Jeerj %eeveesoÙe «evLeceeuee keâe heg<he veb.

571

MeeÕele pevceYetefce
DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve
(ueIeg)
-jÛeefÙe$eer-
YeejleieewjJe ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe
ßeer %eeveceleer ceeleepeer
1008 ßeer Meebelf e, kegâb Leg, DejnveeLe kesâ 4-4 keâuÙeeCekeâ mes heefJe$e pecyetÉerhe-nefmleveehegj leerLe& hej
ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer ceeleepeer memebIe kesâ meeefVeOÙe ceW DeeÙeesepf ele Jeerj Meemeve peÙebleer heJe&-
ßeeJeCe ke=â. 1, Jeerj efve. meb. 2548 (14 pegueeF& 2022) kesâ MegYe DeJemej hej ØekeâeefMele

-ØekeâeMekeâ-
efoiecyej pewve ef$eueeskeâ MeesOe mebmLeeve
pecyetÉerhe-nefmleveehegj (cesj") G.Øe., heâesve veb.- (01233) 280184, 280994
Website : www.jambudweep.org, www.encyclopediaofjainism.com
E-mail : jambudweeptirth@gmail.com, rk195057@yahoo.com

ØeLece mebmkeâjCe Jeerj efve. meb. 2548 cetuÙe

1100 ØeefleÙeeB ßeeJeCe ke=â. Skeâced, 14 pegueeF& 2022 20/-®.
(2) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

efoiecyej pewve ef$eueeskeâ MeesOe mebmLeeve Éeje mebÛeeefuele

Jeerj %eeveesoÙe «evLeceeuee
Fme «evLeceeuee ceW efoiecyej pewve Dee<e&ceeie& keâe hees<eCe keâjves Jeeues efnvoer,
mebmke=âle, Øeeke=âle, keâVeÌ[, Deb«espeer, iegpejeleer, ceje"er Deeefo Yee<eeDeeW
kesâ vÙeeÙe, efmeæevle, DeOÙeelce, Yetieesue-Keieesue, JÙeekeâjCe Deeefo
efJe<eÙeeW hej ueIeg SJeb Je=nod «ebLeeW keâe cetue SJeb DevegJeeo meefnle
ØekeâeMeve neslee nw~ meceÙe-meceÙe hej Oeeefce&keâ
ueeskeâesheÙeesieer ueIeg hegefmlekeâeSB Yeer
ØekeâeefMele nesleer jnleer nQ~

-: mebmLeeefhekeâe SJeb ØesjCeeœeesle :-

hejcehetpÙe ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe ßeer %eeveceleer ceeleepeer
(oes yeej [er.efuešd. keâer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=âle)
-: ceeie&oMe&ve :-
Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe ßeer Ûevoveeceleer ceeleepeer
(heerSÛe.[er. keâer ceeveo GheeefOe mes Deuebke=âle)
-: efveoxMekeâ SJeb ØeOeeve mecheeokeâ:-
keâce&Ùeesieer heer"eOeerMe mJeefmleßeer jJeervõkeâerelf e& mJeeceerpeer
-: mecheeokeâ :-
[e@. peerJeve ØekeâeMe pewve µ Øeefle‰eÛeeÙe& efJepeÙe kegâceej pewve
meJee&eOf ekeâej ØekeâeMekeâeOeerve

keâcheesefpebie - %eeveceleer vesšJeke&â

pecyetÉerhe-nefmleveehegj (cesj") G.Øe.
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (3)

mecheeokeâerÙe
-keâce&Ùeesieer heer"eOeerMe mJeefmleßeer jJeervõkeâerefle& mJeeceerpeer
cebieueb YeieJeeved Jeerjes, cebieueb ieewlecees ieCeer~
cebieueb kegbâokegbâoeÅees, pewve OeceexÓmleg cebieueced~~
pewve meceepe keâer meJeexÛÛe meeOJeer hejcehetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer
ceeleepeer ves Fme yeermeJeeR-FkeäkeâermeJeeR meoer ceW veeefjÙeeW ceW meJe&ØeLece «ebLe uesKeve keâe
keâeÙe& HeÇejbYe keâjkesâ ueieYeie 500 «ebLeeW keâe uesKeve keâjkesâ meeefnlÙe YeC[ej keâes
mece=æ keâjves ceW Skeâ keâerefle&ceeve mLeeefhele efkeâÙee nw~
‘MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg)’ hegmlekeâ keâe ØekeâeMeve nes
jne nw~ Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee kesâ efueS Ùen meewYeeiÙe keâer yeele nw~ hetpÙe ceeleepeer
keâer YeeJevee nw efkeâ MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& keâe Ketye efJekeâeme nes~ peve-
peve Fme leerLe& mes heefjefÛele neW~ Fmekesâ efueS hetpÙe ceeleepeer ves ‘MeeÕele leerLe&
DeÙeesOÙee mlegefle meb«en’ SJeb ‘DeÙeesOÙee leerLe& hetpee meb«en’ keâer Yeer jÛevee keâer nw,
pees efkeâ ØekeâeefMele nes Ûegkeâer nw~
hetpÙe ceeleepeer keâer ØesjCee mes DeÙeesOÙee ceW pevceW heeBÛeeW YeieJevleeW keâer šeWkeâ hej
efJeMeeue efpevecebeof j keâe efvecee&Ce SJeb efJeMeeue efpeveØeeflecee keâer mLeehevee nes Ûegkeâer nQ~
Yejle-yeengyeueer mJeeceer keâer šeWkeâ hej Gvekeâer ØeefleceeSB Yeer efJejepeceeve nes Ûegkeâer nQ~
efJeÕeMeebelf e kesâvõ keâer mLeehevee Yeer hetpÙe ceeleepeer keâer ØesjCee mes DeÙeesOÙee ceW nes Ûegkeâer
nw, peneB hej 8, 10 Iebšs efJeÕeMeebelf e keâer keâecevee mes Meebelf eceb$e iegpb eeÙeceeve jnlee nw~
ØeLeceeÛeeÙe& ßeer Meebelf emeeiej peer cenejepe keâe mšsÛet Yeer efJejepeceeve nes Ûegkeâe nw~
leerLe& hej ßeer ieewlecemJeeceer keâer Øeeflecee, DeeÛeeÙe& ßeer Meebelf emeeiej peer SJeb ßeer Jeerjmeeiej
peer keâer Øeeflecee SJeb DeeÛeeÙe&ßeer osMeYet<eCe peer cenejepe kesâ ÛejCe efJejepeceeve nQ~
MeeÕele leerLe& DeÙeesOÙee kesâ efJekeâeme kesâ efueS hetpÙe ceeleepeer keâer ØesjCee mes
ßeer $e+<eYeosJe kesâ 101 heg$eeW keâe cebefoj, Ûe›eâJeleea Yejle efmeæ hejces‰er cebefoj,
leerveueeskeâ jÛevee, meJe&leesYeõ cenue, leerme Ûeewyeermeer cebefoj keâe efvecee&Ce keâjves keâe
ceemšj hueeve yeve ieÙee nw SJeb efvecee&Ce keâeÙe& Meg™ nes ieÙee nw~
‘‘leerjLe efJekeâeme ›eâce peejer nw, Deye DeÙeesOÙee leerLe& keâer yeejer nw~’’
MeeÕele leerLe& DeÙeesOÙee DeekeâeMe keâer TBÛeeF&ÙeeW keâes ÚgS, Ssmeer cebieue YeeJevee
kesâ meeLe hetpÙe ceeleepeer kesâ ÛejCeeW ceW keâesefš-keâesefš veceve~
(4) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

ØemleeJevee
-Øe%eeßeceCeer Deee|Ùekeâe Ûevoveeceleer
DeÙeesOÙee cebieueb kegâÙee&-ovebleleerLe&keâle=&Ceeced~
MeeÕeleer pevceYetefceÙee&, Øeefmeæe meeOegefYeveg&lee~~
MeeÕele pevceYetecf e DeÙeesOÙee ceW Devebleeveble leerLeËkeâjeW ves pevce efueÙee nw SJeb Deeies
Yeer pevce uesles jnWies~ Fme yeej ngC[eJemeefhe&Ceer keâeue kesâ oes<e mes DeÙeesOÙee ceW heeBÛe
leerLeËkeâjeW ves pevce efueÙee nw SJeb DevÙe 19 leerLeËkeâj DevÙe$e mLeeveeW hej pevceW nQ~
hetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer ceeleepeer ves 100 mes DeefOekeâ efJeOeeveeW keâer jÛevee
keâer nw, GvneR efJeOeeveeW keâer ëe=Kb euee ceW ‘‘MeeÕele pevceYetecf e DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve’’
(ueIeg) ØekeâeefMele neskeâj Deehekesâ neLeeW ceW Dee jne nw~ Ùen efJeOeeve keânves keâes ueIeg nw
uesekf eâve FmeceW ieeiej ceW meeiej kesâ meceeve DeIÙe& meceeefnle nQ~ FmeceW meJe&ØeLece DeveeefoefveOeve
Ceceeskeâej ceb$e SJeb Ûeòeeefj cebieue hee" efoÙee nw~ Fmekesâ yeeo cebieueeÛejCe ceW DeÙeesOÙee
leerLe& keâer Jebovee oer nw~ DeÙeesOÙee leerLe& keâer hetpee kesâ yeeo DeÙeesOÙee ceW pevceW heeBÛeeW
leerLeËkeâjeW kesâ 4-4 keâuÙeeCekeâ kesâ DeIÙe& efoS nQ~ Yejle yeengyeueer šeWkeâ hej efJejepeceeve
Yejle yeengyeueer mJeeceer keâe DeIÙe& nw~ jeÙeiebpe heefjmej ceW yeÌ[er cetelf e& kesâ meeLe efJejepeceeve
Oece&veeLe, ÛevõØeYe keâe DeIÙe& nw~ leerve Ûeewyeermeer cebeof j ceW efJejepeceeve 72 ØeefleceeDeeW keâe
DeIÙe& nw~ meceJemejCe cebeof j ceW meceJemejCe efJeYetelf e mes meceefvJele $e+<eYeosJe keâe DeIÙe&
nw~ keâšje cebeof j ceW efJejepeceeve DeeefoveeLe-Yejle-yeengyeueer keâe DeIÙe& nw~ jeÙeiebpe
heefjmej ceW efJejepeceeve nesves Jeeues Yejle mJeeceer keâe DeIÙe& nw~ leerve ueeskeâ mebyebOeer 8 keâjes[Ì
56 ueeKe 97 npeej 481 efpevecebeof j keâe DeIÙe& nw~ leerme Ûeewyeermeer cebeof j keâer ØeefleceeDeeW
keâe DeIÙe& nw~ $e+<eYeosJe kesâ cees#eØeehle ßeer Yejle Deeefo 101 heg$eeW keâe SJeb Yejle Ûe›eâer kesâ
cees#e Øeehle 923 heg$eeW keâe Yeer DeIÙe& efoÙee nw~ TB ceW efJejepeceeve hebÛehejces…er keâe DeIÙe&
nw~ Fmekesâ yeeo heeBÛe leerLeËkeâjeW kesâ meeLe Yejle, yeengyeueer Deeefo cees#eieeceer ceneheg®<eeW
keâer pevceYetecf e, efpevecebeof j, efpeveØeeflecee meceefvJele DeÙeesOÙee leerLe& keâe hetCee&IÙe& efoÙee nw~
Fme efJeOeeve keâer peÙeceeuee ceW ceeleepeer ves efueKee nw efkeâ Yejle keâes Deeefo ueskeâj 14 ueeKe
jepeeDeeW ves ueieeleej cees#e keâes Øeehle efkeâÙee nw~
peÙeceeuee kesâ yeeo ØeMeefmle, Deejleer SJeb Yepeve Deeefo nQ~ Ùen efJeOeeve ueIeg
nesles ngS Yeer DelÙevle cenlJehetCe& nw~ Ùen efJeOeeve keâjkesâ Deehe meYeer DeÙeesOÙee leerLe&
keâer ceefncee mes heefjefÛele neW SJeb MeeÕele pevceYetefce keâer Jebovee keâj DevevleiegCee heâue
keâes Øeehle keâjW, Ùener cebieue YeeJevee nw~
MM6NN
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (5)

oes Meyo
-Deee|Ùekeâe meg›eleceleer
ns DeeefoveeLe! ns DeeoerÕej! ns $e+<eYeefpevesÕej! veeefYeueueve!
heg®osJe! Ùegieeefoheg®<e! yeÇÿee, efJeefOe Deewj efJeOeelee cegeòf eâkeâjCe~~
ceQ DeieefCele yeej vecetB legcekeâes, JevotB OÙeeTB iegCeieeve keâ™B~
mJeelcewkeâ hejce DeevevoceÙeer, meg%eeve megOee keâe heeve keâ™B~~
pewve meceepe keâer meJeexÛÛe meeOJeer, efoJÙeMeefòeâ, YeejleieewjJe, Ûeeefj$eÛeefvõkeâe,
ieefCeveerØecegKe, DeeefÙe&keâeefMejesceefCe ßeer %eeveceleer ceeleepeer ves osJe, MeeŒe, ieg® keâer
Yeefòeâ ceW mewkeâÌ[eW mlegefleÙeeB SJeb 100 mes DeefOekeâ efJeOeeveeW keâer jÛevee keâer nQ~
hetpÙe ceeleepeer keâer JeeCeer efpeveJeeCeer nw~ uesKeveer ceW mejmJeleer keâe Jeeme nw~
500 «ebLeeW keâer uesefKekeâe, jÛeefÙe$eer, keäJeeBjer keâvÙeeDeeW keâer heLeØeoe|Mekeâe, Jele&ceeve
ceW meyemes ØeeÛeerve oeref#ele, efpeveeiece keâe meej yeleeves Jeeueer, %eeveece=le keâe efJelejCe
keâjves Jeeueer, <ešdKeC[eiece met$e «ebLe hej mebmke=âle ceW efmeæevle efÛevleeceefCe šerkeâe
keâer 16 hegmlekeâeW keâer jÛevee keâjves Jeeueer, De<šmenœeer keâe efnvoer DevegJeeo keâjves
Jeeueer, FvõOJepe, meJe&leesYeõ, keâuheõgce, efmeæÛe›eâ, leerveueeskeâ, lesjnÉerhe Deeefo
efJeOeeveeW keâer jÛevee keâjves Jeeueer hetpÙe ceeleepeer Fme Ùegie kesâ efueS Skeâ Jejoeve nQ~
Jele&ceeve ceW heejme Ûewveue kesâ ceeOÙece mes Øeefleefove ueeKeeW keâer mebKÙee ceW ueesie
hetpÙe ceeleepeer keâe ØeJeÛeve megveles nQ Deewj peye Jes nefmleveehegj Deeles nQ lees Jes hetpÙe
ceeleepeer keâe oMe&ve keâj Deheves keâes OevÙe—OevÙe ceeveles nQ~ Jes keânles nQ nceves Deepe
mee#eeled mejmJeleer ceelee keâe oMe&ve keâj Deheves peerJeve keâes OevÙe keâj efueÙee~
‘MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve’ (ueIeg) keâe ØekeâeMeve nes jne nw~
MeeÕele pevceYetefce keâer ceefncee keâes yeleeves Jeeuee Ùen Úesše mee efJeOeeve meYeer kesâ
efueS cebieuekeâejer nes~ hetpÙe ceeleepeer mJemLe jnW SJeb oerIee&Ùeg Øeehle keâjW,
Ùener efpevesvõosJe mes cebieue ØeeLe&vee SJeb hetpÙe ceeleepeer kesâ ÛejCeeW ceW keâesefš-keâesefš
veceve nw~

MM6NN
(6) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

nee|okeâ Godieej
—yeÇ. kegâ. yeervee pewve (mebIemLe)
vece: ßeer JeOe&ceeveeÙe, efveOet&le keâefueueelceves~
meeueeskeâeveeb ef$eueeskeâeveeb, ÙeefÉÅee ohe&CeeÙeles~~
yeermeJeeR Meleeyoer ceW cegefve hejcheje keâes peerJevle keâjves Jeeues ÙegieØeJele&keâ Ûeeefj$e
Ûe›eâJeleea DeeÛeeÙe& ßeer Meeefvlemeeiej peer cenejepe ngS nQ~ efpevekeâer ÛeÙee& ÛelegLe&keâeueerve
mece cegefveÙeeW kesâ meceeve Leer~ Fvekesâ ØeLece heóefMe<Ùe DeeÛeeÙe& ßeer Jeerjmeeiej peer
cenejepe kesâ keâjkeâceueeW mes DeeefÙe&keâe oer#ee Øeehle keâj, DeeefÙe&keâe %eeveceleer veece heekeâj,
mJeveece keâes meeLe&keâ keâjles ngS hejce hetpÙe ieefCeveerØecegKe ßeer %eeveceleer ceeleepeer ves ÛeejeW
DevegÙeesieeW keâe leuemheMeea %eeve Øeehle keâjkesâ, «ebLeeW keâe Ketye mJeeOÙeeÙe keâjkesâ, Deheves %eeve
keâes heefjhekeäJe keâjkesâ ‘menœeveece ceb$e’ keâer jÛevee mes Deheveer uesKeveer keâe MegYeejcYe keâjkesâ
Deye lekeâ Úesš—s yeÌ[s meYeer «ebLeeW keâes efceueekeâj 500 «ebLeeW keâer jÛevee keâer nw~
Deepe kesâ Jew%eeefvekeâ Ùegie ceW heejme šer. Jeer. Ûewveue kesâ ceeOÙece mes ueesie Iej yew"s
hetpÙe ceeleepeer kesâ cegKeejefJevo mes Øeefleefove %eeveece=le keâe heeve keâjles nQ~ peye Jes
nefmleveehegj Deekeâj hetpÙe ceeleepeer keâe oMe&ve keâjles nQ, lees ieodieod neskeâj keânles nQ efkeâ
ceeleepeer nce lees Deehekesâ Megæ Meem$eerÙe, Deeieceevegmeej ØeJeÛeve megvekeâj OevÙe nes ieS~
JeemleJe ceW hetpÙe ceeleepeer ves YeieJeeve ceneJeerj keâer efoJÙeOJeefve mes efvekeâueer
ÉeoMeebie JeeCeer keâes efpevnW hetJee&ÛeeÙeeX ves «ebLe¤he ceW efueefheyeæ efkeâÙee nw Gmeer keâes
Deelcemeele keâjkesâ, peve—peve kesâ efnleeÙe ØeJeÛeve kesâ Éeje leLee «ebLeeW kesâ Éeje Øeoeve
keâj jner nQ~ De<šmenœeer pewmes efkeäue<š vÙeeÙe kesâ «ebLe keâe DevegJeeo keâjkesâ hetpÙe
ceeleepeer ves Skeâ ceneved keâeÙe& efkeâÙee nw~ efJeÉodJeie&, ÙegJeeJeie&, yeeueJeie& meYeer kesâ efueS hetpÙe
ceeleepeer ves meceÙemeej, efveÙecemeej keâer šerkeâe, keâuheõgce, FvõOJepe Deeefo efJeOeeve, Øeefle%ee,
hejer#ee, peerJeveoeve Deeefo GhevÙeeme SJeb yeeueefJekeâeme kesâ 4 Yeeie, pewmeer hegmlekeWâ efueKekeâj
meJeeËieerCe %eeve keâe ØeÛeej Øemeej efkeâÙee nw~
cesje hejce meewYeeiÙe nw efkeâ hetpÙe ceeleepeer keâer kegâue hejcheje ceW pevce ueskeâj,
GvnW ieg®¤he ceW heekeâj Deewj Gvemes %eeveece=le keâes Øeehle keâj Deheves peerJeve keâes OevÙe
efkeâÙee nw~ meÛÛes osJe, Meem$e, ieg® kesâ Øeefle Yeefòeâ keâes keâjles ngS Deheveer veejer heÙee&Ùe keâes
meheâue keâ¤B Ùener cebieue YeeJevee nw~ hetpÙe ceeleepeer oerIee&Ùeg neW, mJemLe jnW, Ùener
efpevesvõosJe mes cebieue ØeeLe&vee keâjles ngS, %eeve keâer YeC[ej hetpÙe ceeleepeer kesâ ÛejCeeW ceW
keâesefš—keâesefš veceve keâjleer nttB~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (7)

hejcehetpÙe ieefCeveerØecegKe DeeefÙe&keâeefMejesceefCe

ßeer %eeveceleer ceeleepeer keâe mebef#ehle-heefjÛeÙe
-Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe Ûevoveeceleer
pevcemLeeve-efškewâleveiej (yeejeyebkeâer) G.Øe.
pevceefleefLe-Deemeespe megoer 15 (MejoheteCf e&cee) efJe. meb. 1991, (22 Dekeäšyt ej meved 1934)
peeefle-De«eJeeue efo. pewve, iees$e-ieesÙeue, veece-kegâ. cewvee
ceelee-efhelee-ßeerceleer ceesefnveer osJeer SJeb ßeer Úesšsueeue pewve
Deepevce yeÇÿeÛeÙe& ›ele-F&. meved 1952, yeejeyebkeâer ceW MejohetefCe&cee kesâ efove
#egefuuekeâe oer#ee-Ûew$e ke=â. 1, F&. meved 1953 keâes ceneJeerjpeer DeefleMeÙe #es$e (jepe.) ceW DeeÛeeÙe&jlve
ßeer osMeYet<eCe peer cenejepe mes~ veece-#egefuuekeâe Jeerjceleer
DeeefÙe&keâe oer#ee-JewMeeKe ke=â. 2, F&. meved 1956 keâes ceeOeesjepehegje (jepe.) ceW Ûeeefj$eÛe›eâJeleea 108
DeeÛeeÙe& ßeer Meebelf emeeiej peer keâer hejcheje kesâ ØeLece heóeOeerMe DeeÛeeÙe& ßeer Jeerjmeeiej peer cenejepe kesâ keâjkeâceueeW mes~
meeefneflÙekeâ ke=âeflelJe-De°menœeer, meceÙemeej, efveÙecemeej, cetueeÛeej, keâeleb$e-JÙeekeâjCe,
<ešdKeC[eiece Deeefo «ebLeeW kesâ DevegJeeo/šerkeâeSb SJeb ueieYeie 500 «ebLeeW keâer uesefKekeâe~
[er.efuešd. keâer ceeveo GheeefOe-meved 1995 ceW DeJeOe efJe.efJe. (hewâpeeyeeo) Éeje SJeb leerLeËkeâj
ceneJeerj efJeÕeefJeÅeeueÙe cegjeoeyeeo Éeje 8 DeØewue 2012 keâes ‘‘[er.efuešd.’’ keâer ceeveo GheeefOe mes efJeYetef<ele~
leerLe& efvecee&Ce ØesjCee-nefmleveehegj ceW pebyetÉerhe, lesjnÉerhe, leerveueeskeâ Deeefo jÛeveeDeeW kesâ efvecee&Ce,
MeeÕele leerLe& DeÙeesOÙee keâe efJekeâeme SJeb peerCeexæej, ØeÙeeie-Fueeneyeeo (G.Øe.) ceW leerLeËkeâj $e+<eYeosJe lehemLeueer
leerLe& keâe efvecee&Ce, leerLeËkeâj pevceYetecf eÙeeW keâe efJekeâeme ÙeLee-YeieJeeve ceneJeerj pevceYetecf e kegâC[uehegj (veeueboe-
efyenej) ceW ‘vebÅeeJele& cenue’ veecekeâ leerLe& efvecee&Ce, YeieJeeve heg<heobleveeLe keâer pevceYetecf e keâekeâvoer leerLe& (efvekeâš
ieesjKehegj-G.Øe.) keâe efJekeâeme, YeieJeeve heeÕe&veeLe kesâJeue%eeveYetecf e DeefnÛÚ$e leerLe& hej leerme Ûeewyeermeer cebeof j,
nefmleveehegj ceW pecyetÉerhe mLeue hej YeieJeeve Meebelf eveeLe-kegâb LegveeLe-DejnveeLe keâer 31-31 hegâš Gòegib e Ke[dieemeve
Øeeflecee, ceebieerlegib eer ceW efvee|cele 108 hegâš Gòebibg e YeieJeeve $e+<eYeosJe keâer efJeMeeue Øeeflecee, ceneJeerj peer leerLe& hej ceneJeerj
Oeece ceW hebÛeyeeueÙeefle cebeof j, efMe[ea ceW %eeveleerLe&, meccesoefMeKej ceW DeeÛeeÙe& ßeer Meebelf emeeiej Oeece, efouueer-Yeejle keâer
jepeOeeveer ceW ‘‘Ûe›eâJeleea Yejle %eevemLeueer pewve leerLe&’’ FlÙeeefo~
ceneslmeJe ØesjCee-hebÛeJe<eeaÙe pecyetÉerhe ceneceneslmeJe, YeieJeeve $e+<eYeosJe Debleje&°e^ Ùr e efveJee&Ce ceneceneslmeJe,
DeÙeesOÙee ceW YeieJeeve $e+<eYeosJe cenekegâb Ye cemlekeâeefYe<eskeâ, kegâC[uehegj ceneslmeJe, YeieJeeve heeÕe&veeLe pevcekeâuÙeeCekeâ
le=leerÙe menœeeefyo ceneslmeJe, efouueer ceW keâuheõgce ceneceC[ue efJeOeeve keâe Sself eneefmekeâ DeeÙeespeve FlÙeeefo~
21 efomecyej 2008 keâes pecyetÉerhe mLeue hej lelkeâeueerve je°^heefle ßeerceleer ØeefleYee osJeerefmebn heešerue
SJeb 22 Dekeäštyej 2018 keâes $e+<eYeosJehegjced-ceebieerlegbieer (cene.) ceW ceeveveerÙe je°^heefle ßeer jeceveeLe peer
keâesefJevo Éeje hetpÙe ceeleepeer kesâ memebIe meeefVeOÙe ceW ‘efJeÕeMeebefle Deefnbmee meccesueve’ keâe GodIeešve~
Mew#eefCekeâ ØesjCee-‘pewve ieefCele Deewj ef$eueeskeâ efJe%eeve’ hej Debleje&°^erÙe mebiees‰er, je°^erÙe kegâueheefle
meccesueve, Feflenemekeâej meccesueve, vÙeeÙeeOeerMe meccesueve SJeb DevÙe Deveskeâ je°^erÙe-Debleje&°^erÙe mlej kesâ
mesefceveej, Dee@veueeFve pewve FvemeeFkeäueesheeref[Ùee Deeefo~
jLe ØeJele&ve ØesjCee-pecyetÉerhe %eevepÙeesefle (1982 mes 1985), meceJemejCe ßeerefJenej (1998 mes
2002), ceneJeerj pÙeesefle (2003-2004) DeeÛeeÙe& ßeer Meebeflemeeiej meccesoefMeKej pÙeesefle jLe (2014)
YeieJeeve $e+<eYeosJe efJeÕeMeebefle keâueMe Ùee$ee jLe ceebieerlegbieer (2015-2016) kesâ oes jLeeW keâe Yeejle YeüceCe~
Fme Øekeâej efvelÙe vetleve YeeJeveeDeeW keâer peveveer hetpÙe ceeleepeer efÛejkeâeue lekeâ Fme JemegOee keâes
megMeesefYele keâjleer jnW, Ùener cebieue keâecevee nw~
(8) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

efJe<eÙe-ohe&Ce
›eâ. efJe<eÙe he=… mebKÙee
1. DeveeefoefveOeve Ceceeskeâej ceneceb$e SJeb Ûeòeeefj cebieue hee" 9
2. cebieueeÛejCe 10
3. ßeer DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve 11
4. ØeMeefmle 25
5. DeÙeesOÙee leerLe& keâer Deejleer 26
6. Yepeve 27-28
MM6NN

kegâue - hetpee-1, DeIÙe&-32, hetCee&IÙe&-1, peÙeceeuee-1

 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (9)

MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee

leerLe& efJeOeeve (ueIeg)
DeveeefoefveOeve Ceceeskeâej ceneceb$e SJeb Ûeòeeefj cebieue hee"
Cecees DeefjnbleeCeb, Cecees efmeæeCeb, Cecees DeeFefjÙeeCeb~
Cecees GJepPeeÙeeCeb, Cecees ueesS meJJe meentCeb~~
Ûeòeeefj cebieueb-Deefjnble cebieueb, efmeæ cebieueb, meeng cebieueb, kesâJeefue
heCCeòees Oeccees cebieueb~
Ûeòeeefj ueesiegòecee-Deefjnble ueesiegòecee, efmeæ ueesiegòecee, meeng ueesiegòecee,
kesâJeefueheCCeòees Oeccees ueesiegòecee~
Ûeòeeefj mejCeb heJJeppeeefce-Deefjnble mejCeb heJJeppeeefce, efmeæ mejCeb
heJJeppeeefce, meeng mejCeb heJJeppeeefce, kesâJeefue heCCeòees Oeccees mejCeb
heJJeppeeefce~
(10) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

cebieueeÛejCe
-Deveg°ghed Úbo-
ÙeeJeefvle meefvle ueeskesâÓefmceVeke=âleeefve ke=âleeefve Ûe~
leeefve meJee&efCe ÛewlÙeeefve, Jebos YetÙeebefme YetleÙes1~~1~~
DeÙeesOÙee cebieueb kegâÙee&-ovebleleerLe&keâle=&Ceeced~
MeeÕeleer pevceYetefceÙee&, Øeefmeæe meeOegefYeveg&lee~~2~~
$e+<eYeesÓefpeleleerLexMees-ÓhÙeefYeveboveleerLe&ke=âled~
ßeerceeved megceefleveeLe§ee-vevleveeLeefpevesÕej:~~3~~
hebÛeleerLe&ke=âleeb ieYe&-pevcekeâuÙeeCekeâeefo<eg~
FbõeefoefYe: meoe JebÅee, JebÅeles JeboefÙe<Ùeles~~4~~
DemebKÙeele-cegefòeâieeveeb, Yejleeefove¸Ceeceefhe~
pevceYetefcece&Ùee YekeälÙee, ef$emebOÙeb JevÅeles cegoe~~5~~
-Ghepeeefle Úbo-
ßeerveeefYemetvegYeg&JevewkeâmetÙe&:, ßeerOece&leerLe&mÙe ØeJele&keâes Ùe:~
YeJÙewkeâyebOegpe&ieoskeâveeLe:, leceeefoosJeb ØeCeceeefce efvelÙeb~~6~~
efJeefpelÙe meJeË efkeâue keâce&Me$etved, DepesÙeMeefòeâ-nd&Ùeefpelees efpevesMe:~
meewKÙeekeâjesÓvebleiegCeekeâjes Ùe:, efÉleerÙeleerLexMecenb mlegJes leb~~7~~
iegCewjvevlewjefYeveboveesÓmee-Jeieeled mece=efæb menmee ef$eueeskeäÙeeb~
ooeefle meewKÙeb efkeâue Yeeefòeâkeâeveeb, leb osJeosJeb ØeCeceeefce YekeälÙee~~8~~
veÙeØeceeCew: mekeâueb megleòJeb, ØekeâeMeÙeved Ùees peieleecegosefle~
me: meJe&ueeskewâkeâefJeYeemJejeKÙeced, Jebos megcelÙew megceefleb efpeveb leb~~9~~
Deveble! Âi%eevemegJeerÙe&meewKÙeb, Devebleleeb Ùeeefle leJe Øemeeoeled~
Devebleoes<eeved efpeve! ces uegveerenf , veceecÙevebleb ùefo OeejÙes lJeeb~~10~~
Deveg°ghed Úbo- Ûeef›eâCeb Yejleb veewefce, YeieJevlecenb cegoe~
YekeälÙee yeengyeefueveb Ûe, hejceevevoØeehleÙes~~11~~
~~DeLe efpeveÙe%eØeefle%eeheveeÙe ceC[uemÙeesheefj heg<heebpeefueb ef#ehesled~~
1. ÛewlÙeYeefòeâ
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (11)

ßeer DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve

jÛeefÙe$eer-ieefCeveer %eeveceleer ceeleepeer
-DeLe mLeehevee-
(lepe&-ieescešsMe, peÙe ieescešsMe......)
DeeefoveeLe, peÙe DeeefoveeLe, cece ùoÙe efJejepees-2
nce Ùener YeeJevee keâjles nQ~
YeeJevee keâjles nQ, Ssmee Deeves Jeeuee keâue nes~
nes veiej veiej ceW ØeYeg hetpee, meejer Oejleer Yeefòeâ mLeue nes~~nce0~~1~~
Ùegie keâer Deeefo ceW Fvõjepe ves, veieefj DeÙeesOÙee jÛeJeeF&~
ßeer veeefYejeÙe ce®osefJe keâes heekeâj, meejer pevelee nj<eeF&~~
ØeYeg DeeefoveeLe keâe pevce Ùeeo keâj, cesje ceve Yeer GppJeue nes~~nce0~~2~~
ßeer DeefpeleveeLe DeefYevebove megceleer, efpeve Deveble ves pevce efueÙee~
FvõeW ves efpeve efMeMeg keâes ueskeâj, ces™ efieefj hej DeefYe<eskeâ efkeâÙee~~
efpeve pevceYetecf e keâe DeÛe&ve keâj, cesje ceve Yeer Deefle GppJeue nes~~nce0~~3~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLepevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$e! De$e DeJelej DeJelej mebJeew<ešd Dee£eveveb~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLepevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$e! De$e efle‰ efle‰ "Š "Š mLeeheveced ~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLepevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$e! De$e cece meefVeefnlees YeJe YeJe Je<ešd meefVeOeerkeâjCeb~
-De°keâ-
lepe&-DeeJees yeÛÛeeW legcnW efoKeeÙeW.....
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
mejÙetveefo keâe peue Deefle Meerleue, he©ehejeie megJeeme efceuee~
jeieYeeJe ceue OeesJeve keâejCe, Oeej keâjsW cevekebâpe efKeuee~~
(12) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

peueOeeje mes hetpee keâjles, heeJeW GppJeue keâerefle& keâes~

efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~1~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe pevcepejece=lÙegefJeveeMeveeÙe
peueb efveJe&heeceerefle mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
kesâMej efIeme keâhet&j efceueeÙee, Yeücej hebefòeâÙeeb Deeve heÌ[W~
leerLe&#es$e hetpeve mes veMeles, keâce&Me$eg Yeer yeÌ[s yeÌ[s~~
Ûebove mes hetpee keâjles ner, heeJesW DeefJeÛeue keâerefle& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~2~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe mebmeejleeheefJeveeMeveeÙe Ûeboveb
efveJe&heeceerefle mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ûebõ Ûeefvõkeâe mece efmele lebogue, hegbpe ÛeÌ{eÙeW Yeòeâer mes~
Dece=lekeâCemece efvepe meceefkeâle iegCe, heeÙeW DeefleMeÙe Ùegòeâer mes~~
De#ele mes efpeve#es$e hetpeles, heeJeW De#eÙe keâerefle& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~3~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe De#eÙeheoØeehleÙes De#eleb
efveJe&heeceerefle mJeene~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (13)

DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~

efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
JeCe& JeCe& kesâ megceve megiebeOf ele, heeefjpeele Jekegâueeefo efKeues~
keâece JÙeLee veMe peeÙe leerLe& keâes, Dehe&Ce keâj veJeueefyOe1 efceues~~
heg<heeW mes hetpee keâjles ner, heeJeW efvepeiegCe keâerefle& keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~4~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe keâeceyeeCeefJeOJebmeveeÙe heg<heb
efveJe&heeceerefle mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
jmeieguuee jmehetCe& Debojmee, keâueekebâo heÙemeej efueÙes~ 2

Dece=leefheb[ meÂMe vesJepe mes, leerLe&#es$e keâes Ùepeve efkeâÙes~~

Ûe® mes hetpee keâjles ner peve, njles #egOed keâer Yeerefle keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~5~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe #egOeejesieefJeveeMeveeÙe vewJesÅeb
efveJe&heeceerefle mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~

1. #eeefÙekeâ%eeve Deeefo veJe #eeefÙekeâueefyOeÙeeB~ 2. ceueeF&~

(14) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

nscehee$e ceW Ie=le Yej yeòeer, pÙeesefle peues lece veeMe keâjs~
oerhekeâ mes Deejefle keâjles ner, ùoÙe hešue keâer Yeüebefle njs~~
keâjW Deejleer Yeefòeâ YeeJe mes, heeJeW DeelecepÙeesefle keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~6~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe ceesnevOekeâejefJeveeMeveeÙe oerheb
efveJe&heeceerefle mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
OetheIeÌ[s ceW Oethe peueekeâj, De°keâce& keâes oiOe keâjW~
efvepeDeelece kesâ YeeJekeâce& ceue, õJÙekeâce& Yeer Yemce keâjW~~
Oethe KesÙekeâj hetpee keâjles, heeJeW megjefYele keâerefle& keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~7~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-DevebleveeLe-
leerLeËkeâjpevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe De°keâce&onveeÙe Oetheb efveJe&heeceerelf e mJeene~
DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW Deelece leerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
heâue Debietj Devebveemeeefokeâ, mejme ceOegj ues Leeue Yejs~
Deelce Deleerevf õÙe megKe FÛÚgkeâ nes, heâue DeheX yeng Yeefòeâ Yejs~~
heâue mes hetpee keâjles ner nce, heeJeW efvepeheo leerLe& keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~8~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe cees#eheâueØeehleÙes heâueb
efveJe&heeceerefle mJeene~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (15)

DeeJees nce meye MeerMe PegkeâeÙeW, veieefj DeÙeesOÙee leerLe& keâes~

efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~
Jebos efpeveJejb-4~~
peue Ûebove De#ele ceeuee Ûe®, oerhe Oethe heâue DeIÙe& efueÙee~
kesâJeue ‘%eeveceleer’ heo nslet, efpeveheo hebkeâpe DehÙe& efoÙee~~
DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj hetpee keâjles, heeJeW efMeJeheo leerLe& keâes~~
efpeveJej pevceYetefce keâes pepeleW, heeJeW DeeleceleerLe& keâes~~9~~
Jebos efpeveJejb-4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-
DevebleveeLe-leerLeËkeâjpevceYetefce-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
-meesj"e-
mejÙetveefo keâe veerj, kebâÛeve Peejer ceW Yeje~
efceues YeJeesoefOe leerj, MeebleerOeeje Meb keâjs~~10~~
MeebleÙes MeebefleOeeje
Jekegâue keâceue keâunej, heg<heebpeefue keâjles ÙeneB~
efceues meewKÙe Yeb[ej, ÙeMe meewjYe ÛengbefoMe YeüceW~~11~~
efoJÙe heg<heebpeefueŠ
DeÙeesOÙee, ØeÙeeie leerLe&#es$e kesâ DeIÙe&
(MebYeg Úbo)
Dee<eeÌ{ Jeoer ogelf eÙee keâes peneB, ke=âleÙegie keâe ØeLece ceneslmeJe Lee~
ØeYeg $e+<eYeosJe kesâ ieYe&keâuÙeeCekeâ, keâe Jen henuee GlmeJe Lee~~
Gme leerLe& DeÙeesOÙee peer kesâ Øeefle, cesje Ùen DeIÙe& mecehe&Ce nw~
nes ieYe&Jeeme ogKe veeMe cesje, Fme nsleg keâ™B Mele Jevove ceQ~~1~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJeieYe&keâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
(16) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

MegYe Ûew$e ke=â<Ce veJeceer efleefLe keâes, peneB $e+<eYeosJe keâe pevce ngDee~
ceelee ce®osJeer keâe Deebieve, SJeb ef$eueeskeâ Yeer OevÙe ngDee~~
efheleg veeefYejeÙe ves peneB efkeâefceÛÚkeâ, oeve meYeer keâes yeeBše Lee~
Gme veieefj DeÙeesOÙee keâes JevotB, peneB ueiee osJe keâe leeblee Lee~~2~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJepevcekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
peneB Ûew$e Jeoer veJeceer keâes, veerueebpevee ve=lÙe ØeYeg ves osKee~
Gmekeâer ce=lÙeg ueKe peerJeve keâer, #eCeYebiegjlee keâe #eCe osKee~~
Jewjeieer Je=<eYesÕej ves peneB, peekeâj oer#ee OeejCe keâer Leer~
Jen leerLe& ØeÙeeie Øeefmeæ ngDee, ceQ hetpetB cegPes efceues efmeæer~~3~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJeoer#eekeâuÙeeCekeâheefJe$e-ØeÙeeieleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
heâeuiegve Jeefo iÙeejme efleefLe keâes, kesâJeue%eeve ØeYet ves Øeehle efkeâÙee~
leye hegefjceleeuehegj ØeÙeeie ceW, MegYe meceJemejCe efvecee&Ce ngDee~~
ve=he Je=<eYemesve ves oer#ee ueskeâj, ieCeOej keâe heo Øeehle efkeâÙee~
ceQ DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj veceve keâ™B, Je=<eYesÕej ves peneB %eeve efueÙee~~4~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJekesâJeue%eevekeâuÙeeCekeâheefJe$e-hegefjceleeuehegj-
ØeÙeeieleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
ßeer DeefpeleveeLe keâe ieYee&iece, keâuÙeeCekeâ ngDee DeÙeesOÙee ceW~
Jeefo pÙes‰ DeceeJeme Oeveheefle ves, yejmeeÙes jlve DeÙeesOÙee ceW~~
Gme veiejer keâe DeÛe&ve keâjves keâes, DeIÙe& mepeekeâj ueeÙee ntB~
leerLeËkeâj keâer MeeMJele veiejer keâes, Jevove keâjves DeeÙee ntBb~~5~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefpeleveeLeieYe&keâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
peneB DeefpeleveeLe keâe pevcekeâuÙeeCe, ceveeves Fvõ meYeer DeeÙes~
MegYe ceeIe Megkeäue oMeceer efleefLe keâes, $ewueeskeäÙe kesâ ØeeCeer nj<eeÙes~~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (17)

Gme heeJeve Yetefce DeÙeesOÙee keâe, DeÛe&ve meyekeâes megKekeâejer nw~

leerLeËkeâj ßeer DeefpelesÕej kesâ, ÛejCeeW ceW Oeeskeâ nceejer nw~~6~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefpeleveeLepevcekeâuÙeeCekeâheefJe$eDeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
Gme veiejer keâe megvoj JewYeJe Yeer, veneR uegYee heeÙee ØeYeg keâes~
MegYe ceeIe Megkeäue veJeceer kesâ efove, JewjeiÙe ngDee DeefpelesÕej keâes~~
meekesâlehegjer kesâ yeeie menslegkeâ, ceW peekeâj oer#eeOeejer~
Gme lÙeeieYetefce keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, ÛejCeeW ceW peeTB yeefuenejer~~7~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefpeleveeLeoer#eekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
meekesâlehegjer ceW DeefpeleveeLe keâe, kesâJeue%eeve keâuÙeeCekeâ nw~
efleefLe heew<e Megkeäue iÙeejme keâe efove, hejceeleceheo keâe %eeÙekeâ nw~~
Gme leerLe& DeÙeesOÙee keâer jpe ceW, heeJevelee meoe cenkeâleer nw~
ceQ DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj vecetB %eeve keâer, Je<ee& peneB yejmeleer nw~~8~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefpeleveeLekesâJeue%eevekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙee-
leerLe&#es$eeÙe DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
JewMeeKe Megkeäue <e‰er efleefLe ceW, efmeæeLee& ceeB kesâ DeeBieve ceW~
meekesâlehegjer ceW jlve yejmeles, efhelee mJeÙebJej kesâ Iej ceW~~
ÛeewLes leerLeËkeâj DeefYevebove, ØeYeg keâe ieYee&iece GlmeJe Lee~
ceQ DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj vecetB DeÙeesOÙee, leerjLe meÛecegÛe MeeÕele Lee~~9~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefYeveboveveeLeieYe&keâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
DeefYevevove efpeve keâe pevce ngDee, leye Fvõ efmebnemeve [esue G"e~
efleefLe ceeIe Megkeäue ÉeoefMe kesâ efove, leerveeW ueeskeâeW ceW Meesj ceÛee~~
jlveeW keâer Je<ee& ngF& efhelee ves, oeve efkeâefceÛÚkeâ yeebš efoÙee~
Gme hegCÙeYetefce keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, ceQves Yeer Deevebo Øeehle efkeâÙee~~10~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefYeveboveveeLepevcekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
(18) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

efpeme peien ØeYet ves cesIeeW keâe, Fkeâ megboj veiej yemee osKee~
JewjeiÙe Øeehle nes ieÙee legjle, peye Jener veiej efJeveMee osKee~~
peie keâer veÕejlee ueKe Jeve ceW, peekeâj oeref#ele nes ieÙes ØeYees~
Gme veieefj DeÙeesOÙee keâes hetpetb, ns DeefYevevove peieJebÅe ØeYees~~11~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefYeveboveveeLeoer#eekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
peÙekeâej DeÙeesOÙee ceW ietbpeer, peye heew<e Megkeäue ÛeewoMe DeeF&~
DeefYevebove ØeYeg kesâ leerLeËkeâj, MegYe keâce& keâer Øeke=âefle GoÙe DeeF&~~
Oeveheefle ves meceJemejCe jÛevee, keâj oer legjble ieieveebieCe ceW~
Gme heeJeve Yet keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, ÛeentB leerjLe keâe oMe&ve ceQ~~12~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DeefYeveboveveeLekesâJeue%eevekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙee-leerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerelf e mJeene~
ßeeJeCe Megkeäuee ogelf eÙee efleefLe ceW, peneB megceefleveeLe peer ieYe& yemes~
efpeme peien cesIejLe jepee keâer jeveer, keâes meesuen mJehve efoKes~~
efheleg ceele keâer hetpee keâjves keâes, leye Fvõ meheefjkeâj Les DeeÙes~
Gme ieYe&keâuÙeeCekeâ Yetceer keâer, hetpeve keâj nce meye nj<eeÙes~~13~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeermegceefleveeLeieYe&keâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
cebieueeJeleer ceelee ves peneB, ØeYeg megceefleveeLe keâes pevce efoÙee~
efleefLe Ûew$e Megkeäue SkeâeoefMe ves, meekesâlehegjer keâes OevÙe efkeâÙee~~
heJe&le megces® hej ues peekeâj, meewOece& Fvõ ves vnJeve efkeâÙee~
Gme pevceYetefce keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, nce meyeves heeJeve pevece efkeâÙee~~14~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeermegceefleveeLepevcekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
JewMeeKe megoer veJeceer keâes peneB, ØeYeg megceefle keâes peeeflemcejCe ngDee~
oer#ee keâe YeeJe Øeiešles ner, ueewkeâeefvlekeâ megj Deeieceve ngDee~~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (19)

GÅeeve menslegkeâ ceW peekeâj, JeŒeeYejCeeW keâe lÙeeie efkeâÙee~

Gme lÙeeieYetefce keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, nceves megKe keâe meeceüepÙe efueÙee~~15~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeermegceefleveeLeoer#eekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
meekesâlehegjer keâe Jen GheJeve, efheâj mes Fkeâ yeej Øehegâefuuele Lee~
peneB Ûew$e megoer iÙeejme kesâ efove, kewâJeuÙe efoJeekeâj Øeieefšle Lee~~
Gme %eevekeâuÙeeCekeâ kesâ Øeleerkeâ ceW, meceJemejCe efvecee&Ce ngDee~
pees DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj veceve keâjW, Gvekeâe meÛecegÛe keâuÙeeCe ngDee~~16~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeermegceefleveeLekesâJeue%eevekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
keâeefle&keâ Jeoer Skeâce efleefLe peneB, ceeB MÙeecee ves osKes meheves~
efpeveJej Deveble keâe ieYe&keâuÙeeCe, ceveeves DeeÙes osJe Ieves~~
ve=he efmebnmesve meekesâleheleer ves, meheveeW keâe heâue yeleueeÙee~
Gme leerLe& DeÙeesOÙee keâer hetpeve keâes, Leeue mepee keâj ceQ ueeÙee~~17~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DevebleveeLeieYe&keâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
ngC[eJemeefhe&Ceer keâeue DeÙeesOÙee, veiejer keâe Fefleneme yevee~
ÙeneB heeBÛe ØeYet kesâ pevce ceW Deefvlece, ØeYeg Deveble keâe Oeece yevee~~
MegYe pÙes‰ Jeoer yeejme efleefLe keâes, megj cegkegâš mJeÙeb ner veceü ngS~
Gme hegCÙe Oeje keâes DeIÙe& ÛeÌ{e, leerjLeJevove kesâ YeeJe ngS~~18~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DevebleveeLepevcekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
Fkeâ yeej osKe Gukeâe efiejles, efpeveJej Deveble ves oer#ee ueer~
efvepe pevceefleLeer ceW ner ØeYeg ves, heefjkeâj Je Øepee keâes efMe#ee oer~~
#eCeYebiegj Fme ceeveJe leve mes, DeefJeveÕej heo keâes heevee nw~
FmeefueS lÙeeieceÙe Oejleer keâes, ßeæe mes DeIÙe& ÛeÌ{evee nw~~19~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DevebleveeLeoer#eekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
(20) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

efheâj Gmeer DeÙeesOÙee ceW Deveble, leerLeËkeâj ØeYeg keâes %eeve efceuee~
G«ees«e lehemÙee kesâ Éeje, peneB meceJemejCe keâe Oeece efceuee~~
Jen Ûew$e DeceeJemÙee keâe efove, meyeves efoJÙeOJeefve heeve efkeâÙee~
Dee"eW õJÙeeW keâe DeIÙe& ÛeÌ{e, ceQves efvepe ceW efJeßeece efkeâÙee~~20~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer-DevebleveeLekesâJeue%eevekeâuÙeeCekeâheefJe$e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe
DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
ßeer Yejle-yeengyeueer šeWkeâ keâe DeIÙe&
-oesne-
Ûe›eâJeefle& ßeer Yejle ØeYeg, yeengyeueer YeieJeble~
DeIÙe& ÛeÌ{ekeâj Yeefòeâ mes, heeTB YeJeoefOe Deble~~21~~
Ô ÜeR ßeerYejlemJeeefce-yeengyeefuemJeeefceYÙeeb DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeeneb
-veejeÛe Úbo-
peueeefo De°õJÙe uesÙe, DeIÙe& keâes yeveeFÙes~
meg%eeveceleer hetCe& nsleg, veeLe keâes ÛeÌ{eFÙes~~
efpevesvõ Oece&veeLe kesâ, heoejefJebo ceQ vecetB~
mecemle jesie Meeskeâ ceesn, jeie És<e keâes JecetB~~22~~
Ô ÜeR ßeerOece&veeLeefpevesvõeÙe DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
-vejsvõ Úbo-
peue Ûebove De#ele kegâmegceeJeefue, Deeefokeâ DeIe& yeveeTB~
GmeceW jlve efceueekeâj DehetË, ‘%eeveceleer’ efveefOe heeTBB~~
cegefve cevekegâcego efJekeâemeer Ûeboe, ÛevõØeYet keâes hetpetB~
efvepe mecejme megKe megOee heeve keâj, YeJe YeJe ogŠKe mes ÚtštB~~23~~
Ô ÜeR ßeerÛevõØeYeefpevesvõeÙe DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
-œeefiJeCeer Úbo-
veerj iebOeeefo Jemeg õJÙe ues Leeue ceW~
DeIÙe& Dehe&Ce keâ™B veeÙe kesâ Yeeue ceW~~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (21)

leerve Ûeewyeerefme leerLeËkeâjeW keâes pepetB~

pevce JÙeeOeer n™B meJe& ogŠKe mes yeÛetB~~24~~
Ô ÜeR YetleJele&ceeveYeefJe<Ùeled-ÉemehleefleleerLeËkeâjsYÙeŠ DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
-Ûeeue-veboerÕej hetpee keâer-
peue Ûebove Deeefo efceueeÙe, DeIe& yeveeÙe efueÙee~
efvepe heo DeveIe& kesâ nsleg, Deehe ÛeÌ{eÙe efoÙee~~
efpeve meceJemejCe keâer Yetecf e, DeefleMeÙe efJeYeJe Oejs~
pees hetpeW efpeveheohe©e, Jes efvepe efJeYeJe YejW~~25~~
Ô ÜeR DenË meceJemejCeefJeYeteflecebef[leeÙe ßeer$e+<eYeosJeleerLeËkeâjeÙe
DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
-Ûeewyeesue Úbo-
Jeeefj iebOe De#ele kegâmegceeefokeâ, GmeceW yengjlveeefo efceues~
DeIe& ÛeÌ{ekeâj legce iegCe ieeTB, mecÙekeâd %eeve Øemetve efKeues~~
ßeerJe=<eYesMe Yejle yeentyeefue, leerveeWs kesâ heo keâceue pepetB~
efvepe kesâ leerve jlve keâes heekeâj, YeJe YeJe og:Ke mes MeerIeÇ yeÛetB~~26~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjJe=<eYeosJe-lelmegle-Yejle-yeengyeefue-ÛejCesYÙees DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
-œeefiJeCeer Úbo-
meJe& mebheefòe Oej Deehe Deveceesue nes~
DeIe& mes hetpeles mJeelce keâuueesue nes~~
Deeefo leerLe&xMe megle Deeefo Ûe›esâMe keâes~
ceQ pepetb Yeefòeâ mes Deehe YejlesMe keâes~~27~~
Ô ÜeR ßeerYejlemJeeefceefmeæhejcese‰
f ves DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË efveJe&heeceerelf e mJeene~
DeIe& ceW mJeCe& Ûeeboer kegâmegce ues efueS~
veeLe keâes Dehe&ntB jlve$eÙe kesâ efueS~~
(22) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

meJe& MeeÕele efpeveeueÙe pepetB YeeJe mes~

mJeelce heerÙet<e heerTB yeÌ[s ÛeeJe mes~~28~~
Ô ÜeR ef$eueeskeâmebyebeOf e-De„keâesešf <ešdhebÛeeMeuue#emehleveJeeflemenœeÛeleg:Melewkeâe-
Meerefle-efpeveeueÙeefpeveefyecyesYÙe: DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
veerj iebOeeefo Jemeg õJÙe ues Leeue ceW~
DeIÙe& Dehe&Ce keâ™B veeÙe kesâ Yeeue ceQ~~
leerme Ûeewyeerme leerLeËkeâjeW keâes pepet~B
pevce JÙeeOeer n™B meJe& og:Ke mes yeÛet~B ~29~~
Ô ÜeR ef$ebMeÛÛelegeJf eËMeefleleerLeËkeâjsYÙe: DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË efveJe&heeceerelf e mJeene~
$e+<eYeosJe kesâ cees#eØeehle ßeer Yejle Deeefo 101 heg$eeW keâe DeIÙe&
-oesne
$e+<eYeosJe kesâ heg$e meye, Yejle Deeefo Mele Skeâ~
oer#ee ues efMeJeheo efueÙee, vecetB vecetB efMej šskeâ~~30~~
Ô ÜeR ßeer$e+<eYeosJemÙe cees#eØeehleMelewkeâYejleeefoheg$esYÙe: DeIÙeË efveJe&heeceerelf e mJeene~
ßeer Yejle Ûe›eâea kesâ cees#eØeehle 923 heg$eeW keâe DeIÙe&
Yejle Ûeef›eâ kesâ efJeJeæ&veeefo-megle veJe meew lesFm& e~
oer#ee ues efMeJeheo efueÙee, vecetB vecetB vele MeerMe~~31~~
Ô ÜeR ßeerYejleÛe›eâJeefle&ve: cees#eØeehleefJeJeæ&vekegâceejeefo-veJeMelekeâ-
$eÙeesefJebMeefleheg$esYÙe: DeIÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
TB ceW efJejepeceeve hebÛehejces…er keâe DeIÙe&
peue Ûebove De#ele heg<he, vesJepe oerhe efueÙee~
Jej Oethe HeâueeW mes hetCe&, legce heo DeIÙe& efkeâÙee~~
ßeer hebÛehejceieg®osJe, hebÛeceieefle oelee~
YeJe YeüceCe hebÛe nj uesJe, hetpetB heo $eelee~~32~~
Ô ÜeR Den&eflmeæeÛeeÙeexheeOÙeeÙemeJe&meeOegYÙees DeveIÙe&heoØeehleÙes DeIÙeË
efveJe&heeceerefle mJeene~
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (23)

-hetCee&IÙe& (Ûeewyeesue Úbo-)

Ùen veieefj DeÙeesOÙee leerLeËkeâj keâer, MeeÕele pevceYetefce ceeveer~
Fme Ùegie kesâ heeBÛe efpevesÕej kesâ ner, pevce mes efvele heeJeve ceeveer~~
yeng cees#eieeefce ceneheg®<eeW kesâ, Yeer pevce ÙeneB hej ßegle JeCeX~
efpevecebeof j efpeveØeefleceeDeeW mes, heeJeve Fme leerLe& keâes nce ØeCeceW~~1~~
Ô ÜeR ßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLe-megceefleveeLe-DevebleveeLe-
leerLeËkeâj-ßeerYejleyeengyeefue-Deeefocees#eieeefceceneheg®<epevceYetecf e-efpevecebeof jefpeve-
ØeefleceemeceefvJele-MeeÕeleDeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe hetCee&IÙeË efveJe&heeceerefle mJeene~
MeebleÙes MeebefleOeeje, efoJÙe heg<heebpeefue:~
peehÙe ceb$e- Ô ÜeR DevebleevebleleerLeËkeâjeefocees#eieeefceceneheg®<epevceYetecf e-
DeÙeesOÙeeMeeÕeleleerLe&#es$eeÙe vece:~
peÙeceeuee
-MebYeg Úvo-
ns veeLe! Deehekesâ iegCeceefCe keâer, peÙeceeue ietLb e keâj ueeÙes nQ~
Yeòeâer mes ØeYeg kesâ ÛejCeeW ceW, iegCeceeue ÛeÌ{eves DeeÙes nQ~~
nw OevÙe DeÙeesOÙeehegjer peneB, ßeer DeeefoveeLe ves pevce efueÙee~
efpeve DeefpeleveeLe DeefYevebove megceleer, ØeYeg Deveble ves OevÙe efkeâÙee~~
kewâueeMeefiejer mes Je=<eYeosJe efpeve, cees#eOeece keâes heeÙes nQ~~ns0~~1~~
meceüešd YejleÛe›eâer ves oer#ee ues, efMeJeheo keâes Øeehle efkeâÙee~
F#JeekegâJebeMf e ve=he Ûeewon ueeKe efn, ueieeleej efMeJeOeece efueÙee~~
Ùes hegjer efJeveerlee kesâ pevceW, hejceelceOeece keâes heeÙes nQ~~ns0~~2~~
yeengyeefue keâeceosJe ves peerle, Yejle keâes efheâj oer#ee Oejkeâs~
ØeYeg Skeâ Je<e& Les OÙeeve ueerve, leve yesue ÛeÌ{er Deefn Yeer efuehešs~~
efheâj kesâJeue%eeveer yeveW veeLe, nce iegCe ieekesâ n<ee&Ùes nQ~~ns0~~3~~
ßeer DeefpeleveeLe Deeefokeâ ÛeejeW, leerLeËkeâj meccesoeÛeue mes~
efMeJeOeece ieÙes FvõeefoJebÅe, nce efvele JeboW, ceve JeÛe leve mes~~
Oeefve OevÙe DeÙeesOÙee pevcemLeue, efMeJeLeue Jebole n<ee&Ùes nQ~~ns0~~4~~
(24) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

Ùegie keâer Deeoer ceW DeeefoveeLe, heg$eer yeÇeÿeer megbojer ngF&~

efheleg mes yeÇeÿeer Deew Debkeâefueheer, heekeâj efJeÅee ceW Oegjer ngF&~~
efheleg mes oer#ee ues ieefCeveer LeeR, Fvekesâ iegCe megj vej ieeÙes nQ~~ns0~~5~~
Fvekesâ heLe hej DeieefCele veejer, ves Ûeuekeâj Œeerefuebie Úsoe~
Deee|Ùekeâe megueesÛevee ves iÙeejn, DebieeW keâes heÌ{ peie mebyeesOee~~
Fve hejchejeiele meYeer DeeefÙe&keâeDeeW keâes MeerMe veceeÙes nQ~~ns0~~6~~
peÙe peÙe jlveeW keâer Keeve jlveieYee&, jlveeW keâer ØemeefJe$eer~
peÙe peÙe meekesâleehegjer DeÙeesOÙeehegjer efJeveerlee megKeoe$eer~~
peÙe peÙeleg DeveeefoefveOeve veiejer, nce Jebove keâj n<ee&Ùes nQ~~ns0~~7~~
yeme keâeue oes<e mes Fme Ùegie ceW, ÙeneB heebÛe leerLeËkeâj pevce efueÙes~
meye Yetle YeefJe<Ùeled keâeueeW ceW, Ûeeweyf eme efpeve pevceYetecf e nQ Ùes~~
nce Fmekeâe Mele Mele Jebove keâj, DeefleMeeÙeer hegCÙe keâceeÙes nQ~~ns0~~8~~
Ô ÜeR leerLeËkeâjßeer$e+<eYeosJe-DeefpeleveeLe-DeefYeveboveveeLemegceefleveeLe-DevebleveeLe-
leerLeËkeâjpevceYetecf e-DeÙeesOÙeeleerLe&#es$eeÙe peÙeceeuee hetCee&IÙe&ced efveJe&heeceerelf e mJeene~
MeebleÙes MeebefleOeeje, efoJÙe heg<heebpeefueŠ~
-oesne-
pevceYetecf e MeeÕele Ùener, leerLe& DeÙeesOÙee Oeece~
‘%eeveceleer’ kewâJeuÙe efnleg, keâesefš keâesefš ØeCeece~~
~~FlÙeeMeerJee&o:~~
MM 6 NN
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (25)

ØeMeefmle
-oesne-
MeebefleveeLe leerLexMe keâes, vecetB DevevleeW yeej~
kegbâLegveeLe DejveeLe keâes, vecetB Yeefòeâ GjOeej~~1~~
kegbâokegbâo DeecveeÙe ceW, ieÛÚ mejmJeleer ceevÙe~
yeueelkeâejieCe efmeæ nw, GveceW metefj ØeOeeve~~2~~
meoer yeermeJeeR kesâ ØeLece, MeebeflemeeiejeÛeeÙe&~
Gvekesâ heóeÛeeÙe& Les, JeerjmeeiejeÛeeÙe&~~3~~
oskeâj oer#ee DeeefÙe&keâe, efoÙee %eeveceleer veece~
ieg®Jej ke=âhee Øemeeo mes, meeLe& ngDee kegâÚ veece~~4~~
JeerjmebJeled heÛÛeerme meew DeÌ[leeefueme peie ceevÙe~
ceeIe ke=â<Ce ÛeewoMe efleLeer, $e+<eYeosJe efveJee&Ce~~5~~
leerLe& DeÙeesOÙee meJe& peie, Jebefole efJeÕe Øeefmeæ~
MeeÕele leerLe& ceneve nw, Deveeefo Deveble efmeæ~~6~~
Fme Ùegie ceW ßeer $e+<eYeØeYeg, pevceYetefce meye ceevÙe~
heebÛe leerLeËkeâj ner ngS, Gvekesâ šeWkeâ ØeOeevÙe~~7~~
DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve Ùen, ueIeg Yeer DeefleMeÙeJeeve~
heÌ{es keâjes DeefleYeefòeâ mes, heeJees meewKÙe efveOeeve~~8~~
peye lekeâ peie ceW leerLe& Ùen, meJe& ueeskeâ efnlekeâej~
leye lekeâ Ùen hetpee ke=âleer, Yejs megiegCe Yeb[ej~~9~~
‘%eeveceleer’ kewâJeuÙe keâj, osJes hejceevevo~
Ùener ØeeLe&vee Skeâ nw, vecetB peesÌ[ keâjÉbÉ~~10~~
MM 6 NN
(26) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

DeÙeesOÙee leerLe& keâer Deejleer

jÛeefÙe$eer-Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe Ûeboveeceleer
lepe&—Ûeebo cesjs Dee pee js ................
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer-2
leerLeËkeâjeW keâer, pevceYetefce Ùen, meye efceue keâjes DeejefleÙee~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~šskeâ.~~
MeeMJele Ùen hegjer DeÙeesOÙee, peie ceW peeveer peeleer nw~
meccesoefMeKej kesâ meÂMe, heeJeve ceeveer peeleer nw~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~1~~
Ùebt lees Fme Yet hej meejs, leerLeËkeâj meoe peveceles~
uesefkeâve Fme Ùegie ceW pevceW, leerLeËkeâj hebÛe hejce Les~~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~2~~
ßeer $e+<eYe Deefpele DeefYevebove, megceleer Deveble peer pevces~
GVeerme Mes<e leerLeËkeâj, meye Deueie-Deueie ner pevces~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~3~~
leerjLe keâer heeJeve jpe keâes, cemlekeâ hej OeejCe keâj uees~
Fmekeâer Deejefle keâj Deheves, keâ„eW keâe efveJeejCe keâj uees~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~4~~
DeeoerÕej keâer Ke[dieemeve, Øeeflecee keâes veceve keâjW nce~
‘‘Ûeboveeceleer’’ Fme MeeMJele, leerjLe keâes veceve keâjW nce~~
Deejleer leerLe& DeÙeesOÙee keâer~~5~~
RQRQRQ
 MeeÕele pevceYetefce DeÙeesOÙee leerLe& efJeOeeve (ueIeg) (27)

Yepeve
jÛeefÙe$eer-Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe Ûeboveeceleer
lepe&-nce pewve kegâue ceW pevceW.....
leerLe& DeÙeesOÙee keâer Deye veF& henÛeeve yevesieer~
jlvecetefle&ÙeeW mes peie ceW Decej veF& ›eâebefle yeÌ{sieer~~šskeâ.~~
peje keâuhevee keâjes le=leerÙe keâeue kewâmee Lee~
Fvõ jefÛele $e+<eYeosJe ØeYeg keâe cenue kewâmee Lee~
Gmeer cenue kesâ efvecee&Ce mes veJe ›eâebefle yeÌ{sieer~~leerLe& DeÙeesOÙee.....~~1~~
ØeLece Ûe›eâJeefle& Yejle peer keâe Ùegie ceneve nw,
Fvekesâ veece mes ner osMe keâe Yeejle Ùes veece nw~
Yejle ØeYeg keâer cetelf e& mes Yeer yengle Meeve yeÌ{is eer~~leerLe& DeÙeesOÙee.....~~2~~
leerveueeskeâ keâer jÛevee ceW mJeie&-vejkeâ efoKeWies,
hegCÙeheehe mes Ùes efceueles Yeòeâ meyekeâ meerKeWies~
efJeÕeMeebelf e efpeveeueÙe mes peie ceW Meebelf e yeÌ{is eer~~leerLe& DeÙeesOÙee.....~~3~~
Fkeâ meew Skeâ heg$e yeÇeÿeer-megvojer ÙeneR pevceeR,
ieefCeveer %eeveceleer ØesjCee mes cetefle&ÙeeB yeveeR~
‘‘Ûevoveeceleer’’ efpeveOece& keâer Deye Meeve yeÌ{is eer~~leerLe& DeÙeesOÙee.....~~4~~
RQRQRQ
(28) Jeerj %eeveesoÙe «ebLeceeuee

Yepeve
jÛeefÙe$eer-Øe%eeßeceCeer DeeefÙe&keâe Ûeboveeceleer
MeeÕele leerLe& DeÙeesOÙee heeJeve Oeece nw~
Ùen Deeefo leerLe& efpeve mebmke=âefle keâer henÛeeve nw~~
Ùen leerLeËkeâj keâe hÙeeje pevcemLeeve nw~
heeJeve Oeece nw, nceejer Meeve nw~~šskeâ.~~
Ùen jlveceÙeer nw Oejleer, FvõeW mes hetpÙe Ùen Oejleer-3~
Fme Ùegie kesâ heeBÛe efpevesÕej, peveceW leerLeËkeâj yevekeâj~
Ùes hebÛekeâuÙeeCekeâ meefnle heeBÛe YeieJeeve nQ-2
heeJeve Oeece nw, nceejer Meeve nw~~1~~
Deye leerLe& efJekeâeme keâer IeefÌ[ÙeeB, mJeefCe&ce Fefleneme yeveeSb-3~
jlveeW keâer yeveWieer Øeeflecee, DeodYegle ØekeâeMe hewâueeSB~
ceeB %eeveceleer keâer mebØesjCee ceneve nw-2~
heeJeve Oeece nw, nceejer Meeve nw~~2~~
ØeYeg pevce cenue cevenejer, meJe&leesYeõ keâe oMe&ve-3~
Fkeâ leerve ueeskeâ keâer jÛevee, peneB mJeie& vejkeâ keâe oMe&ve~
meewOece& Fvõ keâe Yeer osKeesies efJeceeve nw-2
heeJeve Oeece nw, nceejer Meeve nw~~3~~
kegâÚ jlveefMeueeSB oskeâj, MeeÕele hegCÙeepe&ve keâj uees-3~
kegâÚ Oeve keâes oeve ceW oskeâj, leerjLe efJekeâeme Yeer keâj uees~
‘‘Ûevoveeceleer’’ Fme leerLe& keâes keâjW ØeCeece nw-2
heeJeve Oeece nw, nceejer Meeve nw~~4~~
RQRQRQ