Dr.

Musli Vrbani

TEXHVIDI PR MUSLIMANIN E VOGL

Oslo, 2010

Autori:

Dr. Musli VRBANI

Titulli:

TEXHVIDI PR MUSLIMANIN E VOGL

Radhitja kompjuterike,

Sadulla Sefa
kopertina dhe dizajni grafik:

Mumin Shehu
Korrektor
Muharrem Qilafi
Shtypi:

FOCUS

Oslo, 2010

T drejtn e ribotimit e rezervon botuesi

PRMBAJTJA:
HYRJE............................................................................................................................................................. 5
ISTIADHE........................................................................................................................................................ 6
BISMIL-LAHI ................................................................................................................................................... 7
KASR - ZANORET E SHKURTA ........................................................................................................................ 8
MEDI TABIIJ - ZGJATJE NATYRORE ................................................................................................................. 9
MEDI MUTASIL - ZGJATJE NDRFJALORE E PRNGJITUR ............................................................................. 11
MEDI MUNFASIL - ZGJATIMI NE MES TE DY FJALVE ................................................................................. 13
MEDI LAZIM - ZGJATIM I DOMOSDOSHM ................................................................................................. 14
MEDI ARID - ZGJATJA E RASTIT .................................................................................................................... 16
MEDI LIJNE - ZGJATIMI I LEHT DHE I BUTE................................................................................................. 17
DAMIRE - PREMR VETOR ......................................................................................................................... 18
NUNI I PAVOKALIZUAR DHE TENVINI .......................................................................................................... 20
IDHHAR QARTESIM ................................................................................................................................... 21
IDGAMU MEAL GUNEH - BASHKNGJITJA DHE SHNDRRIMI I HUNDORZUAR .........................................22
IDGAMU BILA GUNEH - BASHKNGJITJA E 'HUNDRZUAR (GOJORE) ....................................................... 24
IKLAB - TJETRSIMI ...................................................................................................................................... 25
IHFAJA FSHEHTESIMI ................................................................................................................................ 26
IDGAMU MUTEKARRIBEJN - BASHKNGJITJA E SHKRONJAVE T PRAFRTA.............................................28
SHTJET E MIMIT T PAVOKALIZUAR E ME SUKUN ................................................................................... 29
IDGAM MUTEXHANISEJN - BASHKNGJITJA E SHKRONJAVE T NJLLOJTA ............................................... 30
IDGAMU MITHLEJN - BASHKNGJITJE E SHKRONJAVE T NJJTA ............................................................... 31
KALKALE - DRIDHSIMI ................................................................................................................................ 32
IDGAMU SHEMSIJE - BASHKNGJITJA DIELLORE ......................................................................................... 33
IDHHARU KAMERIJE - QARTSIMI HNOR.................................................................................................. 34
SHKRONJA - R ........................................................................................................................................... 35
0T

0T

FJALA E ALLAHUT - .................................................................................................................................. 37

0T

T0

SEKTE - PAUZA FRYMORE ............................................................................................................................ 38

0T

0T

RREGULLAT E PIKSIMIT .............................................................................................................................. 39

0T

0T

SHKRONJAT E KUR'ANIT .............................................................................................................................. 40

0T

0T

LLOJET E SHKRONJAVE ................................................................................................................................ 41

0T

0T

SEXHDEJA E LEXIMIT T AJETEVE T SEXHDES N KUR'AN .......................................................................... 45

0T

0T

TUF VARGJESH TE TEXHIVDIT PR FMIJ ................................................................................................. 48

0T

0T

Zoti i Lartmadhruar n Kur'an thot :

Ve ret-tilil Kur'ane tertila.

dhe lexo KUR'ANIN rrjedhshm me prpikri.'' (El-Muzemil, 4)

Muhamedi s.a.v.s ka thn:

M i miri prej jush sht ai, i cili mson Kur'anin dhe pastaj i mson t tjert
...

N ajet tjetr Zoti i Lartmadhruar thot:

...





Atyre q u kemi dhn librin (Kur'anin) e lexojn at me vrtetsi
prqendrim dhe prpikri (hapa) t plot. Ata me t vrtet besojn n t.
(El-Bekare, 121)

HYRJE
Fmij t dashur, zri i juaj sht i mbl, trupi i juaj sht i njom, zemra juaj
sht e pastr, mendja juaj sht e kthjellt, gjuha juaj sht e njom. Ta dini se keni
lindur, e nuk keni ditur asgj; nuk keni ditur as te flisni, e tash jeni n gjendje t flisni;
nuk keni qen n gjendje ti bashkoni dy shkronja, ndrsa sot thurni fjal e fjali. Zoti i
Lartmadhruar ju ka dhn shikimin, dgjimin dhe mendjen (e zemrn). Lexoni me
emrin e Zotit, i Cili ju ka krijuar. Lexoni me emrin e Zotit, i Cili ju ka msuar. Lexoni me
emrin e Zotit, i Cili ju ka msuar t flisni, t dgjoni dhe t studioni. Lexoni fjaln e
Zotit me prkushtim, me vmendje dhe me precizitet. Kurani sht Libr i Zotit, cili i
ka zbritur Muhamedit a.s., nprmjet melekut Xhibril, pr njerzimin. Fillon me
suretul Fatihah dhe prfundon me suretu Nas.
Libri, t cilin e keni n dor, quhet Texhvidi. Texhvid do t thot zbukurim.
T knduarit e Kuranit me Texhvid sht obligim. Nse e lexoni Kuranin me prpikri
ju sillni freski n zemra, lumturi n shpirtra, afrim n fjaln e Allahut, sillni dobi t
prgjithshme, kshtu fitoni shprblim prej Allahut dhe knaqsi prej Tij.
Shpresoj q, edhe mua edhe juve, Allahu t na bj prej atyre q lexojn
Kurnin, e msojn at dhe menjher ua msojn t tjerve pr ta lexuar me
prpikri dhe me precizitet, q t arrijm gradn dhe shoqrin e atyre q Allahu i ka
ngritur m s larti, pra pejgamberve, t sinqertve, dshmorve dhe t mirve,
sepse nuk ka shoqri m t mir se shoqria me ta.

Dr. Musli Vrbani

Oslo, 2010

ISTIADHE
Kurani sht Libr i Allahut, kur t fillohet leximi i Kuranit fillohet me:

Euudhu bil-lahi minesh-shejtaanirr-rraxhiim

Argument pr kt kemi ajetin Kuranor, ku Zoti i Lartmadhruar thot:

Dhe kur t lexosh Kuranin, krko mbrojtje nga Allahu prej shejtanit t
mallkuar.
Edhe pse shumica e dijetarve jan t mendimit se sht mendub, nj pjes e
dijetareve mendojn se sht vaxhib.

BISMIL-LAHI
Kndimi i BISMILAHIT n fillim t do sureje, prpos suretu Tevbe, sht
vaxhib. Pra, n fillim t do sureje (prpos suretu Tevbe) e kndojm:

BISMIL-LAHIRR-RRAHMANIRR-RRAHIM

Mnyrat e kndimit t ISTIADHES dhe BISMILAHIT para leximit t Kuranit

jan:
1. Kndimi i Istiadhes, ndrprerja, e pastaj Bismilahi. Kjo sht mnyra m e
mir;
2. Kndimi i Istiadhes, ndrprerja, e pastaj Bismilahi s bashku me fillimin e
sures;
3. Kndimi i Istiadhes s bashku me Bismilahin, ndrprerja, e pastaj fillimi i
sures;
4. Kndimi i Istiadhes s bashku me Bismilahin dhe fillimin e sures.

KASR - ZANORET E SHKURTA

do shkronj, e cila n vetvete ka fethan , damen ose kesren dhe
nuk ka dika tjetr, lexohet shkurt dhe quhet KASR.
SHEMBUJ:

Habe

Thume

Tub

Ebe

Inne

Sinun

Zur

Rabi

Dheme

Demun

Dhilun

Tib

Didun

Sabe

Shide

Kutibe

Kad

Fil

Gal-le

Idetun

Jemun

Hel

Ve

Nidun

Min

Dispozita: sht vaxhib, q do t thot se sht e ndaluar (haram) t zgjatet.

Kohzgjatja: As nuk humbet n trsi dhe as nuk zgjatet.
Shenja: Vendosja e fethas ose dammes mbi shkronj, ose e kesres nn shkronj, por
e pa shoqruar me dika tjetr.
3T

3T

3T

3T

3T

3T

MEDI TABIIJ - ZGJATJA NATYRORE

do shkronj, e cila prpos zanores s shkurtr, ka ndonjrn prej zanoreve t
gjata , , , kndohet gjat sa dy vokale dhe quhet - MED (ZGJATIM).
Ky zgjatim nuk bhet tejmase, pr kt arsye quhet MEDI TABIJ - Zgjatje
natyrore.
Shkronjat zgjatuese t zanoreve t gjata jan: - ELIF, - VAVI dhe - JAU.
SHEMBUJ:

Xhaaze

Thaabe

Taabe

Baate

Aabe

Raane

Dhaaka

Daarun

Haabe

Haabe

Daare

Saare

Shiide

Siire

Zaale

Gafuurun

Gaabe

Euudhu

Dhaalimun

Tuurun

Nuurun

Suumun

Elijmun

Kaale

Kiile

Dispozita: sht vaxhib, q do t thot se sht e ndaluar (haram t shkurtohet).

Kohzgjatja
Shenja: Prpos fethas, dames ose kesres, shkronja shoqrohet me
3T

3T

VAVIN ose

JAUN.

10

ELIFIN , -

MEDI :MUTASIL
Dy vokale. - ZGJATJA NDRFJALORE E PRNGJITUR
Nse pas njrs prej zanoreve t gjata, shkronjave zgjatuese (ELIFIT - , VAVIT -

apo JAUT - )pason hemzeja - , bhet togimi i zanoreve t

njjta, q do t thot

se bhet zgjatim jonatyror dhe quhet zgjatim ndrfjalor - MEDI MUTASIL.

Ky lloj zgjatimi zgjatet 4 vokale, 5 apo 6 vokale.
SHEMBUJ:

Daaaae

Beraaaaun

Xhiiiie

Xhaaaae

Baaaae

Tudiiiie

Tebuuuue

Siiiie

Jeshaaaae

Juraaaauune

Suuuue

Maaaauun

Bilikaaaai

Faaaaizune

Taaaaifetun

Beriiiiun

Evlijaaaae

Ebnaaaaekum

Duaaaaukum

Aabaaaaekum

Kuruuuue

Semaaaae

Nisaaaaukum

Edaaaaet

dijaaaaae

11

Dispozita: sht vaxhib (i domosdoshm), t zgjatet m shum s dy vokale (pra tri

vokale), ndrsa xhaiz (i lejuar) katr vokale.
Kohzgjatja
Shenja: Vendosja e shenjs ( ~ ) n vendin e zgjatjes.
3T

3T

Shkaktar: Shkronja zgjatuese, hemzeja - .

3T

3T

12

MEDI
MUNFASIL
ZGJATIMI
: Zgjatet
katr dhe -pes
vokale. NE MES TE DY FJALVE
Nse pas njrs prej zanoreve t gjata (Elifit - , Vavit - apo Jaut - )pason
Elifi, bhet togimi i zanoreve t njjta, q do t thot bhet zgjatim jo natyror dhe
quhet zgjatim n mes t dy fjalve - MEDI MUNFASIL.
Ky lloj zgjatimi zgjatet katr vokale.
SHEMBUJ:

Bimaaaa Unzile

Tuubuuuu Ilallahi

Kuuuu Enfusekum

Vefiiii Enfusekum

Inniiii Ehaafu

Kuuluuuu Aamenna

Innaaaa Eatajnake

Jaaaa Ejjuha

Dispozita: sht xhaiz (i lejuar), q do t thot lejohet t zgjatet dy apo katr vokale.
Kohzgjatja: Zgjatet katr vokale.
3T

3T

3T

3T

Shenja: Vendosja e shenjs (

3T

3T

) n vendin e zgjatjes.

Shkaktar: Shkronja zgjatuese Elif.

3T

3T

13

MEDI LAZIM - ZGJATIM I DOMOSDOSHM

Nse pas njrs prej zanoreve t gjata (ELIFIT - , VAVIT - apo JAUT - )pason

sukuni rrnjsor, behet togimi i zanoreve t njjta, q do t thot se bhet zgjatimi

jo natyror dhe quhet zgjatim i domosdoshm - MEDI LAZIM.

Ky lloj zgjatimi zgjatet 6 vokale.
SHEMBUJ: T gjitha shkronjat n fillim t sureve.

Miiiiiim

Nuuuuuun

Kaaaaaaf

Saaaaaad

Kaaaaaaf

Ajjjjjjn

Laaaaaam

Siiiiiin

Vessaaaaaaffati

Ettaaaaaammetu

ElHaaaaaakkatu

Haaaaaaxhxhete

Temuruuuunnij

Xhaaaaaannun

Es-saaaaaaffati

Mudaaaaaam

Savaaaaaab

Veleddaaaaaal-lijn

Dispozita: sht vaxhib.

Kohzgjatja: Zgjatet pes, ose gjasht vokale.
3T

3T

3T

3T

Shenja: T vendosurit e shenjs ( ~ ) n vendin e zgjatjes.

Shkaku: Takimi i sukunit t shkronjs zgjatuese dhe sukunit pas shkronjs zgjatuese.
3T

3T

3T

3T

14

1. Medi lazm i shkronjave t lehta quhet kshtu, sepse pas zanores s gjat, e
cila zgjatet 6 vokale, ndodhet sukuni rrnjsor, e jo teshtidi, e as idgami. Shembull:

kaaaaaaf Nuuuuuun

2. Medi lazm i shkronjave t rnda quhet kshtu, sepse pas zanores s gjat,
e cila zgjatet 6 vokale, ndodhet teshtidi apo idgami. Shembull:

Elif laaaaaaam miiiiiim Kaaaaaf haa jaa ajjjjjjnsaaaad

3. Medi lazm e fjalve t lehta quhet kshtu, sepse pas zanores s gjat, e cila
zgjatet 6 vokale, ndodhet sukuni rrnjsor, e jo teshtidi, e as idgami.
Shembull:

Aaaaal-Aane ve kad kunte Aaaaaal-Aane ve kad asajte

4. Medi lazm i shkronjave t rnda quhet kshtu, sepse pas zanores s gjat, e
cila zgjatet 6 vokale, ndodhet teshtidi ose idgami.
Shembull:

Ve Led Daaaaal-liin Tuhaaaaaad-duune

15

MEDI ARID - ZGJATJA E RASTIT

Nse pas njrs prej zanoreve t gjata (Elifit - , Vavit - apo Jaut - )pason
sukuni i rastit, bhet zgjatimi jo natyror dhe quhet zgjatim i rastit - MEDI ARID.
Medi Aridi mund t zgjatet katr vokale t rritet gjasht vokale, por mund t
zgjatet edhe n dy vokale (pra, t kthehet n baz).
Shembuj:

Diiiin

Mustekiiiim

Alemiiiin

Rahiiiim

Nesteiiiin

Muslihuuuun

Muflihuuuun

Juukinuuuun

Junfikuuuun

Juminuuuun

Naaaas

Bejaaaan

Insaaaan

Kuraaaan

Err-rrahmaaaan

Aliiiiim

Kadiiiiir

Besiiiiir

Aziiiiiz

Shehiiiiid

Dispozita: sht xhaiz (i lejuar).

Kohzgjatja: Dy, katr dhe gjashte vokale.
Shkaktar: Sukuni i rastit.
Shenja: Nuk ka shenj, por vetm paramendohet se sht sukuni (pasi q ndalemi).
3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

16

MEDI LIJN - ZGJATIMI I LEHT DHE I BUTE

Nse gjat leximit ndalemi n fjaln, ku para shkronjs s fundit, n t ciln
ndalemi me sukun, ndodhet shkronja e leht Jaun ose Vavun, ather
bhet zgjatje e but, e leht dhe quhet MEDI LIJN.
Te medi lijni (zgjatja e but) bhet takimi i dy sukunave, pra sukuni i
shkronjs s fundit dhe sukuni i Vavit ose Jaut.
Shembuj:

Ajn

Kurejsh

El-jevm

Bejt

fevz

Shej

Zevxhejn

Nexhdejn

Kerretejn

revh

Husnejejn

Sajf

Alejh

Ilejh

savm

Hauf

Meut

Nevm

Kavm

kavl

Dispozita: sht xhaiz (i lejuar).

Kohzgjatja: Zgjatet dy, katr apo gjasht vokale.
3T

3T

3T

3T

Shkaktar: Takimi i sukunit t shkronjs - vav dhe - jau me sukunin e shkronjs n

3T

3T

vijim.

17

DAMIRE - PREMR VETOR

Damir quhet do premr vetor, mirpo n kt rast kemi t bjm me
rregullat e premrit vetor t vets s tret njjs.
Premri vetor (

- )ka dy rregulla:

Rregulli i par: zgjatet dy vokale.

Premri vetor ( ) zgjatet dy vokale, kur para saj ndodhet njra prej tri zanoreve t
shkurtra: fet-ha

, dame ose kesreja .

Shembuj:

Saahibuhuu

Lehuu

Haadhihii

Likavmihii

Ibaadihii

Innehuu

neaamehuu

Bijedihii

Juhaaviruhuu

xhealehuu

Ennehuu

Sadrihii

Rabbihii

Bihii

Ehlihihii

Jekfuluhuu

Lehuu

La tehudhuhuu

indehuu

Rabbuhuu

Shenja: Vendosja e vavit t vogl ( ) ose jaut t vogl ( ) pas shkronjs

3T

3T

h, e cila ka kuptimin e premrit.

Rregulli i dyt: Kndohet shkurt (kasr) kur para saj ndodhet zanorja e gjat, ose
sukuni.
18

Shembuj kur zanorja e gjat sht para premrit dhe kndohet shkurt:

Ixhtebaahu

Edheknaahu

Hedejnaahu

ehadhnaahu

Al-lemnaahu

Xhealnaahu

Xhealnaahu

Haleknaahu

kadernaahu

darebnaahu

Hudhuuhu

Salluuhu

Reaahu

Edheknaahu

sebbihuuhu

Shembuj kur sukuni sht para premrit dhe kndohet shkurt:

Fijhi

Alejhi

Ilejhi

Ledejhi

Eblighu

Revhu

Fesebbih-hu

Minhu

Anhu

Revhu

Prjashtim: Nga ky rregull bn prjashtim ajeti 69 i Suretul Furkan, ku, edhe pse sht
3T

3T

zanore e gjat, prap se prap zgjatet (

19

... - fijhii muhaanaa).

NUNI I PAVOKALIZUAR DHE TENVINI

Sikurse edhe njeriu, i cili sillet me njerzit n baz t raporteve me t tjert,
ashtu q ndonjher ndahet n vete, veohet dhe largohet nga t tjert, ndonjher
bashkohet me t tjert dhe bhet si nj trup, ndonjher fshihet prej t tjerve,
ndonjher e ndryshon personalitetin e tij dhe bhet sikur person tjetr; ashtu edhe
nuni me sukun dhe tenvini sillet me shkronjat e alfabetit arab.
Pra, rregullat e nunit me sukun
(zanoreve t dyfishta) jan katr:

(t pavokalizuar) dhe tenvinit

E para : T knduarit qart dhe rrjedhshm, q quhet IDH-HAR; q do t thot se nuk

bashkohet me shkronjat e tjera.
3T

E dyta : T asimiluarit dhe t bashkangjiturit n shkronjat prkatse, q quhet

IDGAM; q do t thot se bashkohet dhe ngjitet me disa shkronja t tjera.
3T

E treta: T shndrruarit n shkronjn, e cila gjendet para saj, e q quhet IKLAB; q do

t thot se e ndryshon personalitetin e vet.
3T

E katrta: T fshehurit, q quhet IHFA, do t thot se fshihet dhe nuk tregohet i

qart para disa shkronjave.
3T

3T

20

IDHHAR QARTESIMI
( me sukun), ose tenvinit , gjendet
ndonjra prej 6 shkronjave t fytit ( - elifi, - haun, - haaun, - haaun, - ajni
dhe - gajni), ather nuni me sukun ose tenvini shqiptohen haptazi,
Nse para nunit t pavokalizuar

qart, rrjedhshm dhe quhet IDH-HAR.

Gjat Idh-harit (shqiptimit t rrjedhshm ) duhet pasur kujdes q as t mos

dridhet (t bhet kalkale), as t mos bashkngjitet (t bhet idgam), e as t mos
pushohet n vet shkronjn (t bhet sekte).
Shembuj:

Ve xhennatin-elfafa

Men-Amene

Jen-eune

Enhar

Semiiun-Aliim

Min-Had

Jenhevne

Min-amelin

En-amte

Aliimun-Halim

Fe in Haxhuke

Venhar

Ve Rabbin-Gafur

Aliimun-Habiir

Min gil-lin

Min haalak

Fesejenguduune

Vel munhanikatu

Dispozita: sht vaxhib.

Kohmbajtja: Vetm sa pr tu shqiptuar shkronja, as t qndruarit shum, e as t
shpejtuarit.
Shenja: sht koka ( )e shkronjs ( ), e jo sukun i rrumbullakt.
Shkaku: Pr shkak t largsis s artikulimit n mes tyre.
3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

21

IDGAMU MEAL GUNEH - BASHKNGJITJA DHE SHNDRRIMI I

HUNDORZUAR

( me sukun) apo tenvini

, ndrsa fjala n vijim fillon me njrn prej ktyre katr shkronjave: - vavi,
- nuni, - mimi dhe - jau, ather nuni i pavokalizuar ( me sukun) apo tenvini
shkrihen, dhe deprtojn n njrn prej ktyre shkronjave, dhe bhen nj
Nse n fund t fjals ndodhet nuni i pavokalizuar

trup i prbashkt, i dyfishuar, por i hundorzuar dhe quhet IDAGMU MEAL GUNEH.
Shembuj:
V-

n -

j -

m-

v-

n -

j -

m-

Min velijjin

Miv velijjin

miv-velijjin

Min narin

Min narin

min-narin

Min Jevmin

Min jevmin

mij-jevmin

Min ma

Mim ma

Mim-maa

Hajrun ve ebka

Hajruv ve ebka

Hajruv-ve ebkaa

Kul-len-numiddu

Kul-len numiddu

Kul-len-numiddu

Vuxhuhun-jevmeidhin

Vuxhuhuj jevmeidhin

Vuxhuhuj-jevmeidhin

Kaulun-mearuufun

Kavlum mearuufun
22

Kavlum-mearuufun

Dispozita: sht vaxhib Idgami te shkronja - m dhe - n, ndrsa xhaiz (e lejuar) te

shkronja - v dhe - j.
Kohemmbajtja: Shkrihet nuni me sukun apo tenvini dhe mbahet shkronja
sa dy vokale.
3T

3T

3T

3T

Shkaku: Ngjashmria, afrsia ose njllojshmria.

Shenja: Vendosja e teshtidit mbi shkronj.
3T

3T

3T

3T

Prjashtim: Nuk bhet Idgam ns shkronjat jan brenda fjals, p.sh.:

3T

3T

- sinvanun, - kinvanun.

23

- dunja,

IDGAMU BILA GUNEH - BASHKNGJITJA E 'HUNDRZUAR

(GOJORE)
( me sukun) apo tenvini
, ndrsa fjala n vijim fillon me njrn prej shkronjave: - lam dhe - raun,
ather nuni i pavokalizuar ( me sukun) apo tenvini shkrihet dhe deprton
Nse n fund t fjals ndodhet nuni i pavoklaizuar

n njrn prej ktyre shkronjave, dhe bhen nj trup i prbashkt, i dyfishuar, por i pa
hundorzuar dhe quhet IDGAM BILA GUNEH.
Shembuj:

-L

-R

-R

-L

Mil-ledun

Mil-ledun

Min ledun

Mirr-rrabihim

Mirr-Rrabbihim

Min Rabbihim

Gafuururr-rrahim

Gafururr-Rrahijm

Gafurun Rahim

Hudel-lil

Hudel-lil

Huden-lil

Dispozita: sht xhaiz (i lejuar).

Kohmbajtja: Vetm shkrihet dhe nuk mbahet sa dy vokale.
Shkaku: Ngjashmria, afrsia ose njllojshmria.
Shenja: Vendosja e teshtidid mbi shkronj.
Prjashtim: Bhet sekte (pauz frymore) n suretul Kijame, ajeti 26 dhe nuk shkrihet
. (ve kijle men(pauze frymore)raak).
nuni i pavokalizuar:

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

3T

24

IKLAB - TJETRSIMI
Nse pas nunit t pavokalizuar (me sukun)

apo tenvinin gjendet

shkronja B, ather bhet shndrrimi i nunit t pavokalizuar apo tenvinin n

shkronjn - M'' dhe quhet IKLAB.
Pr dallim nga Idgamu Meal-guneh, dhe idgamu bila-guneh, Iklabi bhet edhe
n trup t fjals, edhe n kufirin mes dy fjalve.
Shembuj:

Embihum

Embihum

Enbihum

Mimbeadi

Mim-beadi

Min Beadi

Summumbukmun

Summumbukmun

Summun-Bukmun

Dispozita: sht vaxhib, pra i domosdoshm.

Kohmbajtja: Mbahet sa dy shkronja dhe beht me zrim hundor.
3T

3T

3T

3T

Shkaku: Afrsia n mes t shkronjs dhe .

3T

3T

Shenja: T vendosurit e shkronjs - m t vogl mbi shkronjn - n ose paralel me

3T

3T

tenvinin.

25

IHFAJA FSHEHTESIMI
Nse pas nunit t pavokalizuar (me sukun)
njra prej ktyre 15 shkronjave:

apo tenvinit , ndodhet

- T; - TH; - D; - DH; - R; - Z; - Sin; -

Shin; - Sad; - Dad; - Ta; - Dha; - F; - Kaf; dhe - Kef, ather bhet
fshehtsimi i nunit ( n) t pavokalizuar (me sukun) apo tenvinit (

) dhe

quhet IHFA. Shembuj:

Rijhan-sarsaren

Min-salsaalin

jensuruun

Dhal -

Tha -

Suran-dhalike

Men-dhel-ledhi

E endhertehum

Temhiiden-thumme

Min themeretin

menthuuren

Rizkun-keriim

Men kaane

minkum

Fe sabrun-xhemiil

Men-xhaaaae

nunxhi

Ilmun-shej-en

men shae

inshaaaaae

Themenen-kalilen

Min kabl

jenkuduune

26

SAD -

Kef -

Xhim -

Shin -

Kaf -

...

Min suuin

Mense-etin

SIN -
Dal -

Kutufun daanijetun

Min daaaaabbetin

endaaden

Ta -

Za -

Halaalen-tajjiben

Min tajjibaatin

...

Jevmeidhin-zurkaa

jentikuun

junzifuun

Suuen-faasikiin

Ve in faatekum

El-Enfal

Xhen-naatin-texhriij

Men tabe

ente

Mesxhiden-diraren

Men dal-le

menduud

Kavmin dhaalimin

Men dhaleme

jendhuruune

Fa -

Te -

Dad -
Dhal -

Dispozita: sht vaxhib

Kohmbajtja: Mbahet fshehur sa dy vokale.
Shkaku: As nuk sht i prafrt n artikulim dhe as i largt me shkronjat e Ihfas. Pr
kt arsye as nuk fshihet dhe as nuk shqiptohet haptazi.
Shenja: Kur nuni nuk ka kurrfar shenje, pra sht i zhveshur prej fardo shenje,
tregon se duhet t fshihet. Tenvinat pa teshtid tregojn se duhet t behen Ihfa.

27

IDGAMU MUTEKARRIBEJN - BASHKNGJITJA E SHKRONJAVE

T PRAFRTA
Nse dy shkronja t prafrta ndodhen njra pas tjetrs, e para sht e
pavokalizuar (me sukun), ndrsa e dyta e vokalizuar, ather bhet bashkngjitja e
tyre dhe quhet IDGAM MUTEKARRIBEJN.
Shkronjat, t cilat bashkngjiten njra me tjetrn jan: Shkronja N n
L, dhe shkronja L n R.

Shembuj:

Mil-ledun Mil-ledun Min- ledun

Kurr-rrabbi Kurr-rrabi Kul-rabbi

Dispozita: sht xhaiz (i lejuar).

Shkaku: Pr shkak t afrsis s shkronjave mes vete.
Prjashtim: N ajetin 14 t suretul Mutaffifin behet sekte (pauz frymore) dhe nuk

bhet idgami:
- Kel-la bel- Rane.
3T

3T

3T

3T

28

SHTJET E MIMIT T PAVOKALIZUAR ( ME SUKUN)

Nse pas

mimit, t pavokalizuar (me sukun), ndodhet shkronja

b, ather bhet fshehtsimi i mimit t pavokalizuar (me sukun) dhe quhet IHFA
BUZORE E MIMIT.

Hum-bihi muminuun Termiihim-Bihixhaaretin Ve hum-barizuune

Shkaku: Shkronja m dhe b jan t ngjashme.
Shenja: Mosshnimi i sukunit mbi shkronjn m.
Vendndodhja: N kufirin mes dy fjalve.
Nse pas mimit t pavokalizuar (me sukun) -

, ndodhet shkronja mim,

ather bhet bashkngjitje dhe quhet IDGAMI SAGIR I MIMIT.

Ve lekum-maa kesebtum In kuntum-muminiin Kem-min

Shkaku: Pr shkak se jan t njjta.
Nse pas - mimit t pavokalizuar (me sukun) ndodhen shkronjat tjera, prpos mimit dhe shkronjs b, ather sht e domosdoshme q t kndohet qart ,
rrjedhshm dhe quhet IDH-HAR SHEFEVIJ (QARTSIM BUZOR).

Lekum dijnukum Gajril magduubi alejhim-ve

Shkaku: Pr shkak t largsis s vendartikulimit mes tyre.
3T

3T

29

IDGAM MUTEXHANISEJN - BASHKNGJITJA E SHKRONJAVE

T NJLLOJTA
Nse dy shkronja t njllojta ndodhen njra pas tjetrs, e para sht e
pavokalizuar (me sukun), ndrsa e dyta e vokalizuar, ather bhet bashkngjitja e
tyre dhe quhet IDGAMU MUTEXHANISEJN. Shkronjat, t cilat bashkngjiten njra n
tjetrn jan: Shkronja - T n

- T;

shkronja

- D;

- T n - T;

shkronja

shkronja

-D

- T;

- DH n - DH;

shkronja

- T n

shkronja - DH n -

DH; shkronja - K n - K.
Jan edhe dy shkronja tjera ku lejohet bashkngjitja, dhe mosbashkngjitja, e ato
jan: Shkronja

- M n - B;

KATTEBEJJENE
ethkaleddeavetukuma
a
Fe aamenettaaifetun
ferrettum
idhdhalemtum
nahlukkum

dhe Shkronja

- DH n - TH.

Shembuj:

KAD TEBEJJENE

Ethkalet Deavetukumaa

Fe Aamenet Taaifetun

Ferret-tum

Idh Dhalemtum
Nahluk kum
Dy shkronjat e tjera

irkemmeanaa
jelhedhdhaalike

Irkem meanaa
Jelheth dhaalike

Dispozita: Vaxhib sht bashkngjitja e tyre.

Shkaku: Kto shkronja jan t njllojt n mes vete.
3T

3T

3T

3T

30

IDGAMU MITHLEJN - BASHKNGJITJA E SHKRONJAVE T

NJJTA
Nse dy shkronja t njjta ndodhen njra pas tjetrs, e para sht e
pavokalizuar (me sukun), ndrsa e dyta e vokalziuar, ather bhet bashkngjitja e
tyre dhe quhet IDGAMU MITHLEJEN.
Bashkngjitja e shkronjave t njjta jan: - ;

- ; - ; - ; - .dhe tgjitha shkronjat e tjera

- ; - ; - ;- ;
Shembuj:

IDRIB BIASAAKE

VE KAD DEHALUU

IDH DHEHEBE

RABIHAT TIXHAARETUHUM

VE HUM MIN
AN NEFSIJ
JUDRIK KUM
JUVEXHIH HU
FE KUL HEL LEKE

Dispozita: sht vaxhib.

3T

3T

Kohembajtja: Shkronja (
3T

3T

- M me M ) dhe ( - N me N ) mbahet dy vokale,

ndrsa te shkronjat tjera mbahet m pak se dy vokale.

Prjashtim: Nuk behet bashkngjitja n ajetin:
3T

3T

bhet pauz frymore (sekte).

31

- malijeh-heleke,

por

KALKALE - DRIDHSIMI
Gjat leximit t Kur'anit, nse pes shkronjat: - K, - T, - B , - XH dhe

- D jan t pavokalizuar (me sukun), ather bhet dridhje dhe tronditje e fuqishme
gjat lirimit t shkronjs s pavokalizuar n vendartikulimin e saj, q t del sa m
qart.
Shembuj:

Fisk

Taarik

-K

-T

Felek

Kist

Tushtit

-B

Efetetmeuune

Lem Jetub

Ebvaab

Leheb

- XH
-D

Haxh

Nexhdejn

Harexh

Shededna

Lekad

El-Kadr

Dispozita: sht vaxhib, pra i domosdoshm.

Kohmbajtja: Nuk lejohet t mbahet sikur me teshtid.
3T

3T

3T

3T

Kur shkronjat e kalkales jan me teshdit , dridhja bhet edhe m e fort.

HAXHXH TEBB HAKK

32

IDGAMU SHEMSIJE - BASHKNGJITJA DIELLORE

IDGAMU SHEMSIJE (shkrirja dhe humbja diellore) me fjal tjera mund t quhet

bashkngjitja diellore. Nse pas lam elifit (shkronjs shques) pason njra
prej 14 shkronjave n vijim (

) , ather

shkronja L nuk lexohet, por humbet( shkrihet), dhe shndrrohet n shkronjn

paraprake (vijuese): Shembuj:

En - Nuur

Et - Tajjibaatu

Ed Duaa

Eth - Themeraat

Es - Selaam

Es - Saalihaat

Edh - Dhaalimiin

Err - Rrahijm

Ez - Zejtuun

Et - Tevvaab

Esh - Shakiriin

Veled Daaaal-liin

El - Lejlu

Vedh - Dhaakiriin

Dispozita: sht vaxhib.

3T

3T

Shkaku: Shkronja L ose sht e njjt ose e prafrt, ose e ngjashme me kto
3T

3T

shkronja.

33

IDHHARU KAMERIJE - QARTSIMI HNOR

IDHHARU KAMERIJE (Qartsimi hnor) me fjal t tjera mund t quhet lidhja

hnore. Nse pas lam elif (shkronjs L shques) pason njra prej ktyre
14 shkronjave:

, ather sht i

domosdoshm (vaxhib) leximi i qart dhe i rrjedhshm i Lamit, dhe kjo quhet
IDHHARU KAMERIJE. Shembuj:

El Haaliku

El Evvel

El Fetaahu

El Baari

El Aliimi

El Gafuur

El Kahhaar

El Hajju

El Jekiin

El Xhebbaaru

El Musavviru

El Keriimu

El Haadi

El -Veduudu

Dispozita: sht vaxhib.

3T

3T

Shkaku: Shkronja L me kto shkronja sht e largt, edhe pr nga

3T

3T

vendartikulimi edhe pr nga cilsit.

34

SHKRONJA - R
Shkronja R sht shkronj, e cila ndonjher lexohet rnd e
ndonjher leht. Rastet kur lexohet rnd jan :
1.a. Kur sht me fet-ha ( ) lexohet rnd. Shembuj:

darabe Ebraha Rahiim

1.b. Kur sht e pavokalizuar (me sukun) , ndrsa para saj sht fet-ha (
), lexohet rnd. Shembuj:

Besher Nedhar Kefer

2.a. Kur sht me dame ( ) lexohet rnd. Shembuj:

Vesh shexheru Ruuhana Ruzikuu

2.b. Kur sht e pavokalizuar (me sukun), ndrsa para saj sht dame ( ) .
Shembuj:

Jeshkur Murshiden Gurfeten

35

Rastet kur shkronja R lexohet leht jan:

1.a. Kur sht me Kesre ( ) lexohet leht.
Shembuj:

Vedhkurisme Rabbike Kadri Rizka

1.b. Kur sht e pavokalizuar (me sukun), ndrsa para saj sht kesre ()
lexohet leht.
Shembuj:

Eshir Shir-aten Fir-aune

1.c. Kur sht e pavokalizuar (me sukun), ndrsa para saj sht shkronja

zgjatuese jaun (
) lexohet leht.
Shembuj:

Nedhiir Kadiir Beshiir

36


FJALA E ALLAHUT -
- ALLAH sht fjala q shihet vazhdimisht gjat leximit t Kur'anit,
Fjala
mirpo ndonjher lexohet leht, e ndonjher lexohet rnd.
Shkronja L e fjals

- ALLAH lexohet leht kur para ksaj fjale

ndodhet kesreja.
Shembuj:

Resuulil-laahi Fil-laahi Bil-laahi

- ALLAH lexohet rnd kur para saj sht fetheShkronja L e fjals

ja ose damme-ja.
Shembuj:

Kaalell-llahu Minall-llahi Tall-llahi

Resulull-llaahi Jensurull-llaahu Fadlull-llaahi

37

SEKTE - PAUZA FRYMORE

Ndalje do t thot ndalje e trsishme, ndrsa sekte do t thot ndalje e
pjesshme, me fjal t tjera pauz frymore.
N 4 vende t Kur'anit bhet sekte, pra pauz frymore, e ato jan:
Ajeti 1, i suretul Kehf:

( 1)

(2)

Ajeti 51 i suretu Jasin:

Ajeti 26 i suretul Kijameh:

.

Ajeti 14 i suretul Mutaffifijn:

38

RREGULLAT E PIKSIMIT

Shenja (

Mim) tregon se t ndalurit n at vend sht i plot apo i

domosdoshm.

Shenja (

Kala) tregon se t ndaluarit n at vend sht i lejuar. E kjo do t

thot lejohet edhe t ndaluarit, por edhe vazhdimi, por ndalimi n t ka prparsi
ndaj vazhdimit.

Xhim) tregon se edhe t ndaluarit edhe t vazhduarit jan t nj

Shenja (

rangu, dhe nuk peshon njra ndaj tjetrs, por jan t barabarta.

Shenja (

Silij) tregon se t ndaluarit n at vend sht i mir, por lejohet

edhe vazhdimi i leximit, ndrsa prparsi ka vazhdimi i leximit.

Shenjat ( .

. ..

) vendosen n fjal pran njra tjetrs, e q tregojn se nse ndalja

bhet n fjaln e par, patjetr duhet t vazhdoj leximi n vijim; e nse nuk bhet
ndalja n fjaln e par, ather lejohet ndalja n fjaln e dyt.
Shenja (

- LA) tregon se sht e ndaluar ndalja n at vend. Pra, patjetr duhet

t vazhdohet leximi, sepse (

- LA) do t thot mos u ndal, por vazhdo.

39

SHKRONJAT E KUR'ANIT
Kur'ani prbhet prej sureve, suret prej ajeteve, ajetet prej fjalve, e fjalt
prej shkronjave.
Kshtu vijm n prfundim se shkronja sht njsia m e vogl e Kur'anit
fisnik.
Ndrsa, shkronjat prbhen prej zanoreve, me fjal t tjera, shkronjs i
bashkngjitet zanorja ose sukuni (jozanor).
Alfabeti i gjuhs arabe ka 28 shkronja. Kto shkronja burojn prej pes
vendeve, ku secili vend i ka vendartikulimet.
Vendet e shkronjave jan: Gryka (Grklani), Fyti, Gjuha, Buzt dhe Hunda.
Gryka sht vend, i cili ka nj vendartikulim, ku artikulohen shkronjat: J,
Elif dhe Vavun.
Fyti sht vend, i cili ka tre vendartikulime, ku artikulohen shkronjat: Elif;
He, Ha, Ha, Ajn dhe Gajn.
Gjuha sht vend, i cili ka dhjet vendartikulime, ku artikulohen shkronjat:
Kaf, Kef, Shin, Xhim, Jaun, Dalun, Lamun,
Nunun,

Raun, Taun, Taun, Dadun, Sinun, Sadun,

Zaun, Thaun, Dhaun dhe Dhaun.

Hunda sht vend, i cili ka vetm nj vendartikulim, ku artikulohen shkronjat:
M dhe N.
Buzt formojn vendin, n t cilin jan dy vendartikulime, ku artikulohen
shkronjat: F, B, M dhe V.
40

LLOJET E SHKRONJAVE
N gjuhn arabe shkronjat ndahen n shkronja t trasha, n shkronja t holla
dhe n shkronja, t cilat, ndonjher trashsohen e ndonjher hollohen.
1. Shkronjat, t cilat gjithmon
jan t trasha, q zmadhohen jan:

HA

Sad

Dad

Gajn

Ka

Dha

41

2. Shkronjat, t cilat gjithmon

hollohen jan:

ELIF

Baun

Taun

Theun

Xhimun

Haun

De

Dhe

Re

42

Ze

Kef

Sin

Lam

Shin

Mim

Ajn

Nun

Vav

43

He

Je

3. Shkronjat, t cilat ndonjher

trashsohen e ndonjher hollohen
jan:

ELIFIN

44

Lam

Raun

SEXHDEJA E LEXIMIT T AJETEVE T SEXHDES N KUR'AN

Gjat leximit t Kur'anit mund t hasim n 14 ajete ku sht ajeti i sexhdes.
Sexhdeja e leximit t Kur'anit ka pr qllim nderimin, respektin, adhurimin
dhe nnshtrimin vetm ndaj ALLAHUT, ndrsa, n ann tjetr pr tiu kundrvu
shejtanit.
Pejgamberi s.a.v.s. ka thn:
Kur njeriu lexon ajetin e sexhdes dhe bie n sexhde, shejtani ik dhe largohet
duke qar dhe duke thn: Mjer pr mua, njeriu u urdhrua pr sexhde dhe ai ra n
sexhde, me ka e fiton xhenetin, ndrsa un jam urdhruar, por kam refuzuar, pr ka
do t hidhem n zjarr.
Dispozita: sht vaxhib, pra e domosdoshme.
Mnyra: Thuhet tekbiri ALLAHU EKBER, bihet n sexhde dhe thuhet tri her:
SUBHANE RABBIJEL EALA, pastaj duke thn ALLAHU EKBER ngritemi prej sexhdes.

Pra, bhet vetm nj sexhde.

Mund t bhet n sexhden e leximit edhe kjo lutje:
I ra n sexhde fytyra ime Allahut, i Cili na ka dhn dgjimin, shikimin. E kt
e ka b vetm fuqia e Tij. Lavdrimi i takon Allahut Krijuesit m t Mirit.
Ajetet e sexhdes n Kuran jan:

(EL-EARAF, 206)

(ERR READ, 15)

.

.

(EN-NAHL, 49-50)

45

. .

.

)(EL-ISRA, 107-109

.
)(MERJEM, 58

)(EL-HAXH, 18

)(EL-HAXH, 77

)(EL-FURKAN, 60

.
46

)(En-Neml, 25

.
)(ES-SEXHDE, 15

.


.

)(FUSSILET, 37-38

.


)(EN-NEXHM, 62

.

)(EN-INSHIKAK, 21

.


)(EL-ALEK, 19

47

TUF VARGJESH T TEXHIVDIT PR FMIJ

Thot Sulejman Xhemzeriu, Zoti e past falur dhe mshiruar:
Falnderoj Allahun, drgoj salavete pr Muhamedin a.s., pr familjen e tij dhe pr ata q
pasojn rrugn e tij. Kjo poezi sht pr dshiruesin e msimit t Nuni Tenvinit dhe
zgjatimeve. E kam titulluar Tuf vargjesh pr fmij. Shpresoj se do t prfitojn fmijt
tan, t shprblehen dhe tu pranohen lutjet e tyre.
NUNI I PAVOKALIZUAR DHE TENVINI
Katr rregulla i ka, kt ta kesh t qart,
e para Idhhar para shkronjave fytore.
Jan fytore t renditura, ta dish mir:
Hemzeja, Hau, pastaj Ajni dhe Haun,
e pas tyre vijn Gajni dhe Haun.
Rregulla e dyt sht Idgami, n gjasht shkronja sht vendu
t fjals Jermelun, te Kurrat sht vrtetu.
Mirpo ai sht dy llojesh:
E para e hundorzuar, n fjaln Jenmu,
vetm se nse jan n trup t fjals nuk bhet Idgam,
si p.sh. fjala Dunja, e pastaj fjala Sinvan.
E dyta e pahundorzuar, n shkronjat Lam dhe Ra,
e treta Iklabi para shkronjs Ba,
q do t thot n M t hundorzuar dhe me Ihfa.
E katrta Ihfaja para shkronjave tjera,
vaxhib sht t fshehurit para tyre.
Ato jan 15 shkronjat prpos tyre,
q t gjitha kto i kemi prfshir n nj varg:
Sif Dha, Thena, Kum Xhade, Shahsin, Kad, Sem,
Dum, Tajiben, Zid, Fi, Tuken, Da Dhalimen.
RREGULLAT E MIMIT DHE NUNIT T PRFORCUAR
Hundorzoje mimin dhe nunin me teshtid,
q t dy cilsoji shkronja t hundorzimit.

48

RREGULLAT E MIMIT T PAVOKALIZUAR

Rregullat e saj jan tri, t cilat jan definu:
E para Ihfa para shkronjs Ba,sht vendu
e cila quhet Ihfa Buzore te Kurrat.
E dyta Idgami para shkronjs s njjt,
dhe quhet Idgam i vogl o djalosh.
E treta Idhhari para shkronjave tjera,
t cilat quhen Idhhar Buzore.
Ke kujdes para shkronjs vav dhe fa mos e fsheh,
sepse jan t prafrta, n kt kujdes t kesh.
RREGULLAT E LAMIT EMROR DHE FOLJOR
Lam elifi sht shkronj, e cila ka dy raste para shkronjave,
e para Idh-hari, ta dish mir,
para 14 shkronjave, t cilat jan n fjaln:
EBGe HaXHeKe Ve HaF AKiMeHu
E dyta Idgami n 14 shkronja tjera,
t cilat jan n fjalin:
Tib, Thume, Sil, Rahmen, Tefuz, Dif Dha, Niam,
Dea, Suen, Dhanin, Zur, Sherifen, lil, Kirem.
Lami i par quhet Lami Hnor,
lami i dyt quhet Lami Diellor,
lamin e foljes po ashtu kndoje rrjedhshm,
si p.sh. n fjalt Kul neam, Kulna dhe Velteka.
T NJJTAT, T PRAFRTAT,
T NJLLOJTAT
Nse shkronjat n tipare dhe vendartikulim jan t prputhura
quhen Mithlejni (t njjta).
Nse n vendartikulim jan t prafrta,
e n tipare t kundrta quhen Mutekaribejn.
Ose jan t nj vendartikulimi, por ndryshojn n tipare,
quhen Mutexhanisejni.
Pastaj shiko! Nse e para sht e pavokalizuar,
t gjitha kto quhen Sagir,
E nse jan t vokalizuara, quhen Kebir.
T gjitha kto do ti kuptosh n baz t shembujve q vijn.

49

LLOJET E ZGJATIMEVE
Zgjatimi ka tri rregulla t prgjithshme:
ato jan obliguese, lejuese dhe t domosdoshme.
Obliguese sht kur zgjatimi ndodh ndrfoljor,
e kjo konsiderohet zgjatim ndrfjalor.
E lejuar sht zgjatimi, kur lejohet zgjatja dhe shkurtimi,
kur sht n t ndalur t fjalve,
Si p.sh. Tealemune dhe nestein.
Ose kur hemzeja e zvendson zgjatimin,
q quhet zvendsues si fjala Amenu dhe Imamen.
Domosdoshmri sht zgjatimi kur sukuni sht rrnjsor,
q do t thot si n t ndalur, si n t vazhduar,
zgjatimi ekziston.
LLOJET E MEDI LAZIMIT
Llojet e Lazmit jan katr:
Dy jan me fjal e dy me shkronja .
Q t dyja jan : t lehta dhe t rnda,
q t dyja kto kur shumzohen bhen katr.
Nse n nj fjal takohen sukuni me shkronjn zgjatuese t afrt,
quhet Medi Lazim fjalor.
E nse n shkronjn trishkronjshe ndodh,
e shkronja e mesme sht zgjatuese, quhet zgjatim shkronjor.
Q t dyja munden t jen t rnda, nse ka bashkngjitje,
ose t lehta nse nuk ka bashkngjitje.
Lazim shkronjor ndodh n fillim t sureve,
shkronjat jan prfshir n fjalt tetshkronjshe,
Ato fjal jan: KEM ASEL NUKAS.
Shkronja Ajn zgjatet n dy forma, por posarisht me zgjatim,
prpos ksaj shkronjat trishkronjshe prpos elifit,
zgjaten me zgjatim natyrore dy vokalesh.
Kjo ndodh n fillim t sureve,
q jan prmbledhur n fjaln HAJTUHIR.
t tubuara n katrmbdhjet fjal, t cilat ngjiten edhe pse jan t ndara.
Falnderoj Allahun pr thurrjen e ksaj poezie,
edhe pse ka nevoj pr plotsim.
Vargjet jan thurur, lum ai i cili i prmbahet,
pastaj drgon salavete,

50

pr vuln e pejgambereve,
pr familjen e tij, e shokt e tij,
dhe pr do lexues e do dgjues.

51