw, keeeWefke yeeheve ceW
eehle mebmkeej SJeb Oeeefce&ke %eeve peerJeve Yej Ske Jeefe kes oe heue hej
GlkeerCe& nes peelee nw, efpemekees eenkej Yeer yeouevee keef"ve ner neslee nw Dele:
meee ceeie& Deewj meee hebLe efceueves hej nceW Deheves yeeeW Deewj veJeheer{er kees
hee"MeeueeDeeW ceW mebmkeeefjle kejvee Deewj kejJeevee, en nceeje vewefleke kele&Je nw~
kewmes hetCe& ngF& cegefve oMe&ve keer DeefYeuee<ee ?
meuegcyej ceW he{eF& hetCe& nesves kes Ghejeble peye Oevejepe kees %eele ngDee efke
Peuueeje ceW Deeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe kes efMe<e cegefve eer osJesvkeerefle&
peer cenejepe DeeS ngS nQ, lees Jes hewoue ner Mes<ehegj mes Deheves meeefLeeeW kes meeLe
Peuueeje eues iees~ ceve ceW cegefve kee oMe&ve kejkes Gvekee DeeMeerJee&o heeves keer
efJeMes<e Glkeb"e Jeehle Leer, uesefkeve peye JeneB hengBes, lees osKee cenejepe peer GvneR
kees DeeMeerJee&o os jns nQ, efpevneWves keesF& ceese Oeeiee (pevesT) OeejCe efkeee ngDee
nw~ efhej keee Lee, Oevejepe kees Deheveer Glkeb"e lees hetCe& kejvee ner Lee Dele:
Gmeves keneR mes ceese Oeeiee {tb{ ner efueee Deewj ieues ceW [euekej cegefvejepe kes
oMe&ve Deewj Gvekee DeeMeerJee&o le=efhle kes meeLe eehle efkeee~ Fme ekeej egefe
kes meeLe Oevejepe ves cegefve oMe&ve kes meeLe Gvekee DeeMeerJee&o eehle kejves kee
eeeme meheue kej efueee~
Fmekes meeLe ner Mes<ehegj ceW Yeer peye #eguueke eer Oece&meeiej peer cenejepe

(24)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

(kegjeJe[ Jeeues) hengBes, lees eefleefove Gvekeer JeweeJe=efe, Deenej, efJenej Deeefo eee&
ceW efehetJe&ke efnmmee uesvee Oevejepe keer efJeMes<elee yeve egkeer Leer~
yeeheve ceW ner leeie Deewj mebece keer eJe=efeefJeMes<elee en nw efke Oevejepe peye Dee"JeeR ke#ee ceW he{eF& kejles Les, leYeer
mes GvneWves efJeefYeVe efveeceeW kees Deheves peerJeve ceW Debieerkeej kejvee Meg kej efoee
Lee~ eLee GvnebWves eser Gce ceW ner jeef$e Yeespeve leeie, Deeuet-heepe kee leeie,
nesue ceW Yeespeve kee leeie leLee Fmekes meeLe ner oMeue#eCe heJe& Je Deceerelego&Meer Deeefo kes DeJemej hej Deenej-Deblejee kee heeueve kejles ngS SkeeMeveGheJeeme kejvee Deeefo eejbYe kej efoee Lee~
ceeB keer cecelee kee mecceeveSke yeej peye Oevejepe SkeeMeve ele kes efove Yeespeve kejves yew"s, lees Gvekeer
henueer eeme ceW ner Ske ye[e yeeue Dee ieee~ ceeB ves peye osKee, lees Ieyeje ieF&,
Gmeves meesee efke Deye Oevejepe Deblejee kej osiee~ legjble ner ceeB ves yess kees
mecePeevee Meg kej efoee Deewj Deheveer cecelee kes JeMeerYetle neskej Gmekees kene
efke yese Fme hetjer Leeueer kees let es[ os, ceQ lesjs efueS otmejer Leeueer ueiee osleer ntB~
peye Oevejepe ves osKee efke eefo ceQves Deblejee kej efoee, lees ceeB Delevle og:Keer
nes peeesieer Deewj Fmekeer cecelee Je keCee kees yengle "sme hengBesieer, Dele: GvneWves
ceeB keer cecelee kee mecceeve kejkes, ceeB keer yeele mJeerkeej kej ueer Deewj otmejer
Leeueer ceW Yeespeve efkeee~ en Oevejepe kes ceve ceW ceele=lJe kes eefle mecceeve kee
Ske Devet"e SJeb efJeJeskeMeerue GoenjCe meYeer kes efueS DevegkejCeere nw~
JeJemeee, leerLe&ee$ee Deewj yeeee& eleOevejepe Dee"JeeR leke meuegcyej ceW ueewefkeke efMe#ee eehle kejves kes Ghejeble
Deheves ye[s YeeF& nerjeueeue kes heeme Dekeesuee (cene.) ceW eues iees~ JeneB YeeF& kes
meeLe Gvekeer heeve keer ogkeeve hej neLe yeeves ueies~ uesefkeve eneB Yeer mJeeb Deheves
neLeeW mes Yeespeve yeveevee Deewj efveece-eleeW kee hetCe& heeueve kejvee, Oevejepe keer
en eee& peejer jner~ Fmeer ceOe Oevejepe kes ceve ceW ceebieerlegbieer Je cegeeefiejer
Deeefo leerLeeX keer ee$ee kee efJeeej Deeee Deewj peye Oevejepe cegeeefieefj efme#es$e
kee oMe&ve kej ceebieerlegbieer efme#es$e hengBes, lees JeneB hej GvnW Ske cegefve mebIe kee

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(25)

oMe&ve ngDee~ yeme, eneB mes Oevejepe keer Jewjeieceeer keneveer kee MegYeejbYe ngDee~
cegefvejepe ves Oevejepe kees Jewjeie kee GheosMe efoee leye lel#eCe ner Oevejepe ves
JeJemeee leke kees Yeer es[ves kee ceve yevee efueee Deewj ceve ner ceve ceW yeeee&ele
OeejCe kej efueee~ Fme ekeej yengle ner Oeeefce&ke mebmkeejeW SJeb mebmeej keer
Demeejlee kee efebleve kejles ngS hegve: Deeies ye[Jeeveer, Debosej Deeefo leerLe&#es$eeW kee
oMe&ve kejkes Oevejepe Mes<ehegj ceW Dee iees~

Jewjeie
ie=nleeieDeewue meved 1966 ceW cegbieeCee (jepe.) ceW 21 Deewue mes 27 Deewue leke
YeieJeeve DeeefoveeLe efpeveefyecye hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe kee Deeeespeve
ngDee, efpemeceW cegefve eer JeOe&ceevemeeiej peer cenejepe kee meeefVeOe eehle ngDee~
en meceeeej peevekej Oevejepe Yeer Mes<ehegj mes cegbieeCee kes efueS emLeeve kejves
ueies~ leye ceeB ves GvnW veF& Oeesleer-keceerpe henveves kees oer Deewj Jes ceeB keer cecelee Deewj
Gvekee DeeMeerJee&o mecess Iej mes cegbieeCee eeflee ceneslmeJe ceW eues iees~ en yeele
keewve peevelee Lee efke ceeB ves Deheves ueeue kees Debeflece yeej vees Jee henveves kees efoes
Les~ ceeB keer DeeBKeeW ceW lees Jen ueeue leejeW keer lejn ner efceefcee jne Lee Deewj
melele ceeB Deheves yess kes ueewves kee Fblepeej kej jner Leer~ uesefkeve Oevejepe lees
ie=nleeie kej mebmeej kes mecemle yebOeveeW mes cege nes iees Les~
FOej efJeJeen keer leweejer GOej #eguueke oer#eeOevejepe kes oe heue ceW lees mebmeej keer Demeejlee kes yeerpe Debkegefjle nes
egkes Les Deewj peeW ner Oevejepe cegbieeCee kes eeflee ceneslmeJe ceW hengBes, leeW ner
GvneWves Deeeee&eer ceneJeerjkeerefle& peer kes efMe<e cegefve eer JeOe&ceevemeeiej peer
cenejepe mes oer#ee uesves keer YeeJevee DeefYeJee kej oer~ cegefveeer ves Yeer Ske ner
vepej ceW Fme yeeueke kee Jewjeieceve he{ efueee Deewj kene efke keue oer#eekeueeCeke
nw, ceQ legcnW oer#ee os ottBiee~ yeme, FOej meceepe ceW Oevejepe keer oer#ee kee ceneslmeJe
Meg nes ieee Deewj "e-yee kes meeLe neLeer hej Oevejepe keer efyeveewjer efvekeeueer
ieeer~ osKeles ner osKeles otmeje efove Dee ieee Deewj JewMeeKe Megkeuee hebeceer, efove-

(26)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

meesceJeej, mecJeled 2022, leovegmeej efoveeBke 25 Deewue 1966 kees Oevejepe keer
ceOeevn 1 yepes npeejeW YeeeW keer Yeer[ kes ceOe cegefve eer kes kejkeceueeW mes
pewvesejer #eguueke oer#ee mecheVe ngF& Deewj oer#eeLeea Oevejepe kes vees veece
#eguueke $e+<eYekeerefle& keer mecetes heeC[eue ceW pee-peekeej ietbpe G"er~
meyemes ye[e Deeee& en nw efke Oevejepe keer oer#ee nes ieF&, uesefkeve oer#ee
kee meceeeej Yeer Mes<ehegjJeeefmeeeW DeLee&led ie=nmLe ceelee-efhelee Deeefo heefjJeejpeveeW
kees veneR eehle ngDee, Jes lees Oevejepe kes efJeJeen keer leweeefjeeB kej jns Les, keeeWefke
Oevejepe kee efJeJeen veeeieeBJe (len.-meuegcyej) ceW lee Yeer nes egkee Lee~ uesefkeve
peye Ssmeer heefjefmLeefleeeW ceW Oevejepe keer oer#ee kee pewmes ner meceeeej eehle ngDee,
ceevees heefjJeejpeveeW hej lees Jeeheele ner nes ieee~ oer#ee kee meceeeej megveles ner
Oevejepe kes ye[s YeeF& nerjeueeue cegbieeCee DeeS Deewj GvneWves oer#ee kee efJejesOe
efkeee~ uesefkeve mevceeie& ceW keesF& efkelevee efJejesOeer yeve mekelee nw, yeme ceve kees eBt ner
MeeBle kej nerjeueeue Deheveer DeeBKeeW kes DeeBmet DeeBKeeW ceW ner megKeekej hegve: ueew Deees~
FOej JeOethe#e ves Yeer efvejeMe neskej Gme kevee kee Deve$e efJeJeen kej efoee~
#eguueke mes SsuekeDeye #eguueke $e+<eYekeerefle& peer Deheveer eee&DeeW kee heeueve kejles ngS cees#eceeie&
ceW Deemej Les Deewj GvneWves Dehevee eLece eelegcee&me efve"eTDee ieece[er ceW efkeee~
heeeled meved 1967 kee efleere eelegcee&me Ieeesue ceW mecheVe efkeee~ Fmekes yeeo
peye #eguueke peer kee efJenej kejeJeueer ieeBJe ceW ngDee, peneB hej Deeeee& eer
efMeJemeeiej peer cenejepe kee 40 efheefeesW meefnle efJeMeeue mebIe Deeee ngDee Lee~
etBefke kejeJeueer #eguueke $e+<eYekeerefle& peer keer oes yenveeW keer veiejer Leer, peneB Jes
yeeheve mes ner Deeee-peeee kejles Les, Dele: Fme #eguueke Jes<e ceW Gvekee mJeeiele
hetjs veiej ceW YeJelee kes meeLe efkeee~ Fme yeele keer peevekeejer Deeeee& eer
efMeJemeeiej peer cenejepe kees Yeer eehle ngF& Deewj Deeeee&eer kes mebIemLe Deeeee&keuhe
cegefve eer eglemeeiej peer cenejepe ves #eguueke $e+<eYekeerefle& peer keer eefleYee Deewj
eee& kees osKeles ngS GvnW mebIe ceW jnves kes efueS esefjle efkeee Deewj #eguueke
$e+<eYekeerefle& peer ves men<e& Gvekes Jeelmeue kees mJeerkeej kejles ngS Deeeee& mebIe
ceW eJesMe kej efueee~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(27)

Fmekes heeeled peye mebIe kee efJenej yeebmeJee[e ceW ngDee Deewj Deeeee&eer
efMeJemeeiej peer cenejepe kes kejkeceueeW mes #eguueke $e+<eYekeerefle& peer keer Ssueke
oer#ee ngF& Deewj Gvekee veece Ssueke DeefYevebovemeeiej jKee ieee~ es efMeJemeeiej
peer cenejepe yeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eeefj$eeeJeleea Deeeee& eer Meebeflemeeiej
peer cenejepe keer he hejcheje ceW eLece heeeee& eer Jeerjmeeiej peer cenejepe mes
oeref#ele Gvekes efMe<e Les, pees Fme hejcheje kes efleere heeeee& ngS nQ~
Ssueke DeefYevebovemeeiej peer keer cegefveoer#eemeved 1969 ceW heeuieveg ke=. DeceeJemee kes efove ceneJeerj peer (jepe.) ceW
Deeeee& eer efMeJemeeiej peer cenejepe keer Ske-oes efove keer yeerceejer mes Deeeveke
meceeefOe nes ieF&~ leYeer Gvekes Deeeee& he hej meJe&mecceefle kes meeLe heeuiegve
Megkeuee Deceer kees cegefve eer Oece&meeiej peer cenejepe kees le=leere heeeee& Ieesef<ele
efkeee ieee~ Fme Deeeee& heoejesnCe keer efeee mecheVe nesles ner ceneJeerj peer ceW
Deeeee& eer Oece&meeiej peer cenejepe kes kejkeceueeW eje 11 YeJe DeelceeDeeW kees
pewvesejer oer#ee eehle ngF&~ Gmeer ceW Ssueke DeefYevebovemeeiej peer cenejepe ves Yeer
heeuiegve Megkeuee Deceer, 24 hejJejer meved 1969 kees ceneJeerj peer (jepe.) ceW
cegefveoer#ee enCe kej cegefve eer DeefYevebovemeeiej en veece eehle efkeee Lee~
Deeeee& eer Oece&meeiej peer cenejepe kee en Devet"e GoenjCe nw, peye efkemeer
cegefve ves heeeee& heo hej Deemeerve nesles ner Fleveer YeJe pewvesejer oer#eeSB eoeve
keer neW~
heeeled mebIe kee eLece eelegcee&me meved 1969 ceW peehegj (jepe.) ceW ngDee,
efpemeceW cegefve eer DeefYevebovemeeiej peer, cegefve eer mebYeJemeeiej peer Deeefo meefnle
mechetCe& meeOeg-mebIe ves ieefCeveer Deeefe&kee eer %eeveceleer ceeleepeer mes pewveeiece kee
DeOeeve kejkes Je<ee&eesie kees meeLe&ke efkeee~
GheeOeee heo hej eefleehevehee[Jee (jepe.) ceW meved 1988 ceW 14 Deewue mes 21 Deewue leke meceepe eje
YeJe hebekeueeCeke eeflee ceneslmeJe kee Deeeespeve efkeee ieee~ Fme eeflee
ceneslmeJe ceW cegefve eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe kee meeefVeOe eehle ngDee~
eeflee ceneslmeJe kee efveoxMeve eefleeeee& heb. ceesleerueeue peer ceele&C[ kej jns

(28)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Les~ leYeer eeflee ceneslmeJe kes ceOe ner mekeue meceepe ves cegefve eer DeefYevebovemeeiej
peer cenejepe kees GheeOeee heo hej eefleeefhele kejves kee efJeeej efkeee,
efpemekeer mebIemLe meeOegDeeW ves Yeer DevegMebmee kej oer~ uesefkeve cegefveeer kes cevee kej
osves hej mecemle meceepe kes ueesie Fme hejcheje kes elegLe& heeeee& Deeeee&eer
Deefpelemeeiej peer cenejepe kes meceerhe YeerC[j (jepe.) iees Deewj Gvemes Dee%ee Je
DeeosMe ueskej Dee iees~ Deye cegefveeer ieg Dee%ee kes Ghejeble GheeOeee heo kes
efueS cevee ve kej mekes Deewj mecemle meceepe keer Deesj mes eefleeeee& heb.
ceesleerueeue ceele&C[ ves eeflee ceneslmeJe kes ceOe kesJeue%eevekeueeCeke kes
DeJemej hej efoveeBke 20 Deewue 1988 kees cegefve eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe
kees GheeOeee heo hej eefleeefhele kejkes n<e&-Guueeme keer DevegYetefle keer~
Deeeee& heoejesnCeyeermeJeeR meoer kes eLeceeeee& eer Meebeflemeeiej peer cenejepe keer he hejcheje
ceW hebece heeeee& eer eseebmemeeiej peer cenejepe keer ceee& 1992 ceW yeebmeJee[e
(jepe.) ceW meceeefOe nesves kes Ghejeble Gme mecee mebIe kes meyemes Jeefj yeeeejer
ye. metjpeceue peer hejcheje Deewj mebIe mes peg[s Deveske meeOegDeeW kes heeme iees Deewj
Deeieeceer Deeeee& he kes efueS meueen keer Deewj meYeer meeOegDeeW eje Deeeee& eer
DeefYevebovemeeiej peer cenejepe kees Fme hejcheje kee heeeee& yeveeves keer mJeerke=efle
eehle ngF&~ leYeer 8 ceee& 1992 kees MegYe cegntle& ceW 42 efheerOeejer meeOeg-meeefOJeeeW
SJeb pecyeterhe-nefmleveehegj mes ieefCeveer eer %eeveceleer ceeleepeer kes efMe<e ye. jJeerv
kegceej peer (Jele&ceeve heer"eOeerMe mJeefmleeer jJeervkeerefle& mJeeceerpeer) Je ye. metjpeceue
peer Deeefo leeieer-Je=efleeeW keer GheefmLeefle ceW GheeOeee eer DeefYevebovemeeiej peer
cenejepe kees Fme hejcheje kee "e heeeee& Ieesef<ele efkeee ieee~ leYeer mes ueskej
Deepe leke Fme hejcheje kee GVeeve Deeeee& eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe
kegMeuelee kes meeLe kej jns nQ~ Fme Deeeee& heoejesnCe meceejesn ceW npeejeW keer
mebKee ceW eeueg YeeeW ves heOeejkej pee-peekeej kes meeLe Deheveer Devegceesovee
Yeer emlegle keer Leer~
MM 6NN

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

(29)

(30)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

Yepeve

eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe hej Yepeve

lepe&-ceeF& js ceeF&......

lepe&megneveer pewveJeeCeer......

DeeDees nce meye efceuekej, ieg kes heo ceW MeerMe veceeSB~
DeefYevevove meeiejeeee& kee, oer#ee efoJeme ceveeSB~~
yeesuees pee pee pee, cegefve oer#ee GlmeJe keer pee~~ske.~~

efoiecyej eeke=efleke cege, efJejeieer keer efveMeeveer nw~

keceC[ueg efheefOeejer veive cegefveJej keer keneveer nw~~ ske.~~

meoer yeermeJeeR kes eer eLeceeeee&, Meebeflemeeiej Les~

hegve: Jeerj-efMeJe-Oece& leLee, Deeeee& Deefpelemeeiej Les~~
hebece heeeee& hegve:, eseebme efmebOeg kenueeS~
DeefYevevove meeiejeeee& kee, oer#ee efoJeme ceveeSB~~
yeesuees pee pee pee, cegefve oer#ee GlmeJe keer pee~~1~~
Fmeer cetue Deeeee& e=BKeuee kes, Deeeee& nQ <ece~
DeefYevevovemeeiej cegefveJej, Deeeee& eJej nQ Gece~~
Jele&ceeve kes heeeee& es, mebIe kee ceeve ye{eSB~
DeefYevebove meeiejeeee& kee, oer#ee efoJeme ceveeSB~~
yeesuees pee pee pee, cegefve oer#ee GlmeJe keer pee~~2~~
MeebefleefmebOeg mes DeefYevebove leke, meele heeref{eeB nQ es~
ieefCeveerecegKe %eeveceefle ceeleepeer, ves meye osKeer nQ~~
efJevee heg<he evoveeceleer ues, iegejCeeW ceW e{eSB~
DeefYevevovemeeiejeeee& kee, oer#ee efoJeme ceveeSB~~
yeesuees pee pee pee, cegefve oer#ee GlmeJe keer pee~~3~~

efoMeeSB ner yeveeR Decyej ve leve hej Jee es [eueW~

ceneele heeBe meefceefle Deewj ieghleer leerve es heeueW~~
$eeesoMe efJeefOe eefjle heeueve kejW efpeveJej keer JeeCeer nw~~
keceC[ueg......~~1~~
efyevee yeesues ner Fvekeer Meevle efJe Ssmee yeleeleer nw~
cegefe keveeJejCe ceW en ner cege keece Deeleer nw~~
cees#eheLe kes heefLekepeve kees ener JeeCeer megveeveer nw~
keceC[ueg......~~2~~
eefo cegefveele ve heue mekelee lees eeJeke Oece& cele Yetuees~
osJe-ieg-Meee keer ee hejce kele&Je cele Yetuees~~
yeves ceefle evovee Ssmeer ener $e+ef<eeeW keer JeeCeer nw~~
keceC[ueg......~~3~~

Jele&ceeve heeeee& eer DeefYevebovemeeiej hetpee SJeb heefjee

Yepeve
lepe&Oejleer kee.......

(31)

(32)

Jeerj %eeveesoe ebLeceeuee

eer DeefYevebovemeeiej peer cenejepe keer Deejleer

lepe&-oerJeevee iegJej kee.....

mevleeW kee legcnW veceve nw, egie heg<eeW kee Jevove nw~
eLeceeeee& Meebeflemeeiej kees, meew meew yeej veceve nw~~
meew meew yeej veceve nw-2~~ ske.~~
DeeefoveeLe mes ceneJeerj leke efpeveeee& yeleueeF&~
kegvokegvo ves Gmeer lejn keer cegefveeee& DeheveeF&~~
MeebefleefmevOeg Yeer Gmeer eb=Keuee kes ner ueIegvevove nQ~
meew meew yeej veceve nw.........~~1~~
oef#eCe Yeejle JemegvOeje kee nw Fefleneme ieJeener~
Yeespeeece ceeB meleJeleer kee heg$e cegefeheLe jener~~
eLece yeves Deeeee&eJej egieecegKe legcnW Jevove nw~
meew meew yeej veceve nw.........~~2~~
ueghleeee eefleeee& kees peerJevle efkeee Lee legceves~
veive efoiecyej cege kees egleJeble efkeee Lee legceves~~
FmeerefueS evoveeceleer peie kejlee leJe Jevove nw~
meew meew yeej veceve nww.........~~3~~
MM 6NN

Deejleer iegJej keer-Deejleer cegefveJej keer,

kejW meYeer efceue Deepe Deejleer iegJej keer~~ske.~~
eer Deeeee&eJej kenueeS, DeefYevebovemeeiej peer~
mebIe elegefJe&Oe kes veeeke es, iegCeceefCe jlveekej Yeer~~
Oece&efmevOeg Deeeee&jlve kes efMe<e eLece nQ Deehe,
Deejleer iegJej keer, Deejleer cegefveJej keer,
kejW meYeer efceue Deepe Deejleer iegJej keer~~1~~
veiej Mes<ehegj ceeB heeyeeF& keer DeeBKe kes leejs~
efhelee Decejebo peer kes legce Oevejepe heg$e nes heejs~~
Oeeefce&ke mebmkeejeW ceW yeeheve mes ner heues nes Deehe,
Deejleer iegJej keer-Deejleer cegefveJej keer,
kejW meYeer efceue Deepe Deejleer iegJej keer~~2~~
efeme cetueiegCeeW kes Oeejer, mebIe elegefJe&Oe veeeke~
veceve evoveeceleer Jeeve ceve, keeee mes nw efveleeefle~~
Meebefle efmevOeg keer hejcheje kes Jele&ceeve Deeeee&,
Deejleer iegJej keer, Deejleer cegefveJej keer,
kejW meYeer efceue Deepe Deejleer iegJej keer~~3~~